Skip to main content

Full text of "Ab urbe condita libri;"

See other formats 


of  tl|e 

P^ntersttg  of  '9rar0ttla 

H 

Bernhard  Tauchnitz, 
Leipzig 


TITUS    LIYIUS. 


LTeseH 

TITI  LIVI 


AB  YRBE  CONDITA 

LIBRI. 

EDIDIT 

MARTINUS    HERTZ. 

VOL.  III. 
EDITIO   STEREOTYPA. 


EX    OFFICINA   BERNHARDI   TAUCHNITZ. 
LIPSIAE  MDCCCLXII. 


s^- 


( i  i 


^^ 


ADNOTATIO  CRITICA. 


MARTINIIS    HERTZ 
GUILELMO    WEISSKNEOKNIO    S. 

Commentatione  peracuta  de  no- 
tionibus  quas  Livius  vocabulo  po- 
inili  subiecerit  anno  huius  saeculi 
tricesimo  emissa  tu,  vir  illustris- 
simeatque  humanissime,  indefesso 
studio  in  Livium  interpretandum 
atque  emendaudum  incubuisti.  cu- 
ius  egregiae  operac  proventus 
uberrimos  cum  in  dissertatione  de 
vita  ac  scriptis  Livii  primo  buius 
editionis  volumini  praemissa  iustis 
U^udibus  extulerim,  easdem  has 
biudes  nune  itei"are  nolo,  ne  mode- 
stiae  tuae,  quae  si  nimia  esse  pot- 
est,  in  te  sane  nimia  est,  officiam. 
quanti  autem  te  tuaque  faciam, 
id  eo  tibi  probaturus  sum ,  quod 
librum  hunc  qualemcumque  ad  te 
potissimum  mitto.  iam  igitur  te 
rogo,  vir  optime,  ut  hoc  munuscu- 
lum  benigne  et  indulgenter,  ut  so- 
les,  accipias.  aequum  ac  benivolum 
iudicium,  quod  de  editione  hac 
ineatulisti,  neque  huic  volumini 
defore  spero,  cui  et  ijjsi  cuin  emen- 
dationes  aliijuot  'ad  te  scriptas 
misimus'  iusta  maturaque  consilia 
tua  non  defuere. 

Praefanda  praeterea  quartae 
huic  decadi  Livianae  habeo  per- 
pauca.  nam  quae  de  libris  manu- 
scriptis,  quoruin  fundamento  libro- 
rum  ab  urbe  condita  XXXI  — 
XXXX  emendatio  superstruenda 
est,  in  universum  dicenda  sunt,  ea 
dixi  in  prolusione  supracommcmo- 
rata  p.  XXXVI;  de  pretio  autem 
eorum  atque  usu  ita  disseruit  Mad- 
vigius  emendationum  Livianarum 
p.  ;'361  sqq.,  ut  vix  haberem,  quae 
addenda  viderentur.  ipsius  Mad- 
vigii  inventa,  quae  in  aitero  volu- 
miue  ad  ipsam  emendationem  ad- 


hibere  nondum  potui,  nunc,  ut  par 
erat,  in  usum  vocavi  et  persaepe 
sagacissimas  et  eruditissimas  eius 
disputationcs  vcl  emcndationes 
mihi  subministrassc  vel  viam  certe 
emcndandi  praecepisse  grato  ani- 
mo  profiteor.  in  aliis,  quae  ad 
normam  paulo  severiorem  dirigere 
mihi  visus  est,  obtemperare  ei  no- 
lui,  ea  omnia  servaturus,  quae  cum 
ex  sanae  rationis  legumque  gram- 
maticarum  praeceptis  tum  cx  opc- 
ris  Liviani  indole  aut  cxplicari  aut 
excusari  ali^juo  modo  poterant. 
qua  in  re,  cum  libros  XXXI  — 
XXXIIII  nuper  iterum  ederes,  tu 
fortasse  me  ipso  vel  paulo  fuisti 
cautior.  ac  uos,  qui  editiones 
scholarum  potissimum  usibus  de- 
stinatas  adornemus,  cautius  ago- 
re  debere  quam  eum ,  qui  com- 
mentai'ios  criticos,  uni  virorum 
doctorum  examini  submittendos, 
conscribat,  non  cst  quod  lectorcs 
admoneam.  eorura  qui  post  Mad- 
vigium  et  ab  eo  excitati  iu  libris 
his  emendandis  operam  publice 
nuper  collocarunt,  II.  A.  Kochium 
dico  et  Mauritium  Seyffertum, 
commentationes  nonnullis  locis 
salutem  adferre  mihi  visae  sunt,  in 
aliis,  qui  ad  quattuor  jiriores  libros 
pcrtinent,  opere  illo  tuo  magno 
cura  fructu  usus  sum.  nec  tamen 
etiamuunc  desunt  loci  vel  depra- 
vati  vel  ambigui.  quorum  haud 
parvum  numcrura  a  te  per  reliquos 
etiara  huius  decadis  iibros  mox 
sivc  firmo  iudicio  constitutum  sive 
efficacibus  remediis  sanatum  iri 
confido. 

Compendia  scripluraein  adnota- 
tione  critica  praeter  I.F.  Gr.,Duk., 
Dr.,  Heus.,  quae  explicatione  non 
egent,  etea,quibuspraetereainvol. 
I  et  II  usus  eram  (cum  Mog.  =  cd. 


VI 


ADXOTATTO   CIUTIC^ 


Moj^untina,  Bas.a  et  b  =  ed.  Basil. 
a.  1531  et  1535,  tum  liteia  W  tui 
nomiiiis  nota,  ita  ut  Wt  et  inde  a 
lib.XXXV  W  significaret  ed.  Teu- 
bnerianam,  Ww  Weidmannianam, 
Wl  lcctioncs  Livianas,  Wi  com- 
mcntationes  nov.  annalibus  phil. 
insertas  et  numero  non  addito  vo- 
lumen  eorum  annalium  XXVIII) 
adhibui  haec:  M  =  cod.  Mogunti- 
nus,  de  cuius  lectione  uumquam  e.x 
silentio  capienda  est  coniectura, 
B  (et  interdum  b  =  man.  2)  cod. 
Bambergensis,  g-,  ut  antea,  =  codd. 
dett.,  ita  tamen  ut  numquam,  ne  in 
numero  quidem  codd.  adferendo, 
Lov.  5  rationem  habucrim,  qui  ex 
ed.  Campaniana  descriptus  est  cf. 
Drak.  ad  lib.  XXXVI  34,  10  adn. 
coll.  XXXIIII  40,  4;  47,  7  XXXV 
28,  4;  41),  8  XXXVI 41,  5  etc. ;  g  = 
editio  Goellcriana;  Ig  =  lacobsius 
apud  Goellerum;  Krg=Kreyssi- 
gius  ap.  eundem.  ipsius  Kreyssi- 
gii,  qui  per  extremas  has  duas  de- 
cades  de  Livio  optime  meritus  est, 
lib.  XXXIII  ed.  signavi  Kr,  eius- 
dem  ed.Taucbnitzianam(ususvero 
sum  ed.  form.  min.")  Krt,  eiusdem 
v.  d.  annott.  ad  lib.  XXXXI  — 
XXXXV  Kra,  Krc  ccnsuram  ed. 
Bekkerianae  insertam  ann.  lit.  len. 
a.  1831  nr.  153  sqq.,  Krm  mclcte- 
mata;  per  lib.  XXXIII  r  =  cd. 
liomana,  h  =  Horrio.  adornata 
liraeterca  sunt  omnia  secundum 
eas  leges,  quas  in  prioribus  volu- 
minibus  secutus  eram;  in  rebus  or- 
thographicis,  cum  scrij^tura  cod. 
M  passim  tantum  et  vix  ubivis  ac- 
curate  tradita  sit,  cod.  B  auctoritas 
non  satis  gravis  csse  videatur, 
antiquioris  quidem  scribendi  ratio- 
nis  vestigia  ex  libris  enotata,  nisi 
molestias  tironibus  parare  vide- 
rentur,  servavi,  rcliqua  ad  artis 
praccepta  redegi,  in  aSiafooon 
rationes  Drakenborchii,  quam- 
([uam  haud  ubivis  satis  sibi  con- 
stantis,  scrvare  malui  quam  sine 
iusto  fundamento  aliquid  novare, 
id  quod  imprirais  ad  praepositio- 
num  quac  dicitur  assimilationem 
pertinct.  iam  igitur  nihil  addcn- 
dum  est  nisi  ut  et  me  et  Livium 


meum  iterum  atque  iterum  tibi,  vir 
ornatissime  ac  doctissime,  com- 
mendem.    vale. 

Scr.  Gryphiaed.XXIIII  m.Mart. 
a.  MDCCCLXIL 

LiB.  XXXI  m  periocha  acarnanis 
qui  Naz.  ||  .  post  pacem  —  quinqua- 
gesimo.]  acripsi  cf.  c.  5, 1.  cum  v.  l. : 
post  —  datam  quadraf.v/xso-.  i)ngen- 
tesimo  anno  alj  urbe  condita  pau- 
cis  mensibus  coeptum  est  autem 
anno  quingentesimo  quinto.  Naz.'^ 
<le ;  et  edd.  vett.  cf.  Drak.\  post  pa- 
cem  Carthaginicnsibus  datam  qua- 
dragesimo  anno  (ab  urbe  condita) 
paucis  mensibus  (coeptum  est  au- 
tem  anno  quingentesimo  (iuinto). 
O.Iuhnius  .  coeptumest  autem  anno 
iiuingentesimo  riuadragensimo  ab 
urbe  condita,  post  pacem  Cartha- 
giniensibus  (Jatam  paucis  mcnsi- 
bus.  Ww  II  quod]  Naz.  corr.  q:  quot 
Naz.  pr.  cui  lahnius  ||  ferre  quoque 
//6n  ferri  *  (fort.  nunc)  quoque  lah- 
nius  ferrc  «»  quoque  Ww.  j|  I,  3. 
tris]  B  teste  Besslero  in  ed.  capp.  1 — 
24,  progr.  gymn.  Soltisquell.  a.  1847 
inserta,  quacum  cf.  eundem  act.  atit. 
1842,  ASOsqq.  nov.  ann.  phil.  ct  paed, 
suppl.  X  5(38  sqq.  II  4.  LXXXVIl  s 
teste  Ilearnia  c.f.  C  Peterum  act.  ant. 
1839,  G31  Th.  Mommsenium  rom. 
Chronol.  p.  121.  adn.  210  ed.  alt.: 
LXXVIII  B,-  LXXXVIII  {i.  e.  duo- 
denonaginta  Kr.)  Glareanus  ||  pri- 
mus  g  (Lov.  1)?  edd.  pleraeque  \\  5. 
proximis  litori]  Moguntini:  proximi 
litori  {seu  littori)  Bs  proximi  li- 
toris  [seu  littoris)  s- proximis  litoi-is 
edd.  princ.  ||  profundum]  g?  Ascen- 
sius:  ])Yoh\nAa.m  ||  8.  causa]iV.//i?m- 
sius:  causai  B  caussae  {aut  causae) 
j  II  II,  2.  eam]  Asianam  vg.  ||  pro- 
vinciis]  assecutus  erat  A.  Rubenius 
prouintiis  B:  in  proelio  cum  Boiis 
aut  in  proclio  Boiis  ;  ||  3.  I'.]  fort. 
C.  Dr.  procousul  fCn.  edd.  anteAld. 
I|  ut  et  adnuut(seu  c)iarent  aut  ut 
adnunt(c)iarent  aut  ut  et  nuntia- 
rent  {Dresd.)  ;  ||  6.  Ampium]  s  (B  §. 
7.  9)  W:  Appium  B  j|  qua]  Ma.: 
quam  ||  7.  Mutiluui]  ,-  ,B.  XXXIII, 
37,  2)  edd.  vett.:  militum  B.  ||  9.  vTl 
B  corr. :  un-  B  pr.  |i  icit]  ;,  quod  eti- 


LIB.  XXXI,  1  —  14. 


VII 


am  XXI  18,  10.  11  videiur  servan- 
dum  es.te:  iecit  B?  fecit  Besslerus  || 
aliut  B.  II  III,  6.  eadem  scribere  g 
Ald.  II  1111,3.  C.etM.  Serviliijet  m. 
seruilius  B.  ||  L.]  C.  XXVII  35,2. 
14  t.  P  ihid.  §.  1.  II  hostilus  B.  ||  4. 
Gillo]  B  XXX, 21, 2  e/  ex  sil.  infrac. 
8,  8,  ex  corr.  6,  2;  cilo  B  h.  /.,  unde 
Cilo uhique  scripluruseramcoll.inscr. 
Grut.  DXC VII,  9,  ubiM.  quidam  Ful- 
vius  Cilo  l.;  at  meliores  ibi  testes 
Gillo  praehereme  edocuitAem.  Hueh- 
nerus  (Jiodie  lapidis  liuius  Carthag. 
nov.  tres  modo  priores  versus  super- 
sunt)]  scillo  Bpr.  c.  6,  2.  ||  Plancus] 
B  c.  6,  5:  plautus  (plantus  g)  B  h.  l. 
II  V,  1.  quingesimo  ex  Prisc.  de  frg. 
num.  4,  22  p.  1352  P.  Sigonius  \\  quin- 
quagesimo  prirao]  Ww.  cf.  Momm- 
senii  chronol.  Rom.  p.  121  adn.  210: 
quinquagesimo  uno  F.  Lachmannus 
de  font.  Liv.  II,  94  q  dragensimo 
uno  B  quadragesimo  uno  vel  qua- 
dragesimo  primo  vel  quadragesimo 
g-  quinquagesimo  Sigonius  quinqua- 
gesimo  secundo  Dodwellus  quin- 
quagesimo  quarto  Glareanus  |l  2. 
fort.  primam/.  F,  6V.  ||  T.renuntias- 
sent]  B ;  assecutus  erat  Dr.  ||  9.  re- 
spouderi]  B  Duk.,  Crev.:  respon- 
dere  ||  VII,  3.  si  numquam  alias]  B 
et  sic  I.  H.  Vossius  An?».  u.  Randgl. 
p.  280.  II  proximo  certeMa. :  Punico 
proximo  certe  Bs-  j^roximo  Punico 
certe  et  proximo  certe  punico  s-  \\  7. 
quinto  die  Ala.:  quinto  die  inde  B 
quinto  inde  die  b  vg.  ||  8.  nec  car- 
thaginiensibus  B  cf.  Bessleri  adn.  et 
vVw.  II  alterum  aequabitis]  add.  Fr. 
lacohsius  add.  animadv.  in  Ath.  dei- 
pnos.p. 12S  cf.  dialr.  de  re  crit.  capp. 
duop.  11  n.  **  II  10.  comparate  /.  F. 
Gr.  comparo  Vossius  1. 1.  ||  11.  sed] 
et  id.  ibid.  \\  15.  iam]  B?  Besslerus: 
etiam  g-  vg.  jj  VIII,  3.  f>rt.  (feciales) 
decreverunt  L  F.  Gr.  \\  5.  de  exer-i 
cituB;  fort.  de  excrcitubus /Je.s.s-Ze- 
rus  II  7.  consules  darent]  g  p.  148: 
C03.  darent  B  consul  daret  vg.  \\  8. 
praesidium  /.  F.  Gr.  praesidi  Ma. 
386  ti.  II  esse  I.F.Gr.  \\  10.  haberent] 
Muretus:  haberet  ||  VIIII,  1.  Ptolo- 
maeo/«'c  acsaepitisB,  quam  scribendi 
raiionem  aequahilitaiis  tanium  cau^a 
iiun  adinisi  cf  modo  Kohlerum  qua 


rai.  T.  L.  ann.  usi  sint  hist.  Lat.  atq. 
Gr.  Gotl.  18G0.  p.  86.  ||  (qui  nuncia- 
runt)  Crev.  \\  nunciarunt  ?  edd.  veit. 
\\ii.lihea.ts  Mureius  ||  possint  Vos- 
.^itis  l,  l.  II  7.  voveri]  Crev.:  uouere 
^/6/7  uouere  [licere;  excertauoueri] 
Ma.  II  vovere  —  pecunia]m  liluraB. 
II  quia  ea]  Bekkerus:  quia  B  si  ea 
vg.  II  quod  nxsigvg.  ||  10.  quantam] 
b  vg.:  qua  tamen  B  quanta  Duk.  || 
totiens]  octiensBc/'.  Krg.  419  n.  c  p. 
;273.  II  X,2.  Celinibus  Ilvatibusque] 
B  cf.  \Vw  adn. :  al.  v.  ap.  Dr.  [|  5.  :  ce  - 
tero  ..  dimisso,  praeter..  iiominis, 
cum  g  pars  edd.  \\  7.  velit]  b:  uenit 
B  velint  ci.  Ww.  ||  augere  g  Siqonius 
il  XI,  1.  in  Etruria  edd.  anle  Ald.  ||  3. 
Q.  Minutio  Br:  immo  Li.  Furio,  ei  sic 
;?  Mediol.  1505,  al.  \\  fort.  (in)  vicem 
/.  F.Gr.  II  5.  sciri  Vossius  l.  l.  \\  9. 
(iussi)  /.  F.  Gr.  ||  10.  peterentque] 
B?  fere  omnes,  Dr.  in  adn.,  v.  d.  act. 
lii.  len.  1811,20,  IbQsq.:  petere  Bas. 
a  /.  F.  Gr.;  al.  s  ap.  Dr.  \\  12.  eis] 
Ma. :  ei  libri  (ei)  Vos.fius  l.  l.  sibi  /. 
F.  Gr.  II  indicasset]  B,  tacile  Wal- 
chiiis  em.  Liv.  p.  220,  g.  p.  366  (Ma) : 
iudicasset  g- 1-^.  ||  17.  eius..  permit- 
tenti]  A.  Rtibenius:  eius  . .  permit- 
tente  Bs"  eis  . .  permittente  c  edd.  veii. 
cf.  Wt  praef.  \\  mutarive]  s  vg.  cf. 
Kr.  Krc.  p.  273  sq.  Besslerum  acl. 
ant.  1. 1.  p.  485:  mutari  B?.  ||  XII,  3. 
fort.  quinquennio  ante  Crev.  ||  4.  si 
qua  Vossias  l.  l.  |j  4  ,«7.  fieri  .  curam 
—  accenderunt]  ex  B  Bekkerus  (nisi 
quod  nunciata  Bekk.)  \\  6.  fort.  [in] 
tcmplo  Ww.  II  XIII,  4.  aliutB  pr.  j| 
noxia]  Wt.  praef.  w:  noxiam  13  ob 
noxam  vg.  ob  noxiam  Besslerus  Wt 
noxam  v.  d.  lit.  Cenlralbl.  1862  p.  18. 
II  5.  aeri  Budaeus,  Crev.,  al.  ||  6.  di- 
cerent  I.F.  Gr.  ||  7.  vectigal]  B  Ww 
Ma. :  vectigales  vg.  \\  9.  trientabu- 
lumque]  Hearnius ,  Mommsenius 
nunt.  soc.  sax.l8o0,d8  sq.  n.  13:  trien 
tabuluq;  B  trieii  tabulumque  s  {Ox. 
N) ;  de  rell.  cf  Dr. ,  Wi  p.  182.  |1 
Xllll,  1.  paludatis]  B^-  cf  Ileenca- 
genii  ad  XXI,  63,  9  et  Ww  adn. :  pa- 
ludatus  cum  s?  vg.  I.F.  Gr.  ad  XLl, 
10,  5  adn.  Kra  p.  24.  ||  2.  Cn.]  con- 
sulis  s"  C.  s".  II  3.  Centho]  quod  eliam 
XXV  2,  3  scribendum  erat,  Sigonius: 
cento  B.  ||  et  mille  militum]  h  g.  p. 


vm 


ADNOTATIO   CniTICA 


367  Bekkerus  cf.  tamcn  Wi  p.  201 
vv:  et  militum  IJ  ct  militibus  edd. 
rett.  et  militum  copiis  g  JliJu.s-,  vhi 
exiguis  vel  purvis  vel  modicis  cxci- 
(li.^sc aihitrantur Crev.IIen^.  \  4.[duo- 
bus]  navalibus  ..  (pvoelio)  Crev.  \\ 
10.  quidcm]  B?  {Mead.  2),  ex  ci.  achl. 
I.  F.  0'r.  II  12.  in  insignibus  suis]  W 
(i  p.  201 ;  cf.  lib.  V  41 ,  2),  nisi  in  B 
participium  aliquod  exciderit  (w):  in- 
signibus  suis  B  cnm  insignibus  suis 
s'^  vcj.  II  XV,  3.  suorum]  B:  su.im  ? 
sociam  ?  "»'.  ?  suam  ;  suarum  Bes^- 
lerus  II  4.  dum  ante  Rhodios]  om.  B, 
add.  b.  II  5.  rccupcratas(que)  Vos- 
sius  l.  l.  II  6.  ro.r  Attalo  '■nonnihil  su- 
specta''  Duk.  ||  8.  Ciam]  iSigonius  Ce- 
am  Gelenius:  c.c\a.mex  utroque  cnn- 
flatum  B.  II  10.  sed  Duk.:  et  Z/&/7  at 
Vos.mis  l.  L.  II  cum,  si]  B;  assecutus 
erat  Duk.  \\  11.  (jn)  Hcllcspontum 
Vo.^isius  II  Thracciae]  W:  Thraciae 
/.  F.  Gr.  Graeciae  libri  \\  XVI,  4. 
Callimcdis]  Bekkerus:  Gallimedis 
B?  Ganymedis  j- 1-^.  ||  cypsella  B.  || 
5.  chcrsonossum  elcunta  ct  alope 
connessum  B.  ||  Callipolis]  Mog.: 
Gallipolis  Bj.  ||  Madytos]  Moci.: 
madocussmadotus  ?.  ||  7.  classeacu 
B  classe  sua  cum  ci.  \\'t.  ||  8.  XVII, 
1.  distinxi  et  emendavi  secundum  Ma 
prob.  M.  Seyfferto  emend.  Liv.  ann. 
pli.  83,  823,  nisi  quod  a  delet;  per 
se  recte  quidem  ille,  at  cf,  lect.cod.  B: 
ostendit  nequc  . .  adiutis  sociis  (ad- 
iuti»  sociis  B  adiuti  socii  ci.  Bess- 
lerus).  XVII,  1.  Abydcni  etc.  vg.  \\ 
non  (tcrra)  modoMa.  ||  (aditu)  Vos- 
sius  i.  l.  Ma.  !|  5.  aut  in  gymuasio] 
aui  in  tomplnm  Ma:  in  templo  el  in 
gymnasium  lihri  \\  9.  id  se]  B:  et  sc 
rg.  et,  id  sc  Baumg.-Crusius,  Kr.  || 
iurat]  B:  iuraro  vg.  Wi  p.  201 .97.  t 
(iurare)  Cyey.  ||  X\TII,  1.  trium  cnn- 
seusu]  num  genuinum  sil  duhilat  Wt. 
II  4.  animos]  Ma:  animo  est  B?  in 
animo  est  g?  Mediol.  a.  1505.  ||  re- 
gnum  [mcum]  ci.  Wt.  ||  vel  6.  (re- 
peutc)  vel  7.  (repente)  Crev.  cf.  Wal- 
chium  1. 1.  p.  19  sqq.,  praeterea  quasi, 
veluti  ad  proditos  desiderantem ;  al 
V.  Biiltnerum  nbs.  p.S^scpj.  \\  repcnte 
proditos]  pcne  prodi  cos  v.  d.  aci. 
lit.  Lips.  1815,  1G38  sq.  \\  7.  laeti  B? 
"■vet.  lih,''  Sigoniu.<:)  Besslerus  \\  fc- 


cissent  B  Besslerus  ||  nuntio  anie 
corr.  B.  II  XVIIII,  1.  duce]  rege  B 
cf.  Besslerum  horr.  ph.  X,  578.  ||  3. 
reges]  B  Bas.  b :  rcgom  s".  ||  XX,  5. 
'i'i.]  s'?'  Signnius:  T.  B?,  om.  s-  \\  7. 
/'o//.(c.xpracda)  Ww.  ||  quadraginta 
tria]  quadraginta  quatuor  s  .lldus 
quadraginta  ?.  ||  fort.  centcnos  vi- 
ccnos  Ww.  II  XXI,  3.  egregiae  B.  || 
4.  lassitudinem]  scripsi:  lassitudini 
lihri,  quod  probandum  est,  si  voc, 
timuit  int.  vers.  a  b  achh  interpola- 
lioni  debetur,  ut  ei  cum  Ma.  peperci 
aliudve  verbum  substiluenclnm  sit  \\  5. 
repctivere.  PosteroMa.214.svy.  ||  7. 
in  alas  —  habebant  (sic  Lipsius:  iia- 
bebat  libri)]  cf.  Lips.  etDuk.  ap.  Dr. ; 
Ww;  num  (in  alas  —  habebat)?  || 
11.  in  multitudine  ?■ /.  .f'.  Gr.  multi- 
tudini  rt'n.l495.  ||  12.Vediovi]  Rud. 
Merkelius  Ov.  Fast.  p.  cxxiv:  deo 
loui  (quihus  vocc.  praecedunt  litte- 
rae  uc)  Bj-  Diiovi  {immo  Diovi  cf. 
Buechelerum  mus.  ph.  xv.  445  sq. 
n.)  H,  Valesius,  Prellerus  nunt.  soc. 
lit.  sax.  1855,  212  sqq.  myth.  Rnm.  p. 
238  n.  1.  Vcdio  lovi  Klausenius  Ae- 
7ieas  u.  d.  Penaten  p.  1091  n.  2182  adeo 
lovi  Heus.  (duo)  lovi  Boticherus 
progr.  gymn.  Dresd.  a.  1838  p.  8.  jj 
15.  in  omuil  omni  g  iam  omni  ci.  Wt 
II  XXII,  5."adtulerunt  Vossius  l.  l.  \\ 
G.  Megara  s-  /.  F.  Gr.  Megarida  Du- 
kerus  ||  7.  ne]  B?:  nec  g  Ascens.lbVii 
II  quidem]  (nld.  Ma.  ad  Cic.  cle  /in.p. 
821  II  XXIII,  3.  iude]  intordiu //t,'(/s. 
!|  promuntorio  B  ||  9.  quos  [co]  ci. 
LF.Gr.  II  XXIIIl,  1.  crat]  'melius 
venerat'  Crev.  \\  2.  milibus]  scripsi 
cum  B  cf.  XXII  16,2  ibiqueDr.:  mil- 
libus  [sive  milibus)  pcditum  relL, 
edd.  II  4.  hemorodromos]  Ascensiux 
1513:  hemerodromas  b?  hemro- 
dromas  B  ||  11.  fnrt.  s.  odium  .><■.  iram 
excidit  ad  cxpleturum  Ww  ||  12. 
ecum]  b :  aecu  B  in  hostes  cquum  5 
Kr  cf.  Krc  274  Besslennn  horr.  ph. 
X  581  sq.,  cpti  ei  ipse  cquum  ed.  a. 
1847  concitat  in  hostcm  secum  g  || 
XXV,  2.  Elcusinam]  B?:  Eleusi- 
nem  g  JSIog.  Eleusina  ?  ||  Megara  g 
I.F.  Gr.  II  3.CycIiadam]  Dr,  in  adn.: 
Cycliadem  g  et  fort.  Licius  sibi  nec  in 
hnc  nomine  constitit  {cf.  xxvii  31,  10; 
XXXII  19,  2;  32,  10)  nec  in  Ilcraclide 


LIB.  XXXI,  14-37. 


YIIII 


(v.  c.  33,2;  cyclademB  ||  6.  ue]  fort. 
ut  ne  Vossius  1. 1.  \\  8.  peloponnesso 
B.  II  9.  Cycliadas]  5-  Dr.  in  adn. :  Cy- 
cliades  g  clycliades  B.  ||  XXVI,  1. 
e  rcgione  s".  ||  3.  cx  —  Eleusine]  cf. 
Ww.  II  ab  eleusino  b  ab  Eleusinis 
;•  Eleusine  g  et  vel  sic  vel  ab  Eleusi- 
niis  fe/EIeusinis  «'.  7)/-.  ||  4.  discur- 
rebantWt proe/".  ||  6.  et]  om.  B;  fort. 
comminandaq.  ojjpugnatione  (com- 
minando  oppugnationem  b)  ||  l.ant 
felicior  aut  expugnatio  Dul-erits.  || 
8.  bi-acchiis  B  pr.  ||  11.  exornata]  g 
Aldu^:  etornataB.-.  ||  XXVII,  1. 
hapsum  B.  ||  L.]  Glnreanus,  Sigo- 
7iius:  T.  B?  Titum  g.  jj  2.  Corrhago] 
cr  edd.  vett. :  Corhago  B?.  ||  Gerunio 
Bekkerus.  ||  orsesso  B.  ||  Antipa- 
tream]  s-  Bekkerus:  Antepatream 
B?.  II  5.  affecit  Kr.  /).  395,  at  v.  Wi 
199.  11  6.  Cnidus]  B  lac.  Gronovins  \\ 
XXVIII,  1.  Langari  g  cf  Dr.  ||  2. 
Langarus  r.  ||  XXV1III,6.  trans- 
cenderuntB  transscendcruntCreu.; 
conscenderunt  g  vg.  ||  10.  eidem] 
'QCrev.:  eiusdem  g  vg.  \\  11.  (eiecto) 
Vossius  l.  l.  fort.  recte  ||  prodigium 
relicta  suhlata  virqula  I.  F.  Gr.  \ 
deleta]  5-  Ven.  1498;  deiecta  B;- 
cf.  Wt  praef.  \\  13.  et  nihil  g  vg. 
fori.  recte  \\  petit  B?.  ||  15.  leves  et 
ad  ci.  C.  L.  Bauerus  ||  16.  impro- 
brantibusB.  ||  XXX,  4.  verum  enim 
vero]  Enimvero  I.F.Gr.^  at  v.  Duk.  \\ 
id  se  queri]  fort.  id  se  ferre  I.F.  Gr., 
atv.Duk.,  JDr.  \\  5.  uudatos  manesj 
cf.  BitscM  anth.  Lat.  coroll.  epigr.  p. 
XII.  II  T.ettruncatat-^.  ||  9.Eleusine 
vel^Eieusinae  g?  edd.  \\  11.  possint 
vg.  II  XXXI,  3.  superos  inferosque 
vg.  II  4.  haec  Cianos]  Kr. :  Cianos 
6'igonius  haec  Chios  b  Aechios  vel 
et  Chios  e?c".  g-haec  sr/. /ac.  B.  ||  fort. 
Aenios  Dr.  \\  Lai"isenses]  Bekkerus: 
Larissenses  vg.  lamsenses  B.  ||  qui- 
bus]  quod  A.  Perizonius  \\  6.  a  nobis 
anle  lleginis  (Rheginis  vg.)  add.  vg.., 
at  cf.  Wtw.  [I  9.  stipendiarias  nobis 
ac  vg.,  at  cf.  Wt  pracf.  \\  10.  ne  ipsi 
quidem]  B,  I.F.Gr.  ||  possent,  c 
a  b  inducta,  B  possintff.  |i  17.  sint] 
Ascensius  1513:  sunt  libri  sunto  ci. 
W.  II  XXXII,  3.  [ut  non]  tempus, 
ita  iam  nunc  statui  [ius]  posseMa.  || 
bclloque]bclIovc(7.  ||  PylaicojGc- 


lenius :  Pyraeo  b  pyraea  B  •,  rell.v.ap. 
Dr.  cf  Ww.  Ti.  l.  et  Duk.  ad  XXXIII 
35,  8.  adn.  \\  4.  sit]  MedioL  1505: 
o7n.  II  in]  om.  B.  ||  pyliaco  B.  [|  est  B 
pr.  sit  Wtpraef  \\  XXXIII,  4.  Das- 
saretiorum]  Mog.  (et  sic  dassai-ctios 
Bc.40,4e/ei;co;V.XXXlI  9,9,:  dar- 
sertiorum  B  darsetiorum  b  (*  dar- 
setiorum  §.  5  darsetios  §.  8  B).  ||  6. 
Avxov  nuper  ined.Teuhn.Plut.Flamin. 
4  scrijjsit  Sintenis  \\  Bevum]  edd.  ali- 
quol  vett.,  Sigo7iius:  Betum,  Baetum 
etc.  jBactumB?.  ||  8.  post  exauditus 
est :  hostes  appropinquaro  add. 
lihri  praeler  B,  edd.,  at  cf  Ww  adn.; 
hostes  esse  ci.  Wt.  |]  9.  aliquod  B 
pr.  II   XXXIIII,  1.  (pro  eo)  Vos.nus 

I.  l.  II  4.  bracchis  B  bracchiis  b  || 
abscissis  B  pr.  ||  5.  nondum  iusto 
proelio  vg.  |J  7.  00  cc  B,  Wt  praef.: 
quatuor  millibus  s"  vg.  ocfo  millibus 
et  octo  et  quatuor  etc.  g  quatuor  I. 
F.Gr.  II  mille]  [sic  x)  B,  et  vel  hoc  vel 

co  cc  poposcerat  Roellius  ||  Athaco] 
;:  Achaco,  Achaeo  etc.  g  Aroto 
Mediol.  1505;  lacuna  in  B.  ||  9.  duxit 
B.  II  XXXV,  1.  vero  tam]  s"  Aldus: 
non  tam  Bs-  [Lov.  4) ,  Dr.  adn.  tam 
et  motam  s-.  |i  2.  autem]  \tem  I.F.Gr.; 
al.  V.  ap.Dr.  ||  vero  tam  §.  1  servato: 
—  aberat  autem  co7nmendat  Dr.  \\ 
3.  crederc]   Bs^:    credidere  g  vg.  || 

XXXVI,  1.  peltas  B  peltatas  ci. 
W\v.  II  4.  aliquod  B  pr.  ||  5.  quia  ho- 
stium  tam  Dukerus  l|  6.  millia,  in- 
tervallo  distinxit  Dr.:  millia  inter- 
vallo  vg.  millium  intervallo  I.F.  Gr. 

II  Ortholophum]  Kr.  v.  Krs  p.  95 
Krap.  755/7.  (xxxxiiii3,  1  ide^n  no- 
me7i  in  ine7ile7n  ve/iit  Heusingero :  et 
no7iien  cerle  idem,  de  loco  haud  im- 
merito  videtur  duhilari  cf  C.  Bui-- 
.vanum  mus.  phil.  A'Fi420  71.  *,  qui 
uhivis  Ottolobum  probal  et  adn.  ad 
illum  l.):  Octolophum  ^ exemplaria 
scripta'  Gelenius  ottolobum  B  c.  40, 
9  W  attalobum  B.  h.  L;  aL  v.  ap. 
Dr.  II  7.  cresceret  [temeritas]  simui 

II.  A.  Kochius  emend.  Liv.  IL  13.  || 

XXXVII,  4.  effuse  A.  G.  Ei-nesti  * 
gloss.  Liv.  s.  V.  effundere ,  at  cf.  Fa- 
briadXXI  bb,  3  adn.  \\  11.  paludes 
pcr  vias   inviaque]   Dr.:    paludcs 


*  unde  corr.  wln.  ad  lih.  XXI,  55,  3. 


X 


ADNOTATIO   CRITICA 


peruias  inuiasque  B  ?  pauens  per 
uias  iiiuiaque  s  (iloy.  2)  eic.  ||  12. 
equi  spoliis..relatis]  Ce^e^iiiw;  equi 
spoliis  . .  relictis  5-  equi  sunt  spo- 
liis  ..  i-elatis  B  ctc.  cf.  Dr.  et  Ww.  || 
XXXVllI,  3.  erat]  BWt:  om.gvg. 
(erat)  Kr.  Ww.  1|  5.  temeritatem]B: 
temeritatem  re^is  rell..,  edd.  ||  10. 
abiit5.  |[  XXXVIIII,  2.  quam]  B.-: 
q\ia.s,fort.rectecf.Dr.  ||  4.nuinnam] 
B?:  Pluuinam,Pliniam,Pelimame/c. 
s  Pellinam  (/wowoPelinnam)  ^igonius 
II  5.  Bruanium]  /.  F.  Gr.:  Bryanium 
Sif/oiiius  Bruantiam  B  Bruanam  etc. 
s.  'II  7.  (e^c.40,1).  Eordaeam]/./^.GV.; 
Hcordaeam  Sigonius  erduaeam  B 
erdumaeam  B  c.  40.  ||  8.  utaut]  B: 
ita  ut  vg.  et  vel  sic  vel  ita  ut  aut  Kv., 
at  c.f.Wi  202.  j|  operi,  permuniit] 
Walchius  1. 1.  p.  231  sq. :   opere  per 


scripsi,  a  Ma.  monitus  {excidit  olini. 
Q.  ante  0):  etatuae  et  imaginesMa. 
statuae  imagines  B  vg.  ||  imagines 
omnes,  item  .,  virilis  ac  muliebris 
sesus  omniuni,  nominaque  eorura 
(eorum  g:  cod.  Vict.),  tollerentur 
ci.  Crev.  ||  (earum)  Duk.,  at  cf.  Wal- 
chium  l.l.  p.  207  s(iq.  \\  virilis  ac  mu- 
liebris  se.Kus  b  vg.  \\  diesque  festi, 
sacra,  sacerdotcs,  quae]  s:  dies- 
que  sacra  fcsti  (festi  sacra  corr.pr.) 
saccrdotesque  B  dies  festi,  sacra, 
sacerdotes,  quac  s;  al.  v.  ap.  Dr.  \\ 
sacordotesque,  qui . .  instituti  b  g. 
p.  372.  II  maiorumve  vg.  ||  5.  esse] 
essent  s,  edd.  ante  Bas.  b.  ||  6.  et  ex- 
ercitibus  et  vg.  ||  XXXXV,2.  atque 
in  ira  . .  fuerant]  s  I.  F.  Gr. :  atque 
in  iram  . .  fiierant  Bs'  ac  quae  in 
iram  . .  fueraut  s"  ac  quae  in  ira  . . 


muniitBs- permuniit  ff  Cref.  propere|fecerant  aut  ac  quae  ira  ..  fecerat 
pormuniit  I.  H.  Vossius  cf.  Wi  l.  l.\al.  cii.I.F.Gr.  ||  3. portuB.  ||  4.  Gau- 
propere  muniit  Ig.  p.  388.  ||  12.  pe-  jrion]  scripsi  cum  Xen.  Hell.  I,  4,  22: 
teret  vg.  ||   15.  circn  itu  B  circuitu  j  Gaurelon  s  {i.  e.  Gaureion  ex  dupl. 


b.  II  XXXX,4.  (et)  -Sla.-Jort.  at  ||  9 
(auctor)  Ma.  ||  Ortholophum]  v.  c. 
3'J,  6.  II  10.  ad  haec  vg.  \\  XXXXI, 
3.  superfuerant  s  Aldus  ||  8.  Phae- 
cae]  \V  (phaecam  B  xxxii,  14,1): 
phaeca  B  phaecado  b  Phecado  s 
vg.  Phecae  Bekkerus  ||  9.  quingen- 
torum  passuum  vg.  quingontos  pas 


lect.  Gaurion  et  Gaureon  ortum ) 
Bekkerns  caurelon  B  Gaurelcon  s". 
II  8.  faciles  /.  F.  Gr.  \\  11.  maris  vg. 
II  14.  ad]  om.  s,  Glareanus  ||  Men- 
daeum]  b:  memdaeum  B  Mendeum 
eic.  s  Mendin  Mog.  Mendam  67«- 
reanus  \\  15.  Toronae]  Bas.  a:  Co- 
ronae    ||    XXXXVI,   2.    Pyrrhias] 


sus  Crev.  \\  10.  palati]  o?».  B,  fort.<  Bekkerus:  pyrrihas  B  Sipyrrhicas 
recte;  sed p<duit  etiam  ob  simile  voc.ivg.  \\  quae]  I.F.Gr.:  qui  |j  convonit 
praecedens  alii  excidere  ||  12.  exci-  a.  Ww.  |j  3.  praestaret]  ow.  B;  fort. 
tare  igitur  alii  vg.  ||  13.  quum  uui-,daret  vei  mitteret  Wt.  ||  5.  agitari] 
versi  sexcentorum6'e/ena/s  ||  animiS|B,  /.  6'r. :  excitari  s  consultari  vg.  \\ 
armisque  s  vg.  armisque  6'n/<erus,j  7.  Zelasium]  B;- (Je  aZ.v. /)/•.):  Pha- 
Vossius  1. 1.  II  14.  captique  quidamj  lasiam  /.  F.  Gr.  Aeantium  Heus.  (j 
quos  vg.  ||  XXXXII,  5.  receperat  ?  Phthiniae  id]  Ww:  pthiniae  id  B 
il/o_(7.  rereperant  B  pr.  ||  6. 'For/e  in  Isthmiae  id  5-  {al.  v.  ap.  Dr.)  vg. 
tumulum.  Fe/ ad  tumulumincastra' j  Istiaeae  id  i;e/ Istiaeotidis  I.  F.  Gr. 
/F.6'r.  II  8.  ignotoss-.  II  XXXXIII, !  Phthiotidis  ci.  Wt.  ||  Isthmi  id... 
1.  agmen  primo  turbavit  vq.  ||  2.  i  promontorium  Oreo  est  Heus.  ||  de- 
(Dardani)/. /'.6'r.,o/y./)r.  II  nuUum  nietriaden  B  ||  10.  ingerentes  et 
talis  auxiiii  u^.  ||  o.D  B  et  vel  sic  vel  ..  saxa.  faciebant]  Krt.  prob.  Ma: 


mille  I.F.  Gr.:  om.  vg.  |[  avexit  s"  vg. 
euexits-.  ||  7.  tcrra]  Ma.:  erant  corW. 
(erant)  Dukerus,  Krt  cf.  Kr  178.  || 
XXXXIIII,  1.  Maleo  superato]  B 
cf.  Wi  praef:  Malea  suporata  vg. 
II  2.  cui]  quac  s-  ||  odium  b.  |[  in  Phi- 
lippo]  \Vw  f.  Wt praef.  in  philyppo 
B:  in  Philippum  vg.  ||  immodora- 
tum  b.  II  4.  statuac  imagincsque] 


ingerentes.  etsaxa ..  iacicbantBf*/, 
W  cf  Wl  II,  2;  al.  I.  F.  Gr.  \\  fort. 
cuniculos  [agebant]  Ww.  ||  ll.casti- 
gationis  regis]  Ma.:  castigationis 
rogiae  /.  F.  Gr.  castigatiouibus  re- 
gis  B  vg.  (I  castigationibus  regis  .. 
culpa  [^admoniti],  simul  Wi  202. 
II  et  simul]  simul  s  I.F.  Gr.  Dr.  (|  12. 
quot  satis  vidcbantur  .  .  traiicit  s 


LIB.  XXXt,  37  —  50.     XXXII     1. 


XI 


Dr.:  quod  satis  uidebatur  . .  traicit 
B  quod  satis  videbatur  . .  militibus 
traiicit  edd.  vett.  quod  satis  videba- 
tur  . .  traiicit  Bas.  b  quot  satis  vide- 
bautur  ..  inilitibus  traiicit  g?  I.  F. 
Gr.  quod  satis  militum  videbatur  .. 
traicit  Ww;  de  al.  s  cf.  Dr.  ||  13.  Ae- 
geleon]  g  {al.  v.  ap.  Dr.)  ediL:  Ege- 
leon  B  Pteleon  Rnperlius  a  Ww  l. 
II  timeutes  Creu.  ||  15.  ariete  incusso 
subruti  multis  iam  locis,  procide- 
rat  Biiltnerus  l.  l.  p.  85  sqq.  \\  ma- 
ritumam,  quae  super  portum  est] 
scripsi,  voc.  maritumam  post  Ko- 
mani  facile  e.i:cidere  potuisse  ratus: 
quae  super  portum  est  B  quodque 
(quod  ul.  et  sic  v.  d.  act.  lib.  Lips. 
1815,  1G42  sq.)  super  ijortum  est  g 
(quodque  —  est)  BiUtnerus ,  Vossius 
l.l.  (quae  —  est)  Ww.  ||  in  arcem, 
quae  super  portum  est  altera  Biitt- 
nerici.,  Krt.  cf.  Kr.  in  arcem  quod- 
que  super  portum  est  Elspergerus 
ohss.  ad  al.  Liv.  II.  Erlang.  1827.  p. 
15  sq.;  al.  Walchius  L.l.  p.  128  sqq., 
Ileus,  II  XXXXV11,1.  siuus  Euboi- 
cus]  vg.:  euboicus  B  Euboicus 
sinusWt.  II  ^.statum^Bf/.Ig.p.SSO. 
Kr. :  spatium  vg.  ||  ceperis  B.  ||  3. 
legatis  B.  ||  5.  (qucm)]  Ma. :  quem 
/<7;;2  eumque  {e:  Ox.  L.  1.  ?)  I.F.  Gr. 
atque  eum  ci.  Ww.  j|  XXXXVIII, 

3.  consulares  praecipue,    vg.  cou 
sulares,   praecipue  I.  H.  Vossius\\ 

4.  extrahere]  scripsi:  extraheret, 
ad  decernet  adaplatum,  B  extra- 
here.  et  vg.  \\  ut  consulem  expecta- 
ret.]  B  cf.  W  i  202  .sr/.  t:  .  Cousulem 
exspectarent.  vg.  \\  6.  an]  c/.  Wtw : 
easne  i\Ia.  op.  ac.  alt.p.  1G4.  ||  magi- 
stratu  suisque]  s  'i  Bas.  b:  magi- 
stratus  ius  quis  B  magistratu  suis 
quis  (suis  quisque  al.)  ?;  erat  cum 
rfe  magistratu,  histis  cogitarein;  al. 
Wi  203.  II  8.  sicut  non]  B  Ww  Ma. : 
si  cum  non  g  si  non  cum  s  vg.  cum 
non  ci.  Dr.  ||  si  non  ductu  praetoris, 
sed  consulis,  rem  ci.  Creo.  \\  praeto- 
ris  absonti  sed  B  ante  corr.,  Ww,  at 
V.  Ki'.  Ma.  II  exercitu  B.  ||  senatus 
consulto]  II  Z>wA-.,  Ww,  Ma.:  senatus 
consultum  ||  ne]  nec  B.  ||  9.  occur- 
reret  B.  J|  XXXXVIHI,  2.  et]  B?: 
o?n.  svg.  (et)  Ww.  ||  aeris  argenti 
centum]  om.  B.  ||  «««?«  argenti  [bi- 


gati]  ?  v.  Ma.  ||  milia  {vel  millia) 
quingenta]  s"  {Ox.  L.  1)  Kr.  Ma.: 
Gc  D  B ;  cf.  de  h.  l.  Wt,  Mo^mnsenium 
rdm.  Miinzgesch.  p.3Sl  n.  43.  septua- 
ginta  miilia  vg.  \\  post  septuaginta 
millia  add.  pondo  s  vg.  (cod.  s  mod. 
s) ,  at  V.  Ma.  {om.  B  g:  Ox.  L.  1.  al.) 
II  4. proconsul  fr7a/-eaMwsproconsuIe 
Muretus  ||  6.  Venusinis]  spatio  rel. 
07n.  B.  II  9.  (et)]  Stuerenhurgius  a  Wt 
et  Ma  l.,  Ma.:  et  B?  haud  s  vg.  et 
non  W  {al.  Wi  203) ;  erat  ciim  vel  de 
nec  cogitarem  vel  de  ex  iisp/-o  et  eo- 
rum,  ut  ex  in  et  corrupto,  iis  in  gene- 
tivum  mutatumesset  ||  10.  testes]Ma.: 
lac.  in  B  uirtus  s  uirtutes  s  veritas 
Sigonius  veritatem  Krt.  Kr.  verum 
GoeU,,at v.Kr.  \\  i^opulusliomanus] 
BMa.Kr.:  publice  ||  videret]B?-Ma. 
Krt.  Kr. :  videretur  s  Sigonius  uidc- 
rentur  s ;  Ljunqhergiana  ad  h.l.  videsis 
ann.  phil.  80,  438.  ||  L,  1.  puilis  B.  j| 
2.  in  aerario]  vocc.  suspecta  I.  Peri- 
zonio  II  4.  M.]  Mog.:  om.  ||  P.  et  M.] 
b  vr/.:  p.  et  m.  et  13;  fort.  aut  C.etM 
aM/"P.etM.etC.  Wwcf.Dr.  \\  5.mor- 
tuosB. II  M.'].SV(/on2Ms: M.Bj(Marcus 
et  Marehusa/.)||  G.cf. postGlareanutn 
et  Sigonium  Dulceri  adn.  ||  10.  sq.  di- 
stinxi  secundum  Ma.  ||  11.  Stertinio] 
Bas.  a:  Tercinio  Bs  {al.  v.  ap.  Dr.) 
Ltb.  XXXII  in  periocha  proelio] 
bello  £•  {Gud.  maior)  Crev.  Ileus.  \\ 
Euboeam  —  oramj  Naz.  s  {Gud. 
maior),  qvos  secutus  sum  virgula  posl 
vexavit  pro  maiore  distinctionis  signo 
posila:  Eubocam etmaritimam oram 
cepit.  s  ed.  princ.  Euboeam  et  ma- 
ritimam  oram  *  lah^iius.  in  Eu- 
boeam  et  maritimam  oram  tra- 
iectus,  Eretriam  exijugnauit.  s"  in 
Euboeara  traiectus,  Eretriam  et 
Carystum  cepit.  Crev.  in  Euboea 
iias  {i.  e.  duas)  maritimas  urbes, 
Carystum  etEretriam,  expugnavit. 
Heus.  II  I,  2.  L.]  Mng.:  L.  Cornelios- 
P.  Bs  P.  Cornelio  s-  \\  a  praetoribus 
B  e  praetoribus  ci.  W.  ||  urbano  B.|| 
G.  prorogata  imperia  /.  F.  Gr.  Ma. 
380  n.  prorogatum  imperium  s"  {Lov. 
2.)  Dr.  II  prorogato  imperio  prac- 
tores  . .  Cn.  Sergius  ..  Q.  Minucius 
/.  F.  Gr.  a/tera  ci.  (Q.  Minucius  duo 
ex  s)  II  C.]  Bekkerus  v.  xxxi  4  e<  6 : 
L.  Bg-  om.  s  Cu.  s  ?  Aldus  ||  assignari 


XII 


ADNOTATIO    CKITICA 


/.  F.  Gr.  assignaro  s  {Voss.)  ||  10.  ab 
sq.  lac.  amiuntiatum  15  (f/eAnagnia 
inferenda  cogitavil  Wt;  nisi  lac.  ad- 
esset,  possis  et  de  KnWo)  \\  nuntiatum 
est]  nuntiarunt /.  F.  6'r.  1|  scde  ca- 
pillum  vel  acde  caprificuni  llob.  Ti- 
tius  II  14.  dicta  B  indicta  ci.  Wt.  ||  II, 

4.  Signian]  Setiam  Sigoiiius  ||  7.Cn.] 
B?  I.Perizonius  \\  111,1.  Villium  vg.  || 
I1II,3_.  Pylis]  j.?  Mediol.  1505:  Pylcis 
Bs".  II  ipsis]  Mediol.  1505 :  in  ipsis  || 
quam  Coelen]  Bas.  b  (Ww)  qua 
Ooele  s  B:  quas  Cocle  g  quas  {vel 
quae)  Coela  Mediol.  1505  vg.  \\  3.  sq. 
vocant  Thessali;  atque  transeunti] 
scripsi  7)ionitus  a  Ma:  vocant  Thes- 
sali;  itaquc  transeuuti  Ma.  vocant: 
Thessaliaeque  transeuuti  vg.  vo- 
cant.  Thessaliac  quae  transcuuti 
aui  vocant  Thcssaliae .  quae  transe- 
unti  t/./)/-.vocantThcssaliam ;  quae 
transeunti  Ww.  ||  4.  inplicatas  B.  || 

5.  saxo  undique  absciso,  vel  saxi 
undique  abscisi  ci.  Dr.  \\  (rupibus) 
Crev.  II  7.  hiemps  B.  ||  V,  1.  quanti- 
cumque]  /.  (Jr.:  quantacunKjue  || 
2.  animum]  B  (/.  Wi  203:  auimus  ?, 
Vossius  l.  l.  p.  281.  animos  et  animis 
g-  animi  ]\Iog.  annus  I.F.  Gr.  \\  (oven- 
tum)  Vossius  II  4.  quod  annis  B.  ||  5. 
triphilia|noleis  B.  |  Megalopolitis] 
/.  F.  Gr.  et  sic  certe  scribere  dehebat 
Livius  V.  XXVIII  8,  6:  Eleis  libri  fere 
omnes,  ipsius  Livii  ni  f.  neglegeutia, 
cuius  vestigia  tironum  causa  et  ipse 
detersi;  [Megalopolitis,  nam  ad- 
emorat  iam]  Eleis  Heus.  {cf.  Ww.)  || 

6.  ad]  (at  post  firmabat  om.)  add. 
Ma.  op.  ac.  alt.  p.  363  sq.  cf.  Ma.  Seyf- 
fertus  ann.pli.  83,  823.  ||  animos  cum 
Ileraclidon  amicum  maxime]  B  et 
sic  BcJckerus,  Sei/ffertus,W,  nisi  qvod 
iUi  posl  animos  (conciliandos  addil 
Seijffertus  fort.  recte),hicpost  amicum 
lac.  statuit  (alicnare  ct  cum  inseril  in 
t,  a  se  alienare  —  ai//  otlendero— , 
cumque  cum  m  w  cf.  i  203  sq.): 
animos  cum  (cum  om.Lov.l.)  Ilera- 
clide.  Nam  cum  (quum  al.)  eum 
maxime  (maximae  al.  ?)  g  animos 
sibiconciliavitcumlleraclide.  Nam 
cum  {aut  quum)  oum  maxime  (ma- 
ximae  Mog.,  al.)  Ascensius,  vg.;  vv. 
dd.  cii.  i-ece)isetKr.  (cf.Wi  203),  add., 
sita)iti,  Bdttcheru7n  l.  l.p.S  sq.,  Ot- 


tone7)i  div.  Liv.  p.  75.,  O.  Gerhardum 
de  Aristarcho  A)-istoph.  intopr.  Bon- 
nac  1850.  ihes.  5.  ||  amicum]  asse- 
cutus  e)'at  Fr.  lacob.^ius  v.  Kr.  cf.  la- 
coh.fium  de  nrt.  crit.  capp.  duo.  p.  12 
n.  II  8.  tum]  g  Dul::  cum  Bg.  J|  10. 
post  paucis  diebus]  cf  Ma.  474.  || 
VI,  1.  Charopem  ?pe)-pauci,  Sigo- 
)iius,  at  cf.  c.  11 ;  14,5.  ||  7.  lovi  in]  g 
(Lov.2)  Mog.:  loms in s (al. v. ap.  Dr.), 
om.B;  fo)-t. loviWt.  \\  VII,2.Corne- 
lius]  o))i.  B.  II  3.  venaliciiAm]  B  Gele- 
7)ius:  venalium  vg.  \\  Castium  porto- 
rium]  cf.  Ma.  op.  ac.  p.30O  sq.  ?;.  2.  ||  4. 
mille  ducenta]  s  {al.  v.  ap.  Dr.) :  oo 
post lac. B ;  7iume)ih.L corruptiesse vi- 
dentur  v.Duk.  ||  8.M.']^SY/7o?ims.-  M.  |j 
10.  mcdio  /.  F.  Gr.  mcdios  g {Gaert7i.) 
II  13.  C.IIelvius]  '■vetuslectio'  Geloiii, 
g  {al.  v.  ap.  Dr.)  et  .lic  /3  c.  8,  5 ;  26,  2 
cf  9,  5:  caclius  b  caolus  B.  ||  a)ite 
instaurati  72U)u.  I.  vel  II  vel  III  exci- 
disse  coiset  Pitschelius  n)us.  ph.  I,  70 
n.—pnrerg.  Ip.  311  n.  \\  15.  Ser.  et 
C.  Sulpicii  Galbae]  Sigo)iius:  Ser. 
Sulpicius  et  Galba  B?  fo-e  o)n)ies 
{cf  Dr.)  II  VIII,  4.  sortitis  cousuli- 
bus  provincias,  /.  F.  Gr.  ||  5.  prae- 
torum  ci.  Dr.  ||  L.]  edd.  vg.:  T.  vel 
Titus  {om.g:  Ox.  L.l.)  \\  M.  Clau- 
dius]  lac.  in  B.  ||  6.  praetoribus] 
C)ev.  cfWilSd,  Dr.,  a^/Marcello 
ciCatoni  dederunt  vel  adiudicarunt 
addituruni:  praotores  ||  praetoros.. 
Marcellus  . .  Cato  /.  F.  Gr.  \\  7.  so- 
cium  et]  B^  edd.  vett.  Ww  {v.  p.  358) 
Ma. :  socium  ||  8.  ut  hi]  uti  B  ut  i 
W^w.  II  11.  classi  suaque]  W:  classis 
sq.  lac.  B  classe  suaque  vg.  \\  13.  At- 
tali  (auxilia)C/ri;.  ||  14.  iu  potestate 
ed.  Tarvis.  1842,  al.  \\  16.  eum  futu- 
rum  ?.  II  scnatui]  B  Gelenius:  et  se- 
natui  s"  07n)ies;  de  Jiube)iii  et  I.  F.  Gr. 
adh.  l.  cii.  V.  Dr.  ||  V1III,2.  hercolis 
B.  11  3.  jjorcum  cum] /)mA-.  :  porcum 
\\4:'.post  sunt spal.  )el.  in  B.  ||  6.  (Et) 
Ma.  II  octingentis]  Glarea)ius:  D  vel 
quingentis  ||  8.  vim]  uiam  g  vi  viam 
ci.  Duk.,  Dr.  \\  9.  dasseretios  B  a)ite 
corr.  II  11.  expediebant]  Bj-  {Ox.  N) 
Bas.  b.  I.F.  Gr.:  expediebat  vg.  ex- 
pedicbatur  allera  ci.  Gr.  \\  X,l.  Dies 
g  I.F.  Gr.  ||  apsil  spcrantB.  ||  2.  con- 
silio  g  (Lov,  6)  edd.  vett.  Dr.  \\  3.  (res) 
Vossius  l.  l.  II    4,  civitatium]  hic  et 


LIB.  XXXn,    1-17 


XIII 


alihi  poxui  cinn  Dr. :  civitatum  b  v(/. 
ciuitate  B.  ||  5.  arbitroj  Ma. :  arbi- 
trio  II  quo]  quorum/.  F.  GV.;  cuius 
iu7n  potius  scribendum  fuisse  docet 
Ma.  II  6.  arbitro]  B?  {Ox.  L.\)  I.  F. 
Gr.:  arbitrio  j|  cui]  qui  B,fz/  cf.  Ma. 
286.  II  8.  se]  om.  B.  ||  11.  aptum  te- 
gendis  corporibus]  Krt:  amplum 
tegendis  corporibus  B  aptum  ur- 
geudis  regiis  ms.  fere  evanido  duhi- 
tans  Gelenius  ad  amplum  proelium 
gereudum  edd.  vett. ;  al.  v.  ap.  Dr.  \\ 
pro  hoste  loca]  B  Gelenius  [v.l.v.ap. 
Dr.)  II  12.  illinc]  om.  B.  ||  aliquo  de- 
cidisseut  B.  ||  facit]  B:  fecit  vg.\ 
XI,  2.  tum  teneretur  castris]  B: 
tunc  teneretur  castris  Kr. ;  al.  v.  ap. 
Dr.  (add.  Walchium  l.  l.p.  232  S57.) 
II  3.  educturum  /.  F.  Gr.  ||  4.  si]  add. 
I.  F.  Gr.  II  7.  quattuor  milia]  om.  B. 
II  monstret  Vossius  l.  l.  |l  8.  possent 
/.  F.  Gr.  possit  Vossius  ||  9.  (iubet) 
/.  Perizcnius  ||  pernox]  per  noctem 
B.  11  sumere  g  I.  F.  Gr.  \\  10.  aput] 
Ma.  op.  ac.  alt.  295  sq.  cf  Ma. :  capit 
B  capi  e  capere  Ascensius  agere 
Seyffertus  1. 1.  823.9(7.  ||  XII,  5.  magis 
qmiiMuretus,  I.F.  Gr.  ||  10.  difficilia 
mg.  Basil.  1539,  A.  Perizonius  J  XIII, 
1.  qua  se  intervallis]  H.A.KocMus 
emend.  Liv.  II.  13  sq.:  quas  inter- 
ualles  B  qua  se  inter  vallesf^r.  quas 
iuter  valle  seWw.  ||  2.  (locus  —  Me- 
lotidis  l_sic  cum  g-]).  Sigonius  ||  est 
Stymphaliam  inter  et  Elimiotidcm 
/.  F.  Gr.  est  in  Stymphaea  {vel 
[immo']  Tymphaea)  terrae  Eh'mio- 
tidis  Z)r.  Ij  Molotidis]  B:  Molotti- 
dis,  recte  nif.  t-eZMolossidis  Freins- 
liemius;  vv.  ad  omnia  liaec  nomina  II. 
V.  ap.  Dr.  el  Kr.  ||  agmini,  sed]  B, 
Heus.:  agminis  et  vg.  agminis  sed 
/.  F.  Gr.  II  Lyucon]  B?  {Oxx.  il,  A^.) 
II  3.ad  latus,  quod  —  oriens,  septen- 
trio  c/.  VVw;  al.  v.  ap.Dr.  \\  spectat] 
077J.  B;  aliud  verhum  subesse,  altera 
senientia  Ww.  ||  4.  aliquos  B.  ||  prae- 
verti]  B,  Wtw  {ex  perverti  a  g.  male 
ex  B  prolaio  restiiuit  Nipperdeius 
phil.  1,  669):  reverti  vg.  ||  5.  ut—  de- 
mitteret]  B  (ut  assecutus  erat  Vossius 
l.  /.):  suum  —  dimitteret  (dimitte- 
re  ?)  vg.  citum  —  demittere  /.  F.  Gr. 
subitum  —  demittere  V\^alchius  1. 1. 
7).  234  .sY/.  secum  — demittere  Heus. 


II  7.  (quae)  aut  tum  /.  F.  Gr.  ||  9. 
Iresiae]  B  edd.  vett.:  Piresiae  Lea- 
kius  itin.  Graec.  septentr,  IIII 493.  || 
Palaepharsalus]  B,  Ortelius  a  Dr. 

1.  II  10.  macrant  vel  macram  B.  || 
Angeas]  edd.  vett.:  Angeias  B?. 
II  14.  ad  Thaumacum]  Kr. :  ad 
thauma  cum  B  Thaumacum  inter 
al.  s  ad  Theuma  tum  g.  p.  377. 
II  inbelli  {al.  imbelli)  turba]  vg. 
(Ww,  Ma.):  ex  inbelli  turba  B  im- 
belli  turbae  ci.  Vossius  1. 1.  ||  XIIII, 

2.  adortus  [est]  ct  post  ci.  Wt  ador- 
tus  est  .  Post  Ma.  215.  ||  rexisset 
B.  II  eo  deraum]  /.  Perizonius:  eo- 
dem  II  3.  Strymonem]  B?:  Strimo- 
uem  gplerique  {al.  v.  ap.  Dr.)  Stimo- 
nem  vg.;  in  re  incertissima  cod.  opt. 
scripturam,  etiajnsi  corrupta  esse  vi- 
deretur,  retinui^  6.  eos]  oin.  B.  ||  8. 
eodem]  eo  B.  ||  XV,  1.  urbium  vg.  || 

3.  Pholoria  B ;  post  h.  voc.  sqq.  iisque 
ad  alterum  Phaloria  om.  B.  ||  Cieria] 
B  cmn  multis  ;  xxxvi  14,  6  ei  vel  sic 
vel  Cierio  Lealcius  act.  soc.  reg.  lii.  I 
1827  p.  157;  vel  Cieria  vel  Ciera 
Meinekius  Sieph.  Byz.  I  123  sq.  {cf. 
vind.  Strah.  p.  152  sq.) :  Pieria  s  Od. 
Mdllerus  additam  .  ad  Doriens.  (  Vra- 
tisl.  1831)  p.  19  sq.  opusc.  Germ.  I, 
73  sqq.  Piera  etc.  s  cf.  Dr.  Pialia  Si- 
gonius  Cierio  W.  ||  5.  Leucaden  B. 
11  7.  dies]  om.  B.  ||  8.  Atracem]  /.  F. 
Gr.  cf.  Kr.  ad  xxxiu  4, 1 :  ad  rhagcm 
B ;  s-  V.  ap.  Dr.  ||  peneium  B.  ||  XVI, 
3.  Samem]  vel  Samen  Sigonius:  Za- 
mam  vel  Gamam  etc.  {v.  Dr.)  s  zam- 
mam  BZacynthura  Glareanus  ||  Lu- 
cio  Apustio]  W  L.  Apustio  Sabelli- 
cus:  Liuio  B  edd.  vett.  Libio  etc.  s 
ibi  eo  ci.  Wt.  ||  4.  malaeum  B.  jj  5. 
malaeo  B.  ||  maturare]  =:  matu-re 
B  maturate  ei  maturarent  s.  ||  prae- 
cepit  (praecipit  al.)  s  procedit  Vos- 
sius  1. 1.  Il  6.  ea  B.  ||  7.  haec  B.  |i  di- 
stautem]  s  {Lov.  6).?Bas.  a:  distan- 
te  II  11.  ad  deditionem]  lac.  IV2  Hn- 
rel.  om.  B.  ||  inclinarent  B  cf.  Ww. 
II  14.  Chalcidem]  o?n.  B.  ||  15.noctu] 
om.  B.  II  facto]  om.  B.  ||  17.  siguata 
ornamenta  cett.  omissis  et  spat.  vac, 
rel.  B.  (I  XVII,  2.  nummi]  ovi.  B ;  de 
scf.Dr.  II  4.atrocioremque]  Atracis 
aui  ad  Atracem  /.  F.  Gr.  atrocio- 
remque  Atracis«.  /)r.  Atracis  atro- 


Xllll 


ADXOTATIO   CRITICA 


cioremquc  lleux.  ||  ().  illut  I>.  ||  8.  iu- 
trossus  IJ.  II  10.  promovit]  om.  B.  || 
13.  pillis  B.  Ij  14.  si  quain]  j-  Bas.  b: 
si  quas  Bj-  si  qua  ?.  ||  hastile  ..  ox- 
plebat]  B(c/)  Bas.  b :  hastilia, ..  cx- 
plebant  s".  ||  15.  pnst  cxplcbat  .svyry.  — 
pracstabat  o?;?  Bc/".  Wtw.  ||  IG.  tre- 
pidationemque  =.  \\  XVIII,  1.  con- 
suli  Bff.  II  generis  armorum  B  gene- 
risque  armorum  Baumg.-Crusius, 
Bekkerus  \\  4.  hostium  B.  (|  5.  pelo- 
ponnessum  B.  ||  et  ab  tergo  b.  ||  6. 
mine  cepit]  lac.  rel.  om.  B.  ||  in]  om. 
B.  II  ambrussum  B  fort.  recte  cf.  C. 
L.  iSclmekleri  gramm.  Lat.  II,  1,  478 
sq.  RitscJtelium  de  iit.  Mumm.  p.  iiisq. 
Fleck-eisenum  ann.  ph.  81,  285  sq.  v. 
XXXIII,  31,  11.  II  Daulis]  Gelenius: 
daulias  '&\  g  v.  ap.  Dr.  ||  8.  ut]  om. 
B.  II  impetu  eam  Romani  caperent, 
ni  quid  exciderit,  Duk.  ||  9.  et]  sex  g. 
II  (aut  ducem  aut  cxercitum)  Dr.  cf. 
Heus.  II  XVIIII,  1.  et  late  iam  B.  || 
4.  iis]  om.  B  Wt.  |j  7.  pro  —  perfidia- 
que]  spat.  rel.  om.  B.  ||  12.  auditi 
sunt,  fere  . .  invecti.  I.  F.  Gr.  el  vel 
sic  vel  auditi  fcre  ..  iuvecti  sunt  Dr. 
II  ii]  B  Gelenius :  om.  ||  XX,  1.  uel- 
lentBpr.  ||  2.  optorpueruntB  ||  ani- 
mi]  om.  g  animis  B^  cf.  Dr.  ||  si]  B 
cf.  Wi  2U4:  om.  ||  promendo  promo- 
nendoque  B.  ||  diem  totum  B  ante 
corr.  II  3.  et  tandem  B  cf.  Kr.  eius- 
demque  ep.  ad  Orell.  p.  xlvi.  ||  tem- 
peratis]  B  Bas.  b  cf.  Ma.  ad  Cic.  de 
/?«./>.  6'Jl:  temperabatis  elc.  cf.Dr. 
II  5.  aut  illam  g.  ||  fore]  B  /.  Perizo- 
nius:  foedere  ||  XXI,  1.  praetori]  B 
(AVw  Ma.):  praetor  vg.  praetor  id 
ci.  Wt.  II  sine]  Ma. :  non  sine  B  inde 
sine  vg.  ||  fort.  non  sine  .  .  eos  (uon) 
Wt.  II  2.prosententiisdictasB,a/c/". 
Ma.5  num  (pro  sententiis)  dictas  ?  ||  4. 
gerantB.  ||  5.ut]  om.  B.  ||  6.  Acbaei] 
c/'.Kr.,  Krc.  21^,Wi2^b:spat.rd. 
om.B(Achaei)Ww.|]  fortuna]B.||  9. 
uobis  B.  II  lacedaemouiis  atque  ab 
B.  II  11.  postquam  nequeB.  ||  post- 
quam  noque  .  .  Romano  [nos]  ci. 
Wt.  II  depopulandosque  vg.  \\  13.  tue- 
tur  /.  F.  Gr.  II  14.  elate  iamB.  [|  fort. 
cur-amnem?  aut  vi-relicto  {sic  g: 
Voss.HarL)  abiit,  Si  Dr.  eandemque 
interpungendi  rationem  ultro  a  se  in- 
venlam  probabat  virsagacissimus  Alb. 


Ag.  Benary,praematura  morte  nuper 
suis,  discipulis,  literis  ereptus  \\  (aut 
vi  -  voluntate)]  Bekkerus  cf.  W i  204 : 
aut  vi-voluntate  vg.  aut  uoluutate 
B.  II  abit  B.  ||  IG.  alterutrum  potius 
del,  A.  Perizonius  \\  17.  vel  ncc  duce 
consule,  ncc  excrcitu  consulari  vel 
ncc  duce,  nec  excrcitu  consulari 
Crev.  II  tum]  B:  etiam  vg.,  del.  Gele- 
nius  tantum  /.  F.  Gr.  jj  18.  tolerave- 
rant  Vossius  l.  l.  |]  praesidium]  in 
praesidium  B  iam  praesidium  ci.  Wt 
classem  in  praesidium  ci.  Wvj.  ||  20. 
exercitu]  2Iediol.  1480:  exercitusB? 
excrcituque  g  {cf  Dr.)  ||  exsuit  B.  || 
urbes  eius  B.  ||  21.  sint  admissa  B. 
II  22.  Ciani]  Sigonius:  Clani  B?  {cf. 
Dr.)  II  23.  peloponnesso  B.  ||  Cypa- 
rissiae  Charitelen]  Bekkerus:  cyiia- 
rissi  iegaritelen  B  {cf.  Dr.)  \\  appel- 
lares  oblitus  B  appellare  oblitus 
inepte  g  p.  379  ||  24.  fili  eius]  g  Pall. 
{fort.  filii  eius  Wt),  in  inaiore,  ut 
niihi  quidem  vid.,  lac.  posui:  eius  B 
fibi  etiam  Bas.  b  Pili  eius  {etc.  v. 
Dr.)  g  Polycratiam  eius  Sahel/icus 
Polycratiam  filii  (w)  vel  Polycra- 
tiam  filiieius(t)c2.W.  [j  ^o.siijDuk.: 
sint  II  quod]o???.s'quos'.  ||  fieri] /.Vi- 
kerus:  tam  fieri  g  vg.  cum  fieri  et 
iam  fieri  ;■  reri  B  cf.  VVi  204  sq.  tuto 
fieri  ci.  Dr.  tueri  g  p.  380  ||  26.  polo- 
ponnessus  B.  |i  27.  fort.  Issaei  Ma. 
521  II  mediterranea..(urbes)c/.  Wt. 
II  scilicet  nos  urbes]  spat.  rel.  ow.B. 
II  28.  [quid  erit.]  aut  [quae  perfugia 
restabunt,]  unde  .  .  implorcraus? 
Ma.  II  30.  nobis  B  pi*.  ||  summa  ope 
petendum]  vg.  Kr. :  summa  repe- 
tendum  B  summo  opere  petendum 
g:  Ox.  N {gp.  381)  summopere  pe- 
tcndura  g  {Gaertn.)  Bekkerus  ||  32. 
nolunt  Ma.  op.  ac.  alt.  p.  125  sq.  n.  2, 
Ma,  at  cf.  Wexium  Tac.  Agr.  p.  153 
sq.  II  36.  in]  07«.  B.  |j  mare]  om.  B.  || 
XXII,  3.  aut  ferre  B.  ||  5.  Kisias]B: 
Khisias  Kr. Rhisiasus  ^'^r.Pisias  irif. 
recte  Ma  ||  G.  optestatus  B.  ||  7.  pre- 
ces]  parum  B.  ||  10.  patriam]  om.  B. 
II  reddidcrant  B.  ||  XXIII,  3.  ad  Co- 
rinthum]  Coriuthum  ?.  ||  ccnchi-iis 
B.  II  A.injscrip.-^i :  om.B,  g  fereomnes, 
ad  5-;^  edd.  \\  uersura  nonnulli  e  g.  \\  5. 
oppugnantibus  /.  F.  Gr.  \\  6.  ct  un- 
dique  ci.  Duk.  ]|  10.  promuntorium 


LIB.  XXXIl,  17  —  32. 


XV 


B.  |(  11.  Lcchaeum]  lac.  rel.  oin.  B.  ' 
12.  (Quinctius)  liomanus]  W  {sic 
a«<  (Romanus)  Quinctius  i  205;  de 
cum  Achaeis  aut  cum  Graecis  Eo- 
maaus  coijitat  yr  wln.):  cii  iutus  ro- 
manus  B  Quinctius  vcf. ;  de  g  Ji.  l.  pro- 
digiose  corruptis  v.  T)r.  \\  praesidia 
videt  B  ante  corr.  ||  13.  inrito]  irrito 
vg.:  iutra  B  in  b.  ||  XXIIIl,  4.  ad-i 
moto  qixnm  lacob.sius  ap.  Doeringium 
et  ap.  Goell.p.  391 :  admotoq ;  B  ad- 
moto^w^r.  II  tres]  m/e?- inter  e<  tur- 
res  (tres)  addidi,  a^la.77ioniius:  11 
ofZfZ.Ma.  II  quumingentii'^.  ||  urbem 
et  Romana  .tpat.  rel.  om.  B.  ||  5.  et 
ruinas]  ruinas  B.  ||  XXV,  2.  lege]  s 
Gruterus:  legi  Bj.  ||  4.  honorem] 
omen  /.  F.  Gr.  ||  5.  impositoque 
Crev.  II  7.  ad  Los  orator]  B  /.  F.  Gr. 
II  urbe]  spat.  rel.  om.Vi.  ||  8.  si]  om. 
B.  II  9.  a]  B:  cum  vg.  ||  lO.missis  {vel 
misso)  . .  quaererent  (yel  quaereret), 
.  .  vellet?  nihil  ci.  I)r.  ||  qui]  /o?-/. 
quum  Vossiusl.l.  ||  statu  moto]  Ma: 
statu  modo  Bg-  statu  motusveZ  statu 
mutato  /.  F.  Gr.  {v.  alicuius  d.  per- 
sona  indutus,  ut  ipse  vg.  fatus,  tan- 
tummodo  defenderet)  Dr. ;  de  rell.  s  v. 
Dr.  II  XXYI,  1—3.  distinxi  sec.  Duk., 
Dr.  II  3.  (redire)  /  F.  Gr.  \\  5  sqq.  Se- 
tiae  —  Setinis  etc.']  cf.  Sigonium  ad  c. 
2,  4,  Crev.,  Ma.  52  ||  6.  (captiva) 
Vnssius  l.  l.  II  6  sq.  ex  -  coniuratio- 
nem]  spat.  rel.  om.  B  cf.  \V'w.  ||  8. 
Norbam  —  occupare]  triu?n  lin.  spat. 
rel.  om.  B.  ||  servitia]  B:  om.  ||  Len- 
tulum]  'B;  fere  omnescf.Ma.  52:  Me- 
rulam  {v.  c.  7, 13 ;  8,  5)  Glareanus, 
Sigonius,  PigJiius,  om.  e  {Gaertn.)  \\ 
11.  nonne  et  [se]  sequi.?  ||  13.  dimis- 
sis]  B:  dimissi  j|  qui  vestigarent] 
trium  fere  lin.  spat.  rel.  om.  B  cf.  V\'w. 
!|  15.multo  ita  post  eiusdemB.  ||  17. 
carceris  lautumiarum]  v.  Beckeri 
ant.  R.  I  2G5.  n.  430  coU.  Duk.,  Bec- 
kero  l.  l.  II  2,  360  n.  899,  AVw.  || 
XXVII,  2.  elephantes]  B;  nec  ele- 
phantis  xxill,  49, 11  spemendum  fu- 
erit  II  2  sq.  missa.  Siciliam  M.]  spat. 
rel.  om.  B.  ||  5.  C.]  Bs?  Sigonius  \\  7. 
L.]  edd.  vett.:  om.  ||  C.]  B  Sigonius  H 
Atilius]  g?  I.  F.  Gr.:  Acilius  B?  At- 
tilius  etc.  5.  II  8.  Ti.]  Sigonius:  T.; 
similiter  in  iisdem  fere  nominibus  per 
sqq.  passii7i  ez-ratmn  \\  XXVIII,  2. 


trasigi  B.  ||  4.  bcUi  gerendi  ante 
corr.  B.  II  5.  rege  et  exercituB  cf. 
Krm  I,  16  ||  7.  prope]  quoque  Crev., 
improh.  Heus.  et  \Vw  propere  Wi 
205  II  XXV1III,1.  (etquod)  I.F.Gr. 
cf  Dr.  II  2.  Aesulae]Kr. :  Aefulo  B; 
de  Affilanis  Plin.  n.  /;.  III,  63  {mnn 
sic?  cf  V.  L;  Afile  lib.  col.  I,  230,  21 
grom.  vett.  ed.  Lachn.)  recte  7nentio- 
716771  videtur  inicereWw;  Asculo  vg. 
Asculi  Duk.  II  3.  una  ad]  ad  B.  ||  '4. 
adiectum]  om.  B.  ||  5.  agendae  Bas. 
a.  II  6.  educto]B?:  ducto?,  Wwar7«. 
abducto  3I(ig.  \\  7.  Clastidium]  Ca- 
ristum  Sigonius  \\  fort.  Eitubium 
Cluverius  ||  Celelates  vg.  {v.  l.  ap. 
Dr.)  II  Ilvates]  de  vv.  dd.  cii.  cf.  Dr. 
ad  XXXI,  10,  2,  Kr.  ||  XXX,  1.  iun- 
xeratque  vg.  j|  5.  cc  ccB :  rfe  ?  cf.Dr.; 
quinque  millia  passuum  vg.  |j  8.  ad- 
iuuissent  B.  j|  10.  Sospitae]  cf. 
xxxim,  53,  3  ||  essent]  fuissent  B.  || 
12.  carpenta  supra  cc.  Oppida  Ge- 
lenius  (Bas.  b)  vg.  cf.  Crev.,  quae  re- 
petii,  ne  or.  maiica^n  relinquerem: 
carpent  sry.  lac.  B  carpenta  supra 
sq.  lac.  g  edd.  vett.  (oppida  add.  edd. 
quaed.,  amica  Lov.  3 1  carpenta  *  » » 
VVw  cf  adn.  carpenta  supra  cc.  niil- 
lia,  oppida  lectio  recepta  a  Mog.,  nnde 
cai'penta  supra  ducenta.  Multa  op- 
pida  ci.  Dr.  \\  Gallorum.quae  Insu- 
brum]  Bekkerus  Kr. :  Gallorum. 
quae  Insubriura  Krt  cf  m  II,  31 
Gallorumque  quae  Insubrum  B 
W^w  cf  adn.   quae  g  vg.  cf  Crev,  \\ 

XXXI,  4.  Clastidium  et  Ilvates]  cf. 
c.  29,  7  II  inde]  07n.  B.  ||  5.  non  aude- 
rent]  B?  {Ox.  N)  Bas.  b  :  metuerent 
II  6.  consulum  a  Gallia  de  gestis 
vg.  II  gestis  prope]  Ma.:  gestis  pro- 
spere  B  vg.  prospere  gestis  Kr.  || 
hiemps  B.  ||  Hiems-  erat  in  initio  cp. 
sq.  colloc.  Francof.lblS,  al.,Kvt.  \\ 

XXXII,  1.  et  cum  B  Krt  cf  Wi 205 1 
praef;  lac.  statuendam  esse  ci.  \Vw.  || 
e  late  ia  B.  ||  2.  priores  B.  ||  3.  set] 
sed  vg.:  etB.  ||  4.  descenderent  g-.  || 
6.  gravate  ..  non  quin]  cf  Ma.  (co/Z. 
Wl  II,  6  sq.  w  H.  I.  Hellero  phil.  xii, 
697  sq.):  non  gravate  ..  quum  /  F. 
Gr.  non  gravate  . .  non  quia  Vossius 
l.  l.  haud  gravate  . .  non  quin  Wt.  || 
regi  concessum]B:  concessumregi 
,vg.  Kr.  II  7.  et]  om.  B.  ||  10.  cum  eo 


XVI 


ADNOTATIO    CHITICA 


[duo]  Ileus. ;  Apollodoii  et  Demosthe- 
nis  nomina  excidisse  cnll.  Pol.  x\^l,l. 
censet  Crev.  in  ed.  mai.  cf.  Wvr.  1|  et 
[Bracbyllas  Boeotus  et]  coll.  Pol. 
Tillmanns  diss.  qua  rat.  Liv.  Polyhi 
Jiist.  nsus  .^it  I.  Bonn.  1860.  p.  35.  ||  1 1. 
Dionysidorus]  g  [Harl.)  FlecJceise- 
nus  ann.  pkil.  GG,  328  cf.  p.  203:  dio- 
uisyodorus  B  Diouysiodorus  s  ple- 
rique  Dionysodorus  Bas.  b.  ||  age- 
simbrotos  B  ante  corr.  ||  Aristae- 
uus]  arma  ei'  B.  ||  12.  extremum  in] 
scripsi:  extremum  B?  extra  s"  ad  ex- 
tremum  (s-  unus:  Atead.  l/j  vg.  ||  13. 
ct  ex  s  cf.  Ma.  ad  Cic.  de  fin.  p.  731  1) 
ex  ..  diccmus  ..audiemusqueb('^"e^ 
lih.^  Siff.,  Harl.)  Sigonius  ||  audie- 
musque  B.  ||  negare,  ne.  m^er  vers. 
add.  B.  II  XXXI1I,7.  et  Perinthum] 
Sigonius:  spat.  rel.  om.  B  et  Pano- 
polin  (aw<  etPanopolim)  edd.  vg.  et 
Panopolum  vel  et  Penopolum  vel 
etPenopium  etc.  (v.Dr.)  s-  \\  8.  ac]  g 
(Harl.),  Dulc:  aut  ||  10.  neque  de] 
vg. :  ne  de  B  nec  de  Bekkerus  ||  nec] 
B:  neque  ||  12.  non  sic  antiquos 
pat/a  fuon  ita  antiquosa.  Wt.  ||  15. 
occupasse  (eum)  C.L'^Bauerus  ||  16. 
Cium]  Sigonius:  Chium  ||  Theoas, 
Phthias]  edd.  vett.:  thebas  thias 
ex  thias  thebas  corr.  B;  degv.  Dr. 
||XXXIIII,  2.  aut  milioribus  pa- 
rendum]  om.  B.  ||  4.  possint  edd.  vg. 
II  Agraeos]  Gelenius,  Sigonius:  ae- 
graeos  B  Greoss-  {Lov.4:)  Graecos 
rell.  II  Apodotosque]  Sigonius:  apo- 
doctasq;  B  Apodotasque  e/Apodo- 
ctosque  etc.  g.  \\  6.  Cium]  Sigonius: 
Chium  II  et  quia]  sed  quia  Ascensius 
II  8.  Peraean]  Bekkerus:  Peraeam 
vg.  epireau  B  et  Peraeam  ci.  Kr.  j| 
10.  sationis]  e  {Harl.)f  edd.  vetl.: 
stationis  Bs"  {al.  ap.  Dr.)  ||  12.  eis 
obiecit]  B:  iis  adiecitKr.  eam  (ea 
al.)  abiecit  vel  eam  adiecit  vel  eam 
obiecit  e  ad  ea  adiecit  s"  vg.  eo  ad- 
iecit  ci.  Dr.  ||  decretum]  B  Crev.  et 
aut  sic  aut  (dccretum)  Heus.:  de 
exercitu  vg.  ||  XXXV,  1.  philyppus 
stationemB.  ||  2.Nicaeam]co//.P«/. 
rursum  Glareanus  desiderat,  itei"um 
Sigonius  ||Philippus]X)i/A".;  Philippi 
II  (ab)  7.  F.  Gr.  ||  (ab  eo)  Vossius  1. 1. 
II  3.  consumpsissej  B:  se  consum- 
sisse  vg.  consumpsisse  se  ci.  Wt.  || 


4.  nec  —  posse  B.  ||  8.  duobus  ex  iis 
quos  ci.  Wi  cf.Tillmanns  1. 1.  p.  40  || 
coUocuti  ci.  Duk.  ||  10.  voccnt  Vos- 
sius  1. 1.  II  12.  deduxisset  ex]  sprevit 
Kr. :  deduxisset  et  B  deduxisset  vg. 
II  defore]  B,  /.  F.  Gr.  ||  XXXVI,  3. 
Thronium]  Gelenius,  Sigonius :  Tho- 
uiumBs-;  al.  v.  ap.  Dr.  ||  5.  et]  om. 
B.  II  7.regiB.  ||  ipse  pepigisset/>>i/Ar. 
Ij  10.  legationi]  B?  {Harl.)  L  F.  Gr. : 
legationis  ||  et  Q.  Fabium]  B  Dr.: 
Q.  Fabium  ||  XXXVII,  2.  cum] 
Ww:  eo  (com  sc.  sq.  m  in  co,  dein  in 
eo  corrupt.)  Bs"  eum  vel  cnim  s,  del. 
I.  F.  Gr.  vero  ci.  Dr.  autem  Vossius 
1. 1.  II  6.  quo  ut]  in  quod  et  ipse  incide- 
ram  I.  F.  Gr.:  quod  ut  libri  (qui  ut 
Lov.  2)  cui  ut  Crev.  —  quoi  ut  Vos- 
sius  II  XXXVIII,  2.  quidj  om.B.  ||  3. 
de  l.  distinguendo  cf.  Walchium  1. 1.  p. 
116  II  (ad)  Duk.  id  s,  Dr.  adn.  \\  7. 
pi-incipiumj  B.  ||  8.  contumelia  et] 
coutumeliae  B.  ||  dimissi]  Bs":  sunt 
dimissi  g.  \\  O.rogationes]  Crev.  Vos- 
sius:  rogationem  ||  XXXXVIIII,  2. 
legatos  sq.  spat.  vac.  ia  ad  B.  ||  6. 
Mycenica  vocatur]  v.  I.  F.  Gr.  ad 
XXX,  7,  6  Ma.  367  ||  7.  etj  inter  e  e^  t 
om.  B.  II  7  sq.  paucis  (venit),  tyran- 
num  /.  Perizonius  ||  8.  tribunis]  om. 
B.  II  9.  regem  cerneret  B.  ||  (dixit) 
Freinsheimius  ||  10.  ea]  om.  B.  || 
XXXX,  1.  se  defenderet]  Bs"  Ma. : 
,  ut  se  defeuderet,  g  vg.  ||  4.  etj  om. 
B  ac  ci.  Wt.  II  10.  firmatis]  Tan. 
Faher:  firmato  ||  11.  accersendoj 
domum  arcessendo  vg. 

LiB.  XXXIII  in  periocha  ab]  add. 
O.  lahnius:  om.  \\  priucipibus]  Naz. 
g:  priucipium  vel  principis  vel  prin- 
ceps  s'  principum  ed.  princ,  vg.  \\  ad 
h.  librum  cf.  praeter  Goelleri  (g)  et 
Kreyssigii  adnott.  (Kr.)  lacob.m  et 
Kreyssigii  ad  Goellerum  epp.  (Ig  et 
Krg)  p.  385  sqq.  439  sqq.  ed.  GoelL, 
Wi  p.  188  sqq.;  qui  cum  deinceps  hu- 
ius  iihri  capp.  percenseant,  singulis  II., 
ubi  eorum  mentio  inicienda  erat,  pagg. 
numeros  omisi  \\  1, 1.  facere  cupien.s] 
r :  pace  recupiens  ||  2.  cum]  r:  om.  || 
legionis]  ex  regionis  corr.  teste  Kr. 
B:  duarum  legiouum  Crev.  legio- 
uum  Dr. ;  fort.  unius  legionis,  nipo- 
tius  mnncrus  legionis  exciderit,  Ww 
legionariis  Walchius  1. 1.  p.  236,  al 


LIB.  XXXII,  32  —  40.     XXXIII,  1- 


XVII 


cf.  \Vi.  II  ea  — erant]  ii  mille  quin- 
genti  milites  erant  ci.  Dr.  (|  duo  mi- 
lia]  rf.Duk.  II  distantibusyeZdistan- 
tem  vel  (distantis !  /.  F.  Gr.  distante 
/.  Gr.,at  cf.  g  Ig  Wiw.  ||  3.  ad  medi- 
umj  r:  ad  medio  B  ac  inedio  Ig  a 
niedio  c«.  \Vit.  ||  5.  urbi]  r:  turbae 
B  ad  urbem  cL  Wt.  ||  turba  B.  ||  6. 
post  oppidani  ezcidi-i.se  aliquid  cen- 
set  Ig.  II  ante  lictorem  turba  acta] 
B  cf.  Bdttcherum  progr.  l.  p.  10  (jii 
malis  ante  lictorura  turba  acta), 
Wiedemannum  obsvo.  ad  nonji.  T.  L. 
II.  Blankenh.  1853  p.  10:  ante  licto- 
res  turba  acta  Kr  {v.  Krg)  ante  li- 
ctorum  turba  acti  /.  F.  Gr.  autem, 
liclorum  turba  acti  Dr.  (ante)  licto- 
rum  turba  acti  Vosdus  l.  l.  ante 
R[omanum]  lictorum  turba  acti 
Heus.  II  non  ante]  r:  nouaute  B.  ||  7. 
opstipuert  B;  sqri.  recte  distinxit 
Duk.  II  8.  texerunt]  texcrunt  tamen 
r  texere  tamen  /.  F.  Gr.  \\  II,  2.  se- 
nior]  /.  F.  Gr. :  seguior  B  cf.  Wi.  || 
6.  a  Plataeensi]  r  in  mg.:  ablata 
ensi-]  B  ab  Plataeensi  Dr.  Wi.  ||  de 
societate]  add.  in  mg.  r.  ||  9.  quoni- 
am]  sic  quo  B ,  I.  F.  Gr.  ||  (ea)  Vos- 
sius  l.  l.  II  conversus  Vussius  ||  III, 
2  sq.  recte  distinxit  I.  Perizonius  ||  5. 
cottidie  B.  ||  militem  Krm  I,  IG,  at 
V.  Wi.  II  7.  fort.  [eum]  tenuit  Duk.  \\ 
Aetoli,  Phaenea  ci.  I.  Perizonius  || 
DC  B :  ducenti  r  mm  r  vu/.  Perizonius 
VI  millia  coll.  Plut.  Flamin.  c.  7. 
Dr.  II  D  /.  Perizonius ,  neglegenter  ut 
vid.  loco  exscripto  in  adn.  ad  i>anciii 
Min.  IV,  8  p.  812  ed.  terl.  Amst.  1704 
II  12.  ad  ea  quae]  r  mg.:  de  re  B; 
fort.  ad  res  quaelg.  ||  teuebant]  Ig: 
terrebaut  ||  erigi]r/«7. :  spat.rel.om. 
B  adduci  ci.  Wit.  ||  llll,  1.  Aoum] 
h:  aouum  ||  tera]h  mg.:  terraB  ter- 
rita  r  7»g.  terra  a  h  iterum  a  ci. 
Witw.  II  4.  peltastas]  r  mg.:  peltas 
B  peltatas  \Yw  ad  xxxi,  36,  1  || 
Trallis]  /.  F.  Gr. :  traiiis  B  Tralli 
bus  ci.Dr.  ||  nomen  Qstvmg.  ||  genti 
r  mg.  (Dr.)  \\  4  sq.  .  Erant  et  misti 
distinxitQuaerengus  \\  V,8.  quaevul- 
sa]  Dr.  cf.  Krg.  p.  441  sq.:  quae 
uulsa  II  9.  et  bifurcos]  vel  bifurcos 
coll.  ^o\.yi\ui,l.  Freinsheimius^  10. 
ramis]  W^iw:ramos  ||  lac.  explecise- 
Livi  vui.  III. 


cundum  I.  F.  Gr.  et  Crev.  coll.  Pol. 
l.  L;  neque  [cuius  quisque  stipes 
palmae  nec]  quae  lleus.  \\  11.  adeo] 
sedulo  ci.  F.  Lachmannus  de  fmt. 
Liv.  II,  113.  n.  1  11  acuti]  arcti  Do- 
bree  advers.  II,  381  ||  relinquant 
Bauerus  \\  12.  praebeant]  r:  prae- 
beut  11  VI,  3.  circa]  r:  cirts  B  citra 
ci.  \\'\v.  II  6.  minima  /.  F.  Gr.  ||  7. 
utrisque]  r:  utris  ||  maceriis  b.  ||  8. 
praegressus]  I.F.  Gr.:  progressus  || 
10.  llomanus  ci.  Kr,  at  v.  Wi.  ||  ad] 
r:  om.  B  prope  ci.  W^t.  ||  11.  Melam- 
biumj  r  mg.  v.  Pol.  xvill,  3:  mehin- 
dium  II  Scotusaei]  et  Scotussaei  /. 
F.  Gr.:  scotusae  ||  Thetideum]  h 
(sicBc.7,4):  thetidem  ||  habuerunt] 
mg.  r:  haut  habueruut  cf.  Krg.  443 
II  12.  nocti  Krm  I,  23,  Kr.  ||  VII,  2. 
[et]  agmeu  Vossius  L  L  ||  4.  pedites] 
velites  colL  PoL  xviii,  4  e/  5  /.  F. 
Gr.  11  8.  sed]  rex  Ig,  at  cf  WT  I,  27 
n.  12  iw.  II  offusam  I.  F.  Gr.  ||  9.  de- 
texerant]  r  cf.  Krm.  I,  16  57.  Kr."\\'l 
I,  27  n.  12  i:  dexter  eratB.  []  VIII, 2. 
regem]  aut  Pliilippum  (t)  aut  com- 
plura  (w)  excidisse  censet  Witw:  lac. 
mB.  II  5.  in  Eordaeam  aditum]  Kr. 
cf.  Krg.  443  sq.:  in  eode  aditu  B 
Eordaeae  aditum  /.  F.  Gr.  ||  7.  pro- 
pe]  Kr.  cf.  m  I,  18:  propore  B  pro- 
pero  r.  ||  12.  dextro]  in  dextero  mut. 
B.  II  locat  cum  caetratis  (.9.  iuxta 
caetratos)]  F.  Lachmannus  de  font. 
Liv.  II,  110  n.  1:  locatus  caetratas 
B  locat  (r).  caetratos  ct  r  m  mg.  lo- 
cat:  in  sinistro  caetratos  Wt  c/".  w. 
II  13.  hastis  positis]  cf  Crev.quosque 
L  F.  Lachmannus  L  L  p.  81  n.  4  add. 
TiUmanns  L  L  p.  40  sq.  n.  1 ,  ohlo- 
qnentem  Michaeli  in  progr.  gymn. 
Torgav.  a.  1859  p.  15  ||  14.  dimidium 
etc.']  cf  Lachmannum  ibiiL  p.  110  Ji. 
2  II  VIIII,  1.  iis]  Kr.:  his  B;  fort. 
suis  Vossius  L  L  ||  3.  dextero  B.  |[  si- 
nistro  tum]  B,  I.F.Gr.:  sinistro 
Vossius  11  5.  quae  venerat]  cf.  Kr.ep. 
ad  OrelL  p.  Lviu :  quae  laeva  erat 
/.  F.  Gr.  et  vel  sic  vel  quae  modo 
{vel  postremo  Ww)  venerat  Crev.  || 
6.  incompositos]  B,  I.  F.  Gr.  ||  in 
dextro]  cf.  Lachmannum  L  L  p.  82, 
ai  V.  Wi:  im^no  in  sinistro  et  aut  sic 
{sq.  Heus.)  aut  in  laevo  /.  F.  Gr.  in 
altero  /.  Perizonius  ||  7.  belluarum 


XVIIl 


ADNOTATIO    CKITICA 


Did\  II  8.  extcmplo]  extcniiiore  id. 
II  9.  re  trepidationcm]  r:  rcparatio- 
rem  B  re  perturbationem  ci.  Wt.  || 
10.  hoc  qni  a]  ?w//.  r:  lios  Cjiiia  B  ho- 
stes  qui  a  Kr. ,<ito.  Wi.  ||  X,  1.  ut]  r : 
lac.  in  B.  II  2.  ct  rora.  (/.  e.  liomanis) 
omnia  Ileus.  \\  fulgere,  tum]  Koma- 
nis  [vel  liostium)  fulgere,  tum  inpr. 
nol.  ed.  fulgere  Komanis,  po.s'/ea  /. 
F.  Gr.  fulgere  hostium,  Ig.  ||  3.  no- 
vitate]  r  (Krm.  1,21  Kr.):  nouitate 
B  per  novitatem  Krt  propter  novi- 
tatem  Ig.  ||  (3.  irruunt  liekkerus  (B 
iesie  g") :  lac.  in  B  irruunt.  verum  mg. 
r  irrumpunt  Paris.  a.  1G25  \V  irrum- 
pcntes  ci.  Wt.  ||  ex  parte  mr/.  r:  lac. 
in  B.  11  7.  octo  milia]  =  \m  B  cf.  Kr. 
coll.  eiusd.  ep.  ad  Orell.  p.  LVII  || 
ciuinque]  add.  mg.  r  {sic  \)  v.  Pol. 
XVIII,  10  Plui.  Flam.  8.  Oros.  iiir, 
20:  lac.  in  B.  ||  8.  Valerio]  r  ^ng.: 
uario  ||  sunt]  fori.  sint  Vossius  1. 1. 
II  ibi]  idque F.Lachmannusl. l.p.2b  \\ 
undec{uinquaginta]  Kr.  (xlviiii  B 
teste  g,  g^:  XLvaii  B.  ||  10.  minimum 
. .  numerum  Duk.  \\  XI,  2.  prius  par- 
tim]  addidi.1  non  abnuenie,  ut  poslea 
vidi,  Ww.  II  9.  qua  vanitate  . .  otfen- 
debant  /.  F.  Gr.  \\  sua]  ipsa  ci.  Wit. 
II  ofiendebat]  r:  ofFendebaf  ||  XII, 
2.  apsoluit  B.  ||  3.  fort.  anie  atque 
excidit  aiunt,  quo  tamenvix  opus  est  || 
communicarct]r:commuuicare  ||  4. 
autem]  aiunt  Ma.  ||  5.  memorem]  /. 
F.  Gr.:  memores  B  memorcs  esse 
ci.  Wiw.  II  ipsos  /.  F.  Gr.  \\  6.  conlo- 
quiis  r  et  conloquiis  Dr.  \\  dc]  rng.  r 
(Dr.):  et  de  Br  et  de  bello  et  de  ci. 
Ww.  II  haut  ut]  scripsi:  non  ut  /.  F. 
G';-.ne/)/-. utB.  ||  O.maximumquem- 
que  animum  mitissimum  recte  fort. 
Seyffertus  ann.  ph.  83,  82-4  ||  animum 
maximnm  haberi  aui  animi  maximi 
haberi  Ma.  ||  13.  illi  dabitur  pax  A. 
Ituhenius  ||  pax,  rcx]  scripsi  cf.  Pol. 
xviii,  20:  pax  B  rex  Ig  pacis  /.  F. 
Gr.  II  pax,  ut  moveri  Baumg.-Cru-^^ 
sius  pax,  ut  movere  rex  ci.  Wt.  || 
XIII,  1.  dictus  /.  F.  Gr.  \\  3.  remis- 
sis  Duk.  II  4.  a]  ab  ci.  Kr.  ||  5.  ini- 
quissimis  /.  F.  Gr.  \\  6.  recie  distinxii 
I.  Perizonius  \\  7  sq.  cf.  I.  Perizonium 
animadv.  hist.  c,  ix  p.  395  sqq.  ed. 
HarL,  Crev.,  Heiis.,  Lachmannum  L  L 
p.  80,  Ww.  II  (de  Thebis)  ci.  ^Vw  de 


[Thessalis  urbibu.=!.  ,,TIis,  ut  spon- 
te  deditis,  se  uon  cessurum;  sed] 
Thebis  Ileus.  \\  de  tribus,  namThe- 
bas  ci.,sedipsesprevit  F.  iMchmannus 
L  l.  II  10.  rcrum]  cf.  Ma:  rei'umque 
(h?)  vg.  II  13.  in]  add.  I.  F.  Gr.  ||  cau- 
sa]  Crev.:  causae  ||  15.  pacis  matu- 
randae  B  anle  corr.  \\  Xllll,  4.  quot 
..  fucrant]  ci.  Dr.  Ma:  quod  ..  fu- 
crat  [praesidium]  aul  qui ..  fuorant 
/.  F.  Gr.  II  ac  ducentos]  octingen- 
tos  ci.  Kr.  II  5.  et  septingenti  ex] 
Walchius  l.  L  p.  171  sq.:  et  B  et  cx 
/.  F.  Gr.  ex  Amstelod.  1633  et  cex  ci. 
Kr.  II  6.  ei  9.  et  c.  sq.  §.  13  Xicostra- 
tus  /.  F.  Gr.  cf.  Dr. :  niceratus  ||  11. 
dictam  Dr.  eclitam  ci.  Kr.  ||  12.  (au- 
tem)  ^''ossius  L  L  ||  mille]  /.  e.  cc  ante 
et  adieci;  lac.  posl  cjuibus  staiuit  Pe- 
rizonius,  ibique  mille  proposuii  Wt, 
quingenti  Kr  (cf.  m  I,  24)  ||  dimissis 
..opperiebatur.]  Perizonius :  dimissi 
..  oppriebantur.  ||  XV,  1.  et]  add.  r. 
II  2.  partem  dimidiam  exercitus  (di- 
missa  —  divisit)]  L.  V.  Schmidl,  ci. 
m.  lan.  1859  mecum  communicala: 
parte  dimidia  exercitus  dimissa  di- 
midiam  trifariam  dinisit  (diuisit  b) 
B  parte  ...  dimissa,  dimidiam  —  tri- 
fariam  divisit  —  Walchius  L  Lp.  116 
sqq.  partem  dimidiam  exercitus,  di- 
visam  trifariam,  Ma ;  aL Dr.  Crev.  W 
{cf.  i)  II  Pellenensem]  Paris.  1625  /. 
Gr.:  pellenensium  B;  aut  Gr.  ob- 
iemperandum  aui  in  sqq.  Sicyonio- 
rumque  et  Phliasiorum  legendum 
esse  censet  Ma.  ||  5.  id  in  illarum]  Kr 
(cf. ii\  1, 17j:  dein  aliarum  B  quod  in 
illarum  Dr.;  aL  Crev.  Heus.lg.  ||  6. 
fecerant]  Crev.  Dr. :  fecerunt  ||  7. 
raros  Duk.  \\  ab  Cleonis]  W  a  Cleo- 
nis  Ma.  op.  ac.  alt.  366 :  ad  cleonis  || 
8.  superj  /.  F.  Gr. :  per  ||  13.  ubique] 
mg.  r :  ibique  B  utrobique  /.  F.  Gr, 
ibi  quoque  W.  ||  14.  incompositi  .. 
omniumque  iguari]  mg.  r:  compo- 
siti  ,.  omnium  signari  ||  15.  suspi- 
cati  ita  se]  mg.  r:  supplicauit  a  se  || 
sparserunt  Crev.  \\  16.  caeduntur] 
V.  d.  lit.  CentralbL  1862  p.  18:  cc- 
dut  B  cedcrt  b  cecideruut  r.  ||  XVI, 
1.  societatem  B,  Ww.  ||  2.  maxime] 
/.  F.  Gr. :  maximae  ||  3.  iis]  Paris. 
1625:  in  iis  ||  sed  etj  duo  /.  F.  Gr.  \\ 
4.  abfuerant]  /.  F.  Gr.:  adfuerant  IJ 


LIB.  XXXIII,  9  —  20. 


XVII II 


subniissi  Ig.  ||  Ecliedemus]  I.F.Gr.: 
echidemus  ||  (3.  namque]  r  my.:  iiam 
II  cedei-ent]  r  mq.:  cederetur  ||  10. 
aliquit  B.  ||  XVII,  2.  Leucadem,] 
Kr.  qui  cf.:  Leucadse  B  Leucadi 
aut  Leucadem  7v(/.  r,  Leucade  r, 
Leucadem  I.  F.  Gr.,  Leucadiae 
Heus.  Il  6.  ah  lis  partibus  cohaerens 
inc.  Mug.;  a  tis  partibus  cohaerens 
vid.  incepisi^e  M  v.  Kr.  ((•/".  m  1 ,  21)  || 
7.  hae]  g  9-4  sq.:  haee  B  eae  W  om. 
Mo(j.  II  erant]  Mog. :  om.  B.  ||  coUi] 
Mog.:  etcolUB.  ||  H.iniaccntia  Mog. 
patentia  /.  F.  Gr.  ut  iacentia  ci. 
VVw.  II  quo  —  dividitur]  Mog. :  quod 
—  diuiditur  B  quod  —  dividit  ci.  Kr. 
II  10.  die  ac  uocte  Mog.  \\  reficere] 
Mog.:  om.  B,  post  muri  additurus 
erat  Wt.  ||  quae]  Mog.  et  sic  si  recte 
typis  scriptura  expressa  est  (q)  B :  per 
qua  expl.Ki:,  idque  prohat\Vtpraef. 
II  ipsi  Vos.nus  Z.  /.  ||  11.  spe]  Mog.: 
om.  B.  II  opsidionem  B.  ||  Leucade] 
Mog.:  leucade  B.  ||  in  arce,  t-e/,  in 
arcem  Dr.  \\  12.  iusto]  Mog. :  om.  B. 
II  13.  in]  Moq.:  om.  B.  ||  15.  dicio- 
nem]  B  (^ditionem  C/-e*;.)  cf.  Kr. :  de- 
ditionem  Mog.  ||  XVIII,  1.  conti- 
nentis]  B,  Du/c.:  continentem  3/0(7. 
II  a]  Mog.  vg.:  om.  B.  ||  2.  mille  et 
nongentis  Mog.  vg.  ||  fere  armatis] 
levi  armatu  vel  leviter  armatis  /.  F. 
Gr.  dispari  armatu  Doujalius  fere 
parmatis  Otto  1. 1.  p.  79  sq.,  at  v.  Wi 
31,  179;  al.  totum  h.  l.  temptarunt 
Rupertius,  g.  \\  3.  et  Pisuetae  et  Ni- 
suetae]  /.  F.  Gr. :  et  pisuetae  B  et 
Nisuetae  et  Pisuetae  Mog.  ||  Nisue- 
tae]  cf.  Ww.  II  Tauiaui  Glareanus,^ 
ex  lect.  vg.  ap.  Ptol.V,4,  ubi  nunc  ex  II. 
mss.  T(toviov{  TcL/iov  al.  codd.)  editur 
II  Trahi]  B :  Arei  Mog.  ||  Laudiceni 
B.  II  4:.T endeha.] Frein.^^heitnius :  ten- 
debat  Mog.  tenebat  B.  ||  ignari.s] 
ignaris  oppressis  Bdttcherus  progr. 
a.  1838  p.  9  (a^  v.  eund.  inprogr.  a.  sq. 
V.  79)  lignatis  Heus.  cf.  Ww.  ||  tenu- 1 
erant]  Stratoniceae  erant  /.  F.  Gr. 
Therae  erant  A.  Rubenius  \\  5.  id] 
add.  Gelenius  ||  6.  Tendeba  movet] 
W:  Tendeba  movit  Freinsheimius' 
tendebat,  movit  Mog.  tenpe  admo- 
uetB.  II  ad]  Mog.:  om.  B.  ||  iu  Stra- ! 
tonicensi  agro]  .■i/c,  nisi  quod  stra- 1 
tiouigensi,  B:  item  Strationicensis 


agri  Mog.  vg.  ||  Astragon]  Mog.: 
astago  B.  ||  7.  mulfifariam]  Bas.  a : 
multifaria  ||  8.  Ita]  ,  atcjue  Mog.  || 
propinquum  Mog.  ||  9.  Agrianas  {et 
hic  et  §.15)1  Sig(miht:  agrianos  utro- 
6/(^we  B  Acrianos  Mog.  a  Agrianas 
Fleus.  II  circumdat  et]  B  /.  Perizo- 
Vnius:  circundaret  Mog.  [|  10.  Khodi 
Achaeos]  B  e<  sic,  nisi  quodWaodn 
\l.  Perizonius:  Rhodia  cohors  Mog, 
\  II  dextro—  milites]  Mog.:  om.  B.  || 
I  'I  12.  utraeque  Mog.  \\  qui  . .  torren- 
j  tis]  Bas.  b:  qui ..  torrens  B  quae  .  . 
j  torrentis  Mog.  qua  ..  torrens  ci.  \\'t 
ubi ..  torrens  ri.  Ww.  ||  tum]  B:  om. 
'' Mog.  II  achei  B:  acie  Mog.  \\  primi] 
Mog.:  pi-imo  B.  ||  est]  Mog.:  om.  B. 
II  lij.  miile]  aut  dc  Ma:  et  B  milleet 
Mog.  * «  et  W;  al.  totum  h.  l.  teinpfa- 
I  runt  I.  F.  Gr.,  Crev.,  Rupertius,  Vos- 
sius  1. 1.,  Wt.  II  expulere  Mog.  \\  in- 
clinato  —  conisi]  B.  ||  17.  ordine] 
Mog.  vg.:  ordines  B.  ||  18.  effuuden- 
tes  Mog.  II  Bargylias]  cel  Bargylia 
Sigonius :  barcylias  B  Bargyllas 
]\iog.  II  ,  Bargylias  petentes  (fuge- 
ruut).  Vossius  l.l.,  Ma.  ||  21.  optine- 
bant  B  Mog.  \\  supererant  Mog.  \\ 
22.  opsessa  B.  ||  nec  recipi]  B,  Ileus. 
II  Achaeia  Mog.:  macedonia  B.  || 
XV^IIII,  1.  coucussi  tum]  B,  I.Peri- 
zonius  II  2.  quanquam  B:  quanvis 
Mog.  II  3.  pelli]  om.  B  depelli  aut 
decedere  ci.  VVt.  ||  4.  praedandi  cu- 
pidiue  Mog.  ||  fuga  expeditior  JSIog. 
II  5.  non  pro  reliquo  statu]  proelii 
uastatu  B.  ||  6.  ne]  om.  B.  ||  in  Syria 
moliente  Mog.  ex  Sj^ria  moliente 
ci.  Wit.  II  9.  duobus  [sororis]  Dr.  \\ 
XX,  1.  egregia  M>g.  Kr.  {cf.  c.  275) 
II  2.  si  eo iine  non]  g lOOKr.  (c/.  g447 
c  275  s  62):  si  eo  tine  B  si  eo  non 
Mog.  ni  eo  fiue  Bekkerus  ||  3.  eum] 
cum  ]\Iog.  II  4  sq.  recte  distinxit  Ma ; 
temptaverath.  l. I.F.Gr.  ||  receptis  ta- 
citeMn.  \\  his]  YicisMog.  ||  emsMog. 
II  dicionem]  B  cf.  Wwadn.  (ditioncm 
i\Iog.) :  deditionem  Des.  Erasmus, 
Aldus  II  7.  adventum  pertimescere 
Mog.  II  9.  redierant]  Bas.  b.:  redie- 
bant  B  redibaut  3/or/.  ||  10.  omise- 
runt]  gl02:  omiserantB,  Wit  omni, 
era.\.  Mog.  \\  classi  antiochi  B  ||  11. 
omiserant  B  ||  civitatium  Mog.  \\  12. 
alias  auxiliis  iuverunt]  om.  B.  ||  13. 


XX 


ADNOTATIO    CRITICA. 


ut|  om.  B.  11  proprie  Mog.  |1  suut] 
om.  B.  II  suftlciantB;  fort.  vircs  suf- 
fieiant  l^.  \\  XXI,  3.  magnitudini] 
Aldiis:  magnitudinis  B  magnitu- 
dine  Moff.  ||  magnitudinem..  animo 
DiiJc.  II  4.  comis  uxori  ac  liberis  — 
duos]  Ig.  cf.F.  LacJunamium  l.l.p.SS. 
Krg./).448«.*:  comis  uxor  ac  liberos 
duosBcomisuxoriacliberis  — quat- 
tuor  Bekkerus  comis  in  uxorem  ac 
liberos  —  quatuor  g  {cf.  Wit)  comis 
uxori  ac  libcris  {vel  in  uxorem  ac 
liberos),  quos  Krg;  ,  uxorem,  ac 
liberos  duos  Mog..,  uxorem  ac  libe- 
ros  quatuor  Sigonius;  liaec  exlrema 
uxorcm  ac  liberos  quatuor  super- 
stitcs  habuit  post  mitis  —  fuit  trans- 
ponenda  esse  censent  Crev.  in  ed.  mai., 
Dobree  advers.  II  381.  ||  duos]  quos 
quattuor  Ma.  ||  5.  amicis]  B  I.F.  Gr. 
11  reliquit,  ut]  relinquitB.  ||  8.  xvii 
B:  XXVII  Sigonius  xxviii  ci.  Kr.  || 
in  maritima  ora  —  omnem]  et  mari- 
tiniam  oram  omnem  Afog.  \\  Carmo- 
nem  et  Baldonem]  B:  Cardonem 
et  Bardonem  Mog.  cf  g.  Kr.  Ww.  || 
Sexetauosque  et  Baeturiam]  Witw: 
Sexetanosque  Bacturiam  g  scx  et 
anosque  etruriam  B.  ||  nudaverint] 
g:  nudaueruutB  nudaveraut  J/i-/*;. 
fort.  recte,  nudaverat,  ex  '■scripto 
exemplarV  Gelenius  nudaverit  /.  F. 
Gr.  II  ad]  ac  B.  |j  consurrectura]  g: 
consurroctur  B  cousurrecturam 
Mog.  II  9.  M.  Sergio  —  erat]  pro  M. 
Scrgio  ci.  Minutio  Glareanas;  (cuius 
—  erat)  Sigonius ;  cives  Mog. ;  (et  pc- 
regriuos)  I.  F.  Gr. ,  at  v.  Ma.  52; 
erat  om.  B.  ||  XXII,  2.  Afranius] 
Ursanius  J/'-!^.  ||  5.  posset  Bas.  b.  || 
G.  sibi  meritum]  sibimet  il/^^.  ||  iu- 
mcritum]  o)n.  Mog.  ||  8.  maiore  inter- 
punctione  post  quartae  jyosita  7'esti- 
tueram ;  praecepit  Ma.  ||  nominatim 
Wt.  II  etiam  ro  tribunos  militum 
araisisse  t.  B.  |j  Cn.  —  quartae]  et  C. 
Labeonem  eius  fratrcm  Mog.  \\  qui 
adversa..  cecidissent  Mog.  \\  multis 
bis script.inB.  \\  10  haecB.  ||  XXIII, 
2.  et  gratias  B ;  aliquid  intercidisse 
ci.  W^t.  II  sese]  se  esse  Mog.  \\  ple- 
rosque  Mog.  cf.  Wit.  ||  fort.  [sc]  ser- 
vitute  Kr.  ||  exemptos]  B  Pighius 
(riui  exemtos)  I.F.  Gr.  \\  3.  clarorum 
virorum]  o?n.  B.  ||  4.  captivos  B.  || 


5.  ducti]  B:  traducti  ||  7.  aeri.s]  E, 
Ilotumanus:  posl  quingcntos  add. 
Pighius,  om.  Mog.  ||  quingentos]  et 
B.  II  duplcx  equiti,  tripiex  ceu- 
turioni,  Mog.  duplcx  ceuturioni, 
triplex  equiti  Duk.  (Cobetus  mnem. 
I,  101)  cf  Huschkium  Serv.  TulL 
p.  371.  II  8.  et  fama]  fama  B.  ||  9. 
prope  par]  Mog.:  })rope  B  par 
prope  AV''.  ||  traliita]  Bekkerus:  tra- 
iati  B  cf  \Vt  praef.  translata  Mog. 
II  XXIIII,  2.  Ti.]  Sigonius:  t.  ||  M'.] 
Sigonius:  m.  ||  L.]  emend.  err.  in  ed. 
Mog.;  c.  I  3.  fermc]  eius  Mog.  ferme 
eius  ci.  Kr.  ||  5.  datus]  est  habitus 
Mog.  II  6.  quodcumquc]  B  /.  F.  Gr.: 
quaecunque  Mog.  vg.  |i  id]  spat.  rel, 
om.  B,  del.  I.  Perizonius,  ea  altera  ci. 
I.F.Gr.  \\  7.  decreti]  o;«.  B.  ||  8.  eo 
die]  ef.  W\v.  ||  9.  eo]  eorum  Mog.  || 
P.  Cornelium  et  Ti.  Semproniumj 
/.  Perizonius ,  I.  Gr.:  p.  cornelium 
B  L.  Cornclium  et  T.  Sempronium 
Mog.  II  XXV,  1.  in  et  curulibus]  om. 
B.  II  P.]  B  Pighius  II  Cn.]  B  Sigonius 
II  2.  M'.]  sec,  Pighiiiin  Dr. :  m.  B  om. 
Mog.  II  Attib"us  Mog.  \\  3.  Cereri  Li- 
bcroque  et  Liberae  Mog.  \\  4.  sq. 
petebat  Marcellus  Mog.  pctebant. 
MarccUusBas.  b.  ||  6.  obtinuissent 
coss.  Bas.  b.  ||  Ralla]  Bekkerus: 
rala  B  res  Mog.  ||  8.  nuutius  allatus 
Mog.  II  9.  C.  —  procousulcm]  cf. 
Dr.  II  latum  Mog.  elatum  Pigldus  || 
10.  duas  urbanas]  B,  assecuti  fere 
sujit  Dr.  Ileus.:  om.  Mog.  ||  duas- 
que  . .  mitterent  Mog.  \\  11.  (cum 
duabus  legiouibus)]  Crev.  Dr.  ||  eo- 
demque  aliquando  Dr.  eodem  so- 
ciorum  Ma.  ||  satis  — esse]  B  Dr.  || 
XXVI,  1.  M'.]  Sigonius:  m.  ||  Atti- 
lius  Mog.  II  2.  Ti.]  Sigonius:^  t.  ||  3. 
quatuor  B.  ||  4.  nominis  Latini  Mog. 
II  5.  motum]  B :  exortum  ex  M  ut 
vid.  Gelenius,  Bas.  b ;  om.Mog.\^  fue- 
rat]  (exM.^)  Gelenius'Qa.s.h:  om.  \\ 
G.  et  hiBaut  hiW.  ||  siue  uUo]  nuUo 
Mog.  II  XXVII,  1.  Blasio]  cf  Ma. 
52.  II  optiuuerat  B.  ||  ovans  . .  est] 
B  et  Glareano  fere  praeeunte  Pighius 
II  2.  quingentum  B.  ||  quindecim 
pondo]  /.  F.  Gr.:  pondo  quinde- 
cim  Mog.  pondo  B.  ||  viginli  railia, 
signati]  om.  B.  ||  dcnarium  B  Sca- 
liger:    deuarios    Mog.    |[    trccenta 


LIB.  XXXIII,  20-33. 


XXI 


Scalirjer  ||  triginta  —  et]  om.  B.  ||  2, 
sq.  quingeutos  quinquaginta.  yer- 
tinius  Mog.  ||  5.  Elatiae  B  /.  Peri- 
zonius:  AWiGm^Mog.  \\  T.]  om.  Mog. 
II  boeotii  B.  ||  impetraverantque  B 
cf.  de  hoc  l.  et  §.  s'/.  Walchium  l.  l. 
p.  210  sqq.  Fillbogenium  ohs.  Lic.  p. 
43  sq.  II  7.  ad]  Mog. :  om.  B  et  ad 
Bas.  b.  II  ipsis  iis]  Bekkerus:  ipsos 
iis  B  ipsis  (^iis)  Ww,  al.  adh.  l.  v.  ap. 
Dr.  Kr.  ||  8.  et  c.  28,  1.  Brachyl- 
lem]  Ww :  Brachyllam  Vrsinus  bar- 
cylle  (barcyllcn  c.sii.)  B  Barcillam 
Mog.  II  9.  aliis  B.  ||  fuerant]  B,  /. 
F.  Gr.  II  10.  meturn  feccrunt  B.  || 
XXVIII,  2.  moUibus]  om.B.  \\  3. 
Aetolici  Mog.  \\  quaeritatio  B.  ||  5. 
caedis]  Mag.:  &  caedis  B  eius  cae- 
dis  Krg.  450  cf.  Kr.  *  et  caedis  Ig. 
fort.  recte  \\  7.  constanti]  scripsi:  et 
coustanti  B  *  et  coustanti  Ig.  fort. 
recte;  consimili  Mog.,  quo  nituniur 
cii.  Walchii  1. 1.  257  sqq.  et  Bultneri 
1. 1.  88  sq.  II  8.  argumentatur  /.  (jr. 
argumentatus  est  ci.  Wt.  jj  (quibus) 
/.  F.  Gr.  II  9.  impudenter  Bas.  b :  in- 
prudentcrB.  ||  obviam  eundo  impu- 
dentem  criminis  Mog.  \\  eundo  cri- 
mini  Kr.  Wit.  ||  ipsinihil,  opinione 
omnium  pro  indicio]  B  Ma. :  ipsi  — 
indicio  usi  Kr  (g451  sry.  c  275  m  I, 
21)a<i;.  Ma. ;  ipsi  opinionem  om- 
nium,  ea  pro  indicio  usi  Mog.  ipsi 

nihil,  opinionem  omnium  pro 

indicio  JJekterus  \\  10.  profugit  B.  || 
nullius]  illius  B.  ||  11.  timore  ad  in- 
dicium]  Bas.  b.:  timore  rem  ad  iu- 
dicium  B  Kr.  (y.  nov.  ann.  phil. 
suppl.  I,  54  sq.  ep.  ad  Orell.  LIL), 
at  V.  Witw  rcm  ad  indicium  Mog.  \\ 
12.  ut]  B:  om.  ||  iussus]  B,  /.  F. 
Gr.  II  13.  ipsi.illi  Mog.\\\.  II  14.  An- 
thedonem]  B  Glareanus  ||  15.  aliis- 
que]  B  /.  Gr.\  al.  v.  ap.  Dr.  Kr 
XXVIIII,  1.  [in]  priucipem  /.  F. 
Gr.  II  3.  dcductij  devecti  dcductif|ue 
]\I()g.  cf.  Krg  452.  ||  4.  ea]  ALig. 
(Wi):  07H.  II  6.  quereudum  Mog.  \\  7. 
toti  B.  II  intercepti  Mog.  \\  8.  quo- 
rum]  utrum  B.  ||  neutrum  quum 
fierct  Mog.  \\  socios]  BCrev.  |j  bello 
SG  Mog.  II  9.  A^.IJi,  Sigonius  \\  10. 
terror  I.F.Gr.  \\  completa  essent]B, 
ci.  I)r.:  complesseut  Mog.  (/.  F. 
Gr.y\  12.  coufcrre  talenta]  Bekkerus: 


conferret  talentaBtalenta  conferre 
Mog.  II XXX,  2.ut]  om.  Mog.  ||  quae] 
fort.  quaeque  Vossius  l.  l.  p.  283.  || 
2.sq.  vacuasque—  et  ex]  om.  Mog. 
(Duk.;  cf.  Heus.)  ||   deduceret  et] 
Kr:  duceretutB.  ||  3.  (his  — esseut) 
Duk.   II    (quae  —  essent)  Ww  adn. 
cf  it  II  4. quoque]  cf.Crev.IIeus.  ||  de 
CianorumJ  Sigonius,   Vrsinus:    de- 
cianorum  B  Decianorum  Mog.  [|   5. 
reddere]  add.  fort.  intra  idem  tem- 
pus  F.  Lachmannus  l.  l.  112  n.  2.  || 
praetcr  quiuque]  B  PigJiius:   quin 
Mog.  praeter  lembos  quiuque  Vr- 
sinus  II  XVI  B.  II  8.  ducenaj  Ww :  du- 
centa  Alog.     {qui  om.  praecedentia 
post  anuos  —  annos)  ducentum  B.  jl 
inj  add.  Ma.  ||  10.  /o;-/.acceptos  Vos- 
.■iius  1. 1.  II  absente  B.  ||  ll.Lemnum] 
Parou  Mog.  Parum  Kr.  [|  XXXI,  1. 
id  decretum  Mog.  (Wtpraef.)  \\  4.  et 
de  Chalcide  Mog.  {Dr.  \Yi)  \\  et  de 
Demetriade  Dr.  (Wi)  ||  urbosj  B 
Bauerus:  om.  Mog.   ||  5.  his  Mog.  || 
6.  quam  primum  Duk.,  at  o.  Krg. 
4.53.  II  ei  tamJetiamB.  ||  7.concilio] 
B:  consilio   W;    Mog.h.  l.  ^nanca  \\ 
8.  si  veram  caritatem  ac  maiesta- 
tem]  B,  nisi  qund  nvdglstatcm;  Kr. : 
si   vcram    caritatem,     maiestatem 
Mog.  si  voram  caritatem,  si  maie- 
statem  Roe/lius  si  veram  caritatem, 
si  iutcgram  [vel  inviolatamj  maic- 
statem  Crev.  si  vera  caritate  maic- 
statemMa.  op.  ac.alt.o^^i.  \\  nominis 
llomanij   Mog.:    romauorum  ||  10. 
praesidiij  B  Bas.  b:   Po.  Mog.  cf. 
VVit.  Il  ll.CorinthumJ  recepieB;  cf. 
quos  l.  ad  xxxii,  18,  6.  el  v.  xxxiiii, 
49,5.  II  AcrocorinthoJ  Bas.b:  agro 
corinthio  ||   XXXII,  2.  et  3.  ex  B 
supplelas  recte  distinxit  Ma.  {ad  §.  3. 
cf.  op.ac.all.o61.<iq.)  \\  3.  serebant 
Mog.  H  4.  areamj  B  cf  Kr  (m  I,  14) : 
arenam   ||   5.    senatus   popuiusque 
Romanus  Pighius  ||  6.  universi  Mog. 
II  caperent  Bas.  b.   ||  7.  quod  — per- 
tineret  {sic  Mog.)  .tpuria  aut  corrupla 
esse  censuit  Crev.,   corrupta  Duk.  \\ 
8.1terum  Heus.  \\  pronuntiaret  Mog. 
pronuuciare  /.  F.  Gr.  {Heus.)  pvo- 
nuuciat  Crev.  pronuutiarat  <i.  Witw 

II  10.  uoluptatum  xM.  ||   XXXIII,  2. 
procul  e  B  procul  ille  ei.  Kr,  at  v. 

Wi.  II  3.  ex  tamj  ^ldus:  cxtaB  et 


XXII 


ADNOTATIO   CRITICA 


tain  Mog.  ||  gloria  et  fructus  B  Wt 
gloria  etfructuvirtutis//.yl.A'oc^/2t/.v 
em.  Liv.  //,14.|j  suppeditabanf"  Mng. 
suppeditabant  yililus,  Wt  praef.  || 
4.  gratiis  B.  |)  rovocata  Mog.  y 
6.  continentibus  iuuctis]  B  v.  Ma.: 
fontincnti  iunctis  Mog.\  al.  Vos- 
sins,  Wiw.  |(  7.  sed]  B  Ig. :  om.  \\ 
sit,  et  ubifjuc  Mog.,  sed  ubique 
Ig.  II  8.  concipere  el  ingentis]  B 
Signnius  (cf.  Ruhnkenium  ad  Vell. 
Pat.  II,  lUG,  2.)  II  XXXI III,  1.  gen- 
tiunicivitatiumque  Mog.  ||  2.eadeni, 
quao  fere Mog.[J.F.Gr. Heus..) \\  ege- 
raut]  B  cf.  Kr.  nov.  ann.  pliil.  snppl. 
I,  55:  erant  ]Mog,  fccerant  Heus. 
(eraut)  /.  F.  Gr.,  ni  malis  in  sqq. 
iactata.  cum  Mog.  \\  iactantibus] 
B,  Bas.  b.  II  3.  aut]  om.  B.  ||  neu 
quau)]  Ma. :  ne  uuKpiam  B  neu  un- 
quam  Bekkerus ;  al.  v.  ap.  Kr. ;  manca 
h.  l.  Mog.  II  9.  decreta]  Mng.  {Crev. 
Ma.):  decreto  ||  in]  add.  Crev.  (Ma.) 
II  pronuntiabautur]  B  Crev.  Ma. : 
pronuntiabant  ||  G.  (juoque]  h.l.  Kr. 
(g.  453):  /)().</  liberi  B  Mog.,  post 
Magnetes  \Vw;  al.  Wt  praef.  \\  7. 
dati]  additi  /.  Perizonius  \\  excepta] 
Kr  (g  45357.)  •  c.\cepto  B  Mog.  fort. 
recle  cf.  c.  31, 11.  ||  8.  Phocenses  — 
contribuerunt]  B,  Vrsiniis  (his  Vrs.) 
II  pelopounensi  B.  ||  10.  adiecta.] 
B:  adiecto.  Bas.  b.  adlecta.  Heus. 
ac  Mog.  II  XXXV,  2.  L.  Stertinius] 
]5as.  b.  cf.Duk.:  p.  stertinius  B  L. 
Thermus  Mog.  |j  3.  qui]  /.  F.  Gr.: 
cui  II  4.  se]  sec  B  cf  Kr.  se  ei  Ig.  ||  6. 
rebollandum]  B  Glareanus  \\  8.Grae- 
cia  statis]  Ig  graecia  estatis  B:  Grae- 
ciae  statis  Bas.  b.  Graeciae  statutis 
Mog.  II  —  Pylaicon  conventus  ad-; 
pellant— ]  .scn}).s2;  pyhii  conuentus' 
aijpellant  B  1'ylaicos  conventus! 
appellant  Ig  conventus,  Phylaicum 
(Pyhaicum  Bas.  a)  appeUant,  Mog. 
—  Pylaicum  appellant—  conventus 
Ww.  II  9.  ut  constanter  il/o^.  ||  10. 
alii  lcniter  questi]  B  Crev.  ||  post 
victoriam]  o?».  B  cf.  AVw.  ||  11.  in- 
cussaruntB.  ||  12.  iu  altcrcationem] 
Sigonius:  in  altercatione  B  alter- 
cationem  il/w^.  ||  cresceret]  B:  e.\- 
cederet  Moq.  (^Siqonius)  excrescerot 
ci.  Wt.  II  XXXyi,  2.  M'.]  B  Sigo- 
nius  II  3.  ,  alios  iam]  .  Aliquot  iam 


Ma.  II  .  is  illos  Seyfferlus  ann.  ph.  83, 
824.  II  4.  in  tumulo  quodam  Mog. 
Kr.  (rn  I,  20  .s-^.)  ||  5.  T.]  Ti.  Signnius 
II  M.]a;UeOgubiius  B:  A.Bas,  a  om. 
Afog.  11  (i.  expugnassent  B.  ||  7.  ex] 
Dr.:  a  /.  F.  Gr.  om.  B  Mog.  I|  9.  ut] 
om.  B.  II  10.  hoste  misit  B.  || '  13.  ho- 
minum  captnrum  tium.  excidisse  ci. 
Ma.  2G7.  II  octingenta]  BWt:  octo- 
ginta  recte  fort.  Kr.  (g  454)  et  quin- 
genta  Mng.  et  quinquagnita  /.  F, 
Gr.  II  carpcnta  capta  a  dccxxxii, 
B.  II  in  capitolium  B  Capitolino  ant 
pnst  (in  aede)  Crev.  \\  14.  Castra  — 
Galiorum]  Postero  die  Graecorum 
castra  Mog.  \\  post]  intra  Mog.  \\  15. 
an  in  Insubres  ci.  Dr.  \\  induxerit 
Mog.  II  XXXVII,  2.  exercitum]  B 
Sigonius:  om.  Mng.  ||  eoque]  B,  /. 
F.  Gr.  II  3.  inde]  dein  Mng.  \\  5. 
deinde  Mng.  ||  6.  Laevos]  B  Signnius 
II  Libuosque]  Mog.  cf  adn.  ad  V, 
35,  1  add.  Zeussimn  d.  Deutscheti  u. 
ihre  Nachbarstcimme  p.  169:  libyos- 
que  11  7.  destinati  Mog.  destiuatis 
Bas.  b.  II  10.  Boiorum]  maioremB; 
'  fnrt.  utrumqne  vcrum''  Wt  cf  de  h.  l. 
g,  Krg.  11  in  ea  gente]  nm.  B.  ||  cum 
collega]  collegae  Mog.  \\  11.  ducenta 
triginta  quattuor]  Mog.cf.Ww:  om. 
B.  11  12.  octogeni]  BGlareanus  \\  du- 
plex  centurioui,  triplex  equiti  Duk, 
II  XXXVm,  3.  zmurna  (recte), 
tum  zmirna  et  zmirnam  B.  |J  his 
Mng.  Wi.  II  quod  intenderent]  B ; 
al.  V.  ap.  Dr.  coll.  Crev.  cum  ed.  min., 
Heus.,  Ig,  Wit.  II  aliac]  Bas.  a:  ali- 
quae  B  Mog.  aliae  quoque  ci.  Wit. 
II  4.  obpugnandam]  e  ci.  Krg.  op- 
puguandam  B.  |j  8.  traiici  ab  Abydo 
Chersonesum  iussit  Kr.  :  traici 
ab  ydo  chersonensum  iussit  B  ad 
Abydum  traiicit  Mng.  ab  Abydo 
traiicit  ci.  a  Glareano  l.  Mady- 
tum  traiicit  Glareanus  ||  9.  cum  ad 
Madytum]  sec.  Glareani  ci.  g  141: 
cum  ad  abydum  B  010,  Mng.  (Gla- 
reanus)  ||  chersonensi  et  hic  et  infra 
hac  §.,  cersonesumque  §.  12,  cher- 
sonensum  c.  40,  5  B.  ||  iuuxit,  et 
Mng.  II  sed  I.F.Gr.:et  \\  dedityforl. 
redegit'  Vn.fsius  1. 1.  ||  10.  terrestri- 
busque  Mng.  J|  12.  omnia]  omni 
cura  Mng.  cf  \\  w.  ||  murosque  Mng, 
II  et  contrahcre]   contrahcrc  Mng. 


LIB.  XXXIII,  33  —  45. 


xxm. 


contraherGque  Bas.  a.  ||  14.  ut]  et 
B  ut  et  cL  Kr.  ||  ipse  cum  parte  Vos- 
sius  II  depopulanda]  B  cf.  Ma.  gr. 
Lal.  p.  XI  ed.  tert.  ||  rcficiendae  ur- 
bis]  ow?.B;(reficiendaeurbis)gWw. 
II  XXXVIIII,  de  §.  2  cum  c.  35,  2 
colL  V.  Duk.  Ww.  II  4.  e  Syria  Mog. 
II  classem]  B  Vossius  L  L  cf.  Krg. : 
classe  Mog.  restituique  [ — ]  et  colL 
FoL  XVIII,  33.  F.  Lachmannus  L  L  p. 
54  n.  1  cf.  Ww  5  lac.  post  fuissent  sla- 
iuendam  esse  censet  Tilhnanns  L  l.  p. 
b^sq.  II  et^om.Mog.  \\  7.quid?  quod] 
B:  quod  Mog.  Ma.  ||  (etiam)  Vos- 
siusLL  II  cum  omnibuszVZ.  ||  XXXX, 

I  sq.  cod.  B  lectiones  recta  interpiin- 
ctione  restituta  servandas  esse  et  ipse 
videram ;  praecepit  Ma. ;  aL  v.  ap.  Dr., 
Kr.,  Witw.  II  3.  agere  se  Mog.  \\  4. 
nec]  ne  Bekkerus  |j  5.  (aliarum)  Vos- 
sius  L  L  II  usurpanda  aliona]  i\Ia. : 
usurpandae  alieuae  B  Mog.  usur- 
pando  aliena  Bas.  a.  ||  possedisse 
Bas.  a.  ||  causa  tenuissej  om.  Mog. 
Bas.  a.  II  6.  Chersonesus  Kr.,  at  v. 
Wiw  (rfe  B  V.  c.  38, 9 ;  in  Mog.  L  man- 
cus)  II  ad  ea  — ius]  B;  assecutus  fere 
erat  L  F.  Gr.  \\  XXXXI,!.  effecit] 
B :  post  regis  add. I.  F.  Gr.,  om.Mog. 

II  2.  et]  om.  Mog.  \\  dissimulauit  B. 
II  3.  occupasset]  B:  occasio  esset 
Mog.  {Wiedemannus  l.  L  p.ll,  atv. 
Heertcagenium  ann.  ph.  71,  193  sq.) 
occasioni  non  deesset  Glareanus  el 
vel  sic  fe/occasione  usus  essaiDuk. 
(W) ;  aL  L  F.  Gr.,  Crev.,  Vossius  \\  5. 
navigans  Mog.  \\  .  inde  legatis  Bek- 
kerus  :  legatiscjue  ci.  Kr. ;  recta  di- 
stinctione  sanavit  Ma.  ||  6.  C^-prum] 
MB:  Cypri  Mog.  \\  tendens]  M:  pe- 
tens  B  om.  Mog.  \\  7.  oborta  Mog.  cf. 
Kr.  {colL  m  1, 13  s<{'.)  ||  multae  —  na- 
ves]  fg,  Krg:  multae  fractae  mul- 
tae  naues  B  multae  navos  eiectae 
Mog.\  aL  g.  ||  enaret]  lit.  m  voc. 
praec.  agglutinata  B :  enarit  Kr  {cf. 
g457)  enaverit  iMog.  ||  8.  interitB. 
II  O.essetil/oy.  ||  YQdit^Iog.  ||  hiemps 

B.  II  processit  Mog.  \\  XXXXII,  1. 

C.  Licinius  —  Laeca]  B;  praeeunte 
aliquatetius  Sigonio  assecutus  fere 
erat  A.  liubenius  \\  item  ut  pontifici- 
bus]  Pighius:  item  ut  pontifici  B 
Mog.  idem  ut  pontificibus  ci.  Wt 
(item  utpontificibus)  Ww.  ||  3.  alla- 


tae  B.  II  5.  C.]  B  Sigonius  \\  6.  suffe- 
ctus  Mog.i  subiectus  B  c/'.  Kr.  ||  7. 
Cn.]  B  Sigonius  ||  P.]  Bas.  b  :  m  B.  || 
Luscinus  C.  Atinius]  add.  Wi  180 
tw;  de  j\I>q.  et  aL  v.  h.  L  L  cf.  Dr. 
Kr.  II  8.  M.]  Bas.  b:  c.B  {Mog.  h.  L 
manca)  ||  c.  i.  e.  centena  vel  centum 
B:  centum  Mog.  \\  discripserunt] 
diviserunt  Mog.  ||  advexerant]  om. 
B.  II  cum  collega]  coUegae  B.  ||  10. 
C.]  om.  B.  Ii  Ciirio,  curio  maximus] 
scripsi,  cum  ad  lianc  dignitatem ,  elsi 
posiea  {v.  xxxxi,  21,  9.)  evectus  i^it: 
curio  maximus  {ex  maximosforr.  B) 
B  edd.  Cmio  Dr.  Crev.  \\  specularios 
B.  II  Fauni  in  insula  Glareanus  \\ 
num  epuhmi  lovis  fuit.^  cf.  iJuk.  || 
XXXXIII,  3.  ucnisset  et  eum  B.  |1 
et  quinque  millia  Bas.  b.  {nnm.susp. 
Duk.)cx  quinque  millibus  Mog.  \\  5. 
in]  o7ti.  B.  II  datus]  B  Duk.  \\  G.  iam] 
om.  Mog.  I)  7.  peditum]  aild.  Bas.  a. 
'I  9.(adEtruriam)Ma.||  x.B:ducenti 
Mog.  duo  millia  Pighius  \\  sardinia 
B.  I  Ti.]  Ww:  t.  B  om.  Mog.  || 
XXXXIIII,  1.  cons.  B.  ||  decretoj 
om.  Mog.  \\  iussi  facere]  Baumgar- 
ten-Crusius,  Krm  I,  20W(i):  iussit 
facere  (fecere  ex  errore  g)  B  iussu 
fecere  Mog.  iussi  fecere  g  {cf.  Ig) 
Kr.  (t)  II  2.  A.]  Sigonius,  Pighius:  cn. 
B  C.  Mog.  II  3.  is]  ci.  Ww:  in  B  qui 
Mog.  II  4.  hominibus]  M  {^vera  le- 
ciio'  Gelenius)  B  Bas.  b:  Minutium 
II  quodcum  ..neglegerent]B:  quod 
. .  negligi  ^vera  leclio'  (M?')  sec.  Ge- 
lenium  quod  . .  negb'gere  Mog.  cur, 
quod  . .  negligerent  Ma. ;  fort.  suhest 
lacuna  \\  Turbanijl/o^.  ||  G.  legibus] 
om.  B.  II  restare  JMog.  ||  8.  haerere] 
haberc  B.  ||  9.  peloponnenso  B.  || 
XXXXV,  1.  referreut  Mog.  ||  1  sq. 
audirentur,  maior  res,  tum  magis] 
B  /.  Perizonius  \\  3.  bellum]  B,  Crev. 
II  facere  /.  F.  Gr.  \\  quae  e  Mog.  ||  4. 
ita]  tam  M  om.  Mog.  ||  rem  p.  B: 
rem  poi^uli  Romani(.M?')  Mog.  {quae 
Po.);  rempublicam  populi  Komani 
/.  F.  Gr.  II  5.  magis  si  id  B  magis 
sibi  id  g  cf.  Krg.  ||  karthaginiensi 
cum  B,  nnde  scr.  Karthaginiensis  si 
cum  II  ortum  foret  bellum  Mog.  \\  6. 
hospitibus]  Ig  (Krt.  Kr.):  hostibus 
B  amicis  Mog.  amicis  et  hospitibus 
Krg.  (j  7.  otii  situ]  B  v.  Kr.:  otio  si- 


XXIIII 


APNOTATIO    CHITICA 


tuque(M?)Bas.botiotum  j1/o/7.  otio- 
sam  Icnicl-iii.'^  ap.  Wt.  ||  sopiri]  B,  ^. 
Ilubenius:  oporis  ^l/o^/.operiri  ro.s.sa/.s 
1. 1.  tor])Cre  Baucrus  ||  XXXXVI,  5. 
])roductumquc  J.F.Gr. ||  T.utin  Mof/. 
1!  ncvc]  aut  neu  {sic  Dukenis)  Baue- 
ritx :  ne  B  Mi)g.  ( :  ne  Biithierus  ap. 
Jhtiiernni)  ncc  ]'ossiusl.l.  ||  quantum 
B.  11  obfcndcrat]  sic,  7iisi  quod  oSen- 
deratB,  Duk.  \\  S.quo]  Dan.Heinsius: 
quod  II  9.  quin]  om.  B;  lac.  suhesse 
videhatur  \Vit.  ||  suo  quoque  annoj 
cf.  Ma.  ad  Cic.  de  fin.  p.  7(J0  Wexium 
ad  Tac.  Arjric.  p.  323  Ph.  Wagnerum 
philoL.mppl. l,3GSsq.  Ww:  suo  quae- 
que  anno  /.  F.  (Jr.  sua  quoque 
anno  Vossius  l,  l.  ||  XXXXVII,  1. 
(esscnt)  Vossius  l.l.  ||  3.ii]Bekkerus: 
iis  B  isti  Mog.  ||  furtorum  manubiis 
cxtortis  Ala.  o/im  in  Seehodii  tahul. 
phil.  a.  1829,  tum  in  op.  ac.  alt.  365 
(cf.  iMa.),  WI II,  12  n.  8  a.  1840,  itw 
('postea  idem  Madvigium  prohare 
viiW  t) :  furtorum  manibus  extortis 
B  Mag.\  al.  Bas.ab  ||  4.  itaque  Mog. 
II  qui]  B  Crev.  {cf.  Bauerum) :  quia 
Mog. ;  ad  .iqq.  cf.  Dr.  Kr. :  cod.  B 
assecutus  fere  erat  P.  Manutius  \\  ae- 
cusatorum]  B  I.F.  Gr.  \\  S.habcri  B. 
II  G.argucrcntJow.B.  ||  XXXXVIII, 
1,  agri]  cf  Wiw:  Afri  Kr  (g  4G1)  || 
Acyllam]  B  Glareanus  \\  2.  ita]  B: 
,  ita  lucius  Mog.  Italica  .  ead.  in  em. 
err.;  al.  v.  ap.Dr.  IIeus.\\.vg.\\.Y.  \\  3. 
niissum]  om.  Mog.  ire  ci.  Wt.  ||  4. 
(navis)  Vossius  l.l.  \\  5.  umbrae-tum 
..  fierent]  B:  umbra-etenim  ..fierct 
Mog.  et  vel  sic  vel  umbraclum  -  .  . 
fieret  Ma.  ||  6.  quanto  -  sunt]  B  {nisi 
quod  apparatu  et  aepulae ;  cf.  Krm 
1,12)  et  sic exscriptura  a  g  non  omnino 
recte  tradita Ma.  op.  ac. alt.  3GG  ||  pro- 
ductum  Mog.  II  7.  cum]  «.  quum  ed. 
Lugd.  a.  1553  al.:  quod  B  quam 
Mog.  II  8.  ad  id  quod  serum]  B  Vos- 
sius  1. 1.  p.  284  cf.  Kr  (m  I,  12  a  90)  ||  ' 
rcfercndis]  B:  remis  Mog.  vclisjDr. 
antennis  Ileus.  ||  et  collocaudis  g: 
collocandis  B  collocandisque  Bek- 
kerus  collocandis  et  aptandis  Mog. 
collocandisquc  ct  aptandis  Kr.  ||  9. 
(ct)  multitudinis]  Wvr  (?u'  7nalis  ct 
ut  §.  10  cum  Aldo)  Ma. :  et  multitu- 
dinis  B  Mog.  \\  9  sq.  ut  multitudinis 
..  etnon  ci.  Dr.  ||  11.  [studiis]  ct  fa- 


ctionibus  cf.  Kr. ;  al.  v.  ap.  Dr., 
Kr.,  Vos.tiu7n,  Bauerum  ^  Ifeus.  \\ 
XXXXVIIII,  1.  populo  Romanoj 
populo  in  populu  corr.  B.  ||  2.  hautj 
g:  haud  Mog.  aut  B.  ||  ante  quam 
bellum]  Mog.:  cum  quam  bellum 
ante  (juam  B  eum  ante,  quam  bcl- 
lum  Kr.  II  concissct]  Bas.  a  Dr.: 
conscissct  ||  3.  id  ci  nonj  B:  Ne  his 
Mog.  nec  id  Clericus,  Duk. ;  al.  v. 
ap.  Dr.,  Walchium  l.  l.  p.  240  sqq.  \\ 
4.  cssej  se  esse  Vossius  1. 1.  sese  Bek- 
kerus,  at  v.  Kr  (c  27G.  280)  ||  6.  in 
Asiam]  Kr.  (m  1, 15  sq.) :  in  asia  B. 
II  cum  convcnissct  B;  rell.  v.ap.Dr. 
Bauerum,  Kr.  ||  7.  dcj  om.  B.  ||  mo- 
vendum  g.  ||  8.  reicccrat  (s.  reiecis- 
set  Bauerus)  Bauerus,  Ileus.,  at  v. 
Biittnerum  ap.  Bauerum. 

LiB.  XXXIIII  in  periocha  Cj  Al- 
dus:  cn.  ||  fiuiendisj  s"  /.  F.  Gr.:  fin- 
gcndis  Naz.  g  stringcndis  g  princ.  || 
«  ♦  citeriorem  0.  lalmins  \\  finit  Naz. 
g  finiit  g.  \\  id  utj  O.  lahniits:  ut  Naz. 
£•  ut  id  g?  ed.  princ.  \\  C.J  g?  Sigo7nus: 
L.  II  obhocNaz.;-(6''«<f?//'.'i  ||  I,3.eumJ 
enim  Rinkes  disp.  de  or.Iin  Cat.  thes. 
XLVi  II  C.  Oppius  M.  II  Ti.']  Sigonius : 
t.  II  nccj  B :  neu  c  vr/.  ne  e.  \\  neuj  ne 
s-.  II  4.  P.J  M:  titi  BTitus  g  cf  Duk., 
Ww.  II  G.  conciliabulisqucj  wi;.:  con- 
ciliabulis  B.  ||  convenicbant  M.  ||  7. 
abrogatur  B.  ||  II,  2.  sustincrc  non 
potuimusj  g  vg.:  non  potuimus  B 
non  domuimus  Ma.  rcstituere  non 
potuimuse/nonpotuimusrcstringe- 
rCb;  nu7n  non  continuimus(a!//con- 
tinere  nou  potuimus)  ?  \\  5.  pertine- 
ret  M.  II  7.  vobis,  sij  cf.  v.  l.  ap.  Dr. 
II  7.  feminas  ad  concitandasj  s  vg.: 
ad  fcmiuas  sq.  lac.  B  ad  feminas 
concitandas  g  Bekkerus;  de  g  v.  Dr.\ 
cf.  Duk.  II  iam]  ctiam  ['os.^iius  1. 1.  || 
si,  ut  plebisj  Bas.  b:  sicut  plebis  g 
sicut  B.  II  8.  magis  (maicstatis)  et 
pudor  Dohree  advers.  II,  381,  recle 
fort.  II  compellata  ea  uidcrentur  B. 
II  10.  istudj  is  ut  (/.  e.  istut)  B.  I|  11. 
nosj  nuncB?/Vreow/)(?.s'  ||  publicamj 
om.  B.  |l  propejM:  (juoque  B?.  ||  12. 
quam  rogationemj  B:  quam  roga- 
tioucs  ?  (Dr.  Ilellerus  cf  \Vi  205  .s^.) 
quam  ([uod  aliae  rogationes  s".^  edd. 
vett.  II  \'2.  {aViam)]  sicinse7n.ph.Berol. 
emeiidatum   aiiquando   esse   comper- 


LIB.  XXXIII.  45  —  49.     XXXIIII,  1- 


XXV 


tum  lutheo;  itldcm  (aliac)  Lud.  Hel- 
lerus  ohss.  Llo.  Erl.  1824  fol.  p.  3  sq. : 
aliam  B  aliae  g  antiquam  ci.  Wi  206 
tw  ac  iam  ci.  Ww.  ||  13.  facietis]  Bs- 
plerique:  feceritis  M  faciatis  s  edd. 
velt.  II  14.  iaiuucta]  /.  F.  Gr.:  iniun- 
ctum  Bs.  li  tentaueriut  M.  ||  III,  1. 
recens  et  ea  omnia  Breceusete  ani- 
mo  Ma.  II  vestri]  B  cf.  Wt  praef  ||  2. 
extorquerej  (s'.'')  Ascensius:  extor- 
queriBg-.  ||  et  aequari]  B;:  et  exae- 
quari  Me.  \\  3.  novi  ci.  Baiierus  \\  5. 
cuique]  Bcf.  Ma. :  cuiquam  ||  G.pro- 
currerunt  M.  ||  abstinent  M.  ||  8.  a] 
M(?/) :  07/1.  Bg.  II  9.  fulgamus  B  Bek- 
lcerus  II  IIII,  1.  (de)  privatorum  ci. 
Bauerus  ||  2.  magna]  om.  B.  ||  7.  ve- 
stri.s]  B:  uostris  ||  sanciundi]  M.  || 
8.  fecerunt  M.  ||  9.  pleps  B  pr.  |j  12. 
[nou]  couspiciatur  Vossius  1. 1.  \\  14. 
exsaequationem  B.  ||  (ilialocuples) 
Vossius  II  15.  Quirites]  spat.  rel.  om. 
B.  II  16.  nc]  nm.  g  duo  (nae)  Wt  nam 
Haasius  ad  Reisig.  schol.  adn.  381  |i 
nae  eas  simul  F.  L.  Lentzius  in  progr. 
gymn.  Regiom.  Kneiphoef.  a.  1852p.  22 
aWindicatus  \\  pudoreB.  ||  cocperit, 
quud  oportet]  post  oporteto?».  B.  || 
17.  datum]  o?n.  B.  ||  uideljif  B.  ||  18. 
et  id  a(a(/ada)Mr/'.Kr.  ||  exorabiiis 
es]  B  Ma.  (cf.  363) :  iuexorabiles  og. 
iuexorabihs  Ww.  ||  19.  existimare] 
B:  existimare,  Quirites,  |j  ferae  — 
emissa]  /.  F.  Gr.:  ferae  bestiae  ir- 
ritatae  deiude  emissae  ||  V,  2.  uuuc 
ut  uir  clarissimus  M.  ||  quae]  M  et 
sic  (q  .sc,  quod  qua  expl.  Kr.)  B:  qua 
Ij  uecessum]  M  cf  tamen  Ma  p.  452 
n.  II  3.  et  ita  quidem  aut  ita  quidem 
Bauerus  ||  9.  (urbe)  Ma.  ||  urbs  .  . 
quod  redempta  virbi  Seg/fertus  ann. 
phil.  S'3,S24:  II  quo]  M:  aurum  quo 
Bs"  ut  vid.  omnes,  tum  uempe  aurum] 
M:  nempe  reil.;  utrobique ,  g'^  de  B 
testimonio  inducius,  om.  Belckerus; 
quo  (aurum) ..  uempe  \Vw,  ni  ant  e 
Duk,  ci.  uoune  scribas  pro  uempo, 
aut  anle  id  voc.  addas  unde  sumptum 
cst  vel  sim.  aliquid ;  nl.  ci.  v.  d.  ap. 
Dr.,Dr.  \\  10.proximobello]Punico 
excidisse  ci.  Bauerus  ||  dei  M.  |[  12. 
femiuas]  B:  femiuasque  ||  VI,  4. 
uisi]  B:  nisi  quam  ||  6.  sccundam  . . 
adversani  tempestatem]  M :  secun- 
da..adversatempestate  ||  7.quippc 


. .  aut]  Wi  206  tw :  quae  .  .  aut  B 
quia  .  .  aut  ?  fere  omnes  quia  . .  an  et 
an  ..  an  (cod.  Sig.f  Signnius)singulig 
quam  vetus?  regia  scilicet,  simul 
. .  aut  Ma.  quam  vetus?  regiane  lex 
simul  Seiiffertus  l.  l.  824  sq. ;  fort. 
nc,  (ut  nae  in  quae  abieril)  . ..  aut  || 
8.  decus]  om.  B.  jj  9.  Ti.]  t.  B.  ||  10. 
aut  autiqua  aut  ideo]  Ma:  aut  ideo 
B;  ideo  Bas.  a  ad  id  Ollo  l.  l.  p.  89  || 
iudicabit]  7.  F.  Gr. :  indicauit  Bs"  iu- 
dicat  s".  ||  12.  ita  ut]  aut  B.  ||  pro 
ipsis  M.  I  13.  eandem  diem  pecu- 
niae]  /.  /'.  Gr.:  eadem  die  pecuuiae 
Bs^  eaudom  diem  Gelenius  |j  15.  Op- 
pia  lex]  B:  lex  Oppia  vg.  lex  Ma.  || 
17.  aut  decrevit]  M  Aldus:  decre- 
vit  II  VII,  1.  vestras]  B:  nostras  ||  2. 
hic  — vicorum]  M:  om.  B  rell.;  () 
Marquardlius  ani.  R.  IIII,  162  n.948, 
at  cf.  Merckliniinn  aci.  ant.  1848  p. 
79  Ma.  II  est]  permittemus  M.  ||  3. 
ut]B:  id  ut  ||  (sohim)]  Ma.  ||  usu] 
Bas.  b:  usui  B  usum  s.  ||  et  equus] 
cquus  B.  II  4.  (absumitur)]  Vossius 
l.  /.:  absumitur  Bg-  absumiturque  s. 
II  iuiustam]  Bas.  b:  in  his  iustam 
Bs-;  al.  v.  ap.  Dr.  j|  manupretium] 
Bekkerus:  manui  [ex  manu  et  mani 
conflatum)  pretium  B  mauus  preti- 
um  g.  II  5.  inter  se  singularum]  Bs 
Bas.  b.  (Bakius  ad  Cic.  de  legg.  p. 
339):  inter  eas  singuiarem  M 
inter  eas  singularum  /.  F.  Chri- 
siius  II  quoniam]  on?.  B.  ||  uide- 
ant  M.  II  9.  vestri]  B:  nostri  j|  11. 
arbitrii]  om.  B.  ||  12.  exsuitur  B.  || 
VIII,  2.  Brutorum]  B  Bas.  b :  tribu- 
norum  M  rell.  ||  obsiderunt  B  pr.  || 
rogationicoUcgacM.  ||  est]Bs-(Ma. 
350):  esset  M  /.  F.  Gr.  \\  3.  auuo  vi- 
gesimo  post  Pighius;  de  g  v.  Dr.  || 
VIIII,  1.  fori.  (lam)  vel  Etiam  Ww.; 
de  §.  disiinguenda  cf  Duk.  \\  4.  ferae 
—  obiectos]  Bas.  b:  fera  et  bellicos 
ageuti  esse  obiectis  B  fera  et  belli- 
cosa  geute  obiectis  g.  ||  5.  Et  par- 
tem  M.  II  custos]  custos  semper  M. 
II  6.  excubabaut  g  plerique  \\  9.  mer- 
carique  ea  [aut  mercarique  et  ea), 
...,  et  ipsi  agrorum  H.  I.  Hellerus 
phil.  xn,  698  ||  10.  ita  pari  s  pauci 
[Wexius  7\tc.  Agric.p.91)  \\  ac  boni- 
gne]  ante  acceperunt  nm.  B.  \\  11. 
dies  ibi  moratus  cos  .  Cato  M.  ||  es- 


XXVI 


ADXOTATIO    CltlTICA 


sent  copiae  B  ante  corr.  \\  ne  ea 
mora  \Vw  adn.  \\  12.  Hispani]  B  M 
Aldu.^i:  om.  c  edd.  vett.,  del.  I.  F.  Gr. 
II  X,l.  M.]  M:  om.  \\  ex]  «???.B.  ||  ob- 
currunt]  vel  occurrunt?:  accurrunt 
B  occurrerunt  g.  ||  2.  viginti]  oni. 
B.  II  4.  deceni  et  septem  milia]  g: 
xvil  B  \  de  rell.  numeri.^i  cf.  Dr.  \\  7. 
ducenta  septuaginta  octo  milia]  nu- 
vierum  addubitant  Glureanus,  Crev., 
al  cf.  Mommsenium  r.  Miinzgesch.  p. 
GG8  .s'/.,  iibi  ca.^^u  h.  l.  228000  typis  ex- 
pre.^sum  est  \\  XI,  2.  couueneruntBs-. 
II  praesidium  liomauus  misisset] 
BeLkerus :  praesidium  romanis  mis- 
sisetB  praesidium  Komani  misis- 
sent  g  praesidio  Komanus  miles 
csset  M.  II  4.  possit  Vossius  1. 1.  \\  5. 
audieruntMj.  ||  orantesB.  ||  8.  (pas- 
si  siut)  Vos.nus  \  XII,  1.  sic]  ante 
siue  om.  B.  ||  6.  denuntiari  [inde]  ci. 
VVw.  II  (iubet)  /.  Perizonius  |j  ius- 
sisse  id.  ||  7.  ea  iussit  B.  ||  XIII,  2. 
(hiberna)  VVw.  ||  ducebatj  B:  edu- 
cebat  II  4.  admodum]  B  (satis)  ad- 
modum  Ww:  satis  admodum  vg.  sa- 
tis  ad  hunc  modum  Dul:.  ad  hunc 
modum  ^Ma.;  de  sqq.  cf.  vv.  dd.  ap. 
Dr.  Wtw.  II  5.  ostendere]  B:  osten- 
dendi  |j  G.  conserctis  manum]  M: 
confertis  mauus  (re^  manum  s-)  Bg; 
couferetis  {vel  conseretis  vet  con- 
seratis)  manus  al.  \\  Hi.spania  Car- 
thaginieusium ,  Carthaginiensium 
..  ibi]  scripsi :  Ilispania  C  (^aut 
K)arthaginicnsium  ..  ibi  Bs  omnes 
m  Hispauia  Carthaginiensium  .  . 
ibi  edd.  vett.  in  Ilispania  Carthagi- 
niensium  . .  (ibi)  /.  F.  Gr.  Ma.  ||  nul- 
lum  imperatorem,  nullos  (nullum 
al.  Kr.)  ..  milites  (militem  Kr.)  g- 
cdd.  vett.  II  addi  Ma.  ]j  9.  e.xsuit  acci- 
perctB.  II  XHII,  2.  et  ipsi  Duk.  \\  3 
sq.  ne  esseut  (spat.  vac.)  casti'a  B.  || 
4.  tutissimum  est  vg.  \\  G.  educitj  iu- 
duxit  M.  II  8.  verteritque  in  hostemj 
Bj-:  et  adversos  in  (aversos  in  /.  F. 
Gr.  adversus  Vossius)  hostem  uer- 
terit  M.  ||  O.itaJ  .M:  om.  \\  dextcra  B. 
II  10.  a  tergoj  M :  tergo  B  ab  tergo 
vg.  jj  11.  soliferis  B;  solliferreum, 
Fest.  ct  P.  s.  v.  soUo  p.  298,  11 ;  299, 
6  M  ubi  neglegenter,  sed  casu  recte, 
Livii  nomen  adscrip.-iit  Paulus  v.  Mtil- 
leri  ad  h.  l.  adn.  \\  cstj  om.  vellet  Duk, 


II  XV,  3.  erat,  equo  revehitur  M.  jj 
signapropere  ferri  Ma.  signa  pro- 
ferre  Seyffertus  ann  ph.  83,  825, 
quod  recepissem ,  nisi  locus  ille  tijpis 
mandatus  fimset  antequam  emend. 
Seyffertianaein  pubiiciim  prodirent  \\ 

5.  castraj  castra  hostium  M.  ||  in- 
tentius  l.Perizonius  impensiusZ)'//;. 
II  G,  vi  resistaturj  M?  Aldus  cf  Kr: 
ui  restatur  bs-  Dr.  uirc  statur  B  ui 
resistitur  s-.  ||  eaj  s:  ea  B  eo  g.  ||  7. 
oppositaB.  II  ipsis  castrisexutiBas. 
b  ipsi  exsutis  B  ipsi  castris  exeun- 
tes  //.  A.  Kochius  em.  Liv.  II,  14  ||  8. 
ceteri  castra  diripiuntj  o??;.  B.  || 
XVI,  1  sq.  tria  —  iussitj  5l :  o???.  rell., 
0  Handnis  Turs.  IV,  253  W,  at  cf 
Ma  398  n.  \\  non  nisij  /.  F.  Gr.;  idem 
interpolalori  tribuit  Ilundius  l.  l.  et 
habet  sane  haec  verb.  collocatio  ali- 
quid  offensionis  (nisi ..  non  haberent 
Crev.):  nisi  M.  ||  3.  suosj  suis  B? 
{Lov.  1)  milites  M.  ||  5.  vinoquc  — 
curatosj  M:  om.rell.  ()  Ww.  i|  remi- 
sitM.  II  G.  domita  B.  ||  7.  in  Hispa- 
niaj  om.  B.  ||  a]  om.  B.  ||  8.  profe- 
ctum  etiam]  B;  assecuti  erant  Kr. 
in  utraque  ed.  (v.  Kr.  coll.  nov.  ann. 
ph.  suppl.  1,  59  sq.  m  1, 15  sq.  II,  37.) 
et  Hottcherus  (r.  progr.  a.  1838  p.  9) : 
profecturum  etiam  vg.;  al.  Crev. 
Ileus.  II  9.  ullo  [orfum]  rumorem 
Kncliius  l.  l.  II  eos  deductoj  Bvg.  cf. 
\Vw  ofZ?i. :  eo  deducto  M?  {Voss.) 
eos  educto  /.  F.  Gr.  eos  inducto 
Crev.  II  redegitj  vg.:  redegat  B  re- 
digit  Mg  (Lov.  G)  ||  10.  iterum .  ite- 
rumj  Bekkerus:  iterum  ||  XVII,  5. 
bergustanoi-umB„occansionemB.  || 

6.  fort.  passi  [suntj  Ww.  ||  genus]  .M 
I.  F.  Gr. :  gens  ||  7.  renuntiatura  M. 
II  factum  est  adhucB.  ||  8.  possetis 
M.  II  (rebellare)  /.  F.  Gr.  prob.  Ig 
397  II  11.  consiUo  B.  ||  omnibus  B.  || 
XVIH,  1.  primo  ucnerunt  M  primi 
veuerunt  Dr.  ||  2.  sustcnturi  /.  Peri- 
zujiius  II  XVIIII,  2.  facere  ..  abircj 
M :  faciebant . .  abibant  ||  4.  primum 
B.  II  etj  o??/.  B.  II  5.  noxiacj  Bg:  no- 
xae  .M;-.  Ii  8.  incerta  ..  essentJBs-^c/". 
Wi20G):  incertum  ..  essct?.  ||  deni] 
B :  dein  g  Bas.  b.  deinde  £■ ;  cf  adn. 
ap.  Dr.,  Wi  199  ||  11.  praetoriis  g 
(Pall.)  II  posterius  praetoris]  Bg 
(num  =  praetoris.*'  Ww) :  etsic  prae- 


LIB.  XXXIIII,  9  —  28. 


XXYIl 


toriis  C(i(l.  Slg.  {?)  praelorianis  31.  || 
progressus  B.  ||  XX,  2.  ost]  esset 
Ma.,  (itind  mihi  quo^iue  in  mentem  ve- 
nerat  \\  5.  eis]  M  cg.:  iis  B.  )|  G.  insul- 
tassentB  (cf.^Wtpraef.)  \\  ipsis  B.  |i 
7.  tuleruut]  B:  tulere  ||  8.  supter  B. 
II  avehitur]  B:  uehitur  ?  (i7a/-/.)  ad- 
uehitur  relL,  vg.  \\  9.  oma  arma  Bb. 
II  accepit]o?«.B.  ||  XXI,i.Bergiura] 
scripsi,  ut  rjuodammodo  nomina  haec 
sihi  responderent :  nec  Bergii  necBer- 
gistanorum  nomen  in  inscr.  inveniri 
me  dncuit  Aem.  Huehneriis,  qrd  men- 
iinnem  inicit  similis  nnininis  Bergidi 
Flavii  sic  in  lap.  scripii  cf.  Ww  adn.: 
uergium  MB  $■;  de  rell.  g  cf.  Dr.  \\ 
(eius)  Crev.  \\  ^.Bergistanus]?:  uer- 
gestanos  B;  al.  v.  ap.  Dr.  \\  6.  Ber- 
gistanos]  ?  [Lov.  3 j :  bergustanos 
B?;  al.  ap.  Dr.  \\  8.  gestas  iu  Hispa- 
uia]  M:  gestas  |!  XXII,  1.  L.]  xM: 
om.  propter  praec.  consul  ||  manu] 
exercitu  M.  ||  2.  omisso  bello]  M: 
misso  B  omnes  g.  ||  3.  cii'cumM.  ||  4. 
quinctius  B.  ||  6.  conventu  . .  edicto, 
ubi  Bas.b.  |1  uti  ue]  Kr. :  utin  eaBs" 
utueBas.  b.  ||  7.  belli]bellandi  /.  F. 
Gr.  li  9.et]  nm.  B.  ||  fueritB:fuerint 
II  11.  peloponnensi  B.  ||  13.  staturos 
B.  II  XXIII,2.(auxilium)]  Vossiusl.L, 
perperam  Gronovio  trihuens,  Ma.  || 
2  sq.  tulisse;  opem  non  ..  (auxili- 
um):  /.  F.  Gr.  ||  opem]  regem  Seyf- 
ferius  L  L  ||  6.  questus  deinde]  {s?) 
Aldus:  questus  deinde  est  Bj-  pleri- 
que  questus  est  deinde  ;■  {Lnv:  6)  |1 
philyppi  B:  philippo  !|  7.  ad  postre- 
mum  ab  e  plerique  postremum  ab 
{g?)  vg.  II  echineo  Bg-;  al.ap.  Dr.  \\  8. 
sint]  ?  {.Mead.  2)  Periznnii:  sunt  ||  9. 
donec]  oin.  B.  )|  Chalcis  ;  calchis  B. 
11 10.  quia  manendi]  B :  de  v.  h.  L  L  et 
de  eius  interpunctinne  cf.  Dr.  |j  11. 
potestatem  Vossius  \\  XXIIII,  1. 
Haec]  B?  Gruterus:  Hac  ^.  ||  2.  vo- 
bis]  Bs:  nobis  s".  ||  3.  pelopouenso 
B.  II  4.  immo  quam]  B,  '■mss.  exem- 
])laria'  tesie  Gelenio  {i.  e.  M)  (imo 
quam  Bas.  b) :  om.  g  {Perizonius)  \\ 
inmanes]  rapacissimae  '■mss.  ex- 
empL^  ieste  Gelenio  (rapacifs.  Bas. 
b)  Wi  178  iumanesve  /.  Perizonius  \\ 
et  ab]  B;-:  ut  et  ab  s"  vg.  ut  ab  s^.  |i 
haec]  om.  B;  omnia  ci.  Wt;  pnssis 
ea  II  XXV,  5.  praesidi]  B  {cf.  Krm 


;I,  24  Ma.  386  n.):  praesidio  |1  opor- 
ituna]  B  opportuna  s-:  aut  oppor- 
j  tuna  M.  I|  7.  argius  B.  ||  8.  hortatur- 
quc]  £•  {Lnv.  2.  6)  Dr.,  ni  malis  hor- 
I  tatusque  ..  (atqueita) :  hortatusque 
js'  vg.  horltusque  B  hortatusque  est 
Kr.  (Ma.  215)  ||  12.  proxima]  libri 
{cf.Wtpraef.) :  multiproxima.  l.sce?i- 
sius,vg.  II  perfugeruut]  B:  trausfu- 
gerunt  ||  XXVI,  1.  futurum  eum 
[  motum  M;  aL  ap.  Dr.  \\  2.  argos  B? 
fere  omnes  \\  5.  ordiendi  belli  B  edd. 
\  velt. :  ordiundi  bellum  M  ordinandi 
;  belli  s"  ordiendum  bellum  Bas.  b.  || 
J6.  et]  Bs'  Ww:  sed  g  vg.;  huius  §.  et 
\sqq.  emendavi  interpunctinnem  ||  9. 
'iutroiret  agros  M;  «/.  ap.  Dr.  \\  12. 
recuperandae  vg.  cf.  Kr. :  recipicn- 
dae  B.  II  convenerunt]  B?:  i^erue- 
nerunt  M?  {Voss.  m.pr.)  convene- 
rant  Bas.  a  |i  14.  regnum  Lacedae- 
monium  M;  aL  ap.  l)r.  |j  XXVII,  1. 
belli]  M:  bellum  |j  vere  ..  aesti- 
manti  vires]  M:  uires  ..  aestimanti 
'  {om.  vere)  B  relL  vere  vires  . .  aesti- 
manti  W.  Ij  de  §.  3  s^i.  disiinguendis 
cf.  Crev.  II  4.  Dromon  ipsi  vocaut] 
M:  om.  relL,  post  campum  cnllncat 
iMcursius,  prob.  Kr.  W  {ni gloss.  sit: 
!w),  ohloq.  Ig.  402  II  5.  iussit  M. 
I  II  6  sqq.  mutavi  distinctinnem ;  pnst 
\idem  fere  praecipere  vidi  Ma.  {cf. 
I  Ww  adn.)  ||  7.  instet]  B  {g  ?)  Bas. 
b :  instat  s"  plerique  instaret  s 
i{Lov.Q)  II  caveatur]M:  caueturBs- 
i  caueretur  s'  {idem  in  B  indicari  censet 
Wt)  II  8.  citari]  om.  B.  ||  et  nocte  . . 
interfecit  M  Bas.  b.  ||  10.  si]  om.  B.  \ 
XXVIII,  2.  descensum]  BMs-  Bek- 
kerus  cf.^ilii.  A02  n.:  ascensum  (ad- 
scensum  aL)g  y^.  accessum  ?escen- 
sumGebhardus,  LF.  Gr.  \\  difficilem 
et  arctas  vi  is  g.  \\  3.  expeditis  [pe- 
ditibus] /)uA;.  ||  ueluti  M.  ))  Aetll. 
aliquandiu  B.  ||  6.  derecta]  Be.<!s- 
lerus  nov.  ann.  ph.  suppL  X,  581 :  di- 
vectavg.  decretaBerectaM.  ))  exie- 
bat  B.  I)  7.  Menelai]  B,-  c/.  Dr.  et 
Ww.  II  8.  tergo]B:  tergo  hostem  || 
9.  postremum  B.  ||  (eruperant)  /.  F, 
Gr.  II  10.  et  praeparatis  B.  ||  11. 
effusa  ac]  Crev.,  exempli  causa  pn- 
sui:  *  *  ac  teste  Gelenio  M  infida  ac 
Bas.  b  foeda  ac  ci.  Wt;  om.  B  relL 
[Botlcherus  progr.  a  1838 /).  9,  neque 


XXVIII 


ADXOTATIO   CRITICA. 


improlathoc  Crev.)  \\  ei  institissent 
M.  II  12.  portam  excedente]  e  edd. 
vell.:  porta  oxcedentc  M  g  plcrifjue 
porta  excedente  B.  ||  castra  movitj 
li:  movit  castra  ||  XXVIIll,l.fere] 
M:  om.  II  2.  Gytlieum]  B  fere  ulnque 
(y.  §.  14,  r.  .9^.  §.  2,  c.  33,  10;  38,1 
etc.) :  gytliium  /(.  /.  B,  al.  v.  ap.  Dr.  \\ 
5.  e]  et  B.  ||  G.  obruebatur  B.  ||  eius] 
itpat.rel.om.Ji.  ||  7.ut]etM.  ||  disten- 
derent]  M:  descenderent  Bg-  {Lnv. 
Q).)  diseederent  s-  vcj.  \\  conabantur 
M.  II  8.  Dexagoridas]  /;.  l.  ut  vid.  M 
et  §.  sq.  B :  dexagorides  B,  M  §.  9  cf. 
Dr.  II  9.  ad]adeumM;  intercidisse 
aliqui  I  censet  Wt.  ||  traditurum  se] 
]\I:  tradituruse  B  traditurus  s  pleri- 
que  {I.F.  Gr.)  traditurum  ;.  \\  ll.iab 
urbe)  Vossius  1. 1.  ||  12.  vero]  ;  I.  F. 
Gr.:  uera  Bs.  ||  cogit]  B:  coegit 
M,-_.  II  lo.tradit]  B=-:  tradidit  g-.  ||  14. 
relictis  g.  ||  XXX,  2.  esse  et]  aut  et 
Dr.  (prob.  Ma.):  esse  ||  eirca  »  *  ho- 
stibus,  obsessis  (aut  captis)  ab  in- 
sertui-u.^i,  Wvr.  \\  nostium  aut  hosti- 
libus  /.  F.  Gr.  (hostilibus  etiam 
Seyffertus  1. 1.  825  sq.)  \\  esse  /.  Peri- 
zonius  esset  et  Duk.  \\  post  interclu- 
sum  [videret]  seu  [cerneret]  add.  ci. 
Dr.,  [videret]  Duk.,  [cernens]  Biltt- 
nerus  1. 1.  p.  89  sqq.  (\Vw  adn.)  \\  4. 
cum]  BM  (e?):  om.  g  {Wopkensitts 
adv.  crit.  II,  356  Fr.)  \\  7.  Sosila]  cdd. 
vett.,  Bekkerus:  sosilia  Bs-  sosilao 
M ;  al.  ap.  Dr.  \\  achaeo  B.  ||  prae- 
tore]  om.  B?.  ||  XXXI,  1.  (ut)  prae- 
eunte  Perizonio  Dnk.,  Crev.  ||  2.  ne- 
quivi  Bas.  b.  ||  4.  video]  M  Bas.  a: 
om.  II  5.  respexissem  M.  ||  6.  eam] 
M;  om.  Bb  pterique  [al.  g  ap.  Dr.)  \\ 
7.  eam  accepit  B.  ||  accepi  urbem] 
B  rell.:  accepit  urbem  B  teste  g,  quo 
induclus  accepi  tum  Bckkerus  accepi 
Bas.  b.  II  8.  eo  me]  B  Bas.  b:  eo  M 
rell.  me  <i.  Crev.  \\  iam]  M:  om.  \\  11. 
me]  BM:  om.  ||  12.  eum]  eundem 
M.  II  13.  ego  nomen  imperii  mutas- 
sem,  raihi /l.scc/isAw.-  ego  mihi  no- 
men  imperii  (imperi  B)  mutassem 
iihri  \\  14.  (ad)  Vossius  l.  l.  p.  285.  || 
liberatis  M.  Ij  17.  in  Lacedaemone 
M  liic  Lacedaemone  ci.  Wt.  |i  nihil] 
om.  B.  II  extx)llere  Br.  ||  illis]  om.  M 
{Wipraef),  post  subiectam  ex- 
lubcni  nonnuUi  cx  <;■   \\   18.  fortunae 


ac  dignitatis]  Bas.  b:  fnrtunae  ad 
dignitates  M  fore  ad  dignitatis  B 
fore  ad  dignitates  <;.  \\  1!).  memet] 
Ww  adn.:  met  Bs-  me  et  W  nie  5 
Gelcnins;  al.  v.  ap.  Dr.  \\  patrii  ser- 
monis  brevitate]  correxeram,  tum 
vidi  idem  placuissc  Roellio:  patrio 
sermone  brevitatis  B?  (al.  g  ap.  Dr.) 
patriasermonisbrevitateMa.ijatrio 
sermoneKr. (rf.Wtpraef.)  \\  XXXII, 
3.  (quam)]  Ma.  ||  fuit]  BM:  om.  g. 

1.  F.  Gr.  II  G.  remittemus  M  \\7.  est] 
scripsi  (^idem  recte  se  hahere,  qtiod 
postvidi,  censet  I.F.Gr.):  si  in  {i.e. 
st,  in  male  repetito)  B  sit  vg.  esse 
.4smi.s2us  sinc  c/.  W;  cd.  TIcus.  |j  8. 
tamen  cum  cetera  liberavimus 
Graecia]  praeeunte  fere  Crev.  scr. 
et  recte  distinxit  Kr.:  cf  Dr.  Kr.  ||  9. 
ad]  in  M.  ||  cottidie  B.  |j  eduutur] 
.tpat.  7-eL  om.B.  \\  12.  in]  JMog.:  om. 
II  civibus]  M:  om.  )j  15.  quibus]  om. 
B.  II  IG.  Messenen  uno  atque]  esse 
B.  II  sociosB.  II  IS.fort.  et  ut  bellum 
Duk.  II  XXXIII,  3.  prope]  propin- 
qua  Duk.  obrepens  Kochius  em. 
Liv.  II,  U.  II  die]  om.  B.  ||  redditu- 
rum]  reddit  tria  ocB.  ||  7.  non]  om. 
B.  II  8.  comprobata]  M:  comparata 
Bff  fere  omnes  |j  9.  enim]  in  B?  enim 
\ns{Voss)  II  10.  autem  lentam  fore 
et  diuturnam  a.  Wt.  ||  11.  inferri] 
inferre  B?  fere  omnes  \\  12.  et]  etiam 
M.  II  14.  inchoata]  B:  inchoati  |j 
successo  trahenda  B.  )|   XXXIIII, 

2.  quando  ita  placet,  obsideamus 
Lacedaemonem  M.Jj  illud  modo  ne 
fallat,  caeterum  M:  ceterum  (cf. 
\\X.praef.)  ||  num  oportere  ;^  ||  3.  a"^. 
hortarer  nunc  uos  M.  ||  4.  uobis  no- 
bisque  in  hyemem(.^)M:  uobis  quae 
in  hiemem  B ;  g  v.  ap.  Dr.  |j  5.  insti- 
tuatis  B.  II  et  explorandum]  W: 
exploraudum  g-  explorandumque 
edd.  II  G.  hiemps  B.  I|  8.  a  consensu 
B.  II  ex  priuato  conferendi  B  pr.  || 
9.  faceret]BKr.:  facere  ||  XXXV, 
2.  raensuum  B.  ||  (ex)  Duk.  et  5-  duo 
ea  ci.  W  act.  ant.  1841,  853  t.  ||  3.  ce- 
teris]  B;  num  et  ceteris  f  \\  agris 
M.  II  4.  educeretur  sine  dolo  raalo, 
si  qua  publice  aut  privatim  M,  quae 
melius  distincta  servavi;  ide?n  proh. 
Ma,  («f/f/.  ci.  educeretur ;  si  qua  pu- 
blice  aut  privatim  ante  educta  fo- 


LIB.  XXXIIII,  2S  — 46. 


XXVIIII 


rent,  dominis  sine  dolo  malo  resti- 
tuereutnr):  si  (et  si  vg.)  qna  (q  B) 
antc  deducta  foreut  domiuis  recte 
restituerentur  B  vg.;  de  g  cf.  Dr. 
II  5.  XVI B.  II  6.  cognosseut]  B  Bek- 
kerus  cf.  \Vi  20G :  cognoscerent 
(recognoscereut  Lov.  3.)  ||  7.  libe- 
ros  et  couiuges  g  coniuges  libe- 
rosque  edd.  velt.  boua,  liberos  et 
couiuges  ci.  Crev. ;  a/.  Hcu.<!.  ||  ex- 
sulis  Bas.  a:  ex  illis  B;- exul  M  ex- 
siUi .-.  II  9.  et  iu  M  cf  Wtpraef  \\  10. 
quasque  ipse]  Bekkerus  (B  exprnvo 
gtesiim.):  quasque  et  ipse  B?  quas 
et  ipse  g  quas  ipse  Bas.  b.  ||  11. 
in  praesenti]  praesentia  Ma.  390; 
num  iu  praesens  ?  ||  iu  praeseutia, 
quinquaginta  Seyffertus  l.  l.  826.  J| 
XXXVJ,  2.  offeuderatM.  ||  3.  a  Ma- 
leo]  scripsi:  maleo  Bg  Maieae  M? 
a  Malea  Bas.  b.  ||  praedatoriis]  M: 
om.  II  (ad)]  Ma;  coc/ilaram  de  a.d  in 
ut  immuta^ido ;  a,d  servato  louge  opti- 
mum  gcnus  Set/ffertus  l.  l.  ||  4..  fere- 
bat  Vossius  1. 1.  \\  sicut  ad  caetero- 
rum  fidemM.  ||  5.haberentB.  ||  pos- 
sidereut  et  possidebaut  et  posside- 
rant  s".  ||  (j.  iratorum]  iritatorum 
M.  II  7.  nnllum]  B:  nullum  esse  || 
tyrannis]  M:  tvranno  Bc  a  tyrauno 
s".  II  a  satellitibus  ;.  \\  XXXVII,  1. 
circulos]  B?  (al.  ?  ap.  Dr.):,  scripsi, 
tum  et  a  ^la.  prnhari  vidi:  in  circulis 
edd.  per  circulos  ci.  W.  ||  2.  turaulto 
B.  II  3.  ubi  M.  II  6.  qui  et  romanis  B 
quietis  Romanis  ci.  Wt  Quinctio  et 
Komauis  Kochius  1. 1.  ||  7.  emissa  B^. 
II  XXXVIII,  2.  plauis  B.  ||  3.  equi- 
tum  B,  '■forl.  recte^  Wt,  uhi  pro  pe- 
ditum  equitum  scr.  equitum  pedi- 
tum  II  4.  clamore  sublato  vg.  \\  5.  di- 
visum ;  partem  unam , . ,  alteram . . , 
tertiamiMa.  ||  6.  laboraret  M  labo- 
Ta.ig(Lov.  2)  l|  7.  pavore]  om.  B.  || 
consiliis  B.  ||  XXXVIIII,  2.  deiude 
(dein  al.)  — puguabant]  post  pugna- ! 
baut  07«.  B.  I!  5.  sunt]  om.  B.  ||  7. 
hostem]  M:  hostes  ||  8.  circumspe- 
ctabat]  M:  circumspectat  ||  9.  urbis 
B.  II  10  (ut)  Vossius  1. 1.  II  XXXX,  2. 
aspernatus]  B  Ascensius:  adsper- 
natum  ||  3.  permittentis]  om.  B.  ||  4. 
proficeret  ed.  Camp.  I.  F.  Gr.  j|  de- 
ducta  est  res]  B:  deductae  res  g 
deducta  res  estjNf.  ||  5.  oppugnarent 


tyrannumM.  ||  (j)YOi:)e)  P.R.Miillerus 
phil.  XII,  59,  non  improb.  \Vw;  Ma 
propere  ci.  W.  ||  7.  emiserunt]  B 
Mog.:  emiserant  M  miseruut  g.  ij 
XXXXI,  2.  abduxeraut  M  g  duo  |j 
4.  quautum]  om.  B.  ||  et  lateri  ad- 
haerons  tyrannus]  B  Bas.  b :  lateri 
adhaerens  tyrauui  g  lateri  adhae- 
rens  tyraunis  /.  Perizonins ,  I.  Gro- 
novius  II  praebebant]BBas.b:  prae- 
bebat  ||  (J.  fuerit]  B  /.  F.  Gr.:  fuorat 
II  dominationis]  B:  dominautis  ||  8. 
(proficisceutem)  Vossius  l.  l.;  al. 
Heus.  II  9.  quia]  B:  quum  ||  10.  xlITi 
B  corr.:  xxiiii  By:»?-.  quindecim  mil- 
Wagvg.  {degv.l.  cf  Dr.)  \\  plus  capta 
B  ante  corr.  ||  XXXXII,  3.  P.] 
om.  B.  II  Ti.]  hic  et  in  sqq.  Sicjonius: 
t.  BM.  II  fuerunt  M.  |J  T.]  C.  M. 
II  Thalna]  halna  B  talua  M.  ||  5. 
sq.  V.  Ma.  op.  ac.  251  sq. ;  inepta  Heus 
II  6.  qvii]  M:  oin.  B?;  del.  qui  etiam 
(adscripti  coloni)  scr.  fore  admonel 
Ww.  II  et  cum]  vel  et  quum  BMc : 
quum  edd.  vett.  \\  XXXXIII.  5.  factu- 
rum]  facturum  esse  M  facturum 
eum  c/.  Wt.  II  dubio  5- (Tos,'!.)  dubii 
I.F.  Gr.  II  9.  eos]  £-  {Mead.  2)  /.  F. 
Gr.:  eo  (fle g  v.  l.  v.  Dr.)  \\  censuis- 
set]  M  (s-:  Lov.  1?):  voiuisset  B? 
om.g{Vos.^.)  II  XXXXIIII,  2.  cum] 
om.Bgjtransponuntal.g.  ||  vite  Pighius 
II  magnos]  om.  B.  jj  magnos  una, 
qui  P/(////us  magnos,  qui  quinquen- 
uio  ci.  Dr.  \\  3.  pridie  calendas  M : 
id.  (yeZIdus)  Bg-o??;.  ?.  ||  4.  seuatus] 
g  {Mediol.  1505):  senatorem  B.\Js 
seuatorum  g.  ||  5.  nam]  iam  B.  || 
spectabaut  M.  |j  publica  ab]  om. 
B.  II  6.  Romaui  votivi]  M.  v.  Th. 
jSIommsenium  mus.  ])hil.  xiiir,  87  n. 
18.:  votivi  ||  Ser.]  immo  P.  el  sic 
Pighius,  Perizonius  \\  hominum]  B 
(»■/):  omnium  ||  in  carcerem]  otn. 
B.  II  7.  plurimis  B,-.  ||  XXXXV,  2. 
ager  —  fuerat]  ante  item  Salernum 
collocat  Crev.  ||  5.  habuerUut  M  ha- 
buerautc/.  W.  ||  Merula,  Q.etC.Sa- 
lonius]  scripsiin  re  incertissima:  me- 
rulaque  B  5lerulaque  etC.  Salouius 
(ex  ^I  ni  f.)  Bas.  b  Merula  Q.  *  *  C. 
Salonius  W  Merula  g.  ||  7.  Nare 
amni]  /.  Gr.:  post.  lac.  anni  B;  gv. 
ap.  Dr.  II  lac]  om.  B.  ||  XXXXVI,  1. 
Valerius  Flaccus  M.  ||  2.  pondo  — 


XXX 


ADXOTATIO   CRITICA 


quadragiiitaj  om.  B?;  de »  /'.  /.  w. 
II.  cf.  Dr.^  ad  numeros  a  Crev.,  W 
(cf.  Wtpraef.)  pariim  addubitatos  cf. 
Mommsenium  l.  ad  c.  10, 7  J.  ||  pondo 
—  inilia]  M,  ni.nquod  millia  ||  2.  sq. 
OsccJisis  —  militibus]  Bas.  b:  os- 
ccnsis  auri  quiugenta  quadraginta 
pondo,  militibus  quadringenta  mil- 
lia  M.  11  3.  ex  praeda]  M:  om.  ||  sin- 
guloB.  II  duplex  centurioni  exf/c/w.se 
censet  I.  F.  Gr.  ||  4.  apertis]  idoneis 
M.  II  5.  esset  hostis  M.  ||  7.  pugnan- 
dum  M.  ||  12.  iniecerunt  M?  {Lov.  1) 
proiecerunt  g  (Lov.  3)  [j  13.  euise] 
OJ1I.  B.  II  porta  eiecerej  s  {Lov.  1): 
porte  iecere  s  portae  iecerunt  B.  || 
XXXXVII.  2.  r.]  M:  om.  B  rell.  T. 
vff.  II  4.  ordinariis  B.  ||  a]  om.  B.  ||  5. 
tiuuida  B.  |j  6.  perstitit  ad  valhun] 
circauallum  morata  est  Mperstitit 
et  circa  vallum  morata  est  ci.  \\'t.  || 
7.  diuersi  M.  ||  quae]  M:  quiBs-  et 
qui  edd.  vett.  \\  XXXXVIII,  1.  Li- 
gurumque]  M:  0771.  \\  popolantes 
misseB;  g  v.l.ap.  Dr.  ||  2.  Eodeni 
hocanno  M.  jj  ex  quoM.  ||  dicundo] 
M:  dicendo  ||  3.  conuento  B^.  ||  0. 
haerentem  —  civitatis]  M  ('■secutus 
fi.de7n  veteru7n  codicum^  Gele^iius): 
0771.  {cf  VVw.)  II  XXXXVI1I1,2.  gra- 
vissima]  B;  Duk.  cf.  VVi  20G:  gra- 
uissim.ae  s  plerique  1|  5.  Acrocorin- 
tlium]  Bas.  b.:  ac  corinthum  ||  va- 
cuam]  Ascensius.,  Bas.  b:  vacuum, 
qjiod  fort.servandum  erat.  cf.  XXXIII, 
31, 11.  II  7.ut  ex  factis  s  Med.  15U5.  || 
intelligant  B.  ||  a]  ohj.  B.  ||  sit]  o»?;. 
B.  II  8.  et  civitatibus]  Bas.  b :  ciui- 
tatibusBs-;  de  g  v.l.v.  Dr.  ||  alleru- 
tru77i  esse  ( )  I.F.Gr.  ||  etirenatam  et 
praecipitem  M.  ||  11.  hiuc  dignis  . . 
hinc  munus  typis  ma7ulatu/-us  fuisse 
vid.  Aldus  cf.  Glareani  et  Dr.  adn.  \\ 
a.c]  I\Jo(/.,  Gele/iius:  hinc  ||  L,3.  quia 
puteos  B.  II  ne]  uec  M.  ||  4.  ceteras 
B.  II  ac]  tam  M  et  ?  {Hai-l.)  |i  6.  ar- 
gumentum  est]  B»:  argumentum 
sit  M  Prisc.  de  fig.  7iu77i.  §.  12.  /).  1348 
P.  argumentost  ci.  Ww.  ||  quingen- 
tos  Piisc.  ;  [Lov.  4)  II  7.  ea  ratione] 
Ba  Prisc.  P  ap.  Keilium:  et  ratione, 
etratio,  ex  ratione  w.  II.  ap.  Prisc, 
U7tde  ex  ca  ratione  c/.Ww  iu  ratione 
M.  II  habuit]  habuit  captivosltalicos 
/Vwc.  II  8.  ab  Aerocoriutho]  Bas.b: 


ab  agro  corintliio  M  ab  corintho 
B»  a  Corintho  s"  fere  07nnes  ||  9.  im- 
perator  sccutus]  B  Med.  1505:  im- 
peratorem  secutum  ||  servatorem 
liberatoremque]  M:  seruatorem- 
que  B.  II  clamantibus  B;  de  ;  per  h. 
l.  II.,  L  F.  Gr.  et  Dr.  cii.  cf.Dr.  \\  LI, 
1.  non]  o7n.  B.  ||  oreaB.  ||  ubi  B.  [| 
civitatium  habuit  v(j.  ||  ciuitatum 
B.  II  2.  admonitosque]  B?  plerbiue: 
commonitosqueMs:.  ||  dimissiB.  ||  4. 
civitates  modoB.  jl  5.  vitiis]  .Asce/isi- 
us:  diuitiis  ||  traduccntis]  B?  (Voss.) 
Duk.:  traducentes  ||  6.  ac  iudices 
B.  II  LII,4.  (quae)7.F.G'r.  ||  secundo 
dieaurumsp/e''/'y"e  ||  o.recte  distinxit 
Ma.  II  X  ct  octo]  a«/ XVIII  Hbri:  XLiil 
coll.  Plut.  Flainin.  14  probabiliter 
Ma.  {ul.  olim  Benedictus  cf.  F.  Lach- 
mannum  1. 1.  II,  101.)  ||  et  ducenta  et 
g  et  ducentum  et  B,.  ||  ad  hoc]  om. 
B.  II  clupea]  M.  ||  G.  tetrachma] 
Bekherus  et  sic  Priscianus  l.  l.  §.  13 
7^.1349,  !/i/?wa/eef//.'Hrtetradraclima: 
detrachiii  B  tetrachiam  al.  ;,  te- 
tradrachmam  Mediul.  1505,  tetra- 
drachma  Budoeus,  tetradrachmum 
Gruterus  ||  trium]  libri,  Priscianus 
l.l.  cf.  Mo77i77iseniu!7i  Gesch.  d.  r.  Miinz- 
wese7is p.2d.  12  sq.:  qnainov Budaeus 
=  IIIl  /.  F.  Gr.  II  7.  septingeutum 
Bg-  duo  {al.  V.  ap.  Dr.)  ||  tredecim 
coll.  Plut.  Benedictus  ||  philyppi  B 
Philippi  plerique  s  Philippici  unus  \\ 
10.  exercitu  —  deportato]  edd.  vett. : 
exercitu  — reportato  g  inexercitu  — 
prouincia  (prouintia  B)  reportato 
(deportato  ;:  Voss.)  B»  ut  exercitu 
—  deportato  Bekkeius  ut  omui  ex 
proviucia  exercitu  deportato  Bas. 
b.  II  L1II,1.  ex]  o7n.  B.  ||  iuBruttios] 
Bruttios  5  buttios  B.  ||  2.  M.Furius] 
furius  B.  II  A.]  Cn.  Sigonius  ||  Q. 
Aelius]  Sif/onius:  p.  aemilius  B  P. 
Emilius  s  P.  Aelius  Bas.  b;  t/.xxxv, 
9,  7.  II  3.  Matutae]  Sospitae  odl. 
xxxii,  30,  10.  Sigo7iius,  Glareanus 
{Beckei-us  ant.  R.  1, 602  n.  12G7.  Prel- 
le7-us  7nijth.  R.  p.246  n.  2.)  ||  holitorio 
B.  II  4.  locarant]  Mg-:  loc-auerunt 
B?  locauerant  s  locarunt  s.  II  5. 
iRalla]  Bas.  a:  AhalaBc(a/.fl/).Z>r.) 
j  II  6.  cf.  Crev.;  al.  vv.  dd.  ap.  Dr., 
\Heus.  II  7.  lovis]  cf.  quos  l.  ad  xxxi, 
121.12.  II  acta]M:  om.Bs.  ||  LIIII, 


LIB.  XXXlin,  46  — C-2.     XXXV  TER. 


XXXI 


1.  P.]  BM:  om.  ||  rediit]  uenitM.  |1 

2.  messalaB  ||  3.  Licinns]  Sigcmius: 
M.  Licinus  vel  Licinius  vel  M.  Li- 
cinius  (Bs-)  etc.  libri  (|  3.  A.]  Dr. :  C. 
Bas.  b,  um.  libri  ||  4.  existimanti- 
bus]  censentibus  M.  |j  5.  disceruun- 
tur  M.  II  aequac]  Crev.  (ed.  7nin.) 
Ww:  aeque  ||  6.  quinquagesimum] 
add.  Glareanus  [j  octavumj  septi- 
mum  a  Livio  aut  scriptum  esl  aul  erai 
scribendum  v.  Mommsenium  clironol. . 
R.  p.  121  n.  210  ed.  alt.  \\  in  promi- ' 
scuo]  M :  om.  B  :  in  promiscuum  etc.  \ 
g.  II  factum  sit  M.  ||  7.  nouam  super- 
bamque  s"  novam  et  superbam 
Ascensius  \\  LV,  6.  Cornelio  — evene-{ 
runt]  MB,  nisi  quod  gallia,  B.  ||  sor- 
titi  praetores]  B:  sortiti  sunt  M  ut 
vid.  cf.  Kr. ;  al.  li.  l.  g  I.  F.  Gr.  Dr.  ||  \ 
LVI,  1.  literae  B.  ||  is]  M:  om.  ||  2., 
omnem]  o??i.B.  ||  3.  senatus]  patrum 
M.  II  4.  loco  B.  II  5.  sociis  etLatiuo 
uomini]  g  fere  omnes:  sociorum  et 
Latini  nominis  s  (Ilarl.)  \\  et]  um.  B 
cf.  W\v.  II  Latini  nominis  M  cf.  Dr. 
\Wt  praef.  ||  7.  ut]  um.  B.  ||  maturare 
turres  B.  ||  11.  conveniretur]  MB.  || 
13.  (si)  Ileumannus,  Duk.  ||  LVII,  1. 
tum  quinctius  tum  B.  ||  senatus] 
om.  B,-  {Lov.  1)  II  5.  T.]  M:  om.  \\  6. 
iuuguendamque  B,  ||  8.  ex  formula 
iuris  antiquil  M :  om.  lac.  rel.  B;  de 
s  cf  Dr.  colLKx.  Ma  364.  366.  ||  9. 
iunguendam  B.  ||  ueque]  MBsr:  nec 
s  duo  li  nec]  Bg:  neque  Mg.  \\  10. 
quod]  quid  vel  qui  /.  F.  Gr.  \\  quas- 
nam]  scripsi:  quasdam  B  quas  vg.  \\ 
LVIII,  4.  urbibus  [et  locis]  Crev. 
\\  Antiochum  *  *  {fort.  omnibusque) 
Ww.  II  5.  cum  quae]  Ma,  cum 
post  Antiochum  {vel  Antiocum) 
o?n.:  quae  libri;  al.  cii.  totum  h.  l. 
iemptarunt  I.  F.  Gr. ;  Ww.  ||  eadem] 
MB :  om.  II  possessa,  partim]  M  edd. 
vett.,  Ma:  partim  possessa  B? /ere 
omnes  {et  sic  ni  f.  eliam  codd.  Grono- 
viani  et  Hearniani)  ||  receperit  ita 
antiochus  M.  ||  7.  gloriae]  om. 
B.  II  8.  sicut]  £•  Belkerus:  sic  ut  |1 
9.  liberas]  B:  liberare  M  libera- 
tas  ci.  Wt.  II  10.  unquam  Dobree 
adv.  l.  L:  numquam  ||  ll.Jiomauus] 
um.  B.  II  12.  Graecas  Asiae  urbesj 
Bs":  Asiae  urbes,  quae  Graii  nomi- 
nis  sint  M  Gi-aecas  ct  Asiae  urbes 


s.  II  LVIIII,  2.  latae]  /.  F.  Gr.  late 
B  datae  vg.  \\  4.  qualique  antiochus 
M  cf.Wtpraef  \\  S.fideJ  om.B.  \\  ab 
europa  BM.  ||  7.  cum  —  impetratu- 
rumj  post  cogitaturum  om.  B.  |j  S. 
P.  Vilium  5  P.  luliura  s".  |1  P.  Villi- 
um  (P.  Aelium)  DuJ:.  et  P.  lulium  s' 
{Ox.  L.  1)  II  LX,5.  magno  opere  Bg. 
II  6.  traiecentem  B.  ||  LXI,  3.  edita 
M.  II  4.  quam  inimicij  lac.  reL  ojn.B. 
II  5.  conuiuiisB.  ||  7.cottidieB.  ||  in] 
et  in  M.  1|  coquij  Crev.  (ed.  min.) 
Walchins  L  L  p.  242  sqq.  (274):  con- 
loqui  (B)  et  co[loqm(M)  libri  conco- 
qui  Tafelius  ||  in  omniumj  om.B.  |1  8. 
couchimarej  Ms':  concUimauere  B; 
plerique  ||  13.  carthaginicnsiesttyrii 
B.  II  quoj  g  {Lov.6)Dr.:  quae  B  rell. 
in  quae  ren.l498  1|  commeentjBas. 
b:  commeant  B  (e  ex  voc.  sq.  adglu- 
tinato)  g  commearent  aut  commea- 
baut  Ww.  II  14.  cottidianamB.  ||  l5. 
priuata  Bs"  (Lov.  1)  H  publica  Lov.  1 
publica^B.  |1  W.ctjetad Mg{Gaertn.) 
II  deferrentJM:  refcrrent  ||  LXII,1. 
postquam]Bs-:posteaquams'.  ||  fort. 
Carthaginiensis  [scnsitj  et  intcr  se 
(1  discordes  sensit,  principesj  /.  F. 
Gr.:  discordes  sensit,  principibus 
(M?  '■germana  scriptura^  Gelenius) 
Bas.b  discordes  principibusBsdis- 
cordes  principes  s-  \\  senatuij  B 
(M.^)  s  Bas,  b  {I.F. Gr.):  sensit  Mog.  \\ 
senatum  ..  suspectumj  Bs  Mog.  (/. 
F.  Gr.):  senatu  ..  suspecto  Bas.  b 
(M?)  II  2.  locumj  07«.  B.  ||  3^Em- 
poriaj  Bas.  a:  Euiporiam  ||  7.  eaj 
07«.  B.  II  10.  AphthiremJ  colL  Bd. 
xxxii,  2  W:  amphiremB  anthircm 
M  Aphirem  etc.  s.  ||  ab  sej  om.  B.  \\ 
II  dubii  /.  F.  Gr.  \\  11.  iurisj  om.  B.  || 
13.  agiturM.  ||  posse  [seJJ  Ma.  se 
om.  posse  et  ipse  concedens:  posse  |[ 
ceperint  Ma.  ||  (eos)J  .Ma:  eos  libri 
seCrev.  \\  16.reJ  o?//.B.  |1  omnia  sus- 
pensa]  Bekkerus:  omnia  Ipensa  B 
suspensa  omniat'7.  1|  declinatisB.  |1 
17.  certamini  g  {Lov.3)Duk.  crimini 
s  {Gaerln.) 

LiB.  XXXV  in  periocTia:  diceretj 
duceret  Duk.  \\  posl  posuissem  e.\ 
LiB.  xx.xv  Naz.  s,  ed.  princ.  ||  a] 
cum  aO.Icdtnius  \\  descivit  et]  svg.: 
desciuisseetA^a2.(5-w?zw,s)desciui&se 
traditur  et  s  (Guelf.)  desciuisset  0. 


XXX II 


ADXOTATIO    CIUTICA 


lahiius  II  bello]  bellum,  o  sup.  u 
supscr.^Naz.  ||  cumquibussocietate 
;  {Guelf.)  ed.  princ.  ||  cura  his]  ad- 
tlidi;  lac.  indic.  O.  lahnius:  nm.  Naz. 
7  ap.  Dr.  oinnes  ||  rex  cum  bellum  ? 
{Ctuelf.)  ed.  princ.  \\  1, 1.  Iiaec  gesta 
sunt  M.  II  permultaej  M:  om.  ||  re- 
bcllaueruut  M?  {Lov.  2)  ||  2.  quamj 
om.  5  (Lov.  1)  II  quod]  om.  g  duo,  del. 
I.  F.  Gr.  II  acceperit  M.  ||  practor 
liaec  gesserat]  M:  praeccsserat  B; 
de  s  y.  Dr.  ||  5.  pro  practore]  B,  e 
'vet.  lib.''  Sigonius:  propraetor  hilg 
(al.  ap.Dr.)  j|  8.  praetor]  cf  Duh.  ail 
XXIII,  40,  1  adn.:  propraetor  JSIog. 
pro  praetore  Sigonius  \\  10.  quin- 
genti  M  septingenti  ci.  \Vt.  ||  qua- 
draginta]  BM:  quinquaginta  ||  11. 
pracda]  B  Ascensius:  praedae  |j  12. 
refectum]  B:  refectum  est  ||  II,  2. 
adversae]  B  Bckkerus:  tam  adver- 
sae  II  magis]  B?  Bekkerus:  magnis 
;.  II  3.  ipsas]  om.  B.  |j  4.  tria  miUia 

5.  II  et  quingcntos  ^I.  ||  equites  pe- 
dites  B  peditcs  et  oquites  pauci  s.  || 

6.  aprivatis]  M:  priuatisBjDriuatos 
g.  II  temere]  om.  B.  ||  aut  praetores] 
M:  om.  II  7.  tumultuarios  ..  tumul- 
tuarii  miiites  M  :  ut  (om.  B?)  tumul- 
tuari  (B;  tumultuarii  s^,  tumultua- 
rios  Lov.  2)  milites  extra  Italiam, 
med.  om.,  Bg.  \\  8.  et  in]  etiam  in  M. 
II  scripsit  M.  ||  p.  affricani  de  exer- 
citu  transpositionis  nota  sup.  affri- 
cani  adposita  B.  ||  9.  adiecisse]  M: 
adlegisse  B=-  {al.  ap.  Dr.)  \\  III,  1. 
quadraginta  millibus  ?-,  revocavi,  et 
sic  Ma :  quadringeutis  milibus  (mil- 
libus  s")  B;  plerique  quadraginta 
millia/.  Gr.  ||  quotidie]o?H.M.  ||  cir- 
cumsedebat  Bs-.  |1  2.  quam  edixerat] 
Baumg.-Crusius:  qua  edixerat  B 
qua  dixerat  M  quem  dixerat  g  cf. 
Dr.  Kr.  ||  ad  ipsas  duxit  b  duxit 
ad  ipsas  B.  ||  non  plus]  om.  M;  de 
e  cf.  Dr.  II  3.  quingentos  fere  pas- 
sus  M;  de  g  v.  Dr.  \\  4.  ex]  om.  B. 
II  5.  frct-i]  frequeuti  B.  ||  mittebant] 
B:  emittebaut  Mj-.  ||  6.  pcr  quosJBs 
plerique,  Bekkerus  cf.  Dr.:  per  quod 
||III1, 1.  praeter]  per  M.  ||  3.  vasta- 
ta]  hg  omnes:  uastatata  B  euastata 
M.  II  ut  inter  pacatos]  v.Dr.Kv.  ann. 
nov.  suppl.  I,  GO  Ma.  362 :  ut  inter  pa- 
catos  agros  M.  ]|  4.ut]  B:  ubi  ||  suis 


finibus]  B:  finibus  suis  g  e  finibus 
suis  M.  II  locum  cum  B.  ||  5.  nocte] 
om.  B.  II  6.  et  in]  in  B.  |i  et  triarios] 
eo  triarios7./''.6V.  ||  T.uiderentM.  || 
V,  1.  ala]  g  {Voss.)  Lipsius:  equitum 
B  equitum  aia  relt.  c.  ||  3.  unde]  B?: 
inde  Ms-.  ||  signa  B.  ||  facere  I.F.Gr. 
II  7.  densis]  M  Bas.  a:  densi  ||  8.  or- 
dines]  auimos  M.  ||  11.  obtestaba- 
tur]  M :  obstabat  B  orabat  g  (/)  edd. 
vett.  obtestatus  {tum:  inferre)  /.  F. 
Gr.  II  paululum  adnitereutur]  M: 
paulum  (paullum  g)  niterentur  Bs. 
II  dum]  cum  /.  F.  Gr.  \\  perturbatos] 
M.  Bas.  a:  turbatos  ||  11.  sivisseut] 
g plerique:  sinisseutBsissents-(Zof. 
4)  /.  F.  Gr. ;  al.  g  ap.  Dr.  ||  rursus  — 
dubio]  rursus  eos,bello  ante  rursus 
in  mg.  adiecto^  B.  ||  12.  ut  inferre  . ., 
omues  ci.  Dr.  ||  13.  septingenti  vi- 
ginti  uuus]  BM.  ||  duccnta  duodc- 
cim]  ccii  B.  II  sexaginta  tria]  ]\I: 
cnBgpleriquecf.Dr.  \\  14.  (militum) 
Vossius  l.  l.  II  sunt  amissa]  g  praeter 
Harl.  iit  vid.  omnes:  om.  B  Ma.  amis- 
si  suut  Ilarl.  \\  GenuciusJ  Bas.  b: 
Genutius  BM.  ||  et  Q.]  Dr.  :  q.  B 
equcs  M.  ||  M.  Marci  tribunij  B:  m. 
martius  tribuuus  M;  de  gperh.l.  cf. 
Dr.  II  VI,2.  liossit g {Gaertn.) ?  Aldus 
posse  g  {Harl.)  ||  4.  se  id  quidem  M. 
II  essetj  sit  (g?)  I.  F.  Gr.  \\  6.  uunci- 
tarent  M  (?)  ||  senatura  uelle  ut  is 
xM.  II  Q.J  om.  B.  II  minutium  M  Mi- 
nucius  s-  II  avocaretj  B:  auocarent 
M  auocaretur  c.  ||  iniris  arsurumB. 
l|7.renunt(cs")iarunt]Bsrenunt(cs)i- 
aueruut  AJs.  ||  L.J  M:  om.  \\  8.  lega- 
tos  Bjir.  11  9.  fuerit,  elapsumjfuerat, 
uon  deletum  M  Bas.  a.  ||  VII,  2. 
quodj  M:  om.  ||  3.  finire  g  (Gaertn.) 
WtinireM.  ||  iusj  om.B.  ||  creditori 
ius  edd.  ant.  \\  diceretur  M.  ||  4.  de- 
inde  M.  ||  scivitj  om.  B.  ||  5.  credi- 
tae  pecuuiaej  B :  pecuuiae  [om.Lov. 

I  edd.  vetl.)  creditae  ||  quod  ciuibus 
Ms.  II  7.  IUuciamJ  s  {Lov.  6):  inlu- 
ciam  Bsin  Luciam  (al.ap. Dr.) gllu- 
ciamr^r.  ||  hiberuacula  railites]  edd. 
vett. :  hiberna  (al.  ap.  Dr.)  milites  s 
plerique  hiberua  loca  B.  ||  magisj 
om.  B.  II  VIII,  1.  dum  g pnuci  \\  gere- 
bautui']  M:  agerentur  Bs  gerei^en- 
tur  s  duo  II  M.J  M:  om.  \\  2.  isj  om.  B. 

II  statu]  in  statu  s  plerique  \\  3.  ut 


LIB.  XXXV,  1  —  14. 


XXXllI 


supplicationcm  M.  |1  5. duceretM.  || 
7.  videri  esse  amotum]  Bas.  b:  ui- 
dere  se  admonitumBjuidere  se  ad- 
motum  al.  s  videre  sese  amotum 
edd.  veit.  ||  ne  ea  quae]  M  Bas.  b 
Ma. :  qui  ea  quae  ||  et  aut  argueret] 
Crev.  Ma. :  aut  argueret  M  Bas.  a 
arguei-eBg-p/enV/we  ||  aut]  Cref.Ma.: 
et  (ut  Gaerln.)  ||  9.  supplicatio  de- 
cerneretur]  M:  supplicationes  dc- 
cernerentur  ||  si]  om.  B.  ||  VIIII,  1. 
Cethegus  .  Cornelius]  past  Corne- 
lius  07)1.  B.  II  2.  centum]  duceuta 
Pujliius  cf.  Duk.  et  C.  G.  Zumptium 
iib.  d.  Staiid  d.  Bevolkerung  etc.  im 
Alterth.  p.  24  n.  2  ||  septuaginta  M. 
II  fuerant  B?.  ||  o.  murusque]  M: 
murus  (et  murus  Ldv.  3  i  ||  4.  et  la- 
nuuii  (lanuuio  Bi  et  auentiuo  B? 
pleri'jue  \\  et  igni]  BM:  igni  ||  G.  c/. 
Ritschelium  mus.  ph.  xiiii,  2'J7  ||  7. 
castrum  Frentinum]  B  cf.  Mommse- 
nium  G.  d.  r.  MUnziv.  p.  316  sr/.  n.  80: 
castrum  ferentinum  (^ferrentinum  el 
trentinum  al.)  s  agrum  Thurinum 
Sigonius  castrum  Thurinum  I.F.Gr. ; 
de Terina  cngilal Ma.  op.  ac.  p.oOlsq. 
n.  II  Q.]^Vyo/i<'us;p.  II  8.tricena]67a- 
reunus:  XL  (B?)  vel  quadraginta  vel 
quadragena  ||  X,  2.  nuperj  om.  B. 
II  decesserat]  M:  excesserat  et  re- 
cesserat  g  excesseraut  B.  |j  3.  M.'] 
Sigonius:  m.  ||  attilius  g.  ||  4.  Quiu- 
tium  Corneliumque  M  Bas.  a:  Q. 
Cornelium  B;  g  up.  Dr.  ||  petebaut] 
o?H.  B.  II  5.  in  P.  Scipioue]  M:  Sci- 
pionis  II  et]  sed  ci.  Dr.  ||  8.  legato] 
M:  coUega  ||  9.  a  Pessinunte  ci.  Wt 
{ipsum  nomen  in  codd.  varie  corru- 
ptum)  II  11.  creati]  M:  facti  .  creati 
B?  («/.  ap.  Dr.)  \\  et  L.]  M,-:  et  p.  || 
12.  ab  porta  Fontinali]  Wt  a  porta 
Fontinali  Bas.  a:  ad  portam  Fon- 
tinalem  ||  XI,  2.  exercitus]  om.  B.  |1 
3.  et]  sed  et  /.  F.  Gr.  sed  pr.  not.  ed. 
id.  ||  5.  vicis  esset]  uicisset  B.  1|  in 
eo.s]  om.  B.  II  ut  is]  om.  B.  H  6.  col- 
laudatum  M:  laudatum  |1  hostium] 
M:  om.  B.  11  7.  paulluli  B.  ||  et]  om. 
B.  II  et  inermis  et  eques  13?.  ||  10. 
adequitare]  lac.  rel.  om.  B.  ||  equi] 
(s-:  Lov.  6.?)  Bas.  b:  equos  ||  aufer- 
rent  /.  F.  Gr.  afferrent  g  {Lov.  1)  \\ 
per  intermissas]  cum  Front.  slrat. 
I,  5,  16  Oudendorpius  ad  Front.  1. 1. 
Liri  vul.  lll. 


cf.  V.  KoeUerus  qua  rat.  T.Liv.  ann. 

usi  sint  historici  Lat.  atq.  Gr.  p.  7: 

inter  medias   M  per  medias  Bg.  \\ 

hostium]  om.  B?  (^Lov.  1)  \\  11.  P"st 

omuia.  sqq.  —  omnia]  M:  om.  ||  XII, 

1.  neque  [Liguresneque]  BouHeus. 

II  4.  thoans  B.  |1  ciuitatium  B.  |1  6. 

Nicauder  ad  Philippum]  M :  naui- 

gat  ad  philippumB  nauigat,  Nican- 

der  ad  Philippum  g  {al.  ap.  Dr.)  \\  7. 

maritimis]  propriis  Bpr.  ||   pelopo- 

neuso  B.  |1  8.  reciperandi  (recupe- 

randi  g)  sua]  B?:  sua  g  {Voss.)  suam 

I.F.Gr.  II  et]  «w.Bas.b.  ||  Romano- 

rum  I.  F.  Gr.  ||  (propter)]  praeeunt.^ 

I.  F.   Gr.  Crev.   Ma. :  propter  lihri 

profecto  Rupertius  \\  cithelumB(/.e. 

citheum  et  cithium  con[laia)\  de  g  v. 

\Dr.   II   (Komanos)  /.  F.  Gr.  om.  g 

\  Gaertn.   ||   9.  Eomauae   amicitiae] 

!  (M)  Sahellicus  Aldus:  romae  amici- 

tias  B?  {al.  ap.  Dr.)  Romanae  ami- 

citiam  /.  F.  Gr.  ||   coniungeret  se] 

;M:  iungerent  B?  {cf  Dr.)  iuugeret 

I.F.Gr.  II  10.oratiouis]B?:  orationi 

M?.  11   11.  inceptu  ci.  Bauerus  j|  12. 

nam  neque]  Ms:namque  B?.  ||  13. 

quam  Romani  fuerint]  J/o^.,  <iuod  a 

Ma.  quoque  prohari  video:  quam  ro- 

mani  fuerant  McquamRomani  fue- 

runt  g  {Ilarl.)  cum  romanis  fueruut 

Bg.  II  14.  quam  quod  Bg  quam  ci. 

Dr.  11  18.  et]  om.  s  Bas.  b.  |1  XIII,  2. 

miserunt  qui]  qui  edd.  anie  Mog., 

Crev.  II  eum]  M  vg.:  om.  B  i^Ivr.)  ||_3. 

citheum  B.  ||  4.  raphae  B  raphei  ? 

{al.  ap.  Dr.)  \\  5.  Sindam]  /.  Gr.:  si- 

cam  B?  {al.  ap.  Dr.)  \\  et  oppugnan- 

dos  B.  II  6.  cf.  xxxiiii,  59,  8;  excidit 

fort.  nomen  P.  Aelii  \\  ibi]  BM?:  ubi 

5-;  fort.  {)  Duk.  \\   escenderunt]  /. 

Gr.:  excenderunt  g  {Gaertn.)    ex- 

scenderuut  s"  {Mead.  1)  descende- 

runt  Bg  ascenderunt  Bas.  b.  1|  7. 

tanto]  07n.  B.  |1  XIIII,  3.  ut  et  ani- 

mum  eius  tentaret,  et  Vossius  1. 1.  cf 

g  ap.  Dr.,  Kr  (c  276)  ||  4.  aliud  qui- 

dem   actum]   Bas.  b:    aliud    quid 

actum  etc.  s  alii  ut  qui  tactum  B.  || 

et  suspectior]  [}1?)  s  Bas.  b:  suspe- 

ctior  B?  suspectiorque  s.  \\  6.  quo] 

edd.:  om.  Bj;  al.  s  ap.  Dr.  ||  7.  et 

quod]  ci.  Dr.:  quod  BMc  quodque 

g.  II  ultimas]  in  M  quoque  vid.  fuisse 

cf.  Kr.  II  quas  visere]  M :  om.  I|  es- 

c 


XXXIIII 


AnXOTATIO    CRITICA 


set]  INI:  om.  ||  [victoriis]  peragras- 
set  Crev.  II  10.  et]  M  :  oin.Bg^al.  g  ap. 
Dr.)  II  XV,  2.  Autiochi]  om.  B.  ||  di- 
rimitB?.  ||  3.fiiisse]c/".  iMa.  o/).  ar.ii, 
129  Wexium  Tac.  Agr.  p.  43  ||  i.  fuit] 
ow.B.  II  miuistoriisM.  ||  b.ciu.od]li/jri 
(J.(jr.):  quodquumefW.  ||  se  perho- 
noreui  Bas.  b  [g  v.  ap.  Dr.)  ||  ha- 
buisse  s  diio,  I.  Gr.  \\  7.  Miunione] 
varie  differt  in  hoc  nomine  et  hic  et 
infra  scribendo  lihrorum  .scriptura, 
veiiili  h.  l.  minioue  B  mimuione  M 
etc.  11  XVI,  2.  uestrae  B.  ||  statuitis 
/.  Cir.  II  3.  zmuruae  B.  ||  5.  zmirua 
B.  II  G.  et]  INI:  om.  ||  in  auliquum  ius] 
(M)  Bas.  b:  antiochumB  Antiochus 
g.  II  diriceptatur  et]  M:  di.sceptatur 
s  discepturi  Bg-.  ||  7.  uere  cum  deiu 
quid  B.  II  9.  ut  hi  B.  ||  mutaveruut] 
g  yClaertn.)  Duk.  Ma:  mutaverint  || 
10.  venerint]  s"  Ma.  cf.  Uauerum: 
ucnerunti- uenere  B.  ||  permausissc 
g  [Lov.  4)  vg.  II  11.  quod]  qui  B  quia 
ci.  Wt.  II  serui  erunt  B.  ||  12.  uihil 
nobis  B.  II  uihil  estM.  ||  libei-arimus 
inalit  Bauerus  ||  X^'II,  2.  expostula- 
tiunes  M  Ascensiu.s;  at  cf.  Ma.  ||  de  §. 
3  S(iq.  dislinguendis  cf.  Walchium  l.  l. 
p.  213  sq.  II  3.  esset]  om.  B.  ||  spe  M. 
II  erit  M.  \\  4.  (alius)  Crey.  ||  G.zmirua 
B.  II  7.  a  parvis  iniusta  imperandi]  g 
Eubenius:  paruis  [al.  g)  iuiusta  ini- 
peraudi  (impetrandi  al.)  Bg  per  ius 
iniusta  imperaudi  (impctrandi  al.) 
edd.  c(j.  [Jjaucrus,  ]Valchius  l.  l.  p. 
214 .sry.)  II  petierint]  BMj-  {cf.  Baue- 
rum,  Ma) :  petieruut  g.  \\  8.  a  lioma- 
nis  /.  F.  Gr.  \\  et]  sed  Crev.  \\  9.  cui- 
que  Ascensius  \\  XVIII,  1.  Acaruan] 
Asccnsius:  acarnas  B?  plerirpie  («/. 
ap.Dr.)  II  philippiM?/)a(/a||  2.  acar- 
nanis  B.  ||  (erat)  Duk.  \\  3.  dubie  B. 
jl  tirmabat  B.  ||  o.  pelopouenso  B.  || 
G.  feraram]  M :  ferum  ferarum  B^ ((•/". 
Dr.)  non  improh.  \Vt  cf.  Otlo  1. 1.  p. 
H3.s7y.  II  tcneantur(s-)efW.  iJe/^  ||  eum] 
M:  om.  II  8.  si  loca  B  edd.  ant.  («/. 
ap.  Dr.)  II  distringendos]  Mediol. 
1505:  destringeudos  B  {al.  ap.  Dr.) 
II  XVIIII,  2.  se  tempore  apto]  M: 
se  (sese  g)  a  tempore  Bs-;  al.  ap.  Dr. 
se  tempore  capto  /.  F.  Gr.  ||  3.  ad- 
modum  p.aruum  Bpr.  ||  4.  huc  veni- 
am]  e'i(/.  cett.:  iuueniam  ||5. 'aliam 
materiam  ex  me  quacrant  cel  etiam 


sine  ex  mc  .  Possis  et ,  si  qui])us  tno- 
rum  alicnis  criminibus  —  aliam  ma- 
teriam  cx  me  quaerant. '  Dohree 
l.  l.  II  quibus]  M:  (jui  B  cui  g  omnes 
II  ex]  quam  ex  M?  ;  Voss.)  \\  quaerat 
g  omncs  \\  6.  odi]  Bas.  b:  om.;  de 
g  h.  l.  cf.  Dr.  \\  auucos  hos  (tuos 
(■/.  Wt)  annibalem  M.  ||  ad]  M:  in 
Bs  (o/.  ap.  Dr.)  \\  id  iu  M.  ||  alium] 
M(s-:  Voss./):  oni.  \\  deliberares  M. 
II  XX,  1.  scd]  om.  B.  II  nil  dum  B.  || 
3.  opus  esset  ducere]  M:  opus  du- 
ceret  Bg-,  al.  ap.Dr.  \\  4.  liuic  —  scri- 
beret]  M:  om.  \\  latnii  nomiuis  xx 
millia  M.  ||  G.  prius  et]  M:  om.  \\ 
quinquemiiliaMs:  xvB;  de  gv.Dr.\ 
quindecim  millia  Kr.  (tc27Gs(/.)  ||  7. 
habita  Bg;  de  g  cf.  Dr.  ||  8,  m.atilius 
(attilius  g)  Bgplerique  \\  10.  a.  atilio 
(.V.  attilio  s-)  Bs-.  ||  M.  Baebio  g.  \\  11. 
Atilio] .«;.  Attilio  (M)  libri  cf  Ma.52 : 
Bebio  Pamphiio  Mof/.  in  em.  err., 
Baebio  Tamphilo  vi/.  ||  urbanae] 
imi.  M.  II  milia  peditum  quindecim] 
M  (s:  Voss.i'):  millia  quindecim  g 
XV  B.  [|  impe'raretur  B.  ||  12.  Bae- 
bius  Tamphilus]  libri  (rebius  tam- 
philus  B)  V.  Ma.  52 :  A.  Attilius  Mog. 
in  em.  err.  Atilius  edd.  V(j.  \\  consuli- 
bus]  M  coss.  g:  consuli  B  cos  et 
cons  g.  II  ut  ei]  Bas.  b :  uti  ||  pedites 
dareut  romanos  M.  ||  14.  consulem 
senatus]  seuatus  cons.  B;  de  g  v. 
Dr.  II  XXI,  1.  Baebius]  libricf.Ua. 
52:  Attilius  AJoj.  in  em.  err.  Atiiius 
edd.  vg.  \\  triremes  s".  ||  pararentur 
Bs.  II  4.  consulis  Cn.  Domitii  Pig- 
hius:  consulem  Cn.  (vel  C.)  Domiti- 
um  etc.  g  cn.  domiti  B.  ||  5.  priore 
[auno]  T.  Faber  prius  /.  F.  Gr.  ||  6. 
seu]  siue  g.  \\  leuioro  s-.  ||  7.  procos. 
B  proconsul  s'.  ||  10.  eorum]  om.  B. 
II  XXII,  4.  ad  mille  quiugenti]  M 
Aldus:  aut  mille  d.  B  ad  mille  etc.  g 
mille  (juingenti  Vossius  l.  l.  ||  5.  iu] 
nm.  B.  II  cu.  B.  II  regulum]  g  [Ox.  L. 
1)  Mog.:  regium  Bs;  al.  ap.  Dr.\\ 
conribilonem  B  cf.  g  ap.  Dr.  ||  6, 
propraetor />u^-.  ||  uescellam  M  ue- 
sceiia  Bs  Veseliam  s".  ||  Beloncm- 
que  /.  Gr.  at  v.  Crev. ;  g  ap.  Dr.  |i  et 
oasteUa  multa]  om.  M?  ||  7.  Noliba 
et  Cusibi]  v.  g  ap.  Dr  \\  8.  munita 
Mog.  II  Vettonum  et  Vettonibus]  v. 
g  ap.  Dr.  \\  Toletum]  touibus  tum 


Lin.  XXXV,  14  —  28. 


XXXV 


B.  II  XXIII,  2.  etsi]  M.?  Mog. :  et  Ik 
{\Nt  praef.)  \\  explorabautur]  V.g: 
expromebantur  |j  tamen]  Mg  (Lov. 
4):  et  quod  B  quod  s  {nl.  ap.  Dr.)  et 
tamen  Wt  praef.  cf.  de  Ji.  l.  Olto  1. 1. 
p.  84:  sq.  II  teucudos]  T.  Faher ,  I.  F. 
Gr.:  tueudos  MB.-.  ||  T.]  M?-:  l.  B?. 

I  6.  ut  inde  Bas.  b.  ||  et  ut]  Ba.s.  b ; 
et  II  et  ut  cum]  Bg plerique:  et  cum  || 
esse  B.  ||  8.  scribere  eum  Bas.  b.  || 
9.  non  ex]  non  B.  ||  sed  etiam  ex 
pauci  5.  II  10.  ct]  o7n.  M.  ||  11.  duo, 
bina]  duob;  in  B.  ||  et  bina  eque- 
stria  arma  Pri.^tr.  de  /ig.  num.  §.  25  p. 
1353  P.  cf  H.  Keilii  ad  p.  414, 12  ed. 
suae  adn.  \\  et  aurea  xx  pondo  M 
(^anliqua  .'tcriptura'  Gelenius)  Bas. 
b:  om.  II  XXIIII,  5.  M'.]  praeeunte 
Pighio  Gruterus:  m.  {de  s  cf.  Dr.)  || 
6.  Paulus,  M.  Aemilius]  post  Ae- 
milius  om.  B.  ||  Brutus]  M  :  om.  ||  A.] 
Bas.  b;  1.  (|  7.  M.  Bobius  {g:Lou.'i^) 
Mog.:  c.  bebius  M  Cu.  Bebius  eic. 
e  cn.  baebilis  B.  ||  XXV,  2.  infen- 
sus]M  {g:  ]'oss.?):  infestus  ||  3.  ante 
Duk.;  cf.  de  h.  l.  Ma  350  ||  5.  iniece- 
runt]  M:  fecerunt  ||  7.  Aetolos] 
Achaeos  /.  F.  Gr.,  at  cf.  Schoeman- 
num  ant.  iur.  pubL  Gr.  p.  440  n.  12 
{coll.  ant.  Gr.  ii,  105)Ma.  ||  9.oratio] 
Mg:  ratio  B?.  ||  lO.permissa  .  Philo- 
poemen]  Belkerus:  permissa  phi- 
lopo  eumeues  B  permissa  suut  . 
Philopoemeii  Bas.  b  permissa  Phi- 
lopoemeni  sunt  .  g  {v.  L  ap.  Dr.)  || 

11.  a]  M  {Vo!;s.?)  om.  ||  cythelum  et 
hic  et  §.  sq.  B;  similiter  corruplum  no- 
men  in  sqq.,  quod  cytheium  {i.  e.  et 
cytheum  et  cythium)  esse  diximus  || 

12.  non  paterentur  g  {Lov.  6)  pate- 
retur  Bg-  {Gaertn.)  \\  XXVI,  1.  mari 
sub(.?.  m)mitterentur  B  ex  corr.  g: 
summittereutur  mariBpr.||  jDristeis- 
que  Bas.  b :  tris  isque  B?,  al.  ap.  Dr. 

II  2.  harum  nouarum  (tum  add.  Ald.) 
nauium  af^ilitatcm  ut  M  Aldus  \\  si- 
mul  ut]  M  Aldus:  simul  ||  cottidie 
B.  II  simulacris  navalis  pugnae]  M: 
simul  Achaeis  (acheis  B)  uauibus 
pugnam  ||  3.  vel  usu]  M  Aldus:  uel 
II  isq.  ignarus  .  navis  erat]  M  Bas.  a 
cf.Kr. :  om.  Bgpleri^iue  {de  reU.  cf.Dr.) 
II  5.  annis  octoginta  autequam  cra- 
tere  M.  ||  Nicaeam]  M  Bas.  a.  |j  ab] 
Bs  :  aM^.  ||  <3.  fama  motusj  famosus 


B.  II  fuerat]  M :  lac.  veLom.  B ;  degv. 
Z)/-.||aegeoB.||  iamJeamM.  ||  7.tum] 
cumM.  [j  '1  iso]  Bas.  b;  Piso  ||  9.  fu- 
geruut]  sic  eiiam  M  ut  vid.  cf.  Dr.  || 
I  philopo  eumeuesB.  ||  speculatoria] 
M:piscatoria||  fuitMBffpfl'"'^'' |1  e?t] 
.-  duo  cf  I.  F.  Gr.:  bit  II  XXVII,  1. 
quum  prospera re  elatus  Aldus : quum 
prospere  latusM«/?(.Bs-.||  spem]  om. 
M.  II  etiam]o?7).s-iams-.  ||  amariperi- 
culi  fore]  Sl:  mari  periculi  {ex  peri- 
culi  corr.  B)  timeus  B^-  {al.ap.Dr.) ;  de 
toto  h.  L  egit  Oito  L  Lp.8Dsq.  atv.Wi 
31, 182  .s^.  II  2.  et]  om.  B.  ||  obpositis 
ci.  Dr.  II  Pleias]  B§.6,  ?  et  hic  et  §.G: 
plebeias  Bg- (Ox.  A''.);  aL  v.  ap.  Dr. 
ibique  vv.  dd.  cii.  \\  castra]  edd.vett.: 
om.  II  3.  etpauci]??^/scens/(/s:  pauci 
MBs.  II  erant  haberent  Bb  habere 
M.  II  aruudiue]  M^  :  haruudiuibusB 
aruudinibus  g  duo  ||  praeberet]  {g: 
Lov.  2?)  Bas.  a:  praeberent  ||  ete- 
xisseut  g  {Gaertn.)  erexisseutb  pleri- 
que  erexisset  B  cf.  Wt.  ||  4.  hostis] 
B:  hostium  M  {g?)  hosti  g  {Duk.)  \\ 
Philopoemeu]  ex  M  §.  9  et  sqq.  sae- 
pius  affertur:  philopo  emcnes  et  in 
sqq.  vel  sic  vel  philopoemenes  B.  ||  8. 
ex  tam]  Bekkerus:  tamen  ex  tam  M 
tam  B  tamen  g  tam  ex  Ma.  ||  9.  Me- 
galopolitanum  7.  F.  Gr.  \\  ll.Tege- 
am]  Bas.  b :  tegelam  (B)  aut  telegam 
etc.  [|  epirotarum  acarnanuin  B?. 
||  12.  et  suorum  a]  Ascensins:  essent 
testes  suorum  et  aBs  esseut  et  suo- 
rum  a  Otto  L  L  p.  71  sq.  obloq.  Wt.  || 
pu  sq.  spat.  vac.  B.  ||  couterriti  (es- 
sent)  Olio  L  l.  \\  13.  Caryas]  Vasco- 
sanus:  carias  B?  («/.  ap.Dr.)  ||  Qy- 
theum]  om.  B.  ||  est]  Mg-:  om.  Bg.  \\ 
(castra)]  scripsi  {communicavi  cum 
TF.,  qui  i)i  eademac  me  sese  incidisse 
et  hic  et  lib.  xxxviiii,  52,  1  et  xxxx, 
46,  3  mihi  rescripsit):  castra  ||  Bar- 
bosthenem]  Ascensius:  barbosthc- 
nes  B  edd.  veti.;  aL  ap.Dr.  \\  proces- 
sit]  B;-  fere  omnes:  posuit  g  (^HarL) 
promovit  vg.  \\  15.  optiuebaut  B.  || 
maxima]  /.  Periznnius:  maxime  a 
II  militibus]  equitibus  B.  ||  16.  iu- 
opiuantem  M  inopinatum  ci.  Dr. 
om.  g  {Harl.)  \\  XXVIII,  l.  ad  id  ma- 
xime  auimum]  M:  ad  id  maxirae  se 
g  {Lov.  6)  se  ad  id  maxime  B  relL  \\ 
2.ct]  om.  B;{  V^oss.);  al.ap.  Dr.  \\  iis] 
C* 


XXXVI 


ADNOTATIO  CRITICA 


Iiis  B.  II  3.  i)Osso]  ed.  Canip.:  hos  so. 
J?s  liostcs  ;.  II  dirocta  B.  ||  incogni- 
tiim  Br.  (I  G.  agminis  esset]  agminis 
foret  i^M/)  15as.  b.  ||  7.  iis  B.  ||  8.  et 
ciim  B  'lito  tum  Bb  (Ldv.  2)  ||  [}.  col- 
locfam  MB:  comcii^niYi ; plenque  {al. 
ap.  Dr.)  II  10.  utrinque  M;  utrique 
Bc  uterque  ;.  \\  in]  uin.  s  (Lor.G)  del. 
Duk.  II  XXVIIII,  1.  Tclomnastus] 
ValesinK  v.  Pid.  xxvilll,  3;  xxxiii, 
15:  lotcmnastus  B;  ;■  ap.  Dr.  \\  2. 
erant]  oin.  B.  ||  3.  tyranni]  om.  B.  || 
effusi  B?  plerique  ||  5.  et  in]  in  B? 
patici  II  7.  ea]  M:  um.  ||  in]  edd.  vetl.: 
om.  II  et  quacunque  Bas.  b.  ||  iuiqui 
quam]  Bas.  a:  nequaquam  ||  8.  et 
e.x]  M  Mog.:  ex  1  et  ex]  B  Bas.  b: 
ex  s"  et  g-  Mog.  ||  9.  progredi]  M: 
])rocedere  ||  ut  intercluderont  iter] 
M:  intcrcludorontur  B?  {Voss.)  ut 
intercluderentur  al.  s.  ||  10.  simul 
etiam  teutaturus  ;  [Voss.)  edd.  vett. : 
simul  et  tentaturus  M  simul  etiam 
(et  Lov.  3)  tontaturos  g  p/eri^pie,  Al- 
dits  (Crev.  ffeits.)  simul  etiam  ten- 
taturum  Lov.  2  simulet  iam  tempta- 
turos  (mulot  in  lil.)  B.  ||  XXX,  4.  et 
diripiunt]  M  (?:  Voss.?)  Bas.  b:  om. 
B^,  proh.  L  F.  Gr.^  tii  c.orrigas  ea  {aut 
et  ea)  diripiunt  ||  vix]  M^g.:  uia  {de 
g  V.  l.  cf.  Dr.)  ||  oxpediri]  g  (Lov.  6): 
expedire  ||  G.  transversae  DuJ:.  \\  8. 
inermem]  om.  B.  ||  9.  ex]  M  Bas.  b: 
cum  ex  B?  [Mead.  1)  Otto  l.  l.  p.li 
tum  exs-cunis.  ||  eduxisset,  duarum 
Otto  II  Pharas]  g  {Bnslid.)  et  vel  sir 
vel  Plieras  Valesiiis:  phacas  B;  al. 
ap.  Dr.  II  Barbosthenem]  edd.  vg.: 
barbosthenes  (B)  et  barbostenes 
edd.  vett.\  al.ap.Dr.  ||  10.  quicquam] 
M:  qua  ||  se  recipiebant ,-  Bas.  b.  || 
c]  om.  I?s-.  II  11.  praegrossi  ea  sunt] 
B:  ea  sunt  praegressi  M;  ?  v.  ap. 
Z)/-.||  descenderunt]  {g:  Gaertn.f)  Al- 
dus:  descenderant  B  reU.  g;  num 
descendebant.?  ||  ubi  B.  |1  XXXI,  1. 
circuire]  B:  circumire  M?  circum- 
iere  pars  edd.  veit.  Ma.  ||  soUiciti  so- 
ciorum  urbes  (M,  ut  vid.)  edd.  vett. 
Bas.  b.  II  3.  iioxore]  M:  direxere  ||  4. 
a  Romanis  edd.  velt.  \\  7.  fort.  erat, 
ut  ne  Vo.^^.-tius  /.  l.  Jl  10.  vetere]  M: 
noto  II  13.  hanc  vocem  Mog.  ||  ad- 
sonsu  B  adsentiontium  g\al.ap.Dr. 
II  indigaatione  B  indijrnantium  g: 


a/.  ap.  Dr.  ||  manum  B.  ||  deos]  edd. 
vg.:  acdeos  |j  15.no]o?/;.B.  ||  XXXII, 
1.  inde]  M:  »///.  ||  2.  et  8.  j^hoas  B.  || 
redibat]  /ihri,  iptod  servavi  inter- 
punctione  per  totum  Ji.  l.  mutata:  ro- 
dierat  vg.  ||  inde  q.  menippum  B 
inde  meuippum  quom  M.  ||  4.  elc- 
phantos  accitos]  revocavi  ex^M^ideiyi 
proh.  Ma.) :  elephantosa  elo])hantes 
Ba-;  fort.  elcpliantos  accitos  ||  ante] 
M:  ad  B?  ac  ?.  ||  utij  B  :  ut  ||  possit] 
M :  posset  B?  ])ossent  ;■.  ||  G.  abscis- 
sa  ff.  II  ros]  spes  Dulc.,  in  quod  et 
ipse  antelios  viginti anmis  incidi;  nec 
liodie  improbo  \\  7.  et  ])ropter  Mj- 
pauci  II  vctustam  societatem]  M: 
amicitiam  (amiciciam  B)  ||  8.  est  in- 
tromissus]  /ibri  {Otto  /.  /.  p.  70  sq.) 
II  is  0])timum  Otto  fort.  recte  ||  12. 
meritorum  B.  ||  XXXIII,  6.  per- 
mitti  e  graocia  edimicaturos  (edi- 
micature  corr.)M.  \\  7.  thoans  B.  ||  8. 
disceptandumque]  B  edd.  vett.:  dis- 
coptatumque  g  p/eri<pie  \\  9.  (oorum) 
Vossius  /.  /.  Ii  10.  aliud]  M  Spire7h<>. 
teste  Ge/enio:  ])rimo  aliud  (alid  B 
///-.)  B?i)rius  aliud  ci.  Wt;  nmn  pri- 
mo  ex  genelivo  ad  viri  pertinente,  ve- 
/uti  ])rimarii,  ortum  est?  !|  11.  tan- 
tusque]  tantus  B.  ||  XXXIIII,  1. 
inde  ut  quaeque]  Aetoli  ne  quae- 
que  Ileus.  II  ut  »  *  quaeque  W(i207) 
ut  quieti  T.  Faber  ||  ut  quaeque  de 
Antiocho  *  *]  {fort.  add.  fama  allata 
erat,  Aetoli  excipiebant,  et  ne)  Ma. 
II  nihii]  om.  B.  ||  moturi  .4scensius, 
I.  Perizonius  ||  3.  novari  ex  '  vet.  /ib.' 
Sigonius,  Ma.  ||  4.  consilium  rei  spe 
quoquo  Ma.  ||  immodicum  Kocliius 
/.  /.  II,  14:  uno  die  /ibri  inde  Seyffer- 
tus  ann.  ph.  83,  826  ||  G.  erat  alia 
spes]  M:  alia  erat  B  alia  erat  spes 
etc.  g.  II  7.  veste  *  *  W(t  praef.'  ||  iu] 
add.  Ma.  ||  adicerunt]  aut  adduxe- 
runt  Ma. :  adiorunt  MBc  adire  iu- 
bent  Bas.  a.  ||  8.  aetoliosB.  ||  et  pro 
se  M.  II  10.  ex]  M:  om.  \\  12.  dom'  B. 
II  XXXV,  1.  turanuus  B.  ||  erat] 
om.  B.  II  2.  rei  a]>parebatapud//t'«s. 
II  3.  fatigaret  M.  ||  rebellaret  M.  ||  4. 
iis]  his  5-  duo,  Crev.  \\  concilio  Bsr 
{Gaertn.)  \\  5.  movisset]  M?:  mouis- 
set&;Bmonuisset?(/./'.G'r.)  ||  7.iam 
transisse  in  Euro])am]  M:  in  Euro- 
j)am  transisse  ||  viris  [navibus]  ve/ 


LIB.  XXXV,  28 -4C. 


XXXVll 


virls  [classibus]  Duk.  |l  inpleturum 
B.  II  8.  toto]  M:  om.  \\  9.  Nabidi] 
id  M.  II  Nabidiquc  et  ipsi  s  (Luc.6)  \\ 
ipsi]  M  Ma:  et  ipsi  1|  10.  ac]  M:  et 
II  14.  equitandi]  MB?  (Gaertn.): 
adequitandi  ||  se  ad  tyrannum]  g 
{(Jaerln.)  edd.  vett.:  ad  tyrannum  se 
;  ad  tyrannum  B,.  ||  16.  in]  M?:  om. 
Bf.  II  17.  meo]  in  eo  j-  (/.  Perizonius) 
II  18.  transfosso  M.  ||  lO.datis]  M: 
om.  II  a]  Bas.  a:  om.  ||  XXXVI,  3.  et 
spectatorum]  M:  spectatorum  B 
(/.  Gr.,  at  V.  Dr.)  perpaucorum 
s:.  II  4.  frequentibus  inde  retentis  in 
urmis  Aetolis  /.  F.  Gr.  [cf.  Wicde- 
mannum  obss.  p.  12.)  ||  retenti  iu 
armis]  sic  certeM.  1  retentisinarmis 
aetolisB;  degh.l.cf.  Dr.  \\  6.  ab- 
sunipsit  13.  II  7.  rei,  simul]  Bas.  b: 
rei  ac  simul  ||  cum]  dum  /.  F.  Gr. ; 
tum  in  sqq.  videtur  requiril  Dr.,  qund 
praebet  15.  ||  8.  lanonicus  s"  (Ox.  L  1) 
Laonicus  /.  F.  Gr.  \\  9.  ibi  Alexame- 
num]  om.  B.  ||  XXXVII,  1.  cacde] 
Ms-:  clade  B?.  ||  4.  lisdem]  om.  B.  || 
legatorum  B.  ||  6.  locum]  om.  B.  ||  7. 
Thoas  et]  Crev. :  ct  thoas  Bs-  Thoas 
g.  II  XXXVIII,  1.  Micvthio]  App. 
Syr.  12,  L  F.  6'r.:  myctilo  B;  rell.  v. 
ap.Dr.etKr.  \\  XiinocVides^  Aldus: 
enoclides  ||  2.  et  prodi  et-  deseri] 
lac.  rel.  om.  B.  ||  4.  ue]  neu  Duk.  \\  G. 
etuijg^Lov.^)  :^  vg.:m  ||  8.  etlegati] 
M:  legati  ||  14. nequiquam]  om.  B.  || 
XXXVII1J,4.  etut]M:  ct  i|  esset] 
MB:  esse  ||  Villium]  om.  B.  ]|  5.  ad 
ostium]  /.  F.  Gr.:  ad  hostium  Bs" 
ostium  M  ?  Bas.  b.  ||  sese  venisse] 
M:  uenisse  se  Bs-  {Lov.  6) ;  rell.  s  v. 
ap.  Dr.  II  7.  ut]  om.  g  (\'ict.),  del. 
Crev.  II  praediceret]  M:  praedica- 
ret  11  clades]  BMs-:  ca.edes  ;  pleri- 
que  II  XXXX,  3.  Boii  quieuerunt  M: 
Boii  qui  fuerunt  ;■  boiq;  vi  fuerunt 
B.  II  dudidcrunt  se]  B:  dedcruut  se 
g  dediderunt  sese  s-.  ||  4.  potestatem 
s-  Vossius  1. 1.  II  6.  eos]  om.  B.  [|  Cras- 
sipes]  Bas.  a:  crassus  Bs  (al.  g  ap. 
Dr.)  II  equitibus  M.  ||  7.  diutinus] 
M:  diutius  Bs' diutior  rfizo  ?.  ||  dies 
per  duodequadraginta  M.  ||  8.  uere 
M.  Ij  versa]  om.  B.  ||  XXXXI,  1. 
magis]  magna  Bg  plerique  \\  et  fama 
de  bello  antiochi  M  cf.  Kr.p.  lxxx. 
II  3.  iam]  eaui  Ma.   ||  5.  ne  quid]  M: 


ne  g  (Ilarl.)  om.  B  rell.  ||  nouos 
(nouus  b)  quos  B.  ||  6.  est]  om.  B.  || 
duae]  duplex  Ma.  i|  urbanaB.  ||  8. 
duae  lovi]  M:  iouisBs'  {L()v.2.)  loui 
rell.  II  10.  positae  in  cella  lovis,  et 
supra  fastigium  aediculae  duode- 
cim  vel  positae  supra  fastigium  ac- 
diculae ,  ct  in  cella  lovis  duodeciin 
ci.  Dr.  II  duodecim]  s'  {Lov.  6  m.  ait.) 
Kr.:  et  duodecim  aut  et  xii  (B)  || 
XXXXII,  2.  zmirna  B.  ||  potcrant 
Bpr.potueratC/vt'.  ||  4.afferebatM: 
dcferebat  ||  5.  eius]  om.  B.  1|  omni- 
bus  B.  II  G.  neque]  otn.  B.  ||  navium] 
om.  B.  II  7.  si  dimittendae  B.  ||  ei] 
o?H.  s'  (\ict.),  0  Crev.  !|  8.  possitM 
{Lov.  2?)  II  9.  conciliatur  M.  ||  re- 
gcm  conspici]  JI:  oni.  \\  11.  prope] 
om.  B  {Lov.  3)  II  12.1aturus]  om.  B.  || 
13.  et]  om.  B.  II  XXXXUI,  1.  et]  ut 
Crev..,  Rollinus,  lenickius  ap.  Wt.  || 
3.  escendit]  V,g  {Mead.  1)  /  Gr.  ||  8. 
ita]  om.  B.  ||  9.  vulgi  significatur 
Aldus:  uulgo  significatur  Bs- signi- 
ficabatur  uoIgiMuuIgo  significaba- 
tur  g  duo  \\  XXXXIIII,  1.  aegre] 
M:  om.  II  aliis  facto  silcntio  Bek- 
kerus:  aliis  in  silentio  facto  B  aliis 
iutroductus  facto  silentio  M  inde 
silentio  facto  s"  aliis  introductus: 
inde  facto  silentio  {sive  silentio 
facto)Kr.  aliis  in  [tribunal  est]pro- 
ductus ;  inde  eic.  Wi  207  sq.  ||  rex 
dicere  orsus  M  {de  g  v.  Dr.)  ||  2.  ex- 
cusantis]  Mofj.:  primo  excusantis  || 
5.  equis]  Bas.  b:  equisque  {al.  ap. 
Dr.)  II  7.  suppcditet  s-  (  Gaertn. ), 
Duk.  {al.  ap.  Dr.)  \\  XXXXV,  4. 
Ijellare  necesse  sit]  M;  bellarent  || 
5.  thoans  B.  ||  G.  expertos  /  F.  Gr.  \\ 
XXXXVI,  3.  et  decem]  M:  decem 
II  constratis  navibus]  g  :  navibus 
constratis  B  rostratis  nauibus  M  (?) 
g{al.ap.Dr.)  \\  4.  portam]  om.  B.  ||  5. 
quoque]  o??;.  B.  ||  G.  et  liberandae 
rc]  Dr.  {cf.  Kr.) :  et  re  liberandae 
M  liberandae  re  g  liberanda  re  B.  || 
7.  tutas  Duk.  \\  8.  quod  B.  ||  his  B 
(iis)  aui  sibi  Vn.^.vus  l.  l.  \\  10.  se]  om. 
B  ||  aut  foedere]  M:  quae  foedere 
[I  illigata  /  F.  Gr.  ||  12.  neque  g.  \\  ct 
idM;  fori.  sed  id  Modius  ||  cedant 
B.  II  13,  non  modo  non]  non  s' 
{Lov.4:.)\  fort.  non  modo  Dr.  \\  ex 
auctoritate]   authoritatc   {f  aucto:- 


XXXYIII 


ADNOTATIO   CRITICA 


ritate  sec.  MorUum)'^.  ||  XXXXVII. 
1.  vi]  i-fj.:  uel  15,-  illis  {Lov.  3)  ||  2. 
vanum]  M:  iiiane  ?  in  naue  B.  |1 
BoeotosJ  add.  I.Perizonius  cf.Heus. 
II  et  Amjnandnun  g  (al.  ap.  Dr.) 
vg.  II  4.  gloriae]  graeciae  gloriae 
M.  II  5.  atqiic]  et  B.  ||  Apamam]  ex 
App.  Syr.  13  notanle  Sigonio  utruhi- 
ijiie  fleus.  Kr. :  apamiam  ||  impo- 
sucrat  M:  imposuit  linposuit  B)  || 
().  inclutam]  B  inclytam  M:  in- 
dultam  el  inductam  g  inclusam  Ma 
iunctam  KocJiius  l.  l.  II,  14.  ||  e]  B: 
c-s.  s  om.  g plerviue  ^  7.  quod]  quasi 
I.F.  Gr.  II  quod  —  esset,  regniMace- 
douiae  (Macodonici  g  ?)  s  {  Voss.  ?) 
vg.  II  XXXXVIII,  2.  Aetolorum 
Glareanus  \\  3.  a  quis  v.  d.  ap,  Dr.  \\ 
tcctis  ita  uersos  refugientis  B.  || 
averso  rcfugicntis  W.  ||  G.  umquam 
uec  arte  nec]  ow.  B.  ||  7.  auro  sem- 
pcrB.  1|  unius]  B:  om.  M;  degh.  l. 
V.  Dr.  II  8.  uenit  M.  ||  9.  sed  ut]  M: 
sed  II  10.  petiit]  s-(iay.  l)?Ba5.a: 
petiB  petit  g.  |l  tutissima]  M:  iustis- 
.sima  II  XXXXVIIII,  4.  haberent] 
M;-:  babcnt  B^/J^e)/'/!/^  ||  5.  esse  se- 
cuturos]  om.  B.  ||  7.  quam  ut  isti  ISI 
quam  iiisti  B  quantum  isti  ci.  \Vt; 
de  ;  Dr.  ||  8.  sint]  M :  sunt  ||  et  Me- 
dos]  edd.vett.:  om.;  exciderunt  liaec 
fort.postYAym^QOs  \\  11.  in]  o?h.  B. 
Ilnihil]  07».  B.  II  12.  vos]  M:  07n.\\ 
potiu.s]  M;-  duo  (Wi  208):  tocius  B 
toties  ?.  II  Vd.A\c\xni;{Lov.3cf.Dr^ 
Crev.  Ma.  interponi]  M?:  interpo- 
nendi  B?  plerique  {Ilausius  ad  Ileis. 
schol.  adn.  594)  ||  L,  1.  absurde]  om. 
B.  II  2.  ncc  disccptatio  nec  dubita- 
tio]  M:  disceptatio  (discej)tio  B.)  |, 
genti  Achaeorum  hostes]  M:  fidos 
11  4.  enim]  autem  B.  |  5.  tum]  om. 
Bj-.  {Lov.  1)  II  7.  militum]M:  om.  ||  8. 
et  ab]  s-  {Lov.  6  m.  2)  /.  F.  Gr. :  ab  || 
9.  ad  Hermcum  M?  {Ox.  N.):  om. 
B;  gap.Dr.  \\  LI,  1.  Apollonis]  B 
V.  adn.  ad  lib.  xxviiii,  10,  6.  ||  2.  quo 
sunt  templa  quao]  Bas.  a:  quoque 
(.^)sunt  temphi  quacMquoque  sunt 
templa  B?  {al.  ap.  Dr.)  \\  3.  ghadios] 
om.  B.  II  4.  eos]  caesorum  numeruin 
inesse  censei  Crev.  ||  pauci  B.  ||  7.! 
(causa)  LJpsius  \\  loci]  M»:  locum 
Bs"  pleriqne  ||  8.  {non  7  nt  vid.)  exces- 
serant  M  cf.  Wt  praef.   ||  9.  tamcn] 


Bas.  b:  iam  (om.Lov.  .S)  ||  adj^ortari 
B.  II  10.  cum  o])pid'am  id  Kodiius  LL 
II,  15.  II  tanta  insula  ct]  M  {/.  Kr.: 
tantae  insuhie. 

LiB.  XXXVI.  T,  1.  Cn.  filium]  M: 
om.  II  M'.]  Sigonius:  m.  ||  consules] 
M:  om.  II  6.  ut]  Bf  (//a/7.) :  om.  \\  ut] 
om.  g  pauci,  del.  I.F.Gr.  \\  7.  ut]  om. 
Mog.,  del.  I.F.  Gr.  \\  acciijcret  et  Bs- 
plerique  ||  9.  mitterent  B  ante  corr.  || 
Komam]  om.  B.  ||  II.  1.  [haud]  ad  id 
Ma.  [incerto]  ad  id  Kuchius  l.l.  ||  id] 
om.  g  {Lov.  G)  II  quae]  om.  B.  ||  quod 
cuiusque  proviuciae  Seijiferlus  ann. 
ph.  83,  826.  |(  2.  populus  Romanus 
eo]  om.  g  plerique;  aL  ap.  Dr.  J|  eo 
temporej  om.  B.  ||  bellum  M  {f) 
duellium  B.  ||  (esse) /.  F.  GV.  ||  cum 
regeAutiochocsseerfdye/^  ||  3.eritJ 
om.  B.  II  8.  propraetore  Bas.  b.,  atv. 
Wi  208  praetore  g  duo  ||  estj  M :  om. 
[|  9.  citeriorcmj  ulteriorem  B?.  ||  10. 
successurus  is  esset  M.  ||  14.  tri- 
ginta]  B;-  {Lov.  2) :  cum  {vel  a  vel  et) 
triginta  ||  15.  et  iuj  Bas.  b:  ut  in  M 
iu,B?.  II  III,  1.  etj  gduo,  Mog.:  om.  || 
4.  comparando  imjjigre  classem  g 
fere  omnes  comparando  impigrum 
(Chassem)  /.  F.  Gr.  I|  5.  eisj  B;-:  his 
M  iis  ;■.  II  6.  certarent  B  certarunt  g 
{Loy.  3)  II  8.  eisj  om.  B.  ||  13.  con- 
scripsisset  et  quosj  om.  B.  ||  secum] 
om.  B.  II  ut  ii  omnesj  Wt:  uti  omnes 
g  ut  onincs  g  uti  homines  B»  ut  bi 
omnes  /.  F.  Gr.  Crev.  uti  hi  omnes 
Dr.  II  IIII.  1.  etj  M,"  duo  cf.  Wi  208: 
om.  II  Fhilippo  —  regej  g  vg.:  phi- 
lippo  ptoloniaeo  aegypti  rege  B 
Philippo  et  Ptolemaeo  /.  F.  Gr.  et 
vcl  sic  re/(Philippo— rege'!  Ma.  Phi- 
lippo  Macedoniae  et  Ptolcmaeo 
Aegypti  s-  {Vict.)  Crev.  \\  Philippo 
polliccntej  M  cf  Wt  praef.  Ma :  pol- 
licentes  ||  2.  a  M.  ||  ctiamj  om.^lf 
II  viginti  miliaj  sic  cerie  colL  Gelenio 
M?:  XX  (B)  vel  viginti  eic.  B?  du- 
centaquinquagintaduoM.''.?  ||  5.  tri- 
ticu  B  pr.  II  modia  M.  ||  decies  cen- 
tenaj  />;•.,  mmi  rectef:  mille  ;  vg. 
Mc  s-  {Pal.  2)  D.  B  om.  g  {Ox.N.)  sex- 
centa  Wt.  ||  quiuquaginta  s^  {Lov.B) 
cf.  Dr.  II  milia]  om.  B^  {Ox.N!)  || 
suntj  edd. :  om.  ||  6.  RomaniJ  om.  B. 
II  (suorum'»  Diil:.  Wt.  ||  8.  quingcnta 
modia  tritici  ^\:{Gacrtn.)  ||  trccenta 


LIB.  XXXV,  46-51.    XXXVI,  1  —  12. 


XXXVIIII 


modia  tritici  M.  ||  elepliantes  g 
(Lov.  6  Voss.)  II  XXX  B  Loo.  G.  ||  V, 
1.  agerentur  Dul:  ||  per]  o?».  g 
{Barb.)  cf.  I.  F.  Gr.  ||  (venerunt) 
I.F.Gr.  11  2.  credebant]  g{Harl.)? 
edd.  vetl. :  om.  \\  G.  (exercitus)  /.  F. 
Gr.  II  8.  et  huic  M.  ||  ad  eos]  om.  M.  1| 
AT,  3.  a]  om.  B.  ||  4.  eamdem  ora- 
tionem  teste  GelcnioM:  eadem  mo- 
ratione  (moratione  b)  B  eadem  ora- 
tione  al.  g.  \\  est  exorsu?]  Kr.,  quo- 
cum  ed.  Ascensianae  et  JJuk.  h.  l.  di- 
stinguendi  rationem  sequor:  exorsus 
est  Duk.  cxorsus  libri  ||  perj  M  Lov. 
2.:  ad  ||  constitui  B  pr.  |(  [quideni] 
quid  Duk.  \\  5.  tamen]  om.  B.  \\  leni] 
li  Bekkerus.,  ]\Ia:  leui  ||  G.  indictam 
edd.  vett.  dictum  Ma.  ||  10.  et  alii] 
alii  Lov.  2  Duk.  |(  et  alii  cum  Lov.l. 
II  VII,  2.  consilio  B.  ||  de  Achaeis 
deque  Boeotia]  M:  deqne  Achaeis 
de  Boeotia  B?  deque  Achaeis  et  de 
Boeotia  g(al.ap.Dr.)  deAchaeis,  de 
Boeotia  Bas.  b.  ||  3.  in  societatem 
belli  g  (Voss.)  ?  Bas.  b.  ||  (censeo) 
Crev.  II  i.sq.  recte  distinxit  ^^la.  (|  cui] 
quid  M  cf.  Modius  Ma  qui  Wt.  (|  cst] 
esse  M  esse  potest  ci.  Wt.  ((  ut  qui 
bus]  M:  utrisque  B  cum  utrisque 
al.  e.  \\  ac  simul  LF.  Gr.  \\  noluerunt 
B?.  II  6.  cui]  qui  Bg  plerique  \\  cui 
simul  in  (si  om.  g  aliquot)  ci.  Dr.  || 
descenderint  B.  ||  futuri  sint  B.  || 
per  ipse  B.  ||  7.ego]MB(£-:  Voss.?): 
ergo  II  qui]  M  Lov.2:  quid  ||  10. 
meamj  MB :  in  eam  et  eam  g  iam 
edd.  veti.  iam  meam  Ascensius  || 
utramquej  offendit  Duk.;  inmerito 
II  qui  quidj  Dovjatius  Ma:  quicquid 
B  quidquid  g  quid  M  Lov.  G  /.  F.  Gr. 
II  eratj  Ma :  erit  M?  om.  B.  ||  compa- 
ratusj  MB  Mog.:  comparatum  ||  12. 
hocj  Ms-:  haec  Qg.  ||  13.  feraej  g 
{Harl.)  ?  Bas.  b:  ut  ferae  M  ?  B? 
vel  ferae  ci.  Wt  praef.  \\  cupientij 
M  Ven.  1495:  cupientes  B?  cupien- 
i\sg{\\^\.j)raef.)  I|  14.  mouebit  M.  || 
coniungere  M.  ||  coniungi  M.  ||  IG. 
RomaniJ  edd.:  a  romanis  {cf.  Dr.\ 
Kr.)  II  20.  tej  om.  B.  ||  21.  optimaj  ' 
om.  B  Bekkerus  |  YIII,  2.  abAetolis 
/.  Gr.  (I  cum  exercitu  /.  F.  Gr. ,  Ma. 
p.  417  71.  Ii  indictus  M  fort.  reete,  vel\ 
Ma.  colL,  qui  1. 1.  L  xxvii,  30,  6 ;  fort. 
edictus  Dr.  \\  3.   ibij  Mj:    ubi  Bg\ 


pauci  II  opperiretur  M.  ||  hominumj 
om.  B.  II  4.  speciej  o7n.  B  Harl.  \\ 
VIIII,  5.  paussaniam  B.  ||  9.  itaquej 
om.  B.  II  abj  M:  om.  \\  simulj  om.  B. 
|(  11.  deinj  M:  deinde  ||  caiperunt 
B;  coepere  s^  ("?«•  e  duo)  ((  12.  casti- 
gationibusj  Isl  {Voss.?):  castiga- 
tioues  Bcastigatione  g.  (|  in  ulterio- 
rem  M\\'t.  l|  cuij  quibus  B.  |j  13. 
quatuor  miliaj  vg.  :  iiii  B  qua- 
tuor  s- i(«u,s  mille  trecentos  M.  |(  de- 
ditioni  Duk.  \\  15.  (ab  rege)  /.  F. 
Gr.  a  rege  ?.  |l  magno  momento 
/.  F.  Gr.  II  (rex)  alt.  L  F.  Gr.  ci. 
esse  ci.  Wt.  ||  X,  1.  CranonemJ  M: 
Crannonem  B?  {al.  ap.  Dr.)  ||  pro- 
fectusj  M:  om.  |:  2.  Cieriamj  scripsi 
c.f.  adii.  XXXII,  15,3:  Cierium  Wt 
Cierum  B  Bekkerus  Cyerum  al.  g.  || 
4.  praesentiinn  Muretus  ||  absentem 
B.  II  5.  MalloeamJ  Bas.  b:  Malleo- 
lam  B?  {al.  ap.  Dr.)  |(  et  depopula- 
tusj  \\'t:  depopulatus  B»  depopu- 
tusque  edd.  \\  7.  aflPerendam  uim  M 
uimadexhibendam?r/wo  ||  apertaej 
Bg  Valesius:  aperteg-a  parte  g  aper- 
to  et  Duk.  atque  Vossius  l.  I.  p.  28G 
II  8.  aliis  tunc  M.  ||  11.  ab  LarisaJ 
om.  B.  II  12.ibiJ  M,-:  ubi  B.-.  ||  meta- 
tusj  M  edd.vett.:  om.  |(  hitius  quam 
pro  copiis  metatus  Wt  praef.  |(  quam 
pro  copiis  et  plures  M:  om.  ([  (et)] 
Wt  praef  \\  quod  B,-  {al.  ap.  D'r.)  \\ 
eratBpr?.  ||  13.  stare  g  nonnulli  ob- 
si&re  Duk.  \\  rediitj  M:  redit  B;  de  g 
V.  Dr.  II  15.  excesseruntM.  [(  XI, l.a 
Chalcide  (adalcide  Bpr.)  ad  Deme- 
triadem  B;-  plerique  ad  Chalcidem 
a  Demetriade  Lov.  G  m.  2.  ((  2.  cele- 
brabat  B;-.  (|  quautasj  M:  quantum 
Bs-  quantas  tum  g  {Mead.  1)  non 
improh.  Wt;  al.  g.  \\  3.  ad  BoeotiamJ 
ac  Boeotiae  /.  F.  Gr.  \\  induit  g.  ||  7. 
viaj  Ms:  \\vAmB;pleri(pte  [[  praeterj 
perM.  ([  chalydonem  B  Calidonem 
g  Bas.  b:  chalcidem  M  ;  al.  g.  \\  Ma- 
liacumj  medium  Heus.  ((  9.  quaevej 
quae  Bs'  quaeque  ri.  Wt.  ((  cephala- 
niam  B  (cephalaniae  c.  12,  9  id.) 
quam  scr.  rationem  ipsi,  ut  oid.,  Livio 
vindicandam  {v.  V.  Kohler  qiia  rat. 
Liv.  ann.  usi  sint  hist.  Lat.  atq.  Gr.  p. 
87  sq.)  tironum  causa  non  recepi ![  10. 
dixisset  et  B.  ||  11.  in  potestatem] 
potestatem  B.  |1  XII,  1.  eos  B.  ||  3. 


xxxx 


ADXOTATIO   CPITIOA 


Clyti]  om.B.  ||  acccpta  cst]  M:  ac- 
cepta  rclL  (Duk.)  \\  4.  coniccti]  col- 
Iccti  M.  II  5.  etmox]  MB:  mox  ||  ab 
Clyto]  efhl.:  ab  cxaclito  i^B)  et  ab 
eraclito  libri  rex  ab  Clyto  ci.  Wt.  || 
6.  (territos)  Wiedemannus  l.  l.  p.  13 
II  8.  dato  euim]  s :  dato  ci  edd.  dato 
B.  II  Komauorum  imperatorum  g 
Eomauorum  /.  F.  Gr.  \\  9.  legatus 
/.  Periziinius  \\  acccpisset]  om.  B.  || 
XIII,  1.  aute  hiemem  B.  ||  4.  rece- 
pta]  capta  M.  \\  5.  adveutu]  /ibri  cf. 
Dr.  Kr. :  adveutum  Morj.  ||  7.  et 
equitibus  quadraginta]  M:  om.  \  9. 
obpugnari  —  Limnaeum]  om.  B.  || 
XIIU,  1.  cousul]  om.  B.  ||  decem] 
coll.  Duk.  adn.  num.  muiare  nolui: 
viginti  ;  {Vict.^App.  Syr.  17  I.F.  Gr. 
II  milibus]  allerutro  loco  ()  I.  F.  Gr. 
II  2.  traditum  B.  ||  5.  ad]  om.  B.  ||  ad 
quattuor  millia  Bekkerus:  ad  iiii  B 
ad  tria  millia  g  v(j.  \\  6.  ab]  ad  B.  || 
Cieria]  B?  v.  adn.  xxxii,  15,  3:  v.  l. 
ap.  iJr.  II  7.  potiendae  Bg  duo  \\  9. 
excessit]  discessit  Bpr.  ||  10.  reno- 
vato]  M:  reparato  |j  progressus] 
M:  profcctus  ||  12.  circa  ea  castella 
B?  circa  castella  /.  F.  Gr.  ||  adpro- 
piuquante  Bas.  b.  ||  13.  consul  pri- 
mo  mittcrc]  M:  primo  missi  (emissi 
jmuci ;)  B;  cousul  primo  misit  Ma. 
primo  missis  /;/•.  not.  ed.  I.  F.  Gr.  \\ 
15.  Spcrcheum]  Dr.  in  adn.,  Kr. : 
spcrchium  M  Spergetum  et  Sparge- 
tum  g-  pergaetuui  B.  ||  XV,  1.  tum] 
om.  B ;  c/<?  ff  V.  l.  cf.  Dr.  \\  et]  om.  B.  |j 
2.  misit]  B:  mittit  ||  Lamiam,]  Dnk. : 
.  Lam  II  3.  expletaj  et  creta  M  ex- 
creta  ci.  Wt  completa  g  duo  \\  4.  an- 
tea]  M:  ante  ||  G.  appenniui  B.  ||  7. 
est]  om.  B.  II  Achaei]  Bas.  b:  ct 
achaei  M  om.  Bg.  ||  8.  iufra  B,  Bek- 
kerus  \\  polopoueusus  B.  ||  9.  vcrso] 
Bas.  b:  uersa  Bg  plerique  {al.  ap. 
Dr.)  II  11.  possent  B=  plerique  pos- 
sct  Lov.  3  II  XVI,  1.  portas]  o7n.  B. 
II  2.  omuia]  M:  07n.,  7ion  i^nprohanle 
Wt.  II  3.  cxercitum]  om.B,  Bekkerus 
II  5.  utraque  s  duo  I.  F.  Gr.  \\  8.  (ut) 
iiunc  I.F.  Gr.  \\  ut  vertices]  MB: 
ucrticcs  »;  de  rel.  h.  l.  v.  l.  cf.  Dr.  \\ 
Romani  possent]  lihri,  Wt:  Koma- 
nis  possetwi/.  ||  XVII,  1.  postquam 
uidit  occupata  ab  actolis  superiora 
locaM.  II  pcdituni]  militum  s-pauc/; 


0  Vossius  1. 1.  II  2.  qui  hac  B.  ||  3.  in- 
cxuperabilior]  M:  inexsuperabilis 
II  4.  haec  B.  ||  intcr]  iu  B.  ||  cst]  ct 
B.  II  muuitioncs  —  fucruut]  M :  mu- 
nitioribus  tunc  B;  pleriipie;  al.  f  ap. 
Dr.;  iolum  h.  l.  temptavil  I.  F.  Gr.  || 
ualidiores  impositae  M;  cf.  ad  h.  l. 
Kr.  ann.  phil.  lahn.  suppl.  i,GOsq.: 
ualidioribus  iupositi  (impositi  ?) 
B?;  a/.  g  ap.  Dr.  \\  ille]  sic  eiiam  M 
ut  vid.  coii.  adn.  Ge/en.:  multo  M 
test.  Moff. ;  .s7  sic  M,  fort.  multo  ille 
Wt.  II  aiiquanto  genercM.  ||  5.  fero- 
cissimae]  beilicosissimae  M.  ||  vi- 
lissima]  B:  leuissima  ||  seruitutis 
digna  5l.  ||  G.  iam  inde]  Ascensius: 
iam  ille  (o?«.  Lov.  3)  ||  7.  omittam] 
M  [gpauci):  sileam  ||  is]  B  {Lov.  if) 
Bas.  b:  o7n.  \\  8.  ingratissima]  Icuis- 
sima  M;  g  v.  /.  ap.  Dr.  \\  9.  frequeu- 
tes  conveuerunt]  jNI:  uenei'unt  fre- 
quentes  |j  Heracleac]  M:o?».BrHe- 
racleam  Vosiiius  muris  ci.  Wt.  [j  12. 
atque]  M=  (Gaerln.):  anteque  {v.  l. 
g  ap.  Dr.)  \\  13.  nunc  regis  B?  fere 
o7nnes.  \\  14.  ortus]  Lou.  G  m.  2  Sa- 
be/iicus:  ortu  B  portus  et  portas  ;.  || 
aperturis  I.F.Gr.  ||  15.  inde  B.  ||  qui 
iu  gadibus  B.  |j  XVIII,  3.  moutis] 
0771.  B.  II  hostium]  om.B.  ||  4.  (.Mace- 
douibus)  /.  F.  Gr.  ||  G.  prae  se]  iac. 
re/.  om.  B.  ||  7.  ad  pugnaudum  suis] 
M:  suis  ad  puguaudum  B  ad  pu- 
guandum  g.  ||  8.  occidissent  B, 
{Gaertn.)  ||  coUem  quum  (.'')  appa- 
ruisset  M  cf  Dr.  ||  XVIIII,  2.  fue- 
rant  regiis  M?;  de  g  v.  Dr.  ||  3.  pro- 
piuquo]M:  in(feZ  imjprouiso  ||  co- 
guitaj  proreB.  ||  4.  et  angusliac]  au- 
gustiae  B.  ||  omuium]  M:  o7n.  \\  5. 
edeutibus]  M:  dautibus  |j  et]  M: 
ow.  ![  optiuuit]  M:  teuuit  |j  Scar- 
pheam]  Dr.  in  adn.,  Kr.  ad  xxxiil, 
3,  G:  scarphiam  ut  vid.  M  tarpeiam 
B  carpeiam  al.  g  ad  Scarpheam  ci. 
Wt.  II  G.  poteraut  B?  r/uo  potucruut 
Lov.  3  II  9.  rcx]  o)n.  B.  \\  ab  cffuso] 
Bas.  b :  a  coufuso  B?  (a/.  g  ap.  Dr.) 
II  coustitissct  M  constitit  e^  cousti- 
tcrat  Lini  g.  \\  10.  subsistentes]  vel 
scribendu77i  vei  inie//ege/idu77i  esse  ad- 
mon.  Crev.  Ma. :  subsistentis  /ibii  \\ 
11.  toto]  M:  isto  (ipso  Lov.  6)  ||  12. 
quadragiuta]  centum  quadraginta 
M.  II  13.iu  ipso  —  quinnuagintajM: 


LIB.  XXXVI,  12—28. 


XXXXI 


pnst  quinquaginfa  om.  ||  XX,  1. 
Consule  —  ducente]  M:  consulis 
per  phocadem  boeotiae  exercitum 
ducenti  B;  ?  ap.  Dr.  \\  ciuitatis  B.  |1 
2.  (dies)]  Ma. :  dies  libri  fines  vel 
poiius  fundos  Seijffertus  ann.  ph.  83, 
826  sq.  II  quam  in  edd.  vett.  (Ma.)  || 
violatione]  M:  uexatione  ||  Coro- 
neum  B,.  ||  3.  Antiochi]  om.  B.  \\ 
Itoniae]  /.  F.  Gr.:  itonaeae  ]M,  om. 
Br.  II  statua]  om.  B.  ||  4.  benefactis 
B  benefaciis  b.  ||  5.  Tronium  Sahcl- 
licus:  thorontum  B;  de  s  «.  Dr.  ||  6. 
tenuerant  M.  ||  7  sq.  naves  .  quae] 
nauesq;B.  ||  uovissiini]  B,:  nouis- 
simae  ;  plerique  \\  XXI,  1.  sub  ad- 
uputu  s  aduentu  Lov.  1  ||  Tenum] 
Glnreanus:  Teneum  s"  (Ox.  N.)  Te- 
nedum  B?  (al.  s-  ap.  Dr.)  |(  3.  post 
paucosque  dies]  M:  paucosque  per 
dics  B?  paucosque  dies  gduo  ||  mul- 
ta  B;-.  11  4.  dubium  auctorem  /.  F. 
Gr.  II  5.  traicit]  B:  traiecit  ||  8.  ea- 
dem  ibi  Bb.  ||  10.  crat  profectus]  M: 
profectus  (profectis  Bpr)  e.st  ||  11. 
duodecim]  M:  x  B  edd.  vctt.;  de  sv. 
Dr.  1  XXII,  1.  P.  Acilius  pauci,  U. 
Acilius?«»(s  esM'.  AciliusZ)/-.  ||  Isq. 
venia:  et]  ueniae  B.  ||  2.  ceterae  /. 
F.  Gr.-ed.  a.  1665  fort.  operarum  cul- 
pa;  ceterae  aliquas  lenickius  ap. 
Wt.  II  ab  officio  (sic  edd.  veti)  dis- 
cessissent  /.  F.  Gr.  \\  3  et  duces] 
duces  B.  II  possint]  possit  Lctilzius 
in  pr.  gymn.  Kneiplwf.  Rcgiom.  a. 
1852  p.  22.  II  incolomis  B.  ||  4.  est] 
om.  B.  II  6.  aggred(i  spscr.)  consti- 
tuit  B.  II  7.  partem  extra  muros, 
quae]  Dr.in  adn.:  arcem  extra  mu- 
ros  quae  M  om.  B^  partem,  qua  ex- 
tra  muros  /.  F.  Gr.  extra  muros, 
qua  Ma.  ||  urbsJM:  in  urbe  B^  (Gr. 
Ma.,  qui  in  ipsa  urbe  fortuilo  scri- 
psit)  II  oppugnanda  Ma.  ||  7  sq.  op- 
pugnandam  dedit  i-egionem;  a  sinu 
alt.Mn.ci.  II  8.a  sinu  5lah"aco,quae] 
M  Spir.  tesl.  Gelenio:  et  regionem 
melhi  quoque  B?  (al.  gap.Dr.)  e  re- 
gione  Maliiaci  sinus,  quae  ci.  Wt.  || 
baebio  B.  ||  amniculo]  M  Spir.  test. 
Gelenio  (g'^):  amnis  latere  M  test. 
Mog.  angulo  B?  duo  ||  Melana]  M: 
melena  B;-;  al.  ;  ap.  Dr.  ||  11.  tum] 
nunc  M.  ||  deserta,  quae]  L  F.  Gr.: 
dcsertaquc  ||  fort.  deserta  (quao) 


. . .  (erant)  /.  F.  Gr.  \\  XXIII,  1.  ar- 
mis  magis  quum  moenibus  se  /.  F. 
Gr.  II  2  frequentos  erumpebant; 
quidam  /.  F.  Gr.  ||  4.  et  frequentes] 
frequentes  Harl.  \\  et  inpigre]  s 
(Lov.  2  Harl.)  vg. :  inpigre  ||  5.  mili- 
tum]  om.J^.  II  urente]  urgente  g-.  ||  1' 
cum]  et  quum(.?)M.  ||  cousul]o7«.B. 
II  etexratione](M)Bas.b:  etexspe- 
ctatione  g  et  expectatio  B  et  exspe- 
ctationem  Zof.3et  excomparatione 
«.  Wt.  II  10.  ipsi  hoc]  g:  spe  hacBet 
ipsi  [hoc]  ci.  Wt  ipsi  etiam  Ma.  ipsi 
ex  statione  Seyffertus  1. 1.  p.  S21 ;  al.  g 
ap.  Dr.  II  ex  stationibus]  M :  ex  sta- 
tione  g-  expectatione  B.  |1  XXIIll, 
1.  [iterum]  intermisisset  Heus.  || 
partibus]  om.  B.  ||  2.  ab  una]  M: 
una  II  Ti.]  Sigonius:  t.  M  om.  B?.  || 
expectare  M  {\\t  praef.  Ma.):  ex- 
spectantes  ||  iussit]  om.  B.  ||  4.  con- 
currunt  M.  ||  5.  in  —  erant]  M:  qua 
progressi  erant  ||  (in)  Crev.  Dr.  \\  G. 
partim  —  partim]  ex  ^ suis^  Gelenius: 
partim  per  erutos  partim  M  test. 
Mog.  partim  prorutos,  partim  /.  F. 
Gr.  partim  per  dirutos,  partim  Wt 
partim  g  parti  B.  ||  7.  ex  potestate] 
M:  om.  II  receptis]  ereptis]  Dr.  ||  9. 
possent]  MB:  possint  (possuntcoJ. 
Voss.)  II  imilitum)  /.  //.  Vossius  \\  12. 
traditusj  edd.  veit.:  traditum  (om. 
Gaertn.)  \\  XXV,  1.  obpugnabat]  ;• 
duo,  Ascensius:  o\)(s.  obipugnabant 
MBb  (circa  thermopylas  oppugna- 
bant  M)  ||  2.  intersunt]  sunt  iter 
.M.  II  3.  sed  quia  ci.  Wt.  ||  cum]  om. 
B.  11  in  tumulo  estB.  ||  tum  —  vide- 
tur]A7cB.  I  saepe]  poeneM.  j|  7.  ab- 
sisteret]  M  (??):  abstineret  (B)  et 
abstinerent  eic.  B^.  ||  (quam  Aeto- 
los)]  Ma.:  quam  aetolos  M  cum  Ae- 
tolis  rell.  II  habere  uictoriae  M.  ||  8. 
itaque  M;-  (Har/.')  \\  recessum  est 
ab  Lamia  M.  ||  XXVI,  2.  qui  antea 
M.  II  XXVII,  2.  paucos]  Dr.:  ad 
paucos  II  dimiserant  M  Wt  praef.  || 
3.  eique]  B:  ei  ||  5.  his  parantibus] 
M:  parantibus  (patantibus  B)  iis 
(his  cd.)  B?.  II  iura]  M:  om.  ||  6.  ac 
rupissent]  M :  om.  \\  7.  se]  (M  i)  Bas. 
b:  om.  II  adfuturum]  (M.**)  Bas.  b: 
profuturum  ||  XXVIII,  1.  composi- 
tam]  om.  B.  |j  2.  in  quo  id]  Bas.  b: 
in  id  quodB  i^  Voss.  ?)  id  quod  Gaertn. 


XXXXII 


ADKOTATIO    CRITICA 


inidquo ?)■('//.  ||  S.monoetam  epiro- 
taruiii  15  rf.  Dr.  \\  4.  tradidiuius]  M? 
ilno:  tradimus  ||  te]  ow.  B.  |(  6.  iu- 
bebo]  15  Ma.:  iubco  ||  7.  imperai-en- 
tur  M.  II  l*.  conditioni  Bas.  b:  con- 
diQ.{vel  t^ionis  ||  XXVIIII,  1.  irae] 
nere  M.  ||  2  sq.  recte  dislinxil  I.  Peri- 
zonius  II  5.  romanorumque  M.  ||  7. 
iussumj  M:  iussit  ||  9.  magis]  o»/.B. 
II  XXX,5. et  facile]  B^:  et id  facile  M 
id  facile  Lov.'6  facilea. Z./'.  Gr.  ||  G. 
tum]  tam/. F.G'/-.  ||  etunoJM:  unoB 
et  in  ?et  Ilarl.  \\  HeracleaM  Gaertn. 
II  XXXI,  2.  etenim]  edd.  vett.:  et 
B3 ;  otn.  Lov.  2  II  et  Elis]  nni.  B.  |j 
quae  exti-a  edd.  vett.  \\  3.  cogitatu- 
ros]  B:  cogitaturos  se  ||  G.deducere 
ci.  Dnk.  II  y.  autin  posterum]  M:  in 
l^osterum  aut  ||  caveri]  Bg-  Duk.: 
cauere  M  Lov.  2  ||  XXXII,  1.  pecu- 
nia]  B:  pecuniam  ||  pactis  B  Loo.  2 
II  tradit  B.  ||  3.  purgare  sese  B.  ||  4. 
increpitabaut]  M;  iucrepabaut  || 
imperatoris  M.  ||  5.  asper]  M:  asper 
ira  a  fere  umncs  cf.  Dr.  asperae  irae 
B  asperior  /.  F.  Gr.  \\  igitur]  M: 
07«.  II  7.  mari  — terminos]  Dr.:  mari, 
quae  ..  sunt  (sint  Bas.  b)  terniinos 
Bas.  a  mariq;  {spat.  vac.)  intra  pe- 
lopounensuiu  est  terminoB;  de  s", 
qui  omnes  fere  quod  servant  inier  va- 
rias  corruptelas  v.  Dr.  \\  XXXIII,  2. 
tum  turbatio]  B,:  turbatio  g  tum 
conturbatio  s"  caussa  perturbatio- 
nis  Lov.  1  tum  perturbatio  Bas.b.  || 
3.  omni  spej  onnii  ope  /.  Gr.  omni- 1 
bus  /.  F.  Gr.  II  infestiorum  /.  Gr.  ||  ! 
exspectabantJBas.  a:  exspectarent 
II  4.  turba  erat  ibi  inconditaj  Bas. 
b :  turbae  erant  ibi  conditae  B  et  sic 
fere  g  v.  Dr.  \\  adverso]  M(j?):  ad-, 
versa  Bj-  fere  omnes  \\  5.  quia]  qui  g 
[Mead.  2)  edd.  vett.  \\  regij  oni.  B.  || 
XXXIIII,  2.  et  sij  si  b  sic  B.  ||  in- , 
ternicionem  B  Lov.  G;  de  rell.  ;  cf.\ 
Dr.  II  3.  quodj  quos  /  F.  Gr.  \\  tumj 
cum  Dr.  \\  7.  fallit  B.  ||  rem  publi-: 
cumj  g?  \V' t  r.  p.  g:  reip.  g  (aL  ap. 
Dr.)  p.  r.  B  rem  M.  ||  8.  in  duabus] 
*  *  (ab  iti  vid.)  \  ab  B.  ||  10.  nostra] 
ow.B.  11  (etvictoriae  — habere)7>eA-- 
kerus;  ead.  §.  9  ])ost  adiunxissc  m- ! 
serit^ila,.  \\  duasJM:  tot  ||  Philippum| 
totj  M  Bs^:  quot  Philipiium  ;f  edd.\ 
vett.  II  XXXV,  5.  in  tantumj  scripsii 


(cu7n  Lallemando,  ut  edocet  W) :  tan- 
tum  B;-  tanti  g  dun  Duk. ;  pars  codd. 
indut(.s'.  c)ias  po.^^i  temporis  co/lo- 
cant  II  G.  est  et]  M:  et  ||  7.  Eleis]  M? 
[cum  V.  l.  orthocjr.):  Aetolis  (i-e/Eto- 
lis)  B;-  II  perfecta  rcsj  ^exempluriu' 
Gelenii:  perfecta  B^  perfecta  sunt 
edtl.  velt.  II  veniamj  Seyffertus  1. 1.  p. 
827:  eam  MB  ea  ?  hanc  vel  illain 
Duk.  alteram  Cre.v.  exulum  causam 
Ma. ;  ipse  propo.<titurus  eram  altcram 
causam  aut  causara  Laconicam  || 
EleiJ  om.  B?.  ||  se  —  Iiomanos]  nm. 
B.  II  8.  consulcmj  M:  consilium  B;' 
conciliuin  g.  \\  13.  regis  legatisj  Bs-: 
legatis  regis  Lov.  G  legatis  T'os,<. .^ 
edd.  vett.  (regis)  legatis  Wt.  ||  sedj 
et  Bc  sed  et  s-,  del.  ci.  Dr.  cf.  Ww  ad 
xxim,  40, 13  adn.  \\  XXXVI,  1.  po5/ 
prolicisceretur  sfy/.  —  decerneretur 
om.  B.  II  propraetor  Glareanus  \\  2. 
ergoj  om.  B.  ||  uti  dej  /.  F.  Gr.:  ut 
idem  (ide  BiBs-uel  deMb  Wi^lOs^. 
II  3.  isj  om.  B.  II  7.  eoj  M:  om.  ||  ma- 
iori  B.  II  XXXVII,l.eiusjM?:  enim 
Bs-.  II  quoj  0/«.  MB.  ||  haec  iamj  M: 
iam  haec  B  haec  g.  jj  4.  sibullinos 
M  sibillinos  B.  ||  G.  duxit  B.  || 
XXXVIIl,  4.  posterius  alia  om.  B. 
II  miliaj  millia  nouaginta  M.  ||  5. 
ferej  om.  B.  ||  G.  quadringentosj 
CCC  B;  degv.Dr.  \\  equos  — septem] 
M:  om.  II  quattuorj  M:  iiiB  \igcf. 
Dr.  II  7.ubiutJ  ^exemplaria'  Gelenii: 
uhili:ut  edd.veit.cf.Dr.  \\  scriptorij 
M,-:  scriptoris  Bs.  ||  XXXVIIII,  1. 
estj  om.  B.  II  2.  duodecim  millia  M: 
decemmilliareZ  milliadecem  velde- 
cem  s-  X  X  cc  B  c/".  Wi  211  ||  septemj 
Ms" :  iiii  B  VIII  b :  de  al.  g  v.  Dr.  \\  5. 
ipsej  M:  ille  Bs"  fere  omnes  cf.  Dr. 
ibi  ci.  Wt.  II  8.  etiamnum  Vossius 
1. 1.  p.  287  etiam  tum  ci.  Wt.  ||  10. 
triumphaveriut  Crev.  ||  XXXX,  2. 
meritumj  Bas.  b:  meritis  B  merito 
g.  II  3.  exuerit]  om.B.  ||  4.  quot  cum] 
s-  {Lov.  3)  Ruhenius  (/.  F.  Gr.  Ma.^): 
quod  cum  g  [Lov.  1)  quod  cnm  tot 
Bs  qui  cum  g  (Buslid.)  |l  5.  parte  di- 
midia  Lov.  G  /.  F.  Gr.  ||  caesum  /. 
F.  Gr.  caesi  Lov.  G.  ||  7.  (credat) 
Crev.  credant  Lov.  6  ||  pro  rc  feren- 
tesj  M:  pro  re  ferentibus  Bs-;  al- 
ap.  Dr.  II  dimittantj  eo  mittant  ci. 
W"t  praef.    \\   9.     honorataciue    B 


LIB.  XXX\n,  28  —  45.     XXXTO,  1.  2. 


XXXXIII 


oneratamque  s  {Voss.)  ornatamque 
/.  F.  Gr.  II  nasicae  hinc  imaginem 
M  cf.  Dr.  \Vt.  II  12.  unum]  M :  om.  || 
auri  j)Oudo]  M:  auri  [|  quadragiuta] 
scxaginta,  quimiuaginta  M;  de  ;■  cf. 
Dr.  II  13.  militibus  diuisit  qui  M. 
II   centenos]  om.  M   treccnos  Bas. 

b.  II  14.  se  dcfraudaret  s-  nonnulU  \\ 
XXXXI,  2.  vcl]  s-  {Pall.  Mead.2)  ed. 
Camp.  (/.  F.  Gr.):  ut  Bc  (/.  F.  Gr. 
pr.  not.ed.)  om.  Lov.l,  Bas.  butquae 
ci.  I.  F.  Gr.  |{  dubitare]  Bas.  b:  du- 
bitabat  ||  3.  enim]  om.  ed.  Camp., 
del.  Vossius  etiam  /.  Gr.  jj  4.  uuper] 
om.  B.  II  6.  chersononsnm  B.  || 
XXXXIl,  2.  et  ab]  B:  ab  ||  3.  adiit] 
s  (Loc.  6)  Aldus:  adit  MBs  ad  id  g. 
II  4.  maturandum  ratus  omnium] 
M:  om.  II  peloponensum  B.  ||  5.  8a- 
men]  Sigonius:  tamen  (tain  B)  Bc 
saraum  M.  ||  Zacynthumque]  M?: 
Saguntumque  B?.  ||  petiit  B.  ||  et 
prospera  Bas.  b ;  fort.  recle  ex  M.  |1 
y.  constratis]  Duk.:  prostratis  13 
rostratis  vq.  ||  XXXXIII,  1.  fere] 
M:  om.  BjVorte  ci.  VVt.  !|  2.  Polyxe- 
nidas]  vr/.:  Polyxenidesl3?  et  s/c§.4, 
polyxenide  B  c.  41,  7  polyxenida  B 

c.  44,  1  etc.  II  3.  potuit  M  potuerat 
edd.aliquotvett.i^.Asc.Mog.)  \\  5.non] 
'■vetusta  lectio'  teste  Gelenio  (M): 
om.  II  impares  ferme  pars  s.  \\  se] 
eadem  '  velusta  l. ' :  ipse  B  ipsum  ;  I. 
F,  Gr.  II  superiores  {sic  '  vet.  leci.\) 
et]  Bas.  b:  superior  esset  B  supe- 
riorem  esse  et  M  test.  Mog.  superio- 
rem  esse  (scilicet  add.  al.)  e  supe- 
riorem,  et  /.  F.  Gr.  \\  varietate]  vir- 
tute  Dohree  l.  l.  \\  G.  cum]  om.  B. 
tum  5.  II  inscite]  in  aestate  s-  \\  in 
terram  hostium]  B  edd.  veit. :  in  ho- 
sticum  secundum  g[v.  Dr.)vv.U.  LF. 
Gr.  II  7.  (se)  I.F.  Gr.  \\  11.  tenuerant 
—  ceciderunt]  ci.  Dr.:  tenuerant 
cecidere  Bas.  b  ceciderant  tenue- 
rant  Bs  eeciderant  tenuerunt  g  duo 
etc.  II  12.  aPhocaeaJPhocaeamZow. 
G  m.2  Duk.  Crev.  ad  Phocaeam  Lov. 
3  Bas  a  (/.  Perizonius,  Crev.)  ||  13. 
quinque]  /.  Perizonius,  I.  Gr. :  quin- 
quagiuta  ||  pauUulum  L^al.  1  paiilo- 
lum  B:  paullum  ||  XXXXllIl,  1. 
sinistrum  —  extendit]  vg.:  sinistro 
ipsecornuimpetumextendit('osten- 
dit  al)  B?  cf.  Dr.  \\  3.  ferme]  M  (,-?): 


fere  B=  fere  omnes  ||  dextrum  hosti- 
um  cornu  Ileus.  [[  5.  iam]  «Mi.B,  Ma. 
jl  omnibus]  MB?:  omnes  edd.  vett., 
I.  Perizonius  \\  (erant)  Dobree  L  l.  || 
iotum  h.  l.  distinxi  secundum  Ma.  [|  6. 
detergunt]  M.^  Bas.  b:  defringunt 
B=  distringunt  et  destringunt  al.  g. 
II  deinde]  om.  B.  ||  7.  quae  compari] 
^M  ?)  Bas.  b :  compari  g  [Lov.2)  cum 
pari  Bs  quae  pari  edd.  vett.  \\  quum 
pari  .Marte  concurreret  ci.  Dr.  ||  8. 
quam]  quem  B?.  |j  9.  fecissent]  B 

I.  F.  Gr.:  fecisset  (fecisse  Mead.  1) 
II  unam]  om.  Bsr.  |j  11.  extremus]  M: 
om.  B?  0  Wt.  II  XXXXV,  1.  fuga 
coepit]  vg. :  fugam  fecit  B?  fuga  in- 
cepit  ci.  Dr.  ||  2.  potuerunt]  de  M  r/. 
Kr.  p.  xc  II  erant]  habueruut  B  ame 
corr.  II  3.  substiterunt  Bas.  b.  ||  5. 
[Cyssunte],  unde  Crev.  \\  qui  q  et 
XXX  B.  |[  7.  Erythreo  etc.  g  rithrco  b 
ritheo  B.  ||  terrae]  om.  B» .  ||  in]  o7w. 
B.  II  8.  hiemps  B.  ||  9.  sunt]  M:  om. 
II  cornelios  Bpr.  ||  Africanum] 
Mead.  2,  Ma.  (<■/".  Mommsenium  Cn.v- 
siod.  cliron.  act.  soc.  sc.  Sax.  vill  588) 
aflFricanum  B:  Africanus  s  Africa- 
nus  legatus  e/Africanus  legitur  sm- 
guU  g  Africani  duo  legatos  Ileus. 
om.  vg.  (/.  F.  Gr.)  ||  intuentibus^Bs : 
annuentibus  el  et  ruentibus  et  im- 
mincntibus  g  intentis  /.  F.  Gr. 

Lii;.  XXXVII.  in  perioclia  a  victo 
— triumphavit  Uhrorum  ordinem  ser- 
vavi,  ub  AUlo  prorsus  muialum,  ab 
0.  lahnio  restilulum,  nisi  quodis  co- 
lonia—  Bononia  ^os<  concessae  re- 
Uquit  II  Pcrgami,  Attali]  ;■:  attali 
pergami  Naz.  g  {al.  g  ap.  Dr.)  Attali 
Pergameni  ed.  princ.  |[  I,  1.  insti- 
tere]  g:  institerunt  B  insistere  M  g 
tres  II  3.  praebuerunt  B.  ||  5.  arbi- 
trium]  om.  B.  |[  eosdemque]  .4:<cen- 
sius:  eosque  ||  6.  infecta]  inccrta 
M.  II  7.  cocptum  agi  est]  Bg plerique 
cf.  Kvs  p.  71:  coeptum  est  agi  M, 
tres  agi  coeptum  est  g  unus  |[  inter 
se]  om.  B.  [|  9.  Graeciam]  om.B.  ||  se 
[ei]  ci.  Duk.;    [ei]  iturum  ci.  \Vt.  || 

II,  2.  additi  M.  ||  Romanorum]  om. 
Bs  unus  II  tria  milia]  treccnti  M.  [| 
equitum  B.  [[  quinque  milia]  octo- 
ginta  M  octo  milia  ci.  Wt.  (|  5.  Mi- 
uucius]  07«.  B.  [|  deducere]  M :  tra- 
ducere  [ad  tradere  adapiatum)   ||  G. 


XXXXIIII 


ADNOTATIO   CRITICA 


[hic]  victos  ci.Duk.  ]|  quac]  (Wi.  B.  || 
*J,  Briitus  in  Tuscos]  M:  lirutus 
cos.  (cousul  vel  consulis  g)  \k  Bru- 
tus  praotor  s"  «n?w  ||  10.  est]  M  :  o?ii. 
II  12.  00  anuo]  eacquc  proxiuiae  M 
cf.  l)r.  II  pars  (iu  Aetoliam)  Crev.  || 
III,  1.  i)rovincias]  Mg-:  prouinciarn 
(prouintiam  B)  ||  4.  a  Laurentibus 
codil  (liio  Kreldiani  Princ.  VI  §.17 
y).  G81  /'.,  iwn  improh.  Kreldio  ,  at  cf. 
Kr.  II  5.  diis  fieret,  decemviri  ex  li- 
l)ris  Crev.  diis  decemviri  ex  libris 
Vossins  cf.  A.  G.  Crameri  opiiac.  p. 
94.  II  8.  cosdem]  eos  B.  ||  IIII,  1.  ii 
omnes]  Dr.  hi  omnes  MB:  biduo 
omnes  g  pleriipie  duo  homines  eic. 
al.g.  II  3.  Komani  sociique]  B:  ex 
Ivomanis  sociisque  ||  5.xxxv.remes 
B.  II  viginti  triromesj  M:  om.  ||  8. 
(juia]  qui  g  i/?»<.s:?  Bas.  b.  ||  9.  a]  om. 
li.  II  V,  1.  ingererent  B  congererent 
ci.  \Vt.  II  iam]  M:  om.  ||  2.  tunc]  M: 
quidem  B,  {om.  L()0.2)  tunc  quidem 
ci.  Wt.  II  3.  pluribus]  multis  M.  ||  4. 
ire  M.  ||  habebant  B  habeant  ci. 
Wt.  II  Amphissa]  sic  eliam  B  ex  sil. 
Kr.  r.  7,  11 :  amphisam  Bg  et  sic  am- 
phisa  elc.  B  c.  6,  2  c.  7,  7  bis  amplis- 
simam  eodem  illo  loco  ((5,2)  ||  5.  com- 
minisci]  spal.  rel.  o;h.B  eminisci  g.  || 
G.  macliinas  cr /»('"«' (;^),  vg.  ||  VI,  1. 
decussus  murus]  B.  ||  erat]  om.  B.  |l 
2.  \vci\(ia\m]  Sigoruus :  tribus  |[  iam 
enim  B.  ||  in  sinu  Maliaco  \ig  fere 
omnes  cf.  Gr.  el  Dr.  \\  4.  Consul]]M: 
om.  II  ab  sex  milibus  (millibusM)] 
MWt:  scx  milia  (millia  al.)  B?  in 
sex  miliia  elc.  g  cf.  TiUmanns  l.  l.  p. 
53.  II  G.  ab  Ilypata]  M  {Lov.  G  ?) :  ad 
Hyjiatam  jr;  om.  B.  ||  Aetolorum] 
om.  M?  II  et  in  hispania  M.  ||  7.  adito 
consule  . .  rctulcruut  Vossius  \\  ret- 
tulit]  reddidit  /.  Gr.  ||  VII,  1.  me- 
tuebant  redire  ne  in  corpora  sua 
saeuiretur  M.  ||  2.  redire]  h.  /.Bas.  b 
'cf.  M  §.  1) :  veniro  .  vel.  venire  (om. 
vid.M.)  II  9.  fidelis]M:  fidus  ||  desti- 
tuit  g  cf  Duk.  \\  10.  optime  placet 
explorabitur  M.  ||  12.  noua  re  eum 
B.  II  quicquam  velle]  om.  B.  ||  13. 
ubij  om.  B.  ||  15.  et]  M:  om.  ||  ex- 
cepit  s  unus  ||  et  prosecutus]  M? 
pleriipte  cf.  Dr. :  et  ipsos  secutus  V> 
ct  ipse  prosecutus  ci.  Wt.  [j  (ad) 
/.  Gr.  II   egregiumj  regium  M,   iit 


^vehistos  codd^,  qni  egrcgium  liuhe- 
rent,  (jrclcnius  li.  l.  dixerit  nnum  cod. 
Spir.  (et  edd.  aVupiot  vell.  a  Dr.  l.)  ?  || 
VIII,2.fore]  esse,e.<-adesset  nif.or- 
ium,\i.  11  et  magnitudinej  ut  magni- 
tudiue  V>g pleriipie  forl.  recte  \\  5.  ob- 
tinendas  B.  ||  G.  viginti]  M\\g  jderi- 
ipie:  decem  g  duo  duobus  edd.  || 
equitibusquc]  M:  equitil)Us  ||  quin- 
gcutisj  MB:  centum  t|  7.  Th}ati- 
ramj  M  idemijue  varie  corniplum 
relL:  Thjatira  Bas.  G.  ||  liuius  B.  || 
VIIII,  3.  adj  om.  B.  1|  8.  AbydonJ  g 
duo :  abyde  Bg-  ircs  Abydum  clc.  g.  |j 
8.  SestonJ  M(s-) :  scstum  B?;  al.  gap. 
Dr.  II  ob(e<  op)pugnandam]  M^g): 
op(e^  ob)puguandum  B?.  ||  9.  arma- 
tisj  M:  om.  \\  X,  2.  animij  uuum 
/.  F.  Gr.  cf  DuJc.  el  Dr.  adn.  \\  i.  ea] 
haec  B.  |]  aut  tegende  B:  aut  agen- 
dae  elc.  g  ac  tegendae  ci.  Wt.  ||  5. 
aperitj  M:  om.  relL,  ()  /. /'.  Gr.  || 
eiusj  om.  M  ?  \\  G.  ibiquej  ibi  quum 
II  7.  se  ca]  interea  M.  ||  8.  eoj  M: 
et  II  cum]  0?«.  B.  ||  11.  cum  partem 
samum  B  cum  *  +  partem  Samum 
Wt.  II  ipse  Panormi  substitit  add. 
Crev.  II  XI,  3.  (ad  Sipylum')  missumj 
Crev.  proh.  cum  aL  lum  Ma.  4U2: 
missum  ad  sipulum  INI  ad  Sipylum 
(sypilum  B)  niissum  relL;  cf.  Gia- 
reani  el  Doujatii  adn.  ||  tegij  regi  g 
rcfici  ci.  Dr.;  cf.  Crev.  \\  4.  inj  add. 
ecL  Mediol.  1505.  ||  G.  hic  M.  ||  cumj 
M:  om.  II  utJM:  om.  \\  partej  M?: 
classe  B?.  ]|  teneretj  ]\I:  tenere  ]|  8. 
portumj  profundum  B.  ||  ex  loco 
superiore  telisj  ci.  Wt:  ex  lihri  (cf. 
Dr.)  tclis  Ascensius  ||  10.  fauces  at- 
que  B.  II  13.  duabus  CoisJ  sic  '■velus 
leclio'  le.^te  Gelenio,  cois  duabus 
M  iesi.  Mog.:  duabus  copiis  ]]  14. 
procul  ab  rhodiis  M  ?  cf  Kr.  ||  XII, 

3.  emissa]  g  duo  ?  Aldus:  omissa  || 

4.  iuflatusj  elatus  M.  ||  5.  SeleuciJ 
s"  duo  ?  ^idus:  Selcucia  ||  6.  cumj  in 
B.  II  7.  rhodi  B.  ]]  clade  B.  ]]  fucratj 
om.  B.  II  10.  TeiorumJ  .1/«/.  1505: 
pelorum  B  g\  aL  g  ap.  Dr.  \\  11.  in 
incertamj  MB  (5-  duo  ?):  incertum 
(?/ incertam  ]]  miseruntj  inmiserunt 
{aut  se  inmiseruut)  recle  fori.  Sei/f- 
ferius  1. 1.  p.  827  ierunt  ]\Ia.  transmi- 
scrunt  Kochius  L  l.  II,  15.  ||  12.  ex- 
uspera  fluctibus  niaris  sim.  g  non- 


LIB.  XXXVII,   2—20. 


XX  XXV 


nulU ,  unde  cxasporati  fluctibus 
maris  ci.  Dr,  \\  XllT,  1,  praetervc- 
hentis  clussis]  M  .*  Bas.  b:  iiraeter 
iiehemtis  classis  B  praeteruehentes 
etc.  s  praetervehenti  classi  ci.  Wt.  |1 
si]  M:  om.  ||  adoreretur  g  [Lov.  4), 
BeJckenis  ||  4.  noctem  totam]  Bas. 
b  :  nocte  tota  B?;  al.  ;  ap.  Dr.  \\  de- 
currit]  M:  currit  ||  9.  (iam)  C'/-<'t\  || 
jam]  M:  om.  Bg- in  ff.  ||  lU.  inde  ^I 
(Loy.  4):  unde  ||  U.  et]  om.  B.  || 
Khodio]  /.  Perizonius :  rhodiorum  |j 
XIIIl,  1.  phirei  B  Piraeum  Vos.sius 
II  3.  Chium]  /*.  l.  adil.  Dulc,  ante  tra- 
iecit  Creo.:  om.  ||  crebris]  om.B.  ||  5. 
nt]  om.  B.  II  G.  reducere  M  deducere 
ci.Dr.  II  XV,  2.  extracturi]M:  de- 
tracturi  ||  obstruatur]  (Lov.ij?)  ed. 
Camp.:  instruatur  ||  sin]  sive  Fos«m.s 
II  quid]  cf.  Wt  praef.:  quit  B  sit, 
quid  edd.  ||  4.  possent  M.  ||  habe- 
bant  B.  ||  6.  Patara]  B  Bas.  b.:  Pa- 
taram  etc.  5.  \\  adiungenda]  I.F.  Gr.: 
adiungendam  Bs  adiungendum  ;.  \\ 
9.  haec]  M:  o?h.B^  ea  ci.  Wt.  ||  XVI, 

1.  zmii-neis  B.  ||  2.  Halicarnassus, 
Cous,  Cnidus]  Ileus.  cf.lvr.:  hali- 
carnassus  cnidus  cousM;  om.  rell. 
II  4.  sq.  post  mare  sqip  —  mari]  o?n. 
B.  II  G.  Phoenicunta]  M:  poeni 
cunctaB',  s  v.  ap.  Dr.;  Phellum 
/.  Gr.  II  8.  zmirneorum  B.  \\  3.  ad- 
uersus  paucos  leuibus  et  M.  ||  ex- 
cursionibusj  M:  om.relL,  arrais  ci. 
\Vt.  II  post  hicessebatur  sqq.  —  con- 
serebatur]  M:  om.  \\  10.  ab]  ex  B.  |1 
Livium]  om.  B.  ||  11.  etiam  nauales 
M.  II  remigum  turbam]  Mg:  naua- 
lium  remigum  turbam  B  cdd.  vett. 
nauium  remigum  turbam  g  (remi- 
gum  turbam)  aut  et  remigum  tur- 
bam  Crev.  \\  12.  atque  in]  M :  ad  B; 
fit  ad  g.  II  13.  omissa  Patara  (aut 
Pataram)  amplius  temptandi  (aut 
tentandi)]  s  cf  Wi  28,  209,  t,  de 
gerundio  et  gerundivo  p.  117  adn.  238 
coU.  Haasio  ad  Reis.  schol.  adn.  594: 
patarti  amplius  temptandi  B  omisso 
conatu  Pataram  amplius  tcntandi 
Ascensius  (c/".  Wll,  12  adn.o)  omissa 
Patara  amplius  tentandi  spe  Bas.  b 
omissa  spe  Patara  ampliustentandi 
ci.  Dr.  II  14.  tramisits"  (/oy.  43  Beh- 
kerus  \\  in  Itaiiam]  om.  B.   ||   XVII, 

2.  eo]  07??.  B.    II    4.   rcspondebant 


M.  II  5.  ii]  Bas.  b:  ibi  U  om.Bs.  \\ 
perire  sinereut]  M:  perire  liceret 
s-  duo  perisse  liceret  B?.  1|  G.  efFu- 
gere  vellent]  M:  efFugerent  |1  7. 
suas]  M  :  duas  ||  oppugnatumne 
abstineretur  M.  H  8.  pacatis  ceteris] 
M:  pacati  .Ceterum  s  coeteruniB.  || 
9.deinde]  inde  B.  ||  ab  regia  chassc] 
Wt  praef  ab  chasse  regia  Jlodius.- 
ad  regiam  classem  M  (ad  chxssem 
regiam  neglegenter  inde  Modius)., 
om.reU.  ||  10.  ea]  M:  om.  ||  posset- 
ne  ..  stare]  M:  utrumnam  (utrumne 
Handius  2'urseU.  IIII,  21)  .  .  stare 
posset  II  cum]  et  Vossius  \\  non 
posse]  om.  B.  ||  XVIII,  1.  filius] 
MBs  duo:  om.  \\  2.  in  fines]  fines  B. 
II  dum  .  .  obpugnat  aut  quum  ob- 
pugnaret  ci.  Dr.  ||  is]  om.  B.  ||  op- 
pugnare  M.  H  3.  oh(aut  op)pugnan- 
dam]  B? :  ob(fa/;  op)pugnandum 
Ms  duo  II  4.  excursionibus]  M:  ex- 
cursione  Bs-  pnuci  excursatione  s.  || 
levisque]  et  leuisB.  1|  7.  in]  Bas.  b 
exMut  vid.:  om.  \\  erat]  o?;?.B.  ||  pau- 
cis]  cf  \Vt.  II  admixtis]  5-  {Voss.)? 
edd.:  admixtos  ||  mihtes]  om.  Bas.  b. 
II  emisit  B?.  |1  8.  cum  praesto  fuis- 
sent]  M:  cum  profectus  fuisset  Bs 
profecto  cum  praesto  fuisseut  ci. 
\Vt.  II  equitcs]MB:  equitum  ||  expe- 
diti]  M:  expeditis  ||  moverent  Roel- 
lius  II  9.ibirursus]  ubiB.  H  abSamo] 
M:  om.  II  moverunt]  uenerunt  M.  || 
10.  estet]  estB.  \\  11.  agendum /?ar.s 
s.  II  pace]  Moguntini :  pace  esse  libri, 
in  quo  aUquid  latere  opinalur  Wt.  || 
12.  copiis]  om.B.  \\  sex]  septemM; 
sv.ap.Dr.  II  XVIIII,  1.  adhibitis 
et]  adhibitisque  Madhibitisg-  unus  \\ 
consilium  habuit.  lihodii]  M:  om. 
II  2.  moenibus]  o?n.  B,  \\  non  iussu] 
M:  iussu  B;-  iniussu  s(j.F.Gr.  al.)  et 
iussus-Mnw^.- II  pepigerimu.s]Ms/>aMc/: 
peregerimus  H  5.  deinde]  om,B,  ||  7. 
evastatis]  Modius:  euastandis  MB 
uastatis  et  uastandis  s-  \\  nobihta- 
tae  s  {Lov,  1)  /.  F.  Gr.  nobilitate  s 
[Lips.)  II  8.  Adramytteum]  o?n.  Sigo- 
nius,  deL  Crev.,  Duk.,  at  c/".  Krs  70  1| 
XX,  2.temporibusque]  M:  stationi- 
busque  |i  sumpserunt]  cf  Wa/chium 
215:  sumpserant  M.  ||  3  sq.  ita.  etc.} 
recte  dislinxit  Ma.  ||  ne  ut  in  s  u?ius  || 
qui]  edd.:  om.  ||  4.  postquam]  M: 


XXXXVI 


ADNOTATIO    CRITICA 


quicquain  B  nociuicqnam  rell.  ||  5. 
pars]  nm.  B.  ||  versij  Mg-  nnus:  om. 
II  G.  iussa]  M:  portam  ||  adiitM(ad 
id  5-  unus)  II  7.  sexccntos  s"  ducentos 
M.  II  conscdit]efW.?;/7. :  considet/iiV'// 
et  edd.  princ.  \\  8.  paulis[)er]  om.  1>. 
II  nec  ipsi  quic([uum]  M:  nec  quic- 
quam  \\;  nequicquam  g.  ||  9.  quie- 
tus  »  jileiii/ue  (^Besslerus  n.  unn.  ph. 
suppl.  X,  575)  II  10.  quantum  potuit] 
M:  quam  possct  ||  14.  rediitM  (Z««. 
2)  II  XXI,  2.  expoctaverant]  M:  ex- 
pectare  B  cxspectauere  g.  ||  3.  dum] 
M :  cum  (quum  (Jaerln.)  ||  eodem] 
co  B.  II  4..  Komanus  et  Eumenem  ad 
cdd.jxisl  Purm.  r/.  1480  vg.  \\  vcnisse] 
om.  B.  II  f).  etCrene]  luj.:  crene  '■ve- 
tus  leclio^  (M)  tesle  Gelenio  ct  prinna) 
B  et  prinae  et  et  prine  et  ct  prime 
etc.  g.  II  8.  videretur  . .  posse]  B  Helc- 
kerus  Ma.:  uiderent  ..  non  posse 
(Krc  277)  ||  XXII,  1.  ct]  om.  B.  || 
praei^arare]  s"  {Lov.  Q>)'^  Bas.  b: 
jn-aeparari  ||  3.  Poraoae]  /.  Gr.: 
perea  B  pcr  ca  et  perrea  {T/iuan.)  et 
])arua  g.  \\  4.  tres  apertae  naues  B 
apertae  tros  naues  M.  ||  XXIII,  2. 
(ad)  Vossius  \\  3.  ab  Asj)endiis]  M: 
ad  aspendiis  Bg-  (Lov.  2);  al.  s  ap. 
Dr.  II  ad  Sidani]  M:  om.  \\  iam]  sic 
etiam  M  ('■mss.')  leste  Gelenio:  om.^]. 
test.  Mog..,  deL  I.  Perizonius  ||  isse 
Perizonius  ||  4.  est]  B :  esset  M  ;  de  s 
h.  L  V.  Dr.  (l  5.  et  quattuor  (s.  (jua- 
tuor)]  Mg-:  (juattuor  (s.  quatuor;  iiii 
B.)ll(liabebat)  /.  F.  Gr.Duk.  habc- 
bants".  II  et  hi]  g  suspeclumWt:  ct 
hii  Bs"  et  ii  g  et  aiii  Paris.  n.  1573 
iinde  et  illi  Periznnius  \\  cognovo- 
runt]  B:  cognovere  vg.  |j  G.  et  post- 
quam]  postquam  B.  ||  7.  ab  regis 
MB  cf.  liesslerum  1. 1.  p.  569  ab  regiis 
/.  /''.  6V. :  ab  regio  g-,  apud  regios  ci. 
a  Dr.  el  Dohreo  .^prelu  (ab  regio) 
Dobree  L  L  ||  8.  agmen]  om.  B.  ||  10. 
nec  sic  in  altum]  M.  ('?h.sa-.')  tesh\ 
Gelenio:  nec  in  alto  B  Eudamus  in 
altum  M  tesl.  Mog.  et  sic  fere  5  v.  Dr. 
II  ut]  om.  B.  II  11.  agmini  (g  duo)  D. 
Heinsius:  aguiine  ||  XXllIl,  2.  ro- 
stroj  MB,  (ptod  anle  jjroram  collocat 
lleus.:  porro  ||  si  quaeconcurrerant 
M  si  qua  concurrebat  Lov.  2  ||  naui 
M  (Voss.)  II  3.  iam]o?».B.  ||  declina- 
bat  B.  II  4.  in  dcxtro  cornu]  cf.  F. 


Laclimannum  de  font  Liv.  11,  82:  in 
altero  cornu  ci.  I'erizonius  et  vel  sic 
vel  in  hievo  cornu  Crev.  dextrum 
cornu  aut  (in  dextro  cornu)  ci.  Dr., 
uL  Ileus.  II  G.  reficcrontur  MB.  ||  vi- 
resj  oni.  B.  ||  7.  trepidationemj  M: 
exj)ugnationcm  l>s-  exstcrnationcm 
/.  (rr.  II  propcj  s  Ma.  215:  ac  propc 
MB  prob.  \Vt.  II  11.  victusj  MB: 
ictus  s  invictus  Heus.  \\  victus  unoj 
ictus  animo  Kochius  L  L  ||  .  Ncc  turn 
quidem  Bollcherus  progr.  L  a.  1838 
/).  9,  ni  cum  cujieret  sit  tum  cum  cu- 
j)iebat;  et  id  probavit  in  progr.  a. 
1839  p.  79  II  audebatj  suspectum 
Cre».  **  audebat,  praelerea  de  dc- 
spcrabat  el  de  desistebat  cogitans 
VVt  ambigcbat  Doeringius  (IIous.) ; 
L)cus  nondum  sunalus  ||  12.  (et)IIeus. 
II  id  iie  (sduo),  vg.  ||  13.  utj  M:  otn. 
II  patara  expugnanda  B  j)ataram 
exj)ugnandam  g  pleriipie  ||  XXV,  1. 
laetitiain  romanis  M.  ||  iamj  M:  om. 
II  nuntius  uictoriao  M.  ||  2.  profc- 
ctio  AntiochiJ  MBs pleriijue:  ul.  s  v. 
Dr.,  edd.,  l'ossius  \\  prohibuitj  s" 
(/^or.  3)  Modius:  j)roiiibuorunt  ||  4. 
circa  sej  se  circa  s"  nonnulli  circa 
N.  IIeinsius(cf.  Dr.),  Ileumannus;  in 
se  loci  nomen  latere  censet  Wt.  ||  G. 
etj  spauci:  om.  \\  9.  in  liispania  re- 
gesj  M  ('»«ss.'  tesleGel.):  llisjjauiae 
reges  5-  hispaniao  regem  B.  ||  13. 
edocuitj  M:  docuit  ||  XXVI,  1.  post 
visendain  inlercidisse  ipiacdum  ccnset 
Tillmanns  L  L  p.  53  ||  G.  Ej)hesoJ  07?;. 
B.  II  7.  quosj  et  eos  Ma.  ||  8.  et  adj 
ad  B.  II  10.  oblendebat]  dctiiiebat 
M.  II  12.  et  [antej  tcnuerat  Ollo  L  L 
p.  77  [iles  cf.  Dr.)  ||  et  diccre  ,J  ut 
ducerct;M.  ||  13.  hostij  (M?)  Bas. 
b:  om.  II  XXVII,  2.  quae  obiecta 
M.  II  5.  ad  id]  M:  ob  id  s  ob  ilB.  ||  G, 
j)rot'ugeruntB.  ||  7.  SamumqucJ  Lc- 
bedumque  Glareanus  \\  superim- 
I^endentia  ci.  Kr.  |j  j)romineant  jow. 
B.  II  XXVIll,  1.  oculisj  agris  M.  || 
4.dic  I  Bs':  oui.  s  jniuci  temj)ore  Crev. 
II  G.  jiortusj  om.  B.  ||  7.  portusj  om. 
B.  II  8.  nocte  |  (M.^)  Bas.  b :  indc  no- 
ctc  II  XXVIIII,  '2.  ad  iusulam]  M: 
antc  insulam  ||  5.  suamj  vg.:  suas 
vocc.  vario  modo  collocatis  libri  \\  G. 
substitisset  Ms-  (llarL)  ||  ad]  in  B.  || 
conscenderet  M  cousccndcrctur  ci. 


LIB.  XXXVII,  20—39. 


XXXXYIl 


Dr.  II  7.  cernerent]  Bc^pleriqve:  cer- 
neret  Mg-.  ||  erantj  M  (sduo?):  erat 
Be  estg  (luo  II  XXX,  1.  quinquc  et 
viginti  Sif/onius,  at  cf.  Dr.  ||  2.  (na- 
ves)  I.F.Gr.  II  romain  M;^  ||  (Kho- 
dios)J  Ma. :  rhodios  JMs-rodios  b  lo- 
dios  13.,  al.  ap.  Dr. ;  regios  I.Pcrizo- 
nius  II  4.  aduersac  s  unus  auersae 
duo  advorsas  /.  F.  Gr.  ||  proraj  M 
c/l  Wi204:  prorac  Crco.  prope  Bs". 
II  5.  qua  concurreratj  M:  quae  con- 
currerant  ||  obrucbaturj  M:  obruc- 
bantur  ||  6.  obiccerunt  M.  ||  7.  peri- 
culoj  Ms'/Kt«a;  proelio  ||  terreban- 
tus  Bs".  II  et  — ventusj  M:  cphesum 
II  sccundus  ventus  pctentibus  (.^)  ci. 
Wt.  II  capcssunt  fugamj  MB:  pe- 
tunt  fugam  g  pauci  petunt  fuga  rcll. 
II  8,  tredccim  M;  de  e  v.  Dr.  \\  9.  an- 
coraj  Bas.  a:  in  ancora  (anchora 
B).  II  excussa  ej  Bas.  b:  excussa3  B 
excussa  s.  \\  XXXI,  1.  pravoj  om. 
B.  II  2.  per  totam  hj-emem  (:'')  M: 
tota  hieme  ||  occasionemj  Bs':  oc- 
casiones  ||  3.  necj  M:  non  |j  4.  in 
CappadociamJ  M  (Lov.  6):  Cappa- 
dociam  ||  auxiiiaj  om.  B.  ||  5.  hosti- 
bus  e  uiius[Dr.adn.)  hostisf?  hostes 
al.  e-  II  7.traiciendasJ(?<  traiiciendas 
libri  Ma:  traiiciendasque  vg.  ||  irej 
Ma.:  iere  ||  9.  ubij  M:  urbs  Bs";  al. 
ap.  Dr.  II  XXXII,  1.  aut  scalisj  o7n. 
B.  II  opstinatos  B.  ||  3.  deinde  e  ple- 
rique  \\  9.  darij  B  /.  Perizonius:  dare 
II  10.  nihilj  om.  B.  ||  hostilej  M  (s- 
duo?):  hostiliter  ||  13.  imperio  opu- 
lentiora  M.  ||  hiemps  B.  ||  XXXIII, 
1.  Aeniorum  MaronitarumqueJ  cf. 
Heus.  II  2.  id  -  fuitj  cf  Crev.,  Dr.  \\ 
lactior  (id  sc.  =propter  id)  Vossius  \\ 
sibij  li.l.addidi  \\  sibi  proposuerant. 
Bas.  b  proposuerant  animis  Wt.  || 
3.  ibij  om.  Lov.  1  sibi  B  Harl.  mg. 
II  4.  cherronensum  B.  ||  5.  (tum)J 
Wt  praef,  om.  vg.;  videlur  ex  v.  L 
transitum,  tum  ad  transire  spscr., 
ortum  (transitum  edd.  vett.) :  tum  Bs" 
cnm  Lov.  1  ||  7.  eratj  om.  B.  ||  dis- 
iunxerantj M :  dciunxerut  aut  deuin- 
xerat  B\  de  e  v.  Dr.  \\  XXXIIII,  1. 
impetrabilemj  M:  inpraestabiiem 
B  pracstabilem  g.  \\  3.  ab  regc  e-  \\  5. 
OreumJ  Bas.  a:  Oricum  {al.  Lov.  1) 
II  6.  in  eo  —  equoj  M:  in  eo  tumultu 
delapso  equo  gpleriquc  {al.  ap.  Dr.) 


iii  eo  tumultu  dchipsum  ex  equo 
Kr.  delapsum  equo  B.  ||  7.  illud  sa- 
tisj  om.  B.  II  XXXV,  2.  zmirnam 
B.  II  3.  Lysimachia  iamj  (M?)  Bas. 
b:  lysimachiam  B  Lysimachia  s'- 
II  eas  —  aliasj  aut  lonicas,  quae 
. .  esse  et  Acolicas,  si  quas  aul  eas, 
quae  . .  esse  lonicas  et  Aeolicas,  si 
quas  Tillmanns  l.  l.  p.  54  ||  quas  — 
edidcrintj  Ma:  quas  —  ediderant, 
Dr.  non  improh.,  M  quod  —  fucrint 
Bs"  quae  —  fuerint  e.  |I  8.  namj  M: 
om.  II  10.  sed  s":  etB.  1  XXXVI,  2. 
pollicitus  estj  Wt:  est  poUicitus 
Aldus  pollicitus  libri  \\  4.  chersones- 
sum  B.  II  tanquam  M:  om.  ||  a  Ms".  || 
7.  desiderabit;  publicej  Bas.  b: 
desiderabit  {sic  etiam  M)  publici  B 
desiderat .  sed  publice  (publici  al.) 
e  dcsiderabit .  sed  publice  Aldus  || 
habeo  Bs-  nonnidli  \\  8.  est]  om.  B. 
II  abi,  nuntiaj  lac.  rel.  om.  B  (de  e  cf 
Dr.)  II  XXXVlI,  2.  obiectus  B.  ||  3. 
fort.  (in)  Duk.,  Crev.  \\  4.  et  Eume- 
nes  rexj  Bas.  b:  et  omnes  Eumenes 
rcx  Bs"  omnes  et  Eumenes  rex  et  et 
omnes  rex  Eumenes  etc.  $■  et,  omis- 
sis  rebus,  Eumcncscv. /)/•.  ||  deindej 
MBs-:  al.eap.Dr.  \\  aliquotj  (M)  Al- 
dus:  aliquot  deinde  Bs-  [v.  l.  ap.  Dr.) 
aliquot  deiaceps  ci.  Wt.  ||  cumj  om. 
B.  II  hiemps  ex  hiepms  corr.  B.  ||  8. 
quam  in]  B,  /.  F.  Gr.:  quam  ut  in  e 
quam  ubi  in  Heus.  \\  9.  duoj  M: 
om.  II  recepit  sej  (epauci)  vg.:  rece- 
pisse  etc.  e  recepit  Bs"  unus  ||  etj  B 
Kr. :  07n.  rell.  (/  F.  Gr.)  ||  se  trans 
Phrygium  /.  F  Gr.  \\  circaj  Lov.  2 
Kr. :  circaque  ||  10.  ne,  sij  Bas.  b: 
nisi  M  ne  B  ne  dum  e  {cf  Dr.)  | 
XXXVIII,  1.  Hyrcaniura  ci.  Dr., 
cf  e  ihid.  ||  4.  dein  B.  ||  etj  add. 
Duk.  Crev.  Dr.  \\  Komanorumque 
Lov.  3  Glareanus  \\  5.  biduum]  om. 
B.  II  7.  in  stationej  Bs^:  qui  in  sta- 
tiones-(/.  Gr.)  \\  hi  tamenj  B(c;:  Kr. 
\Vi  210  Ma.  305):  duo  tamen  millia 
(cil.  ap.Dr.)e  duo  tantum  millia  I.Gr. 
et  tamen  Bas.  b.  ||  aJo?«.  Beplerique 
II  8.  campum  M.  ||  9.  ,  ita  ut  —  abes- 
sent .  Antioclius  —  signa  ci.  Wt.  || 
XXXVIIII,  2.  forcj  om.  B  non  im- 
prob.  Wt.  II  7.  duae  alae  socium 
Crev.  (cf  ^Vt  praef)  duae  socium 
alac  Heus.  \\  quadringenosj  Bas.  b: 


XXXXVIII 


ADNOTATIO    CRITICA 


quadrigonos  l??  quadringcutos  M? 
duo  ducenos  Duk.  duccnos  illac, 
alae  quina  millia  et  quadringenos 
Heus.  II  'S.  dcwidc g  plerique  ||  postre- 
nio  Iluxclikius  Vf.  d.  S.  2'.  456  n.  47 
II  9.  ucluti  s.  II  11.  laeuo  M  {des  cf. 
Dr.)  II  videbatur  egcre]  M  cf.  Ma. 
o(JG:  uorebatur  obicctis  B?  (al.  g  ap. 
Dr.)  egere  rebantur  I.F.  Gr.  reban- 
tur  egere  ipse  spernens  Dr.  egere 
rebatur  adiectis  Otto  l.  l.  p.  80  sq.  \\ 
12.  hij  M  :  om.  {cf  I.F.  Gr.  Dr.)  \\  13. 
in  subsidio]  om.  B.  ||  uam]  M?:  uec 
l^snesunus  II  uincenturB. ||XXXX, 
1.  fuit,  in  fronte]  l.sic  a  Kr.  dislincto 
concidunt  Crev.  et  Ileus.  cii. :  fuit  in 
fronte,  ||  2.  interpositibinielepban- 
tes  distinguebant  ci.  Crev.  ||  3.  tan- 
tum]  om.  B.  Ij  5.  [et  lOj  cquites]  Si- 
gonius:  pedites  B,'  cf.  Dr.  \\  equi- 
tuui]  Sigonius:  peditum  ||  7.  paulu- 
lum]  Mb  tres:  paulum  B?.  ||  pro- 
ductoj  M:  prorupto  s"  prupto  B.  jl 
erat]  om.  B.  j|  8.  equites  sagittarii] 
{Lov.  3)  Bas.  b :  equites  sagittario- 
rum  II  Mysi]  Bas.  a:  missi  (missis  s 
unus)  II  sagittarii  his]  B:  sagittariis 
e  sagittarii  s  {cod.  Sig.,  Lov.  6  m.  2) 
Sigonius  \\  9.  quattuor  milia]  sic 
certe,  v.  l.  ad  quatuor  milia  7ion  ad- 
notata,  B:  et  quatuor  {vel  quattuor) 
miliias-  mille  octoginta  M.  |1  misti] 
sic  M:  om.  B.  ||  Cyrtaei]  om.  M  (?)  |1 
10.  et  similiter  Bas.  b.  ||  13.  duo  rai-  \ 
lia  et  quingenti]  quinquaginta  et 
scptem  M.  ||  tria  milia]  s  vg.:  duo 
miilia  M  iiii  B,  s  v.  l.  ap.  Dr.  ||  hi] 
M:  om.  II  14.  quindecim  s  Yii  B.  || 
XXXXI,  1.  cornu  erat]  om.B.  \\  (in) 
laevo  ]'ossius  \\  2.  in  nubes]  cf  sqq. : 
nubibus  ci.  Wt.  |j  in  nubibus  dcdit 
caligiucm  M.  ||  in  nubibus  sedit  . 
Caliginem  humor  iude  [vel  inde  hu- 
mor)  Ma.  iu  montibus  sedens  dedit 
caliginem  .  humor  inde  Sei/,fertus 
1. 1.  p.S21  II  umorB  et  sic  §.  3.  4  ||  ve- 
lut]  iuvectus  ci.  Wt  secutus  Ma. 
Seijffertus  1. 1.  ||  4.  conspicere  s  duo 
Ma.  II  6.  cuspides  duas  circa  temo- 
nem  ab  iugo  duo  item  cubita  Heus. 
II  et  ab  iugo  deceui  aut  ab  iugo  duo 
(s.  bina)  Dr.  \\  cubito  Schefferus  \\  7. 
altera  acquato  iugo]  aequato  iugo 
B  aequato  iugo  altera  Kr.  (c.  278)  || 
contingeret]  coufigeret  KocJiius  l.  l. 


II  9.  ignarus  fgcneris  eius]  id.  ibid.  [j 
quam  ut  iusta  M.  ||  [cum  aliquot 
turmisj  equitum  Crev.  *  *  equitum 
Wt.  II  et  ex  omnibus  simulj  Jiekke- 
rus:  ex  omnibus  simul  B?  plerique 
et  omnibus  simul  s  duo  simul  omni- 
bus  Bas.b.  ||  10.  partim  —  coniecto- 
rumj  M:  om.  \\  11.  impetus  M:  im- 
pctum  II  XXXXIl,  1.  subsidiaria 
quaej  M:  subsidiaque  quae  s  sub- 
sidiaq;  B(s-.'')  ||  proximeM?  iluo  pro- 
ximo  s  duo  ||  2.  (pars)J(7'.  Z>/-.  |1  (pars 
eorum)Cret-'.,Ma.  ||  aliijparseorum 
Ma.  II  (sunt^  aut  h.  l.  aut  infra  post 
obpressi/./^.  Gr.  |j  pressi  B.  ||  suntj 
inier  lin.  add.  B,  ( )  Ma.  cf.  su- 
pra  1  3.  declinauit  B.  ||  equitemj  B 
Bas.  b(M):  eijuitcs  ||  etquosjBas. 
b.  i^^MVj:  quos  ||  aciem  terrorj  om. 
B.  II  4.  ubi  semelj  M:  ibi  simul  (.SVr/.) 
II  .  Intulere  Sigonius  \\  8.  dein  B.  || 
XXXXIII,  1.  (qui-est)  ci.  \Vt.  || 
paucos  annosj  B? :  paucos  dies  M 
annos  paucos?.  ||  2.  omnij^s':  Lov.2) 
edd.:  omnium  [cf.  Dr.)  ||  3.  exinde 
erantj  uondeerantM.  ||  4.rcdierunt 
M  redirc  stres  |j  autemj  om.  B.  ||  se- 
(luentij  Bas.  b:  sequeute  ||  restitit 
M  {cf.  Dr.)  jl  5.  utj  add.  Bas.  a.  ||  7.  ita 
ut  M  itaque  s  (Gaertn.^  edd.  princc. 
ita  in  ci.  Dr.  ||  impediebant  M.  H  9. 
intermistisj  M  :  in  permixtis  B?  ab 
intermistis  Crev.  ||  erat  (et)  sua 
Ileus.  Ma.  ||  ipsius  B.  ||  ipsi  turba 
cum..  ruercut  incursu  ..  obteruntur 
{aut  obterebautur)  ci.  Wt.  ||  ruentes 
g.  II  etincursuJs-^Pti/.^^Bas.b^Ma): 
et  cursu  s  duo  incursu  B  rell.  ||  10. 
declinauit  B.  ||  qui ..  erantj  (M  ?)  s 
(/«(^Bas.  b:  quae.erat  ||  XXXXIIII, 
1.  tria  milia  {al.  millia)  J  tria  B  non 
improh.  Kr.  quattuor  millia  M ;  om. 
s.  unus;  de  sqq.  cf.  Dr.  \\  3.  postcra 
M.  II  4.  ad  tyatira  B.  |j  Magnesia  ab 
Sipj-lo  (sypilo  B)J  sic  B^  plerique, 
Dekkerus  cf.  Ma:  a  Magnesia  et  ab 
Sipylo  etc.  s  a  Magnesia  ab  Sipylo 
cum  Spanhemio  ci.  Dr.  a  Magnesia 
ad  Sipylum  Bas.  b  jNIagnesia  ad  Si- 
pylum  Wt  (i209)  a  Magnesia  sub 
Sipylo  /.  F.  Gr.  ||  5.  conteuditj  M: 
concessit  ||  6.  praegressos  s.  ||  ct 
ipsej  M:  om.  \\  XXXXV,  l.etab 
MagnesiaJ  ;• :  et  a  Magnesia  s_  et 
Magnesia  B  Gaertn.  ab  Magnesia  s 


LIB.  XXXVII.  39  —  53. 


XXXXVIIII 


unus  II  ad]  legati  ad  ;  [Mead.  1)  f\dars  s.  \\  4.  permitterent  Bs-;  al.  s 
edd,  II  2.  naviuin]  um.  B.  ||  3.  P.]  o?h.'  ap.  Dr.  ||  habiturosne  B.  ||  5.  i^er- 
B.  II  4.  P.]  M:  om.  \\  5.  erat  B  tum  domandos  M?  «0/1««//«  ||  animos  fe- 
eratioy.  6.  ||  [eiusj  filius  «.  Wt.  ||  roces  M.  ||  7.  m.  B.  |]  8.  nuutiatum- 
6.  hi  prius]  {Mead.  1.  f)  Bas.  b  :  is  queB.  ||  L,l.placuitjM:  om.  \\  2.  qui 
(ii  ?  Dr.)  prius  M  prius  iig.  \\  et  sua]  [  Asiam]  om.  s  et  qui  Asiam  Bs".  ||  3. 
M:  sua  ||  7.  habemus]  AI  (s-  rf«o.?):.octo]  M:  sex  (cf.  Br.)  ||  ut]M:  o7n. 
om.  II  quam..quaerimus]Ma:  quam  (|  4.  iit  iu]  B?  plerique:  ut  ||  eundem 
ut.  .  quaeramus  |j  8.  animo]  0/«.  B.  numerum]  o«j.  B.  ||  6.  rei  publicae] 
II  14.  millia  deiude  G'?-((/e/-M,s-:  deinde  populi  liomani   parlim    compendiis 


mille  Lnv.  3  mille  Lov.  6  dcinde  B 
rell.  II  15.  XX  B  ei  vel  sic  vel  quadra- 
gmisiGaerln.  \\  16.  opsides  B:  ||  (ibi) 
Vossius  II  17.  Mnasimaclium]  omne. 


cr.  yi^  pauci  II  rediret]M:  ueniret 
II  9.  novus]  M:  om.  \\  11.  ducenti] 
M:  et  ducenti  B  et  ni  f.  codd.  Dr., 
praeter  duus,   qui  (et.^)  ducentos 


codd.  vv.  II.  indicant:  Mnasilochum j  12.  Plautio  — ducenti  equites]  prae- 
ci.Vrsinus  cf.  Dr.  ||  Eubulum]  Ms-' /er  leves  quasdam  orlJiogr.  discrep. 
unus:  Euhoiam  B; plerique  {cf.  Dr.)  post  ducenti  equites  om.  rell.  ||  13. 
Eubulidam  Bas.  b.  |j  19.  condicio- ;  in  annum]  om.  B?  duo  ||  LI,  3.  est] 
nem]  om.  B.  ||  XXXXVI,  1.  cumo/n.  Bg-  duo  \\  5.  ad]  om.  B.  \  et .  . 
triumphi  spe  proconsules  de  pro-  esse..  iussus]  Bas. b  Ma:  ut .,  esset 
vinciis]  edd.  vg.:  cum  triumphis  (essentBpr.)  ..iussus/ii/i^c/". u. /. a;;. 
pede    prouintiis   B   cum    triumphi  £>/•.)  ut ..  esset ..  (om.  iussus)  e(W. 


spe  praetores  de  provinciis  et  ciim 
triumphisproconsulesdeprouinciis 
etc.  e;  fort.  cum  triumphi.spede  pro- 


vett.  II  ,  set~\scripsi:\  et  vg.  est;  Ma. 
multa..  ei  remissa]  M:  multaeex.. 
remissae  ||  6.  sed  ut.  .dicereB.  ||  8. 


vmcns  procoss.  ||  M'.]  m.  B.  ||  3.  in-  deindede]deindeBs- '/«o;  deinde  tv. 
fecti]  om.  B.  ||  cistophoriam]  Gla-\Dr.  ||  9.  uictara  Aetoliam  s"  (/«o  Bas. 
reanus:  cistophori  (cisthofori  B.)  jj  ,b  [cf.  v.  l.  ap.  Dr.)  victum  in  Aetolia 


octo]  viinB.  II  7.  Bastetanis]  s  duo 
Dr.  ]s.r.:  Vastetanis  B  s'25/e/7'</iie  c/. 
Dr.,  V.  Beckerum  Viriath  etc.  p.84  sq. 
{coll.  F.  Lachmanno  l.l.  11,  86.)  ||  L.] 
om.  B.  II  propraetoris  Glareanus  || 
Lyconem]  cf.  V.Beckeruml.l.  \\  sex] 
septem  M.  ||  8.  ad]  in  M.  ||  10.  sex] 
septem  M.  ||  conscriberetj  om.  B, 


regem  {aut  Antiochum)  Ma.  ||  a  ve- 
tere  famaj  A.  Ruhenius:  auerterunt 
fama  B?  duo  auerteruut  famam  etc. 
5.  II  LII,  1.  L.J  xM:  om.  \\  fort.  Rho- 
diique  legati  Crev.  ||  3.  tumj  M:  om. 
II  estJo?/i.M.^  II  4.  post  etJetBpostea 
M  ^Q?,tHarl.  II  5.  (eos)  . .  cognosci 
ci.  Wt.  II  cognoscere]  {Lov.2f)  Bas. 


XXXXVII,  2.  fuissentB.   ||   dedu-  b:    cognosci   libri  cognosse   /,  F. 


cereuturj  M  {g  duo):  ducerentur 
censuerant  B.   ||  6.  omnium  famaj 
fama  hominum  Bas.  b.  ||   7.  VolsoJ 


Gr.   II  7.  possit  M.   |i  9.  exj  B:  om. 

(Wi  210.)  II  10.  ut . .  dicere  Lov.  3  et 

.  dicere  /.  Gr.  ||  LIII,  2.  quod  eaj 


add.  Mediol.  1480:  om.  ||  messalaB?.  M:   quod  Bs'  quidem  ea  s"  unus  cf. 


II  uamJow.B.  ||  messalaBs-.  ||  iacuitj 
Bs^Ma:  tacuits'^^'-  ||  duxit  Bs^/j/e/-/- 
que  edixit  Ilarl.  ||  8.Pictor  etLabeo 
—  Pictor  coll.  s  ci.  Dr.  \\  Pictor  — 
PictorJ  BWt:  Pictor  5-  {cf.  v.  l.  ap. 
Dr.)  Pictor--hic  ci.  Crev.  \\  Sp.J  ?• 
pauci  Bas.  b :  L.  Bs  M.  ?  duo  S.  unus 
II  L.  Plautius  HypsaeusJ  om.  Bs'.  || 
XXXXVIII,  4.  imperataj  M:  im- 
peria  |[  6.  scibtexit]  Bs" :  adiecit 
\non  subiecit)  M;  s  v.  l.  ap.  Dr.  || 
XXXXVIIII,  l.utj  o?//.s'.J  seu  suae 
culpae  edd.  vg.se  culpaeB.  ||  petere 
Livi  vul.  III. 


Dr.  II  sintMs-u/Jus  ||  3.  a  uobis  B. 
4.  ipsij  (M  cf  Ma.  362  n.l;  s  duo?) 
Bas.  b:  sibi  B?  si  s"  unus  ||  6.  tule- 
runt  Lov.  3  Crev.  \\  inj  MB :  07u.  5-, 
del.  I.  F.  Gr.  \\  autj  Bs  :  et  s"  duo? 
Aldus  II  7.  aliisj  M:  his  (B)  aut 
hiis  II  raallem  M.  ||  nostrae  M.  ||  mi- 
nime  a  quoquara  aequo  Lov.  1  Kr. 
{c.f.  Pol.  XXII,  3.  Kr.  ep.  ad  Or.p.  xxix, 
Wtpraef)  \\  possim  ci.  Kr.  |j  9.  in 
vosjM:  uobis  ||  11.  voluntatij  Bas. 
a:  uoluntate  s"  uolunte  B.  ||  12.  ut 
superarepossemJo??j.B.  ||  13.ampli- 


AUNOTATIO   CniTICA 


iicandi  rogni)  M:  ampliandi  rcgna 
II  14.uestraeB.  II  15.  ut  ]  aiit  B  ita  ut 
c/.  Kr.  II  17.  nieis  rebusj  Bg:  rebus 
nieis  s  rebus  ;•  duo  I.  F.  Gr.  ||  18. 
])Osteaquaiii  B.  ||  19.  sum ]  om.  B.  || 
24.  peloponcnsoB.  ||  27.quiin  bello 
B.  II  28.  fuerint  D.  Heimim  \\  LIIII, 
2.  aderat]  Wak/iius  l.  l.  p.  49;  nde- 
rant  ||  3.  nieritis  B.  ||  4.  patres  con- 
seripti]  om.  B.  ||  5.  privatim]  Bg 
(  Ldv.  G):  priuatum  (priuatis  s  unu.^i) 
II  9.  gloriamque]  B:  ct  gloriam  ||  11. 
et  Pisidica  oinnis  [ct  Hellespon- 
tica]  Tillmanm  Ll.p.bi».  \\  cherso- 
nensus  B.  ||  12.  regi]  rcgio  Kochius 
L  L  p.  15  sq.  II  13.  adversus]  om. 
B.  II  16.  numcn  Freinsheimius  |j  (ac) 
Crev.  II  puguastis]  Mg:  pugnatis 
B.  II  17.  ad  libertatem  B.  ||  ct  in]  M: 
et  II  gentis]  MB:  ow;.  ?  ( )  /.  F.  Gr. 
el  sic  aut  genti  Bauerus  \\  18.  forl. 
(niodo)  Crev.  \\  antiquo]  Attico  Vr- 
.sinus  II  illinc]  lac.  reL  om.  B.  ||  19. 
ac]  et  Prisc.  xvii,  165  p.  1 103  P.  ||  et 
conditoribus]  om.  Prisc.  L  L  \\  20. 
adistis  Graeciae]  M:  additis  grae- 
ciae  B  om.  e-  \\  adistis]  ad  istas  B.  || 
21.  audiuimus  Bs-  ||  22.  a]  om.  B.  || 
23.  sq.  Taurus  ct  quicquid  T.  Faber 
II  decet  id.  \\  24.  regis  B.  ||  gerunt] 
om.  B.  II  28.  et  in  hoc]  edd.  velt.:  om. 
II  quainj  om.  B.  ||  comprobaritisj  e: 
comprobaueritis  Ms-  duo  {aL  ap.  Dr.) 
probabitis  B.  ||  LV,  1.  obtestati  suut 
patres  conscriptosj  sic  certe  M,  ex 
quo  L  obtestati  sunt:  obtestati  (ob- 
testari  s  duo)  p.  c.  {aut  patres  con- 
scriptos)  Bs:  obtestati  patres  con- 
scriptos  sunt  ci.  Wt.  ||  3.  censuit] 
nm.  B.  11  4.  estj  om.  B.  ||  5.  forej  om. 
B.  II  montemque  regni  B.  |]  ea  utj  B 
I)r.,(iuicf.  II  7.Meruh^m]Merendam 
Dul-.  II  LVI,  7.  MysiamJ  M:  Mysias 
(vel  Myssias  vel  MisiasJ  ||  Mysiam  -j- 
regias  {nuni  regiam,  ?)  etMilyasMa. 
11  Lydiac  loniaequej  cf.DuL.,  Crev., 
Ma. :  fort.hydiam  loniamque  Crev. 
I  oppida  extra  ea  Ma.  ||  ea  |  o7«. 
M.  II  estjesset  Vossius  L  L  288.  \\  3. 
fort.  Cariae  Dobree  L  L  \\  adpelletur 
Vossius  11  4.  adj  M  v.  Ma. .  trans  ||  et 
oppidaj  M:  om.  ||  suntj  sint  Vcs- 
sius  II  iussere  dari  g  duo  iussi  dari 
totidem  iussi  darc  ci.  Dr.  \\  5.  hic  et 


ab  Eumcne  ot  ab  Rhodiis  cxceptus 
liupertliis  hic  ab  Euincne  et  Kho- 
diis,  ilhi  ab  lihodiis  excepta  ali- 
quando  Heus.  cf.Dr.  \\  et  ab  Eumene 
et  KhodiisJ  Bff;  v.  L  ap.  Dr.  ||  6. 
propiorj  B  Bas.  b  et  sic  certe  M,  ex 
(juo  prope  /.  Moy.  ||  pugnatum  esset 
Vossius  II  7.  caritatemj  gratiam  M. 
II  9.  exposuissent]  cxposuissent  pa- 
tres  sr  duo  ?  Aldus  \\  10.  caussam  M 
{Luv.  2  ?) :  causas  vel  caussas  ||  tur- 
bandas  paucis  B.  |1  LVI1,3.  traditis 
s plerique  \\  6.  duo  miliaj  II  B;-  unus: 
aut  tria  miliia  aut  M  {cf.  Dr.)  \\  7. 
Flaccus  —  L.  Valerius]  post  L.  Va- 
lerius  om.  B.  ||  9.  multo]  0?«.  B.  ||  10. 
Marccllus]  '■vet.  lectio'  (M)  te.ste 
(Jelenio  {e  unus?):  Geilius  (B)  etc.  || 
11.  congiaria]  MB:  consilia  e<  con- 
ciiia  s".  II  exhibuerat  Vrsinus;  aL 
Heus.  cf.  Ma.  II  obligaucrat  Mg-  unus 
II  12.  tribuni  plebis/)o.f?Kutiius  add. 
edd.  II  neque  —  retulissctj  post  tu- 
lisseto?«.  B.  II  retulissetj  M:  detu- 
lisset  s"-  II  15.  id  neque  Fo.m/^s,  qui 
cf;  desv.  Dr.  \\  intestabilij  B  /.  F. 
Gr.:  V.  L  ap.  Dr.  ||  LVIII,  1.  rej  M: 
om.  II  3.  eosdem  dies  s".  ||  4.  (tanta) 
/.  F.  Gr.  prob.  Ma  {cf.  ihid.  p.  402) : 
tanta  libri  tanta  nec  Seij/fertus  L  l. 
p.  827  sq.  II  5.  in  IlispaniaJ  in  Grae- 
cia,  Hispania  s"  {aL  e  ap.  Dr.)  in 
graccia  B.  ||  rem  gessisset  s^  ?  Sigo- 
nius  cf.  Dr.  \\  8.  verej  om.  B.  ||  quod 
cnimpartaeB.  ||  iuAsia]  Magnesiae 
ci.  VVt,  quod  probabile  videtur  Ma.  || 
ultimis  orisj  Seyffertus  L  L  p.828: 
ultimis  orientis  {sic  ut  vid.  ex  Gel. 
adn.  M),  e  Bas.  b  ultimi  Orientis  s 
ultimi  orientis  in  B  ultimi  Orientis 
sinu  Ma  ultimi  Orientis  partibus 
edd.  vett.  ultimis  Orientis  partibus 
e  ?  1.  F.  Gr.  \\  LVIIII,  1.  et  impera- 
torij  Bas.  a:  imperatori  ||  3.  vigintij 
triginta  M  {e  unus^i)  \\  4.  quadra- 
ginta  septem  M.  ||  quadringenta] 
cccB;  e  adh.Lv.Lap.Dr.  ||  ccxiiu 
millia )-ec/e /(»•/.  <?/ccxiiiiBs-.  ||  cisto- 
phorilm]  Budaeus:  cist02)hori  libri 
cistophoros  /.  F.  Gr.  \\  nummorum 
aureorum  Philippeorum  id.  ||  miliaj 
ex  viore  librarii  om.  B,  e  duo,  unde 
[»milia]  centuin  quadraginta  (n«»J 
sic  L  pro  quinquagiuta)  ci.  Ma.  ||  5. 


LIB.  XXXVIT,  53  —  60.     XXXVIII,  1  —  7. 


Ll 


tria]  uiruhique  quatuor  vel  iiii  etc. 
?.  II  et  purpurati]  purpurati  B.  ||  6. 
aut  frumentum  triplex  aut  infra  tri- 
plexdederatMa.  ||  itemj  addidi:  isnn 
add.  Heus. ;  post  facto  pai-t.  quoque 
veliiimvel  itidem  add.  Creo.  \\  LX,2. 
cogitanti  Q.]  M  (ci.  Crev.) :  cogitan- 
tique  (cogitantiq;  B;  al.ap.Dr.)  \\ 
3.  gnosiosB.  ||  6.timuerintBekkerus 
(Ma.  410)  II  7.  a  Cretaj  M :  ac  etc. 

LiB.  XXXVIII  m  periocha  quo 
modo]  Wt,  O.  lahnius:  quoniam  N? 
quemadmodum  etc.  e-  \\  Liternum] 
(f?)  ed.  princ:  om.  Ng.  \\  missi  es- 
sent]  /.  F.  Gr.:  misisseut  ||  I,  4.  re- 
missique  nuntii  ab  eo  ad  principes 
M  :  remissique  ab  conuntiant  (nun- 
ciant  eniunciavit  aZ.)  principibus  || 
agit  deinde]  add.  Ma.  ||  cum  dele- 
ctis  Aetolornm]  M:  cum  delectis 
Ascensius  delectis  B?.  ||  quod  con- 
silium  est]  scripsi  secundum  ci.  Ma: 
quod  concilium  (sic  cum  Blodio)  est 
Ma.  quod  consilium  esset  lihri  id 
consilium  est  ci.  \Vt;  erat  cum  de  l. 
transponendo  cogitarem  impetrato 
ab  delectis  Aetolorum,  quod  con- 
silium  est  gentis,  et  Nicaudroprae- 
tore  auxilio  in  Athamaniam  se  veu- 
turum  cum  Aetolis  [aut  (cum  Aeto- 
lis)]  II  5.  paratos]  M(s-):  pai-atiores 
II  6.  fuerunt  B.  ||  consumpserunt 
B.  II  7.  custodia  B.  ||  esse  solita] 
om.  B.  II  quarta  Ai-githeam]  om. 
B.  II  eum  post  patrium  add.  F.  L. 
Lentzius  in  progr.  gipnn.  Regiom. 
Kneiphof.  a.  1852  p.  22;  de  g  h.  l.  cf. 
Dr.  coll.  I.  F.  Gr.  et  Duk.  adn.  \\  II, 
2.  suffecissentM;  cf.Dr.  ||  milibus] 
om.  B.  II  a]  om.  B.  ||  5.  lovis  Acraei 
(acrei  M)  posuit]  M  Modius:  ioui 
sacra  inposuitBIouis  sacra  {al.al.) 
posuit  g.  II  6.  signa  totoque]  s*:  si- 
gnatoque  B  (signa.?)  concitatoque 
g.  II  10.  ut]  om.  B.  II  fluraen  [...]] 
Crev.  Ma.,  nornen  fluminis  excidisse 
rali:  flumen  g,  om.  B,  iugum  H.  I. 
Hellerus phil.xii,700 sqq.  \\  traiecerf 
B  traiicerent  g.  \\  13.  parum]  om. 
B.  II  ab  Ethopia]  om.  B.  ||  quo  plu- 
ribus  locis  edd.  vett.  ex  quo,  pluri- 
bus  locis  ci.  Dr.  ||  14.  postea]  Bg-: 
postera  dicMpostero  die  (Harl.y) 
Paris.  1573  jj  III,  1.  recuperando 


B.  II  4.  Aetolorum]  Bs^:  in  aetolo- 
rum  imperio  M  Aetolorum  .  lude  g. 
II  in  Aperantiam  transcenderunt] 
o7n.  B;  cf.  Dr.  \\  6.  legati . .  redire  B? 
duo  legatos  ..  redire  gunus  \\  7.tem- 
ptandam]  vel  tentandam  B?  Ma.  op. 
ac.386:  tentandums'.  ||  ll.Arethon- 
tem]  Bg  Bergkius  progr.  Iliieleman- 
nianurn  Hal.  a.  1859  p.  8  cf.  ann.  ph. 
83,  622:  g  v.l.  v.ap.  Dr.,  Arachthum 
Vrsinus  Aratum  vel  Arratum  ci.  Wt. 
II  IIII,  2.  imposita  est  tumulo]  M: 
posita  est  tumulo  g  duo  posita  tu- 
mulo  est  Bs-  posita  in  tumulo  est 
[Lov.  2)  edd.  vett.  Wtpraef.  \\  3.  Are- 
tho]  Bs-  et  id,  non  Arethou  {Lov.  3) 
edd.  velt.  lectionem  defensurus  certe 
erat  Bergkius  l.  l. :  Arocho  g  unus 
Arachthus  Vossius  cf.  c.  3,  11.  || 
II  Athamania]  Palmerius :  A.csL.rna.- 
nia  II  4.  quod]  om.  B.  ||  tria  millia  s": 
iiii  ii\deg  v.l.  v.  Dr.  \  6.  ac]  atque 
B.  II  ita]  M:  om.  ||  7.  opsidionem  B. 
II  dein]  B?:  deinde  g.  ||  9.  cetera 
manu]  INI :  cetera  g  coetera  B  cete- 
ris  s".  II  10.  dein  B.  ||  praegressus 
B.  II  in  tutum  (^Gaertn.?)  Aldus  cf.  de 
h.  l.  Kr  (s.  54)  ||  V,  1.  saepienda] 
om.  B.  I|  2.  tria  [opera]  paribus  d. 
Wt.  II  faciliore]  edd.  vett.:  faciiiora 
II  adito  s'  tinus  ||  e  regione  Aescula- 
pii  unum]  M:  post  unumo??;.  ||  4.  sti- 
pites  B .  II  5.  et  nocturnis  Bas.  b.  ||  6. 
a]  om.  B.  II  praetor]  M:  o}n.  \\  sol- 
vendae]  om.  B.  ||  7.  hostium]  om. 
B.  II  8.  perrupissent  Crey.  ||  aliquan- 
tum  g  plerique  \\  10.  est]  om.  B.  ||  re- 
cipiendos]  om.  B.  ||  VI,  2.  inpetu] 
om.  B.  II  4.  uno  in  loco]  om.  B,  del. 
Ma.  II  ab]B:  a  ||  /or/.  duobus[locis] 
Ma.  II  5.  pugna]  om.  B.  ||  7.  receptu] 
regressu  B.  ||  8.  ab  suis]  B :  a  suis  || 
VII,  1.  adesse]  orn.  B.  ||  Amphilo- 
chia]  s':  amphilocia  B  amphilochi- 
am  Ms-  (Wi  211)  ||  excessit  —  Mace- 
doniam]  MB:  om.  ||  rediit  M.  ||  2. 
adiunctis]  M:  om.  \\  Patris]  B  (s 
duof)  Bas.  b:  partis  Mg  Patras  g  cf. 
Dr.  II  3,  recte  distinxil  Duk.  ||  4.  potu- 
erant  g  duo  potuerunt  ci.  Dr.  \\  6. 
agere  statuit  B.  ||  cumj  om.  B.  ||  7. 
repente  cumulus  M.  cf.  v.  l.  ap.  Dr. 
II  terraej  Ms-  duo :  terra  B  terram  s" 
unus  II  acta  uia  esset  in  urbem  M.  !| 


].II 


ADXOTATIO    CmTlCA 


H.  faclo]  om.  M.  ||  9.  fulturis]  (M) 
15as.  b  Mfi.:  furculis  B;,  al.gap.Dr.; 
ile  fulcris  co(/ilav/t  Wt.  ||  10.  sub 
tcrra  I  {Lov.  3)  /.  F.  Gr.  cf.  Ww  ad 
XXVI,  0,  2  ed.pr.  adn.:  sub  terram  || 
11.  quasi  fistula  B.  |l  12.  foramiua 
biua  vel  ii  {i.  e.  biua)  foramina  vel 
foramiua  binae  /.  Gr.  ||  13.  foetor  ? 
unus  II  uidore]  edd.  vett.:  modorc  B 
more  g  odore  br.  ||  adimplesseut  g 
adimplesset  g.  ||  VIII,  2.  consilio 
B?  cf.  Dr.  II  Aetoliae]  g  aliqnot  (Wt 
praef.) :  Aetoli  B?  [deinde  consukmt 
£■  duo)  Aetolos  s".  II  G.  iniuris  B.  ||  mi- 
seriis]M:  dicere  miserae  Bb;  de  s 

li.  l.  cf.  Dr.  II  7.  verc  umquam]  post 
quam  um.  B.  ||  10.  argenti]  om.  B^ 
dun  (argeuti)  Wt.  ||  VIIII,  2.  quam 
diu]  INl  (Ma.):  quod  Bj-  quod  diu 
'  vet.  lib.'  Sir/onii  quod  tam  diu  Wt.  || 
Acarnanum ,  (juibuscum  (sic  velt. 
edd.)  bellum  erat,  insidiis  jirope 
viam  positis  Crev.  \\  3sq.  dislinxi .sec. 
]\Ia. ;  3sqq.  coll.  Fol. xxii,  V2sq.  lacu- 
nas  inesse  censet  Tillmanns  1. 1.  p.  56. 
II  4.  urbe]  M:  om.  ||  7.  (id)  aut  et  ci. 
Crev.,  in  id  Dr.  \\  9.  Aetoli]  add.  I. 
Perizonius ;  plura  fort.  om.  opinalur 
Wt.  II  10.  esset]  om.  B  g  unus  \\  11. 
erant]  M:  cssent  ||  12.  quae]  quas 
Muretus  II  X,  1.  abest]  (Voss.?)  Bas. 
b:  est  II  quod]  quid  /.  F.  Gr.  ||  3.  ue- 
nerunt  B.  ||  ereptos  vel  ereptam  (sic 
g  unus)  desiderat  I.  F.  Gr.,  erepta 
(sic  g  duo)  aut  ereptam  Crev.  ||  4. 
Leo  Hicesiae]  scripsi  Leon  Hice- 
siae  BeklrerusLieon  Icesiae  vg.:  leo- 
chicensiae  B  leochicensie  elc.  g  cf. 
Tillmanns  l.  l.  ||  5.  cum]  dum  /.  F. 
Gr.  II  G.  ab  Asia]  om.  B.  ||  ad  —  in- 
tulissct]  M  el  sic  Bekkerus,  Wi211 1, 
7iisi  quod  sicut  in  cwii  vc/.  ante  Dr. : 
apud  antiochum  eos  sicuti  (^Bs-sicut 
g  sieuti  ad  edd.  ue/^)  scopulum  intu- 
lisset  (intulissent  B.)  ||  XI,  1.  ut] 
Bas.  b:  ut  ad  ||  2.  hae]  haec  B.  1| 

I  ipsos]  socios  Tillmanns  1. 1.  p.  bQsq. 

II  5.  traduutor  ci.  I.  F.  Gr.  \\  reddan- 
tur  5-  (/.  F.  Gr.  Dr.)  redduntor  ci.  I. 
F.  Gr.  II  6.  [in  sex  annos]  dato  Till- 
rnanns  1. 1.  p.  57  ||  7.  fuit]  B:  fuerit  , 
8.  dareut]  om.  B.  ||  9.  t.  quinctius  B 
L.Quintio  Gtareanus,  Sigonius,at  cf. 


Dr.,  F.  Lachmannum  L  l.  ii,  83.  [|  ne 
quem  eorum]  Bas.  b:  neque  eorurn 
Bs  plerique  cf.  Dr.  ||  recepisse  ve- 
lint .  Aeniadae  (Ueniadae  corr.  Si- 
(jonius)  cum  urbe  agrisque]  (M? 
'  anl.  lectio ')  Bas.  b :  recepissent  ucl 
in  Actolia  x.  urbes  agrosque  B? 
pleriipte  cf.  Dr.  ||  XII,  1.  prope]  M: 
om.  II  3.  auxiliis]  M:  auxilio  ||  adeo] 
ante  B?  plerique  tam  ci.  ^^'t.  ||  4. 
amotus  Al  semotus  B,  ||  pauca]  M : 
om.  {cf.  Dr.)  II  4  sq.  adicit  .  laoti] 
Wt:  adiecit .  laetiBs  acciti(adciti.?) 
M.  II  5.  audierunt  s  unus  {Dr.)  adie- 
runtM.  II  8.  ab  Epheso  consuli]  M: 
Epheso  consuli  Bs'  consuli  Epheso 
etc.  g.  II  equitibusque  quingentis] 
M:  equitibus  (equitibusque  unus) 
ducentis  $•  equitibusque  elc.  s  equi- 
tibus  B.  II  fratre  eius  iusso  B.  ||  re- 
gnoque  eius  fidos  B.  ||  9.  posterius 
ad]  om.  B.  II  Hierau]  Bas.  a:  phile- 
ram  M  ow.  Bg.  \\  comenen  B?,  aL  v. 
ap.  Dr.  II  XIII,  1.  dicunt  B  cf  Dr.  \\ 
2.  perventum]M:  ueutum  ||  utquod 
castellnm]  g  duo  Wt:  ut  castellum 
quod  M  quod  castellum  Bg-  cf.  Dr.  \\ 
arinis]  om.  B.  ||  4.  vi  cepit  (caepitB) 
captum]  B  Bekkerus  (Ma.  3G5):  ui 
captum  elc.  g  captumM.  ||  4.  degres- 
sus]  s":  degresus  B  digressus  g.  || 
5.  Apama  sorore]  g  {Lov.  G)  Kr.: 
aphama  sorore  B  Apamea  (re/Apa- 
mia)  sorore  s'  Apame  uxore  Salma- 
sius  II  8.  tilius]  frater  Bs"  duo;  fort. 
deL  Dr.  ||  10.  discussa]  M:  decussa 
II  {t[aoq\xe),ni  corruptum  sit,  Crev.  \\ 
qui  misso  g  quod  misso  B.  ||  11. 
quodj  (s-  unus/)  Bas.  a:  quos  ||  12. 
{in) I.F.Gr.  ||  se]  om.  B.  ||  in  urbem] 
deindcB.  ||  13.mediumMs'.  ||  XIIII, 
1.  Casum]  B:  Chaum  {Lov.  1)  vg.;  g 
ap.  Dr.  II  2.  cui  —  deiecius suspectum 
Wt.  II  3.  ab  cibjTa  B.  ||  4.  Helvium 
(eiGHelvius)]  Bas.  b:  muluium  {et 
muluius)  Bff,  al.  e  ap.  Dr.  \\  quin- 
gentis]  X.  B  cf.  Dr.  \\  fineis  {f)  in- 
gredienti  legati  M :  primis  iu^re- 
dientibus  Bs'  {cf.  Dr.)  primis  finis 
ingredientibus  legati  Wt  primos 
finis  ingredienti  legati  Kochius  L  l. 
II  5.  in  coronam  auream  . .  talenta] 
Bas.  b:  in  corona  aurea  .  .  talenta  ? 
coronam    aurcam    . .    talentum    g 


LIB.  XXXVIII,  7-20. 


LIU 


[Gaertn.)  Aldus  cf.  v.  l.  ap,  Dr. ;  al. 
Otio  l.  l.p.  81  sq.  II  G.  integros]  om. 
B  Lov.  6  II  agros]  om.  Lov.  6  ||  7. 
nobis]  om.  B.  ||  8.  aliud]  i>m.  B.  ||  et 
copiam]  M^g-) :  copiam  B  ac  copiani 
g.  II  10.  siib  eo]  om.  B^pos^  Cibyram 
collocant  g.  ||  ad  Limnen]  Tilbnarms 

1.  l.p.bl:  allymne  B  allimnem  M 
Alimnem  s  Alimne  etc.  g.  ||  confc- 
cturum]  M:  collecturum  ||  11.  nos] 
M :  uunc  B?  nisivlWM,-;  nos,  nisiBas. 
b  cf.  Dr.  II  impudentia  persistas  M 
iupudentia  persistis  Dr.  \\  12.  ex- 
haurirents'.  ||  13.  perterritusinstarc 
B  cfDr.  II  14.modiumMs-ri«o  ||  XV, 

2.  et]  est  Bas.  b  del.  Kr.;  profecti 
vel  simile  voc.  exciilisse  ci.  \Vt.  ||  Ma- 
damprum]  Bs  {Pul.  2)  edd.  velt.: 
Mandamprum  sirn.  g\  fort.  Mandro- 
polin  Gelenius,  Sigonius  ||  progre- 
dientes  /.  F.  Gr.  \\  ab  Lago]  g:  ab 
lacoBadLagonBas.  b.  ||  proximam 
urbem  Bas.  b.  ||  3.  et  — copia]  M: 
om.  II  Cobulatum]  coriatum  M;  al. 
ap.  Dr.  cf  TiUmanns  l.  l.  p.  58  ||  5. 
ferro]  om.  B.  ||  8.  erat]  est  B.  j|  9. 
fecit]  Lov.  6,  Ma.:  facit  s-  om.  B.  || 
11.  modiumMg- Jmo  ||  12.Rhotriuos] 
g:  Kotrinos  Bs-  (al.  s  ap.  Dr.)  Obri- 
mae  Glareanus  ||  Acaridos]  /.  Gr.: 
acoridos  B  aporidos  M;  de  g  v.  Dr. 
Adonidos  Wesselingius  \\  14.  quo- 
rum  praeda]  om.  B.  ||  ad  Beudos]  B 
corr.  (ad  biudos  pr.).,  Glarennus, 
Sigonius:  v.  l.  v.  ap.  Dr.  Kr.  ||  15. 
Alandri]  Higonius:  Alexandri  ||  To- 
lostobogiorum]  sic  ap.  Liv.  scriben- 
dum  V.  V.  Kohlerum  qua  rat.  T.  Livii 
ann.  usi  sint  Mst.  Lat.  alq.  Gr.  p. 
85  sqq.,  vbi  codd.  11.  allatae  .sunt-  \\ 
XVI,  1.  Hi]  M:  om.  ||  quas]  (.M)B 
Bas.  b:  quam  ||  2.  orta  est;  ad]  B 
Bekkerus:  orta  et  ad  ||  3.  vectigalis] 
(iW  uectigales)  BsMa:  uectigalem 

II  7.  multo]  om.  B.  ||  8.  Ziboetam] 
sic  scribendum  v.  I.  F.  Gr.,  Naberum 
mnem.  6,  117 :  v.  l.  hic  el  §.  sq.  ap.  Dr. 
Kr.  II  9.  concessit]  M:  decessit  («?«. 
c  imus)  II  decem]  decem  millia  ho- 
minum  M.  ||  13.  ccpere  B.  ||  14.  for- 
tuna  unde  et  M  fortunam  et  Ilarl.  \\ 
absistcrent]  abstinerent  M  Lov.  G 
II  15.  ad  se  non]  ad  senatum  B;  de 
tum  non  cogitat  VVt.  |j  XVII,  1.  iam] 


M:  om.  II  4.  ineuntium]  M  s  unw^  cf 
Ma. :  inchoantium  ||  5.  (iallico  tu- 
multu  Seijlfertus  L  l.  p.828  ||  assucti 
B  r.  ^La. :  adsuetis  [Seyfferlus  l.  L.) 
II  assuetis  iam  vanitates  Dohree  l.  l. 
II  6.  ad  Aliam  eos  olim  fugerunt 
maiores  nostri]  Modius:  ad  aliiain 
eos  olim  fuderunt  maiores  uestri  M 
ad  alias  olim  fugerunt  maiores 
nostros  B  ad  Aliiam  olim  fude- 
runt  maiores  nostros  s;  al.  al.  g, 
Heus.  II  7.  usu]  M:  nm.  \\  8.  vinceretj 
om.  B.  II  12.  gallos  ita  M.  ||  ab  adco- 
lis]  om.  M/  II  Tarentinis]  M  (Bas. 
b) :  in  his  B ;  de  g  per  h.  l.  cf  Dr.  \\  13. 
in  sua]  om.  B.  ||  quicquid]  B  cf.  F. 
Lachmanni  ad  Lucr.  v ,  264  adn. : 
quidquid  g  quidque  g  unus  Florebel- 
lus  I.  F.  Gr.  II  quo]^.>'cen.w«;  quod 
!|  uertentes.phrigasB.  ||  15.  recens] 
Ascensius:  recentis  vel  recentes  || 
dein  Bs-  unus  ||  aluntur]  B:  alan- 
tur  II  16.  emersi  Freinsheimius  \\  17. 
omnis  illa]  ea  (?)  M.  ||  18.  ^Lartis 
viris]  V.  Besslerum  1. 1.  x  569  =  Mar- 
tis  uiris  Bs  =  Martiis  viris  Freins- 
heimius,  Perizonius,  Duk.:  in  arte  ui- 
ris  g  duo  in  arte  nitidis  unus  Marte 
genitis  Ki".  (n.  ann.  ph.  suppl.  i,  61) 
at  V.  Bes.^^lerum  l.  L  \V'i211  ||  tantum 
contagio]  (s-  duo''^^  Bas.  b:  quantum 
contagio  ||  XVIII,  2.  precantibus 
B.  II  3.  reguli]  cf  Ma.  ||  Tectosa- 
gis]  immo  Tolistoboiis/.  Peri.zomus, 
et  .fic  corr.  Heus.  |j  5.  tumulto  B  pr. 
II  7.  inde  consul  —  deinde]afW'(toa< 
Wt.  II  et  cum]  cum  B.  ||  8.  Tym- 
breti]  M:  Thymbri  (Sigonius)  et 
Tymbri  (edd.velt.)elc.g  tibriB.  ||  Bi- 
thyniam]  urbis  tiomen  desiderat  VVt. 
II  Propontidem]  moPontum  Cella- 
rius,  Crev.  et  sic  ci.  Dr.  adn.  \  pro- 
ponti  dense  se  B.  ||  magnae]  om. 
B.  II  12.  ad  Hellespontum  edd.  vett. 
Hcllespontium  /.  Perizonius  ||  Hel- 
lespontum,  pontum  ad  Sinopcn 
Freinsheimius  ||  contingit]  i>m.  B.  || 
15.  ex]  om.  B.  ||  demigrare]  M:  mi- 
grare  ||  cum]  om.  B.  ||  possiut]M: 
possent  II  XV^IIII,  l.prius  montem] 
i>m.  B.  II  2.  tunc]  Ms:  tum  g\  om.  B, 
II  conbolomarusB;  g  ap.Dr.  ||  Gau- 
lotus]  M:  gaudotus  g  gaudatus  B. 
II  h.  et  cumj  ac  cum  B.  ||  XX,  1.  ob- 


l.IIII 


ADNOTATIO   CRITICA 


pugnandis  s.  oppugnandis  (M)]  Ms-^tom,  scqui  /.  Periznmus  ||  4.  facta 
imns:  cxpugnandis  j|  mittij  om.  B.jcstjom.  B.  ||  5.  quantuni  cquis]  M: 
II  3.etFasusejB?/)/em/Ne(VVt;)rae/".):(  quidem  (B  r/eZ.  b  om.  g)  quantum 
cftusi  Bas.  b  etiusi  c  Kr.  etfusum  secqui  in  [om.  ?  nnnnulii)  collcs  ||  6. 


s  dun  11  4.  a  scptentrione  B:  ad  se 
ptentrionom  M  septentrioncf.  ||  ar- 
duas  ct  rectasj  M :  ardua  et  roctas 
B  arduc  crectas  etc.  g.  \\  6.  postcro 
die  g  nnnnulli  ||  10.  ut  opem  ferre  . . 
possint  Lnv.  3  nnn  improb.  Wt  ||  po- 
stulet  res]  b  Crev.:  rcs  postulet  B 
postulent  res  g.  \\  possintj  possentj- 
unu.f  propcrent  edd.  vg.  ||  XXI,  1.  ct 
ab  tergo  et  abj  scripai  e  ci.  Kochii 
l.  l.  a  tergo  et  a :  et  ab  B?-  ct  a  ?•  ab  ? 
del.  Bas.  b.  ||  2.  Trallis  etj  scripsi 
Tralles  et  77a)7.:  Tralii  et  'vet.  lib.' 
Signnii  Trallis  (B)  veL  Tralles  vel 
Tralli  Bf.  ||  4.  malej  om.  B.  ||  5.  ma- 
nu  B.  II  G.  temercj  M :  om.  \\  utj  et  ut 
Crev.  II  ut  insuetij  aut  anle  aut  post 
adiuvantes  ictum  collocat  Knchius 
l.  l.  II  arte  nQc^^post  nec  om.  B.  ||  8. 
habeutj  om.  B.  ||  9.  dctegebant  B? 
detcgebanturcz'.  Wt.  II  10.  ubialtior, 
quam  latior  ci.  I.  Periznyiius  ||  11. 
qua  evellantj  I.  Periznnius:  quac 
ueliant  g  plerique  quo  uellant  (aut 
uellent)  g  quae  uellent  b  quac  uel- 
letB.  II  .  sic  ut  passim  procurabe- 
bant,J  scrip.n  sec.  ci.  Ma.  Sic  cum 
passim  procumberent, :  ,  sicut  (al. 
sic  ut)  passim  procumberent .  codd. 
vg.  cf.  Walchium  l.  l.  p.  265,  sicut 
tum  passim  procubuerunt  Bauerus 
(Heus.)  II  13.  pugnandum  estj  pu- 
gnandum  B.  |1  14.  instarej  M:  stare 
II  XXII,  1.  L.  ManliusJ  nm.  B.  ||  fle- 
xci'  B.  II  2.  factum  B,.  ||  3.  subsidio 
g.  II  maximo  saepe  usuijlM:  maxime 
saepe  suisB^  maxime  spei  suis  (g?j 
edd.  vett.  \\  fuerunt]  M.^  (^ antiqua 
scriptura^  Gelenius)  Bas.  b:  fuerant 
M  test.  Mog.  rell.  \\  4.  uenerunt  B.  || 
5.  (et)  Ma.;  mecuni  facere  video  Seyf- 
fertum  l.  l.p.  828 .97.  ||  7.  telij  om.  B. 
II  8.  coiciebatur  B.  ||  9.  coiecerunt 
B.  Ii  iisj  B:  hi  ||  XXIII,  1.  obstantj 
oTn.  B.  II  2.  (aut)J  Ma.  (aut  debilitati 
om.  g  unus)  ||  praedaqucj  M?  iinu^t: 
praeda  quibus  B  pracda  quibusquc 
jpraedatibusque/.F.Gr.  ||  abstinct 
militem;  sequiJ/)(/A-. :  abstinct .  mi- 
litem  sequi  edd.  vett.  abstinerc  mili- 


per  omnes  Mg  duo :  romanis  B  inter 
omnes  f.  ||  amtractusjM:  anfractus 
B;-.  II  7.  ualles  B.  ||  8.  immodicus  M: 
om.  II  9.  quadragintaj  om.  B.  ||  10. 
(in)  unoMa.  ||  porjinter  ci.Dr.  \\  11. 
iuvcnisjM:  uiresBuiri  s".  ||  XXIIII, 
2.  captivosj  om.  B  captiuas  s"  pauci 
II  3.  primo  eius  animum  [Gaertn.?) 
Aldus  II  eratj  fecerat  /.  F.  Gr.  \\  3  sq. 
vim  (fccit) ;  dcinde  .  .  fecit  /.  F.  Gr. 
II  4.  amansj  avarus  Knchius  1. 1.  \\  5. 
quo  duo,  nej  nm.  B.  ||  insequcnte 
Bg plerique  \\  6.  stationesj  M  (g  pau- 
ci?}:  custodiam  ||  9.  prius  B  ||  10. 
mulieris  B.  ||  et  iniuriam  corporis] 
M?  cf.  V.  Kohlerum  l.  l.  p.  71:  ante 
et  om.  B.  II  11.  aliaquej  cf.  Walchi- 
um  1. 1.  p.  216  sq.  Schadebergium  nov. 
ann.  ph.  suppl.  1,430:  illaque  ?  duo 
reliquaque  Burmannus  ||  XXV,  1. 
Ad  Ancyram  (angiram  M)  in  sta- 
tivaj  M  Bas.  b:  ancyram  ad  statiua 
B  Ancyram  (?)  in  (om.  al.)  statiua  s 
Ad  Angiram  statiua  erant  et  Lov.  3 
11  oratorcs  TcctosagumJ  B  Lov.  3  || 
ab  Ancyra  (angira  M)J  M  Bas.  b: 
om.  II  2.  tempusj  ow.  B.  ||  5.  actae  M 
iactatae  /.  F.  Gr.  dictae  Signnius  || 
pacisj  om.B.  ||  7.  (quodj/.F.GV.  ||  8. 
clegerunt  M.  ||  fraudij  M :  fraus  jj 
quoius  M.  II  9.  ducti  suntj  om.  B.  || 
quiaj  qui  quamquam  ci.  Wt  (qui  g 
dun  cf.  Dr.)  ||  10.  scsccntorum]  cf. 
7'iil7nanns  l.  l.p.  59  ||  11.  AttaloJ  om. 
B.  II  12.  ctj  om.  B.  II  cques  iussus,  /. 
F.  Gr.  II  accepitj  cepit  B  excepityl. 
Periznriius  \\  13.  conscrvandisj  om. 
B.  II  GalliJ  om.B.  \\  16.  perfidc  g-^uo 
//.  Grolius,  A .  Perizonius  (al.  h.  i.  g 
ap.  Dr.)  II  iraj  (Mj  Bas.  b;  om.  || 
XXVI,  3.  locaverant  Ma.  ||  4.  (kp- 
padocisj  Ma:  Cappadoces  (capa- 
doccs  B)  II  -MorziJ  /firz  =  Morzii  ce. 
Dr.:  Morziae  alt.  ci.  Dr.  Morzis  Si- 
gnnius  \\  5.  appro|  (pinquarunt  om.) 
B.  II  fractosj  nm.B.  \\  7.  aut  [promo- 
vere  eam,  autj  Heus.  (|  nudaret  Bg 
duoMog.  II  audcbats-^/^o.l/o^.  |j  plu- 
ra,  [RomanisJ  Heus.  ||  [abj  dcsti- 
natum  /.  F.  Gr.  ||    XXVIl ,  1.  et 


LIB.  XXXVin,  20— 3G. 


LV 


stando  uulneribus  Bs-.  I|  2.  palati  s 
perlati  s  unus  ||  (fugerunt)  I.  F.  Gr. 
fuerunt  B.  ||  3.  in]  om.  B.  ||  4.  qui- 
dem]  i>m.  B  cf.  Wt.  ||  5.  qui]  quia 
B.  II  XXVIII,  1.  quintius  B  et  sic  c. 
31  §.  2  II  elegcrunt  M  legerunt  Mo- 
dius  II  2.  et  in]  et  B.  ||  3.  in]  et  in 
Ri/cquius,  at  cf.  Beckerum  ant.  R.  i, 
485s^7.  (486 n.  1011)  ||  4.  aquae]plu- 
uiae  M.  ||  5.  percontatum  B.  ||  6. 
recusarent]  "Sl^pauci:  excusarent  || 
opsides  B.  ||  iuopes]  B?  Ma.:  ino- 
pis  II  quadraginta  Pronnaei]  add. 
INla.,  qui  cf.  \\  autem]  Nesiotae  Bas. 
b,  at  V.  Ma.  Pronesotae  Doujatius 
Pronaei  ci.  Dr.  et  velsic  ye/Pronesii 
Crev.  II  Cranii]  Sigonius  {iion  Bas. 
b,  quae  Cranouii) :  grannoni  Bs-,  al. 
ap.  Dr.  et  Cranii  ci.  Dr.  ||  tam  ei  7*.  /. 
B,  §.  7  samei,  etc;  de  g  cf.  Dr.  ||  de- 
derunt]  om.  B.  ||  8.  quietem  exue- 
rint]  Bas.  b  et  vel  sic  vel  quietem 
exuerunt  coll.  Gel.  adn.  INI  {cf.  ]\Ia. 
362  n.  1):  quietum  excitaucrunt  ma- 
lum  B,  excitauerint  malum  g  itnus 
quietum  excitaucrint  malum  (Bteste 
Goell.)  Wt.  II  9.  volucrunt]  om.  B.  || 
XXVIIII,  1.  possetp«Mc/s'.  II  3.ma- 
gnajM:  om.  \\  4.  harenaeB.  j|  5.  lon- 
giore  B  pr.  ||  certiusque]  M:  cer- 
tioreBg-  [\\tpraef.j  ||  8.  nec]  neue  : 
nonmdlinenduoneunus  \\  ut  paruni- 
per]  parumper  B.  ||  9.  cottidie  B.  || 
(eorum)  Crev.  ||  supererant]  Mbs': 
.superarent?  superabantB.  ||  XXX, 
1.  Samae]  Bas.  a:  same  M  o?n.  B;. 
II  peloponensum  B  et  sic  c.  sq.  §.  65 
32,3  II  3.  philopoemenenB.  ||  4.phi- 
lopoemenesBe<  sicinfrasaepius  \\  5. 
ferme  B:,  g  ap.  Dr.  ||  6.  castellis, 
quae  omnis  adempta  erat]  (M.^;  Bas. 
b:  castellisq;  oiSs  adempta?  erant 
B  castellis  quae  omnes  (omnis  al.) 
adepti  erants"  castellis  qui  omnis 
adempti  erant  s  et  castellis  quae 
omnes  adempti  erant  et  casteilis 
quae  omuis  adempta  erant  singuli  g 
castellis  quae  omnia  ademta  erant 
ci.Dr.  castellis  vicisque,  qui  omnes 
adempti  erant,  Wt.  ||  7.  simul  ut  B 
simul  id  /.  F.  Gr.  ||  Lan]  Bas.  b. 
Glareanus:  lamin  Bs";  al.  ap.Dr.  || 
occupaueruut  B.  ||  8.  Lacedaemo- 
uios]  om.  B.  II  X.XXl,  2.  Las]  Bas. 


b  :  Lace  Bs- ;  al.  gap.  Dr.  \\  3.  cst]  ojn. 
B.  II  4.  Philopoemen]  sic  hic  certe 
M.  II  XXXII,  3.  in]  g:  om.  Bg.  \\  ex- 
citi]  M:  adciti  vel  acciti  ||  4.  niisis- 
sent]  om.  B.  ||  8.  distinxi  cum  Heiis. 
!|  XXXIII,  2.  fecissent  g\  cf  Biitl- 
nerum  ohs.  Liv.p.di  \\  3.  vim  ab]  Zac. 
rel.  om.  B.  ||  7.  summovere  turbas 
(turbam  M  turbatus  g  dun)  et  pro- 
tegere  MBs(Wtj:  submoueret  tur- 
bas  et  protegerct  s'  vg.  submoue- 
rent  {s.  summouerent)  turbas  et 
protegerent  5  unus  I.  F.  Gr.  ||  arce- 
re  .]  \V't:  arceret,  (MjBs  vg.  arce- 
rent,  g  imus  I.  F.  Gr.  \\  tumultu  con- 
citato  (concita  g  unus)  turba]  IV: 
turba  tumultu  concitato  M  tumultu 
concitata  turba  g  duo  {al.  ap.  Dr.) 
Wt  praef.  tumultu  concita  turba /. 
F.  Gr.  II  9.  de]  om.  M?  ||  foedere  in- 
tegro  M.  II  obligarentur]  M:  obli- 
gentur  ||  10.  decem  septem]  B.  || 
XXXIIII,  4.  redduci  B.  ||  6.  ac  la- 
cedaemoniis  B.  ||  ab  B.  ||  sqq.  recte 
distinxeriint  Duk:.,  Crev.  \\  compre- 
hendi  M.  ||  7.  permissu]  persensu  B 
cousensu  Kr.  ||  9.  septiugentos]  g 
nonnulli:  octingentos  B  edd.  vett.; 
al.  g  ap.  Gr.  (|  assuerant  Bs  unus: 
adsuevcrant  (adsueverat  duo)  || 
XXXV,  1.  ad]  B.c:  apud  M  (?.?)  || 
messalam  {et  sic  simplici  1  §.  7.  9)  B. 
II  quum  (M?) . .  deiecissetM  Bas.b  : 
om.  .  .  decessisset  B  ;  de  g  v.  Dr.  ||  4. 
aede]  B  Dul:  Bekkerus:  aedem  gvg. 
Kr.  (c.278)  ||  signum]  om.B.  ||  a  P'.] 
Sigonius:  ab  Cn.  Bs;  al.  ap.  Dr.  ||  5. 
clypeaB.  ||  a.m-ata.']  gpauci,  Pigliius: 
aerata  ||  Pulchro]  M:  om.  \\  Servio] 
M:P.  II  6.  accusaveraut]  Mog.:  ac- 
cusauerunt  M  accusati  erant  s".  jj 
9.  quina  dena]  xv  Glareanus  quina 
M.  II  et  millenos  et  ducenos  ci.  Dr. 
II  10.  temptavit  I.  F.  Gr.  ||  XXXVI, 
1.  e]  ex  B.  II  2  sq.  reducere  —  Hispa- 
niis]  .M  (^anliquior  lectio'  Gel.)Bas. 
b:  reduceret  M.  Sempronius  pi'0- 
praetor  .  Hispaniis  B  (Wt)  redu- 
ceret  M.  Sempronius  pro  Hispaniis 
(s.  Hispanis^  etc.  g.  ||  4.  triduum]  M: 
primum  B,  in  triduum  Aldas  ||  5. fu- 
erat]  erat  B.  ||  7.  ut  iis  Bs-.  ||  antea 
B.  II  habuerunt  B  (Wt  praef.)  \\  8. 
plcbis]  om.  B.  |(  9.  et  Fund:ini,  in] 


LVI 


ADXOTATIO   CRITICA 


nm.B.  II  10.sortc]r,7«.B.  ||  XXXVII, 
1.  deindc]  dciiide  in  B  dein  5-  duo  \\ 
6.  huic  so.xccnta  M:  his  scsccnta  B 
ei  (yei  et  vel  ex  vel  o7n.)  ducenta  ;.  \\ 
leges]  Bas.  b:  legem  ||  9.  mille  et 
quingenta]  g:  mille  et  quinqua- 
ginta  B»-  duo  millia  et  quingeuta 
A.  liubeniu.i  (|  10.  praesidio  deces- 
sum  est .  Bas.  b  :  decessit  praesidio 
.  ct  B?  praesidio  dcccssum  M  prae- 
sidio  decessum  .  et  Wt  praef.  \\  11. 
Oroanda]  ojn.  B;  de  s  v.  l.  v.  Dr.  || 
XXX^MII,  1.  fere]  M:  nm.  |j  cnm 
Antiocho]  om.  B.  ||  2.  Antiocho]  M: 
om.  II  3.  praestant?  !//iM.s  pracstanto 
Murelus  \\  cum  iis  Bas.  b.  ||  4.  ad 
Halyn]  Budaeus:  achanim  sim.  g  ad 
Tanaim  B?.  ||  5.  praeter]  add.  Boe- 
clerus,  I.  Perizonius  (Ma.^i  praeter 
militum  add.  ci.  Dr.  nisi  Tillmanna 
1. 1.  p.  59  II  quo  quaeque  /.  Perizn- 
niu.';  (Ma..)  \\  6.  fines]  vires  Walchius 
l.  l.  p.  16  .S17.,  at  V.  cens.  act.  Lips. 
1815,  1638  \Vi  211  ||  redeunto]  B 
Muretus:  redeunt  ;  ^/«0  redeant  vg. 
II  7.  nunc]  M:  nm.  ||  8.  de  h.  l.  in  uni- 
versum  cf.  Tillmajinsl.l.  ||  fugitivos] 
captiuos  B.  II  quis]  qui  ;  pauci?  {cf. 
Dr.),Ascensius  ||  actuarias]M?i/n!/s; 
om.\i;  tectas  et  quinquaginta  actu- 
arias  Meihnmius  tectas  neve  plures 
quam  -  naves  Ma.  tectas  Dederichius 
(juaest.  phil.  p.  20;  al.  ad  h.  l.  v.  ap. 
Dr.  II  actuariam  nullam,  quae  .. 
agatur  I.F.  Gr.  \\  quarum  nuUa]  In. 
Schefferus  (Ma.):  nulla  quarum  M 
nuUa  B?  quae  {tum.  agantur  1  Meibo- 
mius  II  triginta]  in  (I  B)  xxx  B?  in 
XX  ;.  II  monerem  (ex)]  monerem  -j- 
cx  Ma. ;  ortum  vid.  ex  ex  v.  l.  es  (mo- 
neres  ^c.)  .«/wcr. :  monerem  ex  '^  anli- 
qualectio'  i.  e.  M  teste  Gel.  Bas.  b 
minorem  ex  M  teste  Mng.  (imn  igilur 
^graviler  er ra t  Krei/.^is.')  mouerem  ea 
7.01?.  4  minorem  ea  ?  minore  ea  B.  || 
9.  pccunias  B.  ||  13.  argenti  —  milia 
{s.  milliai]  v.  l.  ;  et  vv.  dd.  adn.  v.  ap. 
i>r.  (c/".  Ma.)  II  pondo].s'/ce//(77«P/-wc. 
de  fig.  num.  §.  13.  p.  1349  P.:  om.  ; 
dun  i.  B;  num  libras?  ||  14.  fit]  g  ple- 
rique  Ma. :  sit  B?  unus  fiet  ;  duo,  om. 
Lnv.  6  {cf  Dr.)  fiat  vg.  fuit  ci.  Dr. 
finicrat  Heus.  ||  septem  [drachmasl 
ClOCCYin']    ex  Pol.  add.  Tillmanns' 


l.l.  II  17.  disccptando  c/disceptanda 
s-  pauci  disccptanto  g  unus?  I.  F. 
Gr.  II  XXXVIIII,  6.  rcmissa]  'an- 
tiquior  leclio'  (M)  tesleGel.:  demissa 
s  unus  demissa  B  dimissa  s.  ||  9. 
Drymusam]  M:  dromysam  B,  rfe  ? 
cf.  Dr.  Drymussam  Vr.^^inus  ||  13. 
datae  eis  usque  ;  unus,  Gehhardus; 
de  ;  cf  Dr.  ||  14.  chersonensum  B.  || 
agros  M  ie.-<t.  Mog.  agros  eius  (;?) 
Bas.  b.  II  17.  intcgra  ad  senatum 
res]  scrip.4,  res  anle  reicitur  addens; 
integra  rcs  ad  scnatumf'7. .-  integra 
ad  senatum  B?  ad  senatum  integra 
5.  II  XXXX,  2.  denuntiauitque  s 
complures  |j  agrorum  ;  nonnulli  jj  4. 
chersonessum  B.  ||  7.  ita]  itaque  ; 
nnnnulli\  Asti]  M:  Astii  B»;  al.  ad 
h.  l.  Dr.  Kr.  ||  10.  postrcmos]  su- 
prcmosB.  !|  11.  primum]ow;.B.  ||  12. 
Thra.c-dsh.l..nnev.l.libri  \\  14. aequus- 
que  B.  II  enim]  M:  om.  ||  XXXXI, 
1.  Beudidium]  Bas.  a:  Vendidium 
Mediol.  1505  Mendidium  lihri  ||  3. 
iam]  M :  et  B  j  om.  ;  dun  ||  et  miiites] 
milites  B.  ||  plurimum]  ^  .tincera 
leclio^  (M)  teste  Gel.,  g  unus  {Mead. 
1.):  07n.  II  damni]  (M)  tesle  Gel: 
amissumBjomissums-.  \\  acccptum] 
(Mj  B  Mead.  1:  inceptum  id.  in  mg., 
rell.  s  (\Vt  ad  h.  l.  ci.  eo  nitilur,  qund 
vnc.  morte  a  codd.  abesse  opinatur). 
II  4.  (quem)  Crev. 
unus ,  non  imprnh. 
B?  tres,  anle  procul  collocat  unus 
8.  Saveu]  M:  Salen  s  unus  Salent 
B?  Salentum  etc.  s-  ||  posuerunt  ca- 
stra]  0771.  B.  II  triaticus  M;  al.  ap. 
Dr.  II  12.  tunc  quoque  B,-.  ||  13.  ho- 
stes]  Mead.  2?  hosteis  {?)  M:  ho- 
stium  II  quinquaginta]  om.  B  ;  com- 
plures  II  delectis  equitibus]  edd.: 
delectis  peditibus  ||  15.  adeo]  M: 
ab  eo  B  ab  ;.  \\  XXXXII,  4.  L.]  M 
(sduo):  Q.  II  4.  Massiliota]  M:  Mas 
saliota  B  Mead.  1 ;  al.  op.  Dr.  ||  m. 
turius  B.  II  Crassipes]  Bas.  a:  gi"as- 
sus  (B)  et  crassus  ||  8.  utrisque]  M: 
utrique  (utique  s  U7ius)  ||  11.  vendi- 
tantis]  B:  uaendentes  M;  s"  v.  l. 
ap.  Dr.  II  optinere  B.  ||  xM.'  Acilio] 
{Harl.  ?\Signnius:  m.  aulio  B;  s  op. 
Dr.  II  1'2.  M.]  c.  B.  II  13.  fuluium 
B.  II  decedere~deducere]decedere 


Aincolae]  om.  s 
r.  II   6.  ut]  om. 


LIE.  XXXVIII,   36—49. 


LVII 


B.  il  XXXXIII,  3.  imperata  quac  B 
imperataque  a  g  nonnulli  |j  4.  pri- 
mum]  om.  B.  ||  5.  opsessos  B.  ||  ha- 
bita]  edita  A:fccnsius  ||  6.  (abiatos 
esse)  Heraldus  ||  non  superesse  g 
6'ir/omus  II  8.  Ambracienses]  M:  o?n. 
II  9.  M'.]  m.  B.  jl  M'.]  M :  m.  B.  ||  10. 
ipsum  fuluium  B.  ||  ll.postulaturus 
sit]  postulet  B.  II  13.  utique]  om.  B. 
II  niavult]  unauultM.  ||  X^XXllII, 
i.ueniret]  M:  rediret  ||  4.  portoria] 
(^;  duo  ?)  Ascensius:  portari  ca  B; 
portoriaea3/o^.  ||  XXXXV,  l.scse] 
esse  Bekkerus,  at.  v.  Kr.  (c278.)  ||  3. 
prope  in  ipsis  ci.  Wt.  ||  4.  inuenisset 
B  non  improh.  Wt.  ||  5.  facere]  om. 
B.,  non  improb.  Wt.  ||  6.  iussisse]  cf. 
sqq.:  scivisse  Kr.  improh.  Wi  211 
sq.  II  iussisse,  per  legatos  ante]Ma: 
fuisse  saepe  legatosanteBiussisse. 
saepe  legatos  ante  missos,  g  vrj.  ||  7. 
puplicumB.  II  8.  at  eo]  Bas.  b:  ad 
eo  s  adeoBan  eo  eic.g.  ||  desumpse- 
ras]  M  (desumseras  J/caf/.  1 /):  as- 
sumpseras  B  assumseras  elc.  s"  cf. 
Dr.  II  an  e/c.]  negalionem  inseri  iuhel 
Seyffertus  l.l.p.  830  sq.  \\  ad  bivia] 
M  ?  Bas.b :  auia  B  uia  s".  ||  XXXXVI, 
1.  mixtum]  om.  B.  ||  vitiati]  ^l :  mu- 
tati  II  2.  cum]  om.  B.  ||  nostro  ?.  H 
nuntius  illinc  redisset]  pjost  lac. 
credidissetB.  ||  4.  in  vocc.  igitur  inci 
expl.  B.  II  distinxi  ex  Duk.  et  Crev.  sent. 
(attonitae  f  ^-es,  ^Jog.)  \\  eranttan- 
tae..  moles,  fundis  Mog.  \\  conster- 
natae]  M?  duo  Mog.:  consternati  || 
5.  avium]  apium  {/)  et  apum  pauci 
s.  II  11.  bellum]  Bas.b:  bella  1|  uun- 
t(.s.c)iaretur]/i6n/jas.  6:  nunt(5.c)ia- 
Tcwi\xr  edd.vett.  ||  12.  uelitis  s-;:>auc/, 
/.  Gr.  II  13.  placeats- /5ai/c«  ||  ad  po- 
pulum  ferri]  M:  adferri  et  afierri  s" 
referri  edd.  vett.  \\  14.  audieutes]  Ms-: 
obedientes  sr.  ||  XXXXVII,  1.  acce- 
pimus  f /3ai/c/ 1|  2.  esset— esse]  ^an- 
tiqua  lectio'  i.  e.  (iSI),  qua  nota  in  sqq. 
titar  sine  addilamento  ad  enotandas 
lecliones  antiquas  a  Gelenio  ex  cod. 
Mog.  vel  diserio  ie.^iiimonio  addilo  vel 
tacite  dcsumpias:  essc  uideretur,  pa- 
rati  essent  ||  3.  honestandae  ?  pleri- 
que  11  4.  ct]  om.  Mog.  \\  5.  P.  C.  add. 
(M)  Bas.  b:  om.  \\  vos]  post  M  c.f. 
Wt.  II  7.  meis  ipse]  M:  me  his  ipse 


et  me  his  etc.  g  cf.  Dr.  ||  9.  Asiam] 
M:  terras  has  vel  haa  terras  {sic 
Besslerus  adn.  ad  lih.  XXXI,  2,  2,  cf. 
act.  ani.  1842,  482)  g  terras  Asiae 
Otio  l.  l.  p.  82.  II  9.  sq.  Gallis;  re- 
mota]  g  Mog.  et  sic,  ni  malis.  (Gallos) 
remota  /.  Perizonius:  .  Gallos,  re- 
mota  g  Sigonius  ||  10.  accusantes  s^.  || 
11.  omnes  Asiae]  (M):  Asiam  ad 
omnes  s-;  forl.  Asiae  omnes  H  utra 
graviori]  (M):  utrum  [al.  utrum  a) 
grauiori(a/.grauiore)  |(emoto]  (M): 
moto  [cf.Dr.)  II  12.  seds-:  nm.  g  et 
edd.  II  referant]  edd.:  referam  || 
XXXXVIII,!  .sq.  quidem  ista  vcra. 
verum]  scripsi:  quidem  ista  uera  M 
hacc  ita.uerum  g  fere  omnes  {al.  ap. 
Dr.)  quidem  ista:  verum  ci.  Dr.  ||  2. 
quondam,]  Walcliius  1. 1.  p.  118  .'^7. : 
,quondamiJ(7.  I|  4.inmunitatem]Z/in 
immunitatem  \Vt:  inmunitatcmve 
s.  immunitatemve  vg.  ||  aliis  vecti- 
gal]  (M?)  Bas.  b  :  uectigal  {de  g  v.  l. 
cf.  Dr.)  II  mareque  /.  F.  Gr.  \\  5.  ar- 
cibus]  (M?)  Bas.  b:  partibus  ||  7. 
sciatisne]  M  {Lov.2?):  scitisne  el 
satisne  ||  9.  cum  Antiocho,  non  cum 
Gallis]  M:  cum  Gallis  g  plerique 
cum  Antiocho  g  pauci  \\  senatus] 
M:  et  senatus  s'  {v.  l.  ap.  Dr.)  his 
senatus  Bas.  b.  ||  14.  sed  si  ogo  g 
pauci.-Mdus  \\  vel  quae  ideo  nuUius  — 
comprobaverunt,  quia  omnibus  — 
adhibet  vel  quae  ideo,  quia  omni- 
bus—  adhibet,  nullius  —  compro- 
baverunt  Ileus.  \\  nuUus  I\Is'  duo  || 
15.  at  pro  g  {Lnv.2)  si  pro  Crev.; 
fori.  immo  pro  l|  [potius]  postuhi- 
rem  Ileus.  \\  16.  mihi]  I\I:  militiaes' 
militiae  aut  (uel  al.  uel  aut  al.)  g.  || 
XXXXVIIIl,5.eai-um]  (M.?)  Voss.f 
Bas.  b:  eorum  g  bonorum  s'  it7ius 
II  0.  de  me]  M:  om.  \\  facit  Lcv.  2 
Ileus.  II  7.  et  praestaro  potui  Lov.  3. 
I|  necubi  notis  sibi]  M:  necubi  in 
his  Lov.  3  ne  ibi  vel  ne  qui  in  (in  om. 
al.)  his  etc.  g.  ||  9.  hoc  casu,  quo] 
{Gaertn.)  Aldus:  hoc  iniquo  casu 
quo  Lov.  3  hoc  quo  casu  s'  hoc  casu 
s-  hoc  uno  casu,  quo  Oiio  l.l.  p. 
82.97.,  a^y.  Wiol,  179,  hoc,  quod 
Ma.,  num  hoc,  quod  casu .?  ||  12. 
proconsul]  (M)  Bas.  b:  per  g  tres, 
om.  relL  ||  13.  velIem].M  Ma.  et  sic 


LVIII 


ADNOTATIO    CRITICA 


ipse  ex  ]\I  resiitueram:  uolui.  ||  L,  1. 
crimma]  M  ^ldus:  crimen  ||  valuis- 
sent  Alchis  ||  produxissent  Siqoyiii 
ed.  iert.,  Duk.  ||  4.  et  clariore"]  M: 
om.  II  9.  quoi(iuam  M.  ||  12.  ab  eoj 
P.  Burmunnus:  ab  lihri  (ab)  Ruhn- 
kenius  v.  mnemos.  III,  58  sq.  ||  (a)] 
Burmannus ,  Ruhnkenius  \\  LI,  1. 
plebis]  edd.:  vel  g  tres  illis  g-  unus, 
om.  ;  plerique  jj  3.  versus  typntheta 
ut  vid.  1.  F.  Gronovii  \\  4.  uutum] 
M:  nutus  ||  pavum  perperam  afferri 
tnd.  ex  M  v.  Kr.  cvii.  ||  14.  vera  /. 
Perizonius  \\  LII,  2.  reus]  res  per- 
peram  afferri  vid.  ex  M  v.  Kr.  3(i3.  || 
inciperetj  M :  sciret  ||  submittere] 
M  i  g  Bas.  b :  submitteret  g  pleri- 
que  II  5.  de  Fo.  Romano  M:  populi 
Komani  vel  P.  11.  |j  secessionem- 
que  — fecisset]  Bas.  a:  s  ap.  Dr.  ||  7. 
ut]  M:  om.  |{  ante  annos  scptem- 
decim]  Crev.  Dr.  quicf.:  ante  annis 
XVII  Aldus  ante  annos  quindecim 
M  anteas-.  \\  tribunum  Mcf.Dr.  \\  10. 
escusasset]  M:  excuset  ||  LIII,  2. 
fugavitque]  ;:  necauitque  M  fuga- 
uit  s.  II  3.  recepit  —  L.  Scipioj  (M) 
Bas.  b  reccpit— L.  Cornelius  Scipio 
Gelenius  in  adn. :  de  ;  cf  Dr.  \\  re- 
cipitMa.  II  succumberet?Vos— peti 
feretis?  Ma.  ||  P.  Africano]  M: 
pacis  Africani  |[  peteretis]  impe- 
traretis  Seyffertus  1. 1.  p.  829  sq.  \\  4. 
(vestris)]  scripsi:  uestris  libri,  Seyf 
/er/i/5/. /.  830; /ojMiostris  Ma.  ||  un- 
quam  (cum  qua  M)  — saltem  I\I  Bas. 
a:  om.  ||  5.  et  deliberaturosj  g:  de- 
liberaturos  g.  \\  9. ,  et  illustrior  *■. ,  et 
clarior  add.  Ma,  ide?nqiie  signi/icarat 
Wt  praef:  om.  ||  prima  pars  — prae- 
bitaj  M :  cui  par  habita  ||  10.  quid 
adj  (^M)  Bas.  b:  quoad  (quo  ad  al.) 
M  tesle  Moff.  s  qui  ad  g;  ad  sqq.  g  v. 
l.  ap.  Dr.  II  11.  unusj  (M)  Bas.  b: 
unam  (uiam  unus)  g.  \\  LIIII,  1.  ad- 
latrarej  et  allatrare  edd.  v.  Quint. 
vm  6,  9 :  ac  lacerare  ;■  duo  lacerare 
rell.  II  2.  reui  ingressij  M :  ;  v.  ap. 
Dr.  II  3.  Qmvites]  Brissonius,  Crev.: 
quaeratur  ||  8.  post  mortem]  edd.: 
morte  ||  10.  et  ipsiusj  M:  ipsius  ||  11. 
exstatj  (M.?)  Bas.  b :  exstat  et  s  esse 
etspleriquc  \\  rogASsentl  g  pauci  edd. 
veit. :  rogassct  ?  rogas  Sijonius  (al. 


'  s  cu7n  rel.  ad  h.  l.  v.  l.  v.  ap.  Dr.)  |1  LV, 
1.  rogatione  Petilia  (Ms-«nws).?Bas. 
b:  rogatione  Pctilii  etc.  s.  ||  4.  Acu- 
leonisj  (M?)  Bas.  b:  cuUeonis  M 
test.  Mog.,  Aldus;  de  ;  v.  Dr.  ||  5.  A.J 
M(s  unus  ?):  om.  \\  G.  sqq.  v.  Momm- 
senium  Gesch.  d.  r.  Miinziv.  p.  402  sq. 
?!.115;  v.l.ap.Dr.  ||  retulerit  M:  re- 
tulerat  ||  9.  e«12.Jn'<Hi  r/f/quadragies 
{s.  quadragiens)  sub^t.ilti  nola  addi 
debeat  dubitat  Ma594n.l.  ||  11.  con- 
cerpsissej  {s?)  Subellicus,  Budae- 
us:  comjjressisse  s  comprensisse  s 
unus  'conscripsisse  i'e/consc'psisse' 

i 
[immo  c  non  c')  Gaertn.  ||  LVI,  1. 
tine  tum  maximej  M:  exitu  maxime 
;•  fine  cum  maxime  Wt  cf.  praef. 
exitu  cum  maxime  Modius  \\  2.  [et  6.) 
I\I.  Naevium  (e/M.  Naevii)]M.  ||  non 
ubi  mortuusjM^T^oss.  .**):  om.  g  (rel. 
V.  l.  ap.  Dr.)  II  3.  deiectamj  Dr.: 
disiectam  ||  5.  recte  distinxil  Heus.  \\ 
6.  nebulonem  modoj  s  duo:  modo 
nebulonem  JM  nebulonem  s  I.  F. 
Gr.  II  appellantis  M.  ||  9.  currisse  s 
unusaccm-risseci.Duk.Dr.  \\  dictuin 
eratj iil (Gaertn.?) : iussum  erat  etin- 
uenerat  H  lO.bincenimipseJ  M:haec 
enim  ipsa  (sic  Bas.  b)  vel  haec  enim 
ipse  vel  haec  enim  ||  11.  degenera- 
ritj  Bas.  b:  degenerauit  et  degene- 
rauerite/c.  s-  \\  cumulatas  eiJBas.  a: 
cumulatas  et  e^c.?.  ||  LVlI.l.mode- 
rantis  ad  civilera]  Dr.:  moderandis 
ad  civilem  vg.  motlerantis  uilem 
M.  II  3.  desponsata  M»  Ires;  al.  ap. 
Dr.  II  6.  interj  M :  in  ||  8.  ei  ipsij 
Walcldus  l.  l.  p.  101:  et  ipsi  s  ipsi 
iyVj  s-  II  desponsatam  s  duo  \\  quam- 
quamj  quam  s  Sigonius  \\  LVIII,  1. 
FuriusJ  1.  furius  M.  1 6.  re  publica] 
populo  Ilomano  ?.  ||  <.superiecissej 
?:  subiecisse  s  unus  superauisse 
g.  II  8.  consulem  — visumj  addubitat 
VVt.  II  9.  viam  ci.  Dr.  \\  10.  regulos 
duces  M  Rhodios  duces  et  duces  s 
singuli  reges  ducesque  mg.  Jscens. 
egregios  duces  Ma.  '|  11.  arguij  (M) 
Bas.  b :  arguique  ei  argui  quoque  || 
12.  quamquam  extitissej  M:  quam 
exstitisse  eic.  s  quin  exstitisse 
Mediol.  1480  quin  cxtitisset  Ascen- 
sius  quaraquam  exstitisscnt  ci.  Dr. 


LIC.  XXXVIII,  49- 


9.     XXXVIIII,  1  —  5, 


L  VII II 


^uin  oxstitisse  et  ci.  Kr.  cviii.  |i 
(VIIII,  2.  quum  (?)  uim  magnam 
habuissetM;  uim  magnam  habue- 
rit  II  3.  an]  lihri,  edd.  vett.,  Ma:  an 
non  A.^icetisius,  vg.,  Seyffertus  l.  l. 
p.  830.  11  omnes  . .  conferantur  g- 
unus,  Crev.  ||  est]  Seyffertus:  sit 
lihri  {s\t)  Crev.^la,.  \\  6.  in  longitu- 
dinem]  M:  longitudinem  g  longi 
tudine  Wtprae/".  ||  maria  in  latitu- 
dinem]  M:  maria  latitudinem  g  in 
maria  latitudinems-marias- f/'/o  lati- 
tudineWt/i/-ae/'.  ||  T.quum^Mc/".  Ma 
362?i.l.;  nnnne  cum.')Bas.b:  om.  \\  8. 
ubi](M)Bas.  b:  id  ubi  l|  10.  in  car- 
cerem  inter  s  tres  \\  LX ,  1.  et  S.  C. 
(M)  Bas.b:  ex  senatus  consulto  |i  5. 
propagaverit]  M:  prorogauerit  ||  6. 
in  carcere]  s  quatlunr,  Sifjonius,  I. 
F.  Gr.:  L.  Scipioncm  in  carcere  ||  et 
in  vinculis(Zoy.6)i'(7.  ||  7.  homines] 
omnes  et  omnes  homines  ?  singuli  \\ 
9.  ea  pecunia]  g  edd.  vett.:  pecunia 
illae^  illapccuniafpecuniai-^/.  tanta 
pecunia  Heumannus\\  amicisque]M: 
amicis  |(  10.  accusatores]  M  (Mead.l) : 
accusatorem. 

LiB.  XXXVIIII  in  periocha  Fla- 
minius  fratcr  et  Flamini  frater  g 
Flaminini  frater  ci.  Dr.  ||  T.]  (). 
lahnius:  om.  Naz.  e  Quintii  s"  T. 
Quin(c)tii  g  vg.  \\  rogatus  in  con- 
uiuio  a  g.  II  iungentej  lugente  Naz. 
s.  II  Potentia]  Sigonius:  polentia 
Naz.  g;  al.  g  ap.  Dr.  jj  1, 1 .  si—  sunt] 
M;  om.  II  2.  inter  magnorum  inter- 
valla  beliorum]  M:  per  interualla 
magnorum  bellonuii  g  ?  per  inter- 
ualla  bellorum  g  per  magnorum  in- 
tervalla  bellorum  Crev.  ||  5.  et  ipsa] 
Schelius  (proh.  I.F.  Gr.  Crev.  Heus.) 
et  vel  sic  vel  ipsis  et  Krc.  268:  et 
ipsis  lihri  (ipsis  g  unus)  ||  erat]  est  g 
esset  Crev.  ||  hostem,  et]  hostem, 
metus  Heu'^.  ||  et  {om.  Bas.  b)  itinera 
—  insidiis]  M:  et  infra  ai-dua  ac- 
cepta  (ac  septa  etc.  al.  obsepta  /.  F. 
Gr.)  infesta  ab  insidiis  ||  6. usquam] 
umquam  ci.  Wt.  ||  inops]  M:  insi- 
diis  II  regio]  om.  g  nonnulli  \\  quae] 
M  Lnv.  2:  quae  si  etc.  g  quae  sicut 
ci.  Wt.  II  parsimoniam  adstringeret 
militis  s  {Lnv.  2,  al.),  al.  ap.  Dr.  \\  7. 
cxtendebat]  M:  expediebats- inpe- 


diebat  ci.,  sed  ipse  sprevit  Dr.  ||  8. 
nec  tamen]  M;  numquam  tamen  jj 
II,1.C.](M  Fo.'?.?. .?)  Bas.  b :  r)?H.  ||  cum 
FriniatibusJ  (g)  Bas.b:  coufirmatis 
g.  II  2.  ea]  et  Bas.  b.  ||  3.  celerrime 
(s.  celerrume)  efFusi]  scrip.fi:  ccle- 
riter  fusi  Kochius  1. 1.  p.  16  sq.  cetc- 
rum effusi  =  ceteri  efFusi  ( Voss.  ?)  edd. 
vett.  II  et  expugnati]  M:  expugnati|| 
5.  possent  g  unus  Bas.  b.  j|  9.  Frinia- 
tes]  Lnv.2vg.:  erisinates  M  Frisi- 
nates  etc.  g  Briniates  Sigonius  ||  III, 
2.  inde  et  M  in  ;•  pauci  id  Bas.  b.  || 
questi]  M:  conquosti  ||  3.  reddere] 
M:  reddita  |1  4.  ibi]  M:  om.  \\  ut 
redire]  redire  g.  \\  IIII,  1.  sq.  Prius- 
quam  —  redit;  isque]  {nisi  quod  re- 
ditisque)  M:  v.  l.  ap.  Dr.  ||  2.  ut  si 
aoquum  Ma.  ||  diis]  Zoi\3.  /.  F.  Gr.: 
et  diis  rell.  ut  diis  Dr.  \\  (iuberent)] 
/.  F.  Gr.,  in  qund  et  ipse  incideram : 
iubereut  M  {Dr.  Ma)  iubere  s- uti 
iubercnt  ci.  Wt.  \\  deccrnerent]  xM 
{Gr.etc.):  decernere;  num  \\i  (ae- 
quum  censerent)  ob  rem  publicam . . 
et  diis  ..  iubcrent  et ..  dcccrnerent? 
II  3.  ante  M.]  M:  ante  ||4.Fulvium] 
Mog.:  fuluii  M  Fuluius  s-.  ||  5.  tum 
Fulvius]  Muretus,  Sigonius:  M.  Ful- 
uius  s"  nm.  g plerique  Fuluius  unus  \\ 
8.  nobilissimae]  notissimae  M  Lnv. 
2.  II  cum  m_.  M.  ||  posse]  (M.^)  Bas. 
b:  om.  II  infrequentiam  [Patrum 
factum]  furtim  Tan.  Faher  \\  11.  iani 
—  adtulerit]  cf.  Ma,  Sejtfertump.  831. 
II  12,  Ambracia  una  capta]  s-  Ma: 
Ambraciam  unam  captam  ||  13.  se] 
i'M.?)Bas.b:  om.  |(  V, 3.  alieni]  Pywc. 
viir,  21.  p.  792  (794)  P.  {M?)  Bas.  b : 
alienis  ||  stipularique  Prisc.  1. 1.  \\  4. 
mandatum  —  raandatum]  M:  man- 
datum  II  5.  ne  —  mandetur]  M:  g  ap. 
Dr.  II  7.  sibi  centum]  M:  centum,  s" 
duo  centum  decom  g.  ||  8.  delatam 
M.  II  id  aurum]  M:  in  aerarium  ||  iu- 
berent]  M:  iuberet  |(  9.  necessum] 
(M)  Bas.  b.  cf.  tamen  Ma :  necesse 
M  test.  JSIog.  necessarium  g.  \\  11. 
consulem  M.]  M  Lov.  3:  consulem 
||  j\I.  Aburii]  Dr.  adn. :  M.  Amburii 
et  Mamburii  etc.  g  Aburii  g  vg.  \\  12. 
retulit  H.  Valesius  \\  13.  A.  D.  Siqn- 
nius:  ad  II  14.  duodecim  pondo]  M: 
decem  pondo  duae  ;  {cf.  Dr.) ,  duo- 


LX 


ADNOTATIO    CRITICA 


dena  pondo  Crco.  \\  tetrachma  At- 
tica]  Jielckents:  tctracina  Attica  eic. 
s  tctradrachmum  Atticiim  /.  F.  Gr. 
II  15.  duodecim^Mrdecoms-c/*.  7)r.  || 
trecenta  M:  quadringenli  g  cf.  Dr. 
II  septingenta]  duccnta  g  cf.  Dr.  || 
17.  vicenos  quinos]  Aldus:  quinos 
uiccnos  g  (cf.  Dr.)  uiginti  quinque 
M.  II  VI,  1.  quibus]  M:  o?n.  ||  eo  de- 
creti  M  eoque  creati  ci.  Wt.  ||  Sp.] 
M:  oni.  II  3.  A.  D.  Sigonius:  ad  s. 
om.  {ad  tertium  v.  l.  ap.  Dr.)  \\  5. 
successorem  ipsuui]  Kr. :  successor 
ipse  s  vg,  succcssorem  se  Dr.  adn. 
successorem  ilji  sc  ci.  Wt  (de  M  ta- 
cetur)  II  corrupisse  fama  attulerat 
M  {Dr.  adn.,  Kr.  Wt):  con{s.  corjru- 
pcrat  II  6.  aspiciebantur]  M:  con- 
spiciebantur  s  prospiciebantur  g 
duo  II  8.  convivalia  alia  ladorum] 
M  Ma.  I.jO  sq..,  de  ipso  coc.  ludio  ftl- 
sus  cf.  etD.  Hal.  11,  71  et  quos  l.  K.  E. 
Georges  ann.  ph.S'3,  858:  conuiualia 
ludorum  et  conuiuia  alia  ludorum 
etc.  s  conuiualia  ludionum  Loc,  2 
vg.  II  VII,  1.  ducenta  duodecim 
pondo]  Kr :  ducentas  duodecim 
pondo  M  cc  dccem  duas  g  cf.  Dr. 
ducentas  duodena  pondo  Crev.  du- 
centas  duodecim  (pondo)  F.  L. 
Lentzius  progr.  l.  p.  22  sq.  \\  argenti 
— tria(M)Bas.b:  s-op.-D/-.  11  tetrach- 
mum  Atticiim]  Bekkerus  cf.  I.F.  Gr. 
Dr.,  eosdemque  de  sqq.  \\  2.  triplex 
in  equites ,  et  stipendium  duplex 
dedit  Ma:  triplex  in  equites :  et 
stipendium  duplex  in  miiites  dedit 
ci.  I)r.  praeeunle  quadamtenus  Duk. 
et  stipendium  duplex  in  pedites  de- 
dit,  triplex  in  equites  vg,  \\  3.  or- 
dinum  homines  donati  M.  ||  (i.  L.] 
Bas.  b:  Cn.{cfDr)  \\  8._quos]  vg-^ 
quo  libri  ||  9.  celebritati]  vg.;  cil 
Lov.  3,  om.  rell.  \\  VIII,  2.  L.Quinc- 
tius  (quintius  M)  —  ulteriorem]  M: 
gap.Dr.  ||  (Hispaniam)  ulteriorem 
/.  F.  Gr.  II  3.  nobis  ,  .  invexit]  cf. 
BUltnerum  obss.  p.  92.  ||  4.  errore] 
liorrore  g  alitptot,  Sigonius  \\  et 
nocturnorum]  M:  om,  \\  5.  cocpta 
sunt]  M:  coepta  ||  6. animos  mosset 
[^num  commossety]  et]  scripsi:  ani- 
mos  et  libri,  excidisse  aliquid  adno- 
taoit  Duk.   animos   incendisset    et 


Ma,  animos  mersissct  et  Segffertus 
l.  ^,,clamorcs,  /.  F.  Gr. ,amor,  et 
Clerirus,  amores,  ci.  Wt.  ||  7,  in- 
genuorum  feminarumquc]  cf.A.G. 
Cramerum  exc.  ad  GelL.  IV,  p.  42. 
n.Sl  =  opu.-iC.  p.  114:  n.  3.  ||  (falsi 
testes)]  Ma:  falsi  testes  et  et  falsi 
testes  II  testamentaque  Mallh.  Koe- 
verus  cf.  Cramerum  1. 1.  ||  8.  aude- 
bantur  s- Bas.  b.  |1  occulcbat  —  po- 
terat]  M:  om.g;  ex  c.  10  lra7i-<lata 
videntur  Wt.  ||  crepitu  ci.  Dr.  || 
VIIII,  1.  labes]  M  cf.  Hofmanuin- 
Peerlkamp  ad  Hor.  c.  iii  6, 19:  tabes 
II  ea]  M:  om.  ||  3.  etmater]  M:  ma- 
ter  II  4.  adulescentulum]  M:  ado- 
lescentem  ||  5.  non  digna]  INI :  no- 
mine  digna  g  digna  g  unus  ||  5.  sq. 
etiam  —  substinebatur]  nisi  quod 
ebutio  et  appotitusque  ^I:  libcra 
huic  uni  adolescenti  animum  appli- 
cuit;  adeo  non  damnosa  famae  rei- 
que,  ut  maligne  (digno  al.)  prae- 
bentibus  suis  ipsa  euni  magna  ex 
parte  opibus  suis  sustentaret.  sic . 
aut  sic  fere  omnes  g;  sinii/ia  Olto  l.  l. 
p.i()sqq,,  or«.  Wi  31,  183.  ||  iuxta 
vicinitatem]  cf.  Handium  Turs.in, 
542  fo//. 538:  iuncta  vicinitate/Teer- 
wagenus  act.  ant.  1846,  52G  sq.  529.  1| 
aut  rei  autBas.b.  H  7.quin]  M:  iam- 
que  II  X,  3.  quum  (/)  M:  tum  1|  4.  fa- 
mam]  formam  famam  g-  duo  \\  5. 
enuntiasset]  M:  nunc(t)iasset  ||  6. 
et  iam]  edd.:  ctiam  M?  et  etiam  s" 
duo  II  constare]  M:  consultare  ||  7. 
quisquc]  M:  quis  et  qui  eic.  g  fort. 
quisquis  Wt.  1|  inferatur]  M:  infer- 
retur  et  iuferctur  1|  possit]  M  (s- 
duo?):  posset  ||  8.  inde]  deinde  ? 
pauci  II  XI,  1.  sibi]  M:  se  (cf  Dr.)  || 
3.  ei  —  eiectus]  M:  cur  eiectus  es- 
set  II  XII,  2.  consularem  et  consu- 
lem]  M:  et  consulem  s'  unus  consu- 
lemque  =■.  ||  4.  in  ludo  s^  alitpioi  ||  Se- 
melae]  Matth.  Aegiiptius:  Semelcs 
aut  Stimulae  /.  /'.  Gr,  Similae  et  Si- 
mile  et  simili  et  simul  g  cf,  Ov.  fast, 
VI,  503  (497)  Prelleruin  jni/lh.  K.  p. 
286.  717  ll  Bacchanalium  /.  H.  Vos- 
sius  1. 1.  p.  288  II  5.  pavor]  {Lov.  3) 
y5r,;pallore/  palor  j|  G,  manu  emis- 
sa  g  aliquot  ||  7.  quod]  M :  quum  et 
cum  II  8.  ac  per  se  fatenti  Mog.;  de 


LIB.  XXXVIllI,  5  —  20. 


LXl 


s-  h.  l.  cf.  Dr.  11  eum  -  audisset]  M:  (his  A^nstelod.  1633)  annis  -  fraude 
al.  s  {v.  Dr.)  Otto  l.  l.  p.  4'J  sq.,  at  v.  M:  mn.  \\  3.  uecdum]  Bas.  b:  nec  || 
Wi  31, 183  sq.  II  XIII,  2.  quod]  M»  :  coniurauerunt  g  pauci  \\  ad  Po.  Ro- 
quo  6-  /•  F.  (Jr.  \\  3.  illam]  etiam  M  manum  opprimendum  M.  ||  ut]  (M_) 
eam  ci.  Dr.  |1  4.  optimi  in  eo  ipso  Bas.  b:  om.  \\  5.  uostrum  l,\s  duo  \\  6. 
meriti]  (M)  s-  duo :  optime  in  eo  ipso  ^  quoque]  {s  unus?)  Bas.  b:  quod  et 
meritae  s  optime  de  eo  (eo  om.Ma.)  quidem  ||  8.  vaticinios]  M  Wt:  v.  l. 
ipso  meritae  ^Acens/us  Ma.  II  5.  oc- 
culta  initia]  cf.  Wtpraef.;  sed  futile 
est  Modii  de  iM  testimonium  ||  5.  enun- 
tiaret]  M:  nunciai-et  etc.  s-  \\  6. 
amandarent]    M:    ablegareut    (c/'. 


Dr.)  II  8.  statos]  M:  statutos  cf  Dr 
II  9.  ex]  pro  s^  nonnulli  ||  dies]  om.  s 


ap.  Dr.  II  11.  (ea)  faciemus  Bauerus 
II  XVII,  1  sq.  distinxi  sec.  Creo.  Duk. 
II  3.  neve  {vel  neu)  quis  rcciperet 
Bauerus  ||  6.  M.  et  C.  Atinios]  Sigo- 
nius:  m.  et  1.  catinios  IVI  M.Catinios 
etc.  s.  II  7.  data  opera]  g:  datam 
operam  esse  s  data  opera  est  Bas. 


n(mnuUi'\\  10.  in  promiscuo]M:  indeia?  ||  ad  consulem  et  ad  cos.  g.  ||  ni 

promiscua  {cf  Dr.)  \\  12.  sparsis]  s :  \  dicio]  M?  ( Wt  praef.  Ma.) :  iudicio  s 

passis  etc.  s.  ||   14.  captari]  M  {cf  vg.\\  XYIII,  1.  multis  actiones]  (M) 

Wt  praef.):  captare  |j  XIIII,  3  sq. 

recte  distinxit  1.  F.  Gr.  \\  inquisita] 

M:  inuestigata  ||  ne]  (M:^)  Bas.  b: 

um.  II  cuiusque]  Ma:  quisque  lihri 

quemque  /.  F.  Gr.  Ij  ei  noxae]  M : 

noxae  et  noxiae  etc.  s-  |1  5.  ullo]  M: 

om.  II  6.  consulibus]  M:  om.  ||  man- 

dant]szce//a?«M.  ||  indices  praemiis 

invitare]  M:  illicere  {v.  l.  ap.  Dr.) 

praemiis  inuitari  !|  iubetM.  ||  T.edi- 

cta  mitti]  M:  emitti  {cf  Dr.)  ||  8.  ut] 

M:  dum  |1  coierintcouiuraverintve] 

M:   coissent   coniurassentque   {cf 

Dr.)  II  9.  viderent  ci.  I.  F.  Gr.  \\  lU. 

utque]  M  {g  pauci) :  utique  (c/.  Dr., 

Wtpraef.)  ||  uti]  v.  l.  s  ap.  Dr.\  dati 

uti  Sigonius   dati  /.  F.  Gr.  uls  et 

Crev.  uls  Heus.  ||  XV,  1.  praefari] 

M :  fari  |1  solent]  s-f/wo  .•  om.  relL,  post 

magistratus  add.  edd.  \\  consul,  ita] 

consul  tum  Lov.  3  Postumius  (ita.^) 

Heus.  II  2. Quirites,  tam].J/(/Hs:  qui- 

rites  M  quidem  (equidem  al.)  tam  s. 

II  6.  solum]  M:  modo  ||  strcpitibus 

ci.  Dr.  II  ea]  M:  haec  1|  8.  quod  ad 

multitudinem    eorum    attinet    M: 

quod  {al.  quos)  multitudinem  eo- 

rum  II  illico  M:  om.  \\  exterreamini] 

M:  exterreri  animos  {cf  Dr.)  \\  qua- 

lesque]  M:   quales  1|    9.   vigiliis,] 

Crcc.:  uigiles  1|  strepitibusclamori- 

busque]  M:   strepitibusque   1|    11. 

eductusj  Gruterus:   edictus   etc.  s 

indictus  ci.  Wt.  1|  abquis  . .  vocas- 

set]  M:  aliqui .  .  uocassent  |1  volue- 

runtjMs-:  noluerunts-^/.i^.G/-.)  ||  13. 

his  Bauerus  \\  XVI,  2.  quicquid  iis 


Bas.  b :  multae  sanctiones  {vel  san- 
tiones)  etc.  ||  proferre  /.  F.  Gr.  \\  2. 
respondebant]  M:  possidebant  |1  3. 
praeeunte  verba  sacerdote]  M:  o?n. 
II  ullam]  s  I.  F.  Gr. :  ulhim  rem  s 
ulla  res  M.  ||  aut  in  alios  s  aliqnot^  \\ 
8.duceret]/l5cens2us;  duceretet  1|  id 
dimittere]  M  test.  Mog.:  dimittere  s 
id  omittere  Bas.  b^M?)  1|  urbanum] 
M:  ut  etc.  s.  \\  9.  plus  quinque]  M: 
plus  quam  qui  (pkis  qui  unus)  s.  |1 
interessent]  M  Voss.:  essent  |1 
XVIIII,  4.  ut  singubs  his]  M:  uti 
singulis  s  unus  ut  in  singulis  s  uti 
singula  his  /.  F.  Gr.  \\  consuli  etc. 
s.  II  plebis  ageret]  M:  placeret  (pla- 
cere  al.)  ||  censor  ei  inscio]  scripsi: 
censor  licinius  M  censor  ei  Bas.  b 
censor  ei  ullus  vel  censor  ei  civi 
Ma.  censoresgr.  1|  assignaretM:  ad- 
signarent  s^.  !|  5.  cf  vv.  dd.  adn.  ap. 
Dr.  XV,  1,  419  s^'^-  ^^^-  Stuttg.  Husch- 
kium  de  privilegio  Feceniae  Hispalae 
Gott.  1822  II  5.  capitis  deminutio] 
Huschkius  1. 1.  p.23  cf  Savinium  sijst. 
iur.  hod.  R.  n,502adn.  d.  Rudorffium 
de  mai.  ac  min.  Latio  Berol.  18G0  p. 
25:  datio  deminutio  (diminutio  al. 
iminutio  unus)  s  {Gottlingius  hist. 
rcip.  R.  p.  120.  518)  II  ita  s".  ||  qua^si 
etc.']  cf.  Savinium  opp.  misc.  i,  274 
adn.  1  quemque  l.  Hugonem  H  Gsq.  ut 
ita  fieret .  ea]  Bas.  b :  ut  ita  fierent, 
ea  M  ut  ita  fierent  ea  .  s  unus  ut  ea 
fierent  .  ea  etc.  s.  \\  7.permissum  est 
consulibus]  M:  consuli  permissum 
est  etc.  s.  II  XX,  1.  Et  iam]  Etiam  s 


LXII 


ADNOTATIO   CRITICA 


puHci  lam  tauis  Ita  M.  ]j  3.  mille  tre- 
centos]  M:  octingentos  ||  7.  uiule- 
cim]  quadraginta  M.  ||  8.  nec  prius 
M  et  ])rius  ci.  Wt.  ||  XXI,  1.  vene- 
runt]  M:  rocitatae  sunt  ||  2.  C.  Ati- 
uiusj  fSiffonius  et  sic  §.  6:  C  Catinius 
etc.  II  Oscensi]  M:  Astensis^^y.  l.ap. 
Dr.)    II    Astam]    cf.    V.  Beckennn 
Viriath.eic.  p. 81 :  Rastnm^.  \\  G.pro- 
vinciam  ierat]  (M.^j  Bas.  b:  prouin- 
cia  erat  ||  8.  Calagurim]  Bas.  a:  ca- 
lagurium  M  Calagurrim  et  Caligu- 
rym  etc.  e-  ||  9.  lirmiores]  Harl.  vg.: 
infirmiores  ||  nonfecerit//«r/.  ||  po- 
titus  e</J.  II  XXII,  1.  ad^.s.  ap)para- 
tos]  (M.^)  Lov.  G  Bas.  b:  decem  ad- 
paratos  s-  per  dies  decem  apparatos 
Siijonius  II   2.  venerunt]  M :   ueue- 
rant  ||  5.  abominantes  aruspices  ar- 
ceri  coli.  lul.  Obs.  c.  3(5G)  p.  112,3 
lahn.  ci.  Dr.  \\  XXIII,  2.  Afranius] 
Bas.  a:  Aranius  e^  Ari-anius  ||  Mar- 
cellus  c  nonnulli  Bas.  b  /.  Gro^ioviu.t, 
Kr.  de  rell.  ex  pal.  Tol.  erut.  p.  18  || 
4.  J.]  Mog. :  L.  I  5.  et  is  ipse]  M :  et 
si  ipse  £•  U71US  et  ipse  rell.  \\  12.  gen 
tem]  Bas.  b:  gentes  ||  13.  sese]  M: 
se  (cf.  V.  l.  op.  Dr.)  ||  XXIIII,  7.  iam 
Aeni  et  Maroneae  alfectari  posses- 
sionem  audierant  (M)  Bas.  b:  eum 
aeni  et  maroniae  affectare  posses- 
sionem  audieret  M  test.  Mog. ;  e  ap. 
Dr.  II  8.  ueneraut  Lov.  2  cf.  Htus.  || 
9.  disiinxi  sec.  Dr.  \\  eraut]  qui  erant 
s"  duo  venerant  ci.  Crev.  Dr.  aderant 
ct.  Wt.  II  narrabant  esse  Phiiippi] 
M:  nunciabant  philippi   esse   {cf. 
Dr.)  II   14.  adventum]  Bas.  b:  ad- 
uentu  II  XXV,  2.  (et)  gratia  s.  aut 
gratia  Walchius  1. 1.  p.  188  sq.,  at  cf. 
Wt.  II  3.  Philippolis  —  Eurymenae] 
Bas.  h:  V.  l.  ap.  Dr.  \\  (eas)  Creo.  \\ 
4.  iuris  quum  [essent],  vi  Ma.  ||  Ae- 
tolis  ademisse  eas  (ea  \Vt  praef.)'] 
Bas.  b :  et  odisse  ac  dimisisse  ea  M 
ademisse  eas  vg.  ||  5.  fuissent:  et  si 
Bas.  b.  II  9.  in  eo  auertisse  (uertisse 
et  aduertisse  al.)  g  inde  auertisses' 
nnus  iam  eo  avertisse  ci.  Wt.  ||  13. 
ut  —  esse]  M:  post  essc  om.  \\  tena- 
cem]  sternacem  Doujatius,  Crev.  \\ 
vocc.  non   parentem   ad  Philippum 
referenda  esse  putat  Duk.;  (non  pa- 
rentera)  ci.  idcm,  Crev.,  proh.  Dohreo 


l.l.  II  16.  Gounos  et  Condylum  .. 
restituerentur  C.  Bursianus  mus. 
phil.  XVI,  41G;  de  e  cf  Dr.  \\  XXVI, 
1.  Pctram  in  Pieria]  Bas.  a:  Petram 
Imperiam  etc.  \\  4.  doridiculum  esse, 
se]  M:  ridiculum  esse  ||  7.  meram] 
seram  etc.  e-  \\  8.  itaque]  ita  Bas.  b. 
II  etiactare]  M:  om.  \\  12.  eos  factu- 
ros  s".  II  14.  querantur]  (eduo?)  Bas. 
b:  querebantur  ||  XX VII,  2.  re]  M: 
regem,  ut  ||  4.  Po.  llomauus]  M; 
07U.  II  qui]  /.  F.  Gr. :  quo  e  quod. 
( Voss.  ?)  Mog.  II  6.  aut  merito]  (M  ?) 
Bas.  b:  merito  ||  7.  loco  —  esse]  M: 
tantum  loco  praesidium  esse  regi- 
\xm{cf.Dr.)  ||  10. veterem  —  postea] 
(M)  Bas.  b:  e  ap.  Dr.  \\  XXyill,  1. 
Maronitis]  3/(*^. ;  Maronitanis;  si/n. 
infrac.o4i  \\  G.(in)mercedemMa.  ||  7. 
prae  me  tuli  cdd.  vg.  ||  11.  Eumenes 
ad  me,  tamquam  Autiochum,  spo- 
liandum  /.  F.  Gr.  \\  spoliandum]  ad 
spoliaudum  g  U7ius,  Dr.  spoliatum 
ci.  Wt.  II  calum?jiae  impudeutissi- 
mae  (M) :  pecuniae  (pecunie,  pec- 
ciue,  plenum  al.)  calumniae  impu- 
d(prud  a/)entissimae  e  specimen  ca- 
lumuiae  impudeutissimae  edd.  veit.; 
al.  Otto  l.  l.  p.  G2  sq.,  Kaestnerus  cf. 
Heerivage7iiu7n  act.  ant.  1846,  523 
Wt.  II  in  quo  maxime  et  refelli]  M: 
quo  maxuue  repelli  e  quo  masime 
etrefelli  Bas.b.  II  13.  apud  vos  esse 
velitis]  {Lnv.  6)  Aldus:  apud  uos 
esse  uelletis  M  esse  apud  uos  ueli- 
tis  e  {cf.  Dr.)  ||  refert]  Ascensius:  re- 
ferte  (referre  duo)  ||  XXVIIII,  1. 
aliquantulum  e-  ||  eae]  om.  e-  \\  2,  in] 
07n.  e  U71US  II  integro]  (M)  Bas.  b :  in- 
tegrum  e.  \\  remanerent  e  nonnulli  \\ 
3.  causae]  res  e.  ||  4.  proconsul]  cf. 
Du/c:  propraetor  /.  Perizonius  Ulu 
Rieu  de  ge7it.  Fub.  p.  231  sq.)  ||  7.  ae- 
cem]  M:  quinque  ||  illaturum  Bas. 
b  (M.^)  II  9.  (indc)  C7-ev.  \\  XXX,  1. 
progressi  —  gerere]  M:  progressi 
suut,  communi  animo  consilioque 
rem  gerere  e  unus  progressi,  com- 
muni  animo  consilioque  rem  gesse- 
ruut  7elL  \\  2.  Dipoue]  e:  al.gap.Dr. 
Hippone  Mog.  \\  5.  derelicta]  M: 
relicta  ||  quietistativisJZof.^^Ma.): 
quietis  hi  statiuis  {i.  e.  histatiuis  = 
statiuis),  non  quietis  his  statiuis,  M 


LIB.  XXXVIIII,  20-40. 


LXIIl 


quieti  his  (iis  Ma.)  stativisZ);-.  (Ma.) 
quieti  isdem  stativis  Seyffertus  1. 1. 
quiotis  iu  stativis  ci.  VVt.  I|  7.  et] 
om.  5  plerique  \\  8.  duodecim  millia 
passuumM:  profecti  diiodecim  (xi 
tmus)  miliia  (milliaria  j/y*H.s-)  ]|  10. 
exercitum  s  pauci  ||  12.  totius  exer- 
citus]M:totoesercitu  ||  12.1ocataeJ 
(My  Lov.  6)  Bas.  b :  locata  ||  XXXI, 
2.  praelium  M:  pugna  (tut  ante  aut 
post  fuit  II  infiatis]  M  :  ferocibus  ||  3. 
et  usquej  M:  sed(sici/?u(s)  ||  5.  eius] 
M:  huius  II  G.  paullum  g plerique  \\  7. 
suis]  fort.  sociis  Ileus.,  qui  cf.  \\  10. 
ex]  M:  om.  ||  sustineri]  g  duo  I.Peri- 
zoiiius:  sustiuere  {al.  ad  h.  l.  v.  ap. 
Dr.)  II  11.  et  coaeti  gunus  coactique 
Bas.  b.  11  14.  duo]  tria  Mog.  (M.?)  || 
18.  fibuiis]  Mog.  {M?):  fistulis  || 
XXXII,  2.  Macram  fluvium]  g  {Pal. 
2):  fluuium  macras  M  Meras  fluui- 
um  elc.  g  v.  Dr.  ||  3.  autiquam]  mon- 
tis  nomen  in  h.  v.  latere  censet  VVt ;  in- 
terisse  videhatur  Cluverio  ||  8.  repul- 
sis  /.  F.  Gr.  Ma.  605  n.  \\  10.  volitan- 
do]  cf.  VVt:  volitare  vel  volitabat 
Dr.  volitans  Ruperlius  \\  clamitanti- 
bus]  M:  clamantibus  ||  11.  prius  se 
edd.  II  13.  viCIaudiana]  (M.")  Bas. 
b:  ut  Claudiana  etc.  g.  ||  14.  cf.  v.  l. 
ap.  Dr.  II  XXXIII,  1.  iusequentis] 
M:  om.  II  quum(?)M:  07n. ;  rel.h.l.v.l. 
ap.  Dr.  Ij  renuntiassent]  M:  reuun- 
t(5.  c)iaueruntff  renunciauerint  unus 
II  3.  in  Macedoniam  et  in  Graeciam 
g.  II  XXXIIII,  1.  etrunditj  M  {g 
pauci):  effudit  ||  3.  (id)  ,  ex  fecit  sc. 
ortum,  prohahiliter  Ma.  ipse  Seijffer- 
tus  l.  l.  p.  829  sq.  II  abnuebat]  M: 
abnuerat  ||  4.  sciturosj  M:  scitu 
(scitur  etc.  al.)  \\  si  percunctarentur 
ff  percunctaretur  g  si  percunctare- 
tur  s-.  II  6.  evidentemj  M  (s-  duo): 
eminentem  ||  7.  si  utique]  quem  uti- 
que  si  M  eum  utique  si  ci.  Wt;  fort. 
Casandrum  Maroneae  fuisse,  quem 
utique  si  ||  utique,  si  uellent,  mis- 
surum  j  unus  se,  si  utique  uellent, 
missurum  tres  ||  8.  eam  rem  perti- 
nere]  M:  ea  pertinerent  ||  regionej 
M:  regni  (regi  unus)  \\  XXXV,  2. 
dubius]  (M)  ut  vid.:  dubius  quidem 
et  dubius  qui  dum  ||  quia  tamenj 
M.'  Moc/.:  quia  (quid  unus)  ||  4.  re 


ipsaj  M:  retro  g  om.  g.  ||  unoj  M: 
om.  II  G.usos;  uunc]  edd.:  usos  tunc 
g  unus  ausos  tunc  rell.  ||  8.  referri  M 
referretur  g  unus  refertur  nonnuUi; 
referri  nominatim  [iubentiumj  ci. 
VVt.  II  XXXVI,  1.  quam  nonj  M 
(Harl.?):  quod  nunquam  et  nun- 
quam  et  quod  non  etc.  g.  ||  2.  Alci- 
biadem  codd.  RD  Prisc.  vil,  16  p. 
738/-'.  II  3.  CompasiumJ  Crev.  Dr.: 
conflictum  ||  4.  nec]  M  (VV't  praef.): 
ne  in  ||  8.  Q.  CaeciliumJ  p.sulpitium 
M  cf.  Dr.  II  a  tej  quae  a  te  g-  aliquat 
cf.  Olto  1. 1.  p.  61  II  credamj  Bas.  a: 
credebam  ||  15.  exj  M:  in  ||  erant; 
quod  Bas.  b.  i|  XXXVII,  5.  veluti 
cicatricesj  M:  notae  |j  6.ego— suas 
ademissej  (M)  Bas.  b :  nego  anti- 
quas  Lacedaemoniis  leges  tyran- 
nos  (s.  nos)  ademisse  rel.  om.  g  (v.  l. 
ap.  Dr.)  II  8.  ut]  M:  om.  \\  indignari] 
M:  uTdicari  etc.  g.  \\  9.  sociorumj  M: 
om.  II  12.  et  muros  g  pauci  at  muros 
ci.  Dr.  II  urbes  agros  g  duo  urbem  et 
agros  et  urbem  agrosque  et  urbes 
agrosque  g  singuli  sed  urbem,  sed 
agros  ci.Dr.  ||  14.  et,  si  nonoportet, 
nonj  cf.  Dr.  Walchium  1. 1.  p.  217; 
num  et,  [et]  si  (non)  oportet,  non? 
II  15.  Achaici  /.  F.  Gr.  \\  17.  et  vere- 
murj  g  pauci  Bas.  b:  ueremur  I|  20. 
metum  iniecitj  M:  raetu  iniecto  (cf. 
Dr.)  II  XXXVIII,  1.  provinciisj  M: 
comitiis  ||  estjesset  e^W.  ||  3.  (Hispa- 
niam)  ulteriorem  /.  F.  Gr.  \  9.  de- 
portandos]  M:  reportaudos  ||  10. 
ut  praetores  e/c.J  cf.  Heus.  (\Yt 
praef.)  \\  trecentosj  M:  quadrin- 
gentos  II  11.  eos  inj  /.  F.  Gr.  (Ma.) : 
eas  II  quattuorj  cf.  Crev.  [Heus.  Ma. 
VV^t.)  II  discripsisscntj  scripsi:  de- 
scripsissent  ||  quodj  quo  Ma.  ||  qui- 
naj  M  {g  unus?) :  quinque  ||  treceuti 
g  duo  II  esset]  (g  irnus?)  Aldus:  es- 
sent  II  XXXVIIII,  2.  petebat  a. 
VVt.  II  flaminej  (M.'"  g  duo?)  Bas.  b: 
flamine  Diale  ||  6.  ad  eos]  fort.  de 
eo  Crev.  ||  8.  quidem  se  quodj  quod 
se  g  duo  quidem  se  unus  jj  13.  ipsis 
/.  F.  Gr.  II  XXXX,  1.  de  re  etj  de- 
creto  et  g  fort.  de  re  erat,  et  ci.  Duk. 
II  2.  L.  FuriusJ  M.Furius  i|  4.fuisseJ 
M:  om.  II  5.  uersabile  g  plerique  |j  6. 
et  idem J  et  id  ?  duo  idom  Bas.  b.  ||  7. 


LXUII 


ADNOTATIO    CKITICA 


is]  M:  ista  {cf.  Dr.)  \\  vigctque]  vi- 
vetqiie  T.  Faher  \\  !).  eas  ipsc  exer- 
cuit  idem  \\  10.  a]  o»2._Bas.  b.  ||  12. 
nonagesimo]  octogesimo  Sigonius; 
alcf.Dr.  II  XXXXl,l.preusantcm] 
Lipsius:  praesentem  (presentem  ei 
pntem  al.)  g  petentcm  5.  ||  conscn- 
scrantque]  (M.'')  Bas.  b:  coicrant 
etc.  g  {Lips.  I.  F.  Gr.)  coicrantque 
r/7.  II  praeter]  (M.^j  Bas.  b:  apud 
praetorem  et  a  populo  etc.  s  autcm 
praeter  I.  F.  Gr.  propalam  praeter 
Lipsius  II  deiicicndumhonore?(i"y. 
2)  Bas.  b:  deiiciendum  houore  eum 
edd.  veit.  dciiciendum  iionorcm  e/c. 
s".  II  2.  ctiam]  om.gduo  ||  Q.immo  pro- 
praetor  el  sic  I.  Perizonius  ||  cum 
omni  {dun  omni  unus)  exsecutus  est: 
curac.  II  7.  aut  citati']  M:  citati  elc.\ 
?.  II  XXXXII,  1.  fuerant,  et]  fue- 
runt  Bas.  b.  i|  et  citerior]  (M)  Bas. ! 
h:  in  citeriore  ||  3.  octoginta  tresj 
M:LXXiiie/c.  ||  xii.M.(au?duodecim 
test.  Moff.)  M:  decem  (deccm  millia 
unus)  II  4:.praeIatum]M:translatum 
II  6.  motis  cx  et  moti  e  g  singuii  mo- 
^is  Curio  \\  9.  amatori  iactarct]  M: 
amator  ei  uenditarete/sn».  g-amato- 
ri  venditaret  Grulerus  ||  XXXXIII,  | 

1.  et  libidine  et  crudelitate]  Aldus: 
et  libidini  et  crudelitati  M  cf.  Wt 
libidiue  et  crudelitate  s-.  ||  2.  depe- 
rierat  M  deperibat  ci.  Wt.  ||  3.  feriri 
LF.Gr.  II  illisniiseris](I\I):  damna-j 
tis  II  4.  sive  eo  —  atrox]  M:  atrox 
siue  eo  modoquocensorobicit  siue 
ut  Valerius  tradit  commissum  est 
II  5.  quintio  M:  om.  \\  XXXXIIII,  1. 
Asiageni]  cf.  Bernays  iib.  d.  Chronil: 
d.  Sulp.  Sev.  p.  62  sq. :  v.  l.  ap.  Dr.  \\ 

2.  ferre  5-  unus  deferre  7.  F.  Gr.  \\  re-  j 
ferre  [x  —  i.  e.  deciens  —  pluris]! 
Huschkius  Serv.Tu  II.  p.506  cf.  Mom  m- 
senium  d.  rom.  Trihus  p.  21.  28  ||  iu- 
ratores  iussi]  Kr.  cf.  Mommscnium 
l.  l.p.  21  Beckerum  ant.  R.  11,  2,  202 
Ritsclielium  prolegg.  in  Plaut.  p.  xx 
F.  L.  Lentzium  l.  l.  p.  23:  iuratores 
(uiatores  al.)  iussit  ?  viatores  iussi 
Bas.  b  iuratos  iussit  /.  F.  Gr.  cura- 
tores  iussi  Heus.  ||  3.  decies]  Sigo- 
nius:  dccem  vel  x  ||  5.  detergendas- 
que  (detergendas  ?)']  (M) :  g  ap.  Dr. 
II  5.  decreto  {^imo  decreta'  Kr.)  in 


eara  rem  pecunia]  M:  pecunia  de- 
creta  ||  6.  et,  ut  iter  populo  esset, 
viam  Duk.  ||  XXXXV,  2.  Cn.  Sici- 
nius]  sic  Cn.  Sicinio  g pleriijue  §.  5: 
Cn.  Sulpicius  etc.  \\  8.  comitia  au- 
guris  creandi  habita,  post  auguris 
subficiendi  om.  Mog. ;  de  h.  t.  cf. 
Duk.,  Dr.,  Heus.,  Marquardlium  anl. 
R.  II,  3  n.  561  quosq.  l.  II  Lentuli]  M  : 
om.  11  XXXXVI,  1  sq.  cst  coopta- 
tus  —  creatus]  M:  maximus  est 
creatus  ||  visceratio  data]  (M)  Bas. 
b :  uisceratione  data  g  uisceratione 
data  ludos  fecit  g  unus  cf.  Dr.  \\  2. 
centum  viginti]  lxx  (pro  cxx)  Lip- 
sius  II  4.  post,  quum  M :  post,  quara  et 
posteaquam  ||  conserenasset  fort. 
recte  M ;  g  v.  l.  ap.  Dr.  \\  8.  deficndae] 
defendendacM.  ||  XXXXVII,l-3. 
recte  distinxit  Ma.  j|  2.  aut  gratiam  g 
plerique  ||  3.  docere  dilucidc]  M: 
dilucide  dicere  ||  5.  doceret]  diceret 
g  aliquot  plerumque  deterioris  lecl. 
testes;  at  i'(faoy.sv  Pol.  XXIIII,  2  p. 
969,  18  Bk.  II  9.  credendum  esset  g 
nonnulli;  o)n.  duo,  qui  ^.  4  perperam 
om.  responsa,  coll.  Pol.  l.l.  lin.28sqq. 
del.  Ma.  II  10.  populi  Romani  g.  || 
XXXXVill,  2.  parvulac]  M:  par- 
uae  II  2  sq.  continerent,  hae  (11  id 
est  duae.^)  erant:  Vtrum  ..  occide- 
rant,  certabatur,  et  utrum  interpun- 
ctione  edd.  veti.  revocata  Ma.  ||  4.  re- 
stitui]  '■velintelligevel  ofZf/e  damna- 
tos'  Crev.  II  placuit]  M  {g  unus?): 
placet  et  placeret  eic.  \\  5.  Messenii 
desciverant]  M:  Messene  desciue- 
rat  II  XXXXVIIII,l.Coronen]Bas. 
b:  Coronara  et  Coroneam;  post  hoc 
voc.  profectus  add.  Lugd.  1553,  vg. 
II  profectus  atque  ibi]  ui  aliquo  mo- 
do  lacuna  explereiur  h.  l.  addidi:  lac. 
nolam  add.  Wt  cf.  praef.  in  via, 
Heus.  II  3.  elcctos]  M?  unus:  lectos 
II  8.  clauserat . .  turba]  (M  ?)  Bas.  b : 
clauserant . .  turbae  et  clausci-ant . . 
turba  etc.  g.  ||  dura  ..  videtur  aut 
quum  ..  videretur  Crec.  ||  9.  aeque] 
Walchius  l.l.p.  102  cf.  BiUtnerum  1. 1. 
p.  92  sq.:  atque  ||  10.  maxima  ex- 
clusa]M:  masima  clausa  e/c.  ||  eo] 
M:o7?j.  II  12.  inde  abducto  eoj  Dr. 
inde  adducto  eo  M  abducto  g  I.  F. 
Gr.  adducto  s".  |1  L,  6.  sed  dcfcctio- 


LIB.  XXXVIIII.  40  — 5C.     XXXX,  1  —  5. 


LXV 


nis]  M  teat.  Mog. :  sed  factionis  s"  dc- 1 
lectiouis  (M.^)  s  Bas.  b  at  defectio- 
nis  ci.  Dr.  |!  ambigebatui-]  M  {g\ 
duo?):  ambigebaut  ||  8.  exhausto] 
M  Lov.  2:  hausto  {cf.Dr.)  |1  11.  dua- 1 
rum]  ( M ?  Lov.  4:?)  Bas.  b :  duabus  g ! 
unus  uuobus  rell.  duobus  duarum 
ci.  \Vt.  II  LI,  3.  ut  gratificaretur]  i 
(M.?)  Bas.  b:  gratificaretur  g-  grati- 
ticaturus  ci.  Wt.  ||  4.  inexpiabile] 
{Lov.  6.'')  Ascensius:  inexplicabile  jj 
fretus]  M:  coufisus  ||  5.  et  ex]  (M.-' 
«•duojBas.  b:  ex  II  G.  vestigari]  M: 
inuestigari  ||  7.  postquam  est  nun- 
tiatum]  Alclus:  postquam  nuntia- 
tum  M  postquam  est  enunciatum 
elc.  g.  II  9.  et  libGri^mus  Higonius  ||  in- 
quit]  om.  gplerique  ||  11.  horum  pa- 
tres]  M:  patres  eorum  ||  LII,  1.  L. 
Valerio  L.  Valerium  principcm  se- 
natus  ipsum]  scripsi:  L.  Valcrio 
principem  seuatus  ipsnm  s  duo  L. 
Valerio  ipsum  censorem  ires  L. 
Valerio  censorem  ipsum  unus  L. 
Valerio  principem  senatus  ipsum 
censoi-em  tres  etc.  L.  Valerio,  priu- 
cipem  scnatus  ipsum  L.  Valerium 
censorem  efW.  ||  du.ohus^om.Lnv.3:, 
imnio  tribus  el  sic  Manutius,  i)igo- 
nius  II  4.  in  —  piebis]  (M)  Bas.  b:  v. 
;  ap.  Dr.  jj  A.D.  b'iijonius:  ad  ||  G.ita 
et]  ita  (M).''  cf.  Dr.  ||  LIII,  4.  ad 
hoc]  M :  ac  et  at  et  et  |j  6.  aiebat]  M : 
censebat  ||  11.  illis]  abis  M  \\  t.  || 
11  sq.  praeberet.  etiam  avertendosj 
etsi  praeberet  7ion  enotalum  est,  M: 
praeberetpraeuertendos  etiam  aut 
praeuertendos  etiam  etc.  g.  \\  l^isqq. 
de  h.  l.  interpungendo  cf.  I.  Perizonius 
Dr.  Heus.  \\  LIIII,  1.  Dum  haec] 
(M?)  Bas.  b :  Haec  dum  ?  duo  Haec 
rell.  II  8.  agerentve  Bas.  b.  ||  10.  fe- 
cisse  recte]  M:  recte  gessisse  ||  ve- 
nerint]  M:  uenirent  |1  12.  fore  qui] 
libri  (Ma.):  fore  quam  qui  {gduo?) 
Sigonius  \\  13.  Purpurio]  M:  om.  \\ 
LV,  2.  sint]  g  unus,  edd.  veit.  (Crev.) : 
sunt  II  dimiserint]  M:  diraiserunt  g 
unus  dimisissent  rell.  ||  4.  et]  dona 
5-  unus  ut  ci.  \Vt.  II  et]  ita  M  \Vt  m 
praef,  ni  potius  exciderit  adverbium 
ad  exceperunt  referendum  ||  5.  haud 
add.  Ma. :  om.  ||  Aquileia]  ^l :  om.  ||  7. 
in  agro]  {Lov.  6.?)  Bas.  b:  in  agrura 

Livi  vol.  lll. 


{cf  Dr.)  II  9.  (Labeo)  aut  Butco  du 
Rieu  de  geni.  Fub.  p.  372  ||  Ti]  t.  M 
{g?)  II  Gracchus]  M  om.  \\  in  -  dc- 
cem]  M:  iugera  in  singulos  data  ; 
iugera  triua  in  singulos  data  et  iu- 
gera  in  singulos  data  trina?  singuli 
II  LVI,  1.  proconsul]  om.  g  duo  pro- 
praetor  Aldus  \\  2.  ulterior]  Glarea- 
nus:  citerior  H  2.  proconsul]  oin.g 
duo,  propraetor  JWus  |1  3.  ex  istria 
reuocatus  m.  marcellus  M:  Marcel- 
lus  es  Istria  reuocatus  (c/.  Dr.)  \\  G. 
sanguinem  g  unus  lul.  Obseq.  ed.  Ald. 
4  (59)  sanguine  quem  g  unus  \\  ara  g 
aliquoi,  luL.  Obseq.  l.l.  cf.  du  liieuLL 
p.  370  sq. 

LiB.  XXXX  in  perincha  nobilissi- 
mum  Naz.;  cf.  de  Ji.  L  Dr.  ||  inter 
quae]  inter  quem  Naz.  g.  ||  aiiectati 
Bas.  b:  ad(s.  af  jfectationcm  Naz.  g 
alfectatione  ei  aifectionem  g-.  ||  pvi- 
mus  Naz.  g.  \\  pleraque]  O.  lubnius: 
plura  quae  {cf.  Dr.)  ||  .  ex]  et  ex  s".  || 
de]gvnus,  Duk.:  et  de  ||  1,1.  urbana 
M.]  edd.:  urbana  ||  5.  octingenti] 
trecenti  M  D.  g  unus  ||  II,  2.  posticis 
parietibus]  M:  posticis  partibus  al. 
g.  II  4.  et  a]  et  g  (PalL)  I.  F.  Gr.  Dr. 
II  aedem  . . .  (aedem  lovis  Heus.), 
item  aedem  ApoUinis  Dr.  ||  Caie- 
tac]  g  luL  Obs.  c.  5  Dr.  cf.  \\t 
praef. :  ac  Caietae  g  {Voss.)  I. F.Gr. ; 
aL  g  ap.  Dr.  I|  sacrificatum  est]  M 
Bas.  b:  sacrihcatum  |1  5.  A.]  M:  om. 
II  G.  priraae  Crev. Heus.  ||  III,  1.  euui] 
['M?)  Bas.  b:  o?n.  ||  6.  his]  huius  g 
hiuc  A.Perizonius  \\  llll,  4.  cuidam] 
g:  eiusdem  g.  \\  Aeuianum]  M:  om. 
g  Aeueatum  Signnius  Aeuiatium  ci. 
\Vt.  II  libidiui]  Sigonius:  libidinis 
libri  libidiuibus  ci.  Dr.  \\  8.  Athe- 
nas]  M:  Atheneo  a/.  g.  ||  9.  Acniam 
Mog.  II  lO.inThessalonicamjThes- 
salonicam  /.  F.  Gr.  ||  11.  rctrahen- 
dam  /.  Perizonius;  deg  cf.  Dr.  ||  12. 
deos  ut  ferrentopem]  M:  opem  ut 
ferrent  g  opem  ut  dii  ferrent  et 
opem  dii  ut  ferrent  g  singuli  ||  V,  1. 
liberosque  eius  g  pauci  cf.  Wt.  ||  2. 
et  dignitatcm]  dignitatemq[ue  (M  ?) 
Bas.  b.  II  5.incauti  —  iuvenis]  M:  in- 
cautius  aL  g.  \\  sese]  Prisc.  vii,  IG/). 
738  P:  se  1|  G.  agenda]  (,M;?)  Bas.  b  : 
om.  II  7.  rem]  Wl  i,  20  cf  ii,  10  n.  6  t 


LXVI 


ADNOTATIO    CrJTICA 


{Oltn  l.  l.  p.  42  .«(/.):  spcm  lihri  sprc- 
tiouoin  cdd.  i-ett.  speciem  Sijoniu.'' 
contemptionom  aut  mcutionem  /. 
F.  Gr.  dcjpectionem  Crev.,  Jiuhn- 
kenius  (tnnenio.f.  iii,  59)  ||  singulos] 
(M)  l^as.  b :  in  siugulos  )|  9.  Pcr- 
seum]  Prisc.  l.  L,  Lnv.  3:  Persea  || 
10.  redierant]  (ro.s>'.)  vg.:  redicruut 
II  forte  quos  ci.  Wt  (Kochius  1. 1.  ii, 
17)  II  11.  in  fraudc  aul  a  fraude  /.  F. 
Gr.  II  12.  certe  —  cuius]  (M):  g  ap. 
Dr.  Il  V6.  habituros  esse  aiunt]  (M): 
habituros  esse  et  rentur  habituros 
essc  II  dederint  Crev.  \\  YJ,  1.  caput 
—  praecisae  et  (prior  add.  Bas.  b) 
pars  ad  dexteram  cum  extis  M: 
dextra  s.  dextera  g  prior  hostiac 
pars  dextra  edd.  vett.  (Lov.  G  m.  2) ; 
distinxi  sec.  Dr.  adn.  \\  4.  essct]  fuis- 
set  (g  pauri)  vg.  ||  (3.  dimicaretur  — 
vuluera]  M:  nni.  \\  rudibus]/.F.G'/-.; 
sudibus  [et  subidus  al.)  g-.  ||  Vll,  2. 
hilaritas]  M  {Voss.?):  nm.  \\  iuvena- 
lis]  M?:  iuucnilis  g.  ||  7.  praecucur- 
rit]  M:  praecurrit  (percurrit  unus') 
II  i^nuuciaus)  Crev.  ||  8.  infamandae] 
lihri.,  Wipraef.:  tamen  infamandae 
edd.  II  VIII,  1.  quum  g?  Ascensius: 
quam  et  quod  ||  potetas  patris]  g 
perpauci:  patris  potestas  et  patris 
tempus  sinfjuli  patris  rell.  \\  2.  (cui) 
/.  /''.  Gr.  II  eum]  oin.  e  pauci,  I.F.  Gr. 
{cf.Dr.)  II  dc  lucro  tibi]  /.  F.  Gr.: 
de  lucro  pater  Sigonius  de  ludicro 
tibi  ff  fere  nmues  de  ludicro  ter  g.  || 
scito]  Curin:  scio  ||  4.  expertes]  ei 
expcrtis  ?:  expertos  Mr.  |{  iuvena- 
lium]  M:  ''?w.  ||  7.  commissi]  M:  ad- 
missi  II  11.  carum  aut  insqij.  qui  sc 
T.  Faber  ^  se  stirpemque]  M:  stir- 
pem  II  14.  a  pcrtiuam]  Seijlfertus  1. 1. 
p.8o2:  a  fjuam  //6;7' ab  tam  Ma.  ||  l<i. 
similisque  —  potuit]  M:  s  ap.  Dr.  \\ 
17.  crevistis]  M:  petitis  (petistis 
nnus)  II  18.ncc  fratrem]M:  om.  \\  ni- 
hil  saucti  —  regni]  i^M) :  g  op.  I)r.  || 
lit.  quicquid  autM:  quid  ||  VIIII,  1. 
et  eadcm]  IJas.  b  (M.'^>:  eadem  M 
test.  Moq.  ciusdem  (eisdom  »/nw.<) ». 
4.  sit]  add.  edd.  ||  6.  licet  /.  F.  Gr.  |1 
7.  per  {aut  por  ego),  to,  patrium.no- 
mcn,  /.  F.  Gr.  \\  8.  (in)  vicom  Sejf- 
fertus  l.  l.  II  vitam]  orW.,  Su«'  ritu, 
more,  modo  aul  simile  mavis^  Dn- 


hree  l.  L:  om.  liJiri;  animis  vel  hic 
vel  ante  \'i\\mus  add.^Ma.  ||  Macedo- 
num  Duk:  \\  'J.  rcsistit  s.  \\  11.  uihil 
mihi]  s.  milii  nihil  Wt:  nihil  ||  pcri- 
culi]  /.  F.  Gr.:  pericuhnn  libri  peri- 
culi  mi  aut  poriculi  mihi  /.  Gr.  |j  fu- 
isse]  fuisse  mihi  ;  duo  \\  rudibus]  /. 
F.  Gr.:  sudibus  ||  12.  quid  ut  inimi- 
cus  £■  pleriipie  quid  tu  inimicus  ci. 
Wt.  II  veniontem]  M:  nm.  ||  13.  ar- 
gumouta  Kochius  L  L  ||  14.  quid 
cnim  negctV  sc  /.  F.  Gr.  ||  X,  1.  et 
dispicc  Bas.  b.  i|  incesse]  A.  Rube- 
nius:  hinc  csse  s  aliquot  huic  esse  ? 
plerique  his  iuccsse  Crev.  Heus.  tu 
incesse  Walchius  L  L  104  sq.  \\  6.  sed 
si]  si  {sf)  Bas.  b.  ||  ne  ca]  /.  F.  Gr.: 
nec  ea  {aL  Tlarl.  v.  Dr.)  ||  7.  quid  — 
ferrumV]  M:  om.  \\  assumserunt  .<. 
adsumserunt  etc.  [s)  Aldus:  sumsc- 
runt  s-  II  8.  rogi  et  patri]  M :  s  ap. 
Dr.,  cf  Wt  praef  \\  lO.gaudent]  M; 
gaudebant  ||  XI,  1.  ct  cum  —  Mace- 
donum'?]  M:  s  ap.  Dr.  ||  logatis  cx 
primoriljus  ci.  Dr.  \\  2.  rerum]  M: 
om.  II  istc  et  magister  etc.  s  iste  est 
magister  /.  G'r.  \\  te]  om.  s  plerique  || 
concocta]  M?  {cf  Kr.  lib.  xxxiii  p. 
'22bsq.):  concreta  »  coacta  s  unus 
cocta  ci.  Dul:  Dr.  concepta  edd. 
vett.  II  G.  ut  ipse  mc  uult  esse  M  (Wt 
praef)  et  ipse  me  vult  esse  ci.  Dr.  || 
8.  tollatur  —  ulciscatur]  (M)  Bas.  b, 
nisi quod  uncos  om.:  s ap. Dr.  \\  (tilio) 
solus  (orbatus)]  Ma:  £lio  solus  or- 
batus  liliri  filio  orbatus,  solus  vel 
solus,  lilio  orbatus  Duk-.  \\  quam 
filii  necem  ulciscetur/.F.G'/-.  ||  XII, 
2.  diu  fuit  silentium]  M:  sileutiura 
fuit  11  4.  colloquia  Ven.  141)5:  col- 
[vel  con)loqucns  lihri cf  Wt.  ||  insi- 
dietur  ultro,  mihi  /.  F.  Gr.  cf.  Dr.  \\ 
7.  meorum]  M:  om.  \\  9.  regnique  — 
patris]  'M^post  patris  om.  jj  me  aute 
(^mc)]  Ma :  meac  ante  me  M  me  s-au- 
te  me  /.  F.  Gr.  iam  ante  me  ci.  Wt. 
Ij  10.  si  illa  scparata  ab  hac]  Bas. 
b  :  si  illa  soparata  ac  M  si  illa  sepa- 
rata  hoc  \\t  {cf.  Ma.)  si  {om.  unus, 
sed  unus)  illa  criminosa  ac  (ac  oin. 
nonnu/li)  s  nisi  illa  scparata  ab  hac 
Dr.  Ileus.  \\  hodieque  eam  /.  F.  Gr, 
II  eam  aut]  M:  iam  aut  (aut  iam 
vnus)  II  11.  per  se  quacreretur]  Ma. 


LIB.  XXXX,  5-16. 


L.KVll 


{cf.  pMl.  XV,  553  XVI,  571):  perse- 
queretur  M?  {cf.  Dr.)  perspiceretur 
edd.  II  utruin  egotibi,;ui  tuipseniihi 
liuellius  II  ipse]  M:  <nti.  g  prius  ci. 
VVt.  II  17.  virtute]  cf.  Walchium  p. 
2il  sq.:  auctoritate  Creo.  nutu.  Ma. 
hortatu  Sei/ffertu.^  1. 1.  \\  me]  ;  Ascen- 
sius:mcsi;.  \\  IS.Macedonum  poene 
omnium  iudicia  ac  Deoruni  homi- 
numque  T.  Faher  \\  poene  (.^)  omni- 
um  deorum  homiuumque  M:  ac 
deorum  pene  omniumque  gplerique; 
al.  ap.  Dr.  \\  crediderim]  Ala. :  cre- 
diderit  ||  l'J.  idem]  ideo  ;  duo  dein 
/.  F.  Gr.  II  iu]  del.  I.  F.  Gr.  \\  insimu- 
Ias  s;  plerique  \\  XllI,l.po.v^  contulit 
vocc.  et  quidem  —  diem  (sic  pro  die) 
cx  §.  sq.  transferl  Ma.  \\  2.  accincti 
M :  cincti  ||  3.  regis]  regii  iuvcnes 
Kocldusl.l.  II  soli  tua  tegentes]  (M.'') 
Bas.  b:  g  ap.  Dr.  \\  8.  eo  die]  M:  eo 
g  eodem  die  Ma.  ||  *J.  vitasse  et  vita- 
turumMa.  ||  XIIU,  2.  illo]  M:  illic 
et  illi  et  ille  et  illums.  ||  gaudio]13as. 
b:  odio  M  lest.  Mog.  ;  (cf.  Ma.  o(J2 
n.  1.)  II  4.  milites]  fort.  comites  /.  F. 
Gr.  II  5.  uihil  arguo]  (M?  Voss.?) 
Bas  b:  neque  arguo  ||  6.  si]  M:  oin. 
II  sciam  .M ;  al.  ap.  Dr.,  VVt.  ||  te  fa- 
teri]  (M.^)  Bas.  b:  o?n.  \\  7.  an]  num 
ci.  \Vt.  II  convictis]  M:  uictis  ||  8. 
(.  et)  sui  . .  (dicunt)  /.  /'.  Gr.  i^cf. 
Buuerum)  at  sui  .  .  dicunt  Ruperli 
ei  sui ..  dicunt  Ma.  ||  9.  sui  facti]  M: 
sui  al.  g.  II  lU.  tuum]  tum  M.  ||  11.  — 
ut  ..  adgredereuturV  —  [quum  ta- 
meu  inscio  me  armati  ad  te  trahe- 
rentur;]  Heus.  \\  fuerunt]  Bauerus 
(Ma.  cf.  op.  ac.  alt.  228  sq.  \Vt):  fuc- 
rint  II  XV,  1.  doletc/.  Dr.  \\  invidiaj 
5  plerique  cf.  Dr.  Ma. :  inuidiam  ||  2. 
regui  ut  tui  aut  iu  reguo  tui  /.  F. 
Gr.  (regni)  tui  Ma.  j|  fit]  (M.^j  Bas. 
b :  fuit  II  4.  ut  te  patre  g  duo  non 
improb.  I.  F.  Gr.  pr.  not.  ed.  al.  ut 
iudignus  tibi,  pater,  ci.  I.  F.  Gr.  ut 
iudiguus  eo  patri,  /.  Perizonius;  al. 
ci.  liauerus,  \Vt;  ut  indignus  te, 
patre  Walchiusp.  1195*/.,  ut  cf.  liiili- 
nerum  l,  l.  p.  93  sq.  ||  ut  indignus,  te 
patre  indignus,  ouuubus  Ileus.  \\  in 
diguus  omuibus  Schelius  iudiguus 
maioribus  /.  /'.  Gr.  (Ma.)  iudignus 
bonis  omuibus  Wipratf.  (^iudiguus) 


omnibus  Ma.  ||  non  cedendi—  mo- 
destia]  g  nonnulli  Dr.  in  adn.,  Ma. : 
non  cedeudo  ..  modestia  g  plerique 
non  cedendo  . . ,  nou  modestia  vg.  || 
8.  tautum  —  coepit]  M:  om.  ||  9.  si 
quid  — pater]M:a«/esiquid(>w*.  ||1U. 
meo  .]  Ma. :  .  iu  eo  (eo  nonnulH,  sed 
unus)  iibri  i^in  eojCrev. .  nunc  IJauerus 
(\Vt.)||  ll.comesatiouibusx\Icomis- 
sationlbus  [L<>v.  2):  comissatione  || 
semisomms  g  aliquot  ||  14.  momento 
illo  horae]  M:  illo  momeuto  ||  15. 
caritate  a  fratre  maiore]  (.M.'':  'un- 
tiqua  lectio' )  Bas.  b:  a  fratre  cari- 
tate  al.ga.  fratre  maioreM/t;.s7.  Mmj. 
a  fratre  amore  \Vt.  ||  IG.  sanguinenr 
meum]  Lov.  2  in  nxj.,  Dr.  adn.,  Ma.: 
sanguiuem  meum  eo  etc.  s-sanguine 
meo  ;  vj.  II  XVI,  2.  vitam  ac  mores 
Duk.  II  3.  nimiam]  edd. :  nimium  || 
maximej  mox  Ma.  mos  maximum 
Seijffertus  l.  I.  p.  832  sq.  ||  G.  quid  — 
decernere]  Meud.  2  in  mg.,  cdd.:  oi/i. 
II  placere,  nisi  per  deditiouem  Li- 
gures  recipi;  et]  Ma.:  placere  {sic 
Gaertn.;  deMcf.Ma.)  si  per  deditio- 
nem  ligures  recipiet  (reciperet  I.F. 
Gr.  recipiat  Bekkerus)  iM  Gaertn. 
placerent  si  jier  deditiouem  Ligu- 
res  recipi  et  g  duo;  ul.  ap.  Dr.  ||  at- 
que]  Itaquo  Sijonius  \\  cousules] 
Glureanus, Sijonius,  I.F.Gr. :  consu- 
lem  II  remitti  /.  F.  Gr.  ||  7.  quam  etj 
et  quam  is  Ileus.  cf.  Hif/nnii  cl  Duk. 
udn.  II  ab  A.  Tereutio]  Ma.  cf.  Wt: 
a  Tereutio  ||  propraetoris  Aldus  \\ 
8.  Vrbicuam]  .Iscensius,  vfj,:  g  up. 
Dr.  II  dura]  dubia  /.  F,  Gr.  |j  facta 
g.  II  victi  ijcrseverantia  Fulvii, 
quod]  ;•  Bas.  b :  uicit  perseuerautia 
tuluius  quod  M  vicit  perseverantia 
Fulvii,  qui  /.  F.  Gr.  \\  lU.  P.]  om.  s 
duo,  Dr,  udn.  ||  exercitus]  exerci- 
tum  M.  II  11.  IX  millia  cccxx  auri 
Lxxx  pondo  et  duae  corouae  au- 
reae  jiondo  lxvii  M:  novem  millia 
treceuta  viginti  :  auri  octoginta 
pondo  et  duo  {sic  g  nonnulii;  lxxx 
duo  ed.  princ.  Lxxxii  edd.  velt.),  co- 
ronae  aureae  poudo  sexaginta 
septem  (pondo  lxvii  cd.  princ.)  ci. 
Dr.,  upud  quem  v.  g.  ||  octoginta  duo 
pondo  et  coronae  aureae  (pondo) 
sexagiuta  septem  F.  L.  Lcntzius  l.  L 


I. XVI II 


AnNOTATIO   CmTICA 


p.2'6.  II  XYIJ, A.qnodls patici:  qnod  inleicidisse  alinuid  censel  Wt.  ||  ua- 
mova  ; plerique  {cf.  Dr.)  quod  primn  starunt  ;•  nonnulli  ||  XXIII,  G.  prac- 
edil.  v(j.  II  se  uonisset  g  dun  (Lov.  4  nieditati  s"  duo  I.  F.  Gr.  ||  in  Mace- 
Mend.  2)  ||  5.  suosj  M :  om.  \\  (J.  inte-j  doniam  M  g  {om.  e  unu.s)  ||  XXIIII, 
gram]  in  integruni  M.  ||  XVIII,  1.1 1.  accusavit  Perseus.fuga  — argue- 
Lontulus]  immo  Cethegus  et  .sic  67- j  batur]  (M)  IJas.  b:  accusauit  fuga 
(jimius\al  cf.  Val.  Max.  ii,  5,  1  t6iV/(/e  per  Paeouiam  praeparata  .  argue- 
hcmpfii  adn.  et  V.  Kohlerum  l.  l.  /). '  bant(arguebantur(/»(«)?/>/m7!(e;«/. 
72.  II  2.  3.  Ti.]  Voss.  §.  2,  Si(jonius:\ap.  Dr.\^  3.  Aestraeum  Glareanus 
T.libri  C  Pighiiis^Gruterus  \\  Rusca]  I  AstracamZ);-.  (^/n.  ||  AmphipolinjM 


Wexius  mus.  phil.  iii,  1845,  2^3sq.cf 
Cic.  de  or.  ii,  §.  2G1 :  Pusca  g  plerique 
Pisca  nnus,  om.  duo  Posca  vj.  ||  5. 
consulibus,  quae]  (M.'')  Bas.  b: 
consulibus  s.  coss.  ?  (cousulibus  ut 
ttnus)  cousules  y^tdus  \\  —  qiiina  . . 
equites  — ...  octingenti  (octingeu- 
tos  libri)  equitcs  Crev.  —  quina  .  . 
equites  —  et  quina  dena  miilia.., 
octingeni  oquites  Dr.  adn.  ||  G.  ha- 
bobant  vel  habuerant  mavull  Dr.  || 
8.  inde  de.xtram]  Wt:  in  dextram 
libri  dextram  /.  F.  Gr.  \\  XVIIII,  2. 
Lanuvii  et  ci.  Wt.  ||  3.  funeribus] 
praeeunte  quadamtenusWt  Ma:  tunc 
II  6.  placuisset  scribi]  M:  ire  (scire 
unus)  placuisset  g-.  ||  8.  (militum)  /. 
F.  Gr.  II  10.  L.]  Aldus:  T.(Ti.  iinus) 
II  propraetorem  /.  Perizonius  \\  11. 
legem]  g:  leges  M?.  ||  senatus  — 
XX,  1.  senatum  M:  dec;  cf.Dr.  ||  re- 
gum  iutroduxorunt  prima  M ;  al.  ap. 
Dr.  II  5.  fraterni  sceleris  {Lov.  2) 
Bas.  a.  II  cum]  cuius  /.  F.  Gr.  \\  6. 
noc  huius  et  ne  huius  e  {de  sqq.  cf. 
Dr.)  ne  eius  Kochius  l.  l.  \\  animum] 
om.  g  unus\  patris  animum  duo]  ani- 
mum  eius  Kochius  \\  XXI,  3.  viam 
cxorcitui  nuUam]  M:  exercitui  ui- 
ma  et  cxercitui  uiam  non  etc.  ||  per 
diflicillimum]  libn,  edd.  i-e//.  (Ma.  c/'. 
de  Q.  .  I.sc.  Ped.  p.  14G  sq.  n.  9j :  per- 
difficillimum  Aldus  per  difficillima 
/.  F.  Gr.  II  5.  cum]  vel  <i\nnmpost  se- 
cum  al.  coUocantj  om.  al.g,  antein 
vj.  II  6.  subsidii  spem  Kochius  l.  l.  p. 
17  sq.  II  7.  consultarent  g  iintts  Wt; 
al.  ap.  Dr.  j|  8.  tum]  {Lov.  3)  Bas.  a: 
tutum  f  (tutum)  Wt.  ||  XXII,  1.  ter- 
tio]  postcro  Sijonius,  at  v.  Crev. 
Dtik.  II  4.  altis  locis  est]  Ma.  v.  ad 
Cic.  de  fin.  p.  537  sq.  Wt:  aliis  locis 
essot  II  7.  qua  triduo]  /.  F.  Gr. :  qua- 
triduo  11  II.  passim  per  uillas  M; 


Amphipolim  P/7.sc.  vii,  IG  p.  738  /-'. 
Sii/onius:  degcf.Dr.  |]  7.  BcroeaeusJ 
[Lov.  1)  Si()onius:  Bereus  etc.  \\ 
XXV,  1.  duxit]  ci.  Dr.:  introduxit 
g  exercitum  introduxit  edd.vg.  exer- 
citum  induxit  (yel  traduxit)  ci.  Dr.  \\ 
3.  negante  (g  pauci)  /.  F.  Gr.  \\  4.  ad 
hoc  quum  darcntur  induciac  ex 
M  fort.  ob  verborum  tantum  colloc. 
affertur,  ut  docem  dicrum  non 
a  cod.,  sed  a  collatoribus,  vt  verbo 
utar,  om.  sit  \\  (docem  dierum)  Wt.  || 
G.  aut  ut  nec  ..  (quidom)  aut  in  sqq. 
nedum  ad /.  F.  6'r.  ||  7.  Cn.J  Glaren- 
nus,  Siijonius:  M.  ||  8.  practorij  M: 
om.  II  facitj  M:  fecit  ||  XXVI,  l.sq. 
(magnam) .  .  fecerunt  eo  /.  F.  Gr.  || 
5.  sese  iturosj  Dr.  adn.:  esse  ituros 
M  ituros  so  s'.  ||  quoj  quod  /.  F. 
Gr.  II  pcrficeroturj  M:  perficerent 
g  proficiscerentur  g.  ||  6.  utj  M: 
om.  II  8.  C.  MatienusJ  M  {g  duo)  et  sic 
C.Matieno  duo  tresve  g  c.28,  7:  g  ap. 
Dr.  II  Matienoque,  cuiusj  (M?)  Bas. 
b:  cuiusquo  g  (I.F.  Gr.)  \\  si  qua  T. 
Faher  \\  XXVII,  3.  extraordinarias 
cohortes  duabus  adiunctis  /.  F.  Gr. 
'I  adiunxit  et/)(/A-.  ||  extraordinariaj 
(^M?)  Bas.  b:  extraordinariis  a  et 
extraordinarios  a  ||  4.  M.  — praepo- 
sitij  (M.<')  Bas.b:  M.  — pracpositis  g 
duo  M.  Seruilium  et  L.  Sulpicium 
tribuuos  militum  his  praepositis 
.^im.  g  rell.  M.  Scrvilio  et  L.  Sulpicio 
tribunis  militum  his  praepositis 
cdd.  vett.  et  sic  uno  voc.  his  inductn 
/.  F.  Gr.  M.  Seruilium  et  L.  Sulpi- 
cium  tribuuos  militum  his  pracpo- 
suit  supscr.  in  Loc.  3.  ||  L.]  firt.  C, 
Duk.  Dr.  II  6.  Aurclius]  Bas.  a  et  sic 
libric.  28,  8:  Valerius  |j  7.  duaej  cf 
Creo.  Dr.  ||  13.  deviosj  indeuios? 
unus  in  deuios  duo  cf.  Dr.  ||  14.  mili- 
tum  clamorj  M:  clainors  (/.  F.  Gr.) 


LIB.  XXXX,  17  —  37 


LXVIIIl 


II  XXVIII,  2.  prope]  Murelus:  pro 
se  lihii  pro  spe  edd.  \\  4.  et  fugien- 
tium]  edd.:  etFugieutium  elc.  g  cf. 
Dr.  II  G.  capti]  M:  capta  ||  et  tre- 
centi  tres]  M:  et  quingenti  et  quin- 
genti  II  7.  qui  in  praedatoriisCret?.  || 
8.  C.]  Cn.  s  unas,  cf.  Dr.  \\  XXYIIII, 
2.  memoriae  (g  duo)  Bas.  b.  ||  prodi- 
tum  est  Bas.  b.  ||  3.  cultores  agri]  M 
(  Voss.  ?) :  cultores  s  cf.  V.  Kvhleruin 
l.  l.  p.  72.  II  4.  inscripta  edd.  \\  5.  om- 
nibus]  ossibus  Sigonius  ||  8.  accom- 
modata  fide  (M.*')  Bas.  b:  accom- 
modat  fidem  e",  fort.  accommodaus 
fidem  Dr.  \\  11.  id]  edd.:  om.  \\  12. 
se]  (M.'')  Bas.  b;  post  paratum,  om. 
esse,  Loo.^o:  om.g  duo  eisetQms  et 
eirell.  ||  XXX,  4.  quam  proxime  — 
iussum]  Bas.  b  (M  ?  proxime— ius- 
sum  ex  ^suis  exemplarihus''  i.  e.  M 
l.  Gelenius) :  nm.  ||  iussit  ut  ad  lac. 
causam  aperiendam  ci.  Wt.  ||  5.  abs- 
tinere  recipereque  /.  F.  Gr.  ||  7.  lo- 
cum  recte  distinxil  atque  et  add.  Ma.  || 
XXXI,  4.  datum  et  datus  g  [cf.  Dr.) 
II  5.  equestrem]  /.  F.  Gr.:  eque- 
strium  ||  6.  haut]  s.  haud  ?:  et  s-; 
fort.  nec  Dr.  ||  expugnaturos  /.  F. 
Gr.\  deecf.Dr.  \\  7.abstractos  erW. : 
0?«.  II  9.  captis]  Ma:  castris  ||  a  pu- 
gnautibus  edd.  vg.  \\  XXXII,  1.  ar- 
der.e]  (M?)  Bas.b:  arderent  ||  2.  ac- 
cidcbat]  (M.?)  Bas.  b:  accendebat 
etc.  II  G.  passim]  M:  om.  ||  ad  viginti 
tria]  M:  g  ap.  Dr.  ||  eo  die]  om.  M 
{r^)  II  capta  quattuor  millia  — quiu- 
gentis  M :  g  ap.  Dr.  \\  octoginta 
octo]  M  Lxxxviii  et  octuaginta 
octo  s  singuli:  Lxxxvii  g  pleriipie  \\ 
7.  ducenti  g.  \\  ferme  duomilliaM: 
gap.Dr.  \\  XXXIII,  2.  urbs]  M  {g 
duo):  urbe  ||  cunctati  sintKr.  ||  4. 
amnibus]Mi^ro.s^".)  Ascensius:  omni- 
bus  II  7.  uuquum  (/.  uuquam)  M.  ||  8. 
qui  palati]  (M?)  Bas.  b:  quidam 
latini  quig.  ||  O.oppugnando,  donec 
M^ivV/.  M,  'SNtpraef.:  oppugnando 
nec  et  oppugnando  g  cf.  Dr.  oppu- 
guavit,  douec  Bas.  b  expugnavit, 
donec  /.  F.  Gr.  \\  XXXIIIl,  1.  iu  ul- 
teriore]  M,  ut  vid. ;  Lov.  2:  et  in  ul- 
teriore  ||  m.  manlius  M.  P.  Maulius 
Kr.  lih.  XXXIII  p.  cxxi  Wt.  ||  2. 
agrum]  M :  agro  ||  tria  millia  -  ac- 


ccperunt(M):  g  ap.  Dr.  ||  quinqua- 
geua]  Iluschkius  Serv.  TulL.  p.  o(7, 
Nipperdeius  phil.  I,  6G9  :  quadra 
geua  II  5.  (quae  —  est)  Wt  pracf^  ai 
V.  Ma.,  V.  Kohlerum  l.  l.  p.  71  57.  || 
statuta]  /.  F.  Gr.  (Ma) :  statua  libri 
(Kohlerus  1. 1.)  \\  patri' Glabrioni  Si- 
gonius  \\  G.  aedem]  om.  M.  ||  depu- 
gnatumst  Ma,  depuguaturus  erat 
Seyffertus  1. 1.  p.  833.  ||  8.  quinque] 
milleM.  ||  triceuos  ?.  ||  11.  creditu- 
rum  (esse) /.  F.  GV.  ||  siucera— esse] 
post  esse  om.  Vict.,  del.  censuil  Crev. 
[in  ed.  min.  pravam  hanc  ci.  omisii) 
II  13.  omni  perpacata  /.  Gr.  ||  14. 
(cum)  iis  J  L  F.  Gr.  (Ma) :  cum  iis  ? 
(Wt)  tum  iis  g  unus  (Harl.)  Kr.  ||  qui 
cum  praesidio  g  dun  (Ilarl.  Vict.) 
Crev.  Kr.  ||  XXXV,  2.  Mammula] 
Pighius:  Mamercus  s/w.  ||  Ti.]'L'(?/. 
lih.'  Sigonii,  Sigonius:  T.  lihri  ut  vid. 
077ines,  et  !<ic  certe  M  §.  9.  ||  3.  Fulvio] 
Medioi.liSO:  o)u.  \\  4.  inde  deditio- 
nem]  sec.  Dr.  adn.  Wt:  in  deditio- 
uem  M  deditionem  g.  \\  G.  esse]  /.  F. 
Gr.:  esset  ||  8.  obvenit]  M:  euenit 
(uenit  itmuv)  \\  11.  utique]  Bas.  a: 
utile  et  ut  illum  etc.  \\  13.  est]  Ma: 
sit  II  14.  lecturum]  M:  electurum  || 
XXXVI,  3.  au  -  eius]  M:  g  ap.  Dr. 
cf.Ottol.l.p.^lsq.  II  qui  scirepossit] 
(M)Bas.  b:  gap.Dr.  \\  illud](M): 
illis  etc.  II  4.  succlamationibus  M: 
clamationibus  eic.  ||  G.  quantustum 
semperi//).sa«  cf.  g.p.  148  sq.  quan- 
tus  saepe  ci.  Wt.  ||  xx  milliaZ//»- 
sius  [Marquardtius  ant.  /?.  III,  2  n. 
1G78)  II  et  octingenti  g  et  mille  du- 
centi  Lipsius  [Marquardlius  l.  L)  \\  7 
douec  eo  consules  g  nonnuUi  \\  9. 
nomiue  latino  g  cf.  Dr.  ||  10.  Sp. 
Postumium,  Q.  Marcium  consules] 
Lov.  2:  Sp.  Postumium  consulcm, 
Q.  Marcium  eo  sim.  rell.  ||  quo]  g  Ma 
p.  457  {v.  em.  in  Cic.  lih.  phil.  I,  73) 
VVt:  que  g  unus  quot  edd.  vett.  quod 
Ilearnius  ||  10.  et  11.  sexcenti]  millc 
ceutumM.  ||  11.  eos,  si  videretur,] 
{Lov.  2)  vg.:  quos  si  uideret  ||  13. 
GalliaJ  {Gaertn.)  vg.{LF.  Gr.):  Gal 
liam  s-  {Sigonius)  \\  erant  5-  aliqunt 
cfDr.  II  XXXVII,  3.  in  urbej  M: 
om.  II  post  edixerunt  desinunt  rell. 
praeter^l\  'qvae  seqvvntvr  ex  ve- 


LXX 


ADNOTATIO   CRITICA 


TVSTO   SVNT   CODICE.'    ]\lofJ.    ||     6.    CX- 

probratum  oi  u  matre]  Bas.  a:  ex- 
probratam,  ctiam  liac  vcMiig.  ||  ad- 
iocisso]  Bas.  a:  adiccisset  JMog.  |j 
XXXVill,  1.  oppressi  Bas.  b:  op- 
pressi  sunt  Mog.  ||  2.  (alium)  velpo- 
tiiis  (antc)  /.  F.  Gr.  \\  3.  fuerat .  eo 
cum]  add.  Wt  cf.  ■praef.:  om.  Mog. 
fuerat .  cum  Bas.  h  fuerat .  In  cum 
cum  Sigonius  ||  ut  (cf.  Dr.)  Ligurcs 
Apuani  de  montibus  desccndcrent 
Mnretus  (cf.  Krg  4(JG) :  Ligures  ab 
Anido  montibus  descendcre  ||  o.  re- 
bcUanflum]  Bas.  b :  bcllandum  Mog. 
II  G.  scdcsj  Crev.:  aedes  ||  9.  hostiae 
diictae]  Ma:  bostcs  ducti  edd.  ob- 
sidcs  ducti  /.  F.  Gr.  |j  ([uod]  ter 
PigJtius,  I.  F.  Gr.  :  quid  ter  Mog. 
quid  .  .  quid  . .  quod  \\t  praef.  \\ 
XXXVIlll,  1.  propractor  Aldus  |j 
2.  ut  clam  .  .  obsedcrint  /.  Gr.  ||  4. 
dimittei-e  I.F.  Gr.  ||  5.  omissis  quac] 
Bas.  a:  omissique  quae  ]\fog.  cf. 
Wt.  II  ,Flaccum]  Bas.  b:  Fhiccus, 
Mog.  11  y.  ignobilcm]  Bas.b:  nobi- 
lem  Moq.  wow  nobilcm  ci.  Wt  ([ui 
cf  II  XXXX,  1.  aliquanto  Ma.  ||  '6. 
forl.  quamcumque  in  partcm  T.  Fa- 
her  II  pertulcre  impclus  suos  Crev. 
Ma:  perculere  impctu  suo  Mog. 
pcrtulere  impetum  suum  /'.  Fuher  || 
aciea. /)((A-./J>/-.||  4. et,  ni  quid..est, 
actum  .  .  erit.  /.  F.  Gr.  (Ma)  ||  estV 
an  actum  ci.  Wt  {ei  sic  aliquando 
Ma)  II  5.  (equorum)  T.  Faher  \\  6. 
(quod  —  proditum  cst.)  Wt  praef  || 
11.  (luattuor  niilia  duccnti]  Ma : 
quatuor  millia,  ducentis  Dr.  tria 
millia,  millc  ducenti  JMog.  tria  mil 
lia,  duceutis  Bas.  a.  ||  cum  signis 
militaribusLXXViiMa.  ||  equipropc 
sexcenti  .  nuUis  ci.  Wt.  ||  11.  sq. 
cetcrum  inmobili.s]  Seijffertus  l.  l.: 
contum,  in  iilis  ]\Iog.  centum  nullis 
Bas.b.  II  Ce.ltibericis  Ma.  ||  lo.cum] 
Bas.  a:  in  Mog,  \\  15.  cxautliora- 
tis  Bas.  a:  ex  authoritatc  Mog.  \\ 
XXXXI, 2.  BalistamSuismontium- 
que]  Bas.  a:  vallis  vero  tum  tam- 
quami1/(;/7.vaIlesprimumtum  etiam 
(7.  Wt.  II  3.  impositos  (M  ?)  Bas.  b : 
imposita  ||  G.  oram]  Bas.  a  :  Amar- 
ram  ||  7.  indictus]  Sigonius:  in- 
ductus  Bas.  b  ductus  j\I(>g.  ||  prae- 


erat]  Ma:  praeerant  ||  .  frater]  Ma: 
frator  Mog.  et  frater  Bas.  a  fratcr- 
([vwDr.  II  — secundae..(Fulvius)..is 
erat]  aut  sccundae..Fulvius..crat; 
isMa : ,  secundao . .  Fulvius  tribunus 
militum  is  erat  il/i;//.  .  sccundac  le- 
gionis  Fulvius  tribunus  militum 
orat.  isBas.  a.  ||  d.  Anlol  Sigonius: 
Fulvio  Mog.  /jass.  \\  rcduxit  l.F.Gr. 
II  1(1.  S.  C.  factum  est:  ut  Bas.  a: 
factum  cst,  ut  cos.  ]\log.  scnatus 
facturn  est  consultiim,  ut  \\'t.  ||  11. 
causaignominiaeJc/.Ma.JI  XXXXII, 
1.  fuerat]  add.  Ma.  ||  rcdiit]  Ma:  re- 
disset  M.  ||  2.  legatcs]  Mog.  1.  F. 
Gr.:  se  legatos  Bas.  b.  ||  4.  quac 
inimici  —  IJomanis]  Bas.  b  cf.  \\'t. 
praef:  .Quintius  ad  cadcdissctDu- 
ronius  multis  civiljus  adiocit  Ko- 
manis  ]\l<ig.  \\  detinori  /.  Perizonius 
II  5.  placuit]  I3as.  b :  placere  71/or/.  || 
7.  P.]  Aldas:  C.  Mog.  \\  tum]  dum 
/.  Pcrizonius  ||  8.  sacriliculo  ci.  Dr. 
ll  Cn.]  Sigonius:  C.  Mog.  \\  10.  ulti- 
mum]  vitium  Sigonius;  al.  Glarea- 
nus  II  11.  Cloclium]  Bas.  a:  Coc- 
lium  ]\log.  \\  nominatus  crat]  Rahino 
Vntcrs.  etc.  I,  1,  243  n.l.  cf  Mercldi- 
niuni  Coopt.  p.  80  sqq.:  inauguratus 
crat  Mog.  Ikiss.  iuaugurandus  erat 
Gutlierius  inauguratus  est  Dnlc.  in 
auguratu  crat  Ileus.  ||  11.  a  collegio 
—  Flaccus]  M  teste  Gel.:  L.  Acilius 
cooptatus.  Q.Fulvius  Flaccus  Mog. 
II  12.  inde  poutifox  maximus  M.  Ac- 
milius]  Wt,  ipse  recle  fort.  plura  ex 
Crev.  sentenlia  inlercidisse  censens: 
m  jjontificem  maxinnim  aeniilius 
M  tesle  Gel.  antc  pontificom  maxi- 
mum  Aemilius  Mog.  at  pontifex 
maximus  1\I.  Aomilius6'/^o?j///.s  croa- 
to  antc  pontificc  maximo  M.  Aomi- 
lio  I.  F.  Gr.  II  Lopido  /  F.  Gr.  || 
XXXXIII,  1.  Poi)ilii  Ras.  fi:  Borcii 
Mog.  II  3.  dcsorondam]  Sigcnius: 
defondondam  ^fog.  \\  G.  argcnti  in- 
focti**]mW.  Ma.  II  XXXXIIII,  1. 
Villio]  Sigoniits:  lulio  ^fig.  \\  2. 
(juac]  \'asc(isamis:  qui  I\l.  ||  Cn.] 
('/  hic  et  §.  7  Signnitis:  C.  3fog.  ||  C]  et 
liic  et  §.7  Sigvnius:  L.  §.  2,  oni.  §.  7. 
]\fog.  L.  nlrvhii/ne  Bas.  b.  ||  Q.  filii] 
Sigojiius:  P.  filii  Afog.,  om.  Bas.  b.  [| 
G.  propius  — passuumj  cf.  Ma.   ||   i). 


LIB.  XXXX,  37  —  50. 


LXXl 


vovisse  se  quo  Bas.  b.  ||  10.  fiiiitum  j 
F.  L.  Lenizins  L  l.  \\  causa  kuloruin]  | 
cf.  Ma;).  473  sq.  ||  facicntij  Bas.  1) : 
facieudi  il/07.  ||  11.  Cn.]  (Jlareunus: 
C.  M'>g.  II  12!  Ti.]  Sujoniiix:  T.  Mog. 
II  XXXXV,  1.  sacvaet]  Bas.b:  et 
saevail/",'/.  ||  fort.Gt  omni  tempesta- 
tiuin  geucre  saeva  Dr.  \\  et  ea  tum] 
sed  ct  tum  I.F.  Gr.  etiam  Ma  eadem 
6'ey/fertus  l.  L  ||  2.  mox]  nox  Crev. 
atrox  ci.  Wt  nix  Kochius  l.  l.  p.  18.  || 
3.  prostravit]  v.  d.  ap.  Dr.  cf.  Krg. 
458:  coustravit.l/o^. !|  albamBas.a: 
Alue  Mog.  II  5.  (fulminibus  — lovis)] 
ex  §.  3  repeiita  incl.  Ma:  fuhninibus 

—  lovis  Mog.  ob  fuhninibus  com- 
plura  loca  dcformata  ad  aedcm 
iovis  Bas.  a;  al.  VVt.  ||  7.atrocibus] 
Bas.  a:  civibus  atrox  Mog.  atro- 
cioribus  6rVa/erM.>?  II  8.  confectis,  ut 
traditum]  Bas.a:  confecti  sunt  tra- 
ditus  Mog.  \\  XXXXVl,  2.  malint] 
Bas.  a:  malit  Mog.  malinius/.  F.  G'r. 
II  3. /o/-L  singulos  vos  cum  ||  te,  M. 
Aemiii,  te,  M.  Fulvi  v.  d.  ad  vig. 
Curionis  ||  G.  lacunae  signuin  adil.\\.v.] 
vv,  dd.  tentamina  v.  op.  L>r. ;  al.  liu- 
pertius ,  Doeringius  ,  Ileus. ;  locus 
desperatus  ||  hos]  Mog.i  hac  Bas.  b. 
II  8.  legatis]  Bas.  b:  cligatis  Mog.  \\ 
9.  in  omuibus]  Mog. :  omnibus  Bas. 
b.  II  nuncupabitis]  Bas.  b:  nuncu- 
patis  hisMog.  \\  id]  Mog. :  o??t.  Bas.b. 
II  ut  vere]  et  vere  v.  d.  ad  mg.  Cu- 

rionis  [|  12.  mortales  inimicitias] 
Dr.  adn. :  inimicitias  3Iog.  iuimici- 
tias  mortales  Bas.  a,  ||  14.  questus 

—  certo]  Bas.  a:  questus  cum  alla- 
tum  vis  a  M.  Fulvio  secreto  Mog.  \\ 
15.  instantibus]  Bas.  a:  stantibus 
Mog.  II  qui  aderant,  dexteras:  Bas. 
a:  quiadcrant,  dederaut  dexteras 
Mog.  II  mittere  vere  ac]  remittere  sv. 
{sq.fort.iva.sjMa.]  fort. \em'ittcre{se?) 
velle  ac  ||  cura]  Bas.  1555:  quuni 
Mog.  curae  Bas.  a.  ||  16.  attribuere- 
tur  rtfW.  Bas.  a.  ||  annuum]  Bas.  b: 
annum  Mog.  \\  XXXXVII,  1.  sq.  in 
Celtiberiam  itei  vertcretGracchus. 
is  nisi  maius  —  peuetraturus,  Mun 
dam  Seijfferlus  l.  l.  p.  833  sq.  \\  si  — 
[Gracchus]]  scripi^i  sec.  Ma,   */«/ si 

—  penetraret  scribens,  recte  monei 
excidisse  quae  de  Gr.  parlibus  dicta 


erant  iisqne  adiungi  haec  ad  eundem 
Gr.  pertinentia  ftlundam  eic.  :  si 
(Jracchus  maius  sibi  bellum..pe- 
netraret.  Mog.  .  Gracchus,  quod 
maius..penetravit.  Bas.b,  si  maius 
ibi  bellum  esset;  Gracclius  in  . . 
penetraret.  I.F.  Gr.  Gracchus  ,  si .. 
penetraret.  Dr.  \\  2.  primo]  Mog.: 
primum  Bas.  b.  ||  expugnare  /.  F. 
Gr.  II  agros]  Bas.  b:  deinde  agros 
Mog.  II  praevalidam]  Bas.  b:  por- 
validam  Mog.  \\  3.  ubi]  cui  Crev.  \ 
4.  accienda]  T.  Faber:  accipienda 
Mog.  II  separatim  eos]  cf.  Walchium 

1.  l.  p.  220  coli.  Ileus.:  separatim 
(eos) ,  fort.  separatos  Wt.  ||  eos  ab 
illis  se]  oppidanos  sibi  /.  F.  Gr.  ab 
illis  sibi  Crev.  sibi  ab  iilis  se  ci.  Dr. 
suos  ab  illis  sibi  {iiut  rem)  Kupertius 
sese  ab  illis  esse  F.L.  Lenizius  1. 1. 1| 
post  paucis  diebus]  cf.  Ma  474.  || 
8.  tribuuoque...  iubeat]  Mog.:  tri- 
bunisque..  iubeantBas.b.  ||  dimissi 
Dulc.  II  9.  nocte  c]  Dulc.  et  aut  sic  aui 
uoctu  e  Crev.:  no cto  Mog.  \\  nequi- 
quam]  non  suo  loco  posituni  videtur 
Wt.  II  10.  sestertium  nummum  Bas. 
b ,  quod  vid.  ex  cod.  desumplum  nec 
gloss.  foedatum  esse:  nummum  Moq. 
sestertium  /  F.  Gr.  \\  XXXXVHI, 

2.  immittendo  Bas.  b :  mittendo  Mog. 
II  3.  petebatis  Mor/.:  petebat  Bas.a 
petebatur  Ba.s.b.'||  XXXXVIIII,  1. 
depo]>ulandam]  Ma.  op.  ac.  387:  de- 
populaudum  Mog.  populandam  /. 
/'.  Gr.  II  4.  ditionem  Bas.  b  cf. 
Kr.  iib.  xxxiii  p.  39  g447:  dedi- 
tionem  Mog.  \\  6.  ab  eo,  sibine] 
/.  F.  Gr. :  ab  eo  ne  sibi  Mog. 
ab  eo,  num  sibi  et  libcrone  (uut 
pacatone)  sibi  etc.  I.  F.  Gr.  cii. 
ab  eo,  liberone  sibi  Ma.  ,  adcone 
sibi  Krg  4G7  ,  sub  eone  sibi  Wl  11, 
lOt  ,  anne  sibi  Clericus  ab  eo  dcdi- 
tioue  sibi  Ileus.  \\  ab  co,  licerctne 
sibi  Glareanus  \\  7.  ac  me  P.  11.  opor- 
tuit  suspicere]  scripsi:  ac  ne  popu- 
lum  Ilomanum  (P.  lii  opes.^)  di  vo- 
lunt  suspicere  Ma.  ad  me  propiunt 
suspicere  Mog.  ad  me  piguit  suspi- 
cerc  (respicere  /.  F.  Gr.)  ci.  a  Gla- 
reano  l.  ad  me  poenituit  suspiccre 
Ileus.;  al.  v.  ap.  Krg  468.  ||  L,  2. 
Eam]  Bas.  a:  lara  Mog.  ||  2.  abdu- 


LXXTI 


ADNOTATIO    CRITICA 


xissent  Krg  4G9,  fle  toto  h.  l.  ageriA 
p  46S,s'77.  II  cuin)  wld.  Bas.  b:  om. 
J\Jog.,  del.  Krg;  GraccJ/i  nomen  exci- 
disse  censet  Wt.  ||  Chauuum]  Cajum 
Is.  Vossius  II  o.  cur  vicisse  crederes, 
fccisso]Ma :  Berbice  crcdcres  fuisse 
Mog.;  al.  Bas.  a,  Sigonius,  I.  F.  Gr., 
Perizonius  ap.  J)r.,  Krg  [at  cf.  s. 
106),  \V1 1,  23  s(i.  t  (c/:  praef.)  \\  nisi 
quod  (ut  \Vt)  —  vallum]  /.  F.  Gr. 
(Ma.):  nisi  qui  ..  arcessierint  ma- 
nentes  praelio  spolia  intra  vallum 
Mog.  uisi  quod  . .  manentes  intra 
vallumpraclio  laeessierint  Bas.a.  || 
:  spoba  .  .  legisse  Bas.  a:  per  totum 
diem  legisset  Mog.;  cf.  Higoiuus,  I. 
F.  Gr.  Dr.  j|  5.  debellatum]  Bas.  a: 
bellatuai  Mog.  ||  nou  fluxa,  ut  ante] 
Bas.  a:  non  ut  fiuxa  antc  Mog.  || 
Celtiberorum  fuisse  Krg  Celtibero 
fuisse  Wl  I,  24.  (|  fecisse]  Sigonius: 
fuisse  II  6.  Vaccaeis]  Sigonius  Vac- 
ceis  Bas.  b:  Brachis  Mi>g.  Bracha- 
ris  Bas.  a.  ||  expugnasse]  /.  F.  Gr.: 
oppugnasse  j|  est]  Bas.  a:  et  Mog. 
est,  quam  quod  traditum  a  Valerio 
est  Heus.  \\  LI,  1.  legerunt]  Bas.  a: 
elcgerunt  I|  lectus]  Creo.  Duk.  Dr.: 
clcctus  II  2.  haec  fecerunt  Ma.  ||  in- 
seruerat]  Doujatius  (Kr.  p.  cxxii 
Krs.  lUG):  iusuerat  Mog.  miscuerat 
Dohree  advers.  l.  L;  al.  ap.  Dr.  ||  3. 
theatrum  et  proscenium]  Bas.  a  {cf. 
liilschl.  parerg.  i  p.  217  srpi.  xxii  sq.) : 
Theatrum  ut  proscenium  Mog.  jj  4. 
iu  Tiberi,  quibus  aut  in  Tiberi,  in 
quibus  Ma.  ||  a  Tiberi  ad  aeclem 
ApoUinis  Medici  G.  A.  Beckerus  r. 
Topogr.  in  Rom  p.  59  {ant.  R.  Ii,  1, 
40U)  ad  Tiberim  (aedem  ApoUinis 
ftledici)  C.  F.IIermannus  de  loco  Ap. 
in  carm.  Hor.  saec.  Gott.  1843  p.  10 
sqq.  II  6.  et  ad]  add.  Prellerus  mgth. 
R.  p.  269  adn.  1;  num  adque  {s.  at- 
que)  ad?  ||  7.  praeterea  pecuniam] 
Sigonius:  praetores  pecuniam  Mog. 
partem  pccuniae  /.  /*''.  Gr.  \\  8.  (pu- 
blicaque  sua)]  scripsi,  ex  diilogr. 
orta  censens:  publicaque  sua  j\iog. 
publica  quae  fucraut  /.  F.  Gr.  pu- 
blica  quasi  sua  Wa/chius  p.  102  s^pp 
publica  quaestui  Wl  i,  20  sq.  pubii- 
ca  vetustalgy>.394.  ||  publica  quae- 
sita  {i.  e.  acquisita),  occupata  Doe- 


derleinius  orr.  et  comm.  ii,  311.  ||  pu- 
blica  —  patercntciuej  Pighius:  pu- 
blicaque  sacra  ut  paterent,  essent- 
que  populo  Mog.;  al.  I.  F.  Gr.  || 
LII,  1.  causa]  add.  Ma.  474.  ||  antc 
annis]  Mog.:  ante  annosau<  annis 
ante  Dr.  cf.  Ma.  l.  l.  \\  4.  undecim] 
i.  e.  xipro  XL  Sigonius:  quadraginta 
Mog.  duodecim  Glareanus  \\  5  sq^p 
Saturniis  versibus  coll.  Atil.  Fort.  p. 
2680  P.  324  Gsf  descripsere  G.  Her- 
mannus  elem.  doctr.  metr.  p.  616  {at 
cf  eund.  epit.  doctr.  metr.  p.  223  ed. 
tert.)  et  F.  Ritschelius  inscr.  q.  f  col. 
Duell.  I,  'ilsqq.;  equidem  criticorum 
inventis  ita  iisus  sum,  ut  sententiam 
certe  loci  corrnpti  et  lacunosi  instan- 
rarem  \\  duello  —  subigendis]  Alil. 
Fort.  l.  l.  I.  Perizonius ;  caussa  add. 
Dr.  (caput  h.  l.  Bekkerus):  duello 
magno  regibus  dirimendo  caput 
subigcndis  Mog.  ||  ad  pugnam]  Rit- 
schelius:  haec  \m^u.ii Mog.{Siginius) 
hac  pugna  Ileus.  haec  pugnata  est 
pugna  ci.  Wt.  II  lacunam  indic.  Sigo- 
nius,  qui  l.  L.  Aomilio  M.  F.  Kegillo 
praetori  *  *  * ;  Lucio  Aemiiio  Marci 
—  filio  ])raet6ri  |  Kes  cessit  glo- 
ridse  .  Ritschelius  L.  Aemilio  M.  F. 
Regillo  /.  Perizonius  \\  Samum  Chi- 
timque]  Glareanus,  Sigonius,  Fulc. 
Vr.^inus:  Camachumque  jI/o^.  ||  eos 
ipso  Fulv.  Vrsinus:  cos.  ipso  Mog. 
eo^pse  Ritscheiius  \\  cum]  add.  G.IIer- 
mannus,  Ritschelius  ||  antea  iuvict:i] 
ci.  Wt:  antoa  sic  victa  Mog.  ante  D. 
XI  Kal.  lan,  victa  Sigonius  cf.  Heus. 
incensa,y\eta  HermannusvictSiFulo. 
Vrsinus,  Ritschelius  \\  quadragiuta 
duae]  Glareanus,  Sigonius:  sexa- 
ginta  duae  Mog.  xili  Fulv.  Vrsinus 
{Heus.) ;  demersarum  et  incensarum 
navium  numerum  desiderat  Ileus.  {cf. 
Ritschelium)  ||  eius  inmari  omue  fra- 
ctum,  subactuiu  est  .]  Ritschelius : 
om.  Mog.  [cius  *  *  *]  ante  eius  exci- 
disse  ci.  Sigonius  eius  in  potestatem 
populi  Komani  rodactum.  Vrsinus 
eius  mari  debeUatum.  Ileus.  ||  LIII, 
1.  vaUesque]  caUesque  v.  d.  misc. 
ohs.  II  {Amstelod.  mdccxxxiii)  ,  307 
difficilesquc  Crev.  \\  vaUcs  saltus- 
que  V.  d.  ad  mg.  Curionis  \\  saltuosas 
Krg  Albsq.  (montium  caUcs  saltus- 


LIB.  XXXX,  50  —  59. 


LXXIII 


que  ci.  ab  eod.  sprcla)  \\  2.  hostium 
[caesi  suut,  *  capti,]  omnisque  Ma. 
11  3.  et]  ,  ut  {tum  veneruut,)  /.  Gr.  \\ 
lac.  a  Wt  inclicatam  supplevi  sec.  Ma. 
II  5.  iu]  Bas.  b :  ow.  Mog.  \\  LIIII, 
^sq.  suae  .  stimulabat]  Florebellus: 
suae,  quae  stimulabat  Mor/.  suac  . 
quiu  stimulabat  Gruterus  suae  sac- 
vitiaeque  .  stimulabat  Wt.  H  3.  du- 
bius  ci.  Dr.  li  4.  et]  add.  Bas.  b.  1|  6. 
nequaquam]  neque  antea  I.  F.  Gr. 
\\  7.  rcgni  ventura]  Bas.  b :  ventura 
regni  Mog.  ||  g.  adsoleat]  Bas.  b: 
adsolet/l/or/.ut  adsolct,  hiwpraebe- 
ret  ci.  Wt  |j  9.ut  ministri]  Bekkerus: 
et  miuistri  Dlog.i^x  ministris  Crev.  \\ 
LV,  1.  a  Zycho  scriba  Heus.  ||  2. 
Xychus^for/.Eutychus^e/ .<;?(;  §.4.(3.7) 
Ma.  11  perductus]Bas.  a:  productus 
Mog.  II  4.  oblatum]  7\  Fa/ier:  voca- 
tum  Mog.  \\  iube  /.  F.  Gr.  iube  .  Et 
Kr, ;  lac.  indicavit  Sigonius  ||  G.  missi 
..  comprehendercut,]  Bas.  a:  misit 
...  comprehenderent .  3I(ig.  ||  7.vul- 
gatum]  Bas.  b:  negatum  Mog.  IJ  ne- 
gantem  .  .  Xychus ,  .  .  adfirmant] 
Bas.a:negant.  .,Xychum .  .adtirma- 
hawtMog.  II  8.  supcressct quam  quod 
alterperiRsct]Ma:  superessetcuius 
scelere  altcr  perisset//ew.«f.  perisset 
Mog.  superesset  Florehellus  Muretus 
II  LVl,  1.  Perscus  -  omnia]  Bas.  b  : 
Omnia  Perseus  certior  factus  Mog. 
II  2.  is]  Wt :  qui  Bas.a,  om.Mog.  \\  3. 
Antigonum]  Bas.a:  Autiochuseum 
Mog.  II  neque]  Bas.  a:  et  neque 
Mog.  II  4.  eius  custoditum]  Bas.  a: 
eius  concustoditum  Mog.  et  custo- 
ditum  Wtc/'.;7rae/'.  H  O.^^r/.  agitarent, 
—  alterius  .]  Dr.:  cum  diris  agita- 
rent,  extinctum  esse,  execrationi- 
bus  alterius  Mog.  eum  diris  agita- 
rent:  extinctum  esse:  execrationi- 
bus  alterius  Bas.  a  eum  diris  agita- 
reut,  extinctum  esse  cum  exccra- 
tionibus  alterius  .  Bas.  b;  al.  Sigo- 
nius,  I.  F.  Gr.  |1  tamen  admoveri] 
Ma:  admoveri  tamen  ed.  Par.  1573 
tamen  admoneri  Mog.  (Behkerus) 
admoncri  tamen  Bas.  b.  ||  aut  (tum 
add.  Crev.)  adfuisset  aut]  A.  Peri- 
zonius  praeeuntefere  Glareano :  haud 
Mog.,  del.  Roeliius  (Bel-kerus ,  jNIa.) 
haud  ♦  *  Wt  cf.  praef.  illa  die  Wl  i, 
Livi  vol.  lll. 


27.  II  11.  praedispositos]  Bas.  b: 
perdispositos  Mog.  per  dispositos 
equos  Sigonius  ||  LV^II,  2.  Pero]D- 
portuua]  Peropportune  Romanis 
Heus.  Populo  Romauo  peroppor- 
tune  aut  Peropportune  populo  Ro- 
mano  Wt;  adverhiuni.  ^itercjue  v.  d. 
crrorenif.  posuit  ||  post  paucis  die- 
bus]  cf.  Ma.  474.  ||  Id,  praegrcssis, 
. . ,  Antigono  et  Cottoni  /.  F.  Gr.  \\ 
Cotto:  Cotto  Wl  1,27  t.  |1  is]  add. 
Sigonius  \\  3.  (cares)]  del.,  quia  po.v- 
sit  esse  v.  l.  ad  quae  res  §.  extr.  huc 
ex  mg.  delata ,  sed  in  loco  desperato 
niliil  decerno:  ea  rcs  Mog.  ea  de  re 
ci.  a  Sig.  l.  erat  Sig.  et  /.  F.  Gr.  a 
rege  W  II.  II.  \\  saepius]_Wt:  saepo 
lunius  Mog.  saepe  invitus  Bas.  b 
perinvitus  ^V*;.  (/.  F.  Gr.)  saepe 
iunctus  Wl.  II  fort.  missus.  [iis]  Wl. 
11  fama,  indc  certi]  Dr.  famaiucerti 
Mog.  fama,  deiu  certi  /.  Perizonius  \\ 

4.  praestai-et]  Bas.  b:  d^iret  Mog.  \\ 

5.  sedes  fundarc]  /.  F.  Gr.:  se  fun- 
dare  Mog.  sedes  dare  Bas.a.  ||  7.  ae- 
quales]  (aequales)  Duk.  praedandi 
animo  aequales  Heus.  ab  illis  ci. 
Wt.  II  8.  accommodabautur  Sigo- 
nius:  commodabantur  H  Bastarnac, 
Dardanos]  Bas.  a :  Dardani  Bastar- 
nae  Mog.  \\  9.  rcm]  add.  Dr.  \\  aver- 
sis]  Bas.  a:  rcvcrsis  Mog.  \\  LVIII, 
1.  Digressu  —  deiude]  Ma,  qui  cf; 
locus  nondum  persanatus:  Digressi 
sunt  pacato  agro  deiude  Mog.  In- 
gressi  sunt  pacato  agmiue  tide  (du- 
ctu  ci.  Wt)  Bas.  a.  ||  posterius  et] 
Mog.  Ma.:  sed  Bas.  a.  1|  post  ob  fa- 
mam  aut  post  propter  famam  etc.  ci. 
Dr.  post  ad  famam  ci.  Wt.  ||  fama] 
Ma:  famam  Mog.  \\  neque]  add.  Bas. 
a  (Ma.)  II  empto  contenti]  Bas.  a 
(Ma.,  qui  desqq.cf.):  evito  conten- 
tio  Mog.  11  3.  quo  cum  subire]  ci. 
Wt:  quo  ubi  ire  Mog.  quum  subire 
/.  F.  Gr.  II  7.  procella  cum]  Bas.  a: 
procellarum  Mog.  vi  procellarum 
cum  ci.  W^t.  II  plerique  semicnues 
Bas.  a:  proeliique  se  inermes  jl/o^. 
11  consultari]  Bas.  a:  consultarique 
Mog.  11  8.  quo]  add.  Ma.  H  aquiloni- 
am]  Ma:  ApoUoniam  meridianam 
Mog.  II  9.  dum  tirmaret  res]  Bas.  b  : 
tuni  firmarc  tres  Mog.  \\  LVIIII,  2. 


LXXITTI 


ADNOTATIO    CRITICA    1.11^.  -XXXX ,  5!). 


trecenos]  Paris.lb^da/.  (Drumannus 
(i.  Arheiter  u.  Commimislen  etc.  p. 
179  n.  97):  tricenos  H/off.  ||  4.  A. 
Manlius]  Bas.  a  cf.  T/i.  Mommsen 
Cassiod.  chron.  [act.soc.  sc.Sax.  viii) 
ad  /i.  a.  p.  G14  sq.  coi/.  p.  696:  M 
Attilius  Mog.  ||  5.  tribus  creatis]  no- 
mina  /lonim  practorum  excidisse  ei 
Glareanus  et  Creo.  coniecerunt  idem- 
que  ante  /los  viginti  annos^  cum  Livi- 
um  primum,  per/egerem,  adnotaveram 
addens,  eo  faciiius  librarium  /i.  l.  er- 
rare  potuisse,  quod  duo  M.  Titinii  h. 
a.  praetnres  fuerint  ||    quartum]  v. 


Dodweliusl  Ti.]  Pighius:  C.  Mog.  |j 
7.  in  fanis  Du/c.  ||  capita  qui  ci.Dul:. 
(du  Rieu  mnemos.  i,  101.)  ||  8.  lanx- 
que]  Gish.  Cuperus  {Oudendorpius, 
Ma.):  lanaque  Mog.  (lul.  Obsequens 
c.  61)  laenaque  Schefferus  J)  intri- 
mentis  Oudendorpius  ||  apposita/if/. 
Ohseq.  /.  /.  ihique  inlpp.  (Ma):  oppo- 
sita  II  fuit]  imperf.  ex  lui.  Ohseq. 
praefert  Wt  praef.  ||  de  mensa  .] 
Heus.  (Ma.): .  de  mensa  Mog.  * 


*  [ad  lib.  XXXIIII,  1,  l^cf.  C.  F.  W.  Miit- 
lerum  ann.  pli.  85,  281  sqq.,  ad  lib.  XXXX, 
19,2  ennd.  ibid.p.  2S.i  xqq.,  44,  6.  p.2n  sqq.] 


[PERIOCHA  LIBRI  XXXI.] 

[Belli  adversus  Philippum  Macedoniae  regem,  quod  intermis- 
sum  erat,  repetiti  causae  referuntur  hae:  tempore  initiorum  duo 
iuvenes  Acarnanes,  qui  non  erant  initiati,  Atheuas  venerunt  et  in 
sacrarium  Cereris  cum  aliis  popularibus  suis  iutraverunt.  ob  hoc, 
tamquam  summum  nefas  commisissent,  ab  Atheniensibus  occisi 
sunt.  Acarnanes  mortibus  suorum  commoti  ad  vindicandos  illos 
auxilium  a  Philippo  peticrunt  et  Athenas  obpugnaverunt,  Athe- 
nienses  auxilium  a  Romanis  petierunt.  post  pacem  Carthagi- 
niensibus  datam  paucis  mensibus  coeptumest,  ab  urbe  coudita 
autem  anno  quingentesimo  quinquagesimo.  cum  Atheniensium, 
qui  a  Philippo  obsidebantur,  legati  auxilium  a  senatu  petis- 
sent  et  id  senatus  ferendum  censuisset,  piebe,  quod  tot  bello- 
rum  continuus  labor  gravis  erat,  dissentiente  tenuit  auctoritas 
patrum,  ut  sociae  civitati  ferri  quoque  opem  populus  iuberet.  id 
bellum  P.  Sulpicio  consuli  mandatum  est,  qui  exercitu  in  Macedo- 
niam  ducto  equestribus  proeliis  prospere  cum  Philippo  pugnavit. 
Aboedeui  a  Philippo  obsessi  ad  excmplum  Saguutinorum  suos 
seque  occiderunt.  L.  Furius  praetor  Gallos  Insubres  rebellantes 
et  Hamilcarem  Poenum  bellum  in  ea  parte  Italiae  molientem  acie 
vicit.  Hamilcar  eo  bello  occisus  est  et  milia  hominum  xxxv. 
praeterea  expeditiones  Philippi  regis  et  Sulpici  consulis  expugna- 
tionesque  urbium  ab  utroque  factas  continet.  Sulpicius  consul 
bellum  gerebat  adiuvantibus  rege  Attalo  etRhodiis.  triumphavit 
de  Gallis  L.  Furius  praetor.] 


TITI  LIYI 

AB   VEBE  CONDITA 

LIBEE  XXXI. 

I.   Me  qiioque  iuvat,  velut  ipse  in  parte  laboris  ac  peri-  i 
culi  fuerim,  ad  finem  belli  Punici  pervenisse.     uam  etsi  2 
profiteri  ausum  perscripturum  res  omnis  Romanas  in  par- 
tibus  singulis  tanti  operis  fatigari  minime  conveniat,  tamen,  3 

Lii't  vul.  III.  1 


2  LIBER  XXXI,  1.2.  [a.u.  0.553] 

cum  in  mentem  venlt  tris  et  sexauinta  annos  —  tot  enim 
sunt   a  pvimo  Punico   ad   secimdum   bellum   finitum   — 

4  aeque  multa  volumina  occupasse  mihi  quam  occupaverint 
quadringcnti  octoginta  septem  anni  a  condita  urbe  adAp. 
Claudium  consulem  qui  primum  bcllum  Carthaginiensibus 

5  intuht,  iam  provideo  animo,  vehit  qui  proximis  htori 
vadis  inducti  mare  pedibus  ingrediuntur,  quidquid  pro- 
gredior,  in  vastiorem  me  altitudinem  ac  velut  profundum 
invehi  et  crescere  paene  opus,  ({uod  prima  quaeque  per- 
ficiendo  minui  videbatur. 

G  Pacem  Punicam  bellum  Macedonicum  excepit,  peri- 
culo  haudquaquam   comparandum   aut   virtutc  ducis  aut 

7  mihtum  robore,  chu-itate  regum  antiquorum  vetustaque 
fama  gentis  et  magnitudine  imperil,  quo  muha  quondam 
Europae,  maiorem  partem  Asiae  obtinuerant  armis,  prope 

8  nobihus.  ceterum  coeptum  bellum  adversus  Phihppum 
decem   ferme   ante   annis   trlennio  prlus  depositum  erat, 

9  cum  Aetoh  et  behi  et  pacis  fuissent  causa.  vacuos  de- 
inde  jiace  Punica  iam  Romanos  et  infensos  Phihjjpo  cum 
ob  Infidam  adversus  Aetolos  ahosque   reglonis   eiusdem 

10  soclos  pacem,  tum  ob  auxiha  cum  pecunia  nuper  in  Afri- 
cam  niissa  Uannibah  Poenisque  preces  Atheniensium, 
quos  agro  pervastato  lu  urbem  compulerat,  excitaverunt 
ad  renovandum  belhim. 

1  II.  Sub  idem  fere  tempus  et  ab  Attalo  rege  et  Rho- 
dils  legati  venerunt  nuntlantes,   Asiae   quoque   civitates 

2  sonicltari.  his  legationlbus  responsum  est,  curae  eam 
rem  senatui  fore;  consuhatio  de  Macedonico  bello  integra 

3  ad  consules,  qui  tunc  in  provinciis  erant,  reiecta  est.  in- 
terim  ad  Ptolemaeum  Aegyptl  regem  legatl  tres  mlssi, 
C.  Claudius  Nero,  M.  Aemlhus  Lepldus,  P.  Sempronius 
Tuditanus,  ut  nuntiarent  victum  Hannlbalem  Poenosque 

4  et  gi-atias  agerent  regi,  quod  in  rebus  dubiis,  cum  finitimi 
etlam  socii  Romanos  deserercnt,  in  fide  mansisset,  et 
peterent,  ut,  si  coacti  iniuriis  bellum  adversus  Philippum 
suscepissent,  prlstlnum  anlmum  erga  populum  Romanum 
conservarct. 

5  Eodem  fere  tempore  P.  Aehus  consul  In  Gallia,  cum 
audlsset  a  Boiis  ante  suum  adventum  iucursiones  in  agros 


LIBER  XXXI,  2-4.  [a.  C.20I]  3 

sociorum   factas,    duabus   legionibus   subiiaviis   tumultus  G 
eius  causa  scriptis  additisque  ad  eas  quattuor  cohortibus 
de  exercitu  suo  C.  Ampium  praefectura  socium  hac  tu- 
muhuaria    manu    per  Umbriara,    qua    tribum   Sapiniam 
vocant,  agrumBoiorum  invadere  iussit;  ipse  eodera  aperto 
itinere  per    montes   duxit.      Arapius    ingressus   hostium  7 
fines    prirao    pojDulationes    satis    prospere   ac  tuto   fecit. 
delecto  deinde  ad  castrura  Mutihira  satis  idoneo  loco  ad 
deraetenda  frumenta  —  iara  enim  maturae  erant  segetes 
— -  profectus  neque  explorato  circa  nec  stationibus  satis  8 
firmis,   quae  armatae   inerrais  atque  opei'i  intentos  tuta- 
rentur,   positis  inproviso   inpetu  Galloruni   cum  frumen- 
tatoribus   est   circumventus.     inde  pavor  fugaque   etiam 
arraatos  cepit.     ad  septera  miHa  horainum  pahita  per  se-  9 
getes  sunt  caesa,  inter  quos  ipse  C.  Ampius  pracfectus, 
ceteri  in   castra  metu   compulsi.     inde   sine   certo   duce  10 
consensu  militari  proxima  nocte  rehcta  raagna  parte  re- 
rura  suarura  ad  consulem  per  saltus  prope  invios  perve- 
nere.     qui  nisi  quod  populatus  est.Boiorura  finis  et  cuni  11 
Ingaunis  Liguribus  foedus  icit,   nihil  quod  esset  memo- 
rabile  ahud  in  provincia  cum  gessisset,  Romara  rediit. 

III.    Cura  priraura  senatura  habuit   universis   postu-  1 
lantibus,  ne  quara  prius  rem  quam  de  Phihppo  ac  socio- 
rum  querelHs  ageret,  relatura  extemplo  est,  decrevitque  2 
frequens  senatus,  ut  P.  AeHus  consid  quem  videretur  ei 
cum  imperio  mitteret,  qui  classe  accepta,  quam  ex  SiciHa 
Cn.  Octavius  reduceret,  in  Macedoniam  traiceret.   M.  Ya-  3 
lerius  Laevinus  propraetor  missus  circa  Vibonem  duode- 
quadraginta  navibus  ab  Cn.  Octavio  acceptis  in  ]Mace- 
doniara  transraisit.     ad  quem  cum  M.  Aurehus  legatus  4 
venisset  edocuissetque  eura,  quantos  exercitus,  quantum 
navium  numerum  comparasset  rex,  quera  ad  modura  circa  5 
omnis  non  continentis  modo  urbes,  sed  etiara  insulas  par- 
tira  ipse  adeundo,  partira  per  legatos  conciret  homines  ad 
arma,   maiore   conatu  liomanis   id   capessendura  belhim  6 
esse,  ne  cunctantibus  iis  auderet  Phihppus,  quod  Pyrrus 
prius  ausus  ex  ahquanto  minore  regno  esset.     haec  scri- 
bere  eadera  Aurehura  consuhbus  senatuique  placuit. 

IIII.    Exitu  huius  anni  cum  de  agris  veterum  mih-  7 

1* 


4  LIBER  XXXI,  4.5.  [a.  u,  c.  553.  554] 

tum  relatum  essct,  qui  ductii  atquc  auspicio  P.  Scipionis 

2  in  Africa  bellum  perfecisscnt,  decrcverunt  patrcs,  ut  M. 
lunius  practor  urbis,  si  ei  videretur,  deceniviros  agro 
Samniti  Apuloque,   quod   eius  publicum  populi  Komani 

3  esset,  metiendo  dividendoquc  crearet.  creati  P.  Servilius, 
Q.  Caecilius  Metellus,  C.  et  M.  Servilii  —  Geminis  am- 
bobus  cognomcn  erat  — ,  L.  et  A.  Hostilii  Catoncs,  P. 
Villius  Tappulus,  M.  Fulvius  Flaccus,  P.  Aelius  Paetus, 
T.  Quinctius  Flamininus. 

4  Per  eos  dies  P.  Aelio  consule  comitia  habente  creati 
consules  P.  Sulpicius  Galba,  C.  Aurelius  Cotta.  prae- 
tores  exinde  facti  Q.  Minucius  Rufus,  L.  Furius  Purpurio, 

5  Q.  Fulvius  Gillo,  C.  Sergius  Plancus.  ludi  Romani 
scaenici  eo  anno  magnifice  adparateque  facti  ab  acdilibus 
curulibus  L.  Valerlo  Flacco   et  T.  Quinctio  Flaminino. 

6  biduum  instauratum  est.  frumentique  vim  ingentem, 
quod  ex  Africa  P.  Scipio  miserat,  quaternis  aeris  populo 

7  cum  summa  fide  et  gratia  diviserunt.  ct  plebei  ludi  ter 
toti  instaurati  ab  aedililnis  plebi  L.  Apustio  Fullone  et 
Q.  ]\Iinucio  Rufo,  qui  ex  aedilitate  praetor  crcatus  erat.  et 
lovis  epulum  fuit  ludorum  causa. 

1  V.  Anno  quingentesimo  quinquagesimo  primo  ab 
urbe  condita,  P.  Sulpicio  Galba,  C.  Aurelio  consulibus, 
bellum  cum  rege  Philippo  initum  est,   paucis  mensibus 

2  post  pacem  Carthaginiensibus  datam.  omnium  primum 
eam  rem  idibus  Martiis,  quo  die  tum  consulatus  inibatur, 

3  P.  Sulpicius  consul  retulit,  senatusque  decrevit,  uti  con- 
sules  maioribus  hostiis  rem  divinam  facerent  quibus  diis 

4  ipsis  videretur  cum  precationc  ea:  quod  senatus  popu- 
lusque  Romanus  de  re  publica  dequc  ineundo  novo  bello 
in  animo  haberet,  ea  res  uti  populo  Romano  sociisque  ac 
nomini  Latino  bene  ac  feliciter  eveniret;  secundura  rem 
divinam  precationemque    ut    de    re    publica   deque  pro- 

5  vinciis  scnatum  consulerent.  per  eos  dies  oportune 
irritandis  ad  bellum  animis  et  litterae  ab  M.  Aurelio 
legato    et    M.  Valerio  Laevino    propraetore    adlatae    et 

6  Atheniensium  nova  legatio  venit,  quae  regem  adpropin- 
quare  finibus  suis  nuntiaret  brevique  non  agros  modo, 
sed  urbem  etiam  in  dicione   eius  futuram,   nisi  quid  in 


LIBER  XXXI,  5—7.  [a.  C.  201.  200]  5 

Romanis  auxilH  foret,     cum  renuntiassent  consules,  rem  7 
divinam  rite   peractam  esse  et  precationi  adnuisse  deos 
haruspices  respondere  laetaque  exta  fuisse  et  prolationem 
finium  victoriamquc  et  triumphum  portendi,  tum  htterae 
Valerii  Aurehique  lectae  et  legati  Atheniensium   auditi. 
senatus  inde  consuhuin  factum  est,  ut  sociis  gi'atiae  age-  8 
rentur,   quod   diu   solhcitati  ne   obsidionis   quidem  metu 
fide   decessissent:     de   auxiho   mittendo   tum  responderl  9 
placere,   cum  consules  provincias  sortiti  essent  atque  is 
consul,    cui  Macedonia    provincia    evenisset,    ad    popu- 
hnn    tuhsset,    ut  Phihppo  regi   Macedonum    indiceretur 
belhmi. 

VI.  P.    Sulpicio    provincia  Macedonla    sorti   evenlt,  i 
isque  rogationem  promulgavit,  vellent  iuberent  Phihppo 
regi  Macedonibusque,  qui  sub  regno  eius  essent,  ob  in- 
iurias  armaque  inlata  sociis  popuh  Romanl  bellum  indici. 
akeri   consulum  Aureho  Itaha  provincia  obtiglt.     prae-  2 
tores   exinde   sortiti  sunt,    C  Sergius  Phmcus  urbanam, 
(^.  Fulvius  Giho  Siciham,   (^.  Minucius  Rufus  Bruttios, 
L.  Furius  Purpurio  Gahiam.     rogatio  de  beho  ]Macedo-  3 
nico  primis  comitiis  ab  omnibus  ferme  centuriis  antiquata 
est.  id  cum  fessl  dluturnitate  et  gravitate  belh  sua  sponte 
homines  taecho  perlculorum  laborumque  fecerant,  tum  Q.  4 
Baebius  tribunus  plebis  vlam  antiquam  crlmlnandi  patres 
ingressus  incusaverat  beha  ex  behls  seri,   ne  pace  um- 
quam   frul   plebs   posset.     aegre   eam  rem  passi  patres  5 
laceratusque  probris  In  senatu  tribunus  plebis  et  consulem 
pro  se  quisque  hortari,   ut  de  integro  comitla   rogationi 
ferendae   ediceret  castigaretque    segnitlam   populi   atque  6 
edoceret,  quanto  damno  dedecorique  dilatlo  ea  belli  futura 
esset. 

VII.  Consul   in   campo  Martio   comltlls,   priusquam  1 
centurias  in  sufFraglum  mltteret,  contlone  advocata  'igno-  2 
rare'  inquit  'mihi  vldemlni,  Quirltes,  non  utrum  bellum 
an  paccm  habeatls  vos  consuh  —  neque  enlm  llberum  Id 
vobis  Philippus  permittet,  qui  terra  marique  ingens  bel- 
lum  molitur  — ,  sed  utrum  in  Macedonlam  legiones  trans- 
portetis  an  hostes  In  Italiam  acclplatis.    hoc  quantum  in-  3 
tersit,  si   numquam  alias,    (Punico)  proximo  certe  bello 


6  LIBER  XXXI,  7.  [a.u.  0.554] 

experti  estis.  quis  cnim  duhitat,  quin,  si  Saguntinis  ob- 
sessis  ridcmque  nostram  inploruntil^us  inpigre  tulisscmus 
opem,  sicut  patres  nostri  jMamcrtinis  tulcrant,  totiun  in 
Hispaniam   aversuri   bcllum   tucrimus,    quod    cunctando 

4  cum  sumraa  clade  nostra  in  Italiam  acccpimus?  ne  illud 
quidcm  dubium  est,  quin  hunc  ipsum  PhiHppum  pactum 
iam  j)cr  lcgatos  littcrasquc  cum  Ilannibale,  ut  in  Italiam 
traiceret,  misso  cum  classe  Laevino,  qui  ultro  ci  belhun 

5  inferret,  in  Macedonia  continuerimus.  et  quod  tunc  feci- 
mus,  cum  hostem  Ilannibalcm  in  ItaHa  habcremus,  id 
nunc  pulso  Itaha  Hannibalc,    devictis  Carthaginiensibus 

G  cunctamur  faccrc?  patiamur  cxpugnandis  Athcuis,  sicut 
Sagunto  expugnando  Hannibalem  passi  sumus,  scgnitiam 

7  nostram  experiri  regem:  non  quinto  inde  mense,  quem  ad 
modum  ab  Sagunto  liannibal,  scd  quinto  (iudc)  die  quara 

8  ab  Corintho  solvcrit  navcs  in  Italiara  perveniet.  ne 
aequavcritis  HannibaU  Philippum,  ne  Carthaginiensibus 
Macedonas.     Pyrro  certe  aequabitis.    [aequabitis]  dico? 

9  quantum  vel  vir  viro  vel  gens  gcnti  praestat!  minima 
accessio  sempcr  Epirus  regno  Macedoniae  fuit,  ct  hodie 
est.  Peloponnesum  totam  in  dicione  Phihppus  habct 
Argosque   ipsos,    non   vctere    fama  magis   quam    morte 

10  Pyrri  nobihtatos.  nostra  nunc  compara.  quanto  magis 
florentem  Itaham,  quanto  magis  integras  res  salvis  duci- 
bus,  salvis  tot  exercitibus,  quos  Punicum  postea  beUum 
absumpsit,   adgrcssus  PjTrus   taraen  concussit  et  victor 

11  propc  ad  ipsam  urbcm  Komanam  venit!  nec  Tarentini 
raodo  oraquc  ilhi  ItaHac,  quam  raaiorcra  Graeciani  vocant, 
ut  liuguara,   ut  nomen  secutos  crederes,  sed  Lucanus  et 

12  Bruttius  et  Samnis  ab  nobis  defecerunt.  haec  vos,  si 
PhiHppus  in  ItaHain  transmiscrit,  quietura  aut  mansura 
in  fide  creditis?  nianserunt  enim  Punico  postea  bello. 
numquam  isti  popuH,  nisi  cum  deerit  ad  qucm  desciscant, 

13  ab  nobis  non  deficient.  si  piguisset  vos  in  Africam  trai- 
cere,  hodie  in  Italia  Ilannibalera  et  Carthaginicnsis  hostis 
haberetis.    Maccdonia  jiotius  quam  ItaHa  bcllum  habcat, 

14  hostium  urbes  agTique  ferro  atque  ignivastentur.  ex])erti 
iam  sumus  foris  nobis  quam  dorai  fcHciora  potentioraquc 
arma   essc.     ite  in  suffraii-ium  bene  invantibus  divis  et. 


LIBER  XXXI,  7.  8.  [a.  C.  200]  7 

quae  patres  censuerunt,  vos  lubete,  liuius  vobis  sentcn-  i5 
tiae  non  consul  modo  auctor  est,  sed  iam  dii  inmortales, 
qul  mihi  sacrificanti  precantique,  ut  lioc  bellum  milii 
senatui  vobisque,  sociis  ac  nomini  Latino,  classibus  exer- 
citibusque  nostrls  bene  ac  feliciter  eveniret,  laeta  omnia 
prosperaque  portendere.' 

VIII.    Ab  Iiac  oratione  in  sufFragium  missi,   uti  ro-  i 
garet,  bellum  iusserunt.    supplicatio  inde  a  consulibus  in  2 
triduum  ex  senatus  consulto  indicta  est  obsecratique  circa 
omnia  pulvinaria  dii,  ut  quod  bellum  cum  Philippo  popu- 
lus   iussisset,   id  bene  ac  felicitcr   evenirct,   consultique  3 
fetiales  ab  consule  Sulpicio,  bellum  quod  indiceretur  regi 
Philippo,    utrum   ipsi   utique   nuntiari  iuberent   an   satis 
esset,  in  finibus  regni  quod  proximum  praesidium  esset, 
eq  nuntiari.     fetiales  decreverunt,  utrum  eorum  fecisset, 
recte  facturum.     consuli  a  patribus  permissum,  ut  quem  4 
videretur  ex  iis,  qui  extra  senatum  essent,  legatum  mit- 
teret  ad  bellum  regl  indicendimi. 

Tum  de   exercitibus  consulum   praetorumque   actum.  5 
consules  binas  legiones  scribere  iussi,    vetercs  dimittere 
exercitus.    Sulpicio,  cui  novum  ac  magni  nominis  bellum  G 
decretum  erat,  permissum,  ut  de  exercitu,  quem  P.  Scipio 
ex  Africa  deportasset,  voluntarios,  quos  posset,  duceret: 
invitum    ne    quem    militem   vetcrem   ducendi    ius   esset. 
praetoribus    L.   Furio   Purpurioul    et   Q.   jMinucio   Kufo  7 
quina  milia  socium  Latini  nominis  consules  darent,  qui- 
bus   praesidiis   alter  Galliam,    alter  Bruttlos  provinciam 
obtincret.     Q.  Fulvius  Gillo  ipse  iussus  ex  eo  exercitu,  8 
quem   P.   Aelius   consul   habuisset,    ut   quisque   minime 
multa  stipendia  haberet,   legere,   donec  et  ipse  quinque 
miHa   socium  ac  nominis  Latini  effecisset:   id  praesidio 
Siciliae  provinciae  esset.     M.  Yalerio  Faltoni,  qui  prae-  9 
tor  priore  anno  Campaniam  provinciani  habucrat,  proro- 
gatum  in  annum  imperium  est,   uti  propraetor  in  Sardi-  10 
niam    traiceret:    is    quoque   de   exercitu,    qui   ibi   esset, 
quinque  milia  socium  nominis  Latini,  qui  eorum  minime 
multa  stipendia  haberent,  legeret.     et  consules  duas  ur-  11 
banas  legiones  scribere  iussi,  quae,  si  quo  res  posceret, 
multis  in  Italia  contactis  irentibus  Punicl  belli  societate 


8  LIBER  XXXI ,  8—10.  [a.  u.  c.  554] 

iraque  indc  tumcntibus,  mittcrcntur.     scx  lcgionibus  Ro- 
manis  co  anno  usura  rcs  pul)lica  crat. 

1  VIIII.  In  ipso  adparatu  belli  legati  a  rege  Ptolemaco 
Ycnerunt,  qui  nuntiarent  Athenienscs  adversu.-^  IMiilippum 

2  petisse  ab  rege  auxilium:  cetcrum,  etsi  communes  socii 
sint,  tamen  nisi  ex  auctoritate  populi  liomani  nequc 
classcm  iieque  exercitum  defendendi  aut  obpugnandi 
cuiusquam    causa    regem    in   Graeciam   missurum    esse. 

S  vcl  quieturum  eum  in  regno,  si  populo  llomano  socios 
defendere  liceat,  vel  Romanos  quiescere,  si  malint,  pas- 
surum  atque  ipsum  auxilia,  quae  facile  adversus  Philip- 

4  pum  tueri  Athenas  possent,  missurum.  gratiac  rcgi  ab 
senatu  actac  responsumque  tutari  socios  populo  Romano 
in  animo  csse:  si  qua  re  ad  id  bellum  opus  sit,  indica- 
turos  regi,  regnique   eius   opes  scire   subsidia  firma  ac 

5  fidclia  suac  rei  publicae  esse.  munera  deinde  legatis 
in  singulos  quinum  milium  aeris  cx  senatus  consulto 
missa. 

Cum  dilcctum  consules  haberent  pararentque,   quae 
ad   bcllum   opus   essent,    civitas   religiosa,    in   principiis 

6  maxime  novorum  bcllorum,  supplicationibus  habitis  iam 
et  obsecratione  circa  omnia  pulvinaria  facta,  ne  quid 
praetermitteretur,  quod  aliquando  factum  esset,  ludos 
lovi  donumquc  vovere  consulcm,  cui  provincia  Macedonia 

7  evenisset,  iussit.  moram  voto  publico  Licinius  pontifex 
maximus  adtulit,  qui  negavit  ex  incerta  pecunia  voveri 
debere,  quia  ca  pecunia  non  posset  in  bellum  usui  esse 
seponique  statim  deberet  nec  cum  alia  pecunia  misccri: 

8  quod  si  factum  esset,  votum  rite  solvi  non  posse.  quam- 
quam  et  res  et  auctor  raovebat,  tamen  ad  collegium 
pontificum  referre  consul  iussus,  si  possct  recte  votum 
incertae  pecuniae  suscipi.     posse,  rectiusquc  etiam  esse 

[)  pontifices  decrcverunt.  vovit  in  eadem  vci'ba  consul 
praeeuntc  maximo  pontifice,  quibus  antea  quinquennalia 
10  vota  suscipi  solita  crant,  praeterquam  quod  tanta  pe- 
cunia,  quantam  tum,  cum  solveretur,  senatus  ccnsuisset, 
ludos  donaque  facturum  vovit.  totiens  ante  ludi  magni 
de  certa  pecunia  voti  erant,  hi  primi  de  incerta. 
1         X.    Omnium  animis  in  bellum  Macedonicum  vcrsis 


LIBER  XXXI,  10.  11.  [a.  C.  200]  9 

repente  nihil  minus  eo  tempore  timentibus  Gallici  tumul- 
tus  fama  exorta.     Insubres  Cenomanlque  et  Boii  excitis  2 
Celinibus  Ilvatibusque  et  ceteris  Ligustinis  populls  Ha- 
milcare  Poeno  duce,  qui  in  iis  locis  de  Hasdrubalis  exer- 
citu  substiterat,  Placentiam  invaserant.     et  direpta  urbe  3 
ac  per  iram  magna  ex  partc  incensa,  vix  duobus  millbus 
homlnum  inter  iucendla  ruinasque  rellctis  tralecto  Pado 
ad  Ci'emonam  diripiendam  pergunt.    vicinae  urbis  audita  4 
clades  spatium  colonis  dedlt  ad  claudendas  portas  prae- 
sidiaque   per  muros  disponenda,   ut  obsiderentur  tamen 
prius  quam  expugnarentur  nuntiosque  mitterent  ad  prac- 
torem  Romanum.     L.  Furius  Purpurio   tum  provinciae  5 
praeerat  cetero  ex  senatus  consulto  exercitu  dimlsso  prac- 
ter  quinque  milla  soclum  ac  Latlni  nomlnis;  cuni  iis  co- 
piis  in  proxima  regione  provinclae  circa  Arimlnum  sub- 
stiterat.    is  tum  senatui  scripsit,  quo  in  tumultu  provincia 
esset:   duarum  colonlarum,   quae  ingentem  illam  tempc-  6 
statem  Punici  belli   subterfuglsscnt,   alteram  captam  ac 
dlreptam  ab  hostibus,  alteram  obpugnarl.   nec  in  exercltu  7 
suo  satls  pi'aesidii  colonis  laborantibus  fore  nisi  qulnque 
milia  sociCim  quadraginta  milibus  hostium  — -  tot  enlm  in 
armis  esse  —  trucldanda  oblcere  veHt  et  tanta  sua  clade 
iam  inflatos   excidio   coloniae  Romanae   augeri  hostium 
animos. 

XI.    His  lltteris  recitatis  decreverunt,  ut  C.  Aurellus  1 
consul  exercitum,  cui  in  Etrurlam  ad  conveniendum  dlein 
edixerat,  Arlmlni  eadem  die  adesse  iuberet  et  aut  Ipse,  si  2 
per   commodum  rei    pubHcae    posset,    ad   obprimendum 
GaUIcum  tumuhum  proficisceretur  aut  Q.  Minucio  prae-  3 
tori  scriberet,  ut,  cum  ad  eum  legiones  ex  Etruria  venls- 
sent,   missis  in  viceni  earum  quinque  mlhbus  soclorum, 
quae  interlra  Etruriae   praesidlo    essent,    proficlsceretur 
ipse  ad  coloniam  liberandam  obsidione. 

Legatos  item  mittendos  in  Afrlcam  censuerunt,   eos-  i 
dem  Carthaglnem,  eosdem  iii  Numidlam  ad  Masinissam : 
Carthaginem,   ut  nuntiarent,   civem   eorum  Hamilcarem  5 
relictum  in  Gallia  — haut  satis  scire  ex  Hasdrubalis  prius 
an  ex  Magonis  postea  exercitu  —  bellum  contra  foedus  6 
facere,  exercitus  Gallorum  Liguruuique  excivisse  ad  arma 


10  LIBER  XXXI,  11.  [a.  u.  c.  554] 

contra  populura  llomanum:    cum,  si  pax  placcrct,  rcvo- 

7  candum  illis  et  dedendum  populo  Romano  esse.  simul 
nuntiare  iussi,  perfugas  siln  non  omnis  redditos  Cf^se  ac 
magnam  partem  eorum  jjalam  Cartluigini  olncrsari  dici: 
quos  comprehendi  conquirique  dcbere,  ut  sibi  ex  foedere 

8  restituantur.  haec  ad  Carthaginienscs  mandata.  Masi- 
nissae  gratuLari  iussi,  quod  non  patrium  modo  recuperasset 
regnum,   sed  parte  florentissima  Syphacis  finium  adiecta 

9  etiam  auxisset.  nuntiare  praeterca  iussi  bellum  cum  rege 
Philippo  susceptum,  quod  Carthaginienses  auxiliis  iuvisset, 

10  iniuriasque  infei*endo  sociis  populi  Eomani  flagrante  bello 
Italia  coegisset  chisses  excrcitusque  in  Graeciam  mitti  et 
distinendo  copias  caiisa  in  primis  fuisset  serius  in  Afri- 
cam   traiciendi;    pcterentque   ut    ad    id   belhmi    mitteret 

11  auxiha  Numidarum  equitum.  dona  ampla  data,  quae 
ferrent  regi,  vasa  aurea  argenteaque,  toga  purpurea  et 
pahiiata  tunica  cum  eburneo  scipione  et   toga  praetexta 

12  cum  curull  selhi;  iussique  polhceri,  si  quid  eis  ad  firraan- 
dum  augendumque  regnum  opus  esse  indicassct,  enixc  id 
popuhmi  Romanum  merlto  eius  praestaturum. 

13  Verminae  quoque  Svphacis  fihi  legati  per  eos  dies 
senatum  adierunt  excusantes  errorera  adulcscentiamque 
et  culpam  omnem  in  fraudem  Carthaginiensiura  avcrtentes : 

U  et  Masinis.-^am  Komanis  ex  hoste  amicura  factura;  Ycrrai- 
nam  quoque  adnisurum,  ne  officiis  in  popuhmi  Romanura 
aut  a  Masinissa  aut  ab  ullo  aho  vincatur;   petere,  ut  rex 

15  sociusque  et  amicus  ab  senatu  adpellaretur.  responsura 
legatis  est,  et  patrem  eius  Syphacem  sine  causa  ex  socio 
et  amico  hostem  repente  popuh  Roraani  factura  et  eum 
ipsum  rudimentura  adulescentiae  bello  Licessentem  Ro- 

16  manos  posuisse:  itaque  pacem  iUi  prius  petendara  ab 
populo  Romano  esse  quara  ut  rex  sociusque  et  araicus 
adpelletur.     nominis  cius  honorem   pro  magnis   erga   se 

17  regum  meritis  dare  popuhim  Romanum  consuesse.  legatos 
Roraanos  in  Africa  fore,  quibus  mandaturum  senatum, 
ut  Yerminae  jjacis  dent  leges,  hberum  arbitrium  eius 
popido  Roraano  perraittenti.  si  quid  ad  eas  addi,  derai 
mutarive  vellet,   rursus  ab   senatu  ei  postuLandum   foi'e. 

18  legati   cum   iis  mandatis  in  Africam  niissi  C.  Terentius 


LIBER  XXXI,  11— J3.  [a.C.200]  11 

Varro,  Sp.  Lucretius,  Cn.  Octavius.  quinqueremes  singulis 
datae. 

XII.  Litterae    deinde    in    senatu    recitatae   sunt   Q.  i 
Minucii  praetoris,   cui  Bruttii  provincia  ei*at:    pecuniara 
Locris  ex  Proserpinae   thensaiuds   nocte   clani  sublatani 
nec    ad    quos    pertineat    facinus     vestigia    ulla    extare. 
indigne  passus  senatus  non  cessari   ab   sacriJegis    et  ne  2 
Pleminium  quidem,   tam  clarum  recensque  noxae   simul 
ac  poenae    exemplum,    homines    deterrere.     C.   AureHo  3 
consuli  negotium   datum,    ut    ad   j^raetorem   in   Bruttios 
scriberet:   senatui  phicere  quaestionem  de  expilatis  then- 
sauris  eodem  exemplo  haberi,  quo  M.  Pompopius  praetor 
triennio  ante  habuisset;    quae  inventa  pecunia  esset,   re-  4 
poni;   si  quo  minus  inventum  foret,  expleri  ac  piacularia, 
si  videretur,  sicut  ante  pontifices  censuissent,  fieri.  curam  5 
expiandae  violationis  eius  templi  prodigia  etiam  sub  idem 
tempus  pluribus  locis  nuntiata  accenderunt:    in  Lucanis 
caehun  arsisse  adferebant,  Priverni  sereno  per  diem  totum 
rubrum   solem  fuisse,   Lanuvii  templo  Sospitae  lunonis  (i 
nocte  strepitum  ingentem  exortum.     iam  animalium  ob- 
sceni  fetus  pluribus  locis  nuntiabantur:   in  Sabinis  incer- 
tus  infans  natus  mascuhis  an  femina  esset,  alter  sexdecim 
iam   annorura  item   ambiguo   sexu  inventus;    Frusinone  7 
agnus   cum   suiJlo   capite,    Sinuessae  porcus  cura  capite 
humano  natus,   in  Lucanis  in  agro  publico  eculeus  cum 
quinque   pedibus.     foeda  omnia  et  deformia  errantisque  8 
in  ahenos  fetus  naturae  visa;  ante  omnia  abominati  semi- 
mares  iussique  in  mare  extemplo  deportari,  sicut  proxime 
C.  Claudio,   M.  Livio  consuHbus  deportatus  similis  pro- 
dlgii  fetus  erat.     nihilo  minus  decemviros  adire  hbros  dc  9 
portento   eo   iusserunt.     decemviri   ex   hbris   res   divinas 
easdem,    quae    proxime    secundura  id  prodigium  factae 
essent,    imperarunt.     carmen    praeterea    ab   ter  novenis 
virginibus   cani  per  urbera  iusserunt,   donumque  lunoni 
reginae  ferri.     ea  uti  fierent  C.  Aurehus  consul  ex  de-  lO 
cemvirorura  responso  curavit.    carmen,  sicut  patrum  me- 
moria  Livius,  ita  tum  condidit  P.  Licinius  TeguLa. 

XIII.  Expiatis  omnibus   rehgionibus  —  nam  etiam  i 
Locris  sacrilegium  pervestigatum  ab  Q.  Minucio  erat  pe- 


12  LIBER  XXXI,  13. 14.  [a.  u.  c.  554] 

cuniaquc   cx  bonis   noxiorura  in  thcnsauros  reposita  — 

2  cum  consulcs  in  provincias  proficisci  vcllcnt,  privati  frc- 
qucntcs,  quibus  cx  pccunia,  quaui  ]\[.  Valcrio,  JNI.  Claudio 
consulibus  mutuam  dcdcrant,    tcrtia  pcnsio  dcbebatur  eo 

3  anno,  adierunt  senatum,  quia  consulcs,  cum  ad  novum 
bellum,  quod  magna  classe  magnisque  cxcrcitibus  gcrcn- 
dum  esset,  vix  acrarium  subficcrct,  ncgavcrant  esse,  undc 

4  iis  in  pracscntia  solveretur.  senatus  querentes  eos  non 
sustinuit:  si  in  Punicum  bcllum  pecunia  data  in  Mace- 
donicum  quoque  bcllum  uti  res  publica  vellet,  aliis  ex 
aliis   oricntibus   bcllis   quid   aliud   quam   publicatam   pro 

5  bencficio  tamquam  noxia  suani  pccuniam  forc?  cum  ct 
privatl  aecum  postularent  nec  tamen  solvendo  aei'e  alieno 
rcs  publica  csset,  quod  mcdium  intcr  aecum  et  utile  erat 

6  decrcverunt,  ut,  quoniam  magna  pars  corum  agros  volgo 
venales  esse  diceret  ct  sibiniet  emptis  opus  esse,  agri 
publici,   qui  intra  quinquagesimum  lapidem  esset,   coi^ia 

7  iis  fierct:  consulcs  agrum  acstimaturos  et  in  iujjera  asses 
vectigal  tcstandi  causa  publicum  agrum  esse  inposituros, 

8  ut  si  quis,  cum  solvere  possct  poj)ulus,  pccuniam  habcre 

9  quam  agrum  mallet,  restitueret  agrum  populo.  laeti  eam 
condicionem  privati  acceperc.  tricntabuhunquc  is  ager, 
fpiia  pro  tcrtia  parte  pccuniac  datus  crat,  adpcHatus. 

1  XllIL  Tum  1*.  Sulpicius  sccundum  vota  in  Capitolio 
nuncupata  pakidatis   hctoribus   profectus  ab  urbe  Brun- 

2  disium  vcnit  ct  vetcribus  mihtibus  vohmtariis  exAfricano 
cxercitu  in  legioncs  discriptis  navibusque  ex  classc  Cn. 
Cornchi   electis,   akcro    die   quam  a  Brundisio  solvit  in 

3  Maccdoniam  traiccit.  ibi  ei  praesto  fuere  Atheniensium 
legati  orantes,  ut  se  obsidione  eximcret.  missus  cxtemplo 
Athenas  cst  C.  Chuidius  Ccntho  cum  vitiinti  Iong;is  na- 

4  vibus  ct  mUIc  militum.  ncque  cnim  ipsc  rcx  Athcnas 
obsidcbat:  eo  niaxime  temporc  Abydum  obpugnabat, 
iam  cum  llhodiis  et  Attalo  navalibus  certaminibus,  ncutro 

5  felicitcr  proclio,  vircs  expcrtus.  sed  animos  ei  facicbat 
praetcr  fcroclam  insitam  focdus  ictum  cum  Antiocho 
Syriae  rege  divisaeque  iam  cum  eo  Aegypti  opcs,  cui 
morte  audita  Ptolemaei  regis  ambo  inminebant. 

0         Contraxcrant  autcm  slbi  cum  PhilIj)po  bcllum  .Vtlie- 


LIBER  XXXr,  14.  15.  [a.  C.  200]  13 

nienses  haudquaquam  digna  causa,  dum  cx  vetere  fortuna 
nihil  praeter    animos    servant.     xVcarnanes   duo   iuvenes  7 
per  initiorum   dies   non  initiati  templum  Cereris   inpru- 
dentes  religionis  cum  cetera  turba  ingressi  sunt.     facile  8 
eos   sermo  prodidit  absurde  quaedam  percontantis,   de- 
ductique  ad  antistites  templi,   cum  pahxm  esset  per  erro- 
rem   ingressos,   tamquam    ob  infandum   scehis  interfecti 
sunt.     id    tam    foede    atque   hostilitcr  gens   Acarnanum  9 
factum  ad  PhiHppum  dctulit  impetravitque  ab  eo,  ut  datis 
Macedouum  auxihis  belhun  se  inferre  Atheniensibus  pa- 
teretur.     hic  exercitus  primo  terram  Atticam  ferro  igni-  10 
que  depopulatus  cum  omnis  generis  praeda  in  Acarna- 
niam  rediit.    et  irritatio  quidem  auimorum  ea  prima  fuit: 
postea  iustunT  belhmi   decretis   civitatis   ukro   indicendo 
factum.    Attahis  enim  rcx  lihodiique  persecuti  cedentem  11 
in  Macedoniam  Phihppum  cum  Aeginam  venissent,   rex 
Piraeum  renovandae  confirmandaeque  cum  Atheniensibus 
societatis  causa  traiecit.   civitas  omnis  obviam  effusa  cum  12 
coniugibus    ac   hberis,    sacerdotes    [in]    insignibus    suis 
intrantem    urbem    ac    di    prope  ipsi  exciti  sedibus   suis 
acceperunt. 

XV.    In  contionem  extemplo  popuhis  vocatus,  ut  rex  1 
quae  vellet  coram  ageret;  deinde  ex  dignitate  magis  visum 
scribere  eura  de  quibus  videretur,   quam  praesentem  aut  2 
referendis    suis    in    civitatem    beneficiis    erubescere    aut 
significationibus   adclamationibusque   mukitudinis  adsen- 
tatione  inmodica  pudorem  onerantis.     in  litteris  autem,  3 
quae  missae  in  contionem  recitataeque  sunt,   commemo- 
ratio    erat    beneficiorum    primum    in    civitatem    suorum, 
deinde  rerum,    quas   adversus  Phihppum  gessisset,    ad  4 
postremum    adhortatio   capessendi    belh,    dum   se,    dum 
Elhodios,    tum   quidera    dum  etiara  Koraanos   haberent: 
nequiqani  postea,  si  tum  cessassent,  praetermissara  occa- 
sionem   quaesituros.     Khodii   deinde   legati   auditi    sunt;  5 
quorum  recens  erat  beneficium,  quod  naves  longas  quat- 
tuor  Atheniensiura   captas  nuper  ab  Macedonibus  recu- 
peratasque  remiserant.     itaque  ingenti  consensu  belhun 
adversus    Philippura    decretura.      honores    regi    primura  q 
Attalo  iuraodici,  deinde  et  Rhodiis  habiti.     tura  priraum 


14  LIBER  XXXr,  15.10.  [a.n,  c.554] 

mentio   inlata   dc   tribu,   quam    Attalida   adpcllarent,   ad 
deceni   vetercs   tribus    addenda,    ct  lihodiorum  populus 

7  corona  aurea  virtutis  ergo  donatus  civitasquc  lihodiis 
data,   qucm   ad  modum  lihodii  prius  Athcniensibus  de- 

8  derant.  secuudum  haec  rex  Attalus  Aeginam  ad  classem 
se  recipit;  Rhodii  Ciam  ab  Aegina,  inde  per  insuhas 
Rhodum  navigarunt  omnibus  praeter  Andrum  Parumque 
et  Cythnum,  quae  praesidiis  Macedouum  tenebantur,   in 

9  socictatem  acceptis.  Attahim  Aeginae  missi  in  Aetoham 
nuntii  expectatique  inde  legati  aliquamdiu  nihil  agentem 

10  tenuere.  set  neque  illos  cxcirc  ad  arma  potuit,  gaudentes 
utcumque  composita  cum  Phihppo  pace,  et  ipse  Rhodii- 
que,  cum,  si  institissent  PhiJippo,  egregium  libcratae  per 

11  se  Graeciae  tituluni  habere  potuissent,  patiendo  rursus 
eum  in  Hcllespontum  traicere  occupantemque  Thraeciae 
oportuna  loca  vires  conhgere  belhun  ahiere  gloriamque 
eius  gesti  perfectique  Romanis  concesserunt. 

1  XVI.  Phihppus  magis  regio  animo  est  usus;  qui 
cum  Attahmi  Rhodiosque  hostis  non  sustinuisset,  ne  Ro- 

2  mano  quidem,  quod  inminebat,  bello  territus  Philoclc 
quodam  ex  praefectis  suis  cum  duobus  mihbus  peditum, 

3  equitibus  ducentis  ad  populandos  Atheniensium  agros 
misso,  classc  tradita  Plerachdi,  ut  jMaroneam  peteret, 
ipse  terra  eodem  cum  expeditis  duobus  mihbus  peditum, 

4  equitibus  ducentis  pergit.  et  ^Maroncam  quidem  primo 
inpetu  expugnavit;  Aenum  inde  cum  magno  labore, 
postremo  per  proditionem  Calhmedis  praefecti  Ptolemaei 
cepit.     deinceps    aha    castelhi,    Cypsela   et  Doriscon   et 

5  Serrheum,  occupat.  indc  progressus  ad  Chersonesum 
Elaeunta  et  Alopeconnesum  tradentibus  ipsis  recipit. 
Calhpohs  quoque  et  Madytos  dedita  et  castella  quaedam 

G  ignobiha.  Abj-deni  ne  legatis  quidem  admissis  rcgi  portas 
cLiuscrunt.  ea  obpugnatio  diu  Phihj^^pum  tenuit,  eripique 
ex   obsidione,   ni  cessatum   ab  Attalo   et  Rhodiis  foret, 

7  potuerunt.  Attalus  trecentos  tantum  mihtes  in  pi'aesi- 
dium,  Rhodii  quadriremem  unam  ex  chxsse,  cum  ad  Te- 

8  nedum  staret,  miserunt.  eodem  postea,  cum  iam  vix 
sustinerent  obsidionem,  et  ipse  Attahis  cum  traiecisset, 
spem  tantum  auxihi  ex  propinquo  ostendit. 


LIBER  XXXI,  17.  18.  [a.  C.  200]  15 

XVII.  Neque  terra  neque  marl  adluti  a  soclls  Aby-  i 
deni  prlmo  tormentls  per  muros  dlsposltls  non  terra  modo 
adeuntls  aditu  arcebant,   sed  navlum  quoque   statlonem 
infestam  hosti  faclebant.   postea,  cum  et  muri  pars  strata  2 
ruinis  et  ad  interiorem  raptlm  obposltum  murum  cunlculis 
iam  perventum  esset,  legatos  ad  regem  de  condlclonibus 
tradendae  urbis  miserunt.    paclscebantur  autem,  ut  Rho-  3 
dlam  quadx'iremem  cum  sociis  navalibus  Attallque  prae- 
sldium    emitti    llceret    atque    ipsls    urbe    excedere    cum 
slnguhs  vestlmentis.     quibus  cum  PliIIIppus  nlhil  pacati  4 
nisi  omnla  permittentibus   respondisset,   adeo  renuntiata 
haec  legatlo  ab  Indignatlone  slniul  ac  desperatione  iram 
accendit,  ut  ad  Saguntinam  rabiem  versi  matronas  omnls  5 
in  teniplo  Dlanae,   pueros  ingenuos  vlrglnesque  Infantes 
etiam  cum  suls  nutrlcibus  in  gymnaslo  Inckidi  luberent, 
aurum  et  argentum  in  forum  deferri,   vestem  pretiosam  G 
in  navls   Rhodiam   Cyzicenamque   quae    in    portu   erant 
coici,   sacerdotes  vlctimasque  adducl  et  aharia  In  medio 
ponl.    Ibi  delecti  prlmum,  C[ul,  ubl  caesam  acieni  suorum  7 
pro  diruto  muro  pugnantem  vldissent,  extemplo  conluges 
hberosque  interficerent,  aurum,  argentum  vestemque,  quae  8 
In  navibus  esset,   in  mare  deicerent,   tectis  publlcis  pri- 
vatisque  quam  plurlrais  locis  possent  ignes  subicerent,  id  9 
se  faclnus  perpetraturos  praeeuntlbus  exsecrablle  carmen 
sacerdotlbus  Im"e  iurando  adacti;  tum  milltaris  aetas  iurat, 
neminem  vivum  nlsi  victorem  acie  excessurum.     hi  me-  lo 
mores   dcorum   adeo  pertlnaciter  pugnaverunt,   ut,   cum 
proelium  nox  diremptura  esset,   rex  prlor,   territus  rable 
eorum,  pugna  abstiterit.     principes,  qulbus  atrocior  pars  ii 
faclnoris  delegata  erat,  cum  paucos  et  confectos  vulneri- 
bus  ac  lassltudlne  superesse  proelio  cernerent,  luce  prlma 
sacerdotes    cum    Infuhs    ad   urbem    dedendam   Phlllppo 
mittunt. 

XVIII.  Ante  deditlonem  ex  IIs  legatls,   qui  Alexan-  i 
dream  missi  erant,  M.  Aemllius  triuni  consensu  nilnlmus 
natu  audlta  obsidlone  Abydenorum  ad  Phillppura  venit. 
qui  ciuestus  Attalo  Rhodllsque  arma  Inlata  et  quod  tum  2 
maxime  Abydum    obpugnaret,    cum    rex    ab   Attalo    et 
Rhodlis  ultro  se  bello  lacessitum  dlceret,    'num  Abydeni 


16  LIBER  XXXI,  18,  19.  [a.  ii.  c.  554] 

3  quoque'  inquit  'ultro  tibi  iutulerunt  arma?'  insueto 
vera  audire  ferocior  oratio*visa  est,  quam  quae  habcnda 
apud  i-egem   esset.     'aetas'   inquit    'et    forma    et    super 

4  omnia  Romanum  nomen  te  fcrociorem  facit.  ego  autem 
primum  velim  vos  foederum  memores  servare  mecum 
pacem;  sin  bcllo  laccssitis,  milii  quoque  animos  facerc  et 
regnura  et  Macedonum  nomcn  haud  minus  quam  Koma- 

5  num  nobile  sentietis.'  ita  dlmisso  legato  Philippus  auro 
argentoque,    quae   coaccrvata   crant,    accepto   hominum 

6  praedam  omncm  amisit.  tunta  cnim  rabies  mukitudinem 
invasit,  ut  rcpente  proditos  rati,  qui  pugnantes  mortcm 
obcubuissent,  periuriumque  ahus  ahi  exprobrantes  et  sa- 
cerdotibus   maxime,    qui  quos    ad    mortem   devovissent, 

7  eorum  deditionem  vivorum  hosti  fecissent,  repente  omnes 
ad  caedem  coniugum  liberorumque  discurrercnt  seque 
ipsi  pcr  omnes  vias  leti  interficerent.  obstupefactus  eo 
furore  rex  subpressit  inpctum  mihtum  et  triduum  se  ad 

8  moriendum  Abydenis  dare  dixit.  quo  spatio  plura  faci- 
nora  in  se  victi  edidcrunt  quam  infesti  edidissent  victores 
nec,  nisi  quem  vincula  aut  aha  neccssitas  mori  prohibuit, 
quisquam  vivus  in  potestatem  vcnit.     Phihppus  inposito 

9  Abydi  praesidio  in  regnum  rediit.  cum  velut  Sagunti 
excidium  Hannibah,  sic  Phihppo  Abydenorum  clades  ad 
Romanum  behum  animos  fecissct,  nuntii  obcurrerunt, 
consulcm  iam  in  Epiro  esse  et  Apohoniam  terrestria 
copias,  navahs  CorcjTam  in  hiberna  deduxisse. 

1  XIX.  Intcr  haec  lcgatis,  qui  in  Africam  missi  erant, 
de  Hamilcarc,  GaUiei  exercitus  duce,  responsum  a  Car- 
thag-iniensibus  est,   nihil  uhra  se  facere  posse,   quam  ut 

2  exiho  eum  miUtarent,  bona  eius  pubhcarent:  perfugas  et 
fugitivos,  quos  inquirendo  vcstigare  potucrint,  reddidisse 
et  de  ea  re  missuros  legatos  Romam,  qui  scnatui  satis- 
facercnt.     ducenta  miha  modium  tritici  Romam,  ducenta 

3  ad  exercitum  in  Macedonlam  miserunt.  inde  in  Numi- 
diam   ad   rcges    profecti    lcgatl.     dona  data  Masinissae 

4  mandataquc  edita.  equites  mihe  Numidae,  cum  duo  miha 
daret,  accepti.  ipse  in  navis  inponendos  curavit  ct  cum 
duccntis  milibus  modium  tritici,  ducentis  hordei  in  Mace- 

5  doniam  misit.     tertia  legatio  ad  Verminam  erat.     is  ad 


LIBER  XXXI,  19— 21.  [a.C.200]  17 

priraos  fines  regni  legatis  obviam  progressus,   ut  scrlbe- 
rent  ipsi  quas  vellent  pacis  condiciones  permisit:  omnem  6 
pacem  bonam  iustamque  fore  sibi  cum  populo  Romano. 
datae  leges  pacis  iussusque  ad  eam  confirmandam  mittere 
legatos  Romam. 

XX.  Per  idem  tempus  L.  Cornelius  Lentulus  pro  i 
conside  ex  Hispania  rediit.    qui  cum  in  senatu  res  ab  se  2 
per  multos  annos  fortiter  feliciterque  gestas  exposuisset 
postulassetque,  ut  triumphanti  sibi  invebi  liceret  inurbem, 
res  triumpho  dignas  esse  censebat  senatus,  sed  exemplum  3 
a  maioribus  non  accepisse,   ut  qui  neque  dictator  neque 
consul  neque  praetor  res  gessisset  triumpharet:  pro  con-  4 
siUe  illum  Hispanlam  provinciam,  non  consulem  aut  prae- 
torem  obtinuisse.   decurrebatur  tamen  eo,  ut  ovans  urbem  5 
iniret,  intercedente  Ti.  Sempronio  Longo  tribuno  plebis, 
qui  nihilo  magls  id  more  maiorum  aut  ullo  exemplo  futu- 
rum  diceret.     postremo  victus  consensu  patrum  trlbunus  G 
cessit  et  ex  senatus  consulto  L.  Lentulus  ovans  urbem 
est  ingressus.     argenti  tullt  ex  praeda  quadraginta  tria  7 
milla  pondo,   auri  duo  mllla  quadringenta  quinquaginta; 
milltlbus  ex  praeda  centum  vlglntl  asses  dlvlslt. 

XXI.  lam  exercitus  consularis  ab  Arretio  Arimlnum  i 
transductus  erat  et  quinque  milia  soclum  Latinl  nomlnis 
ex   Gallia    in  Etrurlam    translerant.     itaque   L.   Fui-Ius,  2 
magnis  itlnerlbus  ab  Arlmlno  adversus  Gallos  Cremonam 
tum  obsidentes  profectus,  castra  mllle  qulngentorum  pas- 
suum  intervallo  ab  hoste  posult.     occasio  egregie  rei  ge-  3 
rendae   fult,    si  protinus   de  vla   ad  castra  obpugnanda 
duxlsset.    palatl  passlm  vagabantur  per  agi"Os  nullo  satls  -4 
firmo  rellcto  praesidlo.  lassltudlnem  mllltum  tlmuit,  quod 
raptlm   ductum   agmen   erat.     Galli   clamore   suorum  ex  i3 
agi-Is    revocatl    omissa  praeda,    quae    in    manibus   erat, 
castra  repetlvere  et  postero  dle  In  aciem  progressi.     nec  6 
Romanus   moram  pugnandl  feclt.     sed  vix   spatium  in- 
struendl    fult:    eo    cursu    hostes    In    proelium  venerunt. 
dexlra  ala  —  in  alas  divlsum  soclalem  exercltum  habe-  7 
bant  —  in  px'ima  acle  locata  est,   In  subsldils  duae  Ro- 
manae  leixiones.     M.  Furlus  dextrae  alae,  leiilonlbus  M.  8 
CaecIIius,  equitlbus  L.  Valerlus  Flaccus  —  legati  omnes 

Livi  vul.  III.  2 


18  LIBER  XXXI,  21.22.  [a.  u.  c.  554] 

9  erant  — -  prnepositi.  praetor  scciim  cluos  lci>;atos,  C.  Lae- 
torium  ct  P.  Titinium,  habebat,  cum  quibus  circumspiccre 

10  et  obirc  ad  omnis  hostium  subitos  conatus  posset.  prirao 
Galli  omni  multitudine  in  unum  locum  conixi  obruere 
atque  obterere  sese  dextram  alam,  quac  prima  erat,  spe- 

11  rarunt  posse.  ubi  id  parum  proccdcbat,  circuirc  a  cor- 
nibus  et  amplecti  hostium  aciem,   quod  multitudine  ad- 

12  vcrsus  paucos  facile  videbatur,  conati  sunt.  id  ubi  vidit 
praetor,  ut  et  ipse  dilataret  aciem,  duas  legiones  ex  sub- 
sidiis  dextra  laevaque  alae,  quae  in  prima  acie  pugnabat, 
circumdat  aedemque  Vcdiovi  vovit,  si  eo  die  hostis  fudisset. 

13  L.  Valerio  imperat,  ut  partc  una  duarum  legionum  cqui- 
tes,  altera  sociorum  equitatum  in  cornua  hostium  emittat 

1 1  nec  circuire  eos  aciem  patiatur.  simul  et  ipse,  ut  ex- 
tenuatam  mediam  diductis  cornibus  aciem  Gallorum  vidit, 
signa    inferre    confertos    milites    et    perrumpere   ordines 

15  iubet.  et  cornua  ab  equitibus  ct  medii  a  pedite  pulsi. 
ac  repente,  cum  in  omni  parte  caede  ingenti  sterncrentur, 
Galli   terga    verterunt    fugaque    effusa   rejjetunt    castra. 

16  fugientes  persecutus  eques,  mox  et  legiones  insecutae  in 

17  castra  inpetum  fecerunt.  minus  sex  milia  hominum  inde 
effugcrunt,  caesa  aut  cnpta  supra  quinque  et  triginta 
miHa  cum  signis  militaribus  scptuaginta,   carpentis  Gal- 

18  licis  multa  j^raeda  oneratis  plus  ducentis.  Hamilcar  dux 
Poenus  eo  proclio  cccidit  et  tres  imperatores  nobUes 
Gallorum.  Placcntini  cajjtivi  ad  duo  milia  liberorum 
capitum  redditi  colonis. 

1  XXII.    JMagna  victoria  laetaque  Roniae  fuit.    litteris 

2  adLatis  supphcatio  in  triduum  decreta  est.  Romanorum 
sociorumque  ad  duo  milia  eo  proelio  cecidcrunt,  plurimi 
dcxtrae  alae,   in  quam  primo  inpetu  vis  liostium  ingens 

3  inlata  est.  quamquam  per  praetorem  prope  debellatum 
erat,  consul  quoque  C.  Aurelius,  perfectis  quae  Komae 
agenda  fuerant  profectus  in  Galham,  victorem  exercitum 
a  practore  accepit. 

4  Consul  alter  cum  autumno  ferme  exacto  in  provin- 

5  ciam  venisset,  circa  Apolloniain  hibcrnabat.  ab  classe, 
quae  Corcyrae  subducta  crat,  C.  Claudius  triremesque 
Komanae,   sicut   ante   dictum   est,   Athenas  missae  cum 


LIBER  XXXI,  22,  23.  [a.  C.  200]  19 

Piraeum  pervenissent,  despondentibus  iam  animos  sociis 
spem  ingenteni  adtulerant.    nam  et  terrestris  ab  Corintho  6 
quae  perMegaram  incursiones  in  agros  fieri  solitae  erant 
non  fiebant,   et  praedonum  a  Clialcide  naves,   quae  uon  7 
mare  solum  infestum,  sed  etiam  omnis  maritumos  agros 
Atheniensibus    fecerant,    non    modo    Sunium    superare, 
sed  ne  extra  fretum  Euripi  [quidem]  committere  aperto 
mari  se  audebant.     supervenerunt  his  tres  Rhodiae  qua-  8 
driremes,  et  erant  Atticae  tres  apertae  naves,  ad  tuendos 
maritumos  agros  comparatae.    hac  classe  si  urbs  agrique 
Atheniensium   defenderentur,   satis   in  praesentia  existi- 
manti  Claudio  esse  maioris  etiam  rei  fortuna  oblata  est. 

XXIII.    Exules  ab  Chalcide  regiorum  iniuriis  pulsi  1 
adtulerunt,  occupari  Chalcidem  sine  certamine  ullo  posse : 
nam  et  Macedonas,  quia  nullus  in  propinquo  sit  hostium  2 
metus,  vagari  passim  et  oppidanos  praesidio  Macedonum 
fretos   custodiam   urbis   neglegere.     his   auctoribus   pro-  3 
fectus  quamquam  Suniuiii  ita  mature  pervenerat,  ut  inde 
provehi  ad  primas  angustias  Euboeae  posset,  ne  superato 
promunturio  conspiceretur,  classem  in  statione  usque  ad 
noctem  tenuit;   primis  tenebris  movit  et   tranquillo  per-  4 
vectus  Chalcidem  paulo  ante  lucem,  qua  infrequentissima 
urbis  sunt,  paucis  militibus  tm-rim  proximam  murumque 
circa  scalis  cepit  alibi  sopitis  custodibus,  alibi  nullo  cu- 
stodiente.      progressi  inde   ad  frequentia   aedificiis   loca  5 
custodibus  interfectis  refractaque  porta  ceteram  multitu- 
dinem  armatorum  acceperunt.    inde  in  totam  urbem  dis-  6 
cursum  est  aucto  etiam  tumultu,   quod  circa  forum  ignis 
tectis  iniectus  erat.     conflagrarunt  et  horrea  regia  et  ar-  7 
mamentarium  cum  ingenti  adparatu  machinarum  tormen- 
torumque.    caedes  inde  passim  fugientium  jiaiiter  ac  re- 
pugnantium  fieri  coepta  est.     nec  ullo  iam   qui  mihtaris  8 
aetatis  esset     non  aut  caeso  aut  fugato,   Sopatro   etiam 
Acarnane    praefecto    praesidii    interfecto    praeda    omnis 
primo  in  forum  conlata,  deinde  in  naves  inposita.   carcer  9 
etiam  ab  Rhodiis  refractus  emissique  captivi,  quos  Phi- 
lippus    tamquam    in    tutissimam    custodiam    condiderat. 
statuis   inde   regis    dciectis    truncatisque,   signo  receptui  10 
dato  conscenderunt  naves  et  Piracum,  unde  profecti  crant, 

2* 


20  LIBER  XXXI,  23.21  [a.  11.0.551] 

11  rccllerunt.  quodsi  tantum  niilitum  Romanorum  fuisset, 
ut  ct  Chalcis  teneri  et  non  deseri  praesidium  Atlicnarum 
potuisset,   magna  res   principio  statim  belH,   Chalcis  et 

12  Euripus  adempta  regi  forent.  nam  ut  terra  Thcrmoj)}-- 
larum  angustiae  Gracciam,  ita  mari  frctum  Kuripi  chiudit. 

1  XXIIII.  Demetriadc  tum  Philippus  erat.  quo  cum 
essct  nuntiata  cladcs  sociac  urbis,  quamquam  scrum 
auxilium  perditis  crat,  tamen,  quae  proxima  auxilio  est, 

2  uhionem  petcns,  cum  expeditis  quinquc  mihbus  ct  tre- 
ccntis  equitibus  extemplo  profectus  cursu  prope  Chalci- 
dem   contendit  haudquaquam  dubius   obprimi  Romanos 

3  posse.  a  qua  destitutus  spe  nec  quicquam  aliud  quam 
ad  dcforme  spectaculum  scmirutae  ac  fumantis  sociae 
urbis  cum  vcnisset,  paucis  vix  qui  sepehrent  bello  ab- 
sumptos  relictis,  aeque  raptim  ac  venerat,  transgi-essus 
ponte  Euripum  per  Boeotiam  Athenas  ducit,  pari  incepto 

4  haut  disparem  eventum  ratus  responsurum.  et  rcspon- 
disset,  ni  speculator  —  hcmerodromos  vocant  Graeci, 
ingens  die  uno  cursu  emetientis  spatium  —  contcmplatus 
regium  agmen  ex  specula  quadam  praegressus  nocte  mc- 

5  dia  Athenas  pervcnisset.  idem  ibi  sonmus  eademque 
neglcgcntia  erat,   quae  Chalcidem  dies  antc  paucos  pro- 

6  didci*at.  excitati  nuntio  trepido  et  praetor  iVtheniensium 
et  Dioxippus  praefectus  cohortis  mercede  mihtantium 
auxiliorum  convocatis  in  forum  mihtibus  tuba  signum  ex 

7  arce  dari  iubent,  ut  hostis  adesse  omnes  scirent.  ita  un- 
dique  ad  portas,  ad  muros  discurrunt.  paucas  post  horas 
Philippus,  ahquanto  tamen  ante  lucem,  adpropinquans 
urbl  conspectls  luminibus  crebris  et  fremitu  hominum  tre- 

8  pidantium,  ut  in  tali  tumultu,  exaudlto  sustlnuit  slgna  et 
consldcre  ac  conquiesccre  agmen  lusslt  vi  aperta  propa- 

9  lam  usurus,  quando  parum  dolus  profuerat.  ab  dipylo 
accessit.  porta  ea,  velut  in  ore  urbls  posita,  malor  ali- 
quanto  patentlorque  quam  ceterae  cst  et  intra  eam  extra- 
que  latae  vlae  sunt,  ut  ct  oppidanl  dcrigere  aciem  a  foro 

10  ad  portam  possent  et  extra  limes  mille  ferme  passus  lon- 
gus,  in  Academiae  gymnasium  ferens,  pcditi  equltlque 
hostlum  Hberum  spatium  praeberet.  eo  llmlte  Athcnicnses 
cum  AttaH  pracsldio  et  cohorte  Dioxlppi  acle  lutra  por- 


LIBER  XXXT,  24.  25.  [a.  C.  200]  21 

tam  instructa  signa  extulerunt.   quod  ubi  Philippus  vidit,  u 
habere  se  hostis  in  potestate  ratus  et  diu  optata  caede  — 
neque   enini   ulH  Graecarum  civitatium  infestior   erat  — 
expleturum,  cohortatus  mihtes,  ut  se  intuentes  pugnarent  12 
scirentque  ibi  signa,  ibi  aciem  esse  debere,  ubi  rex  esset, 
concitat  ecum  non  ira  tantum,   sed  etiam  gloria  elatus, 
quod  ingenti  turba  completis  etiam  ad  spectaculum  muris  13 
conspici   se   pugnantem    egregium   ducebat.     ahquantum  u 
ante  aciem  cum  equitibus  paucis  evectus  in  medios  hostis 
ingentem  cum  suis  ardorem,  tum  pavorem  hostibus  iniecit. 
plurimos  manu  sua  comminus  eminusque  vulneratos  com-  15 
pulsosque  in  portam  consecutus  et  ipse  cum  maiorem  in 
angustiis  trepidantium  edidisset  caedem,  in  temerario  in- 
cepto  tutum  tamen  receptum  habuit,  quia  qui  in  turribus  16 
portae  erant  sustinebant   teha,   ne  in  permixtos   hostibus 
suos  coicerent.  intra  muros  deinde  tenentibus  mihtes  Athe-  17 
niensibus  Phihppus  signo  receptui  dato  castra  ad  Cynos- 
arges  —  temphun  Hercuhs  gymnasiumque  et  hicus  erat 
circumiectus  — posuit.     sed  et  Cynosarges  et  Lycium  et  I8 
quidquid  sancti  amoenive  circa  urbem  erat  incensum  est 
dirutaque  non  tecta  sohim,  sed  etiam  sepulcra,  nec  divini 
humanique  iuris    quicquam    prae    inpotenti    ira  est   ser- 
vatum. 

XXy.  Postero  die  cum  primo  clausae  fuissent  por-  1 
tae,  deinde  subito  apertae,  quia  praesidium  Attah  ab  Ae- 
gina  E,omanique  ab  Piraeo  intraverant  urbem,  castra  ab 
urbe  retuht  rex  tria  ferme  miha  passiim.  inde  Eleusi-  2 
nam  profectus  spe  inproviso  tempH  castelHque,  quod  et 
inminet  et  circumdatura  est  templo,  capiendi,  cum  haut- 
quaquam  neglectas  custodias  animadvertisset  et  cLassem 
a  Piraeo  subsidio  venire,  omisso  incepto  Megaram  ac 
protinus  Corinthum  ducit  et,  cum  Argis  Achaeorum  con- 
ciHum  esse  audisset ,  inopinantibus  Achaeis  contioni  ipsi 
supervenit.  consuhabant  de  beho  adversus  Nabim,  tj-  3 
rannum  Lacedaemoniorum,  qui  traLato  imperio  a  Philo- 
poemcne  ad  CycHadam,  nequaquam  parem  ihi  ducem, 
dihipsa  cernens  Achaeorum  auxiha  redintegraverat  bel- 
hmi  agrosque  finitimorum  vastabat  et  iam  urbibus  quoque 
erat  terribiHs.     adversus  hunc  hostem  cum  quantum  ex  4 


22  LIBER  XXXI,  25.  2G.  [a.  u.  c.  554] 

quaqnc  clvitate  niilitum  scribcrctur  consultarcnt,  Philip- 
pus  dcnipturum  sc  eis  cm-am,  quotl  ad  Xabim  et  Lacc- 

5  dacnionios  adtincret,  pollicitus  nec  tantum  agros  socio- 
rum  populationi))US  prohibiturum,  scd  tcrrorcm  omneni 
belli  in   ipsani  Laconicam   ducto    eo   extemplo   cxercitu 

6  tralaturum.  haec  oratio  cum  ingenti  adsensu  hominum 
acciperetur,  'ita  tamen  aequum  est,'  inquit  'me  vestra 
meis  armis  tutari,   ne  mea  interim  nudcntur  praesidiis. 

7  itaque,  si  vobis  videtur,  tantum  parate  mihtum,  quantuni 
ad  Oreum  et  Chalcidem  et  Corinthum  tuenda  satis  sit,  ut 
meis   ab   tergo   tutis   securus  bellum  Nabidi  inferam   et 

8  Lacedaemoniis.'  non  fefellit  Achaeos,  quo  spectassct 
tam  benigna  pollicitatio  auxiliumque  oblatum  adversus 
Lacedaemonios:  id  quaeri,  ut  obsidem  Achaeorum  iuven- 
tutem  educeret  ex  Peloponneso  ad  inligaudam  liomano 

9  bello  gentem.  et  id  quidem  coarguere  Cycliadas  praetor 
Achaeorum  nihil  adtinere  ratus,  id  modo  cnm  dlxisset, 
non  llccre  legibus  Acliacorum  de  aliis  rebus  referre  quam 

10  propter  quas  convocati  essent,  decreto  de  exercitu  parando 
adversus  Nabim  facto  concilium  fortiter  ac  libere  habitum 
dimisit,  inter  adsentatores  regios  ante  eam  diera  habitus. 

11  Philippus,  magna  spe  depulsus,  voluntariis  pancis  militi- 
bus  conscriptis  Corinthum  atque  in  Atticam  terram  rediit, 

1  XXVL  Per  eos  ipsos  dies  quibus  Philippus  in 
Achaia  fuit  Philocles  praefectus  regius  ex  Euboea  pro- 
fectus  cum  duobus  mihbus  Thracum  Macedonumque  ad 
depopulandos  Atheniensium  fines  regione  Eleusinis  sal- 

2  tum  Cithaeronis  transcendit;  inde  dimidia  parte  militum 
ad   praedandum  passim   per   agros   dimissa,    cura   parte 

3  ipse  occultus  loco  ad  insidias  oportuno  consedit,  ut  si  ex 
castello  ab  Eleusine  in  praedantis  suos  inpetus  fieret, 
repente  hostis  eflPusos  ex  inproviso  adoriretur.   non  fefel- 

4  lere  insidiae.  itaque  revocatis  qui  discurrerant  ad  praedan- 
dum  militibus  instructisque  ad  obpugnandum  castellum 
Elcusinem  profectus  cum  multis  Inde  vulneribus  recessit 

5  Pliilippoque  se  venienti  ex  Achaia  coniunxit.  temptata 
et  ab  ipso  rege  obpugnatio  eiusdera  castelli  est.  sed  na- 
ves  llomanae  a  Piraeo  venientes  introraissumque  praesi- 

6  dium  absistere  incepto  coegerunt.    diviso  deinde  exercitu 


LIBER  XXXI,  2G.  27.  [a.  C.  200]  23 

rex  cum  parte  Philoclem  Athenas  mittlt,  cmii  parte  Pi- 
raeimi   pergit,    ut,    dum   Philocles    subeundo    muros   et 
comminanda  obpugnatione  contineret  m'be  Athenienses, 
ipsi   Piraeum    levi    cum  praesidio   i^elictmn   expugnandi 
facultas  esset.     ceterum  nihilo  ei  Piraei  quam  Eleusinis  7 
facihor  isdem  fere  defendentibus  obpugnatio  fuit.     a  Pi- 
raeo  Athenas  repente  duxit.    inde  eruptione  subita  pedi-  8 
tum  equitumque  inter  angustias  semiruti  muri,   qui  l)ra- 
chiis   duobus   Piraeum  Athenis   iungit,   repulsus   omissa 
obpugnatione  urbis,   diviso  cum  Philocle  rursus  exercitu  [) 
ad  agros  vastandos  profectus,  cum  priorem  populationem 
sepulcris  circa  urbem  diruendis  exercuisset,   ne  quid  in-  10 
viohitum  rehnqueret,  templa  deum,  quae  pagatim  sacrata 
habebant,  dirui  atque  incendi  iussit.     exornata  eo  genere  ii 
operum  eximie  terra  iVttica  et  copia  domestici  marmoris 
et  ingeniis  artificum  praebuit  huic  furori  materiam.  neque  12 
enim   diruere   modo  ipsa  templa  ac   simulacra   evertere 
satis  habujt,    sed  lapides  quoque,   ne  integri  cumularent 
ruinas,   frangi  iussit.     et  postquam  non  tam  ira  satiata  13 
quam  irae  exercendae  materia  deerat,   agro  hostimn  in 
Boeotiam  excessit  nec  ahud  quicquam  dignum  memoria 
in  Graecia  egit. 

XXVII.    Consul  Sulpicius  eo  tempore  inter  Apollo-  1 
niam  ac  Dyrrachium  ad  Apsum  flumen  habebat  castra, 
quo  arcessitum  L.  Apustium  legatum  cum  parte  copiarum 
ad  depopulandos  hostium  fines  mittit.   Apustius,  extrema  2 
Macedoniae  populatus,  Corrhago  et  Gerrunio  et  Orgesso 
castelhs  primo  inpetu  captis  ad  Antipatream,  in  faucibus 
angustis  sitam  urbem,  venit.     ac  primo  evocatos  princi-  ,3 
pes  ad  conloquium,  ut  fidei  Komanorum  se  committerent, 
perhcere  est  conatus;   deinde  ubi  magnitudine  ac  moeni- 
bus   situque    urlns    freti   dicta   aspernabantur,    vi    atquc 
armis  adortus  expugnavit  puberibusque  interfectis,  praeda  4 
omni   mihtibus    concessa   diruit  muros   atque  urbem  in- 
cendit.    hic  metus  Codrionem,  satis  yaHdum  et  munitum  5 
oppidum,    sine   certamine   ut   dederetur  Romanis  efFecit. 
praesidio  ibi  rehcto  Cnidus  —  nomen  propter  aheram  in  6 
Asia  urbem  quam  oppidum  notius  —  vi  capitur.     rever- 
tentem   legatum   ad  consulem   cum  satis   magna  praeda 


24  LIBER  XXXI,  27—20.  [a.  u.  c.  554] 

Athcnagoras  quidam,  regius  [)raefcctus,  in  transitu  flumi- 

7  nis  a  novissimo  agmine  adortus  postrcmos  tui'bavit.  ad 
quorum  clamorem  ct  trcpidationcm  cum  revcctus  equo 
propere  lcgatus  signa  -convertissct  et  coniectis  in  medium 
sarcinis  acicm  direxisset,    non  tulere  inpetum  Komano- 

8  rum  militum  rcgii.  multi  cx  iis  occisi,  plurcs  capti.  lc- 
gatus,  incolumi  excrcitu  reducto  ad  consulem,  remittitur 
inde  extemplo  ad  classem. 

1  XXVIII.  Hac  satis  fclici  expcditione  bello  commisso 
regidi  ac  principes  adcolae  INIaccdonum  in  castra  Romana 
vcniunt,  Plcuratus  Scerdilaedi  filius  et  Amynandcr  Atha- 

2  manum  rcx  et  ex  Dardanis  Bato  Longari  filius.  belhun 
suo  nomine  Longarus  cum  Demetrio,  Philippi  patre,  ges- 
serat.  polHcentibus  auxilia  respondit  consul,  Dardano- 
rum  et  Pleurati  opera,   cum   exercitum  in  ]\Iacedoniam 

3  induccrct,  sc  usurum;  Amynandro  Aetolos  concitandos 
ad  bcllum  adtribuit.  Attali  legatis  —  nam  ii  quoque  per 
id  tempus  venerant  —  mandat,  ut  xVcginae  rex,  ubi  hi- 
bernabat,   classem  Romanam  opperirctur,   qua  adiuncta 

4  bello  maritimo,  sicut  ante,  Phihjipum  urgeret.  ad  Rho- 
dios  quoque  missi  legati,  ut  capesserent  partera  belli. 
nec  Phihppus  scgnius  —  iam  enim  in  Macedoniam  per- 

5  venerat  —  adparabat  beUum.  fihum  Persea,  puerum 
admodum,  datis  ex  amicorum  numcro,  qui  aetatem  eius 
regerent,   cum  parte  copiarum  ad  obsidcndas  angustias, 

G  quae  ad  Pclagoniam  sunt,  mittit;  Sciathum  et  Pepare- 
thum,  haut  ignobilcs  urbes,  ne  classi  hostium  praedae  ac 
pracmio  essent,  diruit ;  ad  Aetolos  mittit  lcgatos,  ne  gens 
inquieta  adventu  Romanorum  fidem  mutarct. 

1  XXVIIII.  ConciHum  Aetolorum  stata  die,  quod  Pan- 
aetolium  vocant,  futurum  crat.  huic  ut  obcurrercnt,  et 
regis  legati  iter  adcclerarunt,  et  a  consule  raissus  L.  Fu- 

2  rius  Purpurio  legatus  venit.  Athcniensium  quoque  lcgati 
ad  id  concilium  obcurrerunt.    primi  Macedones,  cura  qui- 

3  bus  recentissimum  foedus  erat,  auditi  sunt.  qui  nulla 
nova  re  nihil  se  novi  habere  quod  adferrcnt  dixerunt: 
quibus  enim  de  causis  experta  inutili  socletatc  Romana 
pacem  cum  Phihppo  fecissent,  compositara  scmcl  paccm 

4  servare  eos  dcberc.     'an  imitari'  inquit  unus  ex  legatis 


LIBER  XXXI,  20.  [a.  C.  200]  25 

*Romanoriim   llcentiam,   an  levitatem  dicam,   mavultis? 
qui  cum  lcgatis  vestris  Romae  responderi  ita  iussissent: 
"quid  ad  nos  venitis,  Aetoli,  sine  quorum  auctoritate  pa- 
cem  cum  Philippo  fecistis?",  idem  nunc  ut  bellum  secum  ,t 
adversus  Philippum  geratis  postulant.     et  antea  propter 
vos  et  pro  vobis  arma  sumpta  adversus  eum  simulabant; 
nunc  vos  in  pace  esse  cum  Philippo  prohibent.     Messa-  6 
nae  ut  auxiho  essent,   primo  in  Siciham  transcenderunt, 
iterum  ut  Syi'acusas  obpressas  ab  Carthaginiensibus  in 
libertatem  eximerent;   et  Messanam  et  Syracusas  et  to-  7 
tam  SiciHam  ipsi  habent  vectigalemque   provinciam   se- 
curibus  et  fascibus  subiecerunt.     sciHcet  sicut  vos  Nau-  8 
pacti    legibus    vestris    per    magistratus    a   vobis    creatos 
concilium  habetis,   socium  hostemque  libere  quem  velitis 
lecturi,  pacem  ac  bellum  arbitrio  habituri  vestro,  sic  Si- 
culorum  civitatibus  Syracusas   aut  Messanam   aut  Lily- 
baeum   indicitur  concilium:   praetor  Romanus  conventus  9 
agit;  eo  imperio  evocati  conveniunt;  excelso  in  suggestu 
superba  iura  reddentem,  stipatum  lictoribus  vident;  vir- 
gae  tergo,  secures  cervicibus  inminent  et  quotannis  alium 
atque  alium  dominum  sortiuntur.     nec  id  mirai'i  debent  10 
aut  possunt,  cum  Italiae  urbes,  Regium,  Tarentum,  Ca- 
puam,   ne   finitimas,    quarum   ruinis   crevit   urbs   Roma, 
nominem,  eidem  subiectas  videant  imperio.     Capua  qui-  11 
dem,  sepulcrum  ac  moniimentum  Campani  populi,   elato 
et  extoiTi  eiecto  ipso  populo  superest,  urbs  trunca,  sine 
senatu,  sine  plebe,  sine  magistratibus,  prodigium,  relicta 
crudelius  habitanda  quam  si   deleta  foret.     furor  est,  si  12 
alienigenae  homines,   plus  lingua  et  moribus  et  legibus 
quam  maris  terrarumque  spatio  discreti,  haec  tenuerint, 
sperare  quicquam  eodem  statu  mansurum.     Philippi  re-  13 
gnumobficere  aliquid  videtur  libertati  vestrae;   qui,  cum 
merito   vestro   vobis   infensus   esset,    nihil   a  vobis   ultra 
quam  pacem  petiit  fidemque  hodie  pacis  pactae  desiderat. 
adsuefacite  his  terris  legiones  externas  et  iugum  acciplte:  14 
sero  ac  nequlquam,   cum  dominum  Romanum  habebitis, 
socium  Philippum  quaeretis.    Aetolos,  Acarnanas,  Mace-  15 
donas,   eiusdem  linguae  homines,  leves  ad  tempus  ortae 
causae  diiungunt  coniunguntque;   cum  alienigenis,   cum 


2G  LIBER  XXXI,  29.  30.  [a.  C.  200] 

barbaris  aetcrnum  omnibiis  Graecis  l)cllum  cst  eritque: 
natura  enim,  quae  perpctua  est,  non  nuitahiHbus  in  diem 
IG  causis  hostes  sunt.  sed  unde  coepit  oratio  mea,  ibi  de- 
sinet :  hoc  codem  loco  idera  homines  de  ciusdem  Philippi 
pacc  tricnnio  ante  decrevistis  isdem  inprobantibus  eam 
pacem  llomanis,  qui  nunc  pactam  et  compositam  turbare 
volunt.  in  qua  cousultatione  nihil  fortuna  mutavit,  eur 
vos  mutetis  non  video.' 

1  XXX.  fSecundum  Maccdonas  ipsis  llomanis  ita  con- 
cedentibus  iubentibusque  Athcnienses,  qui  foeda  passi 
iustius  in  crudclitatcm  saevitiamque  regis  invehi  poterant, 

2  introducti  sunt.  deploravcrunt  vastationem  populationem- 
que  miscrabilcm  agrorum:  ncque  id  se  qucri,  quod  ho- 
stilia  ab  hoste  passi  forcnt  —  esse   enim  quacdam  belli 

3  iura,  quae  ut  facerc,  ita  pati  sit  fas:  sata  exuri,  dirui 
tecta,   pracdas   hominum  pecorumquc   agi  miscra  magis 

4  quam  indigna  paticnti  csse  — ,  verum  cnim  vero  id  se 
qucri,  quod  is,  qui  Komanos  alienigenas  et  barbaros  vocet, 
adeo  omnia  simul  divina  humanaque  iura  polluerit,  ut 
priore  populatione  cum  infernis  deis,  secunda  cum  superis 

5  bellum  nefarium  gesserit.  omnia  sepulcra  monumenta- 
que  diruta  essc  in  finibus  suis,   omnium  nudatos  manes, 

G  nullius  ossa  terra  tegi.  delubra  sibi  fuisse,  quac  quon- 
dam  pagatim  habitantes  in  parvis  illis  castellis  vicisque 
consecrata  ne  in  unam  urbem  quidem  contributi  maiores 

7  sui  deserta  reliquerint.  circa  ea  omnia  templa  Philijipum 
infcstos  circumtulisse  ignes,  semusta,  truncata  simulacra 

8  deum  inter  prostratos  iacere  jiostes  templorum.  qualem 
terram  Atticam  fecerit,  exornatam  quondam  opulentam- 
que,  talem  eum,  si  liccat,  Aetoliam  Grae-clamquc  omnem 

y  facturum.  urbis  quoquc  suae  similem  deformitatem  fu- 
turam  fuisse,  nisi  Romani  subvenissent.  eodem  enim 
scelere  urbcm  colentis  dcos  pracsidemque  arcis  Minervam 
petitam,  eodemEIeusiniae  Cercris  templum,  eodemPIraei 

10  lovem  Minervamque;  scd  ab  eoi*um  non  templis  modo, 
sed  etiam  moenibus  vi  atque  armis  repulsum  in  ea  de- 

U  lubra,  quae  sola  religione  tuta  fuerint,  saevisse.  itaque 
se  orare  atque  obsecrare  Aetolos,  ut  miseriti  Athe- 
niensium    ducibus    diis    imnortalibus,    deinde    Komanis, 


LIBER  XXXI,  30.  31.  [a.  C.  200]  27 

qui   secundum    deos    plurimuai    possent,    bellum    susci- 
perent. 

XXXI.  TumRomanus  legatus  'totam  orationis  meac  i 
formam  Macedones  primum,   deinde  Athenienses  muta- 
runt.    nam  et  Macedones,  cum  ad  conquerendas  Phili})pi  2 
iniurias  in  tot  socias  nobis  urbes  venissem,    ultro  accu- 
sando   Romanos,    defensionem    ut  accusatione   potiorem 
haberem  eftecerunt,   et  Athenienses  in  deos  inferos  su-  3 
perosque  nefanda  atque  inhumana  scclera  eius  referendo 
quid  mihi   aut   cuiquam   reliquerunt,   quod  obicere  ukra 
jDOSsim?    eadem  haec  Cianos,  Abydenos,  Aeneos,  Maro-  4 
nitas,  Thasios,  Parios,   Samios,  Larisenses,  Messenios 
hinc  ex  Achaia  existimate  queri,   graviora  acerbioraque 
eos,    quibus  nocendi.  maiorem   facultatem   habuit.     nam  5 
quod  ad  ea  adtinet,  quae  nobis  obiecit,  nisi  gloria  digna 
sunt,   fateor  ea  defendi  non  posse.     Regium  et  Capuam 
et  Sji'acusas  nobis  obiecit.     liegium  Pjrrhi  bello  lcgio  c, 
Eeginis   ipsis,    ut  mitteremus,    orantibus   in  praesidium 
missa  urbem,    ad  quam   defendendam  niissa  erat,    per 
scelus  possedit.   comprobavimus  ergo  id  facinus?  an  bello  7 
persecuti  sceleratam  legionem,  iu  potestatem  nostram  re- 
dactam  tergo  et  cervicibus   poenas   sociis   pendere   cum 
coegissemus,  urbem,   agros  suaque  omnia  cum  libertate 
legibusque  Reginis  reddidimus?  SjTacusanis  obpi-essis  ab  8 
externis  tyrannis,   quo  indignius   esset,   cum   tuHssemus 
opem  et  fatigati  prope  per  triennium  terra  marique  urbe 
munitissima   obpugnanda   essemus,   cum   iam  ipsi  Syra- 
cusani  servire  tyrannis  quam  capi  a  nobis  mallent,  captam 
isdem  armis  et  hberatam  urbem  reddidimus.     neque  in-  9 
fitias  imus  Siciham  provinciam  nostram  esse  et  civitates 
quae   in  parte   Carthaginiensium   fuerunt   et  uno   animo 
cum  illis  adversus  nos  benum  gesserunt,  stipendiarias  ac 
vectigales  esse:    quin  contra  hoc  et  vos  et  omnes  gentes 
scire  vokimus,  pro  merito  cuique  erga  nos  fortunam  esse. 
an  Campanorum  poenae,   de  qua  ne   ipsi  quidem  queri  lO 
possunt,  nos  paeniteat?    hi  homines,  cum  pro  iis  benum 
adversus   Samnites    per    annos    prope    septuaginta    cum 
magnis  nostris  cladibus  gessissemus,   ipsos  foedere  pri-  ii 
mum,  deinde  conubio  atque  cognationibus,  postremo  civi- 


28  LIBER  XXXI,  31.32.  [a.  u.  c.  554] 

12  tatc  nobis  coniunxlssemus,  tempore  nostro  adverso  jnumi 
omnium  Italiae  populorum,  praesidio  nostro  foede  inter- 
fecto,  ad  Hannibalem  dcfecerunt,  deinde,  indignati  se 
obsideri  a  nobis,   Hannibalem  ad  obpugnandam  liomam 

13  miserunt.  horum  si  nequc  urbs  ipsa  neque  homo  quis- 
quam  superesset,  quis  id  durius  quam  pro  merito  ipsorum 

14  statutum  indignari  posset?  plures  sibimet  ipsi  conscientia 
scelerum  mortem  consciverunt  quam  ab  nobis  supplicio 
adfecti  sunt,  ceteris  ita  oppidum,  ita  agros  ademimus, 
ut  agrum  locumque  ad  habitandum  daremus,   urbem  in- 

15  noxiam  stare  incolumem  pateremur,  ut  qui  hodie  videat 
eam  nullum  obpugnatae  captaeve  ibi  vestigium  inveniat. 
sed  quid  ego  Capuam  dico,  cum  Carthagini  victae  pacem 

16  ac  libertatem  dederimus?  magls  ilhid  est  pericidum,  ne 
nimis  facile  vlctls  ignoscendo  phu'es  ob  id  ipsum  ad  ex- 

17  periundam  adversus  nos  fortunam  belli  incltemus.  haec 
pro  nobis  dicta  slnt,  haec  adversus  Philippum,  cuius  do- 
mestica  parricidia  et  cognatorum  amlcorumque  caedes  et 
hbidlnem  inhumanlorem   jjrope   quam   crudelltatem   vos, 

18  quo  propiores  Macedonlae  estis,  melius  nostis.  quod  ad 
vos  adtinet,  Aetoh,  nos  pro  vobis  belhim  suscepiraus  ad- 
versus  PhlHppum,  vos  slne  nobis  cum  eo  pacem  fecistis. 

19  et  forsitan  dicatls,  bello  Punlco  occupatls  nobis  coactos 
metu  vos  leges  pacis  ab  eo,  qui  tum  plus  poterat,  acce- 
pisse.     et  nos,   cum  aha  malora  urgerent,   depositum  a 

20  vobis  bellum  et  ipsi  omisimus.  nunc  et  nos  deum  be- 
nignitate  Punlco  perfecto  bello  totls  vlrlbus  nostris  in 
Macedoniam  incubulmus,  ct  vobis  restituendi  vos  in  ami- 
citlam  socletatemque  nostram  fortuna  obhata  est,  nisi 
perire  cum  PhlHppo  quam  vlncere  cum  Romanls  ma- 
vuhls.' 

1  XXXII.  Haec  dicta  ab  Romano  cum  essent,  incli- 
natis  omnium  animis  ad  Komanos  Damocritus  praetor 
Aetolorum  pecunia,   ut  fama  est,   ab  rege  accepta,  nihil 

2  aut  huic  aut  ilh  parti  adsensus,  rem  mngni  dlscrlmlnis 
consihis  nullam  esse  tam  inlmlcam  quam  celeritatem 
dlxit:  celerem  enim  paenitentlam,  sed  eandem  seram  at- 
que  inutllem  sequi,  cum  praecipltata  raptim  consIHa  neque 

3  revocari  neque  in  integrum  restitui  posslnt.   dcHberationls 


LIBER  XXXI,  32.  33.  [a.  C.  200]  29 

eius,  cuiiis  ipse  maturitatem  expectandam  putaret,  tempus 
ita  iam  nunc  statui  posse:  cum  legibus  cautura  esset,  ne 
de  pace  belloque  nisi  in  Panaetolico  et  Pylaico  concilio 
ageretur,  dccernerent  extemplo,  ut  praetor  sine  fraude,  i 
cum  de  bello  et  pace  agcre  vellt,  advocet  concllium  et 
quod  tum  referatur  decernaturque  ut  perinde  ius  ratum- 
que  [sit]  ac  si  in  Panaetolico  aut  Pylaico  concilio  actum 
esset.  dimissis  ita  suspen.sa  re  legatis  egregle  consultum  5 
genti  aiebat:  nam  utrius  partis  melior  fortuna  belli  esset, 
ad  eius  societatem  inclinaturos.  liaec  in  concilio  Aetolo- 
rum  acta. 

XXXIII.    Philippus   inpigre   terra   marique  parabat  i 
bellum.    navalis  coj^iias  Demetriadem  in  Thessaliam  con- 
trahebat.     Attalum  Komanamque  classem  principio  veris  2 
ab   Aegina  ratus   moturos,   navibus   maritumaeque   orae 
praefecit  Heraclidem,  quem  et  ante  praefecerat;  ipse  ter-  a 
restris  copias  comparabat,  magna  se  duo  auxilia  liomanis 
detraxisse  credens,  ex  una  parte  iVetoIos,  ex  altera  Dar- 
danos,  faucibus  ad  Pelagoniam  a  filio  Perseo  interclusis, 
ab  consule  non  parabatur,  sed  gerebatur  iam  bellum.  pcr  4 
Dassaretiorum  fines  exercitum  ducebat,  frumentum  quod 
ex  hibernis   extulerat   integrum  vehens,   quod  in  usum 
militi  satis  esset  praebentibus  agris.    oppida  vicique  par-  5 
tim  voluntate,   partim  metu   se   tradebant;    quaedam   vi 
expugnata,    quaedam  deserta  in  montis  propinquos  refu- 
gientibus    barbaris    inveniebantur.     ad    Lyncum    stativa  6 
posuit    prope    flumen  Bevum;    inde    frumentatum    circa 
horrea  Dassaretiorum    mittebat.     Philippus    consternata 
quidem  omnia  circa  pavoremque  ingentem  hominum  cer- 
nebat,   sed  parum  gnai-us,   quam  partem  petisset  consul, 
alam  equitum  ad  explorandum,  quonam  hostis  iter  inten- 
dissent,  misit.     idem  error  apud  consulem  erat:   movisse  7 
ex  hibernis  regem  sciebat,  quam  regionem  petisset  igno- 
rans.     is  quoque  speculatum  miserat  equites.     hae  duae  8 
alae  ex  diverso,   cum  diu  incertis  itineribus  vagatae  per 
Dassaretios   essent,   tandem  in   unum   iter  convenerunt. 
neutros  fefellit,  ut  fremitus  procul  hominum  equorumque 
exauditus  est.  itaque  prius  quam  in  conspectum  venirent, 
equos  armaque  expedierant.  nec  mora,  ubi  primum  hostem 


30  LIBER  XXXT,  33.  34.  [a.  n.  c.  554] 

9  vidcre,  concurrendi  facta  est.  forte  et  numero  et  virtute, 
utpote  lecti  utrimquc,  haut  inpares  aequis  viribus  per 
aliquot  horas  pugnarunt.     fatigatio  ipsorum  equorumque 

10  incerta  victoria  dircmit  proclium.  Macedonum  quadra- 
ginta  equites,  Komanorum  quinque  et  triginta  ceciderunt. 
neque  eo  magis  explorati  quicquam,  in  qua  regione  castra 
hostium  essent,   aut  illi   ad  regem   aut  hi  ad  consulem 

11  rcttulerunt;    per   transfugas    cognitum   est,   quos   levitas 
.   ingeniorum    ad   cognoscendas    hostium    res    in    omnibus 

bellis  praebet. 

1  XXXIIII.  Philippus  aliquid  et  ad  caritatem  suorum 
et  ut  promptius  pro  eo  pericuhim  adu'ent  ratus  profectu- 

2  rum  se,  si  equitum,  qui  ceciderant  in  expeditione,  sepe- 
liendorum  curam  habuisset,   adferri  eos  in  castra  iussit, 

3  ut  conspiceretur  ab  omnibus  funeris  honos.  nihil  tam 
incertum  nec  tam  inaestimabile  est  quam  animi  muhitu- 
dinis.  quod  prom])tiores  ad  subeiuidam  omncm  dimica- 
tioncm   videbattir   facturum,   id   metum  pigritiamque  in- 

4  cussit;  nam  qui  hastis  sagittisque  et  rara  hmceis  facta 
vuhiera  vidissent  cum  Graecis  Illyriisque  pugnare  adsueti, 
postquam  gLadio  Hispanicnsi  detrtmcata  corpora  brachis 
cum  humero  abscisis  atit  tota  cervice  desecta  divisa  a 
corpore   capita  patentiaqtte   viscera  et   foeditatem   aham 

5  vtihierum  vidertint,  adversus  cjuae  tela  qtiosque  viros 
pugnandum  foret,  pavidi  vttlgo  cernebant.  ipstim  qtioqtie 
regem   terror   cepit  nondum   proelio  cum  Komanis  con- 

G  gressum.  itaque  revocato  filio  praesidioque,  quod  in  fau- 
cil:)tis  Pelagoniae  erat,  ut  iis  copiis  suas  augeret,  Pleurato 

7  Dardanisqtte  iter  in  Macedoniam  patefecit.  ipse  cum 
viginti  milibtis  pcditum,  duobtis  milibtis  cquitum  dttcibus 
transfugis  ad  liostem  profectus,  patilo  plus  mille  passus 
a  castris  Romanis  tumultim  propinqtium  Athaco  fossa  ac 

8  vallo  commuitivit;  ac  subiecta  cernens  Romana  castra, 
admiratus  esse  dicitur  et  imiversam  speciem  castrorum 
et  discripta  suis  quaeqtie  partibtis  cttm  tendentium  ordine, 
ttim  itinertim  intervallis,  et  itegasse,  barbarorttm  ea  castra 

9  ulli  videri  posse.  biduum  consul  ct  rex,  alter  alterius 
conatus  expectantes,  contintiere  suos  intra  vallum,  tertio 
die  Romanus  omnis  in  aciem  copias  eduxit. 


LIBER  XXXI,  35.  3G.  [a.  C.  200]  31 

XXXV.  Rex  vero  tam  celerem  aleam  iiniversi  cer~  i 
taminis  timens,   quadringentos  Trallis  —  Illjriorum  id, 
sicut  alio  diximus  loco,   est  genus  —  et  Cretenses  tre- 
centos   addito   his   peditibus   pari   numero   equitum   cum 
duce  Atlienagora,  uno  ex  purpuratis,  ad  lacessendos  ho- 
stium  equites  misit.     ab  Romanis  auteni  — •  aberat  acies  2 
eorum  paulo  phis  quingentos  passus  —  velites  et  equitum 
duae  fcrme  alae  emissae,  ut  numero  quoque  eques  pedes- 
que  hostem  aequarent.     credere  regii  genus  pugnae  quo  3 
adsueverant  fore,  ut  equites  in  vicem  insequentes  refu- 
gientesque  nunc  telis  uterentur,  nunc  terga  darent,  Illy- 
riorum  velocitas  ad  excursiones    et   inpetus  subitos  usui 
esset,  Cretenses  in  invehentem  se  eftuse  hostem  sagittas 
conicerent.     turbavit  hunc  ordinem  pugnandi  non  acrior  4 
quam  pertinacior  inpetus  Romanorum.      nam  haud  secus  b 
quam   si  tota    acie   dimicarent  et  velites   emissis   hastis 
coraminus  gladiis  rem  gerebant  et  equites,   ut  semel  in 
hostem  evecti  sunt,  stantibus  equis,  partim  ex  ipsis  equis, 
partim  desilientes  inmiscentesque  se  peditibus  pugnabant. 
ita  nec  eques  regius  equiti  par  erat,  insuetus  ad  stabilem  G 
pugnam,  nec  pedes  concur.-ator  et  vagus  et  prope  semi- 
nudus  genere  armorum  veliti  Romano  parmam  gladium- 
que  habenti  painterque  et  ad  se  tuendum  et  ad  hostem 
petendum  armato.     non  tulere  itaque  dimicationem,   nec  7 
alia  re  quam  velocitate  tutantes  se  in  castra  refugerunt. 

XXXVI.  Uno  deinde  intermisso  die,  cum  omnibus  1 
copiis  equitum  levisque  armaturae  pugnaturus  rex  esset, 
nocte  caetratos,  quos  peltastas  vocant,  loco  oportuno  in- 
ter  bina  castra  in  insidiis  abdiderat  praeceperatque  Athe-  2 
nagorae  et  equitibus,  ut,  si  aperto  proeho  procederet  res, 
uterentur  fortuua,  si  minus,  cedendo  sensim  ad  insidiarum 
locum  hostem  pertraherent.     et  equitatus  quidem  cessit,  3 
duces   caetratae  cohortis  non  satis  expectato  signo  ante 
tempus  excitatis  suis  occasionem  bene  gerendae  rei  ami- 
sere.   Romanus  et  aperto  proeho  victor  et  tutus  a  fraude 
insidiarum  in  castra  sese  recepit. 

Postero  die  consul  omnibus  copiis  in  aciem  descendit  4 
ante  prima  signa  locatis  elephantis,  quo  auxiHo  tum  pri- 
mura  Romani,  quia  captos  aliquot  belloPunico  habebant, 


32  LIBER  XXXI ,  36.  37.  [a.  u.  c.  554] 

5  usi  sunt.  ubi  lateutcm  intra  vallum  hostcni  vidit,  in  tumu- 
los  quoque  ac  sub  ipsum  vallum  exprobrans  mctum  succes- 
sit.  postquam  nc  tum  quidem  potestas  pugnandi  dabatur, 
quia  ex  tam  propinquis  stativis  parum  tuta  frumentatio 
erat,   dispersos  militcs  per  agros  equitibus  extemplo  in- 

6  vasuris,  octo  fere  inde  milia,  intcrvallo  tutiorem  frumen- 
tationem  habiturus,  castra  ad  Ortholophum  —  id  cst  loco 

7  nomen  —  movit.  cum  in  propinquo  agro  frumentarentur 
Romani,  primo  rcx  intra  vallum  suos  tenuit,  ut  cresccrct 

8  simul  et  neglcgentia  cum  audacia  hosti.  ubi  cfFusos  vidit, 
cum  omni  equitatu  et  Cretensium  auxiliaribus ,  quantum 
equitem  velocissimi  pedites  cursu  aequarc  poterant,  citato 
profcctus  agminc  intcr  castra  llomana  ct  frumentatores 

9  constituit  signa.  inde  copiis  divisis  partem  ad  consectan- 
dos  vagos  frumentatores  emisit  dato  signo,  ne  quem 
vivum  relinquerent,  cum  parte  ipse  substitit  itineraque, 
quibus   ad   castra   recursuri   videbantur   hostes,   obscdit. 

10  iam  passim  caedes  ac  fuga  erat,  necdum  quisquam  in 
castra  Komana  nuntius  cladis  pervenerat,  quia  refugien- 

11  tes  in  rcgiam  stationem  incidebant  et  plures  ab  obsiden- 
tibus  vias  quam  ab  emissis  ad  caedem  interficiebantur. 
tandcm  intcr  medias  hostium  stationcs  elapsi  quidam 
trepidi  tumultum  magis  quam  certum  nuntium  intulerunt 
castris. 

1  XXXVII.  Consul  equitibus  iussis  qua  quisque  pos- 
set  opera  ferre  laborantibus,  ipsc  legiones  e  castris  educit 

2  et  agmine  quadrato  ad  hostem  ducit.  dispersi  equites 
per  agi'os  quidam  abeiTarunt  decepti  clamoribus  aliis  ex 

3  alio  existentibus  loco,  pars  obvios  habucrunt  hostis.  plu- 
ribus  locis  simul  pugna  cocpit.  regia  statio  atrocissimum 
proelium  edebat;  nam  et  ipsa  raultitudine  equitura  pedi- 
turaque  prope  iusta  acies  erat,  et  Roraanorura,  quia  me- 

4  dium  obsederat  iter,  plm-imi  in  eam  inferebantur.  eo 
quoque  superiorcs  Macedoncs  crant,  quod  et  rex  ipse 
hortator  aderat  et  Cretensiura  auxiliares  raultos  ex  in- 
proviso   vulnerabant   conferti   praeparatique  in  dispersos 

5  et  efFusos  pugnantes.  quodsi  raodura  in  insequendo  ha- 
buissent,  non  in  pracscntis  modo  certaminis  gloriam,  sed 

6  in  summam  etiara    belli  profectura  foret:   nunc  aviditate 


LIBER  XXXT,  37.  38.  [a.  C.  200]  33 

caeclis  intcmperantius  secuti  in  praegressas  cum  tribunis 
militum  cohortes  Romanas  incidere,  et  fugiens  eques,  ut  7 
primo  signa   suorum  vidit,   convertit  in  efFusum  hostem 
equos,   versaque   momento   temporis  fortuna  pugnae  est 
tcrga  dantibus,  qui  modo  secuti  erant.     rauki  comminus  8 
congressi,   muhi  fugientes   interfecti.     nec  ferro  tantum 
periere,   sed  in   pakides  quidara  coniecti  profundo  limo 
cura  ipsis  equis  hausti  sunt.  rex  quoque  in  periculo  fuit;  9 
nara  ruente  saucio  equo  praeceps  ad  terram  datus  haud 
muhum  afuit,  quin  iacens  obprimeretur.  sahiti  fuit  cques,  10 
qui  raptim  ipse    desiluit    pavidumque  regem  in  equum 
sublecit.     ipse,   cum  pedes  aequare  cursu  fugientes  non 
posset  equites,    ab    hostibus   ad   casum   regis   concitatis 
confossus  perit.     rex  circumvectus  pahides  per  vias  in-  ii 
via^jue  trepida  fuga  in  castra  tandem,  iam  desperantibus 
plerisque  incolumem  evasurum,  pervenit.    ducenti  Mace-  12 
donura   equites   eo  proeho  periere,   centum  ferme  capti, 
octoglnta  admodum   ornati   equi   spohis   simul   armorum 
rehitis  abducti. 

XXXVIir.     Fuere   qui   hoc   die   regem    teraeritatis,  i 
consulem  segultiae   accusarent.      nam   et  Phihppo  quie- 
scendura  fuisse,  cum  paucis  diebus  hostes  exhausto  circa 
omni  agro  ad  ukinuun  inopiae  venturos  sciret,  et  consu-  2 
lem,  cum  equitatum  hostium  levemque  armaturam  fudisset 
ac  prope  regem  ipsum  cepisset,  protinus  ad  castra  ho- 
stiura  ducere  debuisse:   nec  enira  raansuros  ita  perculsos  3 
hostis  fuisse  debeharlque  moraento  teraporis  potuisse.   id 
dictu  quam  re,  ut  pleraque,  faeilius  erat.     nam  si  omni-  4 
bus  pedltum  quoque  copiis  congressus  rex  fuisset,  forsi- 
tan  inter  turauhum,   cum  oranes  vlcti  raetuque  perculsi 
ex  proeho  intra  valluni  protinus  inde  supervadentem  mu- 
nimenta  victorem  hostem  fugerent,  exui  castris  potuerit 
rex.     cura  vero  integrae  copiae  peditum  in  casti-Is  man-  5 
slssent ,    stationes    ante     ]x»rtas    praesldiaque    dlsposlta 
essent,  quld,  nlsi  ut  teraeritatem  effuse  paulo  ante  secuti 
perculsos   equltes   iraltaretur,   profeclsset?      neque   enlra  6 
ne  regis  quidem  primum  conslllura,   quo  inpetura  In  fru- 
mentatores  palatos  per  agros  feclt,  reprehendendum  foref, 
si    modum    prosperae    pugnae    inposulsset.      eo    quoque  7 

Livi  vol.  111.  3 


34  LIBER  XXXI,  38.  39.  [a.  u.  c.  554] 

minus   cst   mirum  tcmptassc  cum  fortunnni,    quod  fama 
erat  Pleuratum  Dardanosquc  ingentibus  copiis  profectos 

8  donio  iam  in  Macedoniam  transcendissc;  quibus  si  un- 
diquc  circumventus  copiis  foret,  scdcntem  llomanum  de- 

9  bellaturum  credi  poterat.  itaque  sccundum  duas  advcrsas 
equcstris  pugnas  multo  minus  tutam  moram  in  isdem 
stativis  fore  Pliilippus  ratus,  cum  abire  indc  et  fallere 
abiens    liostem    vellet,    caduceatore    sub   occasum    solis 

10  misso  ad  consulem,  qui  indutias  ad  sepeliendos  cquites 
pctcret,  frustratus  hostem,  secunda  vigilia  multis  ignibus 
per  tota  castra  relictis  silenti  agmine  abit. 

1  XXXVIIII.  Corpus  iam  curabat  consul,  cum  ve- 
nisse    caduceatorem    et    quid    venisset    nuntiatum    est. 

2  responso  tantum  dato,  mane  postero  die  forc  copiam 
conveniendi,  id  quod  quaesitum  crat,  nox  dieique  insc- 
quentis  pars  ad  praecipiendum  iter  Philippo  data  est. 
montes,   quam  viam  non  ingressurum  gravi  agmine  Ro- 

3  manum  sciebat,  pctit.  consul,  prima  hice  caduceatorc 
datis  indutiis  dimisso,  haud  ita  muho  post  abisse  hostem 
cum  sensisset,   ignarus,   qua  sequeretur,   isdem  stativis 

4  frumentando  dies  aHquot  consumpsit.  Stuberram  dcinde 
petit  atque  ex  Pelagonia  frumentum,  qnod  in  agris  erat, 
convexit.      inde    ad   Pluinnam    est    progressus    nondum 

5  comperto,  quam  regioncm  hostes  petissent.  Phihppus 
cum  primo  ad  Bruaniuni  stativa  habuisset,  profectus 
inde  transversis  hmitibus  terrorem  praebuit  subitum 
hosti.     movei-e  itaque  ex  Pluinna  Romani  et  ad  Ospha- 

C  gum  fiumen  posuerunt  castra.  rcx  haud  procul  inde  ct 
ipse  vallo  super  ripam  amnis  ducto  —  Erigonum  incolae 

7  vocant  —  consedit.  inde  satis  conqicrto  Eordaeam  peti- 
turos  Romanos,  ad  occupandas  angustias,  ne  supcrare 
hostes  artis  faucibus  inclusum  aditum  possent,  praecessit. 

8  ibi  aha  vallo,  aha  fossa,  aha  hipidum  congcrie,  ut  pro 
muro  essent,  aha  arboribus  obiectis,  ut  aut  locus  postu- 

9  labat  aut  materia  subpcditabat  opcri,  permuniit,  atque,  ut 
ipse  rcbatur,   viam  suapte  natura  difficilem  obiectis  per 

10  omnes  transitus  operibus  inexpugnabilem  facit.  erant 
pleraque  silvestria  circa,  incommoda  phahmgi  maxime 
Macedonum,  quac,  nisi  ubi  praelongis  liastis  vchit  vallum 


LIBER  XXXI,  30.  40.  [a.  C.  200]  35 

ante  clipeos  obiecit,  quod  ut  fiat,  libero  campo  opus  est, 
nullius   admodum   usus   est.     Thracas   quoque  rumpiae,  u 
ingentis  et  ipsae  longitudinis,  inter  obiectos  undique  ra- 
mos   inpediebant.      Cretensium   una   cohors   non  inutilis  12 
erat;  sed  ea  quoque  ipsa,  ut,  si  quis  inpetum  faceret,  in 
patentem  vuhieri  ecum  equitemque  sagittas  coicere  pote- 
rat,  ita  adversus  scuta  liomana  nec  ad  traiciendum  satis 
magnam  vim    habebat,   nec  aperti  quicquam  erat    quod 
peterent.     itaque  id  ut  vanum  teh  genus  senserunt  esse,  13 
saxis  passim   tota  valle  iacentibus   incessebant   hostem. 
ea  maiore  cum  sonitu  quam  vuhiere  ullo  pulsatio  scuto- 
rum  parumper  succedentis  Romanos  tenuit.     deinde   iis  14 
quoque  spretis,  partim  testudine  facta  per  adversos  va- 
dunt  hostis,   partim   brevi  circuitu  cum   in  iugum  colhs  15 
evasissent,   trepidos  ex  praesidiis   stationibusque  Mace- 
donas   detui-bant  et,   ut  in  locis   inpeditis   difficili  fuga, 
plerosque  etiam  obtruncant. 

XXXX.   Ita  angustiae  minore  certamine,  quam  quod  i 
animis  proposuerant,  superatae  et  in  Eordaeam  perven- 
tum,  ubi  pervastatis  passim  agris  in  Elimiam  se  recepit. 
inde  inpetum   in  Orestidcm   facit  et  oppidum  Celetrum 
est  adgressus  in  paeneinsula  situm.    lacus  moenia  cingit;  2 
angustis   faucibus   unum   ex  continenti  iter  est.     primo, 
situ  ipso  freti,   chuisis  portis  abnuere  imperium;   deinde,  3 
postquam  signa  ferri  ac  testudine  succedi  ad  portam  ob- 
sessasque   fauces   agmine   hostium   viderunt,    priusquam 
experirentur  certamen,  metu  in  deditionem  venerunt.    ab  4 
Celetro  in  Dassaretios  processit  urbemque  Pelion  vi  cepit. 
servitia  inde  cum  cetera  praeda  abduxit  et  libera  capita 
sine  pretio  dimisit  oppidumque  iis  reddidit  praesidio  va- 
Hdo  inposito,  nam  et  sita  opportune  urbs  erat  ad  inpe-  5 
tus   in  Macedoniam  faciendos.      ita  peragratis   hostium  6 
agris  consul  in  loca  pacata  ad  Apolloniam,   unde  orsus 
belhnn  erat,  copias  reduxit. 

Phihppum  averterant  Aetoh  et  Athamanes  et  Dardani  7 
et  tot  beha  repente  aha  ex  ahis  locis  exorta.     adversus 
Dardanos  iam  recipientes  ex  Macedonia  sese  Athenago- 
ran  cum   expeditis  peditibus  ac  maiore  parte  equitatus 
misitj  iussum  instare  ab  tergo  abeuntibus  et  carpendo 


36  LIBER  XXXI,  40.  41.  [a.  u.  c.  554] 

postremum    agmen    scgniores    eos    ad    movendos    domo 

9  exercitus  efficere.  Actolos  Damocritus  praetor,  qui  mo- 
rae  ad  decernendum  bellum  ad  Naupactum  auctor  fuerat, 
idem   proximo  concilio  ad  arma  conciverat   post  famam 

10  equestris  ad  Ortholophum  pugnae  Dardanorumque  et 
Pleurati  cum  Illjiuis  transitum  in  Macedoniam,  ad  hoe 
classis  Romanae  adventum  Oreum  et  super  circumfusas 
tot  Macedoniae  gentes  maritimam  quoque  instantem  obsi- 
dionem. 

1  XXXXI.  Ilae  causae  Damocritum  Aetolosque  rc- 
stituerant    Romanis;    et    AmjTiandro    rege  Athamanum 

2  adiuncto  profecti  Cercinium  obsedere.  clauserant  portas, 
incertum  vi  an  voluntate,   quia  regium  habebant  praesi- 

3  dium.  ceterum  intra  paucos  dies  captum  est  Cercinium 
atque  incensum,   qui  superfuerunt  e  magna  clade,   libcri 

4  servique,  inter  ceteram  praedam  abducti.  is  timor  omnis, 
qui  circumcolunt  Boeben  paludem,  relictis  urbibus  montis 

5  coegit  petei'e.  Aetoli  inopia  praedae  inde  aversi  in  Per- 
rhaebiam  ire  pergunt.  C}Tetias  ibi  vi  capiunt  focdeque 
diripiunt;    qui  Maloeam  incolunt  voluntate  in  deditionem 

6  societatemque  accepti.  ex  Perrhaebia  Gomphos  petendi 
Amynander  auctor  erat:  et  inminct  x\thamania  huic 
urbi,  videbaturque  expugnari  sine  magno  certamine  posse. 

7  Aetoli  campos  Thessaliae  opimos  ad  praedam  petiere 
sequente,  quamquam  non  probante  Am}-nandro  nec  effu- 
sas  populationes  Aetolorum  nec  castra,  quo  fors  tulisset 

8  loco,  sine  ullo  discrimine  aut  cura  muniendi  posita.  ita- 
que  ne  temeritas  eorum  neglegentiaque  sibi  ac  suis  etiam 
cladis  alicuius  causa  esset,  cum  campestribus  locis  subi- 

9  cientis  eos  castra  Phaecae  urbi  videret,  ipse  paulo  plus 
mille  passuum  inde  tumulum  suis,   quamvis   levi  muni- 

10  mento  tutum^  cepit.  cum  Aetoli,  nisi  quod  populabantur, 
vix  meminisse  viderentur  se  in  agro  hostium  esse,  alii 
palati  semermes  vagarentur,  alii  in  castris  sine  stationibus 
per  somnum  vinumque  dies  noctibus  aequarent,  Philippus 

11  inopinantibus  advenit.  quem  cum  adesse  refugientes  ex 
agris  quidam  pavidi  nuntiassent,  trepidare  Damocritus 
ceterique  duces  —  et  erat  forte  meridianum  tempus,  quo 

12  plerique  graves  cibo  sopiti  iacebant  — ,  excitare  alii  alios, 


LIBER  XXXI,  41.  42.  [a.  C.  200]  37 

iubere  arma  capere,  alios  dimittere  ad  revocandos,  qui 
palati  per  agros  praedabantur:  tantaque  trepidatio  fuit, 
ut  sine  gladiis  quidam  equitum  exirent,  loricas  plerique 
non  induerent.  ita  raptim  educti,  cum  sescentorum  aegre  13 
simul  equites  peditesque  numerum  explessent,  incidunt 
in  regium  equitatum,  numero,  armis  animisque  praestan- 
tem.  itaque  primo  inpetu  fusi  vix  temptato  certamine  u 
turpi  fuga  repetunt  castra.  caesi  cajitique  quos  equites 
ab  agmine  fugientium  interclusere. 

XXXXII.    Philippus  iam  suis  vallo  adpropinquanti-  i 
bus  receptui  cani  iussit,   fatigatos  enim   equos   virosque 
non   tam   proelio  quam  itineris  simul  longitudine,  simul 
praepropera  celeritate  habebat.    itaque  turmatim  equites,  2 
in  vicem  manipulos  levis  armaturae  aquatum  ire  et  pran- 
dere  iubet,   alios   in   statione   armatos  retinet  opperiens  3 
agmen  peditum  tardius  ductum  propter  gravitatem  armo- 
rum.     quod  ubi  advenit,   et  ipsis  imperatum,   ut  statutis  4 
signis   armisque   ante  se   positis   raptim   cibum  caperent 
binis  ternisve  suramum  ex  manipulis  aquandi  causa  mis- 
sis;  interim  eques  cum  levi  armatura  paratus  instructus- 
que  stetit,  si  quid  hostis  moveret.     Aetoli  —  iam  enim  5 
et  quae  per  agros  sparsa  muhitudo  fuerat  receperant  se 
in  castra  —  ut  defensuri  munimenta  circa  portas  vallum- 
que  armatos  disponunt,  dum  quietos  hostes  ipsi  feroces 
ex  tuto  spectabant.     postquam   mota  signa  INIacedonum  6 
sunt  et  succedere  ad  vallura  parati  atque  instructi  coepere, 
repente   omnes   relictis   stationibus   per  aversam  partera 
castrorum  ad  tumulum,  ad  castra  Athamanum  perfugiunt. 
multi  in  hac  quoque  tam  trepida  fuga  capti  caesique  sunt 
Aetolorum.     Philippus,  si  satis  diei  superesset,  non  du-  7 
bius,   quin  Athamanes   quoque    exui    castris   potuissent, 
die  per  proelium,  deinde  per  direptionem  castrorum  ab- 
sumpto  sub  tumulo  in  proxima   planitie  consedit  prima 
luce   insequentis   diei    hostem   adgressurus.      sed  Aetoli  8 
eodem  pavore,  quo  sua  castra  reliquerant,  nocte  proxima 
dispersi  fugerunt.     maximo   usui    fuit  Amjnander,   quo 
duce   Athamanes   itinerum   periti   summis   montibus   per 
calles  ignotas  sequentibus  eos  hostibus  in  Aetoliam  per- 
duxerunt.    non  ita  multos  in  dispersa  fuga  error  intulit  in  9 


38  LIBER  XXXI,  42-44.  [a.  u.  c.  554] 

Maccdonum  cquitcs,  quos  pnma  luce  Phllippus,  ut  deser- 
tum  tumulum  videt,  ud  carpendum  hostium  agmen  misit. 

1  XXXXIII.  Per  eos  dies  et  Athenagoras  regius  prae- 
fectus  Dardanos  rccipicntes  se  in  finis  adeptus,   postre- 

2  mum  agmen  turbavit;  dein,  postquam  Dardani  conversis 
signis  direxere  aciem,  acqua  pugna  iusto  proelio  erat. 
ubi  rursus  procedere  Dardani  cocpissent,  equite  et  levi 
armatura  regii  nulhmi  auxili  genus  habentes  Dardanos 
oneratosque    inmobilibus   armis    vexabant;    et  loca  ipsa 

3  adiuvabant.  occisi  pcrpauci  sunt,  plures  vuhierati,  captus 
ncmo,  quia  non  excedunt  temere  ordinibus  suis,  sed  con- 
fertim  et  pugnant  et  cedunt. 

4  Ita  damna  Romano  accepta  bello  duabus  per  oppor- 
tunas  cxpeditiones  coercitis  gcntibus  restituerat  Phihjjpus 
incepto  forti,  non  prospero  solum  eventu.    minuit  deinde 

5  ei  forte  oblata  res  hostium  Aetolorum  numerum.  Scopas, 
princeps  gentis  ab  Alexandrea  magno  cum  pondere  auri 
ab  rege  Ptolemaeo  missus,  sex  miha  peditum  et  quingen- 

6  tos  equites  mercede  conductos  Aegj-ptum  vexit.  nec  ex 
iuventute  Aetolorum  quemquam  rehquisset,  ni  Damocri- 

7  tus  nunc  belh  quod  instaret,  nunc  futurae  soHtudiuis 
admonens,  Incertum  cura  gentis  an  ut  adversaretur  Sco- 
pae  parum  donis  cuhus,  partem  iuniorum  castigando 
domi  continuisset.  haec  ea  aestate  ab  E.omanis  Phihp- 
poque  gesta  terra. 

1  XXXXIIII.  Chissis  a  Corcyra  eiusdem  principio 
aestatis  cum  L.  Apustio  legato  profecta  Maleo  superato 
circa  Scyllaeum  agri  Ilermionici  Attalo   regi  coniuncta 

2  est.  tum  vero  Atheniensium  civltas,  cui  odio  in  Phihpi^o 
per   metum   iam  dlu   moderata   erat,   id  omne  in  auxihi 

3  praesentis  spem  effundit.  nec  umquam  ibi  desuut  hnguae 
promplae  ad  plebem  concitandam;  quod  genus  cum  in 
omnibus  libeius  clvitatibus,    tum  praecipuc  Athenis,   ubi 

4  oratlo  plurimum  pollet,  favore  mukltudlnis  ahtur.  roga- 
tioncm  extemplo  tulerunt  plebesque  scivit,  ut  Phihppi 
statuae  imagines[que]  omnes  nominaque  earum,  item 
maiorum  eius  virile  ac  muhebre  secus  omnium  toheren- 
tur  dclcrenturque,  diesque  festi,  sacra,  sacerdotes,  quae 
ipsius   maiorumque   eius   honoris   causa    instituta   essent 


LIBER  XXXI,  44.  45.  [a.  C.  200]  39 

omniaprofanarentur:  loca  qiioquc, inqulbus  positum  aliquid  5 
inscriptumvc  honoris  cius  causa  fuissct,  detestabilia  csse 
neque  in   iis  quicquam  postea  poni  dedicarique   placere 
eorum,   quae  in  loco  puro    poni   dedicarique   fas   esset. 
sacerdotes   publicos,   quotienscumque   pro  populo  Athe-  6 
niensi  sociisque,  exercitibus  et  classibus  eorum  precaren- 
tur,  totiens  detestari  atque  exsecrari  Philijipum,   Hberos 
eius  regnumque,   terrcstrcs  navalesque  copias,  Macedo- 
num  genus  omne  nomenque.     additum  decreto:   si  quis  7 
quid  postea,  quod  ad  notam  ignominiamque  PhiHppi  per- 
tineret,  ferret,  id  omne  popuhmi  Atheniensem  iussurum; 
si   quis   contra   ignominiam  prove    honore   eius   dixisset  8 
fecissetve,  qui  occidisset  eum,  iure  caesurum.     postremo 
inclusum,   ut  omnia  quae   advcrsus  Pisistratidas  decreta 
quondam  erant,   eadem  in  Phihppo  servarentur.     Athe-  9 
nienses   quidem  litteris   verbisque,    quibus    solis   valent, 
belhmi  adversus  Phihj)pum  gerebant. 

XXXXV.    Attahis  liomanique  cum  Piraeum  primo  l 
ab  Hermione  petissent,  paucos  ibi  morati  dies  oneratique  2 
aeque  inmodicis   ad  honores  sociorum   atque  in  ira  ad- 
versus  hostem  fuerant  Atheniensium  decretis,  navigant  a 
Piraco  Andrum.  et  cum  in  portu,  qucm  Gaurion  vocant,  3 
constitissent,  missis  qui  temptarent  oppidanorum  animos, 
si  voluntate   tradere   urbem  quam  vim  experiri   mallent, 
postquam  praesidio  regio  arcem  teneri  nec  se  potestatis  4 
suae    esse    respondebant,    expositis    copiis    adparatuque 
omni    urbium   objDUgnandarum   divcrsis    partibus   rcx   et 
legatus    Romanus    ad    urbem    subeunt.      phis    ahquanto  5 
Graecos  Romana  arma  signaque  non  ante  visa  animique 
mihtum  tam  prompte  succedentium  muros  tcrruere.    ita-  g 
que  fuga  extemplo  in  arccm  facta  est,  urbe  hostes  potiti. 
et  in   arce   cum  biduum  loci   se   magis  quam   armorum 
fiducia  tenuissent,  tertio  die  pacti  ipsi  praesidiumque,  ut 
cuni  singuhs  vestimentis  DeUum  Boeotiae  transveheren- 
tur,   urbem  arcemque  tradiderunt.     ea  ab  Ilomanis  regi  7 
Attalo  concessa,  praedam  ornamentaque  urbis  ipsi  avexe- 
runt.     Attalus,   ne  desertam  haberet  insulam,   et  Mace- 
donum  fere  onmibus  et  quibusdam  Andriorum  ut  mane- 
rcnt  persuasit.    postea  et  ab  Deho,  qui  ex  pacto  travecti  8 


40  LIBER  XXXI ,  45.  46.  [a.  u.  c.  554] 

co  fucrant,  promissis  rcgis,  cum  desidcrium  quoque  pa- 
triae  facilius  ad  crcdcndum  inclinaret  animos,  revocati. 
9         Ab  Andro  Cythnum  traieccrunt.    ibi  dics  aliquot  ob- 
pugnanda  urbe  nequiquam  absunipti,  et,  quia  vix  opcrae 

10  pretium  erat,  abscessere.  ad  Prasias  —  contincntis  At- 
ticae  is  locus  est  —  Issaeorum  viginti  lcrabi  classi  Ro- 
manorum  adiuncti  sunt.  ii  missi  ad  populandos  Cary- 
stiorum  agros,  cetera  classis  Geraestum,  nobilem  Euboeac 

11  portum,  dum  ab  Carysto  Issaci  rcdircnt,  tenuit.  indc 
omncs  velis  in  altum  datls  mari  medio  praeter  ScjTum 
insulam  Icum  pcrvenere.    il)i  paucos  dies  saevientc Borea 

12  retenti,  ubi  prlma  tranquillitas  data  est,  Sciathum  traiccere, 

13  vastatam  urbem  direptamque  nuper  a  Philippo.  per  agi'os 
pahiti  milites  frumentum  et  si  qua  alia  usui  esse  ad 
vesccndum  poterant  ad  naves  retulere.  pracdae  nec 
erat  quicquam  nec  meruerant  Graeci,   cur  diriperentur. 

U  inde  Cassandream  petcntes  primo  ad  Mendaeum,  mariti- 
muni  civitatls  eius  vicum,  tenuerc.  inde  cum  superato 
promunturio  ad  ipsa  mucnia  urbls  circumagcrc  classem 
vellcnt,  saeva  coorta  tempestate  prope  obruti  fluctibus, 
dispersi,   magna  ex  parte  amissis  armamentis  in  terram 

15  effugcrunt.  omen  quoque  ea  maritima  tempestas  ad  rem 
terra  gcrcndam  fuit.  nam  conlcctis  in  unum  navibus  ex- 
posltisque  copiis  adgressi  urbem  cum  multis  vulneribus 
repulsi  —  et  erat  valldum  ibi  reglum  praesidium  —  irrito 
incepto  regressi  ad  Canastraeum  Pallenes  tralecere.  inde 
supcrato  Toronae  promunturio  navigantcs  Acanthum  pe- 

16  tiere.  ibi  primo  agcr  vastatus,  dcinde  ipsa  urbs  vi  capta 
ac  direpta.  nec  ultra  progressi  —  iam  enim  et  graves 
praeda  naves  habcbant  —  rctro,  unde  vencrant,  Sclathum 
et  ab  Sciatho  Euboeam  rcpctunt.. 

1  XXXXVI.  Ibi  rclicta  chisse  deccm  navibus  expc- 
ditls   slnum  Maliacum  intravcrc  ad  conloqucndum   cum 

2  Aetolis  de  ratlone  gcrendi  bclli.  PjTrhlas  Aetolus  prin- 
ccps  legatlonls  elus  fuit,  quac  ad  communicanda  consilia 

3  Ileracleam  cum  rcge  et  cumRomano  legato  vcnit.  peti- 
tum  ex  foedere  abAttalo  est,  ut  mille  milites  praestaret: 
tantum  enim  numerum  bellum  o-crcntibus  adversus  Phi- 

4  lippum  dcbcbat.     id  negatum  Aetolls,   quod  illi  quoque 


LIBER  XXXI,  46.  [a.  C.  200]  41 

oi'avati  prius  essent  ad  popiilandam  jMacedoniam  exire, 
quo  tcmpore  Pliilij^po  circa  Pergamum  urcnte  sacra  pro- 
fanaque  abstrahere  eum  inde  respectu  rerum  suarum 
potuisscnt.  ita  Aetoli  cum  spe  magis,  Romanis  omnia  5 
pollicentibus,  quam  cum  auxilio  dimissi.  Apustius  cum 
Attalo  ad  classcm  redit. 

Inde   agitari   de  Orco  obpugnando  cocptum.     valida  6 
ea   civitas   et  moenibus   et,    quia    ante   fucrat  temptata, 
firmo  erat  praesidio.     coniunxerant  sc  iis  post  expugna- 
tionem    Andri    cuni    praefecto  Agesimbroto  viginti  E.I10- 
diae  naves,  tectae  omnes.     eam  classem  in  stationem  ad  7 
Zclasium  miserunt  —  Plithiniae  id  super  Dernetriadem 
promunturium  est  peropportune  obiectum  — ,  ut,  si  quid 
inde  moverent  Macedonum  naves,   in  praesidio   essent. 
HeracHdes  praefectus  regius  classem  ibi  tenebat  magis  8 
per  occasionem,   si  quam  neglegentia  hostium  dedisset, 
quam  aperta  vi  quicquam  ausurus.     Oreum  diversi  Ro-  d 
mani  et  rex  Attalus  obpugnabant,   Romani  a  marituma 
arce,  regii  adversus   vallem   inter  duas  iacentem   arces, 
qua  et  muro  intcrsaepta  urbs  est.    et  ut  loca  diversa,  sic  lo 
dispari  modo  etiam  obpugnabant:   Romanus  testudinibus 
et  vincis  et  ariete  admovendo  muris,   regii  ballistis  cata- 
pultisque  et  alio  omni  gcnere  tormentorum  tela  ingerentes 
et  pondere  ingenti  saxa.  faciebant  et  cunicvdos  et  quidquid 
aliud  priore  obpugnatione  exjjertum  profuerat.     ceterum  11 
non  plures  tantum  Macedones  quam  ante  tuebantur  urbem 
arcesque,   sed  etiam  praesentioribus  animis,   et  castiga- 
tionis  regis  in  admissa  culpa  et  simid   minarum,    simul 
promissorum  in  futurum  memores.     itaque  cum  praeter 
spem  tempus  ibi  traheretur  plusque   in   obsidione   et   in 
operibus  quam  in  obpugnatione  celeri  spei  esset,  interim  12 
et  aliud  agi  posse  ratus  legatus,   relictis  quot  satis  vide- 
bantur  ad  opera  perficienda,  traicit  in  proxima  continentis 
Larisamque  ■ —  non   illam  in  Thessalia   nobilem  urbem, 
sed  alteram,   quam  Cremasten  vocant  —  subito  adventu 
praeter  arcem    cepit.     Attalus   quoque   Aegeleon,    nihil  13 
minus  quam  tale  quicquam  in  altex-ius  obpugnatione  urbis 
timentibus,  obpressit.    et  iam  cum  opera  iu  effectu  erant  14 
circa  Oreum,   tum  praesidium,   quod  intus  erat,   labore 


42  LIBER  XXXI,  46—48.  [a.  u.  c.  554] 

adsuluo,  vigiliis  diurnis  paritcr  iiocturnisquc  et  vulneribus 

15  confectuip.  niuri  quoque  pars  ariete  incusso  subruta 
multis  iam  locis  prociderat,  perque  apertum  ruina  iter 
nocte  Eomani  [maritumam],   quae  super  portum  est,   in 

16  arcem  peiTupcrunt.  Attalus  luce  prima  signo  ex  arce 
dato  ab  Romanis  et  ipse  urbem  invasit  stratis  magna  cx 
parte  muris;  praesidium  oppidanique  in  arccm  alteram 
perfugere,  unde  biduo  post  deditio  facta.  lu-bs  rcgi,  capti^  a 
coi*pora  Romanis  cessere. 

1  XXXXVII.  lam  autumnale  aequinoctium  instabat: 
et  est  sinus  Euboicus,  quem  Coela  vocant,  suspectus 
nautis.  itaque  ante  hiemales  motus  evadere  inde  cupien- 
tes  Piraeeum,   unde  profecti  ad  bellum  erant,  repetunt. 

2  Apustius  triginta  navibus  ibi  relictis  super  IMaleum  na- 
vigat  Corc}Tam.  regem  statum  initiorum  Cereris,  ut 
sacris  interesset,  tenuit;  secundum  initia  et  ipse  in  Asiam 

3  se  recepit  Agesimbroto  et  Rhodiis  domum  remissis.  haec 
ea  aestate  terra  marique  adversus  PhiHppum  sociosque 
eius  ab  conside  et  legato  Komanis  adiuvantibus  rege 
Attalo  et  Rhodiis  gesta. 

4  Consul  alter  C.  Aurelius  ad  confectum  belhim  cum 
in  provinciam  venisset,   haud  clam   tulit   iram   adversus 

5  praetorem,  quod  absente  se  rem  gessisset.  misso  igitur 
eo  in  Etruriam  ipse  in  agrum  hostium  legiones  induxit 
populandoque   cum  praeda  maiore   quam  gloria  belhmi 

6  gessit.  L.  Furius,  simid  quod  in  Etruria  nihil  erat  rei 
quod  gereret,  simul  GalHco  triumpho  inminens,  (qucm) 
absente  consule  irato  atque  invidente  facihus  impctrari 
posse  ratus,  Romam  inopinato  cum  venisset,  senatum  in 

7  aede  Bellonae  habuit,  expositisque  rebus  gestis  ut  trium- 
phanti  sibi  in  urbem  invehi  liccret  petit. 

1  XXXXVIII.  Aput  magnam  partem  senatus  et  magni- 

2  tudine  rerum  gestarum  valebat  et  gratia.  maiores  natu 
negabant  triumplium,  et  quod  aheno  exercitu  rem  ges- 
sisset  et  quod  provinciam  rehquisset  cupiditatc  rapiendi 
per  occasionem  triumphi:  id  vero  eum  nullo  exemplo  fe- 

3  cisse.   consulares  praecipue  expectandum  fuisse  consulem 

4  censebant:  potuisse  enim  castris  prope  urbem  positis  tu- 
tanda  colonia  ita,   ut  acie  non  decerneret,   in  adventum 


LIBER  XXXI,  48.49.  [a.  C.  200]  43 

eius  rem  extrahere;    qiiod  praetor  non  fecisset,   senatui 
facienduui    esse,    ut    consulem    expectaret;    ubi    coram  5 
disceptantis  consulem  et  praetorem  audissent,   vcrius  de 
causa    existimaturos    esse.      magna    pars    senatus    nihil  g 
praeter  res  gestas  et  an  in  magistratu  suisque  auspiciis 
gessisset,  censebant  spectare  senatum  debere :  ex  duabus  7 
coloniis,   quae  velut  claustra  ad  cohibendos  Gallicos  tu- 
multus   obpositae   fuissent,   cum  una  direpta  et  incensa 
esset  traiecturumque  id  incendium  veku  ex  continentibus 
tectis  in  alteram  tam  propinquam   coloniam  esset,   quid 
tandem  praetori  faciendum  fuisse?    nam  si  sine  consule  8 
geri  nihil  oportuerit,  aut  senatum  peccasse,  qui  exercitum 
praetori   dederit  —  potuisse   cnim,   sicut  non   praetoris, 
sed  consulis  exercitu  rem  geri  voluerit,  ita  finire  senatus 
consulto,  ne  per  praetorem,  sed  per  consulem  gereretur — , 
aut  consulem,  qui  non,  cum  exercitum  ex  Etrmua  transire  9 
in  Galliam   iussisset,   ipse   Arimini  obcurrerit,   ut   bello 
interesset,  quod  sine  eo  geri  fas  non  esset.   non  expectarc  10 
belli  tempora  moras  et  dilationes  imperatorum  et  pugnan- 
dum  esse  interdum,  non  quia  velis,  sed  quia  hostis  cogat. 
pugnam  ipsam  eventumque  pugnae  spectari  debere.   fusos  ]  l 
caesosque  hostis,  castra  capta  ac  direpta,  coloniam  libera- 
tam  obsidione,   alterius  coloniae  captivos  recuperatos  re- 
stitutosque  suis,   debellatum  uno  proelio  esse.     non  ho-  12 
mines   tantum  ea  victoria  laetatos,    sed   diis  quoque   in- 
mortalibus  per  triduum  supplicationes  habitas,  quod  bene 
ac  feliciter,    non   quod    male    ac    temere  res   publica   a 
L.  Furio  praetore  gesta  esset.     data  fato  etiam  quodam 
Furiae  genti  Gallica  bella. 

XXXXVIIII.   Huius  generis  orationibus  ipsius  arai-  i 
corumque  victa  est  praesentis  gratia  praetoris,   absentis 
consulis  maiestas,  triumphumque  frequentes  L.  Furio  de- 
creverunt.    triumphavit  de  GaUis  in  magistratu  L.  Furius  2 
praetor  et  in  aerarium  tulit  trecenta  vigiuti  miha   aeris, 
argenti  centum  miha  quingenta.     neque  captivi  ulli  antc  3 
currum  ducti  neque  spoha  praeLata  neque  milites  secuti. 
omnia  praeter  victoriam  penes  consulem  esse  adparebat. 

Ludi  deinde  a  P.  Cornelio  Scipione,   quos  consul  in  4 
Africa  voverat,  magno  adparatu  facti.     et  de  agris  mili-  .5 


44  LIBER  XXXI ,  49.  50.  [a.  u.  c.  554] 

tum  eius  tlecretum,  ut  quot  quisque  eorum  annos  in  Hi- 
spania  aut  in  Africa  militasset,  in  singulos  annos  l)ina 
iugera  agri  acciperet:  eum  agrum  decem  viri  adsignarcut. 

6  triumviri  item  creati  ad  su])plendum  Yenusinis  colonorum 
numerum,  quod  bello  Ilannibalis  adtenuatac  vires  eius 
coloniae  erant,  C.  Tercntius  ^'arro,  T.  Quinctius  Flamini- 
nus,  P.  Cornelius  Cn.  f.   Scipio.     lii  colouos  Venusiam 

7  adscripserunt. 

Eodem  anno  C.  Cornelius  Cethegus,  qui  proconsul 
Hispaniam  optinebat,  magnum  hostium  exercitum  in  agro 
Sedetano  fuclit.  quindecim  milia  Hispanorum  eo  proelio 
dicuntur  caesa,  signa  militaria  capta  octo  et  septuaginta. 

8  C.  Aurelins  consul  cum  ex  provincia  Komam  comi- 
tiorum  causa  venisset,  non  id,  quod  animis  praeceperant, 

9  questus  est,  non  expectatum  se  ab  senatu  neque  disce- 
ptandi  cum  praetore  consuli  potestatem  factam,  sed  ita 
triumphum  decresse  senatum,  ut  nullius,  nisi  eius  qui 
triumphaturus   esset,   (et)  eorum  qui  bello  interfuissent, 

10  verba  audiret:  maiores  ideo  instituisse,  ut  legati,  tribuni, 
centm-iones,  milites  denique  triumpho  adessent,  ut  testes 
rerum  gestarum  eius  cui  tantus  honos  haberetiu*  popnlus 

11  Romanus  videret.  ecquem  ex  eo  exercitu,  qui  cum  Gallis 
pugnaverit,  si  non  militem,  lixam  saltem  fuisse,  quem 
percunctari  posset  senatus,   quid  veri  praetor  vanive  ad- 

12  ferret?  comitiis  deinde  diem  edixit,  quibus  creati  sunt 
consules  L.  Cornelius  Lentulus,  P.  Villius  Tappulus. 
praetores  inde  facti  L.  Quinctius  Flamininus,  L.  Valerius 
Flaccus,  L.  Villius  Tappulus,  Cn.  Baebius  Tamphilus. 

1  L.  Annona  quoque  eo  anno  pervilis  fuit.  frumenti 
vini  mao-nam  ex  Africa  advectam  aediles  curules  M.  Clau- 
dius    Marcellus    et    Sex.   Aelius  Paetus    binis    aeris    in 

2  modios  populo  diviserunt.  et  ludos  Romanos  magno 
adparatu  fecerunt,  diem  unum  instaurarunt,  signa  aenea 
quinque    ex    multaticio    argento    in    aerario    iiosuerunt. 

3  plebei  ludi  ab  aedilibus  L.  Terentio  Massiliota  et  Cn. 
Baebio  Tamphilo,   qui  praetor  designatus  erat,   ter  toti 

4  instaurati.  et  ludi  funebres  eo  anno  per  quadriduum  in 
foro  mortis  causa  [M.]  Valcri  Laevini  a  P.  et  M.  filiis 
eius  facti   et  munus   gladiatorium    datum   ab  iis;    paria 


LIBER  XXXI,  50.  [a.  C.  200J  45 

qiiinque   et   viginti   pugnariint.     M.   Aurelius   Cotta   de-  5 
cemvir   ^acrorum   mortuus;    in   eius    locum  M'.   Acilius 
Glabrio  suiFectus. 

Comitiis  aediles  curules  creati  sunt  forte  ambo,   qui  q 
statim   occipere   magistratum   non   possent.     nam  Gaius 
Cornelius  Cethegus  absens  creatus  erat,  cum  Hispaniam 
optineret  provinciam;    C.  Valerius  Flaccus,   quem  prae-  7 
sentem  creaverant,    quia  flamen  Dialis   erat,    iurare  in 
leges  non  poterat,  magistratum  autem  plus  quinque  dies, 
nisi  qui  iurasset  in  leges,   non  licebat  gerere.     petente  8 
Flacco,   ut  legibus   solveretur,    senatus   decrevit,   ut,   si 
aedilis  qui  pro  se  iuraret  arbitratu  consulum  daret,   con- 
sules,  si  iis  videretur,  cum  tribunis  plebis  agerent,  uti  ad 
plebem  ferrent.     datus  qui  iuraret  pro  fratre  L.  Valerius 
Flaccus,  praetor  designatus.     tribuni  ad  plebem  tulerunt,  9 
plebesque    scivit,    ut   perinde    esset    ac    si    ipse    aedilis 
iurasset.     et  de   altero   aedile    scitum  ])lebi   est  factuni.  10 
rogantibus  tribunis,  quos  duos  in  Hispaniam  cum  imperio 
ad  exercitus  ire  iuberent,   ut  C.  Cornelius  aedilis  curulis 
ad  mao-istratum  o-erendum  venii-et  et  L.  Manlius  Acidinus  11 
decederet   de  provincia  multos  post  annos,  plebes  Cn. 
Cornelio  Lentulo  et  L.  Stertinio  pro  consulibus  imperium 
esse  in  Hispania  iussit. 


[PERIOCHA  LIERI  XXXH.] 

[Conplura  prodigia  ex  diversis  regionibus  nuntiata  referuntui-, 
inter  quae,  in  Macedonia  in  puppe  longae  navis  lauream  esse 
uatam.  T.Quinctius  Flamininus  consul  adversus  Philippum  feliciter 
pugnavit  in  faucibus  Epiri  fugatumque  coegit  in  regnum  reverti. 
ipse  Thessaliam,  quae  est  vicina  Macedoniae,  sociis  Aetolis  et 
Athamanibus  vexavit,  L.  Quinctius  Flamininus  frater  consulis  ua- 
vali  proelio  Attalo  rege  et  Rhodiis  adiuvantibus  Euboeam  et 
maritimam  oram.  Achaei  in  amicitiam  recepti  sunt.  praetorum 
numerus  ampliatus  est,  ut  seni  crearentur.  coniuratio  servorum 
facta  de  solvendis  Carthagiuiensium  obsidibus  oppressa  est,  duo 
milia  quingenti  necati.  Cornelius  Cethegus  consul  Gallos  Insu- 
bres  proelio  fudit.  cum  Lacedaemoniis  et  tyranno.eorum  Nabide 
amicitia  iunctaest.  praeterea  expugnatioues  urbiura  inMacedouia 
referuntur.] 


4G  LIBER  XXXII,  1,  [a.u.  C.555] 


TITI  LIYI 

AB    VKBE     CONDITA 

LIBEK  XXXII. 

1  l.  Consules  praetoresquc,  cuni  idibus  Martiis  magistra- 

2  tuin  inissent,  provincias  sortiti  sunt.  L.  Lentulo  Italia, 
Q.  VillioMacedonia;  praetoribus  L.  Quinctio  urbana,  Cn. 
Baebio  Ariniinum,  L.  Valerio  Sicilia,  L.  Villio  Sardinia 

3  evenit.  Lcntulus  consul  novas  legiones  scribere  iussus, 
Villius  a  P.  Sulpicio  exercitum  accipere;  in  supplemcn- 
tum   cius  quantum   militum   videretur   ut   scriberet,   ipsi 

4  permissum.  practori  Baebio  legiones,  quas  C.  Aurelius 
consul  liabuisset,   ita  decretae,   ut  retineret  eas,   donec 

5  consul  novo  cum  exercitu  succcderet:  in  Galliam  ubi  is 
venisset,  omnes  milites  exauctorati  domum  dimitterentur 

6  praeter  quinque  milia  socium;  iis  optineri  circa  Arimi- 
num  provineiam  satis  esse.  prorogato  imperio  praetori- 
bus  prioris  anni  -  C.  Sergio,  ut  militibus,  qui  in  Hispa- 
nia,  Sicilia,  Sardinia  stipendia  per  multos  annos  fecissent, 

7  agrum  adsignandum  curaret;  Q.  Minucio,  ut  in  Bruttiis 
idem  de  coniurationibus  quaestiones,   quas  praetor  cum 

8  fide  curaque  exercuisset,  perficeret  et  eos,  quos  sacrilegii 
compertos  in  vinculis  Romam  misisset,  Locros  mitteret 
ad   supplicium   quaeque   sublata  ex  delubro  Proserpinae 

9  essent  reponenda  cum  piaculis  curaret  — ,  feriae  Latinae 
pontificum  decreto  instauratae  sunt,  quod  legati  ab  Ardea 
questi  in  senatu  erant,  sibi  in  monte  Albano  Latinis  car- 
nem,  ut  adsolet,  datam  non  esse. 

10  Ab  Suessa  nuntiatum  est,  duas  portas  quodquc  inter 
eas  muri  erat  de  caelo  tactum,  et  Formiani  legati  acdem 
lovis,  item  Ostienses  aedem  lovis,  et  Veliterni  Apollinis 
et  Sangus  aedes,   et  in  Ilerculis  aede  capillum  enatum; 

11  et  ex  Bruttiis  abs  Q.  Minucio  ])ropraetore  scriptum, 
equulcum  cum  quinque   pedibus,   puUos  galHnaceos  tris 


LIBER  XXXII,  1  —  3.  [a.  C.199]  47 

cum  ternis  pedibus  natos  esse.    a  P.  Sulpicio  proconsule  12 
ex  Macedoiiia    litterae   adlatae,    in   quibus   inter   cetera 
scriptum   erat,   lauream   in   puppi   navis  longae  enatam. 
priorum  prodigiorum   causa   senatus   censuerat,   ut  con-  13 
sules  maioribus  hostiis,   quibus  diis  videretur,    sacrifica- 
rent;  ob  hoc  unum  prodigium  haruspices  in  senatum  vo-  14 
cati  atque  ex  responso  eorum  supphcatio  populo  in  diem 
unum  edicta  et  ad  omnia  pulvinaria  res  divinae  factae. 

II.  Carthaginienses  eo  anno  argentum  in  stipendium  1 
inpositum  primum  liomam  advexerunt.     id  quia  probum  2 
non  esse  quaestores  renuntiaverant  experientibusque  pars 
quarta  decocta  erat,  pecunia  Romae  mutua  sumpta  inter- 
trimentum  argenti  explevenmt.    petentibus  deinde,  ut,  si  3 
iam  videretur  senatui,   obsides  sibi  redderentur,    centum 
redditi  obsides;    de  ceteris,  si  in  fide  permanerent,  spes 
facta.     petentibus  isdem,  qui  non  reddebantur  obsides  ut  4 
abNorba,  ubi  parum  commode  essent,  alio  traducerentur, 
concessum,  ut  Signiam  et  Ferentinum  transirent.     Gadi-  5 
tanis  item  petentibus  remissum,  ne  praefectus  Gadis  mit- 
teretur  adversus   id,   quod  iis   in  fidem  populi  Romani 
venientibus    cum    L.    Marcio    Septimo    convenisset.      et  6 
Narnlensium  legatis  querentlbus,    ad  numerum  sibi  colo- 
nos  non  esse  et  inmlxtos  quosdam  non  sui  generis  pro 
colonis  se  gerere,  earum  rerum  causa  tresviros  creare  L. 
Cornelius  consul  iussus.    creati  P.  et  Sex.  Aehi  —  Paetis  7 
fuit  ambobus   cognomen  —  et  Cn.   Cornehus  Lentuhis. 
quod  Narnienslbus  datum,  ut  colonorum  numerus  augere- 
tur,  id  Cosani  petentes  non  impetraverunt. 

III.  Rebus,    quae  Romae   agendae   erant,    perfectis  1 
consules   in  provincias  profccti.     P.  VIlHus  in  Macedo-  2 
niam  cum  venisset,  atrox  seditio  miHtum  lam  ante  irritata 
nec  satis  in  princlplo  compressa  excepit.     duo  miha  ea  3 
mlhtum  fuere,  quae  ex  Africa  post  tlevictum  Hannibalem 
in  Siciham,   inde  anno  fere  post  in  Macedoniam  pro  vo- 
luntarlis  transportata  erant.     id  voluntate  factum   nega- 
bant:  ab  trlbunis  recusantes  in  naves  inposltos.    sed  ut-  4 
cumque,   seu  iniuncta  seu  suscepta  foret  militla,   et  eam 
exhaustam,  et  finem  aliquem  militandi  fieri  aequura  esse. 
multis  annis  sese  Italiam  non  vldisse;    consenuisse  sub  5 


48  LIBER  XXXII,  3—5.  [a.  u.  c.  555] 

armis    in   Sicilia,  Afriea,  Macedonia;    confectos    iam    se 
laborc,    opere,    exangues   tot   acceptis   vulneribus   esse. 

6  consul  causam  postulandae  missionis  probabilem,  si  mo- 
deste  peteretur,  videri  dixit:  seditionis  nec  eam  nec  ullam 

7  aliam  satis  iustam  causam  esse.  itaque  si  manere  ad 
signa  et  dicto  parere  velint,  sc  de  missione  eorum  ad 
senatum  scripturum.  modestia  facilius  quam  pertinacia 
quod  velint  impetraturos. 

1  Ilir.  Thaumacos  eo  tempore  Pliilippus  summa  vi 
obpugnabat  aggeribus  vineisque,   et   iam   axuetem  muris 

2  admoturus  erat.  ceterum  incej^to  absistere  eum  coegit 
subitus  Aetolornm  adventus,  qui  Archidamo  duce  inter 
custodias  Macedonum  moenia  ingressi  nec  nocte  nec  die 
finem  uHum  erumpendi  nunc  in  stationes,  nunc  in  opera 
Macedonum  faciebant.   et  adiuvabat  eos  natura  ipsa  loci. 

3  namque  Thaumaci  a  Pylis  sinuque  Maliaco  per  Laraiam 
eunti  loco  alto  siti  sunt,  ipsis  faucibus  inminentes,  quam 

4  Coelen  vocant  Thcssali;  atque  transeunti  confragosa  loca 
inplicatasque  flexibus  vallium  vias  ubi  ventum  ad  hanc 
urbem  est  repente  velut  maris  vasti  sic  universa  pandi- 
tur  planities,  ut  subiectos  campos  terminare  oculis  haud 

5  facile  queas.  ab  eo  miraculo  Thaumaci  adpellati.  nec 
altitudine  solum  tuta  urbs,   sed  quod  saxo  uudique  abs- 

6  ciso  rupibus  inposita  est.  hae  difficultates  et  quod 
haud  satis  dignum  tanti  laboris  periculique  pretium  erat, 

7  ut  absisteret  incepto  Philippus  eftecerunt.  hiems  quoque 
iam  instabat,  cum  inde  abscessit  et  in  Macedoniam  in 
hiberna  copias  reduxit. 

1  V.    Ibi  ceteri  quidem  data  quanticumque  quiete  tem- 

2  poris  simul  animos  corporaque  remiserant,  Philippum, 
quantum  ab  adsiduis  laboribus  itinerum  pugnarumque 
laxaverat  aninmm,  tanto  magis  intentum  in  universum 
eventum  belli  curaeangunt,   non  hostis  modo  timentem 

3  qui  terra  marique  urgebant,  sed  nunc  sociorura,  nunc 
etiam  popularium  animos,  ne  et  illi  ad  spem  amicitiae 
Romanorura   deficerent  et  Macedonas   ipsos   cupido  no- 

4  vandi  res  caperet.  itaque  et  in  Achaiam  legatos  misit, 
simul  qui  ius  iurandum  —  ita  enim  pepigerant,  quotannis 
iuraturos  in  verba  Philippi  —  exigerent,  siraul  qui  red- 


LIBER  XXXII,  5.  6.  [a.  C.  199]  49 

derent  Achaeis  Orchomenon  et  Heraean  et  Triphylian,  5 
Megalopolitis  Alipheran,  contcndentibus  nmnquam  eam 
urbem  fuisse  ex  Triphyha,  sed  sibi  debere  restitui,  quia  una 
esset  ex  iis,  quae  ad  condendam  Megalen  pohn  ex  concilio 
Arcadum  contributae  forent.    et  cum  Acliaeis  quidem  per  6 
haec  societatem  firmabat;  [ad]  Macedonum  animos  cum 
Heracliden  amicum  maxime  invidiae  sibi  esse  cerneret,  7 
multis  criminibus  oneratum  in  vincLa  coniecit  ingenti  popu- 
hirium  gaudio.   belhnn  si  quando  umquam  ante  ahas,  tum  8 
magna  cura  adparavit  exereuitque  in  armis  et  Macedonas  et 
mercennarios  mihtes  principioque  veris  cum  Athenagora  9 
omnia  externa  auxilia  quodquc   levis   armaturae  erat  in 
Chaoniam  per  Epirum  ad  occupandas,   quae  ad  Antigo- 
neam  fauces  sunt  —  Stena  vocant  Graeci  — ,  misit.   ipse  10 
post  paucis  diebus  graviore  secutus  agmine,  cum  situm 
omnem  regionis  adspexisset,  maxime  idoneum  ad  munien- 
dum  locum  credidit  esse  praeter  amnem  Aoum.     is  inter  11 
montes,  quorum  akerum  Meropum,  aUerum  Asnaum  in- 
colae  vocant,  angusta  valle  fluit  iter  exiguum  super  ripam 
praebens.      Asnaum    Athenagoram    cum    levi    armatura 
tenere  et  communire  iubet,  ipse  in  Meropo  posuit  castra. 
qua  abscisae  rupes  erant,  statio  paucorum  armatorum  te-  12 
nebat,   qua  minus  tuta  erant  aha  fossis,   aha  vallo,   aha 
turribus   muniebat.     magna   tormentorum   etiam   vis,    ut  13 
missihbus  procul  arcerent  hostem,  idoneis  locis  disposita 
est.   tabernaculum  regium  pro  vallo  in  conspecto  niaxime 
tumulo,  ut  terrorem  hostibus  suisque  spem  ex  fiducia  fa- 
ceret,  positum. 

VI.    Consul  per  Charopum  Epiroten   certior  factus,  l 
quos  sakus  cum   exercitu  insedisset  rex,   et  ipse,   cum 
Corcyrae  hibernasset,   vere  primo  in  continentem  trave- 
ctus  ad  hostem  ducere  pergit.     quinque  miha  ferme  ab  2 
regiis  castris  cum  abesset,  loco  munito  rehctis  legionibus 
ipse  cum  expeditis  progressus  ad  speculanda  loca  postero 
die  consihum  habuit,  utrum  per  insessum  ab  hoste  sal-  3 
tum,  quamquam  labor  ingens  periculumque  proponeretur, 
transitum  temptaret  an  eodem  itinere,   quo  priore  anno 
Sulpicius  Macedoniam  intraverat,    circumduceret  copias. 
hoc  consihum  per  multos  dies  agitanti  ei  nuntius  venit,  4 

Livi  vol.  Hl.  4 


50  LIBER  XXXII,  G.  7.  [a.  ii.  c.  555.  550] 

T.  Qulactium  consulem  factuiu  sortltumque  provinciara 
Macedoniam  maturato  itinere  iam  Corcyram  traiecissc. 

5  Valerius  Antias  intrasse  saltum  Villium  tradit,  quia 
recto  itinere  nequiverit  omnibus  ab  rege  insessis,   secu- 

G  tum  vallem,  per  quam  mediam  fertur  Aous  amnis,  ponte 
raptim  facto  in  ripam,  in  qua  erant  castra  regia,  trans- 
gressum  acie  conflixisse:  fusum  fugatumque  regemcastris 

7  exutum;  duodecim  milia  hostium  eo  proelio  caesa,  capta 
duo  milia  et  ducentos  et  signa  militaria  centum  triginta  duo, 
equos  ducentos  triginta;  aedcm  etiam  lovi  in  eo  proelio 

8  votam,  si  res  prospere  gesta  esset.  ceteri  Graeci  Latini- 
que  auctores,  quorura  quidem  ego  legi  annales,  niliil 
memorabile  a  Villio  actum  integrumque  bellum  insequen- 
tem  consulem  T.  Quinctium  accepisse  tradunt. 

1  VII.  Dura  liaec  in  Macedonia  geruntur,  consul  alter 
L.  Lentulus,  qui  liomae  substiterat,  comitia  censoribus 

2  creandis  habuit.  multis  claris  petentibus  vix-is  creati  cen- 
sores  P.  CorneHus  Scipio  Africanus  et  P.  Aehus  Paetus. 

3  ii  magna  inter  se  concordia  et  senatum  siue  ullius  nota 
legcrunt  et  j^ortoria  venalicium  Capuae  Puteohsque,  item 
Castrum  portorium,  quo  in  loco  nunc  oppidum  est,  fruen- 
dura  h)carunt  colonosque  eo  treccntos  —  is  enim  nume- 
rus  finitus  ab  senatu  erat  —  adscripserunt  et  sub  Tifatis 
Capuae  agruin  vendiderunt. 

4  Sub  ideni  terapus  L.  Manhus  Ax^idinus  ex  Hispania 
decedens,  prohibitus  a  P.  Porcio  Laeca  tribuno  plebis 
ne  ovans  rediret,  cura  ab  senatu  iuipetrasset,  privatus 
urbera  ingi-ediens  raihe  ducenta  pondo  argenti,  triginta 
pondo  ferrae  auri  in  aerarium  tulit. 

5  Eodem  anno  Cn.  Baebius  Tamphihis,  qui  ab  C.  Au- 
reho  consule  anni  prioris  j^rovinciam  Gahiam  acceperat-, 
temere  ingressus  Ganorura  Insubrura  finis  propc  cuni 
toto  exercitu  est  circumventus,  supra  sex  miha  et  septin- 

6  gentos  mihtes  araisit:  tanta  ex  eo  beho,  quod  iara  tiraeri 

7  desierat,  cLides  accepta  est.  ea  res  L.  Lentuhnn  consu- 
lera  ab  urbe  excivit.  qui  ut  in  provinciani  vcnit  plenani 
turauhus,  trepido  exercitu  accepto  praetorera  muhis  pro- 
bris  increpitum  provincia  decedere  ■  atque   abire  Pomara 

8  iussit.     neque  ipse   consul  meraorabile  quicquara  gessit, 


LIBER  XXXII,  7.  8.  [a.  C.  199.  198]  51 

conutiorum  causa  Romam  revocatus,   quae  ipsa  per  M. 
Fulvium   et  M'.  Curium   tribuuos   plebis   inpediebantur, 
quocl  T.  Quinctium  Flamininum  consulatum  ex  quaestura  9 
petere   non  patiebantur:    iara    aedilitatem    praeturamque  10 
fastidiri  nec  per  honorum  gradus,  documentum  sui  dantis, 
nobiles   homines   tendere   ad  consulatum,   sed  transcen- 
dendo  media  summa  imis  contlnuare.     res  ex  campcstri  ii 
certamine  in  senatum   pervenit.     patres  censuerunt,   qui 
honorem  quem  sibi  capere  per  leges  hceret  peteret,  in  eo 
populo  creandi  quem  velit  potestatem  fieri  aequum  esse. 
in  auctoritate  patiarai  fuere  tribuni.    creati  consules  Sex.  12 
Aehus  Paetus  et  T.  Quinctius  Flamininus.     iude   prae-  13 
torum  comitia  habita.     creati  L.  Cornelius  Merula,   M. 
Chaudius  Marcellus,   M.  Porcius  Cato,    C.  Helvius,   qui 
aediles  plebis  fuerant. 

Ab  iis  ludi  plebei  instaurati;  et  epulum  lovis  fuit  hi- 
doi'um  causa.    et  ab  aedllibus  curuhbus  C.  Valerio  Flacco  14 
flamine  Diali  et  C.  Corneho  Cetheso  hidi  Komani  ma!j;no 
adparatu  facti. 

Ser.  et  C.  Sulpicii  Galbae  pontifices  eo  anno  mortui  15 
sunt:  in  eorum  locum  M.  Aemihus  Lepidus  et  Cn.  Cor- 
nehus  Scipio  pontifices  suffecti  sunt. 

VIII.    Sex.  Aehus  Paetus,  T.  Quinctius  Flaminlnus  1 
magistratu  inito  senatum  In  Capitolio  cum  liabuissent  de- 
creverunt  patres,  ut  provincias  Macedoniara  atque  Italiara 
consules  compararent  inter  se  sortirenturve:   utri  eorura  2 
Macedonia    evenisset,    in    supplementum    legionum   trla 
milia  militum  Romanorum  scriberet  et  trecentos  equites, 
item    sociorum   Latini    nominis    quinque   milia  peditum, 
quingentos  equites.    alteri  consuli  novus  omnis  exercltus  3 
decretus.     Lucio  Lentulo   prioris   anni   consuli  proroga- 
tum    imperium    vetitusque   aut    ipse   provincia   decedere 
prius  aut  veterem  deducere  exercitum  quam  cura  legloni- 
bus   novis   consul   venisset.     sortiti  consules  provincias:  4 
Aelio  Italla,   Quinctlo  Macedonia   evenit.     praetores  L.  5 
Cornehus   Merula   urbanara,   M.  Claudius  Sicihara,  M. 
Porcius  Sardinlam,  C.  Ilelvius  Galllam  est  sortitus.    di-  6 
lectus  inde  haberi  est  coeptus.     nam  praeter  consulares 

exercitus  praetoribus  quoque  iussi  scribere  railites  erant: 

4  * 


52  LIBER  XXXII,  8.  9.  [a.  n.  c.  556] 

7  Marccllo  in  Siciliam  quattuor  milia  pctlitum  socium  et 
Latini  nominis  ct  trecentos  equitcs,  Catoni  in  Sardiniam 
ex  codem  genere  milituni  duo  milia  peditum,   ducentos 

8  equites,  ita  ut  lii  praetorcs  ambo,  cum  in  provincias  ve- 
nissent,  vetcres  dimitterent  pedites  equitcsque. 

9  Attali  deinde  regis  legatos  in  senatum  consules  in- 
troduxerunt.  ii  regcm  classe  sua  cojDiisque  omnibus  tcrra 
marique  rem  Romanam  iuvare  quaeque  inq^erarcnt  Ivo- 
mani  consulcs   inpigix   atque   obocdicnter   ad  eam   diem 

10  fecisse  cum  exposuissent,  vereri  dixerunt,  ne  id  praestarc 
ei  per  Antiochum  regem  ultra  non  liceret:  vacuum  nam- 
que  praesidiis   navalibus   terrestribusque  regnum   Attali 

11  Antiochum  invasissc.  itaque  Attahun  orare  patrcs  con- 
scriptos,  si  sua  classi  suaque  opera  uti  ad  Macedonicum 
benum  vcllcnt,  mittcrcnt  ipsi  praesidium  ad  regnum  eius 
tutandum;   si  id  nollent,   ipsum  ad  sua  dcfendcnda  cum 

12  classe  ac  reliquis  copiis  redire  paterentur.  senatus  lega- 
tis  ita  responderi  iussit:  quod  rex  Attalus  classe  copiis- 
que  aliis  duces  Romanos  iuvisset,  id  gratum  senatui  esse ; 

13  auxilia  nec  ipsos  missuros  Attalo  adversus  Antiochum, 
socium  ct  amicum  populi  llomani,  ncc  Attali  auxilia  re- 

14  tenturos  ultra  c^uam  regi  commodum  essct;  semper  po- 
pulum  Romanum  alicnis  rebus  arbitrio  alieno  usum;  et 
jirincipium  et  finem  in  potestatem  ipsorum,  qui  ope  sua 

15  vclint  adiutos  Romanos,  csse;  Icgatos  adAntiochum  mis- 
suros,  qui  nuntient  Attali  naviumque  cius  et  militum 
opera  adversus  Philippum  communem  hostem  uti  popu- 

16  kmi  Romanum:  gratum  eum  facturum  senatui,  si  regno 
Attali  abstineat  belloque  absistat;  acquum  csse  socios  et 
amicos  populi  Romani  rcges  inter  se  quoque  ipsos  pacem 
servare. 

1  VIIII.  Consulem  T.  Quinctium  ita  habito  dilcctu,  ut 
eos  fcre  Icgcret  qui  in  Hi.spania  aut  Africa  mcruisscnt 
spectatac  virtutis  militcs,  properantem  in  provinciam  pro- 
digia  nuntiata  atc|ue  eorum  procuratio  Romae  tenucrunt. 

2  de  caelo  tacta  cx-ant  via  publica  Veis,  forum  et  aedes 
lovis  Lanuvi,  Herculis  acdes  Ardeae,  Capuae  murus  et 

3  turres  et  acdes,  C|uae  Alba  dicitur;  caclum  ardere  visum 
erat  Arreti;   terra  Velitris  trium  iugerum  spatio  caverna 


LIBER  XXXII,  9.  10.  [a.  C.  198]  53 

ingentl  desederat;  Suessae  Aurimcae  nuntiabant  agnum 
cum  duobus  capitibus  natum  et  Sinuessae  porcum  [cum] 
humano  capite.  eorum  prodigiorum  causa  suppHcatio  4 
unum  diem  habita,  et  consules  rebus  divinis  operam  de- 
derunt  phicatisque  diis  in  provincias  profecti  sunt:  AeHus 
cum  Helvio  praetore  in  GalHam.  exercitumque  ab  L.  5 
Lentulo  acceptum,  quem  dimittere  debebat,  praetori  tra- 
didit,  ipse  novis  legionibus,  quas  secum  adduxerat,  bel- 
lum  gesturus.     neque  memorabihs  rei  quicquam  gessit. 

Et  T.  Quinctius  aker   consul  maturius  quam  priores  G 
sohti  erant  consules,  a  Brundisio  cum  tramisisset,   Cor- 
cyram  tenuit  cum  octo  mihbus  peditum,  equitibus  octin- 
gentis.    ab  Corcyra  in  proxima  Epiri  quinqueremi  traiecit  7 
et  in   castra  liomana   magnis   itineribus  contendit;   inde  8 
Vilho  dimisso  paucos  moratus  dies,   dum   se  copiae  ab 
Corcjra  adsequerentur,    consihum   habuit,   utrum  recto 
itinere   per   castra   hostium   vim   facere  conaretur  an  ne  9 
temptata  quidem  re  tanti  hiboris  ac  periculi  per  Dassare- 
tios  potius  Lyncumque  tuto  circuitu  Macedoniam  intraret. 
vicissetque   ea  sententia,   ni  timuisset,   ne,   cum  a  mari  10 
longius  recessisset  emisso  e  manibus  hoste,  si,  quod  an- 
tea  fecerat,  solitudinibus  silvisque  se  tutari  rex  vohiisset, 
sine   ullo   eiFectu    aestas   extraheretur.      utcumque   esset  11 
igitur,   illo  ipso  tam  iniquo  loco  adgredi  hostem  phacuit. 
scd   magis   neri   id  phicebat   quam  quomodo  heret  satis 
expediebant. 

X.    Diesque  quadraginta  sine  ullo  conatu  sedentes  in  1 
conspectu  hostium  absumpserant.     inde   spes   data  Phi- 
lippo  est  per  Epirotarum  gentem  temptandae  pacis:   ha-  2 
bitoque  conciho  delecti  ad  eam  rem  agendam  Pausanias 
praetor  et  Alcxander  magister  equitum  consulem  et  re- 
gera,  ubi  in  artissimas  ripas  Aous  cogitur  amnis,  in  con- 
loquium  adduxerunt.    summa  postulatorum  consuhs  erat:  3 
praesidia  ex  civitatibus  rex  deduceret;  iis,  quorum  agros 
urbesque  popuhatus  esset,  redderet  res,  quae  comparerent; 
ceterorum    aequo    arbitrio    aestimatio    fieret.      Phihppus  4 
aham    aharum    civitatium    condicionem    esse    respondit: 
quas  ipse  ccpisset,   cas  hberaturum;   quae  sibi  traditae  a 
maioribus  essent,  earum  hereditaria  ac  iusta  possessione 


54  LIBER  XXXII,  10.  11.  [a.  u.  C.556] 

5  non  exccssurum.  si  quas  qucverentur  belli  clades  cae 
civitatcs,  cum  quibus  bcllatum  forct,  arbitro  quo  vcllcnt 
populoruni,  cum  quibus  pax  utrisque  fuisset,  se  usurum, 

6  consul  nihil  ad  id  quideni  arbitro  aut  iudice  opus  esse 
diccrc:  cui  enim  non  adparere  ab  eo,  qui  prior  arma  in- 
tulisset,   iniuriam   ortam?   ncc  Pliilippum   ab   ullis   bcllo 

7  laccssitum  j^riorem  vim  omnibus  fccisse.  inde  cum  age- 
retur,  quae  civitates  liberandae  essent,  Thessalos  primos 
omnium  nominavit  consul.  ad  id  vei'o  adeo  accensus 
indignatione  est  rex,   ut  exclamaret   'quid  victo  gravius 

8  impcrares,  T.  Quincti?'  atque  ita  se  ex  conloquio  prori- 
puit;  et  temperatum  aegre  est,  quin  missilibus,  quia 
dircmpti  medio  amni  fuerant,  pugnam  inter  se  consere- 

9  rent.  postero  die  per  excursiones  ab  stationibus  primo 
in    planitie    satis    ad    id    patenti    multa    levia   commissa 

10  proelia  sunt,  deinde  recipientibus  se  regiis  in  arta  et 
confragosa  loca  aviditate  acccnsi  certaminis   eo  quoque 

11  liomani  penetravere.  pro  his  ordo  et  militaris  discipliua 
et  gcnus  armorum  erat  aptum  tegcndis  corporibus,  pro 
hoste  loca  ct  catapultac   ballistaeque  in  omnibus   prope 

12  rupibus  quasi  in  muro  dispositae.  multis  hinc  atque  i]linc 
vulneribus  acceptis  cum  etiam,  ut  in  proelio  iusto,  aliquot 
cecidissent,  nox  pugnae  fincm  facit. 

1  XI.  Cum  in  hoc  statu  res  esset,  pastor  quidam  a 
Charopo  principe  Epirotarum  missus  deducitur  ad  con- 

2  sulem.  is  se  in  eo  saltu,  qui  regiis  tum  teneretur  castris, 
armentum    pascere    solitinn    ait    omnes   montium   eorum 

3  amfractus  collesque  nosse:  si  secum  aliquos  consul  mit- 
tere  velit,  se  non  iniquo  nec  perdifficili  aditu  super  caput 

4  hostium  eos  deducturum,  haec  ubi  consul  audivit,  per- 
cunctatiun  ad  Charopum  mittit,  satisne  credendum  supcr 
tanta  re  agresti  censeret.  Charopus  rcnmitiari  iubet,  ita 
crederet,  ut  [si]  suae  potius  omnia  cpiam  illius  potestatis 

5  essent.  cum  magis  vellet  credere  quam  auderet  mixtum- 
que  gaudio  et  metu  animum  gereret,   auctoritate  motus 

6  Charopi  expcriri  spem  oblatam  statuit  et,  ut  avertcret 
rem  ab  suspitione,  biduo  insequenti  lacessere  hostem 
dispositis  ab  omni  parte  copiis  succedentibusque  integius 

7  in  locum  defessorum  non  destitit.     quattuor   milia   inde 


LIDER  XXXII,  11.  12.  [a.  C.  198]  55 

lecta  pedltum  et  treceiitos  eqnites  tribuno  milituiu  tradit. 
equites  quoad  loca  patiantur,  ducere  iubet:    ubi  ad  invia 
equiti   ventum   sit,    in  planitie   aliqua  locari   equitatura; 
pedites,  qua  dux  monstraret  viam,  ire:  ubi,  ut  polliceatur,  8 
super  caput  hostium  perventura  sit,   furao  dare   signum 
nec   antea   clamorem  tollere   quam   ab  se   signo  recepto 
pugnam  coeptam  arbitrari  posset.    nocte  itinera  fieri  iubet  d 
—  et  pernox  forte  luna  erat  • — :  'interdiu  cibi  quietisque 
sumeret  tempus.     ducem  promissis  ingentibus  oneratum,  10 
si  fides  extet,   vinctum  tamen  tribuno  tradit.     his  copiis 
ita   dimissis   eo  intentius  Romanus   undique   instat   aput 
stationes. 

XII.   Interim  die  tertio  cum  verticem,  qucm  petierant  i 
Ilomani,  cepisse  ac  tenerc  se  fumo  significarent,  tum  vero 
trifariam   divisis    copiis  consul  valle  media  cum  militum 
robore  succedit,  cornua  dextra  laevaque  admovet  castris. 
nec  seo-nius  hostes  obviam  eunt.    et  dum  aviditate  certa-  2 
minis  provecti  extra  munitiones  pugnant,  haud  paulo  su- 
perior  est  Romanus   miles   virtute   et  scientia  et  genere 
armorum;  postquam  mukis  vuhieratis  intei'fectisque  rece-  3 
pere  se  regii  in  loca  aut  raunimento  aut  natm-a  tuta,  ver- 
terat  pericuhun  in  Roinanos  temere  in  loca  iniqua  nec 
facihs  ad  receptum  angustias  progressos.   neque  inpunita  4 
temeritate  inde  recepissent   sese,   ni  clamor  primum  ab 
tergo  auditus,  dein  pugna  etiam  coej)ta  amentis  repentino 
terrore  regios  fecisset.     pars  in  fugam  eflfusi  sunt,   pars,  5 
quia  magis   locus   fugae   deerat  quam  quod   animi   satis 
esset  ad  pugnam,  cum  substitissent,  ab  hoste  et  a  fronte 
et  ab  tergo  urgente  circumventi  sunt.     deleri  totus  exer-  6 
citus  potuit,    si  fugientis  persecuti   victores  essent;    sed 
equitem  angustiae  locorunique  asperitas,   peditem  armo- 
rum  gravitas  inpedilt.     rex  primo  eifuse  ac  sine  respectu  7 
fugit,   deln  quinque  rallium  spatium  progressus,   cum  ex  8 
iniqultate  locorum,  id  quod  erat,  suspicatus  esset,   sequi 
non  posse  hostem,  substitit  in  tumulo  quodam  dlmlsitque 
suos  per  omnia  iuga  vallesque,  cpil  palatos  in  unum  con- 
ligerent.     non  plus  duobus  milibus  hominura  aralssls  ce-  9 
tera  oranis  multitudo  velut  signum  allquod  secuta  In  unum 
cum   convenlsset,   frequenti   agmlne   petunt   Thessallara. 


56  LTBER  XXXII,  12.  13.  [a.  u.  c.  556] 

10  Romani,  quoad  tutum  fuit  insccuti  cacdentcs  spoliantes- 
quc  cacsos,  castra  regia  etiam  sinc  defcnsoribus  difficili 
aditu  diripiunt.  atquc  ea  noctc  in  suis  castris  manse- 
runt. 

1  XIII.   Postcro  dic  consul  pcr  ipsas  angustias,  qua  se 

2  intervallis  flumcn  insinuat,  liostem  sequitur.  rcx  primo 
die  ad  castra  PjTrhi  pervcnit;  locus,  quem  ita  vocant,  est 
in  Triphylia  terrac  Mototidis.  indc  postero  die  —  ingens 
iter  agmini,  sed  mctus  urgebat  —  in  montes  Lyncon  per- 

3  rexit.  ipsi  Epiri  sunt,  interiecti  Macedoniae  Thessaliae- 
que:  latus  quod  vcrgit  in  Thcssaham  oriens  spectat, 
scptcntrio  a  ^NIaccdonia  obicitur.  vcstiti  frcquentibus 
silvis    sunt,    iuga    summa    campos    jiatcntes    aquasque 

4  perennis  habent.  ibi  stativis  rex  per  aliquot  dies  habitis 
fluctuatus  animo  est,   utrum  protinus  in  rcgnum  se  reci- 

5  peret  an  praeverti  in  ThessaHam  posset.  inclinavit  sen- 
tentia,  ut  in  Thessaliam  agmen  demittcret,  Triccamquc 
proximis  limitibus  petit,  inde  obvias  urbes  raptim  pera- 

6  gravit.  homines,  qui  scqui  posscnt,  sedibus  excibat,  op- 
pida  incendebat.  rcrum  suarum,  quas  possent,  fercnda- 
rum  secum  dominis  ius  fiebat,  cetera  militis  praeda  ei'at. 

7  nec  quod  ab  hoste  crudelius  pati  possent,   reliqui  quic- 

8  quam  fuit,  quam  quae  ab  sociis  patiebantur.  haec  etiam 
facienti  Philippo  acerba  erant,   sed  e  t.crra  mox  futm-a 

9  hostium  (?or2:)ora  sakcm  cripcre  sociorum  volel:)at.  ita 
evastata  oppida  sunt  Phacium,  Iresiae,  Euhydriura,  Ere- 
tria,  Pahacpharsalus.  Pheras  cum  pctcrct  exclusus,  ciuia 
res   egebat  mora  si   expugnarc   vcllet  ncc  tcmpus  erat, 

10  omisso  inccpto  in  Macedoniam  transccndit.  nam  etiam 
Actolos  adpropinquare  fama  erat.  qui  audito  proelio, 
quod  circa  amnem  Aoum  factum  crat,  proximis  prius 
evastatis  circa  Sperchias  et  Macran  quam  vocant  comen, 
transgrcssi  inde  in  ThcssaHam  Cyraines  et  Angcas  primo 

11  inpetu  potiti  sunt.  a  MetropoH,  dum  vastant  agros, 
concursu  oppidanorum  ad  tucnda  moenia  facto  repulsi 
sunt.     CalHtliera  inde  adgressi  similem  inpetum  oppida- 

12  norum  pertinacius  sustinucrunt,  compulsisquc  intra  moe- 
nia  qui  eruperant,  contenti  ea  victoria,  quia  spes  nulla 
admodura  expugnandi  erat,  abscesserunt.     Theuma  inde 


LIBER  XXXII,  13  —  15.  [a.  C.198]  57 

et   Celathara    vicos    expugnant    (liripluntqiie.     Acharras  13 
per  deditionem  receperunt.     Xyniae  simili  metu  a  culto- 
ribus  desertae  sunt.     hoc  sedibus  suis  extorre  agmen  in  14 
praesidium  incidit,  quod  ad  Thaumacura,  quo  tutior  fru- 
mentatlo   esset,   ducebatur;    incondita  inermisque   multi- 
tudo  mixta  inl)elll  turba  ab  armatis  caesa  est.     Xynlae 
desertae    diripiuntur.      Cyphaera    inde    Aetoll    capiunt, 
oportune    Dolopiae    inminens    castellum.       haec    raptim  1.5 
intra    j^aucos    dies    ab  Aetolls    gesta.     nec  Ampiandcr 
atque  Athamanes  post  famam  prosperae  pugnae  Eoma- 
norum  quleverunt. 

XJIII.    Ceterum  Amynander  quia  suo  militi  parum  l 
fidebat,  petito  a  consule  modico  praesidio  cum  Gomphos 
peteret,  oppidum  protinus  nomine  Phaecam,  situm  inter 
Gomphos  faucesque  angustas,  quae  ab  Athamania  Thes- 
saliam  dlrimunt,  vi  cepit.   inde  Gomphos  adortus,  et  post  2 
aliquot  dies  summa  vi  tuentes  urbem,  cum  iam  scalas  ad 
moenia  erexisset,  eo  demum  metu  perpulit  ad  deditionem. 
haec   traditlo  Gomphorum  ingentem   terrorera  Thessalls  3 
intulit.    dedidere  delnceps  sese  qui  Argenta  quique  Phe- 
rinium  et  Timarum  et  Ligynas  et  Strymonem  et  Lam- 
psum  habent  aliaque  castella  iuxta  ignobilla. 

Dum    Athamanes    Aetohque     submoto    Macedonum  4 
metu  In  aliena  victoi'ia  suam  praedam  faciunt  Thessalia- 
que  ab  tribus   simul   exercitibus,   incerta  qucm   hostera 
quemve  socium  crederet,  vastatur,  consul  faucibus,  quas  5 
fuga  hostium  aperuerat,  in  regionem  Epiri  transgressus, 
etsi  probe  sclt,   cui  parti  Charopo  prlncipe  excepto  Epi- 
rotae  favissent,  tamen,  Cj[uia  ab  satisfaciendi  quoque  cura  G 
imperata  enixe  facere  videt,  ex  praesenti  eos  potius  quam 
ex  praeterito  aestimat  habitu  et  ea  ipsa  facilitate  veniae 
animos  eorum  in  posterum  concillat.   raissls  deinde  nuntils  7 
CorcjTara,  ut  onerarlae  naves  in  sinura  venirent  Ambra- 
ciura,   ipse   pi'ogressus   raodicis   itlneribus   quarto  die   in 
monte   Cercetio   posult   castra,   eodera  Arapiandro   cum  8 
suis  auxlllis  adcito,   non  tara  viriura  eius  egens  quam  ut 
duces  in  Thessaliam  haberet.    ab  eodem  consilio  et  plerl- 
que  Epirotarura  vohratarll  inter  auxilla  aecepti. 

XV.    Priraam  urbem  Thessaliae  Phaloriam  est   ad-  1 


58  LIBER  XXXII,  15.  IG.  [;i.  u.  c.  55G] 

gi*essus.     diio   milia  Maceclonum    in    praesidio   habcbat, 
qui  ])rimo  summa  vi  rcstitcrunt,  quantum  arma,  quantum 

2  moenia  tucri  poterant.  sed  ob])uo-natio  continua,  non 
nocte,  non  die  remissa,  cura  consul  in  eo  verti  crederet 
ceterox'um  Thessalorum  animos,   si  primi  vim  Romanam 

3  non  sustinuissent,  vicit  pertinaciam  Macedonum.  cajna 
Phaloria  legati   a  Metrojjoli  et  a  Cieria  dedentes  urbes 

4  venerunt.  venia  eisdem  petentibus  datur.  Phaloria  in- 
censa  ac  direpta  est.  inde  Aeginium  jietit.  quem  locum 
cum  vel  modico  praesidio  tutum  ac  jirope  inexpugnabilem 
vidisset,  ]iaucis  in  stationem  proximam  tehs  conicctis  ad 

5  Gomj^liorum  regionera  agmen  vertit.  degressusque  in 
camj)os  Thessaliae,  cura  iam  omnia  exercitui  deessent, 
quia  Ej:»irotarum  j)epercerat  agris,  cxjilorato  ante,  utrum 
Leucadera    an    sinura   Ambraciura   onerariae   tenuissent, 

6  frumentatum  Arabraciara  in  vicera  cohortes  raisit.  et  est 
iter  a  Goraphis  Anibraciara  sicut   injieditura  ac  difficile, 

7  ita  spatio  jierbrevi.  intra  jjaucos  itaque  dies  transvectis 
a  mari  commeatibus  rej:)leta  omni  rerura  cojiia  sunt  castra. 

8  inde  Atracera  est  jirofectus.  decem  fcrrae  raiHa  al>  Larisa 
abest;    ex  Perrhaebia  oriundi  sunt;    sita  est  urbs  sujjcr 

9  Peneum  amnem.  nihil  tre]:)idavere  Thessali  ad  jorimum 
adventura  Romanorum.  et  Philijijius  sicut  in  Thessaliani 
ij)se  j3rogredi  non  audebat,  ita  intra  Tempe  stativis  jio- 
sitis,  ut  quisque  locus  ab  hoste  temjjtabatur,  jiraesidia 
jDcr  occasiones  submittebat. 

1  XVI.     Sub  idem  fere  temjius,   quo  consul  adversus 

2  PhiHj)j)um  primuni  iu  Ej)iri  faucibus  j)Osuit  castra,  et  L. 
Quinctius  frater  consuHs,  cui  classis  cura  raaritimaeque 
orae  irajieriura  mandatum  ab  senatu  erat,  cum  duabus 
quinquererailjus  CorC}Tam  travectus,  postquam  jirofectam 

3  inde  classem  audivit,  nihil  raorandura  ratus,  cum  ad  Sa- 
mem  insuLara  adsecutus  esset,   dimisso  Lucio  [Ajiustio], 

4  cui  successerat,  tarde  inde  ad  Maleura  trahendis  jilcrum- 
que  remulco  navibus,   quac  cum  coraracatu  sequebantur, 

5  j)ervenit.  a  Maleo,  iussis  ceteris  quantura  raaxirae  jios- 
sent  maturare  sequi,  ipse  tribus  quinqueremibus  expeditis 
Piraeura  j)raecedit,  accej)itque  naves  rcHctas  ibi  ab  L. 
Apustio  legato  ad  praesidium  Athcnarum. 


LIBER  XXXII,  IG.  17.  [a.C.  198]  59 

Eodem  tempore  duae  ex  Asla  classes  profectae  una  6 
cum  Attalo  rege  —  eae  quattuor  et  vigiuti  quinqueremes 
erant  — ,   Rliodia  altcra  viginti  navium  tectarum;    Age- 
simbrotus  praeerat.     liae  circa  Andrum  insulam  classes  7 
coniunctae  Euboeam  inde  exiguo  distantem  freto  traiece- 
runt.     Carystioruni  primum  agros  vastarunt;   deinde  ubi  8 
Carystus  praesidio  a  Chalcide   raptim   misso  firma  visa 
est,   ad  Eretriam   accesserunt.     eodem  et  L.  Quinctius  9 
cum  iis  navibus,  quae  Piraei  fuerant,  Attali  regis  adventu 
audito  venit  iussis,   ut  quaeque  ex  sua  classe  venissent 
naves  Euboeam  peterent. 

Eretria  summa  vi  obj^ugnabatur;  nam  et  trium  iuncta-  lo 
rum  classium  naves  omnis  generis  tormenta  machinasque 
ad  urbium  excidia  secum  portabant  et  agri  adfatim  ma- 
teriae    praebebant    ad    nova    molienda  opera.     oppidani  u 
primo  haud  inpigre  tuebantur  moenia;   dein  fessi  vulne- 
ratique   aliquot,   cum  et  muri  partem  eversam  operibus 
hostium  cernerent,  ad  deditionem  inclinarunt.     sed  prae-  12 
sidium  crat  Macedonum,  quos  non  minus  quam  Romanos 
metuebant,    et  Philocles    regius    praefectus   a   Chalcide 
nuntios  mittebat,  se  in  tempore  adfuturum,  si  sustinerent 
obsidionera.     haec  mixta  metu  spes  ukra  quam  vellent  13 
aut  quam  possent   trahere   eos  tempus  cogebat.     deinde  li 
postquam  Philoclen  repulsum   trepidantemque   refugisse 
Chalcidem   acceperunt,    oratores    extemplo   ad  Attalum 
veniam  fidemque  eius  petentis  miserunt.     dum  in  spem  15 
pacis   intenti   segnius   munera   belli   obeunt   et  ea  modo 
parte,  qua  murus  dirutus  erat,  ceteris  neglectis  stationes 
armatas   obponunt,   Quinctius   noctu   ab  ea  parte,   quae 
minime   suspecta  erat,   inpetu  facto   scalis   urbem   cepit. 
oppidanorum  omnis  multitudo  cum  coniugibus  ac  liberis  16 
in  arcem  confugit,  deinde  in  deditionem  venit.     pecuniae  17 
aurique  et  argenti  haud  sane  multum  fuit;  signa,  tabulae 
priscae  artis  ornamentaque  eius  generis  plura  quam  pro 
urbis  magnitudine  aut  opibus  ceteris  inventa. 

XVII.    Carystus   inde   rejjetita,   unde,   priusquam   e  i 
navibus  copiae  exponerentur,   omnis  multitudo  urbe  de- 
serta  in  arcem  confugit.     inde  ad  fidem  ab  Romano  pe-  2 
tendani  oratores    mittunt.     oppidanis    extemplo    vita    ac 


60  LIBER  XXXII,  17.  [a.u.  C.556] 

Hbertas  conccssa  est,  Macedoulbus  trecenl  nuninil  In  ca- 
plta   statutum  pretluui   est  et  ut   armls   tratlitls  ablrcut, 

3  hac  summa  rcdemptl  luermes  In  Bocotlam  tralectl.  na- 
vales  coplae  duabus  claris  urbibus  Euboeac  Intra  dies 
paucos  captis  circumvectae  Sunlum,  Attlcae  terrae  pro- 
munturium,  Ccnclireas,  Coriutliiorum  emporlum,  pctie- 
ruut. 

4  Consul  interlm  omnium  spe  longlorem  atrocloremque 
obpugnationem  habult,   et  ea,   qua  minimum  credldlsset, 

5  resistebant  hostes.  nam  omnem  laborem  in  muro  credi- 
derat  dlruendo  fore:  sl  adltum  armatis  in  urbem  pate- 
fecisset,    fugam    Inde    caedemque    hostium   fore,    qualls 

G  captis  urbibus  fierl  solet.  ceterura  postquam  parte  muri 
arletibus  decussa  per  ipsas  ruinas  transcendcrunt  in 
urbcm  armati,   illud  prlnclpium  vclut  novl  atque  IntcgTi 

7  hiboris  fult.  nam  Macedones,  qui  In  praesldlo  erant  et 
nudti  et  delecti,   gloriam  etlara  egreglani  ratl,   si  arrals 

8  potius  et  vlrtute  quam  moenlbus  urbem  tuerentur,  con- 
fcrti,  pluribus  Introrsus  ordinibus  acie  firmata,  cum 
transcendere    rulnas    sensissent    Romanos,    per    inpedi- 

9  tuni  ac  dlfficilem  ad  receptura  locura  expulerunt.  id  con- 
sul  aegre  passus  nec  eam  ignominiam  ad  unlus  modo 
obpugnandae  moram  urbls,  sed  ad  summam  universi 
belli  j)ertlnere  ratus,  quod  ex  momentls  parvarum  plerura- 

10  que  rerum  penderet,  purgato  loco,  qui  strage  semlruti 
rauri  cumidatus  erat,  turrera  insentls  altitudlnis  raagnara 
vlra  armatorum   multlplici   tabulato  portantem  promovlt, 

11  et  cohortes  in  vicem  sub  slgnis,  quae  cuneum  ]Macedo- 
num  —  phalangem  Ipsi  vocant  —  si  possent  vi  perrum- 

12  pcrent,  emittebat.  sed  ad  loci  angustlas,  haud  hite  pa- 
tente  Intervallo  diruti  muri,   genus  armorura  pugnaeque 

13  hosti  aptius  erat.  ubi  conferti  hastas  ingentls  longitudinis 
prae  seMacedones  obieclssent,  velut  in  constructam  densl- 
tate  cllpeorum  testudlnera  Komani  pllis  uequiquara  eralssis 

14  cura  strlnxlsscnt  gladios,  neque  congrcdi  propius  neque 
praecldere  hastas  poterant  et,  si  quam  incldlsscnt  aut 
praefreglssent,  hastile  fragmento  Ipso  acuto  Intcr  spicula 

15  integi-arum  hastarura  velut  vallura  explebat.  ad  hoc  et 
nmri  pars  adhuc  integra  utraque   tuta  praestabat  latera 


LIBER  XXXII,  17-19.  [a.  C.  198]  61 

nec  ex  longo  spatio  aut  cedendum  aut  inpetus'  faciendus 
erat,  quae  res  turbare  ordines  solet.  accessit  etiam  for-  16 
tuita  res  ad  animos  eorum  firmandos:  nam  cum  turris 
per  aggerem  parum  densati  soli  ageretur,  rota  una  in 
altiorcm  orbitam  depressa  ita  turrim  inclinavit,  ut  speciem 
ruentis  hostibus,  trepidationem  insanam  superstantibus 
armatis  praebuerit. 

XVIII.    Cum   parum   quicquam    succederct,    consul  1 
minime  aequo  animo  comparationem  militum  generis  ar- 
morumque  fieri  patiebatur,  simul  nec  maturam  expugnandi  2 
spem   nec  rationem  procul  n  mari   et  in  evastatis   belli 
cladibus  locis  hibcrnandi  ullam  cernebat.     itaque  relicta  3 
obsidione,  quia  nullus  in  tota  Acai-naniae  atque  Aetoliae 
ora  portus  erat,  qui  simul  et  omnis  onerarias,  quae  com- 
meatum  exercitui  portabant,   caperct  et  tecta  ad  hibcr- 
nandum   legionibus   praeberet,   Anticyra  in  Phocide,   in  4 
Corinthium  versa  sinum,  ad  id  opportunissime  sita  visa, 
quia  nec  procul  Thessaha  hostiumque  locis  aberat  et  ex  5 
adverso  Peloponnesum  exiguo  maris  spatio  divisam,   ab 
tergo  Aetoliam  Acarnaniamque,   ab  lateribus   Locridem 
acBoeotiam  habebat.     Phocidis  primo  inpctu  Phanoteam  G 
sine  certamine  eepit.     Anticyra   haut  muhum   in   obpti- 
gnando  morae  praebuit.     Ambrusus  inde  HjampoHsque 
receptae.     Daulis,   quia  in  tumulo  excelso  sita  est,   nec  7 
scalis  nec  operibus  capi  poterat.     lacessendo  missihbus  8 
eos,   qui  in  praesidio  erant,  cum  ad  excursiones  ehcuis- 
sent,   refugiendo   in  vicem  sequendoque  et  levibus   sine 
efFectu  certaminibus  eo  neglegentiae  et  contemptus   ad- 
duxerunt,  ut  cum  refugientibus  in  portam  permixti  inpe- 
tum  Komani  fiicerent.     et  aha  ignobiha  castcHa  Phocidis  9 
terrore  magis  quam  armis  in  potestatem  venerunt.  Ehitea 
clausit  portas  nec,  nisi  vi  cogerentur,  recepturi  moenibus 
videbantur  aut  ducem  aut  exercitum  Romanum. 

XVIIII.    Elateam  obsidenti  consuh  rei  maioris  spes  l 
adfulsit,  Achaeorum  gentem  ab  socictate  regia  in  Roma- 
nam  amicitiam  avertendi.    Cjchadan,  princii^em  factionis  2 
ad  Phihppum  trahentium,  res  expulerant ;  Aristaetms,  qui 
liomanis  gentem  iungi  volebat,  praetor  erat.   classis  Ro-  3 
raana  cum  Attalo  et  Rhodiis  Cencln-eis  stabat  parabant- 


62  LIBER  XXXir.  10.20.  [a.  u.  C.55G] 

qiie  communi  omnes  consilio  Corinthum  obpngnare. 
4  optimiim  igitur  ratus  est,   priusquam  eam  rem  adgrede- 

rentur,   legatos  ad  gentera  Achaeorum  mitti  pollicentis, 

si  ab  rege  ad  Romanos  defecissent,  Corinthum  iis  con- 
f)  tributuros  in  anticum  gentis  concilium.     auctore  consule 

legati  a  fatre  eius  L.  Quinctio  et  Attalo   et  Kliodiis   et 

6  Atheniensibus  ad  Achaeos  missi.  Sicyone  datum  est  iis 
concilium.  erat  autem  non  admodum  simplex  habitus 
inter  Achaeos  animorum:  terrebat  Nabis  Lacedaemonius, 

7  gravis  et  adsiduus  hostis;  horrebant  Romana  arma;  Ma- 
cedonum  beneficiis  et  veteribus  et  recentibus  obHgati 
erant;  regem  ipsum  suspectum  habebant  pro  eius  crude- 

8  Htate  perfidiaque,  neque  ex  iis  quae  tum  ad  tempus 
fiicerct    aestimantes,    graviorera    jiost    belhrai    dominuni 

9  futurura  cernebant,  neque  sohrai  quid  in  senatu  quisque 
civitatis    suae    aut    in   coraraunibus   conciliis    gentis   pro 

10  sententia  diccrent  ignorabant,  sed  ne  ipsis  quideni  secum 
cogitantibus  quid  vellent  aut  quid  optarent  satis  constabat. 
ad  horaines  ita  incertos  introductis  legatis  potestas  diccndi 

11  facta  est.  Roraanus  j^riraura  legatus  L.  Calpurnius, 
deinde  Attali  regis  legati,  post  eos  Rhodii  disseruerunt; 

12  Philippi  deinde  legatis  potestas  dicendi  facta  est;  po- 
strerai  Athcnienses,  ut  refellerent  Macedonum  dicta,  au- 
diti  sunt.     ii  fere  atrocissirae  in  regem,   quia  nulli  nec 

13  plura  nec  tain  acerba  passi  erant,  invecti  sunt.  et  illa 
quidem  contio  sub  occasum  solis  tot  legatorum  perpetuis 
orationibus  die  absurapto  diraissa  est. 

1  XX.  Postero  die  advocatur  conciliura;  ubi  cura  pcr 
praeconem,  sicut  Graecis  mos  est,  suadendi,  si  quis  vellet, 
potestas  a  magistratibus  facta  esset  nec  quisquara  prodiret, 

2  diu  silentiura  aliorura  alios  intuentiura  fuit.  neque  rairura, 
si  quibus  sua  sponte  volutantibus  res  inter  se  repugnan- 
tes  obtorpuerant  quodara  raodo  anirai,  eos  si  orationes 
quoque  insuper  turbaverant  utrimque  quae  difficilia  essent 

3  proraendo  adraonendoque  per  totura  diera  habitae.  tandem 
Aristaenus,  praetor  Achaeorum,  ne  tacitura  concilium 
dimitteret,  'ubi'  inquit  'illa  certaraina  aniraorura,  Achaei, 
sunt,  quibus  in  conviviis  et  circulis,  cum  de  Philippo  et 

4  Roraanis  raentio  incidit,  vix  manibus  teraperatis?    nunc 


LIBER  XXXII,  20.  21.  [a.  C.  198]  63 

in   concilio   ad   eam  rem  unani  indicto,   cura  legatorum 
utrimque  verba  audieritis,  cum  referant  magistratus,  cimi 
praeco  ad  suadendum  vocet,  obmutuistis !  si  non  cura  sa-  5 
lutis  communis,   ne  studia  quidem,    quae  in  hanc  aut  in 
illam  partem  animos  vestros  inclinarunt,  vocem  cuiquaui 
possunt  exprimere?   cum  praesertim  nemo  tam  hebes  sit,  6 
qui  ignorare  possit,   dicendi  ac  suadendi  quod  quisque 
aut  veht  aut  optimura  putet  nunc  occasionem  esse  prius- 
quam  quicquam   decernanms,   ubi   serael   decretura   erit, 
oranibus  id  etiara  quibus  ante  displicuerit  pro  bono  atque 
utili  fore  defendendura.'     haec  adhortatio  praetoris  non  7 
raodo  queraquara  unum  elicuit  ad  suadendum,  sed  ne  fre- 
mitum  quidem  aut  murraur  contionis  tantae  ex  tot  popu- 
lis  congregatae  movit. 

XXI.    Tum  xiristaenus    praetor  rm-sus   'non   raagis  i 
consilium  vobis,   principes  Achaeorum,   deest  quam  lin- 
gua;   sed  suo   quisque  periculo  in   corainune  consuUura 
non   vult.      forsitan    ego    quoque    tacerera,    si   privatus 
essem:   nunc  praetori  video  aut  non  dandura   conciliura 
legatis  fuisse  aut  sine  responso  eos  non  diraittendos  esse. 
respondere  autem,   nisi  ex  vestro  decreto,  qui  possum?  2 
et  quoniam  nemo  vestrura,  qui  in  hoc  conciliura  advocati 
estis,  pro  sententia  quicquara  dicere  vidt  aut  audet,  ora- 
tiones   legatorum  hesterno  die  dictas  pro  sententiis  per- 
censeamus,   perinde  ac  non  postulaverint  quae  e  re  sua  3 
essent,    sed  suaserint  quae  nobis   censereut  utilia  esse. 
Roniani  Khodiique   et  Attakis   societatera   araieitiamque  4 
nostram   petunt   et  in   bello,    quod   adversus   Philippum 
gerunt,  se  a  nobis  adiuvari  aequum  censent.     Phihppus  5 
societatis  secura  admonet  et  iuris  iurandi  et  raodo  postulat, 
ut  secura  stemus,  raodo,  ne  intersiraus  armis,  contentura 
ait  se  esse.     nulline  venit  in  mentem,  cur,  qui  nondura  6 
socii  sunt,  plus  petant  quara  socius?    non  flt  hoc  neque 
modestia  Philippi  neque  inpudentia  E,oraanoi'um,  Achaei : 
fortuna  et  dat  fiduciara  postulantibus  et  derait.     Philippi  7 
praeter  Jegatura  videraus  nihil;  Roraana  classis  ad  Cen- 
chreas  stat  m-biura  Euboeae  spoha  prae  se  ferens,   con- 
sulera  legionesque  eius,   exiguo  raaris   spatio   diiunctas, 
Phocidem  ac  Locridem  pervagantis  videmus:   rairamini,  8 


64  LIBER  XXXTI,  21.  [a.  u.  c.  55G] 

cur  tlifrKlentcr  Clcomcdon  legatus  Pliilippl  ut  pro  rege 
9  arma  capcrcmus  advcrsus  Ivomanos  modo  cgcrit?  rjui,  si 
ex  codera  focdcrc  ac  iure  iurando,  cuius  nobis  rcligioncm 
inicicbat,  rogcmus  eum,  ut  nos  Philippus  et  ab  Nabide 
ac  Lacedacmoniis  et  ab  llomanis  dcfcndat,  non  modo 
pracsidium,  quo  tucatur  nos,  scd  nc  quid  rcspondcat  qui- 

10  dem  nobis  sit  inventurus,  non  hcrculc  magis  quam  ipse 
Philippus  priore  anno,  qui  pollicendo  se  adversus  Nabi- 
dem   bcllum  gesturum  cum  tcmptasset  nostram  iuvcntu- 

11  tcm  hinc  in  Euboeam  cxtrahcre,  postquam  nos  ncque 
deccrncrc  id  sibi  pracsidium  ncquc  velle  iuligari  llomano 
bello  vidit,  oblitus  socictatis  cius,  quam  nunc  iactat, 
vastandos  populandosque  Nabidi  ac  Lacedacmoniis  reli- 

12  quit.  ac  mihi  quidcm  minime  convenicns  inter  se  oratio 
Clcomcdontis  visa  est.  clcvabat  lioraanum  belhnn, 
eventumquc   eius   eundcm   fore,   qui  prioris   bclli,   quod 

13  cum  PhiHppo  gesserint,  diccbat.  cur  igitur  nostrum  ille 
auxihum  abscns  petit  potius  quam  praesens  nos  socios 
vetcrcs  sinud  ab  Nabide  ac  Roraanis  tueatur?  nos  dico? 
quid  ita  passus  est  Eretriam  Carystumque  capi?  quid  ita 
tot  Thessahae  urbes?    quid  ita  Locridem  Phocidemque? 

14  quid  ita  nunc  Elatcam  obpugnai'i  patitur?  cur  exccssit 
faucibus  Epiri  claustrisque  ilhs  incxpugnabihbus  super 
Aoum  amnem  (aut  vi  aut  metu  aut  vohnitate)  rcHctoque 

15  quem  insidebat  saltu  penitus  in  regnum  abiit?  si  sua  vo- 
luntate  tot  socios  rchquit  hostibus  dii-ipicndos,  qui  recu- 
sare  potest,  quin  et  socii  sibi  consulant?  si  mctu,  nobis 
quoque  ignoscat  timentibus;  si  victus  armis  cessit,  Achaci 
Komana  arma  sustinebimus,  Cleomcdon,  quae  vos  Mace- 

16  dones  non  sustinuistis?  an  tibi  potius  credamus  Romanos 
non  maioribus  copiis  nec  viribus  nunc  belhim  gerere 
quam  antea  gesserint,  potius  quam  res  ipsas  intueamur? 

17  Aetolos  tum  classe  adiuvcrunt;  nec  duce  consulari  nec 
exercitu  bellum  gesserunt;  sociorura  Phihppi  raaritimae 
tum  urbes  in  terrore  ac  tumuhu  crant,  raeditcrranea  adeo 
tuta  al)  arrais  lioraanis  fucrunt,  ut  Pliilippus  Actolos 
nequiquara  opem  Romanorum  inplorantis  depopuhu-etur: 

18  nunc  autcm  defuncti  bello  Punico  Roraani,  quod  pcr 
sexdccim  annos  velut  intra  viscera  Italiae  toleraverunt, 


LIBER  XXXII,  21.  [a.  C.198]  65 

non  praesidium  Aetolis  bcllantibus  miserunt,  sed  ipsi 
duces  belli  arma  terra  marique  simul  Macedoniae  intu- 
lerunt.  tertius  iam  consul  summa  vi  gerit  bellum.  Sul-  19 
picius  in  ipsa  Macedonia  congressus  fudit  fugavitque 
regem,  j^artem  opulentissimam  regni  eius  depopulatus; 
nunc  Quinctius  tenentem  claustra  Epiri,  natura  loci,  mu-  20 
nimentis,  exercitu  fretum  castris  exuit,  fugientem  in 
Thessaliam  pei'secutus  praesidia  regia  sociasque  eius  ur- 
bes  prope  in  conspectu  regis  ipsius  expugnavit. 

Ne  sint  vera  quae  Atheniensis  modo  legatus  de  cru-  21 
delitate,   avaritia,   hbidine   regis    disseruit,   nihil   ad  nos 
pertineant,  quae  in  terra  Attica  scelera  in  superos  inferos- 
que  deos  sunt  admissa,   multo  minus,   quae  Ciani  Aby-  22 
denique,  qui  procul  ab  nobis  absunt,  passi  sunt,  nostro- 
rum  ipsi  vuhierum,  si  vuhis,  obhviscamur,  caedes  dire-  23 
ptionesque    bonorum  Messenae    in    niedia  Peloponneso 
factas    et    hospitem    Cyparissiae    Charitelen    contra    ius 
omne  ac  fas  inter  epuLas  prope  ipsas  occisum  et  Aratum 
patrem  fihumque  Sicyonios,  cura  senem  infehcem  paren- 
tem  etiam   adpehare   sohtus  esset,   interfcctos,   fih  eius  24 
uxorem  hbidinis  causa  in  Macedoniam  asportatam,  cetera 
stupra  virginum  matronarumque  obhvioni  dentur:   ne  sit  25 
cum  Phihppo  res,    cuius   ci*udehtatis    metu   obmutuistis 
omnes  —  nam  quae  aha  tacendi  advocatis  in  concihum 
causa  est?  — :    cum   Antigono,   niitissimo   ac  iustissimo 
rege   et  de  nobis   omnibus   optime  merito,  existiraemus 
disceptationem  esse:   num  id  postularet  facere  nos  quod 
fieri  non  posset?   paeneinsula  est  Peloponnesus  angustis  26 
Isthmi  faucibus  continenti  adhaerens,  nuhi  apertior  neque 
opportunior  quam  navah  beho.     si  centum  tectae  naves  27 
et  quinquaginta  leviores  apertae  et  triginta  Issaici  lembi 
maritimam  oram  vastare  et  expositas  prope  in  ipsis  hto- 
ribus  urbes  coeperint  obpugnare,  in  raediterraneas  scilicet 
nos  urbes  recipiemus,  tamquara  non  intestino  et  haerente 
in  ipsis   visceribus   uramur   bello?    cura   terra  Nabis   et  28 
Lacedaemonii,   mari  classis  Romana  urgebunt,  undc  re- 
giam  societatem  et  Macedonura  praesidia  inplorera?  an 
ipsi  nostris   arinis   ab    hoste   Roraano    tutabimur  urbes, 
quae  obpugnabuntur?   egregie  enira  Dyraas  priore  bello 

Livi  vvl.  III.  5 


66  LIBER  XXXII,  21.22.  [a.  u.  c.  5aG] 

29  sumus  tutati !  satis  exemploruni  nobis  alicnac  clades 
praebcnt,  ne  quacramus,  qucm  ad  modum  cctcris  excm- 
j)lo  simus. 

30  Nolite,  quia  ultro  Komani  petunt  amicitiam,  id  quod 
optandum  vobis  ac  summa  ope  petendum  erat,  fastidire. 

31  mctu  cnim  videlicct  compulsi  ct  deprcnsi  in  alicna  tcrra, 
quia  sub  imibra  vestri  auxilii  latcrc  volunt  in  societatem 
vestram   confugiunt,   ut  portibus  vcstris   recipiantur,   ut 

32  commeatibus  utantur!  mare  in  potestatc  habcnt,  terras, 
(luascumque  adcunt,  extemplo  dicionis  suae  faciunt;  quod 
rogant,   cogcre   possunt;    quia  pepcrcisse    vobis   volunt, 

33  committere  vos  cur  pereatis  non  patiuntur.  nam  quod 
Cleomedon  modo  tamquam  mediam  et  tutissimam  vobis 
viam  consilii,  ut  quicsceretis  abstineretisque  armis,  osten- 

34  debat,  ca  nou  media,  sed  nulla  via  est.  etenim  practer- 
quam  quod  aut  accipicnda  aut  spernenda  vobis  Komana 
societas  est,  quid  aliud  quam  nusquam  gratia  stabili, 
velut  qui  evcntum  cxpectaverimus,  ut  fortunae  adplicare- 

35  nius  nostra  consilia,  praeda  victoris  erimus?  nolite,  si, 
quod  omnibus  votis  pctcndum  erat,  ultro  ofFertur,  fasti- 
dire.     non   qucmadmodum   liodie  utrumque  vobis  licet, 

36  sic  semper  liciturum  est.  nec  saepe  nec  diu  eadem  oc- 
casio  erit.  libcrare  vos  a  Pliilippo  iani  diu  magis  vultis 
quam  audctis.  sine  vestro  labore  et  periculo  qui  vos  in 
libcrtatem  vindicarent  cum  magnis  classibus  exercitibus- 

37  que  mare  traiecerunt.  hos  si  socios  asj^ernamini,  vix 
mentis  sanae  estis;  sed  aut  socios  aut  hostes  habeatis 
oportet.' 

1  XXII.  Sccundum  orationem  praetoris  murmur  ortum 
aliorum  cum  adsensu,   aliorum  inclcmentcr  adsentientes 

2  increpantium ;  et  iam  non  singuli  tantum,  sed  populi  uni- 
versi  inter  se  altcrcabantur.  tum  inter  magistratus  gentis 
—  damiurgos  vocant,  decem  numcro  crcantur  —  certa- 

3  men  nihilo  segnius  quam  inter  multitudinem  esse:  quin- 
que  relaturos  de  societate  Ixomana  se  aiebant  sufFragium- 
que  daturos,  quinque  lcge  cautum  testabantur,  ne  quid 
(juod  advcrsus  Philij^pi  societatcm  essct  aut  refcrrc  raa- 
gistratibus  aut  dcccrnere  concilio  ius  esset.  is  quoque 
dies  iurgiis  est  consumptus. 


LIBER  XXXII,  22.  23.  [a.  C.  198]  67 

Supercrat  uniis    iusti   concilii  dies:    tertio   enim   lex  4 
iubebat  dccretum  fieri.     in  quem  adeo   exarsere   studia, 
ut  vix  parentes  ab  liberis  temperaverint.     Risias  Pelle-  5 
nensis  erat;  filium  damiurgum  nomine  Mennionem  liabe- 
bat,    partis   eius,    quae   decretum    recitari   perrogarique 
sententias  proliibebat.     is  diu  obtestatus  filium,  ut  con-  g 
sulere  Achaeos  communi  saluti  pateretur  neu  pertinacia 
sua  gentem  universam  perditum  iret,   postquam  parum  7 
proficiebant  preces,  iuratus  seeumsuamanu  interemptu- 
runi  nec  pro  filio  sed  pro  lioste  liabiturum,  minis  pervicit,  s 
ut  postero   die   coniungeret  iis  se,   qui  referebant.     qui 
cum  plures   facti  referrent,   omnibus   fere  populis  haud 
dubie  adprobantibus  relationem  ac  jn-ae  se  fierentibus,  quid 
decreturi  essent,   Djanaei  ac  ^MegalopoHtani   et   quidam  9 
Argivoruin  priusquam  decretum  fieret  consurrexerunt  ac 
rehquerunt  conciliuni  neque  mirante  ullo  nec  inprobante. 
nam  Megalopolitanos  avorum  memoria  pulsos  ab  Lace-  10 
daemoniis   restituerat  in  patriam  Antigonus  et  Dymaeis 
captis  nuper  direptisque  ab  exercitu  Komano,  cum  redimi 
eos  ubicumque  servirent  Phihppus  iussissct,  non  liberta- 
tem   modo,   scd   etiam   patriam   reddiderat;   iam  Argivi,  11 
praeterquam  quod  Macedonum  regcs  ab  se  oriundos  cre- 
dunt,  privatis  etiam  hospitiis  famlliarique  amicitia  pleri- 
que  inhgati  Phihppo  erant.    ob  haec  conciHo  quod  incH-  12 
naverat  ad  liomanam  societatem  iubendam  excesserunt, 
veniaque  iis  huius  secessionis  fuit  et  raagnis  et  recentibus 
obhgatis  beneficiis. 

XXIII.     Cetei'i    popuh  Achaeorum   cum    sententias  1 
perrogarentur,   societatem  cum  Attalo  ac  Rhodiis  prae- 
senti  decreto  confinnarunt:  cum  Romanis,    quia  iniussu  2 
popuh  non  poterat  rata  esse,  in  id  tem^jus,  quo  Romam 
mitti  legati  possent,  dihita  est;  in  praesentia  tris  legatos  3 
ad  L,  Quinctium  mitti  phicuit  et  exercitum  omnem  Achaeo- 
rum  ad  Corinthum  admoveri  captis  Cenchreis  iam  urbem 
ipsam  Quinctio  obpugnante. 

Et  hi  quidem  e  regione  portae,   quae  fert  Sicyonem,  4 
posuerunt  castra.   Komani  [in]  Cenchreas  versam  partem 
urbis,  Attahis  traducto  per  Isthmum  exercitu  ab  Lechaeo, 
alterius  maris  portu,   obpugnabant,   primo  segnius,  spe- 

5* 


68  LIBER  XXXII,  23.  21.  [a.  u.  c.  55G1 

i'antcs  scditiQnem  intus  forc  intcr  0])pitlanos  ac  rc^-ium 
5  praesidium.  postquam  uno  animo  omnes,  et  Maccdoncs 
tauKjuam  communcm  patriam  tucbantur,  et  Corinthii  du- 
cem  praesidii  Androsthencn  liaud  secus  quam  civcm  ct 
suffragio  creatum  suo  imperio  in  se  uti  patiebantur,  omnis 
inde  spes  pugnantibus  in  vi  et  armis  et  operibus  erat. 
G  undique  aggcres  haud  facili  aditu  ad  mocnia  admoveban- 

7  tur.  aries  ex  ea  parte  quani  Komani  obpugnabant  ali- 
quantum  muri  diruerat;  in  qucm  locum,  quia  nudatus 
munimento  erat,  protegcndum  armis  cum  Macedones 
concurrerent,  atrox  procHum  inter  eos  ac  Romanos  ortum 

8  est.  ac  primo  multitudine  facile  expcllebantur  Romani; 
adsmnptis  deinde  Achaeorum  Attalicjue  auxiHis  acquabant 
certamen,  nec  dubium  erat,  (juin  Maccdonas  Graccosquc 

9  facile  loco  pulsuri  fuerint.  transfugarum  Italicorum 
magna  multitudo  erat,  pars  ex  ITannibalis  exercitu  metu 
pocnae  a  Romanis  Philippum  secuta,  pars  navales  socii 
rcHctis  nuper  classibus  ad  spem  honoratioi-is  miHtiae 
transgressi.  hos  desperata  sakis,  si  liomani  vicisscnt, 
ad  rabiem  magis  quam  audaciam  accendebat. 

10  Promuntiunum  est  adversus  Sicyonem  lunonis,  quam 
vocant  Acraeam,  in  altiun  excurrens;    traiectus  inde  Co- 

11  rinthum  septem  fci'e  miHum  passuum.  eo  Philocles,  re- 
gius  et  ipse  praefectus,  miHe  et  quingentos  milites  per 
Bocotiam  duxit.     praesto  fuere  ab  Corintho  lembi,   qui 

12  praesidium  id  acccptum  Lechacum  traicerent.  auctor 
erat  Attakis  incensis  opcribus  omittendae  extemi^lo  ob- 
pugnationis:  pertinacius  (Quinctius)  Romanus  in  incepto 
perstabat.  is  quoque,  ut  pro  onmibus  portis  disposita 
videt   pracsidia   regia    nec    facile    crumpentium    inpetus 

13  sustineri  posse,  in  AttaH  scntcntiam  concessit.  ita  irrito 
incepto  dimissis  Achaeis  reditiun  ad  naves  est.  Attalus 
Piraeum,  Romani  Corcyram  petierunt. 

1  XXIIII.  Dum  haec  ab  navaH  exercitu  gcruntnr, 
consul  in  Phocide  ad  Elatcam  castris  positis  primo  con- 

2  loquiis  rem  per  principes  Elatensium  temptavit:  postquam 
nihil  esse  in  manu  sua  et  pkires  vaHdiorcsque  essc  regios 
quam  oppidanos  respondcbatur,  tum  simul  ab  onmi  parte 

3  operibus  armisque  urbem  est  adgressus.     ariete  admoto 


LIBER  XXXII,  21.  25.  [a.  C.  198]  69 

cum  quantum  inter  [tres]  turres  mui'i  erat  prorutum  cum 
ingenti   fragore   ac    sti^epitu    nuda.sset  urbem,    simul   et 
cohors  Romana  per  apertum  rccenti  strage  iter  invasit  et  4 
ex  omnibus  oppidi  partibus  relictis  suis  quisque  stationi- 
bus  in  eum,  qui  premebatur  inpetu  hostium,  locum  con- 
currerunt,    eodem  tempoi"e  Romani  et  ruinas  muri  super-  5 
vadebant  et  scalas  ad  stantia  moenia  inferebant.    et  dum 
in   unam    partem    oculos    animosque    hostium    certamen 
averterat,  pluribus  locis  scahs  capitur  mm-us,  armatique 
in    urbem    transcenderunt.      quo    tumultu    audito    territi  6 
hostes  rehcto,   quem   conferti   tuebantur,   loco  in  arcem 
omnes   inermi   quoque   sequente   turba  confugerunt.     ita  7 
urbe  potitur  consul.     qua  direpta  missis   in  arcem,   qui 
vitam  regiis,  si  inermes  abire  vellent,  libertatem  Elaten- 
sibus  pollicerentur,  fideque  in  haec  data  post  dies  paucos 
arcem  recipit. 

XXy.    Ceterum  adventu  in  Achaiam  Philoclis  regii  i 
praefecti  non  Corinthus  tantum  liberata  obsidione,   sed 
Argivorum  quoque  civitas  per  quosdam  principes  Philocli 
prodlta  est  temptatis  prius  animis  plebis.     mos  erat  co-  2 
mitiorum  die  primo  velut  ominis  causa  praetores  pronun- 
tiare  lovem  ApolHnemque   et  Herculem;    additum  lege 
erat,  ut  his  Philippus  rex  adiceretur.     cuius  nomen  post  3 
pactam  cum  Romanis  societatem  quia  praeco  non  adiecit, 
fremitus  primo  muhltudinis  ortus,  deinde  cLimor  subicien-  4 
tium  Philippi   nomen   iubentlumque   legitlmum   honorem 
usurpare,   donec   cum  ingenti  adsensu  nomen  recitatum 
est.     huius  fiducia  favoris  Philocles  arcessitus  nocte  oc-  5 
cupat  collem    inminentem  urbi  —  Larisam   eam   arcem 
vocant  — ,   posltoque   ibi  praesidio   cum  lucis   prlncipio 
signis  infestis  ad.  subiectum  arci  forum  vaderet,  instructa 
acies  ex  adverso  obcurrit.     praesidium  erat  Achaeorum,  6 
nuper  inpositum,  qulngenti  fere  iuvenes  delecti  omnium 
civitatium;    Aenesidemus    Dymaeus    praeerat.      ad    hos  7 
orator  a  pi'aefecto  reglo  missus,  qui  excedere  urbe  iuberet 
—  neque  enira  pares  eos  oppidanis  sohs,   qui  idem  quod 
Macedones  sentirent,  nedum  adiunctis  Macedonibus  esse, 
quos  ne  Romani  quidem  ad  Corlnthum  sustinuissent  — , 
primo  nihil  nec  ducem  nec  ipsos  movit;    post  paulo,   ut  8 


70  LIBER  XXXII,  25.  26.  [a.  u.  c.  556] 

Arfivos  qnoque  armatos  ex  parte  altcra  venientis  map:no 
a"-minc  vidcrunt,  ccrtam  pcrniciem  cernentcs,  omnem 
tamcn  casum,  si  pertinacior  dux  fuisset,  videbantur  subi- 
U  turi.  Aenesidemus,  ne  flos  ^Vchacorum  iuvcntutis  simul 
cum  urbe  amitteretm-,  pactus  a  Philocle,  ut  abire  illis 
liccret,   ipse  quo  loco  steterat  armatus  cum  j^aucis  clien- 

10  tibus  non  exccssit.  missus  a  Philocle  qui  quaercrct,  quid 
sibi  vellct.  nihil  statu  moto,  cum  proiccto  prae  se  clipco 
staret,  in  praesidio  creditae  urbis  moi-iturum  se  armatum 
respondit.     tum    iussu   praefecti    a  Thraecibus   coniecta 

11  tela  interfectique  omnes.  et  post  pactam  inter  Achaeos 
ac  Romanos  socictatem  duac  nobilissimae  urbes,  Argi  ct 

12  Corinthus,  in  potestate  regis  erant.  haec  ea  aestatc  ab 
Romanis  in  Graecia  terra  marique  gesta. 

1         XXVI.     In   Gallia   nihil    sane  memorabile   ab   Sex. 

'2  Aclio  consule  gestum.  cum  duos  excrcitus  in  provineia 
habuisset,  unum  retentum,  quem  dimitti  oportebat,  cui 
L.  Coi-nelius  proconsul  praefuerat  —  ipse  ei  C.  Helvium 
praetorem  praefecit  — ,  alterum,  quem  in  provinciam  ad- 

3  duxit,  totum  prope  annum  Crcmonensibus  Placentinisque 
cogendis  redire  in  colonias,  unde  belli  casibus  dissipati 
erant,  consumpsit. 

4  Quem  ad  modum  Gallia  praetcr  spem  quieta  eo  anno 
fuit,  ita  circa  urbem  servilis  prope  tumultus  cst  excitatus. 

5  obsides  Carthaginiensiuai  Setiae  custodiebantur.   cum  iis, 

6  ut  principum  liberis,  magna  vis  scrvorum  erat.  augebant 
eorum  numerum  ut  ab  recentl  Africo  bello  et  ab  ipsis 
Setinis   captiva    aliquot    nationis   cius   empta   ex  praeda 

7  mancipia.  cum  coniurationcm  fecissent  missis  ex  eo  nu- 
mcro,  primum  qui  iu  Sctino  agro,  deinde  circa  Norbam 
et  Cerceios  servitia  sollicitarent,  satis  iam  omnibus  prae- 
paratis  ludis,  qui  Setiae  prope  diem  futurl  erant,  specta- 

8  culo  intentum  populum  adgredi  statuerant,  Setia  per  cae- 
dem  et  repentinum  tumultum  capta  Norbara  et  Cerceios 

occupare  [ ]  servitia.   huius  rci  tam  focdae  indicium 

Komam  ad  L.  Cornelium  Lentulum  praetorem  urbis  de- 

y  latum  est.     servi  duo  ante  lucem  ad  cum  venerunt  atque 

ordine  omnia,    quae  acta   futuraque  erant,   cxjiosuermit. 

10  quibus  douji  custodiri  iussis  praetor  senatu  vocato  edocto- 


LIBER  XXXII,  26.  27.  [a.  C.  198]  71 

que,   quae  iadices  adferrent,  proficisci  ad  eam  coniura- 
tionem    quaerendam    atque    obprimendam    iussus,    cum  n 
quinque  legatis  profectus  obvios  in  agris  sacramento  ro- 
gatos   arma   capere   et   sequi   cogebat.     hoc   tumultuario  12 
dilectu   duobus   milibus   ferme  hominum  armatis  Setiam 
omnibus,   quo  pergeret,   ignaris  venit.     ibi  raptim  prin-  i3 
cipibus  coniurationis  comprehensis  fuga  servorum  ex  op- 
pido  facta  est.     dimissis  deinde  per   agros   qui   vestiga- 

rent  [ ].    egregia  duorum  opera  servorum  indicum  u 

et  unius  liberi  fuit.  ei  centum  miha  gravis  aeris  dari 
patres  iusserunt,  servis  vicena  quina  miha  aeris  et  hber- 
tatem;   pretium  eorum  ex  aerario  solutum  est  dominis. 

Haut  ita  muko  post  ex  eiusdem  coniurationis  1'eHquiis  15 
nuntiatum  est  servitia  Praeneste  occupatura.    eo  L.  Cor-  16 
nehus   praetor   profectus   de   quingentis   fere   hominibus, 
qui  in  ea  noxa  erant,  supplicium  sumpsit.   in  timore  civi- 
tas  fuit  obsides  captivosque  Poenorum  ea  moHri.     itaque  17 
et  Romae  vigiHae  per  vicos  servatae  iussique  circumire 
eas  minores  magistratus  et  triuraviri  carceris  h^utumiarum 
intentiorem  custodiam  habere  iussi;    et  circa  nomen  La-  18 
tinum  a  praetore  Htterae  missae,  ut  et  obsides  in  privato 
servarentur  neque  in  pubHcum  prodeundi  facukas  daretur 
et  captivi  ne  minus  decem  pondo  compedibus  vincti  in 
nuHa  aHa  quam  in  carceris  pubHci  custodia  essent. 

XXYII.   Eodem  anno  legati  ab  rege  x\ttalo  coronam  i 
aureara   ducentum   quadraginta   sex    pondo   in   CapitoHo 
posuerunt  gratiasque  senatui  egere,  quod  Antiochus  lega- 
toruni  Romanorum  auctoritate  motus  finibus  AttaH  exer- 
citum  deduxisset. 

Eadem  aestate  equites  ducenti  et  elephantes  decem  et  2 
tritici  modiara  ducenta  raiHa  ab  rege  Masinissa  ad  exer- 
citura,  qui  in  Graecia  erat,  pervenerunt.     iteni  ex  SiciHa 
Sardiniaque    magni    commeatus   et   vestimenta   exercitui 
missa.     SiciHam  M.  Marcellus,    Sardiniam   M.   Porcius  3 
Cato  obtinebat,   sanctus  et  innocens,   asperior  tamen  in 
faenore  coercendo  habitus.     fugatique  ex  insuLa  faenera-  4 
tores  et  sumptus,   quos  in  cuhum  praetorum  socii  facere 
soHti  erant,  circumcisi  aut  subhati. 

Sex.  AcHus  consid  cx  Gahia  comitiorum  causa  Romam  5 


72  LIBER  XXXII,  27.  28,  [a.  u.  c.  .556.  557] 

cum  rcdl.'=!set,  creavit  cdnsulcs  C.  Cornelium  Cethegum  et 

G  Q.  Minucium  Kufum.     biduo  post  praetorum  comitia  ha- 

bita.     sex  praetores  illo  anno  primum  creati  cresccntibus 

7  iam  provinciis  et  latius  patcscente  imperio.  creati  autcm 
hi:  L.  ^NIanlius  Volso,  C.  Sem])rouius  Tuditanus,  M.  Scr- 
gius  Sikis,  M.  lielvius,  M.  Minucius  Kufus,  L.  Atilius 
—  Sempronius  et  Helvius  cx  iis  aedilcs  plebis  erant  — , 

8  curules  aediles  Q.  ]Minucius  Thermus  et  Ti.  Sempronius 
Longus.     hidi  Ilomani  eo  anno  quater  instaurati. 

1  XXVIIl.  C.  Corneho  ct  Q.  Minucio  consulibus 
omnium   primum   de   provinciis   consulum   praetorumque 

2  actum.  prius  de  praetoribus  transacta  res,  quae  transigi 
sorte  poterat.  urbana  Scrgio,  peregrina  iurisdictio  INIi- 
nucio  obtigit;  Sardiniam  AtiHus,  Siciliam  Manlius,  Hi- 
spanias   Sempronius    citeriorem,   Helvius   ukcriorem   est 

3  sortitus.  consuhbus  Italiam  ]Macedoniamque  sortiri  pa- 
rantibus  L.  Oppius  et  Q.  Fulvius  tribuni  plebis  inpcdi- 

4  mento  erant,  quod  longinqun  j)rovincia  Maccdonia  esset 
neque  ulla  aha  res  maius  bcllo  inpcdimentum  ad  eam 
diem  fuisset  quam  quod  vixdum  inchoatis  rebus  in  ipso 

5  conatu  gerendi  belii  prior  consul  revocaretur:  quartum 
iam  auiium  essc  ab  decrcto  Macedonico  bello.  quaerendo 
regem  et  exercitum  eius  Sulpicium  maiorem  partem  anni 
absumpsisse.     Villium  congredientem  cum  hoste  infccta 

6  re  revocatum.  Quinctium  rebus  divinis  Komae  maiorem 
partem  anni  retentum  ita  gessisse  tamen  rcs,  ut,  si  aut 
maturius   in  provinciara    venisset  aut   hiems  magis  sera 

7  fuissct,  jiotuerit  debellare.  nunc  prope  in  hiberna  pro- 
fectum  ita  comparare  dici  bellum,  ut,  nisi  successor  in- 

8  pediat,  perfecturus  aestate  proxima  vidcatur.  liis  ora- 
tionibus  pcrvicerunt,  ut  consules  in  scnatus  auctoritate 
fore  dicercnt  se,  si  idem  tribuni  plebis  facerent.  permit- 
tentibus  utrisque  libcram  consultationem  patres  consuli- 

9  bus  ambobus  Italiam  px-ovinciam  decreverunt,  T.  Quinctio 
prorogarunt  imperium,  donec  successor  ex  senatus  con- 
sulto  venisset.  consulibus  binae  lcgioncs  decretae  et  ut 
bellum  cum  GaUis  Cisalpinis,    qui  defecissent  a  populo 

10  Romano,  gererent.    Quinctio  in  Macedoniam  supj^lcmen- 
tura  decretum,  sex  miha  peditum,  trecenti  equites,  socio- 


LIBER  XXXII,  28  —  30.  [a.  C.  198. 197]  73 

rum  navalium  milia  tria.  praeesse  idem  qui  praeerat  classi  1 1 
L.  Quinctius  Flamininus  iussus.  praetoribus  in  Ilispanias 
octona  milia  peditum  sociiim  ac  nominis  Latini  data  et 
quadringeni  equites,  ut  dimitterent  veterem  ex  Hispaniis 
militem,  et  terminare  iussi,  qua  ulterior  citeriorve  pro- 
vincia  servaretur.  Macedoniae  legatos  P.  Sulpicium  et  12 
P.  Villium,  qui  consules  in  ea  provincia  fuerant,  adiece- 
runt. 

XXVmi.  Priusquam  consules  praetoresque  in  pro-  1 
vincias  proficiscerentur,  251'odigia  procurari  ])lacuit,  quod 
aedes  Vulcani  Snmmanique  Romae,  et  quod  Fregenis 
murus  et  porta  de  caelo  tacta  erant,  et  Frusinone  inter  2 
noctem  lux  orta,  et  Aesulae  agnus  biceps  cum  quinquc 
pedibus  natus,  et  Formis  duo  lupi  oppidum  ingressi  ob- 
vios  aliquot  laniaverant,  liomae  non  in  urbem  solum,  sed 
in  Capitolium  penetraverat  lupus. 

C.  Atinius  tribunus  plebis  tulit,  ut  quinque  coloniae  3 
in  oram  maritimam  deducerentur,  duae  ad  ostia  fluminum 
Vulturni  Liternique,  una  Puteolos,  una  ad  castrum  Sa- 
lerni.  his  Buxentum  adiectum.  trecenae  familiae  in  4 
singulas  colonias  iubebantur  mitti.  triumviri  deducendis 
iis,  qui  per  triennium  magistratian  haljcrent,  creati  M. 
Servihus  Geminus,  Q.  ^NIinucius  Thermus,  Ti.  Sempro- 
nius  Longus. 

Dilectu  rebusque  ahis  divinis  humanisque,   quae  per  5 
ipsos  agenda  eraut,   perfectis  consules  ambo  in  Gahiam 
profecti:    Cornehus   recta  ad  Insubres  via,    qui  tum   in  6 
ai'mis  erant  Cenomanis  adsumptis;  Q.  Minucius  in  lae\a 
Italiae  ad   inferum  mare  flexit  iter  Genuamque  exercitu 
educto  ab  Liguribus  orsus  bellum  est.   oppida  Clastidium  7 
et  Litubium,   utraque  Ligurum,    et  duae  gentis  eiusdem 
civitates,   Celeiates  Cerdiciatesque,   sese  dediderunt.     et 
iam  omnia  cis  Padum  praeter  Gallorum  Boios,   Ilvates 
Ligurum  sub  dicione  erant.    quindecim  oppidn,  hominum  8 
viginti  milia  esse  dicebantur,    quae  se  dediderant.     inde 
in  agrum  Boiorum  legiones  duxit. 

XXX.  Boiorum  exercitus  haud  ita  multo  ante  traie-  1 
cerat  Padum.  iunxerat  se  Insubribus  et  Cenomanis,  quod  2 
ita  acceperant,  coniunctis  legionibus  consules  i'eni  gesturos, 


74  LIBER  XXXII,  30.  31.  [a.  u.  c.  557] 

3  ut  ct  ipsi  conlatas  iii  unum  vires  finnarcnt.  postquam 
lama  accidit  altcrum  consulcra  Boiorum  urere  agros,  sc- 
ditio  extcmplo  orta  cst.  postularc  Boi,  ut  lal)orantibus 
opem  universi  ferrent,  Insubres  negarc  sc  sua  d«scrturos. 

4  ita  divisae  copiae,  Boisque  in  agrum  suum  tutandum 
])rofectis   Insubi'es   cum   Ccnomanis   super   amnis   ISIinci 

5  ripam  consederunt.    infra  eum  locum  duo  milia  et  consul 

6  Cornelius  eidem  fiumini  castra  adplicuit.  inde  niittendo 
in  vicos  Cenomanorum  Brixiamque,  quod  caput  gentis 
erat,  ut  satis  compcrit,  non  cx  auctoritate  seniorum  iuvcn- 
tutcm  in   armis  esse  nec  publico  consilio  Insubrum  de- 

7  fectioni  Cenomanos  sese  adiunxisse,  excitis  ad  se  prin- 
cipibus  id  agere  ac  moliri  coepit,  ut  dcsciscerent  ab  In- 
subribus  Cenomani  et  sublatis  signis  aut  domos  redirent 

8  aut  ad  Romanos  transircnt.  et  id  quidem  impetrari  ne- 
quiit:  in  id  fides  data  consuli  cst,  ut  in  acie  aut  quiesce- 
rent  aut,  si  qua  etiam  occasio  fuissct,  adiuvarcnt  lioma- 

9  nos.  haec  ita  convenisse  Insubres  ignorabant;  suberat 
tamen  quaedam  suspitio  animis,  labare  fidem  sociorum. 
itaque,  cum  in  aciem  eduxissent,  neutrum  iis  cornu  com- 
mittcre  ausi,  ne,  si  dolo  ccssissent,  rem  totara  inclinarcnt, 

10  post  signa  in  subsidiis  cos  locaverunt.  consul  principio 
pugnae  vovit  aedera  Sospitae  lunoni,  si  co  dic  hostes 
fusi  fugatique  cssent.  a  militibus  clamor  sublatus,  com- 
potem  voti  consulera  se  facturos,  et  inpetus  in  hostis  est 

11  factus.  non  tulerunt  Insubrcs  primum  concursura.  qui- 
dam  et  a  Cenomanis  tcrga  repente  in  ipso  ccrtamine  ad- 
gressis  tumultum  ancipitem  iniectum  auctores  sunt,  caesa- 
que  in  niedio  quinque  et  triginta  milia  hostium,   quinquc 

12  railia  ct  ducentos  vivos  captos,  in  iis  Ilarailcarem  Pocno- 
rura  iraperatorera,  qui  bclli  causa  fuisset,  signa  niilitaria 

13  centura  triginta  et  carpcnta  [supra  ducenta.  ojDpida]  Gal- 
lorura,  quae  Insubrura  defectionem  secuta  erant,  dedide- 
runt  se  Romanis. 

1  XXXI.  Minucius  consul  prirao  cffusis  populationibus 
peragraverat  finis  Boioruin,  dcinde,  ut  relictis  Insubribus 
ad  sua   tuenda  receperant   sese,   castris   se   tenuit,   acie 

2  diraicandura  cuni  hoste  ratus.  nec  Boi  detrectassent 
pugnam,  ni  faraa  Insubrcs  victos  adlata  aninios  frcgisset. 


LIBER  XXXII,  31.  32.  [a.  C.  197]  75 

itaque  relicto  duce  castrisque  dissipati  per  vicos  sua  quis- 
que  ut  defenderent,  rationem  gerendi  belli  hosti  mutarunt. 
omissa  enim  spe  per  unam  dimicationem  rei  decernendae  3 
rursus  populari  agros  et  urere  tecta  vicosque  expugnare 
coepit.     per  eosdem  dies  Clastidium  incensum.     inde  in  i 
Ligustinos  Ilvates,  qui  soli  non  parebant,  legiones  ductac. 
ea  quoque  gens,   ut  Insubres  acie  victos,   Boios,   ita  ut  5 
temptare  spem  certaminis  non  audei'ent,  territos  audivit, 
iu  dicionem  venit.     literae  consulum  amborum  de  rebus  6 
in  Gallia  gestis  prope  sub  idem  tempus  Romam  adlatae. 
M.  Sergius  praetor  urbis  in  senatu  eas  deinde  ex  aucto- 
ritate  patruni  ad  populum  recitavit.     supj^licatio  in  qua- 
driduum  decreta.     hiems  iam  eo  tempore  erat. 

XXXII.    Cum  T.  Quinctius  capta  Elatea  in  Phocide  i 
acLocride  hiberna  disposita  habei-et,  Opunte  seditio  orta 
est.     factio  una  xVetolos,  qui  propiores  erant,  aUera  Ro-  2 
manos  accersebat.     Aetoh  priores  venerunt;    set  opiden-  3 
tior  factio  exclusis  Aetolis  missoque  ad  imperatorem  Ro- 
manum   nuntio   usque    in    adventum   eius   tenuit  urbem. 
arcem  regium  tenebat  praesidium,   neque  ut  decederent  4 
inde  aut  Opuntiorum   minis   aut   auctoritate   imperatoris 
Romani  perpelli  potuerunt.     mora,  cur  non  extemplo  ob-  5 
pugnarentur,   ea  fuit,   quod  caduceator  ab  rege  venerat 
locum  ac  tempus  petens  conloquio.     id  gravate  regi  con-  6 
cessum   est,   non  quin  cuperet  Quinctius   per   se   partim 
armis,    partim    condicionibus    confectum    videri    belhnn 
—  necdum   enim   sciebat   utrima   successor   sibi    aher   ex  7 
novis  consuhbus  mitteretur  an,   quod  summa  vi  ut  teu- 
derent  amicis  et  propinquis  mandaverat,  imperium  proro- 
garetur  — ;    aptum   autem  fore  conloquium  credebat,   ut  8 
sibi  liberum  esset  vel  ad  bellum  manenti  vel  ad  pacem 
decedenti  rem  inchnare.    in  sinu  Mahaco  prope  Nicaeam  9 
htus  elegere.    eo  rex  abDemetriade  cum  quinque  lembis 
et  una  nave  rostrata  venit.     erant  cum  eo  principes  Ma-  10 
cedonum  et  Achaeorum   exul,    vir  insignis,    Cychadas. 
cum  imperatore  Romano  rex  Amynander  erat  et  Diony-  ij 
sidorus  Attah  legatus  et  Agesimbrotus  praefectus  Rho- 
diae  classis  et  Phaeneas  princeps  A'etolorum  et  Achaei 
duo,   Aristaenus  et  Xenophon.     inter  hos  liomanus  ex-  12 


76  LIBER  XXXII,  32.  33.  [a.  u.  c.  557] 

tremuin  [iii]  litus  progi-essus,   cum  rex  in  prorani  navis 

13  in  ancoris  stantis  processissct,  ' commodius,'  inquit  'si  in 
terram  cgrediaris,  ex  propiuquo  dicanms  in  vicem  audia- 

14  musque.'  cum  rex  facturum  se  id  negaret,  'quem  tan- 
dem'  inquit  Quinctius  'times?'  ad  hoc  ille  superbo  et 
regio  animo  'neminem  equidem  timeo  praeter  deos  in- 
mortalis;    non  omnium  autem  credo  fidei,   quos  circa  te 

15  video,  atque  omnium  minime  Aetolis.'  'istuc  quidcm' 
ait  liomanus  'par  omnibus  periculum  est,  qui  cuin  hostc 

16  ad  conloquium  congi*ediuntur,  si  nulla  fides  sit.'  'non 
tamen,'  inquit  'Tite  Quincti,  par  perfidiae  praemium  est, 
si  fraude  agatur,  Phihppus  et  Phaencas.  neque  cnim 
aeque  difficuher  Aetoh  praetorem  ahum  ac  jMacedones 
regem  in  meum  locum  substituant.'  secundum  haec  si- 
lentium  fuit. 

1  XXXIir.  Cum  Romanus  eum  aecum  censeret  prio- 
rem  dicere,  qui  jietisset  conloquium,  rex  eius  esse  prio- 
rem  orationem,  qui  daret  pacis  leges,  non  qui  acciperet, 

2  tum  Homanus:  simphcem  suam  orationem  esse;  ea  cnim 

3  se  dicturum,  quae  ni  fiant  nuha  sit  pacis  condicio.  dcdu- 
cenda  ex  omnibus  Graeciae  civitatibus  regi  praesidia  esse, 
captivos  et  transfugas  sociis  popuh  Komani  reddendos, 
restituenda  liomanis  ea  IH^Tici  loca,  quae  j^ost  paceni  in 

4  Epiro  factam  occupasset,  Ptolemaeo  Aegypti  regi  red- 
dendas  urbes,  quas  post  Philopatoris  Ptolemaei  niortem 
occupavisset.  suas  popuhquc  liomani  condiciones  has 
esse;    ceterum   et   socium  audiri  postulata  verum   esse. 

5  Attah  regis  legatus  naves  captivosque,  quae  ad  Chium 
navah  procho  capta  essent,  et  Nicephorium  Venerisque 
temphim,   quae  spohasset  evastassetque,   jiro  iucorruptis 

6  restitui.  Rhodii  i*eraeam  —  regio  est  continentis  adver- 
sus  insulam,  vetustae  eorum  dicionis  —  repetcbant  postu- 
labantque    praesidia    deduci    ab   laso   et    a  Bargyhis   et 

7  Euromensium  iirlDC  ct  in  Ilehesponto  Sesto  atque  Abydo, 
et  Perinthum  Byzantiis  in  antiqui  formuLam  iuris  restitui, 

8  et  hberari  omnia  Asiae  emporia  portusque.  Achaci  Co- 
rinthuin  et  Argos  repetebant.  praetor  Aetolorum  Phae- 
neas,  cum  eadem  fere,  quae  Romani,  ut  Graecia  dccode- 
rctur,    postulasset,    redderenturque  Aetohs    urbes   quae 


LIBER  XXXII,  33.  34.  [a.  C.  197.]  77 

quonclain  Iiu-is   ac  diclonis  eorum   fulssent,   exceplt  ora-  9 
tionem  elus  princeps  Aetolorum  Alexander,  vlr  ut  Inter 
Aetolos  faeundus.     lam  dudum  se  retlcere  alt,   non  quo  lo 
qulcquam  agl  putet  eo  conloqulo,  sed  ne  quem  sociorum 
dlcentem  Interpellet:   neque  de  pace  cum  fide  Phllippum 
agere  nec  bella  vera  virtute  lunquam  gesslsse.     In  con-  ii 
loquils  insidlari  et  captare,  In  bello  non  congredl  aequo 
campo  neque  slgnls  conlatls  dimlcare,   sed  refugientem 
Incendere  ac  diripere  urbes  et  vincentium  praemia  vlctum 
com-umpere.      at  non   antiquos   Macedonum  reges,   sed  12 
acie   bellare   solltos,   urbibus   parcere   quantum    possent, 
quo  opulentlus  haberent  imperlum,  nam  de  quorum  pos-  13 
sesslone    dimlcetur    tollentem    nlhil   slbl  praeter    bellum 
relinquere,   quod  consillum  esse?   pluris  priore  anno  so-  14 
ciorum   urbes    In   Thessalia   evastasse   PhiHppum    quam 
omnes,    qul   umquam    hostes   Thessaliae   fuerint.      ipsls  15 
quoque  AetoHs  eum  plura  socium  quam  hostem  aderalsse: 
Lyslmachiam  pulso  praetore  et  praesidio  Aetolorum  oc- 
cupasse  eum;    Cium  Item  suae  diclonis   urbem   funditus  IG 
evertlsse  ac  delesse;  eadem  fraude  habere  eum  Thebas, 
Phthlas,  Echinum,  Larlsam,  Pharsalum. 

XXXIIII.    Motus  oratione  Alexandri  Phllippus  na-  i 
vem,   ut   exaudiretur,   proplus  terram  adpllcuit.      orsum  2 
eum  dlcei"e,   in  Aetolos  maxime,  vlolenter  Phaeneas  In- 
terfatus  non  in  verbls  rem  vertl  alt:  aut  bello  ^lncendum 
aut  melloribus  parendura  esse.     'adparet  id  quldem'  In-  3 
qult  Philippus  'etiam  caeco,'  locatus  In  valetudinem  ocu- 
lorum  Phaeneae.     et   erat   dicaclor  natura   quam  regem 
decet  et  ne  Inter  serla  quldem  risu  satls  temperans.     in-  4 
dlgnarl  Inde  coeplt,   Aetolos   tamquam  Eomanos  decedl 
Graecia  lubere,  qul  qulbus  finibus  Graecla  slt  dlcere  non 
possent.     ipslus  enim  iVetolIae  Agraeos  Apodotosque  et 
Amphilochos,   quae  permagna  eorum  pars  slt,  Graeclam 
esse.     'an  quod  a  soclls  eorum  non  abstlnuerim,  lustam  5 
querellam  habent,  cum  ipsi  pro  lege  hunc  antlquitus  nio- 
rem  servent,  ut  adversus  socios  ipsl  suos  publlca  tantum 
auctorltate  dempta  luventutem   suara   milltare   sinant   et 
contrariae  persaepe  acles  In  utraque  parte  Aetolica  auxi- 
lia  habeant?     neque  ego  Cium  expugnavi,  sed  Prusiara  c 


78  LIBER  XXXI  r,  34.  35.  [.1.  u.  c.  557J 

socium  et  amicum  obpugnantem  adluvi;  et  Lysimacliiam 
ab  Thracibus  vinclicavi,   et,   qula  me  necessitas    ad   hoc 

7  bclhmi  a  custodia  eius  avertit,  Thraccs  habcnt.  ct  Ac- 
tolis  haec.  Attalo  autcm  Rhodiisque  nihil  iure  debco; 
non  enim  a  me,  sed  ab  ilhs  principium  belli  ortum  est. 

8  Romanorum  autem  honoris  causa  Pcraean  Rhodiis  et 
naves  Attalo  cum  caj)tivis,  qui  comparebunt,  restituam. 

9  nam  quod  ad  Nicephorium  Venerisque  templi  restitutio- 
nem  adtinet,   quid  restitui  ea  postulantibus  respondeam, 

10  nisi,  quo  uno  modo  silvae  lucique  caesi  restitui  possunt, 
curam  inpcnsamque  sationis  me  praestaturum,  —  quo- 
niam  hacc  inter  se  reges  postuhire  et  respondere  placet.' 

11  extrema  eius  oratio  adversus  Achaeos  fuit,  in  qua  orsus 
ab  Antigoni  primum,  suis  deinde  erga  gentem  eam  mc- 
ritis,   recitari  decreta  eorum  iussit  omnis  divinos  huma- 

12  nosque  honores  complexa  atque  eis  obiecit  recens  decre- 
tum,  quo  ab  se  descivissent,  invectusque  graviter  in 
perfidiam  eorum,   Argos   tamen  se  iis  redditurum  dixit: 

13  de  Corintho  cum  imperatore  Romano  deliberaturum  esse 
quaesiturumque  ab  eo  simul,  utrum  iisne  urbibus  dece- 
dere  se  aecum  censeat,  quas  ab  se  ipso  captas  iure  belli 
habeat,  an  iis  etiam,  quas  a  maioribus  suis  accepisset. 

1  XXXV.  Parantibus  Achaeis  Aetohsque  ad  ea  re- 
spondere  cura  prope  occasum  sol  esset,  dilato  in  postcrura 
diem  conloquio  Phihppus  in  stationcm,  ex  qua  profectus 

2  erat,  Romani  sociique  in  castra  redierunt.  Quinctius 
postero  die  ad  Nicaeam  —  is  cnira  locus  placucrat  —  ad 
constitutura  tempus  venit:  Philippus  nullus  usquara,  nec 
nuntius  ab  eo  jier  aliquot  horas  veniebat  — ,  et  iam  de- 

3  sperantibus  venturum  repente  adparuerunt  naves.  atque 
ipse  quidcm,  cum  tam  gravia  et  indigna  imperarentur, 
inopem   consilii   diem   consumpsisse   deliberando   aiebat; 

1  vulgo  credebant  de  industria  rem  in  serum  tractam,  ne 
tempus  dari  posset  Achaeis  Aetolisque  ad  respondendum, 

5  et  eam  opinioncm  ipse  adfirmavit  petendo,  ut  submotis 
ahis,  ne  tempus  ahercando  tereretur  ct  aliqui  finis  rei 
inponi  posset,  cum  ipso  iraperatore  Roraano  hceret  sibi 

6  conloqui.     id  primo  non  acceptum,  ne  excludi  conloquio 

7  viderentur  socii,    dein,   cum  haud  absisteret  petere,   ex 


LIBER  XXXII,  35.  3G.  [a.  C.  197]  79 

oinnium   consilio   Romanus   impcrator   cum  Ap.  Claudio 
tribuno  militum  ceteris  submotis  ad  extremum  litus  pro- 
cessit;  rex  cum  duobus,  quos  pridie  adhibuerat,  in  terram  8 
est  egressus.     ibi  cum  aliquamdiu  secreto  locuti  essent, 
quae  acta  Philippus  ad  suos  retulerit,   minus  compertum 
est.     Quinctius  haec  retuHt  ad  socios,  Romanis  eum  ce-  9 
dere   tota  Illyrici  ora,   perfugas  remittere  ac  si  qui  sint 
captivi.    Attalo  naves  et  cum  iis  captos  navaHs   socios:  10 
Rhodiis  regionem,  quam  Peraean  vocant,  reddere,  laso  et 
Bargyhis  non  cessurumf  Aetohs  Pharsahun  Larissamque  11 
reddei-e,  Thebas  non  reddere;  Achaeis  non  Argis  modo,  sed 
etiam  Corintho  cessurum.   nulH  omnium  placere  partium,  12 
quibus  cessurus  aut  non  cessurus  esset,  destinatio:   plus 
enim  amitti  in  iis  quam  adcjuiri,  nec  umquam,  nisi  tota  de- 
duxisset  ex  Graecia  praesidia,  causas  certaminum  defore. 

XXXVI.    Cum  hacc  toto  ex  concilio  certatim  omnes  i 
vociferarentur,  ad  Philippum  quoque  procul  stantera  vox 
est  perfata.     itaque  a  Quinctio  petit,   ut  rem  totam  in  2 
posterum  diem  difFerret:  profecto  aut  persuasiunun  se  aut 
persuadei'i  sibi  passurum.     litus  ad  Thronium  conloquio  3 
destinatur.    eo  mature  conventum  est.    ibi  PhiHppus  pri- 
mum  et  Quinctium  et  omnis  qui  adei-ant  rogare,  ne  spem 
pacis  turbare  veKent,  postremo  petere  tempus,  quo  lega-  4 
tos  mittere  liomam  ad  senatum  posset:    aut  iis  condicio- 
nibus   se   pacem  impetraturum  aut  quascumque  senatus 
dedisset  leges  pacis  accepturum.  id  ceteris  haudquaquam  5 
placebat:    nec  enim  aHud  quam  moram  et  dilationem  ad 
conligendas  vu-es  quaeri,  —  Quinctius  verum  id  futm'um  6 
fuisse  dicere,    si    aestas   et  tempus  rerum  gerendarum 
esset:    nunc  hieme  instante  nihil  amitti  dato  spatio  ad 
legatos   mittendos,   nam  neque   sine  auctoritate  senatus  7 
ratum  quicquam  eorum  fore,  quae  cum  rege  ipsi  pepigis- 
sent,   et  explorari,    dum  beUo  necessariam  quietem  ipse 
hiems  daret,   senatus  auctoritatem  posse.     in  hanc  sen-  8 
tentiam  et  ceteri  sociorum  principes  concesserunt,  indutiis- 
que  datis  in  duos  menses,  et  ipsos  mittere  singulos  lega- 
tos  ad  senatum  edocendum,   ne   fraude  x'egis  caperetur, 
placuit.     adtHtum  indutiarum  pacto,   ut  regia  praesidia  9 
Phocide    ac    Locride    extemplo    deducerentur.     et    ipse  lo 


80  LIBER  XXXII,  36  —  38.  [a.  u.  c.  557] 

Quinctlus  cuin  sociorum  legatis  AimTiantlrum ,  Athama- 
num  rei^em,  ut  speciem  legationi  adiccrct ,  et  Q.  Fablum 
—  uxoris  Quincti  sororis  filius  crat  —  et  Q.  Fulvium  et 
Ap.  Claudium  misit. 

1  XXXVII.  Ut  ventum  Romam  est,  prlus  sociorum 
le^i-ati  quam  regis   auditi  sunt.     cetera  corum  oratio  con- 

2  vitiis  regis  consumpta  est;  moveruut  cum  maxime  sena- 
tum  demonstrando  maris  terrarumque  regionis  eius  situm, 

3  ut  omnibus  adpareret,  si  Demetriadem  in  Tliessalia,  Chal- 
cidem  in  Euboea,  Corinthum  in  Achaia  rex  teneret,  non 

4  posse  liberani  Graeciam  esse,  et  Ipsum  Phihppum  non 
contumelioslus  quam  verius  compedes  eas  Graeclae  ad- 

5  pellare.  legati  deinde  regls  intromissi;  qulbus  longiorem 
exorsls  oratlonem  brevls  interrogatlo,  cessurusne  iis  tribus 
urbibus  esset,  sermonem  incidit,  cum  mandati  slbi  de  is 
nominatlm  negarent  qulcquam.  sic  Infecta  pace  regii 
dimissi;  Qulnctio  liberum  arbitrium  pacis  ac  belll  permls- 

6  sum.  quo  ut  satis  adparuit  non  taedere  belll  senatum, 
et  ipse  victoriae  quam  pacls  avidlor  neque  conloqulura 
postea  Phlhppo  dedit  nequc  legatlonem  aham  quam  quae 
omni  Graecia  decedi  nuntlaret  admissmavm  dixit. 

1  XXXVIII.  Phihppus  cum  acle  decernendum  videret 
et  undique  ad  se  contrahendas  vires,  maxime  de  Achaiae 

2  urbibus,  regionis  ab  se  dlversae,  et  magis  tamen  de  Argis 
quam  de  Corlntho  solllcitus,  optimum  ratus  Xabldi  eam 
Lacedaemonlorum  tyi*anno  vehit  fiduciariam  dare,  ut 
victori  sibl  restitueret,  si  quld  adversi  accldlsset,  Ipse 
haberet,  Phlloch,  qul  Corintho  Argisque  praeerat,  scriblt, 

3  ut  tjTannum  I])se  conveniret.  Philocles,  praeterquam 
quod  iam  venlebat  cum  munere,  adicit,  ad  plgnus  futurac 
regi  cum  tyranno  amicitiae,  fihas  suas  regem  Nabldls  fillls 

4  matrimonio  coniungere  velle.  tyrannus  prlmo  negare, 
ahter  m-bem  eam  se  accepturum,  nlsi  Argivorum  Ipsorum 

5  decreto  accersltus  ad  auxilium  urbls  esset,  delnde,  ut 
frequentl  contione  non  aspernatos  modo,  sed  abominatos 
etiam  nomen  tyrannl  audivit,  causam  se  spohandl  eos 
nactum  ratus,   tradere  ubi  vellet  urbem  Philoclen  lusslt. 

G  nocte  ignaris  omnibus  acceptus  in  urbem  est  tjraunus, 
prima    hice    occupata    omnia    supcriora    loca    portaeque 


LIBER  XXXII,  38.  39.  [a.  C.  197]  81 

clausae.  paucis  principiura  inter  primum  tumultum  elapsis  7 
eorum  absentium  clireptae  fortunae,   praesentibus  aurum 
atque   argentum   ablatum,   pecuniae   imperatae  ingentes. 
qui  non  cunctauter  contulere  sine  contumelia  et  lacera-  8 
tione  corporum  dimissi,  quos  occulere  aut  retrahere  ali- 
quid  suspitio  fuit  in  servilem  modum  lacerati  atque  ex- 
torti.     contione    inde    advocata    rogationes    promulgavit,  y 
unam  de  tabulis  novis,  alteram  de  agro  viritim  dividendo, 
duas  faces  novantibus  res  ad  plebem  in  optimates  accen- 
dendum. 

XXXVIIII.    Postquam  in  potestate  Argivorum  civi-  i 
tas  erat,  nihil  eius  memor  tyrannus,  a  quo  eam  civitatem 
et  in  quam  condicionem  accepisset,   legatos  Elateam  ad  2 
Quinctium  et  Attalum  Aeginae   hibernantem  mittit,   qui 
nuntiarent  Argos   in  potestate   sua   esse:    eo   si   veniret 
Quinctius  ad  conloquium,  non  diffidere,  sibi  omnia  cum 
eo  conventura.     Quiuctius,  ut  eo  quoque  praesidio  Phi-  3 
Hppum  nudaret,   cum  adnuisset   se  venturum,   mittit  ad 
Attalum,   ut  ab  Aegina  Sicyonem  sibi  obcurreret;    ipse  4 
ab  Anticyra  decem  quinqueremibus,   quas  iis  forte  ipsis 
diebus  L.  Quinctius  frater  eius  adduxerat  ex  hibernis  Coi- 
cyrae,  Sicyonem  tramisit.    iam  ibi  Attahis  erat ;  qui  cum  5 
tyranno  ad  Romanum  imperatorem,   non  Eomano  ad  ty- 
rannum  eundum  diceret,   in  sententiam  suam  Quinctium 
traduxit,   ne  in  urbem   ipsam  Argos   iret.     haud  procul  G 
urbeMycenica  vocatur;  in  eo  loco  ut  congrederentur  con- 
venit.     Quinctius  cum  fratre  et  tribunis  militum  paucis,  7 
Attahis  cum  regio  comitatu,  Xicostratus  Achaeorum  prae- 
tor   cum   auxiharibus   paucis   venit.      t}Tannum  ibi   cum  8 
omnibus  copiis  opperientem  invenerunt.     progressus  ar- 
matus  cum  satellitibus  armatis  est  in  medium  fere  inter- 
iacentis  campi;  inermis  Quinctius  cum  fratre  et  duobus 
tribunis  mihtum,  inermi  item  regi  praetor  Achaeorum  et 
unus  ex  purpuratis  latus  cingebant.    initium  sermonis  ab  9 
excusatione  tyranni  ortum,  quod  armatus  ipse  armatisque 
saeptus,   cum  inermes  liomanum  imperatorem  regemque 
cerneret,   in   conloquium   venisset:   neque   enim   se   illos 
timere  dixit,  sed  exules  Argivorum.     inde  ubi  de  condi-  lo 
cionibus  amicitiae  coeptum  agi  est,  Romanus  duas  postu- 

Livi  vul.  III.  (i 


82  LIBER  XXXII,  39.  40.  [a.  u.  c.  557] 

lare  res,  unam,  ut  bellura  cum  Achacis  finiret,  alteram, 
ut  adversus  Phllippum  mltteret  secum  auxilia.  ea  sc 
missurum  clixit;  pro  pace  cum  Achacis  indutiae  impe- 
tratae,  donec  bellum  cum  Phihppo  finiretur. 

1  XXXX.  De  Argis  quoque  disceptatio  ab  Attalo 
rege  est  mota,  cum  fraude  PhilocHs  proditam  urbem  vi 
ab  eo  teneri  argueret,  ille  ab  ipsis  Argivis  se  defenderct 

2  adcltum.  contionem  rcx  Argivorum  postulabat,  ut  id 
sciri  posset,  nec  tyrannus  abnuere;  sed  deductis  ex  urlje 
praesidiis  hberam  contionem  non  Inmixtis  Lacedaemoniis 
declaraturam,  quid  Arglvi  vcllent,  praeberi  debere  dice- 

■^  bat  rex,  t^Tannus  negavit  deducturum.     haec  dlsceptatlo 

4  slne  exitu  fuit.  de  conloquio  discessum  sesccntis  Crc- 
tenslbus  ab  tvranno  datls  liomano  iudutllsque  inter  Ni- 
costratum  praetorem  Achaeorum  et  Lacedaemoniorum 
tyrannum  in  quattuor  menses  factis. 

5  Inde  Quinctlus  Corinthum  est  profecti;s  et  ad  portam 
cum  Cretensium  cohorte  accessit,   ut  Philoch  jiraefecto 

6  urbls  adjiareret  tjrannum  a  Phlhppo  descisse.  Phllocles 
et  ipse  ad  imperatorem  Romanum  in  conloqulum  venit 
hortantlque,  ut  extemplo  transiret  urbemque  traderct,  Ita 
respondlt,  ut  dlstuhsse  rem  magis  quam  negasse  vldcre- 

7  tur.     a  Corintho  Quinctius  AnticjTam  traleclt,   inde  fra- 

8  trem  ad  temptandam  Acarnanum  gentem  misit.  Attalus 
ab  x\rgis  Sicyonem  est  profectus.  Ibi  et  clvltas  novis 
honoribus  veteres  regis  honores  auxlt  et  rex  ad  Id,  quod 
sacrum  ApolUnis  agrum  grandi  quondam  i^ecunia  rede- 

9  merat  is,  tum  quoque,  ne  sine  aliqua  muuificentla  prae- 
teriret  civitatem  soclam  atque  amlcam,  decem  talenta 
argenti  dono  dedlt  et  decem  milia  medlmnura  fruraenti. 

10  atque  ita  Cenchreas  ad  naves  redit.  et  Xabis  firmatis 
praesldlo  Argis  Lacedaemonem  rcgressus,  eum  ipse  vlros 
spohasset,  ad  feralnas  spollandas  uxoi*em  Argos  remlsit. 

11  ea  nunc  slngulas  inlustres,  nunc  sinud  plurcs  gcnere 
inter  se  iunctas  accersendo  blandlendoque  ac  ralnando 
non  aurum  modo  iis,  sed  postremo  vestem  quoque  raun- 
dumque  orancra  rauliebrem  adcmit. 


LIBER  XXXITI,  1.  [a.C.197]  83 


[PERIOCHA  LIBRI  XXXIII.] 

[T.  Quintius  Flamininus  proconsul  cum  Philippo  ad  Cynosce- 
phalas  in  Thessalia  acie  victo  debellavit.  L.  Quintius  Flaniininus 
ille  frater  proconsulis  Acarnanas,  Leucade  urbe  quod  caput  est 
Acarnanum  expugnata,  in  deditionem  accepit.  pax  petenti  Phi- 
lippo  Graecia  liberata  data  est.  Attalus  ab  Thebis  ob  subitam 
valetudinem  Pergamum  translatus  decessit.  C.  Sempronius  Tu- 
ditanus  praetor  ab  Celtiberis  cum  exercitu  caesus  est.  L.  Furius 
Purpurio  et  Claudius  Marcellus  consules  Boios  et  Insubres  Gallos 
subegerunt.  Marcellus  triumphavit.  Hannibal  frustra  in  Africa 
bellum  molitus  et  ob  hoc  Eomanis  per  epistulas  [ab]  adversae 
factionis  principibus  delatus  propter  metum  Romanorum,  qui 
legatos  ad  seuatum  Carthaginiensium  de  eo  miserant,  profugus 
ad  Antiochum  Syriae  regem  se  contulit  bellum  adversus  Romanos 
parantem.] 


TITI  LIYI 

AB  VEBE  CONDITA 

LIBEE  XXXIII. 

L    Haec  per  hiemein  gesta.   initio  autem  veris  Quin-  i 
ctius  Attalo  Elatcam  excito  Boeotiorum  gentem,  incertis 
ad  eam   diem   animis   fluctuantem,   dicionis   suae   facere 
cupiens,  profectus  per  Phocidem  quinque  milia  ab  Thebis, 
quod  caput  est  Boeotiae,  posuit  castra.    inde  postero  die  2 
[cum]    unius   signi    railitibus   et  Attalo   legationibusque, 
quae  frequentes  undique  convenerant,  pei-git  ire  ad  urbem, 
iussis  legionis  hastatis  —  ea  duo  miha  militum  erant  — 
sequi  se  mille  passuum  intervallo  distantis.     ad  medium  3 
fernie  viae   Boeotiorum  praetor  Antiphikis   obvius   fuit; 
cetera  multitudo  e  muris  adventum  imperatoris  Komani 
regisque  prospeculabatur.      rara   arma  paucique   milites  4 

6' 


84  LIBER  XXXIII,  1-3.  [a.ii  c.  557] 

circa  cos  adparebnnt;  hastatos  scqucntcs  procul  anfractus 
5  viaruni  vallesque  intericctae  occulcbant.     cuin  iam   acl- 

propinquarct  urbi,  velut  obviam  cgredicntcin  turbam  sa- 

lutaret,  tardius  iucedebat.  causa  erat  morac,  ut  hastati 
C  conscquerentur.     oppidani,  ante  lictorem  turba  acta,  in- 

secutum  confestini  agmen  armatorum  non  ante  quam  ad 

7  hospitium  imperatoris  vcntum  est  conspexere.  tum  velut 
prodita  dolo  Antiphili  praetoris  urbc  captaque  obstipu- 
erunt  omnes.  ct  adparebat  nihil  hberae  consuhationis 
conciho,   quod  in  diem  posterum  indictum  erat  Boeotis, 

8  rehctum  esse.  tcxerunt  dolorem,  quem  et  nequiquam  et 
non  sine  periculo  ostendissent. 

1  II.  In  conciHo  Attahis  primus  vcrba  fecit.  orsus  a 
maiorum  suorum  suisque  et  communibus  in  omncm  Grac- 

2  ciam  et  propriis  in  Bocotiorum  gcntem  meritis,  senior 
iam  et  infirmior,  quam  ut  contentioncm  dicendi  sustinerct, 

3  obmutuit  et  concidit.  et  dum  regem  auferunt  perferunt- 
que   parte   menibrorum   captum,   pauhsper   contio   inter- 

4  missa  est.  Aristaenus  indc  Achaeorum  praetor  eo  cum 
maiorc   auctoritate   auditus,    quod    non   alia   quam   quac 

5  Achaeis  suascrat  Bocotis  suadebat.  pauca  ab  ipso 
Quinctio  adiecta,  fidem  magis  Romanam  quam  arma  aut 

G  opes  extollente  verbis.  rogatio  inde  a  Plataeensi  Dicae- 
archo  lata  recitataque  [de  societate]  cum  Romanis  iun- 
gcnda,   nullo   contra   diccre   audente,    omnium   Boeotiae 

7  civitatum  suff^ragiis  accipitur  iubeturquc.  conciho  dimisso 
Quinctius  tantum  Thebis  moratus,  quantum  Attah  repens 

8  casus  coegit,  postquam  non  vitae  praesens  pcricuhmi  vis 
morbi   adtulisse,    sed  membrorum    debiHtatem   visa   est, 

9  rehcto  eo  ad  curatlonem  necessariam  corporis,  Ehitcam, 
unde  profectus  erat,  redit  Boeotis  quoque,  sicut  prius 
Achaeis,  ad  societatem  adscitis  et,  quoniam  tuta  ea 
pacataque  ab  tergo  rehnqucbantur,  omnibus  iam  cogita- 
tionibus  in  Phlhppum  et  quod  rcHcum  belh  erat  con- 
vcrsls. 

1  III.   Phihppus  quoque  primo  vcre,  postquam  legati  ab 

2  Roma  niliil  pacati  rettulerant,  dilectum  per  omnla  opplda 
rcgni  liabere  instituit  in  magna  inopia  iuniorum.  ab- 
sumpserant  enim  pcr  nudtas  iam  actates  contlnua  bella 


LIBER  XXXIII,  3.  4.  [a.  C.  197]  85 

Macedonas;    ipso   quoque    regnante   et  navallbus    bellis  3 
adversus   Rhodios   Attalumque   et   terrestribus   adversus 
Romanos  ceciderat  magnus  nunierus.     ita  et  tirones  ab  4 
sedecim  annis  milites   scribebat,   et  emeritis  quidam  sti- 
pendiis,  quibus  modo  quicquam  reliqui  roboris  erat,  ad 
signa  revocabantur.    ita  suppleto  exercitu  secundum  ver-  j 
num  aequinoctium  omnis  copias  Dium  contraxit,   ibique 
stati^is  positis  exercendo  cotidie  milite  hostem  opperieba- 
tur.     et  Quinctius  per  eosdem  ferme  dies  ab  Elatea  pro-  6 
fectus  praeter  Thronium  et  Scarpheam  ad  Thermopylas 
pervenit.     ibi  conciHun)  Aetolorum  Heracleam   indictum  7 
tenuit  consultantium,  quantis  auxihis  llomanum  ad  bel- 
lum  sequerentur.     cognitis   sociorum   decretis   tertio    die  8 
ab  Heraclea  Xynias  praegressus   in  confinio  Aenianum 
Thessalorumque  positis  castris  Aetolica  auxilia  opperie- 
batur.     nihil  morati  Aetoh  sunt:   Phaenea  duce  sescenti  y 
pedites  cum  equitibus  quadringentis  venerunt.  ne  dubium 
esset,  quid  expectasset,  confestim  Quinctius  movit  castra. 
transgresso    in    Phthioticum    agrum    quingenti   Gortynii  10 
Crctensium,  duce  G^^dante,  et  trecenti  Apolloniatae,  haut 
dispari  armatu,  se  coniunxere,  nec  ita  muho  post  Amy- 
nander  cum  Athamanum  peditum  ducentis  et  mille. 

Phihppus  cognita  profectione  ab  Elatea  Rornanorum,  1 1 
ut  cui  de  summa  reruni  adesset  certamen,    adhortandos 
mihtes  ratus,  muha  saepe  memorata  de  maiorum  virtu- 
tibus,  simul  de  mihtari  laude  Macedonum  cum  disseruis-  12 
set,  ad  ea,  quae  tum  maxime  animos  tenebant  quibusquc 
[erigi]  ad  aliquam  spem  poterant,  venit. 

IIH.    Acceptae   ad  Aoum   fiumen  in  angustiis  cladi  1 
ter  a  Macedonum  phalange  ad  Atracem  vi  pulsos  Roma- 
nos  obijonebat:   et  illic  tamen,  ubi  insessas  fauces  Epiri  2 
non  tenuissent,  primam  culpam  fuisse  eorum,  qui  negle- 
genter  custodias  servassent,  secundam  in  ipso  certamine  3 
levis    armaturae    mercennariorumque   militum;   Macedo- 
num  vero  phalangem  et  tunc  stetisse  et  loco  aequo  iusta- 
que   pugna   semper  mansuram  invictam.     decem   et  sex  4 
niilia  militum  haec  fuere,  robur  omne  virium  eius  regni. 
ad  hoc  duo  milia  caetratorum,   quos  peltastas  adpellant, 
Thracumque  et  IIlyriorLmj  —  Trallis  est  nomen  gentis  — 


SG  LIBER  XXXIII,  4-G.  [a.u.  c.557] 

5  par  numerus  bina  milia  erant,  et  rnixti  ex  pluribus  gen- 
tibus  mercede  conducti  auxiliares  niille  ferme  et  quingenti, 
et  duo  railia  equitum.     cum  iis  copiis  rex  hostem  oppe- 

6  riebatur.  Romanis  ferme  par  numerus  erat;  equitum 
copiis  tantum,  quod  Aetoli  accesserant,  superabant. 

1  V.  Quinctius  ad  Tliebas  Phthioticas  castra  cum  mo- 
visset,  spem  nactus  per  Timonem  principem  civitatis 
prodi  urbem,  cum  paucis  equitum  levisque  armaturae  ad 

2  muros  successit.  ibi  adeo  frustrata  spes  est,  ut  non  ccr- 
tamen  modo  cum  erumpentibus,  sed  periculum  quoque 
atrox  subiret,  ni  castris  exciti  repente  pedites  equitesque 

3  in  tempore  subvenissent.  et  postquam  nihil  conceptae 
temei^e  spei  succedebat,  urbis  quidem  amplius  temptan- 

4  dae  in  praesentia  conatu  absistit;  ceterum  satis  gnarus 
iam  in  Thessalia  regem  esse,  nondum  comperto  quam  in 
regionem  venisset,  milites  per  agros  dimissos  vallum  cae- 
dere  et  parare  iubet, 

5  Yallo  et  iNIacedones  et  Graeci  usi  sunt,  sed  usum  nec 
ad  commoditatem  ferendi  ncc  ad  ipsius  munitionis  firma- 

6  mentum  aptaverunt.  nam  et  maiores  et  magis  ramosas 
arbores  caedebant  quara  quas  ferre  cum  armis  miles 
posset  et,  cum  casti*a  his  ante  obiectjs  saepsissent,  facilis 

7  molitio  eorum  valli  erat.  nam  et  quia  rari  stipites  ma- 
gnarum  arborum  eminebant  multique  et  validi  rami 
praebebant  quod  recte  manu  caperetur,  duo  aut  summum 

8  tres  iuvenes  conixi  arborem  unam  evellebant,  qua  evulsa 
portae  instar  extemplo  patebat,  nec  in  promptu  erat  quod 

9  obmolirentur.  Komanus  leves  et  bifurcos  plerosque  et 
triura  aut  cura  plurimura  quattuor  raraorum  vallos  caedit, 
ut  et  suspensis   ab   tergo  armis  ferat   pluris  simul  apte 

10  iniles;  et  ita  densos  obfigunt  inplicantque  rarais,  ut  neque 
[quis  cuiusque  palraae  stipes  neque]  quae  cuiusque  sti- 

11  pitis  palma  sit  pervideri  possit;  et  adeo  acuti  aliusque 
per  aliura  inraissi  radii  locum  ad  inscrendara  inanum  non 

12  relincunt,  ut  neque  prehendi  quod  trahatur,  neque  trahi, 
cura  intcr  se  innexi  rarai  vinculum  in  vicem  praebeant, 
possit;  et,  si  evolsus  forte  est  unus,  nec  loci  multura 
aperit  et  alium  reponere  perfacile  est. 

1         VI.   Quinctius  postero  die  vallum  secura  ferente  milite, 


LIBER  XXXIII,  G.  7.  [a.  C.  197]  87 

ut  paratus  omni  loco  castris  ponendis  esset,  progressus  2 
motlicum  iter  sex  ferme  milia  a  Piieris  cum  consedisset, 
speculatum,   in  qua  parte  Tliessallae  hostis  esset  quidve 
pararet,    misit.      circa  Larisam    erat   rex.      certior  iam  3 
factus   Romanum   ab   Thebis   Pheras    movisse,    defungi 
quam  primum  et  ipsc  certamine  cupiens  ducere  ad  hostem 
pergit,  et  quattuor  milia  fere  a  Plieris  posuit  castra.   inde  4 
postero  die  cum  expediti  utrimque  ad  occupandos  super 
urbem  tumulos   processissent,   pari  ferme   intervallo   ab 
iugo,  quod  capiendum  erat,  cum  inter  se  conspecti  essent, 
constiterunt,    nuntios   in   castra  remissos,    qui  quid  sibi,  5 
quoniam  praeter  spem  hostis  obcurrisset,  faciendum  esset 
consulerent,  quieti  opperientes.     et  illo  quidem  die  nullo  6 
inito  certamine  in  castra  revocati  sunt;  postero  die  circa 
eosdcm  tumulos  equestre  proelium  fuit,   in  quo  non  mi- 
nimum  Aetolorum  opera  regii  fugati  atque  in  castra  com- 
pulsi   sunt.      magnum   utris[que]  inpedimentum  ad   rem  7 
gerendam  fuit  ager  consitus  crebris  arboi'ibus   hortique, 
ut  in  suburbanis  locis,  et  coartata  itiuera  maccris  et  qui- 
busdam  locis  interchisa.   itaque  pariter  ducibus  consihum  8 
fuit  excedendi  ea   regione,   et  vehit  ex   praedicto   ambo 
Scotusam  petierunt,  Phihppus  spe  frumentandi  inde,  Ro- 
manus  ut  praegressus  conrumperet  hosti  frumenta.     per  9 
diem  totum,   quia  collcs  perpetuo  iugo  intererant,  nullo 
conspecta  inter   se   loco   agmina    ierunt.      Romani   [ad]  10 
Eretriain  Phthiotici   agri,  Philippus   super   amnem  On- 
chestum  posuit  castra.    ne  postero  quidcm  die,  cum  Phi-  ii 
hppus  ad  Mehimbiiun  quod  vocant  fScotusaei  agri,  Quin- 
ctius  circa  Thetideum  Pharsaliae  terrae  posuisset  castra, 
aut  hi  aut  ilh  ubi  iiostis  esset  satis  compertum  habuerunt. 
tertio  dic  primo  nimbus  cfFusus,  dein  cahgo  noctis  simil-  12 
lima  Romanos  metu  iusidiarum  tenuit. 

Vll.   Phihppus  maturandi  itineris  causa,  post  imbrem  i 
nubibus  in  terram  demissis  niliil  deterritus,   signa   ferri 
iussit.     sed  tam  densa  caligo  obcaecaverat  diem,  ut  ne-  2 
que  signiferi  viam  nec  signa  milites  cernerent,  agmen  ad 
inccrtos  chxmores  vagum  vehit  errore  nocturno  turbare- 
tur.     supergressi  tumulos,   qui  Cynosccphahie  vocantur,  3 
rehcta  ibi  statione  iirma  peditum  equitumque  posuerunt 


88  LIBER  XXXIII,  7.  8.  [a.  u.  c.  557] 

4  castrn.  Romanus  elsdem  ad  Thetideum  castrls  cum  se 
tcnulssct,  cxploratum  tamen,  ubl  hostls  essct,  decem  tur- 
mas  equitum  et  mlllc  pedltes  mlslt  monltos,  ut  ab  insl- 
diis,   quas   dies  obscurus   apcrtis   quoquc   locis  tecturus 

5  esset,  praecaverent.  ubi  ventum  ad  inscssos  tumulos  est, 
pavorc  mutuo  inlccto  vchit  torpentes  qulcverunt;  deln 
nuntlis  rctro  in  castra  ad  duccs  uilssls,  ubl  prlmus  terror  ab 
necopinato  visu  consedit,  non  diutius  certamine  abstitere. 

6  princlplo  a  paucis  procurrentlbus  Laccssita  pugna  cst,  dc- 
Inde  subsidils  tuentium  pulsos  aucta.  in  qua  cum  hautqua- 
quam  pares  liomani  ahos  super  alios  nuntios  ad  ducem 

7  mitterent  premi  sesc,  qulngenti  equites  et  duo  milla  pcdl- 
tum,  maxime  Aetolorum,  cum  duobus  tribunls  mllitum  pro- 

8  pere  mlssa  i-em  incHnatam  rcstituerunt,  versaque  fortuna 
Maccdoncs  laborantc^s  opem  regis  per  nuntios  inplorabant. 
sed,  ut  qul  nihil  minus  illo  die  propter  cffusani  cahgincm 
quam  prochum  cxpectasset,  magna  j^arte  hominum  omnis 
gcncrls  pabidutum  missa  allquamdlu  inops  consihi  trcpi- 

9  davit;  delnde,  postquam  nuntli  instabaut  et  iam  iuga 
montium  detexcrat  nebula  et  in  conspcctu  erant  jMacc- 
dones   in   tumulum   maxlme  cditum  intcr  alios  compulsi 

10  loco  sc  magls  quam  armis  tutantes,  commlttendam  rerum 
summam  in  dlscrlmen  utcumque  ratus,   ne   partis   indc- 

11  fensae  iactura  ficrct,  Athcnagoram  duceni  mercede  mlH- 
tantium  cum  omnlbus  practer  Thracas  auxlhis  et  equltatu 

12  Maccdonum  ac  Thessalorum  mittlt.  eorum  adventu  dc- 
pulsi  ab  iugo  E.omani  non  antc  rcstltcrunt  quam  in  pla- 

13  nlorcm  vallem  perveutum  est.  ne  cfFusa  detruderentur 
fuga,  plurimum  iu  Actolls  equitibus  praesidii  fuit.  is  longe 
tum  optlmus  eques  In  Graecla  erat;  pedlte  inter  finltimos 
vincel)antur. 

1  VIII.  Laetior  rcs  quam  pro  successu  pugnae  nim- 
tiata,  cum  ahi  super  ahos  recurrentes  ex  procho  clamarent 

2  fugere  pavidos  Romanos,  Invitum  et  cunctabundum  et 
dlcentem  [rcgcm]  temere  fieri,  non  locum  sibi  pLaccre, 
non  tempus,  perpuht,  ut  educcrct  omnes  copias  In  acicm. 

3  idem  et  E.omauus,  magis  necessitate  quam  occasionc 
pugnae  inductus,  fecit.  dcxtrum  cornu  clephantis  ante 
bigna  instructls  in  subsidlls  rchquit;  Lievo  cum  omui  Icvi 


LIBER  XXXIII,  8.  9.  [a.  C.  197]  89 

armatura  in  hostem  vadit,   simul  admoneus  cum  isdem  4 
Macedonibus  pugnaturos,  quos  ad  Epiri  fauces,  montibus 
flmiiinibusque  saeptos,  victa  naturali  difficultate  locorum 
expulissent  acieque  expugnassent,  cum  iis,  quos  P.  Sul-  5 
picii  prius  ductu  obsidentes  in  P]ordaeam  aditum  vicis- 
sent:    fama  stetisse,    non   viribus   Macedoniae  regnum. 
eam  quoque  famam  tandem  evanuisse.     iam  perventum  g 
ad  suos  in  ima  valle  stantes  erat,   qui  adventu  exercitus 
imperatorisque  pugnam  renovant  inpetuque  facto  rursus 
avertunt  hostem.   Phihppus  cum  caetratis  et  cornu  dextro  7 
peditum,  robore  Macedonici  exercitus,  quara  phalangem 
vocabant,  prope  cursu  ad  hostem  vadit,  Nicanori,  ex  pur-  8 
puratis  uni,  ut  cum  rehquis  copiis  confestim  sequatur  im- 
perat.    primo,  ut  in  iugum  evasit  et  iacentibus  ibi  paucis  9 
armis  corporibusque  hostium  proeHum  eo  loco  fuisse  pul- 
sosque  inde  Romanos   et  pugnari  prope  castra  hostium 
vidit,  ingenti  gaudio  est  elatus;    mox  refugientibus  suis  lo 
et  terrore  verso  paulispcr  incertus,  an  in  castra  reciperet 
copias,   trepidavit;    deinde   ut  adpropinquabat   hostis   et  ii 
praeterquara  quod  caedebantur  aversi  nec  nisi  defende- 
rentur  servari  poterant,   ne  ipsi  quidem  in  tuto  iam  re- 
ceptus  erat,  coactus  nondum  adsecuta  parte  suorum  peri-  12 
culura  summae  rerum  facere,  equites  levemque  armaturam, 
qui  in  proelio  fuerant,  dextro  in  cornu  locat  cum  caetratis. 
Macedonum  phalangem  hastis  positis,  quarum  longitudo  13 
inpedimento   erat,   gladiis   rem  gerere   iubet.      simul  ne  14 
facile  perrumperetur  acies,  dimidium  de  fronte  deraptum 
introrsus   porrectis   ordinibus   dupHcat,    ut  longa  potius 
quam  lata  acies  esset,  simul  et  densari  ordines  iussit,  ut 
vir  viro,  arma  armis  iungerentur. 

VIIII.  Quinctius  iis,  qui  in  proelio  fuerant,  inter  signa  1 
et  ordines  acceptis  tuba  dat  signura.     raro   alias  tantus  2 
claraor  dicitur  in  principio   pugnae   exortus;    nam   forte 
utraque  acies  simul  conchimavere,  nec  sohim  qui  pugna- 
bant,  sed  subsidia  etiam  quique  tum  maxirae  in  proeliura 
veniebant.     dextro   cornu  rex   loci  phu'imum   auxiho  ex  3 
iugis    ahioribus    pugnans    vincebat;     sinistro    tura    cum 
niaxirae  adpropinquante  phalangis  parte,   quae  novissimi 
agrainis   fuerat,    sine   ullo   ordine    trepidabatur.      raedia  4 


90  LIBER  XXXIII,  9. 10.  [a.  u.  c.  557] 

acies,  quae  propior  dcxtrum  cornu  erat,  stabat  spectaculo 
5  velut  nihil  ad  se  pertinentis  pugnae  intenta.  phalanx 
quae  venerat,  agnien  niagis  quani  acies  aptiorque  itineri 
G  quani  pugnae,  vixduni  in  iugum  evaserat.  in  hos  incom- 
positos  Quinctius,  quamquam  pedcm  referentes  in  dextro 
cornu  suos  cernebat,  elephantis  prius  in  hostem  actis  in- 
petum  facit,   ratus  partem  profligatam  cctera  tracturam. 

7  non  dubia  res  fuit;  extemplo  terga  vertere  IMacedones 
terrore  primo  bestiarura  aversi.     et   ceteri   quidem   lios 

8  pulsos  sequebantur;  unus  e  tribunis  militum  extemplo 
capto  consilio,  cum  viginti  signorum  miHtibus,  relicta  ea 
parte  suorum,   quae  haut  dubic   vincebat,   brcvi  circuitu 

9  dextrum  cornu  hostium  aversum  invadit.  nullam  aciem 
ab  tergo  adortus  non  turbasset;    ceterum  ad  communem 

10  omnium  in  tali  re  trepidationcm  accessit,  quod  phahmx 
Macedonum  gravis  atque  inmobilis  nec  circumagere  se 
poterat  nec  hoc  qui  a  fronte  paulo  ante  pedem  referentcs 

11  tunc  ultro  territis  instabant  patiebantur.  ad  hoc  loco 
etiara  premebantur,  quia  iugum  ex  quo  pugnaverant, 
dum  per  proclive  pulsos  insecuntur,  tradiderant  hosti  ad 
terga  sua  circumducto.  paulisper  in  medio  caesi,  deinde 
omissis  plerique  armis  capessunt  fugam. 

1  X.  Philippus  cum  paucis  peditum  equitumque  primo 
turauhrai  altiorem  inter  ceteros  cepit,    [ut]  specularetur, 

2  quae  in  laeva  parte  suorum  fortuna  esset;  deinde,  post- 
quam  fugam  effusara  aniraadvertit  et  omnia  circa  iuga 
signis   atque   armis   fulgere,   tura   et  ipse   acie   excessit. 

3  Quinctius  cum  institisset  cedentibus,  repente  quia  erigentes 
hastas  Macedonas  conspexerat,   quidnam  pararent  incer- 

4  tus,  paulisper  novitate  rei  constituit  signa;  deinde,  ut 
accepit  hunc  raorem  esse  Macedonum  tradentium  sese, 

5  parcere  victis  in  animura  habebat.  ceterum  ab  ignaris 
mihtibus,  oraissam  ab  hoste  pugnam  et  quid  imperator 
vellet,  inpetus  in   eos  est  factus  et  primis  caesis  ccteri 

6  in  fugam  dissipati  sunt.  rex  eifuso  cursu  Terape  petit. 
ibi  ad  Gonnos  diera  unum  substitit  ad  excipiendos,  si  qui 
proelio  superessent.  Komani  victores  in  castra  hostiuni 
spe  praedae  [inruunt]:    ca  magna  iam  [ex  parte]  direpta 

7  ab  Aetolis  inveniunt.     caesa  eo  die  octo  milia  hostium, 


LIBER  XXXIII,  10—12.  [a.  C.  197]  91 

[quinque]  capta.    ex  victoribus  septingenti  ferme  cecide- 
runt.    si  Valerio  qui  credat,  omnium  rerum  inmodice  nu-  8 
merum  augenti,   quadraginta  milia  hostium  eo  die   sunt 
caesa;  capta  —  ibi  modestius  mendacium  est  —  quinque 
milia   septingenti,    signa  militaria  ducenta  undequinqua- 
ginta.     Cbmdius  quoque   duo   et  triginta   milia   hostium  a 
caesa  scribit,  capta  quattuor  milia  et  trecentos.    nos  non  lO 
minimo   potissimum   numero   credidimus,   sed  Polybium 
secuti  sumus,   non  incertum  auctorem  cum  omnium  Ro- 
manarum  rerum  tum  praecipue  in  Graecia  gestarum. 

XI.  Philippus  conlectis  ex  fuga,   qui  variis  casibus  1 
pugnae  dissipati  vestigia  eius  secuti   fuerant,   missisque 
Lnrisam   ad   commentarios   regios   comburendos,    ne  in 
hostium  venirent  potestatem,   in  Macedoniam  concessit. 
Quinctius  captivis  praedaque  venundatis  [partim],  partim  2 
militi  concessis   Larisam   est  profectus,    hautdum    satis 
gnarus  quam  regionem  petisset  rex  quidve  pararet.     ca-  3 
duceator  eo  regius  venit,  specie  ut  indutiae  essent,  donec 
tollerentur  ad  sepukuram  qui  in  acie  cecidissent,  re  vera 
ad  petendam  veniam  legatis  mittendis.   utrumque  ab  Ko- 
mano  impetratum.     adiecta  etiam  illa  vox,   bono  animo  4 
esse  regem  ut  iuberet,  quae  maxime  Aetolos  obfendit  iam 
tumeutis    querentisque    mutatum    victoria    impei'atorem: 
ante  pugnam  omnia  magna  parvaque  communicare  cum  5 
sociis  solitum;    nunc  omnium  expertes  consiliorum  esse, 
suo  ipsum  arbitrio  cuncta  agere,   cum  Philippo  iam  gra-  6 
tiae  privatae  locum  quaerere,   ut  dura  atque  aspera  belli 
Aetoli  exhauserint,  pacis  gratiam  et  fructum  Romauus  in 
se  vertat.    et  haut  dubie  decesserat  iis  aliquantum  hono-  7 
ris;    sed  cur  neglegerentur  ignorabant.     donis  regis  in- 
minere   credebant   invicti  ab  ea  cupiditate  animi  viruni; 
sed  et  suscensebat  non  inmerito  Aetohs  ob  insatiabilem  8 
aviditatem  praedae  et  adrogantiam  eorum  victoriae  glo- 
riam  in  se  rapientium,   quae  vanitate  sua  omnium  aures  9 
obfendebat,  et  Philippo  sublato,  fractis  opibus  Macedonici 
regni  Aetolos  habendos  Graeciae  dominos  cernebat,     ob  10 
eas   causas    multa    sedulo,    ut  viliores  levioresque   aput 
omnis  essent  et  viderentur,  fsxciebat. 

XII.  Indutiae  quindecim  dierum  datae  hosti  crant  et  i 


92  ltbp:r  xxxui,  12. 13.  [a.  u.  c. 557] 

cum  ipso  rege  constitutum  conloqulum;  cuius  priusquam 

2  tcmpus  veniret,  in  consilium  advocavit  socios.  rcttulit, 
quus  lcges  pacis  placeret  dici.  Amynander  Athamanum 
rex  paucis  senteutiam  absolvit:  ita  componendam  paccm 
esse,   ut  Graecia  etiam  abscntibus  Romanis  satis  potens 

3  tuendae  simul  pacis  libertatisque  esset.  Aetolorum  as])e- 
rior  oratio  fuit,  qui  pauca  praefati:  recte  atque  ordine 
imperatorem  Homanum  facere,   quod,   quos  belli   socios 

4  liabuisset,  cum  iis  communicaret  pacis  consilia.  falli 
autem  eum  tota  re,  si  aut  liomanis  pacem  aut  Gracciae 
libcrtatcm  satis  firmani  se  credat  relicturum  nisi  Philippo 
aut  occiso  aut  regno  pulso;    quae  utraque  proclivia  esse, 

5  si  fortuna  uti  vellet.  ad  haec  Quinctius  negare  Aetolos 
aut  moris  Komanorum   memorem   aut   sibi   ipsis   conve- 

6  nientcm  sententiam  dixisse :  et  illos  prioribus  omnibus 
conciliis    conloquiisque   de   condicionibus    j^acis    semper, 

7^haut]  ut  ad  internecionem  bellaretur,  disseruisse  et  Ko- 
manos  praeter  vetustissimum  morem  victis  parcendi 
j)raecipuum  clemcntiae  documcntum  dedisse   pace  Han- 

8  nibali  et  Carthaginiensibus  data.  omittere  se  Carthagi- 
nienses;  cura  Philippo  ipso  quotiens  ventum  in  conlo- 
quiuin?  nec  umquam,  ut  cederct  regno,  actuni  esse.     an 

D  quia  victus  proelio  foret,  inexpiabile  bellum  factum?  cum 
armato  hoste  infestis  animis  concurri  debere,  advcrsus 
victos   mitissinmm   quemque   animum  maximum  habere. 

10  libertati  Graeciae  videri  o-raves  JMacedonum  ren;es;  ■ — • 
si  regnum  gensque  tollatur,  Thracas,  Illyrios,  Gallos  de- 
inde,  gentes  feras  et  iudomitas,  in  Macedoniam  se  et  in 

11  Graeciam  efFusuras.     ne  proxima  quaeque  amoliendo  ma- 

12  ioribus  gravioribusque  aditum  ad  se  facerent.  interfanti 
deinde  Phaencae  praetori  Aetolorum  testificantique,  si 
elapsus  co  tempore  Philippus  foret,  mox  gi-avius  cum 
rcbellaturum,    'desistite  tumultuari,'   inquit   'ubi  consul- 

13  tandum  est.  non  iis  condicionibus  inligabitur  pax,  [rex] 
ut  movere  bellum  possit.' 

1  Xni.  IIoc  dimisso  concilio  postero  die  rex  ad  fauces, 
quae  ferunt  in  Tempe  —  is  datus  erat  locus  conloquio  — , 

2  venit,   tcrtio   die  datur  ei  liomanorum  ac  sociorum  fre- 

3  quens  concilium.     ibi  Philij)pus   perquam  prudenter  iis, 


LIBER  XXXIII,  13.  14.  [a.  C.  197]  93 

sine  quibus  pax  impetrari  non  poterat,  sua  potius  volun- 
tate  omissis  quam  altercando  extorquerentur,  quae  priorc  4 
conloquio  aut  imperata  allomanis  aut  postulata  ab  sociis 
essent,  omnia  se  concetlere,  de  ceteris  senatui  permissu- 
rum  dixit.     quamquam   vel   inimicissimis  omnibus  prae-  5 
clusisse  vocem  videbatur,  Pliacneas  tamen  Aetolus  cun- 
ctis  tacentibus    'quid?   nobis,'   inquit   'Philippe,  reddisne  6 
tandem  Pharsalum  et  Larisam  Cremasten  et  Echinum  et 
Thebas  Phthias?'     cum  Phihppus   nihil   morai'i  diceret,  7 
quo  minus  reciperent,  disceptatio  inter  imperatorem  Ro- 
manum  et  Aetolos  orta  est  de  Thebis:  nam  eas  populi  8 
Romani  iure  belH  factas  esse  Quinctius  dicebat,  ciuod  in- 
tegris  rebus,  exercitu  ab  se  admoto,  vocati  in  amicitiam, 
cum   potestas   hbera  desciscendi  ab  rege   esset,  regiam 
societatem  Romanae  praeposuissent.     Phaeneas   et  pro  9 
societate  belh,    quae  ante  belhmi  habuissent  restitui  Ae- 
tolis  aecum  censebat  et  ita  in  foedere  primo  cautum  esse,  10 
ut  belh  praeda  rerum,  quae  ferri  agique  possent,  Roma- 
nos,   ager  urbesque   captae  Aetolos   sequerentur.     'vos'  11 
inquit  'ipsi'  Quinctius  'societatis  istius  leges  rupistis,  quo 
tempore  relictis  nobis  cumPhilippo  pacem  fecistis.    quae  12 
si  maneret,  captarum  tamcn  urbium  illa  lex  foret:  Thes- 
saliae  civitates  sua  voluntate  in  dicionem  nostram  vene- 
runt.'    haec  cura  omnium  sociorum  adsensu  dicta  Aetolis  13 
non  [in]  praesentia  modo  gravia  auditu,    sed  mox  etiam 
belli  causa  magnarumque  ex  eo  cladium  iis  fuerunt.   cum  14 
Philippo  ita  convenit,   ut  Demetrium  filium  et  quosdam 
ex  amicorum  numero  obsides  et   ducenta  talenta  daret, 
de  ceterisRomam  mitteret  legatos:  ad  eam  rcm  quattuor 
mensum  indutiae  essent.   si  pax  non  inpetrata  ab  senatu  15 
foret,  obsides  pecuniamque  reddi  Philippo  receptum  est. 
causa  Romano   imperatori  non  alia  maior  fuisse  dicitur 
maturandtre  pacis,  quam  quod  Antiochum  bellum  transi- 
tumque  in  Europam  moliri  constabat. 

XIIII.    Eodem  tempore  atque,   ut  quidam  tradidere,  1 
eodem  die  ad  Corinthum  Achaei  ducem  regium  Andro- 
sthenem   iusto  proelio   fuderunt.     eam   urbem  pro   arce  2 
habiturus  Philippus  adversus  Graeciae  civitates  et  prin- 
cipes  inde  evocatos   per  speciem  conloquendi,   quantum 


94  LIBER  XXXIII,  14.  15.  [a.  ii.  c.  557] 

cquituin  dare  Corintliii  ad  bellum  possent,  retlnuerat  pro 

3  obsidihus   et   praeter   quingentos   Macedonas   mixtosque 

4  ex  onini  gcnerc  auxiliorum  octingentos,  quot  iam  ante 
ibi  fuerant,  millc  Macedonum  eo  miscrat  et  mille  ac  du- 
centos  Illyrios,  Tliracasque  et  Cretcnscs,  qui  in  utraque 

5  parte  militabant,  octingentos.  his  additi  Boeoti  Thessa- 
liquc  et  Acarnanes  mille,  scutati  omnes,  et  [septingenti 
ex]  ipsorum  Corinthiorum  iuventutc,  impleta  ut  essent 
sex  milia  armatorum,  fiduciam  Androstheni  fecerunt  acie 

6  decernendi.  Nicostratus  praetor  Achaeorum  Sicyone 
erat  cum  duobus  milibus  pcditum,  ccntum  cquitibus,  sed 
inparcm  se  et  numero  et  genere  mihtum  cernens  moeni- 

7  bus  non  excedebat.  regiae  copiae  peditum  equitumquc 
vagae  Pellencnsem  et  Phliasium   et  Cleonaeum  asrrum 

8  depopulabantur.  postremo  exprobrantes  metum  hosti  in 
finis  Sicyoniorum  transcendebant,  navibus  etiam  circum- 

9  vecti  omnem  oram  Achaiae  vastabant.  cum  id  effusius 
hostes  et,  ut  fit  ab  nimia  fiducia,  neglegentius  etiam  fa- 
cerent,  Nicostratus  spem  nactus  nccopinantis  eos  adgre- 
diendi  circa  finitlmas  civitates  nuntium  occuhum  mittit, 

10  quo  die  et  quot  ex  quaque  civitate  armati  ad  Apelaurum 

11  —  Stymphahae  terrae  is  locus  est  —  convenircnt.  omni- 
bus  ad  diem  edictarn  paratis  profectus  inde  extemplo 
pcr  Phhasiorum   fines    nocte   Cleonas    insciis    omnibus, 

12  quid  pararet,  pervenit.  erant  autem  cum  eo  quinque 
miha  peditum,  ex  quibus  armaturae  lcvis  [mille],  et 
trecenti  equites.  cum  iis  copiis,  dimissis  qui  spccularen- 
tur  quam  in  partcm  hostcs  efFundercnt  sese,  opjocrie- 
batur. 

1  XV.  Androsthenes  omnium  ignarus  Corintho  profe- 
ctus  ad  Nemcam  —  amnis  est  Corinthiuni  [et]  Sicyonium 

2  interfluens  agrum  —  castra  locat.  ibi  partem  dimidiam 
exercitus  (dimissa  dimidiam  trifiiriam  di\isit)  et  omnes 
equites   discurrere   ad  dejDopulandos   simul  Pellenensem 

3  Sicyoniumque  agros  et  Phhasium  iubct.  haec  tria  diversa 
agmiiaa  discessere.  quod  ubi  Cleonas  ad  Nicostratum 
perlatum  est,   extcmj^lo  vahdam  mercennariorum  manum 

4  pracmlssam  ad  occupandum  sakum,  per  quem  transitus 
in  Corinthium  est  agrum,   ante  signa  equitibus  ut  prae- 


LIBER  XXXm,  15.  IG.  [a.  C.  197]  95 

grederentur  locatis  ipse  confestim  agmine  duplici  sequi- 
tur.     parte  una  mercennari  milites  ibant  cum  levi  arnia-  5 
tura,   altera   clipeati;   id  in   illarum   gentium  exercitibus 
robur  erat.    iam  haut  procul  castris  aberant  pedites  equi-  g 
tesque,  et  Thracum  quidam  in  vagos  palatosque  per  agros 
hostis  imjDetura  fecerant,  cum  repens  terror  castris  infei'- 
tur.     trepidare  dux,  ut  qui  hostes  nusquam  nisi  raro  in  7 
collibus  ante  Sicjonem  non  audentis  agmen  demittere  in 
campos  vidisset,  ab  Cleonis  quidem  accessuros  numquam 
credidisset.    revocari  tuba  iubet  vagos  a  castris  dilapsos.  s 
ipse  raptim  capere  arma  iussis  militibus  infrequenti  agmine 
porta  egressus  super  fiumen  instruit  aciem,  ceterae  copiae  9 
vix  conligi  atque  instrui  cum  potuissent,  primum  hostium 
inpetum  non  tulerunt.      Macedones  et  maxime  omnium  lO 
frequentes   ad  signa  fuerant  et  diu   ancipitem  victoriae 
spem   fecerunt;   postremo   fuga   ceterorum   nudati,    cum  n 
duae   iam   acies  hostium  ex  diverso,   levis   armatura  ab 
latere,   clipeati   caetratique  a  fronte  urgerent,  et  ipsi  re 
inclinata    jorimo   rettulere    pedem,    deinde    inpulsi  terga  12 
vertunt,   et  plerique  abiectis  armis,   nulla  spe  castrorum 
tenendorum    relicta    Corinthum    petierunt.      Nicostratus  1.3 
niercennariis   militibus   ad   hos    persequendos,   equitibus 
Thracumque  auxiliis  in  populatores  agri  Sicjonii  missis 
magnam  ubique  caedeni  edidit,   maiorem  prope  quam  in 
proelio   ipso.     ex  iis  quoque,   qui  Pellenen  Phliuntaque  U 
depopulati  erant,   incompositi  partim  omniumque  ignari 
ad  castra  revertentes  in  hostium  stationes  tamquam  in 
suas  inlati  sunt,   partim  ex  discursu  id  quod  ei'at  suspi-  15 
cati  ita  se  in  fugani  passim  sparserant,  ut  ab  ipsis  agre- 
stibus  errantes  circumvenirentur.   cecidcrunt  eo  die  mille  16 
et  quingenti,   capti  trecenti.     Achaia  omnis  magno  libe- 
rata  metu. 

XVI.    Priusquam  dimicaretur  ad  Cynoscephalas,  L.  1 
Quinctius  Corcyram  excitis  Acarnanum  principibus,  quae 
sola  Graeciae  gentium  in  societate  Macedonum  manserat, 
initium  quoddara  ibi  motus  fecit.     duae  autem   maxime  2 
causae  eos  tenuerant  in  araicitia  refris,   una  fides  insita 
genti,  altera  metus  odiumque  Aetolorura.    concilium  Leu-  3 
cadem   indictum  est.     eo  neque  cuncti  convenere  Acar- 


96  LIBEll  XXXIII ,  IG.  17.  [a.  n.  c.  557] 

nanum  populi  nec  iis  qui  convcncrant  idcm  placuit;   sed 
et  pi'incipcs  et  magistratus  perviccrunt,   ut  privatura  de- 

4  cretum  Komanac  societatis  fieret.  id  omnes  qui  abfu- 
crant  acgre  passi;  et  in  hoc  frcmitu  gentis  a  Pliilippo 
missi  duo  principes  Acarnanum  Androclcs  ct  Echedcmus 
non   ad    tollendum  modo   decretum   liomanae   societatis 

5  vakierunt,  sed  etiam,  ut  Archelaus  et  Bianor  principes 
gentis  ambo,  quod  auctores  eius  sententiae  fuissent,  pro- 
ditionis   in   concillo   damnax^cntur   et    Zeuxidae    practori, 

6  quod  de  ea  re  rctuHsset,  impcrium  abrogaretur.  rem 
tcmerariam,  sed  eventu  prosperam  damnati  fecerunt. 
suadentibus  namque  amieis,   cederent  tempori  et  Corcy- 

7  ram  ad  llomanos  abircnt,  statuerunt  obferre  se  multitu- 
dini  et  aut  eo  ipso  lenire  iras  aut  pati  quod  casus  tulis- 

8  set.  cum  se  frcqucnti  concilio  intuHssent,  primo  murmur 
ac  fremitus  admirantium,  silentium  mox  a  verccundia 
simul  pristinae  dignitatis  ac  misericordia  praesentis  for- 

9  tunae  ortum  est.  potestate  quoquc  dicendl  facta  principio 
suppHciter,  procedcnte  autem  oratione,  ubi  ad  crimina 
dihicnda  ventum  est,   cum  tanta  fiducia,   quantam  inno- 

10  centia  dabat,  disseruerunt;  postrcmo  uhro  aliquid  etiam 
queri  ct  castigare  iniquitatem  simul  in  se  crudeHtatem- 
que  ausi  ita  adfecerunt  animos,   ut  omnia,   quae  in  eos 

11  decreta  crant,  frequentes  toHerent  ncquc  eo  minus  rcde- 
undum  in  societatcm  PhiHppi  abnucndamquc  Komanorum 
amicitiam  censerent. 

1  XVII.  Leucade  haec  sunt  decreta.  id  caput  Acar- 
naniae  erat,  eoque  in  conciHum  omnes  popuH  convenie- 

2  bant.  itaque  cum  haec  repentina  mutatio  Corc^ram  ad 
lcgatum  Flamininum  perlata  esset,  extemplo  cum  cLasse 
profectus   Lcucadcm,    ad  Heraeum   quod  vocant  naves 

3  adpHcuit.  inde  cum  orani  genere  torraentorura  raachina- 
runique,   quibus  expugnantur  urbes,    ad  rauros  accessit, 

4  ad  primum  terrorem  ratus  incHnari  animos  posse.  post- 
quam  pacati  nihil  ostendebatur,  tura  vineas  turresque 
erigere  et  arietera  adraovere  muris  coepit. 

5  Acarnania  universa  inter  AetoHam  atque  Epirum  po- 
sita  solem  occidcntem  et  mare  Sicuhun  sjicctat.  Leuca- 
dia  nunc  insula  cst  vadoso  freto,   quod  perfossum  manu 


LIBER  XXXIII,  17.  18.  [a.  C.197]  97 

est,  ab  Acarnania  divisa;  tum  paeninsula  erat  occitlentis 
regione  artis  faucibus  cohaerens  Acarnaniae.    quingentos  7 
ferme  passus  longae  hae  fauces  erant,  latae  haut  aniphus 
centum   et  viginti.     in   iis   angustiis   Leucas   posita  est, 
colli  adphcata  verso  in  orientem   et  Acarnaniam.     ima  8 
urbis   plana   sunt,   iacentia   ad  raare,    quo   Leucadia   ab 
Acarnania  dividitur.      inde    terra   marique   expugnabihs 
est;   nam   et  vada  sunt  stagno  simihora  quam  mari  et 
campus   terrenus   omnis   operique   facihs.     itaque  multis  9 
simul  locis  aut  subruti  aut  ariete  decussi  ruebant  muri. 
sed  quam  urbs  ipsa  opportuna  obpugnantibus  erat,   tam 
inexpugnabiles  hostium  animi.     diem  ac  noctem  intenti  10 
reficere   quassata  muri,   obstruere   quae  patefacta  ruinis 
erant,   proeha  inpigre  inire  et  armis  magis  muros  quam 
se  ipsos  moenibus  tutari;  diutiusque  spe  Romanorum  ob-  11 
sidionem  eam  extraxissent,   ni  exules  quidam  Itahci  ge- 
neris  Leucade  habitantcs  ab  arce  mihtes  accepissent.   eos  12 
tamen  ex  superiore  loco  magno  cum  tumvihu  decurrentes 
acie  in  foro  instructa  iusto   proeho   ahquamdiu  Leucadi 
sustinuerunt.    interim  et  scahs  capta  muhis  locis  moenia  13 
et  per  stragem  lapidum  ac  ruinas  transcensum  in  urbem. 
iamque  ipse  legatus  magno  agmine  circumvenerat  pugnan-  n 
tes.     tum  pars  in  mcdio  caesi,   pars  armis  abiectis  dedi- 
derunt  sese  victori.     et  post  dies  paucos  audito  proeho,  15 
(pio  ad  Cynoscephalas  pugnatum  erat,  omnes  Acarnaniae 
popuh  in  dicionem  legati  venerunt. 

XVIIL    Isdem   diebus,   omnia  simul  inchnante  for-  1 
tuna,   Khodii   quoque  ad  vindicandam  a  Phihppo  conti- 
nentis  regionem  —  Peraeam  vocant  —  possessam  a  ma- 
ioribus    suis,    Pausistratum    praetorem  cum   octingentis  2 
Achaeis   peditibus,   mihe  et  octlngentis  fere  armatis   ex 
vai-io  genere  auxihorum  conlectis  raiserunt:  Gahi  et  Pi-  3 
suetae  et  Nisuetae  et  Taraiani  et  Trahi  ex  Africa  et  Lao- 
diceni  ex  Asia  erant.     cum  iis  copiis  Pausistratus  Ten-  4 
deba  in  Stratonicensi  agro,  locura  peroportunum,  ignaris 
regiis   qui  tenuerant   occupavit.     in   tempore   et  ad  [id]  5 
ipsum  excitum  auxihum,   mille  Achaei  pedites  cum  cen- 
tura   equitibus    supervenerunt;    Theoxenus    iis    praeerat. 
Dinocrates  regius  praefectus   reciperandi   castelh   causa  6 

Livi  vol.  IJI.  7 


98  LIBER  XXXIII,  18.  [;i.u.  C.557] 

pi-imo  castra   ad  ipsa  Tcndeba  movct,   iiide  ad  alterum 

7  castellum  in  Stratonicensi  agro,  Astragon  vocant.  omni- 
busque  ex  praesidiis,  quae  multifariam  disiecta  erant, 
devocatis  et  ab  ipsa  Stratonicea  Thessalorum  auxiliaribus 

8  ad  Alabanda,  ubi  liostes  erant,  ducere  pergit.  nec  Rhodi 
puLjnam  detractaverunt.     ita  castris  in  propinquo  locatis 

9  extemplo  in  acieui  descensum  est.  Dinocrates  quingentos 
INIacedonas  dextro  cornu,  laevo  Agrianas  locat,  in  mc- 
dium  accepit  contractos  ex  castellorum  —  Cares  maximc 
erant  —  praesidiis,  equites  coi-nibus  circumdat  et  Creten- 

10  sium  auxiliares  Tln-acumque.  Rhodi  Achaeos  dextro 
cornu,  sinistro  mercennarios  milites,  lcctam  peditum  ma- 

11  num,  habuere,  medios  mixta  ex  phuibus  gentibus  auxiha; 
equites  levisquc  armaturae  quod  erat  cornibus  circumie- 

12  ctum.  eo  die  steterunt  tantum  acies  utraque  super  ripam, 
qui  tenui  tum  aqua  interfluebat,  torrentis  paucisque  telis 
emissis  in  castra  receperunt  sese.  postero  die  eodem 
ordine  instructi  maius  aliquanto  proelium  quam  pro  nu- 

13  mero  edidere  pugnautium.     neque  enim  plus  terna  miha 
1-1  peditum  fuere  et  ceuteni  ferme  equites;  cetei'um  non  nu- 

mero  tantum  nec  armorum  genere,  sed  animis  quoque 
15  paribus  et  aequa  spe  puguarunt.     Achaei  primi  torreute 

superato  in  Agi'ianas  inpetum  fecerunt,  deinde  tota  prope 
IG  cursu  transgressa  amnem  acies  est.     diu  anceps  pugna 

stetit.      numero  xVchaei,   mille   ipsi,    quadringeutos   loco 

pepulere.  inclinato  deinde  laevo  cornu  in  dextrum  omnes 

17  conisi.     Macedones,  usque  dum  ordine  et  veluti  stipata 

18  phalanx  constabat,  moveri  nequiverunt;  postquam  laevo 
latere  nudato  circumagere  hastas  in  venientem  ex  trans- 
verso  hostem  couati  sunt,  turbati  extemplo  tumultum 
primo  inter  se  fecerunt,  terga  deinde  vertunt,  postremo 
abiectis  arrais  in  praecipitem  fugam  eftimduntur.  Bargy- 
lias   petentes    fugerunt:    eodem   et  Dinocrates    perfugit. 

19  Rhodii  quantum  diei  superfuit  secuti  receperunt  sese  in 
castra.  satis  constat,  si  coufestira  victores  Stratoniceara 
petissent,    recipi    eara    urbera   sine    certamine    potuisse. 

20  praetermissa  eius  rei  occasio  est,  dum  in  castellis  vicis- 

21  que  recipiendis  Peraeae  terapus  teritur.  interira  animi 
corura,  qui  Stratoniceara  praesidio  obtinebant,  confirraati 


LIBER  XXXIII,  18-20.  [a.  C.  197]  99 

sunt,     mox  et  Dinocrates  cum  iis  quae  proelio  superfu- 
erant   copiis    intravit    muros.      nequiquam  inde   obsessa  22 
obpugnataque  urbs  est,  nec  recipi  nisi  aliquanto  post  per 
Antiochum  potuit.     haec  in  Thessalia,   haec  in  Achaia, 
haec  in  Asia  per  eosdem  dies  ferme  gesta. 

Xyilll.    Philippus   cum   audisset  Dardanos,   trans-  i 
gressos  finis  ab  contemptu  concussi  tum  regni,  superiora 
Macedoniae  evastare,   quamquam  toto  prope  orbe  terra-  2 
rum,  undique  se  suosque  exigente  fortuna,  urgebatur,  ta-  3 
men  morte  tristius   ratus  Macedoniae  etiam  possessione 
pelli,   dilectu  raptim  per  urbes  Macedonum  habito  cum 
sex  milibus  peditum  et  quingentis  equitibus  circa  Stobos 
Paeoniae  inproviso  hostes  obpressit.      magna  mukitudo  4 
hominum  in  proelio,  maior  cupidine  praedandi  palata  per 
agros  caesa  est.     quibus  fuga  in  expedito  fuit  ne  tem- 
ptato  quidem  casu  pugnae  in  finis   suos   redierunt.      ea  5 
una  expeditione  non  pro  rehquo  statu  fortuuae  facta  re- 
fectis  suorum  animis  Thessalonicam  sese  recepit. 

Non  tara  in  tempore  Punicum  bellum  terminatum  g 
erat,  ne  simul  et  cum  Philippo  foret  bellandum,  quam 
oportune  iam  xVntiocho  ex  Syria  movente  bellum  Philip- 
pus  est  superatus;  nam  praeterquam  quod  faciHus  eum  7 
singuhs  quam  si  in  ununi  ambo  simul  contulissent  vires 
bellatum  est,  Hispania  quoque  sub  idem  tempus  magno 
tumultu  ad  bellum  consurrexit. 

Antiochus  cum  priore  aestate  omnibus,  quae  in  Coele  8 
Syria  sunt,  civitatibus  ex  Ptolemaei  dicione  in  suam  po- 
testatem    redactis    in  hiberna  Antiocheam    concessisset, 
nihilo  quietiora  ea  ipsis  aestivis  habuit.     omnibus  enim  9 
regni  viribus  conixus  cum  ingentis  copias  terrestris  mari- 
timasque   comparasset,    principio   veris  praemissis   terra 
cum  exercitu  filiis  duobus  Ardye  ac  JMithridate  iussisque 
Sardibus  se  opperiri,  ipse  cum  chisse  centum  tectarum  10 
navium  ad  hoc  levioribus  navigiis  cercyrisque  ac  lembis 
ducentis   proficiscitur,    simul  per  omnem   oram   CiHciae  11 
Lyciaeque  et  Cariae  temptaturus  urbes,  quae  in  dicione 
Ptolemaei  essent,  simul  PhiHppum  —  necdum  enim  de- 
bellatum  erat  —  exercitu  navibusque  adiutmnis. 

XX.    Muha  egregie  Rhodii  pro  fide  erga  populum  1 

7» 


100  LIBER  XXXIII,  20.  21.  [a.  u.  c.  557] 

Romaniini  proqnc  universo  nominc  Graccorum  teira  mari- 

2  cjuc  ausl  sunt,  nihil  magnificcntius  quani  quod  ca  tcm- 
pestate  non  territi  tanta  mole  inmincntis  bclli  leg-atos  ad 
regem  miserunt,  nc  Chclidonias  —  promunturium  Ciliciae 
est,  inchitum  foedere  antiquo  Atheniensiura  cum  regibus 
Persarum  —  superaret:  si  eo  fine  non  continerct  classem 

3  copias(iuc  suas,  se  obviam  ituros,  non  ab  odio  ullo,  scd 
ne  coniungi  eum  Philij^po  paterentur  et  inpedimento  esse 

4  Romanis  liberantibus  Graeciam.  Coi-accsium  eo  tempore 
Antiochus  operibus  obpugnabat,  Zcpliyrio  et  Sohs  et 
Aphrodisiade  et  Coryco  et,  superato  Anemurio  —  pro- 
munturium  id  quoque  CiHciae  est  — ,  Sclinunte  recepto. 

5  omnibus  his  ahisque  huius  orae  castellis  aut  metu  aut 
vohmtate  sine  certamine  in  dicioncm  acceptis  Coraccsium 

6  praetcr  spcm  clausis  portis  tenebat  eum.  ibi  lcgati  Rho- 
diorum  auditi.  et  quamquam  ca  legatio  erat,  quae  acccn- 

7  dere  regium  animum  possct,  tempcravit  irae  et  legatos  se 
Rhodum  missurum  respondit  iisque  mandaturum,  ut  re- 
novarcnt  vetusta  iura  cum  ea  civitate  sua  maiorumque 
suorum  et  vetax-cnt  eos  pertimescere  adventum  regis  niliil 

8  aut  iis  aut  sociis  eorum  noxiae  futurum  fraudive:  nam 
Romanorum  amicitiam  se  non  viohiturum  argumento  et 
suam  recentem  ad  eos  legationcm  esse  et  senatus  honori- 

9  fica  in  se  dccreta  responsaque.  tum  forte  legati  redicrant 
ab  Roma  comiter  auditi  dimissique,  ut  tempus  postulabat, 

10  incerto  adhuc  adversus  PhiHppum  eventu  bclli.  cum 
haec  legati  regis  in  contione  Rhodiorum  agercnt,  nuntius 
venit,  debellatum  ad  Cynosceplialas  esse.  hoc  nuntio 
accepto  Rhodii  dempto  mctu  a  Phihppo  omiserunt  consi- 

11  lium  obviam  eundi  classe  Antiocho,  ilhxm  altcram  curam 
non  omiserunt  tuendae  Hbertatis  civitatum  sociarum  Pto- 

12  lemaei,  quibus  belhmi  ab  Antiocho  inmincbat.  nam 
ahas  auxihis  iuverunt,  aHas  providendo  ac  praemonendo 
conatus  hostis  causaque  Hbertatis  fuerunt  Caunis,  Myndis, 

13  HaHcarnassensibus  Samiisque.  non  operae  est  persequi, 
ut  quacque  acta  in  his  locis  sint,  cum  ad  ea  quae  pro- 
pria  Romani  bcHi  sunt  vix  subficiam. 

1  XXI.  Eodem  tempore  Attahis  rex  aeger  ab  Thebis 
Pergamum    advectus    moritur    altcro    et    septuagensimo 


LIBER  XXXIII,  21.  22.  [a.  C.  197]  101 

anno,  cam  quattuor  et  quaclraglnta  annos  regnasset.   Imic  2 
viro  praeter  divitias  nihil  ad  spem  regni  fortuna  dederat. 
iis  simul  prudenter,    simul  magnifice  utendo  efFecit  pri- 
mum,   ut   sibi,   deinde,   ut   aliis   non  indignus    vidcretur 
regno,   victis  deinde  proelio  uno  Gallis,   quae  tum  gens  3 
recenti   adventu   terribilior   Asiae   erat,    regiuni   adscivit 
nomen,    cuius    magnitudini    semper    auimum    aequavit. 
summa  iustitia  suos  rexit,  unicam  fidem  sociis  praestitit,  4 
comis  uxori  ac  liberis  —  duos  superstites  liabuit  — ,  mi-  5 
tis  ac  munificus  amicis  fuit,   regnum  adeo  stabile  ac  fir- 
mum  reliquit,   ut  ad  tertiam  stirpem  iDOSsessio  eius  de- 
scenderet. 

Cum  hic  status  rerum  in  Asia  Graeciaque  et  Mace-  6 
donia  esset,  vixdum  tcrminato  cum  Philippo  bello,   pace 
certe   nondum  perpetrata,   ingens  in  Ilispania  ulteriore 
coortum  est  bellum.     JM.  Helvius  eam  provinciam  obti-  7 
nebat.      is   littei*is   senatum   certiorem   fecit   Culcham   et 
Luxinium  regulos  in  armis  esse,   cum  Culcha  decera  et  8 
septem  oppida,   cum  Luxinio   validas   urbes  Carmonem 
et  Baldonem,   in   maritima  ora  Malacinos  Sexetanosque 
etBaeturiam  omnera  et  quae  nondum  animos  nudaverint, 
ad  finitimorum  motus    consurrectura.     his   litteris  a  M.  9 
Sergio  praetore,  cuius  iurisdictio  inter  civis  et  peregrinos 
erat,   recitatis  decreverunt  patres,   ut  comitis  praetorum 
perfectis,   cui  praetori  provincia  Hispania  obvenisset,   is 
primo   quoque   terapore   de   bello  Plispaniae  ad  senatum 
referret. 

XXH.    Sub  idera  terapus  consules  Koraani  venerunt;  ] 
quibus  in  aede  Bellonae  senatum  habentibus  postulanti- 
busque  triuraphum  ob  res  prospere  bello  gestas  C.  Ati-  2 
nius  Labeo  et  C.  Afranius  tribuni  plebis,   ut  separatim 
de  triumpho  agerent  consules,   postuhirunt:    communem 
se  relationem  de  ea  re  fieri  non  passuros,  ne  par  honos 
in  dispari  merito  esset.    cum  Q.  INlinucius  utrique  Italiam  3 
proviuciam  obtigisse  diceret,  comrauni  auimo  consiHoque 
se   et   collegam  res   gessisse,   et  C._,Cornelius   adlceret,  4 
Boios  adversus  se  transgredientis  Padum,  ut  Insubribus 
Cenomanisque  auxllio  essent,   depopulante  vicos  eorum 
atque  agros  collega  ad  sua  tuenda  aversos  esse,  tribunl  5 


102  LIBEK  XXXIII,  22.23.  [a.  u.  c.  557.  558] 

res  tantas  bello  gessisse  C.  Cornelium  fatcri,  ut  non  ma- 
gis  cle  triumpho  eius  quam  de  honore  diis  inmortalibus 

6  Iiabcndo  dubitari  possit:  non  tamen  ncc  illum  nec  qucm- 
quam  alium  civem  tantum  gratia  atque  opil>us  valuisse, 
ut,  cum  sibi  meritum  triumphum  impetrasset,  colicgac 
eundem    honorem    inmeritum    inpudentcr    petenti   darct. 

7  Q.  Minucium  inLiguribus  levia  proelia,  vix  digna  dictu, 
fecisse,   in  Gallia   magnum   nnmerum  militum  amisisse. 

8  nominabant  etiam  tribunos  militum,  T.  luventium,  Cn. 
Ligurium   legionis  quartae:   adversa  pugna   cum  multis 

9  aliis  viris  fortibus,  civibus  ac  sociis,  cecidisse.  oppido- 
rum  paucorum  ac  vicorum  falsas  et  in  tempus  simulatas 

10  sine  ullo  pignore  deditioncs  fiictas  esgc.  hae  intcr  con- 
sules  tribunosque  altcrcationes  biduum  tcnuerunt,  victiquc 
pcrseverantia  tribunorum  consules  separatim  rettulerunt. 

1  XXIII.  C.  Cornelio  omnium  conscnsu  decretus  tri- 
umphus.  ct  Placentini  Cremonensesquc  addidcrunt  favo- 

2  i"em  consuli  gratias  agentes  commemorantesque,  obsidione 
sese   ab   eo  liberatos,  plerique  etiam,   cuin  aput  hostes 

3  essent,  servitute  exemptos.  Q.  Minucius  temptata  tan- 
tum  relatione,  cum  adversum  omnem  senatum  videret,  in 
monte  Albano  se  triumphaturum  et  iure  imperi  consularis 

4  ct  multorum  clarorum  virox*um  exemplo  dixit.  C.  Corne- 
lius  de  Insubribus  Cenomanisque  in  magistratu  trium- 
phavit.     multa  signa  milltaria  tulit,  multa  Gallica  spolia 

5  captivis  carpentis  transvcxit,  multi  nobiles  Galli  ante 
currum    ducti,    Inter   quos    quidam   Hamllcarcm    ducem 

G  Poenorum  fuisse  auctores  sunt.  ceterum  magis  in  se 
convertit  oculos  Cremonensium   Placentinorumque   colo- 

7  norum  turba  pilleatorum  currum  sequcntium.  acris  tulit 
in  triumpho  ducenta  triglnta  septem  milia  quingentos, 
argenti  blgati  undeoctoginta  milia.     septuagcni  aeris  mi- 

8  litibus  divisi,  duplex  equiti  centurionique.  Q.  Minucius 
consul  dc  Liguribus  Boisque  Gallis  in  monte  Albano  tri- 
umphavit.  is  triumphus  ut  loco  et  fania  rerum  gestarum 
et  quod  sumptum  non  erogatum  ex  aerario  omnes  scie- 
bant  inhonoratior  fuit,   ita  slgnis  carpentisque  et   spolis 

9  ferme  aequabat.  pecuniae  etiam  prope  par  summa  fuit: 
acris  tralata  ducenta  quinquaginta  quattuor  milia,  argenti 


LIBER  XXXIII,  23  — 25.  [a.  C.  197.19G]  103 

bigati  quinquaginta  tria  milia  et  ducenti.  militibus  cen- 
turionibusque  et  equitibus  idem  in  singulos  datum,  quod 
dederat  collega. 

XXIIII.     Secundum    triumphum   consularia  comitia  i 
habita.     creati  consules  L.  Furius  Purpurio  et  I\I.  Chiu- 
dius  Marcellus.     praetores   postero   die   facti  Q.  Fabius  2 
Buteo,  Ti.  Sempronius  Longus,  Q.  Minucius  Thermus, 
M'.  Acihus  Glabrio,  L.  Apustius  Fullo,  C.  LaeHus. 

Exitu  ferme  anni  litterae  a  T.  Quinctio  venerunt,  se  3 
signis  conlatis  cum  rege  Philippo  in  Thessalia  pugnasse, 
hostium  exercitum  fusum  fugatumque.    hae  htterae  prius  4 
in  senatu  a  Sergio  praetore,  deinde  ex  auctoritate  patrum 
in  contione  sunt  recitatae,   et  ob  res  prospere  gestas  in 
dies  quinque  supplicationes  decretae.     brevi  post  legati  5 
et  ab  T.  Quinctio  et  ab  rege  Phihppo  venerunt.     Mace- 
dones  deducti  extra  urbem  in  viham  pubhcam,  ibique  eis 
h)cus  et  lautia   praebita  et   ad   aedem  Bellonae   senatus 
datus.   ibi  haut  muha  verba  facta,  cum  Macedones,  quod-  6 
cumque  senatus  censuisset,  id  regem  facturum  esse  dice- 
rent.     decem  legati  more  maiorum,   quorum  ex  consiho  7 
T.  Quinctius  imperator  leges  pacis  Phihppo  daret,  decreti 
adiectumque,  ut  in  eo  numcro  legatorum  P.  Sulpicius  et 
P.  Vilhus  essent,    qui  consules  provinciam  Macedoniara 
obtinuissent. 

Cosanis  eo  die  postulantibus,   ut  sibi  colonorum  nu-  8 
merus  augeretur,  mihe  adscribi  iussi,  dum  ne  quis  in  eo  'j 
numero  esset  qui  post  P.  Cornehum  et  Ti.  Sempronium 
consules  hostis  fuisset. 

XXV.    Ludi  Romani  eo  anno  in  circo  scaenaque  ab  i 
aedilibus  curuhbus  P.  Corneho  Scipione  et  Cn.  Manlio 
Vulsone   et   magnihcentius   quam    ahas    facti    et    laetius 
propter  res  bello  bene  gestas  spectati  totique  ter  instau- 
rati.    plebeii  septies  instaurati.    M'.  Acihus  Glabrio  et  C.  2 
Laehus  eos  hidos  fecerunt  et  de  argento  nudtaticio  tria  3 
signa  aenea,  Cererem  Liberumque  et  Liberam,  posuerunt. 

L.  Furius  et  M.  Claudius  Marcelhis  consulatu  inito  4 
cum  de  provinciis  ageretur  et  Itaham  utri(jue  provinciam 
senatus  decerneret,  ut  Macedoniam  cum  Itaha  sortirentur 
tendebant.     Marcellus  provinciae  cupidior,   pacem  simu-  5 


104  LIBER  XXXIII ,  25.  2G.  [a.  u.  c.  558] 

latam  ac  fallacem  dicendo  et  rebellatm'um ,  si  exercitus 
inde  deportatus  esset,  regem,  dubios  sententiae  patres 
G  fcccrat.  et  forsitan  obtinuisset  consul,  ni  Q.  Marcius 
lialla  et  C  Atinius  Labeo  tribuni  plebis  se  intercessuros 
dixissent,  ni  prius  ipsi  ad  plebem  tulissent,  vellent  iube- 

7  rentne  cum  rege  Philippo  pacem  esse.    ea  rogatio  in  Ca- 

8  pitolio  ad  plebem  lata  est.  omnes  quinque  et  triginta 
tribus  'uti  i*ogas'  iusserunt.  et  quo  magis  pacem  ratam 
esse  in  Macedonia  vulgo  laetarcntur,  tristis  ex  Hispania 

9  adlatus  nuntius  effecit  vulgataeque  litterae,  C  Sempronium 
Tuditanum  jJi^oconsulem  in  citeriore  llispania  proelio 
victum,  exercitum  eius  fusum  fugatum,  multos  inlustris 
viros  in  acie  cecidisse,  Tuditanum  cum  gravi  vulnere  re- 

10  latum  ex  proelio  haut  ita  multo  jiost  expirasse.  consulibus 
ambobus  Italia  provincia  cum  iis  legionibus  quas  superiores 
consules  habuissent  decreta  et  ut  quattuor  legiones  novas 
scriberent,  duas  urbanas,  duas  quae  quo  senatus  censuisset 

11  mitterentur.  et  T.  Quinctius  Flamininus  (cum  duabus 
legionibus)  provinciam  eodem  exercitu  obtinere  iussus: 
imperium  ei  prorogatum  satis  iam  ante  videri  esse. 

1  XXVI.  Praetores  deinde  provincias  sortiti,  L.  Apu- 
stius  Fullo  urbanam  im-isdictionem,  M'.  Acilius  Glabrio 
inter   civis   et  peregrinos,   Q.  Fabius  Buteo   Hispaniam 

2  ulteriorem,  Q.  Minucius  Thermus  citeriorem,  C  Laclius 

3  Siciliam,  Ti.  Sempronius  Longus  Sardiniam.  Q.  Fabio 
Buteoni  et  Q.  Minucio,  quibus  Hispaniae  provinciae 
evenerant,   consules  legiones  singulas  ex  Cjuattuor  ab  se 

4  scriptis  quas  videretur  ut  darent  decretum  est  et  socium 
ac  Latini  nominis  quaterna  milia  peditum,  trecenos 
cquitcs,   iique   primo   quoque   tempore   in  provincias  ire 

5  iussi.  bellum  in  liispania  quinto  post  anno  motum  est 
f|uam  simid  cum  Punico  bello  fuerat  finitura. 

6  Priusquam  hi  praetores  ad  bellum  prope  novum,  quia 
tum  primum  suo  nomine  sine  ullo  Punico  exercitu  aut 
duce  ad  arma  ierant,  proficiscerentur  aut  ipsi  consules  ab 
urbe  moverent,  procurare,  ut  adsolet,  prodigia  quae  nun- 

7  tiabantur  iussi.  P.  Villius  eques  Romanus  in  Sabinos 
proficiscens   fulmine    ipse    equusque    exanimati    fuerant; 

8  aedls  Feroniac  in  Capenati  de  caclo  tacta  erat;    ad  Mo- 


LIBER  XXXIII,  26—28.  [a.  C.  196]  105 

uetae  duarum  hastarum  spicula  arserant;  lupus  Esquilina  9 
porta  ingressus,  frequentissima  parte  urbis,  cum  in  forum 
decurrisset,   Tusco  vico  atque  inde  Cermalo  per  portam 
Capenam  prope  intactus  evaserat.    haec  prodigia  maiori- 
bus  hostiis  sunt  procurata. 

XXVil.     Isdem   diebus   Cn.   Cornelius   Blasio,    qui  1 
ante  C.  Semjjronium   Tuditanum   citeriorem  Hispaniam 
obtinuerat,    ovans    ex    senatus    consulto    urbem   est  in- 
gressus.     tulit  prae  se  auri  mille  et  quingenta  quindecim  2 
pondo,   argenti   viginti   milia,    signati   denarium   triginta 
quattuor  milia  et  quingentos.     L.  Stertinius  ex  ulteriore  3 
Hispania,  ne  temptata  quidem  triumphi  spe,  quinquaginta 
miha  pondo  argenti  in  aerarium  intulit,   et  de  manubiis  4 
duos   fornices   in   foro  bovario  ante  Fortunae  aedem   et 
matris  Matutae,  unum  in  maximo  circo  fecit  et  his  forni- 
cibus  signa  aurata  inposuit.   haec  per  hiemem  ferme  acta.  5 

Hibernabat  eo  tempore  Elateae  T.  Quinctius,   a  quo 
cum  muha  socii  peterent,  Boeoti  petierunt  irapetraverunt- 
que,   ut  qui  suae  gentis  militassent  aput  Phihppum  sibi 
restituerentur.    id  a  Quinctio  facile  impetratum,  non  quia  6 
satis  dignos  eos  credebat,   sed  quia  Antiocho  rege  iam 
suspecto  favor  concihandus  nomini  liomano  aput  civitates 
erat.     restitutis  iis  confestim  adparuit,   quam  nulla  inita  7 
aput  Boeotos   gratia  esset.     nam   ad  Phihppum   legatos 
gratias  agentes  ei  pro  redditis  hominibus,   perinde  atque 
ipsis  iis  et  non  Quinctio  et  Romanis  id  datum  esset,  mi- 
serunt  et  comitiis  proximis  Boeotarchen  ob  nullam  aham  8 
causam    Brachyllem    quendam,    quam    quod    praefectus 
Boeotorum  aput  regem  mihtantium  fuisset,  fecerunt  prae-  9 
teritis  Zeuxippo  et  Pisistrato  ahisque,  qui  Romanae  socie- 
tatis  auctores  fuerant.     id  aegre  et  in  praesentia  hi  passi  10 
et  in   futurum   etiam  metum   ceperunt:    cum   ad  portas 
prope  sedente  exercitu  Romano  ea  fierent,   quidnam   se 
futurum  esse  profectis  in  Itaham  Romanis,   Phihppo  ex  11 
propinquo  socios  adiuvante  et  infesto  iis,    qui  partis  ad- 
versae  fuissent? 

XXVIII.   Dum  Romana  arma  in  propinquo  haberent,  1 
tollere  Brachyllem,  principem  fautorum  regis,  statuerunt. 
et  tempore  ad  eam  rem  capto,   cum  in  pubhco  epuhatus  2 


KX)  LIBER  XXXIir,  28.  [a.  u.  c.  558] 

revcrtcretur  domum  tcmulentus  prosequentibus  niollibus 

3  viris,  qui  ioci  causa  convivio  celcbri  interfuerant,  ab  sex 
armatis,  quoxaim  tres  Italici,  tres  Actoli  erant,  circum- 
ventus  occiditur.  fuga  comitum  ct  quiritatio  facta  et  tu- 
multus   per   totani  urbem   discurrentium  cum  luminibus. 

4  percussores  proxima  porta  evaserunt.  luce  prima  contio 
frequens  velut  ex  ante  indicto  aut  voce  praeconis  convo- 

5  cata  in  tlieatro  erat.  palam  ab  suo  comitatu  ct  obscenis 
illis  viris  fremebant  interfectum,   animis  autem  Zeuxip- 

G  pum  auctorem  destinabant  caedis.  in  praesentia  placuit 
comprehendi  eos  qui   simul   fuissent  quacstionemque  ex 

7  his  haberi.  qui  dum  quaeruntur,  Zcuxippus,  constanti 
anirao  avertendi  ab  se  criminis  causa  in  contionem  pro- 
gressus,   errare   ait  homiues,   qui  tam   atrocem   caedem 

8  pertinere  ad  illos  semiviros  crederent,  multaque  in  eam 
partem  probabiHter  argumentatus  quibus  fidem  aput  quos- 
dam  fecit,  numquam,  si  sibi  conscius  esset,  oblaturum  se 
mukitudini    mentionemve    eius    caedis    nullo    hicessente 

9  fticturum  fuisse.  alii  non  dubitare,  inpudenter  obviam 
crimiui  eundo  suspitioncm  avcrti.  torti  jDost  paulo  in- 
sontes,  cum  scirent  ipsi  nihil,  opinione  omnium  pro  indicio 
Zeuxippum  et  Pisistratum  nominaverunt  nuUo  adiecto,  cur 

10  scire  quicquam  viderentur,  argumento.  Zeuxippus  tamen 
cimi  Stratouida  quodam  nocte  perfugit  Tanagram,  suam 
magis  conscientiam  quam  indicium  iiominum  nulhus  rci 

1 1  consciorum  metuens.  Pisistratus  spretis  indicibus  Thebis 
mansit.  servus  erat  Zeuxippi,  totius  internuntius  et  mi- 
nister  rei,  quem  indicem  Pisistratus  timens  eo  ipso  timore 
ad  indicium  protraxit.     litteras  ad  Zeuxippum  mittit,  ut 

12  servuui  conscium  tollcret:  non  tam  idoneum  ad  ceLandam 
rem  eum  videri  sibi  quam  ad  agendam  fuerit.     has  qui 

13  tulerat  htteras  iussus  Zeuxippo  dare  quam  primum,  quia 
non  statim  conveniendi  eius  copia  fuit,  ilU  ipsi  servo 
quem  ex  omnibus  domino  fidissimum  credebat  tradit  et 
adicit,    a  Pisistrato   de    re    magno   opere  pertinente   ad 

it  Zeuxippum  esse.  conscientia  ictus,  cum  extemplo  tradi- 
turum  eas  adfirmasset,  apcrit  perlectisque  litteris  pavidus 
Thebas  refugit  et  ad  magistratus  indicium  defert.  et 
Zeuxippus   quidem   fuga   servi   motus   Anthedoncm,   tu- 


LIBER  XXXIII,  28.  29.  [a.  C.  196]  107 

tiorem  exilio  locum  ratus,  concessit;    de  Pisistrato  aliis-  i5 
que   quaestiones   tormentis   habitae   et   sumptum   suppli- 
cium  est. 

XXVIIII.   Efferavit  ea  caedes  Thebanos  Boeotosque  i 
omnis  ad  exsecrabile  odium  liomanorum,  credentis,  non 
sine  consilio  imperatoris  liomani  Zeuxippum   principem 
gentis  id  facinus  conscissc.     ad  rebellandum  neque  vires 
neque  ducem  habebant.     proximum  bello  quod  erat,   in  2 
latrocinium  versi,  alios  in  hospitis,  alios  vagos  per  hiberna 
milites  ad  vax"ios  commeantis  usus  excipiebant.     quidam  3 
in  ipsis  itineribus  ad  notas  latebras  ab  insidiantibus,  pars 
in  deserta  per  fraudem  deversoria  deducti  obprimebantur; 
postremo  non  tantum  ab  odio,  sed  etiam  aviditate  praedae  4 
ea  facinora  fiebant,   quia  negotiandi  ferme  causa  argen- 
tum  in  zonis  habentes  in  commeatibus  erant.    cum  primo  5 
pauci,  deinde  in  dies  phires  desiderarentur,  infamis  esse 
Boeotia  omnis  coepit  et  timidius  quam  in  hostico  egredi 
castris  miles.     tum  Quinctius  legatos  ad  quaerendum  de  g 
hitrociniis  per  civitates  mittit.    phu-imae  caedes  circa  Co- 
paidem  paludem  inventae:    ibi  ex  hmo  eruta  extractaque 
ex  stagno  cadavera  saxis  aut  amphoris,  ut  pondere  tra- 
herentur  in  profundum,   adnexa.     muha  facinora  Acrae- 
phiae  et  Coroneae  facta  inveniebantur.     Quinctius  primo  7 
noxios  tradi  sibi  iussit  et  pro  quingentis  mihtibus  —  tot 
enim  interempti  erant  —  quingenta  talenta  Boeotos  con- 
ferre.   quorum  cum  fieret  neutrum,  verbis  tantum  civitates  8 
excusarent    nihil    pubhco    consilio    factum    esse,    missis 
Athenas   et  in  Achaiam   lcgatis,   qui   testarentur   socios 
iusto  pioque  se  bello  persecuturum  Boeotos,  et  cum  parte  9 
copiarum  Ap.  Claudio  Acraephiam  ire  iusso,   ipse  cum 
parte  Coroneam  circumsidit  vastatis  prius  agris,   qua  ab 
Ehitea    duo    diversa    agmina    iere.      hac   perculsi    cLade  10 
Boeoti,  cum  omnia  terrore  ac  fuga  completa  essent,  lega- 
tos  mittunt.   qui  cum  in  castra  non  admitterentur,  Achaei 
Atheniensesque  supervenerunt.     phis  auctoritatis  Achaei  11 
habuerunt    deprecantes,    quia,    ni    impetrassent    pacem 
Boeotis,  belhun  simul  gerere  decreverant.     per  Achacos  12 
et  Boeotis  copia  adeundi  adloqucndique  Komanum  facta 
est,   iussisque   tradere  noxios  et  muhae  nomine  ti'iginta 


108  LIBER  XXXIII,  20—31.  [a.  u.  c.  558] 

confcrre    talcnta    pax    data ,     et    ab    obpugnatlonc    rc- 
ccssum. 

1  XXX.  Paucos  post  dies  dccem  legati  ab  Roma  vc- 
nerunt,  quorum  cx  consilio  pax  data  Philippo  in  has  leges 

2  est,  ut  oranes  Graccorum  civitates,  quae  in  Europa  quae- 
que  in  Asia  cssent,  libcrtatem  ac  suas  habcrent  leges: 
quae  carum  sub  dicionc  Philippi  fui.sscnt,  praesidia  cx 
his  Philippus  deduccret  vacuasquc  traderct  Romanis  antc 

3  Isthmiorum  tcmpus,  deduceret  et  ex  his,  quae  in  Asia 
essent,  EuromoPedasisque  et  Barg-yliis  et  laso  et  Myrina 

4  et  Abydo  et  Thaso  ctPcrintho;  cas  quoque  enim  placere 
liberas  esse,  de  Cianorum  libertate  Quinctium  Prusiae 
Bithynorum  regi  scriberc  quid  senatui  et  deccm  Icgatis 

5  placuisset,  captivos  transfugasque  reddere  Philij)pum  llo- 
manis  et  navis  omnis  tectas  traderc  praeter  quinque  et 
regiam  uuam  inhabilis  propc  magnitudiuis,  quam  scdecim 

6  versus  remorum  ag-ebant.  ne  plus  quinquc  milia  arma- 
torum    haberet    ncve    elephantum    ullum.     bellum   extra 

7  Maccdoniae  fines  nc  iniussu  scnatus  gereret.  millc  ta- 
lentum  daret  populo  Romano,  dimidium  praesens,  dimi- 

8  dium  pensionlbus  decem  annorum.  Valerius  Antias 
quaternum  millum  pondo  argcntl  vectigal  In  decem  annos 
inposltum  regl  tradlt ;  Claudius  In  annos  trlglnta  quaterna 
rallla  pondo  ct  duccua,  [in]  praesens  viglnti  milla  pondo. 

9  Idem  norainatira  adlectura  scriblt,  ne  cum  Euraene  Attali 

10  fillo  —  novus  is  tum  rex  erat  —  bcllum  gercret.  in  haec 
obsidcs  accepti,  inter  quos  Demetrlus  Phillppi  filius. 
adicit  Antlas  Valerlus,   Attalo  absentl  Aeglnam  insulam 

11  elephantosque  dono  datos,  etRhodils  Stratoniceam  Cariae- 
que  alias  urbes,  quas  Philippus  tenuisset:  Athenicnsibus 
insulas  datas  Lemnura,  Inibrum,  Delum,  Scyrum. 

1  XXXI.  Omnlbus  Gracciae  clvltatibus  hanc  paccm 
adprobantlbus  soli  Aetoli  decretum  legatorura  clam  mus- 

2  santcs  carpebant:  Ilttcras  inanis  vana  specle  Ilbertatis 
adumbratas  esse;  cur  enim  allasRomanls  tradi  urbes  nec 
nomlnari  eas,   alias   noralnari   et   slne   tradltlone   liberas 

3  iuberl  essc,  nlsi  quod  quae  in  Asia  sint  Ilbcrentur  longin- 
quitate  ipsa  tutiores,  quae  in  Graecia  sint,  ne  nominatae 
quidem  interclpiantur,  Corinthus  ct  Chalcls  et  Orcus  cum 


LIBER  XXXIII,  31.  32.  [a.  C.  196]  109 

Eretria  et  Demetriade?  nec  tota  ex  vano  criminatio  erat.  4 
dubitabatur  enim  de  Corintho  et  Chalcide  et  Demetriade, 
quia  in  senatus  consulto,  quo  missi  decem  legati  ab  urbc 
erant,   ceterae  Graeciae   atque  Asiae  urbes   haud  dubie 
Uberabantur,   de  iis  tribus  urbibus  legati,    quod  tempora  5 
rei  publicae  postulassent,  id  e  re  publica  fideque  sua  fa- 
cere  ac  statuere  iussi  erant.     Antiochus  rex  erat,   qucm  6 
transgressurum  in  Europam,   cum  primum  ei  vires  suae 
satis  placuissent,  non  dubitabant.     ei  tam  opportunas  ad 
occupandum  patere  urbes  nolebant.     ab  Elatea  profectus  7 
Quinctius  Anticyram  cum  decem  legatis  inde  Corinthum 
traiecit.   ibi  consilia  de  libertate  Graeciae  dies  prope  totos 
in    concilio    decem    legatorum    agitabantur.      identidem  8 
Quinctius,   hberandam  omnem  Graeciam,    si  Aetolorum 
linguas  retundere,  si  veram  caritatem  ac  maiestatem  aput 
omnis  nominis  liomani  vellent  esse,   si  fidem  facere,    ad  9 
Hberandam  Graeciara,   non  ad  transferendum  a  Philippo 
ad  se  imperium  sese  mare  traiecisse.     nihil  contra  ea  de  lO 
libertate  urbium  ahi  dicebant:    ceterum  ipsis  tutius  essc 
manere  pauHsper  sub  tutela  praesidii  Romani  quam  pro 
Phihppo   Antiochum    dominum    accipere.      postremo   ita  u 
decretum  est :  Corinthum  redderetur  Achaeis,  ut  in  xVcro- 
corintho  taraen  praesidium  esset;    Chalcidem  ac  Deme- 
triadem  retineri,  donec  cura  de  Antiocho  decessisset. 

XXXII.    Isthmiorum  statum  hidicrum  aderat,  sem-  i 
per  quidem  et  ahas  frequens  cum  propter  spectacuH  stu- 
dium  insitum  genti,  quo  certamina  omnis  generis  artium 
viriumque    et    pernicitatis    visuntur,    tum    quia    propter  2 
oportunitatera  loci  per  duo  diversa  maria  omnium  rerum 
usus  ministrantis  humano  gcneri  conciHum  Asiae  Grae- 
ciaeque  is  raercatus  erat;   tum  vero  non  ad  soHtos  modo  3 
usus  undique  convenerant,   sed  expectatione  erecti,   qui 
deinde  status  futurus  Graeciae,   quae  sua  fortuna  esset, 
aHi   aha   non  taciti   sohim  opinabantur,   sed   sermonibus 
etiam  ferebant  Eomanos  facturos;   vix  cuiquam  persua- 
debatur,  Graecia  omni  cessuros.     ad  spectaculum  conse-  4 
derant;  et  pracco  cum  tubicine,   ut  mos  est,  in  raediani 
aream,  unde  soHemni  carmine  hidicrum  indici  solet,  pro- 
cessit  et  tuba  silentio  facto  ita  pronuntiat:   'senatus  Ro-  5 


110  LIBER  XXXIII,  32-34.  [a.u.  c.558] 

manus  ct  T.  Qulnctius  inipcrator  Philippo  rcge  Macedo- 
nibusque  devictis  libcros,  inuiunes,  suis  leglbus  esse 
lubct  Corintliios,  Phoccnses,  Locrcnscsque  omnls  et  In- 
suhvm  Euboeam    et  Magnetas,   Thcssalos,  Perrhaebos, 

6  Achacos  Phthiotas.'  pcrccnsucrat  oumis  gentis,  quac 
sub  dlclonc  Philippi  regis  fuerant,  audita  voce  pracconis 
malus  gaudlum  fuit  quani  quod  tmlversum  homlncs  accl- 

7  perent;  vix  satls  credere  se  qulsque  audlsse  et  alil  alios 
Intuerl,  mlrabundl  vclut  ad  somnl  vanam  spcclem;  quod 
ad  queniquc  pertinebat,   suarum  aurlura   fidcl   mlnlmum 

8  crcdentes,  proximos  Interrogabant.  revocatus  praeco, 
cum  unusqulsque  non  audlre  modo,  sed  vldere  llbertatis 

9  suae  nuntlum  averet,  Itcrum  pronuntlavlt  cadem.  tum  ab 
certo  lam  gaudio  tantus  cum  chimore  plausus  cst  ortus 
totlcnsquc   repctitus,    ut   facile   adpareret  nlhll   omnium 

10  bonorum  multltudini  gratius  quam  llbcrtatem  csse.  ludl- 
crum  dcindc  Ita  raptim  j^cractum  est,  ut  nullius  nec  anlmi 
ncc  ocull  spcctaculo  Intentl  esscnt:  adco  unum  gaudlum 
pracoccupavcrat  omnlum  aliarum  scnsum  voluptatlum. 

1  XXXIII.    Ludis   vero  dimissls   cursu  prope  omnes 

2  tendere  ad  Impcratorcm  Komanum,  ut  rucntc  turba  in 
unum    adlrc,    contingcre    dcxtram   cuplentiura,    coronas 

3  lemnlscosquc  laclentlum  haut  procul  periculo  fuerlt.  scd 
erat  trium  ferme  ct  triginta  annoruni  et  cum  robur  iu- 
ventae,  tum  gaudium  ex  tam  Inslgni  gloriae  fructu  vlres 

4  suppeditabat.  nec  pracsens  tantummodo  efFusa  est  lae- 
tltia,  sed  per  multos  dlcs  gratis  et  cogltationlbus  et  ser- 

5  monlbus  renovata:  esse  aliquara  in  terrls  genteni,  quae 
sua  inpensa,  suo  labore  ac  perlculo  bella  gcrat  pro  liber- 

G  tate  allorura,  nec  hoc  finitinils  aut  proplnquae  vlcinltatls 

7  homlnibus  aut  terrls  contlncntibus  lunctls  pracstct,  scd 
maria  traiclat,  ne  quod  toto  orbe  terrarum  Inlustura  Ira- 
perlum  slt,  ublque  ius,  fas,  lex  potentisslma  sint.  una 
voce   praeconls    libcratas    omnis   Graeclae    atque   Aslae 

8  urbes.  hoc  spe  conclpere  audacls  aninil  fuisse,  ad  cfFe- 
ctum  adducere  et  virtutls  et  fortunae  Ingentls. 

1  XXXIIII.    Secundura  Istlmiia  Quinctius   et  deceni 

2  legatl  legationes  rcgum  gentiumque  audivere.  priml 
omnium  reo-Is  Antlochl  vocatl  lco-ati  sunt.    ils  eadcm  fere, 


LIBER  XXXm,  34.  35.  [a.  C.  196]  111 

quae  Eomae  egei*ant,   verba  siiie  fide  rerum  iactantibus 
nihil  iam  perplexe  ut  ante,  cum  dubiae  res  incolumiPhi-  3 
lippo  erant,  sed  aperte  denuntiatum,  ut  excederet  Asiae 
urbibus,    quae  Philippi    aut  Ptolemaei  regum  fuissent, 
abstineret  liberis  civitatibus  neu  quam  lacesseret  armis: 
et  in  pace  et  in  libertate  esse  debere  omnis  ubique  Graecas 
urbes.    ante  omnia  denuntiatum,  ne  in  Europam  aut  ipse  4 
transiret  aut  copias  traiceret.    dimissis  regis  legatis  con-  5 
ventus  civitatum  gentiumque  est  haberi  coeptus;  eoque  ma- 
turius  peragebatur,  quod  decreta  decem  legatorum  [in]  civi- 
tates  nominatim  pronuntiabantur.    Orestis  —  Macedonum  G 
ea  gens  est  — ,  quod  primi  ab  rege  defecissent,  suae  leges 
redditae.      Magnetes    et  Perrhaebi    et  Dolopes    quoque 
hberi  pronuntiati.     Thessalorum  genti  praeter  libertatem  7 
concessam  Achaei  Phthiotae  dati,   Thebis  Phthioticis  et 
Pharsalo  excepta.     Aetolos  de  Pharsalo  et  Leucade  po- 
stuLantes,   ut  ex  foedere  sibi  restituerentur,    ad  senatum 
i*eiecerunt.    Phocenses  Locrensesque,  sicut  ante  fuerant,  8 
adiecta  decreti   auctoritate   iis  contribuerunt.     Corinthus  9 
et  Triphyha  et  Heraea  — -  Peloponnesl  et  ipsa  urbs  est 
—  reddita  Achaeis.      Oreum  et  Eretriam  decem   legati  10 
Eumeni,  regls  AttaH  fiho,  dabant.    dissentiente  Quinctio 
ea  una  res  in  arbitrium  senatus  reiecta  est;  senatus  Hber- 
tatem   his   civitatibus    dedit   Carysto   adiecta.      Pleurato  H 
Lychnidus  et  Parthini  dati;  Illyriorum  utraque  gens  sub 
dicione  Philippi  fuerant.     Amynandrum  tenere  iusserunt 
castella,  quae  per  belH  tenipus  PhiHppo  capta  ademisset. 

XXXV.  Dimisso  conventu  decem  legati,  partiti  mu-  i 
nia  inter  se,  ad  Hberandas  suae  quisque  regionis  clvitates 
discesserunt,  P.  Lentuhis  BargyHas,   L.  Stertinius  He-  2 
phaestlam  et  Thasum  et  Thraeciae  urbes,  P.  ViHius  et  3 
L.  Terentius  ad  regem  Antlochum,  Cn.  CorneHus  ad  Phi- 
Hppum.     qui  de  mlnoribus  rebus  edltls  mandatis  percon- 
tatus,    si  consIHum  non  utile  solum,   sed  etiam  sahitare 
admittere   aurlbus   posset,    cum  rex    gratlas   quoque   se  4 
acturum  dlceret,  si  quid  quod  in  rem  suam  esset  expro-  5 
meret,  magno  opere  el  suasit,  quoniam  pacem  impetras- 
set,   ad  societatem  amicitlamque  petendam  mltteret  Ro- 
mam  legatos,  ne,  si  quid  Antiochus  moveret,  exspectasse  6 


112  LIBER  XXXIII,  35.36.  [a.  u.  c.  558] 

et    temporum    oportunltates    captasse    ad    rebellandura 

7  vidcri  posset.     ad  Tempe  Thessalica  Pliilippus  est  con- 

8  Ycutus.  qui  cum  se  missurum  extemplo  legatos  respon- 
disset,  Cornelius  Thermopylas,  ubi  frequens  Graecia 
statis  diebus  esse  solet  —  Pyhxicon  conventus  appellant 

9  — ,  venit;  Aetolos  praecipue  monuit,  constanter  et  fide- 

10  liter  in  amicitia  populi  Romani  permanerent.  Aetolorum 
principes  alii  leniter  questi  svmt,  quod  non  idem  erga 
suam  gentem  Romanorum  animus  esset  post  victorlara, 

11  qui  in  bello  fuisset;  alii  ferocius  incusarunt  exprobrarunt- 
que,  non  modo  vinci  sine  AetoHs  Philippum,  scd  ne  trans- 

12  ire  quidem  in  Graeciam  Komanos  potuisse.  adversus  ea 
respondere,  ne  in  altercationem  cresccret  res,  cum  super- 
sedisset  Romanus,  omnia  eos  aequa  impetraturos,  si  Ro- 
mam  misissent,  dixit.  itaque  ex  auctoritate  cius  decreti 
legati  sunt.     hunc  finem  bellum  cum  Philippo  habuit. 

1  XXXVI.  Cum  haec  in  Graecia  Macedoniaque  et 
Asia  gererentur,  Etruriam  infestam  prope  coniuratio  ser- 

2  vorum  fecit.  ad  quaerendam  obprimendamque  eam  JNl'. 
Acihus  Glabrio  praetor,  cui  inter  civis  peregrinosque 
iurisdictio  obtigerat,   cum  una  ex  duabus  legione  urbana 

3  est  missus,  alios  iam  congregatos  pugnando  vicit  —  ex 
his  muhi  occisi,  multi  capti  — ,  ahos  verberatos  crucibus 
adfixit,  qui  principes  coniurationis  fuerant,  alios  dominis 
restituit. 

4  Consules  in  provincias  profecti  sunt.  Marcellum  Boio- 
rum  ingressum  finis,  fatigato  per  diem  totum  milite  via 
facienda  castra  inter  tumulos  quosdara  ponentem  Coro- 
lamus  quidam  regulus  Boiorum  cum  magna  manu  ador- 

5  tus  ad  tria  milia  hominum  occidit;  et  inlustres  viri  aliquot 
in  illo  tumultuario  proelio  ceciderunt,  inter  quos  praefecti 
socium  T.  Sempronius  Gracchus  et  M.  lunius  Silanus  et 
tribuni  militum  de  legione  secunda  M.  Ogulnius   et  P. 

G  Claudius.  castra  tamen  ab  Romanis  inpigre  permunita 
retentaque,   cum  hostes  prospera  pugna  elati  nequicpiam 

7  obpugnasseut.  stativis  deinde  isdem  per  dies  aliquot 
sese  tenuit,   dum  et  saucios  curaret  et  [ex]  tanto  terrore 

8  animos  niilitmn  reficeret.  Boi,  ut  est  gens  rainime  ad 
morae  tacdium  ferendum  patiens,  in  castella  sua  vicosque 


LIBER  XXXIII,  36.  37.  [a.  C.  19G]  113 

passlm  dilapsi  siint.     Marcellus  Pado  coufestlin  tralecto  o 
In  agrum  Comensem,  ubi  Insubres  Comensibus  ad  arma 
excitis   castra   habebant,   leglones   duclt.      Galll  feroces 
Bolorum  ante  dles  paucos  pugna  In  ipso  Itlnere  proellum 
commlttunt,    et  prlmo  adeo  acrlter  Invaserunt,  ut  antesl- 
gnanos    inpulerlut.      quod    ubl    Marcellus    animadvertlt,  lo 
verltus,  ne  motl  semel  pellerentur,  cohortem  Marsorum 
cum  obposulsset,   equltum  Latlnorum   omnls   turmas   In 
hostem  emlslt.     quorum  cum  primus  secundusque   Inpe-  n 
tus  rettudisset  inferentem  se  ferociter  hostem,  confirmata 
et  rellqua  acles  Romana  restltit  prlmo,  deinde  signa  acrl- 
ter  Intulit.     nec  ultra   sustlnuere   certamen   Galll,   quln  12 
terga  verterent  atque  effuse  fugerent.  In  eo  proelio  supra  13 
quadraglnta  milla  homlnum  caesa  Valerlus  Antlas  scriblt, 
octlngenta  septem  signa  miHtax'Ia  capta,  et  carpenta  se- 
ptingenta  trlginta  duo  et  aureos  torques  multos,  ex  qul- 
bus   unum  magnl    ponderls   Claudlus    in   Capitollo  lovl 
donum  In  aede  positum  scriblt.     castra  eo  dle  Gallorum  u 
expugnata  direptaque  et  Comum  oppidum  post  dies  pau- 
cos   captum.      castella   inde  duodetriginta    ad    consulem 
defecerunt.     id  quoque  Inter  scriptores  ambigitur,  utrum  ij 
In  Bolos  prius  an  Insubres  consul  exercltum  duxerlt  ad- 
versamque  prospera  pugna  oblltteraverlt,   an  vlctorla  ad 
Comum  parta  deformata  clade  In  Bois  aceepta  sit. 

XXXVII.    Sub  haec  tam  varia  fortuna  gesta  L.  Fu-  1 
rlus  Purpurlo  alter  consul  per  tribum  Sapinlam  in  Bolos 
venit.     iam  castro  Mutllo  adproplnquabat,   cum  veritus,  2 
ne  Intercluderetur  slmul  a  Bois  Liguribusque,  exercitum 
eadem  vla  qua  adduxerat  reduxit  et  magno  -circuitu  per 
aperta  eoque  tuta  loca  ad  collegam  pervenit.     inde  iun-  3 
ctls  exercltibus  primum  Bolorum  agrum  usque  ad  Felsl- 
nam  oppldum  populantes  peragraverunt.    ea  urbs  cetera-  4 
que  clrca  castella  et  Boi  fere  omnes  praeter  iuventutem, 
Cjuae  praedandi  causa   in   armis   erat  —  tunc  In  devlas 
silvas  recesserat  — ,  in  deditionem  venerunt.   In  Llgures  5 
inde    traductus    exercitus.      Bol    neglegentlus    coactum 
agnien  Romanorum,  quia  Ipsi  procul  abesse  vlderentur, 
inproviso  adgressuros  se  ratl  per  occulto^   saltus  secuti 
sunt.     quos   non  adeptl  Pado  repente  navlbus   traiecto  6 
Livi  voi.  m.  8 


114  LIBER  XXXm,  37.  38.  [a.  u.  c.  558] 

Laevos  Libuosque  cum  pervastasscnt,  redeuntes  Inde  pcr 
Lipiu-um  extremos  fines   cum   agrcsti  j)racda  in  agmen 

7  incidunt  Komanura.  proelium  cclcrius  acriusque  coin- 
missum  quam  si  teraporc  locoque  ad  certaracn  destinato, 

8  praeparatis  aniniis  concurrissent.  ibi  quantani  vim  ad 
stimulandos  aniraos  ira  haberet  adparuit;  nam  ita  caedis 
magis  quara   victoriae  avidi   pugnarunt  Roraani,   ut   vix 

9  nuntiuni  cladis  hosti  rclinquerent.  ob  lias  rcs  gcstas 
consukmi  Htteris  Romam  adlatis  supplicatio  in  triduum 
decreta  est.  brevi  post  Marccllus  consul  Roraam  vcnit 
triumphusque   ei  magno   consensu  patrum  est  decretus. 

10  triumphavit  in  magistratu  dc  Insubribus  Coraensibusque. 
Boiorum  triumphi  spera  collegae  rehquit,  quia  ipsi  pro- 
prie  adversa  pugna  in  ea  gente  evenerat,  cum  collega  se- 

11  cunda.  multa  spoha  hostium  captivis  carpentis  travecta, 
niuha  railitaria  signa;   aeris   lata   trccenta   viginti   niiha, 

12  argenti  bigati  ducenta  triginta  quattuor  miha.  in  pedites 
siugulos  dati  octogeni  acris,  triplex  equiti  ccnturioui(iue. 

1  XXXVIII.  Eodem  anno  Antiochus  rex,  cum  hiber- 
nassct  Ephesi,  orancs  Asiac  civitates  in  antiquara  irapcrii 

2  forrauhim  redigere  est  conatus.  et  cctcras  quidem,  aut 
quia  locis  planis  positae  erant  aut  quia  parum  raoenibus 
armisque  ac  iuventuti  fidebant,   haut   difficuher  videbat 

3  iugumaccepturas;  Zinyrna  etLarapsacus  hbertateni  usur- 
pabant,  pericukunque  erat,  ne,  si  concessura  iis  foret 
quod  intendereut,  Zrayi-nam  in  Aeohde  loniaque,  Lam- 

4  psacum  in  Henesponto  ahae  lu-bes  sequerentur.  igitur 
et  ipse  ab  Epheso  ad  Zmyrnara  obsidendara  raisit  et 
quae  Abydi  copiac  erant  pracsidio  tantura  raodico  rehcto 

5  duci  ad  Larapsacuni  obpugnandara  iussit.  nec  vi  tantuni 
terrebat,  sed,  per  legatos  lcniter  adloquendo  castigando- 
que  temeritatem  ac  pertinaciam,   spem  conabatur  facere, 

6  brevi  quod  peterent  habituros,  scd  cuni  satis  et  ipsis  ct 
oranibus  ahis  adparcret,  ab  rege  irapctratam  eos  libcrta- 

7  tem,  non  per  occasionem  raptam  habere.  adversus  quae 
respondebatur,  nihil  nequc  mirari  nequc  suscensere  An- 
tiochum  debere,  si  spem  hbertatis  difterri  non  satis  aequo 
anirao  paterentur. 

8  Ipse  initio  veris  navibus  ab  Epkeso  profectus  Hclles- 


LIBER  XXXIII,  37.  38.  [a.  C.  196]  115 

pontum  petit,  terrestris  copias  traici  ab  Abjdo  Chersone- 
sum  iussit.     cum  ad  Madytum,  Chersonesi  urbem,  terrc-  9 
stri  navalem  exercitum  iunxisset,  quia  clauserant  portas, 
circumdedit  moenia   arraatis;   set  iam   opera   admoventi 
deditio  facta  est.   idem  metus  Sestum  incoleutis  aliasque 
Chersonesi  urbes  in  deditionem  dedit.  Lysimachiam  inde  lO 
omnibus  simul  navaHbus,  terrestribus  copiis  venit.   quam 
cum  desertam  ac  ttraitam  propc  omnem  ruinis  invenisset 
—  ceperant  autem  direptamque  incendcrant  Thraces  pau-  1 1 
cis  ante  annis — ,  cupido  eum  restituendi  nobilem  urbem 
et   loco   sitam   oportuno  cepit.     itaque   omnia   simul   est  12 
adgressus:  et  tecta,  muros  restituere  et  partim  redimere 
servientis  Lysimachenses,  partim  fuga  sparsos  per  Hel- 
lespontum    Chersonesumque    conquirere    et    contrahere, 
partim  novos  colonos  spe  commodorum  proposita  adscri-  13 
bere  et  omni  modo  frcquentare;  simul  ut  Thracum  sub-  i4 
moveretur  metus,  ipse  parte  dimidia  terrestrium  copiarum 
ad  depopuhmda  j^roxima  Thraciae  est  profectus,  partem 
navaHsque  omnis  socios  reHquit   in  operibus  reficicndae 
urbis. 

XXXVIIII.   Sub  hoc  tcmpus  et  L.  CorneHus,  missus  l 
ab  senatu  ad  dirimenda  inter  Antiochum  Ptolemacumque 
reges  certamina,  Selymbriae  substitit  et  decem  legatorum  2 
P.  Lentukis  a  BargyHis,  P.  ViHius  et  L.  Terentius  ab 
Thaso  Lysimachiam  petierunt.     eodem  et  ab  Selymbria 
L.  CorneHus  et  ex  Thracia  paucos  post  dies  Antiochus 
convenerunt.    primus  congressus  cum  legatis  et  deinceps  3 
invitatio  benigna  et  hospitaHs  fuit.     ut  de  mandatis  sta- 
tuque  praesenti  Asiae  agi  coeptum  est,  animi  exasperati 
sunt.    Romani  omnia  acta  eius,  ex  quo  tempore  ab  S^Tia  4 
classem  solvisset,   dispHcere  senatui  non  dissimuhabant, 
restituique   et  Ptolemaeo  omnes  civitates,   quae  dicionis 
eius  fuissent,  aequum  censebant:  nam  quod  ad  eas  civi-  5 
tates  adtineret,  quas  a  PhiHppo  possessas  Antiochus  per 
occasionem,  averso  PhiHppo  in  Romanum  bcHum,  inter- 
cepisset,   id  vero  ferendum  non  esse,   Romanos  pcr  tot  G 
annos  terra  marique  tanta  pericuLa  ac  labores  exhausisse, 
Antiochum  bcHi  praemia  habere.     sed  ut  in  Asiam  ad-  7 
ventus   eius   dissimulari   ab  Romanis  tamquam   nihil   ad 

8* 


IIG  LIBER  XXXIII,  39-41.  [a.  u.  c.  558] 

eos  pcvtiuens  potuerit,  —  quid?  quod  iam  ctiani  in  Euro- 
jiam  omnilnis  navalibus  tciTC.^ti-ihusque  co])Iis  transierit, 
quantum  a  bcllo  aperte  Romanis  indicto  ahcsse?  illum 
quideni,  etiam  si  in  Italiam  traiciat,  ncgaturum;  Koma- 
nos  autem  non  expectaturos,  ut  id  posset  facerc. 

1  XXXX.  Adversus  ea  Antiochus  mirari  se  dixit, 
Ilomanos  tam  diligcnter  inqnirere,  quid  rcgi  Antioclio 
faciundum   aut   quousque   terra  mariquc  progTcdiundinn 

2  fuei'it,  ipsos  non  cogitare,  Asiam  nihil  ad  se  perti- 
nere,  ncc  magis  illis  inquirendum  csse,  quid  Antiochus 
in  Asia,  quam  Antiocho,  quid  in  ItaHa  popukis  Romanus 

3  faciat.  quod  ad  Ptolemaeum  adtineat,  cui  ademptas  civi- 
tates  querantur,   sibi  cuni  Ptoleraaeo  et  amieitiam  esse, 

4  et  id  agcrc,  ut  brevi  etiam  adfinitas  iungatur.  nec  ex 
Phihppi  quidcm  adversa  fortuna  spolia  ulla  se  petisse 
aut  adversus  Romanos  in  Europam  traiccisse;  sed  qua 
Ljsimachi  quondam  regnum  fuerit,  quo  victo  omnia  quae 
illius  fuissent  iure  belli  Seleuci  facta  sint,  existimare  suae 

5  dicionls  esse.  occupatis  maioribus  suis  rerum  aliarum 
cura  primo  quaedam  ex  iis  Ptolemaeum,  inde  et  Philip- 

6  pum  usurpanda  aliena  possessionis  causa  tenuisse.  Cher- 
sonesura  quidera  et  proxima  Tlii'aciae,  quae  circa  Lysi- 
machiam  sint,  quem  dubitare  quin  Lysimachi  fnerint? 
ad  ea  recipienda  in  antiquum  ius  venisse  et  Lysimachiam 
deletam  Thracum  inpetu  de  integro  condere,  ut  Seleucus 
filius  cam  scdem  regni  habeat. 

1  XXXXI.  His  disceptationibus  per  dies  aliquot  ha- 
bitis,  rumor  sine  ullo  satis  certo  auctore  adlatns  de  morte 
Ptolemaei  regis,  ut  nullus  exitus  inponeretur  sermonibus, 

2  effecit.  nam  et  dissimulabat  pars  utraque  se  audisse,  et 
L.  Cornelius,  cui  legatio  ad  duos  reges,  Antiochum  Pto- 
lemaeumque,  mandata  erat,  spatium  modici  tcmporis  ad 

3  conveniendum  Ptoleraaeum  petebat,  ut,  priusquara  raove- 
retur  aliquid  in  nova  possessione  regni,  praeveniret  in 
Aegvptura,  et  Antiochus  suara  fore  Aegyptum,   si  tum 

4  occupasset,  censebat.  itaque  dimissis  Romanis  relicto- 
que  Seleuco  filio  cum  terrestribus  copiis  ad  rcstituendani, 

5  ut  instituerat,  Lysimachiam,  ipse  orani  classe  navigat 
Ephesura,    legatis   ad  Quinctium   missis,   qui   ad  fidcra 


LIBER  XXXIII,  41.  42.  [a.  C.  196]  117 

faciendam   nlhil  novatiirum  regem  de  societate  agerent. 
oram  Asiae  legens  pervenit  in  Lyciam,  Patarisque   co- 
gnito  vivere  Ptolemaeum,  navigandi  quidem  in  Aeg^^ptum 
omissum  consilium  est;    Cyprum   nihilo   minus   tendens,  Q 
cum  Chehdoniarum  promunturium  superasset,  paulisper 
scditione  remigum  est  retentus  in  Pamphylia  circa  Eurj- 
medontem  amnem.     inde  profectum  eum  ad  capita  quae  7 
vocant  Sari  fluminis  foeda  tcmpestas  adorta  prope  cum 
omni   classe   demersit.      mukae   fractae,    multae   eiectae 
naves,  muhae  ita  haustae  mari,  ut  ncmo  in  terram  enaret. 
magna  vis  hominum  ibi  interiit,  non  remigum  modo  mi-  8 
litumque  ignotae  turbae,  sed  etiam  insignium  regis  ami- 
corum.     conlectis  rcliquiis  naufragii,   cum  res  non  in  eo  9 
essent,   ut  Cj^prum   temptaret,    minus   opulento   agmine 
quam  profectus  erat  Seleuciam  rediit.     ibi  subduci  navi- 
bus   iussis   —   iam   enim   ct  hiems   instabat  —  ipse  in 
hiberna    Antiochiam    concessit.      in    hoc    statu    regum 
erant  res. 

XXXXII.   Romae  eo  primum  anno  tresviri  epulones  1 
facti  C.  Licinius  LucuHus  tribunus  plebis,  qui  legem  de 
creandis  his  tulerat,  et  P.  ]ManHus  et  P.  Porcius  Laeca. 
iis  triumviris  item  ut  pontificibus  lege  datum  est  togae 
praetextae  habendae  ius.     sed  magnum   ccrtamen   cum  2 
omnibus  sacerdotibus  eo  anno  fuit  quaestoribus  urbanis, 
Q.  Fabio   Labeoni   et  L.  Aurelio.      pecunia  opus   erat,  3 
quod  ultin^.am  pensionem  pecun'ae  in  bellum  conlatae  per- 
solvi  placuerat  privatis.    quaestores  ab  auguribus  ponti-  4 
ficibusque  quod  stipendium  per  bellum  non  contulissent 
petebant.     ab  sacerdotlbus  tribuni  plebis  nequiquam  ad- 
pellati,   omniumque   annorum,    per   quos   non   dederant, 
exactum  est.     eodem  anno  duo  mortui  pontifices,   novi-  5 
que  in  eorum  locum  subfecti,   M.  Marcellus   consul  in 
locum  C.  Semproni   Tuditani,    qui   praetor   in   Ilispania 
dccesserat,  et  L.  Valerius  Flaccus  in  locum  M.  Corneli 
Cethegi.     ct  Q.  Fabius  IMaximus  augur  mortuus  est  ad-  6 
modum  adolescens,  priusquam  nllum  magistratum  cape- 
ret;  nec  eo  anno  augur  in  eius  locum  est  subfectus. 

Comitia  inde  consularia  habita  a  M.  Marcello  consule.  7 
creati  consules  L.  Valerius  Flaccus  et  M.  Porcius  Cato. 


118  LIBER  XXXIII,  42.43.  [a.  u.  c.  558.  559] 

praetores  inde  facti  Cn.  Manlius  Volso,  Ap.  Claudius 
Nero,  P.  Porcius  Laeca,  C.  Fabricius  [Luscinus,  C.  Ati- 
nius]  Labco,  P.  jNlanlius. 

8  Eo  anno  aediles  curules  M.  Fulvius  Nobilior  ct  C. 
Flaniinius  tritici  deciens  ccntena  milia  binis  aeris  ])opulo 
discripserunt.  id  C.  Flamini  honoris  causa  ipsius  patris- 
que  advexerant  Siculi  Romam,  Flaminius  gratiam   eius 

9  communicaverat   cum  collega.     ludi  llomnni  et  adparati 
10  magnificc  sunt  et  ter  toti  instaurati.      aediles  plcl)is  Cn. 

Domitius  Ahenobarbus  et  C.  Scribonius  Curio,  [curio] 
maximus,  multos  pecuarios  ad  populi  iudicium  adduxerunt: 
tres  ex  his  condemnati  sunt;  ex  eorum  multaticia  pecunia 
aedcm  in  insula  Fauni  fecerunt.  ludi  plebei  per  biduum 
instaurati,  et  epuluni  fuit  ludorum  causa. 

1  XXXXIII.  L.  Valerius  Flaccus  et  M.  Porcius  Cato 
consules  idibus  ]Martiis,  quo  die  magistratum  inierunt,  dc 
provinciis  cum  ad  senatum  rettulisscnt,  patres  censuerunt, 

2  quoniam  in  liispania  tantum  glisceret  bellnm,  ut  iam 
consulari  et  duce  et  exercitu  opus  esset,  placere  consules 
Hispaniam  citeriorem  Italiamque  provincias  aut  compa- 

3  rare  inter  se  aut  sortiri:  utri  Hispania  provincia  evenis- 
set,  eum  duas  legiones  et  quindecim  milia  socium  Latiui 
nominis  et  octingentos   equites   secum  portare  et  naves 

4  longas  viginti  ducere;  alter  consul  duas  scriberet  legiones: 
iis  Galliam  obtineri  provinciam  satis  esse  fractis  proximo 

5  anno  Insubrum  Boiorumque  animis.  Cato  Ilispaniam, 
Valerius  Italiam  est  sortitus.  praetores  deinde  provincias 
sortiti,  C.  Fabricius  Luscinus  urbanam,  C.  Atinius  La- 
beo  peregrinam,  Cn.  Manlius  Volso  Sicillam,  Ap.  Clau- 
dius  Nero  Hispaniam  ulteriorem,  P.  Porcius  Laeca  Pisas, 
ut  ab  tergo  Liguribus  esset;   P.  jManlius  in  Hispaniam 

6  citeriorem  adiutor  consuli  datus.  T.  Quinctio,  suspcctis 
non  solum  Antiocho  ct  Aetolis,  sed  iam  etiam  Nabide 
Lacedaemoniorum  tyranno,  prorogatum  in  annum  inijie- 
rium  est,  duas  leg-iones  ut  haberet.  in  eas  si  quid  sup- 
plementi  opus  esset,  consules  scribere  et  mittere  in  Ma- 

7  cedoniam  iussi.  Ap.  Claudio  praeter  legionem,  quam 
Q.  Fabius   habucrat,    duo   milia    [peditum]    et   ducentos 

8  equites    novos    ut    scriberet    permissum.      par    numcrus 


LIBER  XXXIII,  43.  44.  [a.  C.  196. 195]  119 

peditum  equitunique  uovorum  et  I'.  IManlio  in  citeriorem 
Hispaniam  decretus,  et  legio  eadem,  quae  fuerat  sub  Q. 
Minucio  praetore,  data.  et  P.  Porcio  Laecae  ad  Etru-  9 
riam  circa  Pisas  decem  milia  peditum  et  quingenti  equi- 
tes  ex  Gallico  exercitu  decreti.  in  Sardinia  jDrorogatum 
imperium  Ti.  Sempronio  Longo. 

XXXXIIII.   Provinciis  ita  distributis  consules  prius-  i 
quam  ab  urbe  proficiscerentur  ver  sacrum  ex  decreto  pon- 
tificum  iussi  facere,  quod  A.  Cornelius  Mammula  prae-  2 
tor  voverat    de    senatus   sententia   populique   iussu   Cn. 
Servilio,  C.  Flaminio  consulibus.     annis  post  uno  et  vi- 
ginti  factum  est  quam  votum.    per  eosdem  dies  C.  Clau-  3 
dius  Ap.  filius  Pulcher  augur  in  Q.  Fabi  ]Maximi  locum 
—  is  priore  anno  mortuus  erat  —  lectus  inauguratusque  est. 

IMirantibus  iam  vulgo  Iiominibus,  quod  cum  Hispania  4 
movisset  bellum  neglegercnt,  litterae  a  Q.  Minucio  adla- 
tae  sunt,  se  ad  Turdam  oppidum  cun:i  Budare  ct  Baesa- 
dinc,   imperatoribus   Hispanis,    signis   conlatis   prospere 
pugnasse:  duodecim  milia  hostium  caesa,  Budarem  im- 
peratorem  captum,  ceteros  fusos  fugatosque.     Iiis  litteris  5 
lectis  minus  terrorls  ab  Hispanis  erat,  unde  ingens  bel- 
lum  expectatum  fuerat.     omnes  curae,   utique   post  ad- 
ventum  decem  legatorum,  in  Antiochum  regem  conversae. 
lii    expositis   prius,    quae    cum  Philippo   acta   essent  et  6 
quibus   legibus  data  pax,   non  minorem  belli  molcm  in- 
stare    ab   Antiocho    docuerunt:    ingenti    classe,    egregio  7 
terrestri    exercitu   in   Europam   euni    traiecisse    et,   nisi 
avertisset  vana  spes  ex  vaniore  rumore  orta  Aegypti  in- 
vadendae,   mox  bello  Graeciam  arsuram  fuisse.      neque 
enim  ne  Aetolos  quidem  quieturos,  cum  ingenio  inquie- 
tam  tum  iratam  Komanis   gentem.     haerere  et  aliud  in  8 
visceribus  Graeciae  ingens  malum,  Nabim,   nunc  Lace- 
daemoniorum,  mox,  si  liceat,  universae  Graeciae  futurum 
tyrannum,   avnritia  et  crudelitate  omnis  fama  celebratos 
tyrannos   aequantem.     cui   si   Argos   velut   arcem   Pelo-  9 
ponneso   inpositam    tenere   liceat,    deportatis   in   Italiam 
Komanis    exercitibus    nequiquam    liberatam    a    Philippo 
Graeciam  fore,   pro  rege,    si  nihil  aliud,   longinquo  vici- 
num  tjTannum  dominum  habituram. 


120  LIBER  XXXIII,  45.  4G.  [a.  u.  c.  559] 

1  XXXXV.  Haec  cum  ab  tam  gravibus  auctoribus, 
tum  qui  omnia  per  se  ipsos  explorata  adferrent  audircn- 

2  tur,  maior  res  quod  ad  Antiochum  adtincret,  maturanda 
magis  —  quoniam  rex  quacumque   de  causa  in   Syriam 

3  concessissct  —  de  tjTanno  consultatio  visa  est.  cum  diu 
disceptatum  esset,  utrum  satis  iam  causae  videretur,  cur 
decerneretur  bellum,  an  permitterent  T.  Quinctio,  quod 
ad  Xabim  Lacedaemonium  adtincret  faceret  quod  e  re 

4  publica  ceuseret  esse,  pei*niiserunt ,  eam  rem  esse  rati, 
quae  maturata  dilatave  non  ita  magni  momenti  ad  suni- 

5  mam  rem  publicam  esset.  magis  id  animadvertendum 
esse,  quid  Hannibal  et  Carthaginienses,  si  cum  Antiocho 
belhim  motum  foret,  acturi  essent. 

G  Adversae  Ilannibali  factionis  homines  principibus 
Romanis,  hospitibus  quisque  suis,  identidem  scribebant, 
nuntios  litterasque  ab  Hannibale  ad  Antiochum   missas 

7  et  ab  rege  ad  eum  clam  legatos  venisse:  ut  feras  quas- 
dani  nulla  mitesccre  arte,  sic  inmitem  et  inplacabilem 
eius  viri  animuin  esse:  marcescere  otii  situ  queri  civita- 
tem  et   incrtia  sopiri   ncc   sine   armorum  sonitu   excitari 

8  posse.  haec  probabiHa  memoria  prioris  belh,  per  unum 
illum  non  magis  gcsti  quam  moti,  faciebat.  irritaverat 
etiani  recenti  facto  multorum  potentium  animos. 

1  XXXXyi.  ludicum  ordo  Carthagine  ea  terapestate 
dominabatur,   eo   maxime,    quod  idem  perpetui  iudices 

2  erant.  res,  fama  vitaque  omnium  in  illorum  potestate 
erat.  qui  unum  eius  ordinisobfendisset,  omnis  adversos 
habebat,    nec    accusator    apud   infensos    iudices    deerat. 

3  horiim  in  tam  inpotcnti  regno  —  neque  enim  civihter 
nimis  opibus  utebantur  —  praetor  factus  Ilaniiibal  vocari 

4  ad  se  quaestorem  iussit.  quaestor  id  pro  nihilo  habuit, 
nam  et  adversae  factionis  erat  et,  quia  ex  quaestura  in 
iudices,    potentissimum   ordinem,    referebatur,    iam  pro 

5  futuris  mox  ojiibus  animos  gerebat.  enimvero  indignum 
id  ratus  Ilannibal  viatoreni  ad  prendendum  quaestorem 
misit,  subductumque  in  contionem  non  ipsum  magis 
quam  ordinem  iudicum,  prae  quorum  superbia  atque  opi- 
bus  nec  leges  quicquam  essent  nec  magistratus,  accusavit. 

6  et  ut  secundis  auribus  accipi  orationem  animadvertit  et 


LIBER  XXXIII,  46.  47,  [a.  C  195]  121 

infimorum  quoque  libertati  gravem  esse  superbiam  eorum, 
legem  extemplo  promulgavit  pertulitque,  in  singulos  an-  7 
nos   iudices   legerentur,   neve   quis   biennium  continuum 
iudex  esset.    ceterum  quantam  eo  facto  ad  plebem  inierat 
gratiam,  tantum  magnae  partis  principum  obfenderat  ani- 
mos.     adiecit  et  aliud,    quo  bono  publico  sibi  proprias  8 
simultates  irritavit.   vectigalia  publica  partim  neglegentia 
dilabebantur,  partim  praedae  ac  divisui  et  principum  qui- 
busdam  et  magistratibus  erant,  quin  et  pecunia,  Cjuae  in  9 
stipendiura  Romanis  suo  quoque  anno  penderetur,  deerat, 
tributumque  grave  privatis  inminere  videbatur. 

XXXXVII.  Hannibal  postquam  vectigalia  quanta  i 
terrestria  maritimaque  esscnt  et  in  quas  res  erogarentur 
animadvertit  et  quid  eorum  ordinari  rei  publicae  usus 
consumerent,  quantum  peculatus  averteret,  omnibus  resi-  2 
duis  pecuniis  exactis,  tributo  privatis  remisso,  satis  locu- 
pletem  rem  publicam  fore  ad  vectigal  praestandum  Ro- 
manis  pronuntiavit  in  contione,  et  praestitit  promissum. 

Tum  vero  ii,  quos  paverat  per  aliquot  annos  publicus  3 
peculatus,  vclut  bonis  ereptis,  non  furtorura  manubis  ex- 
tortis  infensi  et  irati,  Romanos  in  Hannil)alem  et  ipsos 
causam  odii  quaerentis  instigabant.     ita  diu  repugnante  4 
P.  Scipione  Africano,  qui  parura  ex  dignitate  populi  Ro- 
mani  esse  ducebat,  subscribere  odiis  accusatorumHanni- 
balis  et  factionibus  Carthaginiensium  inserere  publicam 
auctoritatem  nec  satis  habere  bello  vicisse  Hannibalem,  5 
nisi  velut  accusatores  calumniam  in  eum  iurarent  ac  no- 
men  deferrent,  tandem  perviccrunt,  ut  legati  Carthaginem  6 
mitterentur,  qui  ad  senatum  corum  arguerent,  Hanniba- 
lera  cura  Antiocho  rege  consilia  belli  faciendi  inire.  legati  7  ' 
tres  raissi,  Cn.  Servilius,  M.  Claudius  Marcellus,  Q.  Te- 
rentius  Culleo.   qui  cum  Carthaginera  venissent,  ex  con- 
silio  inimicorum  Hannibalis  quaerentibus  causam  adven- 
tus  dici  iusserunt,  venisse  se  ad  controversias,  quae  cum  8 
Masinissa    rege    Numidarum    Carthaginiensibus    essent, 
dirimendas.      id   creditum  vulgo:   unum  Hannibalem   se  9 
peti  ab  Romanis  non  fallebat,  et  ita  pacera  Cai*thaginien- 
sibus  datara  esse,  ut  inexpiabile  bellura  adversus  se  unum 
maneret.     itaque  cedere  tempori  et  fortunae  statuit,   et  10 


122  LIBER  XXXIII,  47-49.  [a.  u.  c.  559] 

praeparatls  iam  ante  omnibus  ad  fugam,  obversatus  eo 
die  in  foro  avertendae  suspitionis  causa,  prlmis  tcnebris 
vcstitu  forensi  ad  portam  cum  duobus  comitibus  ifrnaris 
conslli  est  esrcssus. 

1  XXXXVm.  Cum  cqui,  quo  in  loco  iusserat,  prae- 
sto  fuissent,  nocte  Byzacium  —  ita  reglonem  quandam 
agri  vocant  —  transgressus,   postero  die  ad  mare  inter 

2  Acjllam  et  Thapsum  nd  suam  turrem  pervenit.  ibl  cuni 
parata  instmctaque  remigio  excepit  navis.  ita  Africa 
Hannibal  excessit  saepius  patriae   quam  suum  evcntum 

3  miseratus.  eodera  die  in  Cercinam  insulam  traieclt.  ubi 
cum  in  portu  naves  allquot  Phoenicum  oncrarlas  cum 
merclbus  Invenlsset  et  ad  cgrcssum  eum  e  nave  concur- 
sus  salutantlum  esset  factus,  percunctantibus  legatum  se 

4  T}^Tura  mlssum  dici  iusslt.  verltus  tamen,  ne  qua  earum 
navls  nocte  pi*ofecta  Thapsum  aut  Iladrumetum  nuntiaret 
se   Cerclnae   vlsum,    sacrificio   adparari  lusso   magistros 

5  navium  mercatoresque  invltarl  iussit  et  vela  cum  ante- 
mnis  ex  navibus  conrogari,  ut  umbrac  —  tum  media  aestas 

G  forte  erat  —  cenantibus  In  Ilttore  fierent.  quanto  res  et 
tempus  patlebatur  adparatu  celebratae  elus  diel  epulac 
sunt  multoque  vlno  in  serum  noctis  convivlum  pcrductum. 

7  Hannlbal,   cum  primum   fallendl  eos  qui  In  portu  erant 

8  tempus  habuit,  navem  solvit.  ceteri  sopltl  cum  postero 
die  tandem  ex  somno  pleni  crapulae  surrexlssent,  ad  Id 
quod  serum  erat  aliquot  lioras  refcrendis  in  naves  [et] 
conlocandis  armnmentls  absumpserunt. 

9  Carthaglne  (et)  multltudlnls  adsuetae  domum  Hanni- 
balls   frequentnre   concursus   ad    vestlbulum   aedlum   est 

10  factus.     ut  non  comparere  eum  vulgatum  est,   in   forum 

11  turba  convenit  prlnclpem  civitatis  quaerentium.  et  alli 
fugam  consclsse,  Id  quod  erat,  alii  fraude  Romanorum 
interfectum,  Idque  magis,  vulgo  fremebant,  variosque 
vultus  cerneres  ut  in  civltate  allorum  nlias  partes  foven- 
tium  et  factlonlbus  dlscordi.  visum  dcinde  Cercinae  eum 
tandem  adlatum  est. 

1  XXXXVIIII.  Et  Komanl  legatl  cum  in  senatu  ex- 
posuissent,  conipertum  patribus  Romanis  esse,  et  Philip- 
pum  regem  ante  ab  Hannlbale  niaxlme  accensum  bellum 


LIBER  XXXIII,  49.  [a.  C.  195]  123 

populo  Romano  fecisse,  et  nunc  litteras  nuntiosque  ab  eo  2 
ad  Antiochum  et  Aetolos  missos  consiliaque  inita  inpel- 
lendae  ad  defectionem  Carthaginis,   nec  alio  eum  quam 
ad  Antioclium  regem  profectum;  haut  quieturum  ante  quam 
bellum  toto  orbe  terrarum  concisset:  id  ei  non   debere  3 
inpune  esse,   si  satisfacere  Carthaginienses   populo  Ro- 
mano  vellent,  nihil  eorum  sua  voluntate  nec  pubhco  con- 
silio  factum  esse  — ,  Carthaginicnses  responderunt,  quid-  4 
quid  aecum  censuissent  liomani,  facturos  esse. 

Hannibal  prospero  cursu  Tyrum  pervenit,  exceptusque  5 
a  conditoribus  Carthaginis,  ut  ab  altera  patria,  vir  tam  cla- 
rus  omni  genere   honorum   paucos   moratus  dies  Antio- 
chiam  navigat.     ibi  j^rofectum  iam  regem  in  Asiam  cum  6 
audisset  filiumque  eius  sollemne  hidorum  adDaphnen  celc- 
brantem  convenisset,  comiter  ab  eo  exceptus  nuUam  moram 
navigandi  fecit.     Ephesi  regem  est  consecutus  fiuctuan-  7 
tem   adhuc   animo   incertumque   de  Romano   bello.      sed 
haud  parvum  momentum  ad  animum  eius  moliendum  ad- 
ventus  Hannibahs  fecit. 

Aetolorum  quoque  eodem  tempore  ahenati  ab  socie-  8 
tate  Romana  animi  sunt,   quorum  legatos  Pharsahun  et 
Leucadem  et  quasdam  ahas  civitates  ex   primo   foedere 
repetentis  senatus  ad  T.  Quinctium  reiecit. 


[PERIOCHA  LIBRI  XXXnil.] 

[Lex  Oppia,  quam  C.  Oppius  tribuuus  plebis  bello  Punico  de 
finiendis  matrouarum  cultibus  tulerat,  cum  magna  contentioue 
abrogata  est,  cum  Porcius  Cato  auctor  fuisset,  ne  ea  lex  abolere- 
tur.  is  in  Hispauiam  profectus  bello  ,  quod  Emporis  orsus  est, 
citeriorem  Hispaniam  pacavit.  T.  Quintius  Flaminiuus  bellum 
adversus  Lacedaemonios  et  tyrannum  eorum  Nabidera  prospere 
gestum  data  liis  pace,  qualem  ipse  volebat,  liberatisque  Argis, 
qui  sub  dicione  tyranni  erant,  finivit.  res  praeterea  iu  Hispania 
etadversus  Boios  et  Insubres  Gallos  feliciter  gestae  referuntur. 
senatus  tunc  primum  secretus  a  populo  ludos  spectavit.  idut  fieret 
Sex.  Aeljus  Paetus  et  C.  Cornelius  Cetbegus  censores  intervene- 
runt  cum  indignatione  plebis.  coloniae  plures  deductae  sunt.  M. 
Porcius  Cato  de  Hispania  triumphavit.  T.  Quintius  Flamininus, 
qui  PhilippumMacedonura  regem  et  Nabidem  Lacedaemoniorum 


124  LIBER  XXXIIII,  1.  [a.u.  C.559] 

lyrannum  vicerat  Graeciamque  oninem  liberavcrat,  ob  hanc  rcrum 
gcstarum  multitudinem  triduo  triumphavit.  legati  Carthagiuieu- 
sium  nuntiaverunt  Hannibalem,  (jui  ad  Antiochum  confugerat, 
bellum  cum  eo  nioliri.  temjitaverat  autcm  Hannibal  jjcr  Aristo- 
nem  Tyrium  sine  litteris  Carthagincm  missum  ad  beilaudum  Poe- 
uos  concitare.] 


TITI  LIYI 

AB    VRBE     CONDITA 

LIBER  XXXIII I. 

1  I.  Intcr  bellorura  magnorum  aiit  vixdum  finitorum 
aut   inminentium  curas   intercessit  res  parva  dictu,   sed 

2  quae  studiis  in  magnum  certaraen  exccsserit.  M.  Fun- 
danius  et  L.  Yalerius  tribuni  plebi  ad  plebcra   tulcrunt 

3  de  Oppia  lege  abroganda.  tulerat  eara  M.  Oppius  tri- 
bunus  plebis  Q.  Fabio,  Ti.  Scmpronio  consulibus  in  mc- 
dio  ardorc  Punici  bclli,  nc  qua  mulier  plus  semunciam 
auri  habcrct  nec  vestimento  versicolori  uteretur  neu  iun- 
cto  vehiculo   in  urbe  opj)idove   aut   propius    inde   raille 

4  passus  nisi  sacrorura  publicorura  causa  veheretur.  jSI.  et 
P.  luni  Bruti  tribuni  plebis  legeni  Oppiara  tucbantur  ncc 
eam  se  abrogari  passuros  aiebant;  ad  suadcndum  dissua- 
dendumque  multi  nobiles  prodibant;  Capitoliura  turba 
horainura  faventiura  adversantiumque  legi   cora|)lebatur; 

5  raatronac  nulla  nec  auctoritate  ncc  vcrecundia  nec  irape- 
rio  virorura  contineri  limine  poterant,  omnis  vias  urbis 
aditusque  in  forum  obsidcbant,  viros  descendentis  ad 
forum  orantes,  ut  florente  re  publica,  crescentc  in  dics 
privata  oraniura  fortuna  matronis  quoque  pristinura  orna- 

6  tura  reddi  paterentur.  augebatur  haec  frequcntia  mu- 
lierura  in  dies,   nara   etiara  ex  oppidis    conciliabidisque 

7  convencrant.  iara  et  consules  practoresque  et  alios 
magistratus  adire  et  rogare  audcbant,  ceterum  rainime 
exorabilem  altcrum  utique  consuleni  M.  Porciuni  Cato- 
ncni  habcbant,  qui  pro  lcgc  quae  abrogabatur  ita  dis- 
scruit : 


LIBER  XXXIIII,  2.  [a.  C.195J  125 

II.    'Si  in  siia  (|uisquc  nostrum  matre  familiae,  Qui-  i 
rites,  ius  et  maiestatem  vivi  retinere  instituisset,  minus 
cum  universis    feminis    negotii    haberemus;    nunc   domi  2 
victa   libertas   nostra  inpotentia  muliebri  hic  quoque  in 
foro   obteritur  et    calcatur,    et,    quia    singulas   sustinerc 
non  potuimus,   universas  horremus.      equidera    fabulam  3 
et  fictam    rem   ducebani  esse    virorum   omne    genus    in 
aliqua  insula   coniuratione   muliebri   ab   stirpe   sublatum 
esse;   ab  nullo  genere   non   summum  periculum   est,   si  4 
coetus   et  concilia   et   secretas  consultationes  esse  sinas. 
atque    ego   vix    statuere    apud   animum    meum  possum, 
utrum  peior  ipsa  res  an  peiore  exemplo  agatur.    quorum  5 
alterum   ad   nos  consules  rehquosque  magistrntus,   alte- 
rura  ad  vos,  Quirites,  magis  pertinet.     nara  utrum  e  re 
publica  sit  necne  id  quod  ad  vos  fertur,  vestra  existiraa- 
tio  est   qui   in   sufFragiura  ituri  estis;   haec   consternatio  6 
muliebris,  sive  sua  sponte  sive  auctoribus  vobis,  M.  Fun- 
dani  et  L.  Valeri,   facta  est,  haud  dubie  ad  culpam  ma- 
gistratuum  pertinens  nescio,  vobis,  tribunl,  an  consulibus 
magis  sit  deformis:  vobis,  si  feminas  ad  concitandas  tri-  7 
bunicias  seditiones  iam  adduxistis;   nobis,   si,    ut  plebis 
(juondam,  sic  nunc  mulierura  secessione  leges  accipiendae 
sunt.     equidem  non  sine  rubore  quodam  paulo  ante  per  8 
medium  agmen  mulierum  in  forura  perveni.     quod  nisi 
me   verecundia   singularuni  magis   maiestatis  et  pudoris 
quam  universarum   tenuisset,   ne  corapellatae  a  consule 
viderentur,   dixissem:   qui  hic  mos  est  in  publicum  pro-  9 
currendi   et  obsidendi   vias   et    viros  alienos  adpellandi? 
istud  ipsum  suos  quaeque  domi  rogare  non  potuistis?  an  10 
blandiores   in  publico  quam   in  privato  et   alienis  quara 
vestris  estis?  quaraquani  ne  donil  quidem  vos,  si  sui  iuris 
finibus  matronas  contineret  pudor,   quae  leges  hic  roga- 
rentur  abrogarenturve  curare  decuit,    maiores  nostri  nul-  ii 
lam,  ne  privatam  quidera  rera  agere  ferainas  sine  tutore 
auctore  voluerunt,  in  nianu  esse  parentium,  fratrura,  viro- 
rum;  nos,  si  diis  placet,  iam  etiam  rem  publicara  capes- 
sere  eas  patimur  et  foro  prope  et  contionlbus  et  coraitiis 
inmisceri.      quid  enim   nunc   aliud  per  vias  et   compita  12 
faciunt  quam  rogationem  tribunorum  plebi  suadent,  (aliara) 


126  LIBER  XXXIIIT,  2-4.  [a.  u.  c.  559] 

13  legem  abrogandam  censent?  date  frenos  inpotentl  na- 
turae  et  indomito  animali  et  spcrate  ipsas  modum  liccn- 

14  tiac  facturas,  nisi  vos  facietis.  minlnuun  lioc  corum  est, 
quae  iniquo  animo  fcmlnae  sibi  aut  moribus  aut  leglbus 
inluncta  patluntur.  omnlum  rerum  llbertatem,  imrao 
llcentiam,  si  vere  dlcere  volumus,  deslderant.  quid  enim, 
si  hoc  expugnaverlnt,  non  temptabuut? 

1  111.  llecensete  omnla  mullebria  lura,  qulbus  llcentiam 
earum  adligaverint  maiores  vestri  per  quaeque  subiecerint 
vlrls,  qulbus  omnibus  constrlctas  vlx  tamen  continere  po- 

2  testls.  quld?  si  carperc  slngula  et  extoi*quere  et  aequari 
ad  extremum  vlris  [)atiemlnl,  tolerabllcs  vobis  eas  fore 
credltis?   extemplo,  simvd  pares  esse  coeperlnt,  superlores 

3  erunt.     at  hercule,  nc  quld  novum  in  eas  rogetur,  recu- 

4  sant,  non  ius,  sed  iniuriam  deprecantur.  Inmio,  ut  quam 
accepistis,  iussistis  suffraglis  vestris  Icgcm,  quam  usu 
tot  annorum  et  experiendo  comprobastis,  hanc  ut  abro- 
getis,  id  est,   ut  unam  tollendo  legem  coteras  infirmetis. 

5  nulla  lex  satis  commoda  omnibus  est;  id  modo  quaerltur, 
si  maiorl  parti  et  in  summam  prodest.  sl,  quod  culque 
privatim  obficlet  ius,  Id  dcstruet  ac  demolletur,  quid  adti- 
nebit  universos  rogare  leges,  quas  mox  abrogare  in  quos 

6  latae  sunt  possint?  volo  tamen  audlre,  quid  slt,  propter 
quod  matronae  consternatae  procucurrerint  in  publlcum 

7  ac  vix  foro  se  et  contlone  abstlneant?  ut  captivi  ab  Han- 
nibale  redlmantur  parentes,  viri,  liberi,  fratres  earum? 
procul  abest  absitque  semper  talis  fortuna  rei  publlcae; 
sed  tamen,   cum  fult,   negastls  hoc  plls  preeibus  earum. 

8  at  non  jHctas  nec  sollicltudo  pro  suls,  sed  rellgio  congre- 
gavit    eas:    matrem  Idaeam    a  Pessinunte    ex  Phrygia 

9  vcnientem  acecpturae  sunt.  quid  honestum  dlctu  saltcm 
seditioni  praetenditur  mullcbri?  "ut  auro  et  purpura  ful- 
geamus,"  Inqult  "ut  carpentis  festis  profestlsque  dlebus 
velut  triumphautes  de  lege  victa  et  abrogata  et  captis  et 
ereptis  sufFragiis  vestris  per  urbem  vectemus,  ne  ullus 
modus  sumptlbus,  ne  luxuriae  sit." 

1  IIII.  8aepe  me  querentem  de  feminarum,  saepe  de 
vlrorum,   nec  de  privatorum  modo,    sed  etlam  maglstra- 

2  tuum  sumi)tibus  audistls,  diversisque  duobus  vitiis,  ava- 


LIBER  XXXIIII,  4.  [a.  C.  195]  127 

ritia  et  luxuria,   civitatem  laborare,   quae  pestes  omnia 
raagna  imperia  everterunt.    haec  ego,  quo  melior  laetior-  3 
que  in  dies  fortuna  rei  publicae  est  imperiumque  crescit 
—  et  iam  in  Graeciam  Asiamque  transcendimus  omnibus 
libidinum  inlecebris  repletas  et  regias  etiam  adtrectainus 
gazas  — ,  eo  plus  horreo,  ne  iHae  magis  res  nos  ceperint 
quam  nos  illas.    infesta,  mihi  credite,  signa  ab  Syracusis  4 
inlata  sunt  huic  urbi.     iam  nimis  multos  audio  Corinthi 
et  Athenarum  ornamenta  laudantis  mirantisque  et  ante- 
fixa  fictiha  deorum  Romanorum  ridentis.     ego  hos  malo  5 
propitios   deos,   et   ita  spero  futuros,   si  in  suis  manere 
sedibus  patiemur.     patrum  nostrorum  memoria  per  lega-  6 
tum  Cineam  P}Trhus  non  virorum  modo,  sed  etiam  mu- 
Herum  animos  donis  temptavit.      nondum  lex  Oppia  ad 
coercendam  luxuriam  muhebrem  lata  erat,    tamcn  nulia 
accepit.    quam  causam  fuisse  censetis?   eadem  fiiit,  quae  7 
maioribus   vestris   nihil  de  hac  re  lege  sanciundi:   nulla 
erat  luxuria,  quae  coerceretur.  sicut  ante  morbos  necesse  8 
est   cognitos  esse  quam  remedia  eorum,   sic  cupiditates 
prius  natae  sunt  quam  leges,   quae  iis  modum  facercnt. 
quid  legem  Liciniam   excitavit   de   quingentis   iugeribus  y 
nisi  ingens  cupido  agros  continuandi?   quid  legem  Cin- 
ciam  de  donis  et  muneribus,   nisi  quia  vectigahs  iam  et 
stipendiaria  plebs  esse  senatui  coeperat?     ita(|ue  minime  10 
mirum  est  nec  Oppiam  nec  aham  uham  tum  legem  de- 
sidei'atam  esse,  quae  modum  sumptibus  muherum  faceret, 
cum  a\u-um  et  purpuram  data  et  oblata  uhro  non  accipie- 
bant.     si  nunc  cum  ilhs  donis  Cincas  urbem  circumiret,  11 
stantis  in  pubh"co  invenisset  quae  acciperent.     atque  ego  12 
nonnullarum  cupiditatium  ne  causam  quidem  aut  rationem 
inire  possum.     nam  ut,   quod  ahi  hceat,   tibi  non  hcere 
ahquid   fortasse   naturalis   aut  pudoris   aut  indignationis 
habeat,   sic  aequato  omnium  cultu  quid  unaquaeque  ve- 
strum  veretur,  ne  in  se  conspiciatur?  pessimus  quidem  13 
pudor  est  vel  parsimoniae  vel  paupertatis,  sed  utrumque 
lex  vobis  demit,   cum  id  quod  habere  non  hcet  non  ha- 
betis.  "hanc"  inquit  "ipsam  exaequationem  nonfero"  illa  14 
locuples.     "cur  non  insignis  auro  ct  purpura  conspicior? 
cur  paupertas  aharum  sub  hac  legis  specie  latet,  ut  quod 


128  LIBER  XXXIIII,  4.  5.  [u.  n.  c.  559] 

haberc  non  possunt  hablturae,  siliceret,  fuisse  vicleantur?" 

15  vultis  hoc  certamen  uxoribus  vcstris  inlcere,  (^ulrltes,  ut 
divltes  Icl  habere  velint  C(uocl  nulla  alla  posslt,  paupcres,  ne 

16  ob  hoc  ipsuni  contemnantur,  supra  vires  se  extendant?  ne, 
slmul  pudere  quod  non  oportet  cocperlt,  quod  oportet  non 
pudeblt.   quae  de  suo  poterlt  parabit,  quae  non  poterlt  vi- 

17  rum  rogablt.  mlserum  inum  virum,  et  Cjul  exoratus  et  qui 
non  exoratus  erlt,   cum  (juod  Ij)se  non  dederlt  datum  ab 

18  allo  vldeblt.  nunc  vulgo  allenos  vlros  rogant  et,  Cjuod 
malus  est,  legem  et  suffragla  rogant  et  a  qulbusdam 
Impetrant.  advcrsus  te  et  i'eni  tuam  et  hbcros  tuos  exora- 
bills  es;  slmul  lex  modum  sumptibus  uxorls  tuac  facere 

19  deslerlt,  tu  numquam  facies.  nollte  eodem  loco  existi- 
mare  futuram  rem,  quo  fult  antequam  lex  de  hoc  ferre- 
tur.  et  hominem  Inprobum  non  accusari  tutlus  est  quam 
absolvi,  et  hixuria  non  mota  tolerabillor  esset  quam  erit 
nunc,   Ipsls  vinculls   slcut  ferae   bestlae  irrltata,   delude 

20  emlssa.  ego  nullo  modo  abrogandam  legem  Opplam 
censeo,  vos  quod  faxitis  deos  omnls  fortunare  vellm.' 

1  V.  Post  haec  trlbuni  C|uoc|Uc  plcbl,  cjui  se  interces- 
suros  professl  erant,  cum  pauca  in  eandem  sententlam 
adlecissent,  tum  L.  Valerius  pro  rogatione  ab  se  promul- 
gata  Ita  dlsseruit:  'Si  privatl  tantummodo  ad  suadendum 
dlssuadendumque  Id  quod  ab  nobls  rogatur  processlssent, 
ego  ciuocpie,   cum  satls  dictum  pro  utraque  parte  exlsti- 

2  marein,  tacltus  suffragia  vcstra  expectassem;  nunc  cum 
vlr  gravlsslmus,  consul  M.  Porclus,  non  auctorltate  solum, 
quae  taclta  satls  momenti  habuisset,  sed  oratlone  etlam 
longa  et  adcurata  insectatus  slt  rogatlonem  nostram,  ne- 

3  cessum  est  paucls  respondere.  qul  tamen  plura  verba  in 
castlgandls  matronis  quam  In  rogatlone  nostra  dlssua- 
denda  consumpslt,  et  quldcm  ut  In  dublo  poneret,  utrum 
Id  quod  reprenderet  matronae  sua  sponte  an  nobis  aucto- 

4  rlbus  feclssent.  rem  defendam,  non  nos,  in  quos  leclt 
magls  hoc   consul   verbo  teuus  quam  ut  re  inslmularet. 

5  coetum  et  sedltlonem  et  interdum  secesslonem  mullebrem 
adpellavlt  cpiod  matronae  In  publico  vos  rogassent,  ut 
legem  in  se  latam  per  bellum  temporlbus  duris  In  pace 

6  et  florentl  ac  beata  re  publica  abrogaretls.   verba  magna, 


LIBER  XXXIIII,  5.  6.  [a.  C.  195]  129 

quae   rei   augendae  causa  conquirantur,   et   haec  et  alia 
esse  scio,   et  M.  Catonem  oratorem  non  solum  gravem, 
sed  interdum  etiam  trucem  esse  scimus  oranes,  cum  in~ 
genio  sit  mitis.     nam  quid  tandem  novi  matronae  fece-  7 
runt  quod  frequentes  in  causa  ad  se  pertineute  iu  publi- 
cum  processerunt?  numquam  ante  hoc  tempus  in  publico 
adparuerunt?  tuas  adversus  te  Origines  revolvam.   accipe  8 
quotiens  id  fecerint,  et  quidcm  semper  bono  publico.   iam 
a  principio,  regnante  Romulo,  cum  Capitoho  ab  Sabinis 
capto  medio  in  foro  signis  conlatis  dimicaretur,  nonne  in- 
tercursu  matronarum  inter  acies  duas  proelium  sedatum 
est?   quid?  regibus  exactis  cum  Coriolano  Marcio  duce  9 
legiones  Yolscorum  castra  ad  quintum  hipidem  posuissent, 
nonne  id  agmen,  quo  obruta  haec  urbs  esset,  matronae 
averterunt?  iam  m'be  capta  a  Gallis,  quo  redempta  urbs 
est?  nempe  aurum  matronae  consensu  omnium  in  pubH- 
cum   contulerunt.      proximo   bello,   ne   antiqua  repetam,  lo 
nonne  et,  cum  pecunia  opus  fuit,  viduarum  pecuniae  ad- 
iuverunt  aerai-ium   et,    cum   dii   quoque    novi   ad   opem 
ferendam    dubiis    rebus    accerserentur ,    matronae    uni- 
versae   ad  mare   profectae  sunt  ad  matrem  Idaeam   ac- 
cipiendam?   dissimiles,   inquis,    causae   sunt.      nec  mihi  11 
causas  aequare  propositum  est,  nihil  novi  factum  pui-gare 
satis  est.    ceterum  quod  in  rebus  ad  omnis  pariter  viros,  12 
feminas  pertinentibus  fecisse  eas  ncmo  mii-atus  est,   in 
causa  proprie  ad  ijisas  pertinente  miramur  fecisse?   quid  13 
autem  fecerunt?  superbas,   me  dius  fidius,   aures  habe- 
mus,  si,  cum  domini  servorum  non  fastidiant  preces,  nos 
rogari  ab  honestis  feminis  indignamur. 

VI.    Venio  nunc  ad  id,  de  quo  agitur.  in  quo  duplex  i 
consuhs  oratio  fuit:  nam  et  legem  ullam  omnino  abrogari 
est  indignatus,   et  eam   praccipue  legem  quae  luxuriae  2 
muliebris  coercendae  causa  lata  esset.     et  illa  communis 
pro  legibus  visa  consuhvris  oratio  est,   et  haec  adversus 
luxuriam  severissimis  moribus  conveniebat.     itaque  peri-  3 
culum  est,   nisi  quid  in  utraque  re  vani  sit  docuerimus, 
ne  quis  eiTor  vobis  obfundatur.     ego  enim  quem  ad  mo-  i 
dum  ex  iis  legibus,  quae  non  in  tempus  ahquod,  sed  per- 
petuae  utilitatis   causa   in  aeternum   latae   sunt,    nullam 

Livi  vol.  lll.  9 


130  LIBER  XXXIIII,  G.  [a.  u.  c.  559] 

abrogari  deberc  fateor,   nisi  aut  ii.^^iis  coarjriiit  ant  sfatiis 

5  aliquis  rei  publicae  inutilem  fecit,  sic  quas  tenipora  aliqua 
desiderarunt  leges,  mortales,  ut  ita  dicam,  et  temporibus 

6  ipsis  mutabiles  esse  video.  quae  in  pace  latae  sunt,  ple- 
rumque  bellum  abrogat,  quae  in  bello,  pax,  ut  in  navis 
administratione  alia  in  secundam,  alia  in  adversam  tcm- 

7  pestatem  usui  sunt.  haec  cum  ita  natura  distincta  sint, 
ex  utro  tandcm  oenere  ea  lex  esse  videtur,   quam  abro- 

8  gamus?  quippe  vetus  regia  lex,  simul  cum  ipsa  urbe  nata 
aut,  quod  secundum  est,  ab  decemviris  ad  condenda  iura 
creatis  in  duodecim  tabulis  scripta,  sine  qua  cum  maiores 
nostri  non  existimarint  decus  matronale  servari  posse, 
nobis  quoque  verendum  sit,   ne  cum  ea  pudorem  sancti- 

9  tatemque  feminarum  abrogemus!  quis  igitur  nescit  no- 
vam  istam  legem  esse,  Q.  Fabio  et  Ti.  Sempronio  con- 
sulibus  viginti  ante  annis  latam?  sine  qua  cum  per  tot 
annos  matronae  optimis  moribus  vixerint,  quod  tandem,  ne 

10  abrogata  ea  eftundantur  ad  luxuriam,  periculum  est?  nam 
si  ista  lex  aut  [antiqua  aut]  ideo  lata  esset,  ut  finiret 
libidinem  muliebrem,  verendum  foret,  ne  abrogata  inci- 

11  taret;  cur  sit  autem  lata,  ipsum  indicabit  tcmpus.  Han- 
nibal  in  Italia  erat  victor  ad  Cannas ;  iam  Tarcntum,  iam 
Arpos,   iam  Capuam  habebat;   ad  urbem  Romam  admo- 

12  turus  exercitum  videbatur;  defecerant  socii;  non  mihtes 
in  supplementum,  non  socios  navahs  ad  classem  tuen- 
dam,  non  pecuniam  in  aerario  habebamus;  servi,  quibus 
arma  darentur,  ita  ut  pretium  pro  iis  bello  perfecto  domi- 

13  nis  solveretur,  emebantur;  in  eandem  diem  pecuniae 
frumentum  et  cetera  qnae  behi  usus  postulabant  prae- 
benda  pubhcani  se  conducturos  professi  erant;  scrvos  ad 
remum  numero  ex  censu  constituto  cum  stipendio  nostro 

14  dabamus;  aurum  et  argentum  omne  ab  senatoribus  eius 
rei  initio  orto  in  publicura  conferebamus ;  viduae  et  pu- 
pihi  pecunias  suas  in  aerarium  deferebant;  cautum  erat, 
quo  ne  phis  auri  et  argenti   facti,   quo   ne   phis   signati 

15  argenti  et  aeris  domi  haberemus  — :  tah  tempore  in 
luxuria  et  ornatu  matronae  occupatae  erant,  ut  ad  eam 
coercendam  Oppia  lex  desiderata  sit,  cum,  quia  Cereius 
sacrificiuui    luorcntibus    omnibus    matronis    intermissum 


LIBER  XXXIIII,  G.  7.  [a.  C.  195]  131 

erat,  senatus  finiri  luctum  triginta  diebus  iussit.    cui  non  16 
adparet  inopiam   et  miseriam  civitatis   et  quia  omnium 
privatorum  pecuniae  in  usum  publicum  vertendae  erant, 
istam  legem   scripsisse,   tam   diu   mansuram,   quam  diu 
causa   scribendae   legis   mansisset?      nam   si   quae    tunc  17 
temporis   causa  aut  decrevit  senatus  aut  populus  iussit, 
in  perpetuum  servari  oportet,  cur  pecunias  reddimus  pri- 
vatis?   cur  publica  praesenti  pecunia  locamus?   cur  servi, 
qui  militent,  non  emuntur?   cur  privati  non  damus  remi-  18 
ges,  sicut  tunc  dedimus? 

VII.   Omnes  alii  ordines,  omnes  homines  mutationem  i 
in   meliorem  statum   rei  publicae   sentient;   ad  coniuges 
tantum   vestras   pacis   et   tranquillitatis   publicae    fructus 
non  perveniet?  purpura  viri  utemur,  praetextati  in  magi-  2 
stratibus,   in  sacerdotiis;   libei-i  nostri  praetextis  purpura 
togis  utentur;  magistratibus  in  colonis  municipisque,  hic 
Komae  infimo  generi  magistris  vicorum  togae  praetextae 
habendae  ius  est,  nec  ut  vivi  (sohim)  habeant  tantum  in-  3 
signe,   sed   etiam  ut  cum  eo  crementur  mortui:   feminis 
dumtaxat  purpurae  usu  interdicemus?   et,   cum  tibi  viro 
Hceat  purpura  in   veste    straguia  uti,    matrem    familiae 
tuam  purpureum   amiculum  habere  non  sines   et  equus 
tuus  speciosius  instratus  erit  quam  uxor  vestita?    sed  in  i 
purpura,  quae  teritur  (absumitur),  iniustam  quidem,  sed 
ahquam  tamen  causam  tenacitatis  video;  in  auro  vero,  in 
quo  praeter  raanupretium  nihil  intertrimenti  fit,  quae  ma- 
hgnitas  est?    praesidium  potius  in  eo  est  et  ad  privatos 
et  ad  pubhcos  usus,  sicut  experti  estis.     nullam  aemula-  5 
tionem  inter  se  singuLarum,  quoniam  nuUa  haberet,  esse 
aiebat.       at    hercule    universis    dolor    et    indignatio   est, 
cum  sociorum  Latini  nominis  uxoribus  vident  ea  concessa 
ornamenta,  quae  sibi  adempta  sint,  cum  insignis  eas  esse  6 
auro  et  purpura,   cum  illas  vehi  per  urbem,   se  pedibus 
sequi,   tamquam  in  illarum  civitatibus,  non  in  sua  impe- 
rium   sit.      virorum  hoc   animos   vulnerare  posset;   quid  7 
muliercularum  censetis,  quas  etiam  parva  movent?    non  8 
magistratus  nec  sacerdotia  nec  triumphi  nec  insignia  nec 
dona  aut  spolia  bellica  iis  contingere  possunt:  munditiae  9 
et  ornatus  et  cultus,   haec  feminarum  insignia  sunt,  his 

9* 


132  LIBER  XXXmi,  7-9.  [a.  u.  c.  559J 

gaudent  et  gloriautur,  luuic  nuuiduui  muliebreni  ad^^ella- 

10  runt  maiores  vestri.  quid  aliud  in  luctu  quam  purpuram 
atque  aurum  deponuut?  quid,  cum  eluxcrunt,  sumunt? 
quid  iu  gratulationibus  supplicationibusque  nisi  excellen- 

11  tiorem  ornatum  adiciunt?  scilicet  si  legeui  Oppiam  abro- 
garitis,  non  vestri  arbitrii  erit,  si  quid  eius  vetare  volue- 
ritis,  quod  nunc  lex  vetat;  minus  filiae,  uxores,  sorores 

12  etiam  quibusdam  in  manu  erunt;  —  numquam  salvis  suis 
exuitur   servitus   mulicbris,    et   ipsae    libcrtatem,    quam 

13  viduitas  et  orbitas  facit,  detestantur.  in  vestro  arbitrio 
suum  ornatum  quara  in  legis  malunt  esse.  et  vos  in 
manu   et  tutela,   non  in   servitio   debetis   habere   eas  et 

14  malle  patres  vos  aut  viros  quam  dominos  dici.  invidiosis 
nominibus  utebatur  modo  consul  seditionem  muliebrem 
et  secessionem  adpellando.  id  enim  periculura  est,  ne 
Sacrum  montem,  sicut  quondam  irata  plebs,  aut  Aventi- 

15  num  capiant;  — patiendum  huic  infirmitati  est  quodcura- 
que  vos  censueritis.  quo  plus  potestis,  eo  raoderatius 
iraperio  uti  debetis.' 

1  VIII.  Haec  cuni  contra  legem  proque  lege  dicta 
essent,  aliquanto  maior  frequentia  mulierura  postero  die 

•2  sese  in  jiublicura  eftudit,  unoque  agniine  omnes  Brutorum 
ianuas  obsederunt,  qui  collegarura  rogationi  intercedebant, 
nec  ante  abstiterunt,  quam  remissa  intercessio  ab  tribunis 

3  est.  nulla  deinde  dubitatio  fuit,  quin  oranes  tribus  legera 
abrogarent.    viginti  annis  post  abrogata  est  quara  lata. 

4  M.  Porcius  consul,  postquara  abrogata  lex  Oppia  est, 
extemplo  viginti  quinque  navibus  longis,  quarum  quinque 
sociorum  erant,   ad  Lunae  portuni   profectus  est  eodem 

5  exercitu  convenire  iusso,  et  edicto  pcr  oram  raaritiraani 
raisso  navibus  oranis  generis  contractis  ab  Luna  pro- 
ficiscens  edixit,  ut  ad  portum  Pyrenaei  sequerentur:  inde 

6  se  frequenti  classe  ad  hostis  iturum.  praetervecti  Ligu- 
stinos  raontes  sinuraque  Gallicura  ad  diem,  quam  edixerat, 
convenerunt.    inde  Khodam  ventura  et  praesidlura  Hispa- 

7  norum  quod  in  castello  erat,  vi  deiectura.  ab  Rhoda  se- 
cundo  vento  Eraporias  perventuni.  ibi  copiae  omnes 
praeter  socios  navales  in  terrani  exjjositae. 

1         VIIH.    lara  tunc  Eraporiae  duo  oppida  erant  rauro 


LIBER  XXXIIII,  9.  [u.  C.  195]  133 

dlvisa.  iinura  Graeci  habebant,  a  Phocaea,  unde  et  Mas- 
sllienses,  oriundl,  alterum  Hispani.     sed  Graecum  oppi-  2 
dum  in  mare  expositum  totum  orbem  murl  minus  qua- 
drlngentos  passus  patentem  habebat,  Hispanis  retractior 
a  mari   trlum  milium   passuum  in  circultu   murus   erat. 
tertlum  genus  Romanl  coloni  ab  divo  Caesare  post  devi-  3 
ctos  Pompei  Ilberos  adlecti.    nunc  in  corpus  unum  confusi 
omnes  Hispanis  prius,   postremo  et  Graecls  in  civltatem 
Romanam  adscitis.     mlraretur,  qui  tum  cerneret  aperto  4 
mari  ab  altera  parte,   ab  altera  Hlspanls,   tam  ferae  et 
belhcosae  gcntl,  oblectos,  quae  res  eos  tutaretur.    dlscl- 
phna  erat  custos  infirmltatls,  quam  Inter  validiores  optime 
timor  continet.     partem   muri   versam   in  agros   egregie  5 
munitam  habebant,   una  tantum  in  eam  regionem  porta 
inposlta,   culus  asslduus  custos  aliquis  ex  maglstratibus 
erat.   nocte  pars  tertla  civlum  in  murls  excubabat,  neque  6 
raorls   causa  tantura  aut  legls,   sed   quanta  si  hostis  ad 
portus   esset  et   servabant   vlglHas   ct   circumlbant   cura. 
Hispanvmi  nemlnem  In  urbem  reclpleliant.     ne  ipsi  qui-  7 
dem  temere  urbe  excedebant.     ad  mare  patebat  omnibus 
exitus.     porta  ad  Hlspanorum  oppldum  versa  nuraquam  8 
nlsl  frequentes,  pars  tertla  fere,  culus  proxlraa  nocte  vl- 
glliae   in  raurls   fuerant,   egredlebantur.     causa  exeundi  9 
haec  erat.     commercio  eorum  Hispani  Inprudentes  mai'Is 
gaudebant  mei-carlque  et  Ipsi  ea,   quae  externa  navibus 
Inveherentur,  et  agrorum  exigere  fructus  volebant.  huius 
mutui  usus  desiderlum,  ut  Hispana  urbs  Graecis  pateret, 
faclebat.     erant  etiam  eo  tutiores,  quod  sub  umbra  Ro-  10 
raanae  amicitiae  latebant,    quam  sicut  ralnorlbus  vlribus 
quam  MassIIienses,  pari  colebant  fide.     tura  quoque  con- 
sulera  exercitumque  comlter  ac  benigne  acceperunt.   pau-  ii 
cos  ibi  moratus  dies  Cato,  dum  exploraret,  ubi  et  quan- 
tae  hostlum  coplae  essent,  ut  ne  mora  quldem  segnis  esset, 
orane  Id  tempus  exercendis  militibus  consumpsit.   id  erat  12 
forte  tempus  annl,  ut  frumentura  In  arels  Hispani  habe- 
rent.     Itaque  rederaptorlbus  vetltls  fruraentura  parare  ac 
Romara   diniissis    'bellum'   inquit   'se  Ijjsum  alet.'     pro-  13 
fectus  ab  Eraporis  agros  hostiura  urlt  vastatque,   omnla 
fuga  et  terrore  complet. 


134  LIBER  XXXIIII,  10.  n.  [a.u.  C.559] 

1  X.  Eodem  tempore  M.  Helvio  (lecedenti  ex  iilteriore 
Hlspania  cum  praesidio  sex  miliuni  dato  al)  Ap.  Claudio 
praetore   Celtiberi   agmine   ingenti   ad   oppidum   lliturgi 

2  obcurrunt.  viginti  milia  armatorum  fuisse  Valerius  scri- 
bit,  duodecim  milia  ex  iis  caesa,  oppidum  Iliturgi  rece- 

3  ptum  et  puberes  omnis  interfectos.  inde  ad  castra  Ca- 
tonis  Helvius  pervenit  et,  quia  tuta  iam  ab  hostibus  regio 
erat,  praesidio  in  ulteriorem  Hispaniam  remisso  liomam 
est  profectus  et  ob  rem  feliciter  gestam  ovans  urbem  est 

4  iugressus.  argenti  infecti  tulit  in  aerarium  decem  quat- 
tuor  milia  pondo  septingenta  triginta  duo  et  signati  biga- 

5  torum  decem  et  septem  milia  viginti  tria  et  Oscensis 
argenti  centum  undeviginti  milia  quadringentos  undequa- 
draginta.  causa  triumphi  negandi  senatui  fuit,  quod  alieno 
auspicio  et  in  ahena  provincia  pugnasset;  ceterum  bien- 
nio  post  redierat,  cum  provincia  successoi-i  Q.  Minucio 
tradita  annum  insequentem  retentus  ibi  longo  et  gravi 

6  fuisset  morbo.  itaque  duobus  modo  mensibus  ante  Hel- 
vius  ovans  urbem  est  ingressus  quam  successor  eius  Q. 

7  Minucius  triumpharet.  hic  quoque  tuHt  argenti  pondo 
triginta  quattuor  milia  octingenta  et  bigatorum  septua- 
ginta  tria  milia  et  Oscensis  ai-genti  ducenta  septuaginta 
octo  milia, 

1  XI.   In  Hispania  interim  consul  haud  procul  Emporiis 

2  castra  habebat.  eo  legati  tres  ab  Ilergetum  regulo  I3ili- 
stage,  in  quibus  unus  filius  eius  erat,  venerunt  querentes 
castella  sua  obpugnari  nec   spem  uham  esse  resistendi, 

3  nisi  praesidiumKomanus  misisset:  tria  miha  miHtum  satis 
esse,  nec  hostis,  si  tanta  manus  venisset,  mansuros.  ad 
ea  consul  moveri  quidem  se  vel  periculo  eorura  vel  metu 

4  dicere,  sed  sibi  nequaquam  tantum  copiarum  esse,  ut, 
cum  magna  vis  hostium  haud  procul  absit  et  quam  mox 
signis  conlatis  dimicandum  sit  in  dies  expectet,  dividendo 

5  exercitum  minuere  tuto  vires  posset.  legati  ubi  haec 
audiverunt,  flentes  ad  genua  consuhs  provolvuntur,  orant, 

6  ne  se  in  rebus  tam  trepidis  deserat:  quo  enim  se,  repul- 
sos  ab  Romanis,  ituros?   nuUos  sc  socios,   nihil  usquam 

7  in  terris  aliud  spei  habere.  potuisse  se  extra  id  pericu- 
lum   esse,    si    dccedere  fide,    si   conim-are   cum    ceteris 


LIBER  XXXIIII,  11-13.  [a.  C.  195]  135 

voluissent.  nullis  minis,  nullis  terriculis  se  motos,  spe- 
rantis  satis  opis  et  auxilii  sibi  in  Romanis  esse.  id  si  8 
nullum  sit,  si  sibi  a  consule  negetur,  deos  Iiominesque  se 
testis  facere,  invitos  et  coactos  se,  ne  eadem  quae  Sagun- 
tini  passi  sint  patiantur,  defecturos  et  cum  ceteris  potius 
Hispanis  quam  solos  perituros  esse. 

XII.  Et  illo  quidem  die   sic  sine  responso   dimissi.  i 
consulem  nocte,  quae  insecuta  est,  anceps  cura  agitare: 
nolle  deserere  socios,  nolle  minuere  exercitum,  quod  aut  2 
moram  sibi  ad  dimicandum  aut  in  dimicando  pei'iculum 
adferre  posset.      stat  sententia  non  minuere  copias,   ne  3 
quid  interim  hostes  inferant  ignominiae;  sociis  spem  pro 
re  ostentandam  censet:  saepe  vana  pro  veris,  maxinie  in  -i 
bello,   valuisse,    et   credentem  se  aliquid  auxilii  habere, 
perinde   atque   haberet,    ipsa  fiducia   et   sperando   atque 
audendo  servatum.     postero  die  legatis  respondit,  quam-  5 
quam  vereatur,  ne  suas  vires  ahis  eas  commodando  minuat, 
tamen  se   illorum   temporis  ac  pericuh  magis   quam   sui 
rationem    liabere.      denuntiari    mihtum    parti    tertiae   ex  G 
omnibus  cohortibus  iubet,   ut  cibum,   quem  in  naves  in- 
ponant,  mature  coquant,  navesque  in  diem  tertium  expe- 
dii-i  iussit.     duos   ex  legatis  Bihstagi   atque  Ilergetibus  7 
nuntiare  ea  iubet,  fihum  reguh  comiter  habendo  et  mune- 
ribus   apud   se   retinet.      legati   non   ante   profecti   quam  8 
inpositos   in  naves  mihtes  viderunt:   id  pro  haud  dubio 
iam  nuntiantes,   non   suos  modo,    sed  etiam  iiostis  fama 
Romani  auxihi  adventantis  impleverunt. 

XIII.  Consul,  ubi  satis  quod  in  speciem  fuit  osten-  i 
tatum  est,   revocari  ex  navibus  mihtes  iubet;    ipse,   cum  2 
iam  id  tempus  anni  adpeteret,  quo  geri  res  possent,  ca- 
stra  hiberna  tria  miha  passuum  ab  Emporis  posuit.   inde 
per  occasiones  nunc  hac   parte,   nunc  iha  modico  pi*ae- 
sidio  castris  rehcto  praedatum  mihtes  in  hostium  agros 
ducebat.     nocte  ferme  proficiscebantur,  ut  et  quam  lon-  3 
gissime  a  castris  procederent  et  inopinantis  obprimerent. 
et  exercebat  ea  res  novos  mihtes,  et  hostium  magna  vis 
excipiebatur;   nec  iam  egredi  extra  munimenta  casteho- 
rum  audebant.    ubi  admodum  et  suorum  et  hostium  ani-  4 
mos   est   expertus,   convocari  tribunos   praefectosque   et 


13G  LIBER  XXXIIII,  13.  14.  [a.  u.  0.550] 

5  equites  omnis  ct  centuriones  iussit.  'tempus'  inquit 
'quod  saepc  optastis,  vcnit,  quo  vobis  potestas  fieret  vir- 
tutem  vestram  ostentlere.  adhuc  praedonum  magis  quam 

C  bcllantium  militastis  morc:  nunc  iusta  pugna  liostcs  cum 
hostibus  conseretis  manum.   non  agros  indc  j)opulari,  sed 

7  urbium  opes  exhaurire  licebit.  patres  nostri,  cum  Hispania 
Carthaginiensium,  [Carthaginicnsium]  et  impcratorcs  ibi  ct 
exercitus  essent,  ipsi  nullum  in  ea  militem  habcrcnt,  tamen 
addere  hoc  in  foedere  voluerunt,  ut  impci-ii  sui  lliberus 

8  fluvius  esset  finis.  nunc  cum  duo  praetoi-es,  cum  consul, 
cum  tres  exercitus  Romani  Hispaniam  obtineant,  Cartha- 
giniensium  decem  iam  prope  annis  nemo  in  his  provinciis 

9  sit,  impcrium  nobis  citra  Hiberum  amissum  est.  hoc 
armis  et  virtute  reciperetis  oportet  et  nationem  rebellan- 
tem  magis  temere  quam  constanter  bellantem  iugum,  quo 

10  se  exuit,  acciperc  rursus  cogatis.'  in  hunc  modum  ma- 
xime  adhortatus  pronuntiat,  sc  nocte  ad  castra  hostium 
ducturum.     ita  ad  corpora  curanda  dimissi. 

1  XHH.  Nocte  media,  cum  ausjDicio  operam  dedisset, 
profectus,  ut  locum  quem  vellet,  priusquam  hostes  sen- 
tirent,  caperet,  pi^aeter  castra  hostium  circumducit  et 
prima    luce   acie    instructa    sub   ipsura    vallum    tres   co- 

2  hortes  mittit.    mirantes  barbari,  ab  tergo  adparuisse  Ro- 

3  manum,  discurrere  ipsi  ad  arma.  interim  consul  apud 
suos   'nusquam  nisi  in  virtute  spcs  est,   milites,'    inquit 

4  'et  ego  sedulo,  ne  esset,  feci.  inter  castra  nostra  et  nos 
medii  hostes  et  ab  tergo  hostium  ager  est.  cjuod  pul- 
cherrimum,  idem  tutissimum:  in  virtute  spem  positam 
habcre.'      sub   haec   cohortes   rccipi   iubet,    ut   barbaros 

5  simulutione  fugae  eliceret.  id,  quod  crcdidei*at,  evenit. 
pcrtimuisse  et  cedere  rati  Romanos  porta  erumpunt  ct 
quantum  inter  castra  sua  et  aciem  hostium  relictum  erat 

6  loci  armatis  complent.  dum  trepidant  acie  instruenda, 
consul  iam  paratis  ordinatisque  omnibus  incompositos 
adgreclitur.  equites  primos  ab  utroque  cornu  in  j^ugnam 
educit.    sed  in  dextro  extemplo  pulsi  cedentesque  trepidi 

7  etiam  pediti  terrorem  intulere.  quod  ubi  consul  vidit, 
duas  cohortcs  delectas  ab  dextro  latere  hostium  circum- 
duci  iubet  et  ab  tergo  se  ostendere,   priusquam  concur- 


LIBER  XXXIIII,  U-IG.  [a.  C.  195]  137 

rerent  pedltum  ficies.     is  terror  obiectus  liosti  rom  metu  8 
Romanorum   equitum    inclinatam   aequavit:    tamen   adeo 
turbati  erant  dextrae  alae  pedites  equitesque,  ut  quosdam 
consul  manu  ipse  reprenderit  vertei-itque  in  hostem.     ita  9 
et  quamdiu  missiJibus  pugnatum  est,  anceps  pugna  erat: 
et  iam   ab  dextra  parte,   unde   terror  et  fuga  cocperat, 
aegre  liomanus   restabat,   ab   sinistro  cornu  et  a  fronte  lo 
urgebantur  barbari  et  cohortes  a  tergo  instantes  pavidi 
respiciebant.     ut  emissis   soliferreis   falaricisque  gladios  1 1 
strinxerunt,  tum  velut  redintegrata  est  pugna.     non  cae- 
cis  ictibus  procul  ex  inproviso  vulnerabantur,  sed  pede 
conlato  tota  in  virtute  ac  viribus  spes  erat. 

XV.  Fessos  iam  suos  consul  ex  secunda  acle  subsi-  i 
diaris  cohortibus  in  pugnam  inductis  accendlt.   nova  acies  2 
facta;   integri  recentibus  tells  fatlgatos  adorti  hostls  pri- 
mum  acri  Inpetu  vehit  cuneo  perculerunt,  deinde  dissl- 
patos  in  fugam  averterunt:  efFuso  per  agros  cursu  castra 
repetebantur.     ubi  omnia  fuga  completa  vldlt  Cato,  Ipse  3 
ad  secundam  leglonem,  quae  in  subsidlo  posita  erat,  re- 
vehltur  et  slgna  prae  se  ferri  plenoque  gradu  ad  castra 
hostlum  obpugnanda  succedere  iubet.     si  quis  extra  or-  i 
dlnem  avidius  procurrlt,  et  ipse  interequitans  sparo  per- 
cutit   et    tribunos   centurlonesque   castlgare    iubet.      iam  5 
castra  obpugnabantur,    saxlsque  et  sudlbus  et  omnl  ge- 
nere  telorum  submovebantur  a  vallo  Romanl.    ubl  recens 
admota  legio  est,  tum  et  obpugnantibus  anlraus  crevlt,  et 
Infensius  hostes  pro  vallo  pugnabant.    consul  omnla  ocu-  6 
hs   perhistrat,   ut,    qua  minima   vi   resistatur,    ea  parte 
inrumpat.      ad   sinistram   portam  infrequentls    videt:    ea 
secundae  leglonis  prlncipes  hastatosque  inducit.    non  su-  7 
stinult  inpetum  eorum  statlo,  quae  portae  adposita  erat; 
et  ceteri,  postquam  Intra  vahum  hostem  vldent,  ipsi  ca- 
stris  exuti  slgna  armaque  ablclunt.     caeduntur  In  portis,  8 
suomet  Ipsi  agmine  in  arto  haerentes.     secundani  terga 
hostium  caedunt,  ceteri  castra  dlriplunt.  Valerius  Antlas  9 
supra   quadraglnta  mlHa    hostium   caesa   eo   dle    scrlbit. 
Cato  Ipse,  haud  sane  detractator  laudum  suarum,  muhos 
caesos  alt,  numerum  non  adscribit. 

XVI.  Trla  eo  dlc  huidablHa  feclsse  putatur,   unum  i 


133  LIBER  XXXIIII,  IG.  17.  [ii.  u.  c.  559] 

quod  circumducto  exercitu,  procul  iiavibus  suis  castrisque, 
ubi    spcm  [non]   nisi   in   virtutc   habercnt,   inter   medios 

2  hostes  proelium  commisit;  alterum,  quod  cohortes  ab 
tergo  hostibus  obiecit;  tertium,  quod  secundam  legionem 
ceteris  omnibus  eftusis  ad  sequendos  hostes  pleno  gradu 
sub  signis  compositam  instructamque  subire  ad   portam 

3  castrorum  iussit.  nihil  deinde  a  victoria  cessatum.  cum 
receptui  signo  dato  suos  spohis  onustos  in  castra  reduxis- 
set,  paucis  horls  noctis  ad  quietem  datis  ad  praedandum 

4  in  agros.duxit.  efFusius,  ut  sparsis  hostibus  fuga,  prae- 
dati  sunt.  quae  res  non  minus  quam  pugna  pridie 
adversa  Empox-itanos  Hlspanos  adcoLasque  eorum  in  de- 

5  ditionem  compuht.  muki  et  aliarum  civltatium,  qul 
Emporias  pcrfugerant,  dedlderunt  se.  quos  omnes  ad- 
pellatos  benigne  vinoque  et  clbo  curatos  domos  dimisit. 

G  confestim  inde  castra  movit;  et  quacumque  incedebat 
agmen,  legatl  dedentium  civitates  suas  obcurrebant,  et 
cum  Tarraconem  venit,  iam  omnis  cis  Hiberum  Hispania 

7  perdomlta  erat  captiviquc  et  Komanl  ct  socifun  ac  Latini 
nominis,  varis  casibus  in  Hlspania  obj^ressl,  donum  eon- 

8  suH  a  barbaris  reducebantur.  fama  deinde  vulgatur, 
consulem  in  Turdetaniam  exercltum  ducturum,  et  ad  de- 

9  vlos  montanos  profeetum  etiam  falso  perlatum  est.  ad 
hunc  vanum  et  sine  auctore  ullo  rumorem  Bergistanorum 
civitatis  septem  castella  defecerunt.  eos  deducto  exer- 
citu  consul  slne  memorando  proelio  In  potestatem  redegit. 

10  haud  Ita  multo  post  eldem,  regresso  Tarraconem  consule, 
]irlusquam  Inde  quoquam  procederet,  dcfecerunt  [iterum]. 
Iterum  subactl;  sed  non  eadem  venia  victls  fult:  sub  co- 
rona  venlere  omnes,  ne  saepius  pacem  sollicitarent. 

1  XVH.  Interlm  P.  Manllus  praetor  exercltu  vetere  a 
Q.  ]MInucio,  cui  successerat,  accepto,  adiuncto  et  Ap. 
Claudl  Neronis  ex  ulteriore  Hispanla  vetere  Item  exer- 
cltu,  In  Turdetaniam  proficiscitur.    omnlum  Hlspanorum 

2  niaxime  inbelles  habentur  Turdetani.     fretl  tamen  mul- 

3  titudine  sua  obvlam  lerunt  agmini  Romano.  eques  in- 
missus  turbavlt  extemplo  aclem  eorum.  pedestre  proe- 
llum  nullius  ferme  certaminis  fuit;  mllltes  veteres,  peritl 

4  hostium   belliquc,   haud  dubiam  pugnam   fecerunt.     nec 


LIBER  XXXIIII;  17—19.  [a.  C.  195]  139 

tamen  ea  pugna  debellatum  est.  decem  milia  Celtiberum 
mercede  Turduli   conducunt,   alienisque   armis   parabant 
bellum.     consul  interim  rebellione  Bergistanorum  ictus,  5 
ceteras  quoque  civitates  ratus  per  occasionem  idem  factu- 
ras,  arma  omnibus  cis  Hiberum  Hispanis  adimit.     quam  6 
rem  adeo  aegre  passi,  ut  multi  mortem  sibimet  ipsi  con- 
sciscerent,  ferox  genus,  nullam  vitam  rati  sine  armis  esse. 
quod  ubi  considi  nuntiatum  est,  senatores  omnium  civi-  7 
tatium  ad  se  vocari  iussit  atque  iis    'non  nostra'   inquit 
'magis  quam  vestra  refert  vos  non  rebellare,  siquidem  id 
maiore  Hispanorum  malo  quam  exercitus  Romani  labore 
semper  adhuc  factum  est.     id  ut  ne  fiat,  uno  modo  arbi^  8 
tror  caveri  posse,    si  eftectum  erit,  ne  possitis  rebellare. 
volo  id  quam  mollissima  via  consequi.   vos  quoque  in  ea  9 
re  consilio  me  adiuvate.     nullum  libentius  sequar,  quam 
quod  vosmet  ipsi  adtuleritis.'     tacentibus  spatium  se  ad  10 
deliberandum  dierum  paucorum  dare  dixit.    cum  revocati  11 
secundo  quoque  concilio  tacuissent,  uno  die  muris  omni- 
um  dirutis,    ad  eos,  qiii  nondum  parebant,  profectus,  ut 
in  quamque  regionem  venerat,   omnes  qui  circa  incole- 
bant  populos  in  deditionem  accepit.    Segesticam  tantum,  12 
gravem    atque    opulentam    civitatem,    vineis    et   pluteis 
cepit. 

XVin.    Eo  maiorem   habebat  difficultatem  in  subi-  1 
gendis  hostibus  quam  qui  primi  venerant  in  Hispaniam, 
quod  ad  illos  taedio  imperi  Carthaginiensium  Hispani  de- 
ficiebant,  huic  ex  usurpata  libertate  in  servitutem  velut  2 
adserendi  erant.     et  ita  mota  omnia  accepit,  ut  ali  in  ar- 
mis  essent,  ali  obsidione  ad  defectionem  cogerentur,  nec, 
nisi  in  tempore  subventum  foret,  ultra  sustentaturi  fue- 
rint.     sed  in  consule  ea  vis  animi  atque  ingeni  fuit,   ut  3 
omnia  maxima  niinimaque    per   se   adiret  atque   ageret, 
nec  cogitaret  modo   imperaretque,   quae  in  rem   essent, 
sed  pleraque  ipse  per  se  transigeret,  nec  in  quemquam  4 
omnium  gravius  severiusque  quam  in  semet  ipsum  im- 
perium   exerceret,   parsimonia   et   vigiliis   et  labore  cum  5 
ultimis   militum   certaret,   nec  quicquam  in  exercitu  suo 
praecipui  praeter  honorem  atque  imperium  haberet. 

XVIH.r.    Difficilius  bellum  m  Turdetania  praetori  P.  1 


140  LIBER  XXXIIII,  19.  20.  [a.u.  c.559] 

Manlio  Celtiberi  mercede  exciti  ab  hostibus,   sicut  ante 
(lictum  est,  faciebant.    itaque  eo  consul  accersitus  litteris 

2  praetoris  legiones  duxit.  ubi  eo  venit,  castra  separatim 
Celtiberi  et  Turdetani  habebant.  cum  Turdetanis  ex- 
templo  levia  proeHa  incursantes  in  stationcs  eorum  Ko- 
mani  facere  semperque  victores  et  quamvis  temere  cocpto 

3  certamine  abire;  ad  Celtiberos  in  conloquium  tribunos 
mUitum  ire  consul  atque  is  trium  condicionum  electionem 

4  ferre  iubet:  primam,  si  transire  ad  Komanos  velint  et 
duplex  stipendium  accipere  quam  quantum  a  Turdetanis 

5  pepigissent;  alteram,  si  domos  abire,  publica  fide  accepta, 
nihil  eam  rem  noxiae  futui-am,   quod  hostibus  se  lloma- 

6  norum  iunxissent ;  tertiam,  si  utique  bellum  placeat,  diem 

7  locumque  constituant,  ubi  secum  armis  decernant.  a 
Celtiberis  dies  ad  consultandum  petita.  concilium  in- 
mixtis  Turdetanis  habitum  magno  cum  tumultu;  eo  minus 

8  decerni  quicquam  potuit.  cum  incerta  bellum  an  pax 
cum  Cehiberis  essent,  commeatus  tamcn  haud  secus 
quam  in  pace  ex  agris  castelhsque  hostium  Romani  por- 
tabant,    deni    saepe   munimenta   eorum,   velut    communi 

9  pacto  commercio  privatis  indutiis,  ingi-edientes.  consul 
ubi  hostis  ad  pugnam  ehcere  nequit,  primum  praedatum 
sub  signis  ahquot  expeditas  cohortis  in  agrum  integrae 

10  regionis  ducit,  deinde  audito,  Saguntiae  Celtiberum  omnis 
sarcinas  inpedimentaque  rehcta,  eo  pergit  ducere  ad  ob- 

11  pugnandum.  postquam  nulla  moventur  re,  persoluto 
stipendio  non  suis  modo,  sed  etiam  practoris  mihtibus 
relictoque  omni  exercitu  in  castris  praetoris  ipse  cum 
septem  cohortibus  ad  Hiberum  est  regressus. 

1  XX.    Ea  tam  exigua  manu  oppida  ahquot  cepit.  de- 

2  fecere  ad  eum  Sedetani,  Ausetani,  Suessetani.  Laceta- 
nos,  deviam  et  silvestrem  gentem,  cum  insita  feritas 
continebat  in  armis,  tum  conscientia,  dum  consul  exerci- 
tusque  Turdulo  bello  est  occupatus,  depopulatorum  subi- 

3  tis  incursionibus  sociorum.  igitur  ad  oppidum  eorum 
obpugnandum  consul  ducit  nonRomanas  modo  cohortes, 
sed   iuvcntutem   etiam    mcrito   infensorum   iis    sociorum, 

4  oppidum  longum,   in  latitudinem   haudquaquam   tantun- 

5  dem  patens  habcbant.     quadrlngentos  inde  fermc  passus 


LIBER  XXXrill,  20—22.  [a.  C.  195]  141 

constituit    signa.      ibi    delectarum    cohortium    stationem 
relinquens,  praecepit  eis,  ne  se  ex  eo  loco  ante  moverent 
quani  ipse  ad  eos  venisset.    ceteras  copias  ad  ulteriorem 
parteni  m'bis  circumducit.   maximum  ex  omnibus  auxiliis 
numerum  Suessetanae  iuventutis  habebat;  eos  ad  murum 
obpugnandum  subire  iubet.     quorum  ubi  arma  signaque  6 
Lacetani  cognovere,  memores,  quam  saepe  in  agro  eorum 
inpune  persidtassent,  quotiens  ipsos  signis  conlatis  fudis- 
sent  fugassentque,  patefacta  repente  porta  universi  in  eos 
erumpunt.     vix  clamorem  eorum,  nedum  inpetum  Sues-  7 
setani  tulerunt.  quod  postquam,  sicut  futui'um  ratus  erat, 
consul  fieri  etiam  vidit,  equo  citato  subter  murum  hostium  8 
ad  cohortes  avehitur,  atque  eas  adreptas,  efi:usis  omnibus 
ad  sequendos  Suessetanos,  qua  silentium  ac  solitudo  erat 
in  urbem  inducit,  priusque  omnia  cepit  quam  se  recipe-  9 
rent  Lacetani.    mox  ipsos  nihil  praeter  arma  habentis  in 
deditionem  accepit. 

XXE.    Confestim    inde   victor   ad  Bergium   castrum  1 
ducit.     receptacuhim  id  maxime  praedonum  erat  et  inde 
incursiones    in    agros    pacatos    provinciae    eius    fiebant. 
transfugit  inde  ad  consulem  princeps  Bergistanus  et  pur-  2 
gare  se  ac  popularis  coepit:  non  esse  in  manu  ipsis  rem 
pubHcam,    praedones   receptos  totum   suae  potestatis   id 
castrum  fecisse.     consul  eum  domum  redire  conficta  ali-  3 
qua  probabili,   cur  afuisset,   causa  iussit:   cum  se  muros  4 
subisse  cerneret  intentosque  praedones  ad  tuenda  moenia 
esse,   tum  uti  cum  suae  factionis  hominibus  meminisset 
arcem   occupare.     id,   uti   praeceperat,   factum;   repente  5 
anceps  terror  hinc  muros   ascendentibus  Romanis,  ilhnc 
arce  capta  barlwros  circumvasit.     huius  potitus  loci  con- 
sul  eos,  qui  arcem  tenuerant,  liberos  esse  cum  cognatis 
suaque  habere  iussit,   Bergistanos    ceteros   quaestori   ut  6 
venderet  imperavit,  de  praedonibus  suppHcium  sumpsit. 
pacata  provincia   vectigaHa    magna  instituit   ex    ferraris  7 
argentarisque,   quibus   tum   institutis   locupletior  in   dies 
provincia  fuit.     ob  has  res  gestas  in  Hispania  supplica-  8 
tionem  in  triduum  patres  decreverunt. 

XXIL    Eadem  aestate  aker  consul  L.  Valerius  Flac-  1 
cus  in  GaUia  cum  Boiorum  manu  propter  Litanam  silvam 


142  LIBER  XXXIIII,  22.23.  [a.u.  c.559] 

2  sifTiils  conlatis  secundo  ])roelio  conflixit.  octo  milia  Gal- 
lorum  caesa  traduntur,  ceteri  omisso  bello  in  vicos  suos 

3  atque  agros  dilapsi.  consul  relicum  aestatis  circaPadum 
Placentiae  et  Cremonae  exercitum  habuit  restituitque 
quae  in  iis  oppidis  bello  diruta  fuerant. 

4  Cum  hic  status  rerum  in  Italia  llispaniaque  esset, 
T.  Quinetio  in  Graecia  ita  hibernis  actis,  ut,  exceptis 
Aetolis  quibus  nec  pro  spe  victoriae  praemia  contigei-ant 
nec  diu  quies  placere  potcrat,  universa  Graccia  sinml 
pacis    libertatisque    perfrucns    bonis    egregie    statu    suo 

5  gauderet  nec  magis  in  bello  virtutem  liomani  ducis  quam 
in  victoria  temperantiam  iustitiamque  et  moderationem 
miraretur,  senatus  consuhum,  quo  belhun  adversus  Nabim 

G  Lacedaemonium  decretum  erat,  adfertur.  quo  lecto 
Quinctius  conventum  Corinthum  omnium  sociarum  civi- 
tatium  legationibus  in  diem  certam  edicit.  ad  quam  ubi 
frequentes  undique  principes  convenerunt,  ita  uti  ne  Ae- 

7  toH  quidcm  abessent,  tali  oratione  est  usus.  'beHum  ad- 
versus  PhiHppum  non  magis  communi  animo  consiHoque 
Romani  et  Graeci  gesserunt  quam  utrique   suas   causas 

8  beUi  habuerunt.  nam  et  Romanorum  amicitiam  nunc 
Carthaginiensis   hostis   eorum   iuvando,   nunc   hic  sociis 

9  nostris  obpugnandis  violaverat,  et  in  vos  taHs  fuit,  ut 
nobis,  etiamsi  nostrai'um  obHvisceremur  iniuriarum,  ve- 
strae    iniuriae   satis   digna  causa  beHi  fuerit.     hodierna 

10  consuhatio  tota  ex  vobis  pendet.  refero  enim  ad  vos, 
utrum  Argos,  sicut  scitis  ipsi  ab  Nabide  occupatos,  pati 

11  veHtis  sub  dicione  eius  esse,  an  aequum  censeatis  nobi- 
Hssimam  vetustissimamque  civitatem,  in  media  Graecia 
sitam  repeti   in   Hbertatem  et  eodem   statu  quo  ceteras 

12  urbes  Peloponnesi  et  Graeciae  esse.  haec  consuhatio, 
ut  videtis,  tota  de  re  pertinente  ad  vos  est,  Romanos 
nihil  contingit,  nisi  quatenus  Hberatae  Graeciae  unius 
civitatis  servitus  non  plenam  nec  integram  gloriam  esse 

13  sinit.  ceterum,  si  vos  nec  cura  eius  civitatis  nec  exem- 
plum  nec  periculum  movet,  ne  serpat  latius  contagio  eius 
maH,  nos  aequi  bonique  facimus.  de  hac  re  vos  consulo, 
staturus  eo,  quod  phu'es  ccnsueritis.' 

1         XXlir.    Post  orationem  Romani  imperatoris  percen- 


LIBER  XXXIIII,  23.  24.  [a.  C.  195]  143 

serl  allorum  sententlae  coeptae  snnt,    cum  legatus  Athe-  2 
nlenslum,  quantum  poterat  gratis  agendls  Romanorum  In 
Graeciam  merita   extulisset  —  Inploratos   (auxilium)   ad- 
versus  Phllippum  tulisse  opcm,  non  rogatos  uhro  adver-  3 
sus   t\Tannum   Nahim   offerre   auxihum  —  Indignatusque 
esset    hacc    tanta    merlta    sermonlhus    tamen   ahquorum 
carpi,   futura  cahunnlantlum,    cum  faterl  potius  praeteri-  4 
torum  gratiam  deherent,  adparehat  incessl  Aetolos.     Igl-  5 
tur  Alexander  ])rinceps  gentis  Invectus  jjrimum  In  Athe- 
nlensis,  llhertatis  quondam  duces  et  auctoi'es,  adsentationls 
propriae   gratia   communem   causam    ]H'odentis,   questus  6 
deinde,  Achaeos  PhlhpjDi  quondam  mllites,  ad  postremum 
Inchnata  eius  fortuna  transfugas,  et  Corinthum  recejilsse 
et   Id   agere,   ut  Argos   habeant,   Aetolos   primos   hostls  7 
Phlhppl,    semjier  soclos  Romanorum,  pactos  In  foederc 
suas  urbes  agrosque  fore  devlcto  Phihjipo,  fraudari  Echlno 
et  Pharsalo,   Insimulavlt  fraudls   Romanos,    quod   vano  8 
tltulo    libertatis    ostentato    Chalcidem    et    Demetriadem 
praesidlis  tenerent,  qui  Phllipjjo  cunctantl  deducere  indc 
praesidla  oblcere   semjjer  sohtl    sint,    numquam,    donec  9 
Demetrlas  Chalcisque  et  Corinthus   tenerentur,   hberam 
Graeciam  foi'e;  ]:)Ostremo    qula   manendi  In  Graecia  reti-  10 
nendique    exercitus   Ai'gos    et   Nablm   causam    facerent. 
de]:)ortarent    legiones    in   Itaham;   Aetolos    jiolhceri    aut  H 
condicionlbus  et  voluntate  sua  Nabim  praesidium  Argls 
deducturum,   aut  vl  atque   armis  coacturos    In   potestate 
consentlentis  Graeclae  esse. 

XXIIII.     Haec    vanlloquentla    primum    Arlstaenum  i 
jiraetorem  Achaeorum  excitavit.     'ne  istuc'  inquit  'luji-  2 
plter  optlmus  maximus  slrlt  lunoque  reglna,  cuius  In  tu- 
tela  Argi  sunt,   ut  Illa  civitas  inter  t}Tannum  Lacedae- 
monlum  et  latrones  Aetolos   jiraemlum  sit  posita  In  eo 
disci'lmlne,   ut  mlserlus  a  vobls  recipiatur  quam  ab  Illo 
cajita   est.     mare   Interlectum   ab   Istls   jiraedonibus   non  3 
tuetur  nos,  T.  Quinctl.     quld,   sl  In  media  Peloj:)onneso 
arcem  slbl  fecerlnt,   futurum  nobls  est?  Hnguam  tantum 
Graecorum    habent,    sicut    speclem    hominum;    moribus  4 
rltlbusque  efferatiorlbus   quam  ulll  barbarl,   Immo  quam 
Inmanes  beluae  vlvunt.     Itaque   vos   rogamus,  Romani, 


144  LIBER  XXXIIII,  24.  25.  [a.  u.  c.  559] 

ct  al)  Nabide  Argos  rccipcretis  et  ita  res  Graeciae  con- 
stituatis,  ut  ab  latrocinio  quoque  Actolorum  satis  pacata 

5  haec  relinquatis.'  Romanus,  cunctis  undiquc  incrcpanti- 
bus  Aetolos,  responsurum  se  fuisse  iis  dixit,  nisi  ita  in- 
fensos   omnis   in   eos    vidcret,    ut   scdandi    potius    quam 

G  irritandi  cssent.  contentum  itaquc  opinione  ea,  quac  de 
Romanis  Aetolisque  esset,  rcfcrre  se  dixit,   quid  de  Na- 

7  bidis  bello  placeret,  nisi  redderct  Achacis  Argos.  cum 
omnes  belhuu  decressent,  auxiha  ut  pro  viribus  suis 
quaeque  civitates  mittercnt  cst  hortatus.  ad  Aetolos 
legatum  etiam  misit,  magis  ut  nudaret  animos  —  id  quod 
evenit  —  quam  spe  impetrari  posse. 

1  XXV.   Tribunis  mihtum,  ut  exercitum  ab  Elatea  ar- 

2  ccsserent,  imperavit.  per  eosdem  dies  ctAntiochi  legatis 
de  societatc  agentibus  respondit,  nihil  se  absentibus  de- 
cem  legatis  sententiae  habere,  Komam  eundum  ad  sena- 

3  tum  iis  esse.  ipse  copias  adductas  ab  Elatea  duccre 
Argos  pergit;  atque  ei  circa  Cleonas  Aristaenus  praetor 
cum  decem  mihbus  Achaeorum,  equitibus  mille  obcurrit, 
et  haud  procul  inde  iunctis  exercitibus  posuerunt  castra. 

4  postero  die  in  camiium  Argivorum  descenderunt,  et  quat- 

5  tuor  fcrme  miha  ab  Argis  locum  castris  capiunt.  prae- 
fectus  praesidi  Laconum  erat  Pythagoras,  gcner  idcm 
tyranni  et  uxoris  eius  frater,  qui  sub  adventum  Romano- 
rum  et  utrasque  arces  —  nam  duas  habent  Argi  —  et 
loca  aha,  quae  oiiortuna  aut  suspecta  erant,  vahdis  prae- 

G  sidiis  firmavit,    sed  inter  haec  agenda  pavorem  iniectum 

adventu  Romanorum  dissimidare  haiidquaquam  poterat. 

Et  ad  externum  tcrrorem  intestina  etiam  seditio  ac- 

7  cessit.  Damocles  erat  Argivus,  adulesccns  maioris  animi 
quam  consihi,  qui  primo,  iurc  iurando  interposito  de 
praesidio  expcllendo  cum  idoneis  conlocutus,  dum  vires 
adicere  coniurationi  studet,  incautior  fidei  aestimator  fuit. 

8  conloquentem  eum  cum  suis  satelles  a  jiraefecto  missus 
cum  accerseret,  sensit  proditum  consihum  esse,  hortatur- 
que  coniuratos,  qui  adcrant,  ut  potius  quam  extorti  mo- 

9  rerentur  arma  secum  capercnt.  atque  ita  cum  paucis  in 
forum  pergit  ire  clamitans,  ut  qui  salvam  rem  pubhcam 
vellent    auctorem    et    ducem    se    hbertatis    sequerentur. 


LIBER  XXXIIII,  25.  26.  [a.  C.  195]  145 

haud  sane  movlt  quemquam,  quia  niliU  usquam  spei  pro-  10 
pinquae,  nedum  satis  firmi  praesidi  cernebant.   haec  voci-  u 
ferantem  eura  Lacedaemoni  circumventum  cum  suis  inter- 
fecerunt.     comprensi  deinde  quldam  et  alii;  ex  ils  occisi  12 
plures,  paucl  in  custodlam  conlecti  proxlma  nocte  funibus 
per  murum  demlssi  ad  Homanos  perfugerunt. 

XXVI.    Quinctius    adfirmantlbus    iis,    si   ad    portas  1 
exercitus  E.omanus  fulsset,  non  slne  effectu  motum  eum 
futurum  fulsse  et,   si  proplus  castra  admoverentur,   non  2 
quieturos   Argivos,    mislt   expedltos   pedites   equltesque, 
qui  circa  Cylarabim  —  gjaimaslum  id  est  mlnus  trecen- 
tos  passus  ab  urbe  —  cum  erumpentibus  a  porta  Lace-  3 
daemonis  proellum  commlserunt  atque   eos  haud  magno 
certamine  compulerunt  In  urbem.    et  castra  eo  ipso  loco, 
ubl   pugnatum   erat,   imperator  llomanus   posuit.      dlem  4 
inde  unum  in  speculis  fult,  si  quld  novi  motus  oreretur. 
jiostquam  obpressam  metu  clvitatem  vldlt,  advocat  consi- 
llum  de  obpugnandls  Argls.    omnium  priuclpum  Gracclae  5 
praeter  Aristaenum  eadem  sententia  erat,  cum  causa  belli 
non  aha  esset,  inde  potisslmum  ordlundi  belli.     Quinctio  6 
id  nequaquam  placebat:   et  Aristaenum  contra   omnium 
consensum    dlsserentem    cum    haud   dubia   adprobatione 
audivit,  et  ipse  adiecit,  cum  pro  Argivis  adversus  tyran-  7 
num  bclkim  susceptum  sit,  quld  mlnus  convenlens  esse, 
quam  omlsso  hostcAi-gos  obpugnarl?  se  vero  caput  belli  8 
Lacedaemonem  et  tyrannum  petlturum,  et  dimlsso  con- 
siho  frumentatum  expeditas  cohortes  misit.    quod  maturi 
erat  circa  demessum  et  convectum  est,  virlde,  ne  hostes 
mox   haberent,   protrituin  et   corruptum.      castra  deindc  9 
movit  etParthenlo  superato  monte  praeter  Tegeam  tertio 
dle  ad  Caryas  posult  castra.     ibi  priusquam  hostlum  in- 
traret  agrum,  sociorum  auxIKa  expectavit.   venerunt  Ma-  10 
cedones   a  Phlhppo  mille   et   qulngenti  et  Thessalorum 
equltes  quadringentl.     nec  iam  auxlha,   quorum  adfatlm 
erat,  sed  commeatus  finltumis  urbibus  imperati  moraban- 
tur  Romanum.   navales  quoque  magnae  copiae  convenle-  11 
bant.     iam  ab  Leucade  L.  Quinctlus  quadraglnta  navl- 
bus  venerat,   iam  Rhodlae  deeem  et  octo   tectae  naves, 
iam  Eumenes  rex  clrca  Cycladas  Insulas  erat  cum  decem 

Livi  vol.  lll.  10 


146  LIBER  XXXIIII,  2G.  27.  [a.  u.  c.  559] 

tectis   navibiis,    triginta    lembis    mixtisquc   aliis   minorig 

12  formac  navii^iis.  ipsorum  quoque  Lacedaemoniorum 
exules  permulti,  tyrannorum  iniuria  pulsi,  spc  reciperan- 

13  dac  patriae  in  castra  Eomana  convenerunt.  multi  autem 
erant,   iam  per  aliquot  actates,    ex  quo  tyranni  teucbant 

14  Tjacedacmoncm ,  alii  ab  alis  expulsi.  princcps  ei*at  cxu- 
lum  Agesipolis,  cuius  iure  gcntis  regnum  Lacedaemone 
erat,  pulsus  infans  ab  Lycurgo  tyranno  post  mortem 
Cleomenis,  qui  primus  tyrannus  Lacedaemone  fuit. 

1  XXVII.  Cum  terra  marique  tantum  belli  circum- 
staret  tyrannum  et  prope  nulla  spes  esset  vere  suas  lio- 

2  stiumque  aestiraanti  vires,  non  tamen  omisit  bellum,  sed 
et  a  Creta  millc  delectos  iuventutis  corum  excivit,  cum 
millc  iam  habcrct,  et  tria  milia  mercennariorum  militura, 
dccem   milia    popularium   cuni    castellanis   agrestibus  in 

3  armis  habuit,  et  fossa  valloquc  urbcm  communivit;  et, 
ne  quid  intestini  motus  orerctur,  mctu  et  accrbitate  poc- 
narura  tenebat  animos,  quoniam  ut  salvum  vellent  tyran- 

4  num  spcrarc  non  poterat.  cuni  suspcctos  quosdara  ci- 
viuni   haberct,    eductis    in  campum   omnibus    copiis   — 

5  Dromon  ipsi  vocant  —  positis  armis  ad  contioncm  vocari 
iubet   Laccdaeraonios,    atque    coruni    contioni    satellites 

6  armatos  circuradcdit.  et  pauca  praefatus,  cur  sibi  orania 
tiraenti  caventique  ignoscendum  in  tali  tcrapore  foret,  et 
ipsorura  referrc,  si  quos  suspectos  status  pracsens  rerura 
faccret,    ])rohibcri   potius   nc   quid   moliri   possint   quam 

7  puniri  molicntis,  itaque  quosdam  sc  in  custodiam  habi- 
turura,  doncc  ea  quae  instet  terapestas  praetereat,  hosti- 
bus  repulsis  —  a  quibus,  si  modo  proditio  intcstina  satis 
cavcatur,  minus  pcriculi  esse  —  extcraplo  eos  emissurum 

8  — :  sub  haec  citari  nomina  octoginta  fei'me  principum 
iuventutis  iussit  atque  eos,  ut  quisque  ad  nomen  respon- 
derat,  in  custodiam  tradidlt;  nocte  insequcnti  omnes  in- 

9  terfecti.  Ihitarum  deinde  quidam  —  hi  sunt  iam  inde 
antiquitus  castcllani,  agrcste  genus  — •  transfugere  vo- 
luisse  insimulati  pcr  onmis  vicos  sub  verberibus  acti 
necantur.    hoc  terrore  obstipuerant  nmltitudinis  animi  ab 

10  onnii  conatu  novorum  consiliorum.  intra  munitioncs 
copias  continebat,  nec  parera  se  ratus,  si  dimicare  acic 


LIBER  XXXIIII,  27.  28.  [a.  C.  195]  147 

vellet,    et    iirbem    relinquere    tam   suspensls   et    incertis 
omnium  animis  metuens. 

XXVIII.    Quinctius  satis  iam  omnibus  pax'atis  pro-  l 
fectus  ab  stativis  die  altero  ad  Sellasiam  super  Oenunta 
fluvium  pervenit,  quo  in  loco  Antigonus  INIacedonum  rex 
cum  Cleomcne  Lacedaemoniorum  tyranno  signis  conlatis 
dimicasse  dicebatur.     inde  cum  audisset  descensum  dif-  2 
ficilis  et  artae  viae  esse,  brevi  per  montis  circuitu  prae- 
missis  qui  munirent  viam,  lato  satis  et  patenti  limite  ad 
Eurotam  amnem  sub  ipsis  prope  fluentem  moenibus  per- 
venit.    ubi  castra  metantis  liomanos  Quinctiumque  ipsum  3 
cum    equitibus    atque    cxpeditis    j)raegressum    auxiliares 
tyranni  adorti  in  terrorem  ac  tumultum  coniecerunt  niliil 
tale  expectantis,  quia  nemo  iis  obvius  toto  itinere  fuerat 
ac  velut  pacato  agro  translerant.     aliquamdiu  peditibus  4 
equltes,   equitibus  pedites  vocantlbus,    cum  In  se  cuique 
mlnimum  fiduciae   esset,   trepidatum   est:   tandem  signa 
legionum  supervenerunt;  et,  cum  priml  agmlnis  cohortes  5 
inductae  In  procllum  essent,   qul  modo  tcrrori  fuerant, 
trepldantes  in  urbem  compulsl  sunt.     Romani  cum  tan-  6 
tum  a  muro  recessissent,  ut  extra  Ictum  tell  essent,  acle 
derecta    paulisper    steterunt.      postquam    nemo    hostlum 
contra  exlbat,  redlerunt  in  castra.    postero  die  Quinctlus  7 
prope   flumen  praeter  urbem  sub  Ipsas  Menelal  montls 
radlces  ducere  cojjlas  Instructas  perglt.     prlmae  leglona- 
rlae  cohortes  Ibant,  levis  armatura  et  equltes  agmen  co- 
gebant.     Nabls  Intra  murum  instructos    paratosque   sub  8 
slgnis    habebat   mercennarios   mllites,    In   qulbus   omnis 
fiducia  erat,   ut  ab  tergo  adgrederetur.     jwstquam  extre-  9 
nnun  agmen  j)raeteriit,  tum  ab  ojDpido,  eodem  quo  jirldle 
eruperant  tumultu,   j>luribus  simul  locis  erumj)unt.     Aj).  lo 
Claudius  agmen  cogebat;  qui  ad  id,  quod  futuruni  erat, 
ne  Inoplnatum  accideret,  j3i'aejoaratIs  suorum  anlmis  slgna 
extemj)Io  convertit  totumque  In  hostem  agmen  circumegit. 
Itaque  velut  rectae  acles  concurrlssent,  iustum  aliquamdiu  11 
j)roeIium  fuit.     tandem  Nabidis  inilites  In  fugam  inclina- 
runt.     quae  mlnus  [effusa]  ac  trej)Ida  fulsset,  nl  Achael 
locorum  jirudentes   Instltlssent.     ii  et  caedem  ingentem 
ediderunt,    et    dispersos    jiassim    fuga    j)Ierosque    armls 

10* 


148  LIBER  XXXIIII,  2H.  29.  [a.  u.  c.  559] 

12  exucrunt.  Quinctius  prnpe  Amyclas  posuit  castra.  unde 
cum  perpopulatus  omnia  circumiecta  urbi  frequeutis  et 
amoeni  agri  loca  esset,  nullo  iam  hostium  portam  exce- 
dente  castra  movit  ad  fluvium  Eurotam.  inde  vallem 
Taygeto  pu1)iectam  agrosque  ad  mare  pertinentis  evastat. 

1  XXYIIII.  Eodem  ferc  tempore  L.  Quinctius  mari- 
timae  orae  oppida  partim  voluntate,  partim  metu  aut  vi 

2  reccpit.  certior  deinde  factus,  Gytheum  oppidum  omnium 
maritiniarum  rerum  Lacedaemoms  reccptacukim  esse  ncc 
procul  a  mari  castra  Romana  abesse,   omnibus  id  copiis 

3  adgredi  constituit.  erat  eo  tempore  valida  urbs  et  mul- 
titudine   civium  incolarumque   et  omni  bellico   adparatu 

4  instructa.  in  tempore  Quinctio  rem  haut  facilem  adgre- 
dienti  rex  Eumenes  et  classis  Rhodiorum  supervenerunt. 

5  ingens  muhitudo  navalium  sociorum  e  tribus  contracta 
classibus  intra  paucos  dies  omnia,  quae  ad  obpugnatio- 
nem  urbis  terra  marique  munitae  faciunda  opera  erant, 

''g  eftecit.  iam  testudinibus  admotis  murus  subruebatur,  iam 
arietibus  quatiebatur.  itaque  una  crebris  ictibus  eversa 
est  turris  quodque  circa  muri  erat  casu  eius  prostratum, 

7  et  Romani  simul  a  portu,  unde  aditus  planior  erat,  ut 
distendercnt   ab   apertiore  loco   hostis,    simul  per  pate- 

8  factum  ruina  iter  inrumpere  conautur.  nec  multum  afuit, 
quin  qua  intenderant  penetrarent,  sed  tardavit  inpetum 
eorum  spes  obiecta  dedendae  urbis,  mox  deinde  eadem 
turbata.     Dexagoridas   et   Gorgopas   pari  imperio   prae- 

9  erant  urbi.     Dexagoridas  miserat  ad  legatum  Komanum, 

10  traditurum  se  urbem.  et  cum  ad  eam  rem  tempus  et 
ratio  convenisset,  a  Gorgopa  proditor  interficitur,  intcn- 
tiusque  ab  mio  urbs  defendebatur.  et  difficiHor  facta 
obpugnatio  erat,   ni  T.  Quinctius  cum  quattuor  mihbus 

11  delectorum  mihtum  supervenisset.  is  cum  superciho  haud 
procul  distantis  tumuH  ab  urbe  instructam  aciem  osten- 
disset  et  ex  aUera  parte  L.  Quinctius  ab  operlbus  suis 

12  terra  marique  instai-ct,  tum  vero  dcsperatio  Gorgopan 
quoque   cogit   id  consiHi,    quod  in  altero  morte  vindica- 

13  verat,  capere,  et  pactus,  ut  abducere  inde  miHtes  quos 
praesidii   causa  habebat  Hceret,   tradit  Quinctio  urbem. 

u  priusquam  Gytheum  traderetur,  Pythagoras,   praefectus 


LIBER  XXXIIIl,  29-31.  [a.  C.  198]  149 

Ai'o-is  relictus,  tradita  custodia  urbis  Timocrati  Pellenensi 
cum  mille  mercenriariis  militibus  et  duobus  milibus  Argi- 
vorum  Lacedaemonem  ad  Nabim  venit. 

XXX.  Nabis  sicut  primo  adventu  Romanae  classis  i 
et  traditione  oppidorum  maritinuie  orae  conterritus  erat, 
sic  parva  spo  cum  adquievisset  Gytheo  ab  suis  retento, 
postquam  id  quoque  traditum  Romanis  audivit  esse  [et],  2 
cum  ab  terra  omnibus  circa  hostibus  nihil  spei  esset,   a 
mari  quoque  toto  se  interclusum,  cedendum  fortunae  ratus 
caduceatorem  primum  in  castra  misit  ad  explorandum,  si  3 
paterentur  legatos  ad  se  mitti.     qua  impetrata  re  Pytha-  4 
goras   ad  imperatorem   venit   nullis   cum   aliis   mandatis 
qyam  ut  t^Tanno  conloqui  cum  imperatore  liceret.     con-  5 
siHo  advocato  cum  omnes  dandum  conloquium  censuis- 
sent,   dies  locusque  constituitur.     in  mediae  regionis  tu-  g 
mulos  modicis  copiis  sequentibus  cum  venissent,   relictis 
ibi  in  statione  conspecta  utrimque  cohortibus  Nabis  cum 
delectis    custodibus    cor^joris,    Quinctius    cum    fratre    et  7 
Eumene  rege  et  Sosila  Khodio  et  Aristaeno  Achaeorum 
praetore  tribunisque  militum  paucis  descendit. 

XXXI.  Ibi  permisso,  ut  seu  dicere  prius  seu  audire  1 
mallet,   ita  coepit  tyrannus:    'si  ipse  per  me,  T.  Quincti 
vosque  qui  adestis,    causani  excogitare  cur  mihi  aut  in- 
dixissetis  bellum  aut  inferretis  possem,   tacitus  eventum 
fortunae  meae  expectassem ;  nunc  imperare  animo  nequeo,  2 
quin,  priusquam  perirem,  cur  periturus  essem  scirem.   et  3 
hercules,  si  tales  essetis,  quahs  esse  Carthaginienses  fama 
est,  apud  quos  nihil  societatis  fides  sancti  haberet,  in  me 
quoque  vobis  quid  faceretis  minus  pensi  esse  non  mirarer; 
nuno  cum  vos  intueor,  Romanos  esse  video,   qui  rerum  4 
divinarum  foedera,  humanarum  fidem  socialem  sanctissi- 
mam  habeatis,  cum  me  ipse  respexi,  eum  esse  spero,  cui  5 
et  pubhce  sicut  ceteris  Lacedaeraonis  vobiscum  vetustis- 
simum  foedus  sit   et   meo   nomine   privatim   amicitia   ac 
societas,  nuper  Phihppi  bello  renovata.   at  enim  ego  eam  6 
violavi  et  everti,  quod  Argivorum  civitatem  teneo.     quo-  7 
modo  hoc  tuear?  re  an  tempore?  res  mihi  duphcem  de- 
fensionem  praebet:    nam  et  ipsis  vocantibus  ac  tradenti- 
bus  urbem  eam  accepi,   non  occupavi,   et  accepi  urbem 


150  LIBER  XXXIIII,  31.  32.  [a.  u.  c.  559] 

8  cum  Philippi  partiura,  non  in  vestra  societate  esset.  tem- 
pus  autem  eo  me  libcrat,  quod,  cum  i:im  Arj^os  habcrem, 
societas  mihi  vobiscum  convenit,  ct  ut  vobis  mittcrem  ad 
bellum  auxiha,   non  ut  Argis  praesidium  deducerem  pe- 

9  pigistis.  at  hcrculc  in  ea  controvcrsia,  quae  de  Argis 
cst,  superior  sum  et  aequitate  rci,  quod  non  vestram 
urbem,    sed  hostium,   quod   volentem,   non   vi   coactam 

10  accepi,   ct  vestra  confessionc,   quod  in  condicionibus  so- 

11  cietatis  Argos  mihi  reliquistis:  ceterum  nomen  tjranni 
et  facta  me   premunt,    quod  servos  ad  hbertatem  voco, 

12  quod  in  agros  inopcni  plebem  deduco.  de  nomine  hoc 
respondere  possum,  me,  qualiscumque  sum,  eum  esse, 
qui  fui,  cum  tu  ipse  mecum,  T.  Quincti,  societatem  pe- 

13  pigisti.  tum  me  regem  adpellari  a  vobis  mcmini,  nunc 
tyrannum  vocari  vidco.  itaque  si  ego  nomen  iniperi  mu- 
tassem,  mihi  meae  inconstantiae,  cum  vos  mutetis,  vobis 

14  vestrae  reddenda  ratio  est.  quod  ad  multitudinem  servis 
liberandis   auctam   et  egentibus   divisum   agrum  adtinet, 

15  possum  quidem  et  in  hoc  mc  iure  temporis  tutari:  iam 
feceram  haec,  quahacumquc  sunt,  cum  societatem  mecum 
pepigistis  et  auxilia  in  bcllo  adversus  Philippum  accepistis. 

16  sed  si  nunc  ea  fecissem,  non  dico,  quid  in  eo  vos  laesis- 
sem  aut  vestram  amicitiam  violassem,  sed  illud,  me  more 

17  atque  instituto  maiorum  fecisse.  nolite  ad  vestras  leges 
atque  instituta  exigere  ea,  quae  Lacedaemone  fiunt.  nihil 
comparare  singula  necesse  est.  vos  a  censu  equitcm,  a 
censu  peditera  lcgitis  et  paucos  excellere  opibus,  plebcra 

18  subiectara  esse  illis  vultis;  noster  legum  lator  non  in 
paucorura  manu  rem  publicam  esse  voluit,  quem  vos  se- 
natum  adpcllatis,  nec  excellere  unura  aut  alterum  ordi- 
nem  in  civitate,  scd  per  aequationem  fortunae  ac  digni- 
tatis  forc  credidit,   ut  raulti  esscnt  qui   arnia  pro  patria 

19  ferrent.  pluribus  memct  ipse  egisse  quam  pro  patrii 
serraouis  brevitate  fatcor.  et  brcvitcr  peroratura  esse 
potuit,  nihil  rae,  postquani  vobiscum  institui  aniicitiam, 
cur  eius  vos  paeniterct  coraraisissc' 

1  XXXII.  Ad  haec  iniperator  Romanus:  'amicitia  et 
societas  nobis  nuUa  tecum,   sed  cuni  Pelope  rege  Lace- 

2  daeraoniorura  iusto  ac  legitinio  facta  est,  cuius  ius  tjTanni 


LIBER  XXXIIII,  32.  [a.  C.  195.J  151 

quoque,  qui  postea  per  vim  tenuerunt  Lacedaemone  im- 
perium,  quia  nos  bella  nunc  Punica,  nunc  Gallica,  nunc 
alia  ex  aliis  occupaverant,   usurparunt,   sicut  tu  quoque 
hoc  Macedonico  bello  fecisti.    nam  quid  minus  conveniret  3 
quam  eos,  qui  pro  libertate  Graeciae  adversus  Philippum 
gereremus  belhun,  cum  tyranno  instituere  amicitiam?    et 
tyranno  (quam)  qui  umquam  fuit  saevissimo  et  violentis- 
simo   in   suos?    nobis  vero,   etiamsi  Argos  nec  cepisses  4 
per  fraudem  nec  teneres,   hberantibus  omnem  Graeciam 
Lacedacmon  quoqua»  vindicanda  in  antiquam  hbertatem 
erat  atque  in  leges  suas,  quarum  modo  tamquam  aemulus 
Lycurgi  mentionem  fecisti.     an  ut  ab  laso  et  Bargyhis  5 
praesidia  Philippi  deducantur  curae  erit  nobis,  Argos  et 
Lacedaemonem,  duas  clarissimas  urbes,  lumina  quondam 
Grneciae,    sub  pedibus   tuis   rehnquemus,   quae   tituhun 
nobis  hberatae  Graeciae  servientes  deforment?    at  cnim  G 
cum  Phihppo  Argivi  senserunt.     remittimus  hoc  tibi,  ne 
nostram  vicem  irascaris.   satis  compertum  habcmus,  duo- 
rum  aut  suuunum  trium  in  ea  re,   non  civitatis  culpam 
esse,  tam  herculc,  quam  in  te  tuoque  praesidio  accersendo  7 
accipiendoque  in  arccm  nihil  est  pubhco  consiho  actum. 
Thessalos  et  Phocensis  et  Locreusis   consensu  omnium  8 
scimus  partium  Phihppi  fuisse,  tamcn  cum  cetera  hbera- 
vimus  Graecia;    quid  tandem  censes  in  Argivis,   qui  in- 
sontes  pubhci  consihi  sint,  facturos?    servorum  ad  hber-  9 
tatem  vocatorum  et  egentibus  hominibus  agri  divisi  cri- 
mina  tibi  obici  dicebas,   non  quidcm  nec  ipsa  mediocria; 
sed  quid  ista  sunt  prae  iis,  quae  a  te  tuisque  cotidie  aha 
super   aha   facinora  cduntur?    exhibe  hbcram  contionem  10 
vel  Argis  vel  Lacedaemone,  si  audire  iuvat  vcra  domina- 
tionis  inpotcntissimae  crimina.     ut  aha  omnia  vetustiora  11 
omittam,  qunm  caedem  Argis  Pythagoras  iste  gener  tuus 
paene  in  ocuhs  meis  edidit?  quam  tu  ipse,  cum  iam  prope 
in  finibus  Lacedaemoniorum   essem?    agedum,   quos   in  12 
contione  comprehensos  omnibus  audientibus  civibus  tuis 
te  in  custodia  habiturum  esse  pronuntiasti,   iube  vinctos 
produci;  miseri  parentes,  quos  falso  lugent,  vivere  sciant. 
at  enim,  ut  iam  ita  sint  haec,  quid  ad  vos,  Komani?   hoc  I3 
tu  dicas  hberantibus  Graeciam?    hoc  iis,   qui  ut  hberare 


152  LIBER  XXXIIII,  32.  33.  [a.  u.  c.  550] 

possent  mare  traieccrunt,  terra  marique  gesserunt  bellum? 

14  vos  tamcn,  inquis,  vcstramque  amicitiam  ac  societatem 
proprie  non  violavi.     quotiens  vis  tc  id  arguam  fccisse? 

15  scd  nolo  pluribus;  summam  rcm  complcctar.  quibus 
igitur  rebus  amicitia  violatur?  nempe  his  maxime  duabus, 
si  socios  meos  pro  hostibus  habeas,   si  cum  hostibus  te 

16  coniungas.  utrumque  a  te  factum  est;  nam  et  Mcsscncn, 
uno  atque  eodem  iure  foederis  quo  et  Lacedaemonera  in 
amicitiam  nostram  acceptam,   socius   ipse   sociam  nobis 

17  urbem  vi  atque  armis  cepisti,  et  cumi^hilippo  hoste  nostro 
non   societatera   solum,   scd,   si   diis   placct,   adfinitatem 

18  etiam  per  Philoclen  praefcctum  eius  pepigisti,  et  bellura 
adversus  nos  s:erens  mare  circa  Maleum  infestum  navibus 
piraticis   fecisti,   et   plures   prope   cives   Romanos   quam 

19  Philippus  ccpisti  atque  occidisti,  tutiorque  JMacedoniac 
ora  quara  proraunturium  Maleac  comracatus  ad  exercitus 

20  nostros  portantibus  navibus  fuit.  proinde  parce,  sis, 
fidera  ac  iura  societatis  iactare  et  oraissa  populari  ora- 
tione  taniquara  tjTaunus  et  hostis  loquere.' 

1  XXXIII.  Sub  haec  Aristaenus  nunc  moncre  Xabira, 
nunc  etiam  orare,  ut,  dura  liceret,  dura  occasio  esset,  sibi 

2  ac  fortunis  suis  consuleret.  refeiTe  deinde  norainatim 
t}-rannos  civitatiura  finitiraarura  cocpit,  qui  deposito  im- 
perio  restitutaque   libertate   suis   non   tutam   modo,   sed 

3  etiam  honoratara  intcr  civis  senectutem  egissent.  his 
dictis  in  vicera  auditisque  nox  prope  diremit  conloquium. 
postero  die  Nabis  Argis  se  ccdcre  ac  deduccre  praesi- 
dium,   quando  ita  Roraanis  placeret,   et  captivos  ct  per- 

4  fugas  redditurura  dixit.  aliud  si  quid  postularent,  scri- 
ptum  ut  ederent  petiit,   ut  deliberare  cum  amicis  posset. 

5  ita  et  t}Tanno  tcrapus  datura  ad  consultandura  est,  et 
Quinctius    sociorura    etiara    principibus    adhibitis   habuit 

G  consiliura.  niaximae  partis  sentcntia  erat  pcrseverandum 
in  bello  esse   et  tollendum  tp-annum:    nuraquam  aliter 

7  tutam  libertatcra  Graeciae  forc.     satius  nmlto  fuisse  non 

8  raoveri  belliira  adversus  cum  quam  omitti  motum.  et 
ipsum  vclut  comprobata  dominatione  firmiorem  futurum 
auctore  iniusti  iraperi  adsurapto  populo  Roraano ,  et 
exemplo  raultos  in  aliis  civitatibus  ad  insidiandum  liber- 


LIBER  XXXim,  33.  34.  [a.  C.  195]  153 

tati  civiuin  suorum  incitaturum.     ipsius  imperatoris  ani-  9 
mus  ad  paccm  inclinatior  crat.     vitlcbat  enim  compulso 
intra  mocnia  lioste  nihil  praeter  obsitlionem  restare,  eam  10 
autem  fore  diuturnam:    non  enim  Gythcum,  quod  ipsum 
tamcn  traditum,  non  expugnatum  esset,  scd  Lacedaemo- 
nem,  validissimam  urbem  viris  armisque,  obpugnaturos. 
unam  spem  fuisse,   si  qua  admoventibus  exercitum  dis-  11 
scnsio  inter  ipsos  ac  seditio  excitari  posset.     cum  signa 
portis    prope    inferri    cernerent,    neminem    se    movisse. 
adiciebat  et  cum  Antiocho  infidara  pacem  Yillium  lega-  12 
tiun   inde    redeuntem    nuntiarc:    muho   maioribus   quam 
ante   terrestribus   navalibusque   copiis   in  Europam   eum 
transisse.   si  occupasset  obsidioLacedaemonis  exercitum,  13 
quibus  aliis  copiis  adversus  regem  tam  vahdum  ac  po- 
tcntem    belhmi    gesturos?    hacc  propahnn    dicebat;    illa  14 
tacita   suberat  cura,   ne  novus  consul  Gracciam  provin- 
ciam  sortiretur  et  inchoata  belH  victoria  successori  tra- 
denda  esset. 

XXXIIIL     Cum   adversus    tendcndo   nihil  moveret  1 
socios,  simulando  se  transire  in  eorum  sententiam  omnis 
in  adsensum  consihi  sui  traduxit.     'bene  vertat,'   inquit  2 
'obsideamus   Lacedaemonem,    quando  ita    phicet:    ilhid 
modo  nc  fallat.     ccterura,   cura  res  tara  lenta  quam  ipsi 
scitis  obpugnatio  urbium  sit  et  obsidentibus  prius  saepe 
quam  obsessis  taedium  adferat,  iam  nunc  hoc  ita  propo- 
nere  vos  animis  oportet,  hibernandura  circaLacedaemonis 
moenia  esse.   quae  mora  si  laborem  tantum  ac  pcriculura  3 
haberet,    ut  et   animis   et  corporibus   ad    sustinenda   ea 
parati  essetis  hortarer  vos,  nunc  inpensa  quoque  magna  4 
eget  in  opera,  in  machinationes  et  tormenta,  quibus  tanta 
urbs  obpugnanda  est,   in   comraeatus  vobis  nobisque  in 
hiemera  expcdiendos.     itaque,   ne  aut  repente  trcpidetis,  5 
aut  rem  inchoatam  turpiter  destituatis,   scribendum  ante 
vestris  civitatibus  censeo  [et]  explorandum,  quid  quaeque 
animi,   quid  viriura   habeat.     auxihorum   satis   superque  6 
liabco;    sed  quo  plures  sumus,  phunbus  rcbUs  egcbimus. 
nihil  iam  praeter  nudum  sohmi  ager  hostiura  habet.     ad 
hoc  hiems  accedet  ad  coraportandura  cx  longinquo  diffi- 
cihs.'   haec  oratio  primura  animos  omnium  ad  rcspicienda  7 


154  LIBER  XXXIIlt,  34.  35.  [a.  u.  c.  550] 

cuiquc  tlomestlca  ni.ala  convertit,  segnltiam,   invidiam  ct 

8  obtrcctationem  (lomi  maneutium  adversus  militantis,  libcr- 
tatem  difficilem  ad  consensr.m,   inopiam  publicam,    ma- 

9  lignitatcm  confcrendi  ex  privato.  versis  itaque  subito 
voluntatibus  faceret,  quod  e  re  publica  populi  Romani 
sociorumque  esse  crederet,  imperatori  pcrmiserunt. 

1  XXXy.  Inde  Quinctius  adliibitis  legatis  tantum  tri- 
bunisque  militum  condiciones,   in  quas  pax  cum  tyranno 

2  fieret,  has  conscripsit:  scx  mensium  indutiae  ut  esscnt 
Nabidi  Komanisque  et  Eumcni  regi  et  Rhodis;  legatos 
extemplo  mittercnt  Komam  T.  Quinctius  et  Xabis,  ut  ])ax 

3  ex  auctoritate  senatus  confirmarctur.  ex  qua  die  scriptac 
condiciones  pacis  editae  Xabidi  forcnt,  ea  dies  ut  indu- 
tiarum  principium  esset,  et  ut  ex  ea  die  intra  decimum 
diem  ab  Argis  ceterisque  oj)])idis,  quae  in  Argivorum 
agro  esscnt,   praesidia  onmia  de(kicerentur  vacuaque  et 

4  libera  traderentur  Romanis,  et  ne  quod  inde  manci])ium 
rcgium  j)ubllcumve  aut  jirivatum  educerctur,  sine  dolo 
maki  si  qua  jiubHcc  aut  jirivatim  ante  educta  forent  do- 

5  minis  recte  restituerentur,  naves,  quas  civitatibus  mari- 
timis  ademisset,  redderet,  neve  ijise  navem  ullam  praeter 
duos  lembos,    qui  non  j)kis    quam  sexdecim  remis   age- 

G  rentur,  hal)crct.  perfugas  et  captivos  omnibus  sociis 
populi  Roniani   civitatibus   redderet   et  Messeniis  omnia 

7  quae  comparerent  quacque  domini  cognossent.  exulibus 
quoque  Laccdaemoniis  liberos,  coniuges  restitueret,  quae 
earum  viros  sequi  voluisscnt,  invita  ne  qua  exuHs  comes 

8  csset.  mercennariorum  militum  Xabidis,  qui  aut  in  civi- 
tates  suas  aut  ad  Romanos  transissent,  iis  res  suae  omnes 

9  recte  redderentur.  in  Creta  insula  ne  quam  urbem  ha- 
beret,  quas  habuisset  redderet  Romanis;  nc  quam  socie- 

.     tatem  cum  ullo  Cretensium  aut  quoquam  alio  instituerct, 

10  neu  bellum  gereret.  civitatibus  omnibus,  quasque  ipse 
rcstituissct  quaeque  se  suaque  in  fidem  ac  dicioncm  ]30- 
puli  Romani  tradidlssent,    omnia  praesidia  deduceret  se- 

11  que  ipse  suosque  ab  iis  abstineret.  ne  quod  oppidum 
ncu  quod  castellum  in  suo  alienove  agro  conderet.  ob- 
sides,  ea  ita  futura,  daret  quinque,  quos  imjjcratori  Ro- 
mano  placuisset,  ct  filium  in  iis  suuu),  et  talenta  centum 


LTBER  XXXIIII,  35  —  37.  [a.  C.195]  155 

argentl  In  praesentl  et  quinquaglntsi  talenta  in  singulos 
annos  per  annos  octo. 

XXXVI.     Haec    conscrlpta    castris    propius    urbein  i 
raotls   Lacedaemonem    mittuntur.      nec    sane    quicquam 
eorum  satis  placebat  t^-ranno,  nisl  quod  praeter  spem  re-  2 
ducendorum  exulum  mentio  nulla  facta  erat;  maxime  au- 
tem  omnium  ea  res  obfendebat,   quod  et  naves  et  marlti- 
mae  civitates  adcmptae   erant.     fuerat  autem  el   magno  3 
fructui  mare,  omnem  oram  [a]  Maleo  })raedatoriis  navibus 
Infestam  habenti.   luventutem  praeterea  clvitatium  earum 
(ad)  sup})lementura  longe  optiral  generis  militum  habe- 
bat.     has  condiciones  quamquara  Ipse  in  secreto  voluta-  4 
verat   cuni   aniicis,    vulgo   tanien    onines   fama  ferebant, 
vanls,  ut  ad  ceteram  fidera,  sic  ad  secreta  tegenda  satel- 
lltuin  reglorum  ingeniis.   non  tara  orania  unlversl  quara  ea  5 
quae  ad  queraque  pertlnerent  singuli  carpebant.    qui  exu- 
luni  coniuges  In  niatriraonio  habebant  aut  ex  bonis  eorura 
aHquid  possederant,    taniquam   amissurl,   non   reddituri, 
indignabantur.    servis  liberatis  a  tyranno  non  irrlta  modo  6 
futura  libertas,  sed  inulto  foedior  quaiu  fuisset  ante  ser- 
vltus  redcuntibus  in  Iratoruni  dominorum  potestatcm  ante 
oculos  obversabatur.      mercennarl  mihtes  et  pretia  mili-  7 
tiae  casura  in  pace  aegre  ferebant,  et  redltura  sibl  nullura 
Iii  clvitates  vldebant,  infensas  non  tyrannls  magls  quara 
satellltibus  eoruni. 

XXXyit.   Ilaec  inter  se  prlmo  clrculos  serentes  frc-  i 
inere;  delnde  sublto  ad  arma  discurrerunt.     quo  tumultu  2 
cum  per  se  satis  irritatam  multitudinem  cerneret  tyran- 
nus,  contioncm  advocarl  lussit.     Ibl  cum  ea  quae  Impe-  3 
rarentur  ab  liomanis    exposuisset  et  graviora  atque   in- 
diguiora  quaedam  falso  adfinxisset  et  ad  singula  nunc  ab 
universis,  nunc  a  partibus  contionis  adclaraaretur,  inter- 
rogavlt,  quid  se  respondere  ad  ea  aut  quld  facere  vellent. 
prope   una   voce  onraes   nihil  responderi  et  bcllura   gerl  4 
iusserunt.     et  pro  se  quisque,  qualia  inultitudo  solet,  bo- 
num   animura   habere   et    bene   sperare    iubentes,    fortls 
fortunam  adiuvare  aiebant.     his  vocibus  Incitatus  tyran-  5 
nus   et  Antiochum  Aetolosque    adiuturos    pronuntiat   et 
slbi  ad  obsidlonera  sustinendam  copiarum  adfatira  esse. 


156  LIBER  XXXIIII,  37  —  31).  [a.  n.  c  559] 

6  cxcidcrat  pacis  mcntio  ex  omnium  animis,  ct  in  stationcs 
non  ultra  quieturi  discurrunt.  paucorum  cxcursio  laces- 
scntium  ct  cmissa  iacula  extcmplo  et  Komanis  dubitatio- 

7  ncm,  quin  bellandum  esset,  exemerunt.  levia  inde  proelia 
pcr    quadriduum    primum    sinc    ullo    satis   cei-to   evcntu 

8  commissa.  quinto  die  jirope  iusta  pugna  adeo  paventes 
in  ojipidum  Laccdaemoni  compulsi  sunt,  ut  quidam  mi- 
lltes  llomani  terga  fugientium  caedentes  per  intermissa, 
ut  tunc  erant,  moenia  urbem  intrarint. 

1  XXXVIII.  Et  tunc  quidcm  Quinctius  satis  eo  ter- 
rore  coercitis  excursionibus  liostium  nihil  praeter  ipsius 
obpugnationcm  urbis  superesse  ratus,  missis  qui  omnis 
navalis  socios  a  Gytheo  accerserent,  ipse  interim  cum 
tribunis  militum  ad  visendum  urbis  situm  moenia  circum- 

2  vehitur.  fuerat  quondam  sine  nnu*o  Sparta;  tjTanni  nu- 
per  locis  patcntibus  planisque  obieccrant  murum,  altiora 
loca  et  difficilia  aditu  stationibus  armatorum   pro  muni- 

3  mcnto  obiectis  tutabantur.  ubi  satis  omnia  inspexit, 
corona  olipugnandum  ratus  omnibus  coj)iis  —  erant  au- 
tem  Romanorum  sociorumquc,  simul  peditum  equitumque 
simul  terrcstrium  ac  navalium  copiarum,  ad  quinquaginta 

4  milia  hominum  — -  urbem  cinxit.  alii  scalas,  alii  ignem, 
alii  alia,  quibus  non  obpugnarent  modo,  sed  etiam  terre- 
rent,  portabant.  iussi  sublato  clamore  subire  undique 
omnes,   ut  qua  primum  obcurrerent  quave  opem  ferrent 

5  ad  omnia  simul  paventes  Laccdaemoni  ignorarent.  quod 
rolioris  in  exercitu  erat,  trifariam  divisum.  parte  una  a 
Phocbeo,  altera  a  Dictynneo,  tertia  ab  eo  loco,  quem 
Ilcjitagonias  ajipellant  —  omnia  autem  haec  aperta  sinc 

G  muro  loca  sunt  —  adgredi  iubet.  cum  tantus  undiquc 
terror  urbem  circumvasissct,  primo  tjTannus  et  ad  cla- 
mores  repentinos  et  ad  nuntios  trcpidos  motus,  ut  quis- 
que   maxime   laborabat  locus,    aut    ipse   obcurrebat   aut 

7  aliquos  mittebat,  deinde  circumfuso  undique  pavorc  ita 
obtorpnit,  ut  nec  diccre  quod  in  rem  esset  nec  audire 
posset,  nec  inops  raodo  consilii,  scd  vix  mentis  compos 
csset. 

1  XXXVIIIt.  llomanos  ]n'imo  sustincbant  in  angustiis 
Lacedaemonii,  ternacquc  acics  tcmpore  uno  locis  diversis 


LIBER  XXXIill,  39.  40.  [a.  C.  105]  157 

pugnabant;   delnde  crescente  certamine  nequaqnam  erat  2 
proelium  par.    mi.-silibus  enim  Lacedaemonii  pugnabant, 
a  quibus  se  et  magnitudine  scuti  perfacile  Romanos  tue- 
batur  miles,   et  quod  alii  vani,   alii  lcves  admodum  ictus 
erant.     nam  propter  angustias  loci  confertamque  turbam  3 
non   modo   ad  emittenda   cum  procursu,   quo  plurimum 
concitantur  tela,   spatiura  habebant,   sed  ne  ut  de  gradu 
quidem  libero  ac  stabili   conarentur;   itaque  ex   adverso  4 
missa  tela  nulla  in  corporibus,  rara  in  scutis  haerebant. 
ab   circumstantibus   ex   superioribus   locis  vuhierati  qui-  5 
dam  sunt;   mox  progressos  iam  etiara  ex  tectis  non  tela 
raodo,  sed  tegulae  quoque  inopinantis  perculerunt.     sub-  6 
latis  deinde   supra  capita  scutis  continuatisque  ita  inter 
se,  ut  non  modo  ad  caecos  ictus,  sed  ne  ad  inserendura 
quidera  ex  propinquo  tehmi  loci  quicquam  esset,  testudine 
facta  subibant.     et  primae  angustiae  pauhspcr  sua  hosti-  7 
umque  refertae  turba  tenuerunt;  postquara  in  i^atentiorera 
viara  urbis   pauhTtira   urgentes    hostera  processere,    non 
ukra  vis  eoruni  atque  inpetus  sustineri  poterant.      cura  8 
terga  vertissent  Lacedaeraoni  et  fuga  efFusa  superiora  pete- 
rent  loca,  Nabis  quidem,  ut  capta  urbe  trepidans,  quanam 
ipse  evaderet  circuraspectabat;  Pythagoras  cura  ad  cetera  9 
animo  officioque  ducis  fungebatur,   tunc  vero  unus,   ne 
caperetur  urbs,   causa  fuit:   succendi  enim  aedificia  pro- 
xima  rauro  iussit.   quae  cum  moraento  temporis  arsissent,  10 
ut  adiuvantlbus  ignem  qui  alias  ad  extinguendum  opem 
ferre  solent,  ruere  in  Roraanos  tecta,  nec  tegularura  raodo  1 1 
fragmenta,  sed  etiam  ambusta  tigna  ad  arraatos  pervenire 
et  flararaa  late    fundi,    furaus   terrorera   etiara   maiorem 
quam  pericuhuu  facere.    itaque  et  qui  extra  urbem  erant  12 
Roraanorura,   tum  maxime  inpetum  facientes,  recessere 
a  muro,   et  qui  iara  iutraverant,   ne   incendio   ab   tergo 
oriente  interchiderentur  ab  suis,  receperunt  sese;  etQuin-  13 
ctius,  postquara  quld  rei  esset  vidlt,  receptui  canere  iussit. 
ita  iam  capta  prope  urbe  revocati  in  castra  redierunt. 

XXXX.   Quinctius  phis  ex  timore  hostium  quara  ex  i 
re  ipsa  spei  nactus,  per  triduura  insequens  terrltavlt  eos 
nunc  proehis   hicessendo,   nunc  operlbus   intersaepiendo 
quaedara,  ne  exitus  ad  fugara  esset.  his  comminatlonibus  2 


158  LIBER  XXXIIII,  40.41.  [a.  u.  c.  559.  5G0] 

compulsus  tyrannus  P}thagorani  rursus  oratorcm  mlsit. 
qucm  Quinctius  ])rimo  aspcrnatus  cxcctlcre  castris  lussit, 
dcin  supplicltcr  orantcm  advolutumquc   gcnibus  tundcm 

3  audlvit.      prlma   oratio   fult   omnla    pcrmittentis   arbitrio 

4  Romauorum;  dcin  cum  ea  velut  vana  ct  slnc  cffectu  nihll 
proficcrcnt,  co  dcducta  est  res,  ut  iis  condiclonlbus  quac 
ex  scrlpto  paucis  antc  dlcbus  cditac  erant  indutlae  fierent, 
pecuniaque  et  obsldcs  acccptl. 

5  Dum  obpugnatur  tyrannus,  Argivl  nuntils  ahis  prope 
su[)cr  ahos  adtercutlbus,  tantum  non  iam  caj)tam  Lace- 

6  daemoncm  cssc,  crectl  ct  Ipsi,  shnul  co  quod  Pythagoras 
cum  partc  vahdlsslma  praesldli  excesserat,  contempta 
paucitatc  corum  qul  in  arce  erant,  duce  Archlpjio  quodam 

7  pracsldium  cxpulcrunt.  Tluiocratem  Pcllcncnscm,  quia 
clcmentcr  pracfucrat,  vlvum  fidc  data  cmlserunt.  hulc 
laetitlac  Qulnctlus  supervenlt  pace  data  tjranno  dhnissls- 
que  ab  Lacedaemone  Eumcne  et  lihodis  et  L.  Quinctlo 
fratrc  ad  chxsscm. 

1  XXXXI.  Lacta  clvltas  ccleberrlmum  festorum  die- 
rum  ac  noblle  ludlcrum  Nemeorum,  dle  stata  proptcr  belli 
mahx  praetcrmlssum,  In  adventum  Romanl  exercltus  du- 
clsquc  Indlxerunt  ])raefeceruntque  ludls  i])sum  imijcrato- 

2  rcm.  muha  crant  quac  gaudlum  cumuharcnt:  reductl 
clvcs   ab   Laccdaemonc   erant,    quos    nu])cr  Pythagoras 

3  quosquc  ante  Nabis  abduxerat;  redlcrant  qul  jiost  com- 
jDcrtam  a  Pythagora  conluratloncm  ct  cacde  lam  coej)ta 
ettiigcrant;  hbertatem  ex  longo  Intcrvallo  hbcrtatlsque 
auctores  K.omanos,  quibus  causa  belhmdi  cum  tyranno 
ij)si  fulssent,  ccrnebant.     testata  quoquc  Ijiso  Ncmeorum 

■4  dle  voce  jDraeconls  hbertas  est  Argivorum.  Achacls 
quantum  rcstltuti  Argi  In  conunune  Achalac  concillum 
hictltlae  adfercbant,  tautum  serva  Laccdacmon  rchcta  et 
lateri  adhaerens  tyrannus  non   slnccrum  gaadiiun   j)rac- 

5  bebant;  Aetoll  vcro  cam  rcm  omnlbus  conclhls  haccrarc: 
cum  Phllijipo   non   ante  desitum   bcllarl   quam   omnlbus 

6  excederet  Graeclae  urblbus;  tyranno  rchctam  liaccdac- 
monem,  regein  autem  legltlmum,  qui  In  Komanis.  fuerlt 
castrls,  ceterosque  noblhsslmos  clves  In  exilio  victuros, 
Nabidls  doiulnatlonls  satellltcm  factum  jiopuhunKomanum. 


LIBER  XXXIIII,  41—43.  [a.  C.  195. 194]  159 

Qulnctius  ab  Argls  Elateam,  unde  ad  bellura  Spartanum  7 
profectus  erat,  copias  reduxit. 

Sunt  qui  non  ex  o])pido  proficiscentem  bellum   ges-  8 
sisse   tjrannum   tradant,    sed   castris    adversus   Komana  9 
positis  castra,  diuque  cunctatum,  quia  Aetolorum  auxilia 
expectasset,  coactum  ad  extremum  acie  confligere  inpetu 
in  pabulatores  suos  a  Romanis  facto:    eo  proelio  victura  10 
castrisque  exutura  pacem  petisse,   cum  cecidissent  quat- 
tuordecim  railia  militum,  capta  plus  quattuor  railia  essent. 

XXXXII.    Eodera  fere  tempore  et  a  T.  Quinctio  de  1 
rebus  ad  Lacedaeraonem  gestis  et  a  M.  Porcio  consule 
ex  Hispania  litterae   adlatae.     utriusque  nomine  in  dies 
ternos  suppllcatio  ab  senatu  decreta  est. 

L.  Valerius  consul  cum  post  fusos  circa  Lltanam  sil-  2 
vam   Boios   quietara    provinciara    habuisset,    coraitlorura  3 
causa  Roraara   rediit   et   creavit   consules   P.  Corneliura 
Sciplonem  Afrlcanum  Iterura  et  TI.  Serapronlura  Longum. 
horum  patres  prirao  anno  secundi  Punlcl  belH  consules 
fuerant.     praetoria  inde  coraltia  habita:  creatl  P.  Corne-  4 
hus  Scipio  et  duo  Cn.  Cornelii,   Merenda  et  Blasio,   et 
Cn.  Doniitlus  Ahenobarbus  et  Sex.  Digitius  et  T.  luven- 
tius    Thalna.     coraltiis    perfectls    consul    in    provinclam 
redilt. 

Novura  lus  eo  anno  a  Ferentlnatlbus  teraptatuni,   ut  5 
Latlni,  qul  In  coloniam  Romanam  nomina  dedissent,  clves 
Romani  essent.    Puteolos  Salernuraque  et  Buxentum  ad-  6 
scripti  coloni,  qul  noraina  dederant;  et  cum  ob  Id  se  pro 
clvibus  lioraanis  ferrent,   senatus  iudicavlt  non  esse  eos 
clvis  Roraanos. 

XXXXIII.    Princlplo  anni,  quo  P.  Sclpio  Afrlcanus  1 
iterum  et  Ti.  Sempronius  Longus  consules  fuerunt,  legatl 
Nabidis   tjranni  Roraara  venerunt.     lis   extra   urbem   in  2 
aede   Apolllnis   senatus   datus   est.     pax,   quae   cura   T. 
Quinctio  convenisset,   ut   rata   esset,   petlerunt  impetra- 
runtque.     de  provincils  cum  relatum  esset,   senatus  fre-  3 
quens  in  eara  sententiam  ibat,  ut  quoniara  In  Hispania  et 
Macedonia  debellatura  foret,   consulibus  arabobus  Italla 
provincia  esset.    Sclplo  satls  esse  Itallae  unura  consulera  4 
censebat:   alterl  Macedonlara  decernendam  esse.    bellum 


160  LIBER  XXXIIIT,  43.  44.  [a.  u.  c.  55G] 

grave  ab  Antiocho  inminere.     iam  ipsum  sua  sponte  in 

5  Europam  transgressum;  quid  dcinde  facturum  censcrent, 
cum  hinc  Aetoli  haud  dubic  hostes  vocarent  ad  bcnum, 
iniuc  Hannibal  Romanis  cladibus  insignis  imperator  sti- 

6  mularet?  dum  de  provinciis  consuhun  disceptatur,  prae- 
tores   sortiti   sunt:    Cn.   Domitio   urbana   iurisdictio,   T. 

7  luventio  peiTgrina  evenit,  P.  Corncho  Ilispania  ulterior, 
Sex.  Digitio  citerior,  duobus  Cn.  Cornehis,  BLasioni  Si- 

8  ciha,  Merendae  Sardinia.  in  Macedoniam  novura  exer- 
citum  transjiortari  non  phicuit,  eum,  qui  esset  ibi,  reduci 
in  Itaham  a  Quinctio  ac  dimitti;  item  eum  exercitum 
dimitti,   qui   cum  M.  Porcio  Catone  in  Ilispania  esset; 

9  consuhbus  ambobus  Itaham  provinciam  esse  et  duas 
urbanas  scribere  eos  legiones,  ut  dimissis  quos  scnatus 
censuisset  exercitibus  octo  omnino  Romanac  legiones 
essent. 

1  XXXXIIII.    Ver  sacrum   factum  erat  priore   armo, 

2  M.  Porcio  et  L.  Valcrio  consuhbus.  id  cum  P.  Licinius 
jwntifex  non  esse  recte  factum.cohegio  primum,  deinde 
ex  auctoritate  collegi  patribus  renuntiasset,  de  integro 
faciendum  arbitratu  pontificum  censuerunt  ludosque 
magnos,  qui  una  voti  essent,   tanta  pecunia,  quanta  ad- 

3  soleret,  faciendos:  ver  sacrum  vidcri  pccus,  quod  natum 
esset  inter  kaL  Martias  et  pridie  kaL  Maias  P.  Corneho 
et  Ti.  Sempronio  consuhbus. 

4  Censorum  inde  comitia  sunt  habita.  creati  censores 
Sex.  Aehus  Paetus  et  C.  Coruehus  Cethegus  principem 
senatus  P.  Scipionem  consulem,  quem  et  priores  censores 
legerant,  leserunt.   tris  omnino  senatores,  neminera  curuh 

5  honore  usura,  praeterierunt.  gratiara  quoque  ingentera 
apud  eum  ordinem  pepererunt,  quod  ludis  Romauis  aedi- 
libus  curuhbus  imperarunt,  ut  loca  scnatoria  secernerent 
a  populo;  nam  antea  in  promiscuo  spectarant.  equitibus 
quoque  perpaucis  adempti  equi,  nec  in  ullum  ordinem 
saevitum.  atrium  Libcrtatis  et  viha  pubhca  ab  isdem 
refecta  amplificataquc. 

G  Ver  sacrum  kidique  Eomani  votivi,  quos  voverat  Ser. 
Sulpicius  Galba  consul,  facti.  cum  spectaculo  eorum 
occupati  animi  liominum  ossent,  Q.  Plemiuius,  qui  propter 


LIBER  XXXIIII,  44— 4G.  [a.  C.194]  161 

multa  In  deos  hominesque  scelera  Locrls  admissa  in  car- 
cerem  coniectus  fuerat,  comparaverat  homines,  qui  plui-i-  7 
bus  simul  locis  urbis  nocte  incendia  facerent,  ut  in  con- 
sternata  nocturno  tumuhu  civitate  refringi  carcer  posset. 
ea  res  indicio  consciorum  palam  facta  delataque  ad  sena-  8 
tum  est.  Pleminius  in  inferloreni  demissus  carcerem  est 
necatusque. 

XXXXV.   Colonlae  clvium  Romanorum  eo  anno  de-  i 
ductae  sunt  Puteolos,  Vohurnum,  Liternura,  treceni  ho- 
mines  in  slngulas.   item  Salernum  BuxentumC[ue  coloniae  2 
clvlum  Romanorum  deductae   sunt.     deduxere   trlumvlri 
Ti.  Sempronius  Longus,  qui  tum  consul  erat,  M.  Servi- 
lius,  Q.  Minucius  Thermus.     ager  dlvlsus  est,  qul  Cam- 
panorum  fuerat.     Sipontum  item  in  agrum,    qul  Arpino-  3 
rum  fuerat,   colonlam  civium  Romanorum  alil  triumviri, 
D.  lunlus  Brutus,   M.  Baebius  Tamphllus,   M.  Helvlus 
deduxerunt.   Tempsam  item  et  Ci'otonem  colonlae  clvlum  4 
Romanorum  deductae.  Tempsanus  agcr  de  Bruttiis  captus 
erat;  Brutti  Graecos  expulerant;  Crotonem  Graecl  habe-  5 
bant.     triumviri  Cn.  Octavius,   L.  Aemllius  Paulus,   C. 
Laetorius  Crotonem,  Tempsam  L.  Cornelius  Merula,  Q. 
et  C.  Salonlus  deduxerunt. 

Prodlgia  quoque  alia  vlsa  eo  anno  Romae  sunt,   alia  6 
niintiata.   in  foro  et  comitlo  et  Capltollo  sanguinis  guttae 
visae  sunt,   et  terra  allquotlens  pluvit,   et  caput  Vulcani 
arsit.     nuntlatum  est  Jsare  amnl  lac  fluxlsse;    pueros  In-  7 
genuos  Arimlni   sine   oculls   ac  naso  et  in  Plceno  agro 
non  pedes,  non  manus  habentem  natum,     ea  prodlgla  ex 
pontlficum  decreto  procurata.     et  sacrlficium  novemdiale  8 
factum  est,  quod  Hadrlanl  nuntlaverant  In  agro  suo  lapl- 
dlbus  pluvisse. 

XXXXVI.  In  Gallla  L.  Valerius  proconsul  circa  i 
Medlolanium  cum  Gallls  Insubrlbus  et  Boils,  qul  Doru- 
lato  duce  ad  concltandos  Insubres  Padum  transgressl 
erant,  slgnls  conlatis  depugnavit.  decem  milla  hostium 
sunt  caesa.  per  eos  dles  collega  eius  M.  Porclus  Cato  2 
ex  Hlspanla  trlumphavit.  tullt  In  eo  triumpho  argenti 
infectl  vlgintl  quluque  railia  pondo,  blgatl  centum  viginti 
tria  milia,   Oscensls  qulngenta  quadx'aglnta,   aurl  pondo 

Livi  vul.  IIL  11 


1G2  LIBER  XXXIIII,  IG.  17.  [a.  u.  c.  5G0] 

3  mille  quadringenta.  nulltibus  ex  praeda  divisit  in  singu- 
los  ducenos  septuagenos  aeris,  triplex  equiti. 

4  Ti,  Sempronius  consul  in  px-ovinciani  profectus  in 
Boiorum  primum  agrum  legiones  duxit.  Boiorix  tum 
regulus  eorum  cum  duobus  fratribus  tota  gente  concitata 
ad  rebellandum  castra  locis   apcrtis  posuit,   ut  adpareret 

5  dimicaturos,  si  hostis  finis  intrasset.  consul  ubi  quantae 
copiae,  quanta  fiducia  esset  hosti,  sensit,  nuntium  ad 
collegam  niittit,  ut,  si  videretur  ei,  maturaret  venire:    se 

G  tergiversando  in  adventum  eius  rem  extracturum.  quae 
causa  consuli  cunctandi,  eadem  Gallis,  praeterquam  quod 
cunctatio  hostium  animos  faciebat,  rei  maturandae  erat, 
ut  priusquam  coniungerentur  consulum  copiae,  rem  trans- 

7  igerent,  per  biduum  tamen  nihil  ahud  quam  steterunt 
parati  ad  pugnam,  si  quis  contra  egrederetur:  tei*tio 
subiei'e  ad  vallum  castraque  simul  ab  omni  parte  adgressi 

8  sunt.  consul  arma  extemplo  capere  milites  iussit;  arma- 
tos  inde  paulisper  continuit,  ut  et  stohdam  fiduciam  hostl 
augeret  et  disponeret  copias,  quibus  quaeque  portis  erum- 

9  perent,  duae  legiones  duabus  principalibus  portis  signa 
eifcrre   iussae.     sed   in   ipso   exitu   ita   conferti  obstltere 

10  Galh,  ut  chiuderent  viam.  dlu  in  angustiis  pugnatum 
est.     nec  dextris   magis   gladiisque  gerebatur  res  quam 

11  scutis  corporibusque  ipsis  obnixi  urgebant,  Romani  ut 
signa  foras  efterrent,  Galli  ut  aut  in  castra  ijDsi  penetra- 

12  rent  aut  exire  Romanos  prohlberent.  nec  ante  In  hanc 
aut  ilhim  partem  moveri  acies  potuerunt  quam  Q,  Victo- 
rius  prlmi  pili  centurio  et  C.  Atinius  tribunus  raihtum, 
quartae  liic,  ille  secundae  legionls,  rem  in  aspcrls  proellis 
saepe  temptatam,  signa  adempta  slgniferls  In  hostis  iece- 

13  runt.  dum  repetunt  enise  signum,  priores  secundani  se 
porta  elecere, 

1  XXXXVII.  lam  hi  extra  vallum  pugnabant  quarta 
leglone  in  porta  haerente,  cum  allus  tumultus  ex  aversa 
parte    castrorum    est    exortus,      in    portam    quaestoriam 

2  inruperant  Galli,  resistentisque  pertinacius  occiderant  L. 
Postumlum  quaestorem,  cui  T^nnjiano  fult  cognomen,  et 
M.  Atlnium  et  P.  Sempronlum  praefectos  socium  et  du- 

3  centos   ferme   mllltes,     capta  ab   ea   parte   castra  erant, 


LIBER  XXXnir,  47.  4S.  [.i.  C.  194]  163 

douec  coliors  extraordinaria,  missa  a  consiile  ad  tuendam 
quaestoriam  portam  et  eos  qui  intra  vallum  erant,  partim 
occidit,   partim  expulit  castris  et  inrumpentibus  obstitit. 
eodem  fere  tempore  et  quarta  legio  cum  duabus  extra-  4 
ordinariis  cohortibus  porta  erupit.     ita  simul  tria  proelia 
circa  castra  locis  distantibus  erant,  clamoresque  dissoni 
ad  inccrtos  suorum  eventus  a  praesenti  certamine  animos 
pugnantium  avertebant.     usque  ad  meridiem  aequis  viri-  5 
bus   ac  prope  pari  spe  pugnatum   est.     labor  et  aestus 
mollia   et   fluida   corpora  Gallorum   et  minime  patientia 
sitis  cum  decedcre  pugna  coegisset,  in  pancos  restantis 
inpetum  Romani  fecerunt,  fusosque  compidcrunt  in  ca- 
stra.     signum  inde  receptui   ab  consule   datum   est;   ad  6 
quod  pars  maior  receperunt  sese,  pars  certaminis  studio 
et  spe  potiundi  castris  liostium  perstitit  ad  vallum.  eorum  7 
paucitate  contempta  Galli  universi  ex  castris  eruperunt: 
fusi  inde  Romani,   quae  imperio  consulis  noluerant,  suo 
pavore  ac  terrore  castra  repetunt.     ita  varia  hinc  atque 
illinc  nunc  fuga,  nunc  victoria  fuit;    Gallorum  tamen  ad 
undecim  milia,  Romanorum  quinque  milia  sunt  occisa. 

XXXXVIII.  Galli  recepere  in  intima  finium  sese,  1 
consul  Placentiam  legiones  duxit.  Scipionem  alii  con- 
iuncto  exercitu  cum  collega  per  Boiorum  Ligurumque 
agros  populantem  isse,  quoad  progredi  sih  ae  jjahidesquc 
passae  sint,  scribunt,  alii  nulla  memorabili  gesta  re  Ro- 
mam  comitiorum  causa  redisse. 

Eodem   anno  T.  Quinctius  Elatiae,    quo   in   hiberna  2 
reduxerat  copias,  totum  hiemis  tempus  iure  dicundo  con- 
sumpsit  mutandisque  iis^   quae   aut  ipsius  Philippi  aut 
praefectorum  eius  licentia  in  civitatibus  facta  erant,  cum 
suae  factionis  hominum  vires  augendo  ius  ac  libertatem 
aliorum  deprimerent.      veris    initio  Corinthum   conventu  3 
edicto   venit.     ibi  omnium  civitatium  legationes  in  con- 
tionis  modum  circumfusas  est  adlocutus,   orsus  ab  inita  1 
primum  Romanis  amicitia  cum  Graecorum  gente  et  im- 
peratorum   qui    ante   se    in  Macedonia   fuissent   suisque 
rebus  gestis.     orania  cum  adprobatione  ingenti  sunt  au-  5 
dita,   praeterquam   cum  ad  mentionem  Nabidis   ventum 
esset;  id  minime  conveniens  liberanti  Graeciam  videbatur, 

11* 


164  LIBER  XXXIIII ,  48-50.  [a.  u.  c.  560] 

6  tyraunum  reliquissc  non  suac  soluni  patriuc  gravcm,  seci 
onniilnis  circa  civitatibus  mctuendum  hacrentcm  visceri- 
bus  nobilissimac  civitatis. 

1  XXXXVIIII.  Ncc  ignarus  Imius  habitus  animorum 
Quinctius,  si  sine  excidio  Laccdaemonis  ficri  })otuissct, 
fatebatur    pacis    cura   tyranno    mentioncm    admittcndam 

2  auribus  non  fuisse:  nunc,  cum  ahter  quam  ruina  gravis- 
sima  civitatis  obprimi  non  posset,  satius  visiun  csse  t}^- 
rannum  debihtatum  ac  totis  prope  viribus  ad  nocendum 

3  cuiquam  ademptis  rehnqui,  quam  intermori  vcliementio- 
ribus   quam  quae   pati    possit   rcmcdis   civitatem  sinere, 

4  in  ipsa  vindicta  hbertatis  perituram.  praeteritorum  com- 
memorationi    subiecit,    profieisci    sibi    in    Itaham    atque 

0  omnem  exercitum  deportare  in  animo  esse:  Demetriadis 
Chalcidisque  pracsidia  intra  decimum  diem  audituros 
dcducta,  Acroconnthum  ipsis  extemplo  videntibus  vacuara 

6  Achaeis  traditurum,  ut  omnes  scirent,  utrura  Romanis 
an  Aetohs  mentiri  mos  esset,  qui  male  connnissam  hbcr- 
tatcm  populo  Romano  sermonibus  distulcrint  et  mutatos 

7  pro  Macedonibus  Romanos  dorainos.  sed  ihis  nec  quid 
dicercnt  nec  quid  facercnt  quicquara  umquam  pensi  fuissc. 
rehquas  civitates  monere,  ut  factis,  non  ex  dictis  amicos 
penscnt  intellegantque,    quibus   credendura   et   a   quibus 

8  cavendura  sit.  hbertate  raodice  utantur;  temperatara  eara 
sahibrcra  et  singuhs  [ct]  civitatibus  esse,  niraiara  et  ahis 
graveni  et  ipsis  qui   habeant  praecipitem  et  efFrenatam 

9  esse.  concordiae  in  civitatibus  principes  et  ordincs  inter 
se,  et  in  commune  omnes  civitatcs  consulerent.  advcrsus 
consentientis   ncc    rcgem   queraquara   satis    vahdura  ncc 

10  tyrannura  fore;  discordiam  et  seditionera  omnia  oportuna 
insidiantibus  facere,  cum  pars,  quae  domestico  ccrtaraine 
inferior  sit,   externo  potius   se  adphcet  qutUn  civi  cedat. 

11  ahenis  arrais  partam,  externa  fide  redditara  libcrtatem 
sua  cura  custodircnt  servarentque,  ut  populus  Romanus 
dignis  datani  hbertatcm  ac  munus  suum  bene  positura 
sciret. 

1  L.  Has  vehit  parentis  voces  cuni  audirent,  manarc 
omnibus  gaudio  lacrimae,  adeo  ut  ipsum  quoquc  confun- 

2  dcrent  dicentera.     pauhsper  freraitus  adprobantiura  dicta 


LIBER  XXXI III,  50.  51.  [a.  C.  194]  165 

fuit  monentiumqiic  aliorum  alios,  ut  eas  voces  velut  ora- 
culo  missas  in  pectora  animosque  demitterent.     silentio  3 
deinde  facto  petiit  ab  iis,  ut  civis  Romanos,  si  qui  apud 
eos  in   servitute   essent,    conquisitos   intra  duos   menses 
mitterent  ad  se  inThessaliam:  ne  ipsis  quidem  honestum 
esse  in  liberata  terra  liberatores  eius  servire.    omnes  ad-  4 
clamarunt,   gratias  se  inter   cetera  etiam  ob  hoc   agere, 
quod   admoniti  essent,   ut  tam  pio  ac  necessario  officio 
fungerentur.     ingens  nuraerus  erat  bello  Punico   capto-  5 
rum,  quos  Hannibal,  cum  ab  suis  non  redimerentur,  ve- 
num  dederat.    multitudinis  eorum  argumentum  est,  quod  G 
Poljbius  scribit,   centum  talentis  eam  rem  Achaeis  ste- 
tisse,    cum  quingenos  denarios   pretium  in  capita,  quod 
redderetur  dominis,  statuissent.     mille  enim  ducentos  ea  7 
ratione  Achaia  habuit.      adice   nunc  pro   portione,   quot 
verisimile  sit  Graeciam  totam  habuisse. 

Nondum    conventus    dimissus    erat,    cum    respiciunt  8 
praesidium  ab  Acrocorintho  descendens  protinus  duci  ad 
portam  atque  abire.      quorum  agmen  imperator  sccutus  0 
prosequentibus  cunctis,  servatorem  liberatoremque  adcla- 
mantibus,    salutatis  dimissisque  iis  eadem,   qua  venerat, 
via  Ehitiam  rediit.     indc  cum  omnibus  copiis  Ap.  Clau-  lo 
dium   legatum   dimittit.     per  Thessaliam  atque   Epirum 
ducere  Oricum  iubet  atque  se  ibi  opperiri:   inde  namque  ii 
in  animo  esse  exercitum  in  Itaham  traicere.    et  L.  Quin- 
ctio  fratri,  legato  et  praefecto  classis,  scribit,  ut  onerarias 
ex  omni  Graeciae  ora  eodem  contraheret. 

LL    Ipse  Chalcidem  profectus,  deductis  non  a  Chal-  i 
cide  solum,    sed  etiam  ab  Oreo  atque  Eretria  praesidiis, 
conventum  ibi  Euboicarum  habuit  civitatium,  admonitos-  2 
que,   in  quo  statu  rerum  accepisset  eos  et  in  quo  relin- 
queret,  dimisit.     Demetriadem  inde  proficiscitur;   dedu-  3 
ctoque  praesidio,   prosequentibus   cunctis  sicut  Corinthi 
et  Chalcide,  pergit  ire  in  Thessaham,  ubi  non  liberandae  4 
modo  civitates  erant,  sed  ex  omni  conhivione  et  confu- 
sione   in   ahquam   tolerabilem   formam   redigendae.     nec  5 
enim  temporum  modo  vitiis  ac  violentia  regia  turbati  erant, 
sed  inquieto  etiam  ingenio  gentis,   nec  comitia  nec  con- 
ventum  nec  concihum  ullum  non  per  seditioneni  ac  tu- 


166  LIBER  XXXIIII,  52.  53.  [a.  u.  c.  £60] 

inultiun  iam  inde  a  principio  ad  nostrara  usque  aetatem 

6  traducentis.  a  censu  niaxinie  et  senatum  et  iudices  legit 
potentioremque  cam  partem  civitatium  fecit,  cui  salva  et 
tranquilla  oninia  esse  magis  expediebat. 

1  LII.    Ita  cum  percensuisset  Tliessaliam,  per  Epirum 

2  Oricum,  luide  erat  traiecturus,  venit.  ab  Orico  cupiae 
omnes  Bruudisium  transportatae.  inde  per  totam  Italiam 
ad  urbem  prope  triumphantes  non  minore  agmine  rerum 

3  captarum  quam  suo  prae  se  acto  venerunt.  postquam 
Romam  ventum  est,  senatus  extra  urbem  Quinctio  ad  res 
gestas  edisserendas  datus  est   triumphusque   meritus  ab 

i  hibentibus  decretus.  triduum  triumphavit.  die  primo 
arma,  tehi  signaque  aerea  et  marmorea  transtuHt,  phu*a 
Philippo  adempta  quam  quae  ex  civitatibus  ceperat;  se- 
cundo  aurum  argentumque  factum  infectumque  et  signa- 

5  tum.  infecti  argenti  fuit  decem  et  octo  miha  pondo  et 
ducenta  septuaginta,  facti  vasa  multa  omnis  generis, 
eaehita  pleraque,  quaedam  eximiae  artis,  et  ex  aere  muha 

0  fabrefacta.  ad  hoc  clupea  argentea  decem.  signati  ar- 
gentl  oetoginta  quattuor  miha  fuere  Atticorum  —  tetrachma 
vocant,    trium  fex'e   dennriorum    in   singulis   argenti   est 

7  pondus  — .  auri  pondo  fuit  tria  miha  septingenta  decem 
quattuor  et  cHpeum  unum  ex  auro  totum  et  Phihppei 
nummi  aurei  quattuordecim  miha  quingenti   quattuorde- 

8  cim.     tertio  die  coronae  aureae,  dona  civitatium,  tralatae 
y  centum  quattuordecim,  et  hostiae  ductae  et  ante  currum 

muhi  nobiles   captivi   obsidesque,   inter  quos  Demetrius 
regis   Philippi   filius    fuit    et   Armenes    Nabidis    tyranni 

10  fihus,  Lacedaemonius.     ipse  deinde  Quinctius  in  urbem 
est  invectus.     secuti  currum  mihtes  frequentes,   exercitu 

11  omni  ex  provincia  deportato.  his  duceni  quinquageni 
aeris  in  pedites  divisi,    duplex  centurioni,  triplex  equiti. 

12  praebuerunt  speciem  triumj^ho  capitibus  rasis  secuti,  qui 
servitute  exempti  fuerant. 

1  LIII.  Exitu  auni  huius  Q.  Aelius  Tubero  tribunus 
plebis  ex  senatus  consuho  tuht  ad  plebem  plebesque 
seivit,  uti  duae  Latinae  coloniae,  una  in  Bruttios,  ahera 

2  in  Thurinum  agrum  deducerentur.  his  deducendis  trium- 
viri  creati,  quibus  in  triennium  imperium  esset,  in  Brut- 


LTBER  XXXIIII,  53.  51  [a.  C.  191]  167 

tlos  Q.  Naevius,  M.  Minucius  Rufus,  M.  Furlus  Crassi- 
pes,  in  Thurinum  agrum  A.  Manlius,  Q.  Aelius,  L.  Apu- 
stius.  ea  bina  comitia  Cn.  Domitlus  praetor  urbanus  in 
Capitolio  habuit. 

Aedes   eo  anno  aliquot  dedleatae  sunt:   una  lunonls  3 
Matutae  in  foro  olltorio,  vota  locataque  quadi-Iennio  ante 
a  C.  Cornelio  consule  GaHico  bello:   censor  idem  dedi- 
cavit;  altera  Fauni:  aedlles  eam  blennio  ante  ex  multa-  4 
ticlo   argento   faclendam   locarant   C.  Scribonius   et   Cn. 
Domitius,  qui  praetor  urbanus  eam  dedicavit.     et  aedem  5 
Fortunae  primigeniae  in  colle  Qulrinali  dedicavit  Q.  Mar- 
cius  Ralla,   duumvlr  ad  id  ipsum  creatus;   voverat  eam  g 
decem   annls  ante  Punico   bello  P.   Sempronius  Sophus 
consul,  locaverat  idem  censor.     et  in  insula  lovis  aedem  7 
C.  Servilius  duumvir  dedicavit;  vota  erat  sex  annis  ante 
Gallico  bello  ab  L.  Furio  Purpurione  praetore,  ab  eodem 
postea  consule  locata.     haec  eo  anno  acta, 

LIIII.    P.    Sclplo   ex    provincia   Gallia   ad   consules  i 
subrogandos  rediit.  comitla  consulum  fuere,  quibus  creati 
sunt  L.  Cornellus  Merula  et  Q.  Mlnuclus  Thermus.   po-  2 
stero  die  creati  sunt  praetores  L.  Cornelius  Sclpio,  M. 
Fulvlus  Noblllor,    C.  Scrlbonius,   M.  Valerius  Messalla, 
L.  Porcius  Licinus   et  C.  Flaminius.     Megalesla  ludos  3 
scaenicos  A.  Atllius  Serranus,  L.  Scribonlus  Libo  aedi- 
les  curules  prlmi  fecerunt.    horum  aedlllum  ludos  Roma-  4 
nos   primum   senatus  a  populo   secretus    spectavlt  prae- 
bultque  sermones,  slcut  omnis  novitas  solet,  allls  tandem 
quod   multo  ante   debuerit  tributum  exlstlmantlbus   am- 
])lIssimo  ordini,    aliis  demptum  ex  dignltate  populi  quid-  5 
quid  malestati  patrum  adlectum  esset  interpretantibus,  et 
omnia  dlscrlmina  talla,  quibus  ordlnes  discernerentur,  et 
concordiae  et  libertatis  aequae  minuendae  esse:  ad  quin-  6 
genteslmum   [qulnquagesimum]   octavum  annum   in  pro- 
miscuo  spectatum  esse;  quid  repente  factum,  cur  inml- 
sceri   slbi   In   cavea  patres   plebera   nollent?      cur   dives  r 
pauperem  consessorem  fastidiret?    novam  superbam  Ilbi- 
dlnem,    ab  nulllus  ante  gentis  senatu  neque  desideratam 
neque   institutara.     postrerao   ipsura   quoque  Afrlcanura,  8 
quod  consul   auctor  eius  rei   fulsset,   paenitulsse   ferunt. 


168  LTBER  XXXIIII,  51—56.  [a.  n.  c.  500.  5G1] 

adco  nlliil   motum  cx   antiquo   jjrol^abile   cst;    vetcribus, 
nisi  quac  usus  evidenter  arguit,  stari  malunt. 

1  LV.  Principio  anni,  quo  L.  Cornelius,  Q.  Minucius 
consulcs  fuerunt,  terrae  motus  ita  crcbri  nuntiabantur,  ut 
non  rei  tantum  ipsius,    sed  feriarum  quoque  ob  id  indi- 

2  ctarura  homines  taedcret;  nam  ncque  senatus  haberi 
ncqiie  res   pubhca  administrari  poterat   sacrificando  ex- 

3  piandoque  occupatis  consuhbus.  postremo  decemviris 
adire   hbros   iussis,   ex   responso  eorum   supphcatio   per 

4  triduum  fuit.  coronati  ad  omnia  pulvinaria  supphcave- 
runt,  edictumque  est,  ut  omnes,  qui  ex  una  famiha  essent, 
supphcarent  pariter.  item  ex  auctoritate  senatus  consules 
edixerunt,  ne  quis,  quo  die  terrae  motu  nuntiato  feriae 
indictac   essent,   eo   die   ahum    teri-ae  motum  nuntiaret. 

5  pi'ovincias  deinde  consules  prius,   tum  praetores  sortiti. 

6  Corneho  Gahia,  Minucio  Ligures  evenerunt;  sortiti  prae- 
tores  C.  Scribonius  urbanam,  M.  Valerius  peregrinam, 
L.  Cornelius  Siciliam,  L.  Porcius  Sardiniam,  C.  Flami- 
nius  Hispaniam  citeriorem,  M.  Fulvius  Ilispaniam  ulte- 
riorem. 

1  LVI.  Nihil  eo  anno  belli  expectantibus  consulibus 
litterae  M.  Cinci  —  pracfcctus  is  Pisis  erat  — -  adlatae, 

2  Ligurum  viginti  milia  armatorum  coniuratione  per  omnia 
conciliabula  universae  gentis  facta  Lunensem  primum 
agrum  depopulatos,   Pisanum  deinde  finem  transgressos 

3  omnem  oram  maris  peragrasse.  itaque  Minucius  consul, 
cui  Ligures  provincia  evenerat,  ex  auctoritate  senatus  in 

4  rostra  escendit  et  edixit,  ut  legiones  duae  urbanae,  quae 
superiore  anno  conscriiitae  essent,  post  diem  decimum 
Arreti  adessent:  in  earum  locum  se  duas  legioncs  urba- 

5  nas  scripturum.  item  sociis  et  Latino  nomini,  magistra- 
tibus  legatisque  eorum,  qui  milites  dare  debebant,  edixit, 

G  ut  in  Ca2:)itoho  se  adirent.  iis  quindecim  milia  peditum  et 
r|uingcntos  equites,  pro  numero  cuiusque  iuniorum,   di- 

7  scripsit  et  inde  ex  Capitolio  jirotinus  ire  ad  portam  ct,  ut 

8  maturaretur  res,  proficisci  ad  dilectum  iusslt.  Fulvio 
Flaminioque  terna  mllia  liomanorum  peditum,  centeni 
equites  in  supplementum  et  quina  milia  sociiim  Latini 
nominis   et   duccni   cquites   decreti,   mandatumque  prae- 


LIBER  XXXDII,  56.  57.  [a.  C.  19 J.  193]  169 

toribus,  ut  veteres  dimitterent  milites,  cum  in  provinciam 
venissent.     cum  milites,  qui  in  legionibus  urbanis  erant,  9 
frequentes  tribunos  plebei  adissent,  uti  causas  cognosce- 
rent   eorum,    quibus   aut  emerita   stipendia   aut    morbus 
causae  essent  quo  minus  militarent,  eam  rem  litterae  Ti. 
Semjironii  discusserunt,   in  quibus  scriptum  erat,  Ligu-  lO 
rum  decem  milia  in  agrum  Placentinum  venisse  et  eum 
usque  ad  ipsa  coloniae  moenia  et  Padi  ripas  cum  caedi- 
bus  et  incendiis  perpopulatos  esse,  Boiorum  quoque  gen- 
tem  ad  rebellionem  spectare.     ob  eas  res  tumultum  esse  ii 
decrevit  senatus:  tribunos  plebi  non  placere  causas  mili- 
taris   cognoscere,    quo   minus    ad   edictum   conveniretur. 
adiecerunt  etiam,  ut  socii  nominis  Latini,  qui  in  exercitu  12 
P.  Cornelii,  Ti.  Sempronii  fuissent  et  dimissi  ab  iis  con- 
sulibus   essent,   ut   ad   quam   diem  L.  Cornelius   consul 
edixisset   et   in   quem  locum  edixisset  Etruriae  conveni- 
rent,  et  uti  L.  Cornelius  consul  in  j^rovinciam  proficiscens  13 
in  oppidis  agrisque,  qua  iturus  esset,  sl  quos  ei  videretur 
milites  scriberet  armaretque  et  duceret  sccum,  dimitten- 
dique  ei  quos  eorum  quandoque  vellet  ius  esset. 

LVII.    Postquam  consules  dilectu  habito  profccti  in  i 
provincias  sunt,  tum  T.  Quinctlus  postulavit,   ut  de  iis, 
quae  cum  decem  legatis  ipse  statuisset,   senatus  audiret 
eaque,    s5  videretur,   auctoritate  sua  confirmaret:   id  eos  2 
facllius   facturos,    si   legatorum   verba,   qui   ex   unlversa 
Graecia  et  magna  parte  Asiae  quique  ab  reglbus  venis- 
sent,  audissent.     eae  legatlones  a  C.  Scrlbonlo  praetore  3 
urbano  In  senatum  Introductae  sunt,  benigneque  omnlbus 
responsum. 

Cum  Antlocho  qula  longlor  disceptatlo  erat,   decem  4 
legatis,  quorum  pars  aut  in  Asla  aut  Lyslmachiae  apud 
i-egem  fuerant,  delegata  est.     T.  Quinctlo  mandatum,  ut  5 
adhibitis  IIs  legatorum  regis  verba  audiret  responderet- 
que  iis,  quae  ex  dignltate  atc^ue  utilitate  populi  Romani 
responderl  possent.     Menlppus  et  pegeslanax  principes  G 
regiae   legationls   erant.      ex   IIs   Mcnippus    Ignorare   se 
dixlt,  quldnam  perplexl  sua  legatio  haberet,  cum  slmpli- 
citer  ad   amicltlam   petendam  lungendamque   societatem 
venlsset:   esse  autem  trla  genera  foederum,  qulbus  inter  7 


170  LIBER  XXXIIII ,  r.7.  58.  [a.  n.  c.  5G1] 

so  paclscerentur  amieitias  civitates  regesqnc;  unum,  cum 
bello  victis  dicerentur  leges  —  ubi  enini  omnia  ei,  qui 
armis  plus  posset,  dedita  essent,  quae  ex  iis  habere  victos, 
quibus    multari    eos    velit,    ip.^^ius    ius    atque    arbitrium 

8  esse  — ;  altcrum,  cum  pares  bello  aequo  foedere  in  pacem 
atque  amicitiam  venirent:  tunc  enim  i'epeti  reddique  per 
conventionem  res  et,  si  quarum  turbata  bello  possessio 
sit,  eas  aut  ex  formula  iuris  antlqui  aut  ex  partis  utrius- 

9  que  commodo  componi;  tertium  esse  genus,  cum,  qui 
numquam  liostes  fuerint,  et  amlcltiam  sociali  foedere  in- 
ter  se  iungendam  coeant:   eas  neque  dlcere  nec  accipere 

10  leges,  id  enim  vlctorls  et  victi  esse.  ex  eo  genere  cuin 
Antlocluis  csset,  mlrarl  se,  quod  llomani  aequum  cen- 
seant  leges  el  dicere,  quas  Asiae  urbium  llberas  et  lu- 
nuuils,    quas  stipendlarias  esse  velint,   quasnani   Intrare 

1 1  })racsldia  regia  regemque  vetent,  cum  Phlllppo  enun 
lioste  pacem,  non  cum  Antlocho  amico  socletatis  foedus 
ita  sauciendum  esse. 

1  LVIII.  Ad  ea  Quinctius:  'quoniam  voIhs  distlncte 
agere  llbet  et  genera  lungendarum  amlcitlarum  enume- 
rare,  ego  quoque  duas  condlclones  ponam,  extra  quas 
nullam  esse  regl  nuntietls  amlcitiae  cum  populo  llomano 

2  iungendae,  unam,  si  nos  nihil  quod  ad  urbes  Asiae  adtlnet 

3  curare  velit,  ut  et  ipse  omni  Europa  abstineat;  aheram, 
sl  se  ille  Aslae  finlbus  non  contlneat  et  in  Europnm  tran- 
scendat,  ut  et  Romanis  lus  slt  Aslae  civltatium  amicltias 

4  et  tueri  quas  habeant  et  novas  complecti.'  enlmvero  id 
audltu  etlam  dlccre  indignum  csse  Ilegeslanax,  Thraciae 

5  et  Chersonesi  urbibus  arceri  Antioelunu,  [cian]  quae  Se- 
leucus  proavus  eius  Lysimacho  rege  bello  victo  et  in  acie 
caeso  per  summum  decus  j^arta  reliquerlt,  pari  cum  hnude 
eadem,  ab  Thraclbus  possessa,  partlm  armis  receperit 
Antiochus,  partim  deserta,  sicut  Ipsam  Lyslmachlam,  et 
revocatis  cultorlbus  frequentaverit  et,  quae  strata  rulnis 
atque  incendiis  erant,   ingentibus   inpensis  aedificaverit: 

G  quld  igitur  slmlle  esse  ex  ea  possessione  Ita  parta,  ita 
recuperata,  deduci  Antiochum  et  liomanos  abstinere  Asia, 

7  quae  numquam  eorum  fuerlt?  amicitiam  expetere  Roma- 
norum  Antiochum,  sed  qnae  impetrata  gioriae  sibi,  non 


LIBER  XXXIIII,  58— GO.  [a.  C.  103]  171 

pudori   sit.      ad   haec   Quinctius   'quandoquidem'   inqult  8 
'honesta  pensamus,   sicut  aut  sola  aut  prima  certe  pen- 
sari  decet  principi  orbis  terrarum  populo  et  tanto  regl, 
utrum  tandem  videtur  honestius,  hberas  velle  omnis,  quae  9 
ubique  sunt,  Graeciae  urbis  an  servas  et  vectigahs  facere? 
si  sibi  Antiochus  pulchrum  esse  censet,  quas  urbes  proa-  lo 
vus  belH  iure  habuerit,    avus  paterque  umquam  usurpa- 
verint  pro  suis,   eas  repctere  in  servitutem,   et  populus  ii 
Komanus  susceptum  patrocinium  hbertatis  Graecorum  non 
deserere  fidei   constantiaeque   suae   ducit  esse.     sicut  a  12 
Phihppo  Gracciam  hberavit,  ita  et  ab  Antiocho  Graecas 
Asiae   urbes   liberare   in   animo   habet.      neque   enim  in  13 
Aeolidem  loniamque  coloniae  in  servitutem  regiam  missae 
sunt,  sed  stirjDis  augendae  causa  gentisque  vetustissimae 
per  orbem  terrarum  propagandae.' 

LVIIIL     Cum    haesitaret    Hegesianax    nec    infitiari  1 
posset,    honestiorem    causam  libertatis   quam    servitutis 
praetexi  titulo,  'quin  mittimus  ambages?'  inquit  P.  Sul- 
picius,  qui  maximus  natu  ex  decem  legatis  erat,  'alteram  2 
ex  duabus  condicionibus,    quae  modo  diserte  a  Quinctio 
latae  sunt,  legite  aut  supersedete  de  amicitia  agere.'  'nos  3 
vero'  inquit  Menippus  'nec  volumus  nec  possumus  paci- 
sci  quicquam,  quo  regnum  Antiochi  minuatiu-.' 

Po8tei'0  die  Quinctius  legationes  universas  Graeciac  4 
Asiaeque  cum  in  senatum  introduxisset,  ut  scirent,  quah 
animo  populus  Romanus,  quali  Antiochus  erga  civitates 
Graeciae  essent,   postulata  et  regis  et  sua  exposuit:   re-  5 
nuntiarent  civitatibus  suis,  jjopulum  Romanum,  qua  vir- 
tute  quaque  fide  libertatem  eorum  aPhihppo  vindicaverit, 
eadem  ab  Antiocho,  nisi  decedat  Europa,  vindicaturum. 
tum  Menippus  deprecari  et  Quinctium  et  patres  institit,  G 
ne   festinarent   decernere,    quo   decreto   turbaturi  orbem 
terrarum  essent:  tempus  et  sibi  sumerent  et  regi  ad  co- 
gitandum  darent.     cogitaturum,   cum  renuntiatae  condi-  7 
ciones   essent,   et  impetraturum  aliquid  aut  pacis  causa 
concessurum.    ita  integra  dilata  res  est.    legatos  mitti  ad  8 
regem  eosdem,  qui  Lysimachiae  aj^ud  eum  fuerant,  pla- 
cuit,  P.  Sulpicium,  P.  Villium,  P.  Aehum. 

LX.    Vixdum   hi   profecti   erant,   cum  a  Carthaginc  1 


172  LIBER  XXXIIII,  00.  Gl.  [a.  u.  c.  561] 

legati  belliim   haud  dubie  parare  Antiochum  Hannibalc 
ministro  adtulcrunt  inieceruntque  curam,  ne  simul  et  l*u- 

2  nicum  cxcitaretur  bellum.  llanniljal  patria  profuous  pcr- 
vencrat  ad  Antiochum,  sicut  antc  dictiun  est,  et  erat 
apud  regem  in  magno  honorc,  nulla  aha  arte  nisi  quod 
vokitanti  diu  consiha  deRomano  bello  nenio  aptior  super 

3  taU  re  particeps  esse  scrmonis  j^oterat.  sententia  eius  una 
atque  eadcm  semper  erat,  ut  in  Itaha  belhun  gereretur: 
Itaham  et  commeatus  et  mihtem  praebituram  externo  hosti. 

4  si  nihil  ibi  moveatur  hceatque  populo  Romano  viribus 
et  copiis  Itahae  extra  Itaham  beUum  gcrcre,  neque  regem 

5  neque  gentem  ulLam  parem  Komanis  esse.  sibi  centum 
tectas  naves  et  decem  miha  peditum,  mille  equites  depo- 
scebat:  ea  se  cLasse  primum  Africam  joetiturum;  magno- 
pere  confidere  et  Carthaginienses  ad  rcbehandum  ab  se 

6  compehi  posse.  si  ihi  cunctentur,  se  ahqua  parte  Itahae 
excitaturum  liomanis  belhim.  rcgem  cum  ceteris  omni- 
bus  transire  in  Europam  debere  et  in  ahqua  parte  Grac- 
ciae  copias  continere  neque  traicientem  et,  quod  in  spc- 
ciem  famamque  behi  satis  sit,  paratum  traicere. 

1  LXI.  In  hanc  sententiam  cum  adduxisset  regem, 
praeparandos  sibi  ad  id  popularium  animos  ratus  httcras, 
ne  quo  casu  interceptae  palam  facerent  conata,  scribcre 

2  non  est  ausus:  Aristonem  quendam  Tyrium  nanctus 
Ephesi  expertusque  sohertiam  levioribus  ministeriis,  par- 
tim  donis,  partim  spe  praemiorum  oneratum,  quibus 
etiam  ipse  rex  adnuerat,  Carthaginem  cum  mandatis  mit- 

3  tit.  edit  nomina  eorum  quibus  conventis  opus  esset,  in- 
struit   etiam  sccretis  notis,   per  quas  haud   dubie   agno- 

4  scerent  sua  mandata  csse.  hunc  Ai-istonem  Carthagine 
obversantem  non  prius  amici  quam  inimici  Ilannibahs  qua 

5  de  causa  venisset  cognoverunt.    et  jjrimo  in  circuhs  con- 

6  viviisque  celebrata  sermonibus  res  est;  deinde  in  senatu 
quidam  nihil  actum  esse  dicere  exiho  Ilannibahs,  si  ab- 
sens  quoque  novas  mohri  res  et  sohicitando  animos  ho- 

7  minum  turbare  statum  civitatis  posset:  Aristonem  quen- 
dam,  Tyrium  advenam,  instructum  mandatis  ab  Ilannibak^ 
et  rcge  Antiocho  venisse,  certos  homines  cotidie  cum  eo 
sccreta  conloquia  screre;   in  occuko  coqui,  quod  mox  in 


LIBER  XXXIIII,  Gl.  62.  [;i.  C.  193J  173 

omnium  perniclem  erupturum  esset.    conclamare  omnes,  8 
vocari  Aristonem  debere  et  quaeri,  quid  venlsset,  et,  nisi 
expromeret,  cum  legatls  Romammlttl:  satis  pro  temeritate 
unius  homlnis  suppliclorum  pensum  esse.     privatos  suo  9 
perlculo  peccaturos;  rem  publlcum  non  extra  noxam  modo, 
sed  etlani  extra  famam  noxae  conservandum  esse.    voca-  lO 
tus  Ariston  purgare  sese  et  firmlssimo  propugnaculo  utl, 
quod  litterarum  nihil  ad  quemquam  adtuhsset.    ceterum  ii 
nec  causani  adventus  satls  expedlebat  et  in  eo  maxlnie 
haesltabat,  quod  cum  Barcinae  soknn  factlonls  homlnibus 
conlocutum  eum  arguebant.    orta  Inde  altercatlo  est  ahis  12 
pro  speculatore  comprehendi  iam  et  custodiii  iubentibus, 
ahis  negantlbus  tumuhuandi  causam  esse:  mah  rem  ex- 
emph  esse  de  nihilo  hospltes  corrlpl.  idem  Carthaginlen-  13 
sibus  et  Tyrl  et  In  ahls  emporlls,   quo  frequenter  com- 
meent,  eventurum.   dUata  eo  die  res  est.   Ariston  Punico  11 
ingenio  interPoenos  usus  tabchas  conscrlptas  celeberrimo 
loco  super  sedem  cotldlanam  maglstratum  prlma  vespera 
suspcndlt,  ipse  de  tertla  vlgiha  navem  conscendlt  et  pro- 
fuglt.    postero  die  cum  sufetes  ad  ius  dlcendum  conse-  13 
dissent,  conspectae  tabehae  demptaeque  et  lectae.    scri- 
ptum  erat,  Aristonem,  privatlm  ad  neminem,  pubhce  ad 
senlores  —  ita  senatum  vocabant  —  mandata  habuisse. 
pubhcato  crimine  minus  intenta  de  paucis  quaestio  erat.  IG 
mitti  tamen  legatos  Romam  qui  rem  ad  consules  et  sena- 
tum  defcrrent   pLacuit,  simul  qui  de  Inlurlls  Maslnissae 
quererentur. 

LXII.   Masinissa  postquam  et  infames  Carthaglnien-  1 
sis  et  inter  se  ipsos  dlscordes  sensit,  prlnclj^es  propter 
conloquia  Aristonis   senatui,    senatum   propter   Indiclum 
eiusdem  Aristonis  populo  suspectum,  locum  inluriae  esse  2 
ratus  agrum  maritimum  eorum  et  depopulatus  est  et  quas- 
dam  urbes  vectigahs  Carthaginienslum  sibi  coegit  stlpen- 
dlum  pendere.    Emporia  vocant  eam  reglonem:   ora  est  3 
minoris  Syrtis  et  agri  uberis;  una  civitas  eius  Leptis;  ea 
singula  in  dies  talenta  vectigal  Carthaglniensibus  dedit. 
hanc   tum  regionem  et  totam   iufestam  JMasInlssa  et  ex  4 
quadam  parte  dubiae  possesslonls,  sul  regnl  an  Carthaginl- 
ensium  esset,  eftecerat.   et  qula  slmul  ad  purganda  crlmlna  5 


174  LIBER  XXXITII,  G2.  [u.  u,  c.  561] 

et  questum  de  se  Roinam  eos  iturois  comperit,  qui  et  illa 

onerarent  suspitionibus  ct  de  iure  vectigalium  discepta- 

G  rent,  legatos  et  ipse  Komani  raittit.     auditi  de  Tp-io  ad- 

vena  primum  Cartliaginienscs  curam  inicere  patribus,  ne 

7  cum  Antioclio  simul  et  Poenis  l^cllandum  esset.  maxime 
ea  suspitio  crimen  urgebat,  quod  quem  comprensum  Ko- 
mam  mitti  placuisset,   nec  ipsum  nec  navem  eius  custo- 

8  dissent.   de  agro  deinde  cum  regis  legatis  disceptari  coc- 

9  ptum.  Cartliaginienses  iure  finium  causam  tutabantur, 
quod  intra   eos   terminos   esset   quibus   P,  Scipio   victor 

10  agrum  qui  iuris  esset  Cartliagiuiensium  finisset,  et  con- 
fessione  regis,  qui,  cum  Aphthirem  profugum  ex  regno 
suo  cum  parte  Xiuuidarum  vagantem  circa  Cyrenas  per- 
sequeretur,  precario  ab  se  iter  per  eum  iiisum  agrum 
tamquam    haud    dubie   Carthaginiensium    iuris    petisset. 

11  Numidae  et  de  terminatione  Scipionis  mentiri  eos  argue- 
bant  et,  si  quis  veram  originem  iuris  exigere  vellet,  quem 

12  proprium  agrum  Carthaginiensium  in  Africa  esse?  ad- 
venis,  quantum  secto  bovis  tergo  amplecti  loci  potuerint, 
tantum  ad  urbem  communiendara  precario  datura:  quidquid 
Bursam  sedem  suam  excesserint,  vi  atque  iuiuria  partuni 

13  habere.  neque  eum,  de  quo  agatur,  probare  eos  posse  [se] 
non  modo  semper,  ex  quo  coeperint,  sed  ne  diu  quidem  (eos) 
possedisse.  per  oportunitates  nunc  illos,  nunc  reges  Xunii- 
darum  usurpasse  ius,  seraperque  penes  eum  possessionem 

U  fuisse  qui  plus  armis  iiotuisset.  cuius  condicionis  res  fuerit, 
priusquam  hostes  Komanis  Carthaginienses,  socius  atque 
amicus  rex  Numidarura  esset,  eius  sinerent  esse  nec  se  in- 

15  terponerent,  quo  minus  qui  posset  teneret.  responderi  le- 
gatis  utriusque  partis  placuit  raissuros  se  iuAfricara,  qui 
inter  populuni  Carthaginiensera  et  regeni  in  re  praesenti 

IG  disceptarent.  niissi  P.  Scipio  Africanus  et  C.  Corneiius  Ce- 
thegus  et  M.  Minucius  Rufus  audita  inspectaque  re  omnia 

17  suspensaneutro  inclinatis  sententiis  reliquere.  idutrurasua 
sponte  fecerint,  an  quia  raandatura  ita  fuerit,  non  tam  cer- 
tum  est  quam  videtur  terapori  aptura  fuisse  integro  certa- 

18  mine  eos  relinqui.  nara  ni  ita  esset,  unus  Scipio  vel 
notltia  rei  vel  auctoritate,  ita  de  utrisque  raeritus,  finirc 
nutu  disceptationem  potuisset. 


LIBER  XXXV,  1.  [a.  C.193]  175 


[PEEIOCHA  LIBRI  XXXV.] 

[F.  Scipio  Africamis  legatus  ad  Autiocbum  missus  Ephesi  cum 
Hanuibale,  qui  se  Autiocho  iunxerat,  conlocutus  est,  ut,  si  fieri 
posset,  metum  ei  quem  ex  populo  Komano  conceperat  eximeret. 
inter  alia  cum  quaereret,  quem  fuisse  maximum  imperatorem 
Hannibal  crederet,  respondit,  Alexandrum  Macedonum  regem, 
quod  parva  manu  innumerabiles  exercitus  fudisset  quodque  ulti- 
mas  oras,  quas  visere  supra  spem  humauam  esset,  peragrasset. 
quaerenti  deiude,  quem  secuudum  poueret,  Pyrrhum  inquit:  ca- 
stra  metari  primum  docuisse;  ad  hoc  neminem  elegautius  loca 
cepisse,  praesidia  disposuisse.  exsequenti,  quem  tertium  diceret, 
semet  ipsum  dixit.  ridens  Scipio  'quiduam  tu  diceres,  si  me'  iu- 
quit 'vicisses?'  'tuucverome'  iuquit  'et  aute  Alexandrum  et  ante 
Pyrrhum  et  ante  alios  posuissem.'  inter  cetera  prodigia,  quac 
phirima  fuisse  traduutur,  bovem  Cn.  Domitii  consulis  locutam 
'Eoma  cave  tibi'  refertur.  Nabis  Lacedaemouiorum  tyrannus 
incitatus  ab  Aetolis,  qui  et  Philippum  et  Antioclium  ad  inferen- 
dum  bellum  populo  Romauo  sollicitabant,  a  populo  Romauo  de- 
scivit  et,  bello  adversus  Philopoemeueu  Achaeorum  praetorem 
gesto,  ab  Aetolis  interfectus  est.  Aetoli  quoque  ab  amicitia  po- 
puliRomani  defecerunt;  eum  societate  [cum  his]  iuncta  Antiochus 
Syriae  rex  bellum  Graeciae  intulisset,  comphires  urbes  occupavit, 
iuter  quas  Chalcidem  et  totam  Euboeam.  res  praeterea  in  Liguri- 
bus  gestas  et  adparatum  belii  ab  Autiocho  coutinet.] 


TITT  LIYI 

AB  VEBE  COXDITA 

LIBER  XXXV. 

I.    Principio  anni  quo  gesta  sunt  haec  Sex.  Digitius  ] 
praetor  in  Hispania   citeriore   cum   civitatibus   iis,    quae 
post  profectionem  M.  Catonis   permultae  rebellaverant, 
crebra  magis  quam  digna  dictu  proelia  fecit  et  adeo  jile-  2 
raque  adversa,  ut  vix  dimidium  militum  quam  C[uod  acce- 


17G  LIBER  XXXV,  1.  2.  [a.u.c.5Gl] 

3  perat  successori  tradiclerit.  nec  dubiuin  est,  quin  ouniis 
Ilispania  sublatura  aniinos  liicrit,  ni  alter  praetor  P. 
Cornelius  Cn.  f.  Scipio  trans  Hiberum  multa  secunda 
proelia    fecisset,    quo    terrore    non    minus    quinquaginta 

4  oppida  ad  eum  defecerunt,   praetor  liaec  gesserat  Scipio; 

5  idem  pro  practoreLusitanos,  pervastata  ulteriore  provincia 
cum  ingenti  praeda  domum  redeuntis,in  ipso  itinere  adgres- 
sus  ab  hora  tertia  diei  ad  octavam  incerto  eventu  pugnavit, 

6  numero  militum  inpar,  supei-ior  aliis:  nam  et  acie  fre- 
qucnti  armatis  adversus  longum  et  inpeditum  turba  pe- 
corum   agmen,   et  recenti  milite   adversus   fessos   longo 

7  itinere  concurrerat.  tertia  namque  vigilia  exierant  hostes; 
huic  nocturno  itineri  tres  diurnae  horae  accesserant,  nec 

8  nlla  quiete  data  hiborem  viae  procHum  exceperat.  itaque 
principio  pugnae  vigoris  aliquid  in  corporibus  animisque 
fuit,  et  turbaverant  primo  Romanos;  deinde  aequata  pau- 
lisper  pugna  est.   in  hoc  discrimine  ludos  lovi,  si  fudisset 

9  cecidissetque  hostis,  praetor  vovit.  tandem  gradum  acrius 
intulereRomani  cessitque  Lusitanus,  deinde  prorsus  terga 
dedit.     et  cum  institissent  fugientibus  victores,  ad  duo- 

10  dccim  milia  hostium  sunt  caesa,  capti  ducenti  quadraginta, 
omncs  fere  ecj^uites,  et  signa  militaria  capta  centum  tri- 
ginta  quattuor.     de  exercitu  Eomano  septuaginta  et  tres 

11  amissi.  pugnatum  haud  procul  liipa  urbe  est.  eo  victo- 
rem  opulentum  praeda  exercitum  P.  Cornelius  reduxit. 

12  ea  oranis  ante  urbeni  exjjosita  est  potestasque  dominis 
suas  res  cognoscendi  facta  est;  cetera  vendenda  quaestori 
data,  quod  inde  refectum,  militi  divisum. 

1  11.    Nondum  ab  Roma   profectus   erat  C.  Flaminius 

2  praetor,  cum  haec  in  Ilispania  gerebantur.  itaque  adver- 
sae  quam  secundae  res  per  ipsum  amicosque  cius  magis 

3  sermonibus  celebrabantur;  et  temptaverat,  quoniam  bel- 
lum  ingens  in  provincia  exarsisset  et  exiguas  reliquias 
exercitus  ab  Sex.  Digitio  atque  eas  ipsas  plenas  pavoris 
ac  fugae  accepturus  esset,  ut  sibi  unam  ex  urbanis  legio- 

4  nibus  decernerent,  ad  quam  cum  militem  ab  se  ipso  scri- 
ptum  ex  senatus  consuho  adiecisset,  eligeret  ex  omni 
numero  sex  milia  et  ducentos  pedites,  equites  trecentos: 

5  ea  se  Ie2;ione  —  nam  in  Sex.  Dijxiti  exercltu  haud  muhum 


LIBEIl  XXXV,  2—4.  [a.  C.  193]  177 

spel  esse  —  rera  gesturum.    seniores  negare,  ad  rumores  6 
a  privatis  temere  in  gratiam  magistratuum  confictos  se- 
natus  consulta  facienda  esse:  nisi  quod  aut  praetores  ex 
provinciis  scriberent  aut  legati  renuntiarent,  nihil  ratum 
haberi  debere.     si  tumuhus   in  llispania  esset,   placere,  7 
tumukuarios  mihtes  extra  Itaham  scribi  a  praetore.  mens 
ea  senatus  fult,   ut  in  Hispania  tumuhuari  milites  lege- 
rentur.    Yalerius  Antias  et  in  Siciham  navigasse  dilectus  8 
causa  C.  Fhiminium  scribit,  et  ex  Siciha  Hispaniam  pe- 
tentem,  tempestate  in  Africam  delatum  vagos  mihtes  de 
exercitu  P,  A-fricani  sacramento  i'ogasse,  his  duarum  pro-  9 
vinciarum  dilectibus  tertium  in  Hispania  adiecisse. 

HI.   Xec  in  Itaha  segnius  Ligurum  behum  crescebat.  1 
Pisas  iam  quadraginta  mihbus  hominum,  adfluente  quoti- 
die  multitudine  ad  famam  behi  spemque  praedae,  circum- 
sedebant.    Minucius  consul  Arretium  die  quam  edixerat  2 
ad  conveniendum  mihtibus  venit.    inde  quadrato  agmine 
adPisas  duxit,  et  cum  hostes  non  plus  mihe  passuum  ab 
oppido  trans  fluvium  movissent  castra,  consul  urbem  haud 
dubie  scrvatara  adventu  suo  est  ingressus.   postero  die  et  3 
ipse  trans  fluviura  quingentos  fei'rae  passus  ab  hoste  po- 
suit  castra.   inde  levibus  proehis  a  populationibus  agrum 
sociorum   tutabatur:    in   aciera   exire   non   audebat   novo  4 
mihte  et  ex  muhis  seneribus  hominum  conlecto  necdura 
noto  satis  inter  se,  ut  fidere  ahi  ahs  possent.     Ligures  5 
muhitudine  freti  et  in  aciem  exibant,   parati  de  summa 
rerum  decernere,  et  abundantes  mihtum  numero  passini 
niuhas  manus  per  extrema  finium  ad  joraedandum  mitte- 
bant,  et,  cum  coacta  vis  magna  pecorum  praedaeque  esset,  6 
I>aratum  erat  praesidium,  per  quos  in  casteha  eorum  vi- 
cosque  ageretur. 

HII.  Cum  behum  Ligustinum  ad  Pisas  constitisset,  i 
consul  aher  L.  Cornehus  Merula  praeter  extremos  Ligu- 
rum  fines  exercitum  in  agrum  Boiorum  induxit,  ubi  longe 
aha  behi  ratio  quam  cum  Liguribus  erat.  consul  In  aciem  2 
exibat,  hostes  pugnam  detractabant,  praedatumque  ubi 
nemo  obviam  exiret  discurrebant  liomani;  Boi  diriiii 
sua  inpane  quam  tuendo  ea  conserere  certamen  male- 
bant.    postquam  omnia  ferro  ignique  satis  vastata  erant,  3 

Livi  vui.  m.  12 


178  LIBER  XXXV,  4.  5.  [n.  ii.  c.  561] 

consiil  agro  hostium  cxcesslt,  ct  ad  ^Mutinam  agmine  in- 

4  cauto,  ut  intcr  pacatos,  ducebat.  Boi  ut  egrcssum  suis 
finil)us  hostem  sensere,  sequcbantur  silenti  agmine,  lo- 
cum  insidiis  quaerentes.  nocte  praetergressi  castra  Ro- 
niana  sahum,  qua  transeundum  eratllomanis,  insedcrunt. 

5  id  cum  parum  occuhe  fecissent,  consul,  qui  muha  noete 
solitus  erat  movere  castra,  ne  nox  teri*orem  in  tumuhuario 
pi'oeho  augeret,  lucem  expectavit  et,  cum  hice  moveret, 

G  tamen  turmam  equitum  exploratum  misit.  postquam  rela- 
tum  est,  quantae  copiae  et  in  quo  loco  essent,  totius  agmi- 
nis  sarcinas  in  medium  coici  iussit  et  triarios  vahum  cir- 
cumicere,   cetero  exercitu  instructo  ad   hostem   accessit. 

7  idem  et  GalH  fecerunt,  postquam  apertas  esse  insidias  et 
recto  ac  iusto  proeHo,  ubi  vcra  vinceret  virtus,  dimiean- 
dum  viderunt. 

1  V.  llora  secunda  ferme  concursum  est.  sinistra 
soeiorum  ala  et  extraordinari  prima  in  acie  pugnabant: 
praeerant   duo    eonsulares    h^gati,   M.   Marcehus    et   Ti. 

2  8empronius,  prioris  anni  consuL  novus  consul  nunc  ad 
prima  signa  erat,  nunc  legiones  continebat  in  subsidiis, 
ne  certaminis  studio  prius  procurrerent  quam  datum  si- 

3  gnum  esset.  equites  earum  extra  aciem  in  locum  paten- 
tem  Q.  et  P.  Minueios  tribunos  mihtura  educere  iussit 
unde,  cum  signum  dedisset,  inpetum  ex  aperto  facerent. 

4  haec  agenti  nuntius  venit  a  Ti.  Sempronio  Longo,  non 
sustinere   exti*aordinai'ios    inpetum    Gallorum:    et   caesos 

f)  permuhos  esse,  et  qui  supersint  partim  hibore,  partim 
mctu  remisisse  ardorem  pugnae.  legionem  aheram  ex 
duabus,    si  videretur,  submitteret,  priusquam  ignominia 

6  acciperetur.  secunda  missa  est  legio,  et  extraordinari 
recepti.  tum  redintegrata  est  pugna  cum  et  recens  miles 
et  frequens  ordinibus  legio  successisset.  et  sinistra  ahi 
ex  proeho  subducta  est,  dextra  in  primam  aciem  subiit. 

7  sol  ingenti  ardore  torrebat  minime  patientia  aestus  Gallo- 
rum  corpora;  densis  tamen  ordinibus  nunc  ahi  in  ahos, 
nunc  in  scuta  incumbentes  sustinebant  inpetus  Roinano- 

8  rum.  quod  ubi  animadvertit  consul,  ad  perturbandos  or- 
dines  eoruni  C.  Liviuni  Sahnatorcm,  qui  praeerat  ahu"is 
equitibus,   quani  concitatissimos  equos  inmittere  iubet  et 


LIBER  XXXV,  5.  6.  [a.  C.  193]  179 

legionarios  equites  in  siibsidiis  esse.    haec  procella  eque-  9 
stris  primo  confudit  et  turbavit,   deinde  dissipavit  aciem 
Gallorum,  non  tamen  ut  terga  darent.     obstabant  duces,  lO 
hastilibus  caedentes  terga  trcpidantium  et  redire  in  ordi- 
nes  cogentes;    sed  interequitantes  alari  non  patiebantur. 
consul  obtestabatur  milites,  ut  paululum  adniterentur:  vi-  ii 
ctoriam  in  manibus  esse;  dum  perturbatos  et  trepidantis 
viderent,  instarent;   si  restitui  ordines  sivissent,   integro 
rursus  eos  proelio  et  dubio  dimicaturos.     inferre  vexilla-  12 
rios  iussit  signa.   omnes  conisi  tandem  averterunt  hostem. 
postquam  terga  dabant  et  in  fugam  passini  effundebantur, 
tum  ad  persequendos  eos  legionari  equites  inmissi.   quat-  13 
tuordecim   milia  Boiorum   eo  die  sunt  caesa,   vivi  capti 
mille  nonaginta  duo,  equitos  septingenti  viginti  unus,  tres 
duces  eorum,  signa  militaria  ducenta  duodecim,  carpenta 
sexaginta  tria.   necRomanis  incruenta  victoria  fuit;  supra  14 
quinque  niilia  militum,  ipsorum  aut  sociorum,  sunt  amissa, 
centuriones  tres  et  vig-inti,  praefecti  socium  quattuor  et 
J\I.  Genuclus  et  Q.  et  ]\I.  jNIarci  tribuni  militum  secundae 
legionis. 

VI.    Eodem  fere  tempore  duorum  consulum  litterae  1 
adlatae  sunt,  L.  Corneli  de  proelio  adMutinam  cumBois 
facto   et  Q.  Minuci  a   Pisis:   comitia  suae   sortis   esse;  2 
ceterum  adeo  suspensa  omnia  in  Liguribus  se  habere,  ut 
abscedi  inde  sine  pernicie  sociorum  et  damno  rei  publi- 
cae  non  posset.     si  ita  videretur  patribus,   mitterent  ad  3 
collegam,  ut  is,  qui  profligatum  bellum  haberet,  ad  comitia 
Romam  rediret.     si  id  facere  gravaretur,  quod  non  suae  4 
sortis  id  negotium  esset,  se  quidem  facturum  quodcum- 
que  senatus  censuisset,   sed  etiam  atque  etiam  vlderent, 
ne  magis  e  re  publica  esset  interregnum  iniri  quam  ab 
se  in  eo  statu  relinqui  provinciam.    senatus  C.  Scribonio  5 
negotium  dedit,  ut  duos  legatos  ex  oixline  senatorio  mit- 
teret  ad  L.  Cornelium  considem,  qui  litteras  collegae  ad 
senatum  mlssas  deferrent  ad  eum  et  nuntiarent,  senatura,  6 
ni  is  ad  magistratus  subrogandos  Romam  veniret,  potius 
quam  Q.  Minucium  a  bello  integro  avocaret,  interregnum 
iniri  passurum.  missi  legati  renuntiarunt,  L.  Cornelium  ad  7 
magistratus  subrogandos  Romam  venturum.     de  litteris  8 

V2* 


180  LIBER  XXXV,  6-8.  [a.  u.  c.  5GI] 

L.  Cornclii,  quas  scripserat  secundum  proelium  cumBois 
factum,  disceptatio  in  senatu  fuit,  quia  privatim  plerisquc 

9  senatoribus  legatus  M.  Claudius  scripserat,  fortunae  populi 
Komani  et  militum  virtuti  gratiam  habendam,  quod  res 
bene  gesta  esset:  consulis  opcra  et  militum  aliquantuni 
amissum  et  hostium  exercitum,  cuius  delendi  obhita  for- 

10  tuna  fucrit,  elapsum.  mihtes  eo  phires  perisse,  quod  tar- 
dius  cx  sulisidiis,  qui  hiborantibus  opcm  feiTcnt,  succcs- 
sissent;  hostes  e  manibus  emissos,  quod  equitibus  legio- 
naris  et  tardius  datum  signum  esset  et  persequi  fugientes 
non  licuisset. 

1  VII.    De  ea  re  nihil  temcre  decerni  phacuit,  ad  fre- 

2  quentiores  consuhatio  dihita  est.  instabat  enim  cura  aha, 
quod  civitas  faenore  haborabat  ct  quod,  cum  muhis  fae- 
nebribus  legibus  constricta  avaritia  esset,  via  fraudis 
inita  erat,  ut  iu  socios  qui  non  tenerentur  iis  legibus  no- 
mina  transscriberent;  ita  hbero  faenore  obruebant  dcln- 

3  tores.  cuius  coercendi  cum  ratio  quaereretur,  diem  hniri 
placuit  Feraha,  quae  proxime  fuissent,  ut  qui  post  eam 
diem  socii  civibus  Romanis  credidissent  pecunias,  profi- 
terentur  et  ex  ea  die  pecuniae  creditae,    quibus  debitor 

4  vellet  legibus,  ius  creditori  redderetur.  inde  postquam 
professionibus  detecta  est  magnitudo  acris  aheni  per 
hanc  fraudem  contracti,  M.  Sempronius  tribunus  plebis 
ex  auctoritate  patrum  plebem  rogavit,   plebesque  scivit, 

5  ut  cum  sociis  ac  nominc  Latino  creditae  pecuniae  ius 
idem  quod  cum  civibus  Romanis  esset. 

6  ILiec  in  ItaHa  domi  mihtiaeque  acta.  in  Ilispania 
nequaquam    tantum    belh    fuit,   quantum   auxerat   fama. 

7  C.  Flaminius  in  citeriore  Ilispania  oppidum  lUuciam  in 
Oretanis  cepit,  deinde  in  hibernacuha  mihtes  deduxit;  et 
per  hiemem  proeha  ahquot  nuha  memoria  digna  adversus 
hitronum  magis  quam  hostium  excursiones,  vario  tamen 

8  cventu  nec  sine  mihtum  iactura  sunt  facta.  maiores 
gestae  res  a  M.  Fulvio.  is  apud  Toletum  oppidum  cum 
Vaccaeis  Vectonibusque  et  Cehiberis  signis  conlatis  dimi- 
cavit,  exercitum  earum  gentium  fudit  fugavitque,  regem 
Ililernum  vivum  cepit. 

1         VIII.    Cum  haec  in  Iliepania  gercbantur,  comitiorum 


LIBER  XXXV,  8.  9.  [a.  C.  193]  181 

iara  adpetebat  clies.   itaque  L.  Cornelius  consul  relicto  ad 
exercitum  M.  Claudio  legato  Roniam  venit.    is  in  senatu  2 
cum  de  rebus  ab  se  gestis  disseruisset  quoque  statu  pro- 
vincia  esset,   questus  est  cum  patribus  conscriptis,  quod  3 
tanto  bello  una  secunda  pugna  tam  feliciter  perfecto  non 
esset  habitus  diis  inmortalibus  Iionos.   postulavit  deinde, 
supplicationem  simul   triumphumque  decernerent.     prius  4 
tamen  quam  relatio  fieret,  Q.  Metellus,  qui  consul  dicta- 
torque  fuerat,   litteras  eodem  tempore  dixit  et  consulis 
L.  Corneli  ad  senatum  et  M.  Marcelli  ad  magnam  partem 
senatorum  adlatas  esse  inter  se  pugnantis,  eoque  dilatam  5 
csse   consultationem,   ut  praesentibus   auctoribus   earura 
litterarum  dlsceptaretur.    itaque  expectasse  sese,  ut  con- 
sul,  qui  sciret  ab  legato  suo  adversus  se  scriptum  aliquid, 
cum  ipsi  veniendum  esset,  deduceret  eum  secura  Romam, 
cum  etiam  verius  esset  Ti.  Sempronio  imperium  habenti  6 
tradi  exercitum  quara  legato:   nunc  videri  esse  amotum  7 
de  industria  ne  ea  quae  scrij^sisset  praesens  diceret  [et] 
aut  argueret  corara,  aut,  si  quid  vani  adferret,  argui  pos- 
set,   donec  ad  liquidura  veritas  explorata  esset.     itaque  8 
nihil  eorum  quae  postularet  consul,  decernendum  in  prae- 
sentia  censere.     cum  pergeret  nihilo  segnius  referre,  ut  9 
supplicatio  decerneretur  triumphantique  sibi  urbem  invehi 
liceret,  M.  et  C.  Titini  tribuni  plebis  se  intercessuros,  si 
de  ea  re  fieret  senatus  consultum,  dixerunt. 

VIIII.    Censores  ernnt  priore  anno  creati  Sex.  xVelius  1 
Paetus  et  C.  Cornelius  Cethegus.    Cornelius  lustrura  con- 
didit.     censa  sunt  civiuni  capita  centum  quadraginta  tria  2 
milia  septingenta  quattuor.    aquae  ingentes  eo  anno  fue- 
runt,  et  Tiberis  loca  plana  urbis  inundavit.    circa  portam  3 
Flumentanam   etiam   conlapsa   quaedam   ruinis    sunt;   et 
porta  Caelimontana  fulmine  icta  est,  murusque  circa  mul- 
tis   locis   de   caelo  tactus.     et  Ariciae  et  Lanuvii  et  in  4 
Aventino  lapidibus  pluvit;  et  a  Capua  nuntiatum  estexa- 
men  vesparum  ingens  in  forum   advolasse  et  in  Martis 
aede  consedisse;  eas  conlectas  cum  cura  et  igni  crematas 
esse.     horum  prodigiorura  causa   decemviri   libros  adire  5 
iussi,  et  noveradiale  sacrura  factura,  et  supplicatio  indicta 
est  atque  urbs  lustrata.     iisdem  diebus  aediculam  Victo-  6 


182  LIBER  XXXV,  9.  10.  [a.  ii.  c.  5G1] 

riae  Virginis   propc   aedcm  Victoriae  M.  Porcius    Cato 
tlcdicavit  biennio  post  quam  vovit. 

7  Eodem  anno  coloniam  Latinara  in  castrum  Frcnti- 
iium  triumviri  dcduxermit  A.  Manlius  Volso,  L.  Apustius 
Fullo,  Q.  Aelius  Tubero,  cuius  lcge  dcduccl^atur.  tria 
milia  peditum  iere,  trecenti  equites,  numcrus  exiguus  pro 

8  copia  agri.  dari  potuere  tricena  iugera  in  peditcs,  sexa- 
gena  in  equites.  Apustio  auctore  tertia  pars  agri  dempta 
est,  quo  postea,  si  vellent,  novos  eolonos  adscribere 
possent.  vicena  iugera  pedites,  quadragena  equites  ac- 
cepcrunt. 

1  X.  In  exitu  iam  annus  erat,  et  ambitio  magls  quam 
umquam  alias  exarserat  consularibus  comitiis.     multi  ct 

2  ])otcntes  petebant  patrici  plebciquc:  P.  Cornelius  Cu. 
filius  Scipio,  qui  ex  Ilispania  provincia  nuper  decesserat 
magnis  rebus  gestis,  et  L.  Quinctius  Flamininus,  qui  classi 

3  in  Graecia  praefuerat,  et  Cn.  Manlius  Volso  —  hi  patrici, 
l)Iebei  autem  C.LacIius,  Cn.  Domitius,  C.Livius  Salinator, 

4  M'.  Acilius.  scd  onmium  oculi  in  Quinctium  Corncliumque 
coniecti;  nam  et  in  unum  locum  petebant  patricii  ambo, 
et   rei    militaris    gloria   recens   utrumque   commendabat. 

5  ceterum  ante  omnia  certamen  acccndebant  fratres  candi- 
datorum,  duo  clarissimi  aetatis  suae  imperatores.  niaior 
gloria  in  P.  Scipione,  et  quo  maior,  eo  propior  invidiam; 

6  Quincti  recentior,  ut  qui  eo  anno  triumpliasset.  accede- 
bat,  quod  alter  decimum  iam  prope  annuni  assiduus  in 
oculis  hominum  fucrat,  qiuie  res  minus  verendos  magnos 
horaines  ipsa  satietate  facit  —  consul  iterum  post  devictum 

7  Hannibalem  censorque  fuerat  — ;  in  Quinctio  nova  et  re- 
centia  omnia  ad  gratiam  crant,  nihil  nec  petierat  a  populo 

8  post  triumphum  nec  adeptus  erat.  pro  fratre  germano, 
non  patrueli  se  petere  aiebat,  pro  legato  et  participe  ad- 
ministrandi   bclli:   se   terra,   fratrem   mari  rem  gessisse. 

9  hls  obtinuit,  ut  praeferretur  candidato,  quem  Africanus 
frater  ducebat,  quem  Cornelia  gens  Cornelio  consule  co- 
mitia  habente,  quem  tantum  praeiudicium  senatus,  virum 
e  civitate  optimum  iudicatum,  qui  matreni  Idaeam  Pes- 
sinunte  venientem  in  urbem  acciperet. 

10         L.  Quinctius  et  Cn.  Domitius  Ahcnobarbus  consulcs 


LIBER  XXXV,  10.  11.  [a.  C.193]  183 

facti;  adeo  ne  in  plebeio  quidem  consule,  cum  pro  C. 
Laelio  nitcretur,  Africanus  valuit.  postero  die  praetores  ii 
crcati  L.  Scribonius  Libo,  M.  Fulvius  Centum:dus,  A. 
Atilius  Scrranus,  M.  Baebius  Tamphilus,  L.  Valei"ius 
Tappo,  Q.  Salonius  Sarra.  aedilitas  insignis  eo  anno 
fuit  M.  Aemili  Lepidi  et  L.  Aemili  Pauli.  multos  pe-  12 
cuarios  damnarunt,  ex  ea  pecunia  clipea  inaurata  in  fasti- 
gio  lovis  aedis  posuerunt.  porticum  unam  extra  portam 
Trigeminam,  emporio  ad  Tiberim  adiecto,  alteram  ab 
porta  Fontiuall  ad  Martis  aram,  qua  in  Campuni  itcr 
esset,  perduxerunt. 

XI.    Diu  nihil  in  Liguribus  dignum  memoria  gestum  1 
erat,  extremo  eius  anni  bis  in  magnum  periculum  res  ad- 
ducta  est.     nam  et  castra  consuhs  obpugnata  aegre  sunt  2 
defensa,  et  non  ita  muho  post  per  sakum  angustum  cum 
duccretur  agmen  Romanum,  ipsas  fauces  exercitus  Ligu- 
rum  insedit.    qua  cum  exitus  non  pateret,  converso  agniine  3 
redire  institit  consul.   et  ab  tergo  fauces  saltus  occupatae 
a  parte  hostium  erant  Caudinaeque  cladis  mcmoria  non 
animis  modo,   sed  prope  oculis  obversabatur.     Xumidas  4 
octingentos  ferme  equites  inter  auxilia  habebat.     eorum 
praefectus  consuli  poUicetur,  se  parte  utra  vellet  cum  suis 
erupturum,  tantum  uti  diceret,  utra  pars  frequentlor  vicis  5 
esset:   in  eos  se  inpetum   facturum  et  nihii   prius  quam 
flammam  tectis  iniecturura,  ut  is  pavor  cogeret  Ligures 
excedere  saltu,   quem  obsiderent,  et  discurrere  ad  opem 
ferendam  suis.   conlaudatum  eum  consul  spe  praemiorum  G 
onerat.     Xumidae  equos  conscendunt,  et  obequitare  sta- 
tionibus  hostium,  neminem  lacessentes,  coeperunt.    niliil  7 
primo  adspectu  contemptius:  equi  hominesque  paululi  et 
graclles,    dlscinctus  et  inermls  eques,  praeterquam  quod 
iacula  secum  portat,  equi  sine  frenls,  deformis  ipse  cur-  8 
sus  rigida  cervice  et  extento  capite  currentium.   hunc  con- 
temptum  de  industria  augentes  labi  ex  equis  et  per  ludi- 
brium  spectaculo  esse.   itaque  qui  primo  intenti  paratique,  9 
si  lacesserentur,  in  stationibus  fuerant,  iam  inermes  se- 
dentesque  pars  maxima  spectabant.   Xumldae  adequltare,  10 
dein  refugere,  sed  jDropius  saltum  paulatlm  evehl,  velut 
quos  inpotentis  regendi  equi  invitos  efFcrrent.     postremo 


184  LIBER  XXXV,  11.  12.  [a.  u.  C.5G1] 

subdltis  calcarlbus  per  Intermlssas  statlones  hostlum  eru- 

11  })erc,  et  In  agrum  latlorem  evectl  omnla  propinqna  viac 
tecta  incendunt.     j"*!'^^"^'^^   dcmde   vico   inlerunt   igncm, 

12  ferro  flammaque  omnia  pervastant.  fumus  prlmo  conspe- 
ctus,  deindc  clamor  trepidantium  In  vicis  auditus,  postre- 
mo  senlores    puerique    refuglentes    tumultum    in   castrls 

13  fecerunt.  itaque  slne  consilio,  sine  imperlo,  pro  se  quis- 
que  currere  ad  sua  tutanda,  momcntoque  tcmporis  castra 
relicta  erant,  et  obsidionc  liberatus  consul  quo  intendcrat 
pervenlt. 

1  XII.  8ed  ncquc  Bol  ncque  Ilispani,  cum  quibus  co 
anno  bellatum  erat,   tam  inlmice  infcsti  erant  Komanis 

2  quam  Aetolorum  gens.  ii  post  dcportatos  ex  Graecla  ex- 
ercltus  prlmo  In  spe  fuerant,  et  Antiochum  in  vacuam  Eu- 
ropae  possessionem  vcnturum  nec  Philippum  aut  Xabim 

3  quieturos.  ubi  nihil  usquam  moveri  viderunt,  agitandum 
ahquld    mlscendumque   rati,    ne    cunctando    senesccrcnt 

-1  consIHa,  concilium  Xaupactum  indixerunt.  ibi  Thoas 
praetor  eorum  conquestus  inlurlas  Ivomanorum  statumque 
AetoHac,  quod  omnlnm  Gracciae  gentium  civitatiumque 
inhonoratissimi  post  eam  victoriam  essent,   cuius   causa 

5  ipsi  fuissent,  legatos  censult  circa  rcges  mittendos,  qui 
non  sohmi  temptarent  animos  eorum,   sed  suls  quemque 

6  stimuhs  movercnt  ad  Komanum  belhun.  Damocritus  ad 
Nabim,  Xicander  ad  Phihppum,  Dicaearchus  frater  prae- 

7  torls  ad  Antiochum  estmissus.  tyrannoLacedaemonioDa- 
mocritus  ademptls  marltimls  civitatibus  enervatam  t^yran- 
}udem  dlcere:  inde  mihtem,  indc  naves  navalesque  soclos 
habulsse.  inchisum  suis  prope  murls  Achaeos  videre  do- 

8  mlnantis  in  Peloponneso.  numquam  habiturum  recipe- 
randi  sua  occasionem,  si  eam  quae  tum  esset  praetermi- 
sisset.  et  nuHum  exercitum  Romanum  in  Graecla  esse,  nec 
(propter)  Gytheum  aut  maritimos  ahos  Laconas  dignam 
causam  exlstimaturos  Romanos,   cur  legiones  rursus   in 

9  Graeciam  transmittant.  haec  ad  incitandum  animum  ty- 
ranni  dicebantur,  ut,  cum  Antiochus  In  Graeciam  traie- 
cisset,   conscicntia  vlolatae  per  sociorum  iniurias  Itoma- 

10  nae  amicitiae  coniungeret  se  cum  Antiocho.  et  Philippum 
Nicandcr   huud   dissimih   oratioue   incitabat.     erat   etiani 


LIBER  XXXV,  12.  13.  [a.  C  193]  185 

maior  orationls  materin,  quo  ex  altiore  fastigio  rex  quam 
tyrannus  detractus  erat,  quoque  plures  ademptae  res.  ad  u 
hoc  vetusta  regum  Macedoniae  fama  peragratusque  orbis 
terrarum  victoriis  eius  gentis  referebatur:   et  tutum  vel 
incepto  vel  eveutu  se  consiliura   adferre;  nam  neque  ut  12 
ante  se  moveat  Philippus  quam  Antiochus  cum  exercitu 
transierit  in  Graeciam,  suadere,  et  qui  sine  Antiocho  ad-  13 
versus  Komanos  Aetolosque  tam  diu  sustinuerit  belhun, 
ei  adiuncto  Antiocho,  socils  Aetolis,   qui  tum  graviores 
hostes  quam  liomani  fuerint,    quibus  tandem  viribus  re- 
sistere  liomanos   posse?    adiciebat  de   duce   Ilannibale,  14 
nato  adversus  Romanos  hoste,  qui  phu-es  et  duces  et  mi- 
lites  eorum  occidisset  quam  quot  superessent.    haecPhi- 
llppo  Nlcander.    aha  Dlcaearchus  Antlocho.     et  omnium  15 
prlmum   praedam   de  Phihppo  Romanorum  esse   dicere, 
victorlam  Aetolorum:   et   aditum   in   Graeciam  Romanis 
nullos  ahos  quam  Aetolos  dedisse,  et  ad  vincendum  vires 
cosdem  praebuisse.    deinde  quantas  pcditum  equltumque  IG 
copias  praebituri  Antlocho  ad  belhuu  essent,  quae  loca 
terrestribus  copiis,  quos  portus  maritimis.     tum  de  Phi-  i; 
llppo   et   Nabide   llbero   mendaclo    abutebatur:    paratum 
utrumque  ad  rebellandum  esse,  et  prlmam  quamque  occa- 
sionem  reclperandl  ea  quae  bello  amisissent  arrepturos. 
ita  Y)cv  totum  slmul  orbem  terrarum  Aetoli  Komanis  con-  18 
cltabant  belhim.   et  reges  tamen  aut  non  moti  aut  tardius 
moti  sunt. 

XIII.    Nabis  extemplo  clrca  omnis   marltimos  vicos  i 
dimisit  ad  seditiones  in  ils  miscendas  et  alios  priucipum 
donls  ad  suara  causara  pcrduxlt,  alios  pertlnaciter  in  so- 
clctate  Roraana  raanentis  occidlt.   Achaeis  omniura  raari-  2 
tiraorum  Laconum  tuendorum  a  T.  Quinctio  cura  mandata 
erat.    itaque  extemplo  et  ad  tyrannura  legatos  miserunt, 
qui  adraonerent   foedcris   eum  E.omani   denuntiarentque,  3 
ne  paccra  quara  tantopere  petisset  turbaret,  et  auxilia  ad 
Gytheura,    quod  iara  obpugnabatur   ab    tyranno,    et  Ro- 
niara,  qui  ea  nuntiarent,  legatos  miserunt. 

Antiochus  rex  ea  hleme  Raphlae  In  Phoenice  Ptole-  4 
maeo  reglAegypti  filla  in  raatriraoniura  data,  cum  Antio- 
clilara  se  recepisset,  per  Clliciara  Tauro  monte  superato 


18G  LIBER  XXXV,  13.14.  [a.  u.  C.5G1] 

5  cxtrcnio  iaiii  liicmls  Kphcsiim  pcrvcnit.  inde  principio 
veris,  Antiocho  filio  misso  in  Sjriam  ad  custodiam  ulti- 
marum  partium  rcgni,  ne  quid  abscnte  sc  ab  tergo  move- 
retur,  ipsc  cum  onmibus  tcrrcstribus  cojilis  ad  Pisidas, 
qui  clrca  Sindam  Incolunt,    obpugnandos   est   ])rofectus. 

C  eo  temjjorc  lcgati  liomani  P.  Sulpicius  ct  P.  Villius,  qui 
ad  Antiochum,  sicut  ante  dictum  est,  missi  erant,  iussi 
j)rlus  Eumenem  adire  Elaeam  venere;  indePcrgamum  — 

7  ibi  regia  Eumenls  fult  —  escendcrunt.  cupidus  belli  ad- 
versus  Antiochum  Eumenes  erat,  gravem,  si  pax  esset, 
adcolam  tanto  potcntiorcm  rcgcm  credcns:  eundem,  si 
motum   bellum   essct,    non   magis    pai-cm   Pomanis   fore 

8  quam  Philippus  fuisset  ct  aut  funditus  sublatum  Iri  aut, 
si  pax  vlcto  darctur,  multa  illi  dctracta  sibi  accessura,  ut 
faclle  deinde  se  ab  eo  sinc  ullo  auxllio  Romano  tueri  pos- 

9  set.  etiam  si  quld  adversi  casurum  foret,  satlus  esse  Ko- 
manls  socils  quamcumque  fortunam  subire  quam  solum 
aut  inipcrlum  pati  Antlochi  aut  abnucntem  vi  atque  armis 

10  cogi.      ob  haec,  quantum   auctorltatc,    quantum  conslllo 
valebat,  incltabat  liomanos  ad  bcllum. 

1  XIIII.  Sulplcius  acgcrPergami  substltit;  Villius  cum 
Pisidlae  bello  occupatum  csse  regcm  audisset,  Ephcsum 

2  profectus,  dum  paucos  Ibi  moratur  dles,  dedlt  operam, 
ut  cum  llannlbale,  qul  tum  ibi  forte  erat,  saepe  congre- 

3  deretur,  ut  anlmum  eius  temptaret  et,  si  qua  posset,  me- 

4  tum  demcrct,  periculi  quicquam  ci  ab  Pomanis  essc.  iis 
conloquiis  aliud  quidcni  actum  nihil  est;  secutum  tamen 
sua  sponte  est,  velut  consllio  petitum  esset,  ut  villor  ob 
ea  regi  Hannibal  et  suspectior  ad  omnia  fieret. 

5  Claudlus,  secutus  Graecos  Acilianos  libros,  P.  Afri- 
canum  In  ea  fuisse  legationc  tradit,  eumque  Ephesi  conlo- 

G  cutum  cum  llannlbale,  et  scrmonem  unum  etlam  refert, 
quo  quaerenti  Africano  quem  fulsse  maximum  imperato- 
rem  llannibal  crederet  respondlsse,  Alexandrum  Mace- 

7  donum  regcm,  quod  parva  manu  Innumcrabiles  excrcltus 
fudlssct  [et]  quod  ultimas  oras,  quas  vlsere  supra  spem 

8  humanam  esset,  peragrassct.   quacrcnti  dcinde,  queni  se- 

9  cundum  poneret,  Pyrrhum  dixlsse:  castra  mctari  primum 
docuisse,  ad  hoc  ncminem  elcgantius  loca  ccpissc,  prae- 


LIBER  XXXV,  U.  15.  [a.  C.  193]  187 

sidia  disposiiiscie,   artem   etiam  conciliandi  sibi  homines 
eam  habuisse,  ut  Itahcae  gentes  regis  externi  quam  popuh 
E,omam  tam  diu  principis  in  ea  terra  imperium  esse  mal- 
lent.    exequenti,  quem  tertium  duceret,  haud  dubie  semet  lO 
ipsum  dixisse.    tum  risum  obortum  Scipioni  et  subiecisse 
'quidnam  tu  diceres,  si  me  vicisses?'    'tum  vero  me'  in-  ii 
quit  'et  ante  Alexandrum  et  ante  Pyrrhum  et  ante  aHos 
omnis  imperatores  esse.'    et  perplexura  Punico  astu  re-  12 
sponsum   et  inprovisum   adsentationis   genus    Scipioncra 
niovisse,   quod  e  grege  se  imperatorum  vehit  inaestiraa- 
bilem  secrevisset. 

XV.    VilHus  ab  Epheso  Apameani  processit.     eo  et  i 
Antioclius  audito  legatorum  Roraanorum  adventu  obcurrit. 
AparaeaCcongressis  disceptatio  eadeni  ferme  fuit,    quac  2 
Komae  inter  Quinctium  et  legatos  regis  fuerat.   mors  nun- 
tiata  Antiochi  filii  regis,   quem  missum  paulo  ante  dixe- 
ram  in  Syriara,  diremit  conloquia.    magnus  luctus  in  regia  3 
fuit  magnumque  eius  iuvenis    desiderium:   id   enim   iara 
specimen  sui  dederat,  uti,  si  vita  longior  contigisset,  magni 
iustique  regis  in  eo  indolem  fuisse  adpareret.    quo  carior  4 
acceptiorque  omnibus  erat,   eo  mors  eius  suspectior  fuit, 
gravem  successorem  eura  instare  senectuti  suae  patrem 
credentem  per  spadones  quosdam,  taliura  rainisterio  faci- 
norum  acceptos  regibus,  veneno  sustulisse.    eara  quoque  5 
causam  clandestino  facinori  adiciebant,  quod  Seleuco  filio 
Lysiraachiam  dedisset,  Antiocho  quam  sirailem  daret  se- 
dem,  ut  procul  ab  se  honore  eura  quoque  ablegaret,  non 
habuisset.    rangni  tanicn  luctiis  species  per  aliquot  dies  6 
regiara   tcnuit;   legatusque  Iloraanus    ne   alieno   terapore 
incommodus  obversaretur,  Pergamura  concessit.  rex  Ephe-  7 
sum  omisso  quod  inchoaverat  bello  redit.    ibi  per  luctum 
regia  clausa  cum  Minnione  quodam,  qui  princeps  amico- 
rum  eius  erat,  secreta  consilia  agitavit.     JMinnio  ignarus  8 
omnium   externorum   viresque   aestimans  regis  ex  rebus 
iji  Syria  aut  Asia  gestis,  non  causa  modo  superiorem  esse 
Antiochura,    quod  nihil   aequi  postularent  Roraani,   sed 
bello  quoque  superaturura  credebat.     fugienti  regi  disce-  3 
ptationem  cum  legatis,  seu  iam  experto  eara  minus  pro- 
speram  scu  maerore  recenti  confuso,   professus  Minnio, 


188  LlBEll  XXXV,  15.  IG.  [a.  u.  c.  5G1J 

se  quac  pro  causa  essent  dicturum,  pcrsuasit,  ut  a  Pcr- 
gauio  acccrscrcntur  lcgati. 

1  XVL  lam  convalucrat  Sulpicius;  itaquc  amboEplic- 
sum  vcnerunt.     rcx  a  jNIinuione  excusatus,  et  absente  eo 

2  agi  res  cocpta  cst.  ibi  praeparata  orationc  Minuio  'spe- 
cioso  titulo'  iuquit  'uti  vos,  llomani,  Graccarum  civita- 
tium  liberandarum  video;  sed  facta  vestra  orationi  non 
convcniunt,    ct  aliud  Antiocho   iuris  statuistis,   alio  ipsi 

3  utimini.  qui  enim  magis  Smyrnaei  Lampsaceniquc 
Graeci  sunt  quam  Ncapolitaui  et  Rcgini  et  Tarcntini,  a 
quibus  stipendium,    a  quibus  naves  ex  foedere  cxigitis? 

4  cur  Sjracusas  atquc  in  alias  Siciliae  Graecas  urbes  prae- 
torem  quotannis  cum  impcrio  et  virgis  et  sccuribus  mit- 
titis?   nihil    ahud  profccto  dicatis  quam   armis -supcratis 

5  vos  iis  has  legcs  inposuisse.  eandem  de  Smyrna,  Lam- 
psaco  civitatibusquc  quae  loniae  aut  Aeohdis  sunt  cau- 

G  sani  ab  Antiocho  accipitc.  bello  supcratas  a  maioribus  et 
stipcndiarias  ac  vcctigales  factas  in  antiquum  ius  rcpetit. 
itaque  ad  haec  ei  responderi  vchm,  si  cx  acquo  discc- 

7  ptatur  et  non  belh  causa  quaeritur.'  ad  ca  Sulpicius 
'fccit  verecunde'  inquit  'Antiochus,  qui,  si  aha  pro 
causa   eius    non   craut    quae   dicercntur,    qucmhbet    ista 

8  quam  se  diccre  mahiit.  quid  enim  simile  habct  civitatium 
carum  quas  comparasti  causa?  ab  Keginis  ct  Xeapohtanis 
et  Tarentinis  cx  quo  in  nostram  vencrunt  jiotestatem, 
uno  et  pcrjDCtuo  tcnorc  iuris,  sempcr  usurpato,  numquam 

9  intcrmisso,  quae  ex  foederc  debent  cxigimus.  potcsne 
tandcm  dicere,   ut  ii  popuh  non  per  se,   non  per  ahum 

10  quemquam  foedus  mutaverunt,  sic  Asiae  civitates,  ut 
semel  venerint  in  maiorum  Antiochi  potestatem,  in  per- 
petua  possessione  regni  vestri  mansisse,  et  non  alias 
earum  in  Phihppi,  ahas  in  Ptolcmaci  fuisse  potestate, 
ahas  per  mukos  annos  nullo  ambigente  hbertatera  usur- 

11  passe?  nam  si,  quod  ahquando  servicrunt  tcmponun 
iniqnitatc  pressi,  ius  post   tot   saecuLa  adscrendi   cos  in 

12  servitutem  facict,  quid  abest,  quin  actum  nobis  nihil  sit 
quod  a  Phihppo  hberavimus  Graeciam,  et  i-epetant  po- 
steri  eius  Corinthum,  Chalcidem,  Demctriadcm  et  Thcs- 

13  salorum  totam  gcntcm?    sed  quid  ego  causam  civitatium 


LLBER  XXXV,  16-18.  [a.  C.  193]  189 

ago,  quam  ipsis  agentibus  et  nos  et  regem  ipsum  cogno- 
scere  aequius  est?' 

XVII.  Vocari  deincle  civitatium  legationes  iussit  i 
praeparatas  iam  ante  et  instructas  ab  Eumene,  qui  quan- 
tunicumque  viriura  Antiocho  decessisset,  suo  id  accessu- 
rum  i-egno  ducebat.  admissi  plures,  dum  suas  quisque  2 
nunc  querelas,  nunc  postulationes  inserit  et  aequa  iniquis 
miscent,  ex  disceptatione  altercationem  fecerunt.  itaque, 
nec  remissa  ulla  re  nec  impetrata,  aeque  ac  venerant 
omnium  incerti  legati  Romam  redierunt. 

liex  dimissis  iis  consilium  de  bello  Eomano  liabuit.  3 
ibi  alius  alio  ferocius,  quia  quo  quisque  asperius  adver- 
sus  liomanos  locutus  esset,    eo  spes  gratiae  maior  erat, 
alius  superbiam  postulatorum  increpare,  tamquam  Xabidi  -4 
victo,  sic  Antiocho,  maximo  Asiae  regum,  inponentium 
leges  —  quamquamXabidi  tamcn  dominationem  in  patriam  5 
suam  et  patriam  Lacedaemonem  rcmissam,  Antiocho  si  6 
Smyrna  et  Lampsacus  imperata  faciant,  indignum  videri  -, 
aUi  parvas  et  vix  dictu  dignas  belli  causas  tanto  regi  eas  7 
civitates  esse.   sed  initium  semper  a  parvis  iniusta  imj^e- 
randi  fieri,  nisi  crederent  Persas,  cum  aquam  terramque 
ab  Lacedaemonis  pctierint,  gleba  terrae  et  haustu  aquac 
eguisse.     per  similem  temptationem  Romanis  de  duabus  s 
civitatibus  ao-i.  et  ahas  civitates,  simul  duas  iuoum  exuisse 
vidissent,    ad   liberatorcm   populum    defecturas,     si   non  9 
libertas  servitute  potior  sit,  tamen  omni  praesenti  statu 
spem  cuiusque  novandi  res  suas  blandiorem  esse. 

XVIII.  Alexander  Acarnan  in  consilio  erat,  Philippo  i 
quondam  amicus,  nuper  relicto  eo  secutus  opulentlorem 
regiam  Antiochi,  et  tamquam  peritus  Graeciae  nec  igna-  2 
rusKomanorum,  in  eum  gradum  amicitiae  regis,  ut  con- 
siliis  quoque  arcanis  interesset,  acceptus  erat.     is,  tam-  3 
quam  non  utrum  bellandum  esset  necne  consuleretur,  sed 
ubi  et  qua  ratione  bellum  gereretur,    victoriam  se  haut 
dubiam  proponere  animo  adfirmabat,  si  in  P^uropam  trans- 
isset  rex  et  in  ahqua  Graeciae  parte  sedem  bello  cepisset: 
iam  primum  Aetolos,  qui  umbilicum  Graeciae  incolerent,  4 
in   armis   eum  inventurum,    antesignanos    ad    asperrima 
quaeque   belli  paratos.     in  duobus  velut  cornil)Us  Grae-  j 


190  LIBER  XXXV,  18-20.  [a.  ii.  c.  561.  562] 

ciac,  Nabim  a  Peloponncso  concitaturuni  onmla,  rcpcten- 
tem  Argivorum  urbcm,    repctentcm  maritimas  civitates, 

6  quibus  eum  depulsum  Roniiuii  Lacedaemonis  muris  in- 
clusissent,  a  Macedonia  Philippum,  ubi  primum  bellicum 
cani  audissct,  arma  capturum.  nosse  se  spiritus  cius, 
nosse  animum;  scire  ferarum  modo,  quae  claustris  aut 
vinculis   tenentur,   ingentis  iam  diu  iras  eum  in  pectore 

7  volvcre.  meminisse  etiam  se,  quotiens  in  bello  precari 
omnis  dcos  solitus  sit,  ut  Antiochum  sibi  darcnt  adiutorem; 
cuius  voti  si  compos  nunc  fiat,  nullam  moram  rcbeUandi 

8  facturum.  tantum  non  cunctandum  nec  cessandum  esse ; 
in  co  enira  victoriam  verti,  si  et  loca  oportuna  et  socil 
praeoccuparentur.  Hannibalem  quoque  sine  mora  mit- 
tendum  in  Africam  esse  ad  distringendos  liomanos. 

1  XVIIII.  Ilannibal  non  adhibitus  est  in  consilium,  pro- 
pter  conloquia  cumVillio  suspectus  regi  et  in  nullo  postea 
houore    hal)itus.     primo    eam   contumeh'am   tacitus   tulit, 

2  deinde  melius  esse  ratus  et  percunctai'i  causam  repen- 
tinae  ahenationis  et  pm*gare  se,   tempore  apto   quaesita 

3  simpliciter  iracundiae  causa  auditaque,  'patcr  Hamilcar,' 
iuquit  'Antioche,  parvuui  admodum  rae,  cum  sacrificaret, 
altaribus  admotum  iureiurando  adegit,  numquara  araicum 

4  fore  populi  Komani.  sub  lioc  sacramento  sex  et  triginta 
annos  militavi,  hoc  me  in  pace  patria  mea  expulit,  hoc 
patria  extorrem  iu  tuam  regiara  adduxit,  hoc  ducc,  si  tu 
spera  meara  destitueris,  ubicumque  vires,  ubi  arma  esse 
sciam,  huc  veniam,  toto  orbe  terrarum  quaerens  aliquos 

5  Romanis  hostis.  itaque  si  quibus  tuorum  meis  criminibus 
apud  te  crescere  lubet,  aliara  materiara  crescendi  ex  me 

6  quaerant.  odi  odioque  sum  Komanis.  id  me  veruui  dicere 
pater  Harailcar  et  dii  testes  sunt.  proinde  cum  de  bello  Ivo- 
mauo  cogitabis,  inter  primos  amicos  Hannibalcm  habeto, 
si  qua  res  te  ad  paceni  conipellet,  in  id  consiliuni  alium 

7  cuni  quo  deliberes  quaerito.'  non  movit  modo  talis  oratio 
regem,  sed  etiam  reconciliavit  Hannibali.  ex  consilio  ita 
discessura  est,  ut  bellum  gereretur. 

1  XX.  Romae  destinabant  quidem  sermonibus  hostem 
Antiochum,  sed  uihildum  ad  id  bellura  praeter  animos  pa- 

2  rabant.    consulibus  ambobus  Italia  provincia  decreta  est. 


LTBER  XXXV,  20.  21.  [a.  C.  193.  102]  101 

itfi  nt  inter  se  compararent  sortirentiirve,   iiter  comitiis 
eiiis  anni  praeesset:  ad  utrum  ea  non  pertineret  cura,  ut  3 
paratus  esset,  si  quo  eum  extra  Italiam  opus  esset  clucere 
Icgiones.    huic  consuli  permissum,  ut  duas  legiones  scri-  4 
beret  novas  et  sociCaxi  nominis  Latini  milia  viginta  et  equi- 
tes  octingentos.     altei'i   consuli   duae   legiones   decretae,  5 
quas  L.  Cornelius  consul    superioris  anni   habuisset,   et 
socium  Latini  nominis  ex  eodem  exercitu  quindecim  miha 
et  equites  quingenti.     Q.  Minucio  cura  exercitu  quem  in  G 
Liguribus   habebat   prorogatum   imperium.      additum   in 
supplementum,   ut   quattuor   miha  peditum   Komanorum 
scriberentur   et    centum    quinquaginta    equites    et    sociis 
eodcm  quinque  milia  peditum  imperarentur,  ducenti  quin- 
quaginta  equites.    Cn.  Domitio  extra  Itaham  quo  senatus  7 
censuisset  provincia  evenit,  L.  Quinctio  Galha  et  comitia 
habenda.    praetores  deinde  provincias  sortiti,  M.  Fulvius  S 
Centumah;s  urbanam,  L.  Scribonius  Libo  peregrinam,  L. 
Valerius  Tappo  Siciham,    Q.  Salonius   Sarra  Sardiniam, 
M.  Baebius  Tamphilus  Hispaniam  citeriorem,  A.  Atilius 
Serranus   ulteriorem.     sed   his   duobus   priraum    senatus  9 
consulto,  deinde  plebei  etiam  scito  pennutatae  provinciae 
sunt:  Atilio  classis  et  Macedonia,  Bacbio  Brutti  decreti.  lo 
Flaminio  Fulvioque   in  Hispanis   prorogatum  imperium.  ii 
Atilio  in  Bruttios   duae   legiones   decretae,    quae   ]>riore 
anno  urbanae  fnissent,  et  ut  sociis  eodem  milia  peditum 
quindecim   imperarentur   et   quingenti  equites.     Baebius  12 
Tamphilus  triginta  naves  quinqueremes  facere  iussus  et  ex 
navalibus  veteres  deducere,  si  quae  utiles  essent,  et  scri- 
bere  navalis  socios.    et  consulibus  impcratum,  ut  ei  duo 
milia  sociiim  ac  Latini  nominis  et  mille  Roraanos  darent 
pedites.    hi  duo  praetores  et  duo  exercitus,  terrestris  na-  13 
valisque,  adversus  Nabira  aperte  iara  obpugnantem  socios 
populi  Romani  dicebantur  parari.    ceterum  legati  adAn-  14 
tiochum  missi  exspectabantur,  et  priusquam  il  redissent, 
vetuerat  Cn.Domitium  consulem  senatus  discedcre  ab  urbe. 

XXI.    Praetoribus  Fulvio  et  Scribonio,  quibus  ut  ius  i 
dicerent  Romae  provincia  erat,  negotiura  datum,  ut  praeter 
eara  classem,  cui  Baebius  praefuturus  erat,  centura  quin- 
queremes  pararent. 


192  LIBER  XXXV,  21.  22.  [a.  u.  c.  562] 

2  Priusquam    consul    praetorcsque    in    provincias    pro- 

3  ficisccrentur,  supplicatio  fuit  prodigiorum  causa.  capram 
scx  hacdos  uno  fetu  cdidisse  exPiceno  nuntiatum  est,  et 
Arreti  pucrum  natum  unimanum,  Amiterni  terram  pluvisse, 

4  Fornus  portam  murumque  de  caelo  tacta,  ct,  quod  maxime 
teiTebat,    consulis    Cn.    Domiti   bovem  locutum    'Koma, 

6  cave  tibi.'  ceterorum  prodigiorum  causa  supplicatum 
est;  bovem  cum  cura  servari  aliquc  haruspiccs  iusscrunt. 
Tiberis  infestiore  quam  priore  inpetu  inlatus  urbi  duos 
pontis,  acdificia  multa,  maxime  circaFlumcntanam  portam, 

6  evertit.  saxum  ingens,  sive  imbribus  seu  motu  terrae  leni- 
ore  quain  ut  alioqui  scntiretur,  labefactatum  in  vicum  luga- 

'  rium  ex  Cajntolio  procidit  et  muhos  obpressit.  in  agris 
passim  inundatis  pccua  ablata,  villarum  strages  facta  est. 

7  Priusquam  L.  Quinctius  consul  in  provinciam  per- 
veniret,  Q.  JMinucius  in  agro  Pisano  cum  Liguribus  signis 
conhitis  pugnavit;  novcm  miHa  hostium  occidit,   ceteros 

8  fusos  fugatosque  in  castra  compuht.  ea  usque  in  noctem 
magno  certamine  ol)pugnata  defensaque  sunt.   nocte  clam 

9  profecti  Ligures;  prima  luce  vacua  castra  Romanus  in- 
vasit.     praedae  minus  inventum  est,  quod  subinde  spoha 

10  agrorum  capta  domos  mittebant.  Minucius  nihil  deinde 
laxamenti  hostibus  dedit;  cx  agroPisano  inLigurcs  pro- 
fectus  castella  vicosque  eorum  igni  ferroque  pervastavit. 

11  ibi  pracda  Etrusca,  quae  missa  a  populatoribus  fuerat, 
repletus  est  miles  Romanus. 

1  XXII.    Sub  idem  tempus  legati  ab  regibus  Komam 

2  reverterunt.  qul  cum  nihil  quod  satis  matm-am  causam 
belli  haberet  nisi  adversus  Lacedaemonlum  tyrannum  ad- 
tulissent,  quem  et  Achaei  legati  nuntiabant  contra  foedus 
maritimam  oram  Laconum  obpugnare,  Atlllus  praetor 
cum   classe   missus   in  Graeciam   est  ad  tuendos  socios. 

3  consules,  quando  nihil  ab  Antiocho  instaret,  proficiscl 
ambo  in  provincias  placuit.     Domitius  ab  Arimino,   qua 

4  proximum  fuit,  Quinctius  per  Ligures  in  Boios  vcnit.  duo 
consulum  agmina  diversa  late  agrum  hostium  pervastarunt. 
primo  equites  eoruin  pauci  cum  praefectis,  deinde  universus 
senatus,  postremoin  quibus  aut  fortuna  aliqua  aut  dignitas 
erat,  ad  mille  C|uingenti  ad  consulcs  transfugcrunt. 


LIBER  XXXV,  22.  23.  [a.  C.  192]  103 

Et  In  utraqne  Hispania  eo  anno  res  prospere  gestae;  o 
nam  et  C.  Flaminius  oppidum  Licabrum  munitum  opu- 
lentumque  vineis  expugnavit  et  nobilem  regulum  Corri- 
bilonem  vivum  cepit,  et  M.  Fuh  ius  proconsul  cum  duobus  G 
exercitibus  hostium  duo  secunda  proelia  fecit,  oppida  duo 
Hispanorum,  Vesceliam  Helonemque,   et  castella  multa 
expugnavit;   alia  voluntate  ad  eum  defecerunt.     tum  in  7 
Oretanos  progressus  et  ibi  duobus  potitus  oppidis,  Noliba 
et  Cusibi,   ad  Tagum   amnem  ire   pergit.     Toletum  ibl  8 
parva  urbs  erat,  sed  loco  munito.    eam  cum  obpugnaret, 
Yettonum    magnus    exercitus    Toletanis    subsidio    venit. 
cum  iis  signis  conlatis  prospere  pugnavit  et  fusis  Vetto- 
nibus  operibus  Toletum  cepit. 

XXHI.    Ceterum  eo  tempore  minus  ea  bella,   quae  i 
gerebantur,  curae  patribus  erant  quam  exspectatio  non- 
dum   coepti   cum  Antiocho  belli.      nam  etsi  per   legatos  2 
identidem  omnia  explorabantur,    tamen  rumores   temere 
sine  ullis  auctoribus  orti  multa  falsa  veris  miscebant.  intcr  3 
quae  adlatum  erat,  cum  in  AetoIIam  venisset  Antiochus, 
exteraplo  classem  eum  in  Siciliam  missurum.    itaque  se-  -i 
natus,  etsi  praetorem  Atllium  cum  classe  mlsei'at  in  Grae- 
ciam,  tamen,  quia  non  copiis  modo,  sed  etiam  auctorltate  b 
opus  erat  ad  tenendos  sociorum  animos,  T.  Quinctium  et 
Cn.  Octavium  et  Cn.  Servilium  et  P.  Villium  legatos  in 
Graeclam  misit;  et  ut  M.  Baebius  ex  Bruttis  ad  Tarentum 
et  Brundisium  promoveret  legiones  decrevit,  inde,  si  res  6 
posceret,  in  Macedoniam  traiceret;  et  ut  M.  Fulvius  prae- 
tor  classem  navium  viginti  mitteret  ad  tuendam  Siciliae 
oram;  et  ut  cum  imperio  esset  qui  classem  eam  duceret 
—  duxit  L.  Oppius  Sallnator,    qui  priore   anno  aedills  7 
plebei  fuerat  — ;  et  ut  idem  praetor  L.  Valerio  collegae 
scriberet,   periculum  esse,   ne  classis  regis  Antiochi   ex  8 
Aetolia  in  Siciliam  tralceret:   itaque  placere  senatui,   ad 
eum  exercitum,    quem  hal>eret,  tumultuariorum  mllitum 
ad  duodecim  milia  et  quadringentos  equites  scriberet,  qui- 
bus  oram  maritimam  provinciae,  qua  vergeret  in  Graeciam, 
tueri  posset.     eum  dilectum  practor  non  ex  Slcilia  ipsa  9 
tantum,  sed  ex  circumiacentibus  insulis  habult,  oppidaque 
omnia  maritima,  quae  in  Graeciam  versa  erant,  praesidiifl 

Livi  vol.  III.  13 


194  LIBER  XXXV,  23-25.  [a.  u.  c.  5G2] 

lu  firmavlt.  addidit  alimenta  riinioril)US  advcntns  Attali  Eu- 
menis  fratris,  qni  nnntiavit,  Antiochnm  rcgem  Ilcllespon- 
tnm  cum  excrcitu  transisse  et  Aetolos  ita  se  parare,  ut 

11  sub  adventuni  eius  in  armis  essent.  etEumeni  absenti  et 
praesenti  Attalo  gratiac  actae  et  acdes  liberac,  locus,  lautia 
dccreta  et  munera  data,  equi  duo,  bina  equcstria  arma 
et  vasa  arfjentea  centnm  pondo  ct  aurea  vifrinti  pondo. 

1  XXIIII.  Cnm  alii  atque  alii  nuntii  bcllum  instare 
adferrent,   ad  rem  pcrtinere   visum   est   consules  primo 

2  quoque  tcmj^ore  creari.  itaque  senatus  consnltum  factum 
est,  ut  M.  Fulvius  praetor  littcras  cxtcmplo  ad  consulem 
mitteret,  quibus  ccrtior  fierct,  senatui  placere,  provincia 

3  exercituquc  tradito  lcgatis  Romam  reverti  eum  et  ex  itinere 
praemittcre  edictum,  qno  comitia  consulibus  crcandis  cdice- 
ret.  paruit  iis  litteris  consul  et  praemisso  edicto  Romam 
venit. 

t  Eo  quoque  anno  magna  amljitio  fuit,  quod  patrici  tres 
in  unum  locum  petierunt,  P.  Cornelius  Cn.  f.  Scipio,  qni 
priore  anno  rcpulsam  tulerat,  et  L.  Cornclius  Scipio  ct 

5  Cn.  Manlius  Volso.  P.  Scipioni,  ut  dilatum  viro  tali, 
non  negatum   honorem  adpareret,   consnlatus  datus  est. 

6  additur  ei  de  plcbe  collega  M'.  Acilius  Glabrio.  postero 
die  praetores  crcati  L.  Aemiiius  Paulus,  M.  Aemilius  Lc- 
pidus,  M.  lunius  Brntus,  A.  Cornelius  jNIammnla,  C.  Livius 
et  L.  Oppius;  utriqnc  eorum  Salinator  cognonien  erat, 
Oppius   is  erat   qui  classem  viginti   navium  in  Sieiliam 

7  duxerat.  interim  dum  novi  magistratus  sortirentur  pro- 
vincias,  M.  Baebius  a  Brundisio  cum  omnibus  copiis 
transire  in  Epirum  est  iussus  et  circa  Apolloniam  copias 

8  continere,  et  M.  Fulvio  praetori  urbano  negotium  datum 
est,  ut  quinqueremes  novas  quinquaginta  faceret. 

1  XXV.  Et  populus  quidem  Roinanns  ita  se  ad  omnis 

2  conatus  Antiochi  praeparabat.  Nabis  iam  non  diflTerebat 
bellum,  sed  summa  vi  Gytheum  obj^^ugnabat  et,  infcnsns 
Achaeis  quod  miserant  obscssis  praesidium,  agros  eorum 

3  vastabat.    Achaei  non  antea  ausi  capessere  bellum  quam 

4  ab  Roma  revertissent  legati,  ut  quid  senatni  placcret  sci- 
rent,  post  reditum  legatorum  et  Sicjonem  concilinm  edixe- 
runt   et  legatos  ad  T.  Quinctium  miscrunt  qui  consilium 


LIBER  XXXV,  25.  2G.  [a.  C.  192]  195 

ab  eo  peterent.     in  concilio  omnium  ad  bellum  extemplo  5 
capessendum  inclinatae  seutentiae  erant;  litterae  T.  Quin- 
cti  cunctationem  iniecerunt,  quibus  auctor  erat  praetorem 
classemque   liomanam   expectandi.     cum   principum   alii  G 
in  sententia  permanerent,   alii   utendum   eius   quem  ipsi 
consuluissent  consilio  censerent,   multitudo  Philopoeme- 
nis  sententiam  expectabat.    praetor  is  tum  erat  et  omnis  7 
eo  tempore  et  prudentia  et  auctoritate  anteibat.    is  prae- 
fatus,  bene  comparatum  apud  Aetolos  esse,  ne  praetor, 
cum  de  bello  consuluisset,  ipse  sententiam  diceret,  sta- 
tuere  quam  primum  ipsos  quid  vellent  iussit:  praetorem  s 
decreta  eorum  cum  fide  et  cura  exsecuturum  adnisurum- 
que,  ut,  quantum  in  consilio  humano  positum  esset,  nec 
pacis  eos  paeniteret  nec  belh.   phis  ea  oratio  momenti  ad  9 
incitandos   ad   bellum   habuit   quam   si   aperte  suadendo 
cupiditatem  res  gerendi  ostendisset.     itaque  ingenti  con-  10 
sensu  bellum  decrctum  est,  tempus  et  ratio  administrandi 
eius  Hbera  praetori  permissa.    Philopoemen,  praeterquam  11 
quod  ita  Quinctio  placeret,   et  ipse  existimabat,  classem 
liomanam  expectandam,  quae  a  mari  Gytheum  tueri  pos- 
set,  sed  metuens,  ne  dilationera  res  non  pateretur  et  non  12 
Gytheum  solum,  sed  praesidium  quoque  missum  ad  tuen- 
dam  urbem  amitteretur,  naves  Achaeorum  deduxit. 

XXVI.   Comparaverat  et  tjrannus  modicam  classem  1 
ad  prohibenda,  si  qua  obsessis  mari  submitterentur,  prae- 
sidia,  tres  tectas  naves  et  lembos  pristisque,  tradita  vetere 
classe  ex  foedere  Romanis.    harum  ut  novarum  tum  navi-  2 
ura  agilitatera  experiretur,  siraul  ut  omnia  satis  apta  ad 
certamen    essent,    provectos    in    altum   cotidie   remigem 
militemque  simulacris   navalis   pugnae   exercebat,   in   eo 
ratus  verti  spem  obsidionis,   si  praesidia  maritima  inter- 
clusisset.    praetor  Achaeorum  sicut  terrestrium  certami-  3 
num  arte  quemvis  clarorura  imperatorum  vel  usu  vel  in- 
genio  aequabat,  ita  rudis  in  re  navall  erat,  Ai-cas,  medi-  4 
terraneus  homo,  externorura  etiara  omniura,  nisi  quod  in 
Creta  praefectus  auxiliorura  militaverat,  ignarus.    navis  5 
erat  quadriremis  vetus,   capta  annis  ante  octoginta,  cura 
Crateri  uxorem  Nicaeara  ab  Naupacto  Corinthura  veheret; 
huius  fama  raotus  —  fuerat  eniin  nobile  in  classe  regia  6 

13* 


196  LIBER  XXXV,  20.27.  [a.u.  c.5<;2] 

quondani  navigium  —  dcduci  ab  Acgio  putrcm  iam  ad- 

7  modum  et  vetustatc  dilabentcm  iussit.  hac  tum  praetoria 
nave  praecedcnte  classcm,  cum  in  ea  Patrensis  Tiso  prac- 
fectus  classis  veherctur,  obcurrerunt  a  Gytlieo  Laconum 

8  naves.  et  primo  statim  incursu  ad  novam  ct  firmam  navcm 
vetus,  quac  per  sc  ipsa  omnibus  compagibus  aquam 
acciperet,  divulsa  est  captiquc  omnes  qui  in  nave  erant. 

9  cetera  classis  praetoria  navc  amissa  quantumquaeque  remis 
vakiit  fugerunt.  ipsc  Philopoemcnin  levi  speculatorianave 
fugit  nec  ante  fugae  finem  quam  Patras  ventum  est  fecit. 

10  nihil  ea  res  animum  mihtaris  viri  et  mukos  experti  casus 
inminuit.  quin  contra,  si  in  re  navah,  cuius  esset  ignarus, 
obfendisset,  eo  pkis  in  ea  quorum  usu  calleret  spei  nactus, 
brevc  id  tyranno  gaudium  se  effecturum  adfirmabat. 

1  XXVII.  Nabis  cura  prospera  re  ehitus,  tum  spem 
etiam  haud  dubiam  nactus  nihil  iam  a  mari  pericuh  forc, 

2  et  terrestrcs  aditus  claudcre  oportune  jiositis  praesidiis 
vokut.    tcrtia  partc  copiarum  nb  obsidione  Gythei  abducta 

3  ad  Pleias  posuit  [castra].  inminct  is  locus  et  Leucis  et 
Acris,  qua  videbantur  hostes  exercitum  admoturi.  cum 
ibi  stativa  essent,  pauci  tabcrnacuha  haberent,  mukitudo 
aha  casas  ex  arundine  textas  fronde,  quae  umbram  modo 

4  praeberet,  texissent,  priusquam  in  conspectum  hostis 
veniret  Philopoemen,   necopinantem   eum   inproviso   ge- 

5  nere  belh  adgredi  statuit.  navigia  parva  in  stationem  oc- 
cukam  agri  Argivi  contraxit:  in  ea  expeditos  raihtes, 
cctratos  plerosque,  cum  fundis  et  iacuhs  et  aho  levi  ge- 

G  nere  armaturae  inposuit.  indc  htora  legens  cuni  ad 
propinquiun  castris  hostium  promunturium  venisset,  egres- 
sus  cahibus  notis  nocte  Pleias  pervcnit  et,  sopitis  vigihbus 
ut  in  nuho  propinquo  metu,   ignem  casis  ab  omni  parte 

7  castrorum  iniecit.  rauki  prius  incendio  absumpti  sunt 
quam  hostium  adventum  sentirent,  et  qui  senserant  nul- 

8  him  opem  ferre  potuerunt.  fcrro  flammaqne  omnia  ab- 
sumpta;   perpauci  ex  tam  ancipiti  pestc  ad  Gytheum  in 

9  maiora  castra  perfugerunt.  ita  perculsis  hostibus,  Phi- 
lopoemen   protinus  ad   dcpopulandam  Tripohm  Laconici 

-10  agri,  qui  j^roximus  finera  JMegalopohtarura  cst,  duxit,  et 
magna  vi  jiecorum  hominumque  iude  abrepta  priusquam 


LIBER  XXXV,  27.  28.  [a.  C.  192J  197 

a  Gytheo  tyranniis   praesidium  agris  mitteret,   discessit. 
inde   Tegeam   exercitu    contracto   concilioque   eodem    et  ii 
Achaeis  et  sociis  indicto,  in  quo  et  Epirotarum  et  Acar- 
nanuni  fuere  principes,  statuit,  quoniam  satis  et  suorum  12 
a  pudore  maritimae  ignominiae  restituti  animi  et  hostium 
conterriti  essent,   ad  Lacedaemonem   ducere,    eo   modo 
uno  ratus  ab  obsidione  Gythei  hostem  abduci  posse.    ad  13 
Caryas  primum  in  hostium  terra  posuit  castra.     eo  ipso 
die  Gytheimi  expugnatum  est.   cuius  rei  ignarus  Philopoe- 
men  (castra)  ad  Barbosthenem  —  inons  est  decem  miha 
passuum  ab  Lacedaemoue  —  pi*ocessit.   et  Nabis  recepto  14 
Gytheo  cum  expedito  exercitu  inde  profectus,  cum  prae- 
ter  Lacedaemonem   raptim   duxisset,  P_yTri  quae  vocant 
castra  occupavit,  quem  peti  locum  ab  Achaeis  non  dubi- 
tabat.     inde  hostibus  obcurrit.     obtinebant  autem  longo  15 
agniine  propter  angustias  viae  prope  quinque  milia  pas- 
suum.     cogebatur  agmen  ab  equitibus  et  maxima  parte 
auxiliorum,    quod    existimabat    Philopoemen    tyrannum 
mercennariis  militibus,  quibus  phu-imum  fideret,  ab  tergo 
suos  adgressurum.   duae  rea  simul  inopinatae  perculerunt  IG 
eum:  una  praeoccupatus  quem  petebat  locus,  altera,  quod 
primo  agmini  obcurrisse  hostem  cernebat,  ubi,  cum  per 
loca  confragosa  iter  esset,  sine  levis  armaturae  praesidio 
signa  ferri  non  videbat  posse. 

XXVIII.   Erat  autem  Philopoemen  praeci])uae  in  du-  i 
cendo  agmine  locisque  capiendis  sollertiae  atque  usus,  nec 
belli  tantum  temporibus,  sed  etiam  in  pace  ad  id  maxime 
animum  exercuerat.    ubi  iter  quopiam  faceret  et  ad  diffici-  2 
lem  transitu  saltum  venisset,  contemplatus  ab  omni  parte 
loci  naturam,  cum  solus  iret,  secum  ipse  agitaliat  animo, 
cum  comites  haberet,  ab  iis  quaerebat,  si  hostis  eo  loco  3 
adparuisset,  quid,  si  a  fronte,  quid,  si  ab  latere  hoc  aut 
illo,  quid,  si  ab  tergo  adoriretur,  capiendum  consilii  foret : 
posse  instructos  recta  acie,  posse  inconditum  agmen  et 
tantummodo  aptum  viae  obcurrere.  quem  locum  ipse  ca-  4 
pturus  esset,   cogitando  aut  quaerendo  exequebatur,  aut 
quot  armatis,  aut  (juo  gcnore  armorum  —  j^Iurimum  enim 
interesse  —  usurus;  quo  inpedimenta,  quo  sarcinas,  quo 
turbam  inermem  reiceret;   quanto  ea  aut  qnali  praesidio  5 


198  LIBER  XXXV,  28.  29.  [a.  u.  c.  5G2] 

custodiret;   et  utrum   pergere   qua   coepissct   ire   via   an 

6  cani  qua  venisset  repetere  melius  cssct;  castris  quoque 
qucm  locum  caperet,  quantum  munimento  amplcctcretur 
loci,  qua  oportuna  aquatio,  qiia  pabuli  Hgnorumque  copia 
esset;  qua  postero  die  castra  movcnti  tutura  maximc  itcr, 

7  quae  forma  agminis  esset.  his  curis  cogitationibusque 
ita   ab    ineunte    aetate    animum   agitaverat,    ut  nulla  ci 

8  nova  in  tali  re  cogitatio  esset.  et  tum  omnium  primum 
agmen  constituit;  dein  Crctensis  auxiliares  et  quos  Ta- 
rentinos  vocabant  equites,  binos  secum  trahentis  equos, 
ad  prima  signa  misit  et,  iussis  equitibus  subsequi  super 

H  torrentem  unde  aquari  possent,  rupem  occupavit.  co 
inpedimenta  omnia  et  calonum  turbam  conlectam  armatis 
circumdedit  et  pro  natura  loci  castra  communivit.  taber- 
nacula   statuere   in   aspretis   et  inaequabili   solo   difficilc 

10  crat.  hostcs  quingcntos  passus  aberant.  cx  codem  rivo 
utrimquc  cum  pracsidio  levis  armaturac  aquati  sunt,  et 
priusquam,   qualia  in   propinquis   castris  solent,   contra- 

11  heretur  certamen,  nox  intervenit.  postero  die  adparcbat 
pugnandum  pro  aquatoribus  circa  rivum  esse.  nocte  in 
valle  a  conspectu  hostium  aversa,  quantam  multitudinem 
locus  occulcre  potei*at,  condidit  cetratorum. 

1  XXVIIII.  Luce  orta  Crctensium  levis  armatura  ct 
Tarentini  cquites  super  toiTcntem  proelium  commisei*unt. 
Telemnastus  Crctensis  popularibus  suis,  equitibus  Lycortas 

2  Megalopolitanus  praeerat.  Cretenses  et  hostium  auxiliares 
equitumque  idem  gcnus  Tarentini  praesidio  aquatoribus 
erant.   aliquamdiu  dubium  proelium  fuit,  ut  codem  cx  parte 

3  utraque  hominum  genere  et  armls  paribus;  procedente  cer- 
tamine  et  numero  viccre  tjTanni  auxiliares,  et  quia  ita  prae- 
ceptum  a  Philopocmene  pi'aefcctis  erat,  ut  modico  edito 
pi'oeIio  in  fugam  inclinarent  hostemque  ad  locum  insidiarum 
pertraherent.  effuse  secuti  fugientes  jocr  convallem,  pleri- 
que  et  vulnerati  et  interfecti  sunt,  priusquam  occultum  ho- 

4  stem  viderent.  cetrati  ita,  quantum  latitudo  vallis  patieba- 
tur,   instructi  sederant,   ut  facile  per  intervalla  ordinum 

5  fugientes  suos  acciperent.  consurgunt  deindc  ipsi  intcgri, 
recentes,  instructi  et  in  hostis  inordinatos,  eftusos,  labore 

6  etiam  ct  vulneribus  fessos,   inpetum  faciunt:    nec  dubia 


LIBER  XXXV,  29.  30.  [a.  C.  192]  199 

victorla  fuit.  extemplo  terga  dedit  tyi*anni  miles,  et  haut 
paulo  concitatiore  cursu  quam  secutus  erat  fugiens  in 
castra  est  compulsus;  multi  caesi  captique  in  ea  fuga  sunt.  7 
et  in  castris  quoque  foret  trepidatum,  ni  Philopoemen 
receptui  cani  iussisset,  loca  magis  confragosa,  quacumque 
temere  processisset  iniqua,  quam  hostem  metuens. 

Inde  et  ex  fortuna  pugnae  et  ex  ingenio  ducis  con-  8 
iectans,  in  quo  tum  is  pavore  esset,  unum  de  auxiliaribus 
specie  transfugae  mittit  ad  eum,   qui  pro  comperto  ad- 
ferret,  Achaeos  statuisse  postero  die  ad  Eurotan  amnem,  9 
qui  prope  ipsis  adfluit  moenibus,   progi-edi,   ut  interclu- 
derent  iter,    ne   aut   tyrannus   cum   vellet    receptum   ad 
urbem  haberet  aut  conuneatus  ab  urbe  in  castra  porta-  lO 
rentur,   simul  etiam  temptaturus,   si  quorum  animi  soUi- 
citari  ad  defectionem  a  tyrauno  possent.    non  tam  fidem  ii 
dictis  perfuga  fecit  quam  perculso  metu  rehnquendi  castra 
causam   probabilem   praebuit.      postero   die  Pythagoram  12 
cum   auxiharibus  et  equitatu  stationem  agere   pro  vallo 
iussit;    ipse    tamquam    in    aciem   cum    robore   exercitus 
egi'essus  signa  ocius  ferri  ad  urbem  iussit. 

XXX.    Pliilopoemen  postquam   citatum   agmen   per  1 
angustam  et  prochvem  viam  duci  raptim  vidit,  equitatum 
omnem  et  Cretensium  auxihares   in   stationem   hostium, 
quae  pro  castris  erat,  emittit.    ilh  ubi  hostis  adesse  et  a  2 
suis  se  desertos  viderunt,  primo  in  castra  recipere  se  conati 
sunt;    deinde  postquam  instructa   acies   tota  Achaeorum  3 
admovebatur,  metu  ne  cum  ipsis  castris  caperentur  sequl 
suorum  agmen  ahquantum  praegressum  insistunt.   extem-  4 
plo  cetrati  Achaeorum  in  castra  inpetum  faciunt  et  dirl- 
piunt,  ceteri  ad  persequendos  hostes  ire  pergunt.  erat  iter 
tale,  per  quod  vix  tranquillum  ab  hostih  metu  agmen  ex- 
pediri  posset;   ut  vero  ad  postremos  proehum  ortum  est,  5 
clamorque  terribihs  ab  tergo  paventium  ad  prima  signa  est 
perlatus,   pro  se  quisque  armis   abiectis  in  circumiectas 
itineri  silvas  difFugiunt,  momentoque  temporis  strage  ar- 
morum   saepta   via  est,   maxime  hastis,   quae  pleraeque  6 
adversae   cadentes  velut   vallo   obiecto   iter  inpediebant. 
Philopoemen,  utcumque  possent,  instare  et  persequi  au-  7 
xiharibus   iussis  —  utique   enim  equitibus   haud   faciJem 


200  LIBER  XXXV,  30.  31.  [a.u.  C.5G2] 

futuram  fugani  — ,  ipsc  gravius  agmen  via  patcntiore  ad 

8  Eurotan  amnem  dcduxit.  ibi  castris  sub  occasum  solis 
positis  levem  armaturam,  quam  ad  persequendum  rcli- 
qucrat  hostem,  opperiebatiu'.  qui  ubi  prima  vigilia  vene- 
runt,  nuntiantcs  tyrannum  cum  paucis  ad  urbcm  penc- 
trasse,  ceteram  multitudincm  inermem  toto  sparsara  vagari 

9  saltu,  corpora  curarc  eos  iubct.  ipse  ex  cetera  copia  mi- 
litum,  qui  quia  priores  in  castra  venerant,  rcfecti  et  cibo 
sumpto  ct  raodica  quicte  erant,  delectos,  nihil  praeter 
ghidios  secura  fcrcntis,  cxtcmplo  cducit,  ct  duarum  por- 
tarum  itineribus,  quae  Pliaras  quaeque  Barbosthenem 
ferunt,  eos  instruxit,  qua  cx  fuga  recepturos  sese  hostis 

10  crcdcbat.  nec  eum  opinio  fefcnit,  nam  Lacedacmoni, 
quoad  lucis  sujDcrfuit  quicquam,  deviis  callibus  mcdio 
saltu  recipiebant  sc;  primo  vespere  ut  lumina  in  castris 
hostium  conspexere,  e  regione  eorum  occuhis  semitis  se 

11  tcnucrunt;  ubi  praegressi  ea  sunt,  iam  tutimi  rati  in  pa- 
tentis  vias  desccnderunt.  ibi  excepti  ab  insidentc  hoste 
passira  ita  muhi  caesi  captique  sunt,  ut  vix  quarta  pars 

12  de  toto  exercitu  evaserit.  Philopocmen  inchiso  tjTanno 
in  urbem  insequentis  dies  prope  triginta  vastandis  agris 
Laconum  absurapsit  debihtatisque  ac  prope  fractis  ty- 
ranni  viribus  doraum  rediit,  aequantibus  eum  gloria  rcrum 

13  Achaeis  imperatori  Romano  et,  quod  ad  Laconum  belhim 
adtineret,  pracfcrentibus  etiam. 

1  XXXI.  Dum  inter  Achacos  et  tp-annuni  bellum  erat, 
legati  Ixomanorum  circuire  sociorum  urbes  solhciti,  ne 
Aetoli  partis  ahcuius  animos  ad  Antiochum  avertissent. 

2  rainiraura  operae  in  Achaeis  adeundis  consurapserunt, 
quos,  quia  Xabidi  infesti  erant,  ad  cctcra  quoque  satis 

3  fidos  censcbant  cssc.  Athenas  priraura,  inde  Chalcidem, 
inde  in  Thessaham  iere,  adlocutique  conciHo  frequenti 
Thessalos  Demetriadera  iter  flexere.   eo  Magnetura  conci- 

4  huni  indictura  est.  adcuratior  ibi  habcnda  oratio  fuit,  quod 
pars  principura  ahenati  Romanis  totique  Antiochi  et  Ae- 

5  tolorum  erant,  quia  cuni  rcddi  obsidera  fihuni  Phihppo 
adlatura  esset  stipendiuinque  inposituni  reinitti,  inter  ce- 
tera  vana  adhitura  erat,  Deraetriadein  quoque  ei  redditu- 

0  ros  lloraanos   esse.     id  ne   fieret,   Eurylochus  princeps 


LIBER  XXXV,  31.  32.  [a.  C  192]  201 

Magnetum  factlonisque  eius  quidam  omnia  novari  Aeto- 
lorum  Antiocliique  adventu  malebant.     adversus  eos  ita  7 
disserendum  erat,   ne  timorem  vanum  iis  demendo  spes 
incisa  Pliilippum  abalienaret,  in  quo  plus  ad  omnia  mo- 
menti  quam  in  ]Mao-netibus  esset.    illa  tantum  commcmo-  8 
rata,   cum  totam  Graeciam  beneficio  libertatis  obnoxiam 
Komanis  esse,  tum  eam  civitatem  praecipue:  ibi  enim  non  9 
praesidium  modo  Macedonum  fuisse,  sed  regiam  exaedi- 
ficatam,  ut  praesens  semper  in  oculis  habendus  esset  do- 
minus.   ceterum  nequiquam  ea  facta,  si  Aetoli  Antiochum  10 
in  Pliilippi  regiam  adducerent  et  novus  et  incognitus  pro 
vetere   et   experto   habendus   rex  esset.      Magnetarchen  11 
summum  magistratum  vocant.     is  tum  Euryloehus  erat. 
ac  potestate  ea  fretus  negavit  dissimulandum  sibi  etMa- 
gnetibus  csse,  quae  fama  vulgata  de  reddenda  Demetriade 
PhUippo  foret:  id  ne  fieret,  omnia  et  conanda  et  audenda  12 
Magnetibus  esse.  et  inter  dicendi  contentionem  inconsultius 
evectus  proiecit,  tum  quoque  specie  hberam  Demetriadem 
esse,  re  vera  omnia  ad  nutumliomanorum  fieri.   sub  hac  13 
voce  fremitus  variantis  nudtitudinis  fuit  partim  adsensum 
partim  indignationem ,   dicere  id  ausum  eum;   Quinctius 
quidem  adeo  exarsit  ira,   ut  manus  ad   caehim   tendens 
deos  testes  ingrati  ac  perfidi  animi  Magnetum  invocaret. 
hac  voce  perterritis  omnibus,  Zeno  ex  principibus  unus,  14 
masrnae  cum  ob  ele<xanter  actam  vitam  auctoritatis,  tum 
quod  semper  Romanorum  haud  dubie  partis  fuerat,   ab 
Quinctio  legatisque  aliis  flens  petit,  ne  unius  amentiara  civi-  i3 
tati  adsignarent:  suo  quemque  periculo  furere.  Magnetas 
non  libertatem  modo,  sed  omnia,  quae  hominibus  sancta 
caraque  sint,  T.  Quinctio  et  popuIoRomano  debere.    nihd  16 
quemquam  ab  diis  inmortalibus  precari  posse,  quod  non 
Magnetes  ab  illis  haberent,    et  in  corpora  sua  citius  per 
furorem  saevituros  quam  ut  Eomanam  amicitiam  violarent. 

XXXII.  Huius  orationcm  subsecutae  multitudinis  pre-  1 
ces  sunt.   Eurjlochus  ex  concilio  itineribus  occultis  ad  por- 
tam  atque  inde  protinus  in  xVetoIiam  profugit;  iam  enim,  2 
et  id  magis  in  dies,  Aetoli  defectionem  nudabant.    eoque 
ipso  tempore  forte  Thoas  princeps  gentis,  quem  miserant  ad 
Antiochum,  redibat,  indeque  ]Mcnippum  secum  adduxerat 


202  LIBEll  XXXV,  32.  33.  [a.  u.  c  562] 

3  regis  legatum.  qui,  priusquara  concilium  iis  daretur,  ira- 
pleverant  omnium  aures  terrestris  navalisque  copias  com- 

4  raemorando:  ingentem  vira  ])editum  equitumque  venire; 
ex  India  elephantos  accitos;  ante  omnia,  quo  maxime  cre- 
debant  raoveri  multitudinis  animos,  tantum  advehi  auri, 

5  uti  ipsos  emere  K,omanos  possit.  adparebat,  quid  ea  oratio 
in  concilio  motura  esset ;  nam  ct  venisse  eos  et  quae  age- 

6  rent  omnia  legatis  Romanis  deferebantur.  et  quamquam 
prope  abscisa  res  erat,  tamen  non  ab  re  esse  Quinctio  vi- 
sum  est,  sociorura  aliquos  legatos  interesse  ei  concilio, 
qui  adraonerent  Komanae  societatis  Aetolos,  qui  vocera 

7  liberam  mittere  adversus  reois  leofatura  auderent.  Athe- 
nienses  raaxime  in  eara  rem  idonei  visi  sunt  px*opter  et 
civitatis  dignitatera  et  vetustam  societatem  cum  Aetolis. 
ab  iis  Quinctius  petit,  ut  legatos  ad  PanaetoHcura  conciliuni 

8  raitterent.  Thoas  priraus  in  eo  conciho  renuntiavit  legatio- 
nera.  jNIenippus  post  eura  est  introraissus.  optiraura  fuisse 
oranibus  qui  Graeciara  Asiaraque  incolerent  ait,  integris 

9  rebus  Philippi  potuisse  intervenire  Antiochimi:  sua  quera- 
que  habiturura  fuisse  neque  orania  sub  nutum  dicionemque 

10  liomanara  perventura.  'nunc  quoque,'  inquit  'simodovos 
quae  inchoastis  consilia  constanter  perducitis  ad  exitura, 
poterit  diis  iuvantibus  et  Aetohs  sociis  Antiochus  quanivis 
inclinatas  Graeciae  rcs  restitucrc  in  pristinam  dignitatem. 

11  ea  autem   in  libertate  posita  est,   quae  suis  stat  viribus, 

12  non  ex  alieno  arbitrio  pendet.'  Athenienses,  quibus  pri- 
mis  post  regiara  legationeni  dicendi  quae  vellent  potestas 
facta  est ,  mentione  omni  regis  praeterraissa  Komanae 
societatis  Aetolos  meritorumque  in  universam  Graeciam 

13  T.  Quincti  adraonuerunt,  ne  teraere  eam  niraia  celeritate 
consiliorura  everterent:  consilia  calida  et  audacia  prinia 
specie  laeta,  tractatu  dura,  eventu  tristia  esse.  legatos 
Roraanos,  et  in  his  T.  Quinctium,  haud  j^^rocul  inde  abesse. 

u  dura  integra  orania  essent,  verbis  potius  de  iis  quae  ara- 
bigerentur  disceptarent  quara  Asiam  Europaraque  ad  fu- 
nestura  armarent  bellum. 
1  XXXIII.  Multitudo  avida  novandi  res  Antiochi  tota 
erat,  et  ne  adraittendos  quidem  in  concilium  Romanos 
censebant;   principum   maxime  seniorcs  auctoritate  obti- 


LIBER  XXXV,  33.  34.  [a.  C.  192]  203 

nuerunt,  ut  daretur  iis  conciliuni.   hoc  decretum  Athenien-  2 
ses  cum  rettulissent,  eundum  in  Aetoliam  Quinctio  visum 
est:  aut  enim  moturum  aliquid  aut  omnis  homines  testes  3 
fore,  penes  Aetolos  culpara  belli  esse,  Romanos  iusta  ac 
prope  necessaria  sumpturos  arma.    postquam  ventum  est  4 
eo,  Quinctius  in  conciHoorsus  a  principio  societatis  Aeto- 
lorum  cum  Romanis,  et  quotiens  ab  iis  fides  mota  foederis 
esset,   pauca  de  iure  civitatium,   de  quibus  ambigeretur, 
disseruit.     si  quid  tamen  aequi  se  habere   arbitrarentur,  5 
quanto  esse  satius  Romam  mittere  legatos,  seu  disceptare 
seu  rogare  senatum  mallent,  quam  populum  Romanum  cum  g 
Antiocho,  lanistis  Aetolis,  non  sine  magno  motu  generis 
humani  et  pernicie  Graeciae  dimicare?    nec  ullos  prius 
cladem   eius    belli   sensuros   quam   qui   movissent.     haec  7 
nequiquam  velut   vaticinatus   Romanus.      Thoas   deinde 
ceterique  factionis  eiusdem  cum  adsensu  omnium  auditi 
pervicerunt,   ut  ne  dilato  quidem  concilio  et  absentibus  8 
Romanis  decrctum  fieret,  quo  accerseretur  Antiochus  ad 
liberandam  Graeciam  disceptandumque  inter  Aetolos  et 
Romanos.     huic  tam   superbo   decreto  addidit  propriam  9 
contumeliam  Damocritus   praetor   eorum.      nam   cum  id 
ipsum    decretum    posceret   eum   Quinctius,    non    veritus 
maiestatem  viri,  aliud  in  praesentia  quod  magis  instaret  lO 
praevertendum   sibi  esse  dixit:   decretum  responsumque 
in  Italia  brevi  castris  super  ripam  Tiberis  positis  datu- 
rum.   tantus  furor  illo  tempore  gentem  Aetolorum  tantus-  u 
que  magistratus  eorum  cepit. 

XXXIIII.    Quinctius  legatique  Corinthum  redierunt.  i 
inde,  ut  quaeque  deAntiocho  [...],  nihil  per  se  ipsi  moti 
et  sedentes  exsj)ectare  adventum  viderentur  regis,   con-  2 
cilium  quidem  universae  gentis  post  dimissos  Romanos 
non   habuei'unt,   j^er  apocletos  autem  —  ita  vocant  san- 
ctius  consilium:  ex  delectis  constat  viris  —  id  agitabant, 
quonam   modo  in  Graecia  res  novarentur.     inter  omnis  3 
constaljat,   in  civitatibus  principes  et  optimum  quemque 
Romanae  societatis  esse  et  praesenti  statu  gaudere,  mul- 
titudinem  et  quorum  res  non  ex  sententia  ipsorum  essent 
omnia  novare   velle.     Aetoli  consilium   inmodicum   spei  4 
quoque  non  audacis  modo,  sed  etiara  inpudentis  ceperuut 


204  LIBER  XXXV  ,  34.  35.  fa.  u.  c.  56'2J 

5  Dcinetrlatleni,  Chalcidcm,  Laccdaemoneni  occupandi.  sin- 
gull  In  slngulas  prlnclpes  mlssl  sunt,  Thoas  Chalcldem, 

6  Alexamenus  Lacedaemonem,  Diocles  Demetriadem.  hunc 
exul  Eurylochus,  de  culus  fuga  causaque  fugae  ante  dictum 
est,  quia  reditus  in  patriam  nulla  erat  alia  spes,  adiuvit. 

7  lltterls  Eurylochi  admonlti  propinqui  amlcique  et  qui 
eiusdem  factionls  erant,  hberos  et  coniugem  eius  cum 
sordlda  veste,  tenentes  vehmienta  supplicium,  [in]  contlo- 
nem  frequenteni  adclerunt  slngulos  unlversosque  obte- 
stantes,  ne  insontcm  indemnatum  consenescere  in  exsillo 

8  sinerent.  et  slmpllces  homlnes  mlsericordia  et  inprobos 
sedltiososque  inmlscendi  res  tumultu  Aetolico  spes  mo- 

9  vit:  pro  se  quisque  revocari  iubebant.  his  praeparatis 
Dlocles  cum  omni  equltatu  —  et  erat  tum  praefectus  equi- 
tum  —  specle  rcducentis  exsulem  hospitem  profectus,  die 
ac  nocte  ingens  iter  emensus,  cum  mllia  sex  ab  urbe  ab- 
essct,  prlma  luce  tribus  electls  turmis,  cetera  multitudine 

10  equltum  subsequl  iussa,  [)raecessit.  postquam  portae 
adproplnquabat,  desllire  omnes  ex  equis  iussit  et  loris 
ducere  equos,  itlnerls  maxinie  modo  solutis  ordlnlbus,  ut 

11  comltatus  magls  praefecti  videretur  quam  praesidlum.  ibi 
una  ex  turmls  ad  portam  relicta,  ne  excludi  subsequens 
equltatus  posset,  medla  urbe  ac  per  forum,  manu  Eurylo- 
chum  tenens,multisobcurrentibus  gratulantlbusque  domum 

12  deduxit.  mox  equitum  plena  urbs  erat  et  loca  oportuna 
occupabantur.  tum  In  domos  missl  qui  prlncipes  adversae 
factionls  interficerent.   ita  Demetrlas  Aetolorum  facta  est. 

1  XXXV.    Lacedaemone  non  urbi  vis  adferenda,  sed 

2  tp^annus  dolo  capiendus  erat:  quem  spollatum  marltimis 
oppidls  ab  Romanls,  tunc  intra  moenla  etlam  Lacedae- 
monis  ab  Achaels  compulsum   qui   occupasset  occldere, 

3  eum  totius  gratiam  rei  apud  Lacedaemonios  laturum.  cau- 
sam  mlttendl  ad  eum  habuerunt,  quod  fatigabat  j^^recibus, 
ut  auxilla  sibi,  cum  ilKs  auctoribus  rebellasset,  mltteren- 

4  tur.  mlllc  peditcs  Alexameno  dati  sunt  et  triglnta  delecti 
ex  iuventute  equltes.   IIs  a  praetore  Damocrito  in  consiho 

5  arcano  gentis,  de  quo  ante  dlctum  est,  denuntlatur,  ne 
se  ad  bellum  Achalcum  aut  rem  ulhxm,  quam  sua  quisque 
oplnione  praeclpcre  posset,  credereut  missos  esse:   quid- 


LIBER  XXXV,  35.  [a.  C.  192]  205 

quld  Alexamenura  res  movlsset  sublti  consilii  capere,  ad 
id,  quamvls  inoplnatum,  temerarlum,  audax,  oboedienter 
exequendum  parati  essent  ac  pro  eo  acclperent  tamquara 
ad  id  unura  agendum  mlssos  ab  dorao  se  scirent,     cum  6 
his  Ita  praeparatls  Alexamenus  ad  t}"rannum  venit,  quem 
adveniens  extemplo  spei  Implevit:  Antlochum  iam  trans-  7 
isse  in  Europam,  mox  in  Graecla  forc,  terras,  maria  armls, 
vlris  completurura.   non  cum  Phillppo  rem  esse  credlturos 
Romanos;  numerum  inlri  peditum  equituraque  ac  navlura 
non  posse,   elephantorum  aclera  conspectu  Ipso  debella- 
turara.  Aetolos  toto  suo  exercitu  paratos  esse  venlre  La-  8 
cedaemonem,    cum   res   poscat;    sed   frequentis   armatos 
ostendere  advenienti  regi  voluisse.     Nabidl   quoque   Ipsi  9 
faciendum  esse,  ut  quas  haberet  copias   non  slneret  sub 
tectls  marcescere  otlo;  sed  educeret  et  in  arrais  decurrere 
cogeret,  slniul  aulmos  acueret  et  corpora  exerceret.   con-  lo 
suetudine  leviorera  laborera  fore,  et  coraitate  ac  benignl- 
tate  ducis  etlam  non  inlucundura  fieri  posse.    educi  inde 
frequenter  ante  urbera  in   carapura  ad  Eurotan  amnem 
coepere.     satenites  tyrannl  in  media  fere  acie  consiste-  11 
bant;  tyrannus  cum  tribus  suramura  equltlbus,  inter  quos 
pleruraque  Alexaraenus  erat,  ante  signa  vectabatur,  cor- 
nua  extreraa  invisens;   in    dextro  cornu  Aetoli   erant  et  12 
qui  ante  auxiHares  tyrannl  fuerant  et  qui  vencrant  mllle 
cum  Alexaraeno.     fecerat  sibi  morera  Alexamenus  nunc  13 
cum  tyranno  inter  paucos  ordines  circumeundi  monendl- 
que  eum  quae  in  rem  esse  vldebantur,  nunc  in  dextrum  u 
cornu  ad   suos   equitandl,   raox  inde  vehit  iraperato,  ad 
quod  res  poposcisset,   reclpiendi  se  ad  tp-annura.     sed  is 
quem  dlem  patrando  facinori  statuerat,  eo  pauHsper  cum 
tyranno  vcctatus  cura  ad  suos  concessisset,  tum  equltlbus 
ab  dorao  secura  ralssis  'agenda'  inquit  'res  est,  iuvenes,  16 
audendaque,   quam  me  duce   Inpigi-e  exequi   iussi  estis. 
parate  anlmos,    dextras,   ne  quis  in  eo  quod  rae  vlderit 
facientem  cesset.    qui  cunctatus  fuerit  et  suum  conslliura  17 
meo  interponet,  sciat  slbi  reditum  ad  penates  non  esse.' 
horror  cunctos  ceplt,  et  raemlncrant  cura  quibus  mandatls 
exlssent.  tyrannus  ab  laevo  cornu  veniebat.  ponere  hastas  i8 
equites  Alexaraenus  iubet  et  se  intueri;  conhglt  et  ipse 


20G  LIBER  XXXV,  85-37.  [a.  u.  c.  562] 

animum  coiifusum  tantae  cogitatione  rei.  postquam  adpro- 
pincjuabat,  inpetum  facit  ct  transfixo  cquo  t_)Tannum  detur- 
19  bat,  iacentem  equites  confodiunt.  multis  frustra  in  loricam 
ietibus  datis  tandem  in  nudum  corpus  vulnera  pervenerunt; 
et  priusquam  [a]  media  acie  subcurreretur,  exspiravit. 

1  XXXVI.    Alexamenus  cum  omnibus  Aetolis   citato 

2  gradu  ad  regiam  occupandam  pergit.    corporis  custodes, 

3  cum  in  oculis  res  gererctur,  pavor  primo  cepit;  deinde 
postquara  abire  Aetolorum  agmen  videre,  concurrunt 
ad    relictum    tyranni    corpus,    et   spectatorum    turba  ex 

4  custodibus  vitae  mortisque  ultorlbus  facta  est.  nec  mo- 
visset  se  quisquam,  si  extemplo  positis  armis  vocata  in 
contionem  multitudo  fuisset  et  oratio  habita  tempori  con- 
venicns,    frequentes    indc    retenti    in   armis   Aetoli   sine 

5  iniuria  cuiusquam;  sed,  ut  oportuit  in  consilio  fraude 
coepto,  omnia  in  maturandam  perniciem  eorum  qui  fecc- 

G  rant  sunt  acta.  dux  regia  inclusus  diem  ac  noctem  in 
scrutandis  thesauris  tyranni  consumpsit;  Aetoli  velut 
capta  urbe,   quam  liberasse  videri  volebant,   in  praedam 

7  versi.  simul  indignitas  rei,  simul  contemptus  animos  La- 
cedaemonis  ad  coeundum  fecit.  ahi  dicere  exturbandos 
Aetolos  et  libertatem,  cum  restitui  videretur,  interceptam 
repetendam,  ahi,  ut  caput  agendae  rei  esset,  rcgii  generis 

8  aliqucm  in  speciem  adsumendum.  Laconicus  eius  stirpis 
erat  puer  admodum,  eductus  cmn  liberis  tyranni.  eum  in 
equum  inponunt  et  armis  adreptis  Aetolos  vagos  pcr  urbem 

d  caedunt.   tum  regiaminvadunt;  ibi  Alexamenum  cum  pau- 

cis  resistentcm  obtruncant.  Aetoli  circa  Chalcioecon  — Mi- 

10  nervae  aei'eumest  templum  — congregati  caeduntur.  pauci 

armis  abiectis,  pars  Tegeam,  pars  Megalen  polin,  perfu- 

giunt.  ibi  comprensi  a  niagistratibus  sub  corona  venierunt. 

1  XXXVII.  Philopoemcn  audita  caede  tyranni  profe- 
ctus  Lacedaemonem  cum  omnia  turbata  metu  invcnisset, 

2  evocatis  principibus  et  oratione  habita,  quahs  habenda 
Alexameno  fuerat,   societati  Achaeorum  Lacedaemonios 

3  adiunxit,  co  etiam  facilius,  quod  ad  idem  forte  tempus 
A.  Atilius  cum  quattuor  et  viginti  quinqueremibus  ad 
Gytheum  accessit. 

4  lisdem  diebus  circa  Chalcidcm  Thoas  per  Eutliymi- 


LIBER  XXXV,  37.  38.  [a.  C.  192]  207 

dam  principem,  pulsum  opibus  eorum  qui  ilomanae  so- 
cietatis  erant  post  T.  Quincti  legatorumque  adventum,  et  5 
Herodorum  Cianum  mercatorem,  sed  potentem  Chalcidc 
propter  divitias,   praeparatis  ad  proditionem  iis  qui  Eu- 
thymidae  factionis  erant,   nequaquam  eandem  fortunam, 
qua  Demetrias   per  Euryloclium   occupata   erat,   habuit. 
ICuthymidas  ab  Athenis  — -  eum  domiciHo  delegerat  locimi  g 
—  Thebas  primum,  hinc  Salganea  processit,  Herodorus 
ad  Thronium.    inde  haud  procul  in  Maliaco  sinu  duo  milia  7 
peditum  Thoas  et  ducentos   equites,   onerarias  leves  ad 
triginta  habebat.   eas  cum  sexcentis  peditibus  Herodorus 
traicere  ininsulam  Atalanteniussus,  utinde,  cumpedestris  8 
copias  adj^ropinquare  iam  Aulidi  atque  Euripo  sensisset, 
Chalcidem  traiceret.   ipse  ceteras  copias  nocturnis  maximc  9 
itineribus,  quanta  poterat  celeritate,  Chalcidem  ducebat. 

XXXVIH.   iSIicythio  et  Xenoclides,  penes  quos  tum  1 
summa  rerum  pulso  Eutlnmida  Chalcide  erat,    seu  ipsi 
per  se  suspicati,  seu  indicata  re  primo  pavidi,  nihil  usquam 
spei  nisiin  fuga  ponebant;  deinde  postquam  resedit  terror  2 
et  prodi  et  deseri  non  patriam  modo,  sed  etiam  Romanorum 
societatem  cernebant,  consilio  tali  animum  adiecerunt. 

Sacrum    anniversarium    eo    forte    tempore    Eretriae  3 
Amarynthidis  Dianae  erat,  quod  non  popularium  modo, 
sed   Carystiorum   etiani   coetu   celebratur.      eo   miserunt  4 
qui  orarent  Eretrienses  Carystiosque,  ut  et  suarum  fortu- 
narum  in  eadem  insula  geniti  misererentur  et  Romanam 
societatem  respicerent:  ne  sinerent  Aetolorum  Chalcidem 
fieri;  Euboeam  habituros,  si  Chalcidem  habuissent.    gra-  5 
ves  fuisse  Macedonas  dominos;   multo  minus  tolerabilis 
futuros  Aetolos.    E,omanorum  maxime  respectus  civitates  6 
movit,  et  virtutem  nuper  in  bello  et  in  victoria  iustitiam 
benignitatemque  expertas.    itaque  quod  roboris  in  iuven- 
tute  erat  utraque  civitas   armavit  misitque.     his  tuenda  7 
moenia  Chalcidis  oppidani  cum  tradidissent,   ipsi  omni- 
bus   copiis   transgressi  Euripum   ad  Salganea  posuerunt 
castra.      inde   caduceator  primum,    deinde   et  legati   ad  8 
Aetolos  missi  percunctatum,  quo  suo  dicto  factove  socii 
atque  amici  ad  se  obpugnandos  venirent.   respondit  Thoas  9 
dux  Aetolorum  non  ad  obpugnandos,  sed  ad  liberandos 


208  LIBER  XXXV,  38-40.  [a.  u.  c.  562] 

10  al)  Romanis  venire  sese:  splendidiore  nunc  eos  catena, 
sed  multo  graviore  vinctos  esse,  quam  cum  pracsidium 
Maccdonum  in  arce  habuissent.  se  vero  negare  Chalci- 
denses   aut   servire  uWi  aut  praesidio  cuiusquam  egere. 

11  ita  digressi  ex  conloquio  legati  ad  suos;  Thoas  ct  Aetoli, 
ut  qui  spem  omnem  in  eo  ut  inproviso  obprimerent  lia- 

12  buissent,  ad  iustum  Ijclhun  obpugnationcmque  urbis  mai'i 
ac   terra   munitae   haudquaquam    jiares    domum  rediere. 

13  Euthymidas  postquam  castra  popularium  ad  Salgauea 
esse  profectosque  Aetolos  audivit,  et  ipse  a  Thebis  Athe- 

M  nas  rediit;  etHerodorus  cum  per  ahquot  dies  intentus  ab 
Atalante  signum  nequiquam  exspectasset,  missa  specuhi- 
toria  nave,  ut  quid  morae  esset  sciret,  postquam  rem 
omissam  ab  sociis  vidit,  Thronium,  unde  venerat,  repetlt. 

1  XXXVHIL  Quinctius  quoque  his  auditis  ab  Corintho 
veniens  navibus,  iu  Chalcidis  Euripo  Eumeni  regi  obcur- 

2  rit.     placuit  rjuingentos   milites   praesidii   causa  relinqui 

3  Chalcide  abEumene  rege,  ipsuniAthenas  ire.  Quinctius, 
quo  profectus  erat,  Demetriadem  contendit,  ratus  Chal- 
cidem  Hberatam  momenti  ahquid  apud  jNIagnetas  ad  re- 

4  petendam  societatcm  liomanam  facturam.  et  ut  praesidii 
ahquid  esset  suae  partis  hominibus,  Eunomo  praetori 
Thessalorum  scripsit,  ut  armaret  iuventutcm,  et  Villiura 
ad  Demetriadem  ])raemisit  ad  temptandos  animos,  non 
aliter,  nisi  pars  aliqua  inclinaret  ad  respectum  pristinae 

5  societatis,  rem  adgressurus.  Viliius  quinqueremi  nave  ad 
ostium  portus  est  invectus.  eo  rauhitudo  Magnetura  oranis 
cum  se  efFudisset,  quaesivit  VilHus,  utrum  ad  amicos  an 

6  ad  hostis  sese  venisse  mallent.  respondit  Maguetarches 
Eurylochus,  ad  araicos  venisse  eura:  sed  abstineret  portu, 
et  siueret  Mafxnetas  in  concordia  et   hbertate  esse,   nec 

7  per  conloquii  specicm  muhitudinem  solHcitarct.  akercatio 
inde,  non  sermo  fuit,  cum  llomanus  ut  ingratos  increparet 
Magnetas  inmiuentisque  praediceret  clades,  muhitudo 
obstreperet  nunc  senatum,  nunc  Quinctium  accusando.   ita 

8  irrito  incepto  VilHus  ad  Quinctium  sese  recepit.  at  Quin- 
ctius  nuntio  ad  practorem  misso,  ut  reduceret  domura 
copias,  ipse  navibus  Corinthum  rediit. 

l         XXXX.    Abstulcre  me  vclut  de  spatio  Graeciae  res 


LIBER  XXXV,  40.  41,  [a.  C.  192]  209 

inmixtac  Romanis,  non  quia  ipsas  opei'ae  pretium  esset 
perscribere,  sed  quia  causae  cum  Antiocho  fuerunt  belli. 
consulibus  designatis  —  inde  namque  deverteram  —  L.  2 
Quinctius  et  Cn.  Domitius  consules  in  provincias  profecti 
sunt,   Quinctius   in   Ligures,   Domitius   adversus  Boios. 
Boi  quieverunt;  atque  etiam  senatus  eorum  cum  liberis  et  3 
praefecti  cum  equitatu —  summa  omnium  mille  et  quingenti 
—  consuli  dediderunt  se.   ab  altero  consule  ager  Ligurum  4 
late  est  vastatus  castellaque  aliquot  capta;  unde  non  praeda 
modo  omnis  generis  cum  captivis  parta,  sed  recepti  quoque 
aliquot  cives  sociiquc,  qui  in  hostium  potestate  fuerant. 

Eodcm  hoc  anno  Vibonem  colonia  deducta  est  cx  sena-  5 
tus  consuko  plebique  scito.   tria  milia  et  septingenti  pedites 
ierunt,  trecenti  equites.  triumviri  deduxerunt  eos  Q.  Nae-  C, 
vius,  M.  Minucius,  M.  Furius  Crassipes.  quina  dena  iugera 
agri  data  in  singulos  pedites  sunt,  duplex  equiti.   Bruttio- 
rum  proxime  fuerat  ager;  Bruttii  ceperant  de  Graecis. 

Romae  per  idem  tempus  duo  maximi  fuerunt  terrores.  7 
diutinus  aker,  sed  segnior:  terra  dies  duodequadraginta 
movit.  per  totidem  dies  feriae  in  solHcitudine  ac  metu 
fuere;  in  triduum  eius  rei  causa  supphcatio  habita  est. 
ille  non  pavor  vanus,  sed  vera  multorum  clades  fuit:  in-  8 
cendio  a  foro  bovario  orto  diem  noctemque  acdificia  in 
Tiberim  versa  arsere  tabernaeque  omnes  cum  magni  pretii 
mercibus  conflagraverunt. 

XXXXl.    lam  fere  in  exitu  annus  erat,   et  in  dies  i 
magis  fama  deAntiochi  bello  et  cura  patribus  crescebat; 
itaque  de  provinciis  designatorum  magistratuum,  quo  in-  2 
tentiores  essent  omnes,  agitari  coeptum  est.  decrevere,  ut  3 
consuhbus  Itaha  et  quo  senatus  censuisset  —  iam  esse 
bellum  adversus  Antiochum  regem  omnes  sciebant  —  pro- 
vinciae  essent;  cuius  ea  sors  esset,  quattuor  mihapeditum  1 
civium  Komanorum  et  trecenti  equites,  sex  miha  sociilm 
Latini  nominis  cura  quadringentis  equitibus  sunt  decreta. 
eorum  dilectum  habere  L.  Quinctius  consul  iussus,  ne  quid  5 
moraretur,  quo  minus  consul  novus  quo  senatus  censuis- 
set  extemplo  proficisci  posset.     item  de  provinciis  prae-  6 
torum  decretum  est,   prima  ut  sors  duae,   urbanaque  et 
inter  civis  ac  peregrinos  iurisdictio  esset,  secundaBruttii, 

Livi  vul.  lll.  14 


210  LIBER  XXXV,  41.  42.  [a.u.  0.502] 

tertia  classis,  ut  nnvigarct  quo  scnatus  ccnsuissct,  quarta 

7  Sicilia,  quinta  Sardinia,  scxta  Ilispania  ultcrior.  inipcra- 
tuni  j)ractcrca  L.  (^uinctio  cousuli  cst,  ut  duas  lcgioncs 
civium  liomanoruui  novas  conscribcrct  et  socium  ac  La- 
tini  nominis  viginti  milia  pcditum  ct  octingentos  equitcs. 
eum  excrcitum  praetori,  cui  Bruttii  provincia  evenisset, 
decrcvcrunt. 

8  Acdcs  duae  lovi  co  anno  in  Capitolio  dedicatae  sunt. 
^ovcrat  L.  Furius  Purpurio  praetor  Gallico  bello  unam, 
altcram    consul;    dedicavit    Q.   Marcius   lialla    duumvir. 

9  iudicia  in  facneratorcs  eo  anno  multa  severe  sunt  facta, 
accusantibus  privatos  aedilibus  curulibus  M.  Tuccio  et  P. 

10  lunio  Bruto.  de  multa  damnatorum  quadrigae  inauratac 
in  Capitolio  positae,  et  in  cella  lovis  supra  fastigium  ae- 
diculae  duodecim  clupea  inaurata,  et  Idem  porticum  extra 
portam  Trigcminam  inter  lignarios  fcccrunt. 

1  XXXXII.   Intentis  in  adparatum  novi  belliRomanis 

2  ne  ab  Antiocho  quidem  cessabatur.  tres  eum  civitates 
tencbant,  Smyrna  ct  AlcxandriaTroas  ct  Lampsacus,  quas 
ncque  vi  expugnare  ad  eam  diem  potcrat  ncquc  condi- 
cionibus  in  amicitiam  pcrlicerc,  ncquc  ab  tcrgo  rclinquere 

3  traiciens  ipse  in  Kuropani  volebat.  tenuit  cum  et  de  Han- 
nibalc  dcliberatio.    et  primo  navcs  apertae,  quas  eum  eo 

4  missurus  in  Africam  fuerat,  moratac  simt,  dcinde  an 
omnino  mittcndus  esset  consultatio  mota  est,  maxime  a 
Thoante  Aetolo,   qui  omnibus  in  Graecia  tunudtu  com- 

5  pletis  Demetriadem  adferebat  in  potestate  esse,  ct  quibus 
mendaciis  de  rege,  nuiltiplicando  vcrbis  co])ias  cius,  ere- 
xcrat  multorum  in  Graccia  animos,  isdem  ct  rcgis  spem 
inilabat:   omnium    votis  eum   accersi;    concursum  ad   li- 

G  tora  futurum,  undc  classcm  regiam  prospexissent.  hic 
idem  ausus  de  Ilauuibalc  est  movere  sentcntiam  prope 
iam  ccrtam  rcgis.  nam  neque  dimittcndam  partem  navium 

7  a  classe  regia  censebat,  neque  si  mittendae  naves  forent, 
minus  quemquara  ei  classi  quam  Ilannibalem  praeficien- 

8  dum:  exsulcm  illum  et  Poenum  esse,  cui  mille  in  dies 
nova  consilia  vcl  fortuna  sua  vel  ingenium  posset  facere. 

9  et  i])sam  eam  gloriam  belli,  qua  velut  dote  Ilannibal  con- 
cilictur,  niiuiam  iu  pracfecto  regio  esse.    regem  consjiici, 


LIBER  XXXV,  42.  43.  [a.  U.  192J  211 

regein  unum  ducem,   unum  imperatorem   vicleri   dcbere. 
si  classem,  si  exercitum  amittat  Hanuibal,  idem  damui  fore  lO 
ac  si  per  alium  ducem  amittantm";  si  quid  prospere  eve- 
niat,  Hannibalis  eam,  non  Antiochi  gloriam  forc.   si  vero  1 1 
universo   bello   vincendi  Romanos   fortuna   detur,   quam 
spem  esse  sub  rege  victurum  Hannibalem,  uni  subiectum, 
qui  patriam  prope  non  tulerit?   non  ita  se  a  iuventa  eum  12 
gessisse,  spe  animoque  complexum  orbis  terrarum  im|)e- 
rium,   ut  in  senectutc  dominum  laturus  videatur.     nihil  13 
opus  esse  regi  duce  Hannibale;  comite  et  consiliario  eo- 
dem  ad  bellum  uti  posse.     modicum  fructum  ex  ingenio  14 
tah  neque  gravem  neque  inutilem  fore;  si  summa  petan- 
tur,  et  dantem  et  accipientem  praegravatura. 

XXXXHL   Xulla  ingenia  tam  prona  ad  invidiam  sunt  1 
quam  eorum  qui  genus  ac  fortunam  suam  animis  non  ac- 
quant,  quia  virtutem  et  bonum  alienum  oderunt.  extemjjlo 
consilium  mittendi  Hannibahs,  quod  unum  in  principio  belH 
utiliter  coffitatum  erat,  abiectum  est.  Demetriadis  maxime  2 
defectione  ab  Romanis  ad  Aetolos  ehatus  non  ultra  difterre 
profectionem  in  Graeciam  constituit.    priusquam  solveret  3 
naves,  Ihumamariescendlt,  ut  Minervae  sacrificaret.  inde 
ad  classem  regressus  proficiscitur  quadraginta  tectis  navi- 
bus,  apertis  sexaginta;  et  ducentae  onerariae  cum  onmis 
generis  commeatu  bellicoque  ah'o  adparatu  sequebantur. 
Imbrum  primo  insulam  tenuit,  inde  Sciathum  traiecit.  ubi  4 
conlectisin  alto  quae  dissipatac  crant  navibus,  adPteleum 
primum  continentis  venit.   ibiEurylochus  ei  Magnetarches  & 
principesque  Magnetum  abDemetriade  obcurrerunt;  quo- 
ruui  frequentia  laetus  die  postero  in  portum  urbis  navi- 
bus  est  invectus,  copias  haud  procul  inde  exposuit.     de-  u 
cem  milia  peditum  fuere  et  quingenti  equites,  sex  elephanti, 
vix  ad  Graeciam  nudam  occupandam  satis  copiarum,  ne- 
(hun  ad  sustinendum  Romanum  bellum. 

Aetoli,   postquam  Demetriadem    venisse   Antiochum  7 
adlatum  est,   concilio   indicto  decretum   quo   accerserent 
eum   fecerunt.     iam  profectus  ab  Demetriade  rex,   quia  8 
ita  decreturos  sciebat,   Phalara  in  sinum  Maliacum  pro- 
cesserat.      inde    decreto    accepto  Lamiam    venit,    exce-  9 
ptus   ingenti   favore   multitudinis    cum   plausibus   clamo- 

14* 


212  LIBER  XXXV,  43-45.  [a.  u.  c.  562] 

ribusque,     ct    quibus    aliis    laetitia    efFusa    significatur 
volgi. 

1  XXXXIIII.  In  concilium  ut  vcntum  cst,  aegrc  a 
Phaenea  praetore  principibusque  aliis  silentio  facto  dicere 

2  orsus  rex.     prima  eius  oratio  fuit  excusantis,  quod  tanto 

3  minoribus  spe  atque  opinione  omnium  co})iis  venisset:  id 
suae  inpensae  erga  eos  voluntatis  maximum  debere  indi- 
cium  esse,  quod  nec  paratus  satis  ulla  re  et  tempore  ad 
naviffandum  inmaturo  vocantibus  Icfjatis  corum  haud  o-ra- 
vate  obsecutus  esset  credidissetque ,  cum  se  vidissent 
Aetoli,  omnia  vel  in  se  uno  posita  praesidia  existimaturos 

4  esse.  ceterum  eorum  quoque  se,  quorum  exspectatio 
destituta  in  praesentia  videatur,  spem  abunde  expleturum. 

5  nam  simul  primum  anni  tempus  navigabile  praebuisset 
mare,  onmem  se  Graeciam  armis,   viris,   equis",   omnem 

6  oram  maritimam  classibus  completurura,  nec  inpensae  nec 
labori  nec  periculo  parsurum,  donec  depulso  cervicibus 
eorum  imperio  Romano  liberam  vere  Graeciam  atque  in 

7  ea  principes  Aetolos  fecisset.  cum  exercitibus  conmieatus 
quoque  omnis  generis  ex  Asia  venturos.  in  praesentia 
curae  esse  Aetolis  debere,  ut  copia  frumenti  suis  et  an- 
nona  tolerabilis  rerum  aliarum  suppeditetur. 

1  XXXXY.  In  hanc  sententiam  rex  cum  magno  omnium 

2  adsensu  locutus  discessit.  j)ost  discessum  regis  inter  duos 
principes  Aetolorum,  Phaeneam  et  Thoantem,  contentio 

3  fuit.  Phaeneas  reconciliatore  pacis  et  disceptatore  de  iis 
quae  in  controversia  cum  populo  Romano  essent  utendum 

4  potius  Antiocho  censebat  quam  duce  belli :  adventum  eius 
et  maiestatem  ad  verecundiam  faciendam  Romanis  vim 
maiorem  habituram  quam  arma.  multa  homincs,  ne  bel- 
lare  necesse  sit,  voluntate  remittere,  quae  bello  et  armis 

5  cogi  non  possint.  Thoas  negare  paci  studere  Phaeneam, 
sed  discutere  adparatum  bclli  velle,  ut  taedio  et  inpetus 
relanguescat  regis  et  Rornani  tempus  ad   comparandum 

G  habeant.  nihil  enim  aequi  ab  Romanis  impetrari  posse, 
totiens  legationibus  missis  Romam,  totiens  cum  ipso  Quin- 
ctio   disceptando   satis   expertum   esse;   nec   nisi  abscisa 

7  omni  spe  auxilium  Antiochi  inj)Ioraturos  fuisse.  quo  ce- 
lerius  sj)c  omnium  oblato  non  esse  elanguescendum,  sed 


LIBER  XXXV,  45.  4G.  [a.  C.  192]  213 

orandum  potius  regem,  ut,  quonlam,  quod  raaximum  fue- 
rit,  ipse  vindex  Graeciae  venerit,  copias  quoque  terrestris 
navalisque  accersat.  armatum  regem  aliquid  impetratu-  8 
rum;  iuermem  non  pro  Aetolis  modo,  sed  ne  pro  se  qui- 
dem  ipso  momenti  ullius  futurum  apud  Romanos.  haec  9 
vicit  sententia,  imperatoremque  regem  adpellandum  cen- 
suerunt,  et  triginta  principes,  cum  quibus  si  qua  vellet 
consultaret,  delegerunt. 

XXXXVl.    Ita  dimisso  concilio  multitudo  omnis  in  1 
suas  civitates  dilapsa  est.    rex  postero  die  cum  apocletis  2 
eorum,  unde  bellum  ordiretur,  consultabat.  optimum  visum 
est  Chalcidem,  frustra  ab  Aetolis  nuper  temptatam,  prinmm 
adgredi:   et  celeritate   magis   in   eam   rem  quam  magno 
conatu  et  adparatu  opus  esse.   itaque  cum  mille  peditibus  3 
rex,  qui  Demetriacle  secuti  erant,  profectus  perPhocidem 
est;  et  alio  itiuere  principes  AetoH,  iuniorum  paucis  evo- 
catis,   ad  Chaeroneam   obcurrerunt  et  decem   constratis 
navibus  secuti  sunt.    rex  ad  Salganea  castris  positis,  na-  4 
vibus  ipse  cum  principibus  Actolorum  Euripum  traiecit; 
et  cum   haud  procul  portu   egressus   esset,   magistratus 
quoque  Chalcidensium  et  principes  ante  portam  proces- 
serunt.     pauci  utrimque  ad   conloquium  congressi   sunt.  5 
AetoH  magnopere  suadere,  ut  salva  Romanorum  amicitia 
regem  quoque  adsumerent  socium  atque  amicum:   neque  G 
enim  eum  inferendi  belH,   sed  Hberandae  Graeciae  causa 
in  Europam   traiecisse,   et  Hberandae  re,   non  verbis  et 
sinudatione,   quod  fecissent  Romani.    nihil  autem  utiHus  7 
Graeciae  civitatibus  esse  quam  utramque  complecti  ami- 
citiam;  ita  enim  ab  utriusque  iniuria  tutam  akerius  sem- 
per  praesidio  et  fiducia  fore.    nam  si  non  recepissent  re-  8 
gem,    viderent,   quid  patiendum  iis  extemplo  foret,  cum 
Romanorum  procul  auxihum,  hostis  Antioclms,  cui  resi- 
stere  suis  viribus  non  possent,  ante  portas  esset.    ad  haec  9 
Micythio,   unus  ex  principibus,   mirari  se  dixit  ad  quos 
Hberandos  Antiochus  relicto  i-egno  suo  in  Europam  traie- 
cisset:   nuHam  enim  civitatem  se  in  Graecia  nosse,  quae  10 
aut  praesidium  habeat,   aut  stipendium  Romanis  pendat, 
aut  foedere  iniquo  adhgata  quas  noHt  leges  patiatur.  ita-  11 
que  Chalcidenses  neque  vindice  Hbertatis  ullo  egere,  cum 


214  LIBER  XXXV,  4G-48.  [a.  u.  c.  562] 

libcri  sint,   ncque  prac^idio,   cnm  paccm  cinsdem  populi 

12  llomani  bcncficio  et  libcrtatcm  babcant.  amicitiam  regis 
non  aspcrnari,  ncc  ipsorum  Actolorum.     id  primum  eos 

13  pro  amicis  facturos,  si  insula  excedant  atquc  abeant.  nam 
ipsis  ccrtum  cssc  non  modo  non  rccipere  moenibus,  sed 
nc  socictatem  quidcm  ullam  pacisci  nisi  ex  auctoritate 
Romanornm. 

1  XXXXVII.  Ilaec  rcnuntiata  regi  ad  navcs,  ubi 
restiterat,  cum  essent,  in  pracsentia  —  ncque  enim  iis 
vencrat    copiis ,   ut  vi  agere   quicquam  posset  —  i'everti 

2  Demetriadem  placuit.  ibi  quoniam  primum  vanum  incc- 
ptum  evasisset,  consultare  cum  Aetolis  rcx,  quid  deinde 
ficret.     placuit  [Boeotos,]  Achaeos,  ximynandrum  regem 

3  Athamanum  temptare.  Boeotorum  gentem  aversam  ab 
llomanis   iam  indc   a  BrachyHae  morte   et   quae   secuta 

4  eam  iuerant  censebant;  Achaeorum  Piiilopoemenem  prin- 
cipem  acnmlatione  gloriae  in  bello  Laconum  infestura  in- 

5  visumque  esse  Quinctio  crcdebant.  Amynandcr  uxorcm 
Apaniam,  filiam  Alexandri  cuiusdam  Megalopolitani,  ha- 
bcbat,  <{ui  se  oriundum  a  magno  Alexandro  fcrcns  filiis 
duobus  Phili})pum  atque  Alexandrum  et  filiae  Apamam 

6  nomina  inposuerat;  quam  regis  inclutam  nuptiis  maior  e 

7  fratribus  Philippus  secutus  in  Athamaniam  fucrat.  hunc 
forte  ingenio  vanum  Actoli  ct  Antiochus  inpulcrant  in 
spem  regni  Macedoniae,  quod  is  vere  regum  stirpis  esset, 
si  Amynandrum  Athamanesque   Antio-cho   coniunxisset. 

8  et  ea  vanitas  promissorum  non  apud  Phili]jpum  modo, 
sed  etiam  apud  Amynandrum  valuit. 

1  XXXXYIII.  In  xVchaia  Icgatis  Antiochi  Actolorum- 

2  quecoramT.  Quinctio  Acgii  datumestconcilium.  Antiochi 
lcgatus  prior  quam  Actoli  cst  auditus.  is,  ut  plcrique  quos 
0})es  rcgiae  alunt,  vaniloquus  maria  terrasquc  inani  sonitu 

3  verborum  complevit:  cquitum  innumerabilem  vim  traici 
Hellesponto  in  Europam,  partim  loricatos,  quos  cata- 
pln-actos  vocant,  partim  sagittis  ex  equo  utentis  et,  a  quo 
nihil  satis  tecti  sit,  aversos  refugientc  cquo  ccrtius  figen- 

4  tes.  his  equestribus  copiis  quamquam  vel  totius  Europae 
exercitus  in  unum  coacti  obrui  possent,  adiciebat  multi- 

5  plicis  copias  peditum  et  iiominibus  quoque  gentium  vix 


LIBER  XXXV,  48.  49.  [a.  C.  192]  215 

fanJo  audltis  terrebat,  Dahas,  Medos,  Elymaeosque  et  Ca- 
dusios  adpcllans :  navallum  vero  copiarum,  quas  nulll  por-  6 
tus  capere  in  Graecia  possent,   dextrum   cornu  Sidonios 
et  Tyrios,    sinistrum  Aradlos   et   ex  PamphjHa  Sidetas 
tenere,  quas  gentes  nuUae  umquara  nec  arte  nec  vlrtute 
navali  aequassent.   iam  pecuniam,  iam  alios  belli  adpara-  7 
tus  referre  supervacaneum  esse;   scire  ipsos,   abundasse 
semper  auro  regna  Asiae.    itaque  non  cum  Philippo  nec 
Hannibale  rem  futm-am  Romanis,   princlpe  altero  unius 
civitatls,  altero  Macedoniae  tantum  regnl  flnibus  incluso, 
sed  cum  magno  Asiae   totius   partisque  Europae  rege. 
eum  tamen,    quamquam  ab  ultlmls  orientis   terminis  ad  8 
llberandam  Graeciam  veniat,  nlhll  postularc  ab  Achacis, 
in  quo  fides   eorum   adversus   Romanos,   priores   socios 
atque  amlcos,  laedatur.   non  enim  ut  secum  adversus  eos  9 
arma  capiant,  sed  ut  neutri  parti  sese  coniungant  petcre. 
pacem  utrique  parti,  quod  medios  deceat  amicos,  optent, 
jbello  se  non  interponant.  idem  ferme  et  Aetolorum  lega-  lO 
•tus  Archidamus  petlit,  ut,  quae  facinima  et  tutissima  esset, 
quletem  praestarent  spectatoresque  belli  fortunarum  alie- 
narum  eventum  slne  ullo  (hscrimine  rerum  suarum  oppc- 
rirentur.     provectus  deinde  est  Intemperantla  llnguae  in  ii 
maledicta  nunc  communiter  Romanorum,   nunc  proprle 
ipsius   Quincti,    ingratos    adpellans    et    exprobrans   non  12 
victoriam   modo   de  Phlllppo   vlrtute  Aetolorum  partam, 
sed  etiam  sahitem,  Ipsumque  et  exercltum  sua  opera  ser- 
vatos.  quo  enim  ilhun  umquam  imperatoris  functum  offi-  13 
cio  esse?  auspicantem  inmolantemque  et  vota  nuncupan- 
tcm  sacrificuli  vatls  modo  In  acie  vldisse,  cum  Ipse  cor- 
pus  suum  pro  eo  tclis  hostlum  oblceret. 

XXXX.V1III.   Ad  ea  Qulnctlus,  coram  quibus  magis  i 
quam  apud  quos  verba  faceret  dicere  Archidamum  ratio- 
nem   habulsse:    Achaeos   enim    probe    scire,   Aetolorum  2 
omnem  ferociam  in  verbis,  non  in  factls  esse  et  in  con- 
cihis  magis  contionlbusque  quam  in  acie  adparere.     ita-  3 
que  parvi  Achaeorum  exlstimationem,  quibus  notos  esse 
se  scirent,   fecisse,  legatis  regis  et  per  eos  absenti  rcgi 
eum  se  iactasse.    quod  si  quls  antea  Ignorasset,  quaeres  4 
Antiochum  et  Aetolos  coniunxissct,  ex  legatorum  sermone 


216  LIBER  XXXV,  49.  50.  [a.  u.  c.  562] 

potuisse  adparere;  mentlendo  in  vicem  iactandoque  vires, 
quas  non  haberent,  inflassc  vana  spe  atque  inflatos  esse: 

5  'dum  hi  ab  se  victum  Philij)pum,  sua  virtute  protectos 
Romanos,  et  quae  modo  audiebatis  narrant,  vos  ceteras- 
que  civitates  et  gentes  suam  sectam  esse  secuturos  — , 
rex  contra  peditum  equitumque  nubes  iactat  et  consternit 

G  maria  classibus  suis.  cst  autem  res  simillima  cenae  Chal- 
cidensis  hospitis  mei,  hominis  et  boni  et  sciti  convivatoris, 
apud  quem  solstitiali  tempore  comiter  accepti  cum  mira- 
remur,    unde   ilH   eo   temporc   anni   tam  varia  et  muha 

7  venatio,  homo  non  quam  isti  sunt  gloriosus,  renidcns 
condimentis  ait  varietatem  ilhim  et  speciem  ferinae  carnis 

8  ex  mansueto  sue  factam.'  hoc  dici  apte  in  copias  regis, 
quae  paulo  ante  iactatae  sint,  posse.  varia  enim  genera 
arniorum  et  muha  nomina  gentium  inauditarum,  Dahas 
[et  Mcdos]  et  Cadusios  et  Elymaeos,  Suros  omnis  esse, 
haud  paulo  mancipiorum  mehus  pi'opter  serviha  ingenia 

9  quam  mihtum  genus.  'et  utinam  subicere  vestris  ocuhs, 
Achaei,  possem  concursationem  regis  magni  aDemetriade 
nunc  Lamiam  in  concihum  Aetolorum,  nunc  Chalcidem; 

10  videretis  vix  duarum  male  plenarum  legiuncularum  instar 
in  castris  regis,  videretis  regem  nunc  mendicantem  prope 

11  frumentum  ab  Aetohs,  quod  miUti  admetiatur,  nunc  mu- 
tuas  pecunias  faenore  in  stipendium  quaerentem,  nunc  ad 
j)ortas  Chalcidis  stantem  et  mox  inde  exclusum,  nihil 
ahud  quam  Auhde  atque  Euripo  spcctatis  in  Aetoham 
redeuntem.     male   crediderunt    et  Antiochus   AetoHs   et 

12  Aetoh  regiae  vanitati.  quo  minus  vos  decipi  debetis, 
sed  expertae  potius  spectataeque  Romanorum  fidei  cre- 

13  dcre.  nam  quod  optimum  esse  dicant,  non  interponi  vos 
bello,  nihil  immo  tam  ahenum  rebus  vestris  est,  quippe 
sine  gratia,  sine  dignitate  praemium  victoris  eritis.' 

1  L.  Nec  a1)surde  adversus  utrosque  respondisse  visus 
cst,  et  facile  erat  orationem  apud  faventis  aequis  auribus 

2  accipi.  nulla  enim  nec  disceptatio  nec  dubitatio  fuit, 
quin  omnes  eosdem  genti  Achaeorum  hostes  et  amicos, 
quos  popuhis  Romanus  censuisset,  iudicarent,  belhmique 

3  et  Antiocho  et  Aetohs  nuntiari  iuberent.  auxiha  etiam, 
quo  censuit  Quinctius,  quingentorum  mihtum  Clialcidem, 


LIBER  XXXV,  50.  51.  [a.  C.  192]  217 

quingentorum  Piraeeum  extemplo  miserunt.  erat  enim  4 
haut  pi'ocul  seditione  Athenis  res,  trahentibus  ad  Antio- 
chum  quibusdam  spe  largitionum  venalem  pretio  multitu- 
dinem,  donec  ab  iis  qui  Romanae  partis  erant  Quinctius 
est  adcitus  et  accusantc  Leonte  quodam  Apollodorus  au- 
ctor  defectionis  damnatus  atque  in  exsilium  est  eiectus. 

Et  ab  Achaeis  quidem  cum  tristi  responso  legatio  ad  b 
regem  rediit.     Boeoti  nihil  certi  responderunt:  cum  An- 
tiochus  in  Boeotiam  venisset,    tum  quid   sibi  faciundum 
esset  se  deliberaturos  esse. 

Antiochus  cum  ad  Chalcidis  praesidium  et  Achaeos  g 
et  Eumenera  rcgem  misisse  audisset,  maturandum  ratus, 
ut  et  praevenircnt  sui  et  venientis,  si  possent,  exciperent, 
Menippum  cum  tribus  ferme  milibus  militum  et  omni  classe  7 
Polyxenidam  mittit,  ipse  paucos  post  dics  sex  milia  suo- 
rum  militum  et  ex  ea  copia,  quae  Lamiae  repente  colligi 
potuit,  non  ita  multos  Aetolos  ducit.  Achaci  quingenti  et  ab  8 
Eumene  rege  modicum  auxilium  missum  ducc  Xenoclide 
Chalcidensi  nondum  obsessis  itineribus   tuto  transgressi 
Euripum  Chalcidem  pervenerunt.    Romani  milites,  quiu-  9 
genti  fcrme  et  ipsi,   cum  iam  Menipj)us  castra  ante  Sal- 
ganea  ad  Hermaeum,  qua  transitus  ex  Boeotia  in  Euboeam 
insulam  est,   haberet,   venerunt.     Micythio  erat  cum  iis,  10 
legatus  ab  Chalcide  ad  Quinctium  ad  id  ipsum  praesidium 
IDCtendum   missus.     qui   postquam  obsessas  ab   hostibus  11 
fauces  vidit,  omisso  ad  Aulidem  itinere  Deliuni  convertit, 
ut  inde  in  Euboeam  transmissurus. 

LI.    Templum  est  Apollonis  Delium,  inminens  mari;  1 
quinque  milla  passuum  ab  Tanagra  abest,  minus  quattuor 
milium  inde  in  proxima  Euboeae  est  mari  traiectus.    ubi  2 
et  in   fano  lucoque   ea  religione  et  eo  iure  sancto,   quo 
sunt  templa,  quae  asyla  Graeci  adpellant,  et  nondum  aut 
indicto   bello    aut   ita  commisso,   ut   strictos   gladios  aut  3 
sanguincm  nsquam  factum  audissent,    cum  per  magnum 
otium   milites  alii  ad   spectaculum  templi   lucique   versi, 
alii  in  litorc  inermes  vagarentur,   magna  pars  per  agros 
lignatum  pabulatumque  dilapsa  esset,  repcnte  Menippus  4 
palatos   passim   adgressus   eos  cecidit,   ad   quinquaginta 
vivos   cepit.      perpauci   effugerunt,    in   quibus   Micythio 


218  LIBER  XXXV,  51.  [a.  u.  c.  5G2  a.  C.  192] 

5  parva  onerarla  navc  exceptus.  ea  i'es  Quinctio  Koma- 
nisque  sicut  iactura  niilitum  molesta,  ita  ad  ius  infcrendi 

(j  Antiocho  belli  adieclsse  ali({uantuni  videbatur.  Antlo- 
chus  admoto  ad  Aulldem  exercitu,  cum  rursus  oratores 
partlm  ex  suis,  partlm  Aetolos  Clialcldem  misisset,  qui 
eadem  iha  quae  nupcr  cum  minis  gravioribus  agerent, 
nc([uiquam  contra  Micythione  et  XenocHde   tendentibus 

7  faclle  tenuit,  ut  portae  sibi  aperlrentur.  qui  Romanae 
partis  erant,  sub  adventum  regis  urbe  excesserunt.  Acliaeo- 
rum  et  Eumenls  milites  Salganca  tenebant,  et  in  Eurlpo 
castellum  Romani  mihtes  pauci  custodiae  causa  loci  com- 

8  munlcbant.  Salganea  Menippus,  rex  ipse  castellum  Eu- 
rlpi  obpugnare  est  adortus.  priores  Achael  et  Eumenis 
miHtcs  pacti,   ut  slne  fraude  hceret  abire,   praesidio  ex- 

9  cesserunt;  pertinacius  Romanl  Eui-Ipum  tuebantur.  hi 
quoque  tamen,  cum  terra  marlque  obslderentur  et  iam 
machlnas   tormentaque   comportari   viderent,    non   tulere 

10  obsldlonem.  cum  Id  quod  caput  erat  Euboeae  teneret 
rex,  ne  ceterae  quldcm  eius  insulac  urbes  Imperium  ab- 
nuerunt,  magnoque  princlpio  sibi  orsus  belkim  videbatur, 
quod  tanta  insula  et  tot  oportunae  urbes  in  suam  dicio- 
nem  venissent. 


[PEEIOCHA  LIBRI  XXXVI.] 

[Aciiius  Glabrio  consul  Autiochum  ad  Thermopylas,  Philippo 
rege  adiuvaute,  victum  Graecia  expulit  idemque  Aetolos  subegit, 
P.  Cornelius  Scipio  Nasica  consul  aedem  matris  deum,  quam  ipse 
in  Palatium  intulerat  vir  optimus  a  senatu  iudicatus,  dedicavit 
idemqueBoios  Gallos  victos  in  deditionem  accepit  et  de  iis  trium- 
phavit.  praeterea  navalia  certamina  prospera  adversus  praefcctos 
Antiochi  regis  referuntur.] 


TITI  LIYI 

AB    VRBE     CONDITA 

LIBER  XXXVI. 

I.   P.  Cornellum  Cn.  filium  Sclpionem  'et  M'.  Acilium  i 
Glabx*ionem  consules  inito  raagistratu  patres,  priusquam 
de  provinciis   agerent,   res  divinas  facere  maioribus  ho-  2 
stiis  iusserunt  in  omnibus  fanis,  in  qulbus  lectlsternium 
maiorem  partem  anni  fieri  solet,   precarique,   quod  sena- 
tus  de  novo  bello  in  animo  haberet,  ut  ea  res  senatui  po- 
puloque  liomano  bene  atque  feliciter  eveniret.    ea  omnla  3 
sacrificla  laeta  fuerunt,  prlmlsque  hostlls  perlltatum  est, 
et  ita  haruspices  responderunt,  eo  bello  terminos  populi 
Romani  propagari,  victoi-iam  ac  trlumi^hum  ostendi. 

Haec  cum  renuntiata  essent,  solutis  religlone  animis  4 
patres  rogatlonem  ad  populum  ferrl  iusserunt,  vellent  iu-  5 
berentne  cum  Antiocho   rege  qulque  eius  sectam  secuti 
essent,  bellum  inlri?   si  ea  perlata  rogatlo  esset,  tum,  sl 
ita  videretur  consulibus,  rem  integram  ad  senatum  refer- 
rent.   P.  Cornellus  eam  rogatlonem  pertulit.   tum  senatus  6 
decrevit,  ut  consules  Italiam  et  Graeciam  provinclas  sor- 
tirentur:  cui  Graecia  evenisset,  ut  praeter  cum  numerum 


220  LIBER  XXXVI,  1.  2.  [a.u.  c.563] 

militum  quem  L.  Quinctius  consul  in  cam  provinciam  ex 

7  auctorltate  senatus  scripsisset  imperassetve,  ut  eum  exer- 
citum  accipcret,  quem  M.  Baebius  praetor  anno  priore  cx 

8  senatus  consulto  in  Macedoniam  traiecisset.  et  extra  Ita- 
liam  permissum  ut,  si  res  postulassct,  auxilia  ab  socils, 
ne  supra  quinque  millum  numerum,  acciperet.  L.  Quin- 
ctium  superioris  anni  consulem  leg-ari  ad  id  bcllum  pla- 

9  cuit.  alter  consul,  cui  Italia  provincia  evenisset,  cum  Bois 
iussus  bellum  gerere  utro  exercitu  mallet  ex  duobus, 
quos  supcriores  consules  habuisscnt,  alterum  ut  mitteret 
Komam  eacque  urbanae  legiones  es.sent  paratae  qiio  sena- 
tus  censuisset. 

1  II.    Ilis   ita  in  senatu   ad  id,   quae   cuius   provincia 

2  foret,  decretis,  tum  demum  sortiri  consules  placuit.  Acilio 
Graecla,  Cornello  Italia  evenit.  certa  deinde  sorte  sena- 
tus  consultum  factum  est,  quod  poi^ulus  liomanus  eo 
terapore  duellum  iussisset  esse  cum  rege  Antiocho  qui- 
que  sub  imj)erio  eius  essent,  ut  eius  rei  causa  suppHca- 
tionem  impcrarent  consules,  utlque  M'.  AcIHus  consul 
ludos  magnos  lovi  voveret  et  dona  ad  omnla  pulvinaria. 

3  id  votum  in  haec  verba,  praeeunte  P.  Licinio  pontifice 
maximo,  consul  nuncupavit.  'si  ducHum  quod  cum  rege 
Antiocho  sumi   popuhis  iussit,   id   cx   scntentla   senatus 

4  popuhque  Romani  confectum  erit,  tum  tlbi,  luppiter, 
populus  Romanus  hidos  magnos  dies  decem  continuos 
faciet,  donaque  ad  omnia  pulvinaria  dabuntur  de  pecunia, 

5  quantam  senatus  decreverit.  quisquis  maglstratus  eos 
hidos  quando  ubique  faxit,  hi  hidi  recte  facti  donaque 
data  recte  sunto.'  supphcatio  inde  ab  duobus  consuhbus 
edicta  per  biduuni  fuit. 

Consuhbus  sortitls  provlncias   extemplo  et  jiraetores 

G  sortiti  sunt.    M.  lunlo  Bruto  iurisdlctlo  utraque  evenit,  A. 

Comeho  Mammulae  Bruttu,  M.  Aemiho  Lepldo  Siciha, 

L.  Oi^plo  Sahnatori  Sardlnla,  C.  Livio  Salinatori  classis, 

L.  Aemiho  Paulo  Hlspanla  uherior.    his  ita  exercitus  de- 

7  creti:  A.  Corneho  novi  mlhtes,  conscrlptl  priorc  anno  ex 
senatus  consulto  a  L.  Quinctio  consulc,  dati  sunt,  iussus- 
que  tueri  omnem  oram  circa  Tarentum  Brundlsiumque. 

8  L.  Acmlllo  Paulo  in  uherlorem  Ilispanlam,  ])raeter  eum 


LIBER  XXXVI,  2.  3.  [n.C.  191]  221 

exercitum,  quera  a  M.  Fulvlo  proconsule  accepturus  es- 
set,  decretum  est,  ut  novorum  militum  tria  milia  ducerct 
et  trecentos  equites ,  ita  ut  in  iis  duae  partes  sociiim  La- 
tini  nominis,  tertia  civium  Romanorum  esset.    idem  sup-  9 
plementi  ad  C.  Flaminium,  cui  imperium  prorogabatur, 
in  Hispaniam  citeriorem  est  missum.    M.  Aemilius  Lepi-  lO 
dus  ab  L.  Valerio,  cui  successurus  esset,  simul  provinciam 
exercitumque  accipere  iussus,  L.  Valerium,   si  ita  vide-  ii 
retur,  pro   praetore  in  provincia  retinere,  et  provinciam 
ita  dividere,  ut  una  ab  Agrigento  ad  Pachynum  esset,  al- 
tera  a  Pachyno  Tyndareum :  eam  maritimam  oram  L.  Va- 
lerius  viginti  navibus  longis  custodiret.     eidem  praetori  12 
mandatum,   ut   duas    decumas   frumenti   exigeret,   id  ad 
raare  comportandum  devehendumque  in  Graeciam  cura- 
ret.    idem  L.  Oppio  de  ahcris  decumis  exigendis  in  Sar-  13 
dinia  imperatum:  ceterum  non  in  Graeciam,  sed  Ilomam 
Id  frumentum  portari  placere.  C.  Livius  praetor,  cui  clas-  1 1 
sis  evenerat,  triginta  navibus  paratis  traicere  in  Graeciam 
primo  quoque  tempoi*e  iussus  et  ab  Atilio  naves  accipere. 
veteres   naves,   quae   in  navalibus  erant,   ut  reficeret  et  15 
arraaret,   M.  lunio   praetori   negotium  datum   est,   et  in 
eam  classem  socios  navales  libertinos  legeret. 

III.    Legati  terni  in  Africam  ad  Carthaginienses   et  i 
in  Numidiam   ad   frumentum  rogandum,    quod  in  Grae- 
ciam  portaretur,  missi,  pro  quo  pretium  solveret  popuhis 
Romanus.     adeoque  in   adparatum   curamque   eius   belH  2 
civitas  intenta  fuit,  ut  P.  Cornelius  consul  ediceret,  qui  3 
senatores  essent  quibusque  in  senatu   sententiam  dicere 
hceret  quique  minores  magistratus  essent,  ne  quis  eoi'um 
longius  ab   urbe  Roma  abiret  quam  unde  eo  die  redire 
posset,    neve  uno    tempore    quinque   senatores   ab  urbe 
Roma  abessent.   in  comparanda  inpigre  classe  C.  Livium  4 
praetorem  contentio  orta  cum  colonis  inaritimis  pauhsper 
tenuit.     nam  cum  cogerentur  in  classem,    tribunos  plebi  5 
adpeHarunt;  ab  iis  ad  senatum  reiecti  sunt.     senatus  ita, 
ut  ad  unum  omnes  consentirent,  decrevit,  vacationem  rei 
navahs  eis  colonis  non  esse.     Ostia  et  Fregenae  et  Ca-  6 
strum  novum  et  Pyrgi  et  Antium  et  Tarracina  et  Min- 
turnae  et  Sinuessa  fuerunt,  quae  cum  praetore  de  vaca- 


222  LIBER  XXXVI,  3.  4.  [a.  u.  c.  5G3] 

7  tione  ccrtaverunt.  consul  deinde  M'.  Acilius  cx  scnatus 
consulto  ad  collegium  fctialiuni  rettulit,  ipsinc  utiquc 
regi  Antiocho  indiccrctur  bellum,  an  satis  esset  ad  prac- 

8  sidium  aliquod  eius  nuntiare;  et  num  Aetolis  quoque 
separatim  indlei  iuberent  bellum;  et  num  prius  societas 
eis  et  amicitia  renuntianda  essct  quani  bellum  indieendum. 

9  fctiales  responderunt ,  iam  ante  sese,  cum  de  Philippo 
considcrentur,  deci-evissc,  nihil  referre,  ijisi  coram  an  ad 

10  ])raesidium  nuntiaretur:  amicitiam  renuntiatam  vidcri,  cum 
legatis   totiens   repetentibus   res  nec  reddi   nec   satisfieri 

11  aequum  censuisscnt.  Aetolos  ultro  sibi  beUum  indixisse, 
cum  Demetriadem  sociorum  urbem  per  vim  occupasscnt, 

12  Chalcidem  terra  marique  obpugnatum  issent,  regem  An- 
tioclium  in  Europam  ad  belhim  po])ulo  Romano  inferen- 

13  dum  tradiixissent.  omnibus  iam  satis  comparatis  M'.  Aci- 
lius  consul  edixit,  ut  quos  L.  Quinctius  mihtes  conscri- 
psisset  et  quos  sociis  nominique  Latino  im]:)erasset,  quos 
secuin  in  provinciam  ire  oporteret,  et  tribuni  militum 
legionis  primae  et  tertiae,  ut  ii  omnes  Brundisium  idibus 

14  Mais  convenirent.  ipse  ante  diem  quintum  nonas  Maias 
pahidatus  urbe  egressus  est.  per  eosdem  dies  et  jirac- 
tores  in  jirovincias  ])rofecti  sunt. 

1  IIII.  Sub  idem  temj)us  et  legati  ab  duobus  regibus, 
Phih])]io  et  Ptolemaeo  Aegypti  rege,  Romam  venerunt. 
Phihj)])0  polhcente  ad  belhim  auxiha  et  jjecuniam  et  fru- 

2  mentum,    ab  Ptolemaco  etiam  mihe  pondo  auri,   viginti 

3  miha  jjondo  argenti  adlata.  nihil  eius  accejjtum:  gratiae 
regibus  actae.  et  cum  uterque  se  cum  omnibus  copus  in 
Aetoham    venturum    bclloque   interfuturum    jjoUicerctur, 

4  Ptolemaeo  id  remissum;  Pliihjjpi  legatis  rcsjDonsum  gra- 
tum   eum   senatui  jDopuloque  Romano    facturum,    si  jNI'. 

5  Aciho  consuH  non  defuisset.  item  ab  Carthaginiensibus 
et  Masinissa  reo;e  legati  venerunt.  Carthaginienses  tritici 
modium  decics  centena,  hordei  quingenta  miha  ad  exer- 

G  citum,  dimidiura  eiusRomam  adjiortaturos  jiohiciti  [sunt]: 
id  ut  ab  se  munus  Romani  acciperent,  j^etere  sese.     et 

7  chxssem  suorum  suo  sumjitu  comjiaraturos,  et  stij^endium, 
quod    jihu-ibus    jDensionibus    in   muhos   annos    deberent, 

8  pracsens  omne  daturos.   JMasinissae  legati  quingenta  miha 


LIBER  XXXVI,  4-G.  [a.  C.  191]  223 

modlum  tritici,  trecenta  hor  Jei  ad  exercitum  in  Graeciam, 
Romam  trecenta  milia  modium  tritici,  ducenta  quinciua- 
ginta  hordei:  equites  quingentos,  elephantos  viginti  regem 
ad  M'.  Acilium  consulem  missurum.  de  frumento  utris-  9 
que  responsum,  ita  usurum  eo  popukmi  liomanum,  si 
pretium  acciperent.  de  classe  Carthaginiensibus  remis-  lO 
sum,  praeterciuam  si  quid  navium  ex  foedere  deberent. 
de  pecunia  item  responsum,  nullam  ante  diem  acccpturos. 

V.   Cum  haec  Komae  agebantur,  Chaleide  Antiochus,  i 
ne  cessaret  per  hibernorum  tempus,   partim  ipse  solhci- 
tabat  civitatiuiu  animos  mittendis  legatis,  partim  uhro  ad 
eum  veniebant,  sicut  Epirotae  comrauni  gentis  consensu 
et  P^lei  e  Peloponneso  venerunt.    Elei  auxiHum  adversus  2 
Achaeos  petebant,  C|uos  post  beikmi  non  ex  sua  sententia 
indictum  Antiocho   primum  civitati   suae  arma  inhituros 
credebant.    mille  iis  pedites  cum  ckice  Cretensi  Euphane  3 
sunt  missi.     Epirotarum  legatio  crat  minime  in  partem 
ullam  hberi  aut   simphcis    animi.      apud  regem   gratiam 
initam  volebant  cum  eo  ut  caverent,  ne  quid  ofFenderent 
Romanos.    petebant  enim,  ne  se  temere  in  causam  dedu-  4 
ceret,   expositos   adversus  Itaham   pro   omni  Graecia   et 
primos  inpetus  Romanorum  excepturos.    sed  si  ipse  pos-  b 
set    terrestribus    navahbusque    copiis    praesidere    Epiro, 
cupide  eum  omnis  Epirotas  et  urbibus  et  portubus  suis 
accepturos.     si  id  non  posset,   deprecari,   ne   se   nudos 
atque  inermes  Romano  bello  obiceret.     hac  legatione  id  G 
agi  adparebat,  ut  sive,  quod  magis  credebant,  abstinuis- 
set  Epiro,   integra   sibi  onmia   apud   exercitus  Romanos 
essent,  concihata  satis  apud  regem  gratia,  quod  accepturi 
fuissent  venientem,  sive  venisset,  sic  quoque  spes  veniae  7 
ab  Romanis  foret,  quod  non  exspectato  longinquo  ab  se 
auxiho  praesentis  viribus  subcubuissent.     huic  tam  per-  8 
plexae  legationi  quia  non  satis  in  promptu  erat,  quid  re- 
sponderet,   legatos  se  missurum  ad  eos  dixit,   qui  de  iis 
quae  ad  illos  seque  communiter  pertinerent  loquerentur. 

VI.   In  Boeotiam  ipse  profectus  est,  causas  in  speciem  ] 
irae   adversus   Romanos   eas   quas    ante   dixi   habentem, 
Brachyllae  necem  et  bellum  a  Quinctio  Coroneae  propter 
Romanorum  militum  caedes  inlatum,   re  vera  per  raulta  2 


224  lilBER  XXXVI,  0.7.  [u.  u.  C.563] 

lain  saecula  ])ubJice  privatimque  labantc  egi^eiria  quondam 
disciplina  gcntis  ct  multorum  eo  statu,  qui  diuturnus  esse 

3  sinc  mutatione  rcrum  non  possct.   obviam  effusis  undique 
•   Boeotiae  principibus  Tliebas  vcnit.    ibi  in  concilio  gentis 

quamquam  ct  ad  Dclium  inpctu  in  pracsidium  liomanum 
facto  et  ad  Chalcidcm  commiscrat  ncc  a  parvis  nec  dubiis 

4  principiis  bcllum,  tamen  eandem  orationem  [est]  exorsus, 
qua  in  conloquio  primo  ad  Chalcidcm  quaquc  per  Icgatos 
in  conciho  Achaeorum  usus  crat,  ut  amicitiam  secum  in- 
stitui,   non  belhmi  indici  Komanis  postuhiret.     nemincm 

5  quidagcretur  fallebat;  dccrctum  tamcn  sub  leni  vcrborum 
practextu  pro  rege  adversus  liomanos  factum  est. 

6  Hac  quoquc  gente  adiuncta  Chalcidcm  regrcssus, 
pracmissis  indc  littcris,  ut  Demctriadcm  convcnirent  prin- 
cipcs  Aetolorum,    cum  quibus  de  summa  rerum  dchbc- 

7  raret,  navibus  co  ad  diem  indictum  conclho  venit.  et 
Amynandcr  adcitus  ad  consuhandum  ex  Athamania;  ct 
Hannibal  Poenus,    iam   diu   non   adhibitus,    intcrfuit   ci 

8  consiho.    consuhatum  de  Thessalorum  gente  est,  quorum 

9  omnibus  qui  aderant  vohmtas  temptanda  videbatur.  in 
60  modo  divcrsac  scntentiae  erant,  quod  ahi  extemplo 
agendum,  ahi  ex  hleme,  quae  tum  ferme  media  erat,  dif- 

10  ferendum  in  veris  principium,  et  ahl  legatos  tantummodo 
mittendos,  alii  cum  omnibus  copiis  eundum  censebant, 
terrendosque  metu,  si  cunctarcntur. 

1  VH.  Cum  circa  hanc  fcre  consultationem  disccptatio 
omnis  verteretur,  Hannibal  nominatim  interrogatus  sen- 
tentiam  in   universi  belli  cogitatlonem  regem  atque  eos 

2  qui  aderant  tali  oratione  avertlt.  'si  ex  quo  traiecimus 
in  Graeciam,  adhibitus  essem  in  consilium,  cum  de  Euboea, 
de  Achaeis  deque  Boeotia  ageb.atur,  eandem  sententiam 
dlxissem  quam  hodie,   cum  de  Thessalis  agitur,   dicam. 

3  ante  omnia  Philippum  et  Maccdonas  belll  in  socletatem 

4  quacumque  ratlone  censeo  dcduccndos  esse.  nam  quod 
ad  Kuboeam  Boeotosque  et  Thessalos  adtinet,  cui  dubium 
est,  quln  —  ut  qulbus  nullae  suac  vlres  sint,  praesentlbus 
adulando  sempcr,  qucm  mctum  in  conslllo  habeant,  eodem 

5  ad  Impctrandam  veniam  utantur  — ,  simul  ac  liomanum 
exercltum  In  Graecla  viderint,   ad   consuetum  imperium 


LIBER  XXXVI ,  7.  [a.  C.  191]  225 

se  avertant  nec  iis  noxiae  futurum  sit,  quod,  cum  Roraani 
procul   abessent,   vim   tuani  praesentis   exercitusque  tui 
experiri  noluerint?  quanto  igitur  prius  potiusque  estPhi-  6 
lippum  nobis  coniungere  quam  hos?  cui,  si  semel  in  cau- 
sam  descenderit,   nihil  integri   futurum   sit,   quique   eas 
vires  adferat,   quae   non  accessio  tantum  ad  Romanum 
esse  belluni,   sed  per  se  ipsae  nuper  sustinere  potuerint 
Romanos.     hoc  ego  adiuncto  —  absit  verbo  invidia  —  7 
qui   dubitare   de   eventu  possim,    cum   quibus    adversus 
Philippum  valuerint  liomani,  his  nunc  fore  videam  ut  ipsi 
obpugnentur.     AetoH,  qui  Philippum,  quod  inter  omnes  8 
constat,  vicerunt,  cum  PhiIij)po  adversus  Romanos  pugna- 
bunt.     Amynander  atque  Athamanum  gens,  quorum  se-  'J 
cundum  Aetolos  plurima  fuit  opera  in  eo  bello,  nobiscum 
stabunt.     Philippus  tum  te  quieto  totam  molem  sustine-  lO 
bat    belli;    nunc   duo    maximi    reges   Asiae   Europaeque 
viribus  adversus  unum  populum,  ut  meam  utramque  for- 
tunam  taceam,  patrum  certe  aetate  ne  uni  quidemEpiro- 
tarum  regi  parem   —  qui  quid   tandem   erat    vobiscum 
comparatus?   —   geretis   bellum.      quae   igitur  res   mihi  ii 
fiduciam  praebet,  coniungi  nobis  Phiiippum  posse?   una 
communis  utilitas,    quae   societatis  maximum   vinculum 
est,  altera  auctores  vos  Aetoli.     vester  enim  legatus  hic  12 
Thoas  inter  cetera  quae  ad  exciendum  in  Graeciam  An- 
tiochum  dicere  est  solitus,  ante  omnia  hoc  semper  adfir- 
mavit,  fremere  Philippum  et  aegre  pati  sub  specie  pacis 
leges  servitutis  sibi  inpositas.     ille  quidem  ferae  bestiae  13 
vinctae  aut  clausae  et  refringere  claustra  cupienti  regis 
iram  verbis  aequabat.     cuius  si  talis  animus  est,  solva- 
mus  nos  eius  vincula  et  claustra  refringamus,  ut  erumpere 
diu  coercitam  iram  in  hostes  communes  possit.     quod  si  14 
nihil  eum  legatio  nostra  moverit,  at  nos,  quoniam  nobis 
eum   adiungere   non   possumus,   ne   hostibus  nostris  ille 
adiungi  possit  caveamus.     Seleucus  filius  tuus  Lysima-  15 
chiae   est;   qui   si  eo   exercitu,   quem  secum  habet,  per 
Thraciam  proxima  Macedoniae  coeperit  depopulari,  facile 
ab  auxilio  ferendo  Romanis  Philippum  ad  sua  potissimum 
tuenda  avertet.   de  Philippo  meam  sententiam  habes.   de  H3 
ratione  universi  belli   quid  sentirem,   iam   ab  initio  non 

Livi  vol.  lll.  15 


226  LIBER  XXXVI ,  7.  8.  [a.  u.  c.  5G3] 

io-norasti.  qiiod  si  tum  auditus  foi*em,  iion  in  Euboea 
Chalcidem  captam  ct  castcllum  Euripi  expugnatum  llo- 
mani,  scd  Etruriam  Ligurumquc  et  Galliae  Cisalj^inae  oram 
bcllo  ardcre  et,  qui  maximus  iis  tcrror  est,    Ilannibalem 

17  in  Italia  esse  audirent.  nunc  quoquc  acccrsas  ccnsco 
omnis  navalis  terrestrisque  copias;  scquantur  classcm 
onerariae  cum  commcatibus.  nam  hic  sicut  ad  belli  mu- 
nera  pauci  sumus,   sic  nimis  multi  |)ro  inopia  commea- 

18  tum.  cum  omnis  tuas  contraxcris  vircs,  divisam  classem 
partcm  Corcyrac  in  statione  habebis,  ne  transitus  Eoma- 

19  nis  libcr  ac  tutus  pateat,  partera  ad  litus  Italiae,  quod 
Sardiniam  Africamque  spectat,  traicies,  ipse  cum  onmi- 

20  bus  terrestribus  copiis  inBullinum  agrum  proccdes;  inde 
Graeciac  praesidebis,  et  specicm  Romanis  traiccturum  te 
praebens  et,  si  res  poposcerit,  traiecturus.  hacc  suadeo, 
qui  ut  non  omnis  peritissimus  sim  bclli,  cum  Romanis 
certe  bellarc  bonis  malisque  meis  didici.  in  quac  consi- 
lium  dcdi,  in  eadcm  nec  infidelem  nec  segnem  operam 
polliccor.  dii  adprobent  eam  scntentiam,  quae  tibi  optima 
visa  fuerit.' 

1  VI [I.  Haec  fermc  Hannibalis  oratio  fuit,  quam  lau- 
darunt  magis  in  praesentia  qui  aderant  quam  rebus  ipsis 
exsecuti  sunt:  nihll  enim  corum  factum  est,  nisi  quod 
ad  classem  copiasque  accersendas  cx  Asia  Polyxenidam 

2  misit.  Icixati  Larisam  ad  concilium  Thcssalorum  sunt 
missi  et  Aetohs  Amynandroque  dies  ad  conveniendum 
exercitui  Plieras  est  dictus.  eodem  et  rex  cum  suis  copiis 

3  confestim  venit.  ibi  dum  opperitur  Amynandrum  atque 
Actolos,  Philippum  Mcgalopolitanum  cum  duol)us  milibus 
hominum  ad  legenda  ossa  iNIacedonum  circa  Cynoscepha- 

4  las,  ubi  debellatum  erat  cum  Philippo,  misit,  sive  ab  ipso, 
quaerente  sibi  commcndationcm  ad  ^NIacedonum  gentem 
et  invidiam  regi,  quod  inscpultos  militcs  rcliquisset,  mo- 
nitus,  sive  ab  insita  regibus  vanitate  ad  consilium  specie 

5  amplum,  re  inane  animo  adiccto.  tumulus  est  in  unum 
ossibus,  quae  passim  strata  erant,  coacervatis  factus,  qui 
nullam  gratiam  ad  ^Macedonas ,  odium  ingens  ad  Philip- 

6  pum  movit.  itaque  qui  ad  id  tempus  fortunam  cssct  in 
consilio  habiturus,  is  extemplo  ad  ^M.  Baebium  proprac- 


LIBER  XXXVI,  8.  9.  [a.  C.  191]  227 

torem  misit,  Antiochum  in  Tliessaliam  inpetum  fecisse: 
si  videretur  ei,  moveret  ex  hibernis;  se  obviani  proces- 
surum,  ut  quid  agendum  esset  consuharent. 

VIIII.    Antlocho  ad  Pheras  iam  castra  habenti,  ubi  i 
coniunxerant  ei  se  AetoH  et  Amynander,  legati  ab  Larisa 
venerunt,  quaerentes,  quod  ob  factum  dictumve  Thessa-  2 
lorum  bello  Lacesseret  eos,  simul  orantes,  ut  remoto  exer- 
citu  per  legatos,  si  quid  ei  videretur,  secum  disceptaret. 
eodem  tempore  quingentos  armatos  duce  Hippolocho  Phe-  3 
ras  in  praesidium  miserunt;   hi  exclusi  aditu,  iam  omnia 
itinera  obsidentibus  regis,  Scotusam  se  receperunt.   lega-  4 
tis  Larisaeorum  i-ex  clementer  respondit,  nonbelH  faciendi, 
sed  tuendae  et  stabihendae  libertatis  Thessalorum  causa 
se  Thessaliam  intrasse.    similia  is  qui  cum  Pheraeis  ageret  5 
missus.   cui  nullo  dato  responso,  Pheraei  ipsi  legatum  ad 
regem  principem  civitatis  Pausaniam  miserunt;  qui  cum  (j 
haud  dissimiha  iis,  ut  in  causa  pari,  quae  pro  Chalciden- 
sibus  in  conloquio  ad  Euripi  fretum  dicta  erant,  quaedam 
etiam  ferocius  egisset,  rex  etiam  atque  etiam  dehberare  7 
eos  iussos,  ne  id  consihi  caperent,  cuius,  dum  in  futurum 
nimis  cauti  et  providi  essent,  extemplo  paeniteret,  dimi- 
sit.   haec  renuntiata  Pheras  legatio  cum  esset,  ne  paulum  8 
quidem  dubitarunt,   quin   pro  fide  erga  Romanos,    quid- 
quid  fors  belH  tuHsset,   paterentur.     itaque  et  hi  summa  o 
ope  parabant  se  ad  urbeni  defendendam,  et  rex  ab  omni 
parte  simul  obpugnare  moenia  est  adgressus  et  —  ut  qui  lo 
satis  intellegeret  —  neque  enim  dul)ium  erat  — ,  in  eventu 
eius  urbis  positum  esse,   quam  primam  adgressus  esset, 
aut  sperni   deinde   ab  universa  gente   Thessalorum   aut 
timeri  se  —  omnem  undique  terrorem  obsessis  iniecit.  pri-  1 1 
mum  inpetum  obpugnationis  satis  constanter  sustinuerunt; 
dein  cum  multi  propugnantes  caderent  aut  vulnerarentur, 
labare  animi  coeperunt.     revocati  deinde  castigationibus  12 
principum  ad  perseverandum  in  proposito,  relicto  exte- 
riore  cii-culo  muri,  deficientibus  iam  copiis  in  interiorem 
partem  urbis  concesserunt,    cui  brevior  orbis  munitionis 
circumiectus  erat.     postremo    victi   malis   cum    timerent, 
ne  vi  captis  nulla  apud  victorem  venia  esset,  dediderunt 
sese.     nihil  inde  moratus  rex  quattuor  milla  armatorum,  13 

15  • 


228  LIBER  XXXVI,  9.  10.  [a.u.  c.  5G3] 

(lum  recens  terror  esset,  Scotusam  misit.  nec  ihi  mora 
deditionis  est  facta,  cernentibus  Pheraeorum  recens  cx- 

it  empluni,  qui  quod  pertinaciter  primo  abnuerant  malo 
domiti   tandem   fecissent.      cum   ipsa  urbe  Ilippolochus 

15  Larisaeorumque  deditum  est  praesidium.  dimissi  ab  rege 
inviolati  omnes,  quod  eam  rem  magni  momenti  futuram 
rex  ad  conciliandos  Larisaeorum  animos  credebat. 

1  X.  Intra  decimum  diem  quam  Pheras  venerat  his 
perfectis   Cranonem   |irofectus   cum   toto   exercitu  primo 

2  adventu  cepit.  inde  Cieriam  et  Metropolim  et  iis  cir- 
cumiecta   castelhi  recepit,    omniaque    iam    regionis   eius 

3  praeter  Atracem  et  Gyrtonem  in  potestate  erant.  timc 
adgredi  Larisam  constituit,  ratus  vel  terrore  ceterarum 
expugnatarum  vel  beneficio  praesidii  dimissi  vel  exemplo 
tot  eivitatium  dedentium  sese  non  ultra  in  pertinacia  man- 

4  suros.  elephantis  agi  ante  signa  terroris  causa  iussis 
quadrato  agmine  ad  urbem  incessit,  ut  incerti  fluctuaren- 
tur  animi  magnae  partis  Larisaeorum  inter  metura  prae- 

5  sentem  hostium  et  verecundiam  absentium  sociorum.  per 
eosdem  dies  Amynander  cum  Athamanum  iuventute  oc- 
cupat  Pellinaeum,  et  Mcnippus  cum  tribus  milibus  pedi- 
tumAetolorum  et  ducentis  equitibus  inPerrhaebiam  pro- 
fectus  Malloeam  et  Cyretias  vi  ccpit  [et]  depopulatus  est 

6  agrum  Tripohtanum.  liis  raptim  peractis  Larisam  ad  regem 
redeunt;  consultanti,  quidnam  agendum  de  Larisa  esset, 

7  supervenerunt.  ibi  in  diversum  sententiae  tendebant  aliis 
vim  adhibendam  et  non  diflferendum  censentibus,  quin 
operibus  ac  machinis  simul  undique  moenia  adgrederen- 
tur  urbis  sitae  in  plano,  apertae  campestri  undique  aditu, 

8  aliis  nunc  vires  urbis  nequaquam  Pheris  conferendae  me- 
morantibus,  nunc  hiemem  et  tempus  anni  nulli  bellicae 
rei,  minime  obsidioni  atque  obpugnationi  urbium  aptura. 

9  incerto  regi  inter  spem  metumque  legati  a  Pharsalo,  qui 
ad  dedendam  urbem  suam  forte  venerant,  animos  auxe- 

10  runt.  M.  Baebius  interim  cuni  Phihppo  in  Dassaretis  con- 
gressus  Ap.  Claudium  ex  comrauni  consilio  ad  praesidium 
Larisae  misit,  qui  per  Macedoniam  magnis  itineribus  in 

11  iugum  montium,  quod  super  Gonnos  est,  pervenit.  oppi- 
dura  Gonni  viginti  railia  ab  Larisa  abest,  in  ipsis  faucibus 


LIBER  XXXVI,  10.  11.  [a.  C.  191]  229 

saltus,  quae  Tenipe  adpellantur,  situm.     ibi  castra  meta-  12 
tus  latius  quam  pro  copiis  (et)  plures  quam  quot  satis  in 
usum  erant  ignes  cum  accendisset,  speciem  quam  quae- 
sierat  hosti  fecit,   omnem  ibi  Romanum  exercitum  cum 
rege  Philippo  esse.     itaque   hiemem  instare   apud   suos  13 
causatus  rex,  unum  tantum  moratus  diem  ab  Larisa  re- 
cessit  et  Demetriadem  rediit;  Aetolique  et  Athamanes  in 
suos  receperunt  se  fines.     Appius  etsi,   cuius  rei  causa  u 
missus  erat,   sohitam  cernebat  obsidionem,   tamen  Lari- 
sam  ad   confirmandos  in  rehquum  sociorum   animos  de- 
scendit;   duplexque  laetitia  erat,  quod  et  hostes  excesse-  15 
rant  finibus  et   intra  moenia  praesidium  Romanum  cer- 
nebant. 

XI.    Rex  Chalcidem  a  Demetriade  profectus,  amore  1 
captus  virginis  Chalcidensis  Cleoptolemi  filiae,   cum  pa- 
treni  primo  adlegando,    deinde  coram  ipse  rogando  fati- 
jiasset,  invitum  se  orravioris  fortunae  condicioni  inlifran-  2 
tem,  tandem  impetrata  re  tamquam  in  media  pace  nuptias 
celebrat,   et  rehcum  hiemis,   obhtus  quantas  simul  duas 
res  suscepisset,   bellum  Romanum  et  Graeciam  liberan- 
dam,  omissa  omnium  i-erum  cura  in  conviviis  et  vinum 
sequentibus  vohiptatibus  ac  deinde  ex  fatigatione  magis 
quam  satietate  earum  in  somno  traduxit.     eadem  omnis  3 
praefectos  regios,  qui  ubique,  ad  Boeotiam  maxime,  prae- 
positi  hibernis  erant,  cepit  hixuria,  in  eandem  et  mihtes 
efFusi  sunt,   nec  quisquam  eorum  aut  arma  induxit,   aut 
stationem  aut  vigilias  servavit  aut  quicquam  quod  miH-  4 
taris  operis  aut  muneris  esset  fecit.   itaque  principio  veris,  5 
cum  per  Phocidem  Chaeroneam,    quo  convenire  omnem 
undique  exercitum  iusserat,  venisset,  facile  animadvertit, 
nihilo  severiore  disciplina  milites  quam  ducem  hibernasse. 
Alexandrum   inde   Acaimana  et  Menippum  JMacedonem  6 
Stratum  AetoHae  copias  ducere  iussit.   ipse  Delphis  sacri- 
ficio  Apollini  facto  Naupactum  processit.     consilio  princi-  7 
pum  AetoHae  habito  via,  quae  praeter  Cal ydonem  et  Lysi- 
machiam  fert  ad  Stratum,  suis,  qui  per  MaHacum  sinum 
veniebant,  obcurrit.   ibi  Mnasilochus  princeps  Acarnanum,  8 
muhls  emptus  donis,  non  ipse  sohim  g-entem  regl  concl- 
Uabat,   sed  Clytum   etiam  praetorem,   penes   quem  tum 


230  LIBER  XXXVI.  11.  V2.  [a.  u.  c.  5G3] 

9  suinniu  potcstas  crat,  in  su.am  sentcntlam  adduxerat.  is 
cum  Leucadios,  quod  Acarnaniac  caput  est,  non  facile 
ad  defectionem  posse  cerneret  inj)elli  propter  mctum  Ro- 
manae  classis,  quae  cura  Atilio  quaeve   circa  Cephalle- 

10  niam  erat,  arte  eos  est  adgressus.  nam  cum  in  concilio 
dixisset,  tuenda  mediterranea  Acarnaniae  esse  et  omni- 
bus  qui  arma  ferrent  exeundum  ad  Medionem  et  Thyrium, 

11  ne  ab  Antiocho  aut  Aetolis  occuparentur,  fuere  qui  dice- 
rent,  nihil  adtinere  omnis  tumuhuose  concitari,  satis  esse 
quingentorum  hominum  praesidium.  eam  iuventutcm 
nactus,  trecentis  Medione,  ducentis  Thyrii  in  praesidio 
positis,  id  agebat,  ut  pro  obsidibus  futux-i  venirent  in  po- 
testatem  regis. 

1  XIL  Per  eosdem  dies  legati  regis  Medionem  vene- 
runt.     quibus  auditis  cum  in  contione  quidnam  respon- 

2  dcndum  regi  esset  consuharetur  et  ahi  manendum  in 
Romana  societate,  alii  non  aspernandam  amicitiam  regis 

3  censerent,  media  visa  est  Cl^^ti  sententia  eoque  accepta 
est,  ut  ad  regem  mitterent  legatos  peterentque  ab  eo, 
ut  Medionios  super  tanta  re  consultare  in  concilio  Acar- 

4  nanum  pateretui\  in  eam  lcgationem  Mnasilochus  et  qui 
eius  factionis  erant  de  industria  coniecti,  cLim  missis  qui 
regcm  admovere  copias  iuberent,    ipsi  terebant  tempus. 

5  itaque  vixdum  iis  egressis  legatis  Antiochus  in  finibus 
et  mox  ad  portas  erat;  et  trepidantibus  qui  expertes  pro- 
ditionis  fuerant  tumuhuosequc  iuventutem  ad  arma  vo- 
cantibus,  ab  Clyto  et  Mnasilocho  in  urbem  est  inductus; 

6  et  aliis  sua  voluntate  adfluentibus  metu  coacti  etiam  qui 
dissentiebant  ad  regem  convcnerunt.  quos  placida  ora- 
tione  territos  cum  permulsisset,   ad  spem   vulgatae  cle- 

7  mcntiae  aliquot  poj)uH  Acarnaniac  defecerunt.  Thyrium 
a  Medione  j:)rofectus  est  Mnasilocho  codem  et  legatis  jirae- 
missis.     ceterum   detecta  Medione   fraus   cautiores,   non 

8  timidiores  Thyrienses  fecit;  dato  enim  haut  j)erj)lexo  re- 
sponso,  nullam  se  novam  societatem  nisi  cx  auctoritate 
imj>eratorum  Romauorum  accej^turos,   j:)0rtisque  clausis, 

9  armatos  in  muris  disjiosucrunt.  et  jieroj)ortune  ad  con- 
firmandos  Acarnanum  animos  Cn.  Octavius  missus  a  Quin- 
ctio,   cum  j)raesidium  et  [laiicas  naves  ab  A.  Postumio, 


LIBER  XXXVI,  12—14.  [a.  C.  191]  231 

qui  ab  Atilio  legato  Cephalleniae  praepositus  fuerat,  ac- 
cepisset,  Leucadem  venit,  implevitque  spei  socios,  M'.  lo 
Acilium  consulem  iara  cum  legionibus  mai'e  traiecisse  et 
in  Thessalia  castra  Romana  esse.  hunc  rumorem  quia  n 
similem  veri  tempus  anni  maturum  iam  acl  navigandum 
faciebat,  rex,  praesidio  Medione  inposito  et  in  quibusdam 
ahis  Acarnaniae  oppidis,  Th;yTio  abscessit  et  per  AetoHae 
ac  Phocidis  urbis  Chalcidem  redit. 

XIII.   Sub  idem  tempus  M.  Baebius  et  Phihppus  rex  i 
iam  ante  per  hiemem  in  Dassaretis  congressi,  cum  Ap. 
Claudium,  ut  obsidione  Larisam  eximeret,  in  Thessaharo 
misissent,  quia  id  tempus  rebus  gerendis  inmaturum  erat,  2 
in  hiberna  regressi,   principio  veris  coniunctis  copiis   in 
Thessaham  descendcrunt.     in  Acarnania  tum  Antiochus  3 
erat.    advenientes  Phihppus  Malloeam  Perrhaebiae,  Bae- 
bius  Phacium  est  adgressus;    quo   primo   prope   inpetu 
capto  Phaestum  eadem  celeritate  capit.   inde  Atracem  cum  4 
se  recepisset,    C_)Tetias  hinc  et  Eritium  occupat,   praesi- 
diisque  per  recepta  oppida  dispositis  Phihppo  rursus  ob- 
sidenti  Malloeam  se  coniungit.   sub  adventu  Romani  exer-  5 
citus,  seu  ad  metum  virium  seu  ad  spem  veniae,  cum  de- 
didissent  sesc,  ad  ea  recipienda  oppida  quae  Athamanes 
occupaverant  uno  agmine  ierunt.    erant  autem  haec:  Ae-  G 
ginium,   Ericinium,  Gomphi,  Silana,  Tricca,  Meliboea, 
Phaloria.   indePellinaeum,  ubi  PhiUppus  jNIegalopolitanus  7 
cum  quingentis  peditibus  et  equitibus  quadraginta  in  prae- 
sidio  erat,  circumsidunt  et,  priusquam  obpugnarent,  mit- 
tunt  ad  Philippum  qui  monerent,  ne  vim  ultimam  experiri 
vellet.    quibus  ille  satis  ferociter  respondit,  vel  Romanis  8 
vel  Thessalis  se  crediturum  fuisse,  in  Philippi  sc  potesta- 
tem  commissurum  non  esse.  postquam  adparuit  vi  agen-  9 
dum,  quia  videbatur  et  Limnaeum  eodem  tempore  obpu- 
gnari  posse,   regem  ad  Limnaeum  ire  placuit,   Baebius 
restitit  ad  Pellinaeum  obpugnandum. 

XIIII.   Per  eos  forte  dies  M'.  xVcilius  consul  cum  de-  i 
cem  mihbus  peditura,  duobus  railibus  equitura,  quindecira 
elephantis  raari  traiecto  pedestris  copias  Larisara  ducere 
tribunos  railitura  iussit,  ipse  cura  equitatu  Limnaeura  ad 
Philippum  venit.  adventu  consuhs  deditio  sine  cunctatione  2 


232  LIBER  XXXVI,  14.  [a.  u.  c.  563] 

est  fiicta  traditumque  pracsidium  regium  et  cum  iis  Atha- 

3  manes.  ab  Limnaeo  Pellinacum  consul  proflciscitur.  ibi 
primi  Atliamanes  tradiderunt  sese,   deinde  et  Pliilippus 

4  Megalopolitanus;  cui  decedenti  pracsidio  cum  obvius  forte 
fuissetPhilippus  rex,  ad  ludibrium  regem  eum  consahitari 
iussit,   ipse    congressus  fratrem  haut  sane  decoro  niaie- 

5  stati  suae  ioco  adpellavit.  deductus  inde  ad  consulem 
custodiri  iussus  et  haud  ita  multo  post  in  vinculis  Komam 
missus.  cetera  muhitudo  Athamanum  aut  mihtum  Antiochi 
regis,  quae  in  praesidis  deditorum  per  eos  dies  oppidorum 
fuerat,  Phihppo  tradita  regi  est;  fuere  autcm  ad  quattuor 

6  miha  hominum.  consul  Larisam  est  profectus,  ibi  de 
summa  belh  consukaturus.  in  itinere  ab  Cieria  et  Metropoh 

7  legati  tradentes  urbes  suas  obcurrerunt.  Phihppus  Atlia- 
manum  praecipue  captivis  indulgenter  habitis,  ut  per  eos 
conciharet  gentem,   nactus  spem  x\thamaniae  potiundae, 

8  exercitum  eo  duxit,  praemissis  in  civitates  captivis.  et  illi 
magnam  auctoritatem  apud  populares  habuerunt  clemen- 

9  tiam  erga  se  regis  munificentiamque  commemorantes;  et 
Amynander,  cuius  praesentis  maiestas  ahquos  in  fide  con- 
tinuisset,  veritus,  ne  traderetur  Phihppo  iam  pridem  hosti 
etRomanis  merito  tunc  propter  defectionem  infensis,  cum 
coniuge  ac  hberis  regno  excessit  Ambraciamque  se  con- 
tuht.     ita  Athamania  omnis  in  ius  dicionemque  Phihppi 

10  concessit.  consul  ad  reficienda  maxime  iumenta,  quae  et 
navigatione  et  postea  itineribus  fatigata  erant,  paucos  La- 
risae  moratus  dies,  vehit  renovato  modica  quiete  exercitu 

11  Cranonem  est  progressus.  venienti  Pharsalus  et  Scotusa 
et  Pherae  quaeque  in  eis  jiraesidia  Antiochi  erant  de- 
duntur.  ex  iis  interrogatis,  qui  manere  secum  vellent, 
mille  volentis  Phihppo  tradit,  ceteros  inermes  Demetria- 

12  dem  remittit.  Proernam  inde  rccepit,  et  quae  circa  eam 
casteha  erant.  ducere  tum  porro  in  sinum  Mahacum  coepit. 
adpropinquanti  faucibus ,  super  quas  siti  Thaumaci  sunt, 
deserta  urbe  iuventus  omnis  armata  silvas  et  itinera  in- 
sedit  et  in  agmen  Romanum  ex  superioribus  locis  incur- 

13  savit.  consul  primo  mittere  qui  cx  propinquo  conloquentes 
deterrerent  eos  a  tah  furore;  postquam  persevcrare  in 
incepto   vidit,    tribuno   cum   duorum   signorum    mihtibus 


LIBER  XXXVI,  14.  15.  [a.  C.  191]  233 

clrcummisso  interclusit  ad  ui-bem  iter  armatis  vacuamque 
eam  cepit.      tum  clamore  ab  tergo  captae  urbis  audito,  14 
refugientium  undique  ex  silvis  insidiatorum  caedes  facta 
est.      ab    Thaumacis    altero   die    consul    ad   Spercheum  15 
amnem  pervenit,  inde  Hypataeorum  agros  vastavit. 

XV.    Cum  haec  agebantur,  Chalcide  erat  Antiochus,  1 
iam  tum  ccrnens,  nihil  se  ex  Graecia  praeter  amoena  Chal- 
cide  hiberna  et  infames  nuptias  petisse.    tunc  Aetolorum 
vana  promissa  incusare  et  Thoantem,  Hannibalem  vero  2 
non  ut  prudentem  tantum  virum,  sed  prope  vatem  omnium 
quae  tum  evenirent,  admirari.     ne  tamen  temere  coepta 
segnitia  insuper  everteret,   nuntios  in  Aetoliam  misit,  ut 
omni  contracta  inventute  convenirent  Lamiam,  et  ipse  eo  3 
decem  miha  fere  peditum  ex  his  qui  postea  venerant  cx 
Asia  expleta  et  equites  quingentos  duxit.     quo  cum  ali-  1 
quanto  pauciores  quam  umquara  antea  convenissent,  et 
principes  tantummodo  cum  paucis  clientibus  essent,  atque 
ii  dicerent,  omnia  sedulo  ab  se  facta,  ut  quam  plurimos  ex 
civitatibus  suis  evocarent,  nec  auctoritate  nec  gratia  nec  5 
imperio  adversus  detractantes  mihtiam  valuisse,  destitutus 
undique  et  ab  suis,  qui  morabantur  in  Asia,  et  ab  sociis, 
qui  ea  in  quorum  spem  vocaverant  non  praestabant,  intra 
sahum   Thermopylarum   sese   recepit.      id   iugum,    sicut  6 
Apennini  dorso  ItaHa  dividitur,  ita  mediam  Graeciam  diri- 
mit.    ante  sahum  Thermopylarum  in  septentrionem  versa  7 
Epiros  etPerrhaebia  etMagnesia  etThessaha  est  etPhthio- 
tae  Achaei  et  sinus  MaUacus;   intra  fauces  ad  meridiera  8 
vergunt  AetoHae  pars  maior  et  Acarnania  et  cum  Locride 
Phocis  et  Boeotia  adiunctaque   insula  Euboea  et  excur- 
rente  in  ahum  velut  promunturio  Attica  terra,  sita  ab  tergo 
et  Peloponnesus.   hoc  iugum  ab  Leucate  et  mari  ad  occi-  9 
dentem  verso  per  Aetoliam  ad  alterum  mare  orienti  obie- 
ctum  tendens  ea  aspreta  rupesque  interiectas  habet,   ut 
non  modo  exercitus,  sed  ne  expediti  quidem  facile  ullas 
ad  transitum  calles  inveniant.   extremos  ad  orientem  mon-  lO 
tis  Oetani  vocant,  quorum  quod  ahissimum  est,  Callidro- 
mon  adpellatur,  in  cuius  valle  ad  MaHacum  sinum  ver- 
gente  iter  est  non  latius  quam  sexaginta  passus.      haec  11 
una  miHtaris  via  est,  qua  traduci  exercitus,  si  non  prohi- 


234  LIBER  XXXVI,  15—17.  [a.  u.  c.  563] 

12  beantur,  posslnt.  ideo  Pylae,  ct  ab  aliis,  quia  calidae 
aquae  in  ipsis  faucibus  sunt,  Thermopylac  locus  adpcl- 
latur,  nobilis  Laccdacmoniorum  advcrsus  Pcrsas  mortc 
magls  mcmorabili  quam  pugna, 
i  XVI.  Ilautquaquara  ])ari  tum  animo  Antiochus  intra 
portas  loci  cius  castris  positis  munitionil)us  insuper  sal- 

2  tum  inpedicbat;  ct  cum  duplici  vallo  fossaque  et  muro 
etiam,  qua  res  postulabat,  ex  multa  copia  passim  iacen- 

3  tium  lapidum  permunisset  omnia,  satis  fidens,  numquam 
ea  vim  Komanum  exercitum  facturum,  Aetolos  ex  quat- 
tuor  milibus  —  tot  enim  convenerant  —  partim  ad  Ilera- 
cleam  praesidio  obtinendam,  quae  ante  ipsas  fauces  posita 

4  cst,  partim  Ilvpatam  mittit,  et  Heracleam  haud  dubius 
consulem  obpugnaturum,  et  iam  multis  nuntiantibus  circa 

5  Hypatam  omnia  evastari.  consul  depopulatus  Ilypaten- 
sem  primo,  deinde  Ileracleensem  agrum,  inutili  utrobique 
auxilio  Aetolorum,  in  ipsis  faucibus  prope  fontes  calida- 
rum  aquarum  adversus  regem  castra  posuit.     Aetolorum 

6  utraeque  manus  Ilcracleam  sese  incluserunt.  Antiochum, 
cui,  priusquam  hostem  cerneret,  satis  omnia  permunita 
et  praesidiis  obsaepta  videbantur,  timor  incessit,  ne  quas 
per  inminentia  iuga  calles  inveniret  ad  transitum  Roma- 

7  nus:  nam  et  Lacedacmonios  quondam  ita  a  Persis  cii'cui- 
tos  fama  ei'at,   et  nuper  Philippum  ab  iisdem  Romanis. 

8  itaque  nuntium  Heracleam  ad  Aetolos  mittit,  ut  hanc  sal- 
tem  sibi  operam  eo  bello  pracstarent,  ut  vertices  circa 
montium  occuparcnt  obsiderentque,  ne  qua  transire  Ro- 

9  mani  possent.  hoc  nuntio  audito  disseusio  inter  Aetolos 
orta  est.  pars  imperio  parendum  regis  atque  eundum  cen- 
sebant,  pars  subsistcndura  Ileracleae  ad  utramque  fortu- 

10  nam,  ut  sive  victus  ab  consule  rex  esset,  in  expcdito 
haberent  integras  copias  ad  opcm  propinquis  ferendam 
civitatibus  suis,  sive  vinceret,  ut  dissipatos  in  fugam  Ro- 

U  manos  perscquerentur.  utraque  pars  non  mansit  modo 
in  sententia  sua,  sed  etiam  exsccuta  est  consilium.  duo 
milia  Ilcracleac  substiterunt,  duo  trifariam  divisa  CalH- 
dromum  et  Rhoduntiam  et  Tichiunta —  haec  nomina  ca- 
cuniinibus  sunt  —  occupavere. 
1         XVII.    Consul  postquam   insessa   su[»eriora    loca  ab 


LIBER  XXXVI,  17.  [a.  C.  191]  235 

AetoHs  vidit,  M.  Porcium  Catonem  et  L.  Vnlerium  Flac- 
cum  consularis  legatos  cum  binis  milibus  delectorum  pe- 
ditum  ad  castella  Aetolorum,  Flaccum  in  Rhoduntiam  et 
Tichiunta,  Catonem  in  Callidromum  mittit.  ipse  priusquam  2 
ad  hostem  copias  admoveret,  vocatos  in  contioncm  miH- 
tes  paucis  est  adlocutus.     'plerosque   omnium  ordinum, 
milites,  inter  vos  esse  video,  qui  in  hac  eadem  provincia 
T.  Quincti  ductu  auspicioque  militavex-itis.     Macedonico  3 
bello  inexuperabilior  saltus  ad  amnem  Aoum  fuit  quam 
hic:   quippe   portae   sunt   hae   et   unus   inter   duo   maria  i 
clausis  omnibus  velut  naturalis  transitus  est,   munitiones 
et  locis  opportunioribus  tunc  fuerunt  et  validiores  inpo- 
sitae;   exercitus  hostium  ille  et  numero  maif)r  et  militum 
genere  aliquanto  melior:   quippe   illic  Macedones  Thra-  5 
cesque  et  Illyri   erant,   ferocissimae   omnes   gentes,   hic 
S\Ti  et  Asiatici  Graeci  sunt,  vilissima  genera  hominum  et 
servituti  nata;   rox   ille   l:)ellicosissimus,    exercitatus  iam  c 
inde  ab  iuventa  finitimis  Thracum  atque  Illyriorum  et  cirea 
omnium  adcolarum  bellis,  hic,  ut  aliam  omnem  vitam  omit-  7 
tam,  is  est  qui,  cum  ad  inferendum  populo  Romano  bellum 
ex  Asia  in  Europam  transisset,   nihil  memorabilius  toto 
temjiore   hibernorum   gesserit   quam  quod   amoris   causa 
ex  domo  privata  et  obscuri  etiam  inter  popularis  generis 
uxorem  duxit  et  novus  maritus,  velut  saginatus  nuptiali-  8 
bus  cenis,  ad  pugnam  processit.     summa  virium  speique 
eius  in  Aetolis  fuit,  gente  vanissima  et  ingratissima,  ut  vos 
prius  experti  estis,  nunc  Antiochus  experitur.     nam  nec  9 
frequentes   convenerunt   nec   contineri   in   castris   potue- 
runt,  et  in  seditione  ipsi  inter  sese  sunt,  et  cum  Hypatam 
tuendam   Heracleamque   depoposcissent,   neutrum   tutati 
refugerunt  in  iuga  montlum,  pars  Heracleae  incluserunt 
sese.      rex  ipse   confessus    nusquam   aequo   carapo  non  10 
modo  congredi  se  ad  pugnam  audere,  sed  ne  castra  qui- 
dem  in  aperto  ponere,   relicta  omni  ante  se  regione  ea, 
quam  se  nobis  acPhilippo  ademisse  gloriabatur,  condidit 
se  intra  rupes,  ne  ante  fauces  quidem  saltus,  ut  quondam  1 1 
Lacedaemonios  fama  est,  sed  intra  penitus  retractis  ca- 
stris;   quod  quantum  interest  ad   timorem  ostendendum, 
an  muris  alicuius  urbis  obsidendum  sese  incluserit?  sed  12 


236  LIBER  XXXVI,  17.  18.  [a.  ii.  c.  563] 

nequc  Antlochum  tuebuntur  angustiae  nec  Aetolos  ver- 
tices  illi  quos  ceperunt.  satis  undique  provisuni  atque 
praccautum  est,  ne  quid  adversus  vos  in  pugna  praeter 

13  laostis  esset.  illud  proponere  animo  vestro  debetis,  non 
vos  pro  Graeciae  libertate  tantum  dimicare,  quamquam  is 
quoque  egregius  titulus  esset,  Hberatam  a  l*liilipj)0  ante 
nunc  ab  Aetolis  et  ab  Antiocho  liberare,  neque  ea  tantum 
in  praemium  vestrum  cessura,  quae  nunc  in  regis  castris 

14  sunt,  sed  illum  quoque  omnem  adparatum  qui  in  dies  ab 
Epheso  exspectatur  praedae  futurum,  Asiam  deinde  Sy- 
riamque  et  omnia  usque  ad  ortus  solis   ditissima  regna 

15  imperio  Romano  aperturos.  quid  deinde  aberit,  quin  ab 
Gadibus  ad  mare  rnbrum  Oceano  finis  terminemus,  qui 
orbem  terrarum  amplexu  finit,  et  omne  humanum  genus 

16  secundum  deos  nomen  liomanum  veneretur?  in  haec 
tanta  praemia  dignog  parate  animos,  ut  crastino  die  benc 
iuvantibus  diis  acie  decernamus.' 

1  XVIIE.  Ab  hac  contione  dimissi  militcs,  priusquam 
corpora  curarent,  arma,  tela  parant.  luce  prima  signo 
pugnae  proposifo  instruit  aciem  consul,   arta  fronte,   ad 

2  naturam  et  angustias  loci.  rex  postquam  signa  hostium 
conspexit,  et  ipse  copias  educit.  levis  armaturae  partem 
ante  vallum  in  primo  locavit,  tum  Macedonum  robur,  quos 
sarisophorus  adpcllabant,   velut  firniamentum  circa  ipsas 

3  munitiones  constituit.  his  ab  sinistro  cornu  iaculatorum 
sagittai*iorumque  et  funditorum  manum  sub  ipsis  radici- 
bus  montis  posuit,  ut  ex  altiore  Joco  nuda  latera  hostium 

4  incesserent.  ab  dextro  Macedonibus  ad  ipsum  munimen- 
torum  finem,  qua  loca  usque  ad  mare  invia  palustri  hmo 
et  voraginibus  claudunt,  elephantos  cum  adsueto  praesi- 
dio  posuit,  post  eos  equites,  tum  modico  intervallo  relicto 

5  ceteras  copias  in  secunda  aeie.  Macedones  pro  vallo  lo- 
cati  primo  facile  sustinebant  Romanos,  temptantis  ab  omni 
parte  aditus,  multum  adiuvantibus  qui  ex  loco  superiore 
fundis,  velut  nimbum,  glandis  et  sagittas  simul  ac  iacula 

6  ingerebant.  deinde  ut  maior  nec  iam  toleranda  vis  ho- 
stium  inferebat  se,  pulsi  loco  intra  munimenta  subductis 
ordinibus  concesserunt;  inde  ex  vallo  prope  alterum  val- 

7  lum  hastis  prae  se  obiectis  fecerunt.     et  ita  modica  alti- 


LIBER  XXXVI,  18.  19.  [a.  C.  191]  237 

tudo  valli  erat,  ut  et  locuin  superiorem  ad  pugnandum 
suis  praebei'et  et  propter  longitudinem  hastarum  sub- 
iectum  haberet  hostem.  muhi  temere  subeuntes  vallum  S 
transfixi  sunt;  et  aut  incepto  irrito  recessissent  aut  phires 
cecidissent,  ni  M.  Porcius  ab  iugo  Calhdromi,  deiectis 
inde  Aetohs  et  magna  ex  parte  caesis  —  incautos  enim 
et  plerosque  sopitos  obpresserat  — ,  super  inminentem 
castris  colleni  adparuisset. 

XVIIII.     FLacco  non  eadem  fortuna  ad  Tichiunta  et  i 
Khoduntiam,    nequiquam   subire   ad   ea   casteha  conato, 
fuerat.      Macedones    quique    ahi    in    castris    regis    erant  2 
prinio,   dum  procul  nihil  ahud  quam  turba  et  agmen  ad- 
parebat,   Aetolos  credere  visa  procul  pugna  subsidio  ve- 
nire;  ceterum  ut  primum  signaque  et  arma  ex  propinquo  3 
cognita  errorem  aperuerunt,   tantus  repente  pavor  omnis 
cepit,  ut  abiectis  armis  fugerent.     et  munimenta  sequen-  4 
tis   inpedierunt  et  angustiae   valHs,   per  quam   sequendi 
erant,  et  maxime  omnium  quod  elephanti  novissimi  agmi- 
nis  erant,  quos  pedes  aegre  praeterire,  eques  nullo  pote- 
rat  modo,   timentibus  equis  tumuhumque  inter  se  maio-  5 
rem  quam  in  proelio  edentibus;    ahquantum  temporis  et 
direptio  castrorum  optinuit.   Scarpheam  tamen  eo  die  con- 
secuti  sunt  hostem.     muhis  in  ipso  itinere  caesis  captis-  6 
que,   non   equis   virisque   tantum,    sed  etiam   elephantis, 
quos  capere  non  potuerant,  interfectis,  in  castra  reverte- 
runt,   quae  temptata  eo  die  inter  ipsum  pugnae  temj)us  7 
ab  Aetohs,  Heracleam  obtinentibus  praesidio,   sine  ullo 
haud    parum    audacis    incepti    effectu    fuerant.      consul  8 
noctis    insequentis  tertia    vigiha   praemisso    equitatu    ad 
persequendum  hostem,  signa  legionum  luce  prima  movit. 
ahquantum  viae  praeceperat  rex,   ut  qui  non  ante  quam  9 
Elatiae  ab  eftuso  constiterit  cursu;    ubi  primum  rehquis 
pugnaeque  et  fugae  conlectis,   cum  perexigua  manu  se- 
miermium  militum  Chalcidem  se  recepit.    Romanus  equi-  lO 
tatus   ipsum   quidem   regem  Elatiae   adsecutus   non   est, 
magnam  partem  agminis  aut  lassitudine  subsistentes  aut 
ei-rore,   ut  qui  sine  ducibus  per  ignota  itinera  fugerent, 
dissipatos  obpresserunt.    nec  praeter  quingentos,  qui  circa  li 
regem  fuerunt,  ex  toto  exercitu  quisquam  efFugit,   etiam 


238  LIBER  XXXV],  19-21.  [a.n.  c.563] 

ex  decem  milibus   militum,   quos  Polybio  auctore  traie- 
cisse  secum  regem  in  Graeciam  scripsimus,   exiguus  nu- 

12  merus;  quid  si  Antiati  Valerio  credamus,  sexaginta  milia 
militum  fuisse  in  regio  exercitu  scribenti,  quadraginta 
inde  milia  cecidisse,  supra  quinque  milia  eapta  cum  signis 

13  militaribus  duceutis  triginta?  Komanorum  centum  quin- 
quaginta  in  ipso  certamine  pugnae,  ab  incursu  Aetolorura 
se  tuentes  non  plus  quinqiiaginta  interfecti  sunt. 

1  XX.  Consule  per  Phocidem  et  Boeotiam  exercitum 
ducente  consciae  defectionis  civitates  cum  velaraentis  ante 

2  portas  stabant  metu,  ne  hostiliter  diriperentur.  ceterum 
per  onmes  (dies)  haud  secus  quam  pacato  agro  sine  vio- 
hitione  uUius  rei  agmen  processit,   donec  in  agrum  Co- 

3  ronaeum  ventum  est.  ibi  statua  regis  Antiochi  posita  in 
templo  Minervae  Itoniae  irara  accendit,  permissumque  mi- 
hti  est,  ut  circumiectum  templo  agrum  popularetur.  dein 
cogitatio  animum  subit,  cum  communi  decreto  Boeotorum 
posita  esset  statua,   indignum  esse  in  unura  Coronensem 

4  agrum  saevire.  revocato  extemplo  miUte  finis  populandi 
factus,  castigati  tantum  verbis  Boeoti  ob  ingi-atum  in  tan- 
tis  tanique  recentibus  beneficiis  animum  erga  liomanos. 

5  Inter  ipsum  pugnae  tempus  decem  naves  regiae  cum 
praefecto  Isidoro  ad  Thronium  in  sinu  Maliaco  stabant. 
eo  gravis  vulneribus  Alexander  Acai-nan,  nuntius  adver- 
sae  pugnae,  cum  perfugisset,  trepidae  inde  recenti  ter- 
rore    naves   Cenaeum  Euboeae  petierunt.      ibi  mortuus 

G  sepuhusque  Alexander.  tres,  quae  ex  Asia  profectae 
eundem  portum  tenuerunt,  naves  audita  exercitus  cLade 
Ephesum  redierunt.     Isidorus  ab  Cenaeo  Demetriadem, 

7  si  forte  eo  deferret  fuga  regem,  traiecit.  per  eosdem 
dies  A.  Atilius  praefectus  Komanae  classis  magnos  regios 
commeatus,  iam  fretum,  quod  ad  Andrum  insulam  est, 
praetervectos,    excepit;    ahas  mersit,   ahas   cepit  naves. 

8  quae  novissimi  agminis  erant,  cursum  in  Asiam  verterunt. 
Atihus  Piraeeum,  unde  profectus  erat,  cum  agmine  capti- 
varum  navium  revectus  magnam  vim  frumenti  et  Athenien- 
sibus  et  ahis  eiusdem  regionis  sociis  divisit. 

1  XXI,  x\ntiochus  sub  adventnm  consuhs  a  Chalcide 
profectus  Tenuni  primo  tenuit,  inde  Ephesum  transmisit. 


LIBER  XXXVl,  21.  22.  [a.  C.  191J  239 

consuli  Chalcidem  venieiiti  port.ae  patuerunt,  cum  adpro-  2 
pinquante  eo  Ai-istoteles  praefectus  regis  urbe  excessisset. 
et  ceterae  urbes  in  Euboea  sine  certamine  traditae;   post  3 
paucosque  dies  omnibus  perpacatis  sine  ullius  noxa  urbis 
exercitus   Thermopylas  reductus,    multo    modestia    post 
victoriam  quam  ipsa  victoria  laudaljilior.    inde  consul  ^I.  4 
Catonem,   per  quem  quae  gesta  essent  senatus  popuhis- 
que  Komanus  haud  dubio  auctore  sciret,   Romam  misit. 
is  a  Creusa  —  Thespiensium  emporium   est,    in  intimo  5 
sinu   Corinthiaco   retractum  —  Patras   Achaiae   petit,   a 
Patris  Corcyram  usque  Aetoliae  atque  Acarnaniae  litora 
legit,  atque  ita  ad  Ilydruntum  ItaHae  traicit.     quinto  die  6 
inde  pedestri  itinere  Komam  ingenti  cursu  pervenit.    ante 
lucem  ingressus  urbem  a  porta  ad  praetorem  M.  lunium 
iter  intendit.     is  prima  luce  in  senatum  vocavit.     quo  L.  7 
Cornehus  Scipio,  aliquot  diebus  ante  a  consule  dimissus, 
cum  adveniens  audisset  praegressum  Catonem  in  senatu 
esse,   supervenit  exponenti  quae  gesta  essent.     duo  inde  8 
legati  iussu  senatus  in  contionem  sunt  producti  atque  ibi 
eadem  quae  in  senatu  de  rebus  in  Aetolia  gestis  exposue- 
runt.     suppUcatio  iu  triduum   decreta  est   et  ut  quadra-  9 
ginta  hostiis  maioribus  praetor,    quibus  diis  ei  videretur, 
sacrificaret.    per  eosdem  dies  et  M.  Fulvius  Xobilior,  qui  10 
biennio  ante  praetor  in  Hispaniam  erat  profeetus,   ovans 
urbem  est  ingressus;    argenti  bigati  prae  se  tuht  centum  ii 
triginta  miha  et  extra  numeratum  duodecim  miha  pondo 
argenti,  auri  pondo  centum  viginti  septem. 

XXII.      Acihus   consul   ab   ThermopyHs   lleracleam  i 
ad  Aetolos  praemisit,   ut  tunc  saheni  experti  regiam  va- 
nitatem  resipiscerent   traditaque  Heraclea  cogitarent  de 
petenda  ab  senatu  seu  furoris  sui  seu  erroris  venia:    et  2 
ceteras  Graeciae   civitates   defecisse   eo   bello   ab  optime 
meritis  Komanis;   sed  quia  post  fugam  regis,  cuius  fidu- 
cia  officio  decessissent,   non  addidissent  pertinaciam  cul- 
pae,  in  fidem  receptas  esse.    Aetolos  quoque,  quamquam  s 
non  secuti  sint  regem,    sed  accersierint,   et  duces  belli, 
non  socii  fuerint,  si  paenitere  possint,  posse  et  incolumis 
esse.    ad  ea,  cum  pacati  nihil  responderetur  adpareretque  4 
armis  rem  gerendam  et  rege  superato  bellum  Aetolicum 


240  LIBER  XXXVI ,  22.  23.  [a.  u.  c.  563] 

integrum  restare,   castra  nh  Thermopylis  ad  Heracleam 
movit  coque  ipso  die,   ut  situm  nosceret  urbis,   ab  omni 

5  parte  equo  moenia  est  circumvectus.  sita  est  Ileraclea 
in  radicibus  Oetae   montis;    ipsa  in   canipo,    arcem  in- 

6  minentem  loco  alto  et  undique  j)raecipiti  habet.  contem- 
platus  omnia  quae  noscenda  erant,   quattuor  simul  locis 

7  adgredi  urbem  constituit.  a  flumine  Asopo,  qua  ctgymna- 
sium  est,  L.Valerium  operibus  atque  obpugnationi  prae- 
posuit;  partem  extra  muros,  quae  frequcntius  prope  quam 
urbs   habitabatur,    Ti.   Sempronio   Longo   obpugnandam 

8  dedit;  a  sinu  Mallaco,  quae  aditum  haud  facilem  pars 
habebat,  M.  Baebium,  ab  ahero  amniculo,  quem  Melana 
vocant,   adversus  Dianae  temphun  Ap.  Claudium  obpo- 

9  suit.  horum  magno  certamine  intra  paucos  dies  turres 
arietesque  et  alius  omnis  adparatus  obpugnandarum  ur- 

10  bium  perficitur.  et  cum  ager  Heracleensis  paluster  omnis 
frequensque  proceris  arboribus   benigne  ad  omne  genus 

11  operum  materiam  subpeditabat,  tum,  quia  refugerant 
intra  moenia  Aetoli,  deserta,  quae  in  vestibulo  urbis 
erant,  tecta  in  varios  usus  non  tigna  modo  et  tabulas, 
sed  laterem  quoque  et  caementa  et  saxa  variae  magni- 
tudinis  praebebant. 

1  XXIII.  Et  Romani  quidem  operibus  magis  quam 
armis   urbem  obpugnabant,   Aetoh  contra  armis  se  tue- 

2  bantur.  nam  cum  ariete  quaterentur  muri,  non  laqueis, 
ut  solent,  exceptos  decHnabant  ictus,  sed  armati  fre- 
quentes,   quidam  ignes  etiam,   quos  aggeribus  inicerent, 

3  ferebant.  fornlces  quoque  in  muro  erant  apti  ad  excur- 
rendum;  et  ipsi  cum  pro  dirutis  reficerent  muros,  cre- 
briores  eos,  ut  pluribus  erumperetur  in  hostem  locis,  fa- 

4  ciebant.  hoc  primis  diebus,  dum  integrae  vires  erant,  et 
frequentes  et  inplgi-e  fecerunt,   in  dies  deinde  pauciores 

5  et  segnius.  etenlm  cum  multis  urgerentur  rebus,  nulla 
eos  res  aeque  ac  viglHae  conficiebant,  Romanis  in  magna 
copia  mihtum  succedentibus  ahis  in  stationem  ahorum, 
Aetolos  propter  paucitatem   eosdem  dles   noctesque   ad- 

6  siduo  hibore  urente.  per  quattuor  et  viginti  dies,  ita  ut 
nunum  tempus  vacuum  dimicatione  esset,  adversus  quat- 
tuor   e   partibus    simul    obpugnantem    hostem   nocturnus 


LIBER  XXXVI,  23.  21.  [a.  C.  191]  241 

diurno  continuatus  labor  est.    cum  fatisatos  iam  Actolos  7 
sciret  consul  et  ex  ratione  temporis  et  quod  ita  transfugae 
adfirmabant,   tale   consilium   init.     media   nocte  receptui  8 
signum   dedit  et   ab  obpugnatione   simul   omnes   milites 
deductos  usque  ad  tertiam  diei  horam  quietos  in  castris 
tenuit.    inde  cocpta  obpugnatio  ad  mediam  rursus  noctem  g 
perducta   est,    intermissa  deinde   usque   ad  tertiam   diei 
horam.     fatigationem  rati  causam  esse  Aetoli  non   con-  lo 
tinuandae   obpugnationis,    quae   et  ipsos   adfecerat,    ubi 
K.omanis  datum  receptui  signum  essct,  velut  ipsi  hoc  re- 
vocati  pro  se  quisque  ex  stationibus  decedebant  nec  ante 
tertiam  diei  horam  armati  in  muris  adpai*ebant. 

XXIIII.    Consul  cum  nocte  niedia  intermisisset  ob-  i 
pugnationem,    quarta   vigiha  rursus    ab   tribus   partibus 
summa  vi    adgressus,    ab   una  Ti.  Sempronium    tenere  2 
intentos   milites   signumque   exspectare   iussit,    ad  ea  in 
nocturno  tumultu,   unde  clamor  exaudiretur,    haud  dubie 
ratus  hostis  concursuros.     Aetoli  pars  sopiti  adfecta  la-  s 
bore  ac  vigiHis  corpora  ex  somno  moliebantur,  pars  vigi- 
lantes  adhuc  ad  strepitum  pugnantium   in   tenebris   cur- 
runt.    hostes  partim  per  ruinas  iacentis  muri  transcendere  4 
conantur,  partim  scalis  ascensus  temptant;  adversus  quos 
undique  ad  opem  ferendam  obcurrunt  Aetoli.     pars  una,  5 
in  qua  aedificia  extra  urbem  erant,  neque  defenditur  ne- 
que   obpugnatur:    sed   qui   obpugnarent,   intenti   signum 
exspectabant;    defensor  nemo  aderat.     iam  dilucescebat,  6 
cum  signum  consul  dedit;   et  sine  ullo  certamine  partim 
per  semiruta,  partim  scalis  intcgros  muros  transcendere. 
simul  clamor,  index  capti  oppidi,  est  exauditus,  undique 
Aetoli   desertis    stationibus   in   arcem  fugiunt.     oppidum  7 
victores  permissu  consulis  diripiunt,   non  tam  ab  ira  nec 
ab   odio,    quam   ut  miles,    coercitus   in   tot   receptis   ex 
potestate   hostium  urbibus,   aliquo   tandem  loco  fructum 
victoriae  sentiret.     revocatos  inde  a  medlo  ferme  die  mi-  8 
lites  cum  in  duas  divisisset  partes,  unam  radicibus  mon- 
tlum  circumduci  ad  rupem  iussit,  quae  fastigio  altitudinis 
par  media  valle   velut  abrupta  ab   arce  erat,   sed  adeo  9 
prope  geminata   cacumina  eorum  montium  sunt,    ut  ex 
vertice  altero  conici  tela  in  arcem  possent;   cum  dimidia 

Liii  vul.  m.  IG 


242  LIBER  XXXVI,  24.  25.  [n.n.  c.  563] 

piirle  militum  consul  ab  urbe  esccnsurus  in  arccm,  signum 
ab  iis,  qui  ab  tergo  in  rupem  evasuri  erant,  exspectabat. 

10  non  tulere  qui  in  arce  erant  x\etoli  primum  corum  qui 
rupcm  ceperant  clamorem,  deinde  inpotum  ab  urbe  Ko- 
manorum,   et  fractis  iam  animis  et  nulla  ibi  praeparata 

11  re  ad  obsidionem  diutius  tolerandam,  utpote  congregatis 
feminis  puerisque  et  inbelli  alia  turba  in  arcem,  quae  vix 
caperc,  ncdum  tueri  multitudinem  tantam  posset;   itaque 

12  ad  primum  inpetum  abiectis  armis  dediderunt  sese.  tra- 
ditus  inter  ceteros  princeps  Aetolorum  Damocritus  est, 
qui  principio  belli  decretum  Aetolorum,  quo  accersendum 
Antiochum  censuerant,  T.  Quinctio  poscenti  responderat: 
in  Italia  daturum,  cum  castra  ibi  Aetoli  posuissent.  ob 
eam  ferociam  maius  victoribus  gaudium  traditus  fuit. 

1  XXV.  Eodem  tempore,  quo  Komani  Heracleam,  Plii- 
lippus  Lamiam  ex  composito  obpugnabat,  circa  Thermo- 
pylas  cum  consule  redeunte  exBoeotia,  ut  victoriam  ipsi 
populoque  Romano  gratularetur  excusaretque,  quod  niorbo 

2  inpeditus  bello  non  interfuisset,  congressus.  inde  diversi 
ad  duas  sinud  obpugnandas  urbes  profecti.   intersunt  se- 

3  ptem  milia  ferme  passuum;  et  quia  Lamia  cum  posita 
est  in  tumulo,  tum  regionem  maxime  Oetae  spectat,  op- 
pido   quam   breve   intervallum   videtur  et  omnia  in  con- 

4  spectu  sunt.  cum  enixe,  velut  proposito  certamine,  Ro- 
mani  Macedonesque  diem  ac  noctem  aut  in  operibus  aut 
in  proeliis  essent,  hoc  maior  difficultas  Macedonibus  erat, 
quod  Romani  aggere  et  vineis  et  omnibus   supra  terram 

5  ojieribus,  subtus  Macedones  cuniculis  obpugnabant;  et 
in  asperis  locis  silex  saepe  inpenetrabilis  ferro  obcurre- 
bat.  et  cum  jiarum  procederet  inceptum,  per  conloquia 
principum  oppidanos  temptabat  rex,  ut  urbem  dederent, 

6  haud  dubius,  quin,  si  prius  ITeracIea  capta  forct,  Romanis 
se  potius  quam  sibi  dedituri  essent  suamque  gratiam  con- 

7  sul  in  obsidione  liberanda  facturus  esset.  nec  eum  opinio 
est  frustrata;  confestim  enim  ab  Ileraclea  capta  nuntius 
vcnit,  ut  obpugnationc  absistcret:  aequius  esse  Romanos 
milites,  qui  acie  dimicassent,  (quam  Aetolos)  praemia  vi- 

8  ctoriae  habere.  ita  recessum  ab  Lamia  est  et  propinquae 
clade  urbis  ipsi,  ne  quid  simile  paterentur,  effugerunt. 


LIBER  XXXVI,  2G.  27.  [a.  C.  191]  243 

XXYI.  Pnucis  priusquam  Heraclea  caperetur  diebus  i 
Aetoli,  concilio  Hypatam  coacto,  legatos  ad  Antiochum 
miserunt,  inter  quos  et  Thoas  idem  qui  et  antea  missus  2 
est.    mandata  erant,  ut  ab  rege  peterent,  primum  ut  ipse 
coactis  rursus  terrestribus  navahbusque  copiis  in  Grae- 
ciam  traiceret,  deinde,   si  qua  ipsum  teneret  res,   ut  pe-  3 
cuniam   et  auxilia  mitteret:   id  cum  ad  dignitatem  eius 
fidemque  pertinere,  non  prodi  socios,  tum  etiam  ad  inco- 
lumitatem  regni,  ne  sineret  Ivomanos  vacuos  omni  cura,  4 
cum  Aetolorura  gentem  sustulissent,   omnibus  copiis   in 
Asiam  traicere.     vera  erant  quae   dicebantur:  eo  magis  5 
regem  moverunt.   itaque  in  praesentia  pecuniam,  quae  ad 
usus  belH  necessaria  erat,  legatis  dedit;  auxilia  terrestria 
navahaque  adfirmavit  missurum.    Thoantem  unum  ex  le-  G 
gatis  retinuit,   et  ipsum  haud  invitum  morantem,  ut  ex- 
actor  praesens  promissorum  adesset. 

XXVII.   Ceterum  Heraclea  capta  fregit  tandem  ani-  1 
mos  Aetolorum;  et  paucos  post  dies  quam  ad  belhun  re-  2 
novandum  adciendumque  regem  in  Asiam  miserant  lega- 
tos,   abiectis   belli   consihis  pacis    petendae  oratores   ad 
consulem  miserunt.   quos  dicere  exorsos  consul  interfatus,  3 
cum  aUa  sibi  praevertenda  esse  dixisset,  redire  Hjqiatam 
eos,  datis  dierum  decem  indutiis  et  L.  Valerio  Flacco  cum 
iis  misso,  iussit,  eique,  quae  secum  acturi  fuissent,  exponere 
et  si  qua  vellent  aha.   Hypatam  ut  est  ventum,,  principes  4 
Aetolorum   apud  Flaccum   concihum   habuerunt   consul- 
tantes,  quonam  agendum  modo  apud  consulem  foret.   his  5 
parantibus  antiqua  iura  foederum  ordiri  meritaque  in  po- 
pulum  Komanum,   absistere  iis  Flaccus  iussit,  quae  ipsi  a 
violassent   ac   rupissent:   confessionem   iis   culpae  magis 
profuturam   et   totam  in   preces   orationem   versam;   nec 
enim  in  causa  ipsorum,    sed  in  popuh  Romani  clementia 
spem  salutis  positam  esse.  et  se  supphciter  agentibus  iis  7 
adfuturum  et  apud  consulem  etRomae  in  senatu;  eo  quo- 
que  enim  mittendos  fore  legatos.     haec  una  via  omnibus  8 
ad  sahitem  visa  est,  ut  in  fidem  se  permitterent  Romano- 
rum:   ita  enim  et  ilhs  violandi  suppHces  verecundiam  se 
inposituros,  et  ipsos  nihilo  minus  suae  potestatis  fore,  si 
quid  mehus  fortuna  ostendisset. 

16* 


244  LIBER  XXXVI ,  28.  29.  [a.  u.  c.  503] 

1  XXVIII.  Postqnam  ad  consulcni  vcntum  cst,  Phac- 
neas  lcgationis  princcps  longam  oratloncm  et  varie  ad  miti- 
o-andam  iram  victoris  compositam  ita  ad  extrcmum  finivit, 
ut  diccret,  Aetolos  se  suaque  omnia  fidei  populi  liomani 

2  permittere.  id  consul  ubi  audivit, '  etiam  atqne  etiam  videte,' 
inquit  'Aetoli,  ut  itapcrmittatis.'   tum  decretum  Phaeneas, 

3  in  quo  id  discrte  scriptum  erat,  ostcndit.  'quando  ergo' 
inquit  'ita  permittitis,  postulo,  ut  mihi  Dicacarchum  civem 
vestrum  ct  Mcnestam  Epirotam'  —  Naupactum  is  cum 
praesidio  ingressus  ad  dcfectionem  compulcrat  —  ' et  Amy- 
nandrum  cum  principibus  x\thamanum,  quorum  consilio 

4  ab  nobis  defccistis,  sine  mora  dedatis.'  prope  diccntem 
interfatus  Romanum  'non  in  scrvitutem,'  inquit  'sed  in 
fidem  tuam  nos  tradidimus ;  ct  certum  habco  tc  inprudentia 
labi,  qui  nobis  imperes  quae  moris  Graecorum  non  sint,' 

5  ad  ca  consul  'ncc  hcrcule'  inquit  'magnopere  nunc  curo, 
quid  AetoH  satis  ex  more  Graecorum  factum  esse  ccnseant, 
dum  ego  more  Romano  imperium   inhibeam  in  deditos 

6  modo  decreto  suo,  ante  armis  victos.  itaque  ni  propere  fit 
quod  impero,  vinciri  vos  iam  iubebo,'  adfcrrique  catenas 
et  circumsistere  hctores  iussit.  tum  fracta  Phacneae  fero- 
cia  AetoHsque  ahis  cst,  ct  tandcm  cuius  condicionis  essent 

7  senscrunt.  et  Phacneas  se  quidem  et  qui  adsint  Actolo- 
rum  scire  facicnda  csse  quac  imperentur  dixit,  sed  ad 
decerncnda  ca  conciHo  Actolorum  opus  esse:  ad  id  pctcre 

8  ut  decem  dierum  indutias  daret.  petente  Flacco  proAe- 
toHs  indutiae  datae  et  Ilypatam  reditum  est.  ubi  cum  in 
consiHo  dclcctorum,  quos  apocletos  vocant,  Phaeneas  et 
quae  imperarentur  et  quae  ipsis  prope  accidissent  expo- 

9  suissct,  ingcmuerunt  quidem  principes  condicioni  suae, 
parendum  tamen  victori  censebant  et  ex  omnibus  oppidis 
convocandos  Aetolos  ad  conciHum. 

1  XXVIIII.  Postquam  vcro  coacta  omnis  muHitudo 
eadem  iHa  audivit,  adeo  saevitia  imperii  atque  indignitate 
exasperati  animi  sunt,  ut  si  in  pace  fuisscnt,  iHo  inpctu 

2  irae  concitari  potucrint  ad  bclhnn.  ad  iram  accedebat  et 
difficuhas  corum  quac  impcrai"entur — -quonam  modoenim 

3  utique  regem  Amynandrum  se  tradere  posse?  —  et  spes 
forte  oblata,  quod  Nicander  eo  ipso  tempore  ab  regc  Antio- 


LIBER  XXXVI,  29.  30.  [a.  C.  191]  245 

cho  venlens  implevit  expectatione  vana  raultitudinem,  terra 
marique  ingens  parari  bellum.  duodecumo  is  die  quam  con-  4 
scenderat  navem,  in  Aetoliam  perfecta  legatione  rediens 
Phalara  in  sinu  Maliaco  tenuit.    inde  Lamiam  pecuniam  5 
cum  devexisset,   ipse  cum  expeditis  prima  vesj^era  inter 
Macedonum  Romanaque  castra  medio  agro,  dum  Hypatam 
notis  calHbus  petit,  in  stationem  incidit  ^lacedonum,  dedu- 
ctusque  ad  regem  est  nondum  convivio  dimisso.  quod  ubi  6 
nuntiatum  est,   velut  hospitis,   non  hostis  adventu  motus 
Philippus  adcumbere  eum  epularique  iussum  atque  inde  7 
dimissis  aliis  solum  retentum,  ipsum  quidem  de  se  timere 
quicquam  vetuit,  Aetolorum  prava  consilia  atque  in  ipsorum  8 
caput  semper  recidentia  accusavit,  qui  primum  Komanos, 
deinde  Antiochum  in  Graeciam  adduxissent:  sed  praeterito-  9 
rum,  quae  magis  reprehendi  quam  corrigi  possint,  obHtum 
se  non  facturum,  ut  insultet  adversis  rebus  eorum.  Aetolos  lO 
quoque  finire  tandem  adversus  se  odia  debere  etNicandrum 
privatim  eius  diei,  quo  servatus  a  se  foret,  meminisse.   ita  ii 
datis  qui  in  tutum  eum  prosequcrcntur,  Ilypatam  Nicander 
consuhantibus  de  pace  llomam  supcrvenit. 

XXX.    M'.  AciHus  vendita  aut  concessa  militi  circa  l 
Heracleam  praeda,  postquam  nec  Hypatae  pacata  consilia 
esse   et  Naupactum   concurrisse  Aetolos,   ut  inde   totum 
Inpetum  belli  sustinerent,  audivit,  praemisso  xVp.  Claudio  2 
cum  quattuor  mihbus  militum  ad  occupanda  luga,   qua 
dlfficiles  transitus  montium  erant,   ipse  Oetam   escendlt 
Herculique  sacrificium  fecit  in  eo  loco,  quem  Pyram,  quod  3 
ibi  mortale  corpus  eius  dei  sit  crematum,  adpellant.   Inde 
toto  excrcitu  profectus  reliquum  iter  satis  expedito  agmine 
fecit.     ut  ad  Coracem  est  ventum  —  mons  est  altissimus  4 
inter  CalHpoHn  et  Naupactum  — ,  ibi  et  iumenta  multa  ex 
agmiue  praecipitata  cum  ipsis  oneribus  sunt  et  homines 
vexatl.     et  facile  adjiarebat  quam  cum  inertl  hoste  res  5 
esset,  qul  tam  inpeditum  saltum  nuHo  praesidlo,  ut  clau- 
deret  transitum,  insedisset.     tum  quoque  vexato  exercitu  G 
ad  Naupactum  descendit  et  uno  castello  adversus  arcem 
posito  ceteras  partis  urbis  divlsis  copiis  pro  situ  moenium 
circumsedit.     nec  minus  ojieris  Laborisque  ea  obpugnatio 
quam  Ileraclcac  habuit. 


2-46  LIBER  XXXVI,  31.  32.  [a.  u.  c.  563] 

1  XXXI.  Eodem  tcmpore  et  Messene  in  Peloponneso 
ab  Achaeis,   quod   concilii  eorum  rccusaret  esse,   obpu- 

2  gnari  coepta  est.  et[euim]  duae  ci\  itates,  Messene  et  Elis, 
extra  concilium  Acliaicum  erant,  cum  Aetolis  scntiebant. 

3  Elci  tamen  post  fugatum  ex  Graecia  Antioclium  lcgatis 
Achaeorum  lenius  respondcrant:  dimisso  pracsidio  regio 

4  cogitaturos,  quid  sibi  faciendum  essct.     Messeni  sine  re- 

5  sponso  dimissis  legatis  moverant  belhun;  trepidique  rerum 
suarum,  cum  iam  ager  effuso  exercitu  passim  ureretur 
castraque  prope  urbem  poni  viderent,  legatos  Chalcidcm 
ad  T.  Quinctium  auctorem  libcrtatis  miserunt,  qui  nuntia- 
rcnt,  Messenios  liomanis,  non  Achaeis,  et  aperire  portas  et 

6  dedere  urbem  paratos  esse.  auditis  lcgatis  extemplo  pro- 
fectus  Quinctius,  a  Megalopoli  ad  Diophanen  praetorem 
Achaeorum  misit,  qui  extemplo  reducere  eum  a  Messene 

7  exercitum  ct  venirc  ad  se  iuberet.  dicto  j^^aruit  Diopha- 
nes  et  sohita  obsidione  expeditus  ij^sC;  praegrcssus  agmen, 
circa  Andaniam,  parvum  op])idum  inter  Megalopohm  Mes- 
senenque  positum,  Quinctio  obcurrit;  et  cum  causas  obpu- 

8  gnatiouis  exponeret,  castigatum  leniter,  quod  tantam  rem 
sine   auctoritate   sua  conatus  esset,   diuiittere   exercitum 

9  iussit  nec  pacem  omnium  bono  partam  turbare.  Messeniis 
imperavit,  ut  exsules  reducerent  et  Achaeorum  concilli 
essent:  si  qua  haberent  de  quibus  aut  recusare  aut  in  poste- 

10  rum  caveri  sibi  vellcut,  Corinthuu)  ad  se  venirent.  Diopha- 
nen  conciHum  Achaeorum  extempio  sibi  praebere  iussit.  ibi 
de  Zacyntho  intcrcepta  per  fraudem  insula  questus  postula- 

11  vit,  ut  restitueretur  Romanis.  Phihijpi  Macedonum  regis 
Zacynthus  fuerat;  eam  merccdcm  Amjiiandro  dederat,  ut 
per  Athamaniam  ducerc  exercitum  in  superiorem  partcm 
Aetoliae  liceret,qua  expeditione  fractis  anirais  Aetolos  com- 

12  puht  ad  petendam  pacem.  Amynander  Phihppum  Megalo- 
pohtamun  instih^e  pracfecit;  posteapcr  behum,  quo  se  An- 
tiocho  adversus  Romanos  couiunxit,  Phihppo  ad  munera 
belH  revocato  Hieroclen  AoTio-entinum  successorem  misit. 

o      o 

1  XXXII.  Is  post  fugam  ab  Thermopylis  Antiochi 
Amyuandrumquc  a  Philippo  Athamania  pulsum,  missis 
ultro  ad  Diophanen  praetorem  Achacox-um  nuntiis  pecunia 

2  pactus  insulam  Achaeis  tradidit.   id  praemium  belli  suum 


LIBER  XXXVI,  32.  33.  [a.  C.  191]  247 

esse  aequum  censebant  Romanl:   non  enini  M'.  Acllium 
consuleni  legionesque  Eomanas  Diophani  et  Achaeis  ad 
Thermopyhvs  pugnasse.   Diophanes  adversus  haec  purgnrc  3 
interdum  sese  gentemque,  interdum  de  iure  facti  disserere. 
quidam  Achacorum  et  initio  eam  se  rem  aspei'natos  testa-  4 
bantur,  et  tunc  jDcrtinaciam  increpitabant  praetoris;  aucto- 
ribusquc  iis  decretum  est,  ut  T.  Quinctio  ea  res  permit- 
teretur.    erat  Quinctius  sicut  adversantibus  asper,  ita,  si  5 
cederes,  idem  pLacabiHs.    omissa  igitur  contentione  vocis 
vultusque   'si  utilem'  inquit  'possessionem  eius   insulae 
censerem  Achaeis  esse,  auctor  essem  senatui  populoque 
Ilomano,  ut  eam  vos  habere  sinerent.   ceterum  sicut  testu-  fi 
dinem,  ubi  conlecta  in  suum  tegumen  est,  tutam  ad  omnis 
ictus  video  esse,  ubi  exserit  partis  ahquas,  quodcumque 
nudavit,  obnoxium  atque  infirmum  habere  — ,  haud  dissimi-  7 
liter  vos,  xlchaei,  cLausos  undique  mari,  quod  intra  Pelo- 
ponnesi  est  terminos,  ea  et  iungere  vobis  et  iuncta  tuen 
facile,   simul  aviditate  plura  amplectendi  hinc  excedatis,  8 
nuda  vobis  omnia  quae  extra  sint  et  exposita  ad  omnes 
ictus  esse.'    adsentienti  omni  conciho  nec  Diophane  ultra 
tendere  auso  Zacynthus  Komanis  traditur. 

XXXIII.   Per  idem  tempus  Phihppus  x'ex  proficiscen-  1 
tem  consulem  ad  Naupactum  percunctatus,  si  se  interim, 
quae   defecissent   ab   societate  liomana,    urbes   recipere 
vellet,   permittente  eo  ad  Demetriadem  copias  admovit,  2 
haud  ignarus   quanta  ibi   tum   turbatio   esset.      destituti  3 
enim  ab  omni  spe,   cum  desertos  se  ab  Antiocho,   spem 
nulLam  in  Aetohs  esse  cernerent,  dies  noctesque  autPhi- 
hppi  hostis  adventum  aut  infestiorem  etiam,   quo  iustius 
irati  erant,  Pomanorum  exspectabant.     turba  erat  ibi  in-  4 
condita  regiorum,   qui  primo   pauci   in  praesidio  rehcti, 
postea  plures,  plerique  inermes  ex  proeHo  adverso  fuga 
delati,  nec  virium  nec  animi  satis  ad  obsidionem  toleran- 
dam  habebant.     itaque  praemissis  a  Phihppo,  quia  spcm  o 
imjietrabihs  veniae  ostendebant,  responderunt,  patere  por- 
tas  regi.     ad  primum  eius  ingressum  principum  quidam  6 
urbe  excesserunt,  Eurylochus  mortem  sibi  conscivit.   An- 
tiochi  mihtes  —  sic  enim  pacti  erant  —  per  Maccdoniam 
Tiiraciamque  proscquentibus  Macedonibus,   ne  quis  eos 


248  LIBER  XXXVI,  33-35.  [a.u.  c.563] 

7  violaret,  Lysimachiam  deducti  sunt.  crant  et  paucae  naves 
Demetriade,  quibus  pracerat  Isidorus:  eae  quoquc  cum 
praefecto  suo  dimissac  sunt.  inde  Dolopiam  et  Aperan- 
tiam  et  Perrhaebiae  quasdam  civitatcs  recipit. 

1  XXXIIII.  Dum  haec  aPhihpi^o  geruntur,  T.  Quinctius 
recepta  Zacyntho  ab  Achaico  conciHo  Naupactum  traiecit, 

2  quae  iam  per  duos  menses  —  set  iam  prope  excidium 
erat  —  obpugnabatur,  et,  si  capta  vi  forct,  omne  nomcn 
ibi    Aetolorum    ad    internecionem    videbatur   venturum. 

3  ceterum  quamquam  mcrito  iratus  crat  Aetolis,  quod  solos 
obtrectasse  gloriac  suae,  cum  liberaret  Gracciam,  memi- 
nerat  et  nihil  auctoritatc  sua  motos  esse,  cum  quae  tum 
maxime  acciderant  casura  praemonens  a  furioso  incepto 

4  eos  dcterreret,  tamen  sui  maxime  operis  esse  credens 
nuHam  gentem  liberatac  ab  se  Gracciae  funditus  everti, 
obambuhu-e  muris,  ut  facile  nosceretur  ab  AetoHs,  cocpit. 

5  confestim  a  primis  stationibus  cognitus  est  vulgatumque 
per  omnes  ordines,  Quinctium  esse.  itaque  concursu  facto 
undique  in  muros,  manus  pro  se  quisque  tendentes,  con- 
sonante  clamorc  nominatim  Quinctium  orare,  ut  opcm  fer- 

6  ret  ac  scrvaret.  et  tum  quidem,  quamquam  moveretur  his 
vocibus,   manu  tamen  abnuit  quicquara  opis  in  se  esse. 

7  ceterum  postquam  ad  consulcm  venit,  'utrum  fefellit'  in- 
quit  'te,  M'.  Acili,  quid  agatur,  an,  cum  satis  pervideas, 
nihil  id  magnopere  ad  summam  rem  publicam  pertinere 

8  censes?'  erexerat  exspectatione  consulem,  et  'quin  expro- 
mis,'  inquit  'quid  rei  sit?'  tum  Quinctius  'ecquid  vides  te 
devicto  Antiocho  in  duabus  urbibus  obpugnandis  tempus 
terere,  cum  iam  prope  annus  circumactus  sit  imperii  tui; 

9  Philippura  autera,  qui  non  aciera,  non  signa  hostium  vidit, 
non  solum  urbes,  sed  tot  iam  gentes,  Athamaniam,  Per- 

10  rhaebiam,  Aperantiam,  Dolopiara,  sibi  adiunxisse?  atqui 
non  tantum  interest  nostra,  Aetolorum  opes  ac  vires  rai- 
nui,  quantum  non  supra  modum  Philijipum  crescere,  et 
victoriae  tuae  praemium  te  railitesque  tuos  nondura  duas 
urbes,  Philippura  tot  gentes  Graeciae  habere.' 

1  XXXV.  Adsentiebatur  his  consul:  sed  pudor,  si  irrito 
incepto  abscederet  obsidione,  obcurrcbat.   tota  inde  Quin- 

2  ctio  res  perraissa  est.    is  rursus  ad  cam  partem  muri,  qua 


LIBER  XXXVI,  35.  [a.  C.  191]  249 

paulo  ante  vociferati  Aetoli  fuerant,  redit.  ibi  cum  inpensius 
orarent,  ut  raisereretur  gentis  Aetolorum,  exire  aliquos  ad 
se    iussit.      Phaeneas    ipse    principesque    alii    extemplo  3 
egressi  sunt.    quibus  pi^ovolutis  ad  pedes  'fortuna'  inquit 
'vestra  facit,  ut  et  irae  meae  et  orationi  tempei*em.    eve-  4 
nerunt  quae  praedixi  eventura.    et  ne  hoc  quidem  reliqui 
vobis  est,  ut  indignis  accidisse  ea  videantur.     ego  tamen 
sorte  quadani  nutriendae  Graeciae  datus  ne  ingratis  qui- 
dem  benefacere  absistam.     mittite  oratores  ad  consulem,  5 
qui  indutias  [in]  tantum  tempoi'is  petant,  ut  mittere  lega- 
tos  Romam  possitis,  per  quos  senatui  de  vobis  permit- 
tatis.     ego  apud  consulem  deprecator  defensorque  vobis 
adero.'     ita  ut  ceusuerat  Quinctius  fecerunt,   nec  asper-  6 
natus  est  legationera  consul;   indutiisque  in  diera  certam 
datis,  qua  legatio  renuntiari  ab  Koma  posset,  soluta  ob- 
sidio  est  et  exercitus  in  Phocidem  missus. 

Consul  cum  T.  Quinctio  ad  Achaicum  concilium  Ae-  7 
giura  ti-aiecit.   ibi  de  Eleis  et  de  exsulibus  Lacedaeraonio- 
rum  restituendis  actura  cst.   neutra  perfecta  res,  quia  suae 
gratiae  reservari  veniara  Achaei,  Elei  per  se  ipsi  quara  per 
Komanos  maluerunt  Achaico  contribui  concilio.   Epirota-  8 
rura  legati  ad  consulem  venerunt,  quos  non  sincera  fide 
in  amicitia  fuisse  satis  constabat;  railitem  tamen  nullura 
Antiocho  dederant.    pecunia  iuvisse  eum  insimulabantur, 
legatos  ad  regem  ne  ipsi  quidem  misisse  infitiabantur.   iis  9 
petentibus,  ut  in  amicitia  pristina  esse  liceret,  respondit 
consul,  se  utrum  hostium  an  pacatorum  eos  nuraero  ha- 
beret  nondura  scire,   senatum  eius  rei  iudicem  fore:   in-  10 
teo;ram  se  causam  eorum  Romam  rcicere,   indutias  ad  id 
dierum  nonaginta  dare.    Epirotae  Romarn  missi  senatum  11 
adierunt.    iis  magis  quae  non  fecissent  hostiHa  referenti- 
bus  quam  purgantibus  ca,  de  quibus  arguebantur,  respon- 
sura  datum  est,  quo  veniain  impetrasse,  non  causam  pro- 
basse  videri  possent.     et  Phihppi  regis  legati  sub  idem  12 
tempus  in  senatum  introducti,  gratulantes  de  victoria.   iis 
petentibus,  ut  sibi  sacrificare  in  Capitolio  donumque  ex 
auro  liceret  ponere  in  aede  lovis  optirai  maxirai,  permis- 
sum  ab  senatu.     centum  pondo  coronam  aureara  posue- 
runt.     non  responsura  solum   benigne   regis  legatis  est,  13 


250  LIBER  XXXVI,  35-37.  [n.  u.  c.  5G0] 

scd  filius  quoque  Philippi  Dcmctrius,   qui  ol)ses  Romae 
14  erat,  ad  patrem  rcduccndus  lcgatis  datus  est.   bellum  quod 
cum  Autiocho  rege  in  Graecia  gcstum  est  a  M'.  Acilio 
consule  hunc  finem  habuit. 

1  XXXVI.  Altcr  consul  P.  CorncHus  Scipio  Galliam 
provinciam  sortitus,  priusquam  ad  benum,  quodcumBois 
gerendum  crat,  proficisceretur,  postulavit  ab  senatu,  ut 
pecunia  sibi  decerncretur  ad  hidos,  quos  practor  in  Ili- 

2  spania  intcr  ipsum  discrimcn  pugnae  vovisset.  novum 
atquc  iniquum  postulare  est  visus;  censuerunt  ergo,  quos 
ludos  inconsulto  senatu  ex  sua  unius  scntcntia  vovisset, 
eos  uti  de  manubiis,  si  quam  pccuniam  ad  id  rescrvasset, 
vcl  sua  ipse  inpcnsa  faccret.  eos  hidos  per  dics  dcccm 
P.  Cornehus  fccit. 

,3  Per  idem  fere  tcmpus  acdes  matris  magnae  Idaeae 
dedicata  est,  quam  deam  is  P.  CorncHus  advectam  ex  Asia 
P.  Corneho  Scipione,  cui  postea  Africano  fuit  cognomen, 

4  P.  Licinio  consuhbus  in  Palatium  a  mari  dctulcrat.  loca- 
vcrant  acdem  faciendam  cx  scnatus  consuho  M.  Livius, 
C.  Claudius  censores  M.  Corneho,  P.  Sempronio  consuH- 
bus;  trcdccim  annis  post  quam  locata  erat  dcdicavit  eam 
M.  tunius  Erutus,  ludique  ob  dedicationem  eius  fixcti,  quos 
primos  scacnicos  fuisse  Antias  Valerius  est  auctor,  Mega- 

5  lesia  adpeHatos.   Item  luventatis  aedem  in  circo  maxirao  C. 

6  Licinius  LucuHus  duuravir  dedicavit.  voverat  eam  sexde- 
cim  annis  antcM.  Livius  consul,  quo  die  Hasdrubalem  ex- 
ercitumque  eius  cecidit;  idcni  censor  eam  faciendam  locavit 

7  M.  CorneHo,  P.  Sempronio  consulibus.  huius  quoque  dedi- 
candae  causa  ludi  facti,  et  eo  omnia  cum  maiore  rcHgione 
facta,  quod  novum  cum  Antiocho  instabat  bcnum. 

1  XXXVII.  Principio  eius  anni,  quo  hacc  iam  profecto 
ad  bcHam  M'.  AciHo,  manente  adhuc  Romae  P.  CorneHo 

2  consule  agebantur,  boves  duos  domitos  in  Carinis  per 
scalas  pervenisse  in  tegulas  aedificii  proditum  memoriae 
est.   eos  vivos  comburi  cincremque  eorum  dciei  in  Tiberim 

3  haruspices  iusserunt.  Tarracinae  et  Amiterni  nuntiatum 
est  ahquoticns  hxpidibus  pluvisse,  Menturnis  aedem  lovis 
et  tabernas  circa  forum  de  caelo  tactas  esse,  Volturni  in 

4  ostio  fluminis  duas  naves  fulmine  ictas  conflaoa-asse.   eorum 


LIBER  XXXVI ,  37—39.  [a.  C.  191]  251 

prodigiorum  causa  libros  Sibyllinos  ex  senatus  consulto 
decemviri  cuni  adissent,  renuntiaverunt,  ieiunium  instituen- 
duni  Cereri  esse  et  id  quinto  quoque  anno  servandum;  et  5 
ut  novemdiale  sacrum  fieret  et  unum  diem  supplicatio  esset, 
coronati  supplicarent;  et  consul  P.  Cornelius  quibus  diis 
quibusque  hostiis  edidissent  decemviri  sacrificaret,  placa-  6 
tis  diis  nunc  votis  rite  solvendis,  nunc  prodigiis  expiandis, 
in  provinciam  proficiscitur  consul,  atque  inde  Cn.  Domi- 
tiura  proconsulem  dimisso  exercitu  Romam  decedere  ius- 
sit,  ipse  in  agrum  Boiorum  legiones  induxit. 

XXXVIII.    Sub  idem  fere  tempus  Ligures,  lege  sa-  1 
crata  coacto  exercitu,  nocte  inproviso  castra  Q.  ]Minucii 
proconsulis  adgressi  sunt.     Minucius  usque  ad  lucem  in-  2 
tra  vallum   militem  instructum  tenuit,   intentus,   ne  qua 
transcenderet  hostis  munimenta.  prima  hice  duabus  simul  3 
portis  eruptionem  fecit.     nec  primo  inpetu,  quod  spera- 
verat,  Ligures  pulsi  sunt,    duas  amplius   horas   dubium 
certamen  sustinuere;  postremocum  aha  atque  alia  agmina  4 
erumperent  et  integri  fessis  succederent  ad  pugnam,  tan- 
dem  Ligures,   inter  cetera  etiam  vigihis   confecti,   terga 
dederunt.    caesa  supra  quattuor  miha  hostium,  ex  Roma- 
nis  sociisque  minus  trecenti  perierunt. 

Duobus  fere  post  mensibus  P.  Cornelius  consul  cum  5 
Boiorum  exercitu  signis  conlatis  egregie  pugnavit.   duo-  (i 
detriginta  miha  hostium  occisa  Antias  Valerius   scribit, 
capta  tria  miha  et  quadringentos,  signa  mihiaria  centum 
viginti  quattuor,  equos  mille  ducentos  triginta,   carpenta 
ducenta  quadraginta  septeni,  ex  victoribus  mille  quadrin- 
gentos  octoginta  quattuor  cecidisse.      ubi  ut   in   numero  7 
scriptori  parum  fidei  sit,  quia  in  augendo  eo  non  aHus  in- 
temperantior  est,  magnam  tamen  victoriam  fuisse  adparet, 
quod  et  castra  capta  sunt  et  Boi  post  eam  pugnam  extem- 
plo   dediderunt   sese   et   quod    supphcatio   eius   vietoriae 
causa  decreta  ab  senatvi  victimaeque  maiores  caesae. 

XXXVIIII.    Per  eosdem  dies   M.  Fulvius  Nobiiior  1 
ex  ulteriore  Hispania   ovans   urbem   est  ingressus.      ar-  2 
genti    transtuht    duodecim    miha    pondo,    bigati    argenti 
centum  triginta,  auri  centum  viginti  septem  pondo. 

P.  Cornehus  consul,  obsidibus  a  Boiorum  gente  acce-  3 


252  LIBER  XXXVI,  30.  40.  [a.  u.  c.  563] 

ptis,  agri  parte  fere  dimiJia  eos  multavit,  quo,  si  vcllet, 

4  populus  E-omanus  colonias  mittcrc  posset.  inde  llomam 
ut  ad  triumphum  haud  dubium  decedens  exercitum  dimi- 

5  sit  et  adesse  Ivomae  ad  diem  triumphi  iussit.  ipse  postero 
die  quam  venit  senatu  in  aedem  Bellonae  vocato  cum  de 
rebus  ab  se  gestis  disseruissct,  postuhivit,  ut  sibi  trium- 

G  phanti  liceret  urbem  invehi.  P.  Sempronius  Blaesus  tri- 
bunus  plebis  non  negandum  Scl^iioni,  sed  difFerendum 
honorem  triumphi  censebat :  bclla  Ligurum  Galhcis  sem- 
per  iuncta  fuisse,  eas  inter  se  gentes  mutua  ex  propin- 

7  quo  ferre  auxiha.  si  P.  Scipio  devictis  acie  Bois  aut  ipse 
cum  victore  exercitu  in  agi*um  Ligm-um  transisset  aut  par- 
tem  copiarum  Quinto  Minucio  misisset,  qui  iam  tertium 
ibi  annum  dubio  detineretur  bello,  debelhu-i  cum  Liguribus 

8  potuisse;  nunc  ad  triumphum  frequentandum  deductos 
esse  milites,  qui  egregiam  navare  operam  rei  publicae  po- 
tuissent,  —  possent  etiam,  si  senatus  quod  festinatione 
triumphi   praetermissum   esset,    id    restituere   difFercndo 

9  triumpho  vellet.  iuberent  consulem  cum  legionibus  redirc 
in  provinciam,  dare  operam,  ut  Ligures  subigantur.  nisi 
ilh  cogantur  in  ius  iudiciumque  popuH  Romaui,  nc  Boios 
quidem  quieturos;   aut  pacem  aut  bellum  utrubique  ha- 

10  benda.  devictis  Liguribus,  paucos  post  menses  procon- 
sulem  P.  CorneHum  multorum  exem^ilo,  qui  in  magistratu 
non  triumphaverunt,  triumphaturum  esse. 

1  XXXX.  Ad  ea  consul  neque  se  Ligures  provinciam 
sortitum  esse  ait  neque  cuni  Liguribus  bellum  gessisse 

2  neque  triumphum  de  iis  postulare :  Q.  Minucium  con- 
fidere  brevi  subactis  iis  meritum  triumphum  postulaturum 

3  atque  impetraturum  esse.  se  de  Gallis  Bois  postulare 
triumphum,  quos  acie  vicerit,  castx-is  exuerit,  quorum 
gentem  biduo  post  pugnam  totam  accepcrit  in  deditionem, 

4  a  quibus  obsides  abduxerit,  pacis  futurae  pignus.  verum 
enim  vero  illud  multo  maius  esse,  quod  tantum  numerum 
Gallorum  occiderit  in  acie,  quot  cum  mihbus  certe  Boio- 

5  rum  nemo  ante  se  imperator  pugnaverit.  plus  partem  di- 
midlam  ex  quinquaginta  milibus  homiimm  caesam,  muUa 

6  milia  capta;  senes  jiucrosquc  Bois  superesse.  itaque  id 
qucmquam  niirari  posse,  cur  victor  cxercitus,  cum  hostem 


LIBER  XXXVI,  40.  41.  [a.  C.  101]  253 

in  provincia  ncminem  rcliquisset,   Romam  vencrit  atl  ce- 
lebrandum  consulis  triumphum?   quorum  militum  si  ct  in  7 
nlia  provincia  opcra  uti  senatus  velit,  utro  tandem  modo 
promptiores  ad  aliud  periculum  novumque  laborem  ituros 
credat,    si  persoluta  eis  sine  dctractatione  prioris  periculi 
laborisque  merccs  sit,   an  si  spem  pro  re  ferentes  dimit- 
tant  iam  semel  in  prima  spe  deceptos?  nam  quod  ad  se  8 
adtineat,  sibi  gloriae  in  omnem  vitam  illo  die  satis  quae- 
situm   esse,   quo  se  virum  optimum  iudicatum  ad  acci- 
piendam  matrem  Idaeam   misisset  senatus.     hoc   titulo,  9 
etsi  nec  consulatus  nec  triumphus  addatur,  satis  honestam 
honoratamque  P.  Scipionis  Nasicae  imagincm  fore,    uni-  10 
versus  senatus  non  ipse  modo  ad  decerncndum  triumphum 
consensit,  sed  etiam  tribunum  plebis  auctoritate  sua  com- 
pulit  ad  rcmittcndam  intercessionem.    P,  Cornelius  con-  11 
sul  triumphavit  de  Bois.     in  eo   triumpho  GalHcis   car- 
pentis  arma  signaque  et  spolia  omnis  generis  travexit  et 
vasa  aenea  Gallica,   et  cum  captivis  nobilibus  ecjuorum 
quoque  captorum  gregcm  traduxit.   aureos  torqucs  trans-  12 
tulit  mille  quadringentos  septuaginta  unum,   ad  hoc  auri 
pondo  ducenta  quadraginta  septem,    argenti  infecti  facti- 
que  in  Gallicis  vasis,   non  infabre  suo  more  factis,   duo 
milia  treccnta  quadraginta  pondo,  l)igatorum  nummorum 
ducenta  triginta   quattuor.      militibus   C[ui  currum  sccuti  13 
sunt  centenos  vicenos  c^uinos  asses  divisit,   duplex  cen- 
turioni,  triplcx  equiti.     postero  die  contione  advocata  de  14 
rebus  ab  se  gestis  et  de  iniuria  tribuni  bello  alieno  se  in- 
ligantis,   ut  suae  victoriae  fructu  se  fraudaret,   cum  dis- 
seruisset,  milites  exauctoratos  dimisit. 

XXXXI.     Dum  haec  in  Italia  gerantur,   Antiochus  1 
Ephesi  securus  admodum  de  bello  Komano  erat  tamquam 
non  transituris  in  Asiam  liomanis.     quam  securitatem  ei 
magna  pars  amicorum  aut  per  errorem  aut  adsentando 
faciebat.     Hannibal  unus,   cuius  eo  tempore  vel  maxima  2 
apud  regem  auctoritas  erat,  magis  mirari  se  aiebat,  quod 
non   iam   in  Asia  essent  Romani,    quam  venturos  dubi- 
tare:  propius  esse  ex  Graecia  inAsiam  quam  ex  Italia  in  3 
Graeciam  traicere  et  multo  maiorem  causam  Antiochum 
quam  Aetolos  esse.    neque  enim  mari  minus  quara  terra 


254  LIBER  XXXVI,  41.  42.  [a.  u.  c.  5G3] 

4  poUere  Eomana  arma.  iam  pridem  classera  circaMaleura 
esse.     audire  sese  nuper  novas  navcs  novumque  impera- 

5  torcm  rci  gerendae  causa  ex  Italia  venissc.  itaque  de- 
siucret  Autiochus  pacem  sibi  ipse  spe  vana  faccre.  in 
Asia  et  de  ipsa  Asia  brevi  terra  marique  dimicandura  ei 
cura  Romanis  esse   et   aut  iraperiura  adimcndum  orbera 

6  terrarum  adfectantibus  aut  ipsi  regnura  amittendura.  unus 
vcra  et  providere  et  fidcliter  pracdicere  visus;  itaque  ipse 
rex  navibus,  quae  paratac  instructaeque  erant,  Chersone- 
sum  petit,   ut  ea  loca,   si  forte  terra  venirent  E.omani, 

7  praesidiis  firmaret.  ceteram  classera  Poljxenidam  parare 
et  deducere  iussit,  speculatorias  naves  ad  omnia  explo- 
randa  circa  insulas  diraisit. 

1  XXXXII.  C.  Livius  praefectus  Roraanae  classis, 
cum  quinquaginta  navibus  tectis  profectus  ab  Roma  Nea- 
polira,  quo  ab  sociis  eius  orae  convenire  iusserat  apertas 
naves  quae  ex  focdere  debebantur,    Siciliam  inde  petit, 

2  fretoque  Messanam  praetervectus,  cum  sexPunicas  naves 
ad  auxihura  missas  accepisset  et  ab  Reginis  Locrisque  et 
eiusdem   iuris    sociis    dcbitas    exegisset    naves ,    lustrata 

3  chisse  ad  Lacinium  ahum  petit.  CorcjTara,  quam  primam 
Graeciae  civitatium  adiit,  cum  venisset,  percunctatus  de 
statu  belli  —  nccdum  cnim  orania  in  Graecia  perpacata 

4  erant  —  et  ubi  cLassis  Romana  esset,  postquara  audivit 
circa  Therraojiyhu^uni  saltum  in  statione  consulcm  ac 
regem  esse,  classem  Piracei  stare,  maturandum  ratus 
omniura  rerum  causa,  pergit  protinus  navigare  Pelopon- 

5  ncsum.  Saraen  Zacpithumque,  quia  partis  Aetolorura 
malucrant  esse,  protiuus  depopulatus  Maleum  j^etit,  pro- 
spera  navigatione  usus  paucis  diebus  Piraeeum  ad  vete- 

6  rem  chissera  pervenlt.  ad  Scyllaeura  Eumencs  rex  cum 
trihus  navibus  obcurrit,  cura  Acginac  diu  incertus  con- 
sihi  fuisset,  utrum  ad  tuenduni  redirct  regnura  —  audie- 
bat  enim  Antiochum  Ephesi  navales  tei*rcstrisque  pararc 
copias — ,   an  nusquam  abscederet  ab  Roraanis,    ex  quo- 

7  rura  fortuna  sua  pendcret.  a  Piraeeo  A.  Atihus,  traditis 
successori  quinque  et  viginti  navibus  tectis,   Roraam  est 

8  pi'ofectus.  Livius  una  et  octoginta  constratis  navi- 
bus,   muhis  praeterea  minoribus,   quae   aut  apertae  ro- 


LIBER  XXXVI,  42.  43.  [a.  C.  191]  255 

stratae    aut    sine    rostris    speculatoriae    erant ,    Delum 
traiecit. 

XXXXIII,     Eo   fere   tenipore   consul  Acilius  Xau-  i 
pactum  obpugnabat.     Livium  Deli  per  aliquot  dies  —  et 
est  ventosissima  regio  inter  Cvcladas  fretis  alias  maiori- 
bus,    alias  minoribus  divisas  —  adversi  venti  tenuerunt. 
Polyxenidas,   certior   per   dispositas   speculatorias   naves  2 
factus  Deli  stare  Komanam  classem,   nuntios  ad  regem 
misit.     qui  omissis  quae  in  Hellesponto  agebat,   cum  ro-  3 
stratis   navibus,    quantum   adcelerare   poterat,    Ephesum 
x*edit,   et  consilium  extemplo  habuit,    faciendumne  peri- 
culum    navalis    certaminis    foret.      Polyxenidas   negabat  4 
cessandum:    et  utique   prius   confligendum   quam   classis 
Eumenis  et  Rhodiae  naves  coniungerentur  Romanis.    ita  5 
numero   non   ferme  inpares   futuros  se,   ceteris  omnibus 
superiores   et   celeritate   navium   et  varietate  auxihonmi. 
nam  liomanas  naves  cum  ipsas  inscite  factas  inmobiles  6 
esse,  tum  etiam,  ut  quae  in  terram  hostium  veniant,  one- 
ratas  commeatu  venire;    suas   autem,    ut  pacata   omnia  7 
circa  se  rehnquentis,    nihil  praeter  militem   atque  arma 
habituras.    mukum  etiam  adiuturam  notitiam  maris  terra- 
rumque  et  ventorum,   Cjuae  omnia  ignaros  turbatura  ho- 
stis  essent.    movit  omnis  auctor  consihi,  qui  et  re  consi-  8 
hum  exsecuturus  erat.   biduum  in  adparatu  morati,  tertio 
die  centum  navibus,   quarum  septuaginta  tectae,   ceterae 
apertae,  minoris  omnes  formae  erant,  profecti  Phocaeam 
petierunt.   inde  cum  audisset  adpropinquare  iam  Romanam  9 
classem  rex,  quia  non  interfuturus  navali  certamini  erat, 
Magnesiam  quae  ad  Sipylum  est  concessit  ad  terrestris 
copias  comparandas.     classis  ad  Cissuntem  portum  Ery-  10 
thraeorura,  tamquam  ibi  aptius  exspectatura  hostem,  con- 
tendit.    Komani,  ubi  primum  aquilones —  ii  namque  per  11 
aliquot   dies   tenuerant  —  ceciderunt,    ab  Delo  Phanas, 
portum  Chiorum  in  Aegaeum  mare  versum,  petunt;  inde 
ad  urbem  circumegere  naves,  commeatuque  sumpto  Pho- 
caeam  traiciunt.    Eumenes  Elaeam  ad  suam  classem  pro-  12 
fectus,   paucis  post  inde  diebus  cum  quattuor  et  viginti 
navibus  tectis,   apertis  pluribus  paulo  a  Phocaea  ad  E,o- 
manos  parantis  instruentisque  se  ad  navale  certamen  re- 


256  LIBER  XXXVI,  43.  44.  [a.  u.  c.  5G3] 

13  diit.  inde  centum  quinque  tectls  navibus,  apertis  ferme 
quinquag-inta  profecti,  primo  aquilonibus  transversls  curn 
urgerentur  in  terram,  c()<^ebantur  tenui  agmlne  prope  in 
ordinem  singulae  naves  ire;  delnde  ut  lenlta  paululum 
vis  venti  est,  ad  Corycum  portum,  qui  super  Clssuntem 
est,  conati  sunt  tralcere. 

1  XXXXIIII.  Polyxenldas,  ut  adproplnquare  hostls  ad- 
latuni  est,  occaslone  pugnandi  laetus  sinistrum  ipsc  cornu 
in  altum  extendit,  dextrum  cornu  praefectos  navium  ad 
terram  explicare  lubet,   et  aequa  fronte  ad  pugnam  pro- 

2  cedebat.  quod  ubi  vidit  Romanus,  vela  contralilt  malos- 
que  inclinat,   et  simul  armamenta   componens   opperitur 

3  insequentis  navis.  iam  ferme  triginta  in  fronte  erant, 
qulbus  ut  aequaret  laevum  cornu,  dolonlbus  erectis  altum 
petere  intendlt,  iussis  qui  sequebantur  adversus  dexti^um 

4  cornu  prope  terram  proras  derigere.  Eumenes  agmen 
cogebat.  ceterum  ut  demendis  armamentis  tumultuari 
prlmum  coeptum  est,   et  ipse  quanta  maxima  celei'itate 

5  potest  coucitat  naves.  iam  omnlbus  in  conspectu  erant 
duae  Punicae  naves  —  antecedebant  Romanam  classem  — , 

6  quibus  obvlae  tres  fuerunt  regiae  naves.  et  ut  in  numero 
inpari,  duae  regiae  unam  clrcumslstunt,  et  primum  ab 
utroque  latere  remos  detergunt,  deinde  transcendunt  ar- 
mati  et  deiectis  caesisque  propugnatoribus  navem  capiunt. 

7  una,  quae  compari  Marte  concurrerat,  postquam  captam 
altei*am  navem  vidit,  priusquam  ab  tribus  simul  circum- 

8  venlretur,  retro  ad  classem  refugit.  Livlus  indignatlone 
accensus  praetoria  nave  In  hostes  tendlt.  adversus  quam 
eadem  spe  duae,  quae  Punicam  unam  navem  circum- 
venerant,  cum  inferrentur,  demittere  remos  in  aquam  ab 
utroque  latere  remiges  stabillendae  navis  causa  iussit  et 

9  in  advenlentis  hostium  naves  ferreas  manus  inicere  et, 
ubi  pugnam  pedestri  slmilem  fecissent,  memluisse  lio- 
manae  virtutis  nec  pro  virls  ducere  regla  mancipla.  haud 
paulo   faclllus   quam    ante   duac    unam,    tunc   una   duas 

10  naves  expugnavit  cepltque.  et  iam  classes  quoque  undi- 
que  concurrerant,    et  passim   permixtis   navibus   pugna- 

11  batur.  Eumenes,  qui  extremus  commlsso  certamine 
advenerat,    ut  animadvertit    laevum    cornu    hostium    ab 


LIBER  XXXVI,  44.  45.  [a.  C.  191]  257 

Livio   turbatum,   dextrum  ipse,   ubi   aequa  pugna  erat, 
invadit. 

XXXXV.     Neque  ita  multo  post  primum  ab  laevo  i 
cornu  fuga  coepit.     Polyxenidas  enim  ut  virtute  militum 
haud  dubie  se  superari  vidit,    sublatis   dolonibus   efFuse 
fugere  intendit;   mox  idem  et  qui  prope  terram  cum  Eu- 
mene  contraxerant  certamen  fecerunt.   Romani  et  Eume-  2 
nes,   quoad  sufficere  remiges  potuerunt  et  in  spe   erant 
extremi  agminis   vexandi,   satis  pertinaciter  secuti  sunt. 
postquara   celeritate   navium,   utpote  levium,   suas  com-  3 
meatu  onustas  eludi  frustra  tendentis   viderunt,    tandem 
abstiterunt,  tredecim  captis  navibus  cum  milite  ac  remige, 
decem  demersis.     Komanae  classis  una  Punica  navis,   in  4 
primo  certamine  ab  duabus  circumventa,  periit.    Polyxe- 
nidas  non  prius  quam  in  portu  Ephesi  fugae  finem  fecit. 
Romani  eo  die,   unde  egressa  regia  classis  erat,   manse-  5 
runt,   postero   die   hostem  persequi  intenderunt.     medio 
fere   iu  cursu  obviae  fuere  iis  quinque  et  viginti  tectae 
Rhodiae  naves  cum  Pausistrato  praefecto  classis.    his  ad-  6 
iunctis,   Ephesum   hostem   persecuti   ante  ostium  portus 
acie   instructa   steterunt.     postquam   confessionem   victis 
satis   expresserunt,  Rhodi   et  Eumenes   domos  dimissi; 
Romani  Chium  petentes,   Phoenicuntem  primum  portum  7 
Erythi-aeae  terrae  praetervecti,   nocte  ancoris  iactis,   po- 
stero   die   in  insulam   ad  ipsam  urbem  traiecerunt.     ubi 
paucos  dies  remige  maxime  reficiendo  morati  Phocaeam 
tramittunt.    ibi  rehctis  ad  praesidium  urbis  quattuor  quin-  8 
queremibus,    ad  Canas  classis  venit;   et  cum  iam  hiems 
adpeteret,  fossa  valloque  circumdatis  naves  subductae. 

Exitu  anni  comitia  Romae  habita,   quibus  creati  sunt  9 
consules  L.  CorneHus  Scipio  et  C.  Laehus,  Africanum 
intuentibus  cunctis  ad  finiendum  cum  Antiocho  bellum. 
postero  die  praetores  creatiM.  Tuccius,  L.  Aurunculeius, 
Cn.  Fulvius,  L.  Aemihus,  P.  lunius,  C.  Atinius  Labeo. 


Lui.  i-ol.  lll.  17 


258  LIBER  XXXVII,  1.  [a.u.  C.5G1] 


[PERIOCHA  LIBRI  XXXVII.] 

[L.  Cornelius  Scipio  consul,  leguto  Scipione  Afrieano  fratre  — 
qui  se  legatum  fratris  futurum  dixerat,  si  ei  Graecia  provincia  de- 
cerneretur,  cum  C.  Laelio,  qui  multuui  in  senatu  poterat,  ea  pro- 
vincia  dari  videretur  —  profectus  ad  bellum  adversus  Antiochuni 
regem  gerendum,  primus  omnium  Romanorum  ducum  in  Asiam 
traiecit.  Regillus  adversus  regiam  classein  Antiochi  feliciter  pu- 
gnavit  ad  Myonnesum  Rhodis  iuvantibus.  iilius  Africani  captus 
ab  Antiocho  patri  remissus  cst.  victo  deinde  Antiocho  ab  L.  Cor- 
nelio  Scipione,  adiuvante  Evmiene  rege  Pergami,  Attali  filio,  pax 
data  est  ea  condicione,  ut  omnibus  provinciis  citra  Taurum  mon- 
tem  cederet.  L.  Cornelius  Scipio,  qui  cuni  Antiocho  debellave- 
rat,  cognomine  fratri  exaequatus  Asiaticus  appellatus.  colouia 
deducta  est  Bononia.  Eumenis,  quo  iuvante  Antioclius  victus 
erat,  regnum  ampliatum.  Rhodis  quoquo,  qui  et  ipsi  iuverant, 
quaedam  civitates  concessae.  Aemilius  Regillus.  qui  praefectos 
Antiochi  navali  proelio  devicerat,  navalem  triumplium  duxit.  M'. 
Acilius  Glabrio  de  Antiocho,  quem  Graecia  expulerat,  et  de  Ae- 
tolis  triumphavit.] 


TITI  LIYI 

AB  VRBE  CONDITA 

LIBEE  XXXVII. 

1  I.  L.  Cornelio  Scipione,  C.  Liielio  consulibus  nulla 
prius  secunduni  religiones  acta  in  senatu  res  est  quam  de 
Aetolis.  et  legati  eorum  institere,  quia  brevem  indutia- 
rum  diem  habebant,  et  ab  T.  Quinctio,  qui  tum  Roniam 

2  ex  Graecia  redierat,  adiuti  sunt.  Aetoli,  ut  quibus  plus 
in  misericordia  senatus  quam  in  causa  spei  esset,  suppli- 
citer  egerunt,   veteribus  benefactis  nova  pensantes  male- 

3  ficia.  ceterum  et  praesentes  interrogationibus  undique 
senatorum,    confessionem   magis    noxae   quam   responsa 


LIBER  XXXVII,  1.  2.  [a.  C.  190]  259 

exprimentium,   fatigati  sunt,   et  excedere  curia  iussi  ma- 
gnum  certamen  praebuere.    plus  ira  quam  mit-ericordia  iu  4 
causa   eorum   valebat,   quia   non  ut  hostibus  modo,    sed 
tamquam  indomitae  et  insociabili  genti  suscensebant.   per  5 
aliquot   dies   cum   certatum   esset,  postremo   neque   dari 
neque  negari  pacem  placuit.     duae  condiciones  eis  latae 
sunt:   vel  senatui  liberum  arbitrium  de  se  permitterent, 
vel  mille  talentiim  darent  eosdemque  amicos  atque  inimi- 
cos  haberent.   exprimere  cupientibus  quarum  rerum  in  se  6 
arbitrium  senatui  permitterent,  nihil  certi  resjionsum  est. 
ita  infecta  pace  dimissi,  urbe  eodem  die,  Italia  intra  quin- 
decim  dies  excedere  iussi. 

Tum.de  consukim  provinciis  coeptum  agi  est.     ambo  7 
Graeciam  cupiebant.    multum  LaeHus  in  senatu  poterat. 
is,  cum  senatus  aut  sortiri  aut  comparare  inter  se  provin- 
cias  consules  iussisset,  elegantius  facturos  dixit,   si  iudi- 
cio  patrum  quam  si  sorti  eam  rem  permisissent.     Scipio  8 
responso  ad  hoc  dato,   cogitaturum  quid  sibi  faciendum 
esset,   cum  fratre  uno  locutus,   iussusque  ab  eo  permit- 
tere   audacter   senatui,    renuntiat  collegae,    facturum   se 
quod  is  censeret.     cum  res  aut  nova  aut  vetustate  exem-  9 
plorum  memoriae  iam  exoletae  relata  exspectatione  cer- 
taminis  senatum  erexisset,   P.  Scipio  Africanus  dixit,  si 
L.  Scipioni  fratri  suo  provinciam  Graeciam  decrevissent, 
se  legatum  iturum.      haec    vox  magno    adsensu    audita  10 
sustuht  certamen.    experiri  hibebat,  utrum  plus  regi  An- 
tiocho  in  Hannibale  victo  an  in  victore  Africano  consuh 
legionibusque    Romanis    auxihi    foret;    ac    prope   omnes 
Scipioni  Graeciam,  Laeho  Itaham  decreverunt. 

II.    Praetores  inde  provincias  sortiti  sunt,  L.  Aurun-  1 
culeius  urbanam,    Cn.  Fulvius  peregrinam,   L.  Aemihus 
Kegihus  classem,  P.  lunius  Brutus  Tuscos,  M.  Tuccius 
Apuham  etBruttios,  C.  Atinius  Siciham.    consuh  deinde  2 
cui   Graecia  provincia  decreta  erat,   ad  eum   exercitum 
quem  a  M'.  Aciho  —  duae  autem  legiones  erant  —  ac- 
cepturus  esset,   in  supplementum  addita  peditum  civium 
E,omanorum  tria  miha,   equites  centum  et  socium  Latini 
nominis  quinque  milia,  equites  ducenti;   et  adiectum,  ut,  3 
cum   in  provinciam   venisset,    si  e  re   pubhca  videretur 

17* 


2G0  LIBER  XXXVIT,  2.  3.  [a.  ii.  c.  504] 

4  csse,  excrcituiu  iu  Asiam  traiccrct.  alteri  cou.^uli  totus 
novus  exercitus  decretus,  duae  legiones  Roraanae  et  so- 
ciiim  Latini   nominis    quindccira   milia   peditura,   equites 

5  scxcenti.  exercitum  ex  Liguribu<  Q.  Minucius  —  iani 
enim  confectam  provinciam  scripscrat  et  Ligurum  omne 
nomen  in  deditionem  venisse  —  deducere  in  Boios  et  P. 

6  Cornelio  proconsuli  tradere  iussus.  ex  agro,  quo  victos 
bello  multaverat  Boios,  dcducendac  urbanae  legiones, 
quae  priore  anno  conscriptae  erant,  !M.  Tuccio  praetori 
datae,  et  socium  ac  Latini  nominis  peditum  quindecim 
milia  et  equites  sexcenti,   ad  Apuliara  Bruttiosque  obti- 

7  nendos.  A.  Coruelio  superioris  auui  praetori,  qui  Brut- 
tios  cuni  exercitu  obtinucrat,  imperatum,  si  ita  consuli 
videretur,    ut  legiones   in  Aetoliam  traiectas  M'.  Acilio 

S  traderet,  si  is  manere  ibi  vellet:  si  Acilius  redire  Romam 
mallet,  ut  A.  Cornclius  cura  eo  exercitu  in  Aetolia  renia- 
neret.  C.  Atiniura  Labeonem  provinciara  Siciliara  excr- 
citumque  ab  M.  Aemilio  accipere  placuit  et  in  suppleraen- 
tum   scribere   ex  ipsa  provincia,   si  vellet,   peditura  duo 

9  milia  et  centum  equites.  P.  lunius  Brutus  in  Tuscos  ex- 
crcittmi  novura,  legionem  uuamEoraauara  et  decera  milia 
socium  ac  Latini  norainis  scribere  et  quadringentos  equi- 

10  tes,  L.  Aemilius,  cui  maritima  pro\incia  erat,  viginti  na- 
ves  longas  et  socios  navalis  a  M.  lunio  praetore  superio- 
ris  anni  accipere  est  iussus  et  scribere  ipse  millc  navalis 
socios,   duo  milia  peditum:    cum  iis  navibus  militibusque 

11  in  Asiara  proficisci  et  classera  a  C.  Livio  accipere.  duas 
Hispanias  Sardiniaraque  obtinentibus  prorogatura  iu  an- 

12  nmn  imperium  est  et  idem  exercitus  decrcti.  Siciliae 
Sardiniaeque  biuae  eo  anno  dccuraae  fruraenti  irapcratae: 
Siculum  omne  frumentum  iu  Aetoliam  ad  exercitum  por- 
tari  iussura,  ex  Sardinia  pars  Romam,  pars  in  Aetoliara, 
eodeni  quo  Siculura. 

1  III.    Priusquara  consules  in  provincias  proficisceren- 

2  tur,  prodigia  per  pontifices  procurari  placuit.  Romae  lu- 
nonis  Lucinae  templimi  de  caelo  tactum  erat  ita,  ut  fa- 
stigium  valvaeque  deformarentur.  Puteolis  pluribus  locis 
murus  et  porta  fulmine  icta   et   duo  homines  exanimatJ. 

3  Nursiae  sereno  satis  constabat  nimbura  ortum:   ibi  quo- 


LIBER  XXXVII,  3.  4.  [a.  C.  190]  261 

que   duos   liberos   homines    exanimatos.      terra  apud  sc 
pluvisse  Tusculani  nuntiabant,  et  Reatini  mulam  in  agro 
suo  pepevisse.   ea  procurata,  Latinaeque  instam-atae  quod  4 
Laurentibus  carnis,   quae  dari   debet,   data   non   fuerat. 
supplicatio  quoque  earum  religionum  causa  fuit,   quibus  5 
diis  decemviri   ex   libris  ut  fieret  ediderunt.     decem  in-  6 
genui,  decem  virgines,  patrimi  omnes  matrimique,  ad  id 
sacriticium  adhibiti,    et  decemviri  nocte  lactentibus  rem 
divinam  fecerunt,     P.  Cornelius  Scipio  Africanus  prius-  7 
quam  proficisceretur,  fornicem  in  CapitoHo  adversus  viam 
qua  in  Capitolium  escenditur,  cum  signis  septem  auratis 
et   equis  duobus  et   marmorea  duo   labra   ante   fornicem 
posuit. 

Per  eosdem  dies  prlncipes  Aetolorum  tres  et  quadra-  8 
ginta,  inter  quos  Damocritus  et  frater  eius  erant,  ab  duabus 
cohortibus  missis  a  M'.  Aciho  Romam  deducti  et  in  lau- 
tumias  coniecti  sunt.     cohortes  inde  ad  exercitum  redire 
L.  Cornelius  consul  iussit.   legati  abPtolemaeo  et  Cleopa-  9 
tra  regibus  Aegypti,  gratulantes  quod  M'.  Acilius  consul 
Antiochum  regem  Graecia  expulisset  venerunt  adhortan-  lO 
tes(|ue,  ut  in  Asiam  exercitum  traicerent:  omnia  perculsa 
metu  non  in  Asia  modo,  sed  etiam  in  Sjria  esse;  reges 
Aegypti  ad  ea  quae  censuisset  senatus  paratos  fore.   gra-  1 1 
tiae  regibus  actae,  legatis  munera  dari  iussa,  in  singulos 
quatcruum  mllium  acris. 

Itll.   L.  Cornehus  consul  peractis,  quae  Romae  agenda  i 
erant,  pro  contione  cdlxit,  ut  milltes,   quos  ipse  in  sup- 
plementum  scrlpsisset  quique  inBruttils  cum  A.  Cornelio 
propraetore  essent,  ut  ii  omnes  idlbus  QuinctlHbus  Brun- 
dlslum  convenlrent.     item  tres  legatos   nominavit,  Sex.  2 
Digitlum,  L.  Apustlum,  C.  Fabriclum  Luscinum,  qui  ex 
ora  maritima  undlque  navis  Brundisium  contraherent,  et 
omnlbus  iam  paratls  paludatus  nh  urbe  est  profectus.  ad  3 
quinque  mllla  vohmtariorum ,  Romani  sociique,  qui  eme- 
rita  stlpendla  sub  imperatore  P.  Africano  habebant,  prae- 
sto  fuere  exeunti  consuli  et   nomlna  dederunt.     per  eos  -i 
dles,  qulbus  est  profectus  ad  bellum  consul,  ludls  Apolli- 
naribus  ante  dlem  quintum  idus  Qulnctiles  caelo  sereno 
interdiu   obscurata   lux   est,   cum    hma  sub  orbem   solis 


262  LIBER  XXXVII,  4.  5.  [a.  u.  c.  5G4] 

5  subisset.  et  L.  Aemelius  Regillus,  cui  navalis  provincia 
evcnerat,  eodem  tempore  profectus  est.    L.  Aurunculeio 

'  nccjotium  ab  scnatu  datum  est,  ut  triginta  quinqucremes, 
viginti  triremcs  facerct,  quia  fama  erat,  Antiochum  post 
proelium  navale  maiorcm  classem  aliquanto  rej)arare. 

6  Aetoli,  postquam  legati  ab  lloma  rcttulcrunt,  nullam 
spem  pacis  esse,  quamquam  omnis  ora  maritima  eorum, 
quae  in  Peloponnesum  versa  est,  dcpopulata  ab  Achacis 

7  crat,  pcriculi  magis  quam  damni  mcmorcs,  ut  Romanis 
intercluderent  itcr,  Coracem  occupaverunt  montcm;  nc- 
que   enim   dubitabant    ad    obpugnationem  Naupacti    eos 

8  principio  veris  redituros  esse.  Acilio,  quia  id  expectari 
sciebat,  satius  visum  est  inopinatam  adgredi  rem  et  La- 

0  miam  obiDUgnare:  nam  et  a  Philippo  prope  ad  cxcidium 
adductos  esse  et  tunc  co  ipso,   quod  nihil  tale  timerent, 

10  obprimi  incautos  possc.  profectus  ab  Elatia  primum  in 
hostium  tcrra  circa  Sperchcum  amnem  posuit  castra;  indc 
nocte  motis  signis,  prima  lucc  corona  moenia  est  ad- 
gressus. 

1  V.  Magnus  pavor  ac  tumultus,  ut  in  rc  inprovisa, 
fuit.  constantius  tamcn  quam  quis  facturos  crederet,  in 
tam  subito  periculo,  cum  viri  propugnarent,  feminae  tela 
omnis  gcneris  saxaque  in  muros  gei*ercnt,   iam  multifa- 

2  riam  scalis  adpositis  urbcm  eo  die  defenderunt.  Acilius 
signo  receptui  dato  suos  in  castra  mcdio  ferme  die  re- 
duxit;  et  tunc  cibo  et  quiete  refectis  corporibus,  prius- 
quam  praetorium  dimitteret,  denuntiavit,  ut  ante  lucem 
armati  paratique  essent:   nisi  expugnata  urbe  se  eos  in 

3  castra  non  rcducturum.  eodem  tcmpore  quo  pridie,  pluri- 
bus  locis  adgressus,  cum  oppidanos  iam  vires,  iam  tela, 
iam  ante  omnia  animus  defiecret,  intra  paucas  horas  ur- 
bem  cepit.     ibi  partim  divendita,   partim   divisa  praeda 

4  consilium  habitum,  quid  deinde  faceret.  nemini  ad  Nau- 
pactum  iri  placuit,  occupato  ad  Coracem  ab  Aetolis  saltu. 
ne  tamcn  segnia  aestiva  esscnt  ct  Aetoli  non  impctratam 
pacem  ab  scnatu  nihilo  minus  pcr  suam  cunctationem 
haberent,  obpugnare  Acilius  Amphissam  statuit.   ab  Ile- 

5  raclea  per  Oetam  exercitus  eo  deductu^.  cum  ad  mocnia 
casti-a  posuisset,  non  corona,  sicut  Lamiam,  scd  operibus 


LIBER  XXXVir,  5-7.  [a.  C.  190]  263 

obpugnare  urliem  est  adortus.  pluribus  simul  locis  aries 
admovebatur,  et  cum  quaterentur  muri,  nihil  adversus 
tale  machinationis  genus  pararc  aut  comniinisci  oppidani 
conabantur.  omnis  spes  in  armis  et  audacia  erat;  eru-  6 
ptionibus  crebris  et  stationes  hostium  et  eos  ipsos,  qui 
circa  opera  et  machinationes  erant,  turbabant. 

VI.    Multis  tamen   locis    d^cussus  nuirus  erat,   cum  i 
adlatum   est,   successorem  Apolloniae   exposito   exercitu 
per  Kpirum  ac  Thessaiiam  venire.      cum  tredecim  mili-  2 
bus  peditum  et  quingentis  equitibus  consul  veniebat.   iam 
in  sinum  Maliacum  venerat;  et  praemissis  Hypatam  qui 
tradere   urbem   iuberent  postquam  responsum  est,   nihil 
nisi  ex  communi  Aetolorum  decreto  facturos,  ne  teneret 
se  obpugnatio  Hypatae  nondum  Amphissa  recepta,  prae- 
misso  frati'e  Africano  Amphissam  ducit.     sub  adventum  3 
eorum  oppidani  relicta  urbe  —  iam  enim  magna  ex  parte 
nudata  moenibus  erat  —  in  arcem,  quam  inexpugnabilem 
habcnt,  omnes  armati  atque  inermes  concessere. 

Consul  ab  sex  mihbus  fere  passuum  inde  posuit  castra.  4 
eo  legati  Athenienses  primum  ad  P.  Scipionem  praegres- 
sum  agmen,    sicut  ante  dictum  est,  deinde  ad  consulem 
venerunt,   deprecantes  pro  Aetohs.     clementius  respon-  .'» 
sum  ab  Africano  tulerunt,  qui  causam  relinquendi  honeste 
Aetolici  belli  quaerens  Asiam  et  regem  Antiochum  spe- 
ctabat,  iusseratque  Athenienses  non  liomanis  solum,   ut 
pacem  bello  praeferrent,   sed  etiam  Aetolis  persuadere. 
celeriter   auctoribus  Atheniensibus   frequens   ab  Hyjiata  6 
legatio  Aetolorum  venit;  et  spem  pacis  eis  sermo  etiam 
Africani,  quem  priarem  adierunt,  auxit  commemorantis, 
multas  gentes  populosque  in  Hispania  prius,   deinde  in 
Africa  in  fidem  suam  venisse:  in  omnibus  se  maiora  cle- 
mentiae    benignitatisque    quam    virtutis    bellicae    monu- 
menta  reliquisse.      perfecta   videbatur  res,    cum   aditus  7 
consul  idem  illud  i-esponsum  rettulit,  quo  fugati  ab  senatu 
erant.     eo  tamquam  novo  cum  icti  Aetoli  essent  —  nihil 
enim  nec  legatione  Atheniensium   nec  placido   Africani 
responso  profectum  videbant  — -,  referre  ad  suos  dixerunt 
velle. 

Vn.    Reditum  inde  Hypatam  cst,   nec  consilium  ex-  i 


264  LIBER  XXXVII,  7.  [;i.  u.  c.  Ml] 

pediebatur;  nam  neque  unde  mille  talentum  daretur  erat, 
et  permisso  libero  arbitrio,  ne  in  corpora  sua  saeviretur, 

2  metuebant.  redire  itaque  eosdem  legatos  ad  consulem  et 
Africanum  iusserunt  et  petere,  ut,  si  dare  vere  pacem, 
non  tantum  ostendere  frustrantes  spem  miserorum  vel- 
lent,  aut  ex  summa  pecuniae  demerent,  aut  permissionem 

3  extra  civium  corpora  fieri  iuberent.  nihil  impetratum  ut 
mutaret  consul,   et  ea  quoque  irrita  legatio  dimissa  est. 

1  secuti  et  Athenienses  sunt;  et  princeps  legationis  eorum 
Echedemus  fatigatos  tot  repulsis  Aetolos  et  complorantis 
inutili  lamentatione  fortunam  gentis  ad  spem  revocavit 
auctor  indutias  sex  mensium  petendi,  ut  legatos  Romam 

5  mittere  possent:  dilationem  nihil  ad  praesentia  mala, 
quippe  quae  ultima  essent,  adiecturam;  levari  per  mul- 
tos   casus   tempore  intei'posito  praesentis   clades    posse. 

6  auctore  Echedemo  idem  missi,  prius  P.  Scipione  con- 
vento;  per  eum  indutias  temporis  eius  quod  petebant  ab 

7  consule  impetraverunt.  et  soluta  obsidione  Amphissae 
M'.  Acilius  tradito  consuli  exercitu  provincia  decessit,  et 
consul  ab  Amphissa  Thessaliam  repetit,  ut  per  Macedo- 
niani  Thraeciamque  ducei'et  in  Asiam. 

«  Tum  Afrieanus  fratri  'iter  quod  insistis,  L.  Scipio, 
ego  quoque  adprobo;  sed  totum  id  vertitur  in  voluntate 

9  Phili-ppi,  qui  si  imperio  nostro  fidelis  est,  et  iter  et  com- 
meatus  et  omnia,  quae  in  longo  itlnere  exercitus  alunt 
iuvantque,   nobis  suppeditabit.     si  is  destituat,   nihil  per 

10  Thraciam  satis  tutum  habebis.  itaque  prius  regis  animuin 
explorari  placet.     optime  explorabitur,  si  nihil  ex  prae- 

11  parato  agentem  obprimet  qui  inittetur.'  Ti.  Sempronius 
Gracchus,  longe  tuin  acerrimus  iuvenum,  ad  id  delectus 
per  dispositos  equos  prope  incredlbili  celeritate  ab  Am- 
phissa  —  inde  enim  est  dimissus  —  die  tertio  Pellam  per- 

12  venit.  in  convivio  rex  erat  et  in  niultum  vini  processerat; 
ea  ipsa  remissio  animi  suspitlonem  dempsit  novare  eum 

13  quicquam  velle.  et  tum  quidem  comiter  acceptus  hospes, 
postero  dle  commeatus  exercitui  paratos  benigne ,  pontes 
iu  fluminibus  factos,   vias,   ubi  transitus  dlfficiles  erant, 

14  munitas  vidlt.  haec  referens  eadem  qua  ierat  celeritate 
Thaumacis  obcurrlt  consulio     indc  certiore  et  inaiore  spe 


LIBER  XXXVII,  7—9.  [a.  C.  190]  265 

laetus  exercitus  ad  praeparata  omnia  in  Macedoniara  per- 
venit.  venientis  regio  adparatu  et  accepit  et  prosecutus  is 
est  rex.  multa  in  eo  et  dexteritas  et  humanitas  visa,  quac 
commendabilia  apud  Africanum  erant,  virum  sicut  ad 
cetera  egreglum,  ita  a  comitate,  quae  sine  luxuria  esset, 
non  aversum.  inde  non  per  jMacedoniam  modo,  sed  etiam  ig 
Thraciam  prosequente  et  praeparante  omnia  Philippo  ad 
Hellespontum  perventum  est. 

VIII.    Antiochus  post  navalem  ad  Corycum  pugnam  i 
cum  totam  hiemem  liberam  in  adparatus  terrestris  mari- 
timosque  habuisset,   classi  maxume  reparandae,   ne  tota 
maris  possessione  pelleretur,  intentus  fuerat.   subcurrebat,  2 
superatum  se,  cumclassis  adfuissetRhodiorum:  quodsi  ea 
quoque  —  nec  commissuros  Rhodios,   ut  iterum  mora- 
rentur  —  certamini  adesset,  magno  sibi  navium  numero 
opus   fore,   ut  viribus   et  magnitudine   classem   hostium 
aequaret.     itaque  et  Hannibalem   in  Syriam  miserat  ad  3 
Phoenicum  accersendas  naves,  et  Polvxenidam,  quo  mi- 
nus  prospere  gesta  res  erat,  eo  enixius  et  eas  quae  erant 
reficere   et   alias   parare  naves   iussit.     ijise   in  P*hrygia  4 
hibernavit,   undique   auxilia   accersens.     etiam  in  GaUo- 
graeciam  miserat;  bellicosiores  ea  tempestate  erant,  Gal- 
licos    adhuc,    nondum    exoleta    stirpe   gentis,    servantes 
animos.     filium  Seleucum  in  Aeolidc  reliquerat  cum  ex-  5 
ercitu  ad  maritimas  continendas  urbes,  quas  illinc  a  Per- 
gamo  Eumenes ,   hinc   a  Phocaea   Erythrisque   Romani 
sollicitabant.     classis  Romana,  sicut  ante  dictum  est,  ad  G 
Canas  hibernabat.     eo  mcdia  ferme  hieme  rex  Eumenes 
cum    viginti    milibus    peditum    equitibusque    quingentis 
venit.     is  cum  magnam  praedam  agi  posse  dixisset  ex  7 
agi*o  hostium  qui  circa  Thyatiram  esset,   hortando  per- 
pulit  Livium,   ut  quinque  milia  militum  secum  mitteret. 
missi  ingentem  praedam  intra  paucos  dies  averterunt. 

VIIII.    Inter  haec  Phocaeae  seditio  orta  quibusdam  i 
ad  Antiochum  multitudinis  animos  avocantibus.     gravia  2 
hiberna  navium  erant,  grave  tributum,  quod  togae  quin- 
gentae   imperatae    erant   cum   quingentis   tunicis;   gi-avis  3 
etiam   inopia  frumenti,   propter  quam  naves   quoque   et 
praesidium  Romanum  excessit.     tum  vero  liberata  metu 


2G6  LIBER  XXXVI r,  9.  10.  [a.  u.  c.  5(54] 

factio  erat,   quae  plebem  iii   contionibus  ad  Antiochum 

4  trahebat;  senatus  et  optimates  in  llomana  societate  per- 
standum  censebant,  defectionis  auctores  phis  apud  mul- 

5  titudinem  valuermit.  Rhodi,  quo  magis  cessatum  jiriorc 
aestate  erat ,  eo  maturius  aequinoctio  verno  eundem 
Pausistratum  classis  praefectum  cum  sex  et  triirinta  na- 

6  vibus  miserunt.  iam  Livius  a  Canis  cum  triginta  navi- 
bus  et  septcm  quadrircmibus,  quas  secimi  Eumenes  rcx 
adduxerat,  Ilellespontum  petebat,  ut  ad  transitum  exer- 
citus,  quem  terra  venturum  ojDinabatur,  praepararet  quae 

7  opus  essent.  in  portum,  quem  vocant  Achaeorum,  chis- 
sem  primum  advertit;  inde  IHum  escendit  sacrificioque 
Minervae  facto  legationes  finitimas  ab  Elaeunte  et  Dar- 
dano  etEhoeteo,  tradentis  in  fidem  civitatis  suas,  benigne 

8  audivit;  inde  ad  Hellesponti  fauces  navigat,  et  decem 
navibus  in  statione  contra  Abydon  relictis  cetera  cLisse 

9  in  Europam  ad  Seston  obpugnandam  traiecit.  iam  sube- 
untibus  armatis  muros  fanatici  Galli  primum  cum  sol- 
lemni  habitu  ante  portam  obcurrunt,  iussu  se  matris  dcum 
famulos  deae  venire  memorant  ad  precandum  Romanum, 

10  ut  parceret  moenibus  urbique.  nemo  eorum  violatus  est. 
mox  universus  senatus  cum  magistratibus  ad  dedendam 

11  urbem  processit.  inde  Abjdum  traiecta  classis.  ubi  cum 
temptatis  per  conloquia  animis  nihil  pacati  rcsponderetur, 
ad  obpugnationem  sese  expediebant, 

1  X.  Dum  haec  in  Ilellesponto  geruntur,  Poljxenidas 
regius  praefectus  —  erat  autem  exsul  Rhodius  —  cum 
audissct  profectam  ab  domo  popuLirium  suorum  classem 

2  et  Pausistratum  praefectum  supcrbe  quaedam  et  contcm- 
ptim  in  se  contionantem  dixisse,  praecipuo  certamine 
animi  adversus  eum  sumpto  nihil  ahud  dies  noctesquc 
agitabat  animo  quam  ut  verba  magnifica  eius  rebus  con- 

3  futaret.  mittit  ad  eum  hominem  et  ilH  notum,  qui  diceret 
et  se  Pau.*istrato  patriaeque  suae  magno  usui,   si  Hceat, 

4  fore  et  a  Pausistrato  se  restitui  in  patriam  posse.  cum 
quonam  modo  ea  ficri  possent  mirabundus  Pausistratus 
percunctaretur,  fidem  petenti  dedit  agendae  communiter 

5  rci  aut  tegendae  silentio.  tum  internuntius  aperit,  regiam 
classem  aut  totam  aut  maioreni  eius  partcm  PoljTtenidam 


LIBER  XXXVII,  10.  11.  [a.C.190]  267 

Iraditurum  el;  pretium  tanti  meriti  nullum  aliud  pacisci 
quam  reditum  in  patriam.   magnitudo  rei  nec  ut  crederet  0 
nec  ut  aspernaretur   dicta  efficit.     Panhormum  Samiae 
terrae  petit,  ibique  ad  explorandam  rem  quae  oblata  erat 
substitit.     ultro    citroque   nuntii  cursare;   nec   fides  ante  7 
Pausistrato  facta  est  quam  coram  nuntio  eius  Polyxeni- 
das  sua  manu  scripsit,  se  ea  quae  pollicitus  esset  factu- 
rum  esse,  signoque  suo  inpressas  tabellas  misit.   eo  vero  8 
pignore  velut  auctoratum  sibi  proditorem  ratus  est:   ne- 
que  enim  eum  qui  sub  rege  viveret,  commissurum  fuisse, 
ut  adversus  semet  ipsum  indicia  manu  sua  testata  daret. 
inde  ratio  simulatae  proditionis   composita.     omnium  se  9 
rerum    adjDaratum   omissurum    Polyxenidas   dicere:    non 
remigem,  non  socios  navalis  ad  classem  frequentis  habi- 
turum,  subducturum  per  simulationem  reficiendi  quasdam  lO 
naves,   alias   in  propinquos   portus   dimissurum,   paucas 
ante  portum  Ephesi  in  salo  habiturum,  quas,  si  exire  res 
cogeret,  obiecturus  certamini  foret.     quam  neglcgentiam  ii 
Poljxenidam  in  cLasse  sua  liabiturum  Pausistratus  audi- 
vit,  eam  ij^se  extemplo  habuit.     partem  navium  ad  com- 
meatus  accersendos  Halicarnassum,   partem  Samum  ad 
urbem  misit,  [ipse  Panhormi  substitit,]  ut  paratus  esset, 
cum  signum  adgrediendi  a  proditore  accepisset.     Poly-  12 
xenidas   augere    simulando   errorem;    subducit  quasdam 
naves,  alias  velut  subducturus  esset,  navalia  reficit,  remi- 
ges  ex  hibernis  non  Ephesum  accersit,  sed  Magnesiam 
occulte  cogit. 

XI.    Forte  quidam  Antiochi  miles,  cum  Samum  rei  i 
privatae  causa  venisset,  pro  speculatore  deprehensus  de- 
ducitur  Panhormum  ad  praefectum.  is  percunctanti,  quid  2 
Ephesi  ageretur,  incertum  metu  an  erga  suos  haud  sin- 
cera  fide,   omnia   aperit:    classem    instructam    paratam-  3 
que  in  portu  stare,  remigium  omne  Magnesiam  (ad  Sipy- 
lum)  missum,  perpaucas  naves  subductas  esse  et  navalia 
tegi,  numquam  intentius  rem  navalem  administratam  esse. 
haec  ne  pro  veris  audirentur,  animus  errore  et  spe  vana  4 
praeoccupatus   fecit.      Polyxenidas    satis   omnibus   com- 
paratis,  nocte  remige  a  Magnesia  accersito  deductisque 
raptim  quae  subductae  erant  navibus,  cum  diem  non  tam 


268  LIBER  XXXVIl,  11.  [a.  u.  c.  504] 

[iu]  adparatu  absumpsisset  quam  quod  consplci  profici- 

5  sccntem  classem  nolebat,  post  solis  occasum  profectus 
septuagiuta  navibus  tectis,  vento  adverso,  ante  lucem 
Pygela  portum  tenuit.  ibi  cum  interdlu  ob  eandem  cau- 
sara  quiesset,   nocte  In  proxima  Samiae   teiTae   traieclt. 

6  hlnc  Nicandro  quodam  archlplrata  cum  qulnque  navlbus 
tectls  Pallnurum  lusso  petere  atque  Inde  armatos  qua 
proximum  per  agros  Iter  esset  Panhormum  ad  tergum 
hostium  ducere,  Ipse  Interim  classe  dlvisa,  ut  ex  utraque 

7  parte  fauces  portus  teneret,  Panhormum  petlt.  Pausl- 
stratus  prlmo,  ut  In  re  necojilnata,  turbatus  parumper, 
delnde  vetus  mlles  celerlter  conlecto  anlmo,  terra  niehus 

8  arceri  quam  marl  hostes  posse  ratus,  armatos  duobus 
agmlnlbus  ad  promunturla,  quae  cornlbus  oblectis  ab  alto 
portum  faciunt,  duclt,  Inde  faclle  ex  [loco  superlore  tehs] 
anclpltlbus  hostem  submoturus.  Id  inceptum  elus  Nlcan- 
der  a  terra  visus  cum  turbasset,  repente  mutato  conslllo 

9  naves  conscendere  omnis  iubet.  tum  vero  Ingens  pariter 
mllltum  nautarumque  trepldatio  orta,  et  velut  fuga  in 
naves  fieri,  cum  se  mari  terraque  slmul  cernerent  clrcum- 

10  ventos.  Pausistratus  unam  vlam  salutls  esse  ratus,  si 
vim  facere  per  fauces  portus  atque  erumpere  in  mare 
apertum  posset,  postquam  conscendisse  suos  vldlt,  sequi 
ceterls  lussls  prlnceps  ipse  concltata  nave  remls  ad  ostlum 

11  portus  tendlt.  superantein  iam  fauces  navem  elus  Poly- 
xenidas  trlbus  qulnqueremlbus  clrcumslstlt.  navls  ro- 
strls  icta  subprimitur;  telis  obruuntur  proinignatores, 
inter   quos   et  Pausistratus   inpigre   pugnans   interficltur. 

12  navlum  rellquarum  ante  portum  allae,  allae  In  portu  de- 
prensae,   quaedam  a  Nlcandro,   dum  molluntur  a  terra, 

13  captae.  qulnque  tantum  Khodlae  naves  cum  duabus 
Cols  effiigerunt,  terrore  flammae  mlcantls  vla  sibi  inter 
confertas  naves  facta;  contis  enlm  blnls  a  prora  promi- 
nentlbus  trullls  ferrels  multum  conceptum  ignem  prae  se 

14  portabaut.  Erythraeae  trircmes  cum  haut  procul  ab 
Samo  Rhodis  navibus,  qulbus  ut  essent  praesldlo  venie- 
bant,   obviae   fugientlbus   fulssent,   in  Hellespontum   ad 

15  Romanos  cursuni  averterunt.  sub  idem  tempus  Seleu- 
cus  prodltam  Phocaeam,  porta  una  per  custodcs  aperta, 


LIBER  XXXyil,  11-13.  [a.C.190]  269 

recepxt  et  Cyme  aliaeque  eiusdem   orae   urbes   ad   eum 
metu  defecerunt. 

XII.  Dum  haec  in  Aeolide  gei*untur,   Abydus  cum  i 
per  aliquot  dies  ob.sidioncm  tolerassct  praesidio  regio  tu-  2 
tante  moenia,   iam  omnibus  fessis,   Philota  quoque  prae- 
fecto  praesidi  permittente  magistratus  eorum  cum  Livio 
de  condicionibus  tradendae  urbis  agebant.     rem  distine- 
bat,    quod   utrum   armati   an   inermes    emitterentur  regi 
parum    conveniebat.     haec    agentibus    cum  intervenisset  3 
nuntius  Khodiorum   cladis,   emissa  de   manibus  res  est; 
metuens  enim  Livius,  ne  successu  tantae  rei  inflatus  Po-  4 
lyxenidas  classem  quae  ad  Canas  erat  obprimeret,  Abydi 
obsidione  custodiaque  Hellesponti  extemplo  relicta  naves 
quae  subductae  Canis  erant  deduxit.    et  Eumenes  Elaeam 
venit.     Livius  omni  classe,  cui  adiunxerat  duas  triremes  5 
Mitylenaeas,   Phocaeam  petit.     quam  cum  teneri  valido 
regio  praesidio  audisset  nec   procul  Seleuci  castra  esse, 
depopuhxtus    maritimam   oram   et  praeda  maxime  homi-  G 
num  raptim  in  naves  inposita  tantum  moratus  dum  Eu- 
menes  cum  chisse  adsequeretur,   Samum  petere  intendit.  ^ 
Rhodiis  primo  audita  cLades  simul  pavorem,  simul  luctum  7 
ingentem  fecit;  nam  praeter  navium  mihtumque  iacturam 
quod  floris,   quod  roboris  iu  iuventute  fuerat  amiserant, 
multis  nobiHbus  secutis  inter  cetera  auctoritatem  Pausi-  8 
strati,  quae  inter  suos  merito  maxima  erat.    deinde  quod 
fraude  capti,  quod  a  cive  potissimum  suo  forent,  in  iram 
luctus  vertit.   decem  extemplo  naves  et  diebus  post  paucis  9 
decem  alias  praefecto  omnium  Eudamo   miserunt,   quem 
aliis   virtutibus   bellicis   haudquaquam  Pausistrato  parem 
cautiorem,  quominus   animi  erat,   ducem  futurum  crede- 
bant.     Komani  et  Eumenes  rex  in  Erythraeam  primum  10 
classem  adpHcuerunt.     ibi  noctem  unam  morati,  postero 
die  Cprycum  Teiorum  promunturium  tenuerunt.    inde  cum  1 1 
in  proxima  Samiae  vellent  traicere,   non  exspectato  solis 
ortu,    ex  quo  statum  caeH  notare  gubernatores  possent, 

in  incertam  tempestatem  miscrunt.   medio  in  ciu'su,  aqui-  12 
lone  in  septentrionem  verso,    exasperato   fluctibus   mari 
iactari  coeperunt. 

XIII.  Polyxenidas  Samum  petituros  ratus  hostis,  ut    1 


270  LIBER  XXXVII ,  13-  [a.  u.  c.  564] 

so  Rhodiae  classi  coniungerent ,  ab  Epheso  profectus 
primo  adMyonnesum  stetit;  inde  adMacrin  quam  vocant 
insuhun  traiecit,  ut  praetervehentis  classis  si  quas  aber- 
rantcs  ex  agmine  naves   posset    aut   postremum   agmen 

2  oportune  adoriretur.  postquam  sparsam  tempestate  clas- 
sem  vidit,  occasionem  primo  adgrediendi  ratus,  paido 
post  increbrescente  vento  et  maiores  iam  volvente  fluctus, 

3  quia  pervenire  se  ad  eos  videbat  non  posse,  ad  Aethaham 
insulam  traiecit,   ut  inde  postero  die  Samum  ex  alto  pe- 

4  tentis  navis  adgrederetur.  liomani,  pars  exigua,  primis 
tenebris  portum  desertum  Samiae  tenuerunt,  classis  ce- 
tera  noctem  totam  in  alto  iactata  in  eundem  portum  de- 

5  currit.  ibi  ex  agrestibus  cognito,  hostium  naves  ad  Ae- 
thaliam  stare,  consilium  habitum,  utrum  extemplo  de- 
cernerent,  an  Rhodiam  exspectarent  classem.  dilata  re — 
ita  enim  placuit  —  Corjcum,  imde  venerant,  traiecei'unt. 

6  Polyxenidas  quoque,  cum  frustra  stetisset,  Ei)hesum  re- 
diit.    tum  Romanae  naves  vacuo  ab  hostibus  mari  Samum 

7  traiecerunt.  eodem  et  Rhodia  classis  post  dies  paucos 
venit.  quam  ut  exspectatam  esse  adpareret,  profecti  ex- 
templo  sunt  Ephesum,  uti  aut  decernerent  navali  cer- 
tamine,  aut,  si  detractaret  liostis  pugnam,  quod  plurimum 
intererat  ad  animos  civitatium,   timoris  confessionem  ex- 

8  primerent.  contra  fauces  portus  instructa  in  frontem  na- 
vium  acie  stetere.  postquam  nemo  adversus  ibat,  classe 
divisa  pars  in  salo  ad  ostium  portus  in  ancoris  stetit,  pars 

9  in  terram  milites  exposuit.  in  eos  iam  ingentem  praedam 
late  depopulato  agro  agentis  Andronicus  Macedo,  qui  in 
praesidio  Ephesi  erat,  iam  moenibus  adjDrojsinquantis 
eruptionem  fecit  exutosque  magna  parte  pra^dae  ad  mare 

10  ac  naves  redegit.  postero  die  insidiis  medio  fenne  viae 
positis,  ad  eliciundum  extra  moenia  Macedonera  Romani 
ad  urbem  agmine  iere;    inde,   cum  ea  ipsa  suspitip,   ne 

11  quis  exiret,  deterruisset,  redierunt  ad  naves;  et  terra 
marique  fugientibus  certamen  hostibus  Samum,  unde 
venerat,  classis  repetlt.  inde  duas  sociorum  ex  Italia, 
duas  Rhodias  triremes  cum  praefecto  Epicrate  Rhodio  ad 

12  fretum  Cephalleniae  tuendum  praetor  misit.  infestum  id 
latrocinio  Lacedaemonius  Hybristas   cum  iuventute  Ce- 


LIBER  XXXVII,  13-15.  [a.  C,  190]  271 

phallenum  faciebat,   clausumque  iam  mare  commeatibus 
Italicis  erat. 

XIIII.    Piraeei  L.  Aemilio  Kegillo  succedenti  ad  na-  i 
vale  imperium  Epicrates  obcurrit;   qui  audita  clade  Rho-  2 
diorum,    cum   ipse   duas   tantum   quinqueremes   haberet, 
Epicratem  cum  quattuor  navibus  inAsiam  secum  deduxit. 
prosecutae  etiam  apertac  Atheniensium  naves  sunt.    Ae-  3 
gaeo  mari  traiecit  [Chium].    eodem  Timasicrates  Rhodius 
cum   duabus   quadriremibus   ab   Samo   nocte   intempesta 
venit,   deductusque  ad  Aemilium  praesidii  causa  se  mis- 
sum  ait,   quod  eam  oram  maris  infestam  onerai*is  regiae 
naves  excursionibus  crebris  ab  Hellesponto  atque  Abydo 
facerent.    traicienti  AemiHo  a  Chio  Samum  duaeRhodiae  4 
quadriremes  missae  obviam  ab  Livio  et  rex  Eumenes  cum 
duabus  quinqueremibus  obcurrit.    Samum  postquam  ven-  5 
tum  est,  accepta  ab  Livio  classe  et  sacrificio,  ut  adsolet, 
rite  facto  Aemilius  consilium  advocavit.    ibi  C.  Livius  — 
is  enim  est  primus  rogatus  sententiam  —  neminem  fide- 
lius  dare  posse  consihum  dixit  quam  eum,    qui  id  alteri 
suaderet,   quod  ipse,   si  in   eodem  loco  esset,    facturus 
fuerit:   se  in  animo  habuisse  tota  classe  Ephesum  petere  6 
et  onerarias  ducere  multa  saburra  gravatas  atque  eas  in 
faucibus  portus  subprimere.     et  eo  minoris  molimenti  ea  7 
claustra  esse,   quod  in  fluminis   modum  longum  et   an- 
gustum    et    vadosum    ostium    portus   sit.      ita  ademptu- 
rum  se  maris  usum  hostibus  fuisse  inutilemque  classem 
facturum. 

XV.    Nulh  ea  placere  sententia.    Eumenes  rex  quae-  i 
sivit,    quid    tandem?    ubi    demersis    navibus    frenassent 
claustra  maris,   utrum  hbera  sua  classe  abscessuri   inde 
forent   ad  opem    ferendam    sociis    terroremque    hostibus 
praebendum,   an  nihilo  minus  tota  classe  portum  obses- 
suri?   sive  enim  abscedant,  cui  dubium  esse,  quin  hostes  2 
extracturi  demersas  moles  sint  et  minore  raohmento  aper- 
turi  portum  quara  obstruatur?    sin  autem  raanendum  ibi 
nihilo  minus,   quid  adtinere  claudi  portum?    quin  contra  3 
illos  tutissimo  portu,   opulentissima  m"be  fruentis,  omnia 
Asia  praebente,   quieta  aestiva  acturos:   Romanos  aperto 
in  mari  fluctibus  tempestatibusque  obiectos,   omnium  in- 


272  LIBER  XXXVII,  15.  IG.  [a.  u.  c.  5CA] 

4  opes,  111  adsidua  statlone  futuros,  ipsos  magis  adligatos 
inpcditosque,    ne   quid  eorum  quae   agenda  sint  possint 

5  agere,  quam  ut  hostis  clausos  habeant.  Eudamus  prae- 
fectus  lihodiae  classis  magis  eam  sibi  displicere  senten- 
tiam  ostendit  quam  ipse  quid  censeret  faciendum  dixit. 

6  Epicrates  Rhodius  omissa  in  praesentia  Ephcso  mitten- 
dam  navium  partem  in  Lyciam  censuit  et  Patara,   caput 

7  2;entis,  in  societatcm  adiunjTcnda.  in  duas  mairnas  res 
id  usui  fore:  et  Rhodios,  pacatis  contra  insulam  suam 
terris,   totis  viribus  incumbere  in  unius  belh,   quod  ad- 

8  versus  Antiochum  sit,  curam  posse,  et  eam  classcm,  quae 
in  Lycia  compararetur,   intercludi,   ne  Polyxenidae  con- 

9  iungatur.  haec  maxime  movit  sententia.  ])lacuit  tamen 
Regilhim  classe  tota  evehi  ad  portum  Ephesi  ad  inferen- 
dum  hostibus  terrorem. 

1  XVI.  C.  Livius  cum  duabus  quinqueremibus  Ro- 
manis  et  quattuor  quadriremibus  Rhodiis  et  duabus  aper- 
tis  Smyrnaeis  in  Lyciam  est  missus,  Rhodum  prius  iussus 

2  adire  et  omnia  cum  iis  communicare  consiha.  civitates 
quas  praetervectus  est,  Miletus,  Myndus,  Halicarnassus, 

3  Cous,  Cnidus,  imperata  enixe  fecerunt.  Rhodum  ut  ven- 
tum  est,  simul  et  ad  quam  rem  missus  esset  iis  exposuit 
et  consuluit  eos.  adprobantibus  cunctis  et  ad  eam,  quam 
habebat  classem,  adsumptis  tribus  quadriremibus  navigat 

4  l^atara.  primo  secundus  ventus  ad  ipsam  urbem  ferebat 
eos,  sperabantque  subito  terrore  ahquid  moturos.  post- 
quani  circumagente  se  vento  fluctibus  dubiis  Aolvi  coeptum 
est  mare,  pervicerunt  quidem  remis,  ut  tenerent  terrara; 

5  sed  neque  circa  urbem  tuta  statio  erat  nec  ante  ostium 
portus  in  salo  stare  poterant  aspero  mari  et  nocte  inmi- 

G  nente.  praetervecti  moenia  portum  Phoenicunta,  minus 
duum  mihum  spatio  inde  distantem,   petiere,   navibus  a 

7  maritima  vi  tutum;  sed  altae  insuper  inminebant  rupes, 
quas  celeriter  oppidani  adsumptis  regis  mihtibus,    quos 

8  in  praesidio  habebant,  ceperunt.  adversus  quos  Livius, 
quamquam  erant  iniqua  ac  difficiha  ad  exitus  loca,  Is- 
saeos  auxiliares  et  Smyrnaoorum  expeditos  iuvenes  misit. 

9  hi,  dum  missihbus  primo  et  adversus  paucos  levibus  ex- 
cursionibus  Lacessebatur  magis  quam  conserebatur  pugna. 


LIBER  XXXVIl,  IG.  17.  [a.  C.  190]  273 

sustinuerunt  certamen;   postquam  plures  ab  urbe  adflue-  lO 
bant  et  iam  omnis  multitudo  efl\iudebatur ,  timor  incessit 
Livium,    ne   et  auxiliares    circumvenirentur    et  navibus 
etiam  ab  terra  periculum  esset.     ita  non  milites  solum,  li 
sed  navalis  etiam  socios,  remigum  turbam,   quibus  quis- 
que  poterat  telis,   armatos  in  proelium  eduxit.    tum  quo-  12 
qtie  anceps  pugna  fuit,  neque  milites  solum  aliquot,  sed 
L.  Apustius  tumultuario  proelio  cecidit;  postremo  tamen 
iiisi  fugatique  sunt  Lycii   atque   in  urbem   compulsi,   et 
K,omani  cum  haud  incruenta  victoria  ad  naves  redierunt. 
inde  in  Telmessicum  profecti  sinum,   qui  latere  uno  Ca-  13 
riam,   altero  Lyciam  contingit,    omisso  Patara  amplius 
temptandi  Rliodii  domum  dimissi   sunt,   Livius  praeter-  li 
vcctus  Asiam  in  Graeciam  transmisit,   ut  conventis  Sci- 
pionibus,    qtii   tum   circa   Thessaliam   erant,    in   Italiam 
traiceret. 

XVII.   Aemilius  postquam  omissas  in  Lycia  res  et  Li-  i 
vium  profectum  in  ItaHam  cognovit,  cum  ipse  ab  Epheso 
tempestate  repulsus  irrito  incepto  Samum  revertisset,  turpe  2 
ratus  temptata  frustra Patara  esse,  proficisci  eo  tota  classe 
et  sumraa  vi  adgredi  urbem  statuit.    Miletum  et  ceteram  3 
oram   sociorum   praetervecti  in  Bargylietico   sinu  escen- 
sionem  ad  lasum  fecerunt.     urbem  regium  tenebat  prae- 
sidium;   agrum   circa  liomani   hostihter  depopulati  sunt. 
missis  deinde  qui  per  conloquia  principum  et  magistra-  i 
tuum  temptarent  animos,  postquam  nihil  in  potestate  sua 
respondertmt  esse,  ad  urbem  obpugnandam  dticit.    erant  5 
lasensium  exsttles  ctim  Romanis;    ii  frequentes  Rhodios 
orare  institertmt,   ne  urbem  et  vicinam  sibi  et  cognatam 
innoxiam  perire  sinerent :  sibi  exsihi  ntdLam  aham  causam 
esse  quam  fidem  erga  Romanos.    eadeni  vi  regiorum  qua  6 
ipsi  pulsi  sint  teneri  eos  qui  m  urbe  maneant.     omnium 
lasensium  unam  mentem  esse,  ut  servitutem  regiam  eiFu- 
gere  vellent.     Rhodii  moti  precibus,  Eumene  etiam  rege  7 
adstimpto ,    simul    suas    necessitudines    commemorando, 
.  simtil   obsessae   regio  praesidio  urbis   casum  miserando 
pervicerunt,  ut  obpugnatione  absisteretur.     profecti  inde  8 
pacatis  ceteris  cum  oram  Asiae  legerent,  Loryma  —  por- 
tus  adversus  Rhodum  est  —  pervenerunt.   ibi  in  principiis  0 

Livi  vul.  IIl.  18 


274  LIBER  XXXVII,  17.18.  [a.  u.  c.  5G4J 

sermo  prlino  inter  trlbimos  nillitum  secretus  oritur,  deinde 
ad  aures  Ipsius  Aemllll  pervenlt,  abduci  classem  ab  Eplieso, 
ab  suo  bello,  ab  regia  classe,  ut  ab  tergo  llbcr  relictus 
hostis  in  tot  propinquas  sociorum  urbes  omnia  inijune 
10  conari  posset.  movere  eaAemilium;  vocatosque  E.hodios 
cum  percunctatus  esset,  possetnePataris  imiversa  classis 
in  portu  stare,  cum  resi^ondissent  non  posse,  causam 
nactus  omittendae  rei  Samum  reduxit  naves. 

1  XVIII.  Per  idem  tempus  Seleucus  Antiochi  fiHus, 
cum  per  omne  hibernorum  tempus  exercitum  in  Aeolide 

2  continuisset  partlm  socHs  ferendo  opem,  partlm,  quos  in 
societatem  perlicere  non  poterat,  dcpopulandis,  translre 
in  fines  regui  Eumenis ,  dum  is  procul  ab  domo  cum  Ro- 
manis   et  Rhodlis  Lyciae   maritima  obpugnaret,   statuit. 

3  ad  Elaeam  primo  infestis  signis  accessit;  delnde  omlssa 
obiuignatione  urbls  agros  hostlliter  depopulatus  ad  caput 

4  arcemque  regni  Pergamum  ducit  obpugnandam.  Attalus 
prlmo  stationlbus  ante  m-bem  positis  et  excursionlbus 
equitum  levisque  armaturae  magis  laccssebat  quam  sustl- 

5  nebat  hostem;  postremo  cum  per  levla  certamiua  exper- 
tus  nulla  parte  virium  se  parem  esse  intra  moenia  se  re- 

6  cepisset,  obsideri  urbs  coepta  est.  eodem  tempore  ferme 
et  Antlochus  ab  Apamea  profectus  Sardlbus  priinum, 
deinde  haud  procul  Seleuci  castris  ad  caput  Caici  amnis 
stativa  habult  cum  magno  exercitu  mixto  varils  ex  gen- 

7  tlbus.  plurimum  terroris  in  Gallorum  mercede  conductis 
quattuor  mlllbus  erat.    hos  paucis  admlxtis  ad  pervastan- 

8  dum  passim  Pergamenum  agiaini  mllltes  misit.  quae 
postquam  Samum  sunt  nuntlata,  primo  Eumenes  avoca- 
tus  domestico  bello  cum  classe  Elaeam  petlt;  inde  cum 
praesto  fuissent  equites  peditumciue  expedltl,  praesidio 
eorum  tutus,  priusquam  hostes  sentirent  aut  moverentur, 

9  Pergamum  contendlt.  Ibi  rursus  levia  per  excurslones 
proelia  fieri  coepta,  Eumene  summae  rei  discrimen  haut 
dubie  detractante.  paucos  post  dies  Romana  Rhodiaque 
classis,  ut  regi  opem  ferrent,  Elaeam  ab  Samo  moverunt. 

10  quos  ubi  exposulsse  copias  Elaeae  et  tot  classes  in  unum 
convenisse  portum  Antiocho  adlatum  est  et  sub  idem 
tempus  audivit  consulem  cum  exercitu  iam  In  ^facedonia 


LIBER  XXXVII,  18—20.  [a.  C.  190]  275 

esse  pararique  quac  ad  transitum  liellesponti  opus  essent, 
tempus  venisse  ratus  priusquam  terra  marique  simul  ur-  n 
geretur  agendi  de  pace,  tumulum  quendam  adversus 
Elaeam  castris  cepit;  ibi  peditum  omnibus  copiis  relictis  12 
cum  equitatu  —  erant  autem  sex  milia  equitum  —  in  cam- 
pos  sub  ipsa  Elaeae  moenia  descendit  misso  caduceatore 
ad  Aemilium,  velle  se  de  pace.  agere. 

XVIIII.    Aemilius  Eumcne  a  Pergamo  adcito,  adlii-  1 
bitis  et  Rhodis,  consilium  habuit.  Rhodii  haud  aspernari 
pacem,  Eumenes  nec  honestum  esse  dicere  eo  tempore 
de   pace   agi  nec   exitum   rei  inponi  posse.     'qui  enim'  2 
inquit    'aut    honeste    inclusi   moenibus   et   obsessi    vehit 
leges  pacis  accipiemus?   aut  cui  rata  ista  pax  erit,  quam 
sine  consule,  non  ex  auctoritate  senatus,  non  iussu  populi 
Komani  pepigerimus?     quaero   enim   pace   per   te   facta  3 
rediturusne  extemplo  in  Itaham  sis,  classem  exercitum- 
que  deducturus,  an  exspectaturus ,  quid  de  ea  re  consuli 
placeat,  quid  senatus  censeat  aut  populus  iubeat?    restat  t 
ergo  ut  maneas  in  Asia  et  rursus  ia  hiberna  copiae  re- 
ductae  omisso  bello  exhauriant  commeatibus  praebendis 
socios;   deinde,  si  ita  visum  sit  iis,  penes  quos  potestas  5 
fuerit,  instaureinus  novum  de  integro  bellum,  quod  pos- 
sumus,  si  ex  hoc  mpetu  rerum  nihil  prolatando  remittitur, 
ante  hiemem  diis  volentibus  perfecisse.'     haec  sententia  6 
vicit,  responsumque  Antiocho  est,   ante  consulis  adven- 
tum  de  pace  agi  non  posse.     Antiochus  pace  nequiquam  7 
temptata,   evastatis  Elaeensium  primum,    deinde  Perga- 
menorum  agris,  reHcto   ibi  Seleuco  filio,   Adramytteum 
hostihter  itinere  facto  petit  agrum  opulentum,  quem  vo- 
cant  Thebes  campum,  carmine  Homei'i  nobihtatum.     ne-  8 
que  alio  ullo  loco  Asiae  maior  regiis  militibus  parta  est 
praeda.     eodem  Adramjtteum,  ut  urbi  praesidio  essent, 
navibus  circumvecti  Aemilius  et  Eumenes  venerunt. 

XX.    Per  eosdem  forte  dies  Elaeam  ex  Achaia  mille  1 
pedites    cum    centum   equitibus,   Diophane   omnibus    iis 
copiis   prae2>osito,    accesserunt;    quos    egressos    navibus 
obviam   missi   ab   Attalo    nocte  Pergamum   deduxerunt. 
veterani  omnes  et  periti  belH  erant,   et  ipse  dux  Philo-  2 
poemenis,   summi  tum  omnium  Gi'aecorum   impcratoris, 

18* 


276  LIBER  XXXVII ,  20.  [a.  u.  c.  5(;  IJ 

discipuliis.  qui  biduuni  simul  ad  quietem  hominum 
equorumque  et  ad  visendas  liostium  stationes ,  quibus 
locis  tcmporibusque  accederent  reeiperentqne  sese,  sum- 

3  pserunt.  ad  radices  fere  collis,  in  quo  posita  urbs  est, 
regi  succedebant.  ita  libera  ab  tergo  populatio  crat. 
nullo  ab  urbe,  ne  in  stationes  quidem  qui  procul  iacula- 

i  retur,  excurrente,  postquam  semel  compulsi  metu  se  moe- 
nibus  incluserunt,  contemptus  eorum  et  inde  neglcgentia 
apud  regios  oritur.     non  stratos,   non  infrenatos  magna 

5  pars  habebant  equos.  paucis  ad  arma  et  ordines  relictis 
dilapsi  ccteri  sjxirserant  se  toto  passim  campo,  pars  in 
iuvenales  hisus  lasciviamque   versi,   pars   vescentes  sub 

G  umbra,  quidam  somno  etiam  strati.  haec  Diophanes  ex 
aha  urbe  Pergamo  contemplatus,  arma  suos  capere  et  ad 
iussa  praesto  esse  iubet;  ipse  Attahim  adit,  et  in  animo 

7  sibi  esse  dixit  hostium  stationem  temptare.  aegre  id  per- 
mittente  Attalo,  quippe  qui  centum  equitibus  adversus 
sescentos,  mille  peditibus  cum  quattuor  mihbus  pugna- 
turum  cerneret,  porta  egressus  haud  procul  statione  ho- 

8  stium,  occasionem  opperiens,  consedit.  et  qui  Pergami 
erant  amentiam  magis  quam  audaciam  credere  esse,  et 
hostes  pauHsper  in  eos  versi,  ut  nihil  moyeri  viderunt, 
nec  ipsi  quicquam  ex  soHta   neglegentia,   insuper  etiam 

0  eludentes  paucitatem,  mutarunt.  Dioplianes  quietos  aH- 
quamdiu  suos,  vehit  ad  spectacuhun  modo  eductos,  con- 

10  tinuit;  postquam  dihipsos  ab  ordinibus  hostes  vidit,  pe- 
ditibus,  quantum  adcelerare  possent,  sequi  iussis,  ipse 
princeps  inter  equites  cum  turma  sua  quantum  potuit 
efFusissimis  habenis,  clamore  ab  omni  simul  pedite  atque 

11  equite  sublato,  stationem  hostium  inproviso  invadit.  non 
homines  solum,  sed  equi  etiam  territi,  cum  vincula  ab- 
rupissent,  trepidationem  et  tumukum  inter  suos  fecerunt. 

12  pauci  stal)ant  inpavidi  equi;  eos  ipsos  non  sternere,  non 
infrenare  aut  escendere  facile  poterant,  muko  maiorem 
quam  pro  numero  equitum  terrorem  Achaeis  inferentibus. 

13  pedites  vero  ordinati  et  praeparati  sparsos  per  neglegen- 
tiam  ct  semisomnos  prope  adorti  sunt.      caedes  passim 

U  fugaque  per  eampos  facta  est.  Diophanes  secutus  efFu- 
sos  quoad   tutum  fuit,   magno  decore   genti  Achaeorum 


LIBER  XXXVII,  20—22.  [ii.  C.  190]  277 

parto  —  spectaverant  enim  e  moenibus  Pergami  non 
viri  niodo,  sed  feminae  etiam  —  in  praesidium  urbis 
redit. 

XXI.    Postero  die  regiae  magis  compositae  et  ordi-  \ 
natae  stationes  quingentis  passibus  longius  ab  urbe  po- 
suerunt  castra;  et  Achaei  eodem  ferme  tempore  atque  in 
eundem   locum   processerunt.      per  multas   lioi-as  intenti  2 
utrimque  velut  iam  futurum  inpetum  expectaverant ;  -post- 
quam  haud  procul  occasu  solis  redeundi  in  castra  tempus 
erat,   regii   signis   conlatis   abire   agraine   ad   iter   magis 
quam  ad  pugnam  composito  coepere.    quievit  Diophanes,  .'3 
dum  in  conspectu  erant;  deinde  eodem  quo  pridie  inpetu 
in  postremum  agmen  incurrit  tantumque  rursus  pavoris 
ac   tumultus   incussit,   ut  cum   terga  caederentur,   nemo 
pugnandi  causa  restiterit;  trepidantesque  et  vix  ordinem 
agminis  servantes  in  castra  compulsi  sunt.   haecAchaeo-  4 
rum  audacia  Seleucum  ex  agro  Pergameno  movere  castra 
coegit. 

Antiochus  postquam  Romanos  ad  tuendum  Adramyt- 
teum  venisse  audivit,  ea  quidem  urbe  abstinuit,  depopu- 
latus  ao-ros.     Peraeam  inde  coloniara  Mitylenaeorura  ex-  5 
pugnavit.     Cotton  et  Corylenus  et  Aphrodisias  et  Crene 
prinio  inpetu  captae   sunt.      inde  per  Thyatiram   Sardis 
rediit.     Seleucus  in  ora  maritima  permanens  ahis  terrori  6 
erat,  ahis  praesidio.    chissis  Romana  cuin  Eumene  Rho- 
diisque  Mitylenen  primo,  inde  retro,  unde  profecta  erat, 
Ehieara  redit.   inde  Phocaeam  petentes  ad  insuhim  quam  7 
Bacchium  vocant  —  inminet  urbi  Phocaeensium  —  ad- 
pulerunt  et,   quibus  ante  abstinuerant  temphs  signisque 
— -  egreo-ie  autem  exornata  insula  erat  • — -  cum  hostihter 
diripuissent,  ad  ipsam  urbera  transraiserunt.    eam  divisis  8 
inter  se  partibus  cura  obpugnarent  et  videretur  sine  ope- 
ribus,   armis  scahsque  capi  posse,   missum  ab  Antiocho 
praesidiura  trium  mihura  armatorura  cura  intrasset  urbem, 
exteraplo  obpugnatione  oniissa  classis  ad  insuLara  se  re-  9 
cepit,  nihil  ahud  quani  depopulato  circa  lu-bera  hostiuin 
agro. 

XXII.    Inde    placuit    Eumenem    domura    diraitti    et  i 
praeparare  consuh  atque  exercitui  quae  ad  transitum  Ilel- 


278  LIBER  XXXVII,  22.  23.  [a.  u.  c.  5G4] 

lesi^outi  opus  essent,  Komanain  Ivhodiamque  clas3cm 
redire  Samum  atque  ibi  in  statione  esse,  ne  Polyxenidas 
ab  Epheso   moveret.     rex  Elaeam,   Komani   ac  Rhodii 

2  Samum  redierunt.  ibi  Marcus  Aemilius  Irater  praetoris 
decessit.  Rhodi  celebratis  exsequiis,  adversus  classem, 
quara  fama  erat  ex  SjTia  venire,  tredecim  suis  navibus 
et  una  Coa  quinqueremi,  altera  Cnidia,  Khodum,  ut  ibi 

3  in  statione  essent,  profecti  sunt.  biduo  anteqiiam  Euda- 
mus  cum  cLasse  ab  Samo  veniret,  tredecim  ab  Illiodo 
naves  cum  Pamphilida  praefecto  adversus  eandem  Sj- 
riacam  chissem  missae,  adsumptis  navibus  quattuor  quae 
Cariae  praesidio  erant,  obpugnantibus  regiis  Daedala  et 
quaedam    alia    Peraeae    casteHa    obsidione    exemerunt. 

4  Eudamum  confestim  exire  placuit.  additae  huic  quoque 
sunt  ad  eam  cLassem  quam  habebat  sex  apertae  naves. 

5  i3rofectus  cum,  quantum  adcelerare  poterat,  maturasset, 
ad  portum,  quem  Megisten  vocant,  praegressos  conse- 
quitur.  inde  uno  agmine  Phaselidem  cum  venissent, 
optimum  visum  est  ibi  hostem  opperiri. 

1  XXUI.  In  confiuio  Lyciae  et  Pamphyliae  Phaselis 
est;  prominet  penitus  in  altum  conspiciturque  prima  tcr- 
rarum  Rhodum  a  Cilicia  petentibus  et  procul  navium 
praebet  prospectum.     eo  maxime,  ut  in  obvio  classi  ho- 

2  stium  essent,  electus  locus  est.  ceterum,  quod  non  pro- 
viderunt,  et  loco  gravi  et  tempore  anni  —  mediura  enim 
aestatis  erat  — ,   ad   hoc  insolito   odore  ingi'uere  morbi 

3  vulgo,  maxime  in  remiges,  coeperunt.  cuius  pestilentiae 
metu  profecti  cum  praeterveherenturPamphyhum  sinum, 
ad  Eurmiedontera    amnera    adpulsa    classe    audiunt    ab 

4  Aspendiis  ad  Sidam  iam  hostis  esse.  tardius  navigave- 
rant  regii  adverso  tempore  etesiarum,  quod  velut  statum 
favonis  ventis  est.    Rhodiorum  duae  et  triginta  quadrire- 

5  mes  et  quattuor  triremes  fuere;  regia  cLissis  septem  et 
triginta  maioris  formae  navium  erat,  in  quibus  tres  hepte- 
res,  quattuor  hexeres  habebat.  praeter  has  decem  tri- 
remes   eraut.      et  hi   adesse   hostis   ex   specula   quadam 

G  cognoverunt.  utraque  classis  postero  die  luce  prima, 
tamquam  eo  die  pugnatura,  e  portu  movit;  et  postquam 
superavcre  Rhodi  promunturium,  quod  ab  Sida  prominet 


LIBER  XXXVIl,  23.  24.  [a.  C.  190J  279 

in  altum,  extemplo  et  conspecti  ab  hostibus  sunt  et  ipsi 
eos  viderunt.     ab  regis  sinistro  cornu,  quocl  ab  alto  ob-  7 
iectum  erat,  Hannibal,  dextro  Apollonius  purpuratorum 
unus  praeerat;  et  iam  in  frontem  derectas  habebant  na-- 
ves,     Rhodi   longo   agmine   veniebant.     prima  praetoria  8 
navis  Eudami  erat;  cogebat  agmen  Chariclitus;  Pamphi- 
Hdas  mediae  classi  praeerat.   Eudamus  postquam  hostium  9 
aciem  instructam  et  paratam  ad  concurrendum  vidit,   et 
ipse  in  ahum  evehitur,  et  deinceps  quae  sequebantur  ser- 
vantes  ordinem  in  frontem  derigere  iubet.     ea  res  primo  10 
tumukum  praebuit;   nam  nec  sic  in  akum  evectus  erat, 
ut  ordo  omnium  navium  ad   terram  exphcari   posset,   et 
festinans  ipse  praepropere  cum  quinque  sohs  navibus  llan- 
nibah  obcurrit,  ceteri  quia  in  frontem  derigere  iussi  erant, 
non  sequebantur.     extremo  agmini  loci  nihil  ad  terram  1 1 
rehcti  erat,   trepidantibusque   his  inter  se  iam  in  dextro 
cornu  adversus  Hannibalem  pugnabatur, 

XXHII.    Sed  momento  temporis  et  navium  virtus  et  i 
usus   rei   maritimae    terrorem   omnem  Ehodiis    dempsit. 
nam  et  in   ahum  celeriter  evectae  naves  locum  post  se  2 
quaeque   venienti   ad  terram   dedere,   et  si   qua  concur- 
rerat  rostro  cum  hostiura  nave,  aut  proram  lacerabat  aut 
remos  detergebat,  aut  hbero  inter  ordines  discursu  prae- 
tervecta  in   puppim  inpetum   dabat,      maxime  exterruit  3 
hepteris  regia  a  niuho  minore  Rhodia  nave  uno  ictu  de- 
mersa.     itaque   iam  haut  dubie  dextrum  cornu   hostium 
in  fugam  incHnabat.  Eudamum  in  aho  muhitudine  navium  l 
maxime  Hannibal,  ceteris  omnibus  longe  praestantem,  ur- 
gebat;    et  circumvenisset,   ni  signo  sublato  ex  praetoria 
nave,  quo  dispersara  classem  in  unum  conhgi  mos  erat, 
omnes   quae  in  dextro   cornu    vicerant  naves   ad  opem 
ferendam  suis  concurrissent.     tum  et  Hannibal  quaeque  5 
circa  eum  erant  naves  capessunt  fugam,  nec  insequi  Rhodi 
ex  raagna  parte  aegris  et  ob  id  celerius  fessis  reraigibus 
potuerunt.     cum  in  aho,  ubi  substiterant,  cibo  reficerent  6 
vires,  contemplatus  Eudamus  hostis  claudas  rauhilatasque 
naves    apertis   navibus   remulco  trahentis,   viginti   paulo 
amplius  integras  abscedentis,  e  turri  praetoriae  navis  si- 
lentio  facto  'exsurgite,'  inquit  'et  egi'egium  spectacuhrai 


280  LIBER  XXXVII,  24.  25,  [,i.  u.  c.  5G-i] 

7  capessite  oculis.'  consurrexere  omncs  confemplatique 
trepidationem  fugamque  hostium,  prope  una  voce  omnes 

8  ut  sequercntur  exclamaverunt.  ipsius  Eudami  multis 
ictibus  vulnerata  navis  erat;  Pamphilidam  et  Chariclitum 

9  insequi,  quoad  putarent  tutum,  iussit.  aliquamdiu  secuti 
sunt;  postquam  terrae  adpropinquahat  Hannibal,  veriti 
ne  inckidercntur  vento  in  hostium  ora,  ad  Eudamum  re- 
vecti  he])terem  captam,   quae  primo  concursu  icta  erat, 

10  aegre  Phaselidem  pertraxerunt.  inde  Rhodum  non  tam 
victoria  laeti  quam  ahus  alium  accusantes,  quod,  cum 
potuisset,  non  omnis  submersa  aut  capta  classis  hostium 

11  foret,  redierunt.  Hannibal  victus  uno  proelio  adverso  ne 
tum  quidem  praetervehi  Lyciam  audebat,  cum  coniungi 

12  veteri  regiae  classi  quam  primum  cuperet;  et  ne  id  ei 
facere  hbcrum  esset,  Rhodi  CharicHtum  cum  viginti  na- 
vibus  rostratis  ad  Patara  et  ]\registen  jDortum  miserunt. 

13  Eudamum  cum  septem  navibus  maximis  ex  ea  classe,  cui 
praefuerat,  Samum  redire  ad  Romanos  iusserunt,  ut  quan- 
tum  consiJio,  quantum  auctoritate  valeret,  compellcret 
Romanos  ad  Patara  ol^pugnanda. 

1  XXV.    Alagnam  Romanis  laetitiam  iam  prius  victo- 

2  riae  nuntius,  deinde  adventus  adtuht  Rhodiorum;  et  ad- 
parebat,  si  Rhodis  ea  cura  derapta  fuisset,  vacuos  eos 
tuta  eius  regionis  maria  praestaturos.  sed  profectio  An- 
tiochi  ab  Sardibus,   nc  obprimei'entur  maritimae   urbes, 

3  abscedere  custodia  loniae  atque  Aeohdis  prohibuit.  Pam- 
])hihdam   cum   quattuor   navibus   tectis   ad  eam  classem 

4  quae  circa  Patara  erat  miserunt.  Antiochus  non  civita- 
tium  modo,  quae  circa  se  erant,  contrahebat  praesidla, 
sed  ad  Prusiam  Bithjniae  regem  legatos  miserat  litteras- 
que,  quibus  transitum  in  Asiam  Romanorum  increpabat: 

5  venire  eos  ad  omnia  regna  tollenda,  ut  nulhim  usquam 
C  orbis  terrarum  nisiRomanum  imperium  esset.  Pliihppum 

et  Nabim  expugnatos,  se  tertium  jieti.  ut  quisque  proxi- 
mus  ab  obpresso  sit,  per  omnis  vehit  continens  incendium 
7  pervasurum.  ab  se  gradum  in  Bithyniam  fore,  quando 
S  Eumenes  in  vohmtariam  servitutem  concessisset.  his 
motum  Prusiam  htterae  Scipionis  consuHs,  sed  magis 
fratris  eius  Africani,    ab  suspitione  tah   averterunt;   qui 


LIBER  XXXVII,  25.  26.  [a.  C.  190]  281 

praeter  consuetudinem  pcrpetuam  populi  Romani  augendi 
omni  lionore  rcgum  sociorum  maiestatem,  domcsticis  ipse 
exemplis  Prusiam  ad  proraerendara  amicitiara  suam  com- 
puHt:   regulos   se   acceptos   in   fidera   in  Hispania  reges  9 
reliquisse;  Masinissara  non  in  patrio  raodo  locasse  regno, 
sed  in  Sypliacis,   a  quo  ante  expulsus   fuisset,   regnum 
inposuisse;   et  esse  eura  non  Africae  modo  regum  longe  lo 
opulentissimum,  sed  toto  in  orbe  terrarum  cuivis  regum 
vel   maiestate   vel  viribus   parem;   Philippum  et  Nabim,  n 
liostis  et  bello  superatos  ab  T.  Quinctio,  tamen  in  regno 
relictos.     Philippo  quidem  anno  priore  etiam  stipendium  12 
reraissura  et  filium   obsidem  redditum,  et  quasdam  civi- 
tates  extra  Macedoniam  patientibus  Roraanis  imperatori- 
bus  recepisse  eum.     in  eadera  dignitate  et  Xabim  futu- 
rum   fuisse,   nisi  eum  suus   primura  furor,   deinde  fraus 
Aetolorura  absurapsisset.      raaxirae  confirmatus  est  ani-  13 
raus  regis,  postquara  ad  eum  C.  Livius,  qui  praetor  ante 
classi    praefuerat,    legatus    ab   Roma    venit    et    edocuit, 
quanto  et   spes   victoriae   certior  Roraanis   quara  Antio-  11 
clio  et  araicitia  sanctior  firmiorque  apud  Roraanos  futura 
esset. 

XXVI.   Antiochus  postquara  a  spe  societatis  Prusiae  1 
decidit,  Ephesum  ab  Sardibus  est  profectus  ad  classem„ 
quae  per  aliquot  menses  instructa  ac  parata  fuerat,  visen- 
dam,  magis  quia  terrestriljus  copiis  exercitura  Roraanum  2 
et  duos  Scipiones  imperatores  videbat  sustineri  non  posse 
quam  quod  res  navalis  ipsa  per  se  aut  temptata  sibi  um- 
quam  feliciter  aut  tunc  magnae  et  certae  fiduciae  esset. 
erat  taraen  momentura  in  praesentia  spei,   quod  et  raa-  3 
gnani  partera  Rhodiae  classis  circa  Patara  esse  et  Eume- 
nem  regera  cura  omnibus  navibus  suis  consuli  obviam  in 
Hellespontum  profectum  audiei'at.    aliquid  etiam  inflabat  4 
animos  classis  Rhodia  ad  Samum  pcr  occasionem  fraude 
praeparatam  absumpta.   his  fretus,  Polyxenida  cum  classe  5 
ad  teraptandara  omni  raodo  certarainis   fortunam  misso, 
ipse  copias  ad  Notium  ducit.     id  oppidum  Colophonium, 
raari  inrainens,  abest  a  vetere  Colophone  duo  ferme  milia 
passuura.     et  ipsam  urbera  suae  potestatis  esse  volebat,  6 
adeo  propinquam  Epheso,   ut  nihil  terra  marive  ageret. 


282  LIBER  XXXVII,  26.  Ti.  [a.  n.  c.  564] 

quod  non   subiectuni   oculis  Colophoniorum   nc   per   cos 

7  notuni  exteniplo  lionianis  esset,  quos  audita  obsidione 
non  dubitabat  ad  opem  sociae  urbi  ferendam  classeni  ab 
Samo  moturo^:  eam  occasionemPolyxenidne  ad  rem  ge- 

8  i*endam  fore.  igitur  operibus  ob]}Ugnare  urbcm  adgressus 
et  ad  mare  partibus  duabus  pariter  munitionibus  dcductis, 
utrimque  vineas  et  aggerem  muro  iniunxit  et  testudinibus 

9  arietes  admovit.  quibus  territi  malis  Colopboni  oratores 
Samum  ad  L.  Aemilium,  fidem  praetoris  populique  Ro- 

10  mani  inplorantes,  miserunt.  Aemilium  et  Sami  segnis 
diu  mora  obfendebat,  nihil  minus  opinantem  quam  Poly- 
xenidam  bis   nequiquam  ab   se    provocatum  potestatem 

11  pugnae  facturum  esse;  et  turpc  existimabat,  Eumenis 
classem  adiuvare  consulem  ad  traiciendas  in  Asiam  le- 
giones,  se  Colophonis  obsessae  auxilio,  incertam  finem 

12  habituro,  adligari.  Eudamus  Rhodius,  qui  et  tenuerat 
eum  Sami  cupientem  proficisci  in  Hellespontum,  cuncti- 

13  que  instare  et  dicere,  quanto  satius  esse  vel  socios  obsi- 
dione  eximere  vel  victani  iam  semel  classem  iterum 
vincere  et  totam  raaris  possessionem  hosti  eripere  quam 
desertis  sociis,  tradita  Antiocho  Asia  terra  marique  iu 
Hellespontum,  ubi  satis  esset  Eumenis  classis,  ab  sua 
parte  belli  discedere. 

1  XXVII.  Profecti  ab  Samo  ad  petendos  commeatus, 
consumptis  iam  omnibus,  Chium  pai-abant  traicere.  id 
erat  horreum  Romanis,   eoque    oinnes   ex   Italia  missae 

2  onerariae  deria-ebant  cursum.  circumvecti  ab  urbe  ad 
aversa  insulae  —  obiecta  aquiloni  ad  Chium  et  Erjthras 
sunt  —  cum  pararent  tralcere,  litteris  certior  fit  praetor, 
frumenti   vim  magnam  Chium  ex  Italia  venisse,   vinum 

3  portantes  naves  tempestatibus  retentas  esse.  simul  adla- 
tum  est,  Teios  regiae  classi  benigne  commeatus  prae- 
buisse,  quinque  milia  vasorum  vini  pollicitos  esse.  Teum 
ex  medio  cursu  classem  repente  avertit,  aut  volentibus 
iis  usurus  commeatu  parato  hostibus  aut  ipsos  pro  hosti- 

4  bus  habiturus.  cum  derexissent  ad  terram  proras,  quin- 
decim  ferme  eis  naves  circa  Myonnesum  adparuerunt, 
quas  primo  ex  classe  regia  jjractor  esse  ratus  institit  se- 
qui.     adjtaruit  deinde,   piraticas  celoces  et   lembos  esse. 


LIBER  XXXVII,  27.28.  [a.  C.  190]  283 

Chiorum  maritimam  oram  depopulati  cum  omnis  generis  5 
praeda  revertentes  postquam  videre  ex  alto  classem,   in 
fugam  vei'terunt.     et  celeritate  superabant  levioribus  et 
ad  id  fabrefactis  navigiis,  et  propiores  terrae  erant.    ita-  6 
que  priusquam  adpropinquaret  classis,  Myonnesum  per- 
fugerunt,    unde    se   e   portu  ratus    abstracturum    naves, 
ignarus  loci  sequebatur  praetor.     Myonnesus  promuntu-  7 
rium  inter  Teum  Samumque  est.     ipse  collis  est  in  mo- 
dum  metae  in  acutum  cacumen  a  fundo  satis  lato  fasti- 
gatus;   a  continenti  artae  semitae  aditum  habet,    a  mari 
exesae  fluctibus  rupes  claudunt,   ita  ut  quibusdam  locis 
superj^endentia  saxa  plus  in  altum  q-uam  quae  in  statlone 
sunt  naves  promineant.  circa  ea  adpropinquare  non  ausae  8 
naves,  ne  sub  ictu  superstantium  rupibus  piratarum  essent, 
diem  trivere.     tandem  sub  noctem  vano  incepto  cum  ab- 
stitissent,  Teum  postero  die  accessere;   et  in  portu,  qui  9 
ab  tergo  urbis  est  —  Geraesticum  ipsi  adpellant  — ,  na- 
vibus   constitutis  praetor  ad  depopulandum  circa  urbem 
asrrum  mihtes  emislt. 

XXYIH.     Tei,   cum  in  oculis  populatio  esset,    ora-  i 
torcs  cum   infuHs  et  velamentis  ad  Romaiuim  miserunt. 
quibus  purgantibus  civitatem  omnis  facti  dictique  hostihs 
adversus  Romanos,   et  iuvisse  eos  omni  commeatu  clas-  2 
sem   hostium   arguit   et   quantum   vini  Polj^^xenidae   pro- 
misissent:   quae  si  eadem  classi  Romanae  darent,   revo- 
caturum  se  a  populatione  militem,  si  minus,  pro  hostibus 
eos  habiturum.     hoc  tam  triste  responsum  cum  rettuhs-  3 
sent  legati,  vocatur  in  contlonem  a  magistratibus  popuhis, 
ut  quid  agerent  consukarent.     eo  forte  die  Polyxenidas  4 
cum  regia  classe  a  Colophone  profectus  postquam  movisse 
a  Samo  Roraanos  audivit  et  ad  Myonnesum  piratas  per- 
secutos  Teiorum   agrum  depopulari,   naves   in  Geraestio 
portu  stare,  ipse  adversus  Myonnesum  in  insula  —  Macrin  5 
nautici  vocant  — ■  ancoras  portu  occulto  iecit.    inde  ex  pro-  6 
pinquo  explorans,   quid  hostes  agerent,   primo  in  magna 
spe  fuit,    quem  ad  modum  Rhodiam  cLassem  ad  Samum 
circumsessis  ad  exitum  faucibus  portus  expugnasset,   sic 
et  Romanam  expugnaturum.     nec   est  dlssimiHs  natura  7 
loci;   promunturiis  coeuntlbus  inter  se  ita  clauditur  por- 


284  LIBER  XXX VII,  28.  29.  [a.  n.  c.  564J 

8  tus,  ui  vix  duae  simul  inde  naves  possint  exirc.  nocte 
occupare  fauces  Polyxenidas  in  animo  liabebat  et  denis 
navibus  ad  promunturia  stantibus,  quae  ab  utroquc  cornu 
in  latera  exeuntium  navium  pugnarent,  ex  cetera  classe, 
sicut  ad  Pauhormum  fecerat,   armatis  in  littora  expositis 

9  terra  marique  simul  hostis  obprimore.  quod  non  vanum 
ei  consilium  fuisset,  ni  cum  Tei  facturos  se  imperata 
px'omisissent,  ad  accipiendos  commeatus  aptius  visum 
esset  Romanis  in  eum  portum  qui  ante  urbem  est  classem 

10  transire.  dicitur  et  Eudamus  Rhodius  vitium  alterius 
portus  ostendisse,  cum  forte  duae  naves  in  arto  ostio  in- 

11  pHcitos  remos  fregissent.  et  inter  alia  id  quoque  movit 
praetorem,  ut  traduccret  classem,  quod  ab  terra  pcri- 
cidum  erat,  haud  procul  inde  Antiocho  stativa  habente. 

1  XXYIIII.  Traducta  classe  ad  urbem,  ignaris  omni- 
bus   egressi    milites    nautaeque    sunt    ad    commeatus    et 

2  vinum  maxime  dividendum  in  naves,  cum  medio  forte 
diei  agrestis  quidam  ad  praetorem  adductus  nuntiat,  alte- 
rum  iam  diem  classem  stare  ad  insulam  Macrin  et  paulo 
ante   visas   quasdam  moveri    tamquam    ad  profectionem 

3  naves.  re  subita  perculsus  praetor  tubicines  canere  iubet, 
ut  si  qui  per  agros  palati  essent  redirent,  tribunos  in 
iirbem  mittit  ad  cogendos   milites    nautasque   in  naves. 

4  haud  secus  quam  in  repentino  incendio  aut  capta  urbe 
trepidatur,  aliis  in  urbem  currentibus  ad  suos  revocan- 
dos,  aliis  ex  urbe  naves  cursu  repetentibus;  incertisque 
clamoribus,  quibus  ipsis  tubae  obstreperent,  turbatis  im- 

5  periis  tandem  concursum  ad  naves  est.  vix  suam  quis- 
que  noscere  aut  adire  prae  tumultu  poterat,  trepidatum- 
que  cum  periculo  et  in  mari  et  in  terra  foret,  ni  partibus 
divisis  AemiHus  cum  praetoria  nave  primus  e  portu  in 
altuni  evectus  excipiens  msequentis,  suo  quamque  ordine 

0  in  frontem  instruxisset,  Eudamus  Rhodiaque  classis  sub- 
stitissent  ad  terram,  ut  et  sine  trepidatione  conscenderent 

7  et  ut  quacque  parata  esset  exiret  navis.  ita  et  expHcuere 
ordinem  primae  in  conspectu  praetoris  et  coactum  agmcn 
ab  lihodis  est,  instructaque  acies  velut  cernerent  regios 
in  altum  processit.     inter  Mvonnesum  et  Corj^cum  jiro- 

3  numturium    erant,    cum    hostem    conspexere.      et    regia 


LIBER  XXX\ai ,  29.  30.  [a.  C.  190]  285 

classis,  binis  in  ordinem  navibus  longo  agmine  veniens, 
et  ipsa  acieni  adversam  explicuit  laevo  tantum  cvecta 
cornu,  ut  amplecti  et  circuire  dextrum  cornu  Romanorum 
posset.  quod  ubi  Eudamus,  qui  cogebat  agmen,  vidit,  9 
non  posse  aequare  ordinem  Romanos  et  tantum  non  iam 
circuiri  ab  dextro  cornu,  concitat  naves  —  et  erant  Rho- 
diae  louge  omnium  celerrimae  tota  classe  —  aequatoque 
cornu  praetoriae  navi,  in  qua  Poljxenidas  erat,  suam 
obiecit. 

XXX.    lam  totis  simul  classibus  ab  omni  parte  pugna  i 
conserta  erat.     ab  Romanis  octoginta  naves  pugnabant, 
ex  quibus  lihodiae  duae  et  viginti  erant;   hostium  classis  2 
undenonaginta  navium  fuit;   maximae  formae  naves  tres 
hexeres  habebat,   duas  hepteres.     robore  navium  et  vir- 
tute  mihtum  liomanl  longe  (Ilhodios)  praestabant,  Kho- 
diae  naves  agilitate  et  arte  gubernatorum  et  scientia  re- 
migum;  maximo  tamen  hostibus  terrori  fuere  quae  ignes  '6 
prae  se  portabant,   et  quod  vmum  is  ad  Panhormum  cir- 
cumventis  sakiti  fuerat,   id  tum  maximum  momentum  ad 
victoriam  fuit.    nam  metu  ignis  adversi  regiae  naves,  ne  4 
prora  concuri'erent,  cum  decllnassent,  neque  ipsae  ferlre 
rostro  hostem  poteraut  et  obhquas  se  Ipsae  ad  ictus  prae- 
bebant,    et   si   qua   concurrerat    obruebatur    infuso   igni,  5 
magisque   ad  incendlum  quam  ad  proeHum  trepldabant. 
plurlmum  tamen,  quae  solet,  mihtum  virtus  in  bello  va-  6 
luit.    medlam  namque  aciciu  hostium  Eomani  cum  rupis- 
sent,  circumvecti  ab  tergo  pugnantibus  adversus  Rhodios 
regiis  sese  obiecere,  momentoque  temporis  ct  media  acies 
Antlochi  et  hxevo  cornu  circumventae  naves  mergebantur. 
dextra  pars  integra  sociorum  magis  cLade  quam  suo  peri-  7 
culo   teri'ebatur.     ceteruin  postquam   allas  circumventas, 
praetoriam  navem  Polvxenidae  rehctls  sociis  veLa  dantem 
videre,  subLatis  raptlm  dolonibus  —  et  erat  secundus  peten- 
tlbus  Ephesum  ventus  —  capessunt  fugam  quadraginta 
duabus  navibus  in  ea  pugna  amissis,  quarum  decem  tres  8 
captae  in  potestatem  hostium  venerunt,   ceterae  incensae 
aut  demersae.    Komanorum  duae  naves  fractae  sunt,  vul-  y 
neratae  aliquot,  Rhodia  una  capta  memorabili  casu.   nam 
cum  i'ostro  percusslsset   Sidoniam    navem,    ancora   ictu 


286  LIBER  XXXVII,  30.  31.  [a.  u.  c.  564J 

ipso  excussa  e  nave  sua  unco  dente,  velut  nianu  ferrea  in- 
10  iecta,  adligavit  alterius  pi'oram;  inde  tunniltu  iniecto  cum 
divellere  se  ab  hoste  cupientes  inliiberent  iiliodii,  tractum 
ancorale  et  inplicitum  remis  latus  alterum  detersit;  debi- 
Htatam  ea  ipsa,  quae  icta  cohaeserat,  navis  cejiit.  hoc 
maxime  modo  ad  jNIyonnesum  navali  proelio  pugna- 
tum  est. 

1  XXXI.  Quo  territus  Antiochus,  quia  possessione 
maris  pulsus  longinqua  tueri  diffidebat  se  posse,  praesi- 
diuin  ab  Lysimachia,  ne  objn-imeretur  ibi  ab  Roinanis, 
deducl  pravo,   ut  res  ipsa  postea  docuit,   con.«.iho  iussit. 

2  non  enim  tueri  sohun  Lysimachiam  a  primo  inpetu  Ro- 
manorum  facile  erat,  sed  obsidionem  etiam  pcr  totam 
hiemeni  tolerare  et  obsidentis  quoque  ad  uhimam  inopiam 
adducere  extrahendo  tempus   et  interim  spem  pacis  per 

3  occasionem  temptare.  nec  Lysimachiam  tantum  hostibus 
tradidit  post  adversam  navalem  pugnam,   sed  etiam  Co- 

4  lophonis  obsidione  abscessit  et  Sardis  recepit  se,  atque 
inde  in  Cappadociam  ad  Ariarathen  qui  auxiha  accerse- 
rent  et  quocumque  alio  poterat  ad  copias  contrahendas, 
in  unum  iam  consiHum  ut  acie  dimicaret  intentus,  misit. 

5  Rcgillus  Aemihus  post  victoriam  navalem  proiectus 
Ephesum,  derectis  ante  portum  navibus,  cum  confcssio- 
nem  concessi  maris  uhimam  hosti  expressisset,  Chium, 
quo  ante  navale  proehum  cursum  ab  Samo  intenderat, 

6  navigat.  ibi  naves  in  proeHo  quassatas  cum  refecisset, 
L.  AemiHum  Scaurum  cum  triginta  navibus  lienespon- 
tum  ad  exercitum  traiciendum  misit,  Rhodios  parte  prae- 
dae   et   spoHis  navahbus  decoratos  domum  redire  iubet. 

7  Rhodi  inpigre  praevertcre  ad  traiciendas  copias  consuHs 
ire,  atque  eo  quoque  functi  officio,  tum  demum  Rhodura 

8  rediere.  classis  Romana  ab  Chio  Phocaeam  traiecit.  in 
sinu  maris  intimo  posita  haec  urbs  est,  oblonga  forma. 
duum  mihum  et  quingentorum  passuum  spatium  murus 
amplectitur,    coit   deinde   ex  utraque    parte   in   artiorem 

9  velut  cuneum;  Lamptera  ipsi  adpehant.  miUe  et  ducen- 
tos  passus  ibi  latitudo  patet;  inde  in  ahum  Hngua  mihe 
passuum  excurrens  medium  fere  sinum  velut  nota  distin- 
guit,   ubi  cohaeret  faucibus  angustis,    duos  in  utramquc 


LIBER  XXX^ai,  31.  32.  [a.  C.  190]  287 

re2:ionera  versos  portus  tutissimos  habet.     qui  in   meri-  lO 
diem  vergit,  ab  re  adpellant  Xaustathmon,  quia  ingentem 
vim  navium  capit,  alter  prope  ipsum  Lamptera  est. 

XXXII.    Hos  portus  tutissimos  cum  occupasset  Eo-  i 
mana  classis,   priusquani  aut  scahs  aut  operibus  moenia 
adgrederctur,    mittendos   censuit  praetor  qui  principum 
magistratuumque  aniraos  temptarent.    postquam  obstina- 
tos  vidit,  duobus  siraid  locis  obpugnare  est  adortus.  altera  2 
pars  infrequens  aedificiis  erat,   templa  deum  ahquantum 
tenebant  loci;   ea  prius  ariete  admoto  quatere  muros  tur-  3 
resque  coepit;   dein  cura  eo  muhitudo  obcurreret  ad  de- 
fendendura,   altera   quoque  parte  adraotus  aries;   et  iam  4 
utriraque  sternebantur  rauri.     ad  quorum  casum  cum  in- 
petum  Romani  mihtes  per  ipsam    stragem  ruinarum  fa- 
cerent,   ahi  scahs  etiara  ascensum  in  muros  temptarent, 
adeo  obstinate  restitere  oppidani,  ut  facile  adpareret  plus  5 
in  armis  et  virtute  quam  in  moenibus  auxihi  esse.    coactus  6 
ergo  periculo  mihtum  praetor  receptui  cani  iussit,  ne  ob- 
iceret  incautos  furentibus  desperatione  ac  rabie.   dirempto  7 
proeho,   ne  tum  quidem  ad  quietem  versi,   sed  undique 
omnes   ad   munlenda   et    obmohenda    quae    ruinis   strata 
erant  concurrerunt.    huic  operi  intentis  supervenit  Q.  An-  8 
tonius,  a  praetore  raissus,  qui  castigata  pertinacia  eorum 
maiorem  curam  Romanis  quam  ilhs  ostenderet  esse,   ne 
in  perniciem  urbis  pugnaretur:  si  absistere  furore  vehent,  9 
potestatera  iis  dari  eadem  condicione,  qua  prius  C.  Livii 
in  fidem  venissent,    se  tradendi.     haec   cum   audissent,  lO 
quinque  dierum  spatio  ad  dehberandum  sumpto,  teraptata 
interim  spe  auxihi  ab  Antiocho,   postquam   legati   missi 
ad  regem  nihil  in  eo  esse  praesidii  rettulerant,   tura  por- 
tas   aperuerunt  pacti,   ne   quid  hostile  paterentur.     cum  il 
signa  in  urbem  inferrentur  et  pronuntiasset  praetor  parci 
se  deditis  velle,   clamor  undlque  est  sublatus,   indignum 
facinus  esse,  Pliocaeensis,  numquam  fidos  socios,  seraper 
infestos  hostis,  inpune  eludere.     ab  hac  voce  velut  signo  12 
a  praetore  dato  ad  diripiendara  urbem  passim  discuiTunt. 
Aemihus  primo  resistere  et  revocai-e  dicendo,  captas,  non 
deditas  dlripi  urbes  et  in  his  tamen  iraperatoris,  non  mi- 
htum  arbitrium   esse.     postquam  ira  et   avaritia  imperio  13 


288  LIBER  XXXVII,  32-34.  [a.  u.  c.  564] 

potentiora  erant,  praeconlbus  pcr  urbem  missls  iiberos 
onines  in  forura  ad  se  convenlre  lubet,  ne  violarentur,  et 
in  omnibus,  quae  ipsius  potestatls  fuerunt,  fides  constitlt 
U  praetoris.  urbem  agrosque  et  suas  leges  lis  restltult,  et 
quia  hiems  lam  adpctebat,  Pliocaeae  portus  ad  hibcrnan- 
dum  elas.<i  delefrit. 

1  XXXIII.  Per  idem  fere  tempus  consuli,  transgresso 
Aeniorum  Marotinarumque  finls,  nuntiatur  victam  reglam 
classem  ad  Mjonnesum  relictamque  a  praesidio  Lyslma- 

2  clilam  esse.  id  muho  quam  de  navali  victorla  laetius  fuit, 
utique  postquam  eo  venerunt,  refertaque  urbs  omnium 
rerum  commeatibus  velut  in  adventum  exercltus  praepa- 
ratis  eos  excepit,  ubi  [sibi]  inopiam  ultimam  laboremque 

3  In  obsidenda  urbe  proposueraut.  ibi  paucos  dies  stativa 
habuere,  inpedimenta  aegrique  ut  consequerentur,  qui 
passim  per  omnia  Tln-aclae  castella,  fessi  morbls  ac  lon- 

4:  gltudine  viae,  rellcti  eraut.  receptis  omnlbus  Ingressi 
rursus  Iter  per  Chersonesum  Hellespontum  perveniunt. 
ubi  omnlbus  cura  regis  Eumenis  ad  tralciendum  praepa- 
ratis  velut  in  pacata  httora,   nullo  prohibente,   alils  alio 

5  dehatls  navibus  sine  tumultu  tralecere.  ea  vero  rcs  lio- 
manis  auxit  anlmos,  concessum  sibi  transire  cernentibus 
(tum)   In  Asiam,   quam  rem   magni   certaminis   futuram 

6  crediderant.  stativa  deinde  ad  Hellespontum  allquamdlu 
habuerunt,   quia  dies  forte  quibus  ancilla  moventur  reli- 

7  giosi  ad  iter  Inciderant.  idem  dles  P.  Sciplonem  proplore 
etiam  religione,  qula  Sallus  erat,  dislunxerant  ab  exer- 
citu,  causaque  et  is  ipse  morae  erat,  dum  consequeretur. 

1  XXXIIII.  Per  eos  forte  dies  lcgatus  abAntiocho  in 
castra  venerat  Byzautius  Heraclides,   de  pace   adferens 

2  mandata;  quam  Impetrabilem  fore  magnam  el  sjDcm  ad- 
tulit  mora  et  cunctatio  Romanorum,  quos,  simul  Aslam 
adtiglssent,    efFuso   agmine   ad  castra  regla    ituros   cre- 

3  diderat.  statuit  tamen  non  prlus  consulem  adire  quam 
P.  Scipionem,  et  ita  mandatum  a  rege  erat.  in  eo  maxl- 
mam  spem  habebat,  praeterquam  quod  et  magnltudo  anlml 

■i  et  satletas  glorlae  placabllem  eum  maxime  faciebat,  no- 
tumque  erat  gentlbus,  qui  victor  ille  in  Hispania,  qui 
deinde  in  Africa  fuisset,  etiam  quod  filius  elus  captus  in 


LIBER  XXXVII,  34.  35.  [a.  C.  193]  289 

potestate  regis  erat.    is  ubi  et  quando  et  quo  casu  captus  5 
sit,  sicut  pleraque  alia,  parura  inter  auctores  constat.    alii 
principio  belli,   a  Chalcide  Oreum  petentem,  circumven- 
tum  ab  regiis  navibus  tradunt,    alii,   postquam  transitura  6 
in  Asiam  est,  cum  turma  Fregellana  missum  exploratum 
ad  regia   castra,   eiFuso   obviam   equitatu   cum  reciperet 
sese,  in  eo  delapsum  tumultu  ex  equo,  cum  duobus  equi- 
tibus  obpressum,  ita  ad  regem  deductum  esse.   illud  satis  7 
constat,    si  pax  cum  populo  Komano  maneret  liospitium- 
que  privatim  regi  cum  Scipionibus  esset,  neque  liberalius 
neque  benignius  haberi  colique  adolescentem,   quam  cul- 
tus  est,   potuisse.     ob  haec  cum  adventura  P.  Scipionis  8 
legatus  exspectasset,   ubi  is  venit,   consulera   adit  petit- 
que,  ut  mandata  audiret. 

XXXV.     Advocato    frequenti    consilio    legati   verba  i 
sunt  audita.    is,  multis  ante  legationibus  nequiquam  uUro  2 
citroque  de  pace  missis,   eam  ipsam  fiduciam  impetrandi 
sibi  esse   dixit,    quod  priores   legati   nihil   impetrassent: 
SmjTnam  enim  et  Lampsacum  et  Alexandriara  Troadem 
et  Lysimachiam  in  Europa  iactatas  in  ilHs  disceptationi- 
bus  esse.     quarum  Lysimachia  iara   cessisse  regera,    ne  3 
quid  habere  eura  in  Europa  dicerent;  eas  quae  in  Asia 
sint  civitates  tradere  paratura  esse  et  si  quas  ahas  Ro- 
mani,   quas  suarum  partiura  ediderint,   vindicare  ab  im- 
perio  regio  velint.      inpensae   quoque   in   beHum  factae  4 
partem   dimidiam  regem  praestaturum  populo  Romano. 
hae  condiciones  erant  pacis;  rehqua  oratio  fuit,  ut  me-  5 
mores  rerum  humanarum  et  suae  fortunae  moderarentur 
et   ahenam   ne  urgerent:   finirent  Europa   imperium;   id  6 
quoque  inmensum  esse,  et  parari  singula  adquirendo  fa- 
ciHus  potuisse  quam  universa  teneri  posse;  quodsi  Asiae  7 
quoque  partera  aliquam  abstrahere  velint,  dumraodo  non 
dubiis  regionibus  finiant,   vinci  suara  temperantiara  Ro- 
mana  cupiditate  pacis  et  concordiae  causa  regem  passu- 
rum.   ea  quae  legato  magna  ad  pacem  impetraudara  vide- 
bantiu-,  parva  Romanis  visa;  nam  et  inpensam,  quae  in  8 
bellum  facta  esset,  omnem  praestare  regera  aequura  cen- 
sebant,  cuius  culpa  bellura  excitatum  esset,  et  non  lonia  9 
modo  atque  Aeolide  deduci  debere  regia  praesidia,  sct  10 

Livi  vul.  m.  19 


290  LIBER  XXXVII,  35-37.  [a.  u.  c.  5G4] 

sicut  Graecia  omnis  liberata  esset,  ita  quae  iii  Asia  sint 
onines  liberari  m-bes:  id  aliter  fieri  non  posse,  quam  ut 
cis  Taurum  montem  possessione  Asiae  Antiochus  cedat. 

1  XXXVI.  Legatus  postquam  nihil  aequi  in  consilio 
impetrare  se  censebat,  privatim  —  sic  enim  imperatum 
erat    —   P.    Scipionis    temptare    animum    est    conatus. 

2  omnium  primum  filium  ei  sine  pretio  redditurum  regem 
dixit;  deinde  ignarus  et  animi  Scipionis  et  moris  Romani, 
auri  pondus  ingens  polHcitus  [est]  et  nomine  tantum  regio 
excepto  societatem  omnis  regni,  si  per  eum  pacem  impe- 

3  trasset.  ad  ea  Scipio  'quod  Romanos  omnis,  quod  me, 
ad  quem  missus  es,  ignoras,  minus  miror,  cum  te  fortu- 

4  nam  eius  a  quo  venis  ignorare  cernam.  Lysimachia  tenenda 
erat,  ne  Chersonesum  intraremus,  aut  ad  Hellespontum 
obsistendum,  ne  in  Asiam  traiceremus,  si  pacem  tamquam 

5  ab  solHcitis  de  beJli  eventu  petituri  eratis.  concesso  vero 
in  Asiam  transitu  et  non  solum  frenis,  sed  etiam  iugo 
accepto,  quae  disceptatio  ex  aequo,  cum  imperium  patien- 

G  dum  sit,  reHcta  est?  ego  ex  munificentia  regia  maximum 
donum  fiHum  habebo,   aHis  deos  precor  ne  umquam  for- 

7  tuna  egeat  mea,  animus  certe  non  egebit.  pro  tanto  in 
me  munere  f^*atura  me  in  se  esse  sentiet,  si  privatam  gra- 
tiam  pro  privato  beneficio  desiderabit;  pubHce  nec  habebo 

8  quicquam  ab  ilh:)  nec  dabo.  quod  in  praesentia  dare  pos- 
sim,  fidele  consiHum  est.     abi,  nuntia  meis  verbis,  bello 

9  absistat,  pacis  condicionem  nuHam  recuset.'  nihil  ea  mo- 
verunt  regem,  tutam  fore  beUi  aleam  i'atum,  quando  per- 
inde  ac  victo  iam  sibi  leo-es  dicerentur.  omissa  iofitur  in 
praesentia  mentione  pacis  totam  curani  in  ])elH  adpara- 
tum  intendit. 

1  XXXVII.  Consul  omnibus  praeparatis  ad  proposita 
exsequenda  cum  ex  stativis  movisset,  Dardanum  j^^rimum, 
deinde  Rhoeteum,  utraque  civitate  obviam  effiisa,  venit. 

2  inde  IHum  processit,  castrisque  in  campo,  qui  est  sub- 
iectus  moenibus,  positis  in  urbem  arcemque  cum  escen- 

3  disset,  sacrificavit  Minervae  praesidi  arcis,  et  IHensibus 
in  omni  rerum  verborumque  honore  ab  se  oriundos  Ro- 
manos  praeferentibus,  et  Romanis  laetis  origine  sua.  inde 
profecti  sextis  castris  ad  caput  Caici  amnis  pervenerunt. 


LIBER  XXXVn,  37.  38.  [a.  C.  190]  291 

eo  et  Eumenes  rex,  primo  conatus  ab  Hellesponto  redu-  4 
cere  classem  in  hibei*na  Elaeam,  adversis  deinde  ventis 
cum  aliquot  diebus  superare  Lecton  promunturium  non 
potuisset,  in  terrara  egressus,  ne  deesset  principiis  rerum, 
qua  proximum  fuit,  in  castra  Romana  cum  parva  manu 
contendit.  ex  castris  Pergamum  remissus  ad  commeatus  5 
expediendos,  tradito  frumento  quibus  iusserat  consul  in 
eadem  stativa  rediit.  inde  plurium  dierum  praeparatis 
cibariis  consilium  erat  ire  ad  hostem,  priusquam  hiems 
obprimeret. 

Kegia  castra  circa  Thyatiram  erant.    ubi  cum  audisset  6 
Antiochus  P.  Scipionem  aegrum  Elaeam  delatum,  legatos 
qui  fihum  ad  eum  reducerent  misit.      non  animo  solum  7 
patrio   gratum  munus,    sed  corpori  quoque  sahibre  gau- 
dium  fuit;  satiatusquc  tandem  complexu  fihi  'renuntiate'  8 
inquit  'gratias  regi  mc  agere,  rcferre  gratiam  aham  nunc 
non  posse  C[uam  ut  suadeam,  ne  ante  in  aciem  descendat 
quam  in  castra  me  redisse  audierit.'      quamquam  scxa-  9 
ginta  duo  miha  peditum,   phis  duodecim  miha  etjuitum 
animos  interdum  ad  spem  certaminis  faciebant,  motus  ta- 
men  Antiochus  tanti  auctoritate  viri,   in  quo  ad  incertos 
belh  eventus  omnis  fortunae  posuerat   subsidia,   recepit 
se   et  transgressus  Plirygium   amnem   circa  Magnesiam 
quae  ad  Sipjhun  est  posuit  castra;   et  ne,  si  extrahere  lO 
tempus  vellet,  munimenta  Komani  temptarent,  fossam  sex 
cubita  altam,  duodecim  Latam  cum  duxisset,  extra  duplex 
vaHum  fossae  circumdedit,   interiore  labro  murum   cum  11 
turribus  crebris  obiecit,  uude  facile  arceri  transitu  fossae 
hostis  posset. 

XXXVIII.  Consul  circa  Thyatiram  regem  esse  ratus,  1 
continuis  itineribus  quinto  die  adllyrcanum  campum  de- 
scendit.     inde  cum  profectum  audisset,  secutus  vestigia  2 
citra  Phrygium   amnem   quattuor   miha   ab  hoste   posuit 
castra.     eo  mille   ferme   equites  —  maxima  pars  Gallo-  3 
graeci  erant  et  Dahae  quidam  aharumque  gentium  sagit- 
tarii   equites   intermixti  —  tumultuose   amni   traiecto   in 
stationes  inpetum  fecerunt.  primo  turbaverunt  incomposi-  4 
tos;  deinde  cum  longius  certameu  fieret  [etj  Romanorum 
ex  propinquis  castris   facih  subsidio  cresceret  numerus, 

19* 


292  LIBER  XXXVn  ,  38.  no.  [a.  u.  c.  5(34] 

re<ni  fessi  iam  et  pluris  non  sustincntcs,  i'ccipere  se  conati 
circa  ripam  amnis,  priusquam  flumen  ingrederentur,   ab 

5  instantibus  tergo  aliquot  interfecti  sunt.  biduum  deinde 
silentiumfuitneutris  transgredlentibus  amnem.  tertio  post 
die  Komani  simul  omnes  transgressi  sunt  et   duo  milia 

G  fcre  et  quingentos  passus  ab  hoste  posuei'unt  castra.  me- 
tantibus  et  muniendo  occupatis  tria  milia  delecta  equitum 
pcditumquc  regiorum  magno  terrore  ac  tumultu  advenere. 

7  aliquanto  pauciores  in  statione  erant;  hi  tamen  per  se, 
nullo  a  munimento  castrorum  milite  avocato,  et  primo 
acquum  procHum  sustinuerunt  et  crescente  certamine  pe- 
pulerunt  hostis,    centum   ex   his   occisis,   centum  ferme 

8  captis.  per  quadriduum  insequens  instructae  utrimque 
acics  pro  vallo  stctere.    quinto  die  Romani  processere  in 

9  medium  eampi.  Antiochus  nihll  promovit  signa,  ita  ut 
cxtremi  mlnus  mille  pedcs  a  vallo  abcsscnt. 

1  XXXVIIII.  Consul  postquam  dctractari  ccrtamen 
vidit,  postero  die  in  consilium  advocavit:  quid  sibi  facien- 
dum  esset,   si  Antiochus  pugnandi  copiam  non  faceret? 

2  in^tare  hiemem;  aut  sub  pellibus  habendos  milites  fore 
aut,  si  conccdcre  in  hibcrna  vellet,   differendum  esse  in 

3  aestatcm  bellum.  nullum  umquam  hostem  Romani  aeque 
contempserunt.     conclamatum  undique  est,   duceret  ex- 

4  templo  ct  uteretur  ardore  mllitum;  qui  tamquam  non 
pugnandum  cum  tot  millbus  hostlum,  sed  par  numcrus 
pecorum  trucidandus  esset,  per  fossas,  per  vallum  castra 
invadere  parati  erant,   si  in  proelium  hostis  non  exirct. 

5  Cn.  Domitlus  ad  explorandum  iter,  et  qua  parte  adiri 
vallum  hostium  posset,  missus,  postquam  omnla  certa 
rettulit,  postero  die  propius  castra  admovcri  placuit, 
tertio   signa  in  medium   campi    prolata  et  instrui   acies 

6  coepta  est.  nec  Antiochus  ultra  tergivcrsandum  ratus, 
ne  et  suorum  anlmos  minueret  dctractando  ccrtamen  et 
hostium  spem  augeret,  et  ij^se  coplas  eduxlt,  tantum  pro- 
gressus  a  castris  ut  dimicaturum  adpareret. 

7  Romana  acies  unius  prope  formae  fuit  et  hominum 
et  armorum  efcnere.  duae  le^Tfiones  Romanae,  duae  socium 
ac  Latini  nominis  erant,  qulna  milia  et  quadringenos  sin- 

8  gulae  habebant.     Romani  medlam  aciem,  cornua  Latini 


LIBER  XXXVII,  39.  40.  [a.  C.  190]  293 

tenuerunt;  hastatorum  prima  signa,  dein  principum  erant, 
triari   postremos   claudebant.      extra  hanc   velut   iustam  g 
aciem  a  parte  dextra  consul  Achaeorum  caetratis  inmixtos 
auxihares  Eumenis,   tria   milia   ferme   peditum,    acquata 
fronte  instruxit;   ultra  eos  equitum  minus  tria  mih'a  ob- 
posuit,    ex   quibus   Eumenis   octingenti,  rehquus   omnis 
equitatus   E.omanus   erat;   extremos  Tralhs   et  Cretensis  lo 
—  quingentorum  utrique  numerum  explebant  —  statuit. 
laevum  cornu  non  videbatur  egere  tahbus  auxihis,   quia  ii 
ilumen  ab  ea  parte  ripaeque  deruptae  claudcbant;  quat- 
tuor  tamen  inde  turmae  equitum  obpositae.   haec  summa  12 
copiarum  erat  Romanis,  et  duo  miha  mixtoi*um  Macedo- 
num  Thracumque,  qui  voluntate  secuti  erant.     hi  praesi- 
dio  castris  rehcti  sunt.     sedecim  elephantos  post  triarios  13 
in  subsidio  locaverunt.     nam  praeterquam  quod  multitu- 
dinem   regiorum   elephantorum  —  erant   autem  quattuor 
et   quinquaginta  —  sustinere   non   videbantur   posse,   ne 
pari   quidem   numero  Indicis  Africi  resistunt,    sive  quia 
magnitudine  —  longe  enim  ihi  praestant  —  sive  robore 
animorura  vincuntur. 

XXXX.    Regia  acies   varia  magis   multis    gentibus,  1 
dissimihtudine   armorum   auxihorumque  erat.     deccm   et 
sex  miha  peditum  more  Macedonum  armati   fuere,   qui 
phalangitae  adpellabantur.  haec  media  acies  fuit,  in  fronte 
in  decem  partes  divisa.    partes  eas  interpositis  binis  ele-  2 
phantis  distinguebat.  a  fronte  introrsus  in  duos  et  triginta 
ordines  armatorum  acies  patebat.  hoc  et  roboris  in  regiis  3 
copiis  erat,   et  perinde  cum  aha  specie  tum  eminentibus 
tantum  inter  armatos  elephantis  magnum  terrorem  prae- 
bebat.   ingentes  ipsi  erant;  addebant  speciem  frontaha  et  i 
cristae  et  tergo  inpositae  turres  turribusque  superstantes 
praeter  rectorem  quaterni  armati.   ad  latus  dextrum  pha-  5 
langitarum  mille   et   quingentos   Gallograecorum  equites 
obposuit.    his  tria  miha  equitum  loricatorum  — ■  cataphra- 
ctos  ipsi  adpeUant  —  adiunxit.   addita  his  ala  mille  ferme 
equltum;  agema  eam  vocabant.     Medi  erant  lecti  viri  et  6 
ciusdem  regionis  mixti  multarum  gentium  equites.    con- 
tinens   his   grex  sedecim  elephantorum  est  ol)positus   in 
subsidiis.     eadem  parte,  paululum  producto  cornu,  regia  7 


294  LIBER  XXXVII,  40.  41.  [n.  u.  c.  564] 

cohors  ercat;  argyraspides  a  gcncrc  armorum  adpellaban- 

8  tur.  Dnliae  deinde,  cquites  sagittarii,  mille  et  ducenti. 
tum  levis  armatura  trium  mllium,  pari  ferme  numero  pars 
Cretenses,  pars  Tralles.     duo  milia  et   quingenti  Mysi 

9  safjittarii  his  adiuncti  erant.  extremum  cornu  claudebant 
quattuor  miHa  misti  C}Ttaei  funditores  et  Elymaei  sagit- 

10  tarii.  ab  laevo  cornu  })halangitis  adiuncti  erant  Gallo- 
gracci  equites  mille  et  quingenti,  simiUtcr  his  armati  duo 

11  miha  Cappadocum;  ab  Ariarathe  missi  erant  regi.  indc 
auxiliarcs  mixti  omniiun  gcnerum  duo  miha  septingcnti 
ct  tria  miha  cataphractorum  cquitum  et  mihe  ahi  equites, 
regia  ala  levioi'ibus  tegumentis  suis  equorumque,  alio 
haud  dissimili  habitu;  Syri  plerique  erant  Phrygibus  et 

12  Lydis  inniixti.  ante  hunc  equitatum  falcatae  quadrigae 
et  cameli,  quos  adpcllant  dromadas.  his  insidebant  Ara- 
bes  sagittarii,  gladios  tenuis  habcntes,  longos  quaterna 
cubita,  ut  ex  tanta  altitudine  contingere  hostem  possent. 

13  inde  alia  multitudo,  par  ei  quae  in  dextro  cornu  erat, 
primi  Tarentlni,  deinde  Gallograccorum  equitum  duo  milia 
et  quingenti,  inde  Neocretes  mille  et  eodem  armatu  Cares 
et  Cilices  mille  et  quingenti  et  totidcm  Tralles  et  tria 
milia  caetratorum;  Pisidae  hi  erant  et  Pamphylii  et  Lycii. 

U  tum  Cyrtaeorum  et  Elymaeorum  paria  in  dextro  cornu 
locatis  auxilia,  et  sedecim  elephanti  modico  intervallo 
distantes. 

1  XXXXI.  Rex  ipse  in  dextro  cornu  erat;  Seleucum 
filium  et  Antipatrum  fratris  filium  in  laevo  praeposuit: 
media  acies  tribus  pcrraissa,  Minnioni  et  Zeuxidi  et  Phi- 
lippo  niagistro  elephantorum. 

2  Nebula  matutina,  crescente  die  levata  in  nubes,  cali- 
ginem  dedit;  humor  inde,  ab  austro  velut,  pcrfudit  omnia. 

3  quae  nihil  admodum  Romanls,  eadem  pcrincommoda  re- 
giis  erant.  nam  et  obscuritas  lucis  in  acie  modlca  Roma- 
nls  non  adimebat  in  omnis  partes  conspectum  et  humor 
toto  fere  gravi  armatu  nihll  gladlos  aut  pila  hebetabat; 

4  regll  tam  lata  acie  ne  cx  medio  quidem  cornua  sua  clr- 
cumsplccre  poterant,  nedum  extremi  inter  se  consplce- 
rentur,   et  humor  arcus  fundasque  et  iaculoruin  amenta 

5  emolllcrat.    fnlcatac  quoqne  quadrigae,  qulbus  sc  pertur- 


LIBER  XXXVII,  41.  42.  [a.  C.  190]  295 

baturum  Iiostium  aciem  Antiochus  crediderat,  m  suos  tcr- 
rorem  verterunt.   armatae  autem  in  hunc  maxime  modum  6 
erant:  cuspides  circa  temonem  ab  iugo  decem  cubita  ex- 
stantis  velut  cornua  habebant,   quibus   quidquid  ol^vimii 
daretur  transfio;erent.      et  in  extremis  iugis   binae   circa  7 
eminebant  falces,   altera  aequata  iugo,   altera  inferior  in 
terram  devexa,  illa  ut  quidquid  ab  latere  obiceretur  abs- 
cideret,  haec  ut  prolapsos  subeuntesque  contingeret.   item 
ab  axibus  rotarum  utrimque  binae  eodem  modo  diversae 
dehgabantur   falces.     sic   armatas  quadrigas,   quia  si  in  8 
extremo    aut  in  medio  locatae  forent,   per  suos  agendae 
erant,  in  prima  acie,   ut  ante  dictum  est,   locaverat  rex. 
quod  ubi  Eumenes  vidit,   haud  Ignamis  pugnae  et  quam  9 
anceps  esset  auxilii  genus,  si  quis  pavorem  magis  equis 
iniceret  quam  iusta  adoriretur  pugna,  Cretenses  sagitta- 
i'ios  funditoresque  et  iaculatores  equitum  non  confertos, 
sed  quam  maxime  possent  dispersos  excurrere  iubet  et 
ex  omnibus  simul  partibus  tela  ingerere.  haec  velut  pro-  lO 
cella   partim  vulneribus  missilium   undique  coniectorum, 
partim  clamoribus  dissonis  ita  consternavit  equos,  ut  re- 
pente  velut  effrenati  passim  incerto  cursu  ferrentur;  quo-  ii 
rum  inpetus  et  levis  armatura  et  expediti  funditores  et 
velox   Cretensis    momento    declinabant;    et   eques    inse- 
quendo  tumultum  ac  pavorem  equis  camelisque,   et  ipsis 
simul  consternatis,    augebat,   claraore  et  ab  alia  circum- 
stantium  turba  multiplici  adiecto.     ita  medio  inter  duas  12 
acies  canipo  exiguntur  quadrigae,    amotoque  inani  ludi- 
brio,  tum  demum  ad  iustum  proelium  signo  utrimque  dato 
concursiun  est. 

XXXXII.    Ceterum  vana  illa  res  verae  mox  cladis  i 
causa  fuit.    auxilia  enim  subsidiaria  quae  proxima  locata 
erant,   pavore  et  consternatione  quadrigarum  territa,   et 
ipsa  in  fugam  versa  nudarunt  omnia  usque  ad  cataphra- 
ctos  equites.     ad  quos  cum  dissipatis  subsidiis  pervenis-  2 
set  equitatus  Romanus,  ne  primum  quidem  inpetum  (pars) 
eorum  sustinuerunt;  alii  fusi  sunt,  alii  propter  gravitatem 
tegumentorum  armorumque  obpressi  sunt.    totum  deinde  3 
laevum  cornu  inclinavit,  et  turbatis  auxiliaribus,  qui  inter 
equitem  et  quos  adpellant   phalangitas  erant,   usque   ad 


296  LIBER  XXXVII,  42.  43.  [a.u.  0.564] 

4  mediam  aclein  terror  pervenit.  ulji  scmcl  pcrturbati  orJI- 
nes  et  inpeclltus  intercursu  suorum  usus  praclongarum 
hastarum  —  sarisas  Macedones  vocant  — ,  intulere  signa 

5  Romanae  lcgiones  et  plla  in  perturbatos  conlccere.  ne 
interposlti  quldem  elephantl  milltem  llomanum  deterre- 
bant,  adsuctum  lam  ab  Africls  belhs  et  vitare  Inpctum 
bchiae,  et  ex  transverso  aut  pihs  incessere,  aut  sl  propius 

6  sublre  posset,  gladio  nervos  incidere.  iam  medla  acics 
fcre  omnis  a  frontc  prostrata  erat  et  subsidla  circumlta 
ab  tcrgo  caedebantur,  cum  In  parte  alla  fugam  suorum 
et  prope  iam  ad  ipsa  castra  clamorem  paventium  acce- 

7  pere.  namque  Antlochus  a  dextro  cornu,  cum  ibi  fiducla 
fluminls  nulla  subsldia  ccrncrct  practcr  quattuor  turmas 
equltum,  et  eas,  dum  adpllcant  se  suls,  rlpam  nudantls, 
inpctum  in  eam  partem  cum  auxlhls  et  cataphracto  equl- 

8  tatu  fcclt.  nec  a  fronte  tantum  instabat,  sed  clrcumito  a 
flumlne  cornu  iam  ab  latere  urgcbat,  doncc  fugati  equites 
prlmum,  deindc  pi-oximl  pcditum  cffuso  cursu  ad  castra 
compulsi  sunt. 

1  XXXXIII.  Praccrat  castrls  M.  Aemlhus  trlbunus 
mllitum,  M.  Lepldi  fillus,  qui  post  paucos  annos  pontifex 

2  maxlmus  factus  cst.  qua  fugam  cerncbat  suorum,  eum 
pracsldlo  omni  obcurrit;  et  stare  prlmo,  delnde  rcdlre  in 
pugnam  iubebat  pavorem   et   turpcm  fugam  increpans; 

3  mlnae  cxlnde  erant,  in  pernlclem  suam  caecos  rucre,  ni 
dicto  parcrent;  postremo  dat  suls  slgnum,  ut  prlmos  fu- 
glcntlum  caedant,  turbam  Inscquentlum  fcrro  ct  vulneri- 

4  bus  in  hostem  redigant.  hlc  malor  tlmor  minorem  vlcit. 
ancipiti  coacti  metu  primo  constlterunt;  delnde  et  ipsi 
rcdlere  in  pugnam,  et  Aemlllus  cum  suo  pi'aesIdIo  —  erant 
autem  duo  milia  vlrorum  fortium  —  cfFusc  sequenti  rcgi 

5  acrlter  obstitit.  et  Attalus  Eumenis  frater  ab  dcxtro 
cornu,  quo  laevum  hostium  prlmo  inpetu  fugatum  fuerat, 
[ut]  ab  slnlstro  fugam  suorum  et  tumultum  circa  castra 

6  vidlt,  in  tempore  cum  duccntls  cqultibus  advenlt.  Antio- 
chus  postquam  et  eos,  quoruni  terga  modo  viderat,  repe- 
tentis  pugnam  et  aliam  et  a  castris  et  ex  acle  adfluentem 

7  turbam  conspexit,  in  fugam  vertit  equum.  Ita  utroque 
cornu   Alctorcs  Romanl   per  acervos  corporurn,   quos  in 


LIBER  XXXVII,  43—45.  [a.  C.  100]  297 

media  mfixime  acie  cmnulaverant,   ubi  et  robur  fortissi- 
morum    virorum   et    arma  gravitate    fugam  inpedierant, 
pergunt  ad  castra  diripienda.    equites  primi  omnium  Eu-  8 
menis,  deinde  et  alius  equitatus  toto  passim  campo  se- 
cuntur  hostem,   et  postremos,   ut  quosque   adepti   sunt, 
caedunt.      ceterum   fugientibus   maior  pestis   intermistis  9 
quadrigis    elephantisque  et  camelis  erat  et  sua  ipsorum 
turba,   cum  solutis  ordinibus  velut  caeci  super  alios  alii 
i-uerent  et  incursu  beluarum  obtererentur.  in  castris  quo-  lO 
que  ingens  et  maior  prope  quam  in  aeie  caedes  est  edita; 
nam  et  primorum   fuga  in  castra  maxime  inclinavit,   et 
huius  fiducia  multitudinis  qui  in  praesidio  erant  pertina- 
cius   pro   vallo   pugnarunt.      retenti    in    portis   valloque,  ii 
quae  se  inpetu  ipso  capturos  crediderant,  Romani  post- 
quam   tandem   perruperunt,   ab  ira  graviorem  ediderunt 
caedem. 

XXXXIIII.    Ad  quinquaginta  milia  peditum  caesa  i 
eo  die  dicuntur,  equitum  tria  milia,  mille  et  quadringenti 
capti  et  quindeeira  cum  rectoribus  elephanti.   Komanorum  2 
aliquot  vulnerati  sunt;  ceciderunt  non  plus  trecenti  pedi- 
tes,  quattuor  et  viginti  equites,   et  de  Eumenis  exercitu 
quinque  et  viginti. 

Et  illo  quidem   die  victores  direptis    hostium  castris  3 
cum  magna  praeda  in  sua  reverterunt,  postero  die  spo- 
liabant  caesorum  corpora  et  captivos  contrahebant.  legati  4 
ab  Thyatira  et  IMagnesia  ad  Sipylum  ad  dedendas  urbes 
venerunt.     Antiochus  cum  paucis  fugiens,  in  ipso  itinere  5 
pluribus  congregantibus  se,  modica  manu  armatorum  me- 
dia  ferme  nocte  Sardis   contendit.     inde,   cum   audisset  6 
Seleucum  filium  et  quosdam  amicorum  Apameam  pro- 
gressos,  et  ipse  quarta  vigilia  cum  coniuge  ac  filia  ])etit 
Apameam  Xenoni  tradita  custodia  urbis,  Timone  Lydiae 
praeposito;  quibus  spretis  consensu  oppidanorum  et  mi-  7 
litum,  qui  in  arce  erant,  legati  ad  consulem  missi  sunt. 

XXXXV.    Sub  idem  fere  tempus  et  ab  Trallibus  et  i 
ab  Magnesia  quae  super  Maeandrum  est  et  ab  Epheso 
ad  dedendas  urbes  venerunt.     reliquerat  Ephesum  Poly-  2 
xenidas  audita  pugna,  et  classi  usque  ad  Patara  Lyciae 
pervectus,   metu   stationis   Rhodiarum  navium,   quae  ad 


298  LIBER  XXXVII,  ^5.  [a.  u.  c.  504] 

Megisten  erant,   in   terram  egressus  cura  paucis  itinere 

3  pedestri  Sp-iam  petit.  Asiae  civitates  in  fidem  consulis 
dicionemque  populi  Romani  sese  tradel)ant.  Sardihus 
iam  consul  erat.  eo  et  P.  Scipio  ab  Elaea,  cum  primum 
pati  laborem  viae  potuit,  venit. 

4  Sub  idem  fere  temjius  caduceator  ab  Antiocho  per 
P.  Scipioncm  a  consule  petit  impetravitque,  ut  oratores 

5  mittere  liceret  regi.  paucos  post  dies  Zeuxis,  qui  prae- 
fectus  Lydiae  fuerat,  et  Antipater  fratris  filius  venerunt. 

6  hi  prius  Eumene  convento,  quera  propter  vetera  certamina 
aversum  maxime  a  pace  credebant  esse,  et  placatiore  eo 
et  sua  et  regis  spe  invcnto,  tuniP.  Scipionem  et  per  eum 

7  consulcm  adierunt;  praebitoque  iis  petentibus  frequenti 
consilio  ad  mandata  edenda,  'non  tam  quid  ipsi  dicamus 
habemus'  inquit  Zeuxis  'quam  a  vobis  quaerimus,  Ro- 
mani,  quo  piaculo  expiare  errorem  regis,  pacem  veniam- 

8  que  impetrare  a  victoribus  possimus.  maximo  seraper 
animo  victis  regibus  populisque  ignovistis.  quanto  id 
raaiore  et  placatiore  anirao  decet  vos  facere  in  hac  victoria, 

9  quae  vos  dominos  orbis  terrarum  fecit?  positis  iam  ad- 
versus  omnes  mortales  certaminibus,  haud  secus  quam 
deos   consulere  et  parcere   vos   generi  humano  oportet.' 

10  iam  ante  quam  legati  venirent,   decretura  erat,  quid  re- 

11  sponderctur.  respondere  Africanum  placuit.  is  in  hunc 
niodum  locutus  fertur.  'Romani  ex  iis  quae  in  deura  in- 
mortahuni  potestate  erant,  ea  haberaus  quae  dii  dederunt ; 

12  aniraos,  qui  nostrae  raentis  sunt,  eosdem  in  omni  fortuna 
gessiraus  gerirausque,  neque  eos  secundae  res  extulerunt 
nec  adversae  niinuerunt.  eius  rei,  ut  ahos  oraittara,  Han- 
nibalera  vestrum  vobis  testera  darera  nisi  vos  ipsos  dare 

13  possera.  postquara  traiecimus  licllespontum,  priusquam 
castra  regia,  priusquam  acicm  videreraus,  cum  communis 
Mars  et  incertus  belh  eventus  esset,  de  pace  vobis  agen- 
tibus  quas  pares  paribus  ferebamus  condiciones,  easdem 

11  nunc  victores  victis  ferimus.  Europa  abstiuete,  Asia 
omni  quae  cis  Taurura  montem  est  decedite.  pro  inpensis 
deinde  in  belhun  factis  quindecim  miha  talentura  Eul)oi- 
corura  dabitis,  quingenta  praesentia,  duo  miha  et  quin- 
genta,  cura  seuatus  popuhisque  Roraanus  paccra  compro- 


LIBER  XXXVII,  45.  46.  [a.  C.  190]  299 

baverint,    milia    deinde    talentLini    per   duodecim    anno.s. 
Eumeni  quoque  reddi  quadringenta  talenta  et  quod  fru-  ij 
menti  reliquum  ex  eo,  quod  patri  debitum  est,  placet.  liaec  i6 
cum  pepigerimus,   facturos  vos  ut  pro  certo  habeamus, 
erit  quidem  aliquod  pignus,  si  obsides  viginti  nostro  arbi- 
tratudabitis;  sed  numquam  satis  liquebit  nobis,  ibi  pacem 
esse  populo  Romano,  ubi  liannibal  erit.   eum  ante  omnia 
deposcimus.    Thoantem  quoque  Aetolum,  concitorem  Ae-  17 
tolici  belli,  qui  et  illorum  fiducia  vos  et  vestra  illos  in  nos 
armavit,   dedetis  et  cum  eo  Mnasimaclium  Acarnana  et 
Chalcidensis  Philonera  et  Eubuhmi.   in  deteriore  sua  for-  18 
tuna  pacem  faciet  rex,  quia  serius  facit  quam  facere  po- 
tuit.     si  nunc  moratus   fuerit,   sciat  regum   maiestatem 
difficilius  ab  summo  fastigio  ad  medium  detrahi  quam  a 
mediis  ad  inia   praecipitari.'     cum  iis  juandatis  ab  rege  19 
missi  erant  legati,  ut  omnem  pacis  condicionem  acciperent. 
itaque  Romam  mitti  legatos  placuit.      consul  in  hiberna 
exercitum  Magnesiam   ad  Maeandrum   et  TralUs  Ephe- 
sumque  divisit.    Ephesum  ad  consulem  paucos  post  dies  20 
obsides  ab  rege  adducti  sunt  et  legati  qui  Komam  irent 
venerunt.     Eumenes   quoque   eodem    tempore  profectus  21 
est  Romam  quo  legati  regis.   secutae  eos  sunt  legationes 
(ymnium  Asiae  populorum. 

XXXXVI.     Dum  haec  in  Asia  geruntur,   duo  fere  1 
sub  idem  tempus  cum  triumphi  spe  proconsules  de  pro- 
vinciis   Romam   redierunt ,    Q.   Minucius   ex   Liguribus, 
M'.  Acilius  ex  Aetolia.      auditis  utriusque  rebus   gestis  2 
Minucio    negatus    triumphus,    Acilio    magno    consensu 
decretus,   isque  triumphans  de  rege  Antiocho  et  Aetolis 
urbem  est  invectus.     praelata  in  eo  triumpho  sunt  signa  3 
mihtaria    ducenta    triginta    et    argenti    infecti    tria  miha 
pondo ,   signati  tetrachmum  Atticum  centum  decem  tria 
miha,    cistophorum   ducenta  quadraginta  octo,   vasa  ar- 
gentea  caelata  muka  magnique  ponderis;   tuht  et  supel-  4 
lectilem  regiam  argenteam  ac  vestem  magnificam,  coronas 
aureas,   doua  sociarura  civitatium,   quadraginta  quinque, 
spoha  oranis  generis.    captivos  nobiles,  Aetolos  et  regios 
duces,  sex  et  triginta  duxit.    Damocritus  Aetolorum  dux  5 
paucos  ante  dies,  cum  e  carcere  noctu  efFugisset,  in  ripa 


300  LIBER  XXXVII,  4G.  17.  [a.  n.  c.  5G1.  SG.oJ 

Tiberis  consecutis  custodibus,  priusquam  comprehendert- 

6  tur,  gladio  se  transfixit,  milites  tantum,  qui  sequerentur 
curruni,  defuerunt;  alioqui  magnificus  et  sj)ectaculo  et 
fama  rerum  triumplius  fuit. 

7  Huius  triumphi  minuit  laetitiam  nuntius  ex  Ilispania 
tristis,  adversa  pugna  in  Bastetanis  ductu  L.  Aemilii 
proconsuHs  apud  oppidum  Lyconem  cum  Lusitanis   sex 

8  miha  de  exercitu  llomano  cecidisse:  ceteros  paventis  in- 
tra  valhun  compulsos  aegre  castra  defendisse  et  ad  mo- 
dum  fugientium  magnis  itineribus  in  agrum  pacatum  re- 

9  ductos.  haec  ex  Hispania  nuntiata.  ex  Galha  legatos 
Placentinorum  et  Cremonensium  L.  Aurunculeius  praetor 

10  in  senatum  introduxit.  iis  querentibus  inopiam  colono- 
rum  — ahis  belh  casibus,  ahis  morbo  absumptis,  quosdam 
taedio  adcolarum  Gahorum  rehquisse  colonias  —  decrevit 
senatus,  uti  C.  Laehus  consul,  si  ei  videretur,  sex  miha 
famiharum  conscriberet,  quae  in  eas  colonias  divideren- 
tur,   et  ut  L.  Aurunculeius  praetor  triumviros  crearet  ad 

11  eos  colonos  deducendos.  creati  M.  Atilius  Serranus,  L. 
Valerius  P.  f.  Flaccus,  L.  Valerius  C.  f.  Tappo. 

1  XXXXVII.  Haud  ita  muko  post,  cum  iam  consula- 
rium  comitiorum  adpeteret  tempus,  G.  Laehus  consul  ex 

2  Gahia  Romam  redit.  is  non  solum  ex  facto  absente  se 
senatus  consuho  in  supplementum  Cremonae  et  Placen- 
tiae  colonos  scripsit,  sed  ut  novae  coloniae  duae  in  agrum 
qui  Boiorum  fuisset  deducerentur,  et  rettuht  et  auctore 
eo  patres  censuerunt. 

3  Eodem  tempore  L.  Aemihi  praetoris  htterae  adlatae 
de  navali  pugna  ad  Myonnesum  facta,   et  L.  Scipionem 

4  consulem  in  Asiam  exercitum  traiecisse.  victoriae  navalis 
ergo  in  diem  unum  supplicatio  decreta  est,  in  alterum 
diem,   quod  exercitus  Roinanus  tum  pi'imum  in  Asia  po- 

5  suisset  castra,  ut  ea  res  prospera  et  laeta  eveniret.  vice- 
nis  maioribus  hostiis  in  singulas  supplicationes  sacrificare 
consul  est  iussus.     inde  consularia  comitia  magna  con- 

6  tentione  habita.  M.  Aemilius  Lepidus  petebat  adversa 
omnium  fama,  quod  provinciam  Siciliam  petendi  causa 
non  consulto  senatu,  ut  sibi  id  facere  liceret,  reliquisset. 

7  petebant  cum  eo  M.  Fulvius  Noliilior,  Cn.]ManIius  [Volso], 


LIBER  XXXVII ,  47—49.  [a.  C.  190. 1891  301 

M.  Valerius  Messalla.  Fulvius  consul  unus  creatur,  cum 
ceteri  centurias  non  explessent,  isque  postex*o  die  Cn. 
Manlium  Lepido  deiecto  —  nam  Messalla  iacuit  —  col- 
legam  dixit.  praetores  exinde  facti  duo  Q.  Fabi,  Labeo  8 
et  Pictor  —  Pictor  flamen  Quirinalis  eo  anno  inaugm'atus 
fuerat — ,  M.  Sempronius  Tuditanus,  Sp.  Postumius  Al- 
binus,  L.  Plautius  H^i^^saeus,  L.  Baebius  Dives. 

XXXXVIU.     M.  Fulvio  Xobiliore  et  Cn.  Manlio  i 
Volsone  consulibus  Valerius  Antias  auctor  est  rumorem 
celebrem  Romae  fuisse  et  paene  pro  certo  habitum,  reci-  2 
piendi  Scipionis  adulescentis  causa  consulem  L.  Scipionem 
et  cum  eo  P.  Africanum  in  conloquium  evocatos  regis  et 
ipsos  compreliensos  esse,   et  ducibus  captis  confestim  ad  3 
castra  Romana  exercitum  ductum,   eaque   expugnata  et 
deletas  omnis  copias  Romanorum  esse:   ob  Iiaec  Aetolos  4 
sustulisse  animos  et  abnuisse  imperata  facere,  principes- 
que  eorum  in  Macedoniam  et  in  Dardanos  et  in  Thrae- 
ciam  ad  conducenda  mercede  auxilia  profectos.    haec  qui  5 
nuntiarent  Romam  A.  Terentium  Varronem  et  M.  Clau- 
dium  Lepidum   ab  A.  Cornelio   propraetore  ex  Aetolia 
missos  esse.     subtexit  deinde  fabulae  huic,   legatos  Ae-  6 
tolos  in  senatu  inter  cetera  hoc  quoque  interrogatos  esse, 
unde  audissent  imperatores  Pomanos  in  Asia  captos  ab 
Antiocho  rege   et  exercitum  deletum  esse:    Aetolos  re-  7 
spondisse  ab   suis  legatis   se,   qui   cum  consule   fuerint, 
certiores    factos.      rumoris    huius    quia    neminem    alium 
auctorem  habeo,    neque  adfirmata  res   mea  opinlone   sit 
nec  pro  vana  praetermissa. 

XXXXVIIII.      Aetoli  legati  in  senatum  introducti,  1 
cum  et  causa  eos  sua  et  fortuna  hortaretur,  ut  confitendo 
seu  culpae  seu  errori  veniam  peterent  supplices,   orsi  a  2 
beneficiis  in   populum  Romanum   et  prope  exprobrantes 
virtutem  suam.  in  Philippi  bello,  et  obfenderunt  am'es  in- 
solentia   sermonis   et   eo  vetera  et   oblitterata  repetendo  3 
rem   adduxerunt,    ut  haud    paulo    plurium   maleficiorum 
gentis  quam  beneficiorum  memoria  subiret  aniraos  patrum 
et  quibus  misericordia  opus  erat  iram  et  odium  irritarent. 
interrogati  ab  uno  senatore,   permitterentne  ai-bitrium  de  4 
se  populo  Romano,  deinde  ab  altero,   habiturine  eosdem 


302  LIBER  XXXYII,  40.  50.  [a.  ii.  c.  565] 

quos  populus  Komanus  socios  et  liostes  es.?cnt,   niliil  ad 

5  ea  rcspondentes  egredi  templo  iussi  sunt.  conclamatum 
dcinde  prope  ab  universo  scnatu  est  totos  adhuc  Antioclii 
Actolos  esse  et  ex  unica  ea  spe  pendere  animos  corum: 
itaque  1)ellum  cum  liaud  dul^iis  hostibus  «^crcndum  pcr- 

6  domandosque  fei-occs  animos  csse.  illa  etiam  rcs  accen- 
dit,  quod  eo  ipso  tempore,  cpio  pacem  ab  Romanis  pete- 
bant,    Dolopiae    atque    Athamaniae    bcllum    inferebant. 

7  senatus  consultum  inM'.  Acili  sentcntiam,  qui  Antiochum 
Aetolosque  deviccrat,  factum  est,  ut  Aetoli  eo  die  iubc- 
rentur  proficisci  ab  urbe  et  intra  quintum  decimum  diem 

8  Italia  exccdere.  A.  Terentius  Varro  ad  custodiendum  itcr 
eorum  missus,  denuntiatumquc,  si  Cjua  dcinde  legatio  cx 
Actolis  nisi  permissu  imperatoris  qui  cam  provinciam 
obtinerct  et  cum  legato  Romano  venisset  Romam,  pro 
hostibus  omnis  futuros.    ita  dimissi  Aetoli. 

1  L.    Dc  provineiis  dcinde  consides  rettulerunt;   sortiri 

2  eos  Aetoliam  et  Asiam  placuit;  qui  Asiam  sortitus  esset, 

3  exercitus  ei  quem  L.  Scipio  haberet  est  decretus,  et  in 
eum  supplementum  quattuor  milia  peditum  Romanorum, 
duccnti  equites,  et  sociorum  acLatini  nominis  octo  milia 
pcditum,  quadringenti  equites:   his  copiis  ut  bellum  cum 

4  Antiocho  gereret.  alteri  consuli  exercitus  qui  erat  in 
Aetolia  est  decretus  et  ut  in  supplcmcntum  scriberet  per- 
missum  civium  sociorumque  eundcm  numerum  f[uem  col- 

5  lega.  na^cs  quoque  idem  consul,  quae  priore  anno  para- 
tae  erant,  ornare  iussus  ac  duccre  secum,  nec  cum  Aetolis 
solum  bellum  gerere,  sed  etiam  in  Cephalleniam  insulam 

G  traicere.  mandatum  eidem,  ut,  si  per  commodum  rci 
publicae  facere  i^osset,   ut   ad  comitia  Romam   rediret: 

7  nam  praeterquam  quod  magistratus  annui  subrogandi 
essent,  censores  quoque  placere  creari;  si  qua  res  eum 
teneret,    senatum   certiorem   faceret,    se   ad   comitlorum 

8  tempus  ol)CuiTere  non  posse.  AetoIIa  M.  Fvdvio,  Asia 
Cn.  iNIanlio  sorte  cvenit.  praetores  delnde  sortiti  sunt, 
Sp.  Rostumlus  xVlbinus  urbanam  ct  inter  peregrinos,  JM. 
Sempronlus  Tudltanus  SicIIIam,  Q.  Fablus  Plctor  flamen 
Qulrinalis  Sardlniam,  Q.  Fablus  Labeo  classem,  L. 
Plautius   Hypsaeus   Hispaniam   citcriorem,    L.   Baebius 


LIBER  XXXVir,  50.  51.  [a.  C.  189]  303 

Dives  Hispaniam  ulteriorem.   Siciliae  legio  una  et  classis,  9 
quae  iu  ea  provincia  erat,   decreta:   et  ut  duas  decuraas 
frumenti  novus  praetor  imperaret  Siculis,  earum  alteram 
in  Asiam,  alteram  in  Aetoliam  mitteret.    idem  ab  Sardis  10 
exigi  atque  ad  eosdem  exercitus  id  frumentum,   ad  quos 
Siculum,  deportari  iussum.     L.  Baebio  supplementum  in  n 
Hispaniam  datum  mille  Romani  pedites,    equites   quin- 
quaginta  et   sex  milia  peditum  Latini  nominis,    ducenti 
equites.     Plautio  Hypsaeo  in  Hispaniam  citeriorem  mille  12 
Komani  dati  sunt  pedites,   duo  milia  sociiim  Latini  no- 
minis  et  duccnti   equites,   cum  his  supplementis  ut  sin- 
gulas   legiones    duae  Hispaniae   haberent.      prioris   anni  13 
magistratibus,  C.  Laelio  cum  suo  exercitu  prorogatum  in 
annum  imperium  est,    prorogatum  et  P.  lunio  proprae- 
tori  inEtruria  cum  eo  exercitu,  qui  in  provincia  esset,  et 
M.  Tuccio  propraetori  in  Bruttis  et  Apulia. 

LL    Priusquam  in  provincias  praetores  ii"ent,   certa-  1 
men  inter  P.  Licinium   maximum   pontificem  fuit   et  Q. 
Fabium   Pictorem  flaminem   Quirinalem ,    quale   patrum 
memoria  inter  L.  Metellum  et  Postumium  Albinum  fuerat. 
consuiem  illum  cum  C.  Lutatio  collega  in  SiciHam  ad  clas-  2 
sem  proficiscentem  ad  sacra  retinuerat  Metellus  pontifex 
maximus;  praetorem  hunc,  ne  in  Sardiniam  proficiscere-  3 
tur,  P.  Licinius  tenuit.    et  in  scnatu  et  ad  poi)uknn  magnis 
contentionibus  certatum  est  et  imperia  inhibita  uhro  ci-  4 
troque  et  pigncra  capta  et  nmhae  dictae  et  tribuni  adpel- 
lati  et  provocatum  ad  populum  est.   religio  ad  postremum  5 
vicit  et  dicto  audiens   esse  flamen  pontifici  iussus,    set 
muha   iussu  populi   ei  remissa.     ira  provinciae   ereptae  6 
praetorem  magistratu  abdicare  se  conantem  patres  aucto- 
ritate  sua  deterruerunt  et  ut  ius  inter  peregrinos  diceret 
decreverunt.     dilectibus  deinde  intra  paucos  dies  —  ne-  7 
que  enim  multi  milites  legendi  erant  —  perfectis  consules 
praetoresque  in  provincias   proficiscuntur.     fama  deinde  8 
de  rebus  in  Asia  gestis  temere  vulgata  sine  auctore;    et 
post  dies  paucos  nuntii  certi  litteraeque  imperatoris  Ro- 
mam  adlatae,  quae  non  tantum  gaudium  ab  recenti  metu  9 
adtulerunt  —  desierant  enim  victum  in  Aetolia  metuere  — 
quam  a  vetere  fama,   quod  ineuntibus  id  bellum  gravis 


304  LIBER  XXXVII,  51.  52.  [a.  u.  c.  5G5] 

hostis  et  suis  viribus  et  quod  Hannibalem  rectorem  mili- 
10  tiae   haberet  visus   fuerat.     nihil   tamen  aut   de  consule 
mittendo  in  Asiara  mutandum  aut  minuenda?  eius  copias 
censuerunt  metu,  ne  cum  GalHs  foret  benandum. 

1  LIL  Haud  multo  post  M.  AureHus  Cotta  legatus  L. 
Scipionis   cum  Antiochi  regis   legatis,    et  Eumenes   rex 

2  Rhodique  Romam  venerunt.  Cotta  in  senatu  primum, 
deinde  in  contione  iussu  patrmn,  quae  acta  in  Asia  es- 
sent,   exposuit.     supplicatio  inde  in  triduum  decreta  est, 

3  et  quadraginta  maiores  hostiae  inmoLari  iussae.  tum 
omnium  primum  Eumeni  senatus  datus  est.  is  cum  bre- 
viter  et  egisset  gratias  patribus,  quod  obsidione  se  ac 
fratrem  exemissent  rcgnumque  ab  iniuriis  Antiochi  vin- 
dicassent,   et  gratulatus   esset,   quod   mari   terraque  res 

4  prospere  gessissent,  quodque  regem  Antiochum  fusum 
fugatumque  ct  exutum  castris  prius  Europa,  post  et  Asia 

5  quae  cis  Taurum  montem  est  expuHssent,  sua  deinde 
merita  malle  eos  ex  imperatoribus  suis  legatisque  quam 

6  se  commemorante  cognoscere  dixit.  haec  adprobantibus 
cunctis  iubentibusque  dicere  ipsum  omissa  in  id  verecun- 
dia,  quid  sibi  ab  senatu  populoque  Romano  tribui  aequum 
censeret  — propensius  cumidatiusque,  si  quo  possit,  prout 

7  eius  merita  sint,  senatum  facturum— ;  ad  ea  rex,  si  ab 
aHis  sibi  praemiorum  optio  deferretur,  Hbenter,  data  modo 
facuhate  consulendi  senatum  Romanum,  consiHo  ampHs- 
simi  ordinis  usurum  fuisse,   ne  quid  aut  inmoderate  cu- 

8  pisse  aut  petisse  parum  modeste  videri  posset;  verum 
enimvero  cum  ipsi  daturi  sint,  muho  magis  munificen- 
tiam  eorum  in  se  fratresque  suos  ipsorum  arbitrii  debere 

9  esse.  nihil  hac  oratione  eius  patres  conscripti  deterriti 
sunt,  quo  minus  dicere  ipsum  iuberent.  et  cum  aHquam- 
diu  hinc  indulgentia  hinc  modestia  inter  permittentis  in 
vicem  non  magis  mutua  quam  inexplicabiH  facihtate  cer- 

10  tatum  esset,  Eumenes  ex  templo  excessit.  senatus  in 
eadera  perstare  sententia,  ut  absurdum  esse  diceret  igno- 
rare  regem,  quid  sperans  aut  petens  venei'it:  quae  ad- 
commodata  regno  suo  sint,  ipsum  optirae  scire,  Asiam 
longe  meHus  quam  senatum  nosse.  revocandum  igitur  et 
cogendura,  quae  vellet  quaeque  sentiret  expromere. 


LIBER  XXXVIT,  53.  [a.  C.  189]  305 

LIII.     Reductus  a  praetore  in  templum  rex  et  dicere  i 
iussus  'perseverassem'  inquit  'tacere,   patres  conscripti, 
nisi  Rhodiorum  legationem  mox  vocaturos  vos  scirem,  et 
illis  auditis  mihi  necessitatem  fore  dicendi.    quae  quidem  2 
eo  difficiHor  oratio  erit,   quod  ea  postulata  eorum  futura 
sunt,  ut  non  solum  nihil  quod  contra  me  sit,  sed  ne  quod 
ad  ipsos  quidem  proprie  pertineat,  petere  videantur.  agent  3 
enim  causam  civitatium  Graecarum  et  liberari  eas  dicent 
debere.     quo  irapetrato  cui  dubium  est,   quin  et  a  nobis 
aversuri  sint  non  eas  modo  civitates  quae  liberabuntur, 
sed  etiam  veteres  stipendiarias  nostras,   ipsi  autem  tanto  4 
obligatos   beneficio   verbo   socios,    re  vera  subiectos  im- 
perio  et  obnoxios  habituri  sint?   et  si  dis  placet,  cum  has  5 
tantas  opes  adfectabunt,   dissimulabunt  uUa  parte  id  ad 
se  pertinere,  vos  modo  id  decere  et  conveniens  esse  ante 
factis  dicent.     haec  vos  ne  decipiat  oratio,   providendum  q 
vobis  erit,  neve  non  solum  inaequaHter  alios  nimium  de- 
primatis  ex  sociis  vestris,  alios  praeter  modum  extollatis, 
sed  etiam  ne  qui  adversus  vos  arma  tulerint,  in  meliore 
statu  sint  quam  socii  aut  amici  vestri.     quod  ad  me  ad-  7 
tinet,  in  ahis  rebus  cessisse  intra  finem  iuris  mei  cuihbet 
videri   mahm   quam   nimis   pertinaciter    in   obtinendo   eo 
tetendisse,   in  certamine  autem  amicitiae   vestrae,    beni- 
volentiae  erga  vos,  honoris,  qui  a  vobis  habebitur,  minime 
aequo  animo  vinci  possum.     hanc  ego  maximam  heredi-  8 
tatem  a  patre  accepi,   qui  primus  omnium  Asiam  Grae- 
ciamque  incolentiura  in  amicitiam  venit  vestram  eamque 
perpetua  et  constanti  fide  ad  extremum  finem  vitae  per- 
duxit;   nec  dumtaxat  animum  in  vos  fidelem   ac  bonura  9 
praestitit,   sed   omnibus  interfuit  behis  quae   in  Graecia 
gessistis   terrestribus,   navahbus,   orani  genere  comraea- 
tuura,  ita  ut  nemo  sociorura  vestrorura  ulla  parte  aequari 
possit,  vos  adiuvit;  postrerao  cum  Boeotos  ad  societatera  10 
vestram  hortaretur,   in  ipsa  contione  interraortuus  haud 
raulto  post  exspiravit.     huius  ego  vestigia  ingressus  vo-  11 
hmtati  quldem  et  studio  in  colendis  vobis  adicere  —  etenim 
inexsuperabilia  haec  erant  —  nihil  potui;  rebus  ipsis  me-  12 
ritisque  et  inpensis  officiorum  ut  superare  possera,   for- 
tuna,  terapora,  Antiochus  et  bellura  in  Asia  gestum  prae- 

Lii^i  vol.  Ul.  20 


306  LIBER  XXXVII,  5H.  [a.  u.  c.  565] 

13  bucrunt  mnteriam.  rcx  Aslao  ct  partis  Europae  Antiochus 
filiam  suam  in  matrimonium  niihi  dabat;  rcstitucbat  ex- 
templo  civitates,  quac  dcfecerant  a  nobis;  spcm  magnam 
in  posterum  ampHficandi  regni  faciebat,  si  secum  bcUuni 

14  adversus  vos  gessissem.  non  gloriabor  eo  quod  niliil  in 
vos  dehquerim;  iHa  potius  quae   vctustissima  domus  no- 

1.-)  strae  vobiscum  amicitia  digna  sunt  refcrani.  pedestribus 
navahbusque  copiis,  ut  ncmo  sociorum  vcsti'orum  mc  ac- 
quiperare  posset,  imperatores  vestros  adiuvi;  commeatus 
terra  marique  suppcditavi;  navahbus  proehis,  quae  muhis 
locis  facta  sunt,  omnibus  adfui;  nec  hibori  meo  nec  peri- 

16  culo  usquam  peperci.  quod  miserrimum  est  in  bello,  ob- 
sidionem  passus  sum,   Pergami  inclusus  cum  dlscrimine 

17  uhinio  slmul  vitae  regnlque.  hberatus  delnde  obsidlone, 
cum  aha  parte  Antiochus,  aha  Seleucus  circa  arcem  regni 
mei  castra  haberent,  rehctis  mels  rebus  tota  chisse  ad 
Ilenespontum  L.  Scipioni  consuh  vestro  obcurri,  ut  eum 

18  in  traiclendo  exercitu  adiuvarem.  postquam  in  Asiam 
exercitus  vester  est  transgressus,  numquam  a  consule 
abscessi.  nemo  mlles  Komanus  magis  adsiduus  in  castris 
fuit   vestris   quam   ego  fratresque  mel.     nuha  expcdltlo, 

19  nullum  equestre  proehum  sine  me  factum  est.  In  acle 
ibl  steti,  eam  partem  sum  tutatus,  in  qua  me  consul  esse 
voluit.    non  sum  hoc  dlcturus,  patres  conscrlpti,  quls  hoc 

20  beho  meritis  erga  vos  raecum  comparari  potest?  ego 
nulh   omnium   nequc   populoriun   neque  regum,    quos  in 

21  magno  honore  habetls,  non  ausim  me  comparare.  ]Ma- 
sinissa  hostis  vobis  ante  quam  socius  fult,  nec  lucolumi 
regno  cum  auxihis  suis,  sed  extorrls,  expulsus,  amissis 
omnlbus  coplls,   cum  turma  equitum   in   castra   confugit 

22  vestra.  tamen  eum,  qula  in  Africa  adversus  Sjphacem 
et  Carthaginiensls  fidehter  atque  inplgre  voblscum  stetlt, 
non  in  patrlum  solum  rcgnum  restitulstis,  sed  adiecta 
opulentlssima   parte  Syphacls   regni   praepotentem   Intcr 

23  Africae  reges  fecistis.  quo  tandcra  igitur  nos  pracmio 
atque  honore  digni  apud  vos  suraus,  qui  numquam  hostes, 

2i  sempcr  socii  fulmus?  pater,  ego,  fratres  mei  non  inAsia 
tantum,  sed  etiam  procul  ab  domo  in  Peloponneso,  in 
Boeotia,   in  Aetolla,  Plnlippi,  Antiochl,  Aetohco  bello. 


LIBER  XXXVII,  53.  54.  [a.  C.  189]  307 

terra  marlque  pro  vobis  arma  tuHiuus.    "quid  ergo  postu-  25 
las?"  dicat  aliquis.   ego,  patres  conscripti,  quoniam  dicere 
utique   volentibus  vobis  parendum  est,   si  vos  ea  mente 
ultra  Tauri  iuga  emostis  Antiochum,  ut  ipsi  teneretis  eas 
terras,  nullos  adcolas  nec  finitimos  habere  quam  vos  malo, 
nec  ulla  re  aha  tutius  stabiliusque  regnum  meum  futurum  26 
spero.     sed  si  vobis  decedere  inde  atque  deducere  exer-  27 
citus   in  animo   est,   neminem  digniorem  esse  ex  sociis 
vestris,  qui  bello  a  vobis  parta  possideat,  quam  me  dicere 
ausim.    at  enim  magnificum  est  liberare  civitates  servas.  28 
ita  opinor,  si  nihil  hostile  adversus  vos  fecerunt;  sin  au- 
tem  Antiochi  partis  fuerunt,  quanto  est  vestra  prudentia 
et  aequitate  dignius,    sociis  bene  meritis  quam  hostibus 
vos  considere?' 

Lllir.   Grata  oratio  regis  patribus  fuit,  et  facile  adpa-  i 
rebat  munifice  omnia  et  propenso  animo  facturos.    inter-  2 
posita  Smyrnaeorum  brevis  legatio  est,  quia  non  aderat 
quidam  Rhodiorum.   conlaudatis  egregie  Smyrnaeis,  quod 
omnia  uhima  pati  quam  se  rcgi  tradere  mahiissent,  intro- 
ducti  lihodii  sunt.    quorum  princeps  legationls,  expositis  3 
initiis  amicitiae  cura  populo  Romano  meritisque  Rhodio- 
rum  Phihppi  prius,  deinde  Antiochi  bello,  'nihil'  inquit  4 
'nobis  tota  nostra  actione,  patres  conscripti,  neque  dif- 
ficihus    neque  molestius    est    quam   quod   cum  Eumene 
nobis  disceptatio  est,  cum  quo  uno  maxime  regum  et  pri-  5 
vatim  singuh*s  et,  quod  magis  nos  movet,  publicum  civi- 
tati  nostrae   hospitiura  est.      ceterura  non   animi   nostri,  6 
patres  conscripti,  nos,  sed  rerum  natura,  quae  potentis- 
siraa  est,  disiungit,  ut  nos  liberi  etiara  ahoruni  hbertatis 
causam  agamus,  reges  serva  omnia  et  subiecta  imperio 
suo  esse  vehnt.     utcumque  tamen  res  sese  habet,  magis  7 
verecundia    nostra   adversus    regem   nobis   obstat   quam 
ipsa  disceptatio   aut  nobis    inpedita   est   aut  vobis   per- 
plexam  dehberationem  praebitura  videtur.     nam  si  ahter  8 
socio  atque  amico  regi  et  bene  merito  hoc  ipso  in  bello, 
de  cuius  praeraiis  agitur,  honos  haberi  nullus  posset,  nisi 
hberas  civitates  in  sei'vitutera  traderetis  ei,  esset  dehbe- 
ratio  anceps,  ne  aut  regera  araicum  inhonoratum  dimitte-  9 
retis  aut  decederetis  instituto  vestro  gloriamque  Philippi 

20* 


308  LIBER  XXXVII,  54.  [a.u.  c.565] 

bello  partam  nunc  scrvitute  tot   civitatiiim  deformaretis. 

10  sed  ab  hac  necessitate  aut  gratiae  in  amicum  minuendae 
aut  o-loriac  vestrac  eficre^ie  vos  fortuna  vindicat.  est  enim 
deum  benignitate  non  gloriosa  raagis  quam  dives  victoria 
vestra,   quae  vos   facile  isto   velut  aere  alieno  exsolvat. 

11  nam  et  Lycaonia  et  Phrygia  utraque  et  Pisidia  omnis  et 
Chersonesus    quaeque    circumiacent   Europac    in    vestra 

12  simt  potestate;  quarum  una  quacHbet  regi  adiecta  multi- 
pHcare  regnum  Eumenis  potest,  omnes  vero  datae  maxi- 

13  mis  eum  regibus  aequare.  Hcet  ergo  vobis  et  praemiis 
beHi  ditare  socios  et  non  decedere  instituto  vestro  et 
meminisse,   quem  tituhmi   praetenderitis  prius   adversus 

14  PhiHppum,  nunc  adversus  Antiochum  behi;  quid  feceritis 
PhiHppo  victo;  quid  nunc  a  vobis,  non  magis  quia  fecistis 
quam  quia  id  vos  facere  decet,  desideretur  atque  exspe- 
ctetur.    aHa  enim  aHis  et  honesta  et  probabilis  est  causa 

15  armorum;  ihi  agrum,  hi  vicos,  hi  oppida,  hi  portus  oram- 
que  aHquam  maris  ut  possideant;  vos  nec  cupistis  haec 
antequam  haberetis,  nec  nunc,  cum  orbis  terrarum  in  di- 

IG  cione  vestra  sit,  cupere  potestis.  pro  dignitate  et  gloria 
aput  omne  humanum  genus,  quod  vestrum  nomen  impe- 
riumque  iuxta  ac  deos  inmortales  iam  pridem  intuetur, 
pugnastis.     quae  parare  et  quaerere  arduum  fuit,  nescio 

17  an  tueri  difficiHus  sit.  gentis  vetustissimae  nobiHssimae- 
que  vel  fama  rerum  gestarum  vel  onini  commendatione 
humanitatis  doctrinarumque  tuendam  ab  servitio  regio 
Hbertatem  suscepistis.  hoe  patx*ocInium  receptae  in  fidem 
et  in  cHentelam  vestram  universae  gentis  perpetuum  vos 

18  praestare  decet.  non  quae  in  solo  modo  antiquo  sunt 
Graecae  magis  urbes    sunt  quam  coloniae  earum,   iHinc 

19  quondam  profectae  in  Asiara,  nec  terra  mutata  mutavit 
genus  aut  mores.  certare  pio  certamine  cuiusHbet  bonae 
artis  ac  virtutis  ausi  sumus  cura  parentibus  quaeque  civi- 

20  tas  et  conditoribus  suis.  adistis  Graeciae,  adistis  Asiae 
urbes  plerique;  nisi  quod  longius  a  vobis  absumus,  nulla 

21  vinciraur  aHa  re.  Massiliensis,  quos,  si  natura  insita  velut 
ingenio  terrae  vinci  posset,  iam  pridem  efferassent  tot 
indomitae  circumfusae  gentes,  in  eo  honore,  in  ea  merito 
dignitate  audiraus  aput  vos  esse  ac  si  mediura  umbilicura 


LIBER  XXXVII,  51.  55.  [a.  C.  189]  309 

Graeciae  incolerent;  non  enim  sonum  modo  linguae  vesti-  22 
tumque  et  habitum,  sed  ante  orania  mores  et  leges  et  in- 
genium   sincerum  integrumque   a   contagione  adcolarum 
servarunt.   terminus  est  nunc  imperii  vestri  mons  Taurus.  23 
quidquid  inti-a  eum  cardinem  est,  nihil  longinquum  vobis 
videri  debet.     quo  arma  vestra  pervenerunt,   eodem  ius 
hinc  profectum  perveniat.     barbari,   quibus  pro  legibus  24 
semper  dominorum  imperia  fuerunt,  quo  gaudent,  reges 
habeant;  Graeci  suam  fortunam,  vestros  animos  gcrunt. 
domesticis   quondam   viribus   etiam    imperium   amplecte-  25 
bantur;    nunc  imperium  ubi   est,    ibi  ut   sit  perpetuum 
optant,   hbertatem  vestris  tueri  armis  satis  habent,  quo- 
niam  suis  non  possunt.     at  enim  quaedam  civitates  cum  26 
Antiocho  senserunt.    et  ahae  prius  cum  Phihppo,  et  cum 
Pyrrho  Tarentini.   ne  ahos  populos  enumerem,  Carthago 
hbera  cura  suis  legibus  est.   huic  vestro  exemplo  quantura  27 
debeatis,  videte,  patres  conscripti.     inducetis  in  aniraum 
negare  Eumenis  cupiditati,  quod  iustissimae  irae  vestrae 
negastis.  Rhodii  [et  in  hoc]  et  in  omnibus  belhs,  quae  in  28 
illa  ora   gessistis,   quam   forti  fidehque  opei'a  vos  adiu- 
veriraus,   vestro   iudicio   rehnquimus.      nunc   in  pace   id 
consihum  adferimus,  quod  si  comprobaritis,  magnificen- 
tius  vos  victoria  usos  esse  quam  vicisse  omnes  existiraa- 
turi  sint.'     apta  magnitudini  Koraanae  oratio  visa  est. 

LV.   Post  lihodios  Antiochi  legat.i  vocati  sunt.   ii  vul-  i 
gato  petentium  veniam  raore,  errorera  fassi  regis,  obtestati 
sunt  patres  conscriptos,  ut  suae  potius  clementiae  quam  2 
regis  culpae,  qui  satis  superque  poenarum  dedisset,  me- 
mores  consulerent,  postremo  pacem  datam  a  L.  Scipione 
imperatore,  quibus  legibus  dedisset,  confirmarent  aucto- 
ritate  sua.     et  senatus  eara  pacera  servandara  censuit,  et  3 
paucos  post  dies  populus  iussit.    foedus  in  Capitolio  cum 
Antipatro  principe  legationis  et  eodem  fratris  filio  regis 
Antiochi  est  ictum. 

Auditae  deinde  et  aliae  legationes  ex  Asia  sunt.   qui-  4 
bus  omnibus  datum  est  i-esponsum,  decem  legatos  more 
maiorura   senatum  missurura  ad  res  Asiae  disceptandas 
coraponendasque:  suramam  tamen  hanc  fore,  ut  cis  Tau-  5 
rum  montem,   quae  intra  regni  Antiochi   fines   fuissent, 


310  LIBER  XXXVII,  55.  56.  [a.  u.  c.  565] 

Eumeni  adtribuercntur  praeter  Lyciam  Cariamque  usque 
ad  ]Macandrum  anmcm,  ca  ut  civitatis  llhodiorum  cssent, 

6  cetcrae  civitates  Asiac,  quae  Attali  stipendiariae  fuisscnt, 
eaedem  Eumcni  vectigal  pendercnt,  quae  vcctigalcs  An- 

7  tioclii  fuissent,  cae  liberae  atque  inmuncs  esscnt.  decem 
legatos  hos  dccreverunt:  Q.  jMinucium  Kufum,  L.  Furium 
Purpurioncm,  Q.  Minuciuni  Thcrmum,  Ap.  Chiudium 
Ncronem,  Cn.  Cornehum  Merulam,  M.  lunium  Brutum, 
L.  Aurunculcium,  L.  Acmihum  Paulum,  P.  Cornehum 
Lcntulum,  P.  Achum  Tubcronem. 

1  LVI.  His,  quac  praesentis  disccptationis  essent, 
hbera    mandata;    de    summa    rerum    scnatus    constituit. 

2  Lycaoniam  omnem  et  Phrygiam  utramquc  ct  Mysiam, 
rcgias  silvas,  ct  Lydiac  loniacquc  extra  ea  oppida,  quae 
libera  fuissent  quo    dic    cum  rege  Antiocho   pugnatum 

3  est,  et  nominatim  Magnesiam  ad  Sipylum  et  Cai'iam  quae 
Hydrcla  adpelLatur  agrumque  Hydrelatanum  ad  Phrygiam 

4  vcrgentem  ct  castella  vicosque  ad  Macandrum  amncm  ct 
oppida,  nisi  quae  hbcra  ante  bellum  fuissent,  Tehnesson 
item  nominatim  et  castra  Telmessium,  praeter  agrum  qui 
Ptolemaei  Telmcssii  fuisset,  —  haec  omnia,  quae  supra 

5  scripta  sunt,  regi  Eumeni  iussa  dari.  Khodis  Lycia  data 
extra  eundem  Tehnessum  et  castraTchncssium  et  agrum 
qui  Ptolcmaci  Tehnessi  fuisset.     haec  ct  ab  Eumene  et 

6  Khodiis  exccpta.  ea  quoque  iis  pars  data  Cariae,  quae 
propior  Rhodum  insulam  trans  Maeandrum  amnem  est, 
oppida,  vici,  castella,  ^gi'i,  qui  ad  Pisidiam  vergunt,  nisi 
quae  eorum  oppida  in  hbcrtate  fuissent  pridie  quam  cum 
Antiocho  rcge  in  Asia  pugnatum  est. 

7  Pro  his  cum  gratias  egissent  Khodii,  de  Sohs  urbc, 
quae  in  Cicilia  est,  egerunt:  Argis  et  illos,  sicut  scse, 
oriundos  esse;  ab  ea  germanitate  fratcrnam  sibi  cum  iis 
caritatem  esse;   petere   hoc   extraordinarium  munus,   ut 

S  eam  civitatcm  ex  scrvitutc  regia  eximcrent.  vocati  sunt 
lcgati  regis  Antiochi  actumquc  cum  iis  est,  ncc  quicquam 
impetratum  testante  foedera  Antipatro,  adversus  quae  ab 
Rhodis  non  Solos,  sed  Ciliciam  peti  et  iuga  Tauri  trans- 

9  scendi.  revocatis  in  senatum  Rhodiis,  cum  quantoj^^ere 
tenderet  legatus  regius  exposuissent,  adiccerunt,  si  utique 


LIBER  XXXVII,  56.  57.  [ti.  C.  189]  311 

eam  rem  ad  civitatis  suae  dignitatem  pertinere  censerent 
Rhodi,  senatmii  omni  modo  expugnaturum  pertinaciam 
legatorum.  tum  vero  inpensius  quam  ante  Rhodi  gratias  lO 
egerunt,  cessurosque  sese  potius  adi"ogantiae  Antipatri 
quam  causam  turbandae  pacis  praebituros  dixerunt.  ita 
nihil  de  SoHs  mutatum  est. 

LVII.    Per  eos  dies  quibus  haec  gesta  sunt,   legati  i 
Massihensium  nuntiarunt,  L.Baebium  praetorem  in  pro- 
vinciam  Hispaniam  proficiscentem  ab  Liguribus  circum- 
ventum,  magna  parte  comitum  caesa  vuhieratum  ipsum  2 
cum  paucis  sine  Hctoribus  Massiham  perfugisse  et  intra 
triduum  expirasse.     senatus  ea  re  audita  decrevit,  uti  P.  3 
lunius  Brutus,  qui  proi)raetor  in  Etruria  esset,  provincia 
excrcituque  tradito  uni  cui  videretur  ex  legatis,   ipse  in 
ulteriorem  Hispaniam  proficisceretur  eaque  ei  provincia 
esset.    hoc  senatus  consultum  Htteraeque  a  Sp.  Postumio  4. 
praetore  in  Etruriam  missae  sunt,  profectusque  in  Ilispa- 
niam  est  P.  lunius   propraetor.     in  qua  provincia  prius  5 
ahquanto   quam  successor  veniret,   L.  Aemihus  Paulus, 
qui  postea  regcm  Persea  magna  gloria  vicit,  cum  priore 
anno  haud  prospere  rem  gessisset,  tumultuario  exercitu 
conlecto,  signis  conlatis  cum  Lusitanis  pugnavit ;  fusi  fu-  g 
gatique  hostes;   caesa  decem  octo  miha  armatorum,   duo 
miha  trecenti  capti,  et  castra  expugnata.    huius  victoriae 
fama  tranquilhores  in  Hispania  res  fecit. 

Eodem  anno  ante  diem  tertium  kah  lanuarias  Bono-  7 
niam  Latinam  coloniam  ex  senatus  consulto  L.  Valerius 
Flaccus,  M.  Atihus  Serranus,  L.  Valerius  Tappo  triumviri 
deduxerunt.  tria  miha  hominum  sunt  deducta;  equitibus  8 
septuagena  iugera,  ceteris  colonis  quinquagena  sunt  data. 
ager  captus  de  Gahis  Bois  fuerat,  Galh  Tuscos  expu- 
lerant. 

Eodem  anno  censuram  muhi  et  clari  viri  petierunt.  9 
quae  res  tamquam  iu  se  parum  niagni  certaminis  causara 
haberet,  aham  contentionem  muho  maiorem  excitavit. 
petebant  T.  Quinctius  FLamininus,  P.  Cornehus  Cn.  f.  Sci-  10 
pio,  L.  Valerius  Flaccus,  M.  Porcius  Cato,  M.  Claudius 
Marcehus,  M'.  Acihus  Glabrio,  qui  xVntiochum  ad  Ther- 
mopyhis  Actolosque  dcvicerat.     in  hunc  maxime,    quod  11 


312  LIBER  XXXVII ,  57.  58.  [a.  u.  c.  565] 

multa  congiaria  habuerat,  quibus  magnam  partem  homi- 

12  num  obligarat,  favor  popuH  se  inclinabat.  id  cum  aegre 
patcrentur  tot  nobiles,  novum  sibi  homincm  tantum  prae- 
ferri,  P.  Sempronius  Gracchus  et  C.  Sempronius  Rutilus 
el  diem  dixerunt,  quod  pecuniae  regiae  praedaeque  ali- 
quantum  captae   in  Antiochi   castris   neque  in   triumpho 

13  tuHsset  neque  in  aerarium  retuhsset.  varia  testimonia 
legatorum  tribunorumque  miHtum  erant.  M.  Cato  ante 
aHos  testis   conspiciebatur,   cuius   auctoritatem   perpetuo 

14  tenore  vitae  partam  toga  candida  elevabat.  is  testis,  quae 
vasa  aurea  atque  argentea  captis  castris  inter  aHam  prae- 
dam  regiam  vidisset,  ea  se  in  trium])ho  negabat  vidisse. 

15  postremo  in  huius  maxime  invidiam  desistere  se  petitione 
Glabrio  dixit,  quando,  quod  taciti  indignarentur  nobiles 
homines,  id  aeque  novus  competitor  intestabiH  periurio 
incesseret. 

1  LVIII.  Centum  miHum  multa  inrogata  erat.  bis  de 
ea  re  certatum  est.  tertio,  cum  de  petitione  destitisset 
reus,  nec  popuhis  de  multa  suffragium  ferre  vohiit  et  tri- 

2  buni  eo  negotio  destiterunt.  censores  T.  Quinctius  FLa- 
mininus,  M.  Claudius  MarceHus  creati. 

3  Per  eos  dies  L.  AemiHo  RegiHo,  qui  cLasse  praefe- 
ctum  Antiochi  regis  devicerat,  extra  urbem  in  aede 
ApoHinis  cum  senatus  datus  esset,  auditis  rebus  gestis 
eius,  quantis  cum  classibus  hostium  dimicasset,  quot  inde 
naves  demersisset  aut  cepisset,  magno  consensu  patrum 

4  triumphus  navaHs  est  decretus.  triumphavit  kaL  Februa- 
riis.  in  eo  triumpho  undequinquaginta  coronae  aureac 
transLatae  sunt,  pecunia  nequaquam  (tanta)  pro  specie 
regii  triumphi,  .tetraclima  Attica  triginta  quattuor  miha 
ducenta,   cistophori   ccntum   triginta  duo   miHa   trecenti. 

5  suppHcationcs  dcinde  fuerunt  ex  senatus  consuho,  quod 
L.  AemiHus  in  Hispania  prospere  rem  pubHcam  gessisset. 

6  Haud  ita  multo  post  L.  Scipio  ad  urbem  venit;  qui 
ne  cognomini  fratris  cederet,  Asiaticum  se  adpcHari  voluit. 
et  in  senatu  et  in  contione  de  rebus  ab  se  gestis  disseruit. 

7  erant  qui  fama  id  maius  beHum  quam  difficuhate  rei 
fuisse  interpretarentur;  uno  memorabiH  procHo  debcHa- 
tum  glorlamque  eius  victoriae  praefloratam  adThermopjLis 


LIBER  XXXVII,  58— GO.  [a.  C.  189]  313 

esse.   ceterum  vere  aestlmanti  Aetolicum  magis  ad  Ther-  8 
mopylas  bellum  quam  regium  fuit.     quota  enim  parte 
virium   suarum   ibi  dimicavit  Antiochus?   in  Asia   totius 
Asiae  steterunt   vires,   ab  ultimis  oris  omnium  gentium 
contractis  auxiliis. 

LVIIIl.    Merito  ergo  et  diis   inmortalibus,   quantus  l 
maximus  poterat,   habitus  est  honos,  quod  ingentem  vi- 
ctoriam  facilem  etiam  fecissent,  et  imperatori  triumphus 
est  decretus.     triumphavit  mense  intercahirio  pridie  kah  2 
Martias.   qui  triumphus  spectaculo  oculorum  maior  quam 
Africani  fratris  eius  fuit,  recordatione  rerum  et  aestima- 
tione  periculi  certaminisque  non  magis  comparandus  quam 
si  imperatorem  imperatori  aut  Antiochum  ducem  Hanni- 
bali  conferres.     tulit  in  triumpho  signa  militaria  ducenta  3 
viginti   quattuor,    oppidorum    simulacra  centum   triginta 
quattuor,   eburneos  dentes  mille  ducentos  triginta  unum, 
aureas  coronas  ducentas  triginta  quattuor,  argenti  pondo  4 
centum  triginta  septem  miha  qmadringenta  viginti,  tetrach- 
mum  Atticorum  ducenta  viginti  quattuor  milia,  cistophorum 
trecenta  viginti  unum  miha  septunginta,  nummos  aureos 
Phihppeos  centum  quadraginta  miha;  vasorum  argenteo-  5 
rum  —  omnia  caelata  erant  —  mille  pondo  et  quadrin- 
genta  viginti  tria,  aureorum  mille  pondo  viginti  tria.     et 
duces  regii,   praefecti  et   purpurati  duo  et  triginta  ante 
currum  ducti.    militibus  quini  viceni  deuarii  dati,  duplex  6 
centurioni,  triplex  equiti.     et  stipendium  militare  et  fru- 
mentum  duplex  post  triumphum  datum.     [item]  proelio 
in   Asia   facto   duplex   dederat.      triumphavit    anno   fere 
post  quam  consulatu  abiit. 

LX.    Eodem  fere  tempore  et  Cn.  Manlius  consul  in  i 
Asiam  et   Q.  Fabius  Labeo  praetor   ad   classem   venit. 
ceterum   consuli    non   deerat   cum   Gallis    belli   materia;  2 
mare  pacatum  erat  devicto  Antiocho.    cogitanti  Q.  Fabio 
cui  rei  potissimum  insisteret,  ne  otiosam  provinciam  ha- 
buisse  videri  posset,  optimum  visum  est  in  Cretam  insu- 
lam    traicere.      Cydoniatae    bellum   adversus    Gortynios  3 
Gnosiosque  gerebant,   et   captivorum  Komanorum  atque 
Italici  generis  magnus  numerus  in  servitute  esse  per  to- 
tam  insulam  dicebatur.    classe  ab  Epheso  profectus  cum  4 


314  LIBER  XXXVII,  GO.  [a.  u.  c.  565] 

priinum  Cretae  litus  adtigit,  nuntios  circa  civitates  misit, 
ut  armis  absistcrent  cajitivosque  iu  suis  quaeque  urbibus 
agrisque  couquisitos  rcducereut  et  legatos  mittcrent  ad  se, 
cum  quibus  de  rcljus  ad  Cretensis  pariter  Romanosque 

5  pertineutibus  agcret.  uihil  magnopere  ea  Crctenses  ino- 
verunt.     captivos,   practer  Gortynios,   nulli  reddiderunt. 

6  Valerius  Antias  ad  quattuor  milia  captivorum,  quia  belli 
minas  timuerunt,  ex  tota  insula  reddita  scripsit;  eamque 
causam  Fabio,  cum  rem  nullam  aliam  gessisset,   navalis 

7  triumj)lu  imj:)etrandi  ab  senatu  fuisse.  a  Creta  Ej^hcsum 
Fabius  rcdit;  iudc  tribus  navibus  in  Thraciae  oram  mis- 
sis  ab  Aeno  et  Maronia  praesidia  Antiochi  deduci  iussitj 
ut  in  libcrtate  cae  civitatcs  essent. 


[PEEIOCHA  LIBEI  XXXVIII.] 

[M.  Fulvius  consul  in  Epiro  Ambracienses  obsessos  in  deditio- 
iiem  accepit,  Cophalleuiam  subcgit,  Aetolis  perdomitis  pacem 
dedit.  Cn.  Wanlius  consul,  collega  eius,  Gallograecos  Tolostobo- 
gios  et  Tectosagas  et  Trocmos,  qui  Brenno  duce  in  Asiam  transi- 
erant,  cum  soli  citra  Taurum  montem  non  parerent,  vicit.  eorum 
origo,  et  quo  modo  ea  loca  quae  tenent  occupaverint,  refertur. 
exemplum  quoque  virtutis  et  pudicitiae  in  femiua  traditur;  quae 
cum  regis  Gallograecorum  uxor  fuerit,  captiva  ceuturionem,  qui 
ei  vim  intulerat,  occidit.  lustrum  a  censoribus  conditum  est; 
censa  sunt  civium  capita  ducenta  quinquagiuta  octomilia  trecenta 
decem.  cum  Ariarathe  Cappadociae  rege  amicitia  iuncta  est.  Cn. 
Manlius  contradicentibus  decem  legatis,  ex  quorum  consilio  foe- 
dus  cum  Antiocho  couscripserat,  de  Gallograecis  acta  pro  sc 
causa  in  senatu  triumphavit.  vScipio  Africanus  die  ei  dicta,  ut 
quidam  tradunt,  a  Q.  Petillio  tribuno  plebis,  ut  quidam,  a  Naevio, 
quod  ijraeda  ex  Antiocho  capta  aerarium  fraudasset,  posteaquam 
is  dies  venit,  evocatus  in  rostra  'hac  die'  inquit  'Quirites,  Car- 
thaginem  vici'  et  prosequente  populo  Capitolium  escendit.  inde 
ne  amplius  tribuuiciis  iniuriis  vexarctur,  in  voluntarium  exilium 
[Liternum]  concessit.  incertum  ibi  an  liomae  defunctus  sit;  nam 
monumentum  eius  utrobiquc  fuit.  L.  Scipio  Asiaticus,  frater 
Africaui,  eodem  peculatus  crimine  accusatus  damnatusque  cum 
in  vincula  et  carcerem  duceretur,  Ti.  Sempronius  Gracchus  tribu- 
nus  plebis,  qui  antea  Scipionibus  inimicus  erat,  iutercessit  et  ob 
id  beneficium  Africani  filiam  duxit.  cum  quaestores  in  bona  eiue 
publice  possideuda  missi  essent,  non  modo  in  his  uUum  vestigium 


LIBER  XXXVIII,  1.  [a.  C.  189]  315 

pecuniae  regiae  apparuit,  sed  nequaquam  tantum  redactum  quan- 
tae  suinmae  erat  damnatus.  conlatam  a  cognatis  et  amicis  innu- 
merabilempecuniam  accipere  noluit;  quae  necessaria  ei  erantad 
cultum,  redempta.] 


TITI  LIYI 

AB    VEBE     CONDITA 

LIBER  XXXVIII. 

I.   Dum  ia  Asia  bellum  geritur,  ne  in  Aetolia  quidera  i 
quietae  res  fuerant,   principio  a  gente  Athamanum  orto. 
Athamania  ea  tempestate  pulso  Amynandro  sub  praefe-  2 
ctis  PhiHppi  regio  tenebatur  praesidio,  qui  superbo  atque 
inmodico  imperio  desideriiun  Am^-naudri  fecerant.     exu-  3 
lanti  tum  Amynandro  in  Aetolia  litteris  suorum,  indican- 
tium   statum  Athamaniae,   spes   recuperandi  regni  facta 
est.     remissique  nunti  ab  eo  ad  principes  Argitheam  —  4 
id  enim  caput  Athamaniae  erat  — ,  si  popularium  animos 
satis  perspectos  haberet,  impetrato  ab  Aetolis  auxiHo  in 
Athamaniam  se  venturum  [.  agit  deinde]  cum  delectis  Ae- 
tolorum  —  quod  consilium  est  gentis  —  etNicandro  prae- 
tore.     quos  ubi   ad  omnia  paratos  esse  vidit,   certiores  5 
subinde  facit,  quo  die  cum  exercitu  Athamaniam  ingres- 
surus   esset,      quattuor  primo    fuere   coniurati    adversus  6 
Macedonum  praesidium.     hi  senos  sibi  adiutores  ad  rem 
gereudam  adsumpserunt;  dein  paucitate  parum  freti,  quae 
celandae  rei  quam  agendae  aptior  erat,  parem  priori  nu- 
merum  adiecerunt.    ita  duo  et  quinquaginta  facti  quadri-  7 
fariam  se  diviserunt:  pars  una  Heracleam,  akera  Tetra- 
phyliam  petit,   ubi  custodia  regiae   pecuniae   esse  sohta 
erat,    tertia   Theudoriam,    quarta  Argitheam.      ita  inter  8 
omnis  convenit,   ut  primo  quieti,   velut  ad  privatam  rem 
agendam  venissent,  in  foro  obversarentur,  die  certa  mul- 
titudinem  omnem  convocarent  ad  praesidia  Macedonum 
arcibus  expellenda.     ubi  ea  dies  advenit  et  Amynander  9 
cum  mille  Aetolis  in  finibus  erat,  ex  composito  quattuor 


316  LIBER  XXXVIII  ,1.2.  [a.  u.  c.  5G5] 

simul  locis  praesidia  Macedonum  expulsa  litteraeque  iii 
alias  urbes  passim  dimissae,  ut  vindicarent  sese  ab  injjo- 
tenti  dominatione  Philippi  et  restituerent  in  patrium  ac 

10  legitimum  regnum.  undique  Macedoues  expelluntur. 
Theium  oppidum  litteris  a  Xenone  praefecto  praesidii 
interceptis  et  arce  ab  regiis  occupata  paucos  dies  obsi- 

11  dentibus  restitit;  deinde  id  quoque  traditum  Amynandro 
est,  et  omnis  Athamania  in  potestate  erat  praeter  Athe- 
naeum  castenum,  finibus  Macedoniae  subiectum. 

1  11.  Philippus  audita  defectione  Athamaniae  cura  sex 
mihbus  armatorum  profectus  ingenti  celeritate  Gomphos 

2  pervenit.  ibi  relicta  maiore  parte  exercitus  —  neque  enim 
ad  tanta  itinera  subficerent  —  cum  duobus  mihbus  Athc- 
naeum,  quod  unum  a  praesidio  suo  retentum  fuerat,  per- 

3  venit.  inde  proximis  temjDtatis  cum  facile  animadvertisset 
cetera  hostiha  esse,  Gomphos  regressus  omnibus  copiis 

4  simul  in  Athamaniam  redit.  Xenonem  inde  cum  mille  pe- 
ditibus  praemissum  Ethopiam  occupare  iubet,   oportune 

5  Argitheae  inminentem;  quem  ubi  teneri  ab  suis  locum 
vidit,  ij3si  circa  templum  lovis  Acraei  posuit  castra.  ibi 
unum  diem  foeda  tempestate  retentus,  postero  die  ducere 

6  ad  Argitheam  intendit.  euntibus  extemplo  adparuere 
Athamanes  in  tumulos  inminentis  viae  discurrentes.  ad 
quorum    conspectum    constitere    prima    signa ,    totoque 

7  agmine  pavor  et  trepidatio  erat;  et  pro  se  quisque  quid- 
nam  futurum  esset  cogitare,  si  in  valles  subiectas  rupibus 

8  agmen  foret  demissum.  haec  tumultuatio  regem  cupien- 
tem,  si  se  sequerentur,  raptim  evadere  angustias,  revocare 
priraos  et  eadem  qua  venerat  via  referre  coegit   signa. 

9  Athamanes  prirao  ex  intervallo  quieti  sequebantur;  post- 
quani  Aetoli  se  coniunxerunt,  hos,  ut  ab  tergo  agmini 
instarent,  reliquerunt,  ipsi  ab  lateribus  se  circumfuderunt, 

10  quidara  per  notas  calles  breviore  via  praegressi  transitus 
insedere,  tantumque  tumultus  Macedonibus  est  iniectura, 
ut  fugae  magis  efFusae  quam  itineris  ordinati  modo  multis 

11  armis  virisque  relictis  fiumen  [. ..]  traiecerint.  hic  finis 
sequendi  fuit.    inde  tuto  Macedones  Gomphos  et  a  Gom- 

12  phis  in  Macedoniam  redierunt.  Athamanes  Aetolique 
Ethopiam  ad  Xenonem  ac  mille  Macedonas  obprimendos 


LIBER  XXXVIII,  2.  3.  [a.  C.  189]  317 

undique  concurrerunt.  Macedones  parum  loco  freti  ab  13 
Ethopia  in  altiorem  deiaiptioremquc  undique  tumulum  con- 
cessere;  quo  pluribus  ex  locis  aditu  invento  expulere  eos 
Athamanes,  dispersosque  et  per  invia  atque  ignotas  rupes  14 
iter  fugae  non  expedientis  partim  ceperunt,  partim  inter- 
feeerunt.  multi  pavore  in  derupta  praecipitati,  perpauci 
cum  Xenone  ad  regem  evaserunt.  postea  per  indutias 
sepeliendi  caesos  potestas  facta  est. 

III.    Amynander  recuperato  regno  legatos  et  Romam  i 
ad  senatum  et  ad  Scipioues  in  Asiam,  Ephesi  post  ma- 
gnum  cum  Antiocho  proelium  morantes,   misit.     pacem  2 
petebat  excusabatque  sese,  quod  per  Aetolos  recuperasset 
paternum  regnum,  Philippum  incusabat.   Aetoli  ex  Atha-  3 
mania  in  Amphilochos  profecti  sunt  et  maioris  partis  vo- 
luntate   in    ius    dicionemque    totam    redegerunt    gentem. 
Amphilochia  recepta  —  nam  fuerat  quondam  Aetolorum  4 
—  eadem  spe  in  Aperantiam  transcenderunt;   ea  quoque 
magna  ex  parte  sine  certamine  in  deditionem  venit.    Do-  5 
lopes   numquam  Aetolorum  fuerant,   Philippi  erant.     hi 
primo  ad  arma  concurrerunt;   ceterum  postquam  Amphi- 
lochos  cum  AetoHs  esse  fugamque  ex  AthamaniaPhlHppi 
et  caedem  praesidii  eius  accepere,   et  ipsi  a  Philippo  ad 
Aetolos  deficiunt.     quibus  circumiectis  gentibus  iam  un-  C 
dique  se  a  Macedonibus    tutos  credentibus   esse  Aetohs 
fama  adfertur,   Antiochum  in  Asia  victum  ab  Komanis. 
nec  ita  multo  post  legati  ab  Roma  rediere  sine  spe  pacis 
Fulviumque  eonsulem  nuntiantes  cum  exercitu  iam  traie- 
cisse.    his  territi,  prius  ab  Rhodo  et  Athenis  legationibus  7 
excitis,  ut  per  auctoritatera  earum  civitatium  suae  preces 
nuper  repudiatae  facihorem  aditum  ad  senatura  haberent, 
principes  gentis  ad  temptandam  spem  ultimam  Romam 
miserunt,  nihil,  ne  bellum  haberent,  priusquam  paene  in  8 
conspectu    hostis   erat,    praemeditati.      iam   M.    Fulvius  9 
Apolloniam  exercitu  traiecto  cum  Epirotarum  princijiibus 
consultabat,  unde  bellum  inciperet.    Epirotis  Ambraciara 
placebat  adgredi,  quae  tura  contribuerat  se  Aetolis:  sive  lo 
ad  tuendam  eam  venirent  Aetoh,   apertos  circa  campos 
ad  dimicandum  esse,   sive  detractarent  certamen,   obpu- 
gnationem  fore  haud  difficilem;   nam  et  copiam  in  pi'o-  ii 


318  LIBER  XXXVIII,  3—5,  [a.  u.  c,  5G5] 

plnquo  mateiiae  ad  aggeres  excltandos  et  cetera  opera 
esse,  et  Arethoutem,  navlg.abilem  amnem,  opportuuum 
ad  comportanda  quae  usui  sint,  jjraeter  ipsa  moenia 
fluere,  et  aestatem  aptam  rei  gereudae  adesse.  hls  per- 
suaseruut,  ut  per  Epirum  ducerct. 

1  IIII.  Consuli  adAmbraciam  advenienti  magni  operis 
obpugnatio  visa  est.     Ambracia  tumulo  aspero  subiecta 

2  est,  Perranthem  incolae  vocant.  urbs,  qua  murus  vergit 
in  campos  et  flumen,  occidentem,  arx,  quae  inposita  est 

3  tumulo,  orlentem  spectat.  amnis  Aretho  ex  Athamania 
fluens  cadit  in  sinuni  maris  ab  nomine  propinquac  urbis 
Ambracium  adpellatum.  praeterquam  quod  hinc  amnis 
munit,  hlnc  tumuli,  rauro  quoque  firnio  saepta  erat,   pa- 

5  tente  in  circuitu  ])auIo  amplius  tria  milla  passuum.  Ful- 
vius  bina  a  campo  castra,  modlco  inter  se  dlstantla  inter- 
vallo,   unum   castellum  loco   edito  contra  arcem  obiecit. 

6  ea  omnia  vallo  ac  fossa  ita  iungere  parat,  ne  exitus  In- 
clusis  ab  urbe  neve  aditus  foris  ad  auxiUa  intromlttcnda 
esset,     ad  fomam  obpugnationis  Ambraciae  Stratum  iam 

7  edlcto  Nlcandri  praetoris  convenerant  Aetoli.  inde  primo 
copiis  omnibus  ad  prohlbendam  obsldlonem  venire  In 
anlmo  fuerat.  dein,  postquam  urbem  iam  magna  ex  parte 
operlbus  saeptam  viderunt,  Epirotarum  trans  flumen  loco 

8  plano  castra  posita  esse,  dlvidere  copias  placuit.  cum 
mllle  expedltis  Eupolemus  Ambraciam  profectus  per  non- 

9  dum  commlssa  inter  se  munlmenta  urbem  intravlt.  Ni- 
caudro  cum  cetera  manu  jirlmo  Ej^Irotarum  castra  nocte 
adgredi  consihum  fuerat,  haud  faclli  ab  liomanis  auxilio, 

10  quia  flumen  intererat;  deinde  periculosum  inceptum  ratus, 
ne  quae  sentirent  Koraani  et  regressus  inde  in  tuto  non 
esset,  deterritus  ab  lioc  consiho  ad  depopulandam  Acar- 
naniam  iter  convertit. 

1  V.  Consul  iam  munimentis,  quibus  saeplenda  urbs 
erat,   iam  operlbus,   quae  admovere  murls  parabat,   per- 

2  fectls  quinque  siraul  locls  moenia  est  adgressus.  trla 
paribus  intervallis  facihore  adltu  a  campo  adversus  Pyr- 
rheum  quod  vocant  admovit,  unum  e  reglone  Aesculapli, 

3  unum  adversus  arcera.  arletibus  muros  quatiebat,  asseri- 
bus  falcatis  detergebat  plnnas.      oppidanos  prinio  et   ad 


LIBER  XXXVIII,  5.  G.  [a.  C.  189]  319 

speciem  et  ad  ictus  moeuium  cum  terribili  sonitu  editos 
pavor  ac  trepidatio  cepit.  deiude,  ut  praeter  spem  stare  4 
muros  viderimt,  conlectls  rursus  animis  in  arietes  tol- 
lenonibus  libramenta  plumbi  aut  saxorum  stipitesve  ro- 
bustos  incutiebant,  falces  ancoris  ferreis  iniectis  in  interio- 
rem  partem  muri  trahentes  asserem  praefringebant,  ad  5 
hoc  eruptionibus  nocturnis  in  custodias  openmi  et  diurnis 
in  stationes  ukro  terrorem  inferebant. 

In  hoc  statu  res  ad  Ambraciam  cum  essent,  iam  Ae-  6 
toli   a  populatione  Acarnaniae  Stratum  redlerant.     inde 
Nicander  praetor  spem  nactus  solvendae  incepto  forti  ob- 
sidionis,    Nicodamum   quendam   cum  Aetolis   quingentis 
Ambraciam  intromittit.     noctem  certam  tempusque  etiam  7 
noctis  constituit,  quo  et  illi  ab  urbe  opera  hostium,  quae 
adversus  Pyrrheum  erant,  adgrederentur,  et  ipse  ad  castra 
Eomana  terrorem  faceret,  posse  ratus  ancipiti  tumuku  et 
nocte  augente  pavorem  memorabilem  rem  geri.    et  Nico-  8 
damus  intempesta  nocte,   cum  ahas  custodias  fefelhsset, 
per  alias  inpetu  constanti  erupisset,   superato  brachio  in 
urbem  penetrat,  anlmique  ahquantukmi  ad  omnla  audenda 
et  spei  obsessis  adiecit  et,  simul  constituta  nox  venit,  ex 
composito  repente  opera  est  adgressus.     id  inceptum  co-  9 
natu  quam  efFectu  gravius  fuit,   quia  nulla  ab  exteriore 
parte  vis  admota  est,   seu  metu  deterrito  praetore  Aeto-  lo 
lorum,  seu  quia  potius  visum  est  Amphllochls  nuper  re- 
ceptis  ferre  opem,    quos  Perseus  PhiHppi  fihus,   missus 
ad  Dolopiam  Amphilochosque  recipiendos ,  summa  vi  ob- 
pugnabat. 

VI.   Tribus  locis,  sicut  ante  dictum  est,  ad  Pyrrheum  i 
operaE.omana  erant,  quae  omnia  simul,  sed  nec  adparatu 
nec  vi  simih,   Aetoli  adgressi  sunt.     ahi  cum  ardentlbus  2 
facibus,  alii  stuppam  picemque  et  malleolos  ferentes  tota 
conhicente  flammis  acie  advenere.     mukos  prlmo  inpetu 
custodes  obpi-esserunt;   dein  postquam  clamor  tumukus-  3 
que  in  castra  est  perlatus  datumque  a  consule  slgnum, 
arma  capiunt  et  omnibus  portis  ad  opem  ferendam  efiim- 
duntur.     uno  in  loco  ferro  ignique  gesta  res;   ab  duobus  4 
irrito  incepto,  cum  temptassent  magis  quam  inissent  cer- 
tamcn,   Aetoh   abscesserunt.     atrox   pugna  in  unum  in-  5 


320  LIBER  XXXVIII,  6.  7.  [a.  \i.  c.  56.5] 

cliniivcrat  locum.  ibi  diversis  partibus  tluo  duces  lujpo- 
lcmus  ctNicodamus  pugnantis  hortabantur  et  prope  certa 
fovebant    spe,    iam   Nicandrum   ex   composito   adfore   ct 

6  terga  hostium  invasurum.  haec  res  ahquamdiu  animos 
pugnantium  sustinuit;  ceterum  postquam  nulkim  ex  com- 
posito   signum  a  suis   accipiebant  et   crescere  numcrum 

7  hostium  cernebant,  destituti  segnius  instare;  postremo 
re  omissa,  iam  vix  tuto  receptu  fugientes  in  urbcm  com- 
pelkmtur,  parte  operum  incensa  et  pku-ibus  aliquanto 
quam  ipsi  ceciderant  interfectis.  quodsi  ex  composito 
acta  res  fuisset,  haud  dubium  erat,  expugnari  una  utique 

8  parte  opera  cum  magna  caede  hostium  potuisse.  Ambra- 
cienses  quique  intus  erant  AetoH,  non  ab  eius  sokmi  no- 
ctis   incepto  reccssere,    sed  in  rekquum  quoque  tempus 

9  vekit  proditi  ab  suis,  segniores  ad  pericula  erant.  iam 
nemo  eruptionibus,  ut  ante,  in  stationes  kostium,  sed 
dispositi  per  muros  et  turres  ex  tuto  pugnabant. 

1  VII.  Perseus  ubi  adesse  Aetolos  audivit,  omissa  ob- 
sidione  urbis,  quam  obpugnabat,  dcpopulatus  tantum 
agros  Ampkilockia  excessit  atque  in  Macedoniam  redit. 

2  et  Aetolos  inde  avocavit  popuLatio  maritimae  orae.  Plcu- 
ratus  Illyriorum  rex  cum  sexaginta  lembis  Corintkium 
sinum  invectus  adiunctis  Ackaeorum   quae  Patris   erant 

3  navibus  maritima  Aetoliae  vastabat.  adversus  quos  mille 
Aetok  missi,  quacumque  se  ckassis  circumegerat  per  lito- 

4  rum  amfractus,  brevioribus  scmitis  obcurrebant.  et  lio- 
mani  ad  Ambraciam  pkiribus  locis  quatiendo  arietibus 
muros  akquantum  urbis  nudaverant,  nec  tamen  penetrare 

5  in  urbem  poterant;  nam  et  pari  celeritate  novus  pro  di- 
ruto   murus   obiciebatur,    et    armati    ruinis    superstantes 

6  instar  niunimcnti  erant.  itaque  cum  aperta  vi  parum  pro- 
cederet  consuk  res,  cuniculum  occukum  vineis  ante  con- 
tecto  loco  agere  instituit.  et  akquamdiu,  cum  dies  noctes- 
que  in  opere  essent,   non  sokun  sub  terra  fodientes,   sed 

7  egerentes  etiam  kumum  fefcllere  kostem.  cumulus  re- 
pente  terrae  erfiinens  index  operis  oppidanis  fuit  pavidi- 
que,  ne  iam  subrutis  murls  facta  in  urbem  via  esset, 
fossam  intra  murum  e  regione   eius   ojaeris  quod  vineis 

8  contectum  crat  ducere  instituunt.     cuius  ubi   ad   tantam 


LIBER  XXXVIII,  7.  8.  [a.  C.  189]  321 

altitudlnem  quantae  esse  saluni  infimum  cuniculi  poterat, 
pervenerunt,   silentio  facto,   pluribus  locis  aure   admota, 
sonitum  fodientium  captabant.   quem  ubi  accepcrunt,  ape-  9 
riunt  rectam  in  cuniculura  viam.     nec  fuit  magni  operis; 
momento   enim  ad  inane,   suspenso  fulturis  ab  hostibus 
muro,  pervenerunt.     ibi  commissis  operibus  cum  e  fossa  lO 
in  cuniculum  pateret  iter,  primo  ipsis  ferramentis,  quibus 
in  opere  usi  erant,  deinde  celeriter  armati  etiam  subeuntes 
occultam  sub  terra  ediderunt  pugnam.   segnior  deinde  ea 
facta  est,  intersaepientibus  cuniculum,  ubi  vcllent,  nunc 
ciliciis   praetentis,   nunc   foribus   raptira   obiectis.      nova  ii 
etiam  liaud  magni  operis   adversus  eos  qui  in  cuniculo 
erant   excogitata  res.      dolium  a  fundo   pertusum ,    qua 
fistula  modica  inseri  posset,   et  ferream  fistulam  opercu- 
lumque  dolii  ferreura  et  ipsum  pluribus  locis  perforatura 
fecerunt.     hoc  tenui  pluma  completum  dohura  ore  in  cu- 
niculum   verso   posuerunt.     per  opercuH  foramina  prae-  12 
longae   hastae ,    quas   sarisas   vocant ,    ad   submovendos 
hostes  eminebant,    scintillara  levem  ignis  inditam  phnnae, 
folle  fabrih  ad  caput  fistuLae  inposito,  flando  accenderunt. 
inde  non  sohnn  magna  vis  fumi,   sed  acrior  etiam  foedo  lo 
quodam  nidore  ex  adusta  phima,   cum  totura  cunicuhun 
coraplesset,  vix  durare  quisquara  intus  poterat. 

VIII.   Cura  in  hoc  sfatu  ad  Ambraciara  res  esset,  le-  1 
gati  ab  Aetohs  Phaeneas  et  Damoteles  cum  hberis  man- 
datis  decreto  gentis  ad  consulem  venerunt.    nam  praetor  2 
eorum  cum  aha  parte  Arabraciara  obpugnari  cerneret,  aha 
infestara  oram  navibus  hostium  esse,   aha  Amphilochos, 
Dolopiam   a  Macedonibus  vastari,    nec  Aetolos   ad   tria 
simul  diversa  beha  occursantis  subficere,  convocato  con- 
ciho  Aetohae  pi'incipes   quid   agendura    esset  consuhiit. 
oraniura  eo  sententiae  decurrerunt,  ut  pax,  si  posset,  ae-  3 
quis,   si  minus,    tolerandis  condicionibus  peteretur:   An-  4 
tiochi  fiducia  behura  susceptum;   Antiocho  tei'ra  marique 
superato   et  prope   extra  orbem  terrae  uhra  iuga  Tauri 
exacto   quam   spera   esse   sustinendi  belh?    Phaeneas  et  5 
Damoteles  quod  e  re  Aetolorura,  ut  in  tah  casu,  fideque 
sua  esse  censerent,   agerent;    quod  enim  sibi   consihum 
aut  cuius  rei  electionem   a  fortuna    rehctam?    cura    his  6 

Livi  vol.  III.  21 


322  LIBER  XXXVIII,  8.  9.  [a.  u.  c.  5G5] 

mandatis  legati  missi  orare  consulem,   ut  parceret  urbi, 
misereretur  gentis  quondam  sociae,   nolle  dicere  iniuriis, 

7  miseriis  certe  coactae  insanire.  non  plus  mali  mcritos 
Aetolos  Antiochi  bello  quam  boni  ante,  cum  adversus 
Philippmn  beHatum  sit,  fecisse.  nec  tum  large  gratiam 
relatam  sibi,  nec  nunc  inmodice  poenam  iniungi  dcbere. 
ad  ea  consul  respondit  magis  saepe  quam  vere  umquam 
Aetolos  pacem  petere:  imitarentur  Antiochum  in  petenda 

8  pace,  quem  in  belknn  traxissent.  non  paucis  urbibus 
eum,    de   quarum   libcrtate  certatum  sit,   sed  omni  Asia 

9  cis  Taurum  montem,   opimo  regno,  excessisse.     Aetolos 

10  nisi  inermes  de  pace  agentes  non  auditurum  se.  arma 
illis  prius  equosque  omnis  tradendos  esse,   deinde  millc 

11  talentum  argenti  populo  Komano  dandum,  cuius  summae 
dimidium  praesens  numeretur,  si  paccm  habere  vellent. 
ad  ea  adiecturum  etiam  in  foedus  esse,  ut  eosdem  quos 
populus  Komanus  amicos  atque  hostis  habeant. 

1  yilll.  Adversus  quac  legati,  et  quia  gravia  erant  ct 
quia  suorum  animos  indomitos  ac  mutabiles  noverant, 
nullo  reddito  responso  domum  regressi  sunt,  ut  etiam  at- 
quc  ctiam,   quid  agendum  esset,  re  integra  praetorem  et 

2  principes  consulerent.  clamore  et  iurgio  excepti,  quam 
diu  rem  traherent,  qualemcumque  pacem  referre  iussi, 
cum  rcdirent  Ambraciam,  Acarnanum  insidiis  prope  viam 
positis,   cum   quibus   bellum   erat,    circumventi  Thyrium 

3  custodiendi  deducuntur.  haec  mora  iniecta  est  paci,  cum 
iam  Atheniensium  llhodiorumque   legati,    qui   ad  depre- 

4  candum  pro  iis  venei-ant,  apud  consulem  essent.  Amy- 
nander  quoque  Athamanum  rex  fide  accepta  venerat  in 
castra  Romana,  magis  pro  Ambracia  urbe,  ul)i  maiorem 
partem  temporis  exsulaverat ,  quam  pro  Aetolis  solhcitus. 

5  per  hos  certior  factus  consul  de  casu  legatorum  adduci 
eos  a  Thyrio  iussit.    quorum  post  adventum  agi  coeptum 

6  est  de  pace.  Amynander,  quod  sui  maxime  operis  erat, 
inpigre   agebai,    ut  x\mbracienses   compelleret  ad   dedi- 

7  tionem.  id  cum  per  conloquia  principum  succedens  mu- 
rum  parum  proficeret,  postrcmo  consulis  permissu  in- 
gressus  urbem  partim  consilio,  partim  precibus  evicit,  ut 

8  pcrmitterent  se  Romanis.    ct  Aetolos  C.  Valerius  Lacvini 


LIBER  XXXVIII,  9.  10.  [a.  C.  189]  323 

filius ,  qui  cum  ea  gente  primum  amicitiam  pepigerat,  con- 
sulis  frater  matre  eadem  genitus,   egregie  adiuvit.     Am-  9 
bracienses  prius  pacti,  ut  Aetolorum  auxiliares  sine  fraude 
emitterent,   aperuerunt   portas:    dein  [Aetoli]  quingenta 
Euboica  ut  darent  talenta,  ex  quibus  ducenta  praesentia, 
trecenta  per  annos  sex  pensionibus  aequis;  captivos  per- 
fugasque  redderent  Romanis;   urbem  ne  quam  formulae  10 
sui  iuris  facerent,  quae  post  id  tempus,  quo  T.  Quinctius 
traiecisset  in  Graeciam,    aut  vi  capta  ab  Romanis  esset 
aut  voluntate  in  amicitiam  venisset;    Cephallcnia   insula 
ut  extra  ius  foederis  esset.    haec  quamquam  spe  ipsorum  11 
ahquanto  levioi-a  erant,  petentibus  Aetohs  ut  ad  concihum 
referrent  permissum   est.     parva  disceptatio   de  m-bibus  12 
tenuit,  quae  cum  sui  iuris  ahquando  fuissent,  avehi  velut 
a  corpore  suo  aegre  patiebantur;   ad  unum  omnes  tamen 
accipi  pacem  iusserunt.     Ambracienses  coronam  auream  13 
considi  centum  et  quinquaginta  pondo   dederunt.     signa 
aenea  marmoreaque   et  tabulae   pictae,    quibus   ornatior 
Ambracia,  quia  regia  ibi  Pyrrhi  fuerat,  quam  ceterae  re- 
gionis  eius  urbes  erant,   sublata  omnia  avectaque.     nihil 
praeterea  tactum  violatumve. 

X.     Profectus   ab  Ambracia  consul  in  mediterranea  1 
Aetohae ,  ad  Argos  Amphilochium  —  viginti  duo  miha  ab 
Ambracia  abest  —  castra  posuit.    eo  tandem  legati  Aetoh 
mirante  consule   quod  morarentur  venerunt.     inde  post-  2 
quam   adprobasse   pacem    concihum  Aetolorum    accepit, 
iussis  proficisci  Romam  ad  senatum  permissoque,   ut  et 
Rhodi  et  Athenienses  deprecatores  irent,   dato  qui  simul 
cum  iis  proficisceretur  C.  Valerio  fratre ,  ipse  in  Cephalle- 
niam  traiecit.     praeoccupatas  auris  animosque  principum  3 
Romae  criminibus  Phihppi  invenerunt,    qui   per  legatos, 
per  htteras  Dolopas  Amphilochosque  et  Athamaniam  ere- 
ptas  sibi  querens,  praesidiaque  sua,  postremo  fihum  etiam 
Persea   ex  Amphilochis   pulsum,    averterat   senatum   ab 
audiendis  precibus  eorum.     Ilhodi  tamen  et  Athenienses  4 
cum  silentio  auditi  sunt.     Atheniensis  legatus  Leo  Hice- 
siae  fihus  eloquentia  etiam  dicitur  movisse;   qui  vulgata  5 
simihtudine,   mari  tranquillo  quod  ventis  concitaretur  ae- 
quiperando  multitudinem  Aetolorum,   usus,   cum  in  fide 

21* 


324  LIBER  XXXVIII,  10-12.  [n.  u.  c.  505] 

Romanae  societatis  mansissent,  insita  gentis  tranquillitate 
G  quiesse  eos  aiebat:  postquam  flare  ab  Asia  Thoas  et  Di- 
cacarclms,  ab  EuropaMenestas  et  Damocritus  coepissent, 
tum  illam  tempcstatem  coortam,  quae  ad  Antiochum  eos 
sicuti  in  scopuhun  intulisset. 

1  XL    Diu  iactati  Aetoli  tandem  ut  condiciones  pacis 

2  convenirent  efFecerunt.  fuerunt  autem  hae:  'imperium 
maiestatemquc  populi  Romani  gens  Aetolorum  conscrvato 
sine  dolo  malo.  nc  qucm  excrcitum,  qui  adversus  socios 
amicosquc  eorum  ducetur,   per  fines  suos  transire  sinito 

3  neve  ulla  ope  iuvato.  hostis  eosdem  habeto  quos  populus 
Romanus  armaque  in  eos  fcrto  bellumque  pariter  gerito. 

■i  perfugas,  fugitivos,  caj^tivos  reddito  Romanis  sociisque, 
praeterquam  si  qui  capti,  cum  domos  redissent,  iterum 
capti  sunt  aut  si  qui  eo  tempore  ex  iis  capti  sunt,  qui 
tum  hostes  erant  Romanis,   cum  intra  praesidia  Romana 

5  Aetoli  essent.  ahorum  qui  comparcbunt  intra  dies  ccntum 
Corcyracorum  magistratibus  sine  dolo  malo  tradantur, 
qui  non  comparebunt,  quando  quisque  eorum  primum  in- 

6  ventus  erit,  reddatur.  obsides  quadraginta  arbitratu  con- 
sulis  Romani  dato,   nc  minores  duodecim   annorum   neu 

7  maiores  quadraginta.  obses  nc  esto  practor,  praefectus 
equitum,    scriba  ])ublicus,    neu  quis  qui   ante  obses  fuit 

8  aput  Romanos.  Ccphallenia  extra  pacis  leges  esto.'  de 
pecunia  summa  quam  penderent  pensionibusque  eius  nihil 
ex  eo  quod  cum  consule  convenerat  mutatum.  pro  ar- 
gento  si  aurum  dare  mallent,   darent  convcnit,   dum  pro 

9  argenteis  decem  aureus  unus  valeret.  'quae  urbes,  qui 
agri,  qui  homines  Aetolorum  iuris  aliquando  fuerunt,  qui 
eorum  T.  Quinctio,  Cn.  Domitio  consulibus  postve  eos 
consules  aut  armis  subacti  aut  voluntate  in  dicionem  po- 
puli  Romani  venerunt,  ne  qucm  eomun  Aetoli  reccpisse 
velint.  Oenjadae  cum  urbe  agi-isque  Acarnanum  sunto.' 
his  legibus  foedus  Ictum  cum  Aetolis  est. 

1  XII.  Eadem  non  aestate  solum,  sed  etiam  iisdem 
prope  diebus,  quibus  haec  a]M.  Fulvio  consule  in  Aetolia 
gesta  sunt,  consul  alter  Cn.  Manlius  in  Gallograecia  bel- 

2  lum  gessit,  quod  nunc  ordiri  pei'gam.  vere  primo  Ephe- 
sum  consul  venit,    acceptisque  copiis  ab  L.  Scijnonc  et 


LIBER  XXXVIII,  12.  13.  [a.  C.  189]  325 

exercitu  lustrato  contioneni  apud  milites  habuit,  qua  con-  3 
laudata  virtute  eorura,   quod  cum  Antiocho  uno  proeHo 
debellassent,  adhortatus  eos  ad  novum  cum  Gallis  susci- 
piendum  belhun,   qui  et  auxihis  iuvissent  Antiochum  et 
adeo  indomita  haberent  ingenia,  ut  nequiquani  Antiochus  4 
emotus  uhra  iuga  Tauri  montis  esset,   nisi  frangerentur 
opes  Gallorum;   de   se   quoque  pauca  nec  falsa  nec  in- 
modica  adicit.     laeti  mihtes  cuni  frequenti  adsensu  con-  5 
sulem  audiverunt,   partem  virium  Antiochi  fuisse  Gallos 
credentes,   rege  superato  nuHum  momentum  in  sohs  per 
se  Gallorum  copiis  fore.    Eumenem  haud  in  temporc  ab-  6 
esse  ■ —  Komae  tum  erat  —  credere  consul,  gnarum  loco- 
rum   hominumque,   et   cuius   interesset   frangi   Gallorum 
opes.     Attahnn  igitur  fratrem   eius  accersit  a  Pcrgamo,  7 
hortatusque  ad  capessendum  secum  belhnn,   polHcentem 
suam   suorumque   operam   domum   ad  comparandum   di- 
mittit.     paucos  post  dies  profecto  ab  Epheso  consuH  ad  8 
Magnesiam  obcurrit  Attalus  cum  mille  peditibus  equitibus- 
que  quingentis,  Athenaeo  fratre  iusso  cum  ceteris  copiis 
subsequi,   commendata  iis  custodia  Pergami   quos  fratri 
regnoque  fidos  credebat.     consul  conLaudato  iuvene  cum  9 
omnibus  copiis  ad  Maeandrum  progressus  castra  posuit, 
quia  vado   superari   amnis  non  poterat  et  contrahendae 
naves  erant  ad  exercitum  traiciendum.  transgi-essi  Macan- 
drum  ad  Hieran  Comen  pervenerunt. 

XIII.     Fanum  ibi  augustum  ApoHinis  et  oracuhmi;  1 
sortes  versibus  haud  inconditis  dare  vates  dicuntur.   hinc  2 
aheris  castris  ad  Harpasum  flumen  perventum  est;    quo 
legati  ab  Ahxbandis  venerunt,  ut  quod  castelhim  ab  ipsis 
nuper  descisset  aut  auctoritate  aut  armis  cogeret  iura  an- 
tiqua  pati.    eodem  et  Athenaeus  Eumenis  et  AttaH  frater  3 
cum  Cretense  Leuso  et  Corrago  Macedone  venit;   mille 
pedites  mixtarum  gentium  et  treccntos  equites  secum  ad- 
duxerunt.      consul    tribuno    miHtum   misso   cum   modica  4 
raanu  castenum  vi  cepit,   captum  Alabandensibus  reddit. 
ipse  nihil  via  degressus  adAntiochiam  super  Maeandrum 
amnem  posuit  castra.   huius  amnis  fontes  Celaenis  oriun-  5 
tur.    Celaenae  urbs  caput  quondam  Phrjgiae  fuit;  migra- 
tum  inde  haud  procul  veteribus  Celaenis  novaeque  urbi 


326  LIBER  XXXVIII,  13.  14.  [a.u.c.5G5] 

Apameae  nomen  inditum  abApama  sorore  Sclcuci  regis. 

6  et  ]\Iarsyas  aranis,  hand  procul  a  Maeandri  fontibus 
oriens,  in  Maeandrum  cadit,  famaque  ita  tenet,  Celaenis 

7  INIarsyan  cum  Apolline  tibiarum  cantu  certasse.  Maean- 
der  ex  arce  summa  Celaenarum  ortus,  media  urbe  de- 
currens,  per  Caras  primum,  deinde  lonas  in  sinum  maris 

8  editur,  qui  inter  Priencn  et  Miletum  est.  ad  Antiochiam 
in  castra  consulis  Seleucus  Antiochi  fihus,  ex  toederc 
icto  cum  Scipione,  ad  frmnentum  exercitui  dandum  venit. 

9  parva  disceptatio  de  Attali  auxiharibus  orta  est,  quod 
Komano  tantum  mihti  pactum  Antiochum  ut  daretur  fru- 

10  mentum  Seleucus  dicebat.  discussa  ea  quoque  est  con- 
stantia  consuhs,  qui  dimisso  tribuno  edixit,  ne  Komani 
raihtes  acciperent,   priusquam  Attali  auxilia  accepissent. 

11  indc  ad  Gordiutichos  quod  vocant  processum  est.  ex  eo 
loco  ad  Tabas  tertis  castris  perventum.  in  finibus  Pisi- 
darum  posita  urbs  est,  iu  ea  parte  quae  vergit  ad  Pam- 
phylium  mare.     integris  viribus  regionis  eius,  feroces  ad 

12  bellandum  habebat  viros.  tum  quoque  equites  in  agmen 
Romanum  eruptione  facta  haut  modice  primo  inpetu  tur- 
bavere;  deinde,  ut  adparuit,  ncc  numero  se  nec  virtute 
pares  esse,  in  urbem  compulsi  veuiam  erroris  petebant, 

13  dedcre  urbem  parati.  quinque  et  viginti  talenta  argenti 
et  decem  miha  medimnimi  tritici  imjjerata.  ita  iu  dedi- 
tionem  accepti. 

1  XIIII.   Tertio  inde  die  adCasumamnem  perventum; 

2  inde  profecti  Erizara  urbem  primo  inpetu  ceperunt.  ad 
Thabusion  castelhun  inminens  fiumini  Indo  ventum  est; 

3  cui  fecerat  nomen  Indus  ab  elej)hanto  deiectus.  haud  pro- 
cul  a  Cib}Ta  aberant,  nec  legatio  ulla  a  Moagete  tjTanno 
civitatis  eius,   homine  ad  onmia   infido  atque  inpoi*tuno, 

4  veniebat.  ad  temptandum  eius  animum  C.  Ilclvium  cum 
quattuor  mihbus  peditum  et  quingeutis  equitibus  consul 
praemittit.  huic  agmini  iam  finis  ingredienti  lcgati  ob- 
currerunt  nuntiantes,   paratum  esse   tyrannum  imperata 

5  facere;  orabant,  ut  pacatus  finis  iniret  cohiberetque  a 
populatione  agri  mihtem,  et  in  coronam  aurcam  quinde- 

6  cim  talenta  adferebant.  Helvius  integros  a  populatione 
agros  servaturum  polhcitus  ire  ad  consulem  legatos  iussit. 


LIBER  XXXVIII,  1 1.  15.  [a.  C.  189]  327 

quibus  eadem  referentlbus  consul  'neque  Romani'  inquit  7 
'bonae  voluntatis  ullum  signum  erga  nos  tyranni  habe- 
mus,  et  ipsum  talem  esse  inter  omnes  constat,  ut  de  poena 
eius  magis  quam  de  amicitia  nobis  cogitandum  sit.'  per-  8 
turbati  hac  voce  legati  nihil  aliud  petere  quam  ut  coro- 
nam   acciperet  veniendique   ad   eum  tyranno  potestatem 
et  copiam  loquendi  ac  pm^gandi  se  faceret.   permissu  con-  9 
suHs  joostero  die  in  castra  tyrannus  venit,  vestitus  comi- 
tatusque   vix   ad  privati  modice   locupletis   habitum;    et 
OT'atio   fuit  submissa  et  infracta,   extenuantis  opes  suas 
urbiumque  suae  dicionis  egestatem  querentis.  erant  autem  10 
sub  eo  praeter  Cibyram  etSyleum  et  ad  Limnen  quae  adpcl- 
latur.    ex  his,  ut  se  suosque  spoharet,  quinque  et  viginti 
talenta  se  confecturum,  prope  ut  diffidens,  polllcebatur. 
'enlmvero'   inqult  consul   'feri'i  iam   ludlficatio  ista  non  H 
potest.   parum  est  non  erubuisse  absentem,  cum  per  lega- 
tos  frustrarerls  nos;   praesens  quoque  in  eadem  perstas 
impudentla.     qulnque  et  viglnti  talenta  tyrannidem  tuam  12 
exhaurient?  qulngenta  ergo  talenta  nlsi  trlduo  numeras, 
populationem  In  agrls,  obsldlonem  in  urbe  exspecta.'  hac  13 
denuntlatlone  conterrltus  perstare  tamen  In  pertlnacl  sl- 
niulatione  Inoplae.  et  paulatlm  Inllberall  adlectlone,  nunc  n 
per  cavlllatlonem,  nunc  preclbus  et  simulatis  lacrimls,  ad 
centum  talenta  est  perductus.     adlecta  decem  milia  me- 
dlmnum  frumentl.     haec  omnla  intra  sex  dles  exacta. 

XV.    A  Cibyra  per  agi-os  Sindenslum  excrcitus  du-  i 
ctus,    transgressusque   Caularem   amnem    posult   castra. 
postero  dle  et  praeter  Caralltln  jialudem  agmen  ductum;  2 
ad  Madamprum  manserunt.  inde  progredlentibus  ab  Lago, 
proxlma  urbe,  metu  incolae  fugerunt;  vacuum  hominibus  3 
et  refertum  rerum   omnlum   copla  oppldum   dlrlpuerunt. 
inde  ad  Lysis  flumlnis  fontes,  postero  die  ad  Cobulatum 
amnem  progressl.   Termessenses  eo  tempore  Islondenslum  ^ 
arcem  urbe  cajjta  objougnabant.     Inclusi,   cum  aila  spes 
auxilii  nulla  esset,  legatos  ad  consulem  orantes  opem  ml- 
serunt:   cum   conluglbus   ac  Hberis   in   arce  Inclusos    se  5 
mortem  In  dles  aut  ferro  aut  fame  patiendam  exspectare. 
volenti  consuli  causa  in  Pamphyllam   devertendl   oblata 
est.     advenlens  obsidlone  Isiondensls  exemlt,  Termesso  6 


328  LIREll  XXXVIIl ,  15.  IG.  [a.  u.  c.  fiGS] 

pacem  dedlt  quinquagint.a  talentis  argenti  acceptis,  iteni 

7  Aspendis  ceterisque  Pamphyliae  populis.  ex  Pampliylia 
rediens  ad  fluvium  Taurum  primo  die,  jiostero  ad  Xylinen 
quam  vocant  Comen  posuit  castra.    profectus  inde  conti- 

8  nentibus  itineribus  ad  Cormasa  urbem  pervenit.  Dai-sa 
proxima  urbs  erat;  eam  metu  incolarum  desei-tam,  ple- 
nam  omnium  rcrum  copia  invenit.  progredicnti  practer 
paludes  legati  ab  Lysinoe  dedentes  civitatem  venerunt. 

9  inde  in  agrum  Sagalassenum  uberem  fertilemque  omni 
genere  frugum  ventum  est.  colunt  Pisidae,  longe  optimi 
bcllo  i-egionis  eius.  cum  ea  res  animos  fecit,  tum  agri  fe- 
cunditas  et  multitudo  homiiuuii  et  situs  inter  paucas  mu- 

10  nitae  urbis.  consul,  quia  nulhi  legatio  ad  finem  praesto 
fuerat,  praedatum  in  agros  misit.   tum  demum  fracta  per- 

1 1  tinacia  est,  ut  ferri  agique  res  suas  viderunt.  legatis  niis- 
sis  pacti  quinquaginta  talentis  et  viginti  mihbus  medimnum 

12  tritici,  viginti  hordei,  paccm  impetraverunt.  progressus 
inde  ad  Rhotrinos  fontes,  ad  vicum  quem  Acaridos  Comen 
vocant  posuit  castra.     eo  Seleucus  ab  Apamea  postero 

13  die  venit.  aegros  inde  et  inutiha  inpedimenta  cum  Apa- 
meam  dimisisset,  ducibus  itinerum  ab  Seleuco  acceptis 
profectus  eo  die  in  Metropohtanum  campum,  postero  die 

14  Dinias  Phrygiae  processit.  inde  Synnada  venit,  metu 
omnibus  circa  oppidis  desertis.  quoruni  praeda  iam  gravc 
agmen  trahens  vix  quinque  mihum  die  toto  itinere  per- 

ij  fecto  ad  Beudos,  quod  vetus  adpelhmt,  pervenit.  adAna- 
bura  inde  et  ahero  die  ad  Alandri  fontes,  tertio  ad  Ab- 
bassium  posuit  castra.  ibi  phu-es  dies  stativa  habuit,  quia 
pervcntum  erat  ad  Tolostobogiorum  fines. 

1  XVI.  Hi  Grain,  magna  hominum  vis,  seu  inopia  agri 
seu  praedae  spe,  nullam  gentcm,  per  quas  ituri  essent, 
parem  armis  rati,  Brenno  duce  in  Dardanos  pervenerunt. 

2  ibi  seditioorta  est;  ad  viginti  milla  hominum  cum  Lonorio 
ac  Lutario  regulis  secessione  facta  a  Brcnno  in  Thraeciam 

3  iter  avertunt.  ubi  cum  resistentibus  pugnando,  pacem  pe- 
tentibus  stipendium  inponeiido  Bj^zantium  cum  pcrve- 
nissent,  ahquamdiu  oram  Propontidis,  vectigalis  habendo 

4  regionis  eius  urbes,  obtinuerunt.  cupido  inde  eos  in  Asiam 
transcundi,  audientis  ex  propinquo,  quanta  ubertas  eius 


LIBER  XXXVIII,  16.  [a.  C.  189.]  329 

terrae  esset,   cepit,  et  Lysimachia  fraude  capta  Clierso- 
nesoque  omni  armis  possessa  acl  Hellespontum   clescen- 
derunt.    ibi  vero  exiguo  divisam  freto  cernentibus  Asiam  5 
multo  magis  animi  ad  transeundum  accensi,  nuntiosque 
ad  Antipatrum  praefectum  eius  orae  de  transitu  mittcbant. 
quae  res  cum  lentius  spe  ipsorum  traheretur,  aha  rursus 
nova  inter  regulos  seditio  orta  est.   Lonorius  retro,  unde  6 
venerat,  cum  maiore  parte  hominum  repetit  Byzantium; 
Lutarius  Macedonibus  per  speciem  legationis   ab  Anti- 
patro  ad  speculandum  missis  duas   tectas   naves   et   tris 
lembos  adimit.   iis  ahos  atque  ahos  dies  noctesque  trave- 
hendo,  intra  paucos  dies  omnis  copias  traiecit.     liaut  ita  7 
muho  post  Lonorius  adiuvante  ISiicomede  Bithyniae  rege 
aByzantio  transmisit.  coeunt  deinde  in  unum  rursus  Galh  8 
et  auxiha  Nicomedi  dant  adversus  Ziboetam,  partem  te- 
nentem  Bithyniae,  gerenti  beUum.    atque  eorum  maxime  9 
opera  devictus  Ziboeta  est,  BithjTiiaque  omnis  in  dicio- 
nem  Nicomedis  concessit.   profecti  ex  Bithynia  in  Asiam 
proccsserunt.   non  phis  ex  viginti  mihbus  hominum  quani 
decem  armata  erant;  tamen  tantum  terroris  omnibus  quae  lo 
cis  Taurum  incolunt  gentibus  iniecerunt,  ut  quas  adissent 
quasque  non  adissent  pariter  uhimae  propinquis  imperio 
parei'cnt.   postremo  cum  tres  essent  gentes,  Tolostobogii,  ii 
Trocmi,  Tectosages,  in  tris  partis,  qua  cuique  populorum 
suorum  vectigahs  Asia  esset,  diviserunt.  Trocmis  Helles-  12 
ponti  ora  data,  Tolostobogii  Aeohda  atque  loniam,  Te- 
ctosages  mediterranea  Asiae  sortiti  sunt.     et  stipcndium 
tota  cis  Taurura  Asia  exigebant,    sedem  autem  ipsi  sibi  13 
circa  Halyn  flumen  ceperunt,  tantusque  terror  eorum  no- 
minis  erat,  muhitudine  etiam  magna  subole  aucta,  ut  Sy- 
riae  quoque   ad   postremum  reges   stipendium  dare   non 
abnuerent.      primus    Asiam   incolentium   abnuit  Attahis,  14 
pater  regis  Eumenis,   audaciqvie  incepto  praeter  opinio- 
nem  omnium   adfuit   fortuna   et  signis    conlatis  superior 
fuit.  non  tamen  ita  infregit  animos  eorum,  i;t  absisterent 
imperio.     eaedem  opes  usque  ad  belhmi  Antiochi   cum  15 
K.omanis  manserunt.     tum  quoque,  pulso  Antiocho,  raa- 
gnara  spem  habuerunt,  quia  procul  mari  incolerent,  Ro- 
manum  exercitum  ad  se  non  perventurum. 


330  LIBER  XXXVIII,  17.  [a.  u.  c.  5G5] 

1  XVII.  Cum  hoc  iain  hoste,  tam  terribiH  omnibus  re- 
rrlonis  eius,  quia  benum  gerendum  crat,  pro  contione  mi- 

2  Htes  in  hunc  maxime  niodum  adlocutus  est  consul:  'non 
me  praeterit,  mihtes,  omnlum  quae  Asiam  colunt  gentium 

3  Gallos  fama  belH  praestai'e.  Inter  mitissimum  genus  ho- 
minum  ferox  natio,  pervagata  beho  projjc  orbem  terrarum, 
sedem  cepit.    procera  corpora,  promissae  et  rutihatae  co- 

4  mae,  vasta  scuta,  praelongi  gladil;  ad  hoc  cantus  ineun- 

5  tium  proeHum  et  uhilatus  et  tripudia,  et  quatlentium 
scuta  in  patrlum  quendam  modum  horrendus  armorum 
crepltus,  omnia  de  industrla  composita  ad  terrorem.  sed 
haec  qulbus  insoHta  atque  insueta  sunt,  Graeci  et  Phry- 
ges  et  Cares,  timeant;  liomanis  GalHci  tumuhus  adsueti, 

G  etlam  vanitates  notae  sunt.  semel  2^i*inio  congressu  ad 
AHam  eos  oHm  fugcrunt  maiores  nostri;  ex  eo  tempore 
per  ducentos  iam  annos  pecorum  in  modum  consternatos 
caedunt  fugantque,   et  plures   prope  de  GalHs   triumphi 

7  quam  de  toto  orbe  terrarum  acti  sunt.  iam  usu  hoc  cogni- 
tum  est:  si  primum  inpetum,  qucm  fervido  ingenio  et 
caeca  ira  efFundunt,  sustinuerls,  fluunt  sudore  et  lassitu- 
dine  membra,  labant  ai'ma;  moHIa  corpora,  moHes,  ubi 
ira  consedit,  anlmos  sol,  pulvis,  sltis,  ut  ferrum  non  admo- 

8  veas,  prosternunt.  non  leglonlbus  legiones  corum  sohnn 
experti  sumus,  sed  vlr  unus  cum  vlro  congredlendo,  T. 
ManHus,  M.  Valerius,  quantum  GaHicam  rablem  vinceret 

9  Romana  virtus,  docuerunt.  lam  M.  ManHus  unus  agmlne 
scandentis  in  CapItoHum  detruslt  GaHos.  et  IHIs  maiorlbus 
nostris  cum  haud  dublls  GaHIs  In  sua  terra  genitis  res 
erat;   hl  iam  degeneres  sunt,   mixti  et  GaHograecI  vere, 

10  quod  adpelLantur,  slcut  in  fruglbus  pecudibusque  non 
tantum  semlna  ad  servandam  indolem  valent,    quantum 

11  terrae  proprietas  caehque,  sub  quo  ahmtur,  mutat.  Ma- 
cedones  qui  Alexandriam  In  Aegypto,  qui  Seleuciam  ac 
Babjloniam  quique  allas  sparsas  per  orbem  terrarum 
colonlas  habent,  in  Syros,  Partlios,  Aeg^iitlos  degenera- 

12  runt.  MassIHa  inter  GaHos  sita  traxit  aHquantum  ab 
adcoHs  anlmoruin.    Tarentlnis  quld  ex  Spartana  dura  ilLa 

13  et  hon-lda  dlscIpHna  manslt?  generoslus  in  sua  quicquid 
sede  gignitur;  insltum  aHenae  terrae  In  id  quo  aHtur,  na- 


LIBER  XXXVIII,  17.  18.  [a.  C.  189]  331 

tura  vertente  se,  degenerat.   Phiygas  igitiir  Gallicis  one- 
ratos  armis,  sieut  in  acie  Antiochi  cecidistis,  victos  victo- 
res  caedetis.    magis  vereor,  ne  parum  inde  gloriae  quam  i4 
ne  nimium  belli  sit.    Attalus  eos  rex  saepe  fudit  fugavit-  15 
que.    nohte  existimare  beluas  tantum  recens  captas  feri- 
tatem  iham   silvestrem   primo   servare,    deinde   cum   diu 
manibus  liumanis  ahuitur  mitescere,  in  hominum  feritate 
mulcenda  non  ^eandem  natui^am  esse;  —  eosdemue  hos  16 
creditis  esse,  qui  patres  eorum  avique  fuerunt?  extorres 
inopia   agrorum    profecti   domo   per   asperrimam   Illyrici 
oram,  Paeoniam  inde  et  Tliraeciam  pugnando  cum  fero- 
cissimis  gentibus  emensi,   has  terras  ceperunt.     duratos  17 
eos   tot  mahs   exasperatosque  accepit  terra,   quae  copia 
rerum  omnium  saginaret.   uberrimo  agro,  mitissimo  caelo, 
clementibus  adcolarum  ingeniis  omnls  ilhi,  cum  qua  vene- 
rant,  mansuefacta  est  fei-itas.     vobis  mehercule,  Martis  18 
viris,  cavenda  ac  fugienda  quam  primum  araoenitas  est 
Asiae;  tantum  hae  peregrinae  voluptates  ad  exstinguen- 
dum  vigorem  animorum  possunt,  tantum  contagio  disci- 
pHnae  morisque  adcolarum  valet.      hoc  tamen  feliciter  VJ 
evenit,    quod    sicut   vim  adversus    vos   nequaquam,    ita 
famam  apud  Graecos  parem  ilH  antiquae  obtinent,   cum 
qua  venerunt,    belHque    gloriam    victores   eandem  inter  20 
socios    habebitis    quam    si    servantis    anticum    specimen 
animorum  GaHos  vicissetis.' 

XVIII.  Contione  dimissa  missisque  ad  Eposognatum  1 
legatis,  qui  unus  ex  reguHs  et  inEumenis  manserat  ami- 
citia  et   negaverat  Antiocho   adversus  Romanos   auxiha, 
castra  movit.   primo  die  ad  Alandrum  flumen,  postero  ad 
vicum  quem  vocant  Tyscon  ventum.    eo  legati  Oroanden-  2 
sium  cum  venissent  amicitiam  petentes,  ducenta  talenta 
iis  sunt  imperata  precantibusque  ut  domum  renuntiarent 
potestas  facta.     ducere  inde  exercitum  consul  ad  PHten-  3 
dum,  deinde  ad  Alyattos  casti'a  posita.   eo  missi  ad  Epo- 
sognatum  redierunt,  et  legati  reguH  orantes,  ne  Tectosagis 
beHum  inferret :  ipsum  in  eam  gentem  iturum  Eposogna- 
tum  persuasurumque,  ut  imperata  faciant.    data  venia  re-  4 
gulo,  duci  inde  exercitus  per  Axylon  quam  vocant  terram 
coeptus.     ab  re  nomen  habet:  non  Hgni  modo  quicquam. 


332  LIBEK  XXXVIII,  18.  19.  [a.n.  c.565] 

sed   ne   splnas   quidem   aut  ullum   aliud   alimentum  fert 

5  ignis,  fimo  bubulo  pro  lignis  utuntur.  Ad  Cuballum  Gal- 
lograeciae  castellum  castra  habentlbus  Komanis  adparuere 
cum  magno  tumultu  hostium  equites,  nec  turbarunt  tan- 
tum   stationes   Eomanas   repente    invecti,    sed   quosdam 

6  etiam  occlderunt.  qui  tumuhus  cum  in  castra  perlatus 
esset,  efFusus  repente  omnibus  portis  equitatus  Komanus 

7  fudit  fugavitque  Gallos  et  aliquot  fugientis  occidlt.  inde 
consul,  ut  qui  iam  ad  hostis  perventum  cerneret,  explo- 
rato  deinde  et  cum  cura  coacto  agmine  procedebat.  et 
contluentlbus  itlnerlbus  cum  ad  Sangarlum  fiumen  venis- 
set,  pontem,  quia  vado  nusquam  transitus  erat,  facere  in- 

8  stituit.  Sangarlus  ex  Adoreo  monte  per  Phrygiam  fluens 
miscetur  ad  Bithynlam  Tymbretl  fiuvio;  Inde  malor  iam 
gemlnatis  aquis  per  Bithynlam  fertur  et  in  Propontldeni 
sese  effundlt,   non  tamen  tam   magnltudlne  memorablhs 

9  quam  quod  piscium  adcoHs  ingentem  vim  praebet.  trans- 
gressis  ponte  perfecto  flumen,  praeter  ripam  euntibus 
Galh  Matrls  niaijnae  a  Pcssinunte  obcurrere  cum  inslo-nl- 
bus  suls,  vaticinantes  fanatico  carmlne  deam  Komanis 
viam  belli  et  victorlam  dare  hnperlumque  eius  reglonls. 

10  accipere   se  omen  cum    dixisset  consul,   castra   eo   ipso 

11  loco  posuit.  postero  dle  ad  Gordium  pervenlt.  id  haud 
magnum  quldem  oppidum  est,  sed  phis  quam  medlterra- 

12  neum  celebre  et  frequens  emporium.  triamarla  pari  ferme 
distantla  intervallo  habet,  Hellespontum,  ad  Slnopen,  et 
alterius  orae  lltora,  qua  CIHces  mantlmi  cohuit;  muharum 
magnarumque  praeterea  gentium  finis  contlngit,  quarum 
commercium  in  eum  maxime  locum  mutui  usus  contra- 

13  xere.   id  tum  desertum  fuga  incolarum  oppldum,  refertum 

14  idem  copia  rerum  omnlum  invenerunt.  ibi  stativa  haben- 
tlbus  legati  ab  Eposognato  venerunt,  nuntlantes  profe- 
ctum  eum  ad  regulos  Gallorum  nihil  aequi  impetrasse; 

15  ex  campestribus  vicis  agrisque  frequentes  demigrare  et 
cum  coniugibus  ac  liberis  quae  ferre  atque  agere  possint 
prae  se  agentis  portantisque  Olympum  montem  petere, 
ut  inde  armis  locorumque  situ  sese  tueantur, 

1  XVIIII.  Certiora  postea  Oroandensium  legatl  ad- 
tulerunt,   Tolostobogiornm   civitatem  Olympum    montem 


LIBER  XXXVIII,  19.  20.  [a.  C.  189]  333 

cepisse;  diversos  Tectosagos  aliiim  montem,  qui  Magaba 
dicatm',    petisse;     Trocmos    coniugibus    ac    liberis   apud  2 
Tectosagos    depositis    armatorum    agmine    Tolostobogiis 
statuisse  auxilium  ferre.    erant  autem  tunc  trium  populo- 
rum  reguli  Ortiago  et  Combolomarus   et  Gaulotus.     iis  3 
haec  maxime  ratio  belli  sumendi  fuerat,  quod  cum  montes 
editissimos    regionis    eius   tencrent,    convectis    omnibus, 
quae  ad  usum  quamvis  longi  temjooris  subficerent,  taedio 
se  fatigaturos  hostein  censebant:  nam  neque  ausuros  per  4 
tam  ardua  atque  iniqua  loca  subire  eos   et,   si  conaren- 
tur,   vel  parva  manu  prohiberi  aut  deturbari  posse,   nec 
quietos  in  radicibus  montium  gehdorum  sedentes,   frigus 
aut  inopiam  laturos.     et  cum  ipsa  ahitudo  locorum   eos  5 
tutaretur,  fossam  quoque  et  alia  munimenta  verticibus  iis 
quos  insederant  cii'cumiecere.     minima  adparatus  missi-  6 
Hum  telorum  cura  fuit,   quod  saxa  adfatim  praebituram 
asperitatem  ipsam  locorum  credebant. 

XX.    Consul  quia  non  comminus  pugnam,  sed  procul  i 
locis  obpugnandis  futuram  praeceperat  animo,   ingentem 
vim  pilorum,  velitarium  hastarum,  sagittarum  ghindisque 
et  modicorum  qui  funda  mitti  lapidum  possent  paraverat; 
instructusque   missihum   adparatu  ad  Olympum  montem  2 
ducit  et  a  quinque  ferme  mihbus  castra  locat.     postero  3 
die   cum   quadringentis   equitibus    et  Attalo   progressum 
eum  ad  naturam  montis  situmque  Gahicoram  castrorum 
visendum    equites    hostium,    duplex  numerus    effusus   e 
castris,  in  fugam  averterunt;  occisi  quoque  pauci  fugien- 
tium,   vuhierati  phn-es.     tertio  die  cum  omnibus  ad  loca  4 
exploranda   profectus,    quia  nemo   hostium   extra   muni- 
menta  processit,   tuto  circumvectus  montem,  animadver- 
tit,    ineridiana  regione   terrenos    et  placide   adcHves   ad 
quendara  finem   colles   esse,    ab   septentrione   arduas   et 
rectas  prope  rupes,  atque  omnibus  ferme  ahis  inviis  itinera  5 
tria  esse,  unum  medio  monte,  qua  terrena  ei*ant,  duo  dif- 
ficiha  ab  hiberno  soHs  ortu  et  ab  aestivo  occasu.     haec 
contempLatus    eo   die   sub   ipsis  radicibus   posuit   castra, 
postero  sacrificio  facto,    cum  primis  hostus  Htasset,   tri-  6 
fariam  exercitum  divisum  ducere  ad  hostem  pergit.    ipse  7 
cum  maxima  parte  copiarum,   qua  aequissimum  aditum 


334  LIBER  XXXVIII,  20.  21.  [a.  u.  c.  565] 

praebebat  mons,   ascendit.     L.  Manlium  fratrcm  ab  hi- 
berno  ortu,    quoacl  loca  patiantur  et  tuto  possit,   subire 

8  iubet:  si  qua  periculosa  et  praerupta  obcurrant,  non 
pugnare  cum  ini({uitate  locorum  neque  inexsuperabilibus 
vim  adterrc,   sed  obliquo  monte  ad  se  dcclinare  et  suo 

9  agmini  coniiuigi.  C.  lielvium  cum  tcrtia  parte  circuire 
sensim  per  infima  montis,  deinde  ab  occasu  aestivo  eri- 
gere  agmen.  et  Attali  auxilia  trifariam  aequo  immcro 
divisit;  secum  esse  ipsum  iuvenem  iussit.   equitatum  cum 

10  elephantis  in  proxima  tumulis  ])lanitic  rcHquit.  edictum 
praefectis,  ut  intenti  quid  ubique  geratur  animadvertant 
opemque  ferre  quo  postulct  res  possint. 

1  XXL  Galli  et  ab  [tergo  et  ab]  duobus  hiteribus  satis 
fidentes  invia  esse,  ab  ea  parte  quae  in  mcridiem  vergeret, 
ut  armis  clauderent  viam,  quattuor  milia  fere  ax"matorum 
ad  tumulum  inminentem  viae  minus  mille  passuuni  a 
castris  occupandum  mittunt,  eo  se  rati  veluti  castello  iter 

2  inpedituros.  quod  ubi  Romani  viderunt,  expediunt  sese 
ad  pugnam.  ante  signa  modico  intervallo  vehtes  eunt  et 
ab  Attalo  Cretenses  sagittarii  et  funditores  et  Tralhs  et 

3  Thraeces;  signa  peditum,  ut  per  arduum,  leni  gradu  du- 
cuntur,   ita  prae  se  habentium  scuta,   ut  missiha  tantum 

4  vitarent,  pede  conlato  non  viderentur  pugnaturi.  missili- 
bus  ex  intervallo  loci  proelium  commissum  est,  prinio  par, 
Gallos  loco  adiuvante,  Romanos  varietate  et  copia  telo- 
rum.  procedente  certamine  nihil  iam  aequi  erat.  scuta 
longa,  ceterum  ad  amplitudinem  corporum  parum  lata,  et 

5  ea  ipsa  plana,  male  tegebant  Gallos.  nec  tela  iam  alia 
habebant  praeter  gladios,   quorum,   cum  manum   hostis 

G  non  consereret,  nullus  usus  ei'at.  saxis  nec  modicis,  ut 
quae  non  praeparassent,  sed  quod  cuique  temere  trepi- 
danti  ad  manura  venisset,  ut  insueti,  nec  arte  nec  viribus 

7  adiuvantes  ictum,  utebantur.  sagittis,  glande,  iaculis  in- 
cauti  et  ab  omni  parte  configebantur.  nec  quid  agerent,  ira 
et  pavore  obcaecatis  animis  cernebant,   et  erant  dei^rensi 

8  genere  pugnae  in  quod  minirae  apti  sunt.  nam  quem- 
admodura  commiuus,  ubi  in  vicem  pati  et  inferre  vulnera 
licet,  accendit  ira  animos  eorum,  ita  ubi  ex  occulto  et 
procul  levibus  tclis  vulnerantur  nec  quo  ruant  cacco  in- 


LIBER  XXXVIII,  21.  22.  [a.  C.  189]  335 

petu  habent,  velut  ferae  ti'ansfixae  iu  suos  temere  incur- 
runt.     detegebat  vuhaera   eorum  quod  nudi  pugnant,   et  9 
sunt  fusa  et  candida  corpora,   ut  quae  nuraquam  nisi  in 
pugna   nudentur:    ita   et  plus  sanguinis   ex   multa  carne 
fundebatur,  et  foediores  patebant  plagae,   et  candor  cor- 
porum  magis  sanguine  atro  maculabatur.     sed  non  tam  lo 
patentibus  plagis  moventur.     interdum  insecta  cute,   ubi 
latior  quam  altior  plaga  est,   etiam  gloi'iosius  se  pugnare 
putant.     idem,    cum  aculeus  sagittae  aut  glandis  abditae  ii 
introrsus  tenui  vulnei"e  in  speciem  urit  et  scrutantis  qua 
evellant  telum  non  sequitur,   tum  in  rabiem  et  pudorem 
tam  parvae  perimentis  versi  pestis   prosternunt  corpora 
Immi.    sic  ut  passim  procumbebant,  alii  ruentes  in  hostem  12 
undique  configebantur  et,  cum  comminus  venerant,  gladiis 
a  velitibus  trucidabantur.     hic  miles  tinpedalem  parmam  13 
habet  et  in  dextra  hastas,   quibus  eminus  utitur;    gladio 
Ilispaniensi  est  cinctus.    quodsi  pede  conlato  pugnandum 
est,   translatis  in  laevam  hastis  sti-ingit  gladium.     pauci  14 
iam  supererant  Gallorum;  qui  postquam  ab  levi  armatura 
superatos  se  vidcrunt  et  instai-e  legionum  signa,   cftusa 
fuga  castra  repetunt  pavoris  et  tumultus  iam  plena,   ut 
ubi    feminae    puerique    et    alia    inbellis    turba    pei-mixta 
esset.    Romanos  victores  deserti  fuga  hostium  acceperunt  id 
tunudi. 

XXII.    Sub  idem  tempus  L.  Manlius  et  C.  Helvius,  i 
cum   quoad    viam    colles   obliqui    dederunt  escendissent, 
postquam   ad  invia  ventum   est,    flexere   iter  in  partem 
montis,   quae  una  habebat  iter,   et  sequi  consulis  agmen  2 
modico  uterque  intervallo  velut  ex  composito  coeperunt, 
quod  primo  optimum  factu  fuisset,  in  id  necessitate  ipsa 
compulsi;    subsidia  enim  in  talibus  iniquitatibus  locorum  3 
maximo   saepe   usui  fuerunt,   ut  primis   forte  deturbatis 
secundi   et  tegant  pulsos   et  integri    pugnam    excipiant. 
consul,   postquam   ad  tumulos   ab   levi   armatura  captos  4 
prima    signa    legionum    pervenerunt ,    respirare    et  con- 
quiescere  paulisper  militem  iubet.     simul  strata  per   tu- 
mulos  corpora  Gallorum  ostentat,  et:  cum  levis  armatura  5 
proelium  tale  ediderit,  quid  ab  legionibus,  quid  ab  iustis 
armis,  quid  ab  animis  fortissimorum  militum  exspectari? 


33G  LIBER  XXXVIII,  22.  23.  [a.  u.  c,  565] 

castra  ilHs  capienda  esse,   in  quae  compulsus  ab  levl  ar- 

6  matura  hostis  trepidct.  praecedere  tamen  iubct  levem 
armaturam;  quae,  cum  staret  agmen,  conligendis  per  tu- 
mulos  telis,  ut  missilia  subficerent,  haud  segne  id  ipsuni 

7  tempus  consumpserat.  iam  castris  adpi-opinquabant,  et 
Galli,  ne  paruui  se  munimenta  sua  tegerent,  armati  pro 
vallo  constiterant.  obruti  deinde  omni  genere  telorum, 
cum,  quo  plures  atque  dcnsiores  erant,  eo  minus  vani 
quicquam  intercideret  teli,  intra  vanum  momento  tempo- 
ris  compelhmtur  stationibus  tantum  firmis  ad  ipsos  aditus 

8  portarum  rehctis.  in  muhitudinem  compulsam  in  castra 
vis  ingens  missilium  telorum  coniciebatur;  et  vulnerari 
muhos  clamor  permixtus  muherum  atque  puerorum  plo- 

9  ratibus  significabat.  in  eos,  qui  portas  stationibus  suis 
clauserant,  legioninn  antesignani  pila  coniecerunt.  iis 
vero  non  vuhierabantur,  sed  transverberatis  scutis  pleri- 
que  inter  se  conserti  haerebant;  nec  diutius  inpetuniRo- 
manorum  sustinuerunt. 

1  XXIII.  Patentibus  iam  jiortis,  prlusqara  inrumpe- 
rent  victores,  fuga  e  castris  Gallorum  in  omnis  partes 
facta  est.  ruunt  caeci  per  vlas,  per  invia,  nuha  praeci- 
pitia  saxa,    nullae  rupes   obstant,    nihil  praeter   hosteni 

2  metuunt.  itaque  plerlque  praecipites  per  vastam  ahitu- 
dinem  prolapsi,  (aut)  debihtati  exanimantur.  consul  castris 
captis  direptione  praedaque  abstinet  militem;  sequi  pro  se 
quemque   et   instare   et  perculsis  pavorem  addere  iubet. 

3  supervenit  et  aherum  cum  L.  i\Ianho  agmen;  nec  eos 
castra  intrare  sinit,  protinus  ad  persequendos  hostis  mittlt. 
et  ipse  paulo  post  tradita  captivorum  custodia  tribunis 
mihtiun  sequltur,  debellatum  ratus,  si  in  iho  pavore  quam 

4  phu*iml  caesi  forent  aut  capti.  egresso  consule  C.  Helvius 
cum  tertio  agmine  advenit,  nec  contlnere  suos  ab  di- 
reptione  castroi'um  vahilt,  praedaque  eorum  iniquisslma 
sorte,   qui  pugnae  non  interfuerant,   facta  est.     equltes 

5  diu  Ignari  et  pugnae  et  victoriae  suorum  steterunt;  deinde 
et  ipsi,  quantum  equis  subire  poterant,  sparsos  fuga 
GaUos  circa  radices  montis  consectati  cecidere  aut  cepere. 

6  numerus  interfectorum  haud  faclle  inlrl  potult,   quia  late 

7  per  omnls  amfractus  montium  fugaque  et  caedes  fuit;   et 


LIBER  XXXVIII,  23.  24.  [a.  C.  189]  337 

mao^na  pars  rupibus  in^iis  in  profundae  altitudinis  con- 
valles    delapsa  est,    pars    in    silvis    vepribusque  occisa. 
Claudius,  qui  bis  pugnatum  in  Olympo  monte  scribit,  ad  8 
quadraginta   milia   liominum  auctor   est   caesa,   Valerius 
Antias,   qui  magis   inmodicus   in  numero   augendo  esse 
solet,  noa  plus  decem  milia.     numerus  captivorum  haud    9 
dubie  milia  quadraginta  explevit,  quia  omnis  generis  ae- 
tatisque   turbam   secum   traxerant,    demigrantium  magis 
quam  in  bellum  euntium  modo.    consul  armis  hostium  in  10 
uno  concrematis  cumulo  ceteram  praedam  conferre  omnis 
iussit  et  aut  vendidit  quod  eius  in  publicum  redigendum 
erat,  aut  cum  cura,  ut  quam  aequissima  esset,  per  milites 
divisit.     laudati  quoque  pro  contione  omnes  sunt  donati-  11 
que  pro  merito  quisque,  ante  omnis  Attalus  summo  cete- 
rorum  adsensu;  nam  singularis  eius  iuvenis  cum  virtus  et 
industria  in  omnibus  laboribus  periculisque,  tum  modestia 
etiam  fuerat. 

XXIIIL    Supererat  beUum  integrum  cum  Tectosagis.  i 
ad  eos  profectus  consul  tertiis  castris  Anc^yTam,  nobilem 
in  illis  locis  urbem,  pervenit,  unde  hostes  paulo  plus  de- 
cem  miha  aberant.   ubi  cum  stativa  essent,  facinus  memo-  2 
rabile  a  captiva  factum  est.    Ortiagontis  reguli  uxor  forma 
eximia  custodiebatur  inter  plures  captivos;   cui  custodiae 
centurio   praeerat   et  libidinis   et   avaritiae  miHtaris.      is  3 
primo  animum  temptavit;   quem  cum  abhorrentem  a  vo- 
luntario   videret   stupro,    corpori,    quod   servum    fortuna 
erat,  vim  fecit.   deinde  ad  leniendam  indignitatem  iniuriae  4 
spem  reditus  ad  suos  muheri  facit,  et  ne  eam  quidem,  ut 
amans,   gratuitam.     certo  auri  pondere  pactus,   ne  quem 
suorum  conscium  haberet,   ipsi  permittit,  ut  quem  vellet 
unum  ex  captivis  nuntium  ad  suos  mitteret.    locum  prope  5 
flumen  constituit,   quo  duo,   ne  phis,   necessarii  captivae 
cum  auro  venirent  nocte  insequenti  ad  eam  accipiendam. 
forte  ipsius  muheris  servus  intcr  captivos  eiusdem  custo-  6 
diae  erat.     hunc  nuntium  primis  tenebris  extra  stationes 
centurio  educit.     nocte  insequenti  et  duo  necessarii  mu-  7 
Heris  ad  constitutum  locum  et  centurio  cum  captiva  venit. 
ubi  cum  aurum  ostenderent  quod  summam  talenti  Attici  S 
■ —  tanti  enim  pepigerat  —  expleret,   muher  hngua   sua, 

Livi  vul.  111.  22 


338  LIBER  XXXVIII,  24.  25.  [a.u.  c.  565] 

stringereut  ferrura  et  centurionem  pensantem  aurum  oc- 

9  ciderent,  imperavit.     iugulati  praecisum  caput  ipsa  invo- 

lutum  veste  ferens  ad  virum  Ortiagontem,  qui  ab  Oljmjio 

domum  rcfugerat,  pervenit;  quem  priusquam  complccterc- 

10  tur,  caput  centurionis  ante  pedes  cius  abiecit,  miranti- 
que,  cuiusnam  id  caput  homiuis  aut  quod  id  facinus  haut- 
quaquam  muliebre  esset,  et  iniuriam  corporis  et  uhionem 

11  vioLatae  per  vim  pudicitiae  confessa  viro  est,  ahaque,  ut 
traditur,  sanctitate  et  gravitate  vitae  huius  matronahs 
facinoris  decus  ad  ukiraum  conscrvavit. 

1  XXV.  Ad  Ancyram  in  stativa  oratores  Tectosagura 
ad  consulem  venerunt  petentes,  ne  ante  ab  Ancyra  castra 
moveret,  quam  conlocutus  cura  suis  regibus  esset:  nullas 

2  condiciones  pacis  iis  non  bello  fore  potiores.  terapus  in 
posterura  diem  constituitur  locusque  qui  medius  raaxirae 

3  inter  castra  Gallorura  et  Ancjrara  est  visus.  quo  cuni 
consul  ad  tempus  cum  pracsidio  quingcntorura  equituni 
venisset  nec  ullo  Gallorum  ibi   viso  regressus  in   castra 

4  esset,  oratores  idem  redeunt,  excusantes  rehgione  obiecta 
venire  reges  non  posse:  principes  gentis,  per  quos  aeque 

5  res  transigi  posset,  venturos.  consul  se  quoque  Attahmi 
missurum  dixit,  ad  hoc  conloquium  utriraque  ventum  est. 
trecentos  equites  Attahis  praesidii  causa  cum  adduxisset, 

6  iactae  suut  pacis  condiciones.  finis  rci  quia  absentibus 
ducibus  inponi  non  poterat,  convenit,  uti  consul  regesque 

7  eo  loco  postero  die  congrederentur.  frustratio  Gahorum 
eo  spectabat,  primum  ut  tererent  tcrapus,  donec  res  suas, 
quibus  perichtari  nolebant,  cum  coniugibus  et  hberis  trans 
Haljn  flumen  traicerent,  deinde  quod  ipsi  consuh,  parum 

8  cauto  adversus  conloquii  fraudera,  insidiabantur.  raille 
ad  eani  rem  ex  omni  numero  audaciae  expertae  delege- 
runt  equites.  et  successisset  fraudi,  ni  pro  iure  gentiura, 
cuius   violandi   consihuni   initura   erat,    stetisset   fortuna. 

9  pabidatorcs  hgnatoresque  liomani  in  eam  partein,  in  qua 
conloquium  futurum  erat,  ducti  sunt,  tutius  id  futurum 
tribunis  ratis,  quia  consuhs  praesidium  et  ipsum  pro  sta- 

10  tione  hal)ituri  ei'ant  hosti  obposituni:  suara  taraen  aheram 
stationcm  propius  castra  sescentorum  cquitum  posuerunt. 

11  consul  adfirmante  Attalo  venturos  reores  et  transigi  rera 


LIBER  XXXVIII,  25.  26.  [a.  C.  189]  339 

posse,  profectus  e  castrls,  cura  eodem  quo  antea  praesi- 
dio  equitum  quinque  milia  fere  processisset  nec  multum 
a  constituto   loco  abesset,   repente  concitatis  equis  cum 
inpetu  liostili  vldet  Gallos  venientls.      constituit  agmen,  12 
et  expedire   tela  animosque  eqnitibus   iussls   primo  con- 
stanter  Initlum  puguae  accepit,  nec  cessit ;  deln  cum  prae- 
gravaret  multltudo,  cedere  senslm  nlhll  confusis  turmarum 
ordinibus  coepit;  postremo,  cum  iam  plus  in  mora  perlculi  13 
quam  in  ordinibus   conservandis   praesidii  esset,   oranes 
passira  In  fugam  efFusi  sunt.     tum  vero  instare  dissipatis 
Galli,    et  caedere;    magnaque    pars   obpressa    foret,    ni 
statio    jiabulatorum,    sescenti   equltes,    obcurrissent.      ii  14 
procul  clamore  pavido  siiorum  audlto  cum  tela  equosque 
expedlssent,  Integri  profligatam  pugnam  acceperunt.    ita-  15 
que  versa  extemplo  fortuna  est,  versus  in  victores  a  vlctis 
terror.    et  primo  inpetu  fusi  Galll  sunt,  et  ex  agris  con- 
currebant  pabulatores,   et   undlque   obvius   hostls  Gallis 
erat,   ut  ne  fugam  quidera   facilera  aut  tutam  haberent, 
qula  recentibus  equis  Romanl  fessos  sequebantur.    paucl  I6 
ergo  efFugerunt.    captus  est  nemo:  malor  multo  pars  per 
fidem   violatl   conloqull  poenas   morte   lucrunt.     Roraanl 
ardentibus  Ira  anirais  postero  die  oranlbus  copiis  ad  hostera 
perveniunt. 

XXVI.    Blduuni  natura  raontis  per  se  ipsura  explo-  1 
randa,  ne  quid  Ignoti  esset,  absurapslt  consul.    tertlo  die 
cuni    auspicio   operara   dedisset,    deinde    Inmolasset,    In 
quattuor  partes  divlsas  copias  educit,  duas  ut  medlo  monte  2 
duceret,  duas  ab  lateribus  ut  adversus  cornua  Gallorum 
erigeret.    hostium  quod  roboris  erat,  Tectosagi  et  Trocmi,  3 
mediara   tenebant   aclem,    niilia   homlnum   quinquaglnta. 
equltatum,  quia  equorum  nullus  erat  Inter  InaeqUales  ru- 
pes  usus,  ad  pedes  deductum,  decem  mllia  hominura,  ab 
dextro  locaverunt  cornu.    Ariarathls  Cappadocis  et  Morzi  4 
auxiliare  in  laevo  quattuor  ferme  millura  numerum  exple- 
bant.    consul,  sicut  in  Olympo  raonte,  prlraa  In  acie  locata 
levl  armatura,  telorum  omnis  generis  ut  aeque  magna  vis 
ad  raanura   esset   curavlt.     ubl   adproplnquarunt,   oranla  5 
eadera  utrlmque,   quae  fuerant  In  prlore  proello,   erant 
praeter  aniraos  et    vlctoribus   ab  re   secunda    auctos   et 

22* 


340  LIBEE  XXXVIII,  26.  27.  [a.  u.  c.  505] 

6  hostibuis  fractos,  quia  ctsi  iion  ipsi  victi  erant,  suae  gen- 
tis  hominura  cladem  pro  sua  ducebant.    itaque  a  paribus 

7  initiis  coepta  res  eundera  exitum  habuit.  velut  nubes 
leviuni  telorura  coniecta  obruit  acieni  Galloruni.  ncc  aut 
procurrere  quisquara  ab  ordinibus  suis,  ne  nudarent  un- 
dique  corpus  ad  ictus,  audebant,  et  stantes,  quo  densiores 
erant,   hoc  plura,   velut  destinatum  petentibus,   vuhiera 

8  accipiebant.  consul  iara  per  se  turbatis  si  legionum  signa 
ostendisset,  versuros  exteraplo  in  fugara  omnis  ratus  re- 
ceptis  inter  ordines  velitibus  et  alia  turba  auxiliorum 
aciem  promovit. 

1  XXVII.  Galh  et  memoria  Tolostoboglorum  cladis 
territi,  et  inhaerentia  corporibus  gerentis  tela,  fessique  et 
stando  et   vuhieribus,    ne    primum    quidcm    inpetum    et 

2  claraorem  liomanorura  tulerunt.  fuga  ad  castra  inchnavit; 
sed  pauci  intra  raunimcnta  sese  recepere,  pars  maior 
dextra  Laevaque    praelati ,    qua    quemque    inpetus    tuht, 

3  fugerunt.  victores  usque  ad  castra  secuti  ceciderunt 
terga,  deinde  ui  castris  cupidltate  praedae  haeserunt,  nec 

4  sequebatur  quisquara.  in  cornibus  GalH  diutius  steterunt, 
quia  serius  ad  eos  perventura  est;   ceterura  ne  primum 

5  quidem  coniectura  telorura  tulerunt.  consul  quia  ingres- 
sos  in  castra  ab  direptione  abstrahere  non  poterat,  eos 
qui  in  cornibus  fuerant  protinus  ad  sequendos  hostis  rai- 

6  sit.  per  aHquantum  spatium  secuti  non  plus  tamen  octo 
miha  hominum  in  fuga  — -  nam  pugna  nulla  fuit  —  ceci- 

7  derunt;  rehqui  flumen  ITalyn  traiecerunt.  llomanorura 
pars  niagna  ea  nocte  in  hostium  castris  niansit,  ceteros 
in  sua  castra  consul  reduxit.  postero  die  captivos  prae- 
daraque  recensuit,  quae  tanta  fuit,  quantara  avidissiraa 
raj)iendi   gens,   cum  cis   montem   Taurura   omnia   armis 

8  per  rauhos  annos  tenuisset,  coacervare  potuit.  GalH  ex 
dissipata  passim  fuga  in  unura  locum  congregati,  magna 
pars  sauci  aut  inermes,  nudati  omnibus  rebus,  oratores 
de  pace  ad  consulera  raiserunt.     eos  Manlius  Ephesum 

P  venire  iussit.  i^ise  —  iam  enim  mediura  autumni  erat  — 
locis  gehdis  propinquitate  Tauri  montis  excedere  pro- 
perans  victorem  exercitum  in  hiberna  maritimae  orae 
reduxit. 


LIBER  XXXVIII,  28.  29.  [a.  C.  189]  341 

XXVllI.   Dum  haec  in  Asia  geruntui',  in  ceteris  pro-  i 
vineiis  tranquillae  res  fuerunt.    censores  Komae  T.  Quin- 
ctius  Flamininus  et  M.  Claudius  IMarcellus  senatum  per- 
legerunt.     princeps   in   senatu   tertium  lectus  P.   Scipio  2 
xVfricanus;  quattuor  soli  praeteriti  sunt,  nenio  curuii  usus 
honore.  et  in  equitatu  recensenJo  mitis  admodum  censura 
fuit.    substructionem  super  Aequimaelium  in  Capitolio  ct  3 
viam  silice  sternendam  a  porta  Capena  ad  Martis  locave- 
runt.     Campani  ubi  censerentur,  senatum  consuluerunt;  t 
decretum,  uti  Romae  censerentur.   aquae  ingcntcs  eo  anno 
fuerunt;  Tiberis  duodeciens  campum  INIartium  planaque 
urbis  inundavit. 

Ab  Cn.  jManlio  consule  bello  in  Asia  cum  Gallis  per-  5 
fecto,   alter   consul  M.  Fulvius   perdomitis  Aetolis   cum 
traiecisset  in  Cephalleniara,  circa  civitates  insulae  misit 
percunctatum,  utrum  se  dedcre  Romanis  an  belli  fortu- 
nam  experiri  mallent.     raetus  ad  omnes  valuit,  ne  dedi-  6 
tionem  recusarent.     obsides  inde   imperatos  pro  viribus 
inopes    populi,    [quadraginta  Pronnaei],    vicenos    autem 
Cranii  et  Palenses  et  Saraaei  dederunt.     insperata  pax  7 
Cephalleniae  affulserat,  cum  repente  una  civitas,  incer- 
tum  quam  ob  causam,  Samaei  desciverunt.     quia  opor-  8 
tuno  loco  urbs  posita  essct,  timuisse  se  aiebant,  ne  demi- 
grare  cogerentur  ab  liomanis.     ceterum  ipsine  sibi  eum 
finxerint    metum    et    timore    vano   quietem    exuerint   an 
iactata    sermonibus     res   aput  Romanos    perlata  ad  eos 
sit,  niliil  comperti  est,  nisi  quod  datis  iam  obsidibus  re-  9 
pente  portas  clauserunt,   et  ne  suorum  quidem  precibus 
—  miserat  enim  sub  muros  consul  ad  temptandam  miseri- 
cordiam  parentium  populariumque  —  desistere  ab  incepto 
voluerunt.     obpugnari  deinde,   postquam  nihil  pacati  re-  10 
spondebatur,   coepta   urbs    est.     adparatum    omnem  tor- 
mentorum  machinarumque  travectum  ab  Ambraciae  ob- 
pugnatione  habebat;  et  opera  quae  facienda  ei*ant,  inpigre  ii 
milites  perfecerunt.      duobus   igitur   locis  admoti   arietes 
quatiebant  muros. 

XXVIIII.    Xec  ab  Samaeis  quicquam  quo  aut  opera  i 
aut  hostis  arceri  possit,  praetermissum  est.  duabus  taraen 
maxirae  resistebant  rebus,  una,  interiorera  seraper  iuxta  2 


342  LIBER  XXXVIII,  29.  30.  [a.  u.  c.  565] 

valitlum  pro   dinito   novum   obstruentcs   murum,   altera, 
cruptionibus  subitis  nunc  in  opera  hostium,  nunc  in  sta- 

3  tiones.  et  plerumque  his  proeliis  superiores  erant.  una 
ad  cocrcendos  inventa  haut  magna  memoratu  res  est. 
ccntum  funditores  ab  Aegio   et  Patris  et  Dymis  adciti. 

4  a  pucris  ii  more  quodam  gentis  saxis  globosis,  quibus 
ferme  arenae  inmixtis  strata  litora  sunt,  funda  mare  aper- 

5  tum  incesscntes  exerccbantur.  itaque  longius  certiusquc 
et  vaHdiorc  ictu  quam  Baliaris  funditor  eo  telo  usi  sunt. 
et  est  non   simpHcis   habcnac,   ut  BnHarica   aHarumquc 

6  gentium  funda,  scd  triplex  scutalc,  crebris  suturis  dura- 
tum,  nc  fluxa  habena  vohitetur  in  iactu  glans,  sed  Hbrata 

7  cum  sedcrit,  vehit  ncrvo  missa  excutiatur.  coronas  mo- 
dici  circuH  maguo  ex  intervallo  loci  adsueti  traiccre,  non 
capita  solum  hostium  vulnerabant,  sed  quem  locum  de- 

8  stinassent  oi'is.  eae  fundae  Samaeos  cohibucrunt,  ne  tam 
crebro  nec  tam  audacter  crumperent,  adeo  ut  prccarcntur 
ex  muris  Achacos,   ut  parumpcr  absccderent  ct  se  cum 

9  Homanis  stationibus  pugnnntis  quietc  spectarcnt.  quat- 
tuor  mcnses  obsidionem  Same  sustinuit.  cum  ex  paucis 
cotidie  aHqui  eorum  cadcrent  aut   vulnerarentur,   et  qui 

10  supercrant,  fessi  ct  corporibus  et  animis  esscnt,  Romani 
nocte  per  arcem  quam  Cyatidcm  vocant  —  nam  urbs  in 
mare  devexa  in  occidcntem  vergit  —  muro  supcrato  in 

11  forum  pervenei*unt.  Samaei  postquam  captam  partem 
urbis  ab  hostibus  senserunt,  cum  coniugibus  ac  Hberis 
in  maiorem  refugcrunt  arcem.  indc  postcro  dic  dediti 
direpta  urbe  sub  corona  omnes  venierunt. 

1  XXX.  Consul  compositis  rebus  CephaHcniae,  prae- 
sidio  Samae  inposito,  in  Peloponnesum  iam  diu  accer- 
sentibus  Aciriensibus  maxime  ac  Lacedaemonis  traiecit. 

2  Aegium  a  principio  Achaici  conciHi  semper  convcntus 
gentis  indicti  sunt,   scu  dignitati  urbis  id  seu  loci  opor- 

3  tunitati  datum  est.  hunc  moremPhilopoemen  eo  prinmm 
anno  labcfactare  conatus,  legcm  parabat  fcrre,  uti  in 
omnibus  civitatibus,  quae  Acliaici  conciHi  essent,  in  viccm 

4  convcntus  agerentur.  et  sub  adventum  consuHs  damiurgis 
civitatium,  qui  summus  est  magistratus,  Aegium  evocanti- 
bus,  Philopoemen  —  praetor  tum  erat  —  Argos  conventum 


LIBER  XXXVIII,  30.  31.  [a.  C.  189]  343 

edixit.  quo  cum  adpareret  omnes  fere  conventuros,  consul  5 
quoque,   quamquam  Aeglensium  favebat  causae,  Argos 
venit;  ubi  cum  disceptatio  fuisset  et  rem  inclinatam  cer- 
neret,  incepto  destitit.     Lacedaeraoni  deinde  eum  in  sua  G 
certamina  averterunt.     solllcitam  eara  civitatem  exsules 
maxime  habebant,  quorum  magna  pars  in  maritimls  La- 
conicae  orae  castellis,  quae  omnls  adempta  erat,  liablta- 
bant.   id  aegre  patientes  Lacedaemoni,  ut  aliqua  liberum  7 
ad  mare  haberent  aditum,  si  quando  Romam  ahove  quo 
mitterent  legatos,  simulque  ut  emporlum  et  receptacukmi 
peregrinis    mercibus    ad    necessarios    usus   esset,    nocte 
adorti  vicum  maritlmum  nomine  Lan  inproviso  occupa- 
vere.     vicani  qulque  ibi  exsules  habitabant  primo  inopi-  8 
nata  re  territl  sunt,  delnde  sub  hicera  congregati  levi  cer- 
tamine  expulerunt  Lacedaemonios.    terror  tamen  omnem  9 
maritimam  oram  pervasit;  legatosque  communlter  et  ca- 
stella  omnia  vicique  et  exsules,  quibus  ibi  domiciHa  erant, 
ad  Achaeos  miserunt. 

XXXL    Phllopoemen  praetor,  iam  inde  ab  initio  ex-  1 
sulum  causae  et  amicus,   et  auctor  semper  Achaeis  mi- 
nuendl  opes  et  auctoritatem  Lacedaemoniorum,  concihum 
querentibus  dcdlt,   decretumque  referente  eo  factum  est,  2 
cum  in  fidem   Achaeorum    tutelamque   T.  Quinctius   et 
Komani  Laconicae  orae  castella  et  vicos  tradldlssent  et 
cum  abstinere  iis  ex  foedere  Lacedaemoni  deberent,  Las 
vicus  obpugnatus  esset  caedesque  ibi  facta,  qui  eius  rei 
auctores  adfinesque  essent,  nisi  dederentur  Achaeis,  vio- 
latura  vlderl  foedus.  ad  exposcendos  eos  legati  exteraplo  3 
Lacedaeraonera  ralssi  sunt.    id  iraperiura  adeo  superbum 
et  indignum  Lacedaeraonis  visum  est,  ut,  si  antiqua  civi- 
tatis   fortuna   esset,   haud  dubie   avraa  exteraplo  capturi 
fuerlnt.     raaxlme  autera  consternavit  eos  raetus,  si  semel  4 
primls  imperlls  obediendo  iugura  acceplssent,  ne  id  quod 
iam  diu  raollretur  Philopoeraen,  exsullbus  Lacedaemonem 
tradei*et.     furentes  igitur  ira  trlglnta  homlnibus  ex  facti-  5 
one,   cum  qua  conslllorum  allqua  societas  Philopoemeni 
atque  exsulibus  erat,  interfectis  decreverunt,   renuntlan- 
dam  societatem  Achaeis  legatosque  extemplo  Cephalle- 
niam  mlttendos,   qui  consuli  M.  Fulvio  quique  Romanls 


344  LIBER  XXXVIII,  31-33.  [a.u.  c,5G5] 

6  Laceclaemonem  dederent  orarentqiie  eum,  ut  veniret  in 
Pcloponnesnm  ad  urbcm  Lacedaemonem  in  fidcm  dicio- 
ncmquc  populi  Romani  acciplcndam. 

1  XXXn.  Idubilegati  ad  Achaeosrettulerunt,  omnium 
civitatlum  quae  eius  concilii  erant  consensu  bellum  Lacc- 
dacmonis  indictum  est.  ne  extemplo  gcreretur,  hicms  in- 

2  pcdiit,  incursionibus  tamen  parvi.'!,  iatrocinii  magis  quam 
bcUi  modo,  non  terra  tantum,  scd  ctiam  navibus  a  mari 

3  fines  eorum  vastati.  hic  tumuhus  consulem  in  Pelopon- 
ncsum  adduxit;  iussuque  eius  Elin  concllio  indicto  Lace- 

4  dacmoni  ad  disceptandum  cxciti.  magna  ibi  non  disceptatio 
modo,  sed  altercatio  fuit,  cui  consul,  cum  alia  satis  am- 
bitiose  partcm  utramque  fovendo  incerta  respondisset, 
una  denuntiatione,  ut  bello  abstinerent  donec  liomam  ad 
senatum  lcgatos  misissent,  finem  injoosuit.  utrimque  Icga- 

5  tio  missa  llomam  est.   exsules  quoque  Laccdacmoniorum 

6  suam  causam  legationcmque  Achaeis  iniunxerunt.  Dio- 
phanes  ctLycortas,  Mcgalopolitani  ambo,  principcs  Icga- 
tionis  Achaeorum  fuerunt;  qui  dissidcntes  in  re  ])ublica 
tum  quoquc  minime  intcr  se  convenicntis  orationcs  habu- 

7  erunt.  Diophanes  senatui  disceptationem  omnium  rerura 
permittebat:   eos  optime  controversias  inter  Achaeos  ac 

8  Laccdaemonios  finituros  esse.  Lycortas  ex  praeccptis 
Philopocmenis  postulabat,  ut  Achaeis,  ex  foedere  ac  Icgi- 
bus  suis  quae  decressent,  agere  licerct,  libcrtatcmque  sibi 

9  inlibatam,  cuius  ipsi  auctores  essent,  praestarent.  magnae 
auctoritatis  apud  Romanos  tum  gens  Achaeorum  crat; 
novari  tamen  nihil  de  Laccdaemonis  placebat.  ccterum 
rcsponsum  ita  pcrj^Icxum  fuit,  ut  et  Achaei  sibi  de  Lacc- 

10  daemone  permissum  acciperent,  et  Lacedaemonii  non 
omnia  concessa  iis  interprctarentur.  hac  potestate  inmo- 
dice  Achaci  ac  supcrbe  usi  sunt. 

1  XXXni.  Philopocmcni  continuatur  magistratus.  qui 
veris  initio  exercitu  indicto  castra  in  finibus  Lacedaemo- 

2  niorum  posuit,  legatos  dcindc  misit  ad  dcposcendos  aucto- 
res  defectionis,  et  civitatcm  in  pace  futuram,  si  id  fecisset, 

S  pollicentis  et  illos  nihil  indicta  causa  passuros.  silcntium 
prae  metu  ceterorum  fuit;  quos  nominatim  depoposcerat, 
ipsi  se  ituros  profcssi  sunt,   fide  accepta  a  Icgatis   vim 


LIBER  XXXVIII,  33.  34.  [a.  C.  189]  345 

abfuturam,  donec  causam  dixissent.    ierunt  etiam  alii  in-  4 
lustres  viri,  et  advocati  privatis  et  quia  pertinere  causam 
eorum  ad  rem  publicam  censebant.   numquam  alias  exsules  5 
Lacedaemoniorum  Achaei  secum  adduxerant  in  finis,  quia 
nihil  aeque  ahenaturum  animos  civitatis  Aidebatur;  tunc 
excrcitus  totius  prope  antesignani  exsules  erant.     hi  ve-  6 
nieutibus   Lacedaemoniis   ad   portam  castrorum  agmine 
facto  obcurrerunt;  et  primo  lacessere  iurgiis,  deinde  al- 
tercatione  orta,  cum  accenderentur  irae,  ferocissimi  exsu- 
kun  inpetum  in  Lacedaemonios  fecerunt.   cum  ilh  deos  et  7 
fidem  legatorum  testarentur,  et  legati  et  praetor  submo- 
vere   turbas   et  protegere  Lacedaemonios  vinclaque  iam 
quosdam  inicientis    arcere.     crescebat   tumultu  concitato 
turba;    et   Achaei   ad   spectaculum    primo   concurrebant.  8 
deinde    vociferantibus    exsulibus   quae    passi    forent,    et 
orantibus  opem  adfirmantibusque  simul,  numquam  talem  9 
occasionem   habituros,   si   eam  praetermisissent:   foedus 
quod  in  Capitoho,  quod  Olympiae,  quod  in  arce  Athenis 
sacratum  fuisset,   irritum  per  illos  esse;   priusquam  alio 
de  integro  foedere  obhgarentur,  noxios  puniendos  esse,  — 
accensa  his  vocibus  multitudo  ad  vocem  unius,  qui  ut  fe-  lo 
rirent  inclamavit,  saxa  coniecit.   atque  ita  decem  septem, 
quibus  vincula  per  tumultum  iniecta  erant,  interfecti  sunt. 
sexaginta  tres  postero  die  compi'ehensi,  a  quibus  praetor  ii 
vim  arcuerat,  non  quia  salvos  vellet,  sed  quia  perire  causa 
indicta  nolebat,   obiecti  muhitudini  iratae,   cum   aversis 
auribus  pauca  locuti  essent,  damnati  omnes  et  traditi  sunt 
ad  supphcium. 

XXXIIII.    Hoc  metu  iniecto  Lacedaemoniis  impe-  i 
ratum  prinmm,  uti  muros  diruerent,  deinde  ut  omnes  ex- 
terni  auxihares,   qui  mercede  apud  tyrannos  mihtassent, 
terra  Laconica  excederent,  tum  uti  quae  servitia  t^Tanni  -j 
liberassent  —  ea  magna  multitudo  erat  —  ante  diem  cer- 
tam  abirent,  qui  ibi  mansissent,  eos  prendendi,  abducendi, 
vendendi   Achaeis   ius   esset:    Lycurgi    leges   moresque  3 
abrogarent,   Achaeorum   adsuescerent  legibus  iustitutis- 
que;   ita  unius  eos   corporis  fore,   et  de  omnibus  rebus 
facilius  consensui-os.     nihil  oboedientius   fecerunt    quam  4 
ut  muros  diruerent,  nec  aegrius  passi  sunt  quam  exsules 


346  LIRER  XXXVIII ,  34.  35.  [a.  u.  c.  5G5. 566] 

5  reduci.  clccrctum  Tegcae  in  concilio  conimuni  Achaeorum 
G  de  restituendis  iis  factum  est.  et  mentione  inlata  externos 
auxiliares  dimissos  et  Lacedaemoniis  ascriptos  —  ita 
enim  vocabant  qui  a  tyrannis  liberati  erant  —  urbe  ex- 
cessisse  in  agros  dilapsos,  jiriusqnam  dimittcrctur  exer- 
citus,   ire  praetorcm  cum  expeditis  et  comprelicndere  id 

7  genus  hominum  et  vendere  iure  praedae  placuit.  multi 
comprehensi  venicrunt.  porticus  ex  ea  pccunia  Megalo- 
poli  permissu  Achacorum  refecta  est,  quam  Lacednemonii 

8  dirucrant.  et  ager  Belbinates,  quem  iniuria  tvranni  Lacc- 
dacmoniorum  possederant,  rcstitutus  cidem  civitati  ex 
decreto   vetere  Achaeorum,   quod  factum   erat  Philippo 

9  Am}Titae  filio  regnante.  per  hacc  velut  enervnta  civitas 
Laccdnemoniorum  diu  Achneis  obnoxia  fuit.  nulla  tamen 
res  tanto  erat  damno  quam  disciplina  Ljcurgi,  cui  pcr 
septingentos  annos  adsuerant,  sublata. 

1  XXXV.  A  concilio,  ubi  ad  consulem  intcr  Achneos 
Lncedaemoniosque  disceptatum  cst,  M.  Fulvius,  quia  iam 
in  exitu  annus  erat,  comifiorum  causa  profcctus  Romam 
creavit  consules  M.  Valerium  Messallam  et  C.  Liviura  8a- 
linatorem,  cum  M.  Aemilium  Lcpidum  inimicum  eo  quoque 

2  anno  petentcra  deiecisset.  practores  inde  creati  Q.  Mar- 
cius  Philippus,  M.  Clnudius  Marcellus,  C.  Stertinius,  C. 

3  Atinius,  P.  Claudius  Puicher,  L.  Manlius  Acidinus.  co- 
raitiis  perfectis  consulera  M.  Fulviura  in  provinciam  et 
ad  excrcitum  rcdire  plncuit,  eiquc  et  collcgae  Cn.  Manlio 

4  iraperium  in  nnnura  prorogntum  est.  eo  anno  in  aede 
Herculis  signum  dei  ipsius  ex  dccemvirorura  rcsponso, 
et  seiuges  in  Cnpitolio  aurati  a  P.  Cornelio  positi;  con- 

5  sulcra  dcdisse  inscriptum  est.  ct  duodccira  clijjca  aurnta 
ab  ncdilibus  curulibus  P.  Clnudio  Pulchro  et  Scrvio  Sul- 
picio  Gnlba  sunt  posita  ex  pecunia,  qua  fruraentarios  ob 

6  annonara  corapressam  damnnrunt.  et  aedilis  plebi  Q. 
Fulvius  Flnccus  duo  signa  aurata  uno  reo  damnnto  — 
nam  separatira  accusaverant  —  posuit.     collcga  eius  A. 

7  Caecilius  nerainera  condenraavit.  ludi  Romani  ter,  ple- 
bei  quinquiens  toti  instaurati. 

M.  Valerius  Messalla  inde  et  C.  Livins  Salinator  con- 
sulatum  idibus  Martis  cum  inisscnt,  de  re  iiublica  deque 


LIBER  XXXVIII,  35.  3G.  [a.  C.  189. 188]  347 

provinclis  et  exercitibus  senatum  consuluerunt.     de  Ae-  8 
tolia  et  Asia  nihil  mutatura  est.     consulibus  alteri  Pisae 
cum  Liguribus,  alteri  Gallia  provincia  decreta  est.    com-  9 
parare  inter  se  aut  sortiri  iussi,  et  novos  exercitus,  binas 
legiones,  scribere,  et  ut  sociis  Latini  nominis  quina  dena 
niilia  peditura  iraperarent  et  mille   et   ducentos   equites. 
Messallae  Ligures,  Salinatori  obtigit  Gallia.     praetores  lo 
inde   sortiti  sunt;   M.  Claudio  urbana,  P.  Claudio  pere- 
griua  iurisdictio  evenit,  Q.  Marcio  Sicilia;    C.  Stertinius 
Sardiniam,  L.  Manlius  Hispaniam  citeriorem,  C.  Atinius 
ulteriorera  est  sortitus. 

XXXVl.    De  exercitibus  ita  placuit:  e  Gallia  legio-  i 
nes,  quae  sub  C.  Laelio  fuerant,  ad  M.  Tuccium  proprae- 
torem  in  Bruttios  traduci;  et  qui  in  Sicilia  esset,  dimitti  2 
exercitum;   et  classem,   quae  ibi  esset,  liomam  reducere 
M.  Sempronium  propraetorem.  Hispaniis  singulae  legio-  3 
nes,   quae  tum  in  his  provinciis  erant,   decretae,  et  ut 
terna  milia  peditum,  ducenos  equites  ambo  praetores  in 
supplementura  sociis  imperarent  secumque  transportarent. 
priusquam  in  provincias   novi  magistratus  proficisceren-  4 
tur,  supplicatio  triduum  pro  collegio  decemvirorura  ira- 
perata  fuit  in  oranibus  corapitis,  quod  luce  inter  horara 
tertlani  ferme  et  quartam  tenebrae  obortae  fuerant.     et 
uovemdiale  sacrificium   indictum  est,   quod  in  Aventino 
lapidibus  pluvisset. 

Campani,  cura  eos  ex  senatus  consulto,  quod  priore  5 
anno  factura  erat,  censores  Roraae  censeri  coegissent  — 
nam  antea  incertum  fuerat  ubi  censerentur  — ,  petierunt, 
ut  sibi  cives  Roraanas   ducere  uxores  liceret,   et  si   qui  g 
prius  duxissent,  ut  habere  eas,  et  nati  ante  eam  diem  uti 
iusti  sibi  liberi  heredesque  essent.   utraque  res  irapetrata. 
de  Forraianis   Fundanisque   municipibus   et  Arpinatibus  7 
C.  Valerius  Tappo  tribunus   plebis   promulgavit,   uti  iis 
suffragii  latio  —  nam  ante  sine  sufFragio  habuerant  civi- 
tatem  —  esset.     huic   rogationi   quattuor   tribuni   plebis,  8 
quia  non  ex  auctoritate  senatus  ferretur,  cum  intercede- 
rent,  edocti  populi  esse,  non  senatus  ius  suffi-agium  qui- 
bus  velit  impertire,  destiterunt  incepto.     rogatio  perlata  9 
est,  ut  in  Aemilia  tribu  Formiani  et  Fundani,  in  Cornelia 


348  LIBER  XXXVIII,  3G.  37.  [a.  u.  c.  5GG] 

Ar])inatcs  fcrrcnt,  atquc  in  liis  trilmbus  tum  primum  cx 
10  Valcrio  plcbiscito  censi  sunt.  M.  Claudius  jNIarccllus 
censor,  sorte  superato  T.  Quinctio,  lustrum  condidit. 
censa  sunt  civium  capita  ducenta  quinquaginta  octo  milia 
trecenta  deccm  ct  octo.  lustro  pcrfecto  consulcs  in  pro- 
vineias  profccti  sunt. 

1  XXXVII.  Hieme  ea,  qua  haec  Romae  gesta  sunt, 
ad  Cn.  Manlium  consulcm  primum,  dcinde  pro  consule, 
hibcrnantcm  in  Asia,  legationes  undique  ex  omnibus 
civitatibus  gentibusquc,   quac  cis  Taurum  montem  inco- 

2  kmt,  convcniebant.  ct  ut  clarior  nobiliorque  victoria 
Romanis  de  rege  Antiocho  fuit  quam  de  Gallis,  ita  laetior 

3  sociis  erat  de  Gallis  quam  de  Antiocho.  tolerabilior  regia 
scrvitus  fuerat  quam  feritas  inmanium  barbarorum  incer- 
tusque  in  dies  terror,  quo  vekit  tempestas  eos  j)opukintis 

4  inferret.  itaque  ut  quibus  llbertas  Antiocho  pulso,  pax 
Gallis  domitis  data  esset,  non  gratulatum  modo  vencrant, 
sed  coronas  etiam  aurcas  pro  suis  quacque  facultatibus 

5  adtulcrant.  et  ab  Antiocho  lcgati  et  ab  ipsis  Gallis,  ut 
pacis  leges  diccrentur,  et  ab  Ariarathe  rege  Cappadocum 
venerunt,  ad  vcniam  petendam  lucndamque  pecunia  no- 

6  xam,  quod  auxiliis  Antlochum  iuvlsset.  huic  sescenta 
talenta  argenti  sunt  imperata,  Gallls  responsum,  cum 
Eumenes  rex  venisset,  tum  daturum  iis  leges.  civitatium 
Icgationes  cum  benlgnis  responsis,  laetiores  etiam  quam 

7  vencrant,  dimlssae.  Antlochi  legati  pecuniam  in  Pam- 
phykam  frumentumque  ex  pacto  cum  L.  Sclplone  foedere 

8  iussl  advehere:  eo  se  cum  exercltu  venturum.  principio 
delnde  verls  kistrato  exercitu  profectus  die  octavo  Apa- 
meam  vcnit.  ibl  trlduum  statlvls  kabltis,  tertlls  rursus 
ab  Apamea  castris  In  Pamphyllam,   quo  pecuniam  fru- 

9  mentumque  reglos  convehcrc  iusserat,  pervenit.  mlllc  ct 
qulngenta  talenta  argenti  acccpta  Apameam  deportantur, 
frumcntum  exercltui   dlviditur.      inde  ad  Pergam   ducit, 

10  quac  una  in  his  locls  reglo  tenebatur  praesldio.  adpro- 
pinquanti  praefectus  praesldli  obvius  fuit,  triginta  dlerum 
tempus  petens,  ut  regem  Antlochum  de  urbe  tradenda 
consideret.     dato  tcmpore  ad  eam  dlem  dccessum  prae- 

1 1  sidio  est.  a  Perga,  L.  Manko  fratre  cum  quattuor  mllibus 


LIBER  XXXVIII ,  37.  38.  [a.  C.  188J  349 

militum  Oroanda  acl  reliquum  pecuniac  ex  eo  quod  pepi- 
gerant  exigendum  misso,  ipse,  quia  Eumenem  regem  et 
deccm  legatos  ab  lioma  Ephesum  venisse  audierat,  iussis 
sequi  Autiochi  legatis  Apameam  exercitum  reduxit. 

XXXVIII.   Ibi  ex  decem  legatorum  sententia  foedus  i 
in  haec  verba  fere  cum  Antiocho  conscriptum  est:    'ami-  2 
citia  regi  Antiocho  cum  populo  Romano   his   legibus   et 
condicionibus  esto:   ne  quem  exercitum,   qui  cum  populo 
Komano  sociisve  belhim  gesturus  erit,  rex  per  fines  regni 
sui  eorumve  qui  sub  dicione  eius  erunt  transire  sinito  neu 
commeatu  neu  qua  aha  ope  iuvato;  idem  Romani  sociique  3 
Antiocho  et  iis  qui  sub  imperio  eius  ei'unt  praestent.   beUi 
gerendi  ius  Antiocho  ne  esto  cum  ilhs  qui  insulas  cohmt 
neve   in  Europam   transeundi.      excedito  urbibus,   agris,  4 
vicis,  castclhs  cis  Taurum  montem  usque  ad  Ilalyn  amnem 
et  a  valle  Tauri  usque  ad  iuga,    qua  in  Lycaoniam  ver- 
git.     ne  qua  [praeter]  arma  ecferto  ex  iis  oppidis,  agris  5 
castelhsque,  quibus  excedat;  si  qua  extuht,  quae  quoque 
oportebit,    recte  restituito.     ne  mihtem  neu  quem  ahum 
ex  regno  Eumenis  recipito.     si  qui  earum  urbium  cives,  6 
quae  regno  abscedunt,  cum  rege  Antioclio  intraque  fines 
regni   eius    sunt,    Apameam    omnes    ante    diem    certam 
redeunto.     qui  ex  regno  Antiochi  apud  Romanos  socios-  7 
que  nunc  sunt,  iis  ius  abeundi  manendique  esto.     servos  8 
seu  fugitivos  seu  bello  captos,   seu  quis  hber  captus  aut 
transfuga   erit,   reddito   Komanis    sociisque.      elephantos 
tradito  omnis  neque  ahos  parato.    tradito  et  naves  longas 
armamentaque   earum ,    neu  phu'es    quam   decem   naves 
actuarias,  quarum  nulla  phis  quam  triginta  remis  agatur, 
habeto  neve  monerem  (ex)  behi  causa,   quod  ipse  inhatu- 
rus  erit.    ne  navigato  citra  Calycadnum  neu  Sarpedonium  9 
promunturia,  extra  quam  si  qua  navis  pecuniam,  stipen- 
dium  aut  legatos  aut  obsides  portabit.     mihtes  mercede  10 
conducendi  ex  his  gentibus,  quae  sub  dicione  popuh  Ro- 
mani  sunt,  Antiocho  regi  ius  ne  esto;  ne  voluntarios  qui- 
dem  recipiendi.     Rhodiorum  sociorumve  quae  aedes  ae-  ii 
dificiaque  intra  fines  regni  Antioclii  sunt,   quo  iure  ante 
bellum  fuerunt,  eoRliodiorum  sociorumve  sunto.   si  quae 
pecuniae  debentur,  earum  exactio  esto.     si  quid  ablatum  12 


350  LIBER  XXXVIII,  38.  39.  [a.  u.  c.  5GG] 

est,  id  conquircndi,  cognosccndi  rcpetendique  item  ius 
esto.  si  quas  urbes,  quas  tradi  oportet,  hi  tenent,  quibus 
Antiochus  dcdit,  et  ex  his  prae.^idia  deduclto  utique  recte 

13  tradantur  curato.  argenti  probi  talcnta  Attica  duodecim 
miha  dato  intra  duodecim  annos  pensionibus  aequis  — 
talentum  ne  minus  pondo  octoginta  Romanis  ponderibus 
pendat  —  et  tritici  quingenta  quadraginta  miha  modium. 

11  Eumeni  rcgi  talcnta  trccenta  quinquaginta  intra  quinquen- 
nium  dato  et  pro  frumento,  quod  astimatione  fit,  talenta 

15  centum  viginti  septem.  obsides  E.omanis  viginti  dato  et 
triennio  mutato,    ne  minores   octonum   denuni   annorum 

IG  neu  maiores  quinum  quadragenum.  si  qui  sociorum  po- 
puh  Romani  ukro  behum  inferent  Antiocho,  vim  vi  ar- 
cendi  ius  esto,  dum  ne  quam  urbem  aut  belh  iure  teneat 

17  aut  in  amicitiam  accipiat.     controversias  inter  se  iure  ac 

18  iudicio  disceptent  aut,  si  utrisque  pLacebit,  beho.'  de 
Hannibale  Pocno  et  Aetolo  Thoante  et  iNInasimacho  Acar- 
nane  et  Chalcidensibus  Eubuhda  et  Philone  dedendis  in 
hoc  quoque  foedere  adscriptum  est;  et  ut  si  quid  postea 
addi,  demi  mutarive  pLacuisset,  ut  id  salvo  foedere 
fieret. 

1  XXXyilll.  Consul  iuravit  in  hoc  foedus;  ab  rege 
qui  exigerent  iusiurandum  profecti  Q.  Minucius  Thermus 

2  et  L.  Manhus,  qui  tum  forte  ab  Oroandis  rediit.  et  Q. 
Fabio  Labconi,  qui  cLassi  praeerat,  scripsit,  ut  Patara 
extemplo  proficisceretur,  quaeque  ibi  naves  regiae  essent, 

3  concideret  cremai-etque.  profectus  ab  Epheso  quinqua- 
ginta  tectas  naves  aut  concidit  aut  incendit.  Telmessum 
eadem   expeditione   territis   subito   adventu   chissis   oppi- 

4  danis  recipit.  ex  Lycia  protinus  iussis  ab  Epheso  sequi, 
qui  ibi  rehcti  erant,  per  insulas  in  Graeciam  traiccit. 
Athenis  paucos  moratus  dies,  dum  Piraecum  ab  Epheso 
naves  venirent,  totam  inde  classem  in  Itaham  reduxit. 

5  Cn.  ]Manhus  cum  inter  cetera,  quae  accipienda  ab  An- 
tiocho  crant,  elephantos  quoque  accepisset  donoque  Eu- 
meni  omnis  dedisset,  causas  deinde  civitatium  muhis  inter 

6  novas  res  turbatis  cognovit.  et  Ai'iarathcs  rex  parte  di- 
midia  pecuniae  impei-atae  beneficio  Eumenis,  cui  despon- 
derat   per  eos  dies  filiam,   remissa  in  amicitiam   est  ac- 


LIBER  XXXVIII,  39.40.  [a.  C.  188]  351 

ceptus.     civitatium  autem   cognitis   causis   decem  legatl  7 
aliam  aliarura  fecerunt  condicionem.     quae  stipendiariae 
regi  Antiocho  fuerant  et  cum  populo  Romano  senserant, 
iis  inmunitatem  dederunt;  quae  partium  Antiochi  fuerant  8 
aut  stipendiariae  Attali  regis,  eas  omnes  vectigal  pendere 
Eumeni  iusserunt.     nominatim  praeterea  Colophonis,  qui 
in  Notio  habitant,  et  Cymaeis  et  Mjlasenis  inmunitatem 
concesserunt,   Clazomenis  super  inmunitatem  et  Drjmu-  9 
sam   insulam   dono   dederunt,   et  Milesiis   quem    sacrura 
adpellant  agrum  restituerunt,   et  liiensibus  Rhoeteum  et  10 
Gergithum  addiderunt,   non  tara  ob  recentia  ulla  merita 
quam  originura  raemoria.     eadem  et  Dardanum  hberandi 
causa  fuit.     Chios  quoque  et  Smyrnaeos  et  Erythraeos,  ii 
pro  singulari  fide,   quam  eo  bello  praestiterunt,   et  agro 
donarunt  et  in  omni  praecipuo  honore  habuerunt.     Pho-  12 
caeensibus  et  ager,    quem  ante  bellum  habuerant,   reddi- 
tus  et  ut  legibus  antiquis  uterentur  permissum.     Rhodis  i3 
adfirmata  quae  data  priore  decreto  erant,  Lycia  et  Caria 
datae  usque  ad  ^NIaeandrum  amnem  praeter  Tehiiessum. 
regi  Eumeni  Chersonesum  in  Europa   et  Lysimachiam,  u 
castella,  vicos,  agrura,  quibus  finibus  tenuerat  Antiochus, 
adiecerunt;    in  Asia  Phrygiara  utramque  — ■  alteram   ad  15 
Hellespontum,   maiorem   alteram   vocant  —  et  Mysiam, 
quamPrusia  rex  ademerat,  ei  restituerunt;  et  Lycaoniam  16 
et  Milj-ada  et  Lydiam  et  norainatim  urbes  Trallis  atque 
Ephesum  etTehnessura.    dePamphyh*a  disceptatum  inter  17 
Eumeneni  et  Antiochi  legatos  cura  esset,   quia  j^ars  eius 
citra,    pars  ultra  Taurura  cst,   integra  ad  senatura  [res] 
reicitur. 

XXXX.     His   foederibus  decretisque  datis  Manlius  i 
cura   decem   legatis   omnique   exercitu   ad  Hellespontum 
profectus  evocatis  eo  regulis  Gallorum  leges,  quibus  pa- 
cem  cumEumene  servarent,  dixit;  denuntiavit,  ut  raorem  2 
vagandi  cum  armis  finirent  agrorumque  suorum  terminis 
se  contlnerent.    contractis  deinde  ex  omni  ora  navibus  et  3 
Eumenis   etiam   chisse  per  Athenaeum  fratrera  regis  ab 
Elaea  adducta,  copias  oranes  In  Europara  traiecit.     inde  4 
per  Chersonesura  modicls  itinerlbus  grave  praeda  omnls 
generis   agmen  trahens   Lysimachlae   statlva  habuit,   ut 


352  LIBER  XXXVIII,  40.  41.  [a.  u.  c.  566] 

qiiam  maxime  recentibiis  et  integi"is  iumentis  Thracciam, 

5  per  qiiam  iter  vulgo  horrebant,  ingrederetur.  quo  pro- 
fectus  est  ab  Lysimachia  die    ad    amnem  IMelana  quem 

6  vocant,  inde  postero  die  Cypscla  pcrvenit.  a  Cypsclis 
via  dccem  milium  fere  silvcstris,  anjxusta,  confrafrosa  ex- 
cipiebat,  propter  cuius  difficultatem  itineris  in  duas  par- 
tes  divisus  exercitus.  et  praecedere  una  iussa,  altera 
magno  intervallo  cogere  agmen,  media  inpedimcnta  intcr- 
posuit;    plaustra  cum  pecunia  publica  erant  pretiosaque 

V  alia  praeda.  ita  cum  per  saltuni  iret,  Thraecum  decem 
haud  amplius  milia  ex  quattuor  populis,  Asti  et  Cacni  et 
Maduateni   et  Coreli,   ad   ipsas   angustias  viam  circum- 

8  sedcrunt.  opinio  erat  non  sinc  Philippi  Macedonum  regis 
fraude  id  factum:  eum  scissc,  non  alia  quam  per  Thrae- 
ciam  redituros  Romanos  et  quantam  pecuniam  secum  por- 

9  tarent.  in  primo  agmine  imperator  erat,  solhcitus  propter 
iniquitatem  locorum.    Thraeccs  nihil  se  moverunt,  doncc 

10  arraati  ti-ansirent;  postquam  primos  superasse  angustias 
viderunt,  postremos  nondum  adpropinquantis,  inpedimcnta 
et  sarcinas  invadunt,  caesisque  custodibus  partim  ea  quae 
in  plaustris  crant  diripere,   partim  sub  oneribus  iumenta 

11  abstrahere.  unde  postquam  chmior  primum  ad  eos  qui 
iam  ingressi  saltum  sequebantur,  deinde  etiam  ad  primum 
agmen  est  perlatus,  utrimque  in  medium  concurritur  ct 
inordinatum    simul    phiribus    locis    proehum    conscritur. 

12  Thraccas  praeda  ipsa  inpeditos  oncribus  et  plerosque,  ut 
ad  rapiendum  manus  vacuas  habercnt,  inermes  ad  cae- 
dem  praebet;  Romanos  iniquitas  locorum  barbaris  per 
calles  notas  obcursantibus  et  Latentibus  intcrdum  per  ca- 

13  vas  valles  prodebat.  ipsa  etiam  onera  plaustraque,  ut 
fors  tulit,  his  aut  ilhs  incommode  obiecta  pugnantibus 
inpedimento  sunt.   alibi  pracdo,  ahbi  praedae  vindex  cadit. 

1-1  prout  locus  iniquus  aequusvc  his  aut  ilhs,  prout  animus 
pugnantium  est,  prout  numerus — ahi  enim  pluribus  quam 
ipsi  eraut,   ahi  paucioribus  obcurrerant — ,   varia  fortuna 

15  pugnae  est.    multi  utrimque  cadunt.    iam  nox  adpetebat, 
cum  proelio  excedunt  Thraeccs,   non  fuga  vuhicrum  aut 
raortis,  sed  quia  satis  praedae  habebant. 
1         XXXXI.     Romanorura  primura  agmen  extra  sakum 


LIBER  XXXVIII ,  41.  [a.  C.  188]  353 

circa  templura  Bendidium  castra  loco  aperto  posuit;  pars 
altera  ad  custodiam  inpedimentorum  medio  in  saltu,   du- 
plici   circumdato   vallo,   mansit.     postero   die,   pi'ius  ex-  2 
plorato  saltu  quam  moverent,   primis  se  coniungunt.     in  3 
eo  proelio  cum  iam  inpedimentorum  et  calonum  pars  et 
milites  aliquot,   cum  passim  toto  prope  saltu  pugnaretur, 
cecidissent,   plurimum  Q.  Minucii  Thermi  mortc  damni 
est  acceptimi,   fortis  ac  strenui  viri.      eo  die  ad  Hcbrum  4 
flumen  perventum  est.    inde  Aenioi-um  finis  praeter  Apol- 
linis,    Zerunthium   quem   vocant    incolae,    templum    su- 
perant.     ahae  angustiae  circa  Tempyra  excipiunt  —  hoc  5 
loco  nomen  est  — ,  nec  minus  confragosae  quam  priores; 
sed  quia  nihil  silvestre  circa  est,   ne  latebras  quidem  ad 
insidiandum   praebent.      huc  ad    eandem   spem   praedae  G 
Thrausi,   gens  et  ipsa  Thraecum,   convenere.     sed  quia 
nudae  valles  procul  ut  conspicerentur  angustias  obsiden- 
tes  efficiebant,  minus  terroris  tumultusque  fuit  apud  Ro- 
manos;  quippe  etsi  iniquo  loco,  proelio  tamen  iusto,  acie 
aperta,  signis  conlatis  dimicandum  erat.   conferti  subeuntes  7 
cum  clamore,  inpetu  facto,  primum  expulere  loco  hostis, 
deinde  avertere.     fuga  inde  caedesque,   suis  ipsos  inpe- 
dientibus  angustiis,  fieri  coepta  est.     Romani  victores  ad  8 
vicum  Maronitarum  —  Saren  adpellant — posuerunt  castra. 
postero  die  patenti  itinere  Priaticus  campus  eos  excepit 
triduumque  ibi  frumentum  accipientes  manserunt,  partem 
ex  agris  jNIaronitarum  conferentibus  ipsis,  partem  ex  na- 
vibus  suis,  quae  cum  omnis  generis  commeatu  sequeban- 
tur.    ab  stativis  diei  via  Apolloniam  fuit.    hinc  per  Abde-  9 
ritarum  agrum  Neapolim  perventum  est.     hoc  omne  per  lO 
Graecorum  colonias  pacatum  iter  fuit,  reliquum  inde  per 
medios  Thraecas  dies  noctesque,  etsi  non  infestum,  tamen 
suspectum,  donec  in  Macedoniam  pervenerunt.    mitiores  ii 
Thraecas  idem  exercitus,  cum  a  Scipione  eadem  via  du- 
ceretur,   habuerat,   nullam  ob  aliam  causam  quam  quod 
praedae   minus    quod   peteretur   fuerat ,    quamquam   tum  12 
quoque  Claudius  auctor  est  ad  quindecim  milia  Thraecum 
praecedenti  ad  exploranda  loca  agmen  Muttini  Numidae 
obcurrisse :  quadringentos  equites  fuisse  Numidas,  paucos 
elephantos,  Muttinis  filium  per  medios  hostes  cum  centum  13 

Livi  vol.  III.  23 


354  LIBEK  XXXVIII,  41.4'>.  [a.  u.  c.  5GG.  5(17] 

quinqiiaginta  dclcctis  cquitibus  pcrrujjissc;  cundcni  mox, 
cum  iam  Muttincs  in  medio  elephantis  locatis,  in  eornua 
equitibus  dispositis  maninn  cum  lioste  conserulssct,   ter- 

11  rorcm  ab  tcrgo  })raebuisse,  atquc  inde  turbatos  equcstri 
velut  procella  liostis  ad  peditum  agmen  non  accessisse. 

15  Cn.  Manlius  per  Macedoniam  in  Thessaliam  cxercitum 
traduxit.  inde  per  Epirum  Apolloniam  cum  pervcnissct, 
nondum  adeo  liiljerno  contempto  mari,  ut  traicere  audcrct, 
ApoHoniae  hibernavit. 

1  XXXXII.  Exitu  prope  anni  M.  Valerlus  consul  ex 
Lio;uribus  ad  masi^ti^atus  subroo-andos  Komam  venit  nulla 

n  r>  ir^ 

memorabili  in  provincia  gcsta  re,  ut  ea  probabihs  morae 

2  causa  esset,  quod  sohto  serius  ad  comitia  vcnisset.  comi- 
tia  consulibus   rogandis   fuerunt   ante  diem  duodecimum 

3  kah  Martias;  creati  M.  Aemilius  Lepidus,  C.  Fhiminius. 

4  postero  die  praetores  facti  Ap.  Claudius  Pulcher,  Ser. 
Sulpieius  (ialba,  Q.  Tcrentius  Culleo,  L.  Terentius  Mas- 

[)  sihota,  Q.  FulviusFlaccus,  M.  Furius  Crassipes.  comitiis 
perfectis,  quas  provincias  praetoribus  esse  ])haceret,  rct- 
tuht  ad  senatum  consuh  dccreverunt  duas  Roniae  iuris 
dicundi  causa,  duas  extraltaham,  Siciham  ac  Sardinlam, 

6  duas  in  Itaha,  Tarentum  ct  Galham.  et  cxtemph),  prius- 
quam  inirent  magistratum ,  sortiri  iussi.  Ser.  Sulpicius 
urbanam,  Q.  Tercntius  peregrlnam  est  sortitus,  L.  Teren- 
tius  Siciham,  Q.  Fulvius  Sardiniam,  Ap.  Claudius  Ta- 
rcntum,  M.  Furius  Galham. 

7  Eo  anno  L.  Minucius  Myrtilus  et  L.  IManhus,  quod 
legatos  Carthaglnienses  pulsasse  dicebantur,  iussu  M. 
Chiudii  praetoris  urbis  per  fetiales  traditi  sunt  legatis  et 
Carthaglnem  avecti. 

8  In  Liguribus  magni  belH  et  ghscentis  in  dies  rnagis 
fama  erat.  itaque  consuhbus  novis,  quo  dic  dc  provin- 
ciis  et  de  re  pubhca  rettulerunt,  senatus  utrisque  Ligurcs 

9  provinciam  decrevit.  huic  senatus  consuho  Lcpidus  con- 
sul  Intcrccdebat,  indignum  esse  praedicans  consules  am- 

10  bos  in  valles  Liguruin  inchidi,  M.  Fulvium  et  Cn.Manhum 
biennlum  iam,  aherimi  in  Europa  aherum  in  Asia,  vehit 
proPhihppo  atque  Antiocho  substltutos  regnarc:  si  cxcr- 
citus  in  his  terrls  csse  placeat,    consulcs  iis  potlus  quam 


LIBER  XXXVIll,  i2.  43.  [a.  C.  188. 187]  355 

privatos  praeesse  oportere.     vagari  cos  cum  belli  terrore  n 
per  natioues,    quibus    bcllum   indictum  non  sit,    pacem 
pretio  venditantis.     si  eas  provincias  exercitibus  obtinere 
opus  esset,  sicut  M'.  Acilio  L.  Scipio  cousul,  L.  Scipioni 
M.  Fuhius  etCn.  Manlius  successissent  consules,  ita  Ful-  12 
vioManlioque  C.Livium  ctM.Valerium  consules  debuisse 
succedere.    nunc  certe,  perfecto  Aetolico  bello,  recepta  ab 
Antiocho  Asia,  devictis  Gallis,  aut  consules  ad  exercitus 
consulares  mitti  aut  rcportari  legiones  inde  reddique  tan- 
dem  rei  publicae  debcre.    senatus  his  auditis  in  sententia  i.3 
perseveravit,   ut  consulibus  ambobus   Ligures  provincia 
esset;    Manlium  Fuhiumque   decedere   de  provinciis   et 
exercitus  inde  deducere  ac  redire  Romam  phicuit. 

XXXXHL    luimicitiae  iuter  M.  Fuhium  et  M.  Ae-  i 
raihum  consulem  erant,   et  super  cetera  Aemihus  serius 
biennio  se  consulem  factum  M.  Fuhii  opera  ducebat.   ita-  2 
quc   ad  invidiam   ei  faciundam  lcgatos  Ambracicnsis  in 
senatum  subornatos  criminibus  introduxit,   qui  sibi,  cum  3 
iu  pace  essent  imperataque  prioribus  consulibus  fecissent 
et  eadem  oboedienter  praestare  M.  Fuhio  parati  essent, 
bcllum  inlatum  questi,  agros  primum  depopulatos,  terro-  t 
rem  direptionis  et  caedis  urbi  iniectum,  ut  eo  metu  clau- 
dere  cogerentur  portas:    obsessos  deinde  et  obpugnatos  5 
se  et  omnia  exempla  belH  habita  in  se  caedibus,    incen- 
diis,  ruinis,  direptionc  urbis;  coniuges,   hberos  in  servi-  G 
tium  abstractos,   bona  adcmpta  et,   quod  se  ante  omnia 
moveat,  tempha  tota  urbe  spoliata  ornameutis.    simuhacra 
deum,   deos  immo  ipsos,   convulsos  ex  sedibus  suis  ab- 
latos  esse,  parietes  postesque  nudatos,  quos  adorent,  ad 
quos  precentur  et  supphcent,   Ambraciensibus  superesse 
—  haec   querentis   interrogando   criminose  ex  composito  7 
consul  ad  phu^a,  velut  non  sua  sponte  diccnda,  cHciebat. 
motis  patribus  alter  consul  C.  Flaminius  M.  Fuhii  causam  8 
excepit,   qui  veterem  viam  et  obsoletam  ingressos  Am- 
bracienses  dixit:   sic  M.  Marcelhun  ab  Syracusanis,   sic  y 
Q.  Fuhium  a  Campanis   accusatos.     quin  eadem  opera 
T.  Quiuctium  a  Philippo  rege,  M'.  Acihum  et  L.  Scipio- 
nem  ab  Antiocho,  Cn.  Manhum  a  Galhs,  ipsum  jNI.  Fu1~ 
vium  ab  Aetolls  et  Cephalleniae  populis  accusari  patereu- 

23* 


356  TJBER  XXXVIII,  43.  44.  [a.  u.  c.  567] 

10  tur?  'Aiiibracinm  obpiignatam  et  captam  et  pii^na  inde 
ornamentaque  aljlata  ct  cetcra  facta,  quae  captis  urbibu.s 
soleant,   negaturum  aut  me  pro  M.  Fulvio  aut  ipsum  ]\f. 

11  Fulvium  censctis,  patrcs  conscripti,  qui  ob  has  res  gestas 
trlumphum  a  vobis  postuhxturus  sit,  Ambraciam  captam 
sionaquc  fjuae  ablata  criminantur  et  cetera  spoha  eius 
urbis   ante   cuiTum  laturus   et  fixurus   in  postibus   suis? 

12  nihil  est  quod  se  ab  Aetolis  separent;  eadem  Ambracien- 

13  siura  etAetolorum  causa  est.  itaque  collcga  meus  vel  in 
alia  causa  inimicitias  exerceat  vel,  si  in  hac  utique^ma- 
vult,  retineat  Ambraciensis  suos  in  adventum  ]M.  Fulvii. 

14  ego  nec  de  Ambraciensibus  nec  de  Aetolis  decerni  quic- 
quam  absente  M.  Fulvio  patiar.' 

1  XXXXIIII.  Cum  Aemilius  callidam  malitiam  ini- 
mici  velut  notam  omnibus  insimularet  et  tempus  eum 
morando  extracturum  diceret,  ne  consule  inimico  Romam 

2  veniret,  certamine  consulura  biduum  absumptum  est.  nec 
praesente  Flaminio   decerni    quicquam    videbatur  posse. 

3  captata  occasio  est,  cum  aeger  forte  Flaminius  abesset, 
et  referente  Aemilio   senatus   consultum  factum  est,   ut 

4  Ambraciensibus  suae  res  omnes  redderentur;  in  libertate 
essent  ac  legibus  suis  uterentur;  portoria  quae  vellent 
terra  raarique  caperent,   dum  eorum  inmunes  E.omani  ac 

5  socii  nominis  Latini  essent.  signa  ahaque  ornamenta  quae 
quererentur  ex  aedibus  sacris  sublata  esse,  de  is,  cum 
M.  Fulvius  Romam  revertisset,  placere  ad  collegium  pon- 

6  tificum  referri  et  quod  ii  censuissent  fieri.  nec[ue  his  con- 
tentus  consul  fuit,  sed  postea  per  infrequentiam  adiecit 
senatus  consultum ,  Ambraciam  non  videri  vi  captam 
esse. 

7  Suppllcatio  inde  ex  decemvirorum  decreto  pro  vah- 
tudine   populi   per   trlduum   fuit,   qula   gravis   pestilentia 

8  urbem  atque  agros  vastabat.  Latlnac  inde  fuerunt.  qui- 
bus  rellgionibus  liberati  consules  et  dilectu  perfecto  — 
novis  enim  uterque  maluit  uti  ralHtibus  —  in  provlnciara 
profectl  sunt  veteresque  oranes  dimiserunt. 

9  Post  consuhun  profectionem  Cn.  ^Manllus  proconsul 
Romam  venit,  cui  cum  ab  Ser.  Sulpiclo  praetore  senatus 

10  ad  aedem  Bellonae  datus  esset  et  ipse  commemoratis  re- 


LIBER  XXXVIII,  41.  45.  [a.  C.187]  357 

bus  ab  se  gesiis  postulasset,   ut  ob  eas  dlis  inmortalibus 
honos  h-aberetur  sibique  triumphanti  urbem  invehi  hceret, 
contradixerunt  pars  maior  decem  legatorum  qui  cum  eo  ii 
fuerant,  et  ante  ahos  L.  Furius  Purpurio  et  L.  Aemihus 
Pauhis : 

XXXXV.  Legatos  sese  Cn.  Manho  datos  pacis  cum  i 
Antiocho  faciendae  causa  foederisque  legum,   quae  cum 
L.  Scipione  inchoatae  fuissent,  perficiendarum.   Cn.  Man-  2 
hum  summa  ope  tetendisse,   ut  eam  pacem  turbaret,   et 
Antiochum,  si  sui  potestatem  fecisset,  insidiis  exciperet; 
sed  inum  cognita  fraude  consuhs,   cum  saepe  conloquhs 
petitis  captatus  esset,   non  congi-essum  modo,   sed  con- 
spectum  etiam  eius  vitasse.     cupientem  transire  Taurum  3 
aegre  omnium  legatorum  preclbus,  ne  carminibus  Slbyhae 
praedictam  superantibus  terminos  fatahs  cladem  experiri 
vellet,  retentum  admosse  tamen  exercitum  et  prope  ipsis 
iugis  ad  divortia  aquarum  castra  posuisse.   cum  ibi  nuham  4 
behi  causam  inveniret  quiescentibus  regiis,    circumegisse 
exercitum  ad  Gahograccos,   cui  nationi  non  ex   senatus  5 
auctoritate,  non  populi  iussu  behum  inlatum;  quod  quem 
umquam  de  sua  sententia  facere  ausum?    Antiochi,  Phi- 
hppi,    Ilannibahs  et  Poenorum  recentissima  beha   esse; 
de   omnibus  his   consultum   senatura,   populum  iussisse,  6 
per  legatos  ante  res  repetitas,   postremo  qui  behum  in- 
dicerent  missos.    'quid  eorum,  Cn.  Manh,  factum  est,  ut  7 
istud  pubhcum  popuh  Romani  behum  et  non  tuum  pri- 
vatum  latrocinium  ducamus?    at  eo  ipso  contentus  fuisti,  8 
recto  itinere  duxisti  exercitum  ad  eos,   quos   tibi  liostis 
desvmipseras;    an  per  omnes  anfractus  vlarum,   cum  ad 
bivia  consisteres,  ut  quo  flexisset  agmen  Attalus  Eumenis  9 
frater,  eo  consul  mercennarius  cum  exercitu  Romano  se- 
quereris,    Pisidiae   Lycaonlaeque    et  Phiygiae    recessus 
omnis  atque  angulos  peragrasti,   stipem  ab  tjrannis  ca- 
stehanisque  deviis  cohigens?   quid  enlm  tibi  cum  Oroan-  10 
dis?   quid  cum  ahis  aeque  innoxils  popuhs?   behum  autem 
ipsum,   cuius  noraine  triumphum  petis,    quo  raodo  ges- 
sisti?    loco  aequo,   tempore  tuo  pugnasti?    tu  vero  recte  11 
ut  diis  inmortahbus  honos  habeatur  postulas,  primum  quod 
pro  temeritate  imperatoris,  nuho  gentium  iure  behum  In- 


358  LIBER  XXXVIII ,  4").  4G.  [n.  ii.  c.  507] 

fercntis,   pocnas  luerc  cxcrcltnm  noluernnt,  dcindc  quod 
bcluas,  non  hostis  nobis  ohicccrnnt. 

1  XXXXVI.  Nolitc  nomcn  tantum  cxistimarc  mixtum 
csse  Gallograecorum ;  multo  ante  ct  corpora  et  animi  mixti 

2  ac  vitiati  sunt.  an,  si  illi  Galli  csscnt  cum  quibus  milicns 
vario  cvcntu  in  Italia  pugnatum  cst,  quantum  in  impcra- 

3  tore  vestro  fuit,  nuntius  illinc  i'cdisset?  bis  cum  iis  ])u- 
gnatum  est,  bis  loco  iniquo  subiit,  in  valle  inferiorc 
jicdibus  paene  hostium  acicm  subiecit.  ut  non  tela  cx 
supcriorc  loco  mittcrcnt,   scd  corpora  sua  nuda  iniccrcnt, 

•1  obrucrc  nos  potucrunt.  quid  igitur  incidit?  magna  for- 
tuna  populi  Romani  cst,  raagnum  ct  tcrribile  noraen. 
rcccnti  ruina  llannil)alis,  Philippi,  x\ntiochi  j)rope  ad- 
toniti  erant;    tantac  corporum  molcs  fundis  sagittisque  in 

5  fugam  constcrnatae  sunt,  gladius  in  acie  cruentatus  non 
est  Gallico  bello;   velut  avium  examina  ad  crepitum  pri- 

6  nium  missilium  avolavex^e.  at  hercule  idcm  nos,  admo- 
nente  fortuna,  quid,  si  hostcm  habuisscmus,  casurum 
fuissct,   cum  redcuntcs  in  latrunculos  Thracas  incidissc- 

7  mus,  caesi,  fugati,  exuti  inpedimcntis  sumus.  Q.  oMinu- 
cius  Thermus ,  in  quo  haud  paulo  plus  damni  factum  est, 
quam  si  Cn.  Manlius,   cuius   tcmcritate   ea   clades   inci- 

8  dcrat,  pcrissct,  cum  multis  viris  fortibus  cccidit;  cxercitus 
spolia  regis  iintiochi  rcfcrens  trifariam  dissipatus,  alibi 
primum,  alibi  postreraum  agmen,  alibi  inpedimcnta,  inter 

0  vcprcs  in  latcbris  fcrarum  noctcm  unam  delituit.  pro  his 
triumphus  pctitur?  si  nihil  in  Thracia  cladis  ignominiae- 
que  foret  acccptum,  dc  quibus  hostibus  triumphum  petc- 
res?  de  iis,  ut  opinor,  quos  tibi  hostcs  scnatus  aut  popu- 

10  lus  Romanus  dcdissct.  sic  huic  L.  Scipioni,  sic  illi  ]M'. 
Acilio  dc  rege  Antiocho,  sic  paulo  ante  T.  Quinctio  de 
rcge  Philippo,  sic  P.  Africano  dc  Ilannibale  et  Poenis  et 

1 1  S^i^hacc  triumphus  datus.  et  minima  illa,  cum  iam  sena- 
tus  censuissct  bcllum,  quacsita  tamcn  sunt,  quibus  nun- 
tiandum  essct:   ipsis  utiquc  rcgibus  nuntiarctur,  an  satis 

12  esset  ad  praesidium  aliquod  nuntiari.  vidtis  crgo  haec 
omnia  pollui  et  confundi,  tolli  fetialia  iura,  nullos  esse 
fetialcs?  fiat,  pace  dcum  dixerira,  iactura  religionis,  obli- 

13  vio  dcorum  caplat  pcctora  vcstra;   num  scnatum  quoque. 


LIBER  XXXVIII,  4(j.  47.  [a.  C.  187]  359 

dc  bcilo  consuli  non  placet?  non  ad  populnm  ferri,  velint 
iubeantne  cum  Gallis  belium  oeviy   modo  certe  consuie.s  u 
Graeciam  atque  Asiam  voieljant.    tamen  perseverantibus 
Yobis  Ligures  provinciam  decernere  dicto  audlentes  fuc- 
vunt.     mei'ito  ergo  a  voi:)i.s  prospere  Ijciio  gesto   trium-  i5 
pimm  petent,  quibus  auctoribus  gesserunt.' 

XXXXVll.   Taiis  oratio  Furii  et  Aemilii  fuit.   INIan-  i 
lium  in  liunc  maxime  modum  respondisse  accepi.  'tribuni 
plebis  autea  solebant  triumplium  postulantibus  adversari, 
patres  conscripti,    qulbus  ego  gratiam  iiabeo,   quod  seu  2 
milii  seu  magnitudini  rerum  gestarum  iioc  dedenmt,   ut 
non   solum    silentlo   comprobarent  iionorem  meum,   sed 
referre  etiam,   si  opus  esset,   viderentur  parati  esse;   ex  3 
decem  legatls,  si  diis  placet,  quod  conslllum  dlspensan- 
dae    cohonestandaeque    vlctorlae    imperatoribus   malores 
dederunt  nostri,  adversarios  iiabeo.     L.  Furius  et  L.  Ae-  4 
niillus   currum   triumpiialem   me   conscendere  prohibent, 
coronam  insignem  caplti  detrahunt;  quos  ego,  si  tribuni 
triumphare  me  prohibercnt,  testes  citaturus  fui  rerum  a 
me  gestarum.     nullius   equidem  invideo   honori,  patres  5 
conscrlpti.      vos    triljunos   piebei  nuper,   vlros  fortes  ac 
strenuos,   inpedientes  Q.  Fabii  Labeonls  trlumpiium  au- 
ctorltate  vestra  deterruistis;  trlumpliavit,  quem  non  hel- 
lum  inlustum  gessisse,    sed  iiostem  omnlno  non  vidisse 
inimici  iactabant;  ego,  qui  cuni  centum  mliibus  ferocissl-  6 
morum  hostium  signls  conlatis  totiens  pugnavi,  qui  plus 
quadraglnta  mllla  homlnum  cepl  aut  occidl,  qui  bina  castra 
eorum  expugnavl,  qui  citra  iuga  Tauri  omnla  pacatiora 
quam  terra  Italla  est  reilqul,  non  trlumpho  modo  fraudor, 
sed  causam  apud  vos,  patres  conscrlptl,  accusantibus  meis  7 
ipse  legatis  dlco.     dupiex  eorum,  ut  anlmadvertistls,  pa-  8 
tres  conscripti,   accusatio  fult;   nam  nec  gerendum  milii 
fuisse  beiluni  cum  Gallis  et  gestum  temere  atque  inpru- 
denter  dlxerunt.  "non  erant  Galii  Iiostes,  sed  tu  eos  pa- 
catos  imperata  faclentes  vlolastl."   non  aum  postulaturus  9 
a  vobis,  patres  conscripti,  ut  quae  coramuniter  de  inma- 
nitate   gentls   Gallorum,   de   Infestissimo  odio   in  nomen 
Komanum  scltls,  ea  de  iliis  quoque  qui  Aslam  incolunt 
exlstlmetls  Gallis;  remota  universae  gentis  infamia  atquc  10 


360  LIBER  XXXVIII,  47.  48.  [a.  u.  c.  567] 

invidia  pcr   se  ipsos   acstimate.     iitinam  rex  Eumenes, 
ntinam  Asiae   omncs   civitatcs   adessent   ct    illos   potius 

11  querentes  quam  me  accusantcm  audiretis!  mittite,  age- 
dum,  legatos  circa  omnes  Asiae  urbes  et  quaerite,  utra 
graviori   servitute,  Antiocho  ultra  Tauri  iuga  emoto  an 

12  Gallis  subactis,  liberati  sint;  quotiens  agri  eorum  vastati 
sint,  quotiens  praedae  abactae  referant,  cum  vix  redi- 
mcndi  captivos  copia  esset,    set   mactatas   humanas  ho- 

13  stias  inmolatosque  liberos  suos  audirent.  stipendium 
scitote  pependisse  socios  vestros  Gallis  et  nunc,  Hbera- 
tos  per  vos  regio  imperio,  fuisse  pensuros,  si  a  me  foret 
cessatum. 

1  XXXXVIII.  Quo  longius  Antiochus  emotus  esset, 
hoc  inpotcntius  in  Asia  Galli  dominarentur,  et  quidquid 
est  terrarum  citra  Tauri  iuga  Gallorum  imperio,  non  ve- 

2  stro  adiecissetis.  at  enini  sunt  quideni  ista  vera;  verum 
etiam  Delphos  quondam,  commune  humani  generis  ora- 
cuhnn,  umbilicum  orbis  terrarum,  GalH  spohaverunt,  nec 
ideo    popuhis   Romanus    his    belhim  indixit   aut    intulit. 

3  equidem  ahquid  interesse  rebar  inter  id  tempus,  quo  non- 
dum  in  iure  ac  dicione  vestra  Graecia  atque  Asia  erat, 
ad  curandum   animadvertendumque,    quid   in   his    terris 

4  ficret,  et  hoc,  quo  finem  imperii  Komani  Taurum  montem 
statuistis,  quo  libertatem,  inmunitatem  civitatibus  datis, 
quo  ahis  fines  adieitis,  alias  agro  multatis,  ahis  vectigal 
inponitis,  regna  augetis,  minuitis,  donatis,  adimitis,  curae 
vestrae  censetis  esse,   ut  pacem  terra  marique  liabeant. 

5  an,  nisi  praesidia  deduxisset  Antiochus,  quae  quieta  in 
suis  arcibus  erant,  non  putarctis  hbei-atam  Asiam;  si 
Gallorum  exercitus  eftusi  vagarentur,  rata  dona  vestra, 
quae  dedistls,  regiEumeni,  rata  hbertas  civitatibus  esset? 

6  sed  quid  ego  haec  ita  argumentor,.tamquam  non  accepe- 
rim,  sed  fecerim  hostes  Gallos?  te,  L.  Scipio,  adpello, 
cuius  ego  mihi,  succedens  in  vicem  imperii  tui,  virtutcm 
fehcitatemque   pariter   non    frustra   ab   diis   inmortalibus 

7  precatus  sum,  te,  P.  Scipio,  qui  legati  ius,  collegae  ma- 
icstatcm  et  apud  fratrem  consulem  et  apud  exercitum 
habuisti,  sciatisne  in  excrcitu  Antiochi  Gallorum  legiones 

8  fuisse,  videritis  in  acie  cos,  in  cornu  utroque  —  id  enim 


LIBER  XXXVIII,  48.  49.  [a.  C.  187]  361 

roboris  esse  videbatur  —  locatos,   piignaveritis   ut   cum 
hostibus   iustis ,    cecideritis ,    spolia    eorum    rettuleritis? 
"atqui   cum  Antioclio,   non   cum  Gallis   bellum   senatus  9 
decreverat   et  populus  iusserat."     sed   simul,   ut  opinor 
cum  his  decreverant  iusserantque,  qui  intra  praesidia  eius 
fuisscnt;  ex  quibus  praeter  Antiochum,  cum  qiio  pacem  10 
pepigerat  Scipio  et  cum  quo  nominatim  foedus  ut  fieret 
mandaveratis,  omnes  hostes  erant,  qui  proAntiocho  arma 
advcrsus  nos  tulerunt.  in  qua  causa  cum  Galli  ante  omnes  11 
fuissent  et  reguli  quidam  et  tyranni,  ego  tamen  et  cum 
ahis,   pro  dignitate   imperii   vestri  coactis  luere   peccata 
sua,  pacem  pepigi,  et  Gallorum  animos,  si  possent  miti- 
gari  a  feritate  insita,   temptavi,   et  postquam  indomitos  12 
.  atque  inplacabiles  cernebam,  tum  demum  vi  atque  armis 
coercendos  ratus  sum.   nunc,  quoniam  suscepti  belli  pur-  13 
gatum  est  crimen,  gesti  reddenda  est  ratio.     in  quo  con- 
fiderem  equidem  causae  meae,  etiam  si  non  apud  E,oma- 
num,  sed  apud  Carthaginicnsem  senatum  agerem,  ubi  in 
crucem   tolH  imperatores   dicuntur,   si  prospero   eventu, 
pravo   consiho  rem  gesserunt.     sed  ego  in  ea  civitate,  14 
quac   ideo  omnibus   rebus  incipiendis   gerendisque   deos 
adhibct,  quia  nulHus  calumniae  subicit  ea  quae  dii  coili- 
probaverunt,  et  in  sohemnibus  verbis  habet  cum  suppH- 
cationem  aut  triumphum  decernit  "quod  beue  ac  feHciter 
rem  pubHcam  administrarit,"  si  noHem,  si  grave  ac  su-  15 
perbum   existimarem  virtute  gloriari,   pro  feHcitate  mea 
exercitusque  mei,  quod  tantam  nationem  sine  uHa  mih- 
tum  iactura  devicimus,   postularem,  ut  diis  inmortahbus 
honos  haberetur  et  ipse  triumphans  in  CapitoHum  ascen-  16 
derem,  unde  votis  ritc  nuncupatis  profectus  sum,  negare- 
tis  hoc  mihi  cum  diis  inraortaHbus? 

XXXXVIllI.   Iniquo  enim  loco  dimicavi.  dic  igitur,  i 
quo   aequiore  potuerim   dimicare.      cum   hostes   montem 
cepissent,   loco   munito  se   tenerent,   nempe  eundum  ad 
hostes  erat,   si  vincere  vellem.     quid?   si  urbem  eo  loco  2 
haberent   et   moenibus   se   tencrent?   nempe   obpugnandi 
erant.     quid?  ad  Thermopylas  aequone  loco  M'.  AciHus 
cumrege  Antiocho  pugnavit?  quid?  PhiHppum  non  eodem  3 
modo   super  Aoum   amnem  iuga   tenentem  montium  T. 


362  LIBER  XXXVIII,  49.  oO.  [a.  u.  c.  5G7] 

Quinctius  (leiccit?  equideni  iulluic  qunlem  aut  sibi  fingant 

4  aut  vol)is  vidcri  vclint  liostem  fuisse,  non  invenio.  si  de- 
genereni  et  emollitum  amocnitate  Asiae,  quid  periculi 
vel  iniquo  loco  subeuntibus  fuit?  si  timendum  et  feritate 
animorum  et  robore  corporum,   huicine   tantae  victoriae 

5  triumphum  negatis?  caeca  invidia  est,  patres  conscripti, 
nec  quicquam  aliud  scit  quam  detractare  virtutes,   con- 

G  rumpere  honores  ac  praemia  earum.  mihi  quaeso  ita 
ignoscatis,  patres  conscripti,  si  longiorem  orationem  non 
cupiditas  gloriandi  de  me,  sed  necessaria  criminum  de- 

7  fensio  fecit.  an  etiam  pcr  Tln-aciam  sahus  jiatentes,  qui 
angusti  erant,  et  plana  ex  arduis  et  culta  ex  silvestribus 
facere  potui  et  praestare,  necubi  notis  sibi  latebris  deli- 

8  tescerent  latrones  Thraccs,  ne  quid  sarcinarum  raperetur, 
ne  quod  iuraentum  ex  tanto  agmine  a])sti-aheretur,  ne 
quis   vuhieraretur,   ne  ex   vulnere  vir  fortis  ac  strenuus 

9  Q.  Minucius  moreretur?   in  hoc  casu,   quo  infeliciter  in- 

10  cidit  ut  talem  civem  amitteremus,  haerent;  quod  saltu 
iniquo,  loco  alieno  cum  adortus  nos  hostis  esset,  duae 
simul  acies  primi  et  novissimi  agminis  haerentem  ad 
inpedimenta  nostra    exercitum   barbarorum   circumvene- 

11  runt;  quod  multa  milia  ipso  dle,  plura  multo  post  dies 
paucos  ceciderunt  et  cej^erunt,  hoc  si  ipsi  tacuerint,  vos 
scituros,  cum  testis  orationis  meae  totus  exercitus  sit,  non 

12  credunt?  si  gladium  in  Asia  non  strinxissem,  si  hostemnon 
vidissem,  tamen  proconsul  triumphum  inThracia  duobus 

13  proeliis  merueram.  sed  iam  dictuni  satis  est;  quin  pro  eo 
quod  pluri])us  verl^is  vos  quam  vellcm  fatigavi,  veniam  a 
vobis  petitam  impetratamque  velim,  patres  conscripti.' 

1  L.  PIus  crimina  co  die  quam  defensio  valuisset,  ni 
altcrcationcm  in  scrum  pcrduxisscnt.  dimittitur  senatus 
in  ea  opinione,  ut  ncgaturus  ti-iumphum  fuisse  vidcretur. 

2  postero  die  et  cognati  amicique  Cn.  Manlii  summis  opibus 
adnisi    sunt    et    auctoritas    seniorura    valuit    negantiura 

3  exeraplum  proditum  memoriae  esse,  ut  imperator,  qui 
devictis  perducllibus,  confecta  provincia  excrcitum  re- 
portasset,  sine  curru  et  laurca  privatus  inhonoratusque 
urbem  iniret.  hic  pudor  malignitatem  vicit  triumphuraque 
frequcntes  decrevcrunt. 


LIBER  XXXVIII,  50.  51.  [a.  C.  187]  363 

Obpressit   deindc    nientionem    mcinoriamque   omnem  4 
contcntionis  huins  mnius  et  cum  ma,iore  et  clarlore  viro 
certamen  ortum.    P.  Scipioni  Afrienno,  ut  Valerius  Antias  5 
auctor  est,  duo  Q.  Petillii  diem  dixerunt.   id.  prout  cuius- 
que  ingenium   erat,  interpretabantur.     alii  non  tribunos  6 
plebis,  sed  universam  civitatcm,  quae  id  pati  posset,  in- 
cusabant:    duas   maximas  orbis  terrarum  urbes  ingratas  7 
uno  prope  tempore  in  principes  inventas,  Romam  ingra- 
tiorem,  si  quidem  victa  Carthago  victura  Plannibalem  in 
exsihum   expulisset,   Roma   victrix  victorem   Africanum 
expellat;  ahi,  neminem  unum  tantum  eminere  civem  de-  8 
bere,  nt  legibus  interrogari  non  possit:  nihil  tam  aequan- 
dae  libertatis  esse  quam  potentissimum  quemque  posse 
dicere  causam.     quid  autem  tuto  cuiquam,  nedum  sum-  9 
mam  rem  pubh'cam,  permitti,  si  ratio  non  sit  reddenda? 
qui   ius  aequum  pati  non  possit,   in  eum  vim  haud  in- 
iustam  esse.    haec  agitata  sermonibus,  donec  dies  dicen-  lO 
dac  causae  venit.    nec  alius  antea  quisquara  nec  illc  ipsc 
Scipio  consul  censorve   maiore  omnis  generis  hominuni 
frequentia  quam    i*eus   illo    die   in   foi*um   est   deductus. 
iussus  dicere  causara  sine  ulla  criminum  mentione  ora-  ii 
tionem  adeo  magnificam  de  rebus  ab  se  gestis  est  exor- 
sus,  ut  satis  constaret,   neminem  umquam  neque  melius 
neque  verius   laudatum  esse.      dicebantur  enim  ab  [eoj  12 
eodem  animo  ingenioque,  (a)  quo  gesta  ernnt,  et  aurium 
fastidium  aberat,   quia  pi'0  periculo,   non  in  gloriam  re- 
ferebantur. 

LI.    Tribuni  plebis  vetera  luxuriae  crimina  Sjracu-  i 
sanorum   hibernorum   et   Locris  Pleminianum   tumultum 
cum  ad  fidera  praesentiura  criminura  rettulissent,  .suspi- 
tionil:)US   magis  quara  arguraentis  pecuniae   captae   reum 
accusarunt:  filium  captum  sine  pretio  redditum  omnibus-  2 
que  aliis  rcbus  Scijnonera,  taniquam  in  eius  unius  manu 
paxliomana  bellumque  esset,  ab  Antiocho  cultum.    dicta-  3 
torera  eum  consuli,  non  legatura  in  provincia  fuisse;  nec 
ad  aliam  rem  eo  profectum  quara  ut,  id  quod  Hispaniae, 
Galline,    Siciliae,   Africae  iam  pridem  persuasum  esset, 
hoc  Graeciae  Asiaeque  et  omnibus  ad  orientera  versis  re- 
gibus  gentibusque  adparei-et,   unum  hominem  caput  co-  4 


364  LIBER  XXXVIII,  51.  52.  [a.  u.  c.  5G7] 

lumcnque  imperii  Komani  esse,  sub  umbra  Scij^ionis 
civitatem  dominam  orbis  terrarum  latere,  nutum  cius  pro 
(lecrctis  patrum,  pro  populi  iussis  esse.  infamia  intactum 
invidia,  qua  possunt,  urgent.    orationibus  in  noctem  per- 

5  ductis  prodicta  dies  est.     ubi  ea  venit,   tribuni  in  rostris 

6  prima  lucc  consederunt.  citatus  reus  magno  agmine 
amicorum  clientiumque  per  mediam  contionem  ad  rostra 

7  subiit,  silentioque  facto  'hoc'  inquit  'die,  tribuni  plebis 
vosque   Quirites ,    cum  Ilannibale    et   Carthaginiensibus 

8  signis  conlatis  in  Africa  bcne  ac  feliciter  pugnavi.  itaque 
cum  hodie  litibus  et  iurgiis  supersederi  aequum  sit,  ego 
hinc  extemplo  in  CapitoHum  ad  lovem  optimum  uiaxi- 
mum  lunonemque  et  ^NIinervam  ceterosque  dcos,  qui  Ca- 

9  pitoHo  atque  arci  praesidcnt,  salutandos  ibo  iisque  gra- 
tias  agam  quod  mihi  et  hoc  ipso  die  et  saepe  ahas  egregie 
gerendae  rei  pubhcae  mentem  facuhatemque   dederunt. 

10  vestriim  quoque  quibus  commodum  est,  Quirites,  ite  me- 

11  cum,  et  orate  deos,  ut  mei  similes  principes  habeatis,  ita, 
si  ab  aunis  septemdecim  ad  senectutem  semper  vos  ac- 
tatem  meam  honoribus  vestris  anteistis,   ego  vestros  ho- 

12  nores  rebus  gerendis  praecessi.'  ab  rostris  in  CapitoHum 
escendit.  simul  se  universa  contio  avertit  et  secuta  Sci- 
pionem  est,  adeo  ut  postremo  scribae  viatoresque  tribu- 
nos  relinquerent  nec  cum  iis  praeter  servilem  comitatum 
et  praeconem,  qui  reum  ex  rostris  citabat,  quisquam  esset. 

13  Scipio  non  in  Capitolio  modo,  sed  per  totam  urbem  omnia 

14  templa  deum  cum  populo  Eomano  circumiit.  celebratior 
is  proi^e  dies  favore  homiuum  et  aestimatione  verae  ma- 
gnitudinis  eius  fuit  quam  quo  triumphans  de  Syphace 
reije  et  Cartha^^iniensibus  urbem  est  invectus. 

1  Lll.  liic  speciosus  uhimus  dies  P.  Scipioni  inhixit. 
post  quem  cum  invidiam  et  certamina  cum  tribunis  pro- 
spiceret,   die  longiore  prodicta  in  Litei-ninum   concessit 

2  certo  consiho,  ne  ad  causam  dicendam  adesset.  maior 
animus  et  natura  erat  ac  maiori  fortunae  adsuetus,  quam 
ut  reus   esse  inciperet  et   submittere   se  in  humiHtatem 

3  causam  dicentium.  ubi  dies  venit  citarique  absens  est 
coeptus,  L.  Scipio  morbum  causae  esse  cur  abesset  excu- 

4  sabat.     quam  excusationem  cum  tribuni,   qui  diem  dixe- 


LIBER  XXXVIII,  52.  53.  [a.  C.  187]  365 

rant,  non  acciperent  et  ab  eadem  snperbla  non  vcnire  ad 
caiisam   dlcendam   arguerent,    qua  iudlclum   et  tribunos 
plebls  et  contionem  rcliqulsset,   et  quibus  ius  sententiae  5 
de  se  dlcendae  et  llbertatem  ademisset,  his  comitatus,  velut 
captos  trahens,  trlumphum  de  populo  liomano  eglsset  se- 
cesslonemquc  eo  die  in  Capitollum  a  trllmnis  plebis  fecis- 
set  —  'habetis  ergo  temeritatis  illius  mercedem.   quo  duce  6 
et  auctorc  nos  rehquistis,  ab  eo  ipsl  rehctl  estls,   et  tan-  7 
tum  anlmorum  in  dies  nobis  decrescit,   ut  ad  quem  ante 
annos  septemdecim,  exercitum  et  cLassem  habentem,  tri- 
bunos  plebls  aedllemque  mlttere  in  Sicniam  ausl  sumus, 
qui  prenderent  eum  et  Eomam  reducerent,   ad  eum  prl- 
vatum   ex   vllla   sua   extrahendum   ad   causam  dicendam 
mittere  non  audeamus'- — •,   trlbunl  plebis  adpellatl  ab  L.  8 
Sclpione  ita  dccrevcrunt,  sl  morbl  causa  excusaretur,  slbi 
placere  accipi  eam  causam  diemque  ab  collcgis  prodici. 
tribunus  plebis  eo  tempore  Ti.  Sempronlus  Gracchus  erat,  'J 
cul  inlmlcitlae  cum  P.  Sciplone   intercedebant.      is    cum 
vetuisset   nomen   suum   decreto   collegarum   adscrlbi  tri- 
stioremque  omnes  sententlam  exspectarent,   ita  decrevit, 
cumL.  Sclplo  excusasset  morbum  esse  causae  fratri,  satls  10 
id  slbi  vlderi:  se  P.  Scljiionem,  priusquam  Romam  redis- 
set,  accusarl  non  passurum.    tum  quoque,  sl  se  adpellet, 
auxilio  el  futurum,  ne  causam  dlcat.    ad  Id  fastlglum  re-  u 
bus  gestis,   honoribus  populi  Romani  P.  Sclplonem  deo- 
rum  homlnumque    consensu   pervenlsse,    ut   sub  rostrls 
reum  stare  et  praebere  aures  adolescentium  convltiis  po- 
pulo  Romano  magis  defoi-me  quam  ipsi  sit. 

LIIL    Adieclt  decreto  Indlgnationem.     *sub  pedibus  i 
vestris  stablt,  trlbuni,  domltor  Ille  Africae  Scipio?    ideo  2 
quattuor  nobllissimos  duces  Poenorum  in  Hispanla,  quat- 
tuor   exercitus   fudit   fugavltque;    Ideo    Syphacem   cepit, 
Hannlbalem  devicit,  Carthaginem  vectlgalem  nobis  feclt, 
Antiochum  — ■  receplt  enlm  fratrem  consortem  hulus  glo-  3 
rlae  L.  Sciplo  —  ultra  luga  Tauri  emovit,   ut  duobus  Pe- 
tilliis  subcumberet,  vos  deP.  Afrlcano  palmam  peteretis? 
nullisne  merltls  suls,   nullls  (vestrls)  honoribus  umquam  4 
in  arcem  tutam  et  velut   sanctam    clai-I  vlri  pervenlent, 
ublj   si  non  venerabi]is,   invlolata  saltem  senectus  eorum 


366  LIBEll  XXXVIII,  53.  54.  [;i.  u.  C.5GS] 

5  consldat?'  movit  et  decrctuin  ct  adiect.a  oratio  iion  cetc- 
ros  modo,   sed  ipsos  ctiam  accusatores,   et  deliberaturos 

(j  se  quid  sui  iuris  ct  officii  esset  dixerunt.  senatus  deinde 
concilio  plcbis  dimisso  liabcri  est  cocptus.  ibi  >iratiae  in- 
gentes  ab  universo  ordine,  praecipue  a  consularibus  se- 
nioribusque,  Ti.  Gracclio  actae  sunt,  quod  rem  publicam 

7  privatis  simultatibus  potiorem  liabuisset;  etPetillii  vexati 
sunt  probris,   quod  splendere  aliena  invidia  voluissent  et 

8  spolia  ex  Africani  triumpho  pcterent.  silentium  dcinde 
de  Africano  fuit.  vitam  Literni  cgit  sine  desidcrio  urbis. 
morientem  rure  eo  ipso  loco  sepeliri  se  iussisse  fcrunt 
monumentumque  ibi  aedificari,   nc  funus  sibi  In  ingrata 

d  j)atrla  ficret.  vir  memorabilis,  bcllicis  tamen  quam  pacis 
artibus  memorabilior  [,ct  inlustrior]  prima  pars  vitac  quam 
postrema  fuit,  quia  In  iuventa  bella  adsidue  gesta,  cuni 
senecta  res   quoque   dcfloruere  nec  praebita  est  materia 

10  ingenio.  quid  ad  piinunn  consulatum  secundus,  etiam  si 
censuram  adicias?  quidAsiatica  legatio  et  valetudine  ad- 
versa  Inutilis  et  filii  casu  deformata  et  post  reditum  ne- 
cessitate  aut  subeundl  ludicii  aut  simul  cum  patria  dcse- 

11  rendi?  Punici  tamen  belli  perpetratl,  quo  nullum  neque 
malus  nequc  perlculosius  Komani  gcssere,  unus  praeci- 
puam  gloriam  tulit. 

1  Lllll.  Morte  Afrlcani  crevere  Inimicorum  animl.  quo- 
rum  princeps  fuit  M.  Porcius  Cato,   qui  vlvo  quoque  eo 

2  adlatrare  magnltudlnem  elus  solltus  crat.  hoc  auctorc 
cxistlmantur  PctilHI  et  vivo  Africano  rem  ingressi  et  mor- 

3  tuo  rogatlonem  promulgasse.  fuit  autem  rogatlo  talis  've- 
litis  lubeatls,  Qulrltcs,  quae  pecunia  capta,  abhita,  coacta 
ab  rege  Antiocho  est  quique   sub  imperlo  elus  fuerunt, 

1  quod  eius  in  publicum  relatum  non  est,  uti  de  ea  re  Ser. 
Sulpiclus  praetor  urbls  ad  scnatum  referat,  quem  eam 
rem  velit  scnatus  quaerere  de  ils  qui  praetores  nunc  sunt.' 

5  huic  rogationl  prlmo  Q.  ct  L.  jMunmill  Intercedcbant,  se- 
natum  quacrcrc  de  pccunla  non  rchita  In  pubHcum,   Ita 

6  ut  antca  semper  factum  esset,  aequum  censebant.  Petlllll 
nobllitatem  et  regnum  In  senatu  Scipionum  accusabant. 
L.  Furlus  Purpurio  consularls,    qui  In  decem  lcgatls  in 

7  Asia  fuerat^  latlus  rogandum  censcbat,  non  quae  ab  An- 


LIBER  XXXVm,  54.  55.  [a.  C.  187]  367 

tiocho  modo   pecuniae   captae  forent,    sed  quae  ab  alils 
resxibus   gentlbusque,   Cn.  jManlium  inimicum  incessens. 
et  L.  Scipio,   quem  magls  pro  se  quam  adversus  legem  8 
dicturum  adparebat,  dissuasor  processlt.    Is  post  mortem 
P.  Afrlcani  fratrls,   viri  omnium  fortissimi  clarisslmique, 
eam   exortam   rogationem   est   conquestus :    parum   enim  y 
fuisse  non  laudari  pro  rostris  P.  Africanum  post  mortem, 
nlsi  etlam  accusaretur.     et  Carthaglnienses  exIHo  Hannl- 
balls  contentos  esse;    populum  Romanum  ne  morte  qul-  ifl 
dem  P.  Sciplonis   exsatiarl,   nlsl   et  ipsius   fama  sepuhi 
Laceretur  et  frater  insuper,   accesslo  Invldiae,    mactetur. 
M.  Cato  suasit  rogationem —  exstat  oratio  eius  de  pecunia  ii 
regis  Antlochl  —  et  Mummlos  tribunos  auctoritate  deter- 
ruit,    ne  adversarentur  rogationi.     remittentlbus  ergo  his 
intercessloneni  omnes  tribus  uti  rogassent  iusserunt. 

LV.     Ser.  Sulpiclo  deinde  referente,  quem  rogatione  i 
Petilha  quaerere  vellent,  Q.  Terentlum  Culleonem  patres 
iusserunt.     ad  hunc  praetorem,   adeo  amicum  Corneliae  2 
famihae,  ut  quIKomae  mortuum  elatumque  P.  Scipionem 
—  est  enim  ea  quoque  fama  —  tradunt,  pileatum  slcut  in 
trlumpho  ierat  in  funere  quoque  ante  lectum  isse  memo- 
riae  prodlderlnt  et  ad  portam  Capenam  mulsum  prose- 
cutis   funus  dedisse,   quod  ab  eo  Inter  ahos  captivos  In 
Africa   ex   hostibus   receptus   esset,    aut   adeo  Inlmicum  3 
eundem,  ut  propter  Insignem  simuhatem  ab  ea  factione, 
quae  adversa  Sciplonlbus  erat,    delectus  sit  potlsslmum 
ad  quaestlonem  exercendam,  — ■  ceterum  ad  hunc  nimls  -i 
aequum  aut  inlquum  praetorem  reus  exteznplo  factus  L. 
Sclplo.  slmid  et  delata  et  recepta  nomlna  legatorum  eius, 
A.   et  L.  Hostillorum   Catonum   et   C.  Furll   Aculeonis 
quaestoris  et,  ut  omnia  contacta  societate  peculatus  vide-  5 
rentur,  scribae  quoque  duo  et  accensus.     L.  Hostillus  et 
scrlbae    et    accensus,    prlusquam   de   Sclplone    ludicium 
fieret,  absoluti  sunt,  Scipio  et  A.  Hostlhus  legatus  et  C. 
Furius   damnatl:   quo  commodlor  pax  Antiocho  daretur,  6 
Scipionem  sex  miha  pondo  auri,   quadringenta  octoginta 
argenti   plus   accepisse   quam  In  aerarium  rettulerlt,  A.  7 
HostDIum  octoginta  pondo  aurl  et  argenti  quadi-ingenta 
tria,  Furlum  quaestorem  auri  pondo  centum  triginta,  ar- 


368  LIBER  XXXVIII,  55.  56.  [a.u.  c.567J 

8  genti  ducenta.  has  ego  summas  auri  ct  argcnti  relatas 
apud  Antiatem  inveni;  in  L.  Scipione  malim  equidem 
librarii    mendum    quam    mcndacium    scriptoris    essc    in 

9  summa  auri  atque  argenti.  similius  cnim  veri  est  argenti 
quam  auri  maius   pondus  fuisse,   et  j^otius    quadragiens 

10  quam  ducenticns  quadragiens  litem  aestimatam,  co  magis 
quod  tantac  summae  rationem  etiam  ab  ipso  P.  Scipione 

1 1  rcquisitam  essc  in  senatu  tradunt  librumque  rationis  cius, 
cumLucium  fratrem  adferre  iussisset,  inspcctante  scnatu 

12  suis  i])sum  manibus  concerpsisse  indignantem,  quod,  cum 
bis  milicns  in  acrarium  intulisset,   quadragicns  ratio  ab 

13  se  posceretur.  ab  eadem  fiducia  animi,  cum  quaestores 
pecuniam  cx  acrario  contra  legem  promerc  non  auderent, 
poposcissc  clavis  et  se  apcrturum  aerarium  dixisse,  qui 
ut  clauderetur  efFccisset. 

1  LVL  Multa  alia  in  Scipionis  fine  tum  maximc  vitae 
dieque  dicta,  morte,  funcre,  sepulcro,  in  divcrsum  trahunt, 

2  ut  cui  famae,  quibus  scriptis  adscntiar  non  habeam.  non 
de  accusatorc  convenit  —  alii  M.  Naevium,  alii  Petillios 
dicm  dixisse  sCribunt  — ,  non  de  terapore,  quo  dicta  dies 
sit,  non  de  anno,  quo  mortuus  sit,  non  ubi  mortuus  aut 

3  clatus  sit.  ahi  Romae,  ahi  Literni  et  mortuum  et  sepultum. 
utrobique  monumenta  ostenduntur  et  statuac:  nam  et  Li- 
terni  monumentum   monumentoque   statua   superinposita 

4  fuit,  quam  tempestate  deicctam  nuper  vidimus  ipsi,  et 
Romae  extra  poi'tam  Capcnam  in  Scipionum  monumento 
tres  statuae  sunt,  quarum  duaeP.  etL.  Scipionum  dicun- 

5  tur  esse,  tertia  poetae  Q.  Ennii.  nec  inter  scriptores  rerum 
discrcpat  solum,  sed  orationes  quoque,  si  modo  ipsorum 
sunt  quae  feruntur,  P.  Scipionis  et  Ti.  Gracchi  abhorrent 

6  inter  se.  index  orationis  P.  Scipionis  nomcn  M.  Naevii 
tribuni  plebis  habct,  ipsa  oratio  sine  nomine  est  aecusa- 

7  toi'is;  nebulonem  modo,  modo  nugatorem  adpellat.  ne 
Gracchi  quidem  oratio  aut  Petilliorum  accusatonmi  Afri- 

8  cani  aut  diei  dictae  Africano  ullam  mcntionem  habet.  alia 
tota  serenda  fabula  cst  Gracchi  orationi  conveniens,  et  illi 
auctores  sequendi  sunt,  qui,  cum  L.  Scipio  et  accusatus 
et  damnatus  sit  pecuniae  captae  ab  rege,  legatum  in  Etru- 

9  ria  fuisse  Africanum  tradunt,   quo  post  famam  de  casu 


LIBER  XXXVIII,  56.  57.  [a.  C.  187]  369 

fratris  adlatam  rellcta  legatlone  cucurrlsse  eum  liomaui 
et,  cum  a  porta  recta  ad  forum  se  contuHsset,  quod  in 
vincula  duci  fratrem  dictum  erat,  reppullsse  a  corpore 
eius  viatorem  et  trlbunis  retlnentibus  magis  ple  quam 
civiliter  vlm  fecisse.  hinc  enim  ipse  Ti.  Gracchus  queri-  lo 
tur,  dlssolutam  esse  a  prlvato  tribunlclani  potestatcm,  et 
ad  postremum,  cum  auxUium  L.  Scipioni  pollicetur,  adicit, 
tolcrabilioris  exemj)ll  esse  a  trlbuno  plebis  potlus  quara 
a  prlvato  victam  videri  et  trlbuniclam  potestatem  et  rem 
publlcam  esse.  sed  ita  hanc  unam  inpotentem  elus  iniu-  ii 
riam  invldla  onerat,  ut  increpando  quod  degenerarit  tan- 
tum  a  se  ipse  cumulatas  ei  veteres  laudes  moderationis 
et  tcmperantiae  pro  reprehensione  praesenti  reddat;  casti-  12 
gatum  enim  quondam  ab  eo  populum  ait,  quod  eum  per- 
petuum  consulem  et  dictatorem  vellet  facere:  prohibuisse 
statuas  slbl  in  comltio,  in  rostris,  in  cui-ia,  in  Capitolio, 
in  cella  lovis  poni,  prohibuisse,  ne  decerneretur,  ut 
imago  sua  triumphah  ornatu  e  templo  lovis  optiinl  ma- 
ximi  exiret. 

LVII.    Haec  vel  In  laudatlone  posita  Ingentem  ma-  i 
gnitudinem  animl  moderantls  ad  clvilem  habltum  honori- 
bus  significarent,  quae  exprobrando  inlmicus  fatetur.  hulc  2 
Graccho  mlnorem  ex  duabus  filiis  —  nam  malor  P.  Cor- 
nelio  Nasicae  haud  dubie  a  patre  conlocata  erat  —  nuptam 
fuisse  convenit.  illud  parum  constat,  utrum  post  mortem.3 
patrls  et  desponsa  sit  et  nupserit,  an  verae  ilhie  oplnio- 
nes  sint,  Gracchum,  cum  L.  Scipio  in  vincula  duceretur 
nec  quisquam  collegarum  auxIHo  esset,  iurasse,  sibi  inl-  4 
micitlas  cum  Sciplonlbus,  quae  fuissent,  manere  nec  se 
gratiae  quaerendae  causa  quicquam  facere,   sed  in  qucm 
carcerem  reges  et  imperatores  hostium  ducentem  vidisset 
P.  Afrlcanum,  in  eum  se  fratrem  eius  duci  non  passurum; 
senatum  eo  die  forte  in  CapitoHo  cenantem  consurrexisse  5 
et  petisse,  ut  Inter  epuhis  Graccho  filiam  Africanus  de- 
sponderet;  quibus  ita  inter  pubHcum  sonemne  sponsaHbus  6 
rite  factis,  cum  se  domum  recepisset,  Scipionem  Aemiliae 
uxori   dlxlsse  fillam   se   minorem  despondisse,   cum  IHa  7 
mullebrlter  indlgnabunda  nlhll   de  communi  fiHa  secum 
consultatum,  adlecisset,  non  si  Ti.  Graccho  daret  exper- 

Liii.  vul.  III.  24 


370  LIHER  XXXVIIl,  57.  fx^.  [a.  n.  c.  507] 

8  tcm  consilii  debiiisse  niatrem  esse,  laetum  Scipioneni  tam 
concordi  iudicio  ei  ipsi  desponsam  respondisse.  haec  de 
tanto  viro,  quamquam  et  opinionihus  ct  monumentis  litte- 
rarum  variarent,  proponenda  erant. 

1  LVIII.  ludiciis  a  Q.  Terentio  praetore  perfectis,  IIo- 
stilius  etFurius  damnati  praedes  codem  die  quaestorihus 

2  urhanis  dederunt;  Scipio  cum  contendcret,  omnem  quam 
accepisset  pecuniam   in   aerario   esse    nec   se   quicquam 

3  puhlici  liahere,  in  vincula  duci  est  coeptus.  P.  Scipio  Na- 
sica  trihunos  adpellavit,  orationemque  hahuit  plenam  veris 
decorihus  non  conmiuniter  modo  Corneliae   gentis,   sed 

4  proprie  lamiliae  suae:  parentes  suos  et  P.  Africani  ac  L. 
Scipionis,  qui  in  carcerem  duceretur,  fuisse  Cn.  et  P.  Sci- 

5  piones,  chirissimos  viros.  eos,  cum  per  aliquot  annos  in 
terra  Hispania  adversus  multos  Poenorum  Hispanorumque 
et  duces  et  exercitus  nominis  Ilomani  faraam  auxissent 

G  non  hello  solum,  sed  quod  Ivomanae  temperantiae  fidei- 
que  specimen  illis  gentihus  dedissent,  ad  extremum  amho 

7  pro  re  puhlica  morte  ohcuhuisse.  cimi  illorum  gloriam 
tueri  posteris  satis  esset,  P.  Africanum  tantum  paternas 
superiecisse  laudes,  ut  fidem  fecerit,  non  sanguine  humano, 

8  sed  stirpe  divina  satum  se  esse.  L.  Scijiionem,  de  quo 
agatur,  ut  quae  in  Hispania,  quae  in  Africa,  cum  legatus 
fratris  esset,  gessisset,  praetereantur,  consulem  et  ah  se- 
natu  dignum  visum,  cui  extra  sortem  Asia  provincia  et 
helhmi  cum  Antiocho  rege  decerneretur,  et  a  fratre,  cui 
post  duos  consuhitus  censuramque  et  triumj)lmm  legatus 

9  in.Vsiam  iret.  ihi  ne  magnitudo  et  splendorlegatilaudihus 
consulis  ohficeret,  forte  ita  incidisse,  ut  quo  die  ad  Magne- 
siam  signis  conhitis  L.  Scipio  Antiochimi  devicisset,  aeger 

10  P.  Scipio  Elaeae  dierum  aliquot  via  ahesset.  non  fuisse 
minorem  eum  cxercitum  quam  HannihaHs,  cum  quo  in 
Africa  esset  pugnatum.  Hannihalem  eundem  fuisse  inter 
multos  alios  regios  duces,  qui  imperator  Punici  belli  fuerit, 
et  bellum  quidem  ita  gestum  esse,  ut  ne  fortunam  quidem 

11  quisquam  criminari  possit;  in  pace  crimen  quaeri,  eam 
diei  veuisse.    hic  decem  legatos  simul  argui,  quorum  ex 

12  consilio  data  pax  esset.  quamquam  extitisse  ex  decem 
legatis  qui  Cn.  Maulium  accusarent;  tamen  non  modo  ad 


LIBER  XXXVIII,  58—60.  [a.  C.  187]  371 

crimlnis  fidem,  sed  ne  ad  moram  quidem  triumphi  eam 
accusationem  valuisse. 

LVIIII.    At  hercule  in  Scipione   leges  ipsas   pacis,  i 
ut  nimium  adcommodatas  Antiocho,  suspectas  esse:  inte-  2 
grum   enim  ei  regnum  relictum;   omnia   possidere   eum 
victum   quae   ante  belhim   eius   fuerint;   auri   et   argenti 
cum  vim  magnam  habuisset,   nihil  in  publicum  rclatum, 
omne  in pri^atum  versum.   'an  praeter  omnium  oculos  tan-  3 
tum  auri  argentique  in  trlumpho  L.  Scipionis,  quantum 
non  decem  ahis  triumphis,   si  omne  in  unum  conferatur, 
est  latum?    nam  quid  de   finibus   regni  dlcam?'    Asiam  4 
omnem    et    proxima  Europae    tenuisse  Antiochura.     ea  5 
quanta  regio  orbis  terrarum  sit,  a  Tauro  monte  In  Ae- 
gaeum  usque  prominens  mare,  quot  non  urbes  raodo,  sed 
gentes  amplectatur,  omnes  scire.    hanc  regionera  dierum  G 
phis  trlginta  In  longltudlnem,   decem  Inter  duo  maria  in 
latitudinem  patentem  usque  ad  Tauri  montls  iuga  Antio- 
cho  ademptam,  expulso  in  ultlmum  angulum  orbis  terra- 
rum.    quid,  si  gratuita  pax  esset,  phis  adiml  el  potuisse?  7 
Phlllppo  vlcto  JNIacedonlara,  Nabidi  Lacedaemonera  rcH- 
ctara,  nec  Qulnctlo  crimen  quaesitum;  non  enim  habulsse 
eum  Africanum  fratrem;  culus   cum  glorla  prodesse  L. 
Sclpionl  debulsset,  mvidlam  nocuisse.     tantum  auri  ar-  8 
gentique  ludicatuni  esse  In  doraum  L.  Sclplonls  Inlatum, 
quantum  venditls  omnlbus  bonis  redigi  non  posset.     ubi 
ergo  esse  regium  aurum,  ubi  tot  hereditates  acceptas?  in  9 
domo  quam  sumptus  non  exhauserint,  exstare  debuisse 
novae  fortunae  curauhmi.     at  enlm  quod  ex  bonls  redigi 
non  possit,  ex  corpore  et  tergo  per  vexatlonem  et  contu- 
nielias  L.  Scipionis  petituros  inimicos,  ut  in  carcere  Inter  lO 
fures  noctui'nos  et  latrones  vir  clarissimus  Includatur  et 
In  robore  et  tenebris  exsplret,  deinde  nudus  ante  carce- 
rem  prolciatur.     non  id  Cornehae  magis  famlHae  quara  ii 
urbi  R.omanae  fore  erubescendura. 

LX.    Adversus  ea  Terentlus  praetor  rogatlonem  Pe-  i 
tllHara  et  senatus  consultura  et  ludicium  de  L.  Sclpione 
factum   recitavit:   se,   ni  referatur   pecunia  in   publlcura  2 
quae  iudlcata  sit,  nlhil  habere  quod  fiiclat,  nlsi  ut  jirendl 
damnatum   et  in  vincula   duci    iubeat.      tribunl   cum  in  3 

24* 


372  LIBER  XXXVIII,  GO.  [a.  u.  c.  567] 

consilium  secessissent,  paulo  post  C.  Fannius  ex  sua 
collcfjammquc  aliorum,  practer  Gracchum,  sententia  pro- 
nuntiavit,   practori  non  intcrcederc  tribunos,   quo  minus 

4  sua  potestate  utatur.  Ti.  Gracchus  ita  decrevit,  quo  minus 
ex  bonis  L.  Scipionis  quod  iudicatum  sit  redigatur,  se  non 

5  intercedere  praetoi-i:  L.  Seipionem,  qui  regem  opulentis- 
simum  orbis  terrarum  dcvicerit,  impcrium  populi  Komani 

6  propagavcrit  in  uhimos  tcrrarum  fincs,  regem  Eumcnem, 
Ehodios,  alias  tot  Asiae  urbes  dcvlnxerit  populi  Komani 
bcneficiis,  pluriraos  duces  hostium  in  triumpho  ductos 
carcere  incluserit,  non  passurum  inter  hostes  populi  Ro- 
mani  in  carcere  et  vinculis  esse,  mittique  eum  se  iubere. 

7  tanto  adsensu  auditum  est  decretum,  adeo  dimissum  Sci- 
pionem  laeti  homines  viderunt,   ut  vdx  in  eadem  civitate 

8  videretur  factuin  iudicium.  in  bona  deinde  L.  Scipionis 
possessum  publice  quaestores  praetor  misit.  neque  in 
iis  non  modo  vestigium  ullum  comparuit  pecuniae  regiae, 
sed  nequaquam  tantum  redactum   est  quantae   summae 

9  damnatus  fuerat.  conlata  ea  pecunia  ab  cognatis  ami- 
cisque  et  clicntibus  est  L.  Scipioni,  ut,  si  acciperet  eam, 
locupletior  aliquanto  esset,  quam  ante  calamitatem  fuerat. 

10  nihil  acccpit.  quae  necessai-ia  ad  cultum  erant,  redempta 
ei  a  proximis  cognatis  sunt.  verteratque  Scipionum  in- 
vidia  in  praetorem  et  consilium  elus  et  accusatores. 


[PERIOCHA  LIBEI  XXXVIIII.] 

[M.  Aemilius  consul  Liguribus  subactis  viam  Placentia  usque 
Ariniinum  perductam  Flaminiae  iunxit.  initia  luxuriae  in  urbem 
introducta  ab  exercitu  Asiatico  referuntur.  Ligures  quicumque 
citra  Apenninum  erant,  subacti  sunt.  Bacchanalia,  sacrum  Grae- 
cuni  et  nocturnum,  omuium  scelerum  seminarium,  cum  ad  ingentis 
turbae  coniurationem  pervenisset,  investigatum  et  multorum 
poena  sublatum  est,  a  censoribus  L.  Valerio  Flacco  et  M.  Porcio 
Catone,  et  belli  et  pacis  artibus  maximo,  motus  est  senatu  L. 
Quintius  Flamininus  T.  frater,  eo  quod  cum  Galliam  proviuciam 
consul  obtineret,  rogatus  a  Poeno  Pliilippo,  quem  amabat,  scorto 
nobili,  Gallum  quendam  sua  manu  occiderat  sive,  ut  quidam  tradi- 
derunt,  unum  ex  damnatis  secui-i  percusserat  rogatus  araeretricc 


LIBER  XXXVIIII,  1.  [a.  C.187]  373 

Placentina,  cuius  amore  deperibat.  estat  oratio  M.  Catonis  in 
eum.  Scipio  Literni  decessit  et,  tamquam  iungente  fortuna  cirea 
idem  tempus  duo  funera  maximorura  virorum,  Hunnibal  a  Prusia 
Bithyuiae  rege,  ad  quera  victo  Antiocho  confugerat,  cum  dedere- 
turRomanis,  qui  ad  exposcendum  eum  T.  Quintium  Fiaraininum 
miserant,  veneno  sibi  mortem  conscivit.  Philopoeraen  quoque 
dux  Achaeorura,  vir  raaximus,  a  Messeniis  occisus  veueno,  cum 
ab  iis  bello  captus  esset.  coloniae  Potentia  et  Pisaurura  etMu- 
tinaetParraa  deductae  sunt.  praeterea  res  adversus  Ceitiberos 
prospere  gestas  et  initia  causasque  belii  Macedonici  contincti 
cuius  origo  inde  tluxit,  quod  Philippus  aegre  ferebat  regnura  suum 
aRoraanis  irarainui  et  quod  cogeretur  a  Thracibus  aliisque  locis 
praesidia  deducere.] 


TITI  LIYI 

AB  VRBE  CONDITA 

LIBER  XXXVIIII. 

I.    Dum  haec,   si  modo  hoc  anno  acta  sunt,   Romae  i 
ao-untur,  consules  ambo  in  Llffuribus  gerebant  belhim.   is  2 
hostis  velut  natus  ad  continendam  inter  magnorum  inter- 
vaUa  bellorum  Ilomanis  miHtarem  disciphnam  erat,   nec 
aha  provincia  mlhtem  magis  ad  virtutem  acuebat.     nam  3 
Asia  et  amoenitate  urblum  et  copla  terrestrlum  maritima- 
rumque  rerum  et  molhtla  hostlum  regllsque  oplbus  ditio- 
res  quam  fortiores  exercitus  faciebat.    praecipue  sub  Im-  4 
perlo  Cn.  Manhi  solute  ac  neglegenter  habitl  sunt.   itaque 
asperius  paulo  iter  in  Thracla  et  exercltatlor  hostis  magna 
clade  eos   castlgavlt.      In  Llgurlbus   omnla  erant,   quae  5 
ralhtem  excltarent,  loca  montana  et  aspera,  quae  et  ipsa 
capere  labor  erat  et  ex  praeoccupatis  deicere  hostem,  et 
itlnera   ardua,   angusta,   infesta  Insidlis,   hostis   levls  et  6 
velox  et  repentinus,  qul  nullum  usquam  tempus,  nullum 
locum  quietum  aut  securum  esse  sineret,  obpugnatlo  ne- 
eessarla  munltorum  castellorum,  laborlosa  simul  periculo- 
saque,  Inops  reglo,  quac  parsimonia  adstrlngeret  mllltes, 
praedae  haud  multum  praeberet.    itaque  non  llxa  seque-  7 
batur,  non  iumentorum  longus  ordo  agmen  extendebat; 


374  LIBER  XXXVIIII,  1-3.  [a.ii.  c.567] 

niliil  practer  arma  ct  viros  ouinem  spem  in  armis  habentes 
S  crat.  ncc  deerat  umquam  cum  iis  vcl  materia  belli  vcl 
causa,  quia  proptcr  domcsticam  inopiam  vicinos  agros 
incursabant.  nec  tamen  in  discrimcn  summac  rcrum  pu- 
gnabatur. 

1  II.  C.  Flnminius  consiil,  cum  Friniatibus  Liguribus  in 
agro  eorum  pluribus  procliis  secundis  factis,  in  deditio- 

2  nem  gentcm  accepit  et  arma  ademit.  ea  quia  non  sincera 
fide  tradebant,  cum  castigarentur,  relictis  vicis  in  montem 

■5  Auginum  profugcrunt.  confestim  secutus  est  consul.  ce- 
lerrime  eftusi  rursus,  et  pars  maxima  inermcs,  pcr  invia 
et  rupcs  deruptas  praccipitantes  fugerunt  qua  scqui  hostis 
non  possct.  ita  trans  Apcnninum  abierunt.   qui  castris  se 

4  tcnuerant,  circumscssl  ct  expugnati  sunt.  inde  trans  Apen- 
ninum  ductae  legiones.  ibi  montis  quem  ceperant  ahitu- 
dine  paulisper  se  tutati,  mox  in  deditionem  concesserunt. 
tum   conquisita  cum   intcntiorc  cura  arma  ct  omnia  ad- 

5  empta.  translatum  deinde  ad  Apuanos  Ligures  benum, 
qui  in  agrumPisanumBononiensemque  ita  incursavcrant, 

G  ut  coH  non  possct.  his  quoque  perdomitis  consul  paccm 
dedit  finitimis.  et  quia  a  bello  quieta  ut  esset  provincia 
effeccrat,  nc  in  otio  militcm  hnberet,  viam  a  Bononia  per- 

7  duxit  Arrctium.  M.  Aemihus  aher  consul  agrosLigurum 
vicosquc,  qui  in  campis  aut  valhbus  erant,  ipsis  montcs 
duos  Bahstam  Suismontiumquc  tenentibus,  deussit  depo- 

8  pulatusque  cst.  deinde  eos,  qui  in  montibus  crant,  ador- 
tus  primo  levibus  proeliis  fntigavit,  postremo  coactos  in 
aciem  descendere  iusto  proeho  devicit,  in  quo  et  aedem 

9  Dianae  vovit.  subactis  cis  Apenninum  omnibus,  tum  trans- 
montanos  adortus  —  in  his  et  Friniates  Ligui'cs  erant, 
quos  nou  adicrat  C.  Flaminius  —  omnes  Aemihus  subegil 
armaque  ademit  et  dc  montibus  in  campos  muhitudincm 

10  deduxit.  pacatis  Liguribus  exercitum  in  agrum  GaUicura 
duxit,  viamque  ab  Placcntia,  ut  Flaminiae  committeret, 

11  Ariminum  perduxlt.  proeho  uhimo,  quo  cum  Liguribus 
signis  conhitis  conflixit,  aedem  lunoni  reginae  vovit.  haec 
in  Liguribus  eo  anno  gesta. 

1  III.    In  Galha  ^M.  Furius  praetor  insontibus  Cenoma- 

2  nis,  in  pace  .speciem  bchi  quaercns,  ademerat  arma.   inde 


LIBER  XXXVIIII,  3.  4.  [a.  C.  187]  375 

Cenomani  questi  Ivoniae  apud  senatum  reiectique  ad  con- 
suleni  Aemiliuni,  cui  ut  cognosceret  statueretque  senatus 
permiserat,  magno  certamine  cum  praetore  habito  tenu- 
erunt  causam.     arma  reddere  Cenomanis,  decedere  pro-  3 
vincia  praetor  iussus. 

Legatis  deinde  sociorum  Latini  nominis,  qui  toto  un-  4 
dique  ex  Latio  frequentes  convenerant,  senatus  datus  est. 
his  querentibus  magnam  mukitudinem  civium  suorum  Ro- 
mam  commigrasse  et  ibi  censos  esse,  Q.  Terentio  Culleoni  j 
praetori  negotium  datum  est,  ut  eos  conquireret  et  quem 
C.  Claudio,  M.  Livio  censoribus  postve  eos  ccnsores  ipsum 
parentemve  eius  apud  se  censum  esse  probassent  socii, 
ut  redire  eo  cogeret  ubi  censi  essent.     hac  conquisitionc  6 
duodecim  milia  Latinorum  domos  rediei'unt,  iam  tum  mul- 
titudine  alienigenarum  urbem  onerante. 

IIII.    Priusquam  consules  redirent  Romam,   M.  Ful-  1 
vius  proconsul  exAetolia  redit;  isque  ad  aedem  ApolHnis  2 
in  senatu  cum  de  rebus  in  Aetoha  Cephalleniaque  ab  se 
gestis  disseruisset,  petit  a  patribus,  ut  aequum  censerent, 
ob  rem  publicam   bene   ac  feHciter  gestam  diis   inmor- 
tahbus  honorem  haberi  (iuberent),  et  sibi  triumphum  de- 
cernerent.     M.  Aburius  tribunus  plebis,  si  quid  de  ea  re  3 
ante  M.  Aemihi  consuhs  adventum  decerneretur,    inter- 
cessurum  se  ostendit:  eum  contradicere  velle,  proficiscen-  4 
temque  in  provinciam  ita  sibi  mandasse,  uti  ea  discepta- 
tio  integra  in  adventum  suum  servaretur.     Fulvium  tem- 
poris  iacturam  facere;   senatum  etiam  consule  praesente 
quod  vellet  decreturum.    tumFulvius:  si  aut  simultas  M.  5 
AemiHi  secum  ignota  hominibus  esset,   aut  quam  is  eas 
inimicitias  inpotenti  ac  prope  regia  ira  exerceret,   tamen  6 
non  fuisse  ferenduni,   absentem  consulem  et  deorum  in- 
mortahura  honori  obstare  et  meritum  debitumque  trium- 
phum  morari,  imperatorem  rebus  egregie  gestis  victoreni-  7 
que  exercitum  cum  praeda  et  captivis  ante  portas  stare, 
donec  consuH  ob  hoc  ij^^sum  moranti  redire  liomam  hbitum 
esset.     verum  enimvero  cum  sint  nobihssimae  sibi  cum  8 
consule  inimicitiae,   quid  ab  eo  quemquam  posse  aequi 
exspectare,   qui  per  infrequentiam  furtim  senatus  consul- 
tum  factum  ad  aerarium  detiilcrit,  Ambraciam  non  videri  9 


376  LIBER  XXXVTIII,  4.  5.  [a.  n.  c.  5G7] 

vi  captara,   quae  aggere  ac  vlneis  obpugiiata  sit,   ubi  in- 
censis  operibus  alia  de  integro  facta  sint,  ubi  circa  muros 

10  su])ra  subtcrque  terram  per  dies  quindecim  pugnatum,  ubi 
a  prima  luce,  cum  iam  ti;anscendisset  muros  miles,  usque 
ad  noctcm   diu   anceps  proelium   tenuerit,   ubi  plus  tria 

1 1  milia  hostiura  sint  caesa.  iara  de  dcorura  inraortaliura 
templis  spoliatis  in  capta  m*be  qualcm  calumniam  ad  pon- 

12  tifices  adtulerit!  nisi  S}Tacusarum  cetcrarumque  captarura 
civitatiura  ornaraentis  urbera  exornari  fas  fuerit,   in  Ara- 

13  bracia  una  capta  non  valuerlt  belli  ius.  se  et  patres  con- 
scriptos  orare  et  ab  tribuno  petere,  ne  se  superbissirao 
Iniraico  ludlbrio  esse  sinant. 

1  V.  Undique  oranes  alii  deprecari  tribunura,  alii  casti- 
gare.     Tiberii  Gracchi  collegae  plurimura  oi'atio  raovit: 

2  ne  suas  quidera  simultates  pro  magistratu  exercere  bonl 
exempli  esse,  alienarura  vero  simultatum  tribunmii  plebis 
cognitorem  fieri  turpe  et  indignura  collegii  eius  potestate 

.  3  et  sacratis  legibus  esse.  suo  quemque  ludiclo  et  horaines 
odisse  aut  dihgere  et  res  probai*e  aut  inprobarc  debei'e, 
non  pendere  ex  aherius  vultu  ac  imtu  nec  aHeni  raoraentis 
animi   circumagi,    adstipularique   irato   consuH   tribunum 

4  plebel,  et  quid  privatim  M.  Aemihus  mandavcrit  memi- 
nisse,  tribunatura  sibi  a  popido  Roraano  mandatum  obH- 
visci,   et  raandatum  pro  auxIHo  ac  Hbertate  privatorum, 

5  non  pro  consuLarl  regno.  ne  hoc  quidem  cernere  eum, 
fore  ut  meraoriae  ac  posteritati  raandetur  eiusdera  col- 
legli  aherura  e  duobus  tiibunis  plebis  suas  inimlcitias  re- 
mislsse  rei  pubHcae,   alterum  aHenas  et  mandatas  exer- 

6  cuisse.  his  victus  castigationibus  tribunus  cmn  templo 
excessisset,   referente   Ser.  Sulpicio   jiraetore   triumphus 

7  M.  Fulvio  est  decretus.  is  cum  gi'atias  patrlbus  con- 
scriptis  egisset,  adiecit,  ludos  magnos  se  lovi  optimo 
maxirao  eo  die  quo  Arabraciara  cepisset  vovisse:  in  eam 

8  rem  sibi  centura  pondo  auri  a  clvitatibus  conlatura;  petere, 
ut  ex  ea  pecunia,  quara  in  triumpho  latam  in  aerario  po- 

9  siturus  esset,  id  aurum  secerni  iuberent.  senatus  pontl- 
ficura  coHegiura  consuH  iussit,  nura  omne  id  aurum  in 
ludos  consumi  necessum  esset.  cum  pontifices  negassent 
ad  reHgionem  pertlnere,   quanta  inpensa  in  ludos  fieret, 


LIBER  XXXVIIII,  5.  6.  [a.  C.  187]  377 

senatus   Fulvio   quantum    inpenderet    permisit,    dum   ne 
summara  octoginta  milium  excederet.     triumphare  mense  11 
lanuario  statuerat;  sed  cum  audisset  consulem  M.  Aemi- 
lium,  litteris  M.  Abm-ii  tribuni  plebis  acceptis  de  remissa 
intercessione,  ipsum  ad  inpediendum  triumphum  Komam  12 
venientem  aegrum  in  via  substitisse,  ne  plus  in  triumpho 
certaminum   quam   in   bello   haberet,    praetulit  triumphi 
diem.    triumphavit  ante  diem  decimum  kal.  lanuarias  de  13 
Aetolis  et  de  Cephallenia.     aureae  coronae  centuni  duo-  14 
decim  pondo  ante  currum  latae  sunt,  argenti  pondo  miha 
octoginta  tria,   auri  pondo  ducenta  quadraginta  tria,   te- 
trachma  Attica  centum  octodecim  milia,  Philippei  nummi  15 
duodecim  miJia  trecenti  viginti  duo,   signa  aenea  septin- 
genta  octoginta  quinque,  signa  max*morea  ducenta  triginta, 
arma,   tela,   cetera  spoha  hostium  magnus  numerus,   ad  16 
hoc  catapultae,   balistae,  tormenta  omnis  generis,   duces 
aut  AetoH  et  Cephallenes  aut  regii  ab  Antiocho  ibi  re- 
licti  ad  viginti  septem.     multos  eo  die,  pi-iusquam  in  ur-  17 
bem  inveheretur,   in  circo  Flaminio  tribunos,  praefectos, 
equites,  centuriones,  Romanos  sociosque,  donis  militari- 
bus  donavit.    mihtibus  ex  praeda  vicenos  quinos  denarios 
divisit,  duplex  centurioni,  triplex  equiti. 

VI.  lam  consularium  comitiorum  adpetebat  tempus;  1 
quibus  quia  M.  Aemilius,  cuius  sortis  ea  cura  erat,  ob- 
currere  non  potuit,  C.  Flaminius  Romam  venit.  ab  eo 
creati  consules  Sp.  Postumius  Albinus,  Q.  Marcius  Phi- 
lippus.  praetores  inde  facti  T.  ]Maenius,  P.  Cornelius  2 
Sulla,  C.  Calpurnius  Piso,  M.  Licinius  Lucullus,  C.  Au- 
relius  Scaurus,  L.  Quinctius  Crispinus. 

Extremo  anni,   magistratibus  iam  creatis,   ante  diem  3 
tertium  nonas  Alartias  Cn.  Manlius  Yulso  de  Gallis  qui 
Asiam  incolunt  triumphavit.    serius  ei  triumphandi  causa  4 
fuit,  neQ.  Terentio  Culleone  jjraetore  causam  legePetillia 
diceret  et  incendio  alieni  iudicii,  quo  L.  Scipio  damnatus 
erat,  conflagraret,  eo  infensioribus  in  se  quam  in  illum  iudi-  5 
clbus,  quod  disciplinam  militarem  severe  ab  eo  conserva- 
tam  successorem  ipsum  omni  genere  licentiae  conrupisse 
fama  adtulerat.     neque  ea  sola  infamiae  erant,   quae  in  C 
provincia  procul  ab  oculis  facta  narrabantur,  sed  ea  etiam 


378  LIBER  XXXVIIII,  G.  7.  [a.  u.  c.  5G7.  568] 

7  magis,  quae  iii  militibus  cius  quotidie  aspicicbantur.  luxu- 
riae  cnim  peregrinae  origo  ab  exercitu  Asiatico  invccta 
iu  urbcm  est.  ii  primum  lectos  aeratos,  vcstem  stragulam 
pretiosam,  plagulas  et  alia  tcxtilia  ct,  quae  tum  magnifi- 
cae  supellectilis  habebantur,  monopodia  et  abacosRomam 

8  advexerunt.   tunc  psaltriae  sambucistriaeque  et  convivalia 

9  alia  ludorum  oblectamenta  addita  cpulis,  epulae  quoque 
ipsae  et  cura  et  suraptu  maiore  adparari  coeptae.  tum 
coquus,  vilissimum  antiquis  mancipium  et  aestimatione 
et  usu,  in  pretio  esse  et  quod  ministerium  fucrat  ars  ha- 
beri  cocpta.  vix  tamcn  illa  quae  tum  conspiciebantur 
semina  erant  futm-ae  hixuriae. 

1  VII.  In  triumpho  tuht  Cn.  Manlius  coronas  aureas 
ducenta  duodecim  pondo,  argcnti  pondo  duccnta  viginti 
miha,  auri  pondo  duo  miha  centum  tria,  tetrachmum  At- 
ticum  centum  viginti  scptcm  miha,  cistophorum  ducenta 
quinquaginta,   Phihppcorum  aureorum  nummorum  scde- 

2  cim  miha  trecentos  viginti;  et  arma  spoHaque  mukafGal- 
hca  carpentis  travecta,  duccs  hostium  duo  et  quinqua- 
ginta  ducti  ante  curi-um.  mihtibus  quadragcnos  binos 
denarios  divisit,  duplex  centurioni,  triplex  in  equites,  et 

3  stipcndium  duplcx  (in  pedites)  dedit;  muhi  omnium  or- 
dinum  donati  mihtaribus  donis  currum  secuti  sunt.  car- 
minaque  a  mihtibus  ca  in  imperatorem  dicta,  ut  facilc 
adpareret  in  ducem  indulgentem  ambitiosumque  ea  dici, 
triumphum  esse  militari  magis  favore  quam  populari  ce- 

4  lebrem.   sed  ad  popuh  quoque  gratiam  concihandam  amici 

5  Manhi  valucrunt,  quibus  adnitentibus  scnatus  consuhum 
factum  est,  ut  ex  pecimia  quae  in  triumpho  translata 
esset,  stipendium  conLitum  a  populo  in  pubhcum,  quod 
eius  solutum  antea  non  esset,  solveretur.  vicenos  quinos 
et  semisses  in  miha  aeris  quaestores  urbani  cum  cura  et 
fide  solverunt. 

)  Per  idem  tempus  tribuni  militum  duo  ex  duabus  Hi- 

spaniis  cum  htteris  C.  Atinii  et  L.  Manhi,   qui  eas  pro- 

r  vincias  obtinebant,  venerunt.  ex  iis  htteris  cognitum  cst, 
Celtiberos  Lusitanosque  in  armis  esse  et  sociorum  agros 
populari.  de  ea  re  consultationcm  integram  senatus  ad 
novos  maoHistratus  reiecit. 


LIBER  XXX^aill,  7.  8.  [a.  C,  187. 186]  379 

Ludis  Romanis  eo  anno,  quos  P.  Cornelius  Cethegus,  8 
A.  Postumius  Albinus  faciebant,  malus  in  circo  instabilis 
in    signura  Pollentiae  procidit  atque  id  deiecit.     ea  reli-  9 
gione   moti  patres   et    diem  unum   adiciendum    ludorum 
[celebritati]  censuerunt  et  signa  duo  pro  uno  reponenda 
et  novum  auratum  faciendum.     et  plebeii  ludi  ab  aedili-  JO 
bus  C.  Sempronio  Blaeso  et  M.  Furio  Lusco  diera  unum 
instaurati  sunt. 

VIH.     Insequens  annus  Sp.  Posturaiuni  Albinum  et  i 
Q.  Marcium  Philippum  consules  ab  exercitu  bellorumque 
et  provinciarum  cura  ad  intestinae  coniurationis  vindictam 
avertit.      praetores   provincias   sortiti   sunt,    T.  Maenius  2 
urbanam,  M.  Licinius  Lucullus  inter  cives  et  peregrinos, 
C.  Aurelius  Scaurus  Sardiniam,  P.  Cornelius  Sulla  Sici- 
liam,   L.  Quinctius  Crispinus  Hispaniam   citeriorera,   C. 
Calpurnius  Piso  Hispaniara  ulteriorcra.     consulibus  am-  3 
bobus  quaestio  de  clandestinis  coniurationibus  decreta  est. 
Graecus   ignobilis   in  Etruriam  primum  venit  nulla  cum 
arte  earum,  quas  multas  ad  animorum  corporuraque  cul- 
tum  nobis  eruditissima  oranium  gens  invexit,  sacrificulus 
et  vates,   nec  is  qui  aperta  religione,   propalam  et  quae-  4 
stum  et  disciplinam  profitendo,    animos  errore  imbueret, 
sed  occultorum  et  nocturnorum  antistes  sacrorum.     initia  5 
erant,   quae  primo  paucis   tradita   sunt,    deinde   vulgari 
coepta  sunt  per  viros   rauHeresque.     additae   voluptates 
religioni  vini  et  epularura,   quo  plurium  animi  inliceren- 
tur.    cura  vinum  animos  [mosset]  et  nox  et  mixti  ferainis  6 
mares,  aetatis  tenerae  raaioribus,  discriraen  omne  pudoris 
exstinxissent ,    corruptelae    primirai    oranis    generis   fieri 
coeptae,  cura  ad  id  quisque  quo  natura  pronioris  libidinis 
esset   paratam    voluptatcm    haberet.      nec  unum    genus  7 
noxae,  stupra  promiscua  ingenuorum  feminarumque  erant, 
sed  (falsi  testes)  falsa  signa  tcstiraoniaque  et  indicia  ex 
eadem    officina    exibant,    venena    indidem   intestinaeque  8 
caedes,  ita  ut  ne  corpora  quidem  interdum  ad  sepulturam 
exstarent.   raulta  dolo,  pleraque  per  vim  audebant.   occu- 
lebat  vim  quod  prae  ululatibus  tjmpanorumque  et  cym- 
balorura    strepitu  nulla  vox  quiritantiura  inter   stupra  et 
caedes  exaudiri  poterat. 


380  LIBER  XXXVIill,  9.  10.  [n.u.c.568] 

1  Vinr.  lluiiis  mali  labes  ex  Etriiria  Romnm  veluti  con- 
tagione  morbi  penetra^  it.  primo  urbis  magnitudo  capacior 
])atientiorque  talium  malorum  ea  celavit;  tandem  indicium 

2  lioc  maxime  modo  ad  Posturaium  consulem  pervenit.  P. 
Aebutius,  cuius  pater  publico  equo  stipendia  fecerat,  pu- 
pillus  rclictus,  mortuis  deinde  tutoribus  sul)  tutela  Duro- 
niac  matris  et  vitrici  T.  Sempronii  Kutili  eductus  fuerat. 

3  et  mater  dedita  viro  erat,  et  vitricus,  quia  tutelam  ita 
gesserat,  ut  rationem  reddere  non  posset,  aut  tolli  pu- 
|)illum   aut   obnoxium   sibi  vinculo  aliquo  fieri  cupiebat. 

i  ^  ia  una  corruptelae  Bacchanalia  erant.  mater  adulescen- 
tulum  adpcllat:  se  pro  aegro  eo  vovisse,  ubi  primum  con- 
valuisset,  Bacchis  euni  se  initiaturam,  damnatam  voti 
deum  benignitate  cxsolverc  id  velle.  decem  dierum  casti- 
monia  opus  esse;   decimo  die  cenatum,   deindc  j)ure  lau- 

5  tum  in  sacrarium  deducturam.  scortum  nobile  libertina 
llispala  Fecenia,  non  digna  quaestu,  cui  ancillula  ad- 
suerat,  etiam  postquam  manumissa  erat,  eodem  sc  gencrc 

6  tuebatur.  huic  consuetudo  iuxta  vicinitatem  cum  Aebutio 
fuit,  minime  adulescentis  rei  aut  famae  damnosa;  ultro 
enim  amatus  adpetitusque  erat  et  maligne  omnia  praeben- 

7  tibus  suis  mei'etriculae  munificentia  sustinebatur.  quin 
eo  processerat  consuetudine  capta,  ut  post  patroni  nior- 
tem,  quia  in  nullius  manu  erat,  tutore  ab  tribunis  et  prae- 
tore  petito,  cuni  testamentum  faceret,  unum  Aebutium 
institueret  heredem. 

1  X.  Hacc  amoris  pignora  cuni  essent,  nec  quicquam 
secretum  altcr  ab  altero  haberent,   per  iocura  adulescens 

2  vetat  eam  mirari,  si  per  aliquot  noctcs  secubuisset:  reli- 
gionis  se  causa,  ut  voto  pro  valetudine  sua  facto  libcre- 
tur,  Bacchis  initiari  velle.  id  ubi  raulier  audivit  pertur- 
bata  'dii  meliora!'  inquit  —  mori  et  sibi  et  illi  satius  csse 
quam  id  faceret  — ,    et  in   caput   eorum   dctestari  rainas 

3  periculaque,  qui  id  suasissent.  admiratus  cum  verba  tum 
perturbationem  tantam  adulesccns  parcere  exsecrationibus 

4  iubet:  matrem  id  sibi  adsentiente  vitrico  imperasse.  'vitri- 
cus  ergo'  inquit  'tuus  —  matrcra  enira  insiniulare  forsitan 
fas  non  sit  —  pudicitlam,   famara,   spera  vitaraque  tuam 

5  perditum  ire  hoc  facto  properat.'     eo  magis   mirabundo 


LIBER  XXXVIIII,  10.  11.  [a.C.186]  381 

quaerentique,    quld  rei  esset,   pacem  veniamque  precata 
deorum  dearumque,   si  coacta  caritate  eius  silenda  enun- 
tiasset,   ancillam   sc   ait   dominae   comitem   id  sacrarium 
intrasse,  liberam  numquam  eo  accessisse:  scire  corrupte-  c 
larum  omnis  generis  eam  officinam  esse,   et  iam  biennio 
constare  neminem  initiatum  ibi  maiorem  annis  viginti.   ut  7 
quisque  introductus  sit,  velut  vlctimam  tradi  sacerdotlbus. 
eos  deducere  in  locum  qui  circumsonet  ululatibus  cantu- 
que  symphoniae  et  cymbalorum  et  tympauorum  ji^dsu,  ne 
vox  qulrltantls,  cum  per  vlm  stuprum  inferatur,  exaudiri 
possit,    orare  inde  atque  obsecrare,  ut  eam  rem  quocum-  8 
que  modo  discuteret,   nec  se  eo  praecipltaret,   ubi  omnia 
Infanda  patienda  primum,  deinde  facienda  essent.    neque  9 
ante   dimlsit  eum   quam  fidem   dedit  adulescens  ab   his 
sacrls  se  temj)eraturum. 

XI.    Postquam  domum   venit,   et  mater   mentlonem  i 
intullt,   quid  eo  dle,   quld  delnceps  ceterls  quae  ad  sacra 
pertinerent   faclendum   esset,   negat   eorum  se  quicquam 
facturum  nec  inltiari  slbi  In  animo  esse.     aderat  sermoni  2 
vitricus.     confestlm  muller  exclamat,  Hispalae  concubltu 
carere  eum  decem  noctes  non  posse,  illlus  excetrae  de- 
lenlmentis   et   venenls   imbutum  nec  parentis  nec   vitrici 
nec  deorum  vei-ecundlam  habere.     iurgantes  hinc  mater, 
hinc  vitricus  cum  quattuor  eum  servis  domo  exegerunt. 
adulescens  inde  ad  Aebutlam  se  amitam  contulit  causam-  3 
que  ei  cur  esset  a  matre  eiectus  narravit,  delnde  ex  au- 
ctorltate  elus  postero  die  ad  consulem  Postumlum  arbitrls 
remotls  rem  detullt.     consul  post  diem  tertium  redlre  ad  4 
se  iussum  dlmislt,  ipse  Sulplciam  gravem  feminam,  so- 
crum  suam,  percunctatus  est,  ecquam  anum  Aebutiam  ex 
Aventino  nosset:   cum  eam  nosse  probam  et  antiqul  moris  5 
femlnam  respondisset,  opus  esse  sibi  ea  conventa  dlxit:  mlt- 
teret  nuntium  ad  eam,  ut  venlret.   Aebutla  adcita  ad  Sulpi-  6 
ciam  venit,  et  consul  paulo  post,  velut  forte  intervenlsset, 
sermonem  de  Aebutio  fratrls  elus  fiHo  Infert.  lacrimae  mu-  7 
lleri  obortae,  et  mlserari  casum  adulescentis  coeplt,  qul  spo- 
liatus  fortunis  a  qulbus  minlme  oporteret  apud  se  tunc  esset, 
eiectus  a  matre,  quod  probus  adulescens  —  dii  propltll  es- 
sent  —  obscenls,  ut  fama  esset,  sacrls  initlarl  nollet. 


382  LIBER  XXXVIIII,  12.  13.  [a.  u.  c.  568] 

1  XII.  8atis  exploratum  de  Aebutio  ratus  consul  noa 
vanum  auctorem  esse,  dimissa  Aebutia  socrum  rorrat,  ut 
Ilispalam  indidem  ex  Aventino  libertinam,  non  ignotam 
viciniae,  arcesseret  ad  sese:  cam  quoqne  esse  quae  per- 

2  cunctari  vellet.  ad  cuius  nuntium  perturbata  Ilispala, 
quod  ad  tam  nobilem  et  gravem  feminam  ignara  causac 
arcesseretur,  postquam  lictores  in  vestibulo  turbamque 
considarem  et  consulem  ipsum  conspexit,   prope  exani- 

3  mata  est.  in  interiorem  partcm  aedium  abductam  socru 
adhibita  consul,  si  vera  dicere  inducere  in  animum  posset, 

4  negat  perturbari  deberc:  fidem  vel  aSulpicia,  tali  femina, 
vel  ab  se  acciperet;  expromeret  sibi  quae  in  luco  Semelae 

5  Bacchanalibus  in  sacro  nocturno  solerent  fieri.  hoc  ubi 
audivit,    tantus    pavor    tremorque   omnium   membrorum 

G  muherem  cepit,  ut  diu  hiscere  non  posset.  tandem  con- 
firmata  puelhim  admodum  se  ancillam  initiatam  cum  do- 
mina  ait:  aliquot  annis,  ex  quo  manumissa  sit,  nihil  quid 

7  ibi  fiat  scire.  iam  id  ipsum  consul  Laudare,  quod  initia- 
tam  se  non  infitiaretur:  sed  et  cetera  eadem  fide  expro- 

8  meret.  neganti  ultra  quicquam  scire,  non  eandem  dicere, 
si  coarguatur  ab  aho,  ac  fatenti  veniam  aut  gratiam  fore: 
eum  sibi  omnia  exjiosuisse  qui  ab  illa  audisset. 

1  XIII.  Mulier  haud  dubie,  id  quod  erat,  Aebutium 
indicem  arcani  rata  esse,   ad  pedes  Sulpiciae  procidit  et 

2  eam  primo  orare  coepit,  ne  muheris  libertinae  cum  ama- 
tore  sermonem  in  rem  non  seriam  modo,  sed  capitalem 
etiam  verti  vellet:  se  terrendi  eius  causa,  non  quod  sciret 

3  quicquam,  ea  locutam  esse.  hic  Postumius  accensus  ira, 
tum  quoque  ait  eam  cum  Aebutio  se  amatore  cavillari 
credere,  non  in  domo  gravissimae  ferainae  et  cum  con- 
sule  loqui.     et  Sulpicia  adtollere  paventem,  simul  illam 

4  adhortari,  simul  iram  generi  lenire.  tandem  confirmata, 
muhum  incusata  perfidia  Aebutii,  qui  optimi  in  eo  ipso 

0  meriti  talem  gratiam  rettulisset,  magnum  sibi  metum 
deorum,  quorum  occulta  initia  enuntiaret,  maiorem  multo 
dixit  hominum  esse,  qui  se  indicem  manibus  suis  discer- 

G  pturi  essent.  itaque  hoc  se  Sulpiciam,  hoc  consulem 
oi-are,  ut  se  extra  Italiam  aliquo  amandarent,  ubi  reliquum 

7  vitae  degere  tuto  posset.     bono  animo  esse  iubere  eam 


LIBER  XXXVIIII,  13.  U.  [a.  C.  18G]  383 

consul,  et  sibi  curae  fore  dicere,  utRoraae  tuto  habitaret. 
tum  Hispala  originera  sacrorum  expromit:  primo  sacra-  8 
rium  id  feminarum  fuisse  nec  quemquara  eo  virum  ad- 
mitti  solitum.     tres  in  anno  statos  dies  habuisse,  qulbus 
interdiu  Bacchis  initiarentur,  sacerdotes  in  vicem  matro- 
nas  creari  solitas.   Paculhmi  Anniam  Campanam  sacerdo-  9 
tem  omnia,   tamquam  deum  monitu,  inmutasse;   nam  ct 
viros  eara  priraam  filios  suos  initiasse,  Minium  et  Heren- 
nium  Cerrinios,  et  nocturnum  sacrum  ex  diurno  et  pro 
tribus  in  anno  diebus  quinos  singuhs  mensibus  dies  ini- 
tiorum  fecisse.     ex  quo  in  promiscuo  sacra  sint  et  per-  lO 
mixti  viri  feminis,  et  noctis  licentia  accesserit,   nihil  ibi 
facinoi'is,  nihil  flagitii  practerraissum.   plura  vironmi  inter 
sese  quam  feminarum  esse  stupra.   si  qui  minus  patientes  1 1 
dedecoris  sint  et  pigriores  ad  facinus,  pro  victimis  inmo- 
lari.   nihil  nefas  ducere,  hanc  summam  inter  eos  religionem 
esse.     viros   velut  mente   capta   cura   iactationc  fanatica  12 
corporis  vaticinari,  matronas  Baccharum  habitu  crlnibus 
sparsis    cum    ardentibus    facibus   decurrere    ad   Tiberim 
demissasque  in  aquara  faces,   quia  vivura  sulphur  cura 
calce  insit,  integra  flarama  efferre.    raptos  a  diis  homines  13 
dici,   quos   machinae    inligatos  ex   conspectu  in   abditos 
specus  abripiant;  eos  esse  qui  aut  coniurare  aut  sociari 
facinoribus    aut    stuprum    pati    noluerint.     multitudlnem  H 
ingentem,  alterum  iam  prope  populum  esse,  in  his  noblles 
quosdam  viros  femlnasque.     biennio  proximo  institutum 
esse,  ne  quis  raaior  viginti  annis  initlaretur;  captari  aeta- 
tes  et  erroris  et  stupri  patlentes. 

XIIH.    Peracto  indlcio  advoluta  rursus  genibus  pre-  l 
ces  easdem,  ut  se  ablegaret,  repetivit.     consul  rogat  so-  2 
crum,   ut  allquam  partem  aedlum  vacuam   faceret,   quo 
Hispala  inmlgraret.     cenaculum  super  aedes  datura  est, 
scalis  ferentibus  in  publlcura  obseratis,   aditu  in  aedes 
verso.     res  omnes  Feceniae  exteraplo  translatae  et  fami-  3 
lia  arcessita;   et  Aebutius  migrare  ad  consulls  clientem 
lussus. 

Ita  cum  indices  ambo  in  potestate  essent,  rem  ad 
senatum  Postumius  defert,  omnibus  ordine  expositis  quae 
dehita  primo,  quae  deinde  ab  se  inquisita  forent.     patres  4 


384  LIBER  XXXVIIII,  14.  15.  [a.  u.  c.  568J 

pavor  ingens  cepit,  cum  publico  nomine,  ne  quid  eac 
coniurationes  coctusquc  nocturui  fraudis  occultae  aut  pe- 
riculi  inportarent,    tuni  privatim  suorum  cuiusque  vicem, 

5  ne  quis  adfinis  ei  noxae  esset.  censuit  autem  senatus 
gratias  consuli  agendas,  quod  cam  rcm  et  cum  singulari 

6  cura  et  sine  ullo  tumultu  investigasset.  quaestionem  deinde 
de  Bacchanalibus  sacrisque  nocturnis  extra  ordinem  con- 
sulibus  mandant;  iudicibus  Aelmtio  acFeceniae  nc  fraudi 
ea  res  sit  curare  et  alios  indiccs  pracmiis  invitare  iubent; 

7  sacerdotes  eorum  sacrorum,  scu  viri  seu  feminae  esscnt, 
non  E.omae  modo,  sed  per  omnia  fora  et  conciliabula 
conquiri,  ut  in  consulum  potcstatc  essent;  edici  j^racterea 

8  in  urbe  Roma  et  per  totam  Italiam  edicta  mitti,  ne  quis, 
qui  Bacchis  initiatus  esset,  coisse  aut  convenisse  sacro- 
rum  causa  veht  neu  quid  talis  rei  divinae  fecisse;  ante 
omnia  ut  quaestio  de  iis  habeatur,  qui  coierint  coniura- 
verintve,  quo  stuprum  flagitiumve  inferretur.    haec  sena- 

9  tus  decrevit.  consules  aedilibus  curuhbus  imperarunt, 
ut  sacerdotes  eius  sacri  omnes  conquirerent ,  comprehcn- 
sosque  Hbero  conclavi  ad  quaestionem  servarent:  aedilcs 

10  plebis  vidcre,  ne  qua  sacra  in  operto  fierent.  triumviris 
capitahbus  mandatum  cst,  ut  vigihas  disponerent  per  ur- 
bem  servarentque,  ne  qui  nocturni  coctus  fierent,  utque 
ab  incendiis  caveretur,  adiutores  triumviris  quinqueviri 
uti  cis  Tiberim  suae  quisque  rcgionis  aedificiis  prac- 
essent, 

1  XV.  Ad  haec  officia  dimissis  magistratibus  consules 
in  rostra  esccnderunt,  et  contione  advocata  cum  sollemne 
carmen  precationis,  quod  praefari  solent  priusquam  popu- 
lum  adloquantur  magistratus,  peregisset  consul,  ita  coepit. 

2  'nulh  umquani  contioni,  Quirites,  tam  non  sohun  apta, 
sed  etiam  necessaria  haec  sollemnis  deorum  comprecatio 
fuit,   quae   vos   admoneret  hos   esse   deos,   quos  colere, 

3  venerari  precarique  maiores  vestri  instituissent,  non  illos 
qui  pravis  et  externis  rehgionibus  captas  mentes  velut 
furiahbus  stimuhs  ad  omne  scehis  ct  ad  omnem  hbidinem 

4  agerent.  equidem  nec  quid  taceam  nec  quatenus  prolo- 
quar  invenio.  si  ahquid  ignorabitis,  ne  locum  neglegen- 
tiae  deni,  si  omnia  nudavero,  ne  nimium  terroris  obfundani 


LIBER  XXXVIIII,  15.  16.  [a.  C.  186]  385 

vobis,  vereor.     quidquid  dixero,  minus  quam  pro  atroci-  5 
tate  et  magnitudine  rei  dictum  scitote  esse;  ut  ad  caven- 
dum  satis  sit,   dabitur  opera  a  nobis.     Bacchanalia  tota  6 
iam  pridem  Italia  et  nunc  per  urbem  etiam  multis  locis 
esse,  non  fama  solum  accepisse  vos,  sed  crepitibus  etiam 
ululatibusque  nocturnis,  qui  personant  tota  urbe,  certum 
habeo,   ceterum  quae  ea  res  sit  ignorare;   alios  deorum  7 
aliquem  cultum,  alios  concessum  ludura  et  lasciviam  cre- 
dere  esse  et,  qualecumque  sit,  ad  paucos  pertinere.  quod  8 
ad   muhitudinem   eorum   adtinet,   si  dixero,   muha  miha 
hominum  esse,  ilico  necesse  est  exterreamini,  nisi  adiun- 
xero  qui  qualesque  sint.   primum  igitur  muUerum  magna  9 
pars  est,   et  is  fons  mali  huiusce  fuit;   delnde   simillimi 
feminis  mares,  stuprati  et  constupratores,  fanatici  vigiliis, 
vino,  strepitibus  clamoi'ibusque  nocturnis  adtoniti.  nullas  lo 
adhuc  vires  coniuratio,   ceterum  incrementum  ingens  vi- 
rium  habet,  quod  in  dies  phires  fiunt.    maiores  vestri  ne  n 
vos  quidem,  nisi  cum  aut  vexillo  in  arce  posito  comitio- 
rum   causa   exercitus   eductus   esset  aut  plebi  conciHum 
tribuni  edixissent  aut  ahquis  ex  magistratibus  ad  contio- 
nem  vocasset,  forte  temere  coire  voluerunt;  et  ubicumque 
muhitudo  esset,  ibi  et  legitimum  rectorem  muhitudinis 
censebant  debere  esse.    quales  primum  nocturnos  coetus,  12 
deinde  promiscuos  muHerum  ac  virorum  esse  creditis?  si  13 
quibus  aetatibus  initientur  mares  sciatis,  non  misereat  vos 
eorum  sohun,  sed  etiam  pudeat.   hoc  sacramento  initiatos 
iuvenes   mihtes   faciendos  censetis,  Quirites?  iis  ex  ob- 
sceno   sacrario   eductis   arma   committenda?    hi   cooperti  14 
stupris  suis  ahenisque  pro  pudicitia  coniugum  ac  libero- 
rum  vestrorum  ferro  decernent? 

XVI.   JSlinus  taraen  esset,  si  flagitiis  tantum  effeminati  1 
forent  —  ipsorum  id  magna  ex  parte  dedecus  erat  — ,  a 
facinoribus    manus,    mentem   a  fraudibus   abstinuissent; 
nuinquam  tantum  malum  in  re  publica  fuit  nec  ad  plures  2 
nec  ad  plura  pertinens.  quidquid  his  annis  hbidine,  quid- 
quid  fraude,  quidquid  scelere  peccatum  est,  ex  illo  uno 
sacrario  scitote  ortum  esse.  necdum  omnia,  in  quae  con-  3 
iurarunt,   edita  facinora  habent.     adhuc  privatis  noxiis, 
quia  nondum  ad  rem  pubHcam  obprimendam  satis  virium 

Livi  vul.  lU.  25 


380  LIBER  XXXVIIII,  IG.  [a.  ii.  C.5G8] 

est,  coniuratio  scsc  inpia  tcnct.    crcscit  ct  scrpit  quotidio 
malnni,  iani  maius  cst  quam  ut  capcre  id  privata  fortunu 

4  possit,  ad  summam  rem  publicam  spcctat.  nisi  praeca- 
vctis,  Quiritcs,  iam  huic  diurnae,  lc<:^itime  ab  consule 
vocatae,  par  nocturna  contio  esse  poterit.  nunc  illi  vos 
singuli  universos  contionantcs  tinient;  iam  ubi  vos  dilapsi 
donios  et  in  rura  vestra  critis,  illi  coicrint,  consultabunt 
de  sua  salute  simul  ac  vcstra  pernicie;  tum  singulis  vobis 

5  universi  tiniendi  crunt.  optarc  igitur  unusquiscjue  vestrum 
debct,  ut  bona  mens  suis  omnibus  fuerit.  si  quem  libido, 
si  furor  in  illum  gurgitem  abripuit,  illorum  euni  cum 
quibus  in  omnc  flagitium  et  facinus  coniuravit,  non  suum 

G  iudicct  esse.  ne  quis  etiam  errore  labatur  vcstrum  quo- 
quc,  non  sum  securus.     nihil  cnim  in  spccicm  fallacius 

7  cst  quam  prava  religio.  ubi  deorum  numen  praetenditur 
sceleribus,  subit  animum  timor,  ne  fraudibus  humanis 
vindicandis  divini  iuris  aliquid  inmixtum  violemus.  Iiac 
vos  religionc  innumerabilia  decrcta   pontificum,   senatus 

8  consulta,  haruspicum  denique  resj^onsa  liberant.  quoticns 
hoc  patrum  avorumque  actate  ncgotium  est  magistratibus 
datum,  uti  sacra  externa  ficri  vetarent,  sacrificulos  vates- 
que  foro,  circo,  ux'be  prohiberent,  vaticinios  libros  con- 
quirerent  comburcrentque,  omnem  disciplinam  sacrificandi 

9  praeterquam  more  Romano  abolerent.  iudicabant  enim 
prudcntissimi  viri  omnis  divini  humanique  iuris,  nihil 
aeque  dissolvcndae  religionis  esse  quam  nbi  non  patrio, 

10  sed  extcrno  ritu  sacrificaretur.  haec  vobis  praedicenda 
ratus  sum,  ne  qua  superstitio  agitarct  animos  vestros, 
cum  dcmolientes  nos  Bacchanalia  discutientesque  nefarios 

1 1  coetus  cernerctis.  omnia  diis  propitiis  volcntibusquc  ea 
faciemus;  qui  quia  suum  numen  sccleribus  libidinibusque 
contaminari  indigne  ferebant,  ex  occultis  ea  tenebris  in 
lucem  extraxerunt  nec  pateficri  ut  inpunita  essent,  sed  ut 

12  vindicarentur  ct  obprimercntur,  voluerunt.  senatus  quae- 
stionem  extra  ordinem  de  ea  re  mihi  collegacquc  meo 
mandavit.  nos,  quae  ipsis  nobis  agenda  sunt,  inpigi-e 
exsequemur;  vigiliarum  nocturnarum  curam  pcr  urbein 

13  minoi-ibus  magistratibus  mandavimus.  vos  quoque  ac- 
quum   cst,    quae  vcstra  munia   sunt,   quo   quisque  loco 


LIBER  XXXVIIII,  16—18.  [a.  C.  186]  387 

posilus  erlt,  quod  imperabltur,  Inplgre  praestare  et  dai'e 
operam,  ne  quid  fraude  noxlorum  perlcull  aut  tunudtus 
orlatur.' 

XVII.  Recltai-i    delnde    senatus    consulta   lusserunt  l 
Indlclque  praemlum   proposuerunt,   sl  quls  quem  ad  se 
deduxlsset  nomenve   absentls   detullsset:   qul  nomlnatus  2 
profugisset,  dlem  certam  se  finlturos,  ad  quam  nlsl  cltatus 
respondlsset,  absens  damnaretur.  sl  quls  eorum,  qui  tum 
extra  terram  Itallam  essent  nomlnaretur,  el  laxiorem  dlem 
daturos,  si  venlre  ad  causam  dicendam  vellet.    edlxerunt  3 
delnde,  ne  quls  quid  fugae  causa  vendldlsse  neve  emlsse 
vellet;   ne  quls  reclperet,   celaret,   ope  ulla  iuvaret  fu- 
gientes. 

Contione  dimlssa  terror  magnus  urbe  tota  fuit;   nec  4 
moenibus  se  tantum  urbis  aut  finibus  Komanls  continult, 
sed  passlm  per  totam  Itallam,  lltterls  liospitum  de  senatus 
consulto  et  contlone  et  edlcto  consulum  acceptis,  trepi- 
dari  coeptum  est.    multi  ea  nocte,  quae  dlem  insecuta  est  5 
quo  in  contlone  res  palam  facta  est,  custodlls  clrca  portas 
posltls  fugientes  a  triumvlris  comprehcnsi  et  reductl  sunt; 
multorum  nomlna  delata.     quldam  ex  ils  viri  femlnaeque 
mortem  sibi  consciverunt.    conlurasse  supra  septem  mllla  6 
virorum  ac  mullerum  dicebantur.     capita  autcm  conlura- 
tlonls  constabat  esse  M.  et  C.  Atinios  de  plebe  liomana 
et  Faliscum  L.  Opiternlum  et  Minium  Cerrinium  Campa- 
num:  ab  hls  omnla  facinora  et  flagltia  orta,  eos  maximos  7 
sacerdotes  conditoresque  elus  sacrl  esse.     dat.i  opera,  ut 
primo  quoque  tempore  comprehenderentur.     adducti   ad 
consulcs  fassique  de  se  nullam  moram  Indicio  fecerunt. 

XVIII.  Ceterum  tanta  fuga  ex  urbe  facta  erat,  ut,  i 
quia  muhls  actiones  et  res  peribant,  cogerentur  praetores 
T.  Maenlus  et  M.  Llclnius  per  senatum  res  in  diem  tri- 
ceslmum  dlfferre,  donec  quaestiones  a  consulibus  perfice- 
rentur.     eadem  solitudo,   qula  Romae  non  respondebant  2 
nec   inveniebantur   quorum   nomina  delata   ei*ant,   coegit 
consules  clrca  fora  •proficlsci  Ibique  quaerere  et   ludlcia 
exercere.     qui  tantum  initiati  erant  et  ex  carmlne  sacro  3 
praeeunte  verba  sacerdote  precationes  fecerant,  In  qulbus 
nefanda  coniuratlo  In  omne  facinus  ac  libldinem  contlne- 

25* 


388  LIBER  XXXVIIII,  18.  19.  [a.  u.  c.  568J 

batur,  nec  earum  rerum  ullam,  In  quas  iure  iurando  obli- 
j;ati  erant,  iu  se  aut  alios  admiserant,  eos  in  vinculis  re- 

4  linquebant;  qui  stupris  aut  caedibus  violati  erant,  qui 
falsis  testimoniis,  si<^nis  adulterinis,  subiectione  testamen- 
torum,  fraudibus  aliis  contaminati,  eos  capitali  poena  ad- 

5  ficiebant.  plures  necati  quam  in  vincula  coniecti  sunt, 
magna  vis  in  utraque  causa  virorum  mulierumque  fuit, 

6  mulieres  damnatas  cognatis  aut  in  quorum  manu  essent 
tradebant,  ut  ipsi  in  privato  animadverterent  in  eas;  si 
nemo  erat  idoneus  supplicii  exactor,  in  publico  animad- 

7  vertebatm-.  datum  deinde  consulibus  neofotium  est,  ut 
omnia  Bacchanalia  Ilomae  primura,  deinde  per  totam 
Italiam  diruerent,  extra  quam  si  qua  ibi  vetusta  ara  aut 

8  signum  consecratum  esset.  in  reliquum  deinde  senatus 
consulto  cautum  est,  ne  qua  Bacclianalia  liomae  neve  in 
Italia  essent:  si  quis  tale  sacrum  sollemne  et  necessarium 
duceret  nec  sine  religione  et  piaculo  se  id  dimittere  posse, 
apud  praetorem  urbanum  profiteretur,   praetor   senatum 

9  consuleret.  si  ei  permissum  esset,  cum  in  senatu  centum 
non  minus  essent,  ita  id  sacrum  faceret,  dum  ne  plus 
quinque  sacrificio  interessent  neu  qua  pecunia  communis 
neu  quis  magister  sacronun  aut  sacerdos  esset. 

1  XVIIII.  Aliud  deinde  huic  coniunctum  referente  Q. 
Marcio  consule  senatus  consultum  factum  est,  ut  de  iis, 
quos  pro  indicibus  consules  habuissent,  integra  res  ad 
senatum   referretur,    cum   Sp.   Postumius    quaestionibus 

2  perfectis  Eomam  redisset.  Minium  Cerrinium  Campanum 
Ardeam  in  vincula  mittendum  censuerunt  magistratibus- 
que  Ardeatium  praedicendum,  ut  intentiore  eum  custodia 
adservarent,  non  solum  ne  efFugeret,  sed  ne  mortis  con- 

3  sciscendae  locum  haberet.  Sp.  Postumius  aliquanto  post 
ilomam  venit;  eo  referente  de  P.  Aebutii  et  Hispalae 
Feceniae   praemio,   quod  eorum  opera  indicata  Baccha- 

4  nalia  essent,  senatus  consultum  factum  est,  ut  singulis 
his  centena  milia  aeris  quaestores  urbani  ex  aerario  da- 
rent;  utique  consul  cum  tribunis  plebis  ageret,  uti  ad 
plebem  primo  quoque  tempore  ferrent,  ut  P.  Aebutio 
emerita  stipendia  essent,   ue  invitus  militaret  neve  cen- 

5  sor  ei  inscio  equum  pubUcum  adsignaret;  utique  Feceniae 


LIBER  XXXVIIIl ,  19.  20.  [a.  C.  18G]  389 

Hispalae  capitls  tleminutio,  gentis  enuptio,  tutoris  optio 
item  esset,  quasi  ei  vir  testamento  dedisset;  utique  el 
ingenuo  nubere  liceret  neu  quld  ei  qul  eara  duxisset  ob 
Id  fraudi  ignominiaeve  esset;  utique  consules  praetores-  6 
que  qui  nunc  essent  qulve  postea  futurl  essent  curarent, 
ne  quld  ei  mulierl  Iniuriae  fieret  utique  tuto  esset.  id 
senatura  velle  et  aequuni  censere,  ut  ita  fieret.  ea  omnia  7 
lata  ad  plebem  factaque  sunt  ex  senatus  consulto;  et  de 
ceterorura  indlcum  inpunltate  praemlisque  permlssura  est 
consulibus. 

XX.   Et  iara  Q.  Marcius  quaestionibus  suae  reglonis  i 
perfectls  in  Ligures  pi'ovincIam  proficisci  parabat,  ti*Ibus 
milibus  peditum  Romanorum,  centum  quinquaginta  equl- 
tibus  et  quinque  milibus  Latinl  nominis  pedltum,  ducentis 
equltibus   in   supplementura   acceptls.      eadem  provincia,  2 
idera  nuraerus  peditura  equituraque  et  collegae  decretus 
erat.   exercitus  acceperunt  quos  prlore  anno  C.  Flaminlus 
et  M.  Aemilius  consules  habuerunt.    duas  praeterea  legio-  3 
nes   novas   ex   senatus   consulto    scrlbere    lussl   sunt,   et 
vlgintl  mllla  peditum  sociis  et  nomini  Latino  imperarunt 
ct  equltes  mille  trecentos,  et  tria  milia  peditum  iiomano- 
rum,   ducentos  equites.     totum    hunc   exercitum   praeter  4 
legiones    in   supplementum  Hispaniensls    exercitus   ducl 
placebat.     Itaque  consules  dum  Ipsl  quaestionibus  impe- 
diebantur,    T.  Maenium   dilectui   habendo   praefecerunt. 
perfectis  quaestionibus  prior  Q.  Marcius  in  Ligures  Apua-  5 
nos  est  profectus.     dum  penitus  In  abditos  saltus,   quae  fi 
latebrae  recei:)taculaque  illls  seraper  fuerant,  persequitur, 
in  praeoccupatis  angustils  loco  iniquo  est  circumventus. 
quattuor  milia  militum  amissa,  et  legionis  secundae  signa  7 
tria,  undecim  vexllla  socium  Latinl  nominis  in  potestatera 
hostiura  venerunt  et  arma  multa,  quae  quia  Inpedimento 
fugientibus  per  silvestres  semltas  erant  j^^assim  iactaban- 
tur.     prius  sequendi  Ligures  finem  quam  fugae  liomani  8 
fecerunt.    consul  ubi  primura  ex  hostium  agro  evasit,  ne  9 
quantum  dsrainutae  coplae  forent  adpareret,  in  locis  pa- 
catis  exercitura  dimisit.  non  taraen  oblitterare  famam  rel  10 
raale  gestae  potult;  nara  saltus,  unde  eura  Ligures  fuga- 
verant,  Marcius  est  adpellatus. 


390  LIBER  XXXVIIII,  21.  22.  [a.  u.  c.  568.  500] 

1  XXI.  Sul)  hune  nuntlum  ex  Ligu.^^tinls  vulgatum 
litterae  ex  Hisjiania  mixtam  gaudio  tristitiam  adferentes 

2  venerunt.  C.  Atinius,  qui  biennio  ante  praetor  in  eam 
provinciam  profectus  erat,  cum  Lusitanis  in  a^TO  Oscensi 
signis  conlatis  pugnavit;  ad  sex  milia  hostium  sunt  caesa, 

3  ceteri  fusi  et  fugati  castrisque  exuti.  ad  oppidum  deinde 
Astam  obpugnandum  legiones  duclt;  id  quoque  haud  muho 
malore  certamine  cepit  quam  castra,  sed  dnm  incautius 
subit  muros,  ictus  ex  vuhiere  post  dies  paucos  moritur. 

4  litteris  de  morte  propraetoris  recitatls  senatus  censuit, 
raittendum  qui  ad  Lunae  portum  C.  Calpurnlum  praetorem 
consequeretur  nuntlaretque,  senatum  aequum  censere,  ne 

5  sine  imperio  provlncla  esset  maturare  eum  jiroficiscl.  quarto 
die  qui  missus  eratLunam  venit;  paucis  ante  diebus  Cal- 

6  purnlus  profectus  erat.  et  in  citeriore  Hispania  L.  Manhus 
Acidinus,  qui  eodem  tempore  quo  C.  Atinlus  in  provin- 

7  ciam  lerat,  cum  Celtiberis  acie  confllxit.  incerta  victorla 
dlscessum  est,  nisi  quod  Celtlberi  castra  inde  nocte  pro- 
xima  moverunt,  Romanis  et  suos  sepehendi  et  spoha  le- 

8  gendi  ex  hostibus  potestas  facta  est.  paucos  post  dies 
maiore  coacto  exercltu  Ceklberi  ad  Calagurim  oppidum 

9  ultro  lacesslverunt  proeho  Komanos.  nlhil  tradltur,  quae 
causa  numero  aucto  infirmioves  eos  fecerit.  superati  proe- 
ho  sunt;   ad  duodecim   mlha  hominum  caesa,   plus  duo 

10  capta,  et  castrls  Ilomanus  potitur.  et  nisi  successor  ad- 
ventu  suo  inhlbuisset  Inpetum  vlctoi-Is,  subactl  Cehlberi 
forent.  novi  praetores  ambo  exercitus  In  hiberna  de- 
duxerunt. 

1  XXII.  Per  eos  dies,  quibus  haec  ex  Hispania  nuntiata 
sunt,  hidi  Taurii  per  blduum  factl  rchglonis  causa.  adpa- 
ratos  deindc  hidos  M.  Fulvius,  quos  voverat  Aetohco  beUo 

2  fecit.  muhl  artlfices  ex  Graecia  venerunt  honoris  eius 
causa.  athletarum  quoque  certamen  tum  primo  Romanis 
spectaculo  fuit  et  venatio  data  leonum  et  pantherai-um  et 
prope  huius  saecuh  copla  ac  varietate  hidicrum  celebra- 

3  tum  est.  novemdlale  deinde  sacrum  tenult,  quod  in  Piceno 
per  triduum  lapidibus  pluerat,  ignesque  caelestes  muhi- 
farlam  ortl  adussisse  complurium  levi  adflatu  vestlmenta 

4  maxime  dlcebantur.   addita  et  unum  diem  supphcatio  cst 


LIBER  XXXVIIII,  22.  23.  [a.  C.  186. 185]  391 

cx  (lecreto  pontificiim,  quod  aeclis  Opis  in  Capitolio  de 
caelo  tacta  erat.  liostiis  maiorihus  consules  procurarunt 
iirbemque  lustraverunt.  sub  idem  tempus  et  ex  Umbria  5 
nuntiatum  est  semimarem  duodecim  ferme  annos  natum 
inventum.  id  prodigium  abominantes  arceri  Romano  agi'0 
necarique  quam  primum  iusserunt. 

Eodem  anno  Galli  Transalpini  transgressi   in  Vene-  6 
tiam  sine  populatione  aut  bello  haud  procul  inde,  ubi  nunc 
Aquileia  est,  locum  oppido  condendo  ceperunt.     legatis  7 
Romanis  de  ea  re  trans  Alpes  missis  responsum  est,  ne- 
que  profectos  ex  auctoritate  gentis  eos  nec  in  Italia  quid 
facerent  sese  scire. 

L.  Scipio  ludos  eo  temjDore,  quos  bello  Antiochi  vo-  8 
visse  sese  dicebat,   ex  conlata  ad  id  pecunia  ab  regibus 
civitatibusque  per  dies  decem  fecit.     legatum  eum  post  9 
damnationem  et  bona  vendita  missum  in  Asiam  ad  diri- 
menda  inter  Antiochum  etEumenem  reges  certaminaVa- 
lerius  Antias  est  auctor:   tum  conlatas  ei  pecruiias  con-  10 
gregatosque  per  Asiam  artifices,  et  quorum  ludorum  post 
bellum,  in  quo  votos  diceret,  mentionem  non  fecisset,  de 
iis  post  legationem  demum  in  senatu  actum. 

XXIII.    Cum  iam  in  exitu  annus  esset,  Q.  Marcius  i 
absens  magistratu  abiturus  erat,  Sp.  Postumius  quaestio- 
nibus  cum  summa  fide  curaque  perfectis  comitia  habuit. 
creati  consules  sunt  Ap.  Claudius  Pulcher,  M.  Sempro-  2 
nius  Tudltanus.    postero  dle  praetores  facti  P.  Cornelius 
Cethegus,  A.  Postumlus  Alblnus,  C.  Afranius  Stelho,  C. 
Atllius  Serranus,  L.  Postumius  Tempsanus,  M.  Claudius 
Marcelhnus.     extremo  annl,   quia  Sp.  Postumius  consul  3 
renuntiaverat  peragrantem  se  propter  quaestiones  utrum- 
que  litus  Italiae  desertas  colonias  Slpontum  supero,  Bu- 
xentum  infero   mari   invenlsse,   triumviri   ad   colonos  eo  4 
scribendos   ex   senatus   consulto   ab  T.  Maenio  praetorc 
urbano  creati  sunt  L.  Scribonius  Libo,  M.  Tuccius,  Cn. 
Baebius  Tamphilus. 

Cum  Perseo  rege  et  Macedonibus  bellum  quod  inmi-  5 
nebat,  non  unde  plerique  opinantur,  nec  ab  ipso  Perseo 
causas  cepit;   inchoata  inltla  a  Philippo  sunt  et  is  ipse, 
si  dlutlus  vixisset,  id  bellum  gessisset.  una  eum  res,  cum  6 


392  LIBER  XXXVIIII,  23.  24.  [a.  u.  c.  5G9] 

victo  leges  inponercntur,  maxime  angebat,  quod  qui  Ma- 
cedonum  ab  se  defecerant  in  bello,  in  eos  ius  sae\iendi 

7  ademptum  ei  ab  senatu  erat,  cum  quia  rcm  intei^ram  Quin- 
ctius  in  condicionibus   pacis  distulerat,   non  desperasset 

8  impetrari  posse.  Antiocho  rege  deinde  bello  superato  ad 
Thermopylas,  divisis  partilnis,  cum  pcr  eosdem  dies  con- 
sul  Acilius  Heracleam,  Philippus  Lamiam  obpugnassct, 

9  capta  Heraclea  quia  iussus  abscedere  a  moenibus  Lamiae 
erat  Romanisque  oppidum  deditum  est,   aegre  eam  rem 

10  tulerat.  permulsit  iram  eius  consul,  quod  ad  Xaupactum 
ipse  festinans,  quo  se  ex  fuga  Aetoli  contulerant,  Phihppo 
permisit,  Athamaniae  et  AmjTiandro  bellum  inferret  et 
urbes   quas  Thessahs  Aetoli  ademerant  regno   adiceret. 

11  haud  magno  certamine  et  Am\-nandrum  Athamania  ex- 

12  pulerat  et  urbes  receperat  ahquot.  Demetriadem  quoque, 
urbem  vahdam  et  ad  omnia  opportunam,  et  Magnetum 

13  gentera  suae  dicionis  fecit.  inde  et  in  Thracia  quasdam 
urbes,  novae  atque  insuetae  hbertatis  vitio  seditionibus 
principum  turbatas,  partibus  quae  domestico  certamine 
vincerentur  adiungendo  sese  cepit. 

1  XXIIII.  His  sedata  in  praesentia  regis  ira  in  Ro- 
manos  est.  numquam  tamen  remisit  animum  a  colh- 
gendis   in  pace  viribus,   quibus  quandoque  data  fortuua 

2  esset  ad  bellum  uteretur.  vectigaha  regni  non  fructibus 
tantum  agrorum  portoriisque  maritimis  auxit,  sed  metalla 
etiara  et  vetera  intermissa  recoluit  et  nova  multis  locis 

3  instituit.  ut  vero  antiquam  mukitudinem  hominum,  quae 
belli  cladibus  amissa  erat,  restitueret,  non  subolem  tan- 
tum   stirpis    parabat  cogendis   omnibus  procreare   atque 

4  educare  hberos,  sed  Thracum  etiam  magnam  multitudi- 
nem  in  Macedoniam  traduxerat  quietusque  ahquamdiu  a 
belHs  omni  cura  in  augendas  regni  opes  intentus  fuerat. 

5  rediere  deinde  causae,  quae  de  integro  iram  moverent  in 

6  Romanos.  Thessalorum  et  Perrhaeborum  querellae  de 
urbibus  suis  ab  eo  possessis  et  legatorum  Eumenis  regis 
de  Thraeciis  oppidis  per  vira  occuj^atis  traductaque  in 
Macedoniara  multitudine,   ita  auditae  erant,   ut  eas  non 

7  neglegi  satis  adpareret.  maxime  moverat  senatum  quod 
iam  Aeni  et  Maroneae  adfectari  possessionem  audierant; 


LIBER  XXXVIIII,  24.  25.  [a.  C.  185]  393 

niinus  Thessalos  curabant.    Athamanes  quoque  venerunt  8 
legati,  non  partis  amissac,  non  finium  iacturam  quercn- 
tes,   sed   totam  Athamaniam   sub  ius  iudiciumque  regis 
venisse;  et  Maronitarum  exsules  -erant  pulsi,  quia  liber-  9 
tatis   causam   defendissent   ab  regio  praesidio  — ,  ii  non 
Maroneam  modo,   scd  etiam  Aenum  in  potestate  narra- 
bant   csse   Philijipi.      venerant  ct  a  Philippo   legati    ad  lo 
purganda  ca,   qui  nihil  nisi  permissu  Romanorum  impe- 
ratorum   factum   adfirraabant:    civitates   Thessalorum   et  ii 
Pcrrhaeborum  et  Magnetum  et  cum  Amynandro  Atha- 
manum  gentem  in  eadcm  causa  qua  Actolos  fuissc;  An-  12 
tiocho  regc  pulso  occupatum  obpugnandis  Actolicis  urbi- 
bus    consulem    ad    recipiendas    eas    civitates   PhiHppum 
misisse;  armis  subactos  parere.    senatus  ne  quid  absente  13 
rege  statucret,  legatos  ad  eas  controversias  disceptandas 
misit  Q.  Caecilium  Metelhmi,  M.  Bacbium  Tamphilum, 
Ti.  Sempronium.     quorum  sub  adventum  ad  Thessahca  14 
Tempe  omnibus  iis  civitatibus,  quibus  cum  rege  discepta- 
tio  erat,  concihum  indictum  est. 

XXV.    Ibi  cum  Romani   lcgati   disceptatorum  loco,  i 
ThessaU  Perrhaebique  et  Athamanes  haud  dubii  accusa- 
tores,  PhiUppus  ad  audienda  crimina  tamquam  rcus  con- 
sedissent,  pro  ingenio  quisque  eoi-um  qui  principes  lega-  2 
tionum   crant  et   gratia  cum  Philippo  aut  odio  acerbius 
lcniusve  egerunt.   in  controvcrsiam  autem  veniebantPhi-  3 
lippopohs,  Tricca,  Phaloria  et  Eurymenae  et  cetera  circa 
eas  oppida,  utrum  Thessalorum  iuris,  cum  vi  ademptae  4 
possessaeque  ab  Aetohs  forent  —  nam  Phihppum  Aetohs 
ademisse   eas   constabat  — ,   an  Aetohca    antiquitus   ea 
oppida   fuissent:   ita   enim  AciHum  regi  conccssisse,    si  5 
Aetolorum  fuisscnt,   si  voluntate,   non  si  vi  atque  armis 
coacti  cum  AetoHs  esscnt.    eiusdem  formuLae  disccptatio  6 
de   Perrhaeborum   Magnetumque   oppidis   fuit;    omnium 
enim  iura  possidendo  per  occasiones  AetoH  miscuerant. 
ad  haec,  quae  disceptationis  erant,  quercllae  Thessalorum  7 
adiectae,  quod  ea  oppida,  si  iam  redderentur  sibi,  spoHata 
ac   deserta  redditui'us   esset:   nam  praeter   behi  casibus  8 
amissos  quingentos  principes  iuventutis   in  Macedoniara 
abduxisse  et  opera  eorura  in  serviUbus  abuti  ministeriis; 


394  LIBER  XXXVIIIT,  25.  26.  [a.  u.  c.  509] 

et  quae  reddidcrit  coactus  Thessalis,  inutilia  ut  redderet 
9  curassc.  Thebas  Phthias  unum  maritiuium  emporium 
fuisse  quoudam  Thessahs  quaestuosum  et  frugiferum; 
ibi  navibus  oncrariis  comparatis  regem,  quae  praeter 
Thebas  Demetriadem  cursum  dcrigerent,   negotiationem 

10  maritimam  omnem  eo  avertisse.  iam  ne  a  lcgatis  quidem, 
qui  iure  gentium  sancti  sint,  violandis  abstinere:  insidias 

1 1  positas  euntibus  ad  T.  Quinctium.  itaque  ergo  in  tantum 
metum  omnes  Thessalos  coniectos,  ut  non  in  civitatibus 
suis,  non  in  communibus  gentis  concihis  quisquam  hiscere 
audeat.  procul  enim  abesse  libertatis  auctores  Romanos; 
hiteri  adhaerere  gravem  dominum,  prohibentem  uti  bene- 
ficiis  popuh  Romani.     quid  autem,  si  vox  libera  non  sit, 

12  Hberum  esse?  nunc  se  fiducia  et  praesidio  legatorum  in- 
gemiscere  magis  quam  loqui.  nisi  pi-ovidcant  ahquid 
Komani,  quo  et  Graecis  Macedoniam  adcolentibus  metus 
et  audacia  PhiHppi  minuatur,  nequiquam  et  illum  victum 

13  et  se  liberatos  esse.     ut  equum  tcnaccm,  non  parentcm 

14  frenis  asperioribus  castigandum  esse.  haec  acerbe  po- 
stremi,  cum  priores  leniter  permulsissent  iram  eius  peten- 

15  tes,  ut  ignosceret  pro  libertate  loquentibus  et  ut  deposita 
domini  acei'bitate  adsuesceret  socium  atque  amicum  sese 
praestare  et  imitaretur  populum  Romanum,  qui  caritate 

16  quam  metu  adiungere  sibi  socios  mallet.  Thessalis  auditis 
Perrhaebi  Gonnocondylum,  quod  Philippus  Olympiadem 
adpellaverat,  Perrhaebiae  fuisse,  et  ut  sibi  restitueretur, 
agebant;  et  de  Malloea  et  Ericinio  eadem  postulatio  erat. 

17  Athamanes  libertatem  repetebant  et  castella  Athenaeuni 
et  Poetneum. 

1  XXVI.  Philippus,  ut  accusatoris  potius  quam  rei 
speciem  haberet,  et  ipse  a  querellis  orsus  Menelaidem  in 
Dolopia,  quae  regni  sui  fuisset,  Thessalos  vi  atque  armis 
expugnasse  questus  est,  item  Petram  in  Pieria  ab  iisdem 

2  Thessalis  Pei-rhaebisque  captam:  Xynias  quidem,  haud 
dubie  Aetolicum  oppidum,  sibi  contribuisse  eos,  et  Para- 
cheloida,  quae  sub  Athamania  esset,  nullo  iure  Thessa- 

3  lorum  formulae  factam.  nam  quae  sibi  crimina  obiciantur 
de  insidiis  legatorum  ct  maritimis  portubus  frequentatis 

4  aut  desertis,  altei"um  deridiculum  esse,  se  reddere  ratio- 


LIBER  XXXVnil,  26.  27.  [a.  C.  185]  395 

nem,  quos  portus  mercatores  aut  nautici  petant,  alterura 
mores  respuere  suos.    tot  annos  esse  per  quos  numquam  5 
cessaverint  legati  nunc  ad  imperatores   Romanos   nunc 
Romam  ad  senatum  crimina  de  se  deferre:  quem  umquam 
verbo  violatum  esse?   semel  euntibus  ad  Quinctiura  insi-  6 
dias  dici  factas,  sed  quid  iis  acciderit,  non  adici.     quae- 
rentium  quod  falso  obiciant,   cum  veri  nihil  habeant,   ea 
crimina  esse.    insolenter  et  inmodice  abuti  Thessalos  in-  7 
dulgentia  populi  Romani,  velut  ex  diutina  siti  nimis  avide 
meram  haurientes  liberta  tem,  itaque  servorum  modo  prae-  8 
ter  spem  repente  manumissorum  hcentiam  vocis  et  lin- 
guae   experiri   et    iactare   sese    insectatione    et    convitiis 
dominorum.     elatus  deinde  ira  adiecit  nondum  omnium  u 
dierum  solem  occidisse.  id  minaciter  dictum  non  Thessali 
modo  in  sese,  sed  etiam  Homani  acceperunt.  et  cum  fre-  10 
mitus   post  eam   vocem  ortus  et  tandem  sedatus  esset, 
Perrhaeborum    inde    Athamanumque    legatis    respondit, 
eandem   de   quibus   illi  agant,    civitatiura   causara   esse: 
consulem  Acilium  et  Romanos  sibi  dedissc  eas,  cura  ho-  11 
stium   essent.      si   suum   munus    qui   dedissent   adimerc  12 
vehnt,  scire  cedendum  esse;  sed  mehori  et  fideliori  amico 
in  o-ratiam  leviura  et  inutihura  sociorum  iniuriam  eos  esse 
facturos.    nec  enira  ullius  rei  minus  diuturnam  esse  gra-  13 
tiam  quam  Hbertatis,  praesertira  apud  eos  qui  male  utendo 
eam  corrupturi  sint.     causa  cognita  pronuntiarunt  legati,  14 
placere   deduci  praesidia  Macedonum  ex  iis   urbibus   et 
antiquis  Macedoniae  terrainis  regnura  finiri.     de  iniuriis 
quas  ultro  citroque  inhitas    querantur,   quo  modo   inter 
eas  gentes  et  Macedonas  disceptetur,  forrauhun  iuris  ex- 
sequendi  constituendara  esse. 

XXVII.   Inde  graviter  oftenso  rege  Thessalonicen  ad  1 
cognoscendum  de  Thraeciae  urbibus   proficiscuntur.     ibi  2 
legati  Eumenis,    si  liberas    esse  Aenum   et  Maroneara 
veHnt  Roraani,   nihil  sui  pudoris  esse  ultra  dicere  quam 
ut  admoneant,   re,   non  verbo  eos  liberos  i'ehnquant  ncc 
suura  raunus  intercipi  ab  alio  patiantur:  sin  autera  minor  3 
cura  sit  civitatium  in  Thraecia  positarura,   multo  verius 
esse,  quae  sub  Antiocho  fuerint,  praemia  belli  Eumenera 
quam  Philippum  habere,    vel  pro  patris  Attali   meritis  4 


396  LIBER  XXX\^Iir,  27.28.  [a.  u.  c.  509] 

bello,   quod  advei'sus  Pliillppuni  ij)sum  ges.serit  populus 
Ronianus,   vel  suis,  qui  Antiochi  bcllo  tcrra  marique  la- 

5  boribus  periculisque  omnibus  interfuerit.  habere  eum 
praeterea  decem  legatorum  in  eam  rem  praeiudicium,  qui 
cum  Chersonesum  Lysimachiamque  dcderint,  IMaroneam 
quoque  atque  Aenum  profecto  dcdisse,  quae  ipsa  pro- 
pinquitate  regionis  velut  adpendices  maioris  muncris  es- 

6  sent.  namPhilippum  quidem  quo  aut  merito  in  populum 
llomanum  aut  iure  imperii,  cum  tam  ])rocuI  a  fiuibus 
Macedoniae  absint,  civitatibus  his  praesidia  inposuisse? 
vocari  Maronitas  iubcrent;  ab  iis  certiora  omnia  de  statu 
civitatium  earum  scituros. 

7  Legati  ]Mai-onitarum  vocati  non  uno  loco  tantum  urbis 
praesidium  rcgium  esse,  sicut  in  aliis  civitatibus,  dixc- 
runt,    sed  pluribus   simul,   et  plenam  Macedonum  Maro- 

8  neam  esse.  itaque  dominari  adsentatores  regios;  his  solis 
loqui  et  in  senatu  et  in  contionibus  licere,  eos  omnes  ho- 

9  nores  et  capere  ipsos  et  dare  aliis.  optimum  qucmque, 
quibus  libertatis,  quibus  legum  cura  sit,  aut  exsulare 
pulsos   patria   aut  inhonoratos   et    detei-ioribus    obnoxios 

10  silere.  de  iure  etiam  finium  pauca  adiecerunt:  Q.  Fabium 
Labeonem,  cum  in  regione  ea  fuisset,  direxisse  finem 
Philippo  veterem  viam  regiam,  ciuae  ad  Thraciae  Paro- 
reiam  subeat,  nusquam  ad  mare  declinantem;  Philippum 
novam  postea  deflexisse  viam,  qua  Maronitarum  urbcs 
agrosque  amplectatur. 

1  XXVIII.  Ad  ea  PhiHppus  longe  aliam  quam  adver- 
sus  Thessalos  Perrhaebosc|ue  nuper  ingressus  disserendi 
viam  'non  cum  Maronitis'  inquit  'mihi  aut  aut  cum  Eu- 
mene  disceptatio  est,  sed  iam  vobiscum,  Romani,  a  fjui- 

2  bus  nihil  aequi  me  impetrare  iam  diu  animadverto.  civi- 
tates  ]Macedonum,  quae  a  me  inter  indutias  defecerant, 
reddi  mihi  aequum  censebam,  non  ciuia  magna  accessio 
ea  regni  futura  esset  —  sunt  enim  et  parva  oppida  et  in 
finibus  extremis  posita  — ,  sed  Cjuia  multum  ad  reliquos 
Macedonas  continendos  exemplum  pertinebat.     negatum 

3  est  mihi.  bello  xletolico  Lamiam  obpugnare  iussus  a 
consule  M'.  Acilio  cum  diu  fatigatus  ibi  operibus  proe- 
lii&que   essem,    transcendentem  me  iam  muros   a  capta 


LIBER  XXXVIIII,  28.  [a.  C.  185]  397 

prope  urbe  revocavit  consul  et  abducere  copias  inde  coegit. 
ad  huius  solacium  iniuriae  permissum  est,  ut  Thessaliae  4 
Perrhaebiaeque   et  Athamanum  reciperem  quaedam  ca- 
stella  magis  quam  urbes.     ea  quoque  ipsa  vos  mihi,   Q. 
Caecili,  paucos  ante  dies  ademistis.   pro  non  dubio  paulo  5 
ante,  si  diis  placet,  legati  Eumenis  sumebant,  quae  An- 
tiochi  fuerunt,   Eumenem  aequius  esse  quam  me  habere. 
id  ego  longe  ahter  iudico  esse.     Eumenes  enim  non  nisi 
vicissent  Romani,  sed  nisi  bellum  gessissent,   nianere  in 
regno  suo  non  potuit.   itaque  ille  vestrum  meritum  habet, 
non  vos  ilHus.     mei  auteni  regni  tantum  aberat  ut  ulla  6 
pars  in  discrimine  fuerit,   ut  tria  miha  talentum  et  quin- 
quaginta  tectas  naves  et  omnes  Graeciae  civitates,   quas 
antea  tenuissem,   poHicentem  ultro   Antiochum  in  mer- 
cedem  societatis  sim  asjjernatus;   hostemque  ei  me  esse  7 
prius  etiam  quam  M'.  AciHus  exercitum  in  Graeciam  trai- 
ceret  praetuU  et  cum  eo  consule  belH  partem,  quamcum- 
que  mihi  delegavit,  gessi.     et  insequenti  consuli  L.  Sci-  8 
pioni,   cum  terra  statuisset  ducere  exercitum  ad  Helles- 
pontum,   non  iter  tantura  per  regnum  nostrum  dedi,   sed 
vias  etiam  munivi,  pontes  feci,  commeatus  praebui,   nec  9 
per  Macedoniam  tantum,   sed  per  Thraciam  etiam,   ubi 
inter  cetera  pax  quoque  praestanda  a  barbaris  erat.     pro  lO 
hoc  studio  meo  erga  vos,  ne  dicam  merito,  utrum  adicere 
vos,   Ivomani,   ahquid  et  amphficare   et  augere  regnum 
meum  munificentia  vestra  oportebat,    an  quae   haberem 
aut  meo  iure  aut  beneficio  vestro  eripere,  id  quod  nunc 
facitis?    Macedonum  civitates,   quas  regni  mei  fuisse  fa-  ii 
temini,   non  restituuntur.     Eumenes,   tamquam   ad   An- 
tiochum  spohandum  me  venit  et,   si  diis  placet,   decem 
legatorum  decretum  calumniae  inpudentissimae  praeten- 
dit,   in  quo  maxime  et  refelH  et  coargui  potest.     diser-  12 
tissime  enim  planissimeque  in  eo  scriptum  est,  Chersone- 
sum  et  Lysimachiam  Eumeni  dari.     ubi  tandem  Aenus 
et  Maronea  et  Thraciae  civitates  adscriptae  sunt?    quod 
ab  ihis  ne  postulare  quidem  est  ausus,  id  apud  vos,  tam- 
quam  ab  ilHs  impetraverit,  obtinebit?   quo  in  numero  me  13 
apud  vos  esse  veHtis,  refert.     si  tamquam  inimicum  et 
hostem  insectari  propositum  est,   pergitc  ut  coepistis  fa- 


398  LTBER  XXXVIIII,  28-30.  [a.  u.  c.  oG9] 

14  cerc:  sin  aliquis  est  rcspcctus  luei  ut  socii  atque  amici 
rcgis,  deprecor,  ne  me  tanta  iniuria  dignum  iudiccti?.' 

1  XXVIIII.  Movit  aliquantum  oratio  rcgis  lcgatos. 
itaque  medio  rcsponso  rcm  suspcndcrunt:  si  deccm  lega- 
torum  decreto  Eumeni  datae  civitates  eae  essent,  nihil  se 

2  mutare;  si  Philippus  bcllo  ccpisset  eas,  praemium  victo- 
riae  iure  belH  habiturum;  si  neutrum  eorum  forct,  cogni- 
tionem  pLaccrc  senatui  reservari  et,  ut  omnia  in  integro 
manerent,  pracsidia  quac  in  iis  urbilnis  siut  deduci. 

3  Hae  causae  maxime  aniraum  Philippi  alienaverunt  ab 
Romanis,  ut  non  a  Perseo  fiUo  eius  novis  causis  motum, 
scd  ob   lias  a  patrc   bclhmi  relictum   fiho  vidcri  possit. 

4  Komae  nulla  Macedonici  bclH  suspitio  erat.  L.  Manlius 
proconsul  cx  Hispania  rcdierat.  cui  postulanti  ab  senatu 
in  aede  Bellonac  triumphum  rcrum  gestarum  magnitudo 

5  impetrabilem  faciebat,  exemplum  obstabat,  quod  ita  com- 
paratum  more  maiorum  erat,  nc  quis  qui  exercitum  non 
deportasset  triumpharet,  nisi  perdomitam  pacatamque 
provinciam  tradidisset  succcssori.     mcdius   tamen  lionos 

C  Manlio  habitus,  ut  ovans  urbcm  iiiiret.  tuht  coronas 
aurcas  quinquaginta  duas,   auri  praeterea  pondo  ccntum 

7  triginta  duo,  argcnti  sedccim  miha  trecenta,  et  pronun- 
tiavit  in  senatu  decem  miha  pondo  argenti  et  octoginta 
auri  Q.  Fabium  quacstorem  advehere:  id  quoque  se  in 
acrarium  dehiturum. 

8  Magnus  motus  scrvihs  eo  anno  in  Apuha  fuit.     Ta- 

9  rentum  provinciam  L.  Postumius  praetor  habebat.  is  de 
pastorum  coniuratione,  qui  vias  latrociniis  pascuaquc  pu- 
bhca  infcsta  habuerant,  quaestionem  scvere  exercuit.  ad 
septcm  miha  hominum  condemnavit;  muhi  inde  fugerunt, 

10  de  mukis  sumptum  est  supphcium.  consules  diu  retenti 
ad  urbem  dilectibus  tandcm  in  provincias  profccti  sunt. 

1  XXX.  Eodem  anno  in  Hispania  praetores  C.  Cal- 
purnius  et  L.  Quinctius,  cum  primo  vere  ex  hibernis  co- 
pias  eductas  in  Baeturia  iunxissent,  in  Carpetaniam,  ubi 
hostium   castra  erant,    progressi   sunt,    communi  animo 

2  consihoque  parati  rem  gercrc.  haud  procul  Dipone  et 
Toloto  urbibus  inter  pabulatores  pugna  orta  cst,  quibus 
dum  utrimque  subvenitur  a  castris,   jiaulatim  omnes  co- 


LIBER  XXXVIIII,  30.31.  [a.C.185]  399 

piae  in  aciein  eductae  suuL     in  eo  tunmltuario  certaminc  3 
et  loca  sua  et  genus  pugnae  pro  hoste  fuere.     duo  exer- 
citus  Romani  fusi  atque  in  castra  compulsi  sunt.    non  in- 
stitere   perculsis   liostes.     praetores  Romani,   ne  postero  4 
die  castra  obpugnarentur,   silentio  proximae  noctis  tacito 
signo  exercitum  abduxerunt.    luce  primaHispani  acie  in-  5 
etructa   ad  vallum    accesserunt   vacuaque    praeter    spem 
castra  ingressi,  quae  derelicta  inter  nocturnam  trepidatio- 
nem  erant,   diripuerunt  regressique  in  castra  sua  paucos 
dies  quieti  stativis  manserunt.     Romanorum  sociorumquc  C 
in  proelio  fugaque  ad  quinque  milia  occisa,    quorum  se 
spoliis  hostes  armarunt.     indc  ad  Tagura  flumen  profecti 
sunt.     praetores  intcrim  Romani  omne  id  tempus  contra-  7 
hendis   ex  civitatibus  sociis  Hispanorum  auxihis  et  refi- 
ciendis  ab  terrore  adversae  pugnae  mihtum  animis  con- 
sumpserunt.    ubi  satis  placuere  vires  et  iam  milcs  quoque  8 
ad  delendam  priorem  ignominiam  hostcm  poscebat,  duo- 
decim  miha  passuum  ab  Tago  flumine  posuerunt  castra. 
inde  tertia  vigilia  sublatis  signis,   quadrato  agmine  prin-  0 
cipio  lucis  ad  Tagi  ripam  pervenerunt.     trans  fluvium  in  lO 
colle  hostium  castra  erant.     extemplo,   qua  duobus  locis 
vada  nudabat   amnis ,    dextra   partc   Calpurnius ,    laeva 
Quinctius  exercitus  traduxerunt  quieto  hoste  dum  mira- 
tur  subitum  adventum  consuhatque,  qui  tumultum  inicere 
trepidantibus   in  ipso   transitu  amnis   potuisset.     interim  ii 
Romani,   inpedimentis  quoque  omnibus  traductis  contra- 
ctisque  in  unum  locum,  quia  iam  moveri  videbant  hostem 
nec  spatium  erat  castra  communiendi,  aciem  instruxerunt. 
in  medio  locatae  quinta  Calpurnii  legio  et  octava  Quinctii ;  1 2 
id  x'obur  totius  exercitus  erat.    campum  apertum  usque  ad 
hostium  castra  habebant,  Hberum  a  metu  insidiarum. 

XXXI.    Hispani  postquam  in  citeriore  ripa  duo  Ro-  l 
manorum  agmina  conspexerunt,  ut  priusquam  se  iungere 
atque  instruere  possent  occuparent  eos,   castris   repente 
efFusi  cursu  ad  pugnam  tendunt.   atrox  in  principio  proe-  2 
liura  fuit  et  Hispanis  recenti  victoria  inflatis   et  insueta 
ignorainia  mihte  Romano  accenso.    acerrime  media  acies,  3 
duae   fortissiraae  legiones,   diraicabant;   quas  cura  aHter 
moveri  loco  non  posse  hostis  cerneret,   cuneo  institit  pu- 


400  LIBER  XXXVIIII,  31.  [a.  u.  c.  5G0] 

gnarc;   ct  usquc  plures  confertioresquc  mcdios  urgebant. 

4  ibi  postquam  laborarc  aciem  Calpurnius  practor  vidit,  T. 
Quinctilium  Varum  et  L.  luventiiun  Thalnam  lcgatos  ad 

5  singulas  lcgioncs  adhortandas  propcrc  mittit,  doccre  et 
moncre  iubct  in  illis  spcm  omncm  vincendi  ct  retinendae 
Hispaniae  essc:  si  illi  loco  cedant,  nemincm  cius  exerci- 
tus  non  modo  Italiam,    scd  ne  Tagi  quidem  ulteriorem 

6  ripam  usquam  visurum.  ipse  cum  equitibus  duarum  le- 
gionum  paululum  circumvectus  in  cuncum  hostium,   qui 

7  mediam  urgebat  aciem,  ab  latere  incurrit.  Quinctius  cum 
suis  cquitibus  ahcrum  hostium  latus  invadit.  sed  longe 
acrius   Calpurniani   equites   pugnabant,    et  praetor  ante 

8  alios;  nam  et  primus  hostem  percussit  et  ita  se  inmiscuit 

9  mediis,  ut  vix  utrius  partis  essct  nosci  posset;  et  equites 
praetoris  eximia  virtute  et  cquitum  pedites  accensi  sunt. 
pudor  movit  primos  centimones,  qui  intcr  tcla  hostium 
practorem  conspcxerunt.  itaque  urgere  signiferos  pro  se 
quisquc,   iubcre  inferrc  signa  et  confestim  militem  sequi. 

10  renovatur  ab  omnibus  clamor,  inpetus  fit  Nclut  ex  supc- 
rioi-c  loco.  haud  secus  crgo  quam  torrentis  modo  fundunt 
sternuntque  perculsos,  nec  sustineri  aUi  supcr  alios  infe- 

11  rentes  sese  possunt.  fugientes  in  castra  equites  persecuti 
sunt  et  permixti  turbae  hostium  intra  valhun  penetrave- 
runt,  ubi  ab  relictis  in  pracsidio  castrorum  prochum  in- 
stauratum;    coacti   sunt  Romani   equites    descendere  ex 

12  equis.     dimicantibus  iis  legio  quinta  supervenit,   deinde, 

13  ut  quaeque  potuerant,  copiac  adflucbant.  caeduntur  pas- 
sim  Hispani  per  tota  castra,  nec  plus  quam  quattuor  mi- 
lia  hominum  cfFugcrunt.  inde  tria  miha  fere,  qui  arraa 
retinucrant,  monteni  propinquum  ceperunt,  mille  semier- 

14  mes  maxime  per  agros  palati  sunt.  supra  triginta  quin- 
que  milia  hostium  fuerant,    cx  quibus  tam   exigua  pars 

15  pugnae  superfuit.  signa  capta  ccntum  triginta  duo.  Ro- 
mani  sociique  paulo  plus  sexcenti  et  provincialium  auxi- 

16  Horum  centum  quinquaginta  ferme  cecidcrunt.  tribuni 
mihtum  quinque  amissi  et  pauci  equites  Romani  cruentae 
maxime  victoriae  spcciem  feccrunt.  in  castris  hostium, 
quia  ipsis  spatium  sua  communiendi  non  fuerat,   manse- 

17  runt.     pro  contione  postero   die   Laudati  donatique  a  C. 


LIBER  XXXVIIII,  31.  32.  [a.  C.  185]  401 

Calpurnio  equites  phaleris,  pronuntiavitque  eorura  maxime 
opera  hostes  fusos,  castra  capta  et  expugnata  esse.   Quin-  i8 
ctius  alter  praetor  suos  equites  catellis  ac  fibulis  donavit. 
donati  et  centuriones  ex  utriusque  exercitu  permuhi,  ma- 
xime  qui  mediam  aciem  tenuerunt, 

XXXII.     Consules  dilectibus  ahisque,   quae  Romac  i 
agendae  erant,  peractis  rebus  in  Ligures  provinciam  ex- 
ercitum  duxerunt.    Sempronius  aPisis  profectus  in  Apua-  2 
nos  Ligures,   vastando  agros  urendoque  vicos  et  castella 
eorum  aperuit  sahum  usque  ad  Macram  fluvium  et  Lunae 
portum.     hostes  montem,  antiquam  sedem  maiorum  suo-  3 
rum,  ceperunt,  et  inde  superata  locorum  iniquitate  proe- 
lio  deiecti  sunt.    et  Appius  Claudius  felicitatem  virtutem-  4 
que   collegae    in  Liguribus   Ingaunis    aequavit    secundis 
aliquot  proeliis.    sex  praeterea  oppida  eorum  expugnavit, 
multa  milia  hominum  in  iis  cepit,   belli  auctores  tres  et 
quadraginta  securi  jDercussit. 

lam  comitiorum  adpetebat  tempus.    prlor  tamen  Clau-  5 
dius  quam  Sempronius,  cui  sors  comitia  habendi  obtige- 
rat,  Romam  venit,  quia  P.  Claudius  frater  eius  consula- 
tum  petebat.   competitores  habebat  patricios  L.  Aemilium,  G 
Q.  Fabium,  Ser.  Sulpicium  Galbam,  veteres  candidatos, 
et  ab  repulsis  eo  magis  debitum,  quia  primo  ncgatus  erat, 
honorem  repetentes.    etiam  quia  plus  quam  unum  ex  pa-  7 
triciis  creari  non  licebat,  artior  petitio  quattuor  petentibus 
erat.     plebeii  quoque  gratiosi  homines  petebant,  L.  Por-  8 
cius,  Q.  Terentius  CuIIeo,  Cn.  Baebius  Tamphilus;  et  hi 
repulsi,   In   spem  impetrandl   tandem   aliquando   honoris 
dilati.    Claudius  unus  ex  omnibus  novus  candidatus  erat.  9 
opinlone  hominum  haud   dubie  destinabantur  Q.  Fabius 
Labeo  et  L.  Porcius  Licinus.     sed  Claudius  consul  sine  lo 
lictoribus   cum  fratre  toto  foro   volitando,    clamitantibus 
adversariis  et  maioi'e  parte  senatus,   meminisse  eum  de-  ii 
bere  se  prius  consulem  populi  Romani  quam  fratrem  P. 
Claudii  esse:   quin  ille  sedens  pro  trlbunali  aut  arbitrum 
aut  tacitum  spectatorem  comitiorum  se  praeberet?  —  coer- 
ceri  tamen  ab  efFuso  studio  nequit.     magnis  contentioni-  12 
bus  tribunorum  quoque  plebis,   qui  aut  contra  consulem 
aut  pro  studio  eius  pugnabant,    comitia  aliquotiens  tur- 

Livi  vjI.  IH.  26 


402  LIRER  XXXVIIII,  32—31.  [a.  u.  c.  5G9.  570] 

biit.a,   doncc   perviclt  Appius,   ut   dciecto  Fabio  fratrem 

13  traherct.  crcatus  P,  Claudius  Pulchcr  praetcr  spem  suam 
et  ceterorum.  locum  suum  tenuit  L.  Porcius  Licinus, 
quia  moderatis  studiis,   non  vi  Claudiana  intcr  plebeios 

14  certatum  est.  practorum  indc  comitia  sunt  habita:  C.  Dc- 
cimius  Flavus,  P.  Sempronius  Longus,  P.  Cornehus  Ce- 
thegus,  Q.  Naevius  Matho,   C.  Sempronius  Blaesus,    A. 

15  Terentius  Varro  praetoros  facti.  haec  eo  anno,  quo  Ap. 
Claudius,  M.  Sempronius  consulcs  fuerunt ,  domi  mihtiae- 
que  gesta. 

1  XXXIII.  Principio  inscquentis  anni  P.  Claudius, 
L.Porcius  consulcs,  cum  Q.  CaeciHus,  M.  Baebius,  Ti. 
Sempronius,  qui  ad  disceptandum  inter  Phihppum  et 
Eumenem    i-cgcs  Thessalorumque    civitates   missi   erant, 

2  legationem  renuntiassent,  regum  quoque  eorum  civi- 
tatiumque  legatos  in  senatum  introduxerunt.  eadem 
utrimque  iterata  quae  dicta  apud  legatos  in  Graecia  erant. 

3  aliam  deinde  novam  legationem  patres,  cuius  princeps 
Ap.  Claudius  fuit,  in  Gracciam  et  Macedoniam  decreve- 
runt  ad  visendum,  redditaene  civitates  Thessahs  et  Per- 

4  rhaebis  essent.  iisdem  mandatum,  ut  ab  Aeno  et  Maronea 
praesidia  deducerentur  maritimaque  omnis  Thraciae  ora 

5  a  Philippo  et  Macedonibus  liberaretur.  Peloponnesum 
quoque  adire  iussi,  unde  prior  legatio  discesserat  inccr- 
tiore  statu  rerum,  quam  si  non  venissent;  nam  supcr 
cetera  etiam  sine  responso  dimissi  nec  datum  petcntibus 

6  erat  Achaeorum  concilium.  dc  qua  rc  qucrente  gravitcr 
Q.  Caecilio  et  simul  Lacedaemoniis  dcplorantlbus  moenia 
diruta,   abductam  plebem  in  Achaiam   et   venumdatam, 

7  ademptas,  quibus  ad  eam  diem  civitas  stetisset,  Lycurgi 
leges,  Achaei  maxime  coneilii  negati  crimen  excusabant 
recitando  legem,  quae,  nisi  belli  pacisve  causa  et  cum 
legati  ab  senatu  cum  litteris  aut  scriptis  mandatis  veni- 

8  rent,  vetaret  indici  concilium.  ea  ne  postea  excusatio 
csset,  ostendit  senatus,  curae  iis  esse  debere,  ut  lega- 
tis  Romanis  semper  adeundi  concilium  gcntis  potcstas 
fieret,  quem  ad  modum  et  illis,  quotiens  vcllent,  senatus 
daretur. 

1         XXXIIII.   Dimissis  iis  legationibus,  Philippus  a  suis 


LIBEll  XXXVIIII,  34.  35.  [a.  C.  185. 184]  403 

certior  factus,   cedendum  clvitatibus  deducendaque  prae- 
sidia  esse,   infensus  omnibus  in  Maronitas  iram  cfFundit. 
Onomasto,  qui  praeerat  maritimae  orae,  mandat,  ut  par-  2 
tis  adversae  principes  interficeret.      ille   per  Casandrum 
quendam,  unum  ex  regiis  iam  diu  habitantem  Maroneae, 
nocte   Thracibus   intromissis    velut    in  bello    capta  urbe 
caedem  fecit.     id  apud  Romanos  legatos  querentes  tam  3 
crudeliter  adversus  innoxios  Maronitas,  tam  superbe  ad- 
versus  populum  Romanum  factum,  ut,  quibus  libertatem 
restituendam  senatus  censuisset,   ii  pro  hostibus  trucida- 
rentur,  abnuebat,  quicquam  eorum  ad  se  aut  quemquam 
suorum  pertinere:    seditione  inter  ipsos  dimicatum,   cum  4 
ahi  ad  se,  ahi  ad  Eumenem  civitatem  traherent;  id  facile 
scituros   esse;   percunctarentur  ipsos  Maronitas— ,   haud  5 
dubius,    perculsis   omnibus   terrore    tam  recentis   caedis 
neminem  hisccre  adversus  se  ausurum.      negare  xVppius  6 
rem  evidentem  pro  dubia  quacrendam:   si  ab  se  culpam 
removere   vellet,   Onomastum   et   Casandrum,  per  quos 
acta  res  diceretur,   mitteret  Romara,   ut  eos  senatus  per- 
cunctari  posset.     primo  adeo  perturbavit  ea  vox  regem,  7 
ut  non   color,   non  vultus  ci  constaret;    deindc  conlecto 
tandem  animo  Casandrum,  qui  Maroneae  fuisset,  si  uti- 
que  vellent,   se  missurum  dixit:   ad  Onomastum  quidem  8 
quid  eam  rem  pertinere,   qui  non  modo  Maroneae,   sed 
ne    in    regione    quidem  propinqua  fuisset?    et  parcebat  0 
magis  Onomasto,   honoratiori  amico,  et  eundem  indicem 
haud  paulo  plus  timebat,  quia  et  ipse  sermonem  contule- 
rat   cum   eo  et  multorum  talium  ministrum  et  conscium 
habebat.     Casandcr  quoque,   missis  qui  per  Epirum  ad  10 
mare  prosequerentur  eum,    ne   qua  indicium   emanaret, 
veneno  creditur  sublatus. 

XXXV.    Et  legati  a  Philippi  conloquio  ita  digressi  1 
sunt,  ut  prae  se  ferrent,  nihil  eorum  sibi  pLacex-e,  et  Phi-  2 
Hppus  minime  quin  rebellandum  esset  dubius,  quia  tamen 
inmaturae  ad  id  vires  erant,    ad  moram   interponcndam 
Demetrium  minorem  filium  mittere  Itomam  simul  ad  pur- 
ganda  crimina,   simul  ad  dcprecandam  iram  senatus  sta- 
tuit,   satis  credens,   ipsum  etiam  iuvenem,   quod  Komae  3 
obses  speciraen  indolis  regiae  dedisset,   aliquid  momenti 

2G* 


404  LIBER  XXXVIIII,  35,  36.  [u.  u.  c.  570] 

1  facturuni.  interini  per  speciem  auxilii  Byzantiis  ferencli, 
re  ip.?a  ad  terrorem  regulis  Thracum  iniciendum  pro- 
fectus,  perculsis  iis  uno  i^roelio  et  Amadoco  duce  capto 
in  oMacedohiam  rediit,  missis  ad  adcolas  Ilistri  iiuminis 
barhai-os,  ut  in  Italiam  inrumpercnt,  sollicitandos. 

b  Et  in  Peloponneso  adventus  lcgatorum  Romanorum, 
([ui  ex  ]Macedonia  in  Achaiam  ire  ius.^i  erant,  exspecta- 
batur;    adversus   quos   ut   praeparata    consilia   haberent, 

(j  Lycortas  praetor  concilium  indixit.  ibi  de  Lacedaemoniis 
actum:  ex  hostlbus  eos  accusatores  factos  et  pericuhun 
esse,  ne  victi  magis  timeudi  forent  quam  bellantes  fuis- 
sent.  quippe  in  bello  sociis  Romanis  Achaeos  usos;  nunc 
eosdem  Ronianos  aequiores  Lacedaemoniis  quam  Achaeis 

7  esse,  ubi  Areus  etiam  et  Alcibiades,  ambo  exsules,  suo 
beneficio  restituti,  legationem  Romam  adversus  gentem 
Achaeorum  ita  de  ijjsis  meritam  suscepissent  adeoque 
infesta  oratione  usi  essent,   ut  pulsi  patria,   non  restituti 

8  iu  eam  viderentur.  clamor  undique  ortus,  referret  no- 
minatim  de  iis;  et  cum  omnia  ira,  non  consiho  gereren- 
tur,  capitis  damnati  sunt.  paucos  post  dies  Romani  legati 
venerunt.     his  CHtore  in  Arcadia  datura  est  conciHum. 

1  XXXVI.  Priusquam  agerent  quicquam,  terror  Achaeis 
iniectus  erat  et  cogitatio,  quam  non  ex  aequo  disceptatio 

2  futura  esset,  quod  Areum  et  Alcibiadem  capitis  ab  se 
conciHo  proximo   damnatos    cum    legatis   videbant;    nec 

3  liiscere  quisquam  audebat.  Appius  ea  quae  apud  senatum 
questi  erant  Lacedaemonii  dispHcere  senatui  ostendit: 
caedeni  priraum  ad  Compasiura  factam  eorum,  qui  a  Phi- 

4  lopoemene  ad  causam  dicendam  evocati  venissent;  deinde 
cum  in  homines  ita  saevitum  esset  nec  ulla  parte  crude- 
Htas  eorum  cessaret,  muros  dirutos  lu-bis  nobiHssimae 
esse,  leges  vetustissimas  abrogatas  inclutamque  per  gen- 

5  tes  discipHnara  Lycurgi  sublatara.  haec  cuni  Appius  di- 
xisset,  Ljcortas,  et  quia  praetor  et  quia  Pliilopoemenis, 
auctoris  omnium  quae  Lacedaemone  acta  fuerant,  factio- 

6  nis  erat,  ita  respondit:  ' difficilior  nobis,  Ap.  Claudi,  npud 
vos   oratio   est   Cjuam  Eomae   nuper  apud   senatum  fuit. 

7  tunc  enim  Lacedaemoniis  accusantibus  respondendura 
erat;  nunc  a  vobis  ipsis  accusati  sumus,  apud  quos  causa 


LIBER  XXXVIIII,  36.  37.  [n.  C.  184]  405 

est  dlcenda.     quain  iniquitatem  condicionis  sublnius  illti  8 
spe,  ludicis  animo  te  audlturura  esse,   poslta  contentione 
qua  paulo  ante  eglsti.      ego  certe,    cum  ea  quae  et  hic 
antea   apud  Q.  Caecilium  et  postea  llomae  questi   sunt 
Lacedaemonii  a  te  paulo  ante  relata  slnt,  non  tlbi,   sed 
illis   me   apud  te   respondere    credam.      cacdem   oblcltis  9 
eorum,   qul  a  Phllopoemene  praetore  evocati  ad  causam 
diceudam  interfecti  sunt.     hoc  ego  crimen  non   modo  a 
Yobis,   liomani,   sed  ne  apud  vos  quidem  nobls  oblclen- 
dum   fulsse   arbltror.     quid   Ita?    quia   In   vestro   foedere 
erat,  ut  marltlmls  urbibus  abstinerent  Lacedaemonil.    quo  lO 
tempore    armls   captis    urbes,    a   qulbus    abstlnere    iussl 
erant,  nocturno  Inpetu  occu^^averunt,  si  T.  Qulnctius,  si 
exercltus  Romanus,   slcut  antea,   In  Peloponneso  fulsset, 
eo   nimlrum   capti   et   obpressl    confugissent.       cum   vos  11 
procul  essetis,    quo  alio  nlsl  ad  nos  socios  vestros,   quos 
antea  Gjtheo  opem   ferentes,    quos   Lacedaemonem  vo- 
blscuni  slmill   de  causa  obpugnantes  viderant,   confuge- 
rent?    pro    vobls   Igitur    lustum  plumque    bellum   susce-  12 
pimus.     quod   cum   alil  laudent,   reprehendere  ne  Lace- 
daemonii  quidem  possint,     dil  quoque  ipsi  comprobave- 
rlnt,  qul  nobis  victorlam  dederunt,  quonam  modo  ea  quae 
belli  iure  acta  sunt  in  disceptationem  veniunt?    quorum 
tamen  maxlma  pars  nlhll  pertinet  ad  nos.     nostrum  est  13 
quod  evocavlmus  ad  causam  dlcendam  eos  qul  ad  arma 
multitudinem  exciverant,  qui  expugnaverant  marltima  op- 
pida,   qul   dlrlpuerant,   qul   caedem   prlncipum   fecerant; 
quod  vero  IIII  venientes  In  castra  Interfecti  sunt,  vestrum  U 
est,  Areu  et  Alclbiade,  qui  nunc  nos,  si  diis  placet,  ac- 
cusatis,  non  nostrum.   exsules  Lacedaemoniorum,  quo  ex  15 
numero  hi  quoque  duo  fuerunt,    et  tunc  nobiscum  erant 
et  quod  domiclllo  sibi  delegerant  mai'itima  opplda,  se  pe- 
tltos  credentes,   in  eos,  quorum  opera  patria  extorres  ne 
in  tuto  quidem  exsilio  posse  consenescere  se  Indlgnaban- 
tur,  inpetum  fecerunt.    Lacedaemonii  igltur  Lacedaemo-  iG 
nios,  non  Achaol  Interfecerunt;   nec  iure  an  Iniurla  caesl 
sint  argumentari  refert. 

XXXVII.     At  enlm  illa  certe  vestra  sunt,   Achael,     1 
quod  leges  discipllnamque  vetustlssimam  Lycurgi  sustu- 


406  LIBER  XXXVIIII,  37.  [a.u.  C.570J 

2  listis,  quod  niuros  clirui.stis.  quac  utraque  ab  iisdcm  obici 
qui  possunt,  cuni  muri  Lacedacmonis  non  ab  Lycurgo, 
sed  paucos  ante  annos  ad  dissolvendam  Lycurgi  discipli- 

3  nam  exstructi  sint?  t^Tanni  enim  nuper  cos  arcem  et 
munimentum  sibi,  non  civitati  paraverunt;  et  si  exsistat 
hodie  ab  inferis  Lycurgus,  gaudeat  ruinis  eorum  ct  nunc 

4  se  patriam  et  Spartam  antiquam  agnosccre  dicat.  non 
Philopocmencm  exspectare  nec  Achaeos,  sed  vos  ipsi, 
Lacedaemonii,   vestris  manibus  amoliri  et  diruere  omnia 

.5  vestigia  tjTannidis  debuistis.  vestrae  enim  illae  deformes 
veluti  cicatrices  servitutis  erant  et,  cum  sine  muris  per 
octingentos  propc  annos  liberi,  aliquando  etiam  principes 
Graeciae   fuissetis,   muris   velut  compcdibus  circumdatis 

G  vincti  per  centum  annos  servistis.  quod  ad  leges  adcni- 
ptas  adtinet,  ego  antiquas  Lacedaemoniis  leges  tyrannos 
ademisse  arbitror,  nos  non  suas  ademisse,  quas  non  ha- 

7  bebant,  sed  nostras  leges  dedisse  nec  male  consuluisse 
civitati,  cum  concilii  nostri  eam  fecerimus  et  nobis  miscue- 
rimus,   ut  corpus  unum  et  concilium  totius  Peloponnesi 

8  esset.  tunc,  ut  opinor,  si  aliis  ipsi  legibus  viveremus, 
alias  istis  iniunxissemus,  queri  se  iniquo  iure  esse  et  in- 

9  dignari  possent.  scio  ego,  Ap.  Claudi,  hanc  orationem, 
qua  sum  adhuc  usus,  neque  sociorum  apud  socios  neque 
liberae    gentis    esse,    sed  vere    servorum   disceptantium 

10  apud  dominos.  nam  si  non  vox  illa  vana  praeconis  fuit, 
qua  libex'Os  esse  omnium  primos  Achaeos  iussistis,  si 
foedus  ratum  est,  si  societas  et  amicitia  cx  acquo  obser- 
vatur,  cur  ego  quid  Capua  capta  feceritis  Komani  non 
quaero,  vos  rationem  reposcitis,   quid  Achaei  Lacedae- 

11  moniis  bello  victis  fecerimus?  interfecti  aliqui  sunt,  finge 
a  nobis;  quid?  vos  senatores  Campanos  securi  non  per- 

12  cussistis?    muros  diruimus;   vos  non  muros  tantum,   sed 

13  urbem,  agi"0s  ademistis.  specie,  inquis,  aeqimm  est  foe- 
dus;  re  apud  Achaeos  precaria  libertas,  apud  Romanos 

14  etiam  imperium  est.  sentio,  Appi,  et,  si  non  oportct,  non 
indiguor;  sed  oro  vos,  quantunilibet  intersit  inter  I\oma- 
nos  et  Achaeos,  modo  ne  in  aequo  hostes  vestri  nostrique 
apud  vos  sint  ac  nos  socii,  immo  ne  meliore  iure  sint. 

15  uam  ut  in  aequo  essent  nos  fecimus,  cum  Icges  iis  no- 


LIBER  XXXVIIII,  37.  38.  [a.  C.  184]  407 

stras  dedimus,   cum  ut  Achaei  concilii  essent  efFecimus. 
parum  est  victis,  quod  victoribus  satis  est;  plus  postulant 
liostes  quam  socii  habent.  quae  iure  iurando,  quae  monu-  16 
mentis  htterarum  in  lapide  insculptis  in  aeternam  raemo- 
riam  sancta  atque  sacrata  sunt,   ea  cum  periurio  nostro 
tollcre  parant.     veremur  quidem  vos,  Romani,  et,  si  ita  17 
vultis,  etiam  timemus;  sed  phis  et  veremur  et  timemus  deos 
inmortales.'    cum  adsensu  maximae  partis  est  auditus,  et  i8 
locutum  omnes  pro  maiestate  magistratus  censebant,  ut 
facile  adpareret  moUiter  agendo  dignitatem  suam  tenere 
Romanos  non  posse.     tum  Appius  suadere  se  magnopere  19 
Achaeis  dixit,  ut,  dum  hccret  vohnitate  sua  facere,  gra- 
tiam  inirent,  ne  mox  inviti  et  coacti  facerent.     haec  vox  20 
audita  quidem  cum  onmium  gemitu  est,  sed  metum  in- 
iecit  imperata  recusandi.     id  modo  petierunt,  ut  Romani  21 
quae  viderentur  de  Lacedaemoniis  mutarent  nec  Achaeos 
rehgione  obstringerent  irrita  ea  quae  iure  iurando  sanxis- 
sent  faciendi.    damnatio  tantum  Arei  et  Alcibiadis,  quae 
nuper  facta  crat,  sublata  est. 

XXXVIII.    Romae  principio  eius  anni,  cum  de  pro-  i 
vinciis  consulum  et  praetorum  actum  est,  consulibus  Li- 
gures,  quia  bellum  nusquam  alibi  erat,  decreti.   praetores  2 
C.  Decimius  Flavus  urbanam,  P.  Cornelius  Cethegus  inter 
cives  et  peregrinos  sortiti  sunt,  C.  Sempronius  Blaesus  3 
Siciliam,  Q.  Naevius  Matho  Sardiniam  et  ut  idem  de  vene- 
ficis  quaereret,  A.  Terentius  Varro  Ilispaniam  citeriorem, 
P.  Sempronius  Longus  Hispaniam  ulteriorem.  de  iis  dua-  4 
bus  provinciis  legati  per  id  fere  tempus  L.  luventius  Thalna 
et  T.  Quinctilius  Varus  venerunt,  qui  quantum  bellum  iam  5 
profligatum  in  Hispania  esset  senatu  edocto  postularunt 
simul,  ut  pro  rebus  tam  prospere  gestis  diis  inmortalibus 
haberetur   honos   et  ut  praetoribus   exercitum  deportare 
liceret.    supplicatio  in  biduum  decreta  est;  de  legionibus  6 
deportandis,  cum  de  consulum  praetorumque  exercitibus 
ageretur,  rem  integram  referri  iusserunt.   paucos  post  dies  7 
consulibus  in  Ligures  binae  legiones,  quas  Ap.  Claudius 
et  M.  Sempronius  habuerant,  decretae  sunt.     de  Ilispa-  8 
niensibus   exercitibus  maixna   contentio   fuit  inter  novos 
praetores   et   amicos    absentium,    Calpurnii   Quinctiique. 


408  LIBER  XXXVIIII,  38.  30.  [a.  ii.  c.  570] 

9  uti*aque  causa  tribunos  plebis,  utraque  consulcni  habcbat. 
hi  se  intercessuros  senatus  consulto,  si  deportanclos  cen- 
serent   exercitus,   denuntiabant;   ilH,   si   haec   intercessio 

10  fieret,  nunaui  rem  aham  se  decerni  passuros.  victa 
postremo  absentium  gratia  est  et  senatus  consultum 
lactum,  ut  praetores  quattuor  miHa  pcditum  IJomanorum 
scriberent,  trecentos  equites,  et  quinquc  milia  peditum 
sociorum  Latini  nominis,  quingentos  equites,  quos  secum 

11  in  Hispaniam  portarent.  cum  eos  [in]  legiones  quattuor 
discripsissent,  quod  plus  quam  quina  milia  jieditum,  trc- 

12  ceni  equites  in  singulis  legionibus  esset,  dimitterent,  eos 
primum  qui  emerita  stipendla  habcrent,  deinde  ut  cuius- 
que  fortissima  opera  Calpurnius  et  Quinctius  in  proeHo 
usi  essent. 

1  XXXVIIII.   Hac  sedata  contentione  aHa  subinde  C. 

2  Decimi  praetoris  morte  exorta  est.  Cn.  Sicinius  et  L. 
Pupius,  qui  aediles  proximo  anno  fuerant,  et  C.  Valerius 
flamen  DiaHs  et  Q.  Fulvius  Flaccus  —  is  quia  aediHs 
curuHs  designatus  erat,  sine  toga  candida,  sed  maxima  ex 
omnibus   contentione  —  petebant,   certamenque   ei   cum 

3  flamine  erat.  et  postquam  primo  aequare,  mox  superare 
etiam  est  visus,  pars  tribunorum  plebis  negare  rationem 

4  eius  habendam  esse,  quod  duos  simul  unus  magistratus, 
praesertim  curules,  neque  capere  posset  nec  gerere;  pars 
legibus  eum  sohi  aequum  censere,  ut  quem  vellet  prae- 

5  torem  creandi  populo  potestas  fieret.     L.  Porcius  consul 
G  primo  in  ea  sententia  esse,  ne  nomen  eius  acciperet,  de- 

inde,  ut  ex  auctoritate  senatua  idem  faceret,  convocatis 
patribus  refeiTe  se  ad  eos  dixit,  quod  nec  iure  ullo  nec 
exemplo  tolerabili  liberae  civitati  aedilis  curulis  designa- 
tus  praeturam  peteret,  sibi,  nisi  quid  aliud  iis  videretur, 

7  in  animo  esse  e  lege  comitia  haliere.  patres  censuei'unt, 
uti  L.  Porcius  consul  cum  Q.  Fulvio  ageret,  ne  inpedi- 
mento   esset,   quo  minus  comitia  i:)raetoris  in  locum  C. 

8  Decimi  subrogandi  e  lege  habercntur.  agenti  consuli  ex 
senatus  consulto  respondit  Flaccus,  nihil  quidem  se  quod 
indignum  esset  facturum.  medio  responso  spem  ad  vo- 
luntatem  interpretantibus  fecerat,   cessurum  patrum  au- 

9  ctoritati  esse.     comitiis  acrius  etiam  quam  ante  petebat 


LIBER  XXXVIIII,  39.  40.  [a.  C.  184]  409 

criminando,  extorqueri  sibi  a  consule  et  senatu  populi 
Ivomani  beneficium  et  invidiam  fieri  geminati  honoris, 
tamquam  non  adpareret,  ubi  dcsignatus  praetor  esset, 
extemplo  aedilitate  se  abdicaturum.  consul  cum  et  per-  lo 
tinaciam  petentis  crescere  et  favorem  populi  magis  ma- 
gisque  in  eum  inclinari  cerneret,  dimissis  comitiis  sena- 
tura  vocavit.  censuerunt  frequentes,  quouiam  Flaccum 
auctoritas  patrum  nihil  movisset,  ad  popuhim  cum  Flacco 
aoendum.  contione  advocata  cum  eoisset  consul,  ne  tum  ii 
quidem  de  sententia  motus  gratias  populo  Romano  egit, 
quod  tanto  studio,  quotienscumque  declarandae  vohmtatis 
potestas  facta  esset,  pi-aetorem  se  voluisset  facere;  ea  sibi  12 
studia  civium  suorum  destituere  non  esse  in  animo.  haec 
vero  tam  obstinata  vox  tantum  ei  favorem  accendit,  ut 
haud  dubius  praetor  esset,  si  consul  accipere  nomen  vel- 
let.  ingens  certamen  tinbunis  et  inter  se  ipsos  et  cum  13 
consule  fuit,  donec  senatus  a  consule  est  habitus  decre- 
tumque,  quoniam  praetoris  subrogandi  comitia  ne  legibus 
fierent,  pertinacia  Q.  Flacci  et  prava  studia  hominum  in- 
pedirent,  senatum  censere  satis  praetorum  esse;  P.  Cor- 
nelius  utramque  in  urbe  iurisdictionem  haberet  Apolhni- 
que  ludos  faceret. 

XXXX.    His  comitiis   jirudentia  et   virtute   senatus  i 
sublatis,  aha  maioris  certaminis,  quo  et  maiore  de  re  et 
inter  plui-es  potentioresque  viros,  sunt  exorta.    censuram  2 
summa  contentione  petebant  L.  Valerius  Flaccus,  P,  et 
L.   Scipiones,    Cn.  Manhus  Volso,   L.  Furius  Purpurio 
patricii,  plebeii  autem  M.  Porcius  Cato,  M.  Fulvius  No- 
bihor,  Ti.  et  M.  Sempronii,  Longus  et  Tuditanus.     sed  3 
omnes   patricios   plebeiosque   nobihssimarum   famiharum 
M.  Porcius  longe  anteibat.     in  hoc  viro  tanta  vis  animi  i 
ingeniique  fuit,  ut  quocumque  loco  natus  esset  fortunam 
sibi  ipse  facturus  fuisse  videretur.     nuha  ars  neque  pri- 
vatae  neque  pubhcae  rei  gerendae  ei  defuit;  urbanas  ru- 
sticasque  res  pariter  cahebat.     ad  summos  honores  ahos  5 
scientia  iux-is,  ahos  eloquentia,  ahos  gloria  mihtaris  pro- 
vcxit;  huic  versatile  ingenium  sic  paritcr  ad  omnia  fuit, 
ut  natum   ad   id   unum   diceres   quodcumque  ageret;   in  g 
bello  manu  fortissimus  muhisque  insignibus  clarus  pugnis. 


4 10  LIBER  XXXVIIII,  40.  41.  [a.  u.  c.  570] 

idciu   postquam   ad   niagnos   lionores  pervenit,   summus 
inipcrator,   et  idcm  in  pacc,   si  ius  consulercs,    peritissi- 

7  nms,  si  causa  oranda  essct,  eloquentissimus;  nec  is  tan- 
tum  cuius  lingua  vivo  eo  viguerit,  monumentum  cloqucn- 
tiae  nullum  exstet,  vivit  immo  vigetque  cloqucntia  eius 

8  sacrata  scriptis  omnis  generis.  orationes  ct  pro  se  multac 
et  pro  aliis  et  in  alios:   nam  non  solum  accusando,   sed 

9  etiara  causam  dicendo  fatigavit  inimicos.  simultates  nimio 
plures  et  exercuerunt  cuni  et  ipse  excrcuit  eas;  ncc  facile 
dixeris,  utrum  niagis  presserit  eum  nobilitas  an  ille  agi- 

10  taverit  nobilitatem.  asperi  procul  dubio  aninii  et  linguae 
acerbae  et  inmodice  liberae  fuit,  sed  invicti  a  cupiditati- 
bus  animi,  rigidae  innocentiae,  contemptor  gratiae,  divi- 

U  tiarum.  in  jiarsimonia,  in  patientia  laboris,  periculi,  ferrei 
prope  corporis  animi(|ue,  quem  ne  senectus  quidem,  quae 

1-2  solvit  omnia,  fregerit,  qui  sextum  et  octogesimum  annum 
agens  causam  dixcrit,  ipse  pro  se  oraverit  scripscritque, 
nonagcsimo  anno  Ser.  Galbam  ad  populi  adduxcrit  iu- 
dicium. 

1  XXXXI.  liunc,  sicut  omni  vita,  tum  prensantem 
premebat  nobilitas;  consenscrantque  praeter  L.  Flaccum, 
qui  collega  in  consulatu  fuerat,  candidati  omnes  ad  dei- 

2  cicndum  Iionore,  non  solum  ut  ipsi  potius  adipiscerentur 
ncc  quia  indignabantur  novum  hominem  censorem  vidcre, 
sed  etiam  quod  tristem  censuram  periculosamque  multo- 
rum  famae  et  ab  laeso   a  plerisque  et   lacdendi   cupido 

3  exspectabant.  etenim  tum  quoque  minitabundus  petcbat, 
rcfragari  sibi  qui   liberam  et   fortem  ccnsurani   timcrent 

4  criminando.  et  simul  L.  Valerio  subfragabatur;  illo  uno 
collega  castigare  se  nova  flagitia  et  priscos  rcvocare  mo- 
rcs  posse.  his  accensi  homines,  adversa  nobilitate,  non 
M.  Porcium  modo  censorem  fccerunt,  sed  collegam  ei 
Valcrium  Flaccum  adiecerunt. 

5  Secundum  comitia  censorura  consules  praetoresque 
in  provincias  profecti  praeter  Q.  Nacvium,  quem  quattuor 
non  minus  menses,  priusquam  in  Sardiniam  iret,  quae- 
stioncs  vcneficii,  quarum  magnam  partem  cxtra  urbem 
per    municipia    conciliabulaque    habuit,    quia    ita   aptius 

G  visunx  erat,  tenuerunt.     si  Antiati  Valerio  credcre  libet, 


LIBER  XXXViril,  41.  42.  [a.  C.  184]  411 

ad  duo  milia  hominum  damnavit.  et  L.  Postumius  prae- 
tor,  cui  Tarentum  provincia  eveuerat,  magnas  pastorum 
coniurationes  vindicavit,  et  reliquias  Bacchanalium  quae- 
stionis  cum  cura  exsecutus  est.  muhos  qui  aut  citati  7 
non  adfuerant  aut  vades  deseruerant,  in  ea  regione  ItaHae 
latentes  partim  noxios  iudicavit,  partim  comprehensos 
Romam  ad  senatum  misit.  in  carcerem  omnes  a  P.  Cor- 
nelio  coniecti  sunt. 

XXXXII.     In    Hispania    uheriore    fractis    proximo  i 
bello  Lusitanis  quietae  res  fuerant,  et  in  citeriore  A.  Teren- 
tius  in  Suessetanis  oppidum  Corbionem  vineis  et  operibus 
expugnavit,  captivos  vendidit;   quieta  deinde  hiberna  et 
citerior  provincia  habuit.   veteres  praetores  C.  Calpurnius  2 
Piso  et  L.  Quinctius  Romam  redierunt.     utrique  magno 
patrum  consensu  triumphus  est  decretus.     prior  C.  Cal-  .3 
purnius  de  Lusitanis  et  Cehiberis  triumphavit;   coronas 
aureas  tuht  octoginta  tres  et   duodecim  miha  pondo  ar- 
genti.  paucos  post  dies  L.  Quinctius  Crispinus  ex  iisdem  i 
Lusitanis  Cehiberisque  triumphavit:  tantundem  auri  atque 
argenti  in  eo  triumpho  praelatum. 

Censores  M.  Porcius  et  L.  Valerius  metu  mixta  ex-  5 
spectatione  senatum  legerunt;   septem  moverunt  senatu, 
ex  quibus  unum  insignem  et  nobihtate  et  honoribus,  L. 
Quinctiura  Flamininum    consularem.      patrum    memoria  6 
institutum  fertur,  ut  censores  motis  e  senatu  adscriberent 
notas.   Catonis  et  aliae  quidem  acerbae  orationes  exstant 
in  eos,   quos  aut  senatorio   loco  movit  aut  quibus  equos 
ademit;  longe  gravissima  in  L.  Quinctium  oratio  est,  qua  7 
si   accusator  ante   notam,   non   censor  post  notam  usus 
esset,  retinere  L.  Quinctium  in  senatu  ne  frater  quidem  T. 
Quinctius,    si  tum  censor  esset,   potuisset.     inter  cetera  8 
obiecit  ei,  Phihppum  Poenum,  carum  ac  nobile  scortum, 
ab  Homa  in  Galham  provinciam  spe  ingentium  donorum 
perductum.   eum  puerum,  per  lasciviam  cum  cavillaretur,  9 
expi'obrare   consuli    persaepe   soHtum,   quod   sub    ipsum 
spectaculum  ghadiatorium   abductus   ab  Roma   esset,   ut 
obsequium  amatori  iactaret.     forte  epuLantibus  iis,   cum  lO 
iam  vino  incahiissent,  nuntiatum  in  convivio  esse  nobilem 
Boiuiu  cum  hberis  transfufram  venisse:  convenire  consu- 


412  LIBER  XXXVIIII,  42—14.  [a.  ii.  c.  570.  571] 

11  lem  vellc,  ut  nh  eo  fidcm  praesens  acciperct.  introdiictum 
m  tabernaculum  per  interpretem  adloqui  consulcm  coe- 
pissc.  inter  cuiiis  sermonem  Quinctius  scorto  'vis  tu,' 
inquit  'quoniam  gladiatorium  spectaculum  reliquisti,  iam 

12  hunc  Gallum  morientem  videre?'  et  cum  is  vixdum  scrio 
adnuisset,  ad  nutum  scorti  consulem  stricto  gladio,  qui 
super  caput  pendebat,  loqucnti  Gallo  caput  prinium  pcr- 
cussisse,  deinde  fugienti  fidemque  populi  Romani  atque 
eorum  qui  adcrant  inploranti  latus  transfbdissc. 

1  XXXXIII.  Valcrius  Antias,  ut  qui  nec  orationem  Ca- 
tonis  lca"isset  et  fabulae  tantum  sine  auctore  editae  crcdi- 
disset,  aliud  ai'gumentum,  simile  tamcn  et  libidine  et  crude- 

2  litate  peragit.  Placentiae  famosam  mulierem,  cuius  amore 
deperiret,  in  convivium  accersitam  scribit:  ibi  iactantem 
sese  scorto  inter  cetcra  rettulisse,  quam  acriter  quaestio- 
nes  exercuisset  et  quam  multos  capitis  damnatos  in  vin- 

3  culis  haberet,  quos  securi  pcrcussurus  esset.  tura  illam 
infra  eum  adcubantem  iiegasse  umquam  vidisse  quem- 
quam  securi  ferientem  et  pervcllc  id  videre.  hic  indul- 
gentem  amatorem  unum  cx  illis  miseris  adtrahi  iussum 

4  securi  percussisse.  facinus,  sive  eo  modo  quo  censor 
obiecit  sive  ut  Valerius  tradit  commissum  est,  saevum 
atque  atrox;  inter  pocula  atque  ejmlas,  ubi  libare  diis 
dapes,  ubi  bcne  precari  mos  esset,  ad  spectaculum  scorti 
procacis,  in  sinu  consulis  rccubantis,  mactatam  humanam 

5  victimam  esse  et  cruore  mensam  respersam!  in  extrema 
oratione  Catonis  condicio  Quinctio  fertur,  ut  si  id  factum 
negaret  ceteraque  quae  obiecisset,  sponsione  defendorct 
sese;  sin  fateretur,  ignominiane  sua  quemquam  doliturum 
censeret,  cum  ipse  vino  ctVencre  amens  sanguine  homi- 
nis  in  convivio  lusissct? 

1  XXXXIIII.  In  equitatu  recognoscendo  L.  Scipioni 
Asiageni  ademptus  equus.     in  censibus  quoque  accipicn- 

2  dis  tristis  et  aspera  in  omnes  ordines  censura  fuit.  orna- 
menta  et  vestem  muliebrem  et  vehicula,  quae  pluris  quam 
quindecim  milium  aeris  essent  in  ccnsum  refcrrc  iuratores 

'.]  iussi;  item  mancipia  minora  annis  viginti,  quae  post  pro- 
ximum  lustrum  decem  milibus  aeris  aut  pluris  eo  venis- 
sent,   uti   ca   quoque  deciens   tanto   pluris   quam   quanli 


LIBER  XXXVIIIJ,  44.45.  [a.C.184. 183]  413    . 

essent  aestimarcntur  et  hls  rebus  omnibus  terni  in  milia 
aeris  adtribuerentur.     aquani  publicam  omnem  in  priva-  4 
tum  aedificium  aut  agrum  fluentem  ademefunt,   et  quae 
in  loca  publica  inaedificata  inmolitave  privati  habebant 
intra  dies  triginta  demohti  sunt.     opera  deinde  facienda  5 
ex  decreta  in  eam  rem  pecunia,   lacus  sternendos  Knpide 
detergendasque  qua  opus  esset  cloacas,   in  Aventino  ct 
in  ahis  partibus  qua  nondum  erant  faciendas  locaverunt. 
et  separatim  Flaccus  molem  ad  Neptunias  aquas,  ut  iter  G 
populo   esset,    et  viam   per  Formianum    montem,   Cato  7 
atria  duo  Maeuium  et  Titium   in   lautumiis   et  quattuor 
tabernas  in  pubHcum  emit  basilicamque  ibi   fecit,   quae 
Porcia  adpelLata  est.     et  vectigaha  summis  j)retiis,  uhro 
tributa  intimis  locaverunt.     quas  locationcs  cum  senatus  8 
precibus  et  lacrimis  victus  pubhcanorum  induci  et  de  in- 
tegro  locari  iussisset,  censores  edicto  submotis  ab  hasta 
qui  ludificati  priorem  locationem  erant  omnia  eadem  pau- 
lulum  inminutis  pretiis  locaverunt.     nobihs  censura  fuit  9 
simultatiumque  plena,  quae  M.  Porcium,  cul  acerbitas  ea 
adsignabatur,  per  omnem  vitam  exercuerunt. 

Eodem  anno  coloniae  duae,  Potentia  In  Plcenum,  PI-  lo 
saurum  in  Gahicum  agrum,  deductae  sunt.     sena  iugera 
in  singulos  data.     diviserunt  agrum  coloniasque  deduxc- 
runt  ildem  tres  vlrl,  Q.  Fabius  Labeo  et  M,  et  Q.  Fulvii, 
Flaccus  et  Nobilior.     consules   eius   anni  nec  doml  nec  ii 
militiae  memorabile  quicquam  egerunt. 

XXXXV.    In  insequentem  annum  crearunt  consules  i 
M.  Claudlum  Marcelhim,  Q.  Fabium  Labeonem. 

M.  Claudius,  Q.  Fabius  idibus  Martils,  quo  die  con- 
sulatum  inierunt,    de  provlnciis  suis  praetorumque  rcttu- 
lerunt.     praetores  creatl  erant  C.  Valerlus  flamen  Dialis,  2 
qui  et  priore  anno  petlerat,  et  Sp.  Postumius  Albinus  et 
P.  Cornelius  Slsenna,  L.  Pupius,  L.  lulius,  Cn.  Sicinius. 
consulibus  Ligures  cura  lisdem  exercitibus,  quosP.  Clau-  3 
dius,   L.  Porcius  habuerant,  provincia  decreta  est.     Hi-  4 
spaniae  extra  sortein  prloris  anni  praetoribus    cum   suis 
exercitibus  servatae.     praetores  Ita  sortlrl  iussi,   uti  fla- 
minl  Dlali  utlque  altera  luris   dlcendl  Romae  provincia 
esset;  peregrinam  est  sortitus.    Sisennae  Cornelio  urbana,  5 


.  414  LIBER  XXXVIIII,  45.  4G.  [a.n.  c.  571] 

Sp.  Postumio  Slcilia,  L.  Pupio  Apuli.a,   L.  lulio  Gallia, 
Cn.  Sicinio  Sardinia  evenit.   L.  lulius  maturare  est  iussus. 

6  Galli  Transalpini  per  saltus  ignotae  antea  viae,  ut  ante 
dictum,  in  Italiam  transgressi  oppidum  in  agro,  qui  nunc 

7  cst  Aquilciensis,  aedificabant.  id  eos  ut  proliibcret,  quod 
eius  sine  bello  posset,  practori  niandatum  cst:  si  armis 
prohibendi  essent,  consules  certiores  faceret;  ex  his  pla- 
cere  alterum  adversus  Gallos  ducere  legioncs. 

8  Extrcmo  prioris  anni  comitia  habita  erant.  in  demor- 
tui  Cn.  Cornehi  Lcntuh  locum  auguris  subficicndi  creatus 
erat  Sp.  Postumius  Alliinus. 

1  XXXXVI.  Huius  principio  anni  P.  Licinius  Crassus 
pontifex  maximus  niortuus  est,   In  culus  locum  M.  Sem- 

2  pronius  Tuditanus  jiontifex  est  cooptatus,  pontifex  maxi- 
mus  est  creatus  C.  Servihus  Geminus.  P.  Licinll  funerls 
causa  vlsceratio  data  ct  gladlatores  centum  viginti  pugna- 
runt  et  ludi  funebres  pcr  triduum  factl,  post  ludos  epulum. 

3  in  quo  cum  toto  foro  triclinia  strata  essent,  tempestas 
cum  magnis  procellis  coorta  cocgit  plerosque  tabernacula 

4  statuere  in  foro;  eadcm  paulo  post,  cum  undique  disse- 
rcnassct,  sublata,  defunctosque  volgo  ferebant,  quod  Inter 
fatalia  vates  cecinissent,  necesse  esse  tabernacula  in  foro 

5  statui.  hac  religione  levatls  altera  Iniccta,  quod  sanguine 
per  biduum  pluvlsset  In  area  Volcanl;  et  per  decemvlros 
supplicatio  Indicta  crat  eius  prodigii  expiandl  causa. 

6  Prlusquam  eonsules  in  provincias  proficlscerentur,  le- 
gationes  transmarinas  In  senatum  Introduxerunt.  nec  um- 
quam  ante  tantum  regionis  eius  hominum  Komae  fuerat. 

7  nam  ex  quo  fama  per  gentes,  quae  Macedonlam  adco- 
lunt,  vulgata  est,  crlmina  querimoniasque  de  Philippo 
non  neglegenter  ab  Pomanis  audlrl,   multis  operae  pre- 

8  tium  fuisse  queri,  pro  se  quaeque  civitates  gentesque, 
singuli  etiam  prlvatim  —  gravls  enim  adcola  omnibus  erat 
—  llomam  aut  ad  spem  levandae  Iniurlae  aut  ad  deflen- 

9  dae  solaclum  venerunt.  et  ab  Eumene  rege  legatlo  cum 
fratre  elus  Athenaeo  venit  ad  quei'eudum,  simul  quod  non 
deducerentur  ex  Thracla  praesldia,  slniul  quod  In  Blthy- 
niam  Pruslac  bellum  adversus  Eumenem  gerentl  auxilia 
missa  forent. 


LIBEK  XXXVIIII,  47.  48.  [a.  C.183]  415 

XXXXVir.  Respondenclum  acl  omnia  iuveni  tum  ad-  i 
modum  Demetrio  erat.    cum  haud  facile  esset  aut  ea  quae 
obicerentur  aut  quae  adversus  ea  dlcenda  erant  mcmoria 
complecti  —  nec  enim  multa  solum,   sed  etiam  pleraque  2 
oppido  quam  parva  erant,  de  controversia  finium,  de  ho- 
minibus  raptis  pecoribusque  abactis,  de  iure  aut  dicto  pcr 
libidinem  aut  non  dicto,   de  rebus  per  vim  aut  per  gra- 
tiara   iudicatis— ,   nihil   horum  ncque  Demctrium   docere  3 
dilucide  nec  se  satis  liquido  discere  ab  eo  senatus  cum 
cerneret  posse,  simul  et  tirocinio  et  perturbatione  iuvenis 
moveretur,  quaeri  iussit  ab  eo,  ecquem  de  his  rebus  com- 
mentarium  a  patrc   accepisset.      cura  respondisset  acee-  4 
pisse  se,   nihil  prius   nec  potius   visum  est  quam  regis 
ipsius  dc  singulis  responsa  accipere.     librum   exteraplo 
poposcerunt,  deinde  ut  ipserecitaret  perraiserunt.     erant  5 
autem  de  singulis  rebus  in  breve  coactae  causae,   ut  alia 
fecisse  se  secundum  dccreta  legatorum  doceret,   alla  non 
per  se  stetisse,  quo  minus  faceret,  sed  per  eos  ipsos  qui 
accusarent.    interposuerat  et  querelas  de  iniqultate  decrc-  6 
torum  et  quam  non  ex  aequo  disceptatum  apud  Caecilium 
foret  indigneque  sibi  nec  ullo  suo  merito  insultatum  ab 
omnibus  esset.  has  notas  irritati  eius  anirai  conlegit  senatus;  7 
ceterum  alia  excusanti  iuveni,  alia  recipienti  futura  ita  ut 
maxirae  vellet  senatus,  responderi  placuit,  nihil  patrera  eius  8 
neque  rectius  nec  magis  quod  ex  voluntate  senatus  esset 
fecisse  quara  quod,  utcumque  ea  gesta  essent,  per  Deme- 
triura  filium  satisfieri  voIuissetRoraanis:  raulta  et  dissimu-  9 
lare  et  oblivisci  et  pati  praeterita  senatum  posse,  et  credere 
etiam,  Demetrio  credendum  esse.     obsidera  enira  se  ani-  lo 
mum  eius  habere,   etsi  corpus  j)atri  reddiderit,  et  scire, 
quantura  salva  in  patrem  pietate  possit,  amicum  eum  populo 
Roraano  esse,  honorisque  eius  causa  missuros  inMacedo-  ii 
niam  legatos,  ut  si  quid  rainus  factura  sit  quam  debuerit, 
tum  quoque  sinc  piaculo  rerum  praeterraissarura  fiat.  velle 
etiara  sentire  Philippum,   integra  orania  sibi  cum  populo 
Romano  Deraetrii  filii  beneficio  esse. 

XXXXVIII.      Haec,    quae    augendae    araplitudinis  i 
eius  causa  facta  erant,  extemplo  in  invidiam,  mox  etiam 
in  perniciem  adolescenti  verterunt. 


416  LIBER  XXXVIIII,  48.  40.  [a.  u.  c.  571] 

2  Lacedaeinonli  deinde  introducti  siint.  multae  ct  par- 
vulae  disccptationes  iactabantur;  sed  quae  niaxime  rem 
continerent  erant,  utrum  restitucrentur  quos  Achaei  dam- 

3  naverant  nec  ne,  inique  an  iure  occidissent  quos  occi- 
dcrant.  vertebatur  et,  utrum  manerent  in  Achaico  con- 
cilio  Lacedaemonii  an,  ut  ante  fuerat,  secretum  eius  unius 

4  in  Peloponncso  civitatis  ius  esset.  restitui  iudiciaque  facta 
tolli  placuit,  Lacedaemonem  manere  in  Achaico  concilio 
scribique  id  decretum  et  consignari  a  Lacedaemoniis  et 
Achaeis. 

5  Legatus  in  Macedoniam  Q.  Marcius  est  missus,  ius- 
sus  idem  in  Peloponneso  sociorum  res  aspicere.  nam  ibi 
quoque  et  ex  veteribus  discordiis  residui  motus  erant  et 

6  Messenii  desciverant  a  concilio  Achaico.  cuius  belli  et 
causas  et  ordinem  si  expromere  velim,  inmemor  sim  pro- 
positi,  quo  statui  non  ultra  adtingcre  externa,  nisi  qua 
liomanis  cohaerei'ent  rebus. 

1  XXXXVIIII.  Eventus  memoi'abilis  est,  quod,  cum 
bello  superiores  essent  Achaei,  Philopoemen  praetor  eo- 
rum  capitur,  ad  pracoccupandam  Coronen,  quam  bostes 
petebant,    [profectus  atque  ibi]  in  valle  iniqua  cum  equi- 

2  tibus  paucis  obpressus.  ipsum  potuisse  efFugere  Thracum 
Cretensiumque  auxilio  tradunt;  sed  pudor  relinquendi 
cquites,  nobilissimos  gentis,  ab  ipso  nuper  electos,  tenuit. 

3  quibus  dum  locum  ad  evadendas  angustias  cogendo  ipse 
agmen  praebet,  sustinens  inpetus  hostium,  prolapso  equo 
et  suo  ipse  casu  et  onere  equi  super  eum  ruentis  haud 
multum  afuit,  quin  exanimaretur,  sej^^tuaginta  annos  iam 

4  natus  et  diutino  morbo,  ex  quo  tum  primum  reficiebatur, 

5  viribus  admodum  adtenuatis.  iacentem  hostes  superfusi 
obpresserunt;  cognitumque  primum  a  verecundia  memo- 
riaque  meritorum  haud  secus  Cjuam  ducem  suum  adtollunt 
reficiuntque  et  ex  valle  devia  in  viam  portaut,  vix  sibimet 

G  ipsi  prae  necopinato  gaudio  credentes;  pars  nuntios 
Messenen  praemittunt,  dcbellatum  esse,  Philopoemenem 

7  captum  adduci.  primum  adeo  incredibilis  visa  res,  ut 
non  pro  vano  modo,  sed  vix  pro  sano  nuntius  audiretur. 
dcinde  ut  super  alium  alius  idem  omnes  adfirmantes  ve- 

8  niebant,  tandem  facta  fides;  ct  priusquam  adpropinquare 


LIBER  XXXVIIII,  49.  50.  [a.  C.  183]  417 

urbi  satis  scirent,   ad  spectaculum  omnes  simul  liberi  ac 
servi,   pueri   quoque   cum  feminis,   eftunduntur.     itaque 
clauserat   portam   turba,   dum  pro  se  quisque,   nisi  ipse 
oculis  suis  credidisset,  vix  pro  comperta  tantam  rem  ha- 
biturus  videretur.   aegre  submoventes  obvios  intrare  por-  9 
tam   qui   adducebant  Philopoemenem  potuerunt.     aeque 
conferta  tui-ba  iter  rehquum  clauserat;   et  cum  pars  ma-  lo 
xima  exclusa  a  spectaculo  esset,  theatrum  repente,  quod 
propinquum  \dae  erat,   compleverunt  et,  ut  eo  adducere- 
tur  in  conspectura  popuH,   una  voce  omnes  exposcebant. 
magistratus  et  principes  veriti,   ne  quem  motum  miseri-  11 
cordia  praesentis  tanti  viri  facei'et,   cum  alios  verecundia 
pristinae  maiestatis  conlata  praesenti  fortunae,   alios  re- 
cordatio   ingentium   meritorum   motura   esset,    procul   in 
conspectu  eum  statuerunt,    deinde  raptim   ex  oculis  ho-  12 
minum    abstraxerunt    dicente    praetore    Dinocrate,    esse 
quae  pertinentia  ad  summam  belH  percunctari  eum  magi- 
stratus  vellent.    inde  abducto  eo  in  curiam  et  senatu  vo- 
cato  consuhari  coeptum. 

L.    lam  invesperascebat,  et  non  modo  cetera,  sed  nc  i 
in  proximara  quidem  noctem  ubi  satis  tuto  custodiretur, 
expediebant.      obstupuerant   ad    magnitudinem    pristinae  2 
eius   fortunae   virtutisque  et  neque  ipsi  domum  recipere 
custodiendum  audebant  nec  cuiquam  uni  custodiam  eius 
satis  credebant.    admonent  deinde  quidam,  esse  thensau-  3 
rum  publicum   sub  terra,   saxo   quadrato   saeptum.      eo 
vinctus  demittitur  et  saxum  ingens,  quo  operitur,  machina 
superinpositum  est.   ita  loco  potius  quam  homini  cuiquam  4 
credendam  custodiam  rati,  lucem  insequentem  exspecta- 
verunt.     postero   die  muhitudo   quidem  integra,   memor  5 
pristinorum  eius  in  civitatem  meritorum,   parcendum  ac 
per  eum   reraedia   quaerenda  esse  praesentium  malorum 
censebant;  sed  defectionis  auctores,  quorum  in  manu  res  6 
publica  erat,   in   secreto   consukantes   omnes   ad  necem 
eius   consentiebant,   sed  utrum  maturarent  an  differrent 
ambigebatur.     vicit  pars  avidior  poenae,   missusque  qui  7 
venenum  ferret.   accepto  poculo  nihil  ahud  locutum  ferunt 
quam  quaesisse,   si  incohimis  Lycortas  —  is  aher  impe- 
rator  Achaeorum  erat  —  equitesque  evasissent.    postquam  8 

Lh'i  vol.  lll.  27 


418  LIBER  XXXVIIII,  50.  51.  [a.  u.  c.  571] 

dlctiim  cst  Incolumes  esse,  'bene  habet'  Inquit,  et  poculo 
9  Inpavlde  exliausto  haud  ita  multo  post  exsplravlt.  non 
dlutui'num  mortls  eius  gaudlum  auctoribus  erudelitatls 
fult.  victa  namquc  ^lessenc  bcllo  exposccntlbus  Achaels 
dcdldit  noxios  ossaque  reddlta  PliUopocmenis  sunt  et  sc- 
pultus  ab  universo  Aclialco  est  concillo,  adeo  omnlbus 
Immanis  congestls  honoribus,  ut  ne  divlnis  quldem  absti- 

10  nerctur.  ab  scrlptorlbus  rerum  Graecis  Latinlsque  tan- 
tum  hulc  viro  trlbultur,  ut  a  qulbusdam  eorum,  velut  ad 
Insignem  notam  hiiius  anni,  mcmoriac  mandatum  slt,  tres 
claros  imperatorcs  eo  anno  dccessisse,  Plillopoemenem, 

11  Tlannlbalem,  P.  Scipionem.  adco  in  aequo  cum  dua- 
rum  potcntisslmarum  gentium  summis  inipcratoribus 
posuerunt. 

1  LI.  Ad  Prusiam  regem  legatus  T.  Qulnctlus  Flami- 
ninus  Tcnit;  quem  suspcctum  Komanls  et  recejitus  post 
fugam  Antiochi  Ilannibal  et  bellum  advcrsus  Eumcnem 

2  niotum  faciebat.  ibi  seu  quia  a  I  lamlnino  Inter  cetera 
obiectum  Pruslae  erat,  hominem  omnium  qui  vivercnt  in- 
festissimum  populo  Romano  apud  eum  esse,  qui  patriae 
suae   prlmum,   deinde  fractis   elus  oplbus  Antiocho  regi 

3  auctor  belH  adversus  popuIumKomauum  fuisset,  seu  quia 
ipse  Pruslas,  ut  gratlficarctur  praescuti  Flamiuino  Ko- 
manisque,  per  se  necandi  aut  tradendi  eius  in  potestatem 
conslllum  ccplt,  a  prhuo  conloquio  Flaminlni  mllites  ex- 
temj)Io   ad   domum  rianniballs  custodlendam  mlssi  sunt. 

4  sempcr  talcm  exitum  vitae  suae  Ilannlbal  prospexerat 
animo  et  Ivomanorum  Inexplabile  odlum  in  se  cernens  et 
fidei  regum  nihil  sane  fretus,  Pruslae  vero  levltatem 
etiam   expertus   erat;   Flamlnlni   quoque   adventum  velut 

5  fatalem  slbl  horrucrat.  ad  omnla  undique  infesta,  ut  iter 
semper  aliquod  praeparatum  fugae  haberet,  septeni  exitus 
e  domo  fecerat,   et  ex  IIs  quosdam  occultos,   ne  custodia 

6  saepirentur.  sed  grave  imperium  reguni  nihll  Inexplora- 
tum,  quod  vestigari  volunt,  efficit.  totius  circultum  domus 
ita  custodils  complexi  sunt,   ut  nemo  inde  elabi  posset. 

7  Hannlbal,  postquam  est  nuntlatum  mllltes  regios  in  vestl- 
bulo  esse,  postlco,  quod  dcvluni  maxime  atque  occultis- 
simi  exltus   erat,   fugere  conatus,   ut  id  quoquc  obcursu 


LIBER  XXXVIIII,  51.  52.  [a.  C.  183]  419 

mlHtum  obsaeptum   sensit  et   omnia  clrca  clausa  custo-  8 
diis  dispositis  esse,  venenum,  quod  niulto  ante  pracpara- 
tum  ad  tales  habebat  casus,  poposcit.    'liberemus'  inquit  9 
'diuturna  cura  populum  liomanum,  quando  mortem  senis 
exspectare  longum  censent.     nec  magnam  nec  memora-  lO 
bilem   ex   inermi  prodltoque  Flamininus  victoriam   feret. 
mores  quidem  populi  Romani  quantum   mutaverint,   vel 
hic  dies  argumento  erit.    horum  patres  Pyrrho  regi,  hosti  li 
armato,  exercitum  in  Italia  habenti,  ut  a  veneno  caveret 
praedixerunt;   hi  legatum   consularem,   qui  auctor   esset 
Prusiae  per  scelus  occidendi  hospitis,   miserunt.'     exse-  12 
cratus  deinde  in  caput  regnumque  Prusiae  et  hospitales 
deos   violatae   ab   eo  fidei  testes  invocans,   poculum  ex- 
hausit.     hic  vitae  exitus  fult  HannlbaHs. 

LII.     Sclpionem   et  Polybius   et   Rutihus   hoc   anno  1 
mortuum  scribunt.     ego  neque  hls  neque  Valei-Io  adsen- 
tlor,  hls,  quod  censoribus  M.  Porcio,  L.  Valerlo  [L.  Va- 
lerium]  prlnclpem  scnatus  ipsum  lectum  invenio,  cum  su- 
perloribus  duobus  kistrls  Afrlcanus  fuisset,  quo  vivo,  nlsi  2 
ut  ille  senatu  moveretur,   quam  notam  nemo   memoriae 
prodidit,   alius  princeps  in  locum  eius  lectus  non  esset. 
Antiatem  auctorem  refellit   tribunus   plebis  M.  Naevlus,  3 
adversus  quem  oratlo  inscrlpta  P.  Africani  cst.    hic  Nae-  -1 
vius  in  maglstratuum  llbris  est  tribunus  plebls  P.  CLau- 
dio,  L.  Porcio  consulibus,  sed  iniit  tribunatum  Ap.  Clau- 
dio,  M.  Sempronio   consulibus   ante   diem  quartum  idus 
Decembres.      inde   tres   menses   ad    idus   Martias    sunt,  5 
quibus  P.  Claudlus,  L.  Porcius  consulatum  inierunt.   ita  6 
et  vixisse  in  trlbunatu  Naevii  videtur  diesque  el  dici  ab 
eo  potulsse,  decessisse  autem  ante  L.  Valerii  et  M.  Porcli 
censuram. 

Trium  clarlssimorum  suae  cuiusque  gentls  vlrorum  7 
non  tempore  magis  congruente  comparablHs  mors  vide- 
tur  esse  quam  quod  nemo  eorum  satis  dignum  splendore 
vitae  exltum  habult.  iam  primum  omnes  non  In  patrlo  8 
solo  mortui  nec  sepuki  sunt.  veneno  absumpti  Hannibal 
et  Phllopoemen;  exsul  Plannibal,  prodltus  ab  hospite,  ca- 
ptus  Phllopoemen  in  carcere  et  in  vinculis  exspiravit: 
Sciplo  etsi  non  exsul  neque  damnatus,  dle  tamen  dicta,  & 

27* 


420  LIBER  XXXVIIII ,  52.  53.  [a.  u.  c.  571] 

ad  quam  non  adfuerat  rcus,  abscns  citatus,  voluntarium 
non   sibimet  ipse  solum,   sed  ctiam  funeri  suo  exsilium 
indixit. 
i         LIIL    Dum   ea   in   Peloponncso,    a   quibus   dcvcrtit 
oratio,   gcruntur,   rcditus  in  Maccdoniam  Demetrii  lega- 

2  toi'umque  aliter  aliorum  adfeccrat  animos.  volgus  JNIacc- 
donum,  quos  belli  ab  Romanis  inminentis  metus  terruerat, 
Dcmetrium  ut  pacis  auctorem  cum  ingenti  favore  conspi- 
ciebant,  simul  et  spe  haud  dubia  regnum  ci  post  mortcm 

3  patris  dcstinabant.  nam  ctsi  minor  aetatc  quam  Pcrseus 
esset,  hunc  iusta  matre  familiae,  illum  paelice  ortum  esse: 
illum  ut  cx  vulgato  corpore  genitum  nullam  ccrti  patris 
notam  habere,  Imnc  insignem  similitudinemPhilippi  prae 

4  se  ferre.  ad  hoc  Romanos  Demctrium  in  paterno  solio 
locatm'Os,   Persei  nuUam  apud  eos   gratiara  esse.     haec 

5  vulgo  loquebantur.  itaque  et  Persea  cura  angebat,  ne 
parum  pro  se  una  aetas  valeret,  cum  aliis  omnibus  rebus 

6  fratcr  superior  esset;  et  Philippus  ipsc,  vix  sui  ai'bitrii 
forc,  quem  heredem  regni  rcHnqueret  credens,  sibi  quo- 
que  graviorem  esse  quam  vellet  minorem  fihum  aiebat. 

7  offendebatur  interdum  concursu  ^NIacedonum  ad  eum  et 

8  altcram  iam  se  vivo  regiam  esse  indignabatur.  et  ipse 
iuvenis  haud  dubie  inflatior  redierat,  subnisus  erga  se 
iudiciis  senatus  concessisque  sibi  quae  patri  ncgataessent; 

9  et  omnis  mentio  Romanorum  quantani  dignitatcm  ei  apud 
ceteros  Macedonas,   tantam  invidiam  non  apud   fratrem 

10  modo,  sed  etiara  apud  patrem  conciliabat,  utique  post- 
quam  legati  alii  Romani  venerunt,  et  cogebatur  decedere 
Thracia  pracsidiaque  dcduccre  et  aha  aut  ex  dccrcto  prio- 
rum  lcgatorum  aut  cx  nova  constitutione  scnatus  facere. 

11  sed  omnia  maerens  quidcm  et  gemcns  —  eo  magis  quod 
fihura  frequentiorcm  prope  cum  illis  quam  sccum  cerne- 
bat  —  oboedienter  tamen  advcrsus  Romanos  faciebat,  ne 

12  quara  raovendi  extemplo  bclli  causam  praeberet.  ctiam 
avertendos  animos  a  suspitione  taliura  consiliorum  ratus, 
mcdiam  in  Thraciam  excrcitum  in  Odrysas  et  Denthclctos 

13  et  Bcssos  duxit;  PhiHppopolin  urbcm  fuga  desertam 
oppidanorum,  qui  in  proxlma  montium  iuga  cum  famiHis 
receperant  sese,  cepit  campestrcsque  barbaros,  depopu- 


LIBER  XXX\^III,  53.  54.  [a.  C.  183J  421 

latus  af^ros  eorum,  In  deditionem  accepit.     relicto  inde  ad  J4 
Philippopolin  praesidio,  quod  haud  multo  post  ab  Odrysis 
expulsum  est,  oppidum  in  Deuriopo  condere  instituit  — 
Paeoniae  ea  reglo  est  — ,  prope  Erlgonum  iiuvium,  qui  i5 
cx  Illyrico  per  Paeonlam  fluens  in  Axlimi  amnem  editur, 
haud  procul  Stobis,  vetere  urbe;  novam  urbem  Perseida,  16 
ut  is  filio  maioi"i  haberetur  honos,  adpellari  iussit. 

LIIII.    Dum  haec  in  Macedonia  geruntur,   consules  i 
in  provlncias  profecti.     Marcellus  nuntlum  praemlsit  ad  2 
L.PorcIum  proconsulem,  ut  ad  novum  Gallorum  oppidum 
legiones  admoveret.     advenienti  consuli  Galli  sese  dedi-  3 
derunt.     duodecim  milia  armatorum  erant,  plerique  arma 
ex  agris  rapta  habebant;  ea  aegre  patientibus  ils  adcmpta  4 
quaeque  alia  aut  populantes  agros  rapuerant  aut  secum 
adtulerant.    de  his  rebus  qui  quererentur  legatos  liomam 
mlserunt.     introducti   in  senatum  a  C  Valei^Io  praetore  5 
exijosuerunt,   se   superante   in  Gallia  multltudine   inopia 
coactos   agri   et   egestate   ad    quaerendam   sedem   Alpes 
transgressos,    quae   inculta  per  solltudlnes  viderent,   ibi 
slne  ullius  iniuria  consedisse:  oppidum  quoque  aedificare  6 
coepisse,  quod  indicium  esset  nec  agro  nec  urbi  ulli  vim 
adlaturos   venisse.     nuper  M.  Claudium   ad  se  nuntium 
misisse,  bellum  se  cum  iis,  ni  dederentur,  gesturum.     se  7 
certam,    etsi  non  speciosam  pacem  quam  incerta  belli 
praeoptantes  dedidlsse  se  prlus  in  fidem  quam  In  pote- 
statem  popull  liomani.     post  paucos  dies  iussos  et  urbe  8 
et  agro  decedere  sese  tacitos  abire,  quo  terrarum  possent, 
in  animo  habuisse.    arma  deinde  slbi  et  postremo  omnla 
alia  quae  ferrent  agerentque  adempta.    orare  se  senatum  9 
populumque  E.omanum,   ne  in  se  innoxios  deditos  acer- 
blus  quam  in  hostes  saevlrent.     hulc  orationi  senatus  ita  10 
respouderi  iussit:  neque  illos  fecisse  recte,  cum  inltallam 
venerlnt  oppidumque  in  alieno  agro,  nulllus  Romani  ma- 
gistratus,  qui  ei  provlnciae  praeesset,  permlssu  aedlficare 
conati  sint,  neque  senatul  placere  dcdltos  spollari.    itaque  ii 
se  cum  IIs  legatos  ad  consulem  missuros,  qul,  si  redcant 
unde  venerint,  omnia  iis  sua  reddi  iubeant  quique  pro- 
tinus   eant    trans   Alpes   et   denuntlent   Gallicis    populis, 
multitudinem  suam  domi  contlneant.  Alpes  prope  inexsu-  i2 


422  LIBER  XXXVIIIT,  54—56.  [a.  ii.  c.f)71] 

perabilcm  fincm  in  mcdio  csse;  non  utique  iis  mclius 
13  fore  qui  eas  primi  pcrvias  fccisscnt.  legati  missi  L.  Fu- 
rius  Purpurio,  Q.  ^NIinucius,  L.  Manlius  Acidinus.  Galli, 
redditis  oumibus  quae  sine  cuiusquam  iniuria  habebant, 
Italia  excesserunt. 

1  LV.  Legatis  Romanis  Transalpini  populi  benigne 
responderunt.     scniorcs  eorum  nimiam  lcnitatem   populi 

2  Romani  castigarunt,  quod  cos  homines  qui  gcntis  iniussu 
profccti  occujiarc  agrum  impcrii  liomani  et  in  ahcno  solo 

3  aedificare  oppidum  conati  sint,  inpunitos  dimiserint:  de- 
buisse  gravem  temeritatis  mercedem  statui.  quod  vero 
etiam  sua  reddiderint,  vereri  ne  tanta  indulgentia  plures 

4  ad  taha  audcnda  inpelhmtur.  et  exccperunt  et  prosecuti 
eum  donis  legatos  sunt. 

M.  Claudius  consul  Gallis   ex  provineia  exactis  Ili- 
stricum  behum  mohri  coepit  htteris  ad  senatum  missis, 

5  ut  sibi  in  Ilistriam  traducere  legioncs  liccrct.  id  sena- 
tui  [haut]  placuit.  illud  agitabant,  uti  colonia  Aquileia 
deduccretur,  nec  satls  constabat,  utrum  Latiuam  an  civium 
Romanorum  deduci  placeret,     postremo  Latinam  potius 

6  coloniam  deducendam  patres  ccnsuerunt.  triumviri  creati 
sunt  P.  Scipio  Nasica,  C.  Flaminius,  L.  Manlius  Acidinus. 

Eodem  anno  Mutina  et  Parma  coloniae  civium  Roma- 

7  norum  sunt  deductae.  bina  miha  hominum  in  agro  qui 
proxime  Boiorum,  ante  Tuscorum  fuerat,  octona  iugera 

8  Parmac,  quina  jNIutinae  acccpcruut.  dcduxcrunt  triumviri 
M.  Aemilius  Lepidus,  T.  Aebutius  Carus,  L.  Quinctius 

9  Crispinus.  et  Saturnia  eolonia  civium  Eomanorum  in 
agrum  Caletranum  est  deducta.  dcduxcrunt  triumviri 
Q.  Fabius  Labco,  C.  Afranius  Stellio,  Ti.  Sempronius 
Graechus.     in  singulos  iugera  data  deccm. 

1  LVI,  Eodcm  anno  A.  Terentius  proconsul  haud  pro- 
cul  flumine  Hibero  in  agro  Ausetano  et  proelia  sccunda 
cum  Celtiberis  fecit,   et  oppida   quae   ibi   communici-ant 

2  aliquot  expugnavit.  ultcrior  HisiDania  eo  anno  in  pace 
fuit,  quia  et  P.  Sempronius  proconsul  diutino  morbo  est 
inplicitus   et   nullo    lacessente    peropportune    quicvcrunt 

3  Lusitani.  nec  in  Liguribus  memorabile  quic(juam  a  Q. 
Fabio  consule  jxestum. 


LIBER  XXXVIIII,  56.  [a.  C.  183]  423 

Ex  Histria  revocatus  M.  Marcellus  exercitu  dimisso 
Romnm  comitiorum  causa  rcdiit.  crcavit  consules  Cn.  4 
Baebium  Tamphilum  et  L.  Acmilium  Paulum.  cum  jM. 
Aemilio  Lepido  liic  acdilis  curulis  fuerat;  a  quo  consule 
quintus  annus  erat,  cum  is  ipse  Lepidr.s  post  duas  repul- 
sas  consul  factus  esset.  praetores  inde  facti  Q.  Fulvius  5 
Flaccus,  M.  Valerius  Laevinus,  P.  Manlius  itei'um,  M. 
Ogulnius  Gallus,  L.  Caccilius  Denter,  C.  Tcrcntius  Istra. 

Supplicatio  cxtremo  anno  fuit  prodigiorum  causa,  G 
quod  sanguine  per  biduum  pluvisse  in  area  Concordiac 
satis  credebant  nuntiatumque  erat,  haud  procul  Sicilia 
insulam,  quae  non  ante  fuerat,  novam  editam  e  mari  essc. 
Ilannibalem  hoc  anno  Antias  Valcrius  deccssisse  est  au-  7 
ctor  legatis  ad  eam  rem  ad  Prusiam  missis  praeter  T. 
Quinctium  Flamininum,  cuius  in  ea  re  celebre  est  nomen, 
L.  Scipione  Asiatico  et  P.  Scipione  Nasica. 


[PErJOCnA  LIBRI  XXXX.] 

■  [Cum  Philippus  liberos  eorumquos  in  \iuculis  habebat  uobilis- 
simorum  homiuum  couquiri  ad  mortem  iussisset,  Theoxeua  verita 
])ro  liberis  suis  admodum  pueris  ref^is  libidinem,  prohitis  iu  mc- 
dium  gladiis  et  poculo,  in  quo  venenum  erat,  suasit  iis,  ut  immi- 
nens  ludibrium  morte  effugerent,  ct  cum  persuasisset,  et  ipsa  se 
interemit.  certamina  inter  filios  Philippi  Macedouiae  Persen  et 
Deinetrium  referuutur;  et  ut  fraude  fratris  sui  Demetrias  fictis 
criminibus,  intcr  qnae  accusatione  parricidii  et  adfectati  regui, 
primura  petitus,  ad  ultimum,  quouiam  popuH  liomani  amicus  erat, 
veneno  nccatus  est,  reguuuitiue  Macedouiae  mortuo  Philippo  ad 
Persen  devenit.  item  res  in  Liguribus  et  Ilispania  contra  Celtibc- 
ros  a  conpluribus  feliciter  gestas  contiuct.  colonia  Aquileiado- 
ducta  est.  libri  Xumae  Pompilii  in  agro  L.  Petilli  scribac  sub  la- 
niculo  a  cuUoribus  agri,  arca  lapidea  clusi,  iuventi  sunt  et  Graeci 
ct  Latiui;  in  quibus  cum  pleraque  dissolvendarum  religionum 
praetor,  ad  quem  delati  eraut,  legisset,  iuravit  seuatui,  contra  rem 
publicamesse,utlegerenturservarenturque.  exsenatus  consultoin 
comitio  exusti  sunt.  Philippus  aegritudine  auimi  confectus,  quod 
Demetrium  filium  falsis  alterius  filii  in  eundem  delationibus  im- 
pulsus  veneno  sustulisset,  de  poenaPersei  cogitavit  voluitqueAn- 
tigonum  potius  amicum  suum  successorem  regni  sui  relinquero, 
sed  in  hac  cogitatioue  morte  raptus  est.  reguum  Perseus  accepit.] 


424  LIBEK  XXXX,  1.  2.  [u.  u.  c.  572J 


TITI  LIYI 

AB    VKBE    CONDITA 

LIBER  XXXX. 

1  I.  Pi'incipIo  insequentis  anni  consules  praetoresque 
sortitl  provincias  sunt.  consulibus  nulla  praeter  Ligurcs 
quae  decerneretur  erat.    iurisdictio  urbana  [M.]  Ogulnio 

2  Gallo,  inter  peregrinos  M.  Yalcrio  evenit,  Hispaniarum 
Q.  Fulvio  Flacco  citcrior,  P.  Maulio  ulterior,  L.  Caecilio 
Dentri  Sicilia,  C.  Terentio  Istrae  Sardinia.     dilectus  ha- 

3  bere  consules  iussi.  Q.  Fabius  ex  Liguribus  scripserat, 
Apuanos  ad  rebellionem  spectare  periculumque  esse,  ne 

4  inpetum  in  agmen  Pisanum  facerent.  ct  ex  Hispaniis  ci- 
teriorem  in  armis  esse  ct  cum  Ccltiberis  bellari  sciebant, 
in  ulterioi-e,  quia  diu  aeger  esset  praetor,  luxuria  et  otio 

5  solutam  disciplinam  militarem  esse.  ob  ea  novos  exerci- 
tus  conscribi  placuit,  quattuor  legiones  in  Ligures,  uti 
singulae  quina  milia  et  ducenos  peditcs,  trecenos  habe- 
rent  equites;  sociorum  iisdem  Latini  nominis  quindecim 
miha  peditum  addita  et  octingenti  equites:  hi  duo  consu- 

G  lares  exercitus  cssent.  scriberc  praetcrea  iussi  septem 
milia  pcditum  sociorum  ac  Latini  nominis  et  quadrin- 
gentos   equites  et  mittcre   ad  INI.  Marcelkun  iu  Galliam, 

7  cui  ex  consulatu  prorogatum  imperium  erat.  in  Hispa- 
niam  utramque  quae  ducerentur  quattuor  milia  peditum 
civium  Romanoi'um  et  ducenti  equites  et  sociorum  se- 
ptem  milia  pcditum  cum  treccntis  equitibus  scribi  iussa. 

8  et  Q.  Fabio  Labeoni  cum  exercitu,  quem  habebat,  in 
Liguribus  prorogatura  in  annum  imj^erium  est. 

1  II.  Ver  procellosum  eo  anno  fuit.  pridie  PariHa, 
medio  fermc  dic,  atrox  cura  vento  tempestas  coorta  muhis 
sacris  profanisque  locis   stragem  fecit,    signa  aenea  in 

2  Capitoho  deiecit,  forem  ex  aede  Lunae  quae  in  Aventino 


LIBER  XXXX,  2.  3.  [a.  C.  182]  425 

est  raptara  tulit  et  in  posticis  parietibus  Cererls  templi 
adfixit,  signa  alia  in  circo  maximo  cum  columnis  quibus 
superstabant  evertit,  fastigia  aliquot  templorum  a  culmi-  3 
nibus  abrupta  foedc  dissipavit.  itaque  in  prodigium  versa 
ea  tempestas,  procurarique  haruspices  iusserunt.  simul  4 
procuratum  est,  quod  tripedem  mulum  Reate  natum  nun- 
tiatum  erat  et  a  Formiis  aedem  Apollinis  Caietae  de  caelo 
tactam.  ob  ea  prodigia  viginti  hostiis  maioribus  sacrifi- 
catum  est  et  diem  unum  supplicatio  fuit. 

Per  eos  dies  ex  littei*is  A.  Terentii  propraetoris  co-  5 
gnitum,  P.  Sempronium  in  ulteriore  provincia  cum  plus 
annum  aeger  fuisset  mortuum  esse.     eo  maturius  in  Hi- 
spaniam  praetores  iussi  proficisci. 

Legationes    deinde    transmarinae    introductae    sunt,  6 
prima  Eumenis  et  Pharnacis  regum  et  Rhodiorum  que- 
rentlum  de  Sinopensium  clade.     Phillppi  quoque  legati,  7 
Achaeorum  etLacedaemonlorum  sub  Idem  tempus  vene- 
runt.     ils  prius  Marcio  audito,  qui  ad  res  Graeclae  Ma- 
cedonlaeque   visendas   missus   erat,   responsa  data  sunt. 
Asiae  regibus  ac  Rhodlis  responsum  est,  legatos  ad  eas  8 
res  visendas  senatum  missurum. 

III.    De  Phlllppo  auxerat  curam  Marcius;   nam  ita  i 
fecisse  eum  quae  senatui  placuissent  fatebatur,   ut  facile 
adpareret,  non  diutius  quam  necesse  esset  facturum.   neque  2 
obscurum  erat  rebellaturum,   omnlaque  quae  tunc  agei'et 
diceretque  eo  spectare.  lam  primum  omnem  fere  multltu-  3 
dlnem  civium  ex  maritlmis  civltatibus  cum  famlhls  suls  in 
Emathiam  quae  nunc  dicitur,  quondam  adpellata  Paeonia 
est,  traduxlt  Thracibusque  et  allls  barbarls  urbes  tradldlt  4 
habltandas,   fidiora  haec  genera  homlnum  fore  ratus  in 
Romano  bello.    ingentem  ea  res  fremitum  in  Macedonia  5 
tota  feclt,  rellnquentesque  penates  suos  cum  conluglbus 
ac  llberis  pauci  tacltum  dolorem  contlnebant,  exsecratlo- 
nesque  in  agmlnlbus  proficiscentium  in  regem  vincente 
odio   metum   exaudlebantur.      hls    ferox    anlmus   omnes  6 
homines,  omnia  loca  temporaque  susjjecta  habebat.     po-  7 
stremo  negare  propalam  coeplt,  satls  tutum  slbl  quicquam 
esse,  nlsl  liberos  eoi*um  quos  interfeclsset  comprehensos 
in  custodia  haberet  et  tempore  allum  allo  tolleret. 


426  LIBER  XXXX,  4.  [a.  u.  c.  572J 

1  IIII.    Eam  crudelltatein,   foedam  per  se,   foediorem 

2  iiniiis  tlomiis  clades  fecit.  Ilerodicmn  principem  Thessa- 
lorum  multis  antc  annis  occiderat,  gcneros  quoque  eius 
postea  interfecit;  in  viduitate  rclictae  filiac  singulos  filios 
parvos  liabcntcs;   Theoxena  ct  Archo   nomina   iis  crant 

3  mulieribus.     Theoxena   multis  petcntibus  aspernata   nu- 

4  ptias  est,  Archo  Poridi  cuidam,  longe  principi  gentis 
Aenianum,  nupsit  et  apud  cum  plurcs  enisa  partus,  par- 

5  vis  admodum  relictis  omnibus,  deccssit.  Theoxcna,  ut 
in  suis  manibus  liberi  sororis  educarcntur,  Poridi  nupsit 
ct  tamquam   omnes  ipsa   enisa  foret,    suum    soroi-isque 

G  filios  in  eadem  habebat  cura.  postquam  regis  edictum 
de  comprehendendis  liberis  eorum,  qui  interfectl  essent, 
acceplt,   ludibrio  futuros  non  regis  modo,    sed  custodum 

7  etiam  libidini  rata  ad  rem  atrocem  animum  adiecit  ausa- 
que  est  diccre,  se  sua  manu  potius  omnes  interfecturam 

8  quam  in  potestatem  Philippl  venirent.  Poris  abominatus 
mentioncm  tam  focdi  facinoris  Athenas  deiiortaturum  eos 
ad  fidos  hosjDites  dixit  comitemque  ipsum  fugae  futurum 

9  esse.  proficiscuntur  ab  Thessalonica  Aeneam  ad  statum 
sacrificium,  quod  Aeneae  conditoiu  cum  magna  caerimo- 

10  nia  quotannis  faciunt.  ibi  dic  per  sollcmncs  epulas  con- 
sumpto  navem  praeparatam  a  Poride  sopitis  omnibus  de 
tertia  vigilia  conscendunt  tamquam  rcdituri  in  Thessalo- 

1 1  nicam ;  sed  traicere  in  Euboeam  erat  propositum.  ceterum 
in  adversum  ventum  nequiquam  eos  tendentes  proj^e  ter- 
ram  lux  obpressit,  et  regii,  qui  praeerant  custodiac  portus, 
lcmbum  armatum  ad  pertrahendam  eam  navim  miserunt 

12  cum  gravi  edicto,  ne  reverterentur  sine  ea.  cum  iam  ad- 
propinquabant,  Poris  quidem  ad  hortationem  remigum 
nautarumque  intentus  erat,   intcrdum  manus   ad  caclum 

13  tendcns  deos,  ut  ferrent  opem,  orabat.  ferox  interim 
femina  ad  multo  ante  praecogitatum  revoluta  facinus 
venenum  diluit  ferrumque  promit  et  posito  in  conspectu 
poculo  strictisque  gladiis  'mors'  inquit  'una  vindicta  est. 

14  viac  ad  mortem  hae  sunt;  qua  quemque  animus  fert, 
eftugite  superbiam  regiam.  agite,  iuvenes  mei,  primum, 
qui  maiores  estis,  capite  ferrum  aut  haurite  poculum,  si 

15  segnior  mors  iuvat.'    et  hostes  aderant  et  auctor  mortis 


LIBER  XXXX,  4.  5.  [a.  C.  182]  427 

instabat.  alii  alio  leto  absumpti  semianimes  e  nave  prae- 
cipitantm*.  ipsa  deinde  virum  comitem  mortis  complexa 
in  mare  sese  deiecit.  nave  vacua  dominis  regii  potiti 
sunt. 

V.    Huius  atrocitas  facinoris   novam  velut  flammam  i 
regis  invidiae  adiecit,  ut  vulgo  ipsum  liberosque  exsecra- 
rentur;  quae  dirae  brevi  ab  omnibus  diis  exauditae,   ut 
saeviret  i])se   in  suum  sanguinem,   efFecerunt.     Perseus  2 
enim  cum  in  dies  magis  cerneret  favorem  et  dignitatem 
Demetrii  fratris  apud  multitudinem  Macedonum  crescere 
et  gratiam  apud  Romanos,  sibi  spem  nullam  regni  super- 
esse  nisi  in  scelere  ratus,  ad  id  unum  omnes  cogitationes 
intendit.   ceterum  cum  se  ne  ad  id  quidem,  quod  muliebri  3 
cogitabat  animo,  satis  per  se  validum  crederet,  singulos 
patris  amicorum  temptare  sermonibus   perplexis  institit. 
et    primo   quidam    ex    his   aspernantium    tale   quicquam  4 
praebuerunt  speciem,    quia  plus  in  Demetrio  spei  pone- 
bant:  deinde  crescente  in  dies  Philippi  odio  in  Romanos,  5 
cui  Perseus  indulgeret,  Demetrius  summa  ope  adversa- 
retur,  prospicientes  animo  exitum  incauti  a  fraude  fraterna 
iuvenis,  adiuvandum  quod  futurum  erat  rati  fovendamque 
spem  potentioris,  Perseo  sese  adiungunt.   cetera  in  suum  6 
quaeque   tempus   agenda   difFerunt;   in  praesentia  placct 
omni  ope  in  Romanos  accendi  regem  inpellique  ad  con- 
siHa  beUi,   ad  quae  iam  sua  sponte  aninuun  inclinasset. 
simul  ut  Demetrius  in  dies  suspectior  esset,  ex  compo-  7 
sito  sermones  ad  rem  Romanorum  trahebant.     ibi  cum 
ahi  mores  et  instituta  eorum,  alii  res  gestas,  alii  speciem 
ipsius    urbis    nonduni    exornatae    neque    publicis    neque 
privatis  locis,  ahi  singulos  principum  ehiderent,  iuvenis  8 
incautus  et  amore  nominis  Romani  et  certamine  adversus 
fratrera  omnia  tuendo  suspectum  se  patri  et  opportunum 
criminibus  faciebat.    itaque  expertem  eum  pater  omnium  9 
de  rebus  Romanis  consiliorum  habebat,  totus  in  Perseum 
versus  cum  eo  cogitationes  eius  rei  dies  ac  noctes  agita- 
bat.     redierant  quos  forte  miserat  inBastarnas  ad  arces-  10 
senda    auxilia    adduxerantque    inde    nobiles    iuvenes    et 
regii   quosdam   generis,  quorum   unus  sororem  suam  in 
matrimonium  Philippi  fiho  j^olUcebatur,  erexeratque  con- 


428  LIBER  XXXX,  5—7.  [a.  u.  c.  572J 

11  sociatio  gcntis  eius  animum  regis.  tum  Perseus  'quiJ 
ista  prosunt?'  inquit.  *nequaquam  tantum  in  extcrnis 
auxiliis  cst  praesidii  quantum  periculi  fraudc  domcstica. 

12  proditorcm  nolo  dicere,  certe  speculatorem  habcmus  in 
sinu,  cuius,  cx  quo  obses  Romae  fuit,  corpus  nobis  rcd- 

13  diderunt  liomani,  animum  ipsi  liabcnt.  omnium  paene 
Macedonum  in  eum  ora  conversa  sunt,  ncc  rcgem  se 
alium  aiunt  habituros  cssc  quam  quem  Romani  dedissent.' 

U  his  pcr  se  aegra  mens  senis  stimulabatur  ct  animo  magis 
quam  vultu  ca  crimina  accipiebat. 

1  VI.  Forte  histrandi  exercitus  advcnit  tempus,  cuius 
sollemne  est  tale:  caput  mediae  canis  praccisae  et  pars 
ad  dcxtram,   cuni  cxtis  postcrior  ad  laevani  viae  jjonitur, 

2  inter  hanc  divisam  hostiam  copiac  armatae  traducuntur. 
pracferuntur  primo  agmini  arma  insignia  omnium  ab  ul- 
tima   origine  ^Maccdoniae  regum,   deindc   rex  ipse   cum 

3  liberis  sequitur,  proxima  est  regia  cohors  custodcsquc 
corporis,  postremum  agmen  Maccdonum  cctera  multitudo 

4  claudit.  hatcra  rcgis  duo  fihi  iuvcnes  cingcbant,  Perseus 
iam  triccsimum  annum  agens,  Demctrius  quinquennio 
minor,   mcdio   iuventae   roborc   illc,    hic  flore,   fortunati 

5  j^atris  matura  suboles,  si  mens  sana  esset.  mos  erat  lu- 
strationis  sacro  peracto  decurrcre  cxercitum  et  divisas 
bifariam   duas   acies   concurrcrc  ad  simulacrum  pugnae. 

6  regii  iuvenes  duccs  ci  hidicro  ccrtamini  dati;  ccterum  non 
imago  fuit  pugnae,  sed  tamquam  de  regno  dimicaretur, 
ita  concurrerunt,  muhaque  vuhiera  rudibus  facta,  nec  prae- 

7  ter  ferrum  quicquam  defuit  ad  iustam  belH  speciem.  pars 
ea,  quae  sub  Demetrio  erat,  longe  superior  fuit.  id  aegre 
patientc  Pcrseo  laetari  prudentes  amiei  eius  eamque  rem 
ipsam  dicere  praebituram  causam  criminandi  iuvenis. 

1  VII.  Convivium  eo  die  sodahum,  qui  simul  decurre- 
rant,  uterquc  habuit,  cum  vocatus  ad  cenam  ab  Dcmctrio 

2  Perseus  negassct.    fcsto  dic  bcuigna  invitatio  ct  hilaritas 

3  iuvcnahs  utrosquc  in  vinum  traxit.  commcmoratio  ibi 
certaminis   ludicri  et  iocosa  dicta  in  advcrsarios,    ita  ut 

4  ne  ipsis  quidcm  ducibus  abstineretur,  iactabantur.  ad 
has  cxcipiendas  voces  speouhitor  cx  convi^is  Pcrsei  niis- 
sus   cum  incautior    obversaretur,    exceptus   a   iuvenibus 


LIBER  XXXX,  7.  8.  [a.  C.  182]  429 

forte  triclinio  cgressis  mulcatur.   liuius  rei  ignarusDeme-  5 
trius  'quin  comisatum'  inquit  'ad  fratrem  imus  et  iram 
eius,    si  qua  ex  certamine  rcsidet,    simplicitate  et  hilari- 
tate  nostra  lenimus?'    omnes  ire  se  conclamarunt  praeter  6 
eos   qui   speculatoris   ab  se  pulsati  praesentem  ultionera 
metuebant.     cum  eos  quoque  Demetrius  traheret,  ferrum 
veste  abdiderunt,  quo  se  tutari,  si  qua  vis  fieret,  possent. 
nihil  occuhi  esse  in  intestina  discordia  potest.     utraque  7 
domus  speculatorum  et  proditorum  plena  erat.     praecu- 
currit   index   ad  Persea,   ferro  subcinctos   nuntians   cum 
Demetrio   quattuor   adulescentcs   venire.     etsi  causa  ad-  8 
pai-ebat — nam  ab  iis  pulsatum  convivam  suum  audierat — , 
infamandae   rei  causa  ianuam  obserax'i  iubet  et  ex  parte 
superiore  aedium  versisque  in  viam  fenestris  comisatores, 
tamquam  ad  caedem  suam  venientes,  aditu  ianuae  arcet. 
Demetrius,   per  vinum  quod  exchideretur  pauHsper  voci-  9 
feratus,  in  convivium  rcdit,  totius  rei  ignarus. 

VIIL   Postero  die  Perseus,  cum  jirimum  conveniendi  i 
potestas  patris  fuit,  regiam  ingressus  perturbato  vvdtu  in 
conspectu  patris  tacitus  procul  constitit.     cui  cum  pater  2 
'satin  salve?'   et  quaenam  ea  maestitia  esset  interrogaret 
eum,  'de  luci*o  tibi'  inquit  'vivere  me  scito.    iam  non  oc- 
cuhis  a  fratre  petimur  insidiis,  nocte  cum  armatis  domum 
ad  interficiendum  me  venit,   clausisque  foribus  parietum 
praesidio  me  a  furore  eius  sum  tutatus.'     cum  pavorem  3 
mixtum  admiratione  patri  iniecisset,  'atqui  si  aures  j)rae- 
bere  potes,'  inquit  'manifestam  rem  teneas  faciam.'   enim-  4 
vero  se  Phihppus  dicere  auditurum,   vocarique  extemplo 
Demetrium  iussit  et  seniores  amicos  duos,   expertes  iu- 
venahum  inter  fratres  certaminum,   infrequentes   iam  in 
regia,  Ljsimachum  et  Onomastum,  accersit,  quos  in  con- 
siho  haberet.    dum  veniunt  amici,  sohis  fiho  procul  stante  5 
muha  secum  animo  vohitans  inambulavit.     postquam  ve-  6 
nisse   eos   nuntiatum   est,    secessit  in  partem   interiorem 
cum   duobus  amicis,   totidem   custodibus  corporis;   fihis, 
ut  ternos  inermes  secum  introducerent,  permisit.    ibi  cum  7 
consedisset,  'sedeo'  inquit  'miserrimus  pater,  iudex  inter 
duos  fihos,   accusatorem  parricidii  et  reum,   aut  confictl 
aut  commlssi  criminis  labem  apud  meos  inventurus.    iam  8 


430  LIBER  XXXX ,  8.  [u.  u.  c.  572] 

prideni  quidem  hanc  procellara  inminentem  timebam,  cum 
vultus  inter  vos  minime  fraternos  cernerem,  cum  voces 
9  quasdam  exaudirem.  sed  interdum  spes  animum  subibat, 
deflagrare  iras  vcstras,  purgari  suspitiones  posse;  etiam 
hostes  armis  positis  focdus  icisse  et  privatas  multorum 
iO  simuhates  finitas;  subituram  vobis  ahquando  germanitatis 
memoriam,  puerihs  quondam  simphcitatis  consuetudinis- 
que  inter  vos,  meorum  denique  praeceptorum,  quae  vereor 

11  ne  vana  surdis  aurlbus  cecinerim.  quotiens  ego  audienti- 
bus  vobis  detestatus  exenqjla  discordiarum  fraternarum 
horrendos  eventus   eorum  rettuh,   quibus  se   stirpemque 

12  suam,  domos,  regna  funditus  evertissent!  mehora  quo- 
que  exempla  parte  akera  posui,  sociabilem  consortionem 
inter  binos  Lacedaemonlorum  reges,  salutarem  per  muha 

13  saecula  ipsis  patriaeque,  eandem  civitatem,  postquam  mos 

14  sibi  cuique  raplendl  tyrannidem  exortus  sit,  eversam;  iam 
hos  Eumenem  Attahuuque  fratres,  a  [per]  quam  exiguis 
rebus,  prope  ut  puderet  regii  nominis,  mihi,  Antiocho  et 
cuihbet  regum  huius  aetatis,    nuha  re  magls  quam  fra- 

15  terna  unanimitate,  regnum  aequasse.  ne  Romanis  qui- 
dem  exemphs  abstinui,  quae  aut  vlsa  aut  audita  habebam, 
T.  et  L.  Quinctlorum,  qui  behum  mecum  gesserunt,  P. 
et  L.  Sciplonum,  qui  Antiochum  devicerunt,  patris  pa- 
trulque  eorum,  quorum  perpetuam  vitae  concordiam  mors 

IG  quoque  miscuit.  neque  vos  ihorum  scelus  simlhsque 
sceleri  eventus  deterrere  a  A^aecordi  discordia  potuit,  ne- 
que  horum  bona  mens,  bona  fortuna  ad  sanitatem  flectere. 
17  vivo  et  spirante  me  hereditatem  meam  ambo  et  spe  et  cu- 
IS  pidltate  inproba  crevistis.  eo  usque  me  vivere  vultis, 
donec  alterius  vcstrum  superstes  haud  ambiguum  regem 
alterum  mea  morte  faciam.  nec  fratrem  nec  patrem  po- 
testls  pati.     nihil  cari,  nihil  sancti  est,  in  omnium  vicem 

19  regni  unlus  insatiabilis  amor  successit,  aglte,  conscele- 
rate  aures  patcrnas,  decernite  criminibus,  mox  ferro  de- 
creturl,    dicite  palam  quldquid  aut  veri  potestis  aut  libet 

20  commlnisci;  reseratae  aures  sunt,  quae  posthac  secretis 
alterius  ab  altero  criminlbus  claudentur.'  haec  furens  ira 
cum  dixisset,  lacrimae  omnibus  obortae  et  diu  maestum 
silentium  tenuit. 


LIBER  XXXX,  9.  [a.  C.  182]  431 

VIIII.   Tum  Perseus  'aperienda  nimirum  nocte  ianua  i 
fuit  ct  armati  comisatores  accipiendi  praebendumque  ferro 
iugulum,   quoniam  non  creditur  nisi  perpetratum  facinus 
et  eadem  petitus  insidiis  audio  quae  latro  atque  insidiator. 
non  nequiquam  isti   unum  Demetrium  filium  te  habere,  2 
me  subditum  et  paelice  genitum  adpellant.     nam  si  gra-  3 
dum,  sl  caritatem  filii  apud  te  haberem,  non  in  me  que- 
rentem  deprehensas  insidias,  sed  in  eum  qui  fecisset  sae- 
vires,  nec  adeo  vilis  tibi  vita  esset  nostra,  ut  nec  praeterito  4 
periculo  meo  movereris  neque  futuro,  si  insidiantibus  [sit] 
inpune.     itaque  si  mori  tacitum  oportet,   taceamus,   prc-  5 
cati  tantura  deos,   ut  a  me  coeptum  scehis  in  me  finem 
habeat  nec  per  meum  latus  tu  petaris;   siu  autcm,   quod  G 
circumventis  in  sohtudine  natura  ipsa  subicit,  ut  hominum 
quos  numquam  viderint  fidem  tamen  inplorent,  mihi  quo- 
que  ferrum  in  me  strictum  cerncnti  vocem  mittere  liceat, 
per  te  patriumque  nomen,  quod  utri  nostrum  sanctius  sit  7 
iam  prideni  sentis,  ita  me  audias  precor,  tamquam  si  voce 
et   comploratione   nocturna   excitus  mihi  quiritanti  intcr- 
venisses,   Demetrium   cum   armatis   nocte  intempesta  in 
vestibulo  meo  deprehendisses.     quod  tum  vociferarer  in 
re  praesenti  pavidus,  hoc  nunc  postcro  die  queror.   frater,  8 
non  comisantium  in  vicem  [vitam]  iam  diu  vivimus  inter 
nos.    i'egnare  utique  vis.    huic  spci  tuae  obstat  aetas  mea, 
obstat  gentium  ius,  obstat  vetustus  Macedoniae  mos,  ob- 
stat  vero  etiam  patris  iudlcium.     haec  transcendere  nlsl  9 
per  meum  sangulnem  non  potes.  omnla  mohrls  et  temptas. 
adhuc   seu   cura   mea  seu  fortuna  restitit  parrlcidio  tuo. 
hesterno  dle  In  lustratione  et  decursu  et  slmulacro  ludlcro  lO 
pugnae  funestum  prope  proeHum  fecistl,   nec  me  ahud  a 
morte   vindicavit   quam   quod  me   ac  meos  vinci  passus 
sum.    ab  hostili  proelio,  tamquam  fraterno  lusu,   pertra-  ij 
here  me  ad  cenam  voluistl.   credls  me,  pater,  inter  inermes 
convivas   cenaturum  fuisse,    ad  quem  armatl   comisatum 
venerunt?  credls  nihll  mihi  a  gladiis  nocte  pcricuH  fulsse, 
quem  rudlbus  te  Inspectante  prope  occlderunt?    quid  hoc  12 
noctis,  quid  inlmicus  ad  iratum,  quld  cum  ferro  subclnctls 
iuvenibus  venis?   convlvam  me  tibi  committere  ausus  non 
sura;   comisatorera  tc  cum  armatis  venientem   reclpiam? 


432  LIBER  XXXX,  9. 10.  [a.  u.  c.  572] 

13  si  aperta  ianua  fuisset,  funus  meum  parares  hoc  tempore, 
patcr,  quo  querentem  audls.  nihil  ego,  tamquam  accu- 
sator,    criminose  nec   dubia  armimentis   coUinfenclo   af;o. 

14  quid  enim?  negat  venisse  se  cum  muhitudine  ad  ianuam 
meam  an  ferro  subcinctos  secum  fuisse?  quos  nomina- 
vero  accerse.   possunt  quidem  omnia  audere  qui  hoc  ausi 

15  sunt,  non  tamen  audebunt  negare.  si  deprehensos  intra 
limen  mcum  cum  ferro  ad  te  deducerem,  rem  pro  mani- 
festo  haberes;  fatentes  pro  deprchensis  liabe. 

1  X.  Exsecrare  nunc  cupiditatem  regni  et  furias  fra- 
ternas  concita.  sed  ne  sint  caecae,  pater,  exsecrationes 
tuae,   discerne,   dispice  insidiatorem  et  petitura  insidiis, 

2  noxium  incesse  caput.  qui  occisurus  fratrcm  fuit,  habeat 
etiam  iratos  paternos  deos;  qui  periturus  fraterno  scelere 
fuit,  perfugiura  in  patris  misericordia  et  iustitia  habeat. 

8  quo  enim  aho  confugiam,  cui  non  sollemne  lustrale  exer- 
citus  tui,  non  deciu-sus  mihtura,  non  domus,  non  epuLae, 
non   nox   ad   quietem   data  naturae  beneficio   mortahbus 

4  tuta  est?  si  iero  ad  fratrem  invitatus,  moriendura  est,  si 
recepero  intra  ianuam  comisatum  fratrem,  moriendum  est ; 
nec  eundo  nec  manendo  insidias  evito;  quo  me  conferam? 

5  nihil  praeter  deos,  pater,  et  te  colui.  non  Romanos  habeo 
ad  quos  confugiam;  perisse  expetunt,  quia  tuis  iniuriis 
doleo,  quia  tibi  ademptas  tot  urbes,  tot  gentes,  modo 
Thraciae  raaritimam  oram,   indignor.     nec  me  nec  te  in- 

6  columi  Macedoniam  suam  futurara  sperant,  sed  si  rae 
scehis  fratris,  te  senectus  absurapserit  aut  ne  ea  quidera 
exspectata  fuerit,  regem  regnuraque  Macedoniae  sua  fu- 
tura  sciunt.  si  quid  extra  Macedoniara  tibi  Romani  reli- 
quissent,  mihi  quoque  id  reHctum  crederem  receptacuhim. 

7  at  in  Macedonibus  satis  praesidii  est.  vidisti  hesterno 
die  inpetum  mihtum  in  me.  quid  ilhs  defuit  nisi  ferrum? 
quod  ilhs  defuit  interdiu,   convivae  fratris  noctu  adsum- 

8  pserunt.  quid  de  magna  parte  principum  loquar,  qui  in 
Romanis  spera  omnem  dignitatis  et  fortunae  posuerunt  et 
in  eo,  qui  omnia  apud  Romanos  potest?  neque  hercule 
istum   mihi  tantum   fratri   raaiori,    sed  prope  est  ut  tlbi 

9  quoque  ipsi,  regi  et  patri,  praeferant.  iste  enira  est,  cuius 
beneficio  poenam   tibi   senatus  remisit,   qul   nunc  te   ab 


LIBER  XXXX,  10-12.  [a,C.  182]  433 

armis  Romanis  protegit,  qui  tuam  senectutem  obligatam 
et  obnoxiara  adulescentiae  suae  esse  aequum  censet.  pro  lo 
isto  Romani  stant,  pro  isto  omnes  urbes  tuo  imperio  li- 
beratae,  j^ro  isto  Macedones  qui  pace  Romana  gaudent. 
mihi  praeter  te,  pater,  quid  usquam  aut  spei  aut  prae- 
sidii  est? 

XI.    Quo  S2)ectare  illaa  litteras  ad  te  nunc  missas  T.  i 
Quinctii  credis,   quibus  et  bene  te  consuluisse  rebus  tuis 
ait,  quod  Demetrium  Romam  misex*is,  et  hortatur,  ut  ite- 
rum  et  cum  pluribus  legatis  et  primoribus  eum  remittas 
Macedonum?  T.  Quinctius  nunc  est  auctor  omnium  rerum  2 
isti  et  magister.    eum  sibi  te  abdicato  patre  in  locum  tuum 
substituit.    illic  ante  omnia  clandestina  concocta  sunt  con- 
silia.    quaeruntur  adiutores  consiliis,  cum  te  plures  et  prin-  3 
cipes  Macedonum  cum  isto  mittere  iubet.  qui  hinc  integri  et 
sinceri  Romam  eunt,  Philippum  regem  se  habere  creden- 
tes,  imbuti  illinc  et  infecti  liomanis  delenimentis  redeunt. 
Demetrius  iis  unus  omnia  est,  eum  iam  regem  vivo  patre 
adpellant.     haec  si  indignor,   audiendum  est  statim,  non  4 
ab  aliis  solum,   sed  etiam  a  te,   pater,   cupiditatis  regni 
crimen.     ego   vei'o,   si   in   medio  ponitur,   non   agnosco.  5 
quem  enim  suo  loco  moveo,  ut  ipse  in  eius  locum  succe- 
dam?   unus  ante  me  pater  est  et,  ut  diu  sit,  deos  rogo. 
superstes  —  et  ita  sim,  si  merebor,  ut  ipse  me  esse  velit  —  6 
hereditatem  regni,  si  pater   tradet,  accipiam.     cupit  re-  7 
gnum,  et  quidem  scelerate  cupit,  qui  transcendere  festinat 
ordinem  aetatis,  naturae,  moris  ]Macedonum,  iui-is  gentium. 
"obstat  frater  maior,  ad  quem  iure,  voluntate  etiam  patris, 
regnum  pertinet.     tollatur;  non  primus  regnum  fraterna  8 
caede  petiero.  pater  senex  et  (filio)  solus  (orbatus)  de  se 
magis   timebit   quara   ut  filii  necera  ulciscatur.     Romani 
laetabuntur,  probabunt,  defendent  factum."    hae  spes  in-  9 
certae,  pater,  sed  non  inanes  sunt.   ita  enim  se  res  habet: 
periculura  vitae  propellere  a  rae  potes  puniendo  eos  qui  lO 
ad  me  interficiendum  ferrura  sumpserunt;  si  facinori  eo- 
rum   successerit,   mortera  meam  idem  tu  persequi  non 
poteris.' 

XII.    Postquam  dicendi  finera  Perseus  fecit,  coniecti  i 
eorura  qui  aderant  oculi  in  Demetrium  suut,  velut  con- 

Livi  vol.  lll.  28 


434  LIBER  XXXX,  12.  [a.  u.  c.  572] 

2  festim  responsurus  essct.  dcinde  diu  fuit  silentium,  cum 
perfusum  fietu  adpareret  omnibus  loqui  non  posse.  tan- 
dem  vicit  dolorcm  ipsa  neccssitas,  cum  diccre  iubercnt, 

3  at(|uc  ita  orsus  est.  'omnia  quae  reorum  antea  fuerant 
auxilia,  ])atcr,  pracoccupavit  accusator.  simulatis  lacrimis 
in  alterius  perniciem  veras  meas  lacrimas  suspectas  tibi 

4  fccit.  cum  ipse,  ex  quo  ab  lioma  redii,  per  occulta  cum 
suis  conloquia  dies  noctcsque  insidictur,  ultro  niihi  non 
insidiatoris  modo,   sed  latronis   manifcsti  et  percussoris 

o  specicm  induit.  pcriculo  suo  te  extcrret,  ut  innoxio  fratri 
})er  eundem  te  maturct  pcrniciem.  perfuoium  sibi  nusquam 
gentium  esse  ait,  ut  ego  ne  apud  te  quidcm  spei  quicquam 

G  rcliquae  habeam.  circumventum,  solum,  inopem,  invidia 
gratiae  externae,  quae  obcst  potius  quam  prodest,  oncrat. 
iam   ilhid   quam  accusatorie,   quod  noctis   huius   crimen 

7  miscuit  cum  cctera  insectatione  vitae  meae,  ut  et  hoc,  quod 
iam  quale  sit  scies,  suspectum  aho  vitae  nostrae  tenore 
faceret  et  illam  vanam  criminationem  spei,  voluntatis, 
consihorum  meorum  nocturno  hoc  ficto  ct  composito  ar- 

8  gumento  fulcii-et?  simul  et  illud  quaesivit,  ut  repentina  et 
minime  praeparata  accusatio  videretur,  quippe  ex  noctis 

9  huius  metu  et  tumultu  repentino  exorta.  oportuit  autem, 
Pcrscu,  si  proditor  ego  patris  rcgnique  eram,  si  cmii  lio- 
mauis,  si  cum  aHis  inimicis  patris  inieram  consiha,  non 
exspectatam  fabulam  esse  noctis  huius,  sed  proditionis 

10  me  ante  (me)  accusatum;  si  illa  separata  ab  hac  vana 
accusatio  erat  invidianique  tuam  adversus  me  magis  quam 
crimen  meum  indicatura,  hodie  quoque  eam  aut  praeter- 

11  mitti  aut  in  aliud  tempus  differri,  ut  per  se  quaereretui', 
utrum  ipse  ego  tibi  an  tu  mihi,  novo  quidem  et  singulari 

12  gencre  odii,  insidias  fecisses.  ego  tamen,  quantum  in  hac 
subita  pcrturbationc  potero,  separabo  ea  quae  tu  confudisti 

13  ct  noctis  huius  insidias  aut  tuas  aut  meas  detcgam.  occi- 
dendi  sui  consilium  inisse  me  videri  vult,  ut  scihcct  ma- 
iorc  fratre  subh-ito,  cuius  iure  gentiura,  more  Maccdonum, 
tuo  etiam,  ut  ait,  iudicio  rcgnum  est  futurum,  ego  minor 

14  in  eius  quem  occidissem  succederem  locum.  quid  ergo 
iUa  sibi  vult  pars  altera  orationis,  qua  Romanos  a  me  cul- 
tos  alt  atque  eorum  fiducia  in  spcm  rcgni  me  venisse? 


LIBER  XXXX,  12.  13.  [a.  C.  182]  435 

nam  si  et  inRomanis  tantum  momenti  credebam  esse,  ut  15 
quem  vellent  inponcrent  Macedoniae  regem,  et  meae  tan- 
tum  apud  eos  gratiae  confidebam,   quid  opus   paiTicidio 
fuit?  an  ut  cruentum  diadema  fraterna  caede  gererem?  ut  I6 
illis  ipsis,  apud  quos  aut  vera  aut  certe  simulata  probitate 
partam  gratiam  habeo,  si  quani  forte  habco,  exsecrabilis 
ct  invisus  essem?  nisi  T.  Quinctium  credis,  cuius  virtute  17 
et  consiliis  me  nunc  arguis  regi,  cum  et  ipse  tali  pietate 
vivat  cum  fratre,  mihi  fraternae  caedis  fuisse  auctorem. 
idem  non  Romanorum  gratiam  solum,    sed  Macedonura  18 
iudicia  ac  paene  omnium  deoriun  hominumque  consensum 
conlegit,  per  quae  omnia  se  mihi  parem  in  certamine  non 
futurum  crediderim;  idem,  tamquam  in  aliis  omnibus  re-  19 
bus  inferior  essem,  ad  sceleris  ultimam  spem  confugisse 
me  insimulat.     vis  hanc   formulam   coguitionis   esse,   ut  20 
uter  timuerit,  ne  alter  dignior  videretur  regno,  is  consihum 
fratris  obprimendi  iudicetur  cepisse? 

XIII.    Exsequamur  tamen  quocumque  modo  conficti  1 
ordinem  criminis.     pluribus  modis  se  petitum  criminatus 
est  et  omnes  insidiarum  vias  in  unum  dicm  contuht.   vohii  2 
interdiu  eum  post  lustrationem,  cum  concurrimus,  et  C[ui- 
dem,  si  diis  placet,  lustrationum  die,  occidere;  volui,  cum 
ad  cenam  invitavi,  veneno  sciHcet  tollere;  volui,  cum  co- 
misatum  gladiis  adcincti  me  secuti  sunt,  ferro  iuterficere. 
tempora  quidem  quaha  sint  ad  parricidium  electa  vidcs:  3 
lusus,   convivii,   comisationis.      quid?    dies   quaHs?    quo 
lustratus  exercitus,  quo  inter  divisam  victimani,  praelatis 
omnium  qui  umquam  fuere  Macedoniae  regura  armis  regis, 
duo  soli  tua  tegcntes  latera,   pater,   praevecti  sumus  et 
secutum  est  Macedonum  agmen,  hoc  ego,  etiam  si  quid  4 
antea  admisissem  piaculo  dignum,  lustratus  et  expiatus 
sacro,  tum  cum  maxime  in  hostiam  itinerinostro  circumda- 
tam  intuens,  parricidium,  venena,  gladios  in  comisationcm 
praeparatos  volutabam  in  animo,   ut  quibus  aliis  deinde 
sacris  contaminatam  orani  scelere  mentem  expiarem?  sed  5 
caecus  criminandi  cupiditate  animus,  dum  orania  suspecta 
efficere  vult,  aliud  aho  confundit.   nara  si  veneno  te  inter  6 
cenam  tollere  volui,   quid  minus  aptum  fuit  quam  perti- 
naci  certamine  et  concursu  iratum  te  efficere,  ut  merito, 

28' 


430  LIBER  XXXX,  13.  14.  [a.  u.  c.  572] 

7  slcut  fecisti,  invitatus  ad  cenam  ahnueres?  cuni  autem 
iratus  negasses,  utrum  ut  placarem  te  clanda  opera  fuit, 
ut  aliam  quaererem  occa.sioncm,  quoniam  scmel  venenum 

8  paraveram,  au  ab  illo  consilio  vclut  tran.siliendum  ad  aliud 
fuit,  ut  fcrro  te,  et  quidem  eo  die,  per  speciem  comisutio- 

9  nis  occiderem?  quo  deinde  modo,  si  te  metu  mortis  crc- 
debam  cenam  evitasse  meam,  non  ab  eodera  metu  comi- 
sationem  quoque  evitaturum  existimabam? 

1  XIIII.   Non  est  i'cs,  qua  erubcscam,  pater,  si  die  festo 

2  inter  aequales  largiore  vino  sum  usus.  tu  quoque  velim 
inquiras,  qua  laetitia,  quo  lusu  apud  me  celebratum  he- 
sternum  convivium  sit,  illo  etiam,  pravo  forsitan,  gaudio 
provehente,   quod   in  iuvcnaU   armorum   certamine  pars 

3  nostra  non  inferior  fuerat.  miseria  haec  et  metus  crapuhun 
facileexcusserunt;  quae  si  non  intervenissent,  insidiatorea 

4  nos  sopiti  iaccremus.  sl  domum  tuam  expugnaturus, 
capta  domo  dominum  interfecturus  eram,  non  temperas- 
sem  vino  in  unum  diem,  non  miHtes  meos  abstinuisscm? 

5  et  ne  cgo  me  solus  nimia  simpHcitate  tuear,  ipse  quoque 
minime  malus  ac  suspicax  frater  "nihil  aliud  scio,"  inquit 
"nihil  arguo,  nisi  quod  cura  ferro  coraisatuni  venerunt." 

G  si  quaerara  unde  id  ipsum  scias,  necesse  erit  tc  fateri, 
aut  speculatorum  tuorum  plenara  doraura  fuisse  meam 
aut  illos  ita  aperte  sunipsisse  fcrrura,  ut  omnes  viderent. 

7  et  ne  quid  ipse  aat  prius  inquisisse  aut  nunc  criminose 
argumcntari  videretur,  te  quaercre  ex  iis  quos  nominas- 
set  iubebat,  an  ferruni  habuissent,  ut  tamquara  in  rc  du- 
bia,  cum  id  quaesisses  quod  ipsi  fatentur,  pro  convictis 

8  haberentur.  quin  tu  illud  quaeri  iubes,  num  tui  occi- 
dendi  causa  ferrum  sunipserint,  num  me  auctore  et 
sciente?  hoc  enim  videri  vis,  non  illud  quod  fatentur  et 
palara   est.      et  sui   se    tucndi   causa   sumpsisse   dicunt. 

9  recte  an  perperara  feccrint,  i])si  sui  facti  rationcra  red- 
dent;  meara  causara,  quae  nihll  eo  facto  contingitur,  ne 
miscuerls,  aut  explica,  utrura  aperte  an  clani  te  adgres- 

10  suri  fueriraus.     si  apertc,  cur  non  omnes  ferruni  habui- 
mus?    cur  nemo  praeter  eos  qui  tuura  speculatorera  pul- 

11  saverunt?  si  clara,  quis  ordo  consilii  fuit?  convivio  soluto 
cum  comisator  cgo  discessissem,   quattuor  substitissent. 


LIBER  XXXX,  14.  15.  [a.  C.  182]  437 

ut  sopltuin  te  adgredcrentur,  qiiomodo  fefellissent  et  alleni 
et  raei  et  maxlnie  suspectl,  quia  paulo  ante  in  rlxa  fue- 
rant?  quomodo  autem  trucldato  te  Ipsi  evasuri  fuerunt? 
quattuor  gladils  domus  tua  capi  et  expugnari  potuit? 

Xy.   Quln  tu  omlssa  ista  nocturna  fabula  ad  id  quod  i 
doles,  quod  invldla  urlt,  reverteris?    "cur  usquam  regni  2 
tui  mentio  fit,  Demetri?   cur  dlgnlor  patris  fortunae  suc- 
cessor   qulbusdam   viderls   quam  ego?   cur  spem  mcam, 
quae,   si  tu  non  esses,   certa  erat,   dubiam  et  solllcitam 
facis?"    haec  sentit  Perseus,  etsl  non  diclt;  haec  istum  .s 
inimicum,  haec  accusatorem  faciunt;  haec  domum,  haec 
regnum  tuum  crimlnibus  et   suspltionibus   replent.     ego  -i 
autem,  pater,  quem  ad  modum  nec  nunc  sperare  regnum 
nec  ambigere  umquam  de  eo  forsitan  debeam,  quia  mlnor 
sum,   quia  tu  me  maiori  cedere  vis,   sic  ilkid  nec  debui 
facere  nec  debeo,  ut  Indignus  te  patre,  Indignus  omnibus 
videar.     id  enlm  vltils  mels,  non  cedendl  cui  ius  fasque  5 
est  modestia  consequar.   Romanos  obicis  mihi  et  ea  quae 
sclorlae   esse   debent    In   crlmen   vertls.      eso   nec  obses  6 
Koraanls  ut  traderer  nec  ut  legatus  mltterer  Komam  petil. 
a  te  missus  ire  non  recusavi,      utroque  tempore  ita  me 
gessi,  ne  tibi  pudori,  ne  regno  tuo,  ne  genti  Macedonum 
essem.    itaque  mihl  cum  Romanis,  pater,  causa  amlcltlae  7 
tu  fuisti.    quoad  tecura  ilhs  pax  raanebit,  raecum  quoque 
gi'atia  erit:  sl  belkim  esse  coeperlt,  qui  obses,  qui  legatus 
pro  patre  non  inutihs  fui,  idem  hostls  ilks  acerrlmus  ero. 
nec  hodie  ut  prosit  raihi  gratia  Romanorum  postulo,  ne  8 
obsit  tantum  deprecor.   nec  in  beko  coepit  nec  ad  bekum 
reservetur;  pacls  plgnus  ful,  ad  pacera  rctlnendam  lega- 
tus  missus  sum:  neutra  res  raihi  nec  glorlae  nec  crlmlni 
sit.   ego  si  quid  Inple  in  te,  pater,  si  quid  scelerate  in  fra-  9 
trcm  admlsi,  nullara  deprecor  jioenam;  si  innocens  sum, 
ne  invidia  conflagrem,  cum  crlmine  non  posslm,  deprecor. 
non  hodie  me  primum  frater  accusat,  sed  hodie  primura  lO 
aperte,  nuko  meo  in  se  merlto.   si  mihi  pater  succenseret, 
te  maiorem  fratrem  pro  minore  deprecari  oportebat,   te 
udulescentiae,  te  errori  veniam  impetrare  meo.   ubi  prae- 
sidium  esse  oportebat,  Ibl  exltium  est.  e  convlvio  et  coml-  1 1 
sationibus  prope  semisoranus  raptus  sura  ad  causam  par- 


438  LIBER  XXXX,  15.  IG.  [a.  u.  c.  572j 

ricidii  dicendam.    sine  advocatis,   sinc  patronis  ipse  pro 

12  me  dicere  cogor.  si  pro  alio  dicendum  esset,  tempus  ad 
meditandum  et  componendam  orationem  sumpsissera, 
cum  quid  aliud  quam  ingenii  fama  periclitarer?  ignarus, 
quid  arcessitus  essem,  te  iratum  et  iubentem  dicere  cau- 

13  sam,  fratrem  accusantem  audivi.  ille  diu  ante  praeparata, 
meditata  in  me  oratione  est  usus;  ego  id  tantum  temporis, 
quo   accusatus    sum,    ad   cognoscendum,   quid   ageretur, 

14  habui.  utrum  momento  illo  horae  accusatorem  audirem 
an  defensionem  meditarer?  adtouitus  repentino  atque  ino- 
pinato  malo,  vix  quid  obiceretur  intellegere  potui;  nedum 

15  satis  sciam,  quo  modo  me  tuear.  quid  mihi  spei  esset, 
nisipatremiudicem  haberem?  apud  qucm  etiam  si  caritate 
a  fratre  maiore  vincor,  misericordia  certe  reus  vinci  non 

IG  debeo.  ego  enim  ut  me  mihi  tibique  serves  pi*ecor,  ille 
ut  me  in  securitatem  suam  occidas  postulat.  quid  eum,  cum 
rognum  ei  tradideris,  facturum  credis  in  me  esse,  qui  iam 
nunc  sanguinem  meum  sibi  indulgeri  aequuni  censet?' 

1  XYI.  Dicenti  haec  lacrimae  simul  spiritum  et  vocem 
intercluserunt.  Phihppus  submotis  iis  paulisper  conlo- 
cutus  cum  amicis  pronuntiavit,   non  verbis  se  nec  imius 

•2  horae  disceptatione  causam  eorum  diiudicaturum,  sed  in- 
quirendo  in  utriusque  vitam,  mores,  et  dicta  factaque  in 

8  magnis  parvisque  rebus  observando,  ut  omnibus  adpa- 
reret,  noctis  proximae  crimen  facilc  revictum,  suspectara 
nimiam  cum  Komanis  Demetrii  o-ratiam  esse.  haec  vivo 
Phih"ppo  vehit  semina  iacta  sunt  Macedonici  belh,  quod 
maxime  cum  Perseo  gerendum  erat. 

■1  Consules  ambo  in  Ligures,  quae  tum  una  consularis 
provincia  erat,  proficiscuntur.     et  quia  prospere  ibi  res 

5  gesserunt,  supphcatio  in  unum  diem  decreta  est.  Ligu- 
rum  duo  miha  fere  ad  extremum  finem  provinciae  Gal- 
Hae,  ubi  castra  Marcelhis  habebat,  venerunt,  uti  recipe- 
rentur  orantes.  ^Marcelhis  opperm  eodem  loco  Liguribus 

6  iussis  senatum  per  htteras  consuluit.  senatus  rescri- 
bere  M.  Ogulnium  praetorem  Marcello  iussit,  verius 
fuisse  consules,  quorum  provincia  esset,  quam  se,  quid 
e  re  pubUca  essct,  decei-nere:  tum  quoque  non  placere, 
nisi   per  deditionem   Ligures    recipi ;    et    receptis   arma 


LIBER  XXXX,  16.  17.  [a.  C.  182]  439 

adinii,    atqiie    eos   ad    consules    mitti    senatura   aequum 
censere. 

Praetores  eodem  tempore,  P.  Manlius  in  ulteriorem  7 
Hispaniam,  quam  et  priore  praetura  provinciam  obtinue- 
rat,  Q.  Fulvius  Flaccus  in  citeriorem  pervenit  exercitura- 
que  [ab]  A.  Terentio  accepit ;  nara  ulterior  raorte  P.  Sera- 
pronii  proconsulis  sine  iraperio  fuerat.   Fulviura  Flaccura  8 
oppidum  Hispanum  Vrbicuam  nomine  obpugnantem  Cel- 
tiberi  adorti  sunt.      dura  ibi  pi^oelia  aliquot  acta,   multi 
Romani  milites  et  vulnerati  et  interfecti  sunt.    victi  per- 
severantia  Fulvii,   quod   nulla   vi   abstrahi  ab   obsidione 
potuit,  Celtiberi  fessi  j^roeliis  variis  abscesserunt.    urbs  9 
amoto  auxilio  eorum  intra  paucos  dies  capta  et  direpta 
est,   praedara  railitibus  praetor  concessit.     Fulvius   hoc  lo 
oppido  capto,  P.  ManHus  excrcitu  tantum  in  unum  coacto, 
qui  dissipatus  fuerat,  nulla  alia  meraorabili  gesta  re  exer- 
citus  in  hiberna  deduxerunt.   haec  ea  aestate  inHispania 
gesta.     Terentius,  qui  ex  ea  provincia  decesserat,  ovans  ii 
urbera  iniit.     translatum  argenti  pondo  novem  milia  ti'e- 
centa  viginti,  auri  octoginta  pondo  et  duae  coronae  aureae 
pondo  sexaginta  septera. 

XVII.    Eodera  anno  inter  populura  Carthaginiensem  i 
et  regem  Masinissam  in  re  praesenti  disceptatores  Romani 
de  agro  fuerunt.    ceperat  eum  al)  Carthaginiensibus  pater  2 
Masinissae  Gala;  Galam  Sjphax  inde  expulerat,  postea 
iri  gratiam    soceri   Hasdrubalis   Carthaginiensibus    dono 
dederat;    Carthaginienses    eo   anno  jNIasinissa  expulerat.  3 
haud  minore  certamine  aniraorum,  quam  cum  ferro  et  acie 
dimicarunt,    res   acta   apud  Romanos.     Carthaginienses,  4 
quod  maiorum  suorura  fuisset,  deinde  ab  Syphace  ad  se 
pervenisset,  repetebant.     Masinissa  paterni  regni  agnmi 
se  et  recepisse  et  habere  gentium  iure  aiebat;   et  causa 
et  possessione  superiorem  esse;  nihil  aliud  se  in  ea  disce-  5 
ptatione  metuere  quam  ne  pudor  Romanorura,  dura  vere- 
antur,  ne  quid  socio  atque  araico  regi  adversus  coranumes 
suos  atque  illius  hostes  indulsisse  videantiu*,  damno  sit. 
legati  possessionis  ius  non  mutarunt,    causam   integram  6 
liomara  ad  senatura  reiecerunt. 

In  Liguribus   nihil  postea  gestura.     recesserant  pri- 


440  LIBER  XXXX,  17—19.  [a.  u.  c.  572.  573] 

muni  in  devios  saltus,  deindc  diinisso  cxcrcitu  passim  in 

7  vicos  castellaquc  sua  dilnpsi  sunt.  consulcs  quoquc  di- 
mittcrc  cxcrcitum  volucrunt,  ac  dc  ca  rc  patrcs  consuluc- 
runt.  altcrum  ex  his  dimisso  cxercitu  ad  niagistratus  in 
annum  crcandos  vcnirc  liomam  iusserunt,  alterum  cum 

8  lcgioiiibus  suis  Pisis  liiemare.  fama  erat  Gallos  Transal- 
pinos  iuventutcm  armarc,  nec  in  quam  i-cgioncm  Italiae 
cffusura  sc  multitudo  esset  sciebatur.  ita  inter  sc  consu- 
les  compararunt,  ut  Cn.  Baebius  ad  comitia  iret,  quia  M. 
Baebius  frater  eius  consulatum  pctebat. 

1  XVIII.    Comitia  consulibus  rogandis  fucrc;  crcati  P. 

2  Cornelius  Lentulus,  M.  Baebius  Tamphilus.  praetorcs 
inde  facti  duo  Q.  Fabii,  Maximus  et  Buteo,  Ti.  Claudius 
Nex-o,  Q.  Petillius  Spurinus,  M.  Pinarius  Rusca,  L.  Du- 

3  ronius.  his  inito  magistratu  provinciae  ita  sorte  cvene- 
runt:  Ligures  consulibus,  praetoribus  Q.  Petillio  urbana, 
Q.  Fabio  Maximo  peregrina,  Q.  Fabio  Butconi  Gallia, 
Ti.  Claudio  Neroni  Sicilia,  M.  Pinario  Sardinia,  L.  Du- 

4  ronio  Apulia;  et  liistri  adiecti,  quod  Tarentini  Brundi- 
sinique  nuntiabant  maritimos  agros  infestos  transmari- 
narum  navium  latrociniis  esse.     eadem  Massilienses  de 

5  Ligurum  navibus  querebantur.  exercitus  indc  dccreti: 
quattuor  legioncs  consulibus,  quae  quina  milia  duccnos 
Romanos  peditcs,  trcccnos  haberent  equitcs,  ct  quinde- 
cim  milia  socium  ac  Latini  nominis,  octingenti  equites. 

6  in  Hlspaniis  prorogatum  vcteribus  practoribus  imperium 
est  cum  cxcrcitibus  quos  habercnt,  ct  in  supplcmcntum 
decreta  tria  milia  civium  Romanorum,  ducenti  equites,  et 
socium  Latini  nominis  scx  milia  pcditum,  trecenti  cquites. 

7  nec  rei  navalis  cura  omlssa.  duumviros  in  eam  rcm  con- 
sules  creare  iussi,  per  quos  navcs  viginti  dcductac  nava- 
libus  sociis  civibus  Romanis,  qui  servitutcm   servisscnt, 

8  complerentur,  ingenui  tantuni  ut  iis  praeessent.  intcr 
duumviros  ita  dlvisa  tuenda  denis  navibus  maritima  ora, 
ut  promunturium  iis  Minervac  velut  cardo  in  mcdio  csset; 
alter  inde  dcxtram  partem  usque  ad  Massiliam,  laevam 
alter  usquc  ad  Barium  tucretur. 

1  XVIIII.   Prodigia  multa  focda  et  Romae  co  anno  visa 

2  ct  nuntiata  peregre.    in  area  Volcani  ct  Concordiae  san- 


LIBER  XXXX,  19.  20.  [a.  C.  182. 181]  441 

guinem  pluit;   et  pontifices   hastas  motas  nuntiavere  et 
Lanuvii  simulacrum  lunonis  Sospitae  lacrimasse.    pesti-  3 
lentia  in  agris  forisque  et  conciliabulis  et  in  urbe  tanta 
erat,  ut  Libitina  funeribus  vix  subficeret.     his  prodigiis  4 
cLadibusque  anxii  patres  decreverunt,  ut  et  consules,  qui- 
bus  diis  videretur,  hostiis  maioribus  sacrificarent  et  decem- 
viri  libros  adirent.   eorum  decreto  su[)plicatio  circa  omnia  5 
pulvinaria  Romae  in  diem  unum  indicta  est.     iisdem  au- 
ctoribus  et  senatus  censuit  et  consules  edixerunt,  ut  per 
totam  Italiam  triduum  suppUcatio  et  feriae  essent.  pesti-  6 
lentiae  tanta  vis  erat,  ut,  cum  propter  defectionem  Cor- 
sorum   belhmique   ab   Ihensibus   concitatum   in  Sardinia 
octo  miha  peditura  ex   sociis  Latini  nominis   placuisset 
scribi  et  trecentos  equites,  quos  M.  Pinarius  practor  se- 
cum  in  Sardiniam  traiceret,  tantum  hominum  demortuum  7 
esse,   tantum   ubique   aegrorum  consules  renuntiaverint, 
ut  is  numerus  effici  militum  non  potuerit.     quod  deerat  8 
mihtum,  sumere  a  Cn.  Baebio  proconsule,  quiPisis  hiljer- 
nabat,  iussus  praetor  atque  inde  in  Sardiniam  traicere. 

L.  Duronio  praetori,  cui  provincia  Apuha  evencrat,  9 
adiecta  de  BacchanaHbus  quaestio  est,  cuius  residua  quae- 
dam   vchit  semina  ex   prioribus   mahs   iam   priore   anno 
adparuerant;  sed  magis  inchoatae  apud  L.Pupium  prae-  10 
torem  quaestiones  erant  quam  ad  exitum  ullum  perductae. 
id  persecare  novum  praetorem,  ne  serperet  iterum  latius, 
patres  iusserunt.    et  legem  de  ambitu  consules  ex  aucto-  11 
ritate  senatus  ad  populum  tulerunt. 

XX.    Legationes  deinde  in  senatum   introduxerunt,  1 
regum  primas  Eumenis  et  Ariarathis  Cappadocis  et  Phar- 
nacis  Pontici.   nec  ukra  quicquam  eis  responsum  est  quam 
missuros  qui  de  controversiis  eorum  cognoscerent  statue- 
rentque.    Lacedaemoniorum  deinde  exsuhim  et  Achaeo-  2 
rum  legati  introducti   sunt.     et  spes  data  exsuhbus  est 
scriptm-um  senatum  Achaeis,   ut  restituerentur;   Achaei 
de  Messene  recepta  compositisque  ibi  rebus  cum  adsensu 
patrum  exposuerunt.   et  a  Pliihppo  rege  Macedonum  duo  3 
legati  venerunt,  Philocles  et  Apelles,  nulla  super  re  quae 
petenda  ab  senatu  esset;  specuhitum  magis  inquisitumque 
missi   de    iis   quorum   Perseus   Demetrium    insimulasset 


442  LIBER  XXXX,  20.  21.  [a.  u.  c.  573J 

serinonum  cum  Romanis,  maxime  cum  T.  Quinctlo,  ad- 

4  vei>us  fratrem  de  regno  habitorum.  lios  tamquam  mcdios 
nec  in  alterius  favorem  inclinatos  miserat  rex;  crant  au- 
tem  et  lii  Persei  fraudis  in  iratrcm  ministri  et  participes. 

5  Demetrius  omnium  ])raeterquam  fraterno  seclere  quod 
nupcr  cruperat  ignarus  primo  neque  mafrnam  neque 
luillam  spem  habebat  patrem  sibi  placari  possc;  minus 
deinde  in  dies  patris  animo  fidebat,  cum  obsidcri  aurcs 

G  a  fratre  cerneret.  itaque  circumspicicns  dicta  factaquc 
sua,  ne  cuius  suspitioncs  augerct,  niaximc  ab  omni  men- 
tione  et  contagione  Romanorum  abstinebat,  ut  neque 
scribi  sibi  vellet,  quia  hoc  praecipue  criminum  genere 
cxaspcrari  animum  sentiebat. 

1  XXI.  PhiHppus,  simul  ne  otio  miles  dcterlor  fieret, 
slmul  avertcndae  suspitionis  causa  quicquam  a  se  agltari 
de  Romano  bello,    Stobos  Paeoniae   exercitu  indlcto   in 

2  Maedicam  ducere  perglt.  cupido  eum  ceperat  in  vertlccm 
Haemi  montis  asccndendi,  quia  vulgatae  oplnlonl  credl- 
derat  Pontlcum  simul  et  Adriaticum  mare  et  Ilistrum 
amneni  et  Alpes  conspici  posse:  subiecta  oculls  ca  haud 
parvi  sibl  momenti  futura  ad  cogitatlonem  Romani  belli. 

3  percunctatus  regionls  peritos  de  asccnsu  liacmi,  cum 
satls  inter  omnes  constarct  viam  exercitui  nullam  esse, 

4  paucis  et  cxpcditis  pcr  difficillimum  aditum,  ut  sei*monc 
familiari  minorem  filium  permulceret,  quem  statuerat  non 
duccre  sccum,  prlmum  quaerit  ab  eo,  cimi  tanta  difficultas 
Itlncrls  proponatur,  utrum  perseverandum  slt  in  incepto 

5  an  abstincndum:  sl  pergat  tamcn  irc,  non  posse  obliviscl 
se  in  tallbus  rebus  Antlgoni,  qui  saeva  tempestate  iacta- 
tus,  in  eadem  nave  cum  secum  suos  omnes  habulssct, 
praeceplsse  liberls  dlccretur,  ut  et  ipsi  meminissent  et  ita 
postcris  proderent,  ne  quis  cum  tota  gente  slmul  in  rebus 

6  dubils  periclitari  auderet.  memorem  ergo  se  praeceptl 
eius  duos  simul  filios  non  commlssurum  in  aleam  eius 
qul  proponeretur  casus;  et  quoniam  maiorem  fillum  sccum 
duceret,  mlnorcm   ad   subsidia   spei  et  eustodlam  regnl 

7  remlssurum  in  Macedoniam  csse.  non  fallebatDemctrium 
ablegarl  se,  ne  adesset  consllio,  cum  in  conspectu  locorum 
consultaret,    qua  proxlme   itinera   ad  marc  Hadriaticum 


LIBER  XXXX,  21.  22.  [,a.  C.  181]  443 

atqiie  Italiam  diicerent  quacque  belli  ratlo  futura  esset. 
sed  non  solum  parendum  patri  tum,  sed  etiam  adsentien-  8 
dum  erat,    ne   invitum   parere   suspitionem  faceret.     ut  9 
tamen  iter  ei  tutum  in  Macedoniam  esset,  Didas  ex  prae- 
toribus  regis  unus,  qui  Paeoniae  praeerat,  iussus  est  pro- 
sequi  cum  cum  modico  praesidio.    hunc  quoque  Perseus,  lo 
sicut  plerosque  patris  amicorum,   ex  quo  haud  dubium 
cuiquam  esse  coeperat,  ad  quem  ita  inclinato  regis  aniuio 
hereditas  regni  pertineret,  inter  coniuratos  in  fratris  per- 
niciem  habuit.   in  praesentia  dat  ei  mandata,  ut  per  omne  ii 
obsequium  insinuaret  se  in  quam  maximc  familiarem  usum, 
ut  elicere  omnia  arcana  speculariquc  abditos  cius  sensus 
posset.    ita  digreditur  Demetrius  cum  infestioribus  quam 
si  solus  iret  praesidiis. 

XXII.    Philijjpus  Maedicam  primum,   deinde  solitu-  i 
dines  interiacentes  Maedicae  atque  Haemo   transgressus 
septimis  demum  castris  ad  radices  montis  pervenit.     ibi 
unum  moratus  diem  ad  deligendos  quos  duceret  secum, 
tertio  die  iter  est  ingressus.   modicus  primo  labor  in  imis  2 
colhbus  fuit.   quantum  in  altitudinem  egrediebantur,  magis 
magisque   silvestria  et  pleraque   invia  loca   excipiebant; 
pervenere  deinde  in  tam  opacum  iter,   ut  prae  densitate 
arborum  inmissorumque   aliorum  in  alios  ramorum  per- 
spici  caelum  vix  posset.     ut  vero  iugis  adpropinquabant,  4 
quod  rarum  in  altis  locis  est,  adeo  omnia  contecta  nebula, 
ut  haud  secus  quam  nocturno  itinere  inpedirentur.    tertio 
demum  die  ad  verticem  perventum.     nihil  volgatae  opi-  5 
nioni  degressi  inde  detraxerunt,  magis  credo,  ne  vanitas 
itineris  ludibrio  esset,   quam  quod  diversa  inter  se  maria 
montesque  et  amnes  ex  uno  loco  conspici  potuerint.  vexati  6 
omnes  et  ante  alios  rex  ipse,  quo  gravior  aetate  erat,  dif- 
ficultate   viae   est.     duabus  aris  ibi  lovi  et  Soli  sacratis  7 
cum  inmolasset,  qua  triduo  ascenderat,  biduo  est  degres- 
sus,   frigora  noctm-na  maxime  metuens,   quae  caniculae 
ortu  similia  brumalibus  erant.     multis  per  eos  dies  diffi-  s 
cultatibus   conflictatus   nihilo  laetiora  in  castris   invenit, 
ubi  summa  penuria  erat,   ut  in  regione,   quam  ab  omni 
parte  solitudines  clauderent.     itaque  unum  tantum  mora-  a 
tus  diem,  quietis  eorum  causa  quos  habuerat  secum,  iti- 


444  hlBEll  XXXX,  22.  23.  [a.  u.  c.  573] 

10  nere  inde  simili  fugac  in  Dentheletos  transcuiTit.  socii 
erant,    sed   proptcr  inopiam   haud   sccus   quam   liostium 

11  fines  Macedoncs  popuhiti  sunt;  rapicndo  enim  passim 
villas  primura,  dein  quosdam  ctiam  vicos  evastarunt,  non 
sine  magno  pudorc  regis,  cum  sociorum  voces  nequiquam 

12  dcos  sociales  nomcnque  suum  iuph)rantes  audirct.  fru- 
mento  inde  subhito  in  IMacdicam  regi-cssus,  urbem,  quam 
Petram  adpelhant,   obpugnare  cst  adortus.     ipse  a  cam- 

13  pestri  aditu  castra  posuit,  Perscum  filium  cum  modica 
manu  circummisit,  ut  ab  supcrioribus  hjcis  urbem  adgrc- 

14  derctur.  oppidani,  cum  terror  imdique  instaret,  obsidi- 
bus  datis  in  pracsentia  dediderunt  sese;  iidcm,  postquam 
oxcrcitus  recessit,  obHti  obsidum  rehcta  urbe  in  loca  mu- 

15  nita  ct  raontes  rcfugcrunt.  Phihppus  omni  gcncrc  laboris 
sine  ullo  effectu  fatigatis  mihtibus  et  fraude  Didae  prac- 
toris  auctis  in  fihum  suspitionibus  in  iSIacedoniam  rediit. 

1  XXIII.  Missus  hic  coraes,  ut  ante  dictum  est,  cum 
simphcitatem  iuvcnis  incauti  ct  suis  haud  inmcrito  suc- 
censentis  adsentando  indignandoque  et  ipse  vicem  cius 
captaret,  in  omnia  ukro  suam  obfercns  operam,  fide  data 

2  arcana  eius  ehcuit.  fugam  ad  llomanos  Dcractrius  medi- 
tabatur.  cui  consiho  adiutor  deum  beneficio  obhatus  vide- 
baturPaeoniae  praetor,  pcr  cuius  provinciam  spcra  cepe- 

3  rat   elabi  tuto   posse.     hoc   consihum   extemplo  et  fratri 

4  proditur  et  auctore  eo  indicatur  patri.  Htterae  primum 
ad  obsidcntera  Petram  adlatae  sunt.  inde  Herodorus  — 
princeps  hic  amicorum  Demctrii  erat  —  in  custodiam  est 
coniectus   et  Demetrius    dissimulanter    ad/ver^ri  iussus. 

5  haec  super  cetera  tristem  adventum  in  Maccdoniam  rcgi 
fccerunt.  raovebant  eura  et  praesentia  criraina;  cxspectan- 
dos  tamen,   quos  ad  cxploranda  oninia  Roraam  miserat, 

6  censebat.  his  anxius  curis  cum  aliquot  racnses  egisset, 
tandera  legati,  iam  ante  praeraeditatis  in  Macedonia  quae 

7  ab  Roma  renuntiarcnt,  vcnerunt.  qui  super  cetcra  sce- 
lera   falsas    ctiara   littcras,    signo   adulterino   T.  Quinctii 

8  signatas,  reddiderunt  regi.  deprccatio  in  littcx-is  erat,  si 
quid  adulesccns  cupiditate  regni  prolapsus  secura  egisset: 
nihil  cura  adversus  suorura  queraquam  facturum  nequc 
eum   sesc   esse,    qui   ullius    inpii   consilii    auctor  futurus 


LIBER  XXXX,  23—25.  [a.C.181]  445 

viJcn  possit.     liae  litterae  fidem  Persei  criminibus  fece- 
runt.     itaque  Herodorus   extemplo   diu   excruciatus   sine  9 
indicio  rei  ullius  in  tormentis  moritur. 

XXIIII.     Demetrium    iterum    ad    patrem    accusavit  1 
Perseus.  fuga  per  Paeoniam  praeparata  arguebatur  et  cor- 
rupti  quidam,   ut  comites  itineris  essent;  maxime  falsae 
litterae  T.  Quinctii  urgcbant.    nihil  tamen  palam  gravius  2 
pronuntiatum  de  eo  est,  ut  dolo  potius  interficeretur,  nec 
id  cura  ipsius,   sed  ne  poena  eius  consilia  adversus  Eo- 
manos  nudaret.     ab  Thessalonice  Demetriadem  ipsi  cum  3 
iter  esset,  Astraeum  Paeoniae  Demetrium  mittit  cum  eo- 
dem  comiteDida,  Perseum  Amphipohn  ad  obsides  Thra- 
cum  accipiendos.     digredienti  ab  se  Didae  mandata'  de-  i 
disse  dicitur  de  fiho  occidendo.     sacrificlum  ab  Dida  seu  5 
institutum  seu  simulatum  est,  ad  quod  celebrandum  invi- 
tatus  Demetrius  ab  Astraeo  Heracleam  venit.    in  ea  cena 
dicitur  venenurn  datum.     poculo   epoto  extemjilo  sensit.  6 
et  mox  coortis  doloi"ibus,   rehcto  convivio  cum  in  cubi- 
cuhim  rccepisset   sese,    crudehtatem   patris   conquerens, 
parricidium  fratris  ac  Didae  scehis  incusans  torquebatur. 
intromissi  deinde  Thyrsis  quidam  Stuberaeus  et  Beroeaeus  7 
Alexander  iniectis  tapetibus  in  caput  faucesque  spiritum 
interchiserunt.     ita  innoxius   adulescens,    cum  in   eo  ne  8 
simphci   quidem  genere  mortis  contenti  inimici   fuissent, 
interficltur. 

XXV.  Dum  haec  in  Macedonia  geruntur,  L.  Aemihus  1 
Pauhis,   prorogato  ex  consulatu  imperio,   principio  veris 
in  Ligures  Ingaunos  duxit.     ubi  primum  in  hostium  fini-  2 
bus  castra  posuit,  legati  ad  eum  per  specicm  pacis  peten- 
dae  speculatum  venerunt.    neganti  Paulo  nisi  cum  deditis  3 
pacisci  se  paccm  non  tam  id  recusabant  quam  tempore 
aiebant  ojius  esse,   ut  generi  agresti  hominum  persuade- 
retur.     ad   hoc  [decem  dierum]  indutiae   cum  darentur,  4 
petierunt  deinde,  ne  trans  montes  proximos  castris  pabu- 
latum   Hgnatumque  mihtes   irent:   cuha  ea  loca  suorum 
finium  esse.     id  ubi  impetravere,   post  eos  ipsos  montes,  5 
unde  averterant  hostem,   exercitu  omni  coacto,    repente 
muhltudine  ingenti  castra  Itomanorum  obpugnare  simul 
omnibus  portis  adgi-essi  sunt.    summa  vi  diem  totum  ob-  (j 


446  LIBER  XXXX,  25.  26.  [a.  u.  c.  573] 

pugnarunt,    ita  ut  ne   cfferendi  quidem   signa  Komanis 

7  spatium  nec  ad  cxplicandam  aciem  locus  esset.  conferti 
in  portis  obstando  mao;is  quam  pugnando  castra  tutaban- 
tur.  sub  occasum  solis  cum  reccssissent  hostes,  duos 
equites  ad  Cn.  Baebium  proconsulem  cum  litteris  Pisas 
mittit,  ut  obsesso  per  indutias  sibi  quam  priuuun  veniret 

8  subsidio.  Baebius  exercitum  jNI.  Pinario  practori  cunti  in 
Sardiniam  tradiderat;   ceterum  et  senatum  litteris  certio- 

9  rem  facit,  obsideri  a  liiguribus  L.  Aemilium,  ct  M.  Claudio 
Marcello,  cuius  proxima  inde  provincia  erat,  scripsit,  ut, 
si  videretur  ei,  cxercitum  e  Gallia  traducerct  in  Ligures 
et  L.  Aemilium  liberaret  obsidione.      haec  sera  futura 

10  auxilia  erant.  Ligures  ad  castra  postcro  die  redeunt. 
Aemilius  cujn  ct  venturos  scisset  ct  educere  in  aciem 
potuisset,  intra  vallura  suos  tenuit,  ut  cxtraheret  rem  in 
id  tempus,  quo  Baebius  cum  cxercitu  venire  a  Pisis 
posset. 

1  XXVI.   Romae  magnam  trepidationem  litterae  Baebii 

2  fecerunt,  eo  maiorem  quod  paucos  post  dies  Marcelkis, 
tradito  exercitu  Fabio  Romam  cum  venisset,  spem  ademit 
eum  qui  in  Gallia  esset  excrcitum  in  Ligures  posse  tra- 
duci,   quia  bclkun  cum  Histris  esset  prohibentibus  colo- 

3  niam  Aquileiam   deduci:    co   profcctum  Fabium,    ncquc 

4  inde  regredi  bello  inchoato  posse.  una,  et  ea  ipsa  tardior 
quam  tempus  postulabat,  subsidii  spcs  erat,  si  consules 
maturassent   in   provinciam   ire.     id  ut  facercnt,   pro  se 

5  quisque  patrum  vocifcrari.  consules  nisi  confecto  dilectu 
negare  sese  ituros,  nec  suam  segnitiam,   sed  vim  morbi 

6  in  causa  esse,  quo  scrius  perficerctur.  non  tamcn  potue- 
runt  sustinerc  consensum  senatus,  quin  paludati  exirent 
et  militibus  quos  conscriptos  habcrcnt  dicm  cdicerent, 
quo  Pisas  convcnirent.     pcrmissum  ut,   qua  irent,   pro- 

7  tinus  subitarios  milites  scriberent  ducerentque  secum.  et 
praetoribus  Q.  Petillio  ct  Q.  Fabio  imperatum  est,  ut 
Petillius  duas  legioncs  civium  Eomanorum  tumultuarias 
scriberet  et  omnes  minorcs  quinquaginta  annis  sacra- 
mento  rogaret,  Fabio,  ut  sociis  Latini  nominis  quindecim 

8  milia  peditum,  octingentos  equites  impcraret.  duumviri 
navales  crcati  C.  Matienus  ct  C.  Lucrctius  navesque  iis 


LIBER  XXXX,  26.  27.  [a.  C.  181]  447 

ornatae  sunt  Matienoque,  cuius  acl  Gallicum  sinum  pro- 
vincia  erat,  imperatum  est,  ut  classem  primo  quoque 
tempore  duceret  in  Ligurum  oram,  si  quo  usui  esse  L. 
Aemilio  atque  exercitui  eius  posset. 

XX VII.     Aemilius,   postquam   nihil  usquam   auxilii  l 
ostendebatur,   interceptos  credens  equites,  non  ultra  dif- 
ferendum  ratus,   quin  per  se  fortunam  temptaret,   prius- 
quam  liostes  venircnt,   qui  iam  segnius  socordiusque  ob- 
pugnabant,    ad   quattuor   portas    exercitum   instruxit,    ut  2 
signo  dato  simul  cx  omnibus  partibus  eruptionem  face- 
rent.     quattuor   extraordinariis  cohortibus  duas  adiunxit  3 
praeposito  M.   Valerio  legato,    erumpere   extraordinaria 
porta  iussit.     ad   dextram  principalem  hastatos  legionis  4 
primae  instruxit;  principes  ex  eadem  legione  in  subsidiis 
posuit;   M.  ServiHus  et  L.  Sulpicius  tribuni  militum  his 
praepositi.     tertia   legio   adversus   principalcm   sinistram  5 
portam  instructa  est.    id  tantum  mutatura,  principes  primi  G 
et  hastati  in  subsidiis  locati;  Sex.  lulius  Caesar  etL.  Au- 
relius  Cotta  tribuni  militum  huic  legioni  praepositi  sunt. 
Q.  Fulvius  Flaccus  legatus  cum   dextra  ala  ad  quaesto-  7 
riam  portam  positus;    duae  cohortes  et  triarii  duaiami  le- 
gionum   in    praesidio    manere    castrorum    iussi.      onines  8 
portas  contionabundus  ipse  imperator  circumiit,    et  qui- 
buscumque  irritamentis  poterat  iras  militum  acucbat,  nunc  o 
fraudem  hostium  incusans,  qui  pace  petita,  indutiis  datis, 
per  ipsum  indutiarum  tempus  contra  ius  gentium  ad  castra 
obpugnanda  venissent,  nunc  quantus  pudor  esset  edocens  lo 
abLiguribus,  latronibus  verius  quam  hostibus  iustis,  Ro- 
manum  exercitum  obsideri.     'quo  ore  quisquam  vestrum,  ii 
si  hinc  alieno  praesidio,  non  vestra  virtute  evaseritis,  ob- 
curret,  non  dico  eis  militibus,  qui  Hannibalem,  qui  Phi- 
lippum,   qui  Antiochum,   maximos  aetatis  nostrae  reges 
ducesque,   vicerunt,   sed  iis,   qui  hos  ipsos  Ligures  ali-  12 
quotiens  pecorum  modo  fugientes  per  saltus  invios  con- 
sectati  ceciderunt?   quod  Hispani,  quod  Galli,  quod  Ma-  ].3 
cedones  Poenive  non  audeant,   Ligustinus  hostis  vallum 
Romanum  subit,   obsidet  ultro  et  obpugnat,   quem  scru- 
tantes   ante   devios   saltus    abditum   et  latentem    vix  in- 
veniebamus.'      ad   hacc  consentiens   reddebatur  militum  i4 


448  LIBER  XXXX,  27—29.  [a.  u.  c.  573] 

clamor,   nullam  militum  culpam   esse,   quibus   iicmo  ad 
15  crumpendum  signum  dedisset:   daret  signum;   intellectu- 
rum  eosdem   qui  antea  fuerint   et  Komanos   et  Ligures 
esse. 

1  XXVIII.  Bina  cis  montes  castra  Ligurum  erant.  ex 
iis  primis  diebus  sole  orto  pariter  omnes  compositi  et  in- 

2  structi  procedebant;  tum  nisi  exsatiati  cibo  vinoque  arma 
non  capiebant,  dispersi,  inordinati  exibant,  ut  quibus 
prope  certum  esset  hostes  extra  vallum  non  elaturos  signa. 

3  adversus  ita  incompositos  eos  venientes  clamore  pariter 
omnium,  qui  in  castris  erant,  calonum  quoque  et  lixarum 

4  sublato  simul  omnibus  portis  Komani  eruperunt.  Ligu- 
ribus  adeo  inprovisa  res  fuit,  ut  perinde  ac  si  insidiis 
circumventi  forent  trepidarent.  exiguum  temporis  aliqua 
forma  pugnae  fuit;  fuga  deinde  effusa  et  fugientium  pas- 

5  sim  caedes  erat.  equitibus  dato  signo,  ut  conscendercnt 
equos  nec  effugere  quemquam  sinerent,  in  eastra  omnes 
trepida  fuga   compulsi   sunt,   deinde  ipsis   exuti  castris. 

6  supra  quindecim  milia  Ligurum  eo  die  occisa,  capti  duo 
milia  et  trecenti  tres.     triduo  post  Ligurum  Ingaunorum 

7  nomen  omne  obsidibus  datis  in  dicionem  venit.  guberna- 
tores  nautaeque  couquisiti,  qui  praedatores  fuissent  navi- 
bus,  atque  omnes  in  custodiam  coniecti.  et  a  C.  Maticno 
duumviro   uaves   eius   generis   in  Ligustina  ora  triginta 

8  duae  captae  sunt.  haec  qui  nuntiarent  htterasque  ad 
senatum  ferrent,  L.  Aurehus  Cotta,  C.  Sulpicius  Gallus 
Romam  missi,  simulque  peterent,  utL.  Aemilio  confecta 
provincia  decedere  et  deducere  secum  milites  liceret  at- 

9  que  dimittere.  vitrumqiui  permissum  ab  senatu  et  suppli- 
catio  ad  omnia  pulvinaria  per  triduum  decreta  iussique 
praetores  PetiHus  url)anas  dimittere  legiones,  Fabius  so- 

10  ciis  atque  nominiLatino  remittcre  dilectum,  et  uti  praetor 
urbanus  consuhbus  sci'iberet,  senatum  aequum  censere, 
subitarios  milites  tumukus  causa  conscriptos  primo  quo- 
que  tempore  dimitti. 

1  XXVIIII.  Colonia  Graviscae  eo  anno  deducta  est  in 
agrum  Etruscum,   de  Tarquiniensibus  quondam  captum. 

2  quiua  iugera  agri  data;  tresviri  deduxerunt  C.  Calpurnius 
Piso,  P.  Claudius  Pulclicr,  C.  Terentius  Istra.    siccitate 


LIBER  XXXX,  29.  [a.  C.  181]  449 

et  inopia  frugum  insignis  annus  fuit.     scx  inenses  nuni- 
quam  phivisse  niemoria  proditum. 

Eodem  anno  in  agro  L.  Petillii  scribae  sub  laniculo,  3 
dura  cultores  agri  altius  moliuntur  terram,  duae  lapideae 
arcae,  octonos  ferme  pedes  longae,    quaternos  latae,   in- 
ventae  sunt,  operculis  plumbo  devinctis.     litteris  Latinis  4 
Graecisque  utraque  arca  scripta  erat,   in  altera  Numam 
Pompilium  Pomponis  filium  regem  liomanorum  sepultum 
esse,   in  altera  libros  Numae  Pompilii  inesse.     eas  arcas  5 
cum   ex  amicorum   sententia  dominus   aperuisset,    quae 
titulum  sepulti  regis  habuerat,  inanis  inventa,  sine  vesti- 
gio  ullo  corporis  humani  aut  ullius  rei,  per  tabem  tot  an- 
norum  omnibus  absumptis.    in  altera  duo  fasces  candelis  6 
involuti  septenos  habuere  libros,  non  integros  modo,  sed 
recentissima   specie.      septem  Latini    de   iure    pontificio  7 
erant,  septem  Graeci  de  disciplina  sapientiac,  quae  illius 
aetatis  esse  potuit.     adicit  Antias  Valerius,  Pythagoricos  8 
fuisse,   vulgatae  opinioni,  qua  creditur  Pythagorae  audi- 
torem  fuisse  Numam,   mendacio  probabili  adcommodata 
fide.     primo  ab  amicis,  qui  in  re  praesenti  fuerunt,   libri  9 
lecti;  mox  pluribus  legentibus  cum  volgarentur,  Q.  Petil- 
lius   praetor  urbanus   studiosus   legendi  libros  eos   a  L. 
Petillio  sumpsit:    et  erat  familiaris  usus,    quod  scribam  lO^ 
eum  quaestor  Q.  Petilhus  in  decuriam  legerat.    lectis  re-  1 1 
rum   summis   cum   animadvertisset,    pleraque   dissolven- 
darum  religionum  esse,  L.  Petillio  dixit,   sese  libros  eos 
in  ignem  coniecturum  esse:   priusquam  id  faceret,   se  ei 
permittere,   uti,    si  quod  seu  ius  seu  auxilium  se  habere 
ad  eos  libros  repetendos  existimaret,  experiretur;  [id]  in- 
tegra  sua   gratia  eum  facturum.     scriba  tribunos   plebis  12 
adit,   ab  tribunis  ad  senatum  res  est  reiecta.     praetor  se 
ius  iurandum  dare  paratum  esse  aiebat,   libros  eos  legi 
servarique  non  oportere.    senatus  censuit  satis  habendum,  13 
quod  praetor  ius  iurandum  polliceretur;  libros  primo  quo- 
que   tempore   in   comitio   cremandos    esse;    pretium   pro 
libris  quantum  Q.  Petillio  praetori  maiorique  parti  tribu- 
norum  plebis  videretur  domino  solvendum  esse.    id  scriba  li 
non  acccpit.     libri  in  comitio  igne  a  victimariis  facto  in 
conspectu  populi  cremati  sunt. 

Lwi  voL  III.  29 


450  LIBER  XXXX,  30.  31.  [a.u.  c.  573] 

1  XXX.  Magnum  belluni  ca  aestatc  coortum  in  Hi- 
spania  citcriore.  ad  quinquc  ct  triginta  niilia  liominum, 
quantum  numquam  ferme  antca,  Ccltiberi  comparavcrant. 

2  Q.  Fulvius  Flaccus  eam  obtinebat  provinciam.  is  quia  ar- 
marc  iuvcntntcm  Celtibcros  audierat,  ct  ipse  quanta  potcrat 
a  sociis  auxilia  contraxcrat,  sed  nequaquam  numcro  mili- 

3  tum  liostcm  aequabat.  principio  veris  excrcitum  in  Car- 
pctaniam   duxit  et  castra  locavit  ad  oppidum  Aeburam, 

4  modico  pracsidio  in  urbe  posito.  paucis  post  dicbus 
Ccltibcri  milia  duo  fere  indc  sub  collc  })osucrunt  castra. 
quos  ubi  adesse  praetor  liomanus  sensit,  M.  Fulvium 
fratrem  cum  duabus  turmis  sociorum  equitum  ad  castra 
hostium  spcculatum  misit,    quam  proximc   succcdere   ad 

5  vallum  iussum,  ut  viscret,  quanta  csscnt:  pugna  abstine- 
ret,  recipcrctque  scsc,  si  hostium  equitatum  exeuntem 
vidisset.  ita  ut  praeccptum  crat  fecit.  per  dies  aliquot 
nihil  uhra  motum  quam  ut  hac  duae  turmae  ostenderen- 
tur,    dein   subduccrcntur,    ubi   equitatus   hostium   castris 

G  procucurrissent.  postremo  Cehibcri,  simul  omnibus  co- 
piis    pcditum    equitumque   castris    egrcssi,    acie   derecta 

7  mcdio  fere  spatio  inter  bina  castra  constitcrunt.  campus 
erat  phmus  omnis  et  aptus  pugnac.  ibi  stetcre  Hispani 
hostes  exspectantes;  Romanus  suos  inti'a  vallum  conti- 
nuit.  pcr  quatriduum  continuum  et  ilh  eodem  loco  acicm 

8  instructam  tenucrunt  [et]  ab  Romanis  nihil  motum.  inde 
quieverc  in  castris  Cchiberi,  quia  pugnae  copia  non  ficbat; 
cquites    tantum    in    stationcm    egrediebantur,    ut    parati 

9  essent,  si  quid  ab  hoste  moveretur.  pone  castra  utrique 
pabuLatum  et  hgnatum  ibant,  neutri  aheros  inpedicntes. 

1  XXXI.  Praetor  Romanus  ubi  satis  tot  dicrum  quiete 
credidit  spem  factam  hosti,  nihil  se  priorem  moturum, 
L.  Acilium  cum  ala  sinistra  et  sex  mihbus  provincia- 
lium  auxihorum  circumirc  montcm  iubet,  qui  ab  tergo 
hostibus  crat,  inde  ubi  clamorem  audisset  dccurrere  ad 

2  castra  eorum.     nocte  profecti  sunt,   nc  possent  conspici. 

3  Fhxccus  luce  prima  C.  Scribonium  praefectum  socium  ad 
valhun    hostium   cum   cquitibus   extraordinariis   sinistrae 

4  ahac  mittit.  quos  ubi  et  propius  acccdcre  et  phuTs  quam 
sohti  crant  Cchiberi  conspcxcrunt,  omnis  cquitatus  cfFun- 


LIBER  X?vXX,  31.  32.  [a.  C.  181]  451 

ditur  castrls,  simul  et  peditibus  signum  ad  exeundum  datur. 
Scribonius,   uti  praeceptum  erat,   ubi  primum  fremitum  •> 
equestrem  audivit,   avertit  equos   et  castra  repetit.     eo  6 
effusius   sequi   hostes.     primo    equites,   mox  et  peditum 
acies  aderat,  haut  dubia  spe  castra  eo  die  se  obpugnatu- 
ros.   quingentos  passus  non  pkis  a  vallo  aberant,    itaque  7 
Flaccus  ubi  satis  [abstractos]  eos  a  pracsidio  castrorum 
suorum  ratus  est,  intra  vallum  exercitu  instructo  tribus 
partibus  simul  erumpit,  clamore  non  tantum  ad  ardorem 
excitandum  pugnae  subLato,  sed  etiam  ut  qui  in  montibus 
erant  exaudirent.    nec  morati  sunt  quin  decurrerent  sicut  8 
imperatum  erat  ad  castra,  ubi  quinque  milium  armatorum 
non  amplius  relictum  erat  praesidium.   quos  cura  et  pau-  9 
citas  sua  et  multitudo  hostium  et  inprovisa  res  terruisset, 
pi'ope  sine  certamine  capiontur  castra.  captis,  quae  pars 
maxime    pugnantibus    conspici    poterat,    iniecit  Acilius 
ignem. 

XXXII.    Postremi   Celtiberorum   qui   in   acie   erant  i 
primi  flammam  conspexere;  deinde  per  totam  aciem  vul- 
gatum  est,  castra  amissa  esse  et  tum  cum  maxime  ardere. 
unde  ilHs  terror,  inde  Romanis  animus  crevlt.   lam  clamor  2 
suorum  vincentlum  accldebat,  lam  ardentla  hostlum  castra 
adparebant.    Celtiberi  parumper  Inceiiis  anlmls  fluctuati  3 
sunt;   ceterum  postquam  receptus  pulsls  nulkis  erat  nec 
usquam  nlsi  In   certamine   spes,   pertlnaclus   de  integro 
capessunt  pugnam.   acle  media  urgebantur  acrlter  a  qulnta  4 
legione;  adversus  laevum  cornu,  In  quo  sul  g-enerls  pro- 
vlnclalla  auxllla  Instruxlsse  Komanos  cernebant,  cum  ma- 
lore  fiducla  Intulerunt  slgna.   lam  ])rope  erat,  ut  slnlstrum  5 
cornu  pelleretur  liornanis,  nl  septima  leglo  successlsset. 
slmul  ab  oppldo  Aebura  qul  In  praesldlo  rellcti  erant  in 
medio  ardore  pugnae  advenerunt  et  Acillus  ab  tergo  erat. 
dlu  In  medio  caesi  Celtiberi;    qui   supererant  in   omnes  6 
passini  partes  capessunt  fugam.    equltes  blpartlto  In  eos 
emlssl  magnam   caedem  edidere.    ad  vigintl    trla  mllla 
hostlum  eo  dle  occisa,  capta  quattuor  mllla  ducenti  cum 
equis   plus   quingentls  et   slgna  militarla  octoginta  octo. 
magna  vlctorla,  non  tamen  lucruenta  fuit;  Romanl  milltes  7 
de  duabus  legionibus  paulo  plus  ducentls,  soclum  Latlnl 

20* 


452  LIBEK  XXXX,  B'2-34.  [a.  u.  c.  573] 

nominis  octingenti  triginta,  extemorum  auxiliarium  ferme 
8  duo  milia  et  quadringenti  ceeiderunt.  praetor  in  castra 
victorem  exercitum  reduxit,  Acilius  manere  in  captis  ab 
sc  castris  iussus.  postero  die  spolia  dc  hostibus  lecta  et 
pro  contione  donati  quoriun  insignis  virtus  fuerat, 

1  XXXIII.  Sauciis  deinde  in  oppidum  Aeburam  de- 
vectig  per  Carpetaniam  ad  Contrebiam  ductae  legiones. 

2  ea  urbs  circumsessa  cum  a  Celtiberis  auxilia  accersisset, 
morantibus  ii«  non  quia  ipsi  cunctati  sunt,  sed  quia  pro- 
fectos  domo  inexplicabiles  continuis  imbribus  viae  et  inflati 
amnes  tenebant,  desperato  auxilio  suorum  in  deditionera 

3  venit.   Flaccus  quoque  tempestatlbus  foedis  coactus  exer- 

4  citum  omnem  in  urbem  introduxit.  Celtiberi,  qui  profecti 
erant  a  domo  deditionis  ignari,  cum  tandem  superatis,  ubi 
primuni  imbres  remiserunt,  amnibus  Contrebiam  venis- 
sent,  postquam  nulla  castra  extra  moenia  videi'uut,  aut  in 
alternm  partem  translata  rati  aut  recessisse  hostes,  per 

5  neglegentiam  effusi  ad  oppidum  accesserunt.  in  eos  duabus 
portis  Romani  eruptionem  fecerunt  et  incompositos  adorti 

G  fudcrunt.  quae  res  ad  resistendum  eo^  et  ad  capessendam 
puguam  inpediit,  quod  non  uno  agmine  nec  ad  signa  fre- 
quentes  veniebant,  eadem  magnae  parti  ad  fugam  saluti 

7  fuit;  sparsi  enim  toto  passim  campo  se  diffuderunt  nec 
usquam  confertos  eos  hostis  circumvenit.  tamen  ad  duo- 
decim  milia  suut  caesa,  capta  plus  quinque  milia  hominum, 

8  equi  quadringenti,  signa  militaria  sexaginta  duo.  qui  palati 
e  fuga  domum  se  recipiebant  alterum  agmen  Celtibero- 
rum  venientium  deditionem  Contrebiae  et  suam  cladem 
narrando  avertei'unt.     extemplo  in  vicos  castellaque  sua 

9  omnes  dilapsi.  Flaccus  a  Contrebia  profectus  per  Celti- 
beriam  populabundus  ducit  legiones  multa  castella  obpu- 
gnando,  donec  maxima  pars  Celtiberorum  in  deditionem 
venit. 

1  XXXIIII.  Haec  in  citerlore  liispania  eo  anno  gesta. 
in  ulteriore  Manlius  praetor  secunda  aliquot  proelia  cum 
Lusitanis  fecit. 

2  Aquileia  colonia  Latina  eodem  anno  in  agrum  Gallo- 
rum  est  deducta.  tria  niilia  peditum  quinquagena  iugera, 
centuriones  centena,  centena  quinquagena  equites  acce- 


L113ER  XXXX,  34.  35.  [a.  C.  181]  453 

perunt.     tresviri  deduxerunt  P.  Cornelius  Scipio  Nasica,  3 
C.  Flaminius,  L.  Manlius  Acidinus.  aedes  duae  eo  anno  4 
dedicatae  sunt,  una  Veneris  Erucinae  ad  portam  ColJinam 
—  dedicavit  L.Porcius  L.  f.  Licinus  duumvir,  vota  erat  a 
consule  L.  Porcio  Ligustino  bello  — ,  altera  in  foro  olitorio 
Pietatis.    eam  aedem  dedicavit  M'.  Acilius  Glabrio  duum-  j 
vir,   statuamque  auratam,   quae  pi'ima  omnium  in  Italia 
statuta  aurata  cst,  patris  Glabrionis  posuit.   is  erat  qui  ipse  6 
eam  aedem  voverat,  quo  die  cum  rege  Antiocho  ad  Tliermo- 
pylas  depugnassct,  locaveratque  idem  ex  senatus  eonsulto. 

Per  eosdem  dies,   quibus   hae  aedes  dedicatae  sunt,  7 
L.  Aemilius   Pauhis    proconsul    ex   Liguribus   Ingaunis 
triumphavit.   transtuht  coronas  aureas  quinque  ct  viginti,  8 
nec   praeterea  quicquam  auri  argentique  in  eo  triumpho 
latum.  captivi  muhi  principes  Ligurum  ante  currum  ducti. 
aeris  trecenos  mihtibus  divisit.     auxerunt  eius  triumphi  a 
famam  legati  Ligurum  pacem  perpetuam  orantes:  ita  in 
animum  induxisse  Ligurum  gentem,  nulla  umquam  arma 
nisi  imperata  a  populo  liomano   sumere.     responsum  a  lO 
Q.  Fabio  praetore  estLiguribus  iussu  senatus,  orationem 
eam  non  novam  Liguribus  esse:   mens  vero  ut  nova  et 
orationi  convcniens  esset,  ipsorum  id  phu"imum  referrc. 
ad  consules  irent  et  quae  ab  iis  imperata  essent  facerent.  ii 
nulh  ahi  quam  consuhbus  senatum  crediturum  esse,  sin- 
cera  fide  in  pace  Ligures  esse.  pax  in  Liguribus  fult.  in  12 
Corsica  pugnatum  cum  Corsis;  ad  duo  miha  eorum  M. 
Pinarius  praetor  in  acie  occidlt.    qua  clade  compulsi  ob- 
sides  dederunt  et  cerae  centum  miha  pondo.   inde  in  Sar-  1 3 
diuiam  exercitus  ductus  et  cum  Ihensibus,  gente  ne  nunc 
quidem  ouini  parte  pacata,  secunda  proeha  facta.   Cartha-  14 
giniensibus  eodem  anno  centum  obsides  redditi,  pacem- 
que  (cum)  iis  po})uhis  Komanus  non  ab  se  tantum,  sed 
ab   rege   etiam   Masinissa  praestitlt,    qui  tum   praesidio 
armato  agrum  qui  in  controversia  erat  obtinebat. 

XXXV.    Otiosam    provinciam    consules    habuerunt.  1 
M.  Baebius  comitiorum  causa  Romam  revocatus  consules 
creavit  A.  Postumium  Ahjinum  Luscum  et  C.  Calpurnlum 
Pisonem.   praetores  exinde  facti  Ti.  Sempronius  Gracchus,  2 
L.  Postumius  Albinus,  P.  Cornehus  jMammuhi,  Ti.  jNIi- 


454  LIBER  XXXX,  35.  [a.  u.  c.  574] 

nuciiis  Molllculus,  A.  Hostilius  Mancinus,  C.  Maenius. 
ii  omnes  magistratum  itlibus  Mavtiis  inici'unt. 

3  Principio  eius  anni,  quo  A.  Postumius  Albinus  ct  C 
Calpurnius  Piso  consules  fuerunt,  ab  A.  Postumio  consule 
in  senatum  introducti  qui  cx  Hispania  citeriore  venerant 
a  Q.  [Fulvio]  Flacco,  L.  ]Minucius  lcfratus  ct  duo  tribuni 

4  militum,  T.  Macnius  ct  L.  Terentius  Massiliota.  hi  cum 
duo  secunda  proelia,  inde  deditionem  Celtiberiae,  confe- 
ctam  provinciam  nuntiassent  nec  stipendio,  quod  mitti 
soleret,  nec  frumento  portato  ad  exercitum  in  eum  annum 

5  opus  esse,  petierunt  ab  senatu  primum,   ob  res  prospere 
G  gestas  ut  diis  inmortalibus  honos  haberetur,  deinde  ut  Q. 

Fulvio  deccdentl  de  provincia  dcportare  inde  exercitum, 
cuius  forti  opera  et  ipse  et  multi  ante  cum  praetores  usi 
essent,  hceret:  quod  fieri,  praeterquam  quod  ita  deberet, 

7  etlam  prope  necessarlum  csse:  ita  cnlni  obstlnatos  essc 
mllites,  ut  non  uhraretineri  posse  In  provlncla  vldei'entur, 
iniussuque  abituri  Inde  essent,  sl  non  dlmltterentur,  aut 
in   perniclosain,    si    quls    Inpense  retlneret,    sedltlonem 

8  exarsuri.  consuHbus  ambobus  provinciam  esse  Llgures 
senatus  iusslt.  praetores  inde  sortiti  sunt:  A.Hostiho  ur- 
bana,  Ti.  Minucio  peregrina  obvenit,  P.  Cornelio  Siciha, 

9  C.  Maenio  Sardlnla;  Hlspanias  sortiti  L.Postumius  ulte- 

10  rlorem,  TI.  Sempronlus  citeriorem.  is  quia  successurus 
Q.  Fulvio  erat,  ne  vetere  exercltu  provincla  spoharetiu', 
'quaero'  inqult  'de  te,  L.  Mlnuci,  cum  confcctain  pro- 
vinclani  nuntles,  exlstimesne  CeUiberos  perpctuo  in  fide 
mansuros,  ita  ut  sine  exercitu  ea  provincia  obtineri  pos- 

11  slt?  si  neque  de  fide  barbarorum  qulcquara  reclpere  aut 
adfirmare  nobls  potes,  et  habendura  inic  utlque  exercitum 
censes,  utrum  tandem  auctor  senatul  sis  supplementura  In 
Hispaniam  mittendl,  ut  II  modo  qulbus  emerlta  stipcndia 
slnt  mlhtcs  dimlttantur,  veteribus  mihtibus  tirones  inmi- 

12  sceantur,  an  deductis  de  provlncla  veterlbus  legionibus 
novas  conscrlbcndl  et  mittendi,  cura  contemptura  tiroci- 
nlum  etlara  mitlores   barbaros   excltare   ad  i-ebellandum 

13  posslt?  dlctu  quam  re  facilius  est  provinciam  ingenlo 
ferocem,  rebellatrlcem  confecisse.  paucae  civltates,  ut 
quldcm  ego  audlo,   quas  vlclna  maxlmc  hlbcrna  jireme- 


LIBER  XXXX,  35.  36.  [a.  C.  180]  455 

bant,  in  ius  dicionemque  venerunt,  ulteriores  in  armis 
sunt.  quae  cum  ita  sint,  ego  iam  hinc  praedico  patres  u 
conscripti,  me  exercitu  eo,  qui  nimc  est,  rem  publicam 
administraturum;  si  deducat  secum  Flaccus  legiones,  loca 
pacata  me  ad  liibernacula  lecturum  neque  novum  militem 
ferocissimo  hosti  obiecturum.' 

XXXVI.   Legatus  ad  ea,  quae  interrogatus  erat,  re-  i 
spondit,  neque  se  neque  quemquam  alium  divinare  posse, 
quid  in  animo  Celtiberi  haberent  aut  porro  habituri  essent. 
itaque  negare  non  posse,  quin  rectius  sit  etiam  ad  paca-  2 
tos  barbaros,  nondum  satis  adsuetos  imperio,  exercitum 
iiiitti.    novo  autem  an  vetere  exercitu  opus  sit,  eius  esse  3 
dicere  qni  scire  possit,  qua  fide  Cehibcri  in  pace  mansuri 
sint,  simul  et  qui  illud  exploratum  habeat,  quieturos  nii- 
lites,  si  diutius  in  provincia  retineantur.     si  ex  eo,  quod  4 
aut  inter  se  loquantur  nut  subclamationibus  apud  contio- 
nantem  imperatorem  significent,  quid  sentiant  coniectan- 
dum  sit,  palam  vociferatos  esse,  aut  imperatorem  in  pro- 
vincia  retenturos   aut  cmn  eo  in  XtaHam  venturos  esse. 
disceptationem  inter  praetorem  legatumque  consulum  re-  5 
latio  interrupit,  qui  suas  ornari  provincias  priusquam  de 
praetoris   exercitu   ageretur   aequum   censebant.      novus  c 
omnis  exercitus  consulibus  est  decretus,   binae  legiones 
Romanae   cum   suo   equitatu   ct    socium   Latini   nominis 
quantus  semper  numerus,  quindecim  milia  peditum,  octin- 
genti  equites.     cum  hoc  exercitu  Apuanis  Liguril)us  ut  7 
belhim  inferrent  mandatum  est.  P.  Cornelio  et  M.  Baebio 
prorogatum  imperium  iussique  provincias  obtinere,  donec 
consules  venissent;  tum  imperatum,  ut  dimisso  quem  ha- 
berent  exercitu  reverterentur  Romam.     de  Ti.  Sempronii  8 
deinde  exercitu  actuni  est.     novam  legionem  ei  quinque 
mihum  et  ducentorum  peditum  cum  equitibus  quadringen- 
tis  consules  scribere  iussi,  et  mille  praeterea  peditum  Ro- 
manorum,  quinquaginta  equites,  et  sociis  nominis  Latini  9 
imperare  septem  milia  peditum,  trecentos  equites.     cum 
hoc  exercitu  Ti.  Semproniura  ire  in  Hispaniam  placuit 
citeriorem.    Q.  Fulvio  permissum,  ut  qul  milites  ante  Sp.  10 
Postumium,  Q.  ^Marcium  consules  civesllomani  sociive  in 
Hispaniam  transportati  essent,  et  praeterea  supplemento 


456  LIBER  XXXX,  36.  37.  [a.  u.  c.  574] 

adducto  quo  amplius  duabus  leglonlhus  quam  dccem  mllla 

11  et  quadrlngentl  pedltes,  sexccntl  equltes  essent,  et  soclum 
Latlnl  nonilnls  duodeclm  mllla,  sexcenti  cquites,  quorum 
forti  opera  duobus  adversus  Celtlberos  proeliis  usus  Q. 

12  Fulvius  esset,  eos,  si  videretur,  secum  deportaret.  et  sup- 
pllcationes  decretae,  quod  Is  j)i-ospere  rem  publicam  gessis- 

13  set,  et  ceteri  praetores  in  provinclas  missl.  Q.  Fabio  Bu- 
teoni  prorogatum  in  Gallla  Imperium  est.  octo  legiones 
praeter  exercitum  veterem,  qul  in  Llgurlbns  in  spe  pro- 

1+  plnqua  ralsslonis  erat,  eo  anno  esse  placult.  et  is  ipse 
exercitus  aegre  explebatur  propter  pestllentlam,  quae  ter- 
tium  iam  annum  urbem  Romanam  atque  Italiam  vastabat. 

1  XXXVII.  Praetor  TI.  ]MInucIus  et  haud  Ita  multo 
post  consul  C.  Calpurnlus  morltur  multlque  alll  omnlura 

2  ordinura  inlustrcs  virl.  postremo  prodigii  loco  ea  clades 
liaberi  coepta  est.  C.  Servillus  pontifex  maximus  piacula 
irae  deum  conquIx'ere  iussus,  decemviri  libros  Insplcere, 
consul  Apolllni,  Aesculaplo,  Snluti  dona  vovere  et  dare 

3  signa  Inaurata;  quae  vovit  dedltque.  decemviri  supplica- 
tionem  In  blduura  valitudinls  causa  in  urbe  et  per  omnla 
fora  conclllabulaque  edixerunt;  raalores  duodeclra  annls 
omnes  coronati  et  lauream  in  raanu  tenentes  suppllcaverunt. 

4  fraudls  quoque  huraanae  insinuaverat  suspltlo  anlrals;  et 
veneficii  quaestlo  ex  senatus  consulto,  quod  in  urbe  pro- 
piusve  in'bem  decem  mlhbus  passuura  esset  coramissum, 
C.  Claudio  praetorl,  qul  In  loeum  TI.  ^MInucII  erat  suffectus, 
ukra  decimura  Lapldera  per  fora  conclhabulaque  C.  jMaenlo, 
priusquam  in   Sardinlam  provlnciam   tralceret,    decreta. 

5  suspecta  consuhs  erat  mors  maxlrae.    necatus  a  Quarta 

6  Ilostlha  uxore  dlcebatur.  ut  quldera  filius  eius  Q.  Fulvlus 
Flaccus  in  locum  vitrici  consul  est  declaratus,  ahquanto 
magis  infamis  mors  Pisonis  coepit  esse;  et  testes  exsiste- 
bant,  qui  post  declaratos  consules  Alblnum  etPIsonem,  qui- 
bus  comltlls  FLaccus  tulcrat  repuLsara,  ct  exprobratum  ei  a 
matre  dlcerent,  quod  iam  el  tertium  negatus  consulatus 
petenti  esset,  et  adiecisse:  pararet  se  ad  petendura;  Intra 

7  duos  raenses  effecturam,  ut  consul  fieret.  inter  multa  aha 
testlmonla  ad  causam  pertinentla  haec  quoque  vox,  nirals 
vero  eventu  coraprobata,  vakiit,  cur  Ilostiha  daranarctur. 


LIBER  XXXX,  37  —  39.  [a.  C.  180]  457 

Veris  principio  huius,   dura   consules   novos  dilectus  8 
Romae  tenet,  mors  deinde  alterius  et  creandi  comitia  con- 
sulis  in  locum  eius  omnia  tardiora  fecerunt.     interim  P.  'j 
Cornelius  et  ]M.  Baebius,  qui  in  consulatu  niliil  memora- 
bile  oresserant,  in  Apuanos  Ligures  exercitum  induxerunt. 

XXXVIII.  Ligures,  qui  ante  adventum  in  provinciam  i 
consulum  non  exspectassent  bellum,  inproviso  obpressi  ad 
duodecim  milia  hominum  dediderunt  se.   eos  consulto  per  2 
litteras  pi'ius  senatu  deducere  ex  montibus  in  agros  cam- 
pestres  procul  ab  domo,  ne  reditus  spes  esset,  Coi-nelius 
et  Baebius  statuerunt,  nullum  alium  ante  finem  rati  fore 
Ligustini  belli.    ager  publicus  populi  Romani  erat  in  Sam-  3 
nitibus,  Taurasinorum  [fuerat.   eo  cum]  traducere  Ligures 
Apuanos  vellent,  edixerunt:  Ligures  Apuani  de  montibus 
descenderent   cum  liberis  coniugibusque,   sua  omnia  se- 
cum  portarent.     Ligures  saepe  per  legatos  deprecati,  ne  4 
penates,    sedem  in  qua  geniti  essent,    sepulcra  maiorum 
cogerentur  relinquere,  arma,  obsides  pollicebantur.   post-  5 
quam  nihil  impetrabant  neque  vires  ad  rebellandum  erant, 
edicto  paruerunt.     traducti  sunt  pulilico  sumptu  ad  qua-  6 
draginta  milia  liberorum  capitum  cum  feminis  puerisque. 
argenti  data  centum  et  quinquaginta  milia,  unde  in  novas 
sedes  compararent  quae  opus  essent.   agro  dividendo  dan-  7 
doque  iidem  qui  traduxerant,  Cornelius  et  Baebius,  prae- 
positi.     jiostulantibus  tamen  ipsis  quinqueviri  ab  senatu 
dati,  quorum  ex  consilio  agerent.   transacta  re  cum  vete-  8 
rem  exercitum  Romam  deduxissent,  triumphus  ab  senatu 
est  decretus.     hi  omnium  pi-imi  nullo  bello  gesto  trlum-  9 
pharunt.     tantum  hostiae  ductae  ante  currum,   quia  nec 
quod  ferretur  neque  quod  duceretur  captum  neque  quod 
militibus  daretur  quicquam  in  triumj)his  eorum  fuerat. 

XXXVIIII.  Eodem  anno  in  HispaniaFuIviusFlaccus  1 
proconsul,  quia  successor  in  provinciam  tardius  veniebat, 
educto  exercitu  ex  hibernis  idteriorem  Celtiberiae  agrum, 
unde  ad  deditionem  non  venerant,  institit  vastare.   qua  re  2 
irritavit  magis  quam  conterruit   animos   barbarorum,   et 
clam  comparatis  copiis  saltum  Manlianum,  per  quem  trans- 
iturum  exercitum  Romanum  satis  sciebant,  obsederunt.   in  3 
Hispaniam  ulteriorcm  cunti  L.  Postumio  Albino  collegae 


458  LIBEll  XXXX,  3i).  40.  [:i.u.  c.  574] 

Gracclms  mandavcrat,  nt  (^.  Fnlvinm  certiorcm  facercf, 

4  Tarraconcm  exercitum  addnceret:  ibi  dimitti  vetcranos, 
snjiplcmentacinc  di.stribnerc  et  ordinarc  omncni  excrcitnm 
sese  velle.   dies  qnoquc,  et  ea  propinqua,  edita  Flacco  est, 

5  qua  succcssor  esset  venturus.  haec  nova  adlata  rcs,  omissis 
qnac  agcrc  instituerat,  Flaccum  rajitim  dcducerc  exercitnm 
ex  Celtibcria  cnm  coegisset,  barbari  causae  ignari,  suam 
defectioncm  et  clam  comparata  arma  sensisse  eum  et  per- 

tj  timnisse  rati,  eo  ferocius  saltum  insederunt.  ubi  eum  sal- 
tum  prima  lucc  agmenRomannm  intravit,  repente  ex  dua- 
bus    partibus   simnl   exorti   liostes  llomanos    invaserunt. 

7  quod  ubi  vidit  Flaccus,  primos  tumultus,  in  agmine  pcr 
centuriones  stare  omnes  suo  quemque  loco  et  arma  ex- 

8  pedirc  iuljendo,  sedavit  et  sarcinis  iumcntisquc  in  unum 
locum  coactis  copias  omnes  ])artim  ipse,  partim  per  lcga- 
tos  tribunosque  militum,  ut  tempus,  ut  locus  postulabat, 
sine  ulla  trepidatione  instruxit,  cum  bis  deditis  rem  esse 

9  admonens :  scelus  et  perfidiam  illis,  non  virtntcm  ncc  ani- 
mum  accessisse,  reditum  ignobilem  in  patriam  clarum  ao 
memorabilem  eos  sibi  fecisse;  cruentos  ex  recenti  caede 
hostinm  gladios  et  manantia  sanguine  spolia  llomam  ad 

10  triumphnm  delaturos.  plura  dici  toinpns  non  patiebatur; 
invchebant  sc  hostes  ct  in  partibns  cxtremis  iam  pugna- 
batur.    deinde  acies  concurrerunr. 

1  XXXX.  Atrox  nbique  proelium,  sed  varia  fortuna 
erat.  egregie  legiones  ncc  segnius  duae  alae  pugnabant; 
extcrna   auxilia  ab   simili  armatura,   mcliore  aliqnantnm 

2  militum  genere  urgebantur,  nec  locum  tueri  poterant.  Cel- 
tiberi  nbi  ordinata  acie  et  signis  conlatis  se  non  esse  pares 

3  legionibus  senserunt,  cuneo  inpressionem  fecerunt,  quo 
tantum  valent  genere  pugnae,  ut  quacuinque  partc  pcrtu- 
lere  inpetus  snos,  sustineri  nequeant.   tunc  quoque  turbatae 

i  legiones  sunt,  prope  interrujjta  acies.  quam  trepidationem 
ubi  Flaccus  conspexit,  equo  advehitur  ad  Icgionarios  equi- 
tes,  et  'ecquid  auxilii  in  vobis  est?  actnm  iam  de  hoc  cx- 
ercitu  ei-it?'  cum  undiqne  adclamassent,  quin  ederet,  quid 

5  fieri  vclit:  non  segniter  imperium  exsecuturos,  'dnplicate 
turmas'  inquit  'duarum  leglonum  equitcs  et  permittite 
equos  in  cuneuiii  hostium,  quo  nostros  urgent.  id  cum  ma- 


LIBER  XXXX,  40.  41.  [a.  C.  180]  459 

iore  vi  equonim  facietis,  si  efFrenatos  in  eos  equos  inmittitis, 
quocl  saepe  Romanos  equites  cum  magna  laude  fecisse  sua  fi 
memoriae  proditum  est.'   dicto  paruerunt  detractisque  fre-  7 
nis  bis  ultro  citroque  cum  magna  strage  liostium,  infractis 
omnibus  hastis,  transcurrerunt.    dissipato  cuneo,  in  quo  8 
omnis  spes  fuerat,    Celtiberi  trepidare  et  prope   omissa 
pugna  locum  fugae  circumspicere.    et  alarii  equites  post-  9 
quam  E.omanorum  equitum  tam  memorabile  facinus  videre, 
et  ipsi  virtute  eorum  accensi  sine  ullius  imperio  in  per- 
turbatos  iam  hostes  equos  inmittunt.    tunc  vero  Cehiberi  10 
omnes  in  fugam  effunduntur,  et  imjaeratorRomanus  aver- 
sos  hostes  contemplatus  aedem  Fortunae  equestri  lovique 
optimomaximo  kidos  vovit.   caeduntur  Cehibcri  per  totum  11 
saltum  dissipati  fuga.  decem  et  septem  miha  hostium  caesa 
eo  die  traduntur,   vivi  capti  plus  quattuor  miha  ducenti 
septuaginta   septem  cum  signis  militaribus,   equis  prope 
mille.     ceterum  inmobihs  castris  eo  die  victor  exercitus  12 
mansit.     victoria  non  sine  iactura  niihtum  fuit;  quadrin-  13 
genti  septuaginta  duo  mihtes  liomani,  sociuni  ac  Latini 
nominis  mille  decem  et  novem,  cum  his  tria  miha  mihtum 
auxihariorum   perierunt.      ita    victor    exercitus    renovata 
priore  gloria  Tarraconcm  est  perductus.    venienti  Fulvio  14 
Ti.  Sempronius  praetor,  qui  biduo  ante  venerat,  obviam 
processit,  gratulatusque  est,  quod  rem  pubhcam  egregie 
gessisset.    cum  summa  concordia,  quos  dimitterent  quos- 
que  retinerent  milites,  composuerunt.   indeFulvius  exau-  15 
ctoratis  mihtibiis  in  naves  inpositis  Komam  est  profectus, 
Sempronius  in  Cehiberiam  legiones  duxit. 

XXXXI.     Consules  ambo  in  Ligures  exercitus   in-  1 
duxerunt   diversis   j)artibus.     Postumius   prima   et   tertia  2 
legione  Bahstam  Suismontiumque  montes  obsedit  et  pre- 
mendo  praesidiis  angustos  sakus  eorum  commeatus  inter- 
clusit  inopiaque  omnium  rerum  eos  perdomuit.     Fulvius  3 
secunda  et  quarta  legione  adortus  a  Pisis  Apuanos  Li- 
gures,   qui  eorum  circa  Macram  fluvium  incolebant,   in 
deditionem  acceptos,  ad  septem  mihahominum,  in  naves 
inpositos  praeter  oram  Etrusci  maris  Neapohn  transmisit. 
inde   in  Samnium  traducti,   agerque  liis  inter   populares  4 
datus  est.    montanorum  Ligurum  ab  A.  Postumio  vineac  b 


4G0  LIRER  XXXX,  41.  42.  [a.  u.  c.  574] 

caesae  frumentaque  deusta,  donec  cladibus  omnibus  belli 

6  coacti  in  deditionem  venerunt  armaque  tradiderunt.  navi- 
bus  inde  Postumius  ad  visendam  oram  Ingaunorum  In- 

7  temcliorumque  Ligurum  processit.  priusquam  hi  consules 
venirent  ad  exercitum,  qui  Pisas  indictus  erat,  praeerat 
A.  Postumius.     frater  Q.  Fulvii  M.  Fulvius  Nobilior  — 

8  secundae  legionis  (Fulvius)  tribunus  militum  is  erat  — 
mensibus  suis  dimisit  legionem,  iure  iurando  adactis  cen- 
turionibus,  aes  in  aerarium  ad  quaestores  esse  delaturos. 

y  lioc  ubi  Placentiam  —  nam  eo  forte  erat  profectus  — 
Aulo  nuntiatum  est,  cum  equitibus  expeditis  secutus  di- 
missos,   quos   eorum   potuit   adsequi,   deduxit   castigatos 

10  Pisas,  de  ceteris  consulem  certiorem  fecit.  eo  referente 
senatus  consultum  factum  est,  ut  M.  Fulvius  in  Ilispaniam 
relegaretur  ultra  novam  Carthaginem,  litteraeque  ei  datae 
sunt  a  consule  ad  P.  Manllum  in  Ilispaniam  uheriorem 

11  deferendae;  miHtes  iussi  ad  signa  redire.  causa  ignomi- 
niae  uti  semestre  stipendium  in  eum  annum  esset  ei  le- 
gioni  decretum;  qui  miles  ad  exercitum  non  redisset,  eum 
ipsum  bonaque  eius  vendere  consul  iussus. 

1  XXXXII.  Eodem  anno  L.  Duronius,  qui  praetor 
anno  superiore  [fuerat],  ex  IlljTico  cum  decem  navibus 
Brundisium  rediit,  inde  in  portu  rehctis  navibus  cum 
venisset  Romam,  inter  exponendas  res  quas  ibi  gessisset, 
haud  dubie  in  regem  Illjriorum  Gentium  latrocinii  omnis 

2  maritimi  causam  avertit:  ex  regno  eius  omnes  naves  esse, 
quae  superi  maris  oram  depopulatae  essent;  de  his  rebus 
legatos  misisse,  nec  conveniendi  regis  potestatem  factam. 

3  venerant  E-omam  legati  a  Gentio,  qui  quo  tennDore  Ro- 
raani  conveniendi  regis   causa   venissent,    aegrum  forte 

4  eum  in  uhimis  partibus  fuisse  rcgni  dicerent:  petere  Gen- 
tium  ab  senatu,  ne  crederent  confictis  crlminibus  in  se, 
quae  inimlci  detuhssent.  ad  ea  Duronius  adiecit,  muhis 
civibus  Komanis  et  sociis  Latini  nomlnis  iniurlas  factas 
in  regno  eius  et  cives  Romanos   dici  Corcyrae   retinerl. 

5  eos  omnes  Romam  adduci  placuit,  C.  Claudium  praeto- 
rem  cognoscere,  neque  ante  Gentio  regi  k;gatisve  eius 
responsum  reddi. 

G         Inter  muhos  ahos,   quos  pestilentia  eius  anni  absum- 


LIBER.  XXXX,  42.  43.  [a.  C.  180]  4G1 

psit,  sacerdotes  quoque  aliquot  mortui  sunt.    L.  Valeriu8 
Flaccus   pontifex   mortuus   est;   in  eius  locum  subfectus 
est  Q. Fabius  Labeo.    P.  Manlius,  qui  nuper  ex  ulteriore  7 
Hispania  redierat,   triumvir  epulo;    Q.  Fulvius  M.  f.   in 
locum  eius  triumvir  cooptatus  tum  praetextatus  erat.     de  8 
rcffc  sacrifico  subficiendo  in  locum  Cn.  Cornelii  Dolabellae 
contentio  inter  C.  Servilium  pontificem  maximum  fuit  et 
L.  Cornelium  Dolabellam  duvunvirum  navalem,   quem  ut 
inauguraret  pontifex  magistratu   sese  abdicare  iubebat; 
recusantique  id  facere  ob  eam  rem  multa  duumviro  dicta  9 
a  pontificc,  deque  ea,  cum  provocasset,  certatum  ad  po- 
pulum.     cum  plures  iam  tribus  intro  vocatae  dicto  esse  lO 
audientem  pontifici  duumvirum  iuberent  multamque   re- 
mitti,  si  magistratu  se  abdicasset,  ultimum  de  caelo  quod 
comitia  turl)aret  intervenit.     religio  inde  fuit  pontificibus 
inaugurandi  Dolabellae.     P.  Cloelium  Siculum  inaugura-  11 
runt,  qui  secundo  loco  nominatus  erat.     exitu  anni  et  C. 
Servilius  Geminus  pontifex  maximus  decessit;   idem  de- 
cemvir  sacrorum  fuit.     pontifex  in  locum  eius  a  collegio 
cooptatus  Q.  Fulvius  Flaccus;  inde  pontifex  maximus  M.  12 
Aemilius  Lepidus,  cum  multi  clari  viri  petissent;  et  de- 
cemvir  sacrorum  Q.  Marcius  Philippus  in  eiusdem  locum 
est  cooptatus.    et  augur  Sp.  Postumius  Albinus  decessit;  13 
in  locum   eius  P.    Scipionem,    filium  Africani,    augures 
cooptarunt. 

Cumanis  eo  anuo  petentibus  permissum,  ut  publice 
Latine  loquerentur  et  praeconibus  Latine  vendeudi  ius 
esset. 

XXXXIIL    Pisanis  agrum  pollicentibus,  quo  Latina  i 
colonia  deduceretur,    gratiae  ab  senatu  actae;    triumviri 
creati  ad  eam  rem  Q,  Fabius  Buteo,    M.  et  P.  Popillii 
Laenates.     a  C.  Macnio  praetore,  cui  provincia  Sardinia  2 
cum  evenisset  additum  erat,   ut  quaereret  de  veneficiis 
longius  ab  urbe  decem  milibus  passuum,  Iittei*ae  adlatae, 
se  iam   tria   milia   hominum   damnasse,    et  crescere  sibi  3 
quaestionem  indiciis:   aut  eam  sibi  esse  deserendam  aut 
provinciam  dimittendam. 

Q.  Fulvius  Flaccus   ex  Hispania  rediit  Romam   cum  i 
magna  fama  gestarum  rerum;  qui  cum  extra  urbem  trium- 


462  LIBER  XXXX,  4;j.  44.  [a.  u.  c.  574. 575] 

plu  causa  esset,   consul  est  creatus  cum  L.  Manlio  Aci- 

5  dino,  ct  post  paucos  dies  cuni  niilitibus,  quos  secum  de- 

6  duxerat,  triumphans  urbem  cst  invectus.  tulit  in  triumpho 
coronas  aureas  centum  viginti  quattuor;  praeterea  aui*i 
pondo  triginta  unum,  [argenti  infcctiss]  ct  signatiOscensis 

7  nummum  centum  se^^tuaginta  tria  milia  ducentos.  militi- 
bus  de  praeda  quinquagenos  dcnarios  dedit,  duplex  cen- 
turionibus,  triplex  equiti,  tantundem  sociis  Latini  nominis, 
et  stipendium  omnibus  duplex. 

1  XXXXIIII.  Eo  anno  rogatio  primum  lata  est  ab  L. 
Yillio  tribuno  plebis,  quot  annos  nati  quemque  magistra- 
tum  peterent  caperentquc.    inde  cognomen  familiae  indi- 

2  tum,  ut  Annales  adpellarentur.  praetores  quattuor  post 
multos  annos  lege  Baebia  creati,  quae  alternis  quaternos 
iubebat  creari.    hi  facti  Cn.  Cornelius  Scipio,  C.  Valerius 

3  Laevinus,  Q.  et  P.  Mucii  Q.  filii  Scaevolae.  Q.  Fidvio  et 
L.  Manlio  consulibus  eadem  provincia,  quae  superioribus, 
pari  numero  copiae  peditum,  equitum,  civium,  sociorum 

4  decretae.  in  Hispaniis  duabus  Ti.  Sempronio  et  L.  Postu- 
mio  cum  iisdem  exercitibus,   quos  haberent,   prorogatum 

5  imperium  est;  et  in  supplementum  consules  scribere  iussi 
ad  tria  milia  peditum  Romanorum,  trecentos  equites, 
quinque  milia  sociorum  Latini  nominis  et  quadringentos 

6  equites.  P.  Mucius  Scaevola  urbanam  sortitus  provinciam 
est  et  ut  idem  quaereret  de  veneficiis  in  urbe  et  propius 

7  urbem  decem  milia  passuum,  Cn.  Cornelius  Scipio  pere- 
grinam,  Q.  Mucius  Scaevola  Siciliam,  C.  Valerius  Lae- 
vinus  Sardiniam. 

8  Q.  Fulvius  consul  priusquam  ullam  rem  publicam 
ageret,   liberare   et   se  et   rem  publicam  religione   votis 

t)  solvendis  dixit  velle:  vovisse  quo  die  postremum  cum 
Celtiberis  pugnasset  ludos  lovi  optimo  maximo  et  aedem 
equestri  Fortunae  sese  facturum;   in  eam  rem  sibi  pecu- 

10  niam  conlatam  esse  ab  Hispanis.  ludi  decreti  et  ut  duum- 
viri  ad  aedem  locandam  crearentur.  de  pecunia  finitur, 
ne  maior  causa  ludorum  consumeretur  quam  quanta  Ful- 
^ioNobiliori  post  Aetolicum  bellum  ludos  facienti  decreta 

11  esset,  neve  quid  ad  eos  ludos  accerseret,  cogeret,  ac- 
ciperet,   faceret  adversus  id  senatus  consultum,  quod  L. 


LIBER  XXXX,  44-46.  [a.  C.  180. 179]  463 

Aerailio,   Cn.  Baebio   consulibus   de  ludis  factum  esset. 
decreverat  id  senatus  propter  efFusos  sumptus  factos  in  12 
ludos  Ti.  Sempronii  aedilis,  qui  oTaves  non  modo  Italiae 
ac  sociis  Latini  nominis,    sed   etiam   provinciis   externis 
fuerant. 

XXXXV.     Iliems  eo  anno  nive  saeva  et  omni  tcm-  1 
pestatum  genere  fuit  —  arbores,  quae  obnoxiae  frigoribus 
sunt,  deusserat  cunctas  —  et  ea  tum  aliquanto  quam  alias 
longior  fuit.     itaque  Latinas  mox  subito  coorta  et  into-  2 
lerabilis  tempestas  in  monte  turbavit,  instaurataeque  sunt 
ex  decreto  pontificum.     eadem  tempestas  et  in  Capitolio  3 
aliquot  signa  prostravit,  fulminibusque  complura  loca  de- 
formavit,  aedem  lovis  Tarracinae,  aedem  Albam  Capuae 
portamque  Romanam;  muri  pinnae  aliquot  locis  decussae 
erant.     haec  inter  jorodigia  nuntiatum  ct  ab  Reate  tripe-  4 
dem  natum  mulum.     ob  ea  decemviri  iussi  adire   libros  b 
edidere,   quibus  diis  et  quot  hostiis  sacrificaretur  et  (ful- 
minibus  complura  loca  deformaret  aedem  lovis)  ut  sup- 
phcatio  diem  unum  esset.      ludi  deinde  votivi  Q.  Fulvii  G 
consuhs  per  dies  decem  magno  adparatu  facti. 

Censorum  inde  comitia  habita;  creati  M.  Aemihus 
Lepidus  pontifex  maximus  et  M.  Fulvius  Xobihor,  qui 
ex  Aetohs  triumphaverat.  inter  hos  viros  nobiles  inimi-  7 
eitiae  erant,  saepe  multis  et  in  senatu  et  ad  poj^uhun 
atrocibus  celebratae  certaminibus.  comitiis  confectis,  ut  8 
traditum  antiquitus  est,  censores  in  Campo  ad  aram  Martis 
selhs  curulibus  consederunt;  quo  repente  principes  sena- 
torum  cum  agmine  venerunt  civitatis,  inter  quos  Q.  Cae- 
cihus  Metellus  verba  fecit. 

XXXXVI.    *Non  obhti  sumus,  censores,   vos  paulo  i 
ante  ab  universo  populo  Romano  moribus  nostris  prae- 
positos  esse,  et  nos  a  vobis  et  admoneri  et  regi,  non  vos 
a  nobis  debere.    indicandum  tamen  est,  quid  omnes  bonos  2 
in  vobis  aut  obfendat  aut  certe  mutatum  mahnt.    singulos  3 
cum  intuemur,  M.  Aemih,   M.  Fulvi,   neminem  hodie  in 
civitate   habemus,    quem,    si    revocemur   in   suffi-agium, 
vehmus  vobis  praelatum  esse.     ambo  cum  simul  adspici-  4 
mus,   non  possumus  non  vereri,   ne  male  comparati  sitis 
nec  tantum  rci  pubhcae  prosit  quod  omnibus  nobis  egregie 


464  LIBER  XXXX,  4G.  47.  [a.u.  0.575] 

5  placetis  quam  quod  altcr  altevi  displicetis  noceat.  inimi- 
citias  per  annos  multos  vobis  ipsis  gravcs  et  atroces  geri- 
tis,  quae  periculum  est  ne  ex  hac  dic  nobis  et  rei  publi- 
^  C  cae  quam  vobis  graviorcs  fiant.  de  quibus  causis  hoc 
timeamus,  multa  subcuri'unt,  quae  dicerentur,  nisi  forte 
inphicabiles   fueritis    [ ]   inplicaverint    animos   vestros. 

7  has  ut  hodie,  ut  in  isto  templo  finiatis  sinuihates,  quae- 
sumus  vos  universi,  et  quos  coniunxit  suftragiis  suis  po- 
pulus  Romanus,   hos   etiam  reconciliatione   gratiae   con- 

8  iungi  a  nobis  sinatis;  uno  animo,  uno  consiUo  legatis 
senatum,    equites  recenseatis,    agatis   censum,    lustrum 

9  condatis;  quod  in  omnibus  fcre  precationibus  nuncupabi- 
tis  verbis  "ut  ea  res  mihi  collegaeque  meo  bene  et  feli- 
citer  eveniat,"  id  ita  ut  vere,  ut  ex  animo  veHtis  evenii'e 
efficiatisque,  ut  quod  deos  precati  eritis  id  vos  velle  etiam 

10  liomines  credamus.  T.  Tatius  etRomuhis,  in  cuius  urbis 
medio  foro  acie  hostes  concurrerant,  ibi  concordes  regna- 

11  runt.  non  modo  simuhates,  sed  belhi  quoque  finiuntur; 
ex  infestis   hostibus    plerumque    socii   fideles,    interdum 

12  etiam  cives  fiunt.  Albani  diruta  Alba  Romam  traducti 
sunt ,  Latini ,  Sabiui  in  civitatem  accepti.  vulgatum 
ilhid,  quia  verum  erat,  in  proverbium  venit,  amicitias  in- 

13  mortales,  [mortales]  inimicitias  debere  esse.'  fremitus 
ortus  cum  adsensu,   deinde  universorum  voces  idem  pe- 

14  tentium  confusae  in  unum  orationem  interpeharunt.  inde 
Aemilius  questus  cum  aha,  tum  bis  a  M.  Fulvio  se  certo 
consulatu  deiectum;  Fulvius  contra  quei'i,  se  ab  eo  sem- 
per  lacessitum  et  in  probrum  suum  sponsionem  factam. 
tamen  ambo  significare,    si  aher  vellet,    se  in  potestate 

15  tot  principum  civitatis  futuros.  omnibus  instantibus  qui 
aderant  dextras  fidemque  dedere,  mittere  vere  ac  finire 
odium.  deinde  conlaudantibus  cunctis  deducti  sunt  in 
Capitolium.  et  cura  super  tali  re  principum  et  facilitas 
censorum  egregie  comprobata  ab  senatu  et  laudata  est. 

16  censoribus  deinde  postulantibus,  ut  pecuniae  summa  sibi 
qua  in  opera  publica  uterentur  [adtribueretur,]  vectigal 
annuum  decretum  est. 

1  XXXXYIL  Eodem  anno  in  Ilispania  L.  Postumius 
et  Ti.  Sempronius  propraetores   comparaverunt  ita  inter 


LIBER  XXXX,  47.  48.  [a.  C.  179J  465 

se,  ut  in  Yaccaeos  per  Lusitaniam  iret  Albinus,  in  Cel- 
tiberiam  inde  reverteretur;   si  maius  ibi  bellum  esset,  in 

ultima  Celtiberiae  penetraret;   Gracchus [Gracchus]  2 

Mundam  urbem  primo  vi  cepit,   nocte  ex  inproviso  ad- 
gressus.     acceptis  deinde  obsidibus  praesidioque  inposito 
castella  obpugnare,   agros  urere,   donec  ad  praevahdam 
aliam  urbem  —  Certimam  adpellant  Cehiberi  —  pervenit. 
ubi  cum  iam  opera  admoveret,   veniunt  legati  ex  oppido,  3 
quorum  sernu)  antiquae  simpHcitatis  fuit,  non  dissimulan- 
tium  bellaturos,  si  vires  essent.     petierunt  enim,   ut  sibi  4 
in  castra  Cehiberorum  ire  Hceret  ad  auxiha  accienda:   si 
non  impetrassent,   tum  separatim  eos  ab  ilhs  se  consul- 
turos.     permittente  Graccho  ierunt  et  post  paucis  diebus 
alios  decem  legatos  secum  adduxerunt.    meridianum  tem-  5 
pus  erat.    nihil  prius  petierunt  a  praetore  quam  ut  bibere 
sibi  iuberet  dari.     epotis  primis  pocuhs  iterum  poposce- 
runt,  magno  risu  circumstantium  in  tam  rudibus  et  moris 
omnis  ignaris  ingeniis.     tum  maximus  natu  ex  iis  'missi  G 
sumus'  inquit  'a  gente  nostra  qui  sciscitaremur,  qua  tan- 
dem  re  fretus  arma  nobis  inferres.'     ad  hanc  percuncta-  7 
tionem  Gracchus  exercitu  se  egregio  fidentem  venisse  re- 
spondit:  quem  si  ipsi  visere  vehnt,   quo  certiora  ad  suos 
referant,   potestatem  se  eis  facturum  esse,  —  tribunoque  8 
mihtum  imperat,   ut  ornari  omnes  copias  peditum  equi- 
tumque  et  decurrcre  iubeat  armatas.     ab  hoc  spectaculo 
legfati  missi   deterruerunt    suos   ab  auxilio   circumsessae 
urbi  ferendo.    oppidani  cum  ignes  nocte  e  turribus  nequi-  9 
quam,  quod  signum  convenerat,  sustuhssent,  destituti  ab 
unica    spe    auxihi    in   deditionem   venerunt.      sestertium  lO 
nummum  quater  et  viciens  ab  iis  est  exactum,   quadra- 
ginta   nobihssimi    equites,    nec    obsidum   nomine  —  nam 
mihtare   iussi   sunt  — ,   et   tamen  re  ipsa  ut  pignus  fidei 
essent. 

XXXXVIII.     Inde  iam  duxit  ad  Alcen  urbem,   ubi  i 
castra  Cehiberorum  erant,   a  quibus  venerant  nuper  le- 
gati.     eos  cum  per  ahquot  dies,  armaturam  levem  inmit-  2 
tendo  in  stationes,    lacessisset  parvis    proehis,    in  dies 
maiora  certamina  serebat,  ut  omnes  extra  munitiones  eli- 
ceret.     ubi  quod  petebat  is  sensit  effectum,    auxihorum  3 

Uvi  vol.  III.  30 


46G  LIBER  XXXX,  48.  49.  [a.  n.  e.  575] 

praefectis  imperat,  ut  contracto  certamine,  tamquam  mul- 
titudinc  supcrarentur,  rcpcntc  tcrf^is  clatis  ad  castra  cfFuse 
fugcrcnt;  ipsc  intra  vallum  ad  omncs  j)ortas  instruxit  co- 

4  pias.  haud  multum  tcmporis  intcreessit,  cum  ex  compo- 
sito  rcfugientium  suorum  agmcn,   post  cfFusc   scqucntcs 

h  barbaros  conspexit.  instructam  ad  hoc  ipsum  intra  vanum 
habebat  aciem.  itaquc  tantum  moratus,  ut  suos  rcfugere 
in  castru  libcro  introitu  sinerct,    chunore  subLato   simul 

G  omnibus  portis  erupit.  non  sustinuere  inpctura  necopina- 
tum  hostcs.  qui  ad  castra  obpugnanda  vcnerant,  ne  sua 
quidcm  tueri  potucrunt;  nam  cxtemplo  fusi,  fugati,  mox 
intra    vallum    paventcs    compulsi ,     postremo    exuuntur 

7  castris.  co  dic  novcm  miha  hostium  cacsa;  capti  vivi 
trecenti  viginti,  equi  ccntum  duodecim,  signa  militaria 
triginta  scptcm.  dc  cxcrcitu  Komano  ccntura  novera 
cccidcrunt. 

1  XXXXyilll.  Ab  hoc  proelio  Gracchus  duxit  ad  dc- 
popuhindam  Cckiberiam  lcgioncs.  et  cura  ferret  passira 
cuncta  atquc  agerct  popuhquc  ahi  voluntate,  ahi  mctu 
iugum  accipcrcnt,    ccntum  tria  oppida  intra  paucos  dies 

2  in  dcditionem  accepit,  pracda  potitus  ingenti  est.  con- 
vertit  inde  agmcn  rctro,   unde  venerat,   ad  Alccn,  atque 

3  eara  urbera  obpugnare  institit.  oppidani  primum  inpetum 
hostium  sustinuerunt;  deinde  cura  iani  non  arrais  raodo. 
sed  ctiani  opcribus  obpugnarentur,  diffisi  praesidio  url)is 

4  in  arccra  universi  conccsserunt;  postrcrao  ct  iudc  prae- 
missis  oratoribus  in  dicionera  se  suaquc  orania  Komanis 
permiserunt.  magna  indc  pracda  facta  est.  muhi  captivi 
nobilcs  in  potestatcm  vcnerunt,   intcr  quos  et  Thurri  fihi 

5  duo  et  fiha.  regulus  hic  earura  gentiura  erat,  longe  po- 
tentissiraus  oraniura  Ilispanorura.  audita  suoruni  clade, 
missis  qui  fidera  vcnienti  in  castra  ad  Gracchuni  pcterent, 

6  venit.  ct  pi'iraura  quacsivit  ab  eo,  sibine  hceret  ac  suis 
vivere.   cura  practor  victurura  respondisset,  quaesivit  ite- 

7  rura,  si  cura  Koraanis  raihtare  Hccrct.  id  quoque  Graccho 
permittcnte,  'sequar'  inquit  'vos  advcrsus  vetercs  socios 
meos,  quoniara  illos  ac  rae  populura  lloraanuni  oportuit 
suspicere.'  secutus  est  indc  Komanos  fortiquc  ac  fidcli 
opcra  muhis  locis  rcra  Romanam  adiuvit. 


LIBER  XXXX,  50.  51.  [a.  C.  179]  467 

L.    Ergavica  inde,   nobilis  et  potens  civitas,  aliorum  i 
circa  populorum  cladibus  territa  portas  aperuit  liomanis. 

Eam   deditionem    oppidorum   haud   cum   fide   factam  2 
quidam  auctores  sunt:  e  qua  regione  abduxisset  legiones, 
extcmplo  inde  rebellatum,  magnoque  eum  postea  proelio 
ad  montem   Chaunum   cum  Celtiberis   a   prima  luce   ad 
sextam  horam  diei  signis  conlatis  pugnasse,  multos  utrim-  3 
que  cecidisse,  nec  aliud  magnopere ,   cur  vicisse  crede- 
res,  fecisse  Komauos,   nisi  quod  postero  die  lacessicrint 
proeHo  manentes  intra  vallum;  spoUa  per  totum  diem  le- 
gisse;   tcrtio  die  proelio  maiore  iterum  pugnatum  et  tum  4 
demum   haud   dubie    victos    Celtiberos    casti-aque   eorum 
capta  et  direpta  esse.     viginti  duo  niilia  hostium  eo  die  5 
esse  caesa,   plus  trecentos  captos,   parem  fere  equorum 
numerum  et  signa  militaria  septuaginta  duo.    inde  debel- 
hitum  veramque  pacem,  non  liuxa,  ut  ante,   fide,    Ceki- 
beros  fecisse.   eadem  aestate  et  L.  Postumium  in  Ilispania  G 
uheriore  bis  cum  Vaccaeis  egregie  pugnasse  scribunt :  ad 
triginta  et  quinque  miha  hostium  occidisse  et  castra  expu- 
gnasse.   propius  vero  est,  serius  in  provinciam  pervenisse,  7 
quam  ut  ea  aestate  potuerit  res  gerere. 

LI.   Censores  fideh  concordia  senatum  legerunt.  prin-  i 
ceps  lectus  est  ipse  censor  M.  Aemihus  Lepidus  pontifex 
maximus;  tres  eiecti  de  senatu;  retinuit  quosdam  Lepidus 
a  collega  praeteritos.  opera  ex  pecunia  adtributa  divisaque  2 
inter  se  haec  confecerunt.    Lepidus  molem  ad  Tarracinam, 
ingratum  opus,   quod  praedia  habebat  ibi,   privatamque 
publicae  rei  inpensam  inseruerat;  theatrum  et  proscenium  3 
ad  Apolhnis,  aedem  lovis  in  Capitoho  cohunnasque  circa 
poheudas  albo  locavit;   et  ab  his  columnis,   quae  incom- 
mode  obposita  vidcbantur,  signa  araovit  clipeaque  de  co- 
lumnis  et  sigua  militaria  adfixa  omnis  generis  demjisit.   M.  1 
Fulvius   ])Iura  et  maioris  locavit  usus,   portum   et  pilas 
])ontis  in  Tiberim,  quihus  ]iilis  fornices  jiost  aliquot  annos 
P.  Scipio  Africanus  et  L.  Mummius  censores  locaverunt 
inponendos;   basilicam  post  argentarias  novas  et  forum  5 
{iiscatorium  circumdatis  tabernis  quas  vendidit  in  jiriva- 
tum;  et  forum  et  porticum  extra  ]:)ortam  Trigemiuam  et  6 
aliam  post  navalia  et  ad  fanuni  Herculis  et  j:)ost  S]ici  ad 
Tiberim  [et  ad]   aedem  A]3olIinis  medici.    habuere  et  in  7 
])romiscuo  ]3raeterea  ])ecuniam;  ex  ea  connnuniter  locarunt 
aquam  abducendam  fornicesque  faciendos.     in]iediniento 
operi  fuit  M.  Licinius  Crassus,  qui  per  fundum  suum  duci 

30» 


4G8  LIBER  XXXX,  51-53.  [a.u.  c.575] 

8  non  est  passus.  poi'toria  quoque  et  vectigalia  iidem  niulta 
institucrunt.  coniplura  sacella  (publicaquc  sua)  occupata 
a  ])rivatis,  publica  sacraque  ut  essent  paterentque  po]>ulo 

'j  curarunt,  mutarunt  suti'ra_ii;ia  regionatimque  gencrihus 
hominum  causisque  ct  quacstibus  tribus  (lescripscrunt. 

1  LII.  Kt  alter  ex  censoribus  M.  Aemilius  jietiit  ab  se- 
natu,  ut  sibi  dedicationis  [causa]  tem])lorum  reginac 
lunonis  et  Dianae,  quae  bello  Ligustino  ante  annis  octo 

2  vovisset,  ]iecunia  ad  ludos  dccerneretur.  viginti  milia 
aeris  decreverunt.   dedicavit  eas  aedes,  utramque  in  circo 

3  Flaminio,  ludosque  scenicos  triduum  ]")ost  dedicationcm 
tem]ili  lunonis,  biduum  post  Dianae,  et  singulos  dies  fccit 

■l  in  circo.  idem  dedicavit  acdem  Larium  permariiuuii  in 
Cam]3o.  voverat  eam  annis  undecim  antc  L.  Aemiliuslle- 
gillus  navali  j^roelio  adversus  jiraefectos  regis  Antiochi. 

5  su]ira  valvas  temjili  tabula  cura  titulo  hoc  fixa  est  'duello 
magno  dirimendo,  regibus  subigendis  causa  patrandae 
jiacis  ad  j)ugnam  cxeunti  L.  Aemilio  M.  Aemilii  filio  [res 
cessit  gloriose].  ausj^icio,  im])erio,  felicitate  ductuque  eius 

G  inter  Ephesum,  Samum  Chiumque  insjocctante  eos  ijiso 
Antiocho  [cum]  exercitu  oumi,  equitatu  elephantisque,  clas- 
sis  regis  Antiochi  antea  invicta  fusa,  contusa,  fugataque 
est,  ibique  eo  die  navcs  longae  cum  omnibus  sociis  captae 
quadraginta  duae.  ea  jDUgna  pugnata  rex  Antiochus  re- 
gnumquc  [eius  in  mari  omnc  fractum,  subactuni  est.]   eius 

7  rei  ergo  aedem  Laribus  permarinis  vovit.'  codem  exemplo 
tabula  in  aede  lovis  in  Cajiitolio  sujira  valvas  fixa  est. 

1  LIII.  Biduo,  quo  senatum  Icgerunt  censores,  Q.  Ful- 
vius  consul  j:)rofcctus  iu  Ligurcs,  j:)er  invios  moutes  valles- 
que  saltus  cum  exercitu  transgressus,  signis  conlatis  cum 

2  hoste  pugnavit;  neque  tantum  acie  vicit,  sed  castra  quoque 
eodem  die  cepit.    tria  milia  ducenti  hostium  omnisque  ea 

3  regio  Ligurum  in  deditionem  venit.  consul  deditos  in  cam- 
jiestres  agros  dcduxit  praesidiaquc  montibus  injiosuit.  ce- 
leriter  et  [Roma  consul  ad  hostes  et]  ex  j:)rovincia  lit- 
tcrae  Romam  venerunt.    suj:)jiIicationes  ob  eas  res  gestas 

4  in  triduum  decretae  sunt;  j^ractorcs  quadraginta  hostiis 
maioribus  per  sujijjlicationcs  rem  divinam  fecerunt. 

Ab  altero  consule  L.  Manlio  nihil  memoria  dignum  in 

5  Liguribus  est  gestum.  Galli  Transalpini,  tria  milia  homi- 
num,  in  Italiam  transgressi,  neminem  bello  lacessentes 
agrum  a  consulibus  et  senatu  jietebant,  ut  j)acati  sub  im- 

6  jierio  j)opuIi  Romani  essent.    eos  senatus  excedere  Italia 


LIBER  XXXX,  53—55.  [a.  C.  179]  469 

iussit  et  consulem  Q.  Fulvium  quacrere  et  finimadvertere 
in  eos,  qui  principes  et  auctores  transcendendi  Alpes 
fuissent, 

LIIIL   Eodem  anno  Philippus  rex  Macedonum,  senio  i 
et  maerore  consumptus  })Ost  mortem  filii,  decessit.  Deme-  2 
triade  hibcrnabat,  cum  desiderio  anxius  filii  tum  paenitentia 
crudelitatis  suae.    stimulabat  animum  et  alter  fihus  haud  3 
dubie  et  sua  et  alioruin  opinione  rex  conversique  in  eum 
omnium  oculi  et  destituta  senectus,  aliis  exspectantibus 
suam  mortem,  aliis  ne  exspcctantibus  quidem.    quo  magis  4 
angebatur,  et  cum  co  Antigonus  Echecratis  filius,  nomen 
patrui  Antigoni  ferens,   qui  tutor  Philippi  fuerat,   regiae 
vir  maiestatis,   nobili  etiam  pugna  adversus  Cleomenem 
Lacedaemonium  clarus.  tutorem  eum  Graeci,  ut  cognomine  5 
a  ceteris  regibus  distinguerent,  adpellarunt.   huius  fratris  o 
filius  Antigonus  ex  honoratis  Philippi  amicis  unus  incor- 
ruptus  permanserat,   eique  ea  fides  nequaquam  amicum 
Persea  inimicissimum  fecerat.  is  prospiciens  animo,  quanto  7 
cum  periculo  suo  hercditas  regni  ventura  esset  ad  Persea, 
ut  primum  labare  animum  regis  et  ingemiscerc  interdum 
filii  desiderio  sensit,  nunc  praebendo  aures,  nunc  laces-  s 
sendo  etiam  mentionem  rei  temere  actae,  saepe  querenti 
querens  et  ipse  aderat.  et  cum  multa  adsoleat  veritas  prae- 
bere  vestigia  sui,  omni  ope  adiuvabat,  quo  maturius  omnia 
emanarent.   susjjccti  ut  ministri  lacinoris  Apelles  maxime  d 
et  Philocles  erant,  qui  Romam  legati  fuerant  litterasque 
exitiales  Demetrio  sub  nomine  Flaminini  adtulerant. 

Ly.  Falsas  esse  et  a  scriba  vitiatas  signumque  adul-  1 
terinurn  vulgo  in  regia  fremebant.   ceterum  cum  suspecta  -2 
magis  quam  manifesta  esset  res,  forte  Xychus  obvius  fit 
Antigono,  comprehensusque  ab  eo  in  i-egiam  est  perductus. 
relicto  eo  custodibus  Antigonus  ad  Philippum  j^rocessit. 
'multis'  inquit  'sermonibus  intellexisse  videor,  magno  te  3 
aestimaturum,  si  scire  vera  omnia  possis  de  filiis  tuis,  uter 
ab  utro  petitus  fraude  et  insidiis  esset.  homo  unus  omnium,  4 
qui  nodum  huius  erroris  exsolvere  possit,  in  potestate  tua 
est  Xychus.'   forte  oblatum  perductumque  in  regiam  vocari 
iuberet.    adductus  primo  ita  negare  inconstanter,  ut  parvo  5 
metu  admoto  paratum  indicem  esse  adpareret.   conspectum 
tortoris  verberumque  non  sustinuit   ordinemque   omnem 
facinoris  legatorum  ministeriique  sui  exposuit.    extemplo  6 
missi  qui  legatos  comprehenderent,  Philoclem,  qui  prae- 
sens   erat,    obpresserunt;   Apclles   missus   ad  Chaeream 


470  LJBEIl  XXXX,  55.  5G.  [a.  u.  c.  575] 

quenclam  persequenduin  indiclo  Xychi  audito  in  Italiuni 

7  traiecit.  de  Philocle  nlhil  certi  vu]o;atuni  c.st;  ahi  primo 
audaciter  neg-antem,  postquam  in  con.^sfjectum  adductus 
sit  Xjchus,  non  uhra  tetendisse,  ahl  tormenta  etiam  in- 

8  fitiantem  perpessum  adfii-mant.  Pliihpjio  rcdintegratus 
est  luctus  geminatusque,  et  infehcitatem  suam  in  liberis 
graviorem,  quod  aher  [superesset  quam  quod  ahcr]  jjcr- 
isset,  censcbat. 

1  LVI.  Perseus  certlor  factus  omnia  detecta  esse,  po- 
tentior  quidem  erat  quam  ut  fugam  ncccssariam  duceret; 

2  tantum  ut  procul  aljesset  curabat,  interim  velut  ab  in- 
cendio  fiagrantis  irae,  dum  Phihppus  viveret,  se  defen- 
surus.  is  spe  potiundi  ad  poenam  corporis  cius  amissa, 
quod  rehquum  erat,    id  studere,    ne  super  inpunitatem 

3  etiam  praemio  sceleris  frueretur.  Antigonum  igitur  ad- 
pelhit,  cui  et  palam  facti  parricidii  gratia  obnoxlus  erat, 
neque  pudendum  aut  paenltendum  eum  regem  ]\Iacedoni- 
bus  propter  recentem  patrui  Antlgonl  glorlam  fore  cen- 

4  sebat.  'quando  in  eam  fortunam  veni,'  inquit  'Antigone, 
ut  orbltas  mihi,  quam  ahi  dctestantur  parentes,  optablhs 
esse  debeat,  regnum,  quod  a  patruo  tuo  forti,  non  solum 
fideh  tutela  eius  custodltum  et  auctum  etiam  accepi,   id 

5  tibi  tradere  in  anlmo  est.  te  unum  habeo,  quem  dignum 
regno  ludicem;  si  neminem  haberem,  perire  et  exstlngui 
id  mallcm  quam  Perseo  scelestae  fraudls  i^raemium  esse. 

6  Demetrium  excltatum  ab  inferls  restitutumque  credam 
mihi,  si  te,  qui  morti  innocentis,  qui  meo  infehci  errori 
unus  inlacrimasti,   in  locum  elus  substitutum  rehnquam.' 

7  ab  hoc  sermone  omni  genere  honorls  producere  eum  non 
destitit.  cum  in  Thracia  Perseus  abesset,  clrcumire  Ma- 
cedoniae  urbes  pi-inclpibusque  Antigonum  commendare; 
et,  si  vita  longior  subpetisset,  haud  dublum  fult,  quin  eum 

8  in  possessione  rcgni  rehcturus  fuerit.  ab  Demetrlade  pro- 
fectus  Thcssalonlcae  plurimum  temj)orIs  moratus  fuerat. 
inde  cumAmphipohn  venisset,  gravi  morbo  est  iuphcitus. 

9  sed  animo  tanien  aegrum  magis  fuisse  quam  corporc  con- 
stat,  curlsque  et  vlgiliis,  cum  identidem  species  et  um- 
brae  insontis  intercmptl  fihi  agitarent,  cum  diris  exstinctum 

10  esse  exsecrationlbus  aherius.  tamen  admoveri  potulsset 
Antigonus,  si  [aut  adfuisset],  aut  statlm  palam  facta  esset 

11  mors  regis,  medicus  Calhgcnes,  qui  curationl  praccrat, 
non  exspectata  morte  regls,  a  prlmis  desperationls  notls 
nuntios  praedisposltos  ita  ut  convcnerat  nilslt  ad  Perseunn 


LIBER  XXXX,  56—58.  [a.  C.  179]  471 

et  raortem  regis  in  adventum  eius  omnes  qui  cxtra  regiam 
erant  celavit. 

LVII.  Obpressit  igitur  necopinantes  ignarosque  omnes  i 
Perseus  et  regnum  scelere  partum  invasit. 

Peropportuna  mors  Philippi  fuit  ad  dilationem  et  ad  2 
vires.  bello  contrahendas.     nam  post  paucis  diebus  gens 
Bastarnarum,   diu  solhcitata,  ab  suis  sedibus  magna  pe- 
ditum  equitumque  manu  Histrum  traiecit.   inde  praegressi,  3 
qui  nuntiarent  regi,  Antigonus  et  Cotto;  nobilis  [is]  erat 
Bastarna,   (ea  res)  Antigonus  saepius  cum  ipso  Cottone 
legatus   ad   concitandos  Bastarnas   missus.     haud  procul 
Amphipoli  fama,  inde  certi  nuntii  obcurrerunt,  mortuum 
esse  regem.    quae  res  omnera  ordinera  consilii  turbavit. 
compositum   auteni   sic   fuerat,   transitura   per  Thraciam  4 
tutura   et  coraraeatus  Bastarnis   ut  PhiHppus   praestaret. 
id  ut  facere  posset,  regionum  principes  donis  cohierat  fide 
sua  obhgata,  pacato  agmine  transituros  Bastarnas.    Dar-  5 
danorura  gentera  delere  propositura  erat  inque  eorura  agro 
sedes  fundare  Bastarnis.     duplex  inde   erat   coramoduni  6 
futurura,  si  et  Dardani,  gens  seraper  infestissiraa  Macc- 
doniae  temporibusque  iniquis  regura  inminens,   tolleretur 
et  Bastarnae  rehctis   in  Dardania   coniugibus   hberisquc 
ad  popuhuidam  Itaham  possent  mitti:  per  Scordiscos  iter  7 
esse  ad  mare  Adriaticum  Itahamque,  aha  via  traduci  ex- 
ercitum  non  posse.    facile  Bastarnis  Scordiscos  iter  datu- 
ros  —  nec  enira  aut  hngua  aut  raoribus  aequales  abhorrere 
—  et  ipsos  adiuncturos  se,  cura  ad  praedam  opulentissimae 
gentis  ire  vidissent.    inde  in  omnera  eventura  consiha  ad-  8 
commodabantur:  sive  caesi  abliomanis  forent  Bastarnae, 
Dardanos   tamen   sublatos   praedamque   ex  reliquiis  Ba- 
starnarura  et  possessionera  hberara  Dardaniae  sohicio  fore, 
sive  prospere  [reni]  gessissent,   liomanis  aversis  in  Ba-  9 
starnaruni  bellura  recuperaturura  se  in  Graecia  quae  arai- 
sisset.    haec  Phihppi  consiha  fuerant. 

L.VIII.  Digressu  (pacato  agro)  deinde  Cottonis  et  1 
Antigoni  et  haud  muko  post  fama  mortis  Phihppi  neque 
Thraces  commercio  fiiciles  erant  [neque]  Bastarnae  empto 
contenti  esse  poterant  aut  in  agmine  contineri,  ne  dece- 
derent  via.  inde  iniuriae  uhro  citroque  fieri,  quarum  in  2 
dies  incremento  behura  exarsit.  postremo  Thraces  cura 
vira  ac  rauhitudinera  sustinere  hostiura  non  possent,  re- 
hctis  campestribus  vicis  in  montera  ingentis  ahitudinis  — ■ 
Donucam  vocant  -—  concesserunt.     quo  cum  subirc  Ba-  3 


472         LIBER  XXXX,  58.  50.  [a.  u.  c.  .575  a.  C.  179.] 

staniac  vellent,  quall  tcmpestate  Gallos  spoHantes  Dcl- 
plios  fama  est  peremptos  essc,  talis  tum  Bastarnas  nc- 
quiquam   ad    iuga    montium    adpropinquantes    obpressit, 

4  neque  cnim  inibre  tantura  effuso,  dein  crebcrrima  gran- 
dine  obruti  sunt  cum  ingenti  fragore  caeli  tonitribusquc 

5  et  fulguribus  praestringcntibus  aciem  oculorum,  scd  ful- 
mina  etiam  sic  undique  micabant,  ut  peti  Aiderentur  cor- 
pora,  nec  solum  milites,  sed  etiam  principcs  icti  cadcrent. 

G  itaque  cum  praecipiti  fuga  pcr  rupes  pracaltas  inprovidi 
sternerentur  ruerentque,  instabant  quidem  pcrculsis  Thra- 
ces,   sed  ipsi  deos  auctorcs  fugae  esse  caelumque  in  se 

7  ruere  aicbant.  dissipati  procella  cum  tamquara  ex  nau- 
fragio  plerique  semermcs  in  castra,  unde  pi'ofcctI  erant, 
redissent,  consultari  quid  agcrcnt  cocptum.  inde  orta 
dissenslo,   aliis   redcundum,   aliis   penctrandum   in   Dar- 

8  daniam  ccnsentibus,  triginta  fcrme  milia  hominum,  Clon- 
dico  duce,  [quo]  profecti  erant  })ervenerunt;  cetera  mul- 
titudo  retro,   qua  venerat,   aquiloniam  reglonem  repetit. 

9  Perseus  potitus  regno  interfici  Antigonmn  iussit;  et  dum 
firraaret  res,  legatos  Romam  ad  amicltiara  j)aternam  re- 
novandara  pctendumque,  ut  rex  ab  senatu  adpeHaretur, 
misit.    haec  eo  anno  in  Alacedonia  gcsta. 

1  LVIIII.  Ahcr  consulum  Q.  Fulvius  cx  Ligurlbus 
trlumj)havit,  qucm  trlumjilium  magls  gratiac  quam  rerum 

2  gcstarum  magnitudini  datum  constabat.  arraorum  hostl- 
llum  magnani  vira  transtulit,  nullara  j^ecunlam  admodura. 
dlvislt  taraen  in  slngulos  rallites  trecenos   aeris,    duj)lex 

3  centurlonibus,  trij^lex  cquiti.  nlhll  in  eo  triurajiho  raagls 
insigne  fuit  quara  quod  forte  evenit,  ut  eodera  dle  trium- 

4  j^haret,  quo  jjrlore  anno  cx  j)raetura  triuraj3haverat.  secun- 
dum   triumjDhura   comltia   edlxit,   quibus    creatl   consules 

5  jNI.  lunius  Brutus,  A.  Manhus  Vulso.  jjractorum  inde 
tribus  creatis  comltla  tcmjDCstas  diremlt.  jDOstero  dle  rc- 
hqui  tres  facti,  ante  dieni  quartura  idus  Martias,  M.  Ti- 
tlnius  Curvus,    TI.  Claudius  Nero,   T.  Fonteius  Cajilto. 

6  hidlKomanl  instaurati  ab  aedilibus  curuhbus  Cn.  ServIHo 
Caeplone,   Aj).  Claudio  Centone  propter  jirodlgia  quae 

7  evenerant.  tcn-a  movit;  in  foris  publicis,  ubi  lectister- 
niura  erat,   deorum  cajjlta  quac  in  lectis  erant  averterunt 

8  se,  huixque  cura  iutegumentls  quaelovi  adposita  fuit  dc- 
cldlt  de  raensa.  oleas  quoque  jiraegustasse  raurcs  in  pro- 
digium  versura  est.  ad  ea  expianda  nlhll  ultra  quam  uc 
ludi  instaurarentur  actum  est. 


^ 


i 


co 
co 


10 


•H 
+> 


M 


Oi 


1