Skip to main content

Full text of "Acta der provinciale en particuliere synoden : gehouden in de noordelijke Nederlanden gedurende de jaren 1572-1620"

See other formats 


Google 


This  is  a  digital  copy  of  a  bix>k  thal  was  preserved  lor  gcncralions  on  library  shelves  bel  ore  il  was  carefully  scanned  by  Google  as  part  ofa  project 

to  makc  the  world's  books  discovcrable  onlinc. 

Il  has  survived  long  enough  Tor  ihe  copyright  lo  expire  and  the  book  to  enter  the  public  domain.  A  public  dom  ai  n  book  is  one  that  was  never  subject 

to  copyright  or  whose  legal  copyright  term  has  expired.  Whether  a  book  is  in  the  public  domain  may  vary  country  to  country.  Public  domain  books 

are  our  gateways  to  the  past.  representing  a  wealth  ol'history.  culture  and  knowledge  that 's  ol'len  dillicult  to  discover. 

Marks.  notations  and  othcr  marginalia  present  in  the  original  volume  wil]  appcar  in  this  lile  -  a  reminder  of  this  book's  long  journey  from  the 

publisher  to  a  library  and  linally  to  you. 

Usage  guidelines 

Google  is  proud  to  partner  with  libraries  lo  digili/e  public  domain  malerials  and  make  ihem  widely  accessible.  Public  domain  books  belong  to  the 
public  and  we  are  merel y  iheir  cuslodians.  Neverlheless.  ihis  work  is  expensive.  so  in  order  lo  keep  providing  ihis  resource,  we  have  laken  sleps  lo 
prevent  abuse  by  commercial  parlics.  iiicliiJmg  placmg  lechnical  reslriclions  on  aulomated  querying. 
We  alsoask  that  you: 

+  Make  non -commercial  u.se  of  the  files  We  designed  Google  Book  Search  for  use  by  individuals.  and  we  requesl  ihat  you  usc  these  files  for 
personal,  non -commercial  purposes. 

+  Refrain  from  tmtointiteil  //nerying  Do  nol  send  aulomaled  queries  of  any  sorl  lo  Google's  syslem:  II' you  are  conducling  research  on  machine 
translation.  oplical  characler  recognilion  or  olher  areas  where  access  lo  a  large  amounl  of  lexl  is  helpful.  please  conlacl  us.  We  encourage  the 
use  of  public  domain  malerials  lor  these  puiposes  and  may  bc  able  to  help. 

+  Maintain  attribution  The  Google  "walermark"  you  see  on  each  lile  is  essenlial  for  inlbrming  people  aboul  ihis  project  and  hclping  them  lind 
additional  malerials  ihrough  Google  Book  Search.  Please  do  nol  remove  it. 

+  Keep  it  legal  Whatever  your  use.  remember  that  you  are  responsible  for  ensuring  ihat  whai  you  are  doing  is  legal.  Do  nol  assume  that  just 
bccausc  we  believe  a  book  is  in  ihc  public  domain  for  users  in  the  Uniied  Staics.  thai  the  work  is  also  in  ihc  public  domain  for  users  in  other 

counlries.  Whelher  a  book  is  slill  in  copyright  varies  from  counlry  lo  counlry.  and  we  can'l  offer  guidancc  on  whelher  any  specilic  use  of 
any  specilic  book  is  allowed.  Please  do  nol  assume  ihal  a  b(K>k's  appearance  in  Google  Book  Search  means  it  can  be  used  in  any  manncr 
anywhere  in  the  world.  Copyright  infringemenl  liability  can  bc  quite  severe. 

About  Google  Book  Search 

Google 's  mission  is  lo  organize  the  world's  information  and  to  make  it  universally  accessible  and  useful.  Google  Book  Search  helps  readers 
discover  Uie  world's  books  while  lielpmg  aulliors  and  publishers  ivacli  new  audiences.  You  eau  search  llirougli  ihe  lïill  lexl  of  this  book  uu  ihe  web 
al|-\:.:.^:  /  /  böökj  .  qooqle  .  com/| 


Google 


Dil  is  een  digitale  kopie  van  een  boek  dal  al  generaties  lang  op  hihliollieekplanken  heeft  gcslaan.  maar  iili  zorgvuldig  is  gescand  dooi"  Google.  Dal 

doen  we  omdat  we  alle  boeken  ter  wereld  on  line  k-se  hik  baar  willen  maken. 

Dit  boek  is  zo  oud  dat  het  auteursrecht  erop  is  verlopen,  zodat  het  bock  nu  deel  uitmaakt  van  het  publieke  domein.  Een  boek  dat  tot  het  publieke 

domein  behoort,  is  een  boek  dal  nooit  onder  het  auteursrecht  is  gevallen,  ol' waarvan  de  wettelijke  auleursrechllemiijn  is  verlopen.  Het  kan  per  land 

verschillen  of  een  boek  tot  het  publieke  domein  behoort.  Boeken  in  het  publieke  domein  zijn  een  stern  uit  het  verleden.  Ze  vormen  een  bron  van 

geschiedenis,  cultuur  en  kennis  die  anders  moeilijk  te  verkrijgen  zou  zijn. 

Aantekeningen,  opmerkingen  en  andere  kanttekeningen  die  in  hel  origineel  stonden,  worden  weergegeven  in  dil  bestand,  als  herinnering  aan  de 

lange  reis  die  hel  boek  heelt  gemaakt  van  uilgever  naar  bibliotheek,  en  uileindelijk  naar  u. 

Richtlijnen  voor  gebruik 

Google  werkt  samen  mei  bibliotheken  om  materiaal  uit  hel  publieke  domein  te  digitaliseren,  zodal  het  voor  iedereen  beschikbaar  wordl.  Boeken 
uit  het  publieke  domein  behoren  toe  aan  hel  publiek;  wij  bewaren  ze  alleen.  Dit  is  echter  een  kostbaar  proces.  Om  deze  dienst  ie  kunnen  blijven 
leveren,  hebben  we  maatregelen  genomen  om  misbruik  door  commerciële  partijen  te  voorkomen,  zoals  hel  plaatsen  van  technische  beperkingen  op 
automatisch  zoeken. 
Verder  vragen  wc  u  het  volgende: 

+  Gebruik  de  bestanden  alleen  voor  niet-conunerciêle  doeleinden  We  hebben  Zoeken  naar  boeken  mei  Cioogle  ontworpen  voor  gebruik  door 
individuen.  We  vragen  u  deze  bestanden  alleen  te  gebruiken  voor  persoonlijke  en  niel-coniniercië.le  doeleinden. 

+  Voer  geen  geautomatiseerde  zoekopdrachten  uit  Stuur  geen  geautomatiseerde  zoekopdrachten  naar  hel  systeem  van  Google.  Als  u  onderzoek 
doet  naar  computervertalingen,  optische  lekenherkenning  of  andere  wetenschapsgebieden  waarbij  u  loegang  nodig  heefl  lol  grole  hoeveelhe- 
den tekst,  kunt  u  contact  met  ons  opnemen.  We  raden  u  aan  hiervoor  materiaal  uil  hel  publieke  domein  ie  gebruiken,  en  kunnen  u  misschien 
hiermee  van  dienst  zijn. 

+  Laat  de  eigendouisvurklaring  staan  liet  "watermerk"'  van  Google  dal  u  onder  aan  elk  bestand  ziet.  dient  om  mensen  informatie  over  het 

project  Ie  geven,  en  ze  te  helpen  eslra  materiaal  Ie  vinden  met  Zoeken  naar  boeken  mei  Google.  Verwijder  dit  watermerk  niet. 

+  Houd  u  aan  de  wet  Wal  u  ook  doel.  houd  er  rekening  mee  dal  u  er  zelf  verantwoordelijk  voor  beni  dat  alles  wat  u  doet  legaal  is.  U  kunt  er 
niet  van  uilgaan  dal  wanneer  een  werk  beschikbaar  lijkt  ie  zijn  voor  het  publieke  domein  in  de  Verenigde  Slaten.  hel  ook  publiek  domein  is 
voor  gebruikers  in  andere  landen.  Of  er  nog  auteursrecht  op  een  boek  rust.  verschilt  per  land.  We  kunnen  u  niet  vertellen  wat  u  in  uw  geval 
met  een  bepaald  boek  mag  doen.  Neem  niet  zomaar  aan  dal  u  een  boek  overal  ter  wereld  op  allerlei  manieren  kunt  gebruiken,  wanneer  het 
eenmaal  in  Zoeken  naar  boeken  met  Google  slaat.  De  wettelijke  aansprakelijkheid  voor  auteursrechten  is  behoorlijk  streng. 

Informatie  over  Zoeken  naar  boeken  met  Google 

Het  doel  van  Google  is  om  alle  informatie  wereld  wijd  toegankelijk  en  bruikbaar  Ie  maken.  Zoeken  naar  boeken  met  Google  helpl  lezers  boeken  uit 
allerlei  landen  ie  ontdekken,  en  helpt  auteurs  en  uitgevers  om  een  nieuw  leespubliek  te  bereiken.  U  kunt  de  volledige  tekst  van  dil  boek  doorzoeken 
op  het  web  via|http:  //books  .google  .com| 


ft. 

^ftpf  fcartar*  «üiinitp  Mooi 


ANDOVER-HARVARD  THEOLOGICAL 

LIBRARY 


MDCCCCX 


CAMBRIDGE,  MASSACHUSETTS 


52- 


cï 


♦  0 


AOTA 

DER 


PROVINCIALE  EN  PARTICULIERE  SYNODEN. 


ACTA 


DER 


I PM11I 


) 


GEHOUDEN  IN  DE  NOORDELIJKE  NEDERLANDEN 


GEDURENDE  DE  JAREN  1572-1620 , 


VERZAMELD  EN  UITGEGEVEN  DOOR 


DU 


n  D8.  S.  D.  VAN  VEEN. 


EERSTE  DEEL: 

NOORD-HOLLAND  1572-1608. 


TE  GRONINGEN  BU  J.  B.  WOLTERS,  1892. 


ANDOVER-HARVARD 
THEOLOGlCALLlBRARY 
CAMBRIBOCi  MA*©. 


NAAMLIJST  VAN  INTEEKENAREN. 


HARE  MAJESTEIT  DE  KONINGIN.     2  Ex. 

H.  K.  H.  DE  GROOTHERTOGIN  VAN  SAKSEN- WEIMAR-EISENACH. 


TEYLER'S  STICHTING  te  Haarlem.     7  Ex. 


Acquoy  (Dr.  J.  G.  R.)  hoogleeraar  te  Leiden. 

Adriani  (A.  H.)  boekhandelaar  te  Leiden.     2  Ex. 

Alberda  van  Ekknstein  (Jhr.  Mr.  W.  G.  A.)  lid  van  de  ie  Kamer  te  Groningen. 

Allard  (H.  J.)  R.C.  geestelijke  te  Maastricht. 

Andrbab  (Mr.  A.  J.)  notaris  te  Kollum. 

Archief  (Rijks-)  te  Assen. 

Archief  der  classis  Arnhem. 

Archief-depot  (Oud-)  te  Groningen. 

Archief  (Rijks-)  te  Haarlem. 

Archief  (Rijks-)  te  Leeuwarden. 

Archief  der  classis  Nijmegen. 

Archief  der  classis  Sneek. 

Archief  der  classis  Zalt-Bommel. 

Bartels  (Dr.  P.  G.)  Consistorialrath  und  General- Superintendent  te  Aurich. 

Beyers  (firma  J.  L.)  boekhandelaar  te  Utrecht. 

Bibliotheek  der  Vereenigde  Doopsgezinde  Gemeente  te  Amsterdam. 

Bibliotheek  (Athenaeum-)  te  Deventer. 

Bibliotheek  (kerkelijke)  te  Groningen. 

Bibliotheek  der  Rijks  Universiteit  te  Groningen. 


VI 

Bibliotheek  (Provinciale)  te  Leeuwarden. 

Bibliotheek  der  Rijks  Universiteit  te  Leiden. 

Bibliotheek  (kerkelijke)  te  Leiden. 

Bibliotheek  (de  Waalsche)  te  Leiden. 

Bibliotheek  der  Gemeente  Rotterdam. 

Blok  (Dr.  P.  J.)  hoogleeraar  te  Groningen. 

Bos  (J.  H.)  boekhandelaar  te  Kampen. 

Botermans  (H.  G.)  Ned.  Herv.  predikant  te  Asch. 

Bredée  (J.  M.)  boekhandelaar  te  Rotterdam. 

Breyer  (C.  H.  E.)  boekhandelaar  te  Utrecht. 

Broek  (J.  J.  van  den)  Ned.  Herv.  predikant  te  Halle. 

Bijleveld  (J.)  boekhandelaar  te  Utrecht. 

Ganneqietbr  (Dr.  T.)  hoogleeraar  te  Utrecht. 

Coster  &  Zoon  (Herm.)  boekhandelaren  te  Alkmaar.     2  Ex. 

Cramer  (Dr.  J.  A.)  Ned.  Herv.  predikant  te  Nederhemert. 

Daubanton  (F.)   Waalsch  predikant  te  Groningen. 

Dauranton  (Dr.  F.  E.)  Ned.  Herv.  predikant  te  Amsterdam. 

Dolder  (Th.  H.  van)  Ned.  Herv.  predikant  te  Oude  Tonge. 

Donk  (J.  H.)  boekhandelaar  te  Rotterdam.     2  Ex. 

Dijk  Mzn.  (J.  van)  predikant  bij  de  Ned.  Herv.  Zendingsgemeente  te  Doetinchem . 

Eeouen  Jr.  (C.  P.  van)  Doopsgezind  predikant  te  Aardenburg. 

Eekhoff  &  Zoon  (W.)  boekhandelaren  te  Leeuwarden.     2  Ex. 

Elsen  (W.  F.)  pastoor-deken  te  Groningen. 

Enschedé  (Mr.  A.  J.)  te  Haarlem. 

Feith  (Mr.  H.  O.)  rijksarchivaris  te  Groningen. 

Feith  (Mr.  J.  A.)  commies-chartermeester  te  Groningen 

Ferinoa  (J.  H.)  Ned.  Geref.  predikant  te  Klundert. 

Fockens  (G.)  boekhandelaar  te  Groningen.     3  Ex. 

Franssen  (Dr.  H.)  Ned.  Geref.  predikant  te  Winterswijk. 

Fredericq  (Dr.  Paul)  hoogleeraar  te  Gent. 

Fruin  (Dr.  R.)  hoogleeraar  te  Leiden. 

Genootschap  voor  Geschied-,  Oudheid-  en  Taalkunde  (Friesch)  te  Leeuwarden. 

Gilse  (A.  G.  van)  Doopsgezind  predikant  te  Zwolle. 

Gobius  du  Sart  (Dr.  J.  W.  F.)  Ned.  Herv.  predikant  te  Nieuw  en  St.  Joosland. 

Gooszen  (Dr.  M.  A.)  hoogleeraar  te  Leiden. 

Gunning  J.Hz.  (Dr.  J.  H.)  Ned.  Herv.  predikant  te  Leiden. 

Gunning  Wzn.  (Dr.  J.  H.)  leeraar  aan  het  gymnasium  te  Zwolle. 

Haar  (Dr.  H.  W.  ter)  Ned.  Herv.  predikant  te  Kedichem. 

Hania  Pzn.  (J.)  Ned.  Geref.  predikant  te  Oosterbierum. 

Havnel  (Woldemar)  boekhandelaar  te  Emden. 

Heeringa  (J.)  Ned.  Herv.  predikant  te  Sebaldeburen. 

Hendriksz.  (D.)  Ned.  Herv.  predikant  te  Meerssen. 


VII 

Hesta  (L.)  Doopsgezind  predikant  te  Haarlem. 

Hoet  (firma  H.  ten)  boekhandelaar  te  Nijmegen. 

Honig  (A.  G.)  theol.  Docts.  te  Oudshoorn.     2  Ex. 

Hoog  (Dr.  I.  M.  J.)  Ned.  Herv.  predikant  te  Terwolde. 

Hoor  (F.  M.  ten)  Chr.  Geref.  predikant  te  Franeker. 

Hooykaas  (Dr.  I.)  Remonstr.  predikant  te  Rotterdam. 

Höveker  &  Zoon,  boekhandelaren  te  Amsterdam.     46  Ex. 

Henkemans  (L.  J.  Blanson),  Ned.  Herv.  predikant  te  Pynacker. 

Kampen  &  Zoon  (P.  N.)  boekhandelaren  te  Amsterdam. 

Kerkbestuur  van  Groningen  (Prov.)  te  Groningen. 

Kerkbestuur  van  Friesland  (Prov.)  te  Leeuwarden. 

Kerkeraad  der  Ned.  Herv.  gemeente  (de  bijzondere)  te  Vlissingen. 

Klap  (Dr.  P.  A.)  Ned.  Herv.  predikant  te  Oosterland  bij  Zierikzee. 

Kletn  (Dr.  H.  G.)  hoogleeraar  te  Utrecht. 

Knappert  (Dr.  J.)  hoogleeraar  te  Amsterdam. 

Knottenbelt  (J.)  Ned.  Herv.  predikant  te  Groningen. 

Koppiü8  (Mr.  W.  J.)  advocaat  en  procureur  te  Groningen. 

Koppius  (W.  J.)  Ned.  Herv.  predikant  te  den  Ham. 

Land  (B.  van  der)  boekhandelaar  te  Amsterdam.     7  Ex, 

Leeskabinet  (Rotterdamsch)  te  Rotterdam. 

Locher  (G.  W)  Ned.  Herv.  predikant  te  Elspeet. 

Loeff  (M.  J.  van  der)  boekhandelaar  te  Enschede. 

Looy  (S.  L.  van)  boekhandelaar  te  Amsterdam.     2  Ex. 

Los  (G  )  boekhandelaar  te  Leiden. 

Lütge  (B.)  Ned.  Herv.  predikant  te  Groningen. 

Lütge  (H.  A.  J.)  Ned.  Herv.  predikant  te  Amsterdam. 

Matthes  (Dr.  B.  F.)  te  's  Gravenhage. 

Meer  (B.  van)  Ned.  Herv.  predikant  te  Meteren. 

Meerdink  (A.)  Ned.  Herv.  predikant  te  Groningen. 

Miedema  (Age  S.)  jur.  cand.  te  Groningen. 

Miedema  (J.  P.)  Ned.  Herv.  predikant  te  Lettelbert. 

Moorrees  (F.  D.  J.)  Ned.  Herv.  predikant  te  Vianen. 

Mulder  (K.  J.)  Ned.  Herv.  predikant  te  Nuis  en  Niebert. 

Muller  (Johannes)  boekhandelaar  te  Amsterdam. 

NiERSTRASZ.  (J.)  Ned.  Herv.  predikant  te  Leiderdorp. 

Offerhaus  Lzn.  (Dr.  J.)  hoogleeraar  te  Leiden. 

Overman   (L )    secretaris    van    de   Algem.    synode  der  Ned.  Herv.  Kerk  te 

's  Gravenhage. 
Pelinck  (Dr.  J.)  Ned.  Herv.  predikant  te  Farmsum. 
Pierson  (Dr.  A.)  hoogleeraar  te  Amsterdam. 
PiERSON  (J.  L.)  Ned.  Hem.  predikant  te  Hengeloo  (Gelderland). 
Ranitz  (Mr.  S.  M.  S.   de)  notaris  te  Winsum. 


vin 

Reyerkerk  L.0  zn.  (M.)  Ned.  Herv.  predikant  te  Haaksbergen. 

Rhyn  (Dr.  C.  H.  van)  hoogleer  aar  te  Groningen. 

Ring  Oostwold. 

Ring  Rotterdam. 

Ring  Woudrichem. 

Rinonalda  (W.)  Nederd.   Geref.  predikant  te  Groningen. 

Roessinoh  (Dr    P.  H.)  lid  van  de  2e  Kamer  te  Emmen. 

Royaards  van  den  Ham  (Mr.  W.  J.)  lid  v.  d.  2e  Kamer  te  Utrecht. 

Romenij  (H.  J.  ter  Haar)  Ned.  Herv.  predikant  te  Amersfoort. 

Romenu  (A.  B.  ter  Haar)  Ned.  Herv.  predikant  te  Middelburg. 

Rogge  (Dr.  H.  C.)  hoogleeraar  te  Amsterdam. 

Rovers  (Dr.  M.  A.  N.)  emer.  predikant  te  Arnhem. 

Rütgers  (Dr.  F.  L.)  hoogleeraar  te  Amsterdam. 

Rijkens  (A.  G.)  Ned.  Herv.  predikant  te  Noordlaren. 

Schalekamp,  v.  d.  Grampel  &  Bakker,  boekhandelaren  te  Amsterdam.  4  Ex. 

Schueren  (Mr.  J.  B.  J.  N.  Ridder  de  van  der)  te  's  Gravenhage. 

Schwartzenberg  en  Hohenlansberg  (U.  Baron  thoe)  te  Utrecht. 

Siccaha  (Jhr.  Mr.  J.  H.  Hora)  te  's  Gravenhage. 

Sulpke's  boekhandel  te  Amsterdam.     4  Ex. 

Tideman  Jzn.  (Dr.  B.)  Remonstr.  predikant  te  Haarlem. 

Veerman  (L.)  boekhandelaar  te  Heusden. 

Vermeer  (A.  J.  A.)  Ned.  Herv.  predikant  te  Meppel. 

Vliegenthart  (W.)  Ned.  Herv.  predikant  te  Groningen. 

Vos  Az.  (Dr.  G.  J.)  Ned.  Herv.  predikant  te  Amsterdam. 

Waalkes  (G.  H    van  Borssum)  Ned.  Herv.  predikant  te  Huizum. 

Warmolts  (E.)  Ned.  Herv.  predikant  te  Dorkwerd. 

Warmolts  (H.  R.)  Ned.  Herv.  predikant  te  Eexta. 

Wassenaar  (Mr.  W.  F.  H.  Baron  van)  huize  Veelzicht  te  Gorssel. 

"Winckel  (W.  F.  A.)  Nederd.  Geref.  predikant  te  Oudewater. 

Wissing  (B )  Ned.  Herv.  predikant  te  Niekerk. 

Wuminoa  (P.  J  )  Nederd.  Geref.  predikant  te  Zaandam. 

Ypey  (Mr.  A.  Looxma)  te  Rjjperkerk. 

Zeeuwsch  Genootschap  der  Wetenschappen  te  Middelburg. 

Zwarts  (Th.)  R.  C.  geestelijke  en  rector  te  Groningen. 


VOORBERICHT. 


Reeds  vroegtijdig  werd  door  de  Noord-Hollandsche  kerk  veel  zorg  ge- 
dragen voor  het  verzamelen  en  bewaren  der  handelingen  van  haar  synoden. 
De  vergadering  zelve  werd  particuliere  synode  of  synode  van  't  Noor- 
derkwartier genoemd,  omdat  Holland  en  West-Friesland  te  samen  één 
provincie  uitmaakten;  een  provinciale  synode  zou  hier  derhalve  samen- 
gesteld geweest  moeten  zijn  uit  de  afgevaardigden  van  alle  classes  van 
beide  kwartieren.  Zulke  kerkvergaderingen  zijn  werkelijk  ook  opgeroepen , 
doch  slechts  twee  malen:  te  Dordrecht  in  1574  en  te  Haarlem  in  4582. 
De  kerk  wensohte  ze  wel  vaker  te  houden,  doch  de  Staten  meenden 
reden  te  hebben  om  daartoe  geen  toestemming  te  geven.  Dientengevolge 
bleven  de  synoden  van  Noord-  en  Zuid-Holland  van  elkander  gescheiden. 

Werd  reeds  de  vergadering  eener  synode  op  zich  zelf  voor  iets  zeer 
gewichtigs  gehouden,  het  opkomende  verzet  tegen  staatsbemoeiing  met 
kerkelijke  aangelegenheden  en  de  niet  minder  ernstige  strijd  tegen  de 
afwijkingen  ten  aanzien  van  de  Belijdenis  wekten  het  levendige  besef  van 
de  noodzakelijkheid  om  consequent  een  gedragslijn  te  volgen ,  die  't  meest 
strookte  met  het  belang,  het  aanzien  en  dèn  invloed  der  kerk  naar  de 
toenmalige  opvatting  der  meerderheid  van  haar  toongevers  en  voorstan- 
ders. Het  was  daartoe  ook  van  belang  de  besluiten  en  handelingen  van 
den  vroegsten  tijd  af  te  kunnen  raadplegen.  Naar  de  acta  van  die  sy- 
noden ontstond  derhalve  al  spoedig  navraag 

Vermoedelijk  was  er  van  de  oudste  handelingen  maar  één  exemplaar , 
het  geschrift,  waarin  de  notarius  of  scriba  van  elke  synode  het  verhan- 
delde in  die  vergaderingen  had  opgeteekend.  Dat  origineele,  oudste  hand- 
schrift heeft  uit  drie  boeken  van  geen  grooten  omvang  bestaan.  Het 
eerste  boek  bevatte  de  notulen  van  zeven  synoden  in  de  jaren  1572  tot 
1575.  Slechts  van  de  allereerste  synode  van  het  Noorderkwartier, 
die  te  Hoorn  in  het  begin  van  den  zomer  1572  heeft  plaats  gehad  (zie 


pag.  5  in  de  acta  van  31  Maart  1573,  art.  3),  is  geen  aanteekening  ge- 
houden. In  het  tweede  boek  was  het  verslag  der  handelingen  van  1576 
tot  1579,  eveneens  van  zeven  synoden,  bewaard.  Het  derde  boek  begon 
met  de  acta  van  Mei  1580.  Als  wij  hier  een  ongeveer  gelijken  omvang 
mogen  veronderstellen ,  dan  heeft  dit  boek  het  verslag  van  acht  of  negen 
particuliere  synoden  bevat,  dus  tot  die  van  1586.  Misschien  mag  dit  worden 
afgeleid  uit  het  woord  »Finis"  onder  deze  handelingen.  Meer  waarschijn- 
lijk wordt  dit,  omdat  daarna  in  zeer  vele  'codices  de  acten  van  de  vol* 
gende  synoden  meer  afzonderlijk  voorkomen.  Doch  hoe  dit  ook  zij ,  dit 
oudste  exemplaar  in  drie  boeken  is  niet  teruggevonden  en  vermoedelijk 
verloren  geraakt.  Doch  het  is  meermalen  afgeschreven.  Daarvan  wordt 
voor  het  eerst  gewag  gemaakt  in  de  synode  te  Edam  Juni  1586,  art. 
27.  Toen  bezaten  de  classes  reeds  copie  der  acta  synodalia  en  werd 
besloten ,  dat  het  ten  dienste  der  synoden  besterade  actenboek  bijgeschre- 
ven zou  worden  en  altijd  ter  vergadering  aanwezig  moest  zijn.  In  dat 
synodale  boek  zouden  ook  de  acta  van  de  provinciale  en  nationale  sy- 
noden opgenomen  worden.  Door  de  particuliere  synode  van  Amsterdam 
Juni  1595,  art.  28  werd  last  gegeven  tot  het  aanschaffen  van  een  kist 
met  twee  verschillende  sleutels  om  daarin  alle  synodale  handelingen  en 
geschriften  te  bewaren.  Uit  art.  52  blijkt,  dat  de  gewoonte  werd  inge- 
voerd om  voor  het  sluiten  der  vergadering  de  handelingen  te  dicteeren 
aan  de  leden  om  daardoor  een  »copye  authentycq"  ten  dienste  van  elke 
classis  te  verkrijgen.  Hierover  handelt  ook  nog  de  synode  van  Hoorn 
Juni  1 596  in  art.  35.  Het  voorgevallene  op  de  Noord-Hollandsche  syno- 
den is  derhalve  sedert  1595  en  misschien  al  vroeger  gelijktijdig  op  drie 
manieren  in  schrift  gebracht:  1°  de  notulen  van  den  scriba,  2°  het  af- 
schrift daarvan  in  het  synodale  boek,  3°  de  gedicteerde  en  daarna  ge- 
waarmerkte copiön  der  classes.  Wat  onder  onze  oogen  gekomen  is ,  voor 
zoover  het  geen  afschriften  van  later  tijd  zijn ,  komt  ons  voor  tot  de  ru- 
briek 1  en  3 ,  meestal  tot  de  laatste  te  behooren.  Geen  van  die  codices 
toch  draagt  het  karakter  van  het  origineel  e  synodale  boek  te  zijn ,  wel  van 
een  later  afschrift.  Doch  dit  is  moeielijk  uit  te  maken  en  ook  van  min- 
der gewicht,  omdat  wij  in  staat  zijn  na  1587  soms  de  origineele  acta 
van  den  scriba  of  anders  de  authentieke  copie  der  classis  weer  te  geven. 
Later  kwam  er  door  de  correspondentie  met  de  synode  van  Zuid-Holland 
en  andere  gewesten  nog  een  reeks  afschriften  bij ,  waarvan  althans  één 
volledig  exemplaar  bewaard  is  gebleven  nl.  het  Groninger  handschrift, 
beschreven  onder  G. 

Er  hebben  derhalve  verscheidene  bundels  van  deze  acta  bestaan  en  zij 
zijn  in  genoegzaam  aantal  bewaard  gebleven.  Het  vermoeden  lag  voor 
de  hand,  dat  in  do  archieven  der  classes  synodale  acten  zouden  liggen. 
Een  persoonlijk  onderzoek,  in  de  hoofdplaats  van  elke  classis  ingesteld, 


XI 


leidde  echter  tot  het  resultaat,  dat  dit  meest  belangrijke  gedeelte  van 
zoodanig  oud-archief  doorgaans  was  verdwenen,  zelfs  ook  wanneer  het 
register  daarvan  al  melding  maakte.  Te  Edam  is  het  classikaal  oud- 
archief  geborgen  op  den  zolder  van  een  bijgebouw  der  kerk  in  een  kast 
naast  die ,  waarin  de  kleine ,  maar  zeer  belangrijke  bibliotheek  van  de  voor- 
malige Latijnsche  school  bewaard  wordt.  Het  klassieke  onderwijs  werd 
weleer  in  een  bekrompen ,  afgeschoten  lokaal  op  dien  zolder  gegeven  : 
het  vertrek  is  nog  in  den  ouden  toestand  met  schoolbanken ,  lessenaar 
enz. ,  zeer  primitief  ingericht.  Van  de  veertien  volumina  synodale  acten 
Noord-Hollandiae ,  die  het  register  sub  no.  I  opgeeft ,  ontbreken  de  eerste 
twee  deelen,  die  de  handelingen  van  1572  tot  1608  bevatten.  De  ver- 
zameling begint  dus  met  den  derden  foliant  » acten  synodael  de  anno 
1618  voor  t' classis  Edam"  tot  aan  de  acten  der  synode  in  Augustus 
1629  enz.  Waar  die  eerste  twee  folianten  gebleven  zijn,  weet  niemand. 
In  Hoorn  is  de  groote  kerk  geheel  afgebrand  en  daarmede  ook  het  oudste 
gedeelte  van  de  classikale  stukken  en  documenten.  Van  de  verzameling  der 
synodale  acten  te  Alkmaar,  die  in  een  zeer  ouderwetsche  kerkenkamer 
met  boogvormige  zoldering  bewaard  wordt,  ontbreken  daar  de  eerste  deelen, 
die  de  acta  tot  en  met  1631  bevatten  Het  tweede  deel  bleek  echter  bij 
verder  onderzoek  verhuisd  te  zijn  naar  Amsterdam  en  heeft  sinds  onheuge- 
lijke tijden  een  plaats  in  het  classikaal  archief  aldaar.  Op  fol.  3  staat  de 
titel:  aSynodorum  provincialium  seu  particularium  Hollandiae  Borealis 
acta  eorumque  tomus  secundus  ab  anno  Christi  1600  usque  ad  annum 
1627,  cum  indice  hujus  et  prioris  tomi  looupletissimo.  In  usum  et  opem 
classis  Alcmarianae."  Te  Haarlem  was  niets  aanwezig:  de  voor  deze 
classis  aangelegde  verzameling  schijnt  eveneens  verstrooid  te  zijn  geraakt. 
Misschien  is  het  eerste  volumen  daarvan  de  codex  G,  thans  in  het  be- 
zit van  het  provinciaal  kerkbestuur  van  N. -Holland.  Eenige  der  in  dezen 
foliant  bijeengébondene  acten  toch  waren  blijkens  opschriften  authentieke 
copiën  ten  dienste  van  de  classis  Haarlem,  nl.  de  acta  van  1600, 1601, 1618 
en  1619.    Zoo  staat  op  de  pliek  der  acten  van  1601  deze  aanteekening : 

*Voir  de  classe  van  Harlem. 

coemt  te  betalen 

voir  dese  acte  1 — 10—0 

item   voir   de    acten  gesonden  in 

Gelderlant    en   Suythollant    ende 

voir  de  E.  heeren  commissarisen 

haer  aenpart  0 — 15—0 

tsamen  2—  5— 07'  l) 


')    Een  gelijke  opgave   van  kosten  komt  voor  in  het  exemplaar  dor  classis  van 
Amsterdam  in  oodex  D  op  dezelfde  acta. 


XTI 

Ook  de  stedelijke  archieven  van  die  plaatsen  bevatten  nagenoeg  geen 
synodalia,  zelfs  niet  dat  van  Amsterdam. 

Was  het  onderzoek  in  de  Noord-Hollandsche  steden  teleurstellend ,  niet 
alzoo  dat  in  de  hoofdstad  des  lands.  De  aangewende  moeite  werd  beloond 
door  het  bezoek  aan  de  Nieuwe  kerk  in  Amsterdam ,  waar  de  archieven 
der  kerkelijke  besturen  in  goeden  staat  bewaard  worden  en  veel  belang- 
rijks bleken  te  bevatten.  Wat  aan  het  provinciaal  kerkbestuur  toebe- 
hoort, was  reeds  een  weinig  uit  den  catalogus  van  den  heer  H.  Q. 
Janssen  bekend.  Indien  deze  gelastigde  der  synode  de  moeite  had  ge- 
nomen om  in  persoon  de  provinciale  archieven  ter  plaatse  te  gaan  in- 
specteeren  en  inventariseeren ,  dan  zou  zijn  verslag  ook  in  dit  opzicht 
nauwkeuriger  geweest  zijn  en  minder  te  wenschen  hebben  overgelaten. 
Doch  ook  de  classis  Amsterdam  bezit  althans  één  volledige  verzameling 
van  alle  acta  van  1572  af.  Van  evenveel  belang  zijn  verder  ook  nog 
drie  oude  folianten  in  hetzelfde  archief,  die  synodale  acten  bevatten  van 
1595  tot  1648  met  enkele  ontbrekingen,  van  1600  tot^  1627  (het  classi- 
kale  boek  van  Alkmaar),  en  van  1618 — 1636. 

Groningen  is  van  de  provinciale  kerkbesturen  het  eenige,  dat  een  vol- 
ledig afschrift  van  de  Noord-Hollandsche  acten  bezit. 

Over  de  acta  van  de  provinciale  synode  te  Haarlem  zal  na  de  parti- 
culiere verslag  worden  gedaan. 

In  de  archieven  te  Amsterdam  bevonden  zich  ook  exemplaren,  vaak 
keurig  geschreven ,  van  het  «Repertorium  ofte  register  van  alle  de  acten 
der  particuliere  Noort-Hollantsche  synoden  beginnende  vant  jaer  mdlxxii" 
etc.  in  folio.  Zulk  een  m.s.  register  bezit  ook  de  Koninklijke  bibliotheek 
K,  63;  het  Britsch  Museum  afd.  Mss,  no.  25721,  enz.  Deze  boeken 
behoefden  niet  geraadpleegd  te  worden ,  nu  de  acten  zelf  aanwezig  waren. 

Blijkt  uit  het  bovenstaande ,  dat  er  vele  exemplaren  verloren  of  te  zoek 
geraakt  zijn,  het  is  zeker  een  aanmoedigend  begin  van  den  door  ons 
ondernomen  arbeid,  dat  in  allen  gevalle  de  serie  der  Noord-Hollandsche 
handelingen  compleet  kan  worden  uitgegeven.  Het  zal  ons  aangenaam 
zijn,  indien  door  dit  onderzoek  de  aandacht  op  zulke  handschriften  ook 
wat  de  andere  gewesten  betreft  mocht  worden  gevestigd,  zoodat  wij  bij 
het  voortzetten  van  onze  taak  hulp  en  aanwijzing  mogen  ontvangen  van 
hen,  die  met  het  bestaan  van  zulke  codices  bekend  zijn  geraakt. 

Wij  kunnen  na  dit  algemeen  overzicht  voortgaan  met  een  korte  be- 
schrijving van  de  verschillende  door  ons  gebruikte  codices ,  die  wij  onder 
deze  letter 8  verder  willen  aanduiden: 

A.  Een  folioboek ,  gemerkt  A  no.  51  ,  behoorende  aan  de  classis  Am- 
sterdam ,  no.  1  van  den  inventaris ,  een  afschrift  met  één  geregelde  hand 
geschreven  tot  1596.  Vooraf  gaan:  de  » Kerken  discipline  der  Gerefor- 
meerder  gemeenten  in  Vranckrijck  van  den  jare  1559  tot  int  jaer  1571" 


xni 

etc,  »Ordo  qui  in  Palatinatu  observator"  en  »Acta  synodi  ....  habita 
Ëmpdae  4°  die  Octob.  anno  1571".  Dan  volgen  de  acta  der  Noord-Holland- 
sche  synoden,  beginnende  met  die  van  Augustus  1572,  in  geregelde  volg- 
orde. Daartussohen  zijn  op  hun  plaats  ingevoegd  de  acten  van  de  twee 
provinciale  en  van  drie  nationale  synoden.  Van  1597  af  zijn  de  acta 
door  een  ander  gecopieerd  tot  aan  1608.  Op  de  laatste  bladen  is  een 
alphabetisch  register  van  behandelde  zaken  aangelegd.  Wij  hebben  dit 
handschrift  slechts  geregeld  gebruikt  bij  de  tekstvergelijking  der  synodale 
handelingen  tot  1587.  Omdat  het  geheel  een  afschrift  is  (hier  en  daar 
vrij  onnauwkeurig)  konden  wij  het  laten  rusten,  toen  wij  tot  de  oor- 
spronkelijke of  gewaarmerkte  acten  genaderd  waren. 

B.  Een  folioboek  met  den  rugtitel :  »Kerkenorde  der  Herv.  kerken  in 
Frankrijk  1559  &  acta  synodi  Noord-Holl.  1571—1608,"  eigendom  van 
het  provinciaal  kerkbestuur;  zie  Janssen,  Catal.  p.  137  sub  Noord-Hol- 
land a.  Meer  dan  de  helft  van  dit  boekdeel  is  geschreven  door  dezelfde 
nette  hand,  die  eerst  ophoudt  bij  de  synodale  acten  van  1587.  Ook 
hier  wordt  eerst  gevonden  een  vertaling  van  de  besluiten  en  kerkorden 
der  Fransche  synoden  sedert  1 559 ,  die  van  de  Pfaltz  in  het  Latijn  en  even- 
eens de  Emder  acta.  Dan  komen  de  Noord-Holl andsche  synoden ,  te  be- 
ginnen natuurlijk  niet  met  den  jare  1571  maar  met  Edam  1572,  in  ge- 
regelde volgorde,  met  de  provinciale  en  nationale  synoden  elk  op  haar 
juiste  plaats  en  tijd  daartusschen.  Van  1587  af  is  elke  acte  door  een 
andere  hand  bijgeschreven.  Sommige  daarvan  zijn  eigenhandig  door  praeses 
en  scriba  onderteekend,  andere  door  den  scriba  alleen.  Omdat  dit  de 
beste  en  waarschijnlijk  de  oudste  copie  is  van  de  drie  origineele  synodale 
boeken ,  hebben  wij  dit  exemplaar  tot  grondslag  genomen  voor  de  editie 
der  oudste  acten. 

C.  Een  folioband  met  den  rugtitel:  »Acta  syn.  Noord-Hol  a°  1572  — 
1619,"  eigendom  van  het  provinciaal  kerkbestuur,  het  eerste  eener  serie 
van  16  deelen,  zie  Janssen,  Catal.  p.  137  sub  Noord-Holland  b.  De  eerste 
acten  zijn  bij  elkander  gebonden  in  volgorde ,  zooals  zij  in  bundels  afge- 
schreven zijn.  Daarbij  ontbreekt  alleen  de  synode  van  Alkmaar  in  October 
1581.  Van  1588  af  volgen  de  handelingen  afzonderlijk,  waarvan  som- 
mige met  eigenhandige  onderteekening  van  praeses  en  scriba,  terwijl 
andere  alleen  gewaarmerkt  zijn  door  praeses  of  scriba.  Een  aanteeke- 
ning  op  sommige  doet  vermoeden ,  dat  dit  het  boek  der  classis  Haarlem 
geweest  is.  Met  een  enkele  uitzondering  dragen  deze  acten  het  bewijs 
van  uit  de  synoden  zelf  afkomstig  te  zijn. 

D.  Een  folioband,  op  den  roodlecren  rug  betiteld:  »Acta  synodi  Noord- 
Hollandiae  1595"  etc.  iNo.  74",  toebehoorende  van  ouds  aan  de  classis 
Amsterdam.  Deze  acten  zijn  allen  afzonderlijk  verzameld  ook  op  papier 
van  verschillende  soort  en  formaat  en  zoo  bij  elkander  ingebonden.    Dit 


XIV 

belangrijk  boek  bevat  de  handelingen  van  1595,  1596,  1599 — 1608, 
1618,  1620-1626,  1629—1631,  1633-1637,  1639,  1643—1645, 
1648.     Ook  hier  zijn  vele  eigenhandig  door  praeses  en  scriba  geteekend 

E.  Een  folioband  gemerkt  B  no.  52 ,  blijkens  het  boven  reeds  medege- 
deelde inschrift  het  boek  der  classis  Alkmaar,  doch  thans  behoorende 
tot  het  archief  van  de  classis  Amsterdam,  no  2  op  den  inventaris.  Met 
verschillende  handen  geschreven  en  vaak  door  praeses  en  scriba  gewaar- 
merkt bevat  het  de  synodale  handelingen  van  1600  -1608  en  1618—1627. 
Op  de  laatste  bladzijden  is  een  alphabetisch  register  bewerkt. 

G.     Een  foliant  in  hoornen  band  met  den  rugtitel:   »Acta  syn.  Noord- 

Holl.    van  de  jaren  1572 1608  N.B.     In  de  tien  volgende  jaren  is 

geen  synodus  gehouden,  I,"  berustende  in  het  archief  van  het  provin- 
ciaal kerkbestuur  van  Groningen.  Zij  bevat  afschriften  dezer  acten  door 
verschillende  personen  en  op  verschillende  tijden  genomen  en  daarna  in 
geregelde  volgorde  bij  elkander  gebonden.  Bij  de  acte  van  1595  staat 
aangeteekend :  »Uijtgecopieert  door  mij  Beno  Uden ,  ecclesiastes  tot  Hol- 
wyrda  in  den  jare  1685  "  Onder  die  van  October  1598  staat:  »L.  Fled- 
derus  scripsit".  Alleen  die  van  1607  is  eigenhandig,  door  praeses  en 
scriba  der  N.-Holl.  synode  gewaarmerkt. 

Zulke  eigenhandige  onderteekeningen  dragen :  van  praeses  en  scriba , 
in  B  de  acta  van  1593,  1594,  Edam  1598,  1600,  1605  en  1606;  in  C 
die  van  1588,  1589,  1590,  1592,  1595,  1597,  Edam  1598,  1601,  1605, 
1606  en  1607;  in  D  die  van  1596,  1600,  1601,  1602,  1603,  1604, 
1605,  1606,  1607  en  1608;  in  E  die  van  1605  en  1607;  in  G  die  van 
1607.  —  van  assessor  en  scriba,  in  C  en  E  die  van  1603.  —  vanden 
praeses  alleen,  in  C  die  van  1593  en  1594;  in  E  die  van  1604.  — 
van  den  scriba  alleen,  in  B  die  van  1596,  1599,  1601  en  1602;  in  0 
die  van  1 596,  Alkmaar  1 598,  1 599,  1 600  (waar  de  onderteekening  van 
den  praeses ,  Jac.  Arminius ,  uitgesneden  is)  en  1 602 ;  in  D  die  van  1 599  ; 
in  E  die  van  1602. 

Het  was  niet  altoos  een  gemakkelijke  taak  om  den  aard  en  de  betee- 
kenis  van  de  verschillende  exemplaren  van  eenige  acte  te  determineeren 
en  dan  bijgevolg  een  beslissing  te  nemen  ten  aanzien  van  den  grondtekst 
voor  den  druk.  De  voorkeur  verdient  natuurlijk  het  geschrift,  dat  de 
blijken  draagt  uit  de  vergadering  zelf  zijn  oorsprong  te  hebben.  De 
eerste  acte ,  waarvan  dit  met  zekerheid  kon  worden  aangenomen ,  is  die 
van  de  synode  van  1588.  De  vierentwintig  voorafgaande  handelingen 
in  de  vier  codices  A  B  C  en  G  zijn  allen  copie,  ter  aanvulling  van  de 
verzameling  naar  den  verloren  grondtekst  in  de  drie  origineele  synodale 
boeken  bijgeschreven.  Doch  van  dat  jaar  af  moest  er  worden  beslist 
over  elke  acte  afzonderlijk.  Blijkbaar  waren  daarbij  twee  soms  drie  ge- 
lijktijdige   scripta.     In    zulke  gevallen  lieten  wij  ons  bij  de  keuze  leiden 


XV 

door  nauwgezet  onderzoek  naar  de  schrijf  hand ,  het  waarmerk  en  derge- 
lijke of  andere  ken  teekenen.  Konden  wij  aldus  een  authentieke  acte 
door  praeses  en  scriba  geteekend  en  in  enkele  gevallen  het  origineel  van 
den  scriba  constateeren ,  dan  hadden  wij  ons  tot  het  uitgeven  van  dien 
zuiveren  tekst  alleen  te  bepalen.  Wanneer  wij  twee  of  meer  gewaar- 
merkte classikale  copiën  van  dezelfde  waarde  ontmoetten ,  dan  namen  wij 
als  tekst-  voor  den  druk  dien  codex,  waarin  wij  de  meeste  authentieke 
acten  hadden  ontdekt,  doch  meenden  dan  verplicht  te  zijn  tot  vergelij- 
king der  verschillende  teksten  en  mededeeling  van  de  meest  belangrijke 
varianten.  Op  de  hierachter  geplaatste  inhoudsopgave  hebben  wij  bij 
elke  synode  aangeteekend ,  naar  welken  codex  de  druk  bezorgd  is.  Daarbij 
staan  tusschen  ()  de  codices  opgegeven ,  waarmede  wij  dien  tekst  hebben 
vergeleken. 

Ook  hebben  wij  gemeend  enkele  bijlagen,  die  in  deze  actenboeken 
voorkomen,  te  moeten  opnemen,  omdat  zij  niet  vele  zijn  en  betrekking 
hebben  op  ter  synode  behandelde  zaken.  Wij  voelden  ons  daartoe  aan- 
gespoord, omdat  na  onze  editie  de  geschrevene  acta  op  deze  jaren  mis- 
schien weinig  meer  geraadpleegd  zullen  worden  en  wij  zooveel  mogelijk 
volledig  synodaal  werk  wilden  leveren. 

In  deze  reeks  zal  men  op  haar  plaats  ook  de  handelingen  der  provin- 
ciale synode  van  Haarlem  in  Maart  1582  opgenomen  vinden,  gelijk  wij 
de  eerste  provinciale  synode,  te  Dordrecht  in  1574  gehouden,  zullen 
plaatsen  bij  de  serie  van  Zuid-Holland.  Van  die  handelingen  van  Haar- 
lem bestaan  twee  edities :  een  volledige  en  een  in  uitvoerig  excerpt.  Wij 
hebben  het  voorrecht  gehad  van  beide  het  origineel  te  ontdekken  in  het 
oud-archief  der  synode  in  de  Willemskerk  van  den  Haag.  Zij  zijn  op- 
genomen in  den  zeer  belangrijken  bundel  in  folio  no.  3 ,  vermeld  in  den 
catalogus  van  Janssen  p.  7 — 11.  Dat  deze  belangrijke  stukken  al  te 
achteloos  door  hem  zijn  behandeld ,  kan  misschien  hieruit  verklaard  wor- 
den, dat  hij  in  het  door  ds.  Nootbergh  van  Gouda  in  1737  geschrevene 
inhoudsregister  van  deze  collectie  synodalia  vond  opgegeven,  dat  deze 
het  excerpt  der  acta  »niet  authentijck"  oordeelde.  Omdat  evenals  in 
1574  te  Dordrecht  ook  Zeeland  opgeroepen  werd,  zie  pag.  93,  moet  deze 
«provinciale"  eveneens  tot  de  groote  synoden  gerekend  worden,  die  daarom 
een  plaats  had  verdiend  in  de  uitgave  van  dr.  F.  L  Rutgers.  Wat  bij 
hem  ontbreekt,  kan  thans  door  ons  worden  aangevuld. 

Een  afschrift  van  de  volledige  origineele  acte  wordt  gevonden  in  het 
boek  van  Cabefjauw.  Een  eveneens  keurig  net  geschrevene  en  nauw- 
keurig bewerkte  copie  op  kleine  foliobladen  is  opgenomen  in  onzen  codex 
G.  Behalve  eenig  verschil  in  spelling  komen  beide  afschriften  overeen 
met  het  oorspronkelijke,  zoodat  wij  hier  geen  varianten  van  noemens- 
waarde  beteekenis   hadden  op  te  geven.     In  beide  afschriften  ontbreekt 


XVI 

bij  liet  begin  de  randteekening ,  zie  pag.  89,  en  ook  de  verklaringen 
met  de  onderteekening  der  leden,  die  wij  pag.  414 — 117  hebben  af- 
gedrukt. In  codex  G  zijn  de  onderteekeningen  van  de  nazieners  der 
kladde  weggesneden. 

Van  deze  handelingen  is  tegelijkertijd  ook  door  den  scriba  van  den  Corput 
een  uitvoerig  uittreksel  gesteld ,  zes  bladzijden  in  klein  folio  formaat  om- 
vattende. Daarvan  is  het  opschrift  aMemorien  van  tgene  is  gehandelt 
in  den  synode  provinciael,  gehouden  te  Haerlem  in  Martio  a°  mVlxxxii." 
Dit  excerpt  is  in  afschrift  opgenomen  onder  de  acten  in  de  codices  A, 
B,  G  en  komt  ook  voor  in  verzamelingen  van  Zuid-Hollandsche  acten 
bijv.  in  die,  welke  in  het  bezit  is  van  het  provinciaal  kerkbestuur  van 
Noord-Holland,  Janssen  Ca  tal.  p.  136  sub  Zuidholland  a;  in  een  exem- 
plaar daarvan,  door  Lodewijk  van  Renesse  1664  vervaardigd,  in  het 
rijksarchief  van  den  Haag,  enz.  Omdat  een  uittreksel  uitteraard  niets 
nieuws  of  anders  oplevert ,  achtten  wij  een  uitgave  van  die  verkorte  no- 
tulen overbodig. 

Wat  nu  de  acta  der  provinciale  synode  van  Haarlem  Maart  1582  zelf 
betreft ,  er  kan  geen  twijfel  bestaan ,  of  de  foliant  no.  3  van  het  oud-syno- 
daal  archief  bevat  in  tweeentwintig  foliobladen  klein ,  doch  nog  vrij  goed 
leesbaar  schrift  het  origineele,  op  die  synode  zelf  gestelde  en  gewaar- 
merkte stuk.  Dit  blijkt  niet  alleen  uit  den  toestand  van  het  document 
zelf,  dat  door  vochtigheid  zeer  aangetast  en  verkleurd  is,  maar  in  vele 
andere  opzichten.  Het  is  het  handschrift  van  den  scriba  zelf,  ds.  Hen- 
drik van  den  Cornput ,  predikant  van  Dordrecht ,  welbekend.  Het  draagt 
verder  de  eigenhandige  onderteekeningen  van  praeses,  scriba  en  een 
ouderling.  De  tot  deze  acte  behoorende  verklaring  is  met  de  hand  van 
alle  aanwezige  leden  der  synode  geteekend.  Bovendien  bevinden  zich 
daarbij  eenige  authentieke  bijlagen:  het  briefje  van  ds.  Haokius  uit 
naam  van  den  Leidschen  kerkeraad,  een  aanteekening  omtrent  de  af- 
kondigingen der  censuur  over  Coolhaes  aan  de  gemeente  en  drie  re- 
questen  aan  de  Hollandsche  staten  in  verband  met  deze  synode.  De 
brief  van  Hackius  vermeld  op  pag.  112  luidt  aldus: 

»24  Martii  1582  op  den  avont. 

Eersame  zeer  weerde  broeders,  genade  door  Chr.  J. 

Wij  hebben  uijt  last  der  huysf rouwen  Caspari  Coolhaessen  den  brief  aen  hem 
van  uwer  L.  geschreven  in  syner  absentie  geopent  ende  denselfden  in  onsen 
kerckenraet  gelesen.  Daerop  der  broederen  begeeren  is,  dat  U.L.,  in  aensien 
dat  Casparus  rechtevoert  nijet  by  huijs  is,  believen  wille  de  executie  syner 
excommunicatien ,  die  sij  voorgenomen  hebben,  op  acht  dagen  uijt  te  stellen, 
nijet  twyfelende ,  of  Casparus  sal  middeleretijt  selve  weder  thuijs  gecomen  zyn 
ende  overwegen,  wat  hem  ten  besten  ende  geradesten  zyn  sal.    Den  Heere 


xvu 

ende  den  woert  syner  genaden  hiermede  bevolen.    Datum  Leyden  den  xxnn 
Martii  1582. 

U.L.  dienstwillige  medebroeders  des  kerckenraete  van 
Leyden  ende  in  haer  aller  name 

Petros  Hackius. 
(adres.) 

Eeraame  zeer  discrete  ende  godtsalige  Johanni  Damio  dienaer  des  goddeli- 
oken  woerte  binnen  Haerlem  om  voorts  te  communiceren  na  behoiren  etc. 
Haerlem.    Den  bode  11  str." 

Op  dezen  brief  is  vastgespeld  het  papier  met  de  punten  betreffende 
de  kerkelijke  afkondiging  der  censuur  over  Coolhaes: 

iVoor  tghebedt. 

Ghelieffde  in  den  Heere  J.  Christo !  Eer  wy  tot  het  ghebedt  comen ,  heb  iok 
U.  L.  uijt  den  namen  der  ghemeynen  kercken  aen  te  dienen,  daiter  is  een  ze- 
ker persone,  deweloko  zynde  een  dienaer  des  woordts  openbaer  arghernisse 
ghegheven  ende  de  ghemeijnte  Godts  groteliok  ontrustet  heeft,  waervan  hij 
meermael  vennaent  ende  onderricht  zynde  tot  noch  toe  zyn  schuldt  niet  heeft 
willen  bekennen  maer  in  zyn  voornemen  obstinaert  ende  hardtneckich  blijft. 
Ia  daeromme  de  begheerte  der  ghemeijnen  kercken,  U.  L.  willen  den  Heere 
bidden,  dat  Hij  hem  gheve  een  boetveerdich  herte,  ten  eynde  door  hem  de 
ghemeijnte  wederomme  ghestichtet  ende  de  arghernisse  ghebetert  mach  wer- 
den, opdat  de  ghemeijne  kercken  niet  worden  ghenoodtsaeckt  wijder  teghen 
hem  yolghende  de  ohristelioke  kerckentucht  voort  te  gaen  ende  te  procederen. 

Ende  dit  is  de  eerste  voorstellinghe  met  verswijghinghe  des  naems  van  de 
persone  ende  oook  der  omstandicheden  zyner  mishandelinghe. 

Dit  sal  int  ghebedt  te  voegen  zyn. 

Wilt  oock  ghenadighe  Vader  ende  Heere  de  persone,  die  hier  voorghestelt 
is,  dewelcke  Dyn  kercke  soo  grootelick  gheerghert  ende  ontrustet  heeft  ende 
noch  onboetveerdich  blyft,  alsoo  in  zyn  hart  ende  ghemoedt  aentasten  door 
Dynen  Heijlighen  Gheest,  dat  hij  zyn  mishandelinghe  te  recht  insiende  ende 
verstaende ,  ware  leedtwesen  daervan  mach  hebben  ende  oprechte  schuitbeken- 
ninghe  doen,  ten  eynde  dat  de  eere  Dijns  naems  door  zyne  bekeringhe  ver- 
breijdet,  de  schade  Dyner  kercke  weder  opgherecht  ende  zijn  salicheijt  ghe- 
voordert  mach  werden.  Wilt  tot  dien  eynde  van  hem  nemen  alle  quaede  af- 
fecten, die  hem  in  den  weghe  souden  moghen  zijn  om  weder  te  keren,  opdat 
Dijn  kerke  niet  ghenoodsaeokt  werdt  haer  voorder  over  hem  te  bedroeven. 

Den  zvin  Februar.  is  de  tweede  voorstellinge  ghedaen  met  verswijghinghe 
zjjns  naems  ende  uijtdruckinghe  des  daets.  als:  dat  hij  de  kerke  gheerghert 
heeft  met  boeoken  uijt  te  geven ,  in  welcken  sommighe  dinghen  zyn ,  opentliok 
streek  ende  tot  ontsuijveringhe  der  leere ,  hemselven  wedersprekende  ende  opent- 
lick  schijnende  aenghericht  te  zyn  om  de  kerckelicke  ordene  te  swacken  ende 
te  spotte  te  stellen. 

Den  linden  Martii  is  de  derde  voorstellinghe  ghedaen  met  openbaringhe  des 
naems." 

Deze  beide  bijvoegsels  zijn  mede  een  bewijs  voor  de  echtheid  van  onze 
oorkonde. 

Na  deze  toelichtingen  omtrent  het  materiaal,  dat  door  ons  voor  deze 
uitgave  der   synodale  handelingen  van  Noord-Holland  is  bijeengebracht, 


XVIII 

onderzocht  en  aangewend,  moet  nog  het  een  en  ander  worden  medege- 
deeld ten  opzichte  van  den  regel ,  dien  wij  bij  de  levering  van  dezen  ar- 
beid hebben  gevolgd. 

Om  zooveel  mogelijk  zekerheid  te  geven  voor  het  bezorgen  van  een 
nauwkeurigen ,  zuiveren  tekst  zijn  de  proeven  nooit  naar  onze  copie  maar 
altoos  naar  het  handschrift  zelf  zoowel  gecorrigeerd  als  gerevideerd. 

Ten  opzichte  van  schrijfwijze,  interpunctie,  gebruik  van  hoofdletters, 
aanvulling  van  verkortingen  enz.  hebben  wij  ons  voorbeeld  genomen  aan 
de  regels,  bij  het  Utrechtsen  Genootschap  in  gebruik.  Nochtans  slechts 
in  hoofdzaak  en  zooveel  mogelijk.  Want  ook  nu  bleek  dit  ons  in  de 
pr  act  ijk  niet  altoos  uitvoerbaar  te  zijn,  wanneer  het  karakter  van  het 
handschrift  en  de  eigenaardigheden  van  den  schrijver  of  steller  zouden 
behouden  blijven.  Men  ontmoet  toch  telkens  van  die  lastige  kleinigheden 
en  afwijkingen ,  die  zoo  moeielijk  onder  één  regel  te  brengen  zijn.  In 
eiken  codex  vonden  wij  een  andere  spelling  en  andere  schrijfgewoonten. 
Die  mochten  wij  niet  geheel  over  het  hoofd  zien  Waar  geen  vaste  regel 
bestond ,  kon  die  niet  dan  ten  koste  van  karakteristieke  eigenaardigheden 
worden  ingevoerd.  En  ons  voorgeslacht  handelde  vooral  in  dien  tijd  met 
opzicht  tot  taal  en  stijl  zeer  onregelmatig,  zelfs  roekeloos.  Zij  stoorden 
er  zich  niet  aan ,  al  schreven  zij  in  denzelfden  volzin  een  en  't  zelfde 
woord  of  eigennaam  op  verschillende  manier.  Omdat  onze  arbeid  geen 
bepaald  taalkundig  belang  bezit ,  hebben  wij  gemeend  die  afwijkingen  in 
de  schrijfwijze  van  woorden  en  namen  niet  als  variant  te  moeten  ver- 
melden ,  dan  alleen  in  geval  wanneer  daardoor  bepaald  een  andere  lezing 
ontstond.  Toch  hebben  wij  getracht  zooveel  mogelijk  de  eigenaardigheden 
van  onzen  grondtekst  te  bewaren  en  moesten  dus  wel  komen  tot  enkele 
afwijkingen  van  den  gevolgden  regel.  De  schrijvers  onzer  codices  schrij- 
ven bijv.  het  woord  »uit"  op  de  meest  verschillende  manier:  uut,  wt, 
vuyt,  uyt,  wuyt.  Bij  het  gebruik  van  de  ff  was  ook  niet  altoos  duide- 
lijk uit  te  maken,  of  de  schrijver  bloot  de  f  op  die  manier  schreef,  dan 
of  hij  een  dubbele  f  wilde.  Ook  de  keuze  tusschen  y ,  ij  en  i  was  meer- 
malen onzeker ,  enz.  Ten  aanzien  van  de  interpunctie  en  het  begin  van 
een  nieuwen  zin ,  hebben  wij  meermalen  ons  oordeel  moeten  laten  gelden', 
doch  wij  gelooven  daarin  goed  geslaagd  te  zijn. 

De  ( )  zijn  door  ons  uit  den  geschreven  tekst  overgenomen  en  geven 
derhalve  niet  de  door  ons  aangebrachte  aanvullingen  of  verbeteringen  te 
kennen ,  zooals  Utrecht  bedoelt  De  enkele  keeren ,  dat  aanvulling  van  den 
tekst  noodig  was ,  hebben  wij  die  aanvulling  tusschen  [  ]  geplaatst.  De  rand- 
teekeningen  hebben  wij  met  cursief  aan  het  begin  der  §§  of  artikelen  laten 
drukken,  waar  zij  naast  stonden.  Dit  geldt  natuurlijk  niet  van  het  ook 
door  ons  gecursiveerde  hoofd  van  elke  synodale  handeling. 

Afkortingen  zijn  door  ons  aangevuld,  dooh  betrekkelijk  waren  zij  niet 


XIX 


menigvuldig.  Waar  enkele  aan  onze  aandacht  ontsnapt  zijn,  kan  dit 
geen  moeilijkheid  veroorzaken. 

Doorgaans  hebben  wij  bepaalde  schrijffouten  naar  de  spelling  des  au- 
teurs verbeterd.  Doch  de  stijl  van  velen  is  zeer  vreemd,  vaak  onbehol- 
pen en  alles  behalve  accuraat,  zoodat  wij  daarom  in  vele  gevallen  lie- 
ver een  fout  lieten  staan,  dan  dat  wij  bedorvene  plaatsen  of  slecht  ge- 
spelde woorden  repareerden.  Het  kwam  ons  het  beste  voor,  dat  wij  ons 
hielden  aan  den  vasten  regel  om  zoo  nauwkeurig  mogelijk  den  geschre- 
ven tekst  van  den  codex  weer  te  geven ,  opdat  de  latere  onderzoeker  al- 
thans  nooit  in  twijfel  behoefde  te  staan,  of  hij  wel  op  den  gedrukten 
tekst  kon  vertrouwen. 

Om  het  gebruik  dezer  acta  zoo  gemakkelijk  mogelijk  te  maken,  heb- 
ben wij  drie  registers  gemaakt:  1°.  van  personen,  2°.  van  plaatsen, 
3°.  van  den  inhoud.  Dit  laatste  register  is  zeer  uitvoerig  en  nauwkeurig 
bewerkt  en  wij  vertrouwen,  dat  het  ieder  een  zekeren  weg  in  deze  acta 
zal  wijzen  en  niet  licht  iemand  verlegen  zal  doen  staan.  Onder  het 
woord  vboeken"  is,  zooals  men  zien  zal,  eene  opgave  geplaatst  van  alle 
grootere  of  kleinere  in  druk  verschenen  geschriften,  die  in  deze  acta 
genoemd  worden. 

Dit  eerste  deel  bevat  de  acta  der  N.  Holl.  synoden  tot  1608.  De 
omvang  van  dit  deel  zou  te  groot  zijn  geworden,  indien  wij  ook  die 
van  1618  enz.  hadden  opgenomen.  Deze  zullen  nu  hunne  plaats  vinden 
in  het  tweede  deel,  dat  tot  gelijken  omvang  als  dit  eerste  met  de  acta 
der  Zuid-Hollandsche  synoden  zal  worden  aangevuld 

Wij  verblijden  ons,  dat  onze  uitgave  veler  belangstelling  mag  ge- 
nieten. Met  eerbiedigen  dank  vermelden  wij  hier  den  steun  door  H.M. 
de  Koningin-Regentes  namens  H.M.  de  Koningin ,  gelijk  mede  door  H.K.H, 
de  Groothertogin  van  Saxen- Weimar-Eisenach  ons  verleend,  door  aan 
onzen  arbeid  de  eer  der  inteekening  te  schenken.  Verder  danken  wij 
het  Prov.  Utr.  Genootschap  voor  Kunsten  en  Wetenschappen,  het  Ge- 
nootschap tot  Verdediging  van  den  Christel  ij  ken  Godsdienst  en  Teylers 
Stichting  voor  de  ons  toegezegde  ondersteuning.  Eveneens  komt  een  woord 
van  dank  toe  aan  de  Algem.  Synode  der  Ned.  Herv.  Kerk ,  die  ons  ver- 
lof tot  de  uitgave  gaf,  en  aan  de  Prov.  Kerkbesturen  en  Classicale  Be- 
sturen, die  hun  HSS.  ons  ten  gebruike  afstonden  gelijk  mede  aan  den 
secretaris  der  synode  en  aan  de  secretarissen  en  scribas  van  verschillende 
kerkelijke  besturen ,  die  ons  bij  ons  onderzoek  bereidwillig  te  gemoet  kwamen. 

Eindelijk  spreken  wij  den  hartehjken  wensch  uit,  dat  ook  de  voortge- 
zette uitgave  dezer  acta  zich  in  veler  belangstelling  en  steun  verblijden 
en  der  wetenschap  ten  goede  komen  moge. 

J.  Reitsma. 
Groningen,  Mei  1802.  0  ^         ,r . 

°  %  S.  D.  van  Veen. 


In  het  synodo  tot  Edant,  gehouden  den  16  *)  in 
Augusto  1572,  zyn  dese  naevolgende  stucken 
voorhandelt  ende  besloten  van  die  dienaeren  ende 
broederen,  daer  ter  tyt  versaemelt. 

Art.  i .  Van  die  reformatie  der  papen.  9)  —  Nae  de  aenroepinge  Goods 
om  den  Heyligen  Geest  3)  in  den  naeme  Jesu  Christi  achten  die  broeders 
voer  goet  ende  noodich,  dat  men  handelen  souden,  op  wat  wyse  men 
souden  die  papen  reformeren,  die  haer  totten  dienste  des  heylighen 
evangeliums  wilden  geven. 

§  1 .  In  dese  saecke .  alzoo  sy  van  geen  cleyn  gewichte  geweest 4)  is , 
lieten  zy  haer  behaegen,  men  zoude  ten  yersten  acht  nemen  moeten  op 
die  persoonen ,  want  die  een  van  den  ander  veel  verschilden ,  want  som- 
migen van  hem  ö)  zyn  redelyck  van  leven  ende  nyet  bloetdorstich  geweest. 
Dese  zyn  geordonneert  te  voerschynen  by  den  naestgelegen  dienaeren ,  die 
haer  ten  yersten  zullen  voorhouden  ende  opleggen ,  dat  zy  een  opentlycke 
belydinge  ende  wederroepinge  van  haer  voergaende  dwaelinge  6)  in  leere 
ende  leven  zullen  doen  (ten  waere  dat  zy  wisten  te  bewysen  hierin  nyet 
schuldich  te  syne)  om  alzoo  met  God  ende  haer  gemeynte  met  afbid- 
dinge  haerder  schulde  versoent  te  worden  doer  het  geloove  in  Jhesum 
Christum. 

§  2.  Ten  tweeden  zullen  zy  vermaent  zyn  haer  huysvrouwen  open- 
baerlyck  ende  voer  die  gemeynten  te  trouwen. 

§  3.  Ten  derden  zullen  sy  volgende  die  ordonnantie  der  kercke  7)  Christi 
aen  alle  litmaeten  met  belydinge  haers  geloofs  in  die  gemeenschap  der 
kercke  ontfangen  wordden. 

§  4.  Ten  vierden  zullen  sy  by  provisie  toegelaeten  wordden,  dat  zy 
op.  dat  begeren  haerder  gemeynte  henluyden  Goods  woert  in  alle  suyver- 
heyt  zullen  vercondigen ,  totdat  zy  nae  behoirlycke  examinatie  (voer  die 
dienaeren  oft  coetus  daertoe  gestelt)  bekent  wordden  totten  dienst  be- 
quaem  te  zyn ,  ende  indyen  anders  bevonden  zal  wordden ,  dat  zy  ontsedt 
zynde  tevreden  zullen  wesen. 


')  »16"  ontbreekt  in  A;  G  heeft  »17."  *)  »Van  —  papen"  ontbr.  in  A. 
^  »om  —  Geest"  A  heeft  »ende  des  H.  Geesfces."  4)  » geweest"  ontbr.  in  A. 
B)  »hem"  C  heeft  sheii".  6)  »van  —  dwaelinge"  ontbr.  in  A.  7)  »kercke"  A 
heeft  «kerken." 

Acta  syn,  provinc.  L  l 


§  5.  Ende  dese  toelaetinge  zal  nyet  anders  geschien  dan  op  het 
getuygenisse  der  broederen  dyer  plaetsen ,  die  van  haer  leere  ende  leven 
dat  gevoelen  hebben,  dat  me  se  mach  toelaeten,  ende  indyen  daer  ter 
plaetsen  gheen  zyn.  zoo  moeten  die  naestgelegen  broederen  1)  gehoort 
worden. 

§  6.  Maer  zoo  daer  eenigen  betuycht  wordden  vervolgers,  libertynen 
ende  andere  boose  menschen  geweest  te  syne ,  dat  men  voer  alle  dingen 
(zooveel  in  ons  is)  den  ganschen  dienst  te  a)  ontseggen,  ende  zooverre 
hy  hem  dit  weygert  ende  nae  zyn  eygen  wille  tegen  het  oerdeel  der 
kereken  soect  voer  3)  te  gaen ,  dat  men  alsdan  die  toevlucht  tot  den  gou- 
verneur met  die  beleefste  4)  wyse  sonder  hem  in  goet  oft  lichaem  te 
beschaedigen  versoect,  dat  hy.  nae  het  vermoegen  zyns  amps  hem  wil 
ontsetten  ende  sulcke  een  plaetse  veroerloven  eenen  oprechten  ende 
godsaligen  dienaer  te  beroepen. 

§  7.  Ende  ingelyck  van  dienst  in  alsulcke  plaetsen  sullen  die  naest- 
gelegen dienaeren  nae  haer  vermoegen  versorgen,  dat  die  gemeynten 
bedient  wordden,  totdat  zy  van  een  eygen  dienaer  voorsien  zyn. 

Van  die  kynderdoope. 

Art.  2.  §  4 .  Aengaende  van  den  kynderdoope ,  oft  men  alle  kinderen 
sonder  onderscheyt  zal  doopen ,  oft  zy  bynnen  oft  buyten  de  kereke  getelt 
wordden,  item  oft  het  can  geschien  sonder  belydinge  te  doen  van  den- 
genen, die  haer  ter  doop  houden. 

Daer  is  voer  die  tyt  eendrachtelycken  by  den  B  6j  ende  dienaren  besloten , 
indyen  yemant  daer  ter  plaetsen  dient ,  daer  hy  synen  dienst  can  af  sonderen 
van  den  dienst  der  papisten ,  sal  het  te  prysen  zyn ,  dat  hy  den  doop  aen 
die  kynderen ,  die  van  litmaten  der  kereken  6)  geboren  wordden ,  bedient , 
maer  indyen  hy  sulex  nyet  doen  kan  sonder  groote  verstooringe  aen  te 
rechten ,  behaecht  het  den  dienaeren  ende  broederen ,  dat  men  se  sonder 
onderscheyt  ter  doop  zal  ontfanghen,  welverstaende  dat  men  die  ouders 
vuyt  die  predickstoel  sal  bidden  ende  ernstelyck  tot  verscheyden  tyden 
vermanen,  dat  aleer  zy  haer  kynderen  ter  doop  senden,  zelve  by  den 
dienaer  verschynen  oft  den  dienaer  by  haer  roepen,  opdat  zy  ten  eer- 
sten  die   leer  in  ge  ende  vermaninge  7)  van  den  doop  mochten  ontfangen. 

§  2.  Ten  tweeden  dat  men  haer  alzoo  die  sorge  des  kynts  selven 
opleydt  ende  tot  godsalygen  opbringinge  desselfden  verbint.  Dit  gedaen 
synde,    sal    men    den    vader    (of   de  moeder,  zoo  zy  oudt  genoch  ende 


*)  «broederen"  ontbr.  in  A.  *)  »te"  A  heeft  »sal".  8)  avoef'  A  en  C  heb- 
ben »voort."  4)  «beleefste"  A  heeft  «beate".  *)  »BM  G  heeft  «Broederen." 
°)    »der  kereken"  ontbr.  in  A.    7)    »ende  vermaninge"  ontbr.  in  A. 


3 

bequaem  is  om  te  verschynen)  bidden,  dat  sy  selven  gctuygen  van  den 
heyligen  doop ,  aen  haer  kynderen  gedaen  *) ,  willen  zyn. 

§  3.  Dan  2)  kan  men  sonder  onstichtinge  die  vraege  in  die  forme  des 
doops  voorstellen  oft  achterlaeten  nae  die  beteringe  van  een  yegelyck 
zyn  gemeynte. 

§  4.  Maer  indyen  yemant  doer  suymechticheyt  by  den  dienaeren 
nyet  en  quame,  sal  hetselfde  om  verstooringe  te  schouwen  gedoopt 
connen  wordden.  Nochtans  en  salt  nyet  quaet  zyn  die  ouderen  hier- 
over aen  te  spreken  ende  oyrsaecken  haers  afblyvens  ofvraegen  ende 
haer  daerop  berechten,  als  die  beteringe  sal  medebringen. 

§  5.  Den  kynderen ,  doer  den  heyligen  doop  in  die  kercke  ontfangen , 
zullen  van  den  dienaeren ,  zooveel  in  haer  is ,  waergenomen  wordden  om 
in  die  leere  der  kercken  Goids  ende  die  goodsdienst  derselfder  opgevoet 
te  worden. 

Van  die  echtelycke  stoet. 

Art.  3.  Van  het  tsaemengeven  in  het  huwelyck ,  oft  dit  aen  die  leden 
der  kercken  alleen  oft  oyck  aen  alle ,  die  buyten  der  kercke  zyn  3) ,  zal 
geschien. 

§  1 .  Op  dit  punct  hebben  die  broeders  noodich  geacht ,  dat  men  den 
gemeynten  ende  toehoorderen  wel  onderwyst  ende  ernstelyck  vuyt  Goods 
woort  vermaent  (oyck  nae  luydinge  van  het  22  articule  in  het  artickel- 
scrift)  dat  nyemant,  die  onder  eens  anders  macht  geworpen  is,  hem  zal 
vervoirderen  met  yemant  te  4)  verloven  sonder  die  haer  wille ,  die  zy  onder- 
worpen zyn,  daertoe  te  hebben.  Ende  om  hierinne  nyet  bedrogen  te 
wordden ,  raeden  zy  eendrachtelyck ,  dat  men  die  ouderen  oft  nacste 
vrienden  doen  met  haer  coemen  ende  laeten  haer  verclaeren  tselfde  haer 
wille  te  syn.  Dus  anders  raeden  zy  met  geen  huwelyck  voert  te  vaeren , 
maer  haer  liever  met  schanden  afwysen,  soo  daer  anders  bevonden 
wordt  gehandelt  te  zyn ,  *)  al  waert  dat  zy  den  dienaeren  oyck  veel  wilden 
wysmaecken. 

§  2.  Ende  indyen  yemant  van  buyten  incoempt,  zal  gehouden  zyn 
zyn  vryheyt  met  genochsaeme  getuygenisse  voer  die  gemeynte  te 
bewysen  hetzy  van  die  plaetse ,  daer  zy  gewoont  hebben ,  oft  dus  anders , 
dattet  genoch  is.  Ende  dit  moet  te  vlietiger  onderhouden  wordden, 
omdat  dese  saecke ,  gelyck  het  behoort ,  onder  die  politsche  regeringe  nyet 
ontfangen  is. 


f)  b kynderen  gedaen"  A  heeft  «kindeken".  *)  »Dan"  A  heeft  »Dooh". 
s)  »oyck  —  zyn"  A  heeft  »aen  allen  sonder  onderscheyt."  —  4)  tusschen 
»  yemant"  en  »te"  heeft  A  nog  »hem".    *)    »  gehandelt  te  zyn"  ontbr.  in  A. 

1* 


§  3.  Maer  het  heeft  den  broederen  behaecht ,  dat  een  yegelyck ,  zoo- 
veel het  in  vermoegen  zynder  k  is ,  dese  saecke  *)  des  huwelycx  tot  ont- 
lastinge  der  kercken  gebrocht  wordt  in  het  politische  regiment. 

Van  die  lyckpredekinge, 

Oft  die  dienaeren  in  het  begraven  der  dooden  alleen  by  die  lidtmaeten 
der  kercken  oft  oyck  sonder  onderscheyt  by  een  yegelyck,  die  het  be- 
geert, zyn  vermaeninge  a)  zal  doen  moegen. 

Art.  4.  Het  behaechde  den  dienaeren  ende  broederen,  indyen  men 
het  met  stichtinge  gantselyck  by  een  yegelyck  een  conden  3)  ontslaegen 
wordden,  dat  men  dat  alderliefsten  zal  volgen,  doch  en  wort  nyemant 
hierin  verbonden,  maer  een  yegelyck  wort  zyn  vryheyt  gelaten  te  doen 
nae  dat  zyn  plaets  ende  arbeyt  can  verdraegen. 

Dit  alles  is  zoo  besloten,  dat  den  noot  ende  den  tyt  dit  can  breken 
tot  vermeerderinge  ende  verminderinge ,  nae  die  stichtinge  der  gemeynten 
medebringt. 


Bescryvinge  ende  inhoudt  der  puncten  in  die 
vergaerderinge  der  dienaeren  gehandelt  ende 
besloten,  ghehouden  tot  Alcmaer  anno  1573  den 
31  Meer  te.  4) 

Beghin  ende  inganc  des  handels.  —  In  den  yersten  soo  is  die  vergaer- 
deringe (alzoo  dat  behoort)  van  die  aenroepinge  van  Godes  dieren  naeme 
begonnen,  welcke  aenroepinge  ende  gebet  van  den  dienaer  tot  Hoorn, 
als  praeses  van  dat  laeste  voergaende  synodo  aldaer  gehouden,  heeft 
gedaen  ende  in  den  naeme  Jesu  Cristi  God  tot  ende  A)  over  die  verkiesinge 
eens  anderen  praeses  ende  daertoe  eens  notarius  ende  bydyen  om 
segeninge  ende  hulpe  des  Heyligen  Geestes.  in  die  handel  der  jegen- 
woerdiger  vergaerderinge  gebeden  Twelck  geeyndicht  zynde ,  soo  heeft 
die  dienaer  ende  preses  des  voergaenden  synodns  voerscreven  die  stem- 
men aller  jegenwoerdiger  dienaeren  ende  ouderlingen  in  stilheyt  tot  een 


])  »het  in — Baecke"  A  heeft  »in  macht  synder  kerken  is  arbeyde,  dat 
dese  sake*'.  *)  »zyn  vermaeninge"  A  heeft  »lyckvermaninge".  s)  »conden" 
ontbr.  in  A.   4)   Bjj  deze  acte  ontbreken  in  A  alle  marginalia.   6)   »ende"  ontbr.  in  A. 


anderen  preses  ende  notarius  versamelt ,  doer  derwelcke  tsaemenstemminge 
Jan  Arendtsz  tot  een  preses  ende  Peeter  Cornelissz  tot  notarius  ge- 
vallen is  ende  alzoo  nae  de  meeste  stemmen  dese  dingen  te  doen  op- 
geleyt  vercoren  zyn.  Daernae  is  die  nyeuwe  vercoren  preses  tsaemen 
metten  notario  by  malcanderen  gaen  sitten  ende  den  handel  der  vergaer- 
deringe  in  den  naeme  des  Heeren  gaen  beghinnen. 

Art.  i.  Opscryvinge  der  noemen.  —  In  den  yersten  zyn  daer  van  den 
scryver  alle  naemen  ende  plaetsen  der  dienaeren  ende  ouderlingen ,  dyer 
jegenwoerdich  oft  nyet  tegenwoerdieh  waeren,  aengescreven  om  alzoo 
door  bode  ofte  scrifte  te  doen  vernemen  die  oyrsaecken,  waerom  die- 
genen, dyer  nyet  gecoemen  waeren,  dieselfde  dienaers  ofte  ouderlingen 
achtergebleven  zyn. 

Art.  2.  Ten  anderen  is  daer  van  den  preses  voorgestelt  ende  eenen 
yegelycken  afgevraecht ,  oft  yemant  eenige  dingen  oft  zwaricheyden  zyn- 
der  kercken  schriftelyck  met  hem  gebracht  hadden,  twelck  oyck  alzoo 
geeyndicht  is ,  dat  nyemandt  yetwat  ofte  eenige  schriften  van  zyne  kereke 
heeft  voortgebracht. 

Art.  3.  Daernae  is  ten  derden  van  den  preses  voergestel t  ende 
geeyscht  die  handel  van  die  laeste  vergaerderinge  tot  Hom  gehouden, 
waervan  dat  nyet  voortgebracht  is ,  omdat  die  tyt ,  doen  l)  jegenwoerdich 
zoo  oproerich  staende ,  gemaect  heeft ,  dat  daer  nyet  bysonders  gehandelt 
is  ende  daeromme  oyck  nyet  bescreven.  Doch  zoo  is  onder  allen  by 
monden  van  haer  verolaert,  dat  zy  tsaemen  besloten  hadden  omme  een 
request  aen  joncker  Dierick  Sonoy  te  maecken  ende  over  te  geven  over 
die  onhoudinge  9)  der  dienaeren.  Ende  ten  anderen  dat  zy  eenighe  sekere  •) 
vastendaegen  nae  den  jegenwoerdigen  noot  des  tyts  verordineert  hadden 
omme  denselfden  alomme  in  allen  gemeynten  te  houden.  Ende  alzoo  is 
die  handel  dyer  synodus  geeyndicht. 

Art.  4.  Ten  vierden  zoo  is  daer  wederomme  eens  aengegeven  van 
den  preses  te  lesen  die  handel  des  synodus,  tot  Edam  in  Augusto 
anno  1572  gehouden,  waervan  dat  yerste  punct  geweest  is,  hoe  men 
metten  papen  souden  handelen ,  die  haer  nae  dat  evangelium  begeren  te 
reformeren  ende  bydyen  willen  aennemen  die  reyne  leere  des  evange- 
liums    te   predicken.   waerop  die  broederen  haer  eendrachtelyck  hebben 


')    »doen"    A   heeft   »daer".     *)    »onhoudinge"   A  heeft   »onderhoudinge",   6 
»ODthoudinghe".     9)    » sekere"   ontbr.  in  A. 


6 

laeten  behaogen,  dat  men  datselfste  artikel  in  forme  ende  cracht  aal 
onderhouden,  alst  daer  begrepen  ende  besloten  is. 

§  1.  Dit  is  daer  tot  verbeteringe  in  die  synode  daer  toegedaen.  — 
Ende  daertoe  noch  tot  een  verryckingc  ende  verbeteringhe  eendrachtelyck 
dit  byvoegende ,  dat  men  ten  yersten  dese  last  om  ditselfden  getrouwelyck 
te  doen  een  yegelyck  coetus  in  zyne  stadt  ende  plaetse  hiernaer  gestelt 
ende  gedeelt  zal  opleggen  ende  dat  zy  met  bysondere  vlydt  goede  acht  l) 
ende  opsicht  op  alsulcke  papen ,  die  haer  willen  reformeren ,  sullen  nemen 
ende  dat  zy  haer  9)  van  den  gantschen  dienst  zullen  afhouden  tot  dyer  tyt 
toe,  dat  zy  volcoemelyck  geezamineert  ende  ondersocht  zullen  zyn. 

§  2.  Ten  anderen  dat  het  coetus  haer  oyck  onder  dat  examen  dicmael 
ende  zoo  lange  predickswyse  op  zekere  ende  verscheyden  materien  sal 
hooren,  totdat  het  coetus  zal  bevinden  ende  oerdeelen,  oft  zy  bequaem 
oft  ombequaem  totten  dienst  der  gemeynten  zullen  syn. 

§  3.  Beneffens  desen  ende  ten  derden  zal  dat  coetus  oyck  goede  acht 
ende  kuntschap  3)  nemen ,  hoe  ende  waer  zy  alderstichtelycste  zullen  connen 
gestelt  ende  om  te  predicken  gesonden  wordden ,  naemelyck  oft  dieselfde 
beter  op  haer  eygen  plaetse  zal  voegen,  dan  oft  men  se  beter  op  een 
ander  onbekende  plaetse  kan  stellen. 

§  4.  Eyntelyck  ende  ten  vierden  laeten  haer  die  broederen  oyck  in 
dit  punct  eendrachtelyck  4)  behaegen ,  dat  men  een  yegelyck  gemeente 
bysonder  vermaenen  zal ,  dat  zy  nyemant  vuyt  haer  selven  alleen  eenige 
dienaeren  roepen  ende  aennemen,  maer  dat  zy  datzelfden  haeren  naest- 
gelegen  dienaeren  zullen  aengeven  ende  met  haer  die  6)  beroepinge  haers 
dienaers  beraetvraeghen  ende  vuytrechten ,  alzoo  daervan  in  dat  algemeyne 
eendrachtige  6)  artyekescrift  in  dat  1 3  artickel  is  begrepen  ende  besloten. 

Art.  5.  Ten  vyfden  is  daer  voergelesen  dat  tweede  punct  des  Edamsche 
synodus  aengaende  die  kinderdoop,  oft  men  se  alle  sonder  onderscheyt 
totten  doope  zal  ontfanghen  oft  nyet,  ende  met  welcke  conditie  tselfde 
zal  geschieden.  Daervan  die  broederen  haer  eendrachtelyck  7)  hebben  laeten 
behaegen,  dat  men  datselfde  punct  in  cracht  noch  zulcker  8)  forme  zal 
onderhouden,  alzoo  het  tot  Edam  begrepen  ende  besloten  is. 

Art.  6.  Ten  sesten  is  oyck  volgende  voerts  gelesen  dat  9)  derde  punct 
van  dat  synodus  tot  Edam  noopende  thuwelyck  ende  dat  trouwen  van 
alle  menschen  sonder  onderscheyt ,  waervan  die  broederen  haer  eendrach- 


')  »goede  acht"  ontbr.  in  A.  *)  »haer"  ontbr.  in  C.  8)  »ende  kuntschap" 
ontbr.  in  A.  4)  » eendrachtelyck"  ontbr.  in  A.  5)  »die"  A  heeft  »over  die". 
6)  » eendrachtige"  ontbr.  in  A.  7)  » eendrachtelyck"  ontbr.  in  A.  H)  «noch 
zulcker"  A  heeft  »endc  dieselvo",  G  »nae  sulckcn".  ü)  In  A  volgt  hier,  wat 
in  art.  7  staat:  «vierde  punct"  enz. 


telyck    oyck    hebben    laeten    behaegen,    dat    men  tselfde  in  forme  ende 
cracht  zal  achtervolgen  ende  onderhouden  l) ,  alsoo  als  daer  besloten  is. 

Art.  7.  Ten  zevensten  is  gelesen  dat  9)  vierde  punct  van  de  begravinge 
der  dooden  ende  lyckpredickinge ,  tot  Edam  gehandelt,  van  datwelcke 
haer  die  broederen  eendrachtelyck  s)  hebben  laeten  behacgen ,  dat  men  dat 
lyckpredickinge  by  die  begravinge  4)  alomme  gelyck  zal  aflaeten. 

Art.  8.  Belydinge  des  geloof 8  der  Nederlantsche  gemeynte.  —  Ten  ach- 
sten  is  daer  van  den  praeses  tpunt  van  die  leere  voorgestelt,  waerora 
die  broederen  haer  eendrachtelyck  hebben  laeten  behaegen,  dat  zy  om 
der  eendrachticheyt  willen  naer  inhout  des  anderen  artickels  int  artyckel- 
scrift  die  belydinge  des  geloofs  van  den  Nederlantsche  gemeynte  tsaemen 
aennemen  ende  onderscry ven ,  welverstaende  dat  men  van  tselfde  een 
auctentycken  en  correct  exemplaer  hebbe  en  behoude.  Ende  om  ditselfste 
bequamelyck  ft)  met  goeder  wetenschap  te  doen ,  ist  voer  nnt  ende  behoor- 
lyck  aengesien,  dat  men  eenen  yegelyck,  die  deselfste  voersz.  belydinge 
des  geloofs  6)  nyet  gelesen  hebben ,  zal  voorleggen  om  verstandelyck  door 
te  lesen  ende  daernae  denzelfden  met  rypen  verstande  te  onderscryven , 
tzy  in  dese  jegenwoerdige  vergaerderinge  ofte  anders  in  haeren  toege- 
deylden  coetus.  Insgelyckx  aal  men  oyck  ditselfde  voerleggen  om  te 
onderscryven  alle  dengenen,  die  haer  naemaels  oyck  tot  den  dienst  der 
gemeynten  7)  zullen  begeven,  aleer  zy  tot  den  dienst  toegelaeten  zullen 
wordden. 

Art.  9.  Ten  negensten  is  daer  oyck  gehandelt  van  die  leere  des 
Catechismy,  waervan  die  broederen  haer  eendrachtelyck  hebben  laeten 
behaegen,  dat  men  in  den  yersten  eendrachtelyck  daertoe  die  Heydel- 
berchsche  Cathecismus  sal  voornemen  om  te  leeren,  ende  ten  anderen 
dat  men  oyck  bevlytigen  zal  denselfden  alomme  ende  in  alle  gemeynten 
int  werck  te  leggen  ende  in  der  kercken  te  predicken,  alzoo  tselfde  int 
dat  vyfde  artickel  int  artyckelscrift  begrepen  is. 

Art.  10.  Ten  tienden  is  daer  oyck  gehandelt  van  die  ceremoniën 
der  kercken  int  gemeyn  ende  yerstelyck  van  die  ceremoniën  ende  forme 
des  nachtmaels ,  waervan  die  broeders  haer  eendrachtelyck  hebben  laeten 
behaegen  daerin  die  forme  ende  maniere  te  volgen  ende  te  onderhouden  8) , 


')  » forme — onderhouden"  A  heeft  »  cracht  ende  weerden  sal  laten  ende  achter- 
volgen". *)  In  A  volgt  hier  wat  in  art.  6  staat:  «derde  punct"  enz.  3)  «een- 
drachtelyck" ontbr.  in  A.  4)  «begravinge"  A  heeft  «doden".  6)  «bequame- 
lyck" ontbr.  in  A.  6)  «belydinge  des  geloofs"  A  heeft  »artioulen".  7)  »der 
gemeynten"  ontbr.  in  A.    ö)    «volgen  —  onderhouden"  A  heeft  «houden". 


8 

alaoo   dieselfde  is  van  die   van   Enchuysen,   Langestreeck ,  Hoorn  ende 
Alcmar  gebruyct. 

Art.  11.  Ten  elfsten  is  gehandelt  van  die  ceremoniën  des  morgens 
ende  avontsgebets ,  waervan  die  broederen  haer  eendrachtelyck  hebben 
laeten  behaegen ,  dat  men  datselfde  om  te  doen  ofte  laeten  doen  !)  eenen 
yegelyck  kercke  in  synen  vryheyt  sal  naelaeten. 

Art.  12.  Ten  twaelfde  is  oyck  gehandelt  van  dat  tweede  punct  onser 
aengescreven  articnlen  aen  den  B,  alomme  in  onse  yergaerderinge  ver- 
schenen, gesonden  aengaende  die  versoeckinge  van  die  gestaltenisse 
eender  yegelycker  gemeynte  bysonder,  in  hetwelcke  ten  yersten  van  die 
maniere ,  hoe  men  metter  papen ,  die  haer  gereformeert  hebben ,  voertaen 
sal  handelen.  Soo  is  daervan  yerstelyck  aengaende  een  persoone  van 
Jan  Gerritsz  a) ,  te  voren  by  ons  tot  Alcmar  by  provisie  om  te  predicken 
int  dorp  van  Sinte  Merten  toegelaeten,  geordonneert  ende  besloten,  dat 
hy  hem  naevolgende  die  bovengescreven  forme  ter  examen  ende  om  in 
coetu  te  predicken  zal  voerstellen  ende  daermit  dat  oerdeel  der  dienaeren 
van  dat  coetus,  daer  hy  onder  sal  gedeelt  worden,  verwachten,  oft  zy 
hem  tot  den  dienst  der  gemeynte  bequaem  zullen  kennen  oft  nyet  ende 
beneffens  die  hem  met  alle  stilheyt  ende  gelatentheyt  hem  op  alsulcken 
plaetsen  laeten  senden,  daer  die  dienaren  zullen  bevinden  hem  alder- 
nutste  te  wesen ,  tsy  om  in  Sinte  Merten  te  blyfven  ofte  elders  te  gaen. 
Dese  selfde  ordeninge  ende  maniere  van  doen  onderworpen  haer  alle 
gelyck  ende  elcx  bezunder  goetwillich  s)  dese  alle  naevolgende  persoonen 
ende  mannen ,  met  naemen :  Abrnt  Henricxz  van  Zwaech ,  Gerrit  Janssen 
Royer  4)  van  Winckel ,  Michiel  Pietersz  van  Eertzwout ,  Jan  Ambrosius 
van  Sybecarspel,  Barent  Barentsz  van  Purmerende,  Claes  Aelbertsz 
van  Opmeer ,  die  oyck  beloeft  is ,  dat  men  op  die  veranderinge  5)  zynder 
plaetse  in  zyn  toegedeylde  coetus  sal  handelen ,  alst  best  zal  syn.  Alzoo 
sullen  insgelycx  ditselfde  goetwillich  doen  Jan  Janssz  van  Langedyck, 
denwelcken  oyck  bydyen  op  zyn  begeerte  van  zyn  plaetse  te  veranderen 
beloeft  is ,  dat  men  daervan  met  hem  int  coetus  zal  handelen ,  alst  best  is. 
Desgelycx  zal  dit  oyck  doen  Cornelis  Cornelissz,  eertyts  pastoor  tot 
Schermer,  ende  hem  zoolanghe  des  dienst  onthouden,  zoolange  hy 
volcoemelyck  int  coetus  geexamineert  ende  gehoort  zal  wesen.  Eyntelyck 
zoo  onderwerpt  hem  oyck  bereydelyck  dit  alles  Jan  Claessen,  nu 
staende  tot  Petten  6). 


')  » laeten  doen"  A  heeft  »te  laten".  *)  »Jan  Gerritsz"  A  heeft  »Jan  Geerteen". 
*)  »  goetwillich"  ontbr.  in  A.  4)  » Royer"  G  heeft  aHoyer".  5)  «veranderinge"  A 
heeft  ivergaderinge".    fl)  »zal  handelen  als  best  is.  Desgelycx  —  Petten"  A  heeft: 


9 

Art.  13  1).  Hier  begint  die  handel  des  anderen  daechs.  —  Daer  is  oyck 
onder  desen  by  ons  in  die  vergaerderinge  verschenen  Claes  Janssz, 
eertyts  pastoor  tot  Huysum  in  Goylant,  versoeckende  om  eenigen  dienst 
in  der  gemeynte  te  hebben,  denwelcken  tot  een  beslnyt  ende  antwoert 
belooft  is,  dat  men  zynen  saeoke  in  gedachtenisse  houden  zal  ende  alle 
middelen  om  hem  van  den  capiteyn  Willem  Lieüesz  a)  los  te  maecken  te 
gebruycken,  waertegens  hy  wederom  belooft  heeft,  dat  hy  hem  op 
gelycke  wyse  als  die  voorgemelde  gereformeerde  priesteren  dat  examen 
ende  hoore  3)  syn  coetus  zal  onderworpen. 

Art.  1  4.  Oft  een  kerckendienaer  eenige  kerckengoeden  tot  zynen  gebruyck 
verwecken  mach.  —  Daer  is  ten  veerthiensten  voergestelt  dat  vyfde  punct 
onses  aengescreven  briefs  aengaende  die  qaestie,  oft  een  dienaer  der 
gemeynte  geoerloeft  is  eenige  kerckengoeden  beneffens  ende  buyten  zyne 
plaetse  voer  hem  ofte  zyne  kynderen  te  gebruycken,  waervan  met  dat 
eendrachtich  behaegen  aller  broederen  besloten  is ,  dat  het  nyet  geoerloft 
is.  Ende  in  den  eersten  daerom,  omdat  die  kercken  daerdoer  van  dat 
middel  om  selven  een  dienaer  ende  schoelmeester  (daar  wy  alle  vlydt 
toe  behooren  aen  te  wenden)  te  onderhouden  berooft  werden.  Ende  ten 
anderen  dat  datselfde  gants  4)  nae  het  pausdom  ende  die  paepsche  geit- 
giericheyt ,  die  wy  allessins  vervloecken ,  smaect.  Ende  ten  derden  dat  het 
voer  dese  jegenwoerdige  tyt  meerder  van  noode  is  vuyt  die  overvloedt 
andere  kercken  dat  gebreck  der  dienaeren  te  vervullen,  die  in  haeren 
dienst  (alletyt  5)  te  vraegen  onder  correctie)  haere  onderhout  nyet  connen 
gecrygen.  Dit  punct  behaecht,  omdat  men  te  nyet  doet  ende  als  onge- 
oerloeft  afdoet.  Hierby  is  oyck  van  sommige  broederen  ende  die  als  een 
aenhanoael  bygevoecht ,  dattet  een  dienaer  wel  geoerloeft  zal  wesen  eenige 
eerlycke  vergeldinge  tot  vervullinge  syns  gebrecks ,  sonder  daerin  eenige 
schyn  van  geltgiericheyt  te  geven,  te  nemen  van  alsulcke  plaetsen,  die 
hy  onderwylen  bedient  ende  geene  dienaer  hebben. 

Art.  15.  Van  de  matieheit,  die  een  dienaer  gebruycken  tal  in  zyn 
predicatie.  —  Ten  vyftienden  is  daer  van  den  broederen  voer  goet  besloten 
op  dat  1 0  ende  1 1  punct  onses  briefs  van  die  maticheyt ,  die  een  dienaer 
op   een  predickstoel  int  aenroeren  eeniger  secten  zal  houden,  ende  van 


»geexamineert  ende  gehoort  sal  wesen.  EnÜrjok  soo  onderwerpt  hem  oook  berey- 
delijck  Cornelis  Cornelissen,  eertyts  pastoor  tot  Schermer  ende  hem  soo  lange  des 
dienste  onthouden ,  soo  lange  hij  volcomen  in  't  ooetns  sal  geexamineert  ende  gehoort 
wesen.    Item  Jan  Claessen  staende  tot  Petten." 

')  »Art.  13"  A  heeft  »actio  2".    *)  »Lieuesz"  A  heeft  »Lievensoon,\    3)  »hooro" 
G  heeft  »in  de  leere".    <)  «gants"  ontbr.  in  A.    *)  valletyt"  ontbr.  in  A. 


10 

die  discipline,  dat  dese  saecke  van  elck  in  zyne  coetus  sal  dienen  ende 
daerin  aengenomen,  gebandelt  ende  geslecht  te  wordden. 

Art.  16.  Ten  zestienden  is  daer  op  dat  seste  punct  onsesbriefs  om  eenige 
dienaeren  alhier  int  lant  te  crygen  tot  Empden  oft  elders  te  verscryven 
oft  te  versoecken  met  dat  eendrachtich  behaegen  der  broederen  besloten , 
dat  desen  last  een  yegelyck  gemeynte  zelve  bevolen  zal  worden  te 
versorgen,  ende  dat  zy  daerin  die  raet  ende  hulpe  haer  toegedeylden 
coetus  zullen  gebruycken. 

Art.  17.  Van  den  schoelmeesters ,  wie  ende  soedanigen  dat  men  zal  tot 
datselve  roepen  ende  met  hoedanigen  orden.  —  Ten  zeventienden  zoo  is 
op  dat  12  punct  onses  briefs  aengaende  die  scholen  van  die  broederen 
eendrachtelyck  besloten,  dat  men  dieselfste  om  aen  te  rechten  alomme 
ende  op  alle  plaetsen  zal  neerstich  zyn.  Ende  ten  anderen  dat  elcke 
gemeynte  met  haere  dienaer  daertoe  arbeyden  zal  om  alsulcken  schoel- 
meesters te  vercrygen,  diewelcken  godsalich  zyn  ende  die  warachtighe 
religie  alsins  toegedaen ,  die  oyck  die  kinderen  die  Cathechismum  connen 
onderwysen ,  in  alle  goede  seden  ende  godsalige  l)  manieren  connen  stieren 
ende  oyck  selfs  in  een  goet  exempel  in  woerden  ende  wercken  voergaan 
ende  ten  laesten  oyck  wel  in  lesen  ende  scryven  connen  onderwysen. 
Ten  derden  dat  men  neerstich  zyn  omme  den  jonge  juecht  in  goede  A.  B.  a) 
boecken  te  laeten  leeren ,  alzoo  dieselfde  in  forme  in  dEmbder  beedinngen  3) 
begrepen  is,  ende  daerentegen  arbeyden  om  dander  A.  b.  boecken,  soo 
moegelyck  is,  vuyt  die  scholen  wech  te  nemen. 

Art.  18.  Ten  achtienden  is  daer  voergestelt  die  zevende  propositie,  in 
onse  aengescreven  brieff  aengeteeckent ,  aengaende  tversueck  van  Harmanno 
Modet  om  een  provinciael  synodus  te  houden,  waerop  der  broederen 
eendrachtich  besluyt  is  geweest,  dat  men  dese  saecke  op  dese  tyt  sal 
moeten  laeten  aenstaen  ende  afseggen ,  ten  yersten  om  dat  tegenwoerdighe 
peryckels  wille  van  den  wech  om  tsaemen  te  coemen ,  ende  ten  anderen 
omdat  men  den  dienaeren  in  dese  tegenwoordige  tyt  nyet  zoolanghe 
vuyt  dese  landen  en  can  missen  en  onbeeren. 

Art.  19.  Hoeverre  een  dienaer  aen  zyn  gemeynte  verbonden  is.  — 
Ten  negentienden  is  daer  oyck  gehandelt  die  achste  questie,  in  onse 
aengescreven  briefve  aen  alle  gemeynten  aengeteeckent,  aengaende  het 
punct,  hoeverre  een  dienaer  aen  syne  kereke  verbonden  ende  verknoopt 


*)     agodsalige"  ontbr.  in  A.    *)     »A.  B."  A  heeft  »A.  B.  C."    a)    »in  forme  — 
beedinngen*'  A  heeft  »na  der  forme  in  Eemder  beengen." 


li 

moet  wesen  ende  oft  hem  geoerloeft  is  hem  met  conditie  alleen  aen 
syn  gemeynte  te  verbinden,  dan  oft  hy  se  als  vast  ende  eygen  behoort 
verknoopt  te  wesen.  —  §  1.  —  Daerop  die  broederen  eendrachtich 
behaegen  ende  besluyt  is,  dat  men  in  den  yersten  in  dese  vraege  die 
gemeynte  Godes  ende  den  dienaeren  zooverre  vryheyt  laet  ende  geeft , 
dat  zy  in  den  yersten  beginnen ,  als  zy  eenige  dienaeren  roepen ,  dieselfde 
wel  met  eenige  zekere  conditien  moeghen  roepen  om  voer  een  zekeren 
tyt  hem  te  beproeven,  hetwelcken  oyck  insgelycx  op  gelyckerwyso.1)  aen 
dander  zyde  die  dienaeren  wort  toegelaeten ,  dat  zy  oyck  als  die  gemeynte 
haer  gemeynte  daer  sy  van  geroepen  worden ,  een  tytlanck  zullen  moegen 
beproeven  ende  met  conditie  dienen.  —  §  2.  —  Ten  anderen  dat  oyck 
een  dienaer,  die  hem  alleen  met  conditie  ende  nyet  vast  aen  eenige 
gemeynte  wil  verbinden,  dit  wederom  zyne  gemeynte  moet  oyck  vry- 
laeten,  dat  zy  oyck  van  hem  onverbonden  zullen  wesen  ende  in  haere 
vryheit  houden  om  eenen  eyghenen  dienaer  ende  pastoor  te  vercrygen 
ende  daerop  die  anderen  sonder  eenige  claegen  moegen  van  haer  laeten 
gaen.  —  §  3.  —  Maer  ten  derden  is  dit  het  eygentlyck  gevoelen  ende  s) 
besluyt  der  broederen  op  dese  vraege  3)  geweest,  dat  een  dienaer,  die 
genoch  by  zyne  gemeynte  beproeft  ende  aengenomen  is  ende  hem  oyck 
die  gemeynte  wel  behaecht ,  vuyt  die  nature  ende  substantie  zynes  diensts 
genoch  ende  eygentlyck  in  zyne  conscientie  verbonden  is,  dat  hy  nyet 
met  conditie  ende  gelyck  oft  hy  een  huerlinck  waere ,  maer  als  een  eygen 
pastoor  behoort  alsulcke  gemeynte  bevesticht  te  worden,  alzoo  ons  Jezus 
Christus  ende  Paulus  daervan  leeren.  —  §  4.  —  Doch  ten  vierden  zoo 
is  dese  questie  alzoo  besloten,  dat  dieselfde  in  dat  coetus  ofte  in  een 
provinciael  synodus  sal  dienen,  alwaer  die  dienaeren  ende  gemeynte 
haer  hierin  zullen  laeten  rechten  ende  daerinne  aennemen,  wat  van  den 
dienaeren  bevonden  zal  worden  behoorlyck  ende  recht  te  zyne.  Hieraen 
hangt  oyck  dat  besluyt  des  negenden  artickels  in  onse  aengescreven 
brief ve,  aengaende  oft  een  dienaer  geoerloeft  is  syne  eene  gemeynte  te 
verlaeten  ende  by  een  ander  te  gaen,  ende  hoeverre  ende  met  welcke 
conditie,  waervan  besloten  is,  dat  het  nyet  geoerloeft  is  anders  dan 
ten  waere  dat  hy  tot  meerder  arbeyts  coemen  soude,  ende  ten  anderen 
dat  diesulcke  int  oordeel  der  dienaeren  des  coetus  sal  staen,  ende 
beneffens  desen  dat  dieselfde  met  vreden  ende  bewillinge  aen  wederzyden 
van  beyde  de  gemeynten  zal  geschieden,  daervan  zy  aen  wedersyden 
elcxander  gescrift  zullen  bekennen  ende  laeten. 

Art.  20.  Ten  twintichsten  is  daer  voergestelt  die  vraege  des  dertienden 

l)    »op  gelyokerwyse"  ontbr.  in  A.    *)    » gevoelen  endo"  ontbr.  in  A.    3)    »op 
dese  vraege"  ontbr.  in  A. 


J2 

artickels   in   onse    aengesereven    brieff   aengaende  oft  diegene,  die  een 
onderfinck   ofte    djaken   in   der   gemejnte    geroepen  is  ende  tot  eenige 
borgerljcke   regeringe    geroepen    wordt,    daerdoer    van  zjnen  dienst  in 
der  gemejnte  zal  los  wesen,  dan  oft  hy  noch  aen  denselfden  verbonden 
zal    bljfven.    —  §  1.    —   Daerop  die  broederen  eendrachticb  beslayt  is, 
dat  men  in  den  yersten  in  dese  saecke  moet  onderscheyt  stellen  tnsscben 
borgerljcke  last  ende  last,  waerin  die  *)  eene  alzoo  is,  dat  se  wel  van 
een   dienaer  der  gemeynten  betameljcker  wjse  bejde  te  geljck  connen 
bedient   wordden    ende    wederom    alxoo    can  wesen,  dat  se  een  dienaer 
der   gemeynten  beneffens  zynen  dienst  in  der  kercken  gans  a)  nyet  can 
bedienen.     Daerom   zoo    moet   oyck    die    gemejnte   in    den    yersten  dit 
onderschejt   daerin    aenmercken.    —    §    2.   —  Ende  ten  anderen  laeten 
haer  die  broederen  oyck  in  dese  saecke  behaegen ,  dat  zoo  wanneer  daer 
eenige  ouderlingen  oft  diakenen  tot  eenige  politissche  regeringe  van  die 
overheyt  worden  beroepen  ende  die  gemeynte  daerin  aensiet ,  dat  tselfde 
tot  grooten  achterdeel  der  kercken  Goode  zoude   gedyen,  dat  zy  alsdan 
haeren  toevlucht  tot  die  overhevt  nemen  ende  met  bidden  ende  smeecken 
aen    haer    versoecken,    dat  zy  haer  om  tot  die  regeringe  te  roepen  wil 
verschoonen  ende  oversien.  Ende  zoo  zij  daerdoer  nyet  connen  vercrygen , 
maer  die  overheyt  evenwel  met  alsulcke  te  roepen  voert  wil  gaen ,  zoo  lae- 
ten die  broederen  haer  daerin  behaegen ,  dat  men  tselfde  s)  zal  met  gedult 
lvden  ende  die  overhevt  haer  behoirlvck  recht  daerin  laten  behouden.  — 
§    3.    —   Doch  in  dese  handel  laeten  haer  die  broederen  dit  oyck  voer 
raetsaem    behaegen,    dat   men   alsulcke  geroepene  vuyt  die  ouderlingen 
ende    dyakenen  tot  die  borgerljcke  regeringe  sal  bidden,  dat  zy  onder- 
tusschen    in    denselfden  4)   haeren   vuvtersten  vlvdt  willen  doen  om  den 
gemeynten  Goids  in  allen,  waerin  het  haer  moegelyck  is,  noch  dienste- 
Ijck    te    zjne.    —    §  4.  —   Beneffens  desen  raeden  oyck  die  broederen, 
dat  zoo  wanneer  eenige  ouderlingen  ende  dyakenen  tot  alsulcken  oenen 
swaeren   dienst   in    der   politie    geroepen    worden,  dat  zy  die  gemeynte 
gans  geenen  dienst  moegen  doen,  dat  alsdan  die  gemeynte  haer  tot  die 
verkie8inge  van  andere  ouderlingen  ende  dyakenen  sal  moegen  ö)  keeren.  — 
§  5.  —  Ten  laesten  achten  oyck  die  broederen  als  een  haacsel  e)  dit  by 
dese    saecke    te   dienen,  dat  men  somtyts  ende  op  sommige  plaetsen  in 
dese    tyt  nyet    alleenlyck   geerne    die    ouderlingen    ofte   dyakenen  goet- 
willich   tot   die   borgerljcke    regeringe    over    te    geven    maer  ojck  alle 
middelen  daertoe  aenwenden ,  dat  zj  daertoe  moegen  gestelt  wordden  om 


J)  »die"  ontbr.  in  A.  *)  »in  der  keroken  gans"  ontbr.  in  A.  *)  »teelfde"  A 
heeft  »al*dan  sulkx".  *)  »in  denselfdeti"  ontbr.  in  A,  *)  »moogon"  A  heeft 
•moeten".    •)    ihaacsel"  G  heeft  ttaonhanghsol". 


13 

alzoo    die    gemeene   saecken  des  vaderlants  ende  die  oprechte  religie  in 
Goods  yreese  getroawelyck  ie  versorgen. 

Art.  21 .  Van  die  coetus  ende  hoer  deelinge  ende  wat  men  daerinne  han- 
delen zal.  —  Ten  eenentwintichsten  is  daer  yoergestelt  ende  verhandelt 
dat  derde  punct  onses  aengescreven  briefs  aengaende  onse  weeckelycke 
coetus  ende  haer  deelinge ,  item  haer  tyt  ende  wat  men  daerin  handelen 
zal.  —  §  1.  —  Ende  in  den  yersten  zoo  is  Waterlant  als  Edam, 
Monniokedam,  Parmerende  met  die  dienaers,  die  daeromtrent  zyn,  tot 
eenen  coetus  gedeelt  om  daerinne  des  Maendaechs  alle  weken  eens  by 
malcanderen  te  coemen.  Ten  anderden  zoo  is  Enchnysen,  Medenblick 
ende  onder  hem  dat  schontampte  van  Grootebroeck ,  Venhuysen,  Hem, 
Wynes  ende  Werwertshove  tot  eenen  coetus  gedeelt  omme  daerin  alle 
weken  eenmael  des  Maendaechs  l)  tot  Enchnysen  te  saemen  te  coemen. 
Ten  derden  zoo  is  Hoorn  ende  onder  hem  Bynnenwysen,  Oosterblocker , 
Zwaech,  Wognum,  Sybecarspel,  Twisch,  Oystwoudt,  Abbekerck  ende 
Spanbroeck  met  Eertswoudt  ende  Opmeer  tot  eenen  coetus  gedeylt  omme 
daerin  oyck  alle  weken  eenmael  des  Maendaechs  s)  te  saemen  te  coemen 
tot  Hoorn.  Ten  vierden  zoo  is  Schage  ende  onder  tselfde  Winckel, 
Nierop ,  Barminghorn ,  Harinckhuysen ,  Yalckooge ,  S.  Merten ,  Calverdyck , 
Petten  ende  Warmenhuysen  tot  eenen  coetus  gedeelt  omme  oyck  tot 
Schagen  des  Maendaechs  alle  weken  eens  tsamen  te  coemen.  Ten  vyfden 
zoo  is  Alcmaer  ende  daeronder  Schorel,  Coedyck  ende  Langedyck  tot 
eenen  coetus  gedeylt  omme  oyck  alle  weken  eens  des  Maendaechs  tot 
Alcmar  te  samen  te  coemen.  —  §  2.  —  Daernae  ten  anderen  zoo  is 
daer  geordonneert ,  dat  het  Enchuysische ,  Hoornsche  ende  Waterlantsche 
coetus  alle  veertien  daegen  des  Maendaechs  eens  te  gelyck  te  Hoorn  by 
malcanderen  coemen  zal.  Desgelycx  zal  oyck  ditselfde  tsamen  doen  dat 
Schaegensche  ende  Alckmaersche  coetus,  die  oyck  te  gelyck  om  die 
veertien  daegen  tot  Alcmar  des  Maendaechs  by  malcanderen  coemen 
zullen.  Aengaende  die  handel  ende  dat  een  yegelyck  coetus  bysonder 
dat  alle  weken  eens  te  saemen  coemen  aal ,  sal  handelen ,  is  geordineert , 
dat  men  daerin  zal  van  die  gemeene  hooftstucken  der  leere  sal  spreecken 
ende  verhandelen.  Maer  die  tsamencompste  van  die  coetus  om  die  veer- 
tien daegen  daerin  is  geordonneert,  dat  men  dat  examen  van  Philippo 
Mblanthone  sal  volgen,  waervuyt  die  praeses  dengenen,  die  geexami- 
neert  zal  wordden,  ordentlyck  zal  vraegen,  mits  dat  hy  nochtans  naer 
gelegentheyt  der  materien  ende  der  persoonen  vryelyck  daerbuyten  zal 
moegen  treden  ende  vraegen  behoudelycken  daerin  alle  onnutte,  hooge 
ende    ydele   vraeghen   vliedende   ende  alleen  den  voergesetten  regel  des 


')    » Maendaechs"  A  heeft  »weeckx".    *)    » daerin  —  Maendaechs"  ontbr.  in  A. 


14 

godlycken  woorts  ende  gemeyne  stichtinge  volgende.  Het  is  oyck  voer 
goet  ende  nut  *)  ingesien,  dat  een  yegelyck  staet  ende  coetus  op  syne 
naestliggende  dorpen  wat  goede  acht  nemen  zal,  dacr  dat  evangelium 
noch  nyet  gepredict  wordt  ende  ondersoecken ,  oft  daer  nyemant  is,  die 
dat  evangelium  lieff  heeft  ende  God  vreest  2)  ende  oft  zy  oyck  geen 
predicant  begeren.  Insgelycx  ende  ten  vierden  sullen  oyck  desen  coetus 
versorgen ,  datter  alomme  in  alle  gemeynte  3)  goede  consistorien  gehouden 
worden ,  dat  die  dienste  der  armen  ende  der  scholen  onderhouden  worden 
met  tsaemen  goede  weeckelycke  vergaerderingen.  Eyntelyck  sullen  dese 
coetus  versorgen,  dat  die  bekentenisse  der  leere  van  de  Nederlantsche 
gemeynte  voergemeldet  van  eenen  yegelyck  onderscreven  worde,  ende 
dat  het  artikelscrift  van  eenen  yegelyck  gecregen  ende  doergelesen 
worde  ende  alzoo  ten  eynde  oyck  onderscreven  worde. 

Art.  22.  Van  ■  die  discipline  der  dienaeren.  —  Voertaen  ten  tween- 
twintichsten  is  daer  voergestelt  tpunct  van  die  discipline  der  dienaeren, 
hoe  noodich  ende  nut  dat  gebruyk  derselver  in  der  gemeynte  Godes  te 
onderhouden  is  ende  van  alle  godsalige  gepresen  wort  ende  oyck  genoch 
vuyt  die  daet  ende  bevindinge  daegelycx  bevonden  wordt.  Soo  heeftet 
den  broederen  altsaemen  oyck  eendrachtelyck  behaecht  dieselfde  met 
gantscher  wille  aen  te  nemen  ende  int  gebruyek  te  leggen  Ende  hebben 
daervan  besloten  die  forme  ende  maniere  van  doen  in  te  volgen  ende 
gebruyeken,  die  in  die  Engelsche  ordonnantie,  door  salige  Joannem  k 
Lasco  ende  Martinum  Microniüm  gemaect,  begrepen  is,  waervan  dit 
bynaest  die  bysondere  4)  somma  is ,  dat  die  dienaeren  alle  gelyck  om  die 
dry  maenden  te  saemen  koemen  ende  dat  die  praeses  daerin  eerstelyck 
dat  gebet  met  ende  by  allen  doet.  Twelck  geeyndicht  zynde,  vermaent 
hy  alle  dienaeren  ende  oyck  hemselven  haerselven  ganselyck  van  alle 
verdorven  genegentheyden  te  ontcleeden  ende  alle  vleesschelycken 
hoochmoet  gans  af  te  leggen.  Daernae  zoo  beginnen  zy  van  den  praeses 
aen  ende  bidden  hem,  dat  hy  vuyt  die  versaemelinge  buyten  wil  gaen. 
Daer  wordt  dan  een  yegelyck  dienaer  bysonder  afgevraecht ,  oft  hy  oyck 
eenige  beschuldinge  tegens  den  praeses  (diewelcke  rechtveerdich  ende 
nae  Pauli  leere  in  twee  ofte  dry  jgetuygen  haer  mondt  bestaet)  in  leere 
ofte  levendt  heeft.  Dewelcke  gchoort  zynde,  zoe  worden  zy  hem  met 
wysheyt  ende  godvreesentheyt  sonder  bitterheyt  tot  berispinge  ende 
beteringe  voergestelt  Maer  zoo  daer  geene  beschuldinge  voort  wordden 
gebrocht,  soo  looft  ende  danckt  men  God  daervan.    Ende  ditselfde  wort 


*)  «voer  goet  ende  nut"  A  heeft  »seer  nut".  *)  »ende  God  vreest"  ontbr.  in 
A.  *)  Bij  den  regel,  die  in  B  met  dit  woord  begint,  staat  in  margine  »consisto- 
rièn",  't  geen  in  A.  ontbr.    4)    » bysondere"  ontbr.  in  A. 


15 

alsdan  voorts  vervolgende'  met  allen  anderen  tegenwoerdigen  dienaeren 
gedaen.  Deze  oeffeninge  ende  dit  gebruyck  dezer  discipline  hebben  haer 
oyck  die  broederen  laeten  behaegen ,  dat  men  denselfden  oyck  op  gelycke 
wyse  ende  forme  in  allen  consistorien  der  gemeynten  gebruyken,  ende 
dit  daer  noch  by voegende,  dat  men  dese  handel  om  te  gebruycken  ter 
gesetter  tyt  te  voren  vuyt  die  predickstoel  affcondigen  zal  ende  daerin 
eenen  yegelycken  vry  veroorloven  om  in  die  vergaerderinge  der  consistorie 
te  coemen  ende  aldaer  zyne  beschuldinge  voort  te  brengen ,  die  hy  tegens 
eenige  dienaeren  van  der  consistorie l)  wettelyck  ende  rechtveerdelyck  heeft , 
om  alzoo  daerdoor  alle  lastermuylen ,  die  zeer  haest  dat  evangelium  om 
eenige  gebreken  der  dienaeren  lasteren ,  gans  toe  te  stoppen.  Doch  daer 
is  by  gestelt ,  dat  men  in  dese  handel  ende  toelaetinge  van  eenen  yegelyck 
te  kommen  dese  vuytneminge  ende  voersichticheyt  sal  moeten  gebruycken , 
dat  men  op  die  plaetse,  daer  die  consistorie  afgesloten  vergaerdert  sal 
syn ,  niet  een  yegelyck ,  diet  belieft ,  zal  toegelaten  worden  daerbynnen  te 
coemen  ende  alzoo  vuyt  die  handel  des  discipline  een  schimpachtich 
schouspel  der  spotteren  te  maecken ,  maer  dat  men  daer  alleen  dengenen 
zal  toelaeten  bynnen  te  coemen,  die  men  gehoort  zal  hebben,  dat  zy 
eenige  wettelycke  ende  rechtveerdige  beschuldinge  tegens  yemant  hebben. 

Art.  23.  Ten  lesten  is  daer  geordonneert  ende  besloten,  dat  men 
over  dry  maenden  wederom  met  dit  classische  synodus  te  saemen  coemen 
zal  ende  hebben  daertoe  den  sesten  dach  in  Julio  te  saemen  te  coemen 
aengestempt  ende  by  provisie  daertoe  die  stadt  van  Enchuysen  tot  die 
plaetse  verordineert ,  daerby  seggende,  dat  men  aldaer  die  handel  op 
gelycke  wyse  als  hier  beginnen  ende  eyndigen  zal. 

Art.  24.  Besluyt  ende  aenhang  in  dese  vergaederinge.  —  Alle  tgene 
dat  hier  van  die  dienaeren  ende  broederen  in  dat  Noor  der  quartier  ge- 
handelt  ende  besloten  is,  verclaren  die  broederen,  dattet  selfde  geen 
wyder  stadt  noch  plaetse  en  grypt,  dan  zy  op  dese  tegenwoerdige  tyt 
hebben  connen  verstaen  ende  bevinden  tot  die  opbouwinge  haerder  gemeynte 
ende  vaste  onderhoudinge  derselver  te  dienen  ende  nudt  te  zyne.  Daerom 
oyck  zoo  wanneer  die  noot  ende  tyt  eeniger  veranderinge  deser  dingen 
sal  eysschen,  willen  syt  2)  geerne  ende  van  herten  toelaeten.  Tot  loff, 
prys  ende  eerlicheyt  des  eenigen ,  eeuwigen ,  oppersten  ende  almachtigen 
Goods,  tot  verbreydinge  van  die  eere  ende  opbouwinge  van  dat  rycke 
synes  soons  Jesu  Christi  ende  tot  sticht inge  der  gantscher  kercke  ende 
aller  geloovigen  syn  dese  alle  dingen  aldus  gehandelt  ende  in  dry  ver- 
acheyden    daegen    met    bidden    ende    danckseggingen   van   Godes  dieren 


l)    »van  der  consistorie"  ontbr.  in  A.    *)    » willen  syt"  ontbr.  in  A. 


16 

name  door  ende  in  den  naeme  onses  eenigen  middelaers  ende  eeuwigen  l) 
oppersten  priester  Jesu  Cristi  geeyndicht  ende  alzoo  bescreven  by  my 
Pieter  Cornelissz,  daertoe  onwaerdich  ende  ongeleert  als  notarius  ver- 
coren,  dienaer  der  gemeynte  Goids  ende  der  stat  Alcmar  in  Hollant  s). 


Bescryvinghe  ende  inhoudt  der  punckny  by  den 
dienaeren  van  Noorthollant  verhandelt  ende  8)  beslo- 
ten tot  Enchuysen  anno  1573  opten  6  July. 

Art.  1.  Nae  die  aenroepinge  van  den  name  Goids  is  gehandelt  van 
eenen  nyeuwe  preside  ende  notario  ende  duer  wettelycke  stemminge  is 
Andreas  Diericxz  tot  eenen  praesidem  vercoren  ende  Rychaert  Claessz 
tot  eenen  notarium. 

Art.  2.  Die  naemen  van  die  litmaten  der  vergaerderinge  in  gescrifte 
vervaet  zynde,  heeft  men  aengevangen  die  vertroude  4)  gescriften  te 
verhandelen,  waeronder  waeren  die  onschuldingen  haerder  afwesens 
van  Gysberto,  dienaer  tot  Schagen,  ende  van  Pieter  Diericxz,  dienaer 
tot  Nyenierop. 

Art.  3.  Daer  was  een  gescrifte  gecoemen  van  den  6)  papen  in  Texel , 
inhoudende  tgene  zy  voer  connen  wenden,  waeromme  zy  van  haeren 
dienst  nyet  afgesedt  en  behoorden  te  syn.  Waerop  die  broederen  duer- 
gelesen  hebbende  de  acte ,  daervan  by  gemeen  consent  gemaect  tot  Edam 
in  Julio  anno  1 572 ,  met  hetgene  dat  tot  Alcmar  diesaengaende  tot  meerder 
stichtinge  den  31  Marty  anno  73  bygevoecht  is,  hebben  eendrachtelyck 
gestemmet  ende  geoerdeelt  die  vyff  papen  van  Texel  met  al  haeren  aen- 
hang  in  gelycke  hartneckicheyt  onnut  totten  dienst  des  woorts  6)  ende 
sacramenten  etc.  7)  te  syn.  Ende  wort  dyerhalve  besloten ,  dat  men  der- 
selfder  ongefundeerde  argumenten  ende  blauwe  vuytvluchten  scriftelyck  be- 
antwoerden  zal  met  verthooninge  in  den  name  Christi,  dat  zy  hem  stille 
houden  ter  tyt  ende  wyle  zy  naecoemen  ende  volbringen  alsulcke  vier 
articulen,  als  hemluyden  hiervore  nyet  alleene  van  den  broederen  van 
Alcmar  scriftelycken  verthoont  8) ,  maer  oyck  persoonelyck  voergedraegen 


*)  » eeuwigen"  A  heeft  aeenigeiT.  *)  Hierop  volgt  in  A  het  woord  «Finia". 
*)  » verhandelt  ende"  ontbr.  in  A.  4)  »?ertroude"  G  heeft  «vertoonde".  6)  »den" 
ontbr.  in  A.  «)  »des  woorts"  ontbr.  in  A.  7)  »eto."  ontbr.  in  G.  8)  » verthoont" 
G  heeft  «vertoont  zjjn." 


il 

duer  een  dienaer  van  Enchuysen  ende  alsnu  noch  van  allen  broederen 
des  synodi  bevesticht.  Tot  welcke  gescrifte  te  maecken  in  des  geheelen 
synodi  naeme  verordineert  syn  Pieter  Cornelissz  van  Alcmar ,  Ruardus  l) , 
dienaer  van  Wydenesse ,  ende  Jacobus  Forestus  ,  ouderling  van  Alcmaer. 

Art.  4.  Opten  zevensten  July  is  die  name  des  Heeren  aengeroepen , 
die  naemen  der  broederen  opgelesen  ende  het  tweede  artickel  van  Edam 
is  voer  handen  genomen,  inhoudende  hoe  men  handelen  zal  ende 
gevoelen  8)  van  den  doope.  Ende  voer  allen  is  bekent  ende  voer  goet 
gehouden  al  tgene,  dat  van  dese  saecke  tot  Edam  ende  Alcmaer  be- 
sloten is  ende  noch  daerby  gevoecht,  hoe  het  gaetdoopen  der  kynderen 
van  den  vroevrouwen  geenssins  een  rechte  doope  en  is  ende  daeromme 
voer  den  dienaeren  geen  zwaricheyt  en  is  alsulcke  gedoopte  kynderen 
rechtelyck  te  doopen. 

Art.  5.  Oft  men  die  kynderen  bnyten  consent  ende  wille  8)  der  onderen 
(nochtans  van  goede  persoonen  aengedraegen)  doopen  zal  ofte  nyet,  is 
vuytgestelt  tot  dat  naeste  provinciael  synodum,  daerentusschen  den 
broederen  nae  goede  deliberatie  ende  weginge  der  saecken  met  haer 
circonstantien  haer  vryheyt  laetende  haer  consistorie  ende  den  broederen 
omtrent  haer  tot  behulpselen  nemende. 

Art.  6.  Dat  der  Christenen  kinderen,  in  overspel  gewonnen  ende 
met  bewillinge  der  onderen  totten  doop  gepresenteert ,  sullen  toegelaeten 
wordden  totten  doope. 

Art.  7  4).  Dat  derde  artickel  van  Edam  aengaende  het  houwelyck  wort 
bevesticht. 

Art.  8  6)  Dat  vierde  artickel  van  Alcmaer  aengaende  die  lyckpredickinge 
wordt  desgelycx  bevesticht. 

Art.  9.  Is  oyck  besloten  aengaende  die  vierdaegen,  dat  men  een- 
drachtelyck  ende  anders  niet  onderhouden  zal  dan  Paesschendach  ende 
daechs  daernae ,  Pincxterdach  ende  daechs  daernae ,  Christi  geboortedach , 
desgelycx  Nyeuwejaersdach  ende  Hemelvaertsdach. 

Art.  10.     Item  dat  men  voertaen  in  die  weeokelycke  vergaerderinge 


i 


')  »  Ruardus"  A  heeft  vRichardus."    •)   »ende  gevoelen"  ontbr.  in  A.    *)    «ende 
wille"  ontbr.  in  A.    4)  Art.  7  is  bij  A  art.  8.    &)   Art.  8  is  bij  A  art.  7. 

Acta  syn.  provinc.  I.  2 


18 

een  van  dengenen,  die  geexamineert  wordden,  zal  verordineeren  om 
een  oratie  van  een  half  ure  oft  wat  langer  te  doen  van  zulcke  materie 
hem  opgeleegt  ende  daerby  dan  voeghen  eenen  medehulper  omme  alzoo 
gelyckelyck  op  alle  tegenworpingen  te  responderen. 

Art.  1  1 .  Item  dat  men  nyemant  totter  examen  zal  toelaeten ,  oft  hy 
yerthoone  eerst  duer  gescrifte  attestatie  van  eenighe  bekende  lithmaten 
haer  leere  ende  leven  aengaende. 

Art.  12.     Dat  artickel  van  die  oplegginge  der  handen  wordt  vuytgestelt. 

Art.  1  3.  Item  den  achsten  July  is  die  naeme  des  Heeren  aengeroepen , 
daernae  die  naemen  der  broederen  opgelesen ,  daernae  is  voert  gehandelt 
van  die  staet  der  kercken  op  alle  plaetsen.  Voort  omme  te  bedienen  die 
gemeynte  van  Texel  zyn  verordineert  Corneuus  Ravesteyn  en  Joannes 
Hoochtwoudt  ende  dat  voer  een  tyt  omme  nae  gelegentheyt  daer  te 
handelen  tot  die  meeste  stichtinge.  Ende  hiertoe  zal  oyck  die  vergaerde- 
ringe  haer  gescrifte  aen  haer  beyden  kercken  verleenen,  verclaerende 
hoe  sy  duert  bidden  der  broederen  van  Texel  ende  gemeene  consent  der 
dienaeren  daertoe  bewilliget  zyn. 

Art.  14.  Cornelis  Cornblissz  van  Spierdyck  wordt  toegelaeten  by 
provisie  te  prcdicken  ter  plaetsen ,  daer  hy  wettelycken  geroepen  worddc. 

Art.  15.  Barent  Hbnricxz  wordt  gestompt  onnut  totten  dienste  om 
te  predicken. 

Art.  16.  Revnerus  Accronius  wordt  desgelycx  afgestompt  van  den 
dienste  des  woords  ende  wederom  te  Monickedam  hem  met  die  borge- 
meesteren te  versoenen. 

Art.  1 7.  Joannes  Ambrosii  *)  ende  Jan  Claessz  ,  schoelmeester  van  2)  Ene- 
huysen,  worden  toegelaeten  omme  te  predicken. 

Art.  1 8.  Die  andere  predicanten ,  noch  ondert  examine  synde ,  worden 
desgelycx  toegelaeten  omme  in  haeren  dienst  voert  te  gaen  by  provisie , 
mits  dat  zy  altyt  bereyt  zullen  zyn  om  henluyden  voerder  te  laeten  exa- 
mineren. 


')    »  Ambrosii"  A  heeft  wAmbrosius".    *)    »aohoelraeester  van"  G  heeft  «school- 
meesteren tof." 


19 

Art.  19.  Is  geordonneert ,  dat  men  voertaen  in  die  plaetsen,  daer  men 
synodale  vergaerderinge  sal  honden,  alle  daegcn  (den  tyt  der  vergaer- 
deringe)  een  predicatie  zal  laeten  doen  daer  een  van  den  broederen  der 
vergaerderinge. 

Art.  20.  Is  oyck  besloten,  dat  men  het  naeste  classicnm  conventu 
houden  zal  tot  Hoorne  opten  vyfden  Octobris  toecoemende. 

Art.  21.  Is  verordineert  by  den  dienaeren,  dat  alle  die  broederen 
ende  susteren ,  wanneer  zy  op  andere  plaetsen  ten  nachtmael  des  Heeren 
willen  gaen,  dat  zy  voereerst  bescheet  van  haer  eygen  dienaeren  bren- 
gen aen  den  dienaer  ofte  ouderlingen  ter  plaetsen ,  daer  men  het  nacht- 
mael sal  houden,  ende  die  voereerst  zal  aenspreken. 

Art.  22.  Is  gehandelt  van  die  discipline  der  dienaeren  ende  wel  ge- 
vonden ,  den  Heere  hebbe  loff. 

Art.  23.  Alle  tgene  hiervoor  staet  van  den  dienaeren  verhandelt,  is 
op  conditie,  als  int  besluyt  tot  Alcmaer  vervaet  staet,  tot  Godes  eere 
ende  der  gemeynten  opbouwinghe  bynnen  Enchuysen  den  achsten  dach 
July  *)• 


Bescryvinghe  ende  inhout  der  puncten ,  by  den  die- 
naeren van  Noorthollant  verhandelt  ende  besloten 
tot  Hoorn  anno  1573  den  5   Octobris. 

Art.  1.  In  den  eersten  nae  die  aenroepinge  van  die  name  Ooids  is 
gehandelt  van  eenen  nyeuwen  praeside  ende  notario  ende  duer  wettelycke 
stemminge  is  Jurriaen  Ipisz  tot  een  presidem  vercoren  a)  ende  Clement 
Marten8z  tot  een  notarium. 

Art.  2.  Ten  tweeden  is  gehandelt  van  die  gemeynte  van  Schagen 
ende  van  Gysberto  Joannis,  haer  dienaer  eertyts.  Ende  syn  met  mal- 
canderen  versoent,  mitsdyen  dat  Gysbert  Jansz  die  van  Schagen  een 
scrift  van  zyn  hant  gegeven  heeft ,  haer  vrystellende ,  dat  zy  om  een  ander 
dienaer  met  goeder  conscientie  moegen  versoecken  *). 


')    A  heeft  hier  nog  bij  »A°  Dni  1573".    *)    «vercoren"  ontbr.  in  A.    8)    » ver- 
soecken'  A  heeft  »sienM. 

2* 


20 

Art.  3.  Ten  derden  is  gehandelt'van  Sybrandi  saeck ,  dienaer  in  Hem , 
te  weten  dat  N.  Jan,  schout  in  Blocker,  als  commissarius  daerin  zal  ar- 
beyden  om  Sybrandi  besoldinge  te  verbeteren,  diewelcke  zeer  vercortet 
is,  zoodat  hy  zyn  nootdrnft  ganselyck  nyet  can  hebben.  Is  oyck  met 
hem  gehandelt  van  den  dienaeren ,  die  quade  1)  betaelinge  van  de  huys- 
luyden  connen  gecrygen  ende  hem  is  eendrachtelyck  geconsenteert  van 
een  yeder  dienaer  3)  twee  daelders  int  jaer ,  behoudelyck  dat  hy  haer  van 
die  quaetwillige  betaelders  haeren  onderhout  zal  beschicken.  Hiervan 
zynen  exempt  die  dienaeren  van  Hoorn. 

Art.  4.  Ten  vierden  zyn  verordineert  om  die  dry  daeghen  aen  mal- 
canderen  te  predicken  Pauwels  Pieterssz  van  Edam,  Sixtus  van  Meden- 
bliek  ende  Sydrandus,  dienaer  in  Hemm. 

Art.  5.     Ten  vyfden  syn  die  naemen  der  broederen  opgeteeckent. 

Art.  6.  Ten  sesten  is  gehandelt  van  Bernardi  saecken,  dienaer  van 
Purmerendt,  als  te  weten  dat  hy  een  request  aen  die  gouverneur  zal 
overleveren,  oytmoedelyck  supplicerende ,  dat  hy  hem  een  tamelycke  on- 
derhoudinge  wil  toeleggen ,  naedemael  die  van  Purmerent  hem  nyet  veel 
te  willen  en  weten  *). 

Art.  7.  Handelinge  des  tweeden  daechs*).  —  Opten  sesten  Octobris 
is  die  naeme  des  Heeren  aengeroepen,  die  naemen  der  broederen  zyn 
opgelesen.  Daerna  is  voer  handen  genomen  te  handelen  van  frans 
Albertsz  sone  6)  Celi  Fransz  van  Deventer  6) ,  die  hem  aen  een  maecht 
verloeft  heeft  bynnen  Hoorn  ende  seyt  bedrogen  te  syn  daerduer,  dat 
die  maget  nyet  van  eerlycken  ouderen  geboren  zoude  wesen,  gelyck 
hem  was  aengegeven  7).  Ende  wort  in  dese  saecke  gewesen  op  het 
polytysche  regiment ,  gelyck  als  eendrachtelycken  tot  Edam  int  4e  punct 
gesloten  is. 

Art.  8.  Ten  achsten  is  voergestelt,  oft  een  lidtmaet  der  gemeynte 
wel  buyten  die  gemeynte  Goids  zal  moegen  hilicken,  waervan  die  broe- 
deren eendrachtelyck  behaecht,  dat  men  den  lidtmaeten  altyt  zal  raeden, 
dat   zy   buyten   der  kereke  Goods  nyet  8)  en  zullen  huwelycken.     Maer 


»» 


>)    » quade"  G  heeft  »quaelik  de".    *)    »  dienaer"  ontbr.  in  A.  8)  >te  willen  en 
A  heeft  »te  wil  en" ;  G  »te  wille".  4)  » Handelinge  —  daechs"  ontbr.  in  A.   6)  wsone 
A  heeft  »sone  van".    6)   u  Frans  —  Deventer"  G  heeft  » Frans  Albertsen ,  sone  eens 
Fransen  van  Deventer".   7)   «gelyck  —  aengegeven"  ontbr.  in  A.    8)   »nyet"  A  heeft 


*  nimmermeer". 


21 

indyen  zulcx  geschiet,  dat  ment  nochtans  voer  een  hnwelyck  sal  achten 
ende  geenssins  en  l)  zullen  behinderen  oft  beletten. 

Art.  9.  Nota.  —  Ten  negenden  is  gehandelt  het  vyfde  artickel  des 
synodi  Enohusanae,  oft  men  die  kinderen,  tegens  die  danck  haerder 
ouderen  van  anderen  ten  doope  gepresenteert ,  zal  doopen  oft  nyet.  Is 
eendrachtelyck  yan  den  broederen  gestemmet ,  datme  se  zal  doopen ,  dewy- 
len  zy  bontgenooten  Goids  zyn  ende  Goids  verbont  duer  die  godloosheyt 
ofte  9)  ongehoorsaemheyt  der  ouderen  nyet  en  can  gebroken  worden. 

Abt.  1  0.  Ten  tienden  is  gehandelt ,  hoe  men  hem  draegen  zal  int  sae- 
mengeven  van  soedanige  persoonen,  die  een  jaer  ofte  twee  by  malcan- 
deren  in  onecht  geseten  hebben  ende  kynderen  by  malcanderen  gecregen 
hebbende  8).  Heeft  het  den  broederen  eendrachtelycken  behaecht,  dat 
men  sulcdaenige  oepentlycken  zal  bestraffen  yan  haer  schandelycke  erger- 
nisse,  welck  zy  aengerecht  hebben  ende  men  zal  oyck  den  overheyt 
haers  amps  vermanen,  mitsdyen  dat  men  haer  evenwel  zal  in  den  hu- 
welycken  staet  bevestigen. 

Art.  11.  Ten  elfden  is  gehandelt,  dat  men  nyemant  int  heymelyck4) 
en  zal  tsaemengeven ,  dan  sullen  volgen  hierinne  het  gemeen  gebruyck 
ende  ordeninge  der  kercken  Jesu  Ghristi,  ende  dat  gheene  dienaeren 
yemant  sullen  tsaemengeven,  die  vuyt  een  ander  jurisdictie  is. 

Art.  12.  Ten  twaelfsten  is  oyck  gehandelt  van  die  beroepinghe  der 
dienaeren,  oft  die  wetachtich  zyn  beroepen  ende  geadmitteert.  Hebben 
die  broederen  by  stemmen  omgevraecht  om  verzekert  te  wesen  van  haer 
vocatie  *)  oft  zy  wetachtich  zyn  beroepen  ende  geadmitteert. 

Art  1 3.  Handelinge  des  derden  daechs  6).  —  Op  den  sevenden  Octobris 
is  die  naeme  des  Heeren  aengeroepen,  die  naemen  der  broederen  opge- 
lesen.  Daernae  is  Michiel  Pietersz  verordineert  om  aen  die  van  Texel 
te  scryven  van  wegen  het  gantsche  synodi  van  Suffridi  haers  dienaers 
wetachtighe  beroepinge  ende  sendinge. 

Art.  14  t).  Ten  veertienden  is  verhandelt  het  13  8)  artickel  vant 
Enchusaensche  synodi  van  die  confirmatie  der  dienaeren.  Ende  heeft  den 

l)  »en"  G  heeft  »hen".  *)  »ofte"  A  heeft  »ende".  s)  «hebbende"  ontbr.  in  G; 
A  en  C  lezen  »hebben".  4)  »heymelyok"  A  heeft  »huwelyck".  B)  »van  haer 
vocatie"  ontbr.  in  A.  8)  » Handelinge  —  daechs"  ontbr.  in  A.  7)  in  C  zijn  de  arti- 
kelen 14  en  15  omgezet.  *)  »13"  G  heeft  »achte".  Vermoedelijk  moet  dit  zjjn 
art  18. 


22 

broederen    eendrachtelycken    behaecht,  dat  ment  zal  vuytstellen  tot  een 
provinciael  synodum,  gelyck  als  te  Enchuysen  is  besloten. 

Art.  15.  Ten  vyftienden  is  gehandelt  van  Bernardo,  eertyts  dienaer 
in  Oostwout,  ende  om  zyn  onbequaemheyt  gedestitueert ,  diewelcke  nu 
om  die  oyrsaecke  nyet  alleenlyck  den  dienaeren  lastert,  maer  oyck  den 
gantschen  dienst.  Ende  om  hem  christelyck  ende  broederlyck  te  vermae- 
nen  zyn  verordineert  Johannbs,  dienaer  tot  Hoochwout,  ende  Sixtüs, 
dienaer  tot  Medenblick. 

Art.  16.  Ten  zestienden  is  eendrachtelyck  van  den  broederen  be- 
stemmet *) ,  dat  het  toecoemende  synodus  gehouden  zal  worden  in  Groo- 
tebroeck  sMaendaechs  post  Quasimodo  a). 

Art.  47.   Ten  zeventienden  is  gehandelt  Tan  de  discipline  der  dienaeren. 

Art.  18.  Ten  achtienden  is  eendrachtelycken  van  den  broederen  ge- 
stemmet,  dat  wanneer  een  synodus  geholden  wordt  ende  eenige  van  die 
broederen  haer  8)  aldaer  in  synodo  nyet  en  verschynen ,  dat  die  absen- 
ten zullen  gheven  een  yder  voer  zyn  persoon  een  pont  groot  tot  onder- 
houdinge  van  die  yerste  verstorven  dienaer  zyn  huysvrouwe ,  tenzy  saecke 
dat  zy  wetachtige  oyrsaecke  4)  scriftelyck  overleveren.  Is  daeromme  van 
den  broederen  allen  dienaeren ,  nu  absent  zynde  et  6)  het  synodum  met 
haer  tegenwoerdicheyt  nyet  vereert  hebbende  *) ,  overgestemmet  te  geven 
tien  stuyvers  den  huysvrouwe  van  s. 7)  Symorn  Janssen  ,  dienaer  van 
Haerlem ,  aldaer  om  die  getuygenisse  Jesu  Cristi  8)  onthooft.  Die  naemen 
der  absenten  zyn  dese :  Enchuysen  die  geheele  streeck 9) ,  Nierop , 
Winckel,  Heerinckhuysen ,  Valckooch,  Broeck  op  Langedyck,  Noort- 
scherwout,  Calverdyck. 

Art.  19.  Ten  negentienden  is  eendrachtelycken  van  den  broederen 
gestemmet  een  algemeynen  vast  ende  bedeldach  op  den  18  Octobris. 

Dit  behaecht  den  broederen  eendrachtelycken  ende  hebbent  met  haer 
eygen  namen  onderteeckent. 


])  «bestemmot"  A  heeft  »gestemt".  *)  » Quasimodo"  A  heeft  «Quasimodo  geniti". 
•)  »haer"  ontbr.  in  G.  4)  »oyrtsaeoke"  A  heeft  noorsaken  hebben  ende".  6)  »et" 
A,  C  en  G  hebben  wende".  °)  «hebbende"  A  heeft  » hebben".  7)  »8"  ontbr.  in 
A;  G  heeft  »sal."  8)  »Jesu  Cristi"  A  heeft  »des  Evangely".  °)  «Enohuysen 
—  streeck"  ontbr.  in  A. 


23 


Die  handelinge  des  synodi,  geholden  in  den  Groo- 
ten  Brueck  anno  1574. *&#  19  Aprilis. 

Art.  1.  Ten  yersten  is  nae  die  aenroepinge  des  naeme  Godes  by 
den  meesten  stemmen  gecoren  tot  een  preses  Joannes,  tot  Hoochwout 
dienaer,  ende  tot  een  notaris  Sibrandus,  dienaer  tot  Hem. 

Art.  2.  Daernae  zyn  aengeteeckent  die  naemen  der  dienaers,  die 
present  waeren,  als: 


Henricus  van  Medenblick. 
Matthias  van  Blocker. 
Jaspar  yan  Benewysen. 
Jan  Gerritsz  yan  Mitwout. 
Jan  Glassz  van  Feenhesen1). 
Symon  Padlus  tot  Schermer. 
Johannbs  Ambrosius  yan  Sybecarspel. 
Michael  Petrus  van  Eertswout. 
Pieter  Henricxz  van  Ryp. 


Sander  van  Spanbroeck. 
Cornelis  van  Schellinchout. 
Jacobus  van  Lutkebrueck. 
Joannes  van  Hensbrueck. 
Claes  Janssz  Westerblocker. 
Lucas  van  Schagen. 
Leonardus  van  Hoochcarspel. 
Cornelis  van  Woglum. 
Gyprianus  van  Grootenbrueck. 


GTSBERTUsZYTHOPEUsvanBennebraeck.  Joannes  Broeckcarspel. 


Sextus  van  Medenblick. 
SuFFRious  van  Thessel. 
Arnoldus  van  Suaech. 
Tullius  van  Heringhaysen. 
Bernardus  van  Pomerent. 
Anthuenis  van  Enchuysen. 
Sybrandus  van  Hem. 
Andreas  van  Enchuysen. 
Fredericus  van  St.  Janscarspel. 
Hieronimus  van  Wieringen. 
Auoustinus  Heynorigxz. 


Fredericus  Feenhuysen. 
Sixtus  Twisch. 
Jurien  Ipes. 
Laurens  Janssz. 
Pauwels  Pietersz. 
Aelbertus  Bergenhorn. 
Pieter  Corneussz. 
Joannes  Hoochtwout 9). 
Jan  Jordensz. 
Gielis  Calverdyck. 
Pieter  Diericxz. 


Rychart  van  Enchusen. 

Ouderlingen : 
Corneus  Janssen  van  Thessel,  Arys  vuyt  Hoochcarspel,  Freeck  Pietërssz 
van  Sybercarspel ,  Pieter  Jacops  van  Eertswout ,  Pieter  Jansz  van  Hooch- 
wout,   Reyer   Willemsz    van  Schagen,   Jan  Phelipz  van  Schaegen,  Jan 
Henricxz  van  Kuedyck ,  Heere  Claessz  van  Boewecarspel ,  meester  Jacop 

VAN   FORREEST. 

Art.  3.     De   Hen    dach ,  welcke  was  den  20  8).  —  Ten  derden  zoo  is 


')    »Feenhesen"  A  heeft  «Venhuysen";   G.  Veenhuijsen.     *)    » Joannes  Hoocht- 
wout" ontbr.  in  A.    3)    »De  —  20"  ontbr.  in  A. 


24 

besloten,  dat  het  coetus  van  Alcmar  dese  last  op  haer  zal  nemen  om 
die  van  Coedyck  ende  Schagen  aengaende  die  questie  van  den  predikant 
te  vergelycken. 

Art.  4.  Ten  vierden  is  verhandelt  van  een  questie  in  een  echt  ende 
is  gesloten ,  dat  men  die  saecke  soude  stellen  ende  x)  rey eieren  aen  de 
overheyt. 

Art.  5.  Ten  vyfden  is  gehandelt  van  een  broeder,  genaempt  Jacop 
Willemssz  ,  die  een  dienst  begeert ,  ende  is  gesloten ,  dat  die  van  Alcmaer 
hem  yerst  zullen  examineren  ende  desgelycken  oyck  Aelbertum  Dockum- 

MANUM. 

Art.  6.  Ten  sesten  is  geordonneert ,  dat  men  Pieter  Thuenissz  by 
provisie  zal  toelaeten  totten  predickstoel ,  mits  dat  hy  wederom  hem  zal 
laeten  examineren. 

Art.  7.  Ten  zevenden  is  geordonneert  Pieter  Diericxz  ende  Pieter 
Cornelissz  om  te  decideren  die  questie  tusschen  Auoustinum  Hendiericxz  , 
dienaer  tot  Oudtcarspel  ende  zyn  gemeynte. 

Art.  8.  Ten  achsten  zoo  is  gesloten ,  dat  de  consistorie  van  Alcmar , 
verhoort  hebbende  beyde  de  s)  partyen ,  zullen  een  oerdeel  geven ,  of  Jo- 
hannes  Jordaensz  van  Winckel  in  den  dienst  zal  treden  tot  Oudenierop 
of  tot  Sinte  Martenz. 

Art.  9.  Ten  negenden  is  gestompt  eendrachtelyck ,  dat  Gerrit  Janssen 
zal  afstaen  van  syn  kerekedienste  ende  is  toegelaeten  Sybrando  Abelo, 
zoo  hy  ordentlycken  wort  geroepen,  aldaer  den  dienst  aen  te  nemen. 

Art.  10.  Ten  tienden  zyn  verordonneert  die  dienaers  van  Enchuysen 
om  te  antwoorden  op  een  questie,  voertgeworpen  van  den  echt,  oft  oyck 
geoerloeft  is  twee  susters  te  trouwen,  de  andere  naedat  de  yerste  is 
gestorven. 

Art.  1 1 .  Ten  elfsten  is  verordent  Aelbertus  van  Bersingerhorn  ende 
Luycas  van  Schagen  om  te  verbieden  den  paep  op  Huysduynen  syn  dienst. 

Art.  1  2.  Den  3  dach ,  welcke  was  den  21  3).  —  Ten  twaelfsten  is  ge- 
sloten ,  dat  Jacobus  ,  schoolmeester  tot  Feenhuysen ,  hem  yerst  zal  genoch- 


J)  «stellen  ende"  ontbr.  in  A.  *)  »beyde  de"  A  heeft  »die".  8)  »Den  —  21"  ontbr.  in  A. 


25 

saem    laeten    examineren,  aleer  hy  totten  dienst  der  predicatie  sal  hem 
begeren. 

Art.  13.  Ten  dertienden  is  geordonneert ,  dat  Claes  Claesz  van 
Wessanen  1)  voer  dese  reyse  nyet  geadmitteert  zal  worden  totten  dienst 
des  predickstoels ,  dan  dat  sulcx  zal  geschieden ,  wanneer  die  broeders  van 
zyne  boetveerdicheyt  genochsaem  zyn  versekert*). 

Is  noch  gesloten ,  dat  een  echt ,  bevesticht  met  consent  van  den  ouders 
ofte  tutners  ende  oyck  met  consent  van  den  jongen  luyden ,  behoort  nyet 
gebroecken  te  wordden. 

Art.  14.  Ten  veertienden  is  gesloten,  dat  Lbonaert  in  Hoochcarspel 
ende  Jasperus  *)  van  Benewysen  van  wegen  het  synodus  met  een  requeste 
zullen  trecken  aen  den  governeur  om  wech  te  nemen  die  abuysen,  die 
geboren4)  by  een  scoelmeester. 

Art.  15.  Syn  oyck  gestelt  van  wegen  het  synodus  die  dienaers  tot 
Enchuysen  om  te  handelen  met  die  gemeente  van  Lutkebroeck,  dat  zy 
haeren  schoolmeester  synen  onderhoudt  geven  zullen. 

Art.  16.  Ten  zestienden  is  geordonneert,  dat  Andreas  Stebnwyck 
hem  met  een  schoei  sal  tevreden  stellen,  ter  tyt  toe  dat  van  den  broe- 
ders daer  anders  6)  in  versien  wordt. 

Art.  17.  Ten  zeventienden  is  gecommitteert  Joannbs  van  Hoochtwout 
ende  Pieter  Diericxz  om  den  paep  van  Schaerdam 6)  zynen  dienst  te 
ontseggen. 

Art.  18.  Ten  achtienden  is  verordent,  dat  men  het  naeste  synodus 
zal  houden  tot  Schagen  ende  dat  diegene,  die  gesonden  worden  nae 
het  provincial  synodus  van  Hollant  ende  Zeelant,  macht  zullen  hebben 
om  eenen  tyt  te  verordonneeren. 

Art.  19.  Ten  negentiende  is  gesloten,  dat  van  wegen  ende  vuyt 
naeme  van  alle  die  dienaeren  van  Noorthollant  tot  het  provinciael  syno- 
dum  van  Hollant  ende  Zeelant  als  volmachtige  gesonden  zullen  wordden : 
Andreas  Diericxz,  dienaer  tot  Enchuysen,  Jurien  Ipisz,  dienaer  tot  Hoorn, 
Riewardüs    Bernaertsz,    dienaer  tot  Alcmaer,  Leonardus  Gysberti,  die- 


l)  » Wessanen"  G  heeft  » Westerhorren".  *)  »zyn  versekert"  A  heeft  «versekert 
sollen  worden".  s)  » Jasperus"  A  heeft  »Casparus".  4)  »  geboren"  A  en  C  heb- 
ben »gebueren".    5)    » anders"  ontbr.  in  A.    6)    » Schaerdam''  A  heeft  «Saerdam." 


26 

naer  tot  Hooohcarspel ,  Cornelis  Ravesteyn  ,  dienaer  tot  Voglum ,  Joannes 
Ylstanus  ,  dienaer  tot  Boevecarspel ,  Sybrandus  Vomfuus  ,  dienaer  tot  Hem. 

Art.  20.     Ten    twintichsten    is   gesloten,  dat  Cornelis  Ravesteyn  zal 
trecken  opt  eylant  van  Texel  om  aldaer  zyn  gaven  te  laeten  hooren. 

Art.  21.     Is    oyck  gesloten,  dat  Joannes  van  Hoochwout  een  wylken 
tot  Gisp  ende  Wormer  zal  trecken  om  daer  het  evangelium  te  leeren. 

Finig. 


Acta  synodi  Edammensis  26  July  *)  1574*)*). 

Op  den  26  July  anno  1574  zyn  in  den  naeme  des  Heeren  Jesu  Chris ti 
die  dienaeren  des  woorts  Goids  zoo  in  steden  als  oyck  in  dorpen  des 
Noorderlants  residerende ,  tsaemelyck  tot  Edam  ,  om  te  houden  nae  voeri- 
ger  wyse  het  synodum,  vergaerdert  geweest. 

Praeses  ende  notarius.  —  Nae  algemeyne  constitutie  in  die  synodael 
vergaerderinge  geobserveert  (het  gebet  tot  God  almachtich  gedaen  zynde) 
is  met  kuerstemmen  gecoren  tot  een  praeses  Pauwels  Pietersz  ,  dienaer 
des  woerdts  in  Edam ,  ende  Jaspar  ,  dienaer  in  Bynnewysen ,  tot  een  notarius. 

Art.  1 .  Van  het  provinciael  synodus  tot  Dordrecht.  —  Syn  ten  eersten 
die  articulen  dés  Zuythollandissche  synodi  pro vincialis ,  den  1 6  Juny  anno 
Yoersz.  tot  Dordrecht  gecelebreert ,  hoewel  nyemant  vuyten  Noorden- 
quartiere  overmits  sommige  verhinderinge  aldaer  tegenwoerdich  en  is 
geweest,  soo  syn  sy  nochtans  voer  alle  die  broederen  yoergelesen  ende 
op  alle4)  rypelyck  geledt,  gelyck  hiernaer  volgt. 

Art.  2.  Van  die  continuatie  der  ouderlingen  ende  dyaconen.  —  Tegens 
den  31  artickel  des  Suydthollantschen  synodi  is  geseyt ,  dat  men  die  con- 
tinuatie der  ouderlingen  ende  diakonen  behouden  zal,  zooverre  daer 
geen  occasie  om  eenige  te  amoyeren  bevonden  werde  ft) ,  hetwelcke  by 
die  consistorien ,  alswaer  sulcx  geschiet,  geoerdeelt  zal  wordden. 


')  »26  July"  ontbr.  in  G.  »)  »26  July  1574"  ontbr.  in  B  en  C.  »)  In  A  ont- 
breken bij  deze  acta  allo  marginalia.  4)  »op  alle"  G  heeft  »daerop".  5)  » werde" 
A  heeft  >sal  worden*'. 


27 

Art.  3.  Van  orgerspelen.  —  Op  het  50  l)  artickel  des  voersz.  synodi 
aengaende  het  orgelspelen  in  der  kercken  af  te  stellen  is  besloten,  dat 
alle  die  dienaers  des  woerts  Goids  met  vlyt  ende  alle  vriendelycheyt  die 
overicheyt  supplicerende  zullen  in  dese  saecke  onderrichten  (dewyle  tselfde 
nyet  der  dienaeren  aucthoriteyt  maer  der  overicheden  macht  concerneert) , 
ten  eynde  dat ,  het  orgelspelen  in  die  kercken  naegelaeten  zynde ,  die  dienst 
des  woorts  Goids  beter  zyn  effect  in  die  herten  der  menschen  vercryge 
ende  bewaert  worde. 

Art.  4.     Van    die  stichtinge  der  kercken  te  observeren.   —  Op  den  53 

artyckcl   is   besloten  die    stichtinge    der  kercken  te  observeren  ende  te 

achtervolgen,    gelyck  zy   haer    opt   beste   sal  sien  laeten  in  die  proeve 
van  dyen. 

Art.  5.  Hoe  die  aencoemende  predicanten  geexamineert  sullen  wor- 
den. —  Is  oyck  by  die  broederen  besloten,  dat  men  in  die  examinatie 
dergener,  die  het  predickampt  begeren,  hem  in  forme  ende  voege,  als 
hiernaer  volcht ,  draegen  ende  schicken  zal ,  dat  men  den  examinandum 
tot  twee  reysen  examinere  ende  die  loei  communes  zullen  hem  te  voeren 
nyet  aengeteeckent  werden.  Sal  oyck  predickswyse  tweemael  gehoort 
worden  *)  ende  het  oerdeel  zal  van  alle  predicanten  gegeven  wordden  tot 
Hoorn,  mits  daer  oyck  op  het  examen  vuyt  elcke  stadt  een  dienaer 
compareert  ende  verschynt. 

Art.  6.  *  Dienaers ,  met  lofbrieven  van  buyten  coemende ,  sullen  mede  ge- 
examineert  wordden.  —  Sullen  oyck  geen  van  buyten  coemende  met  die 
vuytlantsche  examinatie  voertaen  bestaen  (naemelyck  die  in  Eembderlant 
in  den  dienst  nyet  ordentlyck  en  zyn  geweest)  maer  stillen  die  nauwe 
voerscreven  wyse  van  examineren  onderworpen  zyn.  Ende  tot  voerde- 
ringe  deses  zullen  geen  loffbrieven  acceptabel  wesen. 

Art.  7.  Arme  dienaers  ende  schoelmeesters  expectantes  sullen  gealimen- 
teert  worden.  —  Expectantes  tot  die  dienst  des  predickamps  ofte  school- 
amps,  arm  zynde,  zullen  haer  den  tyt  haerer  expectatie  in  eeniger  der 
Noorthollantscher  steden  begeven  ende  aldaer  der  voersz.  tyt  haerder 
expectatie  bygemeyner  aller  kercken  borse  gealimenteert  wordden. 

Art.  8.  Van  die  discipline ,  hoe  ende  waer  zy  gébetert  behoort  te  syne.  — 
Die  discipline  der  dienaeren  sal  onderhouden  worden  in  maniere  als 
volcht,   dat  zoo  yemant  yetwat  tegen  zynen  broeder  heeft,  twelck  doer 


')    »50"  G  heeft  »30".    *)    »Sal  —  gehoort  worden"  ontbr.  in  C. 


28 

den  tweeden  graet ,  volgens  die  leere  Cristi  Matth.  1 8  ,  nyet  gebetert  is , 
dat  hetselfste  yerst  in  die  weeckelycke  coetus  ende,  zoo  des  noots  zy, 
yoerts  oyok  in  die  classica  synodo  aengebrocht  wordde. 

Art.  9.  Wat  predicanten  haer  weeckelycke  coetu  tot  Schagen  houden 
sullen.  —  Is  besloten,  dat  die  van  Schagen  met  die  van  S.  Maerten, 
Valchooch ,  Barringhorn ,  Eeringhuysen ,  Anda  l)  ende  Nouwe  Nierop  ende 
Winckel  tot  Schagen  haer  weeckelycke  coetu  houden  zullen,  mits  dat 
zy  alle  maenden  eens  zullen  compareren  tAlcmar  a)  in  coetu. 

Art.  10.  Wie  tot  Edam  coemen  zullen.  —  Sullen  oyck  die  van  Mun- 
nickedam,  Purmerendt,  Wormer,  Oosthuysen  ende  Beedtz  haere  weke- 
lycke  coetum  houden  tot  Edam. 

Art.  14.  Die  dienaers  sonder  ouderlingen  in  synodo.  —  Is  besloten, 
dat  die  predicanten  voertaen  sonder  ouderlingen  (sooverre  tusschen  den 
dienaer  ende  consistorie  gheen  geschil  zy  nootwendelyck  te  verhandelen) 
in  synodo  zullen  moegen  compareren,  mits  dat  nochtans  die  dienaeren 
alletyt  gehouden  sullen  wesen  bescheyt  met  haer  te  brengen,  daerin 
verclaert  wort  van  der  gemeynte,  dat  zy  metter  kercken  wel  staen. 

Art.  12.  Waer  het  toecoemende  synodus.  —  Het  synodus  toecoemende 
is  geordineert  gehouden  te  worden  bynnen  Alcmar  ende  dat  op  den 
Maendach  nae  beloeckene  Paessch. 

Art.  13.  Wie  buerte  om  buert  in  Texel  preken  sullen,  —  Mits  het 
versoeck  duer  briefven  van  borgermeesteren,  schepenen  ende  raedt  van 
den  eylande  Texel  om  eenen  dienaer  des  godlycken  woerts  is  geordon- 
neert,  dat  Augustinus  voer  die  yerste  proeve  aldaer  zal  trecken.  Ende 
zyn  noch  daertoe  gedeputeert ,  zoo  des  noodts  zyn  sal ,  Cornelius  Rave- 
steyn,  Pieter  Diericxz  ende  Caspar  van  Bynnewysen  om  per  vices  een 
yeder  veertien  daegen  te  preecken.  Ende  diewyle  Augustinus  des  dien- 
stes  ontslagen  is  om  synder  zwacheyt,  zoo  is  in  zyn  plaetse  gecoren 
Sixtus  Abbekerck. 

Art.  14.  Brieven  aen  den  gouverneur  om  een  vasteldach  ende  bedel- 
dach.  —  Syn  geordineert  Arnolous  Henrici  met  Joanne  Bolswardensi  om 
briefven  te  scryven  aen  den  E.  erntfesten  gouvernuer  mitsgaders  oyck 
aen  mr.  Willem  Bardesium  ten  eynde  sy  wilden  procureren ,  dat  om  aen- 
staenden  noots  halven  een  algemeyne  vasteldach  ende  bedeldach  verordi- 
neert  ende  gepubliceert  worde. 


»)    »Anda"  A  heeft  »Oude".    »)    »tAlcmar"  ontbr.  in  G. 


29 

Art.  15.  Nicolaus  Ooms  verordent  tot  een  schoelmeester.  —  Is  beslo- 
ten, dat  Nicolaus  Ooms  sal  achtervolgende  het  besluyt  van  Hoorn 
hem  voege  totten  schoelampte  ende  zoo  hy  het  predicampte  begeert, 
zoo  zal  hy  hem  ordenüyck  naer  die  algemeene  nauwe  ordonnantie  te  *) 
laeten  examineeren. 

Art.  16.  Van  de  achterclappers.  —  Diewyle  des  synodi  camer  nyet 
dicht  gehouden  is  ende  dat  ter  dyer  oyrsaecke  groote  moyte  geresen  is , 
is  van  alle  broederen  een  yeder  int  bysonder  afgevraecht  sub  sua  fide, 
oft  hy  secretorum  delator  is. 

Art.  17.  Van  den  afscheytbrieffy  die  de  Hoochtwouders  Joanni  hoeren 
dienaer  soude  geven.  —  Zyn  Gaspar  in  Bynnewysen  ende  Sybrandüs  Wo- 
mkliüs  van  den  broederen  gedeputeert  om  tot  Hoochwout  die  consistorie 
aldaer  van  wegen  het  synodi  af  te  eysschen  den  vruntlycken  afscheyts- 
brieff  ten  behoeve  van  Joanne  ,  eertyts  haer  dienaer ,  ende  hun  consisto- 
rialen  ernstelyck  te  vermaenen  met  3)  Goids  woort  aff  te  houden  van 
ruckspraeck. 

Art.  48.  Schoelmeesters  te  recommanderen  tot  scholen.  —  Is  den  no- 
tario  opgeleyt  die  naemen  der  expectanten  tot  den  schoelampte  per  literas 
comendaticias  aen  den  commissarisen  over  te  senden  om  hun  met 
scholen,  zoo  daer  eenige  plaetsen  syn,  te  versiene. 

Art.  19.  Augustinüs  gerecommandeert  totten  dienste.  —  Syn  oyck 
Aügustino  van  wegen  het  synodi  litere  comendaticie  gegeven  aen  den 
commissarisen  om  in  eenige  plaetse  tot  den  kerckendienst  geconstitueert 
te  worden. 


Acta  synodi  Alcmariensis  *). 

Op  den  11  Aprilis  anno  1575  zyn  die  dienaeren  des  woerts  van  Noort- 
hollant  by  malcanderen  geweest  in  Alcmaer  ende  hebben  in  des  Heeren 
naem  besloten  ende  verordent  dese  naervolgende  articulen. 

Art.  1.  Pieter  Cornelissz  praeses,  Riewardus  scriba.  —  Ten  yersten 
hebben   zy  met  aenroepinge  des  Heeren  naeme  gecoren  tot  eenen  presi- 


*)    »te'  ontbr.  in  A,  C  en  G,    «)    »met"  A  heeft  »wt".    8)   In  A  ontbreken  bg 
deze  acta  alle  marginalia. 


30 

dem  Pieter  Gornklissz  ende  tot  eenen  notarium  Riewardum  Acronium, 
broederen  ende  dienaeren  des  woerts  tot  Alcmaer.  Ende  volgens  terstont 
is  gelesen  zekere  commissie,  aldus  van  woerde  tot  woerde  luydende: 

Alzoo  alle  overicheyt  ende  magistraet  van  God  gestelt  is  ende  daer- 
omme  als  een  dienersse  Godes  haer  yerste  ende  meeste  l)  neersticheyt 
voer  behoort  te  wenden ,  dat  die  eere  zyns  heylige  naems ,  onderhoudinge 
der  suyvere  leere  ende  ernstelycke  oeffeninge  der  christelycker  a)  disci- 
pline (zoovele  moegelyck  is)  in  haeren  zwanck  gae  zoo  onder  die  die- 
naeren selfs  als  onder  die  andere  litmaeten,  ende  dewyle  om  tselve  te 
voerderen  nyet  alleen  gemeene  ende  lege  magistraten  maer  oyck  eenige 
moegende  keyseren  ende  coningen  met  haere  presentie  die  concilien  heb- 
ben vereert  omme  met  die  aucthoritey t ,  haer  van  God  gegeven,  alle 
onnutte8)  twist,  haerder4)  ende  andere6)  tweedracht  ende  onnut  gekyff, 
dwelck  vuyt  haet  oft  andere  quade  gront  dicwils  ryst  tot  groot  schue- 
ringe  ende  ergernisse,  zoo  veel  moegelyck  wech  te  nemen,  doer  alle 
hetwelcke  christelyck  beweecht  zynde,  hadden  ick  Diedrich  Sonoy,  lieu- 
tenant  ende  gouverneur  van  zyn  F.  G.  in  aenschouw  mjns  amps  ende 
offitie,  oyck  als  onweerdich  lidtmaet  der  gemeente  Christi  voergenomen 
my  selfs  in  uwe  synodael  vergaerderinge  tot  Alcmar  te  vinden  6)  ende 
by  my  te  nemen  eenen  van  den  magistraten  der  plecke,  opdat  andere 
magistraten,  daer  tzelve  in  toecoemende  zal  moegen  gebueren,  sulcx 
oyck  nae  zoude  volgen.  Dan  dewyle  my  tzelve  alsnu  nyet  doenlyck  is 
om  andere  gemeene  saecken,  soo  hebbe  ick  zoo  vuyt  mynen  naeme  zoo 
oyck  als  r)  tegenwoordige  magistraet  der  plecke  tot  zulcx  gecommitteert 
ende  committere  mitsdesen  den  godvruchtigen ,  discreten ,  onsen  broeder  8) 
Pheups  Cornelissz,  derselver  stede  borgermeester,  met  volcoemen  macht 
ende  aucthoriteyt  omme  in  die  synodael  vergaerderinghe  alle  cessien  ende 
versaemelingen  te  compareren  ende  te  beneerstigen ,  dat  alle  christelyck, 
ordentlyck  ende  stichtelyck  te  wercke  gae  ende  dat  alle  twist ,  haerder  9) , 
onnut  gekyff  ende  wes  dyergelyck  10)  zoude  moegen  vallen ,  hetzy  in 
vrienscap  ofte  oyck  by  constrictie  wechgedaen  werde,  verhopende  Gode 
ende  der  kercke  Christi  hieraen  een  dienst  te  doen.  Aldus  gedaen  int 
leger  opt  Brandende  Gat  onder  myn  ghewoenlycke  signature  ende  aen- 
geboren  pitzier  den  xen  Aprielis  anno  xvclxxv.  Onder  stont  gescreven 
met  zyn  merck:  Dierich  Sonoy. 

Art.  2.     Van  Frederico  om  in  synen  dienst  te  blyven.  —  Ten  anderen 


*)  » yerste  ende  meeste"  A  heeft  » meeste  ende  grootste".  *)  » christelycker"  ontbr. 
in  A.  *)  «onnutte"  ontbr.  in  G.  4)  »haerder",  C  heeft  »hader".  5)  «haerder 
ende  andere"  ontbr.  in  G.  6)  »te  vinden*'  G  heeft  »te  laeten  vinden".  7)  »zoo 
oyok  als"  ontbr.  in  C.  8)  «broeder"  G  heeft  «vader".  •)  «haerder"  C  heeft  «na- 
der".   I0)    «alle  —  dyergelyck"  G  heeft  «twist,  onnut  gekyf  ende  wat  diergelijck". 


31 

is  besloten  belangende  het  geschil  van  Frederico  onse  broedere  met 
zynen  huysluyden ,  dat  Fredericüs  voersz.  in  zyn  beroepinge  ende  dienst 
alle  moegelycke  vlyt  aenwende  om  denzelven  wel  te  bedienen.  Ende  zoo 
die  voersz.  Fredericüs  in  gebreecke  bleeff ,  zullen  die  huysluyden  voersz. 
hier  wederom  tegent  naestcoemende  synodus  by  den  broederen  verthoo- 
nen  ende  aldaer  aendienen,  tgene  hun  wedervaren  zy  om  alsdan  daerin 
te  doen  naer  behooren. 

Art.  3.  Van  Claes  Claessz  om  te  blyven  op  Texel.  —  Ten  derden  is 
besloten,  dat  onse  broeder  Claes  Claessz  tot  het  toecoemende  synodus 
toe  by  onsen  broederen  op  Texel  zal  blyfven  ende  in  alle  trouwicheyt 
hem  beneerstigen  om  synen  dienst  wel  ende  wettelyck  te  bedienen.  Ende 
zoo  die  voersz.  Claes  Claessz  hem  onordentlyck  draege ,'  zullen  die  voersz. 
broederen  compareren  by  den  broederen ,  in  die  toecoemende  synodo  ver- 
gaerdert,  dan  die  saecke  van  nyeuws  geheel  ende  ten  vollen  alsdan  af- 
gedaen  werde. 

Art.  4.  Van  Jasperi  beroepinge  tot  Monnickedam.  —  Ten  vierden  is 
verordent,  soevele  die  beroepinge  van  die  van  Monnekedam  op  Jasperum 
aengaet,  dat  de  voersz.  beroepinge  zoo  aengesien  zal  wordden  als  nul 
ende  van  geender  weerden.  Ende  zoo  die  van  Monnickedam  den  voersz. 
Jasperum  tot  haeren  dienaer  begeerden ,  dat  zy  haere  beroepinge  wederom 
van  nyeuws  ordentlyck  zullen  aenleggen.  Ende  alzoo  sulcx  een  gewich- 
tige saecke  zy ,  hebben  die  broederen  van  Monnickedam  ten  laesten  ant- 
woerde  gegeven,  zy  en  conden  tot  goenen  nauwe  l)  beroepinge  voert- 
vaeren,  ten  waer  saeck  dat  yerst  sulcx  den  magistraet  ende  gemeynte 
haerder  stede  voergedraegen  hadden. 

Art.  5.  Van  Aqgeo  Hillesz,  dat  hy  hem  van  syn  preken  zal  on- 
doen. —  Ten  vyfden  is  eenen  Aooeus  Hillesz  belast,  dat  hy  hem  synes 
doens  *)  int  predicken  aal  ontslaen.  Ende  nyettegenstaende  dat  die  voersz. 
Aooeus  hem  geheel  onwillich  voer  den  eerste  instantie  verthoont  hadde, 
heeft  hy  nochtans  ten  lesten  tot  volle  bekentenisse  syner  sonden  geco- 
men  te  zyn  hem  verthoont  *)  ende  heeft  den  broederen  in  allen  om  ver- 
geffenisse  gebeden.  Alwaer  nu4)  die  broederen  zyne  bekentenisse  zoo- 
verre aengenomen  hebben ,  dat  hy  hem  (gelyck  hy  oyck  beloeft  heeft  in 
der  broederen  tegen woerdicheyt)  alles  quaetdoens  onslae ,  alle  moegelycke 
vlyt  aenwende  6) ,  dat  hy  met  die  van  Embden  wederom  versoent  werde 


')  »nanwe"  A,  C  en  6  hebben  » nieuwe".  *)  idoens"  G  heeft  «dienst".  *)  »te 
zyn  hem  verthoont"  ontbr.  in  A.  4)  «Alwaer  nu"  G  heeft  »A1  waerom".  5)  «aen- 
wende" G  heeft  «aenwendende". 


32 

ende  mitsdyen  hem  oyck  met  een  eerlycke  ende  godlycke  middel  eerlyck 
ende  godlyck  genere,  opdat  zulcx  geschiedende  met  hem  voerts  gedaen 
worde,  alst  billick  ende  recht  is. 

Art.  6.  Van  Francisco  in  Texel  reformeren  1).  —  Is  besloten ,  dat 
Franciscus  yan  Texel  hem  sal  reformeeren  in  manieren  als  naervolcht: 
dat  hy  yoeryerst  zyn  vrouwe  naer  die  ordeninge  der  kercken  sal  trou- 
wen ;  ten  anderen  dat  hy  aldaer  zyn  errueren  openbaer  in  die  gemeynte  9) 
wederroepen,  naedat  een  onser  broederen  een  christelyck  predicatie  ge- 
daen hebbe  ende  hem  alzoo  int  geheel  metter  gemeenten  yersoene;  ten 
derden  dat  hy  hem  alhier  bynnen  Alcmaer  woonachtich  houde  ende  zyne 
boet  veer  dicheyt  alzoo  8)  met  een  ordentlyck  leven  betuyge ;  ende  ten 
laesten  oyck  hem  cristelycken  metter  gemeynte  int  breken  des  broots 
vereenige. 

Art.  7.  Van  Lonnermanno.  —  Ten  zevenden  is  besloten ,  dat  Herman- 
nus  Lonnemannus  ter  yerster  instantie  zyn  huysvrouwe  sal  voerderen  te 
trouwen  ende  beneffens  dyen  hem  metten  yersten  metter  kercke  int 
breecken  des  broots  vereenige  ende  volgens  eerlyck  ende  stille  4)  houden , 
ter  tvt  daer  van  den  broederen  anders  in  versien  worde ,  mits  dat  deselve 
Lonnemannus  interim  mede  vuyt  die  algemeyne  borse  aller  kercken  geali- 
menteert  worde. 

Art.  8.  Joannes  Joannis  aal  op  Texel  blyfven.  —  Is  besloten ,  dat  Johan- 
nes  Joannis  op  Texel  in  den  dienst  zal  blyfven ,  ter  tyt  hy  hem  eerlycken 
draecht  ende  dat  alle  dingen,  die  in  Joannis  persoone  tot  noch  toe 
voergevallen  zyn,  vergeten  sullen  blyfven. 

Art.  9.  Van  Gaspar  Hoghten  by  Edam  te  staen.  —  Is  besloten ,  dat 
Gaspar  Hochten  hem  metten  yersten  vorderen  zal  zyn  huysvrouwe  te 
trouwen  ende  mitsdyen  oyck  metter  kercken  int  breken  des  broots  ver- 
eenige ende  volgens  oyck  examineren  laeten  ende  alzoo  volgens  in  zyne 
predickampt  voortvaren,  welverstaende  dat  hy  hem  ordentlyck  van 
Texel  sal  laeten  transfereren  ter  plaetse ,  daer  hem  dat  Edamsche  classis 
zal  ordonneren. 

Art.  10.  Van  die  ouderlingen  ende  diaconen.  —  Het  verkiesen  der 
auderlingen  ende  diaconen  sal  geschien  nae  het  inhoudt  des  14  artickels 
des  Emdani8ohen  synodi. 


*)    »  reformeren"   ontbr.  in  C.    *)    «gemeynte"   A  heeft  ikerke".    ■)    »  alzoo 
ontbr.  in  G.    4)    «eerlyck  ende  stille"  G  heeft  »sioh  eerlijck  ende  stichtelgok". 


33 

Art.  11.  Alidt  Jansz  te  excommuniceren.  —  Is  besloten  yan  der  saecke 
van  Audt  Jans  ,  dat  men  om  reden  voergewendt  metter  excommunicatien 
sal  voertsvaeren. 

Art.  12.  Van  die  vmtatoers.  —  Is  bewilliget,  als  dat  roer  ditmael 
ex  singulis  classibus  gecoren  zullen  worden  visitatores  sonder  commissie 
yan  der  overichey t  te  versoecken ,  die  in  alle  plaetsen  ende  dorpen  goede 
informatie  zullen  nemen,  hoe  die  dienaers  ende  haere  gemeynten  met 
eenander  staen,  ende  hetselfde  dat  naestcoemende  synodo  wederom  te 
refereren. 

Art.  13.  Van  die  bloetvrinsche  huwelycken.  —  Soevele  aengaet  de 
matrimoniale  saecken  in  gradibus,  die  wel  nae  der  seriftueren  vry  ende 
geoerloeft  dan  noch  doer  andere  wetten  verboden  zyn,  is  besloten,  dat 
men  aen  die  broederen  in  Suythollant  scryye,  dat  zyluyden  doch  met 
ernst  vorderen  by  zyn  Excellentie,  dat  daerinne  ordentlyck  voersien 
werde.  Ende  middelretyt  sal  men  die  persoonen,  die  hiermede  in  dese 
qualiteyt  begeren  te  verhouwen,  aenseggen,  dat  die  dienaeren  in  die 
saecken  nyet  connen  adviseren ,  ter  ty t  daer  wat  seeckers  van  die  hooge 
overheyt  in  besloten  zy.  Ende  zoo  zy  daer  nyet  mede  tevreden  zyn, 
zullen  die  persoonen  in  dese  saecke  versoecken  admissie  van  die  magistraet , 
zoodat  die  dienaer  vandyen  behoorlycke  acte  blycke. 

Art.  1 4.  Van  Michael  van  Eerdswoude  van  zyn  preeckampt  opgesedt 1).  — 
Is  besloten  by  gemeene  advys  der  broederen,  dat  Michael  van  Eerts- 
woude  by  zyn  gemeynte  ende  dorpe  sal  blyfven  ende  geenssins  hem 
transfereren  in  den  dorpe  Opdam. 

Art.  15.  Henricus  op  Wieringen  van  zyn  preeckampt  afgeset.  —  Be- 
langende die  saecke  van  Henricus  ,  nu  staende  op  Wieringen ,  is  besloten , 
dat  hy  hem  synes  dienstes  onslae.  Ende  zoo  hy  teeniger  tyt  wederom 
totten  dienst  des  evangeliums  begeert  geadmitteert  te  wordden,  dat  de 
voersz.  Henricus  wederom  van  nyeuws  nae  die  ordeninge  des  vyfden 
artyckels  tot  Edam  a)  besloten  8) 

Art.  16.  Jeronimus  wort  toegelaten  op  Warmenhuysen  te  staen.  — 
Is  besloten ,  dat  die  van  Warmenhuysen  haer  metten  yersten  zullen  ver- 
vorderen Jeronimum,  dienaer  des  woerts  op  Wieringen4),  te  beroepen  tot 
haeren  dienaer.     Ende  alsdan  sal  men  ordentlycken  versoecken,  dat  die 


')   »van  zyn— -opgesedt" ^ontbr.  in  C.    *)   »Edam"  G  heeft  »Embden".    •)  »  be- 
sloten" hierop  volgt  in  G :  »sich  sal  regulieren".    4)    »op  Wieringen"  ontbr.  in  G. 

Acta  8yn,  provinc.  I.  3 


34 

van  Wielingen  den  voersz.  Jeronimüm  wilden  ontslaen ,  ende  zoo  die  van 
Wieringen  onwillich  zyn,  salt  oerdeel  by  den  broederen  staen,  ofte  die 
van  Wieringen  den  yoersz.  Jeronimüm  by  haer  zullen  behouden  ofte  gaen 
laeten. 

Art.  17.  Joannes  van  Brueck  wort  gesuspendeert  van  zynen  dienst.  — 
Is  besloten ,  dat  Joannes  van  Brueck ,  omdat  hy  hem  tweemael  onordent- 
lyck  van  deene  plaetse  totten  anderen  getranslateert  heeft,  tot  een  tyt 
toe  van  zyne  dienst  gesuspendeert  zal  blyfven  ende  volgens  hem  nyet l) 
teenigen  tyde  totten  dienst  beroepen  synde  zal  begeven,  tenzy  dat  hy 
generalyck  van  dat  geheele  synodo  toegelaten  worde. 

Art.  18.  Het  synodus  tot  Enchuysen.  —  Is  verordent,  dat  men  op- 
ten  derden  Octobris  het  synodum  tot  Enchuysen  weder  sal  houden. 

Art.  19.  Arme  predicanten  te  onderhouden  vuyt  die  gemeene  buydel.  — 
Soovele  die  alimentatie  van  Hermanno  Laurimanni  9)  ende  andere  arme 
predicanten  aengaet,  is  besloten,  dat  Enchuysen,  Hoorn  ende  Alcmaer 
voer  een  weeck  sullen  contribueren,  Medenblick,  Purmerendt,  Monnicke- 
dam,  Edam  yder  voer  een  halff  weke,  dat  coetus  tot  Hoorn  twee  weken, 
het  coetus  tot  Enchuysen,  Waterlant  ende  Schaegen  yeder  een  weke, 
duerende  den  tyt  van  nu  tot  dat  naestcoemende  synodus. 

Art  20.  Die  visitatoers  worden  geaucthoriseert  om  swaere  saecken  af  te 
handelen.  —  Is  besloten ,  dat  die  gemeyne  visitatoers  van  een  yeder  coetus 
oyck  geaucthoriseert  sullen  syn ,  soo  daer  eenige  zwaere  saecken  zouden 
moegen  voorvallen,  dat  zy  dieselvige  met  het  naestgelegende  coetus 
sullen  moegen  afhandelen.     Anno  1575  den  15  Apr. 


Acta  synodi  Enchusanae  1575  8). 

Op  huyden  den  derden  Octobris  1575  omtrent  tot  een  uren  nae  mid- 
daege  syn  die  dienaeren  der  4)  gemeynten  van  Noorthollant  alhier  bynnen 
Enchuysen  by  malcander  versaemelt  in  den  s\  nodaelsche  vergaerde- 
ringe  om  te  handelen  ende  te  besluyten  hetgene  ter  eeren  Goids  ende 
opbouwinge   zynder   gemeynte  soude  dienst elyck  zyn.     Ende  hebben  die 


*)    »nyef  ontbr.  in  A.    *)    »  Laurimanni"  A,  C  en  G  noemen  hem  »Lonne* 
mannus".    *)    In  A  ontbr.  alle  marginalia.    4)    » dienaeren  der"  ontbr.  in  A. 


35 

saecke  met  aenroepinge  des  Heeren  naems  begonnen  ende  tot  een  praesi- 
dem  ende  scribam  doer  suffragia  ofte  stemmen  vercoren  ende  verordineert 
Anthoniüm  Nicolaum,  dienaer  des  godlycken  woorts  tot  Enchuysen  ende 
Joannem  Ilstanum,  dienaer  in  Bovencarspel,  ende  daermede  die  cessie  besloten. 

Art.  1 .  Questie l) ,  wie  dat  behooren  tot  dat  avontmael  des  Heeren  te  gaen.  — 
Ende  des  anderen  daechs,  8\nde  den  4en  Octobris  wederom  omtrent  te 
zeven  s)  uren  by  den  anderen  vergaerdert  synde ,  is  nae  die  aenroepinge 
des  Heeren  naems  van  den  broederen  die  questie  voergestelt,  wie  ende 
hoedanige  men  totten  gebruyck  des  Heeren  nachtmael  soude  laeten 
coemen.  Soo  is  eendrachtelyck  by  den  broederen  besloten,  dat  men 
daerinne  soude  gebruycken  die  voersichticheyt  ende  maniere  der  toelae- 
tinge ,  die  duslange  alhier  in  der  kercken  gewoenl  vck  is  geweest ,  ter  tyt 
toe,  dat  daeraff  in  een  provinciael  synodo  anders  yersien  8)  ende  be- 
sloten zal  wordden. 

Art.  2.  Van  Reynhaldo  om  dienaer  te  syn  in  Hoochcarspel.  —  Ten 
anderen  is  besloten ,  dat  Rbynhaldus  ,  die  onlancx  vuyt  Zuy thollant  is  ge- 
coemen  alhier  ende  zynen  dienst  die  gemeente  aengeboden,  ende  alzoo 
die  yan  Hoochcarspel  hem  aldereerst  geroepen  hadden  ende  die  van 
Medenblick  oyck  van  gel  vck  e  meeninge  schenen  te  syn,  (is  te  weten)4) 
van  den  broederen  eendrachtelyck  besloten  om  oyrsaecken ,  haer  christe- 
lyck  daertoe  bewegende,  dat  hy  die  van  Hoochcarspel  voer  een  dienaer 
zal  toegeschict  worden. 

* 

Art.  3.  Translatie  van  Pieter  Henricxz  van  Ryp  tot  Coedyck.  —  Ten 
derden  is  besloten ,  dat  Pieter  Henricxz  ,  die  een  tytlanck  te  Graft  ende 
Ryp  gestaen  heeft  met  groote  mo}  te  ende  jammer  ende  oyck  met  verlae- 
tinge  van  die  gemeynte,  sal  worden  getranslateert  ende  gesonden  van- 
daer  by  die  van  Coedyck. 

Art.  4.  Van  die  translatie  van  Fredick  Ysbrantsz  van  Zuyder  ende 
Noortscherwoudt.  —  Ten  vierden  heeftet  den  broederen  eendrachtelyck  be- 
haecht,  dat  Frederick  Ysbrants,  dienaer  tot  Suyder  ende  Noortscherwoudt 
overmits  vele  ende  zwaere  dachten  van  beyde  ende  oyck  van  lofweer- 
dige  6)  persoonen  ingebrocht ,  dat  hy  vandaer  soude  wordden  getransla- 
teert ende  aldaer  van  zynen  dienst  ophouden,  overmits  hy  duslange 
meer  tot  afbrueck  dan  tot  opbouwinge  gedient  heeft,  ende  die  van 
Werfverhoeff  tot  een  dienaer  toegeschict  wordden. 


*)    »Que8tie"  ontbr.  in  C.  •)  »te  zeven"  A  heeft  wden  een".  *)  »vereien"  G  heeft 
»verstaen".  *)  »te  weten"  ontbr.  in  A.   *)  »lofweerdige"  C  heeft  » geloof waerdige". 

3* 


36 

Art.  5.  Die  saecke  van  Aogeo.  —  Ten  vyfden  is  die  saecke  Aogei 
Toergestelt  van  zyn  opneminge  in  der  gemeynte ,  gelyck  ah  hy  versochte. 
Maer  overmits  hem  tot  noch  toe  gansoh  obstinaet  ende  onboetveerdich 
heeft  sien  laeten,  is  by  den  broederen  eendrachtelyck  besloten,  dat  hy 
yoer  dese  tyt  noch  nyet  voer  een  litmaet  der  gemeynten  l)  can  opge- 
nomen wordden,  hen  ter  tyt  toe  hy  hem  anders  in  ohristelycken  wandel 
ende  leven  sal  laeten  sien.  Ende  is  oyck  hen  9)  alle  hope  totten  dienst 
der  kercken  gansch  van  den  dienaeren  8)  ontseyt  ende  ontnomen  als  die- 
genen, die  totten  dienst  gansch  ombequaem  ende  ongeschict  is  om  zyn 
voergaende  ergerlyck  leven. 

Art.  6.  Die  saecke  van  Michael  aengaende  zyn  beroepinge  van  Opdam.  — 
Ten  sesten  is  die  saecke  Michaelis  voergestelt  belangende  syn  beroepinge 
van  Opdam.  Ende  overmits  Michael  voersz.  hem  daerinne  groffelyck  ver- 
grepen hadde,  is  hy  daerom  van  die  broederen  oyck  hart  aengesproe- 
cken  ende  vermaent,  ende  heeft  zyn  behoorlycke  straffe  gedraegen, 
naemplycken  van  den  dienst  tot  een  tyt  toe  gesnspendeert.  Maer  die- 
wyle  die  van  Opdam  in  haer  beroepinge  hebben  aengehouden  ende  oyck 
te  besorgen  stont,  zoo  men  haerluyden  daerin  nyet  verwillichde ,  dat  die 
loop  des  heyligen  evangeliums  etlycker  maeten  4)  verhindert  mochte  wor- 
den ende  die  gemeente  aldaer  verwoesten,  heeftet  den  broederen  voer 
het  stichtelycste  ingesien  in  die  beroepinge  te  consenteren  om  alsoo 
meerder  qnaet  ende  ergernisse  te  verhinderen6)  ende  wech  te  nemen. 

Art.  7.  Die  saecke  van  Joannes  in  Broeck  op  Langedyck.  —  Ten  ze- 
vende is  gehandelt  in  die  saecke  van  Joanne  in  Broeck  van  •)  Langedyck. 
Ende  is  besloten  van  den  broederen,  dattet  zoude  blyven  by  den  acte, 
in  die  voergaende  synodo  tot  Alcmaer  laestmael  besloten. 

Art.  8.  Translatie  der  dienaeren  van  Texel.  —  Ten  achsten  is  be- 
sloten by  den  broederen ,  dat  om  zekere  gewichtige  oyrsaecken  ende  om 
meerder  peryckel  voer  te  coemen ,  opdat  alsulcx  mochte  dienen  tot  grooter 
stichtinge  der  gemeynte  Christi  aldaer,  naemptlyck  dat  Joannes  ende 
Nicolaus,  dienaers  des  godlycken  woerts  op  Texel,  vandaer  getransla- 
teert  zouden  worden,  ende  dat  men  Joanneh  zoude  schicken  in  Out- 
oarspel7)  op  Langedyck. 

Art.  9.     Om  die  weduwen   der  verstorven  dienaeren  te  helpen.  —  Ten 


')  »der  gemeynten"  ontbr.  in  A.  *)  »hen"  G  heeft  »hem".  8)  »van  den  die- 
naeren" ontbr.  in  A.  4)  » maeten"  O  heeft  smalen".  5)  «verhinderen"  A  heeft 
»weren".    *)    »?an"  G  heeft  >op".    7)    aOutcarspel"  C  heeft  » O  ver-Karspel". 


37 

negende  is  besloten  eendrachtelyck  by  den  broederen,  opdat  die  wedu- 
wen der  verstorven  dienaeren,  die  nu  syn  ende  noch  coemen  moegen  in 
die  bedieninge  der  kercken,  mochten  geholpen  worden,  dat  die  vier 
dienaeren  der  naestliggender  dorpen  die  last  der  verlaetender  x)  kercken 
by  boerten  goetwillich  op  haer  zullen  nemen  ende  bedienen. 

Art.  10.  Het  synodus  te  Horn.  —  Ten  tienden  is  by  den  broederen 
besloten ,  dat  het  naestcoemende  synodus  weder  gehouden  zal  worden  op 
den  eersten  Maendach  nae  Paesschen  acht  daegen  bynnen  die  stadt  Hoorn. 

Art.  11.  Die  eylanden  onder  haer  classes  gedeelt.  —  Ten  elfsten  is 
besloten  by  den  broederen,  dat  die  eylanden  onder  den  classes  verdeelt 
zouden  worden ,  opdat  zy  in  questiose  ende  swaere  saecken  van  die  clas- 
sibus  bedient  zouden  moegen  werden.  Zyn  daerom  gedeelt  op  dese 
naerbescreven  wyse,  naemptelvck  dat  die  van  Wieringen  onder  Hoorn, 
die  Tan  Texel  onder  Alcmaer ,  die  van  Vlielant  onder  Enohuysen  zyn  zouden. 

Art.  12.  Van  het  avontgebedt.  —  Ten  twaelfden  aengaende  die  saecke 
van  het  avontgebedt,  van  die  van  Enchuysen  voergestelt  doer  onse 
broeder  Dierigk  Pauwblssz,  is  der  broederen  eendrachtich  verstant,  dat 
men  die  avontgebeden  in  de  steden  sullen  a)  laeten  aenstaen ,  overmits 
des  Sonnedaeges  ende  doer  die  weeck  Goids  heylich  woert  genochsaem 
wert  gepredict. 

Art.  13.  Die  van  Wervershoef  solliciteren  om  een  dienaer.  —  Ten 
dertienden  diewyle  die  van  Wervershoeff  een  dienaer  begeerden  te  be- 
roepen ende  daerom  twee  persoonen  tsynodo  voertsgestelt  hebben ,  naemp- 
telycken  Claes  Qüyrynssz  ende  Bernardum  N.  schoolmeester  tot  Meden- 
bliek,  van  welcken  beyde  sy  geerne  een  hadden,  maer  dewylen  geen  van 
beyden  geexamineert  is  noch  tot  dienaeren  toegelaeten  en  syn ,  is  by  den 
broederen  eendrachtich  besloten ,  dat  geen  van  beyden  voer  dese  tyt  ge- 
roepen werde  ter  tyt  toe ,  dat  zy  legittime  Bullen  syn  geexamineert  ende 
toegelaeten.  Onder  desen  zullen  die  van  Wevershooff  van  het  synodo 
met  eenen  dienaer  wel  voersien  wordden. 

Art.  14.  Van  Wilhelm  saecke  van  Nubixwoude.  —  Ten  veertienden 
is  gehandelt  van  Wilhelmi  saecke ,  dienaer  te  Nubixwoude  *) ,  die  over 
etlycke  weken  in  coetu  Hornano  om  sommige  accusationes ,  over  hem 
gedaen,    van    zynen  dienst  is  geweest  gesuspendeert.     Maer  diewyle  hy 


f)    » verlaetender"  G  heeft  » vacerende".    *)    » sullen"  G  heeft  »&ai".    *)    »van 
«Nubixwoude"  ontbr.  in  C. 


38 

doer  goede  attestatie  ende  scriften  hem  onschuldich  te  syn  heeft  verclaert  *) , 
soo  hebhen  die  broederen  altsaemen  eendrachtich 2)  zyn  onschult  voer 
goet  aengenomen  ende  hem  wederom  in  zynen  dienste  geinstitueert. 

Art.  45.  Van  die  questie  tusscen  die  van  Hoorn  ende  Enchuysen.  — 
Ten  vyftienden  is  oyck  de  questie,  ontreesen  tusschen  dat  coetu  Horna- 
num  ende  Enchusanum  doer  eenen  brieff  tusschen  beyden  gescreven ,  vrien- 
delycke  by  den  broederen  gesleten  ende  nedergeleyt. 

Art.  i  6.  Van  die  translatie  der  dienaeren  met  die  pene  daerby.  —  Ten 
laesten  is  oyck  vuyt  Goids  heylich  woert  recht  ende  goet  bevonden  ende 
eendrachtelyck  besloten  ende  geconfirmeert  die  artickel  van  die  translatie 
der  dienaeren  in  prima  synodo  Alcmariana  gemaect.  Is  oyck  daerby 
geaddeert  om  alle  onordentlicheyt  te  verweren,  dat  zoo  het  gebuerde, 
dat  yemant  hem  tegen  tbesluyt  des  verbenoempdes  artyckels  ombehoor- 
lycken  droege  ende  temere  transfereerde ,  dat  hy  voer  een  mulctam  3) 
zal  draegen  ende  betaelen  twee  pont  groot  tot  proffyte  van  die  arme 
weduwen  der  verstorven  dienaeren4).  Oyck  sullen  zy  op  die  plaetse, 
daer  zy  haer  getranslateert  mochten  hebben,  nyet  moegen  dienen  noch 
blyfven ,  oft  hij  schoon  twee  ofte  drymael  geroepen  worde  ö). 


Dat  tweede  boeck  vant  jaer  76. 

Anno  xvclxxvi  stilo  communi  den  nen  dach  Aprielis 
zyn  vergaerdert  alle  dienaeren  des  godlycken  woerts 
van  Noorthollant  tot  Hoorn,  alwaer  Andries 
Diericxz  tot  eenen  praesidem  ende  Aernt  Henricx 
tot  eenen  notarium  vercoren  zyn  ö)  T). 

Art.  1.  Van  die  pene,  den  delateerders  ende  achterclappers  des  coetus 
op  te  leggen.  —  In  den  y  er  sten  is  daer  besloten ,  dat  zoo  yemant  bevon- 
den worde ,  die  eenige  saecken ,  die  hier  verhandelt  zoude  moegen  worden , 
buy ten  die  camer ,  daer  die  alle  gemeyne  8)  dienaeren  in  den  name  des 
Heeren  9)  versamelt  zyn ,  deelateren  ende  achterclappen ,  sullen  gemulc- 
teert  wordden  ende  haeren  oerdeel  ontfangen  vant  coetus,  daer  dieselve 


!)  » verclaert"  A  heeft  »verthoont".  *)  «eendrachtich"  ontbr.  in  A.  3)  Op 
amulctara"  volgt  nog  in  A:  »ende  poena".  4)  »  dienaeren"  ontbr.  in  A.  5)  »hy  — 
worde"  A,  C  en  G  hebben  »sy  —  worden."  8)  In  margine  tegenover  dit  hoofd  staat: 
»Wie  die  praeses  ende  notarias  syn";  Eveneens  in  G.  7)  In  A  ontbreken  alle  raargi- 
inalia.  *)  salie  gemeyne"  G  heeft  «algemeene".  °)  sin  —  Heeren"  A  heeft  »des  woorts". 


39 

onder  sorteren  ende  dat  nae  die  gelegenthey t  der  saeoken ,  zoo  oyck  het 
ooetus  bevinden  zal. 

Art.  2.  Die  belydinge  des  geloof 8  der  Nederlantscher  gemeynten  sal  een 
yegelyck  coetus  hebben  ende  onderschryven.  —  Ten  tweeden  is  daer  ge- 
ordonneert,  dat  eenen  yegelyck  eoetns  sal  vercrygen  een  oprecht  ende 
ongevalscht  exemplaer  van  die  belydenisse  van  die  Nederlantsohe  gemeen- 
ten *)  ende  eenen  yegelycken,  die  daeronder  hooren,  tselfde  met  verstande 
verhandelen  ende  oyck  onderscry ven ,  gelyck  breeder  verhaelt  staet  int 
artyckelscrift ,  verhandelt  tot  Alcmaer  anno  73  den  xvnr30  Marty  int 
achste  capittel. 

Art.  3.  Van  het  disputeren  met  die  Menonisten.  —  Ten  derden  alzoo 
daegelycx  groote  schueringen  ende  tweedracht  in  der  religie  daer  het 
verscheyden  tsaemenloopen  ende  vergaerderen  der  Anabaptisten  opryst, 
waerduer  veel  menschen  nyet  alleen  in  onsekerheyt  haers  geloofs  maer 
oyck  tot  allendige  dwaelinge  vervoert  worden ,  soo  heeftet  den  broederen 
al  te  samen  eendrachtelyck  behaecht  omme  by  zekere  snpplicatie  aen 
den  E.  Diederich  Sonoy  ,  gouverneur  van  Noorthollant  etc.  te  versoecken , 
dat  die  predicanten  derselver  leere  al  te  samen  ende  elcx  besundere  voer 
zyn  E.  zonde  moeghen  geroepen  worden  ende  van  haerluyden  te  eysschen 
omme  scriftelyck  van  die  articulen  der  leere  ende  des  geloofs,  haerluyden 
voergedraegen ,  haer  bekentenisse  volcoemelyck  int  druck  te  verclaeren 
ende  daerby  oyck  bereyt  te  zyn  dieselve  haer  belydinge  duer  christe- 
lycke  tsaemensprekinge  met  die  predicanten  der  Gereformeerde  religie  te 
verantwoorden  ofte  anders ,  zoo  sy  tselfde  voersz.  weygeren  om  te  doen , 
dat  zy  dan  mochten  vermaent  wordden  om  terstont  een  christelycke  ende 
ordentlycke  tsaemensprekinge  over  haer  leere  ende  religie  met  die  voersz. 
predicanten  a) ,  ten  eynde  dat  Goids  glorie  daerduer  sonde  moegen  ver- 
vordert worden ,  oyck  tot  dyen  eynde  dat  diegene ,  die  verdoelt  3)  zyn , 
ten  rechten  wech  zouden  moegen  gebrocht  worden,  ende  die  noch  be- 
houden zyn  behouden  zouden  moegen  blyfven.  Ende  hiertoe  zyn  ver- 
coren  omme  tzelve  te  wege  te  brengen  Anthüenis  van  Enchuysen ,  Pieter 
Corneusz  van  Alcmaer,  Svbrandus  van  Hem  ende  Bernerüs  van  Edam. 

Den  3  Aprilis  eodem  anno. 

Art.  4.     Van  den  mulcta  der  broederen ,  die  te  laet  coemen ,  dat  zy  die 


l)  » belydenisse  —  gemeenten"  A  heeft  » Nederlantsohe  belydenisse  des  geloofs". 
*)  »  predicanten"  bierop  volgt  in  C  »aen  te  gaen"  en  in  G  »te  honden".  *)  » ver- 
doolt*' A  hoeft  «vervoert",  C  «verdoold",  G  »verdeylt". 


4i> 

\^a  ?kf4*&  aftSy-em  vcni  roefw.  —  Te»  ijfidea  b  besloten  by  den 
vt^'j*-*!  .  i*s  caa*  te  *!ir:*ïw«i  d:*  tra#»ibrjt  des  tyeestompste  der 
snnmE-r**  *.r>*o*r«r=.  di*w*L:ke  xoo  OTTra/hisaegs  z;n  «ie  nyet  wel1) 
a»»a&»a .  «ft  *r  &  t#tï»  oft  tweede  cessie  co=en  ©ft  bt«  ,  die  «t  ab- 

z>w  7*ma3t  hes*  be^-sass^ly^k  ende  gesocluif  si  Terexenseerde  •  daerran 
wraarts.  sal  zn.  Ecie  zoo  Temant  gefeeelT^ken  absenteerde  rant  svnodo 
tfuttter  w*c*i;ïke  oyrsaecken.  znEen  desgeïycx  g**hoaden  zyn  een  pont 
r^^m  «e  T*rr«*ren  ecde  geemp!oyeert  te  wordien  tot  behoeff  Tan  die 
w*?fxw^ï  d*r  Temer  TeTst«'»rren  broeders  naer  bet  aehtienste  *)  artrckel 
ti**  rrzf.^.  jrrLo^iea  tot  Hoorn  anno  73  den  xerensten  Octobris. 

A*T-  5.  Fzn  7ezef  -fn/if  Ifi^rtJi'^w  te  bfiienen*  —  Ten  Trfden  is 
4**t  \**jSjzx  bT  den  broederen,  orermits  die  eilanden  soo  Texel  zoo 
V»'^ri-  z*s  zeer  desolaet  zvn  sonder  dienaeren ,  dat  eenen  Teselvck  coetns 
eter*/*  er  *>r?e  draegen  sal  ende  bv  bnerte  eenen  dienaer  Tü\t  baeren 
•xj*~%  t*T.i*-*.  xza  daegen  ofte  daeromtrent  blyrende  onune  aldaer  te 
ynfLt'xj:^  ez.it  goede  oerdre  te  stellen  tot  opbouwinge  der  kercke  Christi s). 

kxi.  *j.  Vin  die  blyringe  Joaxxes  Ambbosu  in  Sytanupef.  —  Ten  sesten 
2ê  *i**r  vAsê!/Aen  orer  die  petitie  ende  electie  Tan  die  kercke  Tan  Hoorn 
t«*  i.kssz  Ajobo^j,  dienaer  Tan  Sybecaspel,  alsdat  die  broeders  een- 
<Ëra«s3*>  *ken  bfrrren  br  het  18  artrckel  des  svnodi,  gebonden  tot  Alcmaer 
*xzo  73  den  31  Martij ,  te  weten  zoo  hetselfde  nyet  geschieden  can  son- 
der bew2!lnjre  der  gemey  nte ,  daer  die  dienaer  (die  Tereoren  wort)  woon- 
*tt2kh  is. 

Ajkt.  7.  Van  die  bylegginge  der  huysluyden  sonder  fronteen.  —  Ten 
•*rre* -ien  is  daer  besloten  Tan  die  algemeene  broeders  Toersz.  orer  die 
<,:.;reT*r£*:khe}t«  die  gebrnyct  wort  orer  die  jonghe  luyden,  die  hen  by- 
4*n  Toegen  als  echte  persoonen,  nochtans  nyet  geconfirmeert  Tan  den 
d^ena^ren  Toersz.,  hem  als  beesten  aanstellen,  dat  hierorer  een  brieff 
geiBaert  ende  aengesonden  sal  wordden  tot  Taffincm  omme  zyn  £. 4)  te 
d'>en  adverteren  Tan  die  ongeregeltheyt  ende  misbrnyck  des  hawelycken 
sta^U,  wekke  brieff  gescreven  ende  OTergesonden  zal  wordden  van 
hrsALWj,  dienaer  Tan  HoocbcarspeL 

Airr.  8.  Van  die  continuatie  der  ouderlingen  ende  diaconen.  —  Ten 
altisten  is  daer  besloten  by  die  algemeyne  broederen,  dat  die  ouderlin- 

$)  *wel*'  A  heeft  »Teel".  *)  »achtienste"  C  heeft  »achtste".  ^  •Christi',  ontbr. 
to  A-    *;    »zjn  E"  A  heeft  »sijn  £x«M. 


41 

gen  ende  dyaconen  in  haeren  dienst  gecontinueert  sullen  wordden,  ter 
tyt  toe  eenige  opspraecke  daerover  soude  moegen  coemen  ende  int  pro- 
vinciale synodo  anders  bevonden  zal  worden. 

Den  imen  Aprilis. 

Art.  9.  Van  die  aenneminge  Agqei  tot  een  litmaet  der  kercken.  —  Ten 
negensten  aengaende  die  saecke  Aggei,  diewelcke  om  syne  fey ten  ende 
gebreecken  tot  Embden  buytengestooten  x)  is,  ende  hy  hem  tot  boetveer- 
dicheyt  wederom  gestelt  heeft  ende  zyn  schuit  bekennende  voer  die  al- 
gemeene  broederen  voersz. ,  is  wederomme  tot  eenen  litmaet  der  kercken 
van  den  broederen  opgenomen ,  openbaerlyck  tot  Hoorn  nae  die  predicatie 
geschiet  den  mr311  Aprilis  anno  1576  stilo  commnni. 

Art.  1 0.  Van  het  verschil  tusschen  Aelbertüm  van  Opperdous  ende  zyner 
gemeynte.  —  Ten  tiensten  is  daer  besloten  by  den  broederen  aengaende 
die  saeck  Aelberti  van  Opperduys.  Diewelcke  opgeschort  is  ende  sal 
voldaen  worden  vaut  coetas  tot  Hoorn  ende  geexploreert  te  worden  van 
twee  oft  dry  ommestaende  dienaers,  hoe  die  saecke  tot  Opperdous  tus- 
schen die  gemeynte  ofte  regeerders  ende  onsen  broeder  Alberti  staen. 

Art.  11.  Van  die  translatie  Henrici,  dienaer  tot  Wieringen.  —  Ten 
elfsten  is  daer  eendrachtelycken  by  den  broederen  besloten,  dat  men 
Henricum  nemen  ende  trecken  zullen  *)  van  Wieringen  ende  transfereren 
hem  op  een  ander  plaetse,  daer  hy  met  stichtinge  zoude  moegen  staen. 

Art.  12.  Van  die  honderste  penninck  Leonardi.  —  Ten  twaelfsten  is 
daer  verhandelt  die  saecke  tusschen  onsen  broeder  Leonardo  ende  zjn 
huerlieden  3)  aengaende  die  honderste  penninck ,  alzoo  dat  Leonardus  be- 
loeft  in  presentie  vant  geheele  synodi  haerluyden4)  te  betaelen,  deene 
helft  Mey  eerstcoemende  ende  Jacobi  daeraenvolgende  dander  helft. 

Art.  13.  Van  die  translatie  Mathei  in  Oosterblocker.  —  Ten  derthien- 
sten  is  besloten  by  den  broederen  6) ,  dat  Mattheus  Matheusz  •)  getrans- 
lateert  zal  wordden  van  Oisterblocker  tot  Wogghenum,  diewelcke  hem 
wettelycken  beroepen  hebben. 

Art.  14.   Van  dat  toecoemende  synodus  T).  —  Ten  veertienden  is  besloten 


l)  »buytengestooten"  G  heeft  »  buitengesloten".  *)  «zullen"  G  heeft  »sai". 
*)  »huerlieden"  G  heeft  »huy8luyden".  4)  «haerluyden"  ontbr.  in  A.  6)  Op 
»  broederen"  volgt  in  A  »eendraohtelijck".  6)  » Mattheus  Matheusz"  G  heeft  » Mat- 
theus Merthengs".    7)    »Van  —  synodus"  ontbr.  in  G. 


42 

by  den  broederen  eendrachtelycken ,  dat  men  synodus  toecoemende  honden 
sal  tot  Alcmaer  sMaenendaechs  acht  daegen  nae  Paesschen  anno  1577. 

Onderteeckent  Andriks  Dierigxz  praeses  nomine 
totius  coetus. 


In  die  vergaederinge  tot  Alcmaer  gehouden  van 
alle  die  dienaers  des  Noorderquartiers  opten  4  Fe- 
bruari} anno  77  syn  besloten  dese  naervolgende  ar- 
tictden  l) : 

Art.  1 .  In  den  yersten  op  die  questie ,  oft  een  dienaer  der  gemeynte 
die  houwelycksche  persoonen ,  diewelcke  a)  die  eene  een  persoon  synde , 
wvens  medegenoot  in  overspel  bevonden  is,  nyet  sal  moegen  trouwen, 
wanneer  diegene ,  die  hem  met  een  ander  vergeselschappen  wil  ende  een 
onschuldich  persoon  sy ,  devortium  van  zyn  overheyt  versocht  heeft  ende 
zulcx  nyet  can  vercrygen,  is  besloten,  soo  die  magistraten  we y geren 
den  onschuldigen  persoone  wettelycke  echtscheydinge  te  geven,  dat  die 
persoonen,  zoo  zy  van  vermoegen  zyn,  by  die  hooge  overheyt  aenhou- 
den  zullen  om  van  haer  devortium  verst  te  vercrygen.  Ende  zoo  die 
persoonen  arm  zyn,  dat  zy  sulcx  van  wegen  haere  arraoet  nyet  doen 
moegen,  zoo  sullen  die  dienaeren  diezelfde  trouwen,  naedemael  zy  van 
haeren  wettelycken  overheden  divortium  versocht  hebben  ende  hetselfde 
nyet  mochten  vercrygen,  doerdven  dat  die  magistraeten  haer  met  de 
huwlycksaecken  nyet  willen  bemoyen. 

Dit  artickel  herlesen  zynde  in  de  Hoornsche  synodus ,  ia  om  redenen 
volgende  gecorrigeert ,  gecasseert  ende  geannulleert  vuyt  oirsaecke, 
dat  dienaeren  verstaen ,  dat  haer  nyet  staet  aen  te  nemen  noch  te 
oerdeelen,  .dat  die  overheyt  aengaet,  maer  dat  men  deselve  persoo- 
nen, die  buyten  die  gemeynte  zyn,  tot  de  overheyt  wysen  zal  om 
aldaer  haer  gerechticheyt  te  soecken.  Ende  indyen  zy  sulcx  wey- 
gert ,  dat  dan  noch  die  dienaeren  haer  daer  nyet  mede  bemoyen , 
opdat  zy  nyet  en  schynen  haerselven  eenichsins  in  tgene  doverheyt 
aengaet  insteecken.  Noopende  diegenen,  die  bynnen  de  gemeynte 
syn,  zullen  die  dienaren  in  zulcken  geval  alle  moegelycke  hulpe  by 
die  leege  ende  hooge  overheyt  doen,  ten  eynde  dat  haere  soecken 
zal  moegen  affgedaen  wordden  s). 


')    In  A  ontbreken  bij  deze  acte  alle  marginalia.    *)    » diewelcke"  G  heeft  »van 
dewelcke".   8)  Dit  cursief  gedrukte  staat  in  B ,  C  en  G  in  margine ;  in  A  onder  art  1. 


43 

Art.  2.  Van  die  saecke  Bartholdi  ,  toecoemende  dienaer  bynnen  Hoorn.  — 
In  die  saecke  Bartholdi  is  besloten,  dat  eyntelyck  in  dieselfde  saecken 
te  pronuntieren  zal  opgeschort  blyfven  tot  ses  weken  nae  datum  van 
desen ,  ende  dat  daer  twee  mannen  sullen  vuytgesonden  wordden  tot  die 
dienaeren  yant  Zuyderquartier  met  die  stucken,  vuyt  welcken  verstaen 
can  wordden,  hetgheen  dat  tusschen  hem  ende  die  gansche  gemeynte 
voergevallen  is ,  om  die  saecke  hem  aen  te  dienen  ende  haer  te  bidden , 
dat  zy  die  saecke  met  malcanderen  willen  communiceren  ende  nae  die 
roersz.  ses  weken  op  don  bestempden  dach ,  die  van  den  broederen  daer- 
toe  bestempt  is,  alhier  coemen  om  eyntelyck  metten  anderen  dan  in  die 
saecke  te  pronuncieren  naer  behooren.  Ende  dat  men  middelretyt  oyck 
by  die  gemeynte  yan  Hoorn  aenhouden  zal,  dat  zy  haer  mede  willen 
het  oerdeel  der  dienaeren  onderworpen,  dat  oyck  Bartholdüs  met  hulpe 
dergener,  die  naer  Zuythollant  zullen  gaen,  aenhouden  zal  ende  hem 
met  die  gemeynte  yan  Dordrecht  versoenen,  mits  dat  men  oyck  die 
magistraeten  van  Hoorn  aenspreken  zal,  sy  willen  hierinne  haer  tevre- 
den stellen. 

Art.  3.  Waer  het  toecoemende  synodus  gehouden  zal  worden  ende  wan- 
neer. —  Ten  derden  is  oyck  besloten,  dat  die  plaetse  van  die  voersz. 
byeencompste ,  welcke  als  een  synodus  geacht  zal  worden ,  bynnen  Hoorn 
opten  18  Martij  naestcoemende  gehouden  zal  wordden. 

Art.  4.  Van  het  houwelyck  van  Pieter  Vredericxz.  —  In  die  saecke 
yan  onse  broeder  Pieter  Vredericxz  is  besloten,  dat  diezelve  onse  broe- 
der de  vrouwe ,  waermede  hy  verseegt  wordt  verloeft  te  zyn ,  zal  moegen 
verlaeten  ende  dat  hy  om  der  stichtinge  wille  hem  sal  willen  bewilligen. 

Art  5.  O  ft  die  ouderlingen  haer  mede  behooren  in  die  synodaelsche 
vergaerderinge  te  verschynen.  —  Sooveel  het  versoeck  der  ouderlingen 
aengaet,  die  mede  begeren  in  alle  synodalische  vergaerderingen  geroe- 
pen te  wordden,  is  besloten,  dat  een  yeder  dienaer  op  het  naestcoe- 
mende synodus  een  ouderlinck  zal  medebrengen  ende  dat  op  costen  der 
plaetsen,  daer  zy  vandaen  coemen,  om  alsdan  eyntelycken  te  besluyten , 
wat  men  vant  verschynen  1)  der  ouderlingen  sal  houden  ende  naecoemen. 

Art.  6.  Van  die  translatie  Frederici.  —  Boven  desen  is  besloten ,  dat 
onse  broeder  Fredericijs  met  den  y  er  sten  van  die  plaets,  daer  hy  nu 
staet,  sal  getranslateert  wordden. 


l)    «verschynen"  A  heeft  »verschrijven". 


44 

Art.  7.  Aelbertüs  wort  optie  gegeven ,  oft  hy  wil  getranslateert  wesen , 
dan  oft  hy  een  schoelmeester  wü  wesen.  —  In  die  questie  van  Aelberti 
translatie  is  besloten,  zoo  Aelbertüs  zoude  getranslateert  wordden,  dat 
hy  tusschen  dit  ende  het  toecoemende  synodus  hem  zal  beraeden ,  oft  hy 
liever  zal  willen  getranslateert  wordden  om  elders  te  predicken,  dan  oft 
hy  sal  liever  elders  een  schoelampt  willen  bedienen. 


Die  dienaers  van  Noorthollant \  vergaerdert  zynde 
bynnen  Hoorn  op  den  18  Martij  anno  1577,  hebben 
ge  handelt  ende  besloten  dese  naervolgende  articulen 1). 

Art.  i .  Wilhelm  Gielissz  op  Vlielant  wort  het  preeckampt  verboden.  — 
Ten  yersten  aengaende  Wilhelm  Helïssz,  naedat  die  broeders  genoech- 
saemelycken  verstaen  hadden,  dat  hy  hem  onordentlyck  bnyten  raedt 
ende  bewilliginge  van  classis,  waer  hy  onder  sorteert,  in  den  dienst  op 
Vlielant  heeft  ingedrongen  ende  daerenboven  dieselvige  dienst  met  een 
ergerlyck  2)  leven  veronteert ,  waervan  dat  hy  tot  twee  oft  dry  reysen 
ordentlycken  is  aengesproecken  geweest,  ende  oyck  van  die  hooge  ove- 
richeyt  bescreven,  ten  fyne  dat  hy  dieselvige  dienst  soude  verlaeten,  soo 
hebben  zy  over  zyn  persoon  eendrachtelycken  besloten,  dat  hy  zal  af- 
staen  8)  van  allen  kerckendienst  ende  wat  die  zoude  moegen  aengaen , 
privatelyok  ende  publyckelyck ,  zoo  daer  als  op  andere  plaetsen,  sonder 
oyck  eenigen  dienst  der  scholen  om  derzelver  ergernissen  willen  aen  te 
nemen,  maer  dat  hy  hem  zal  met  zynen  arbeyt  godsalichlyck  erneren, 
neffens  diewelcke  die  broeders,  zoo  hy  te  cort  quaeme,  hem  alle  hulpe 
ende  troost4)  te  bewysen  bereyt  zyn,  ter  tyt  toe  dat  zyne  boetveer- 
dicheyt   zal  blycken  om  alsdan  in  eenige  dienst  toegelaeten  te  wordden. 

Art.  2.  Van  Bartholdi  schultbekenninghe.  —  Ten  tweeden  aengaende 
Bartholdum  onsen  broeder,  dewyle  dat  voeryersten  van  noode  was,  eer 
men  voerder  6)  in  zyn  saecken  soude  treden ,  dat  die  schultbekenninghe , 
die  de  gemeynte  van  Dordrecht  eyscht  •) ,  gedaen  zy  ofte  bewilliget  waere 
te  geschieden  ende  dat  die  consistorie  van  Dordrecht  met  die  schultbe- 
kenninge,  van  Bartholdo  selfs  gescreven  ende  onderteeckent ,  nyet  te- 
vreden is   geweest,  maer  een  ander  forme  heeft  beworpen,  in  dewelcke 


l)  In  A  ontbreken  bij  deze  acte  de  marginalia.  *)  «ergerlyck"  A  heeft  won- 
eerlyck".  *)  »dat  —  afstaen"  ontbr.  in  A.  4)  wende  troost"  ontbr.  in  A.  B)  «voer- 
der" C  heeft  *  weder".    6)    »van  Dordrecht"  ontbr.  in  A 


45 

nyet  alleen  zyn  grove  ende  zwaere  delicten,  die  bekent  ende  beleden 
syn,  maer  oyck  andere  feyten,  die  voer  de  tyt  van  zyne  zware  val 
zouden  geschiet  zyn  ende  noch  nyet  bekent  ende  beslichtet  en  zyn,  ge- 
specificeert  staen,  welcke  zy  begeren  van  Bartholdo  onderteeckent  te 
hebben  nyet  om  de  gemeente  in  sulcker  forme  voer  te  draegen  maer 
om  by  haer  in  de  consistorie  te  houden,  soo  hebben  die  broederen  om 
die  hangende  saecke  Bartholdi  te  eyndigen  (volgende  haer  beloefte ,  der 
overheyt  gedaen)  haer  daertusschen  gestelt  ende  op  haer  by  *)  begeerte 
ende  bewillinge  Bartholdi  genomen  in  forme  van  schultbekenninge  in 
zynen  naeme  te  beleggen,  waermede  dat  hy  achtede,  dat  hy  soude 
moegen  by  die  gemeente  van  Dort  aenstaen,  van  welcke  schultbeken- 
ninge copie  hier  geannexeert  2)  is.  De  broeders  hebben  oyck  aengeno- 
men  die  van  Dordrecht  op  het  versoeck ,  twelck  zy  op  Bartholdo  doen , 
te  antwoerden  ende  redenen  over  te  scryven ,  waerom  dat  haer  begeerte 
nyet  genoch  en  geschiet,  gelyck  die  in  den  brieff  opt  lange  verhaelt 
staen,  waervan  copie  hier  oyck  te  sien  is. 

Art.  3.  Van  die  wederroepinge  Bartholdi  op  die  predicstoel.  —  Ten 
derden  aengaende  Bartholdum  voersz. ,  dewyle  dat  die  broeders ,  tAlcmaer 
in  synodo  vergaerdert,  der  overicheyt  ende  die  gemeente  van  Hoorn 
beloeft  hadden,  volgende  dacte  daervan  gemaect,  eyntelyck  antwoert 
ende  besluyt  op  die  saecke  van  onsen  broeder  Bartholdo  ende  zynen 
dienst  te  geven ,  zoo  is  (nyettegenstaende  h$t  advys  van  het  classis  van 
Dordrecht  ende  Delft,  welck  overgescreven  ende  den  broederen  oepent- 
lyck  gelesen  is,  waermede  zy  de  saecke  Bartholdi  noch  vuytstellen  tot 
op  den  yersten  dag  van  Mey  om  alsdan  in  een  nationael  synodo ,  twelck 
zy  daertoe  te  Leyden  meenden  te  beroepen,  geslicht  ende  geeyndighet 
te  wesen)  gesententieert  ende  besloten,  dat  onsen  broeder  Bartholdus, 
dewyle  hy  hem  boetveerdich  bewesen  heeft  ende  alles  gedaen,  twelck 
men  hem  rechtelyck  soude  moegen  opleggen,  in  zynen  dienst,  van  de- 
welcke  hy  duslange  gesuspendeert  is  geweest,  wederom  gerestitueert 
sal  syn  om  alzoo  het  mishaegen,  twelck  die  overicheyt  in  zyn  achter- 
houdinge  heeft,  wech  te  nemen  ende  die  zwaere  twist  ende  schueringe 
der  gemeenten  van  Hoorn,  die  te  bevreesen  stont,  te  vermyden.  Aen- 
gaende de  wyse  ende  maniere ,  hoe  dat  hy  toegelaten  zal  wesen ,  hebben 
die  broeders  besloten,  dat  men  een  schultbekenninge  hem  voer  zoude 
scryven  B) ,  welcke  hy  van  den  stoel  aff  int  beginsel  zynder  yerster  pre- 
dicatie  den  volcke  zoude  voerlesen ,  twelck  hy  aengenomen  heeft  te  doen 
in   zulcker   forme,    als  hier  geannexeert  is.     Oyck  hebben  die  broeders 


!)    »by"  ontbr.  in  C.    *)    «geannexeert"  G  heeft  »geannoteert,    8)    »hem  voer 
zonde  scryven"  A  heeft  »voor  hem  sal  sohrijven". 


46 

geordonneert ,  dat  men  den  classi  Tan  Dordrecht  ende  Delft  zal  ant- 
woerden  op  den  brieff ,  daermede  dat  sy  haer  advys  l)  overgescreven  heb- 
ben, gelyck  het  van  henluyden  versocht  was,  van  welcke  antwoerde  de 
copie  hier  aengehecht  is. 

Art.  4.  Van  die  ouderlingen,  dat  zy  mede  zullen  verschynen.  —  Ten 
vierden  dewyle  de  broeders  tAlcmaer,  over  die  saecke  Bartholdi  verhyn- 
dert ,  de  questie  van  de  verschyninge  der  ouderlingen  in  de  gemeene  ver- 
gaerderinge  der  dienaeren  aen  dit  synodum  gewesen  hadden ,  soo  is  met 
stemmen  der  dienaeren  ende  ouderlingen,  die  doen  tegenwoerdich  zyn 
geweest,  besloten,  dat  in  alle  synodalische  vergaerderingen  zoo  deses 
quartiers  als  der  ganscher  provincie  elck  dienaer  een  ouderlinck  met  hem 
zal  bringen  om  oyck  in  alle  wichtige  saecken  haer  stemmen  te  geven, 
aensienders  der  ganscher  handelinge  ende  getuygen  daervan  te  wesen 
ende  zoo  over  haer  dienaer  als  over  die  andere  behoorlyck  te  censureren. 
Sullen  oyck  die  ouderlingen  evenals  die  dienaers  gehouden  wesen  2)  ge- 
nochsaeme  excuse  haers  afnemens  3)  doer  yemant  te  doen  op  pene ,  die 
de  ouderlingen  daerop  tusschen  haer  sullen  ordineren.  Ende  dewyle  de 
meeste  zwaricheyt  hierin  bevonden  wordt ,  dat  in  eenige  plaetsen ,  alwaer 
het  synodus  mochte  geleecht  wesen,  het  zeer  lastich  zoude  vallen  hen- 
lieden (als  den  dienaeren  geschiet)  huysen  te  bestellen,  soo  syn  sy  te- 
vreden ,  dat  men  datselvige  maecke  ten  besten  als  men  can ,  willen  oyck 
geerne  yet  daeraen  vuyt  der  naeme  van  haere  gemeenten  te  coste  leggen. 

Art.  5.  Aggeus  wort  toegelaeten  om  te  prediken.  —  Ten  vyfden 
over  het  versoeck ,  twelck  die  van  Petten  doen ,  begerende  Aggeum  haeren 
schoolmeester  ofte  een  ander  godsalich  ende  vroem 4)  man  tot  haeren 
dienaer  der  kercken,  is  by  den  broederen  besloten,  naerdatter  goeder 
getuygenisse  van  Aggei  boetveerdicheyt  ende  godsalicheyt  voerheen  ge- 
gaen  is,  dat  hy  hemluyden  zal  verleent  worden,  behoorlyck  geexami- 
neert  zynde,  twelck  tAlcmaer  geschien  zal. 

Art.  6.  Vant  versoeck  der  burgermeesteren  van  Medenblick.  —  Ten 
sesten  opt  versoeck  van  de  burgemeesters  ende  gemeente  van  Meden- 
bliek,  welcke  om  de  costen  te  spaeren,  dat  sy  voer  dese  tyt  nyet  en 
connen  gedoogen  6)  om  den  tweeden  dienaer  te  onderhouden  ende  noch- 
tans van  wegen  die  ouderdom  haers  dienaers  leonardi  genootsaect  zyn 
hem  eenige  hulpe  toe  te  voegen ,  begeren ,  dat  hemluyden  verleent  worde 


l)  »advys"  A  heeft  »antwoort".  *)  «gehouden  wesen"  ontbr.  in  A.  8)  »afne- 
mens"  A  en  G  hebben  »aiwesens".  4)  »ende  vroem"  ontbr.  in  A.  6)  » connen 
gedoogen"  A  heeft  » co  men  gedraghen". 


47 

de  schoelmeester  van  Westerblocker  om  den  Cathecismum  te  prediken 
ende  hem  alzoo  te  oeffenen,  totdat  hij  volcoemelyck  aldaer,  zoo  die 
gaven  hemlieden  gevallen ,  tot  een  dienaer  aengenomen  te  weeën  *) , 
waerin  die  broeders  bewilligen,  welverstaende  dat  hy  tEnchuysen,  waer- 
onder  Medenblick  sorteert ,  geexamineert  sal  wordden. 

Art.  7.  Die  van  Wieringen  sullen  van  het  Hoornsche  classe  bedient 
worden  ter  tyt  toe,  dat  zy  een  eygen  dienaer  sullen  hebben.  —  Ten  ze- 
vensten op  het  versoeck  van  het  eylant  ofte  de  gemeynte  van  Wie- 
ringen  hebben  die  broeders  besloten ,  dewyle  zy  naer  groote  neersticheyt 
ende  vlydt,  die  zy  voergewent  hebben,  geen  dienaer  hebben  connen 
vinden,  die  met  stichtinge  van  zyn  plaetse  geweert  ende  hemlieden  toe- 
gesonden  zoude  moegen  wordden,  dat  het  classis  van  Hoorn  zoolange 
haer  zoude  versorgen,  totdat  die  van  Wieringe  selfs  ofte  die  broeders 
van  haerentwegen  eenen  bequaemen  dienaer  zullen  opgeloopen  hebben. 

Art.  8.  Desgelycx  mede  die  van  Ryp  ende  Graft  vant  Alcmaer  classis.  — 
Ten  achsten  op  het  versoeck  van  Ryp  ende  Graft,  welcke  oyck  een 
bequaem  dienaer  begeren ,  is  by  den  broederen  besloten ,  dat  die  dienaers  9) 
des  classis  van  Alcmaer  zoo  lange  de  voersz.  dorpen  zullen  versorgen, 
totdat  voer  hemluyden  oyck  een  bequaem  dienaer  gevonden  wort.  Ende 
aengaende  die  schoelmeester ,  die  zy  versoecken ,  is  daertoe  een  genoempt 
mr.  Gkeraert  Jacobsz,  nu  ter  tyt  dienende  op  den  Oudedyck. 

Art.  9.  Frans  Janssz,  schoelmeester  .tot  Hauwaert,  van  zynen  dienst  af- 
gesedt.  —  Ten  negensten  op  die  clachte,  die  over  een  Frans  Janssz, 
eertyts  schoelmeester  te  Hauwert ,  gecoemen  is ,  naementlyck  dat  hy  hem 
onordentlyck  ende  ongesonden 8)  in  den  dienst  indringt ,  die  dienaers 
generalyck  ende  int  besonder  eenige  lastert  ende  beschuldicht ,  is  be- 
sloten, dat  onsen  broeder  Sybranous,  dienaer  des  woorts  in  Hem,  aen 
den  voernoempten  Frans  zal  scryven  ende  oyck  aen  de  broeders,  by 
dewelcke  hy  hem  heeft  ingedrongen  om  alzoo  ordentlyck  met  hem  nae 
eysch  van  de  disscipline  te  handelen. 

Art.  10.  Te  Paesschen  het  synodus  bynnen  Enchuysen.  —  Ten  tienden 
is  eendrachtelyck  besloten,  dat  men  het  naeste  synodum  over  een  jaer 
zal  houden  bynnen  Enchuysen  acht  daegen  naer  Paesschen. 

Onder  stont 
Alzoo  gedaen  ende  gescreven  by  my  Reginaldus 
Hyperius,  dienaer  des  godlycken  woerts  in  Hooch- 
kaspel,    tot  een  scriba  van  den  broeders  vercoren. 


l)    »te  wesen"  G.  heeft  »werde".    *)    » dienaers"  A  heeft  ^broederen".    •)   »on- 
gesonden"  A  heeft  «ongesont". 


48 

Anno  1578  den  7  Aprilis  syn  die  dienaeren  des 
godlycken  woerts  van  het  Noordcrquartier  tot  Ene- 
huysen  in  die  name  des  Heer  en  versamelt,  alwaer 
sy  in  die  yerste  sessie  naemiddach  l)  omtrent  een 
uren ,  nae  die  aenroepinge  van  die  name  Goids  Petrüm 
Sichexium  ,  dienaer  des  godlycken  woerts  tot  Pur- 
merendt  *)  tot  eenen  praesidem  e?ide  Bernherum  Ve- 
zekium  ,  dienaer  des  godlycken  woerts  tot  Edam ,  tot 
eeneti  scribam  vercoren  hebben  *)  4). 

Art.  1.  Van  die  brieven  des  nationalis  synodi  ende  bereydinge  derge- 
ner,  die  daertoe  reysen  zullen.  —  In  den  yersten  op  die  brïefven,  ge- 
nere ven  van  die  dienaeren  van  Zu>  thollant  aengaende  die  beroepinge  des 
nationalis  synodi  ende  doerlesinge  van  die  articlen,  is  eendrachtelycken 
van  den  broederen  besloten ,  dat  een  yegelyck  classis  tsaemen  vereeniget 
met  zyne  ouderlingen  in  zyne  byeencompst  die  artyckelen  zal  doerlesen , 
die  zoo  int  svnodo  van  Embden  zoo  van  Dordrecht  soo  ovck  die  andere , 
die  in  diversche  synodis  in  dese  Noorderqnartieren  besloten  zyn,  ende 
met  malcanderen  spreken,  wat  men  van  dyen  aal  connen  aennemen  oft 
nyet  ende  daer  syne  redenen  by  verclaeren  met  oyck  alsnlcke  particu- 
liere zwaericheden ,  die  een  yegelyck  in  zyn  cla&se  scriftelyck  sal  aen- 
teyekenen  ende  zulcken  besluyt  over  een  maent  doer  eenen  daertoe  vuyt- 
gesonden  dienaer  tot  Hoorn  scbicken,  opdat  men  dan  die  aldaer  byeen 
•etten  ende  opt  nationael  synodum  inbringben  ende  dit  alles  om  den  tyt 
hier  te  wynnen. 

Art.  2.  Van  die  onordentlycke  handelinge  van  die  van  Wesp  met  hoer 
cnide  paep.  —  Ten  tweeden  is  by  den  broederen  bedraegen ,  dat  Laurens 
Jansz,  dienaer  des  godlycken  woerts  tot  Monnickedam,  aen  die  van  Wesp 
een  vermaeniüge  van  haere  onordentlicheyt ,  die  zy  met  Cornelio,  welck 
eertyts  haer  paep  geweest  is,  te  houden  hebben  genomen,  scryven  zal 
ende  dat  sulck  scryvent  Cornelio  nyet  voergelesen  werde,  tot  sulcken 
eynde  dat  zy  aen  beyde  syden  van  het  haere  sullen  willen  afstaen  ende 
nyettemin  opdat  die  saecke  mochte  voergecoemen  worden,  zoo  sy  nyet 
afflaeten.  Is  meteen  besloten,  dat  Bernherus  die  saecke  Thome  Thilio, 
dienaer  des  woerts  tot  Delft,  voerder  ontdecke,  dat  hy  oyck  dese  han- 
deHnge  den  Staeten  aendiene,  zoo  zy  nyet  afstaen.  Ende  dese  beyde 
briefven  zullen  vuyt  die  naeme  des  synodi  gescreven  werden. 

!)  »naemiddachM  A  heeft  »maendaeohs".  *)  » dienaer  —  Purmerendt"  ontbr. 
in  A  *)  In  A  ontbreken  bjj  dese  acte  de  marginalia.  *)  In  margine  tegenover 
dit  hoofd  staat:  >Praesident  ende  soryver  \    Eveneens  in  C  en  G. 


49 

Art.  3.  Van  die  translatie  Süffridi  bytinen  Oosthuysen.  —  Ten  der- 
den is  geordonneert ,  diewyle  die  gelegentheyt  van  Oisthuysen  alzoo  heeft 
toegedraegen ,  dat  die  stichtinge  zal  eysschen,  dat  Suffridus  yandaer 
getransfereert  worde,  hy  dan  op  een  ander  plaetse  gestelt  zal  worden 
ende  die  gemeente  oyck  met  een  ander  goet  getrouw  dienaer  versien 
worden. 

8  Aprilis. 

Art.  4.  Het  getal  ende  noemen  dergener,  die  tot  het  nationael  sino- 
dum  zullen  reysen.  —  Ten  vierden  is  besloten  by  den  broederen,  dat 
men  acht  dienaeren  met  vier  ouderlingen ,  vuyt  een  yegelyck  classe  vant 
Noortderquartier  twee  dienaeren  met  een  ouderlinck,  op  het  synodum 
tot  Dordrecht  zal  vuytsenden  1)  ende  die  int  synodo  verkiesen ,  opdat  zy 
van  te  voeren  van  die  zwaricheden ,  die  daer  voer  zullen  vallen  (zooveel 
moegelyck  is)  mochten  versien.  Maer  zooveel  die  ouderlingen  aengaet, 
die  sullen  in  die  classische  versaemelingen  vercoren  worden.  Die  naemen 
der  dienaeren ,  die  int  synodo  2)  vercoren  zyn  om  op  het  nationael  syno- 
dum te  trecken,  zyn  dese:  Andreas  Diericxz  van  Enchuysen,  Joannes 
Ilst  van  Bovencarspel ,  Clement  Martini  van  Hoorn,  Sybrandus  Veme- 
lius  van  Hem,  Ruardus  Acronius  van  Alcmar,  Pieter  Diericxz  van 
Nyerop,  Petrus  Sichemius  van  Purmerendt,  Bbrnmbrus  Vezekius  van 
Edam.  Die  naemen  der  ouderlingen  daertoe  vercoren  zyn  dese:  Gerrit 
Janssz  van  Edam ,  Jacob  van  Forreest  van  Alcmaer ,  Jan  Corneussz  vuyt 
die  Streek  3)  ende  Foppe  Sybrantssz  van  Hoorn ,  schoenmaecker.  Ende 
den  vuytgesonden  broederen  sullen  twee  instructien 4)  ofte  commissien 
tgegeven  wordden ,  een  generael  aleer  men  vuyt  het  synodo  is  gescheyden , 
die  ander  particulier  een  yegelyck  van  zyn  classe. 

Art.  5.  Van  Sixto  ,  dienaer  tot  Twisch  *) ,  die  getranslateert  wordt  in 
Westvrieslant.  —  Ten  vyffden  is  besloten  by  den  broederen  op  die  be- 
roepinge  van  die  van  Vrieslant  op  Sixtum,  die  dienaer  des  woerts  tot 
Twisch  ft) ,  gedaen ,  dat  hy  in  Vrieslant  ende  6)  Twisch  6)  zal  getransfereert 
wordden,  aensiende  die  meerder  vruchten  ende  arbeyden,  daer  hy  in 
Vrieslant  toe  geroepen  ende  ingestelt  zal  worden,  sonder  dat  nochtans 
zulcx  in  consequentie  zal  getogen  worden,  doch  alzoo  dat  Sixtus  voer- 
yersten  in  Vrieslant  trecke  7) ,  een  beginssel  der  kercken  aldaer  legge 
ende  voerder  oyck  8)  die  van  Twisch  ö)  een  tytlanck  nae  Mey  weder  be- 


*)  »vuyteenden"  A  heeft  »afvoerdigen".  ")  »int  synodo"  ontbr.  in  A.  8)  «vuyt 
die  Streek"  G  heeft  »uit  de  Straten".  4)  » instructien"  G  heeft  »instantien". 
6)  »  Twisch"  G  heeft  «Twijgen"  en  »Twisum".  6)  »ende"  A  heeft  ïwt".  7)  «trecke" 
A  heeft  »kerke".    8)    «voerder  oyck"  ontbr.  in  A. 

Acta  syn.  provinc.  L  4 


50 

diene.  Is  oyck  daarenboven  den  ouderlingen  van  Twisch  l)  gegunnet , 
dat  haer  vuyt  die  naeme  des  synodi  een  bescheet  gegeven  worde ,  daer- 
mede  zy  haer  by  haer  gemeente  moegen  verantwoorden. 

Art.  6.  Van  Pieteb  Ablbertsz,  oudelinck  tot  Nyerop,  die  van  die 
van  Calverdyck  tot  een  predicant  begeert  wort.  —  Ten  zesten  op  die 
eysschinge  van  die  van  Calverdyck  ende  Outkarspel  op  Pieter  Aelbertsz  , 
ouderlinck  tot  Nyerop,  denwelcken  zy  tot  eenen  dienaer  begeren,  doch 
dat  hy  yerst  geezamineert  werde,  ende  alzoo  Pieter  Aelbertsz  voersz. 
die  dienst  zelve  recnseert,  soo  is  besloten,  dat  men  hem  een  langtyt  2) 
in    zyn3)  sal   laeten  ende  nyettemin  aenporren,  dat  hy  voertvaere 

ter  tyt  toe,  dat  hy  hem  selven  anders  gevoele. 

Art.  7.  Van  Jacobo,  dienaer  in  Groosthuysen ,  tot  een  sehoelmeester.  — 
Ten  zevensten  is  Jacobo  in  Groosthuysen  gegunnet ,  dat  hy  van  den  dienst 
tot  dat  schoolampt  nae  het  besluyt  ende  consent  der  dienaeren,  hem 
voer  twee  jaeren  gegeven,  om  zyn  groote  oyrsaecken,  die  doen  ter  tyt 
voer  goet  zyn  ingesien,  hem  zal  moegen  begeven. 

9  Aprielis. 

Art.  8.  Van  die  resignatie  Leonardi,  dienaer  bynnen  Medenblick.  — 
Ten  achtten  op  die  resignatie  Leonardi  van  Medenblick  is  besloten, 
dat  hy  vandaer  zal  genomen  worden ,  doch  alzoo  dat  zy  aen  beyde  zy- 
den  wordden  geacht  onordentlyck  gehandelt  te  hebben:  die  van  Meden- 
blick voeryersten  van  tgene,  dat  zy  met  Henrico  gehandelt  hebben, 
waervuyt  ten  tweeden  die  onordentlichey t ,  met  Leonardo  geschiet,  ge- 
volcht  is ;  Leonardus  daerinne ,  dat  hy  syn  resigatie  gedaen  heeft  sonder 
aenspreken  van  zyne  classe  ende  oyck  terstont  den  yersten  Sondach  nae 
die  versoeninge,  die  daer  geschiet  is.  Waerop  voerder  hoochlyck  van 
nooden  geacht  is ,  dat  die  discipline  oyck  nyet  naegelaeten  wordde ,  maer 
een  yegelyck  nae  die  forme  van  zyne  delicte  gestraft  worde. 

Art.  9.  Van  Willem  Yelissz  ,  die  vant  preeckampt  wordt  afgesedt  ende 
tot  een  sehoelmeester  toegelaeten.  —  Ten  negensten  aengaende  Willem 
Yelissz  is  by  den  broederen  eendrachtelycken  geaccordeert ,  dat  zy  by 
het  yerste  artickel  synodi  Hornanae,  anno  1577  den  18  Martij  gehouden, 
begeren  te  blyfven,  te  weten  dat  hy  tot  geen  kerekendienst  sal  gepro- 
moveert   worden,    welverstaende   nochtans  dat,  zoovele  die  schoeldienst 


»)   G  heeft  »Twisen".   *)  »langtyt"  A  heeft  »tytlanok",  G  «langen  tijdt".  ')  Achter 
9Zjn"  is  hier  en  eveneens  in  A  en  C  eenige  ruimte;  »zyn"  G  heeft  »'tsijn". 


51 

insonderheyt  op  die  eylanden  aengaet,  hy  oyck  die  sonder  advys  van 
het  classe,  daer  die  onder  sorteren,  nyet  zal  moegen  aenveerden,  maer 
zyn  cost  hetzy  dan  in  die  schoeldienst ,  die  hem  geconsenteert  wort ,  ofte 
met  zyn  hantwerck  zal  winnen,  doch  alzoo  dat  daervoer  is  resterende, 
hem  Tan  die  gemeente  van  een  yegelyck  classis  zal  gesuppleert  wordden 
ende  sulcke  alimentatie  genyeten,  sooverre  hy  op  Wieringhen  ende 
Hyppolitashoff  zyn  schalt,  die  hy  daerin  begaen  heeft,  dat  hy  hem  ge- 
lyck  te  voeren  op  Vlyelant  alzoo  wederom  tegen  zyn  beloftenisse  op 
Wieringen  heeft  ingedronghen ,  is  bereyt  nae  die  predioatie,  by  een 
ander  dienaer  gedaen,  oepentlyck  te  bekennen  ende  daernae  van  het 
eylant  van  Wielingen  vertrecken  ende  op  sulcken  plaets  hem  te  transpor- 
teren, daer  hy  zyn  cost  alderbest  zal  connen  wynnen. 

Art.  10.  Vant  request  aen  die  Staten  om  die  dienaren  ende  schoei- 
meesteren  te  onderhouden,  —  Ten  tienden  op  die  noot  der  dienaeren 
ende  schoolmeesteren  is  by  den  broederen  geresolveert ,  dat  vuyt  die 
naeme  des  synodi  een  request  aen  mynheeren  die  Staten  sal  overgelevert 
wordden ,  in  die  welcken  voeryersten  gesuppliceert  werde ,  dat  den  Staeten 
zal  willen  gelieven  te  ordineren  den  gemeenen  dorperen  een  gemeene 
zekere  onderhoudinge ,  welcke  zy  den  schoolmeesteren  sollen  geven, 
overmits  die  meeste  schoolmeesters  geschupt  worden  ofte,  die  zy  met 
eeren  nyet  connen  afslaen,  zoo  een  cleyne  stipendium  toeleggen,  dat 
zy  alzoo  van  haer  ontsloegen  moegen  wordden.  Ten  nm  dewyle  som- 
mige rycke  dorpen  die  arme  begeren  aen  te  nemen  ende  die  armen 
metten  rycken  haer  1)  te  vereenigen ,  daer  gevoechlycker  die  onvermoegen 
dorpen  mochten  geunieert  worden,  dat  die  Staeten  hierinne  oyck  willen 
voersien,  ende  opdat  snlcx  mochten  geschien,  die  voernoempde  Staeten 
zullen  willen  confirmeren ,  die  dorperen  %) ,  die  nu  aireede  by  het  synodo 
vuytgeworpen  om  gevoechlycker  geunieert  te  worden,  haer  voergestelt 
werden. 

10  Aprilis. 

Art.  1 1 .  Oft  een  dienaer  behoort  te  trouwen  sonder  consent  der  overicheyt 
diegeen,  die  lange  in  hoerdom  by  malcanderen  geseten  hebben.  —  Ten 
elfden  op  het  voergevent  Ghristiani,  dienaer  tot  Berckhout,  van  zynen 
ouderlingen  wegen,  oft  oyck  een  dienaer  schuldich  is  te  proclameren 
ende  te  trouwen  soedanige  persoonen ,  die  met  malcanderen  voer  die  wet- 
telycke  tsaemenvoeginge  doer  het  beddeloopen  onordentlycken  vereeniget 
zyn,    sonder    dat  zy  behoeven  die  overicheyt  daervoer  8)  te  contenteren 


J)    »haer"  ontbr.  in  A.    ■)  »  dorperen"  A  en  G  hebben  » dorpen".    8)  idaenroer" 
ontbr.  in  A. 

4* 


52 

ende  sulcken  contentement ,  haer  by  gescrift  van  die  magiatraeten  ver- 
leent, den  dienaeren  te  verthoonen,  is  geantwoert,  dat  sulcx  tot  op  het 
synodum  nationaelem  om  aldaer  verhandelt  te  wordden  vuytgestelt  ende 
gesuspendeert  wordt. 

Art.  1 2.  Die  van  Alcmaer  sullen  hulp  aen  die  gouverneur  soecken 
tegen»  die  onordentlicheyt  van  Texel.  —  Ten  twaelfsten  is  eendrachtelycken 
van  den  broederen  besloten  aengaende  die  gantsche  handel  van  Texel, 
dat  men  het  classem  van  Alcmaer  mitsdesen  aucthoriseert  om  [in  tghëne]  l) 
op  Texel  behoeft  versien  te  worden,  zoo  daerin  aen  den  gouverneur 
hulp  ende  troost  willen  soecken  a),  opdat  die  gantsche  onordentlicheyt 
van  Texel  mach  wechgenomen  worden. 

Art.  13.  Van  die  jaerlycsche  veranderinge  der  ouderlingen,  lychprekin- 
gen  ende  onordentlyck  trouwen.  —  Ten  dertiensten  op  het  voergeven 
Clementis  Martini,  dienaer  des  woerts  tot  Hoorn,  van  die  jaerlycxsche 
veranderingen  der  ouderlingen  ende  dyakenen,  van  die  lyckpredicatie 
ende  onordentlyck  trouwen,  is  geantwoert  sulckes  alles  in  synodo  natio- 
nali  zal  afgehandelt  wordden,  daer  een  yegelyck  classis  in  zyne  byeen- 
compst  mach  in  zulcker  voege  van  spreecken,  als  int  artyckel  hierboven 
vuytgedruct  is. 

Art.  14.  Van  die  disputatie  met  die  Waterlanders.  —  Ten  veertien- 
sten bewilligen  die  broederen  in  alles  in  die  articulen,  die  de  broederen 
van  Hoorn  den  Wederdoopers ,  die  men  Waterlanders  noempt ,  meenen  3) 
voer  te  stellen,  soo  sy  het  bespreeck,  van  die  van  Hoorn  haerluyden 
aengeboden,  mochten  aennemen  en  dachten  die  noodich  te  wesen,  op- 
dat alle  saecken  ordentlyck  moegen  toegen.  Ende  wat  voert  genera- 
lycken 4)  metten  Wederdooperen  aengaende  eene  algemeyne  .disputatie 
zal  moeten  gehandelt  worden,  wert  insgelycx  oyck  tot  opt  synodum  na- 
tionalem  vuytgestelt. 

Art.  15.  Van  het  onderhout  Gysberti  Zythopei.  —  Ten  vyftiensten 
dewyle  Gisberti  Zythopaei  penningen ,  die  hem  by  Güillam  Mostaert  zyn 
van  die  Staten  geconsenteert ,  mitsdyen  zyne  commissie  vuyt  is ,  hem  nyet 
en  volgen ,  is  by  den  broederen  besloten ,  dat  wederom  6)  vuyt  die  naeme 
des  synodi  met  een  request  aen  die  Staten  versocht  worde ,  dat  hem  vuyt 
den   comptoir   die  alimentatie  mochte  toegelaeten  wordden,  opdat  hy  in 


*)  Het  tusschen  {  ]  geplaatste  komt  voor  in  G.  —  A,  8  en  G  hebben  hier 
eenige  ruimte  opengelaten.  *)  » willen  soecken*'  A  heeft  »te  versoeoken",  G  »te 
soecken".  *)  »  meenen"  A  heeft  »  nemen".  4)  »generalyoken"  ontbr.  in  A. 
fi)    » wederom"  ontbr.  in  A. 


53 

zynen  armoet  nyet  en  vergaet.  Ende  zoo  die  penningen  zoo  groot  nyet 
mochten  zyn,  alsdat  hy  daervan  zoude  moegen  leven,  die  gemeenten 
het  voerder  zullen  *)  willen  suppleren. 

Art.  16.  Wie  die  saecke  van  Willem  Gielissz  bynnen  Wieringen  zul- 
len afhandelen.  —  Ten  zestiensten  zyn  Thullius  in  Heerinckhuysen  ende 
Georgiüs  van  Schagen  geordonneert  met  Willem  Oelyssz  op  Wieringen 
te  trecken  ende  die  saecke  van  Wilhelmo  vuyt  te  voeren,  gelyck  int 
negenste  artyckel  hierboven  verhaelt  is.  Is  oyck  meteen  besloten,  dat 
den  zei  ven  dienaeren  van  het  synodi  wegen  een  commissie  gegeven  werde 
om  metten  huysluyden  te  verhandelen,  wat  die  noot  Wilhelmi  is  ver- 
heysschende. 

Art.  1 7.  Van  het  luyen  over  die  dooden  in  die  dorpen,  —  Ten  zeven- 
tiensten aengaende  het  luyen  der  huysluyden  over  die  dooden  ende 
ander  a)  is  geresolveert ,  dat  men  aen  den  gouverneur  versoecke , 

dat  hy  die  officieren  ende  magistraeten  van  die  dorpen  ernstelycken  wil 
belasten  onder  zekere  daerop  gestelde  mulcten  ende  penen ,  dat  sy  het  ge- 
heelycken  *)  verbieden  om  van  den  huysluyden  nyet  meer  gepleecht  te 
worden,  ende  dat  zulcken  begeerten  des  synodi  die  dienaeren  van  Alc- 
maer  aen  den  gouverneur  overbrengen  willen. 

Art.  18.  Van  die  schoolmeester  ende  coster  van  Eertswout.  —  Ten 
achtiensten  is  besloten  op  die  ordonnantie,  die  Cornelis  Janssz,  schoei- 
meester 4)  van  Eertswout ,  van  den  gouverneur  op  die  costerye  ende 
cappelryen  gegeven  is ,  diewelcke  die  van  Eertswout  hem  nu  nyet  langer 
willen  laeten  volgen,  dat  Cornelius  voersz.  weder  aen  den  gouverneur 
versoecke,  dat  hy  die  ordonnantie  weder  zal  willen  renoveren,  opdat 
die  van  Eertswoudt  hem  nyet  meer  en  moyen. 

Art.  19.  Van  die  beloef  de  alimentatie  voer  Willem  Jelissz  —  Ten 
negentiensten  op  die  alimentatie ,  die  Willem  Jelissz  beloeft  is ,  is  by 
den  broederen  6)  besloten ,  dat  een  yegelyck  classis  met  zyne  gemeenten 
daervan  aal  spreecken,  wat  die  alle  weken  zullen  connen  doen.  Ende 
opdat  hy  voert  wat  in  handen  mochten  hebben,  zoo  hebben  die  broede- 
ren van  Enchuysen  hem  6)  twintich  guldenen  beloeft  te  verschieten  met 
suicke  conditien,  dat  die  andere  gemeenten  die  verschoten  penningen 
weder  beloven  (als  zy  gedaen  hebben)  te  betalen. 


*)  •zullen"  ontbr.  in  A.  *)  Achter  » ander"  is  hier,  en  eveneens  in  A  C  en 
G,  eenige  ruimte  opengelaten.  8)  »geheelycken"  G  heeft  »iegelijcken".  4)  «school- 
meester" ontbf.  in  A.    5)    »by  den  broederen"  ontbr.  in  A.    6)    »hem"  ontbr.  in  A. 


54 

Art.  20.  Van  die  oncosien  voer  den  broederen,  die  daer  stillen  reysen 
op  dat  synodum  nationalem.  —  Ten  twintichsten  op  die  oncosten,  die 
den  broederen  van  nooden  zullen  syn,  die  opt  synodum  nationalem 
gullen  trecken ,  is  eendrachtelycken  geresolveert ,  dat  een  yegelyck  classis 
sal  sorgen,  dat  die  penningen  doer  zyne  twee  dienaeren  ende  een  ouder- 
linck  in  haere  gexneynten  zullen  moegen  opgenomen  wordden  op  veer- 
tien daegen  tyts ,  die  persoon  des  daechs  op  eenen  gulden ,  ende  dat 
nae  die  wederomcompst  een  generael  omslach  Tan  die  verteerde  coaten 
werde  gemaect,  ende  alsdan  een  yegelycken  gemeente  des  Noordesquar- 
tiers  nae  die  gelegentheyt  ende  vermoegentheyt  diezelve  draege. 

Art.  21 .  Van  Leonardi  ,  dienaer  tot  Medenblicx  saecken.  —  Ten  eenen- 
twintichsten  op  die  saecke  Leonardi  is  besloten,  dat  alhoewel  die  broe- 
deren  wel  goede  oyrsaecken  hadden  hem  een  tytlanck  van  zynen  dienst 
te  suspenderen,  soo  ist  nochtans,  dat  zy,  aensiende  zyne  zwacheyt  ende 
ouderdom  zyns  persoons  ende  oyck  groote  arbeyden,  peryckelen  ende 
vruchten,  by  hem  geleden  ende  gedaen  in  tyden  van  benautheyt  ofte 
andersszins ,  hem  in  den  dienst  toelaeten  te  continueren  by  alzoo  verre  hy 
syn  schuit  van  bitterheyts  wegen,  int  synodo  gebruyct,  by  den  broederen 
bekennen  wil ;  oyck  mede  die  onordentlycke  resignatien  ende  andere  be- 
grypingen  voer  zyne  gemeenten  bynnen  Medenblick  ende  noch  privaetelyck 
tegens  *)  den  borgermeesteren,  wat  tegens  hem  mishandelt  is,  met  alle 
gevoechlycheyt  ende  bequaemheyt  belyde ;  ende  ten  derden  oyck  beloven 
van  den  requeste  aen  zyne  Excellentie  ofte  die  Staten  te  versoecken  aff 
te  staen,  ter  tyt  toe  hy  van  wegen  zyne  zwacheyt  ende  ouderdom  van 
den  dienst  mach  aflaeten.  Hetwelck  hy  oyck  te  saemen  heeft  beloeft  te 
doen  ende  eensdeels,  zoovele  als  voer  die  tyt  conde  geschieden,  oyck 
mede  gedaen. 

Art.  22.  Het  particulier  synodus  te  houden  nae  het  nationael.  —  Ten 
tweentwintichsten  is  besloten  aengaende  die  vergaerderinge  des  toecoe- 
menden  synodi,  dat  men  dat  opschorten  zal,  ter  tyt  toe  het  nationalis 
synodus  gehouden  is,  om  te  sien,  wat  daerin  van  die  synodus  mochte 
verordonneert  worden. 


l)    »tegens"  A  heeft  »by". 


55 

Acten ,  in  synodalissche  vergaerderinge  der  dienae- 
ren der  kercken  Jesu  Christi  in  NoorthoUant  ende 
Waterlani^  begonnen  desen  XYen  tegemvoerdiger  maent 
September  anno  xyc  acktentzeventich  bynnen  der  stede 
Amstelredam,  besloten. 

Art.  1.  Ten  yersten  is  naer  daenroepinge  van  Goids  heyligen  naem 
met  gemeen  suffragien  ofte  kuerstemmen  derzelver  dienaeren  Petrus 
Corneli  ,  dienaer  tot  Alcmaer ,  tot  den  praesidem  derzelver  vergaerderin- 
gen  ende  Joannes  Andeluus,  dienaer  tot  Wormer,  tot  een  scriba  gecoren. 

Art.  2.  Ten  anderen  (denzelven  praeses  ende  scriba  nu  geseten  zynde) 
zyn  die  naemen  der  dienaeren,  in  dese  vergaerderinge  in  eygen  persoo- 
nen  verschenen,  by  speciale  registren  opgeteyckent. 

Art.  3.  Ten  derden  aengaende  tgene  van  den  dienaeren  ende  ouder- 
lingen der  kercken  *)  van  Amsterdam  versocht  is  van  te  moegen  selfs 
dienaeren  vuyt  dese  vergaerderinge  kiesen,  die  gedurende  dese  vergaer- 
deringe by  haer  zouden  predicken,  is  voer  goet  bevonden  ende  gesloten 
by  den  dienaeren ,  dat  men  tselfde  haer  nyet  can  accorderen ,  vuyt  oyr- 
saecke  tanderen  tyden  anders  daervan  besloten  is.  Nochtans  belovende  9) 
alsulcke  dienaeren  haer  te  ordonneren  *)  om  te  predicken  voer  dese  reyse , 
daer  zy  haer  aen  sullen  moegen  behaegen.  Alzoo  dat  zy  dienaeren  om 
haer  voechlyck  te  dienen  hebben  geaccordeert ,  dat  zy  met  hen  dienae- 
ren vryelycken  vuyt  die  ganschelyck  vergaerderinge  predikers  solden  ver- 
kiesen,  nyet  aensiende  oft  zy  te  voeren  gepredict  moegen  hebben  in 
synodalische  vergaerderinge  ofte  nyet ,  gelyck  hiertoe  ten  yersten  vercoren 
is  Pieter  Diericxz  ,  dienaer  tot  Nierop ,  tot  die  eerste  predicatie ,  Lauren- 
tius  Monickedam  die  tweede  ende  Bartholdus  van  Hoorn  die  derde. 

Art.  4.  Item  is  Clemens  van  Neerden,  voerhenen  geweest  paep  op 
Mereken,  in  dese  vergaerderinge  verschenen  in  persoon  ende  heeft  hem 
der  kercken  oerdeninge  in  behoorlycker  gehoorsaemheyt  onderworpen  als 
oyck  beloeft  van  zynen  voerigen  dienst  op  te  houden,  begerende  hem 
totter  kercken  Christi  te  begeven. 

Art.  5.  Item  hebben  die  dienaeren  ende  ouderlingen  der  kercken  der 
stede  van  Amsterdam  dieselve  haere  kereke  geunieert  tot  den  corpus  der 
Noorthollantscher  kercken  ende  is  hen  op  haer  versoeck  by  den  broede- 

l)  »der  kercken"  ontbr.  in  A.  *)  » belovende"  ontbr.  in  G.  *)  «ordonneren*1 
A  heeft  ibeetellen". 


56 

ren  geaccordeert ,  dat  dieselve  kercke  van  Amsterdam  1)  bynnen  haer  stadt 
een  classem  zullen  hebben  volgende  het  tweede  artickel  nationalis  synodi 
Dordracensis  ter  plaetsen  van  particulieren  handelingen. 

Art.  6.  Item  is  noch  eendrachtelycken  besloten  by  den  dienaeren  ende 
ouderlingen  deser  vergaerderinge,  dat  Willem  Jelissz  over  zyne  zwaere 
excessen,  zoo  te  Wermenhuysen ,  Aeckersloot  ende  elders  als  oyck  in 
dese  tegenwoerdige  vergaerderingen  gebleken ,  als  een  verstoorder ,  schuer- 
maecker ,  lasteraer  der  kercken  Jesu  Ghristi  ende  alsoo  een  verrot ,  obsti- 
naet  lidtmaet  bynnen  Alcmaer  van  de  kercke  aldaer  (daermede  hy  on- 
lancx  geleden  dat  broot  gebroken  heeft)  tot  zuyveringe  ende  reynhoudinge 
der  kercke  Christi  afgesneden  zal  worden ,  soo  hem  alhier  in  zynder  te- 
genwoerdicheyt  die  broederschap  is  opgeseyt. 

Art.  7.  Aengaende  het  dertiende  artyckel  nationalis  synodi  Dordra- 
censis ter  plaetse  van  de  beroepingen  der  dienaeren  is  by  den  broederen 
besloten,  dat,  alzoo  die  continuatien  ende  vergaerderinge  a)  van  den 
ouderlingen  ende  diaconen  in  vryheyt  is  gestelt  om  daerinne  te  moegen 
naer  gelegentheyt  der  gemeynten  ende  stichtingen  vryelyck  te  handelen , 
dat  die  gemeynte  alhier  in  desen  quartier  haer  ouderlingen  ende  diaconen 
geduerichlycken  sonder  veranderinge  zullen  houden,  behoudelycken  dat 
die  kercke  van  Amsterdam  in  desen  haer  vryheyt  sal  hebben. 

Art.  8.  Aengaende  het  negende  artyckel  desselfden  nationalis  synodi 
ter  plaetse  van  den  kerckenraet  hem  duyster  ende  incorrect  verthoont 
nae  die  copie  alhier  gebleken,  soe  is  tzelve  tot  claerlicheit  verlicht  in 
naevolger  forme:  als  int  vertreoken  eens  litdmaets  der  gemeynten  van 
deene  plaetse  tot  dandere,  zooverre  hy  getuygenisse  van  de  gemeente 
begeert ,  zoo  sal  hem  der  kerckenraedt  eens  getuychenis  passeren  *) ,  ende 
zooverre  die  saecke  snellicheyt  eyscht  ende  die  kerckenraedt  zoo  spoede- 
lycken  nyet  en  zy  te  vergaerderen ,  soe  sullen  hem  twee  ofte  drye  van 
den  kerckenraedt  getuychenisse  geven,  hoe  hy  gewandelt  heeft.  Ende 
by  den  litteecken  deser  naevolgender  forme  sal  die  kercke,  daer  hy 
coempt ,  zyn  vromicheit  kennen  als  dese :  N.  N.  heeft  vroemelycken  ende 
godsalichlycken  tot  allen  tyden  in  onse  gemeente  4)  geleeft  ende  6)  ge- 
wandelt  sonder  ergernisse.  Maer  daer  dese  forme  zoo  breedt  nyet  en 
staet  verhaelt  °) ,  sal  men  alzoo  volcoemelycken  van  hem  nyet  gevoelen. 
Ten  tweeden  zullen  diegene,  die  hem  getuychenisse  der  waerheyt  sullen 


*)  »van  Amsterdam"  ontbr.  in  G.  ')  »vergaerderingo"  A  heeft  » veranderinge". 
8)  »  passeren"  ontbr.  in  A.  4)  «gemeente"  A  heeft  »kercken".  A)  » geleeft  ende'1 
ontbr.  in  A.    *)    »  verhaelt"  ontbr.  in  A. 


57 

geven ,  oyck  dit  verhaelen  (boo  hy  arm  is) ,  hoeveel  dat  zy  hem  int  ver- 
trecken  tot  een  teerpenning  behandicht  hebben.  Sullen  oyck  in  den* 
zelven  getuychenisbrieff  stellen,  hoeveel  penningen  zy  hem  alle  weecken 
van  te  voeren  tot  zyn  onderhoadinge  plachten  te  passeren,  opdat  an- 
dere ,  by  welcke  hy  syn  residentie  zal  moegen  nemen ,  zulcx  ende  zynen 
staet  ende  noodt  bekent  zal  wordden,  mits  daerby  te  stellen  den  tyt 
syns  vertreokens  ende  waer  hy  l)  sal  vertrecken. 

Art.  9.  Aengaende  het  elfste  artyckel  desselven  synodi  ter  plaetse  van 
de  kerckelycke  versaemelinge ,  sprekende  van  de  classicale  vergaerderinge , 
die  de  dienaeren  ende  ouderlingen  allen  maenden  souden  houden ,  is  be- 
sloten ,  dat  alzoo  hier  alomme  in  desen  quartier  alle  weken  ofte  veertien 
daegen  van  den  dienaeren  elcker  classis  byeencompste  ende  vergaerde- 
ringe gehouden  wort,  in  diewelcken  zy  van  die  leere  met  malcanderen 
handelen  ende  disputeren,  dat  zy  daeromme  aen  tzelve  artyckel  nyet 
gebonden  en  zyn. 

Art.  10.  Soovele  het  negentiende  artyckel  des  voergaenden  puncte 
aengaet,  noopende  de  synodale  vergaerderingen  om  vuyt  elcke  classis 
met  twee  dienaeren  ende  twee  ouderlinghen  daerinne  te  verschynen,  is 
besloten,  dat  men  tselve  artyckel  soo  sal  naecoemen. 

Art.  11.  Aengaende  tweede  artyckel  desselven  nationalis  synodi  ter 
plaetse  van  de  scholen  is  besloten,  dat  die  dienaeren  ende  ouderlingen 
der  kercken  in  steden  ende  dorpen  deses  quartiers  Noorthollant  ende 
Waterlant  neerstelycken  sullen  arbeyden  ende  by  haeren  gemeynten  ge- 
voechlycken  sullen  aenhouden  om  haer  te  moegen  induceren  te  willen 
verstercken  a)  tot  onderhoudt  van  sommige  studenten ,  die  haer  van  goeden 
hope  verthoonen,  die  verbonden  zouden  blyfven  aen  desen  selfden  quar- 
tiere,  daervan  die  kercken  in  toecoemenden  tyden  gedient  ende  wyder 
opgeboudt  souden  moegen  werdden. 

Art.  1 2.  Belangende  het  negende  artyckel  desselfden  synodi  ter  plaetse 
van  de  leere  der  ceremoniën  ende  sacramenten ,  sprekende  tselve ,  dat  die 
vader  in  persoone  by  den  doop  syns  kynts  soude  staen ,  ende  van  tgene 
daeraen  clevet ,  soo  accorderen  die  broederen  tselve  nae  te  coemen  onder 
die  litmaeten  der  kercken  ende  onder  danderen,  zooveel  als  men  best 
connen  ende  moegen  zal. 

Art.  13.     Aengaende  het  tiende  artickel  desself  sten  nationalen  synodi 


')    »waer  hy"  A  heeft  »waer  hij  heenen".  *)  » verstercken"  G  heeft  »Yerstrecken". 


58 

ter  voergenoempder  plaetsen  van  de  leere  der  ceremoniën,  inhoudende 
het  formulaer  van  den  doop,  aldaer  geruert *),  te  volgen,  zoo  accorderen 
die  broederen  tselfste  nae  te  coemen  als  a)  van  den  instellingen  ende  ge- 
bruyck  van  den  heyligen  doop,  doch  soe  compendiosen  ofte  cortbegry- 
pelycke  ende  claerlycke  als  sulcx  zal  connen  geschieden. 

Art.  14.  Noopende  het  veertienste  artyckele  desselfden  synodi  ter 
plaetse  van  ceremoniën ,  yerhaelende  van  de  censnre  der  dienaeren ,  ouder- 
lingen ende  dyakonen  voer  het  honden  des  avontmaels  te  doen,  accor- 
deren die  broederen  tselfde  nae  te  coemen  ende  teffectueren  *). 

Art.  i  5.  Aengaende  het  tiende  4)  artyckel  desselfden  synodi  ter  plaet- 
sen yant  huwelyck ,  spreeckende  van  dat  die  persoonen ,  tot  die  echte  ver- 
eenicht  elders  dan  daer  haer  huwelyc  vercondicht  is ,  haer  zouden  moegen 
laeten  trouwen,  verstaen  ende  accorderen  die  broederen,  dat  dieselfste 
persoonen  tot  geene  andere  plaetsen  in  die  echt  geconfirmeert  ende  ge- 
segent zullen  behooren  te  worden ,  dan  daer  zy  behoorlycken  vuytgeroe- 
pen  zullen  syn. 

Art.  16.  Item  zyn  alhier  in  tegenwoerdicheyt  der  broederen  alle  die 
articulen  des  voergeruerden  nationalen  synodi  Dordracensis  gelesen  ende 
wel  aengemerct  ende  is  by  den  broederen  daervan  besloten,  dat  zy  in 
alle  deselfde  gelyck  met  malcanderen  verwilligen  ende  dieselfde  voer  goet 
aennemen  ende  altsamen  ende  elcx  beloeft  diezelfde  6)  nae  haere  ver- 
moegen  int  werek  te  stellen,  insonderheyt  die  articulen,  in  dese  syno- 
daelsche  handelinge  gestelt  ende  als  dingen  om  insonderheyt  nae  te  coemen 
geoerdeelt ,  behoudelycken  ende  welverstaende  dat  die  vuytneminge 6) , 
die  in  veel  articulen  worden  gestelt ,  oyck  den  gemeynten  zullen  wordden 
vrygelaeten,  ende  dat  oyck  die  onderhoudinghe  derselfder  articulen  zoo- 
lange die  voer  stichtelycken  connen ,  onderhouden  zullen  worden  7). 

Art.  1 7.  Die  broederen  opt  scriftelycke  versoeck  van  die  gemeynte  8) 
van  Antwerpen  om  Pieter  Pieterssz,  dienaer  tot  Purmerend,  voer  den 
tyt  van  omtrent  twee  maenden  te  hebben  tot  haeren  dienste,  gemerct 
hebbende  als  oyck  gehoort  hebbende  tgene ,  dat  die  stadt  van  Purmerendt 
ende  douderlingen  aldaer  met  monde  ende  scrifte  daertegens  hebben  voert- 
gebracht ,  hebben  daerop  geresolveert ,  dat  dieselfde  haeren  dienaer  Pieter 


')  «geruert"  A  heeft  «gèmaeckt".  *)  »als"  ontbr.  in  C.  ■)  «tselfde  —  tef- 
fectueren" A  heeft  «na  te  comen".  *)  «tiende"  A  had  «thiende"  maar  dit  is  door- 
gehaald en  daarboven  geschreven  » negende".  6)  «beloeft  diezelfde"  ontbr.  in  A. 
6)  » vuytneminge"  G  heeft  «uit  .  .  .  minge".  7)  «onderhouden  zullen  worden"  A. 
heeft  «sullen  gehouden  worden".    *)    «gemeynte"  ontbr.  in  A. 


59 

Pikterssz  voer  dese  tyt  by  haer  blyven  zal  om  redenen ,  die  haer  daertoe 
bewegen,  ende  zoo  die  van  Antwerpen  doer  haeren  ouderlinck  tselfde 
wederom  alsnoch  mochten  versoecken ,  dat  men  haer  zal  voorhouden  om 
met  een  ander  goet  dienaer  te  voersien. 

Art.  1 8.  Alzoo  die  stadt  ende  kercke  van  Amsterdam  om  goede ,  wich- 
tige redenen ,  haer  moverende  ende  alhier  voergestelt ,  aenhouden  in  die 
beroepinge,  zy  aen  Jan  Claessz,  dienaer  tot  Wydenes,  gedaen  hebben 
om  hem  tot  haeren  dienaer  te  hebben  1) ,  alle  twelck  gelyck  oyck  daer- 
entegens  die  saecke  van  den  dorpe  ende  die  gemeynte  van  Wydenes 
behoorlyck  alhier  aengemerct  is,  soo  syn  by  eendrachtelycken  gelieven 
aller  broederen  deser  vergaerderinge  gecommitteert  die  eersame  Petrus 
Sychemius,  dienaer  tot  Parmerendt  ende  Bartholdus  Neerdenus,  dienaer 
tot  Hoorn,  om  haer  in  persoon  te  transporteren  aen  den  wethouderen 
ende  gemeynte  van  Wydenes  om  te  sien  haer  gevoechlyck  te  induceren , 
dat  zy  den  gementioneerden  haeren  dienaer  Jan  Claessz.  souden  willen 
verloff  geven  om  van  haer  nae  Amstelredam  tot  den  dienst  der  kercken 
aldaer  te  moegen  vertrecken. 

Art.  1 9  a).  Alzoo  die  kercke  ende  stadt  van  Amstelredam  om  goede , 
wichtige  redenen,  haer  moverende  ende  alhier  voergestelt,  Joannen  Ambro- 
sium  ,  dienaer  tot  Sybecarspel ,  om  hem  alhier  bynnen  Amsterdam  s)  tot 
haeren  dienaer  te  moegen  hebben ,  alle  twelcke  gelyck  oyck  daerentegens 
die  saecke  van  den  dorpe  ende  gemeynte  van  Sybecarspel  behoirlycken  4) 
alhier  aengemerct  is,  soo  syn  by  eendrachtelycken  gelieven  aller  broe- 
deren deser  vergaerderinge  gecommitteert  de  eersame  Pieter  Diericxz, 
dienaer  tot  Nierop , '  ende  Jorgius  ,  dienaer  tot  Schagen ,  om  haer  in 
persoon  te  transporteren  aen  die  wethouderen  ende  gemeynte 6)  van 
Sybecarspel  om  te  sien  haer  gevoechlyck  te  induceren ,  dat  zy  den  voer- 
gementioneerden  haeren  dienaer  Joannem  Ambrosium  zouden  willen  verloff 
geven  om  van  haer  naer  Amsterdam  totten  dienste  der  kercken  aldaer 
te  moegen  vertrecken. 

Art.  20.  Aengesien  ettelycke  dienaeren  alhier  te  kennen  gegeven 
hebben,  dat  zy  over  haer  getrouwen  dienst  nyet  voldaen  en  werdden 
nae   vuytwysen  van  de  provisionaele  6)  ordonnantie ,  van  mynen  heeren 


«)  iom  hem  —  hebben"  ontbr.  in  C.  *)  Dit  art.  19  ontbreekt  in  G.  Art.  20 
wordt  daar  dus  19  enz.  enz.  De  afschrijver  van  G  is  blijkbaar  misleid  door  den  bijna 
gelijkluidend  en  aanhef  van  de  art.  18  en  19,  blijkens  de  in  G  achter  »art.  19"  door- 
gehaalde woorden  »also  die  kerke  en  stad  van  Amsterdam".  *)  » bynnen  Amster- 
dam" ontbr.  in  A.  4)  » behoirlycken"  ontbr.  in  A.  6)  » gemeynte"  A  heeft  » ker- 
ken".   «)    >provisionaele"  A  heeft  »  provinciale". 


60 

die  Gedeputeerde  Staeten  deses  quartiers  Noorthollant  daervan  gemaect, 
ende  zy  dienaeren  vuyt  zulcx  grootelyck  te  cort  ende  tot  gebreck  coemen , 
soo  ist  by  den  broederen  besloten ,  dattet  classis ,  onder  welcke  soedanige 
dienaeren  sorteren ,  doer  die  gevoechlycste  middelen  sal  arbeyden  hem  l) 
dienaeren  auxilierende  om  sy  tot  haere  behoorlycke  competentie  over 
haeren  dienste  sullen  moegen  geraecken. 

Art.  21.  Aengaende  die  menichfuldige  diversche 9)  misbruycken,  in 
dese  quartiere  gevallende,  tot  een  quaet  eynde  tenderende,  daerinne  die 
broederen  geerne  saegen  opt  gevoechlycste  ende  tot  eenen  goeden  eynde 
geremedieert  te  moegen  werden,  soo  ist,  dattet  nu  by  haer  besloten  is 
om  daerin  cristelyck  versien  te  moegen  werden,  dat  Arnoldus,  dienaer 
tot  Swaech ,  vuyten  naeme  aller  broederen ,  hier  vergaerdert ,  daervan  een 
supplicatie  sal  scry ven ,  houdende  versoeck  aen  mynen  heeren  die  Gede- 
puteerde Staten  deses  quartiers  ende  daerinne  te  voegen  om  haer  te  ge- 
lieven die  remedie  op  die  voerighe  misbruycken,  by  haer  tordonneren, 
conforme  te  moegen  zyn  dat  placcaet  ende  instructie  van  den  wethoude- 
ren  van  Amstelredam ,  daervan  nu  laestleden  gepubliceert  ende  effect  heb- 
bende ,  dewelcke  supplicatie  den  voergedachten  gedeputeerden  by  Bartholdo 
Neerdeno,  dienaer  tot  Hoorn,  geexhibeert  ende  behandicht  zal  werden, 
die  daerin  zyn  goede  diligentie  sal  bewysen.  Ende  zoo  die  voergedachte 
Gedeputeerde  haer  in  desen  bezwaert  zullen  moegen  seggen  8)  ende  het- 
selfste  afslaen ,  zoo  is  wyder  by  den  broederen  besloten ,  dat  in  dyen  ge- 
valle Petrus  Dierigxz  ,  dienaer  4)  tot  Nierop ,  hem  vuyten  naeme  aller 
broederen  in  eygener  persoone  sal  transporteren  aen  mynen  heeren  den 
Gedeputeerden  6)  Staten  van  Zuythollant  om  aldaer  het  voergementioneerde 
remedie  te  sien  verwerven. 

Art.  22.  Opt  versoeck  van  die  van  Vollenhove,  doer  Cornelium  Jel- 
ltuh  ,  dienaer  tot  Enchuysen ,  alhier  aen  den  broederen  gedaen  om  eenen 
dienaer  te  moegen  becoemen  voer  den  tyt  van  omtrent  veertien  daegen 
by  hem  tot  opbouwinge  van  den  coninckrycke  Jesu  Cristi  te  dienen, 
twelcke  die  broeders  (als  haer  aengenaem)  nyet  afslaende  hebben  beslo- 
ten ,  dat  Wilhelmus  ö)  Lamius  ,  dienaer  tot  Hauwaert ,  derwaerts  geson- 
den  sal  worden  ende  behoirlycken  aldaer  tot  opbouwinge  van  den  rycke 
Christi  sal  arbeyden  geduerende  den  tyt  voerscreven. 

Art.  23.  Item  is  oyck  noch  by  den  broederen  besloten,  dat  aen- 
gaende die  costen  ende  expensen  by  den  gecommitteerden  dienaeren  ende 

l)  »hem"  A  heeft  »haer",  G  »hun".  ■)  »diversche"  ontbr.  in  A.  ■)  »seggen" 
A  heeft  » vinden".  4)  »  dienaer"  ontbr.  in  A.  5)  «Gedeputeerden"  ontbr.  in  A. 
«)    »  Wilhelmus"  ontbr.  in  C. 


61 

ouderlingen,  in  die  nationale  synodaelsche  vergaerderinge  bynnen  Dord- 
recht l)  onlancx  voorleden  gedaen,  over  te  leggen  ende  voerder  behoir- 
lycken  daerin  te  doen,  opten  xxixen  deser  tegenwoerdiger  maent  Sep- 
tembris  vuyt  elcken  classe  van  Noorthollant  ende  Waterlant  twee  broe- 
deren alles  bynnen  Hoorn  by  den  anderen  zullen  verschynen  om  met 
malcanderen  goede  rekenschap  ende  bewys  te  doen ,  ende  dyen  ten  ach- 
teren syn,  goede  reliqua  te  sien  behandigen. 

Art.  24.  Aengaende  het  veraueck ,  van  den  ouderlingen  op  den  eylande 
Texel  aen  den  broederen  deser  vergaerderinge  scriftelycken  gedaen,  by 
denwelcken  zy  begeren  voer  haeren  dienaer  als  Henricus  Middelsdorpius  , 
hebbende  eenen  grooten,  swaeren  familie,  diewelcke  hy  met  zyn  ordi- 
narische  stipendie  nyet  en  siet  te  onderhouden ,  ende  ander  belastinge  van 
schalden ,  daerinne  sy  voergeven  nyet  te  connen  voersien ,  ende  dat  men 
in  zyn  zwaeren  noot  christelycke  liefde  wil  bewysen,  soo  hebben  die 
broederen  besloten ,  dat  die  dienaeren  in  steden  ende  dorpen  deses  quar- 
tiers  zulcx  haeren  gemeynten  zullen  aendienen  ende  gevoechlycken  indu- 
ceren om  eenige  hantreyckinge  naer  den  eysch  der  2)  liefden  hem  dienaer 
op  Texel  te  willen  passeren. 

Art.  25.  Alzoo  die  broederen  deser  vergaerderinge  duer  Jacobum  ,  dienaer , 
ende  Claes  Qüyrynssen,  ouderlinck  tot  Medenblick,  te  kennen  is  gegeven,  dat 
eenen  Claes  Willemsz  ,  fervert  tot  Medenblick ,  hem  tanderen  tyden  met  een 
Trtn  fiosLES  in  de  echte  vereenicht  heeft,  tot  bewys  van  sulcx  te  saemen 
gecoemen  syn  ende  haere  behoirlyck  huwelyckvuytroepinge  versocht 
ende  genomen  hebben ,  vuyt  allen  welcken  3)  het  huwelycxconsent  ge- 
noch  blyct  4) ,  ende  dat  zyluvden  desen  nyettegenstaende  naederhant  we- 
derom van  den  anderen  onbehoorlycken  ende  oncristelycken  verloopen 
zyn ,  soodat  ten  laesten  zy  malcanderen  eenige  scriftelycke  bescheet  (dwelck 
zoude  hebben  den  naem  van  een  scheytbrieff)  gepasseert  hebben.  Ende 
zoo  hy  dienaer  ende  ouderlinck  voersz.  begeerden  in  desen  het  gevoelen 
der  broederen  te  hebben,  omdat  sy  haer  daernaer  begeerden  te  voegen 
metten  zelven  Claes  Willemsz  fervert  (die  een  broeder  is)  behoorlycken 
te  spreken  ende  te  handelen ,  soo  is  by  den  broederen  naer  bewys  &) ,  al- 
hier gehoort ,  besloten ,  dat  sy  Claes  6)  ende  Tryn  voerberoert  echtelieden 
syn  ende ,  onbehoirlycken  ende  onchristelycken  gescheyden  ende  van  mal- 
canderen verloopen  zynde ,  behooren  in  behoorlycke  trouwe ,  liefde  ende 
eenicheyt  wederomme  by  den  anderen  te  vergaerderen ,  ende  dat  hy  Claes  , 


')  «bynnen  Dordrecht"  ontbr.  in  G.  ')  »den  eysch  der"  A  heeft  »die". 
*)  «welcken"  ontbr.  in  G.  *)  »blyct"  G  heeft  aschjjiit".  b)  »bewys"  G  heeft 
abereite".    °)    »Claes"  ontbr.  in  A. 


62 

als  een  broeder ,  ende  dander ,  die  over  die  scheydinge  gegaen  ende  daer- 
toe  gesproecken  moegen  hebben  ende  broederen  moegen  zyn,  behooren 
behoorlycke  kenninge  Tan  haer  schuit  te  doen. 

Art.  26.  Is  oyck  by  gemeen  verwillinge  der  broederen  Geruit  Dop- 
pen, schoolmeester  in  Bourchcarspel  *),  naedat  hy  hem  het  oerdeel  der 
broederen  onderworpen  heeft  ende  zyne  gaven  ende  eygenscappen  van 
een  getrouw  dienaer  gehoort  ende  genochsaem  bekent  zyn,  tot  eenen 
dienaer  des  woerts  Goids  geordonneert  als  oyck  tanderen  tyden  van  de 
classe  van  Enchuysen  daertoe  genochsaem  bequaem  bekent. 

Art.  27.  Alzoo  op  den  eylande  Schelling  een  .zeker  paep  vuyt  Vries* 
lant  gecoemen  ende  hem  aldaer  in  den  dienste  oncristelycken  ingedron- 
gen heeft,  daerinne  by  tyts  goet  geremedieert  waere,  soo  is  besloten, 
dat  men  met  supplicatie  aen  mynen  heeren  den  Gedeputeerde  Staten  sal 
versoecken,  dat  hen  gelieve  den  paep  aldaer  van  den  dienste  te  weren 
ende  tordonneren,  dat  die  dienaer  des  heyligen  evangeliums  als  Suffri- 
dus  de  Oisthuysen,  derweerts  gesonden  om  het  rycke  Jesu  Gristi  aldaer 
te  beginnen  op  te  bouwen ,  vuyten  ecclesiae ticken  goederen ,  aldaer  zynde , 
mach  onderhout  hebben  ende  tot  eenen  dienaer  2)  mach  ontfangen  worden. 

Art.  28.  3)  Die  van  Hoorn  sullen  bestellen  tyt  ende  plaetse  van  hei 
toecoemende  synodus  4).  —  Is  ten  lesten  besloten  by  den  broederen ,  dat 
aengaende  het  toecoemende  synodus,  wanneer  ende  op  wat  plaetse  het- 
selve  wederom  versaemeien  sal ,  dat  den  last  hiervan  het  classis  van  Hoorn 
op  hem  nemen  sal  volgende  darticulen,  daervan  in  nationale  synodo 
Dordracensis  besloten. 

Geyndicht  desen  xviir311   Septembris  1578. 


Acten  in  de  synodaelsche  vergaerderinge  der  ge- 
committeerde  dienaer  en  ende  ouderlingen  der  kercken 
Jesu  Christi  in  Noorthollant  ende  Water  lant  bynnen 
der  stede  Alcmaer  ,  öegofinen  opten  xvinen  jegen- 
woerdiger  maent  Mey  anno  xvclxxix  ende  aldaer 
besloten ö). 

Art.    1.     Van   den  president  ende  scriba.  —  Ten  yersten  is  nae  die 


')  » Bourchcarspel"  C  en  G  hebben  nBovencarspel".  ')  «dienaer"  A  heeft 
»dienaer  aldaer"  *}  «Art.  28"  ontbr.  in  A  en  C.  4)  Dit  marg.  ontbr.  in  A  en  G. 
6)    In  A  ontbr.  by  deze  acte  de  marginalia. 


63 

aenroepinge  van  Goids  heyligen  naem  met  gemeen  suffragien  derselver 
dienaeren  ende  ouderlingen  Clbmens  Martini  ,  dienaer  tot  Hoorn ,  tot  den 
praesidem  derselviger  vergaerderinge  ende  Joannes  Andellius,  dienaer  tot 
Wormer,  tot  een  scribam  gecoren. 

Art.  2.  Van  die  noemen  der  dienaeren  ende  ouderlingen.  —  Ten  an- 
deren ,  denselven  praeses  ende  scriba  nu  geseten  zynde ,  syn  die  naemen 
der  dienaeren  ende  ouderlingen  voergeruert,  in  deselve  vergaerderinge 
personelyck  l)  verschenen,  by  speciale  registre  opgeteeckent. 

Art.  3.  Van  de  dienaers  om  te  predicken.  —  Ten  derden  syn  by  2) 
de  meeste  stemmen  vuyt  3)  denselven  dienaeren  om  die  predicatien  te 
doen  geduerende  deser  vergaerderinge ,  als  Lambertus  Nardenus  ,  dienaer 
tot  Neerden,  tot  die  eerste  ende  Jacobus  Sartorius,  dienaer  tot  Meden- 
bliek,  tot  die  tweede  predicatie. 

Art.  4.  Van  die  translatie  der  dienaeren,  —  Item  is  besloten,  dat  om 
te  handelen  ende  resolveren  van  der  translatie  der  dienaeren  een  extraor- 
dinaris  vergaerderinge  der  dienaeren  ende  ouderlingen,  als  vuyt  elcke 
stede  ende  dorpe  een  dienaer  met  een  ouderling ,  deser  Noorthollantscher 
kereken  wesen  sal ,  waer  dese  questien  verhandelt  zullen  werden ,  als  4) : 
oft  eenen  dienaer  vuyt  die  kereke  ofte  die  plaetse ,  daer  hy  stichtelycken 
staet,  sal  moegen  getransfereert  wordden  op  een  ander  plaetse;  ten 
anderen ,  oft  het  classis ,  daeronder  den  dienaer  b)  (beroepen  wordende) 
sorteert,  ende  daernae  het  synodus,  zal  moegen  oerdeelen  ende  eynde- 
lycken  resolveren  vuyt  redenen  voercoemende ,  oft  die  dienaer  zal  ge- 
transfereert  worden  oft  nyet. 

Art.  5.  Van  Bernero,  dienaer  tot  Edam,  oft  hy  zal  dienen  die  van 
Deventer  6).  —  Item  opt  beroep  van  Geert  van  Vezeke  7)  als  ouderlinck 
der  kereken  Christi  tot  Deventer  met  zyne  consoerten  naer  vuytwysen 
syne  commissie ,  hier  verthoont ,  al  op  8)  Bernerum  Vezekium  ,  dienaer  der 
kereken  Cristi  tot  Edam,  alhier  gedaen  met  bygevoechde  redenen  van 
hooger  noot,  by  hem  voergegeven,  ende  opte  antwoerde  ende  redenen, 
by  den  raedt  der  kereken  Christi  tot  Edam  scriftelycken  ende  oyck  mon- 
delycken  ingebracht  om  haeren  voorscreven  dienaer  te  houden,  is  geor- 
donneert ,    dat   Petrus  Sychemiüs  ,  dienaer  tot  Purmerendt ,  mitsgaders  9) 


l)  »personelyck"  ontbr.  in  G.  *)  »by"  A  heeft  »wt".  s)  svuyt"  A  heeft  »bg" 
4)  »alfl"  ontbr.  in  A.  *)  »den  dienaer"  A  heeft  »die  dienaeren".  •)  Dit  marg. 
ontbr.  in  G.  7)  » Vezeke"  G  heeft  »Vegele".  è)  »hier  verthoont,  al  op"  G  heeft 
»die".    p)    «Petros  Syohemins  —  mitsgaders"  ontbr.  in  G. 


64 

Petrus  Herdenbergius  ,  dienaer  tot  Amsterdam,  ende  Jan  Janssz  Carel, 
ouderlinck  aldaer,  haer  metten  alderyersten  sullen  transporteren  aen  den 
roersz.  kerckenraedt  bynnen  Edam  om  hen  te  bidden  ende  met  goede 
redenen  te  induceren ,  dat  zy  vuyt  allen  dyen  beweecht  denselven  haeren 
dienaer  Bernerüm  dyen  van  Deventer  tot  haeren  dienaer  sullen  willen 
accorderen  ende  volgen  laeten. 

Art.  6.  Vant  eylant  Wyeringen  ende  Theodorigo  Valcke,  haer  die- 
naer. —  Opt  versoeck  van  die  van  Weste riant  opten  eylande  Wyeringen 
ende  den  dienaer  des  godlycken  woords  aldaer  als  Theodoricus  Valcke 
om  by  behaegen  van  desen  synodo  van  malcanderen  te  scheyden  naer 
vuytwysen  haeren  scriftelycken  accoerde ,  van  te  voeren  1)  int  aennemen 
van  denzelven  dienaer  ten  beyde  syden  gemaect  ende  alhier  verthoont, 
werdt  dyen  haeren  versoecke  van  den  broederen  deser  vergaerderinge 
vuyt  redenen  van  dyenselven  ende  anderen ,  by  hen  gehoort  ende  behoor- 
lycken  overgelegt,  geaccordeert  ende  geacquiesseert ,  mits  conditie  zy 
van  Westerlant  voergeroert  zullen  gehouden  zyn  des  voersz.  dienaers 
tegenwoordige  schulden ,  ter  somme  van  omtrent  tseventich  carolusguldens 
bedraegende  ende  by  hem  aengegeven,  te  betaelen  ende  oyck  goede 
attestatie  te  passeren  van  zyn  leere  ende  leven  nae  haere  verstant  ende 
kennisse ,  omdat  a)  hy  eerlyck  van  tselve  eylant 8)  zal  moeghen  scheyden , 
voer  welcke  betaelinge  zy  opten  zelven  eylande  voer  dese  loopende  vie- 
rendeel jaers  van  veertien  daegen  tot  veertien  daegen  continuelycken  van 
een  dienaer  vuyt  den  classe4)  van  Hoorn  ende  Alcmaer  alternatim  met 
Goids  heylige  woert  bedient  zullen  werdden.  Al  waerinne  die  voerge- 
roerde van  Westerlant  verwillicht  ende  zulcx  in  goeder  trouwen  4)  te 
doen  alhier  aengenomen  hebben,  als  zy  van  gelycken  gedaen  hebben 
geen  dienaer  aen  te  nemen  dan  by  behaegen  Tan  den  classe,  daeronder 
sy  sorterende  zullen  syn. 

Art.  7.  Opt  versueck  van  denselven  van  Wieringen  om  vuyt  den 
classe  van  Hoorn  ondert  classe  van  Alcmaer  te  moegen  coemen,  omdat- 
tet  6)  haer  beter  ende  gevoechlycker  mach  vallen  tAlcmaer  te  coemen , 
is  haer  zulcx  by  bewillinging  der  broederen  metten  meesten  stemmen 
geaccordeert,  ende  appelleerde  hiervan  metterdaet  Ruardus  Acronius, 
nomine  classis  Alcmarianae,  opt  eerstcoemende  synodum  nationalem  der 
Nederlantsche  kercken. 

Art.    8.     Op    de    questie    vant    huwelyck   tusschen   Jan    Janssz  ende 


*)  »van  te  voeren"  ontbr.  in  A.  *)  »  omdat"  A  en  G  hebben  »  opdat".  s)  •eylant" 
ontbr.  in  G.  4)  »vuyt  den  classe"  ontbr.  in  A.  6)  «goeder  trouwen"  A  heeft 
»getrouwiohheyt".    ö)    »omdattet"  A  heeft  »opdattet". 


65 

Maritgen  HüBERTsdochter ,  beyde  litmaeten  der  kercken  Cristi  tot  Ber- 
ninghoorn,  by  den  gecommitteerden  vuytten  classe  van  Alcmaer  alhier 
voergestelt ,  resolveren  die  broederen  *)  daerop ,  dat  twee  dienaeren  des 
godlycken  woerts  als  Pietkr  Diericxz  ,  dienaer  tot  Nyeuwe  Nierop  ende 
Sybrandüs  ,  dienaer  tot  Sanct  Merten ,  mitsgaders  Reyer  Willemssz  ,  ouder- 
linck  tot  Schagen ,  haer  metten  alderyersten  zullen  3)  transporteren  aen 
de  persoonen  van  den  voergaenden  Jan  Janssz  ende  Maritgen  Huberts 
dochter  om  haer  met  die  bequaempste  middelen  te  induceren ,  dat  zy  haere 
voergeroerde  questie  sullen  willen  submitteren  den  oerdeel  ende  resolutie 
van  den  classe,  daeronder  zy  behooren,  ofte  synodo  opten  xv«n  Juny 
eerstcoemende  te  wesen  bynnen  Amsterdam. 

Art.  9.  Op  die  saecke  van  de  onordentlycke  echtscheydinge  ende 
verloop  in  overspel  tusschen  zekeren  Jan  Elbertssen  van  Neerden  met 
zekere  zyne  echte  vrouwe ,  zoo  by  Lamberto  Nerdeno  dienaer  3)  is  ge- 
proponeert  in  deser  voegen  ende  gestalte  geleghen,  als  dat  die  voerge- 
roerde vrouwe  tot  groote  onteeringe  van  de  echte  van  hem  Jan  Elbertsz 
verloopen  is  ende  naederhant  naer  besinninge  gecoemen  om  met  hem  te 
versoenen  ende  vereenigen ,  is  van  hem  over  haere  4)  excessen  vant  ver- 
loop gerejecteert ,  waernae  zy  aen  een  man  geraect  is,  by  denselfven 
alnoch  sittende,  ende  is  hy,  sulcx  siende,  mede  aen  een  vrouwe  ge- 
slagen, ende  hebben  haer  alzoo  beyde  in  overspel  verloopen.  Op  allen 
dyen  is  geresolveert  ende  besloten ,  dat  hy  Jan  Elbertsz  voergeroert  van 
deselve  syne  grove  excessen  van  onwil  ende  overspel  om  dieselve  be- 
hoirlycken  aen  te  mereken  ende  met  hertzeer  ende  droeffenis  nae  God 
te  beweenen  vermaent  sal  werden,  oyck  dat  hy  om  ruste  in  zyn  con- 
scientie  te  moegen  crygen  die  vrouwe,  daer  hy  nu  by  sidt,  metterdaet 
sal  verlaeten ,  van  hem  doen  ende  daervan  blyfven ,  zoo  hy ,  God  almach- 
tich  ö)  vierichlyck  om  zyn  genade  ende  gave  van  6)  cuyscheyt  biddende , 
sal  bevinden  cuysselyck  sonder  vrouwe  te  moegen  r)  leven ,  dat  hy  hem  8) 
by  dyen  alzoo  sal  onthouden ,  indyen  nyet ,  dat  hy  alsdan  aen  syne  yerste 
vrouwe,  by  hem  (als  voeren)  affgeslaegen,  sal  versoecken  om  met  haer 
weder  te  vereenigen  ende  volherden  in  echte.  Ende  zoo  hy  by  dyen 
nyet  en  zal  °)  voerderen ,  dat  hy  alsdan  den  magistraet  der  plaetsen  sal 
versoecken  ende  gevoechlyck  aenhouden  om  daerop  te  moegen  hebben 
haere  sententie. 


l)  »  broederen"  A  heeft  «dienaren".  *)  «alderyersten  zullen"  A  heeft  »  eersten 
aldaer  sullen".  8)  »  dienaer"  ontbr.  in  A.  4)  »  haere"  A  heeft  »d".  6)  lalmach- 
tich"  A  heeft  »van  haerten".  6)  »gave  van"  ontbr.  in  A.  7)  »  moegen"  ontbr. 
in  A.    8)    »hem"  ontbr.  in  G.    °)    »zal"  A  heeft  »can". 

Acta  syn.  provinc.  I.  "5 


66 

Art.  10.  Op  de  saecke  van  Aecht  SïiiOENsdochter ,  synde  een  suster 
der  gemeynten  Christi  ende  by  haeren  wettelycken  man,  synde  zy  l)  in 
overspel  vervallen  ende  daerinne  verherdende ,  verlaeten  ende  naederhant 
met  een  Lazaro  2)  wechgeloopen ,  die  tsamen  malcanderen  in  schyn  van 
huwelyck  belooft  hebben,  is  geresolveert  met  de  meeste  stemmen,  dat 
deselve  beloften  gheen  huwelyck  en  maecken,  ter  oyrsaecken  zy  nyet 
sonder  groote  versmaetheyt  van  de  magistraten  ende  kercke  Christi  haer 
eygen  goetduncken  ende  aucthoriteyt  gevolcht  hebbende  ende  haer  selfs 
rechter  stellende ,  noch  advyse  van  den  magistraet  noch  raet  der  kercken  8) , 
daer  zy  onder  behoort ,  te  vraegen  ende  te  volgen ,  hoe  zy  haer  voerdaen 
(aengaende  thuwelyck)  sal  behooren  te  draegen. 

Art.  11.  Op  die  vraege  van  oft  die  ouderlingen  der  gemeynten  nyet 
gehouden  en  zyn  haere  dienaers  (zoo  zy  behoorlycken  nyet  betaelt  en 
werden)  over  haeren  dienst  in  Goids  woert  te  helpen  ende  die  overicheyt 
te  versoecken,  dat  zy  tot  die  betaelinge  sullen  geraecken,  is  geresol- 
veert ,  dat  zy  gehouden  blyfven  om  zulcx  getrouwelyck  te  doen ,  vuyt 
redenen   de   dienaeren    het  geestelyck  4)  met  den  tyttelycken 

besorcht  behooren  te  worden. 

Art.  12.  Op  die  vraege  als  ofte  van  nu  voertaen  het  examen  tot 
dienaeren  des  heyligen  ö)  evangeliums  alleen  in  synodis  ende  nyet  in 
classibus  zal  behooren  te  geschieden,  is  besloten,  dat  men  darticolen 
synodi  Dordracensis  lestleden ,  vant  examen  sprekende ,  zal  volgen. 

Art.  13.  Op  de  vraege  oft  men  nocturnos  conventus  om  van  Goids 
heylige  woert  te  handelen  in  desen  vryen  tyt  zal  behooren  te  holden, 
is  geresolveert,  dat  zulcx  nyet  en  zal  geschieden  vuyt  redenen  zy  alsnu 
by  den  claeren  opganck  des  heyligen  evangeliums,  dat  in  vryheyt  ende 
oepenbaer  (loff  God)  op  den  candelaer  gesedt  ende  geleert  wordt ,  gansch 
onnoodich,  daertoe  oyck  odieux  ende  suspect  zyn  ende  overzulcx  van 
velen  gelastert  ende  van  sectarisen  om  haer  dwaelingen  te  beter  semi- 
neren  6)  voer  exempel  getrocken  souden  moegen  werdden. 

Art.  14.  Op  die  vraege  oft  men  een  lidtmaet  der  kercken  7)  Christi, 
om  haere  grove  sonden  ergernis  gevende ,  van  dena  vontmael  voer  zeke- 
ren tyt  gesuspendeert  ende  naederhant  haere  opgeleyde  boete  bewysende 


*)  »zy"  G  heeft  »hij".  Dit  stond  ook  eerst  in  B,  maar  is  later  veranderd  in 
»zy".  *)  ïLazaro"  C  heeft  »Lazario".  8)  »noch  raet  der  kercken"  A  heeft  »ofte 
kerkenraedt".  4)  Opene  ruimte  in  A,  fi  en  C;  G  heeft  »veroorgende".  *)  »tot 
dienaeren  des  heyligen"  A  heeft  »der  dienaren  tot  den  dienst  des".  •)  isemineren" 
A  heeft  »  simuleren".    7)    «kercken"  A  heeft  b  gemeente". 


67 

ende  om  wederom  totten  avontmael  te  coemen  vermaent  zynde,  in  on- 
gehoorsaemheyt  blyft,  sal  metten  christelycken  ban  van  de  gemeynte 
Christi  afsnyden,  is  geresolveert,  dat  men  zulcx  doen  zal  om  zyne  on- 
gehoorsaemheyt  totter  kercken  Christi ,  diewelcke  is  een  teecken  van  zyn 
boete  onwarachtich  te  zyn,  mits  nochtans  dat  men  met  goede  christe- 
lycke  l)  discretie  zulcx  wysselyckeh  zal  handelen  a). 

Art.  1 5.  Onder  gelycke  censure  zullen  oyck  geacht  worden ,  die  bor- 
gerlyck  vroem  leven  ende  vuyt  verachtingen  haer  onthouden  vant  gebruyck 
des  sj  nachtmaels,  nyettegenstaende  dat  zy  daerop  wettelyck  ende  me* 
nichmael  4)  aengesproecken  zyn. 

Art.  16.  Op  de  vraege  als  hoe  men  handelen  zal  met  persoonen, 
die  in  alle  lichtveerdicheyt  den  echten  staet  beginnen  sonder  haer  yerst 
ordentlyck  in  de  echte  te  laeten  bevestigen  ende  naederhant  een  van 
hen  6)  beyden  zouden  moegen  versoecken  ende  aenhouden  om  in  der 
gemeynte  Christi  aengenomen  te  moegen  werden  ende  willich  om  wette- 
lycken  6)  naer  kerckenordeninge  getrout  te  moeghen  werdden  ende  noch- 
tans doer  onwille  van  dandere  zulcx  nyet  zouden  connen  becommen,  is 
aldus  geresolveert ,  dat  die  wettige  7)  zal  aen  den  magistraet  versoecken , 
dat  de  magistraet  hen  beyde  8)  voer  hem  zal  willen  roepen  ende  hen 
beyde  affvraegen,  oft  zy  nyet  tot  Goids  eere  ende  ten  eynde  van  huwo- 
lyck  met  malcanderen  by  goede  gelofte  van  eere,  trouwe  ende  gelove, 
ten  beyden  syden  gedaen ,  en  zyn  vergaerdert ,  ende  zoo  donwillige  zulcx 
metten  jaewoert  zal  geraecken  te  bekennen ,  dat  die  willige  alsdan  aen  den 
magistraet  zal  aenhouden  9)  om  daerover  te  willen  wysen,  ende  zoo  die 
magistraet  zulcx  afslaet,  dat  sy  hem  doch  sal  willen  accorderen  ende 
passeren  acte  van  de  bekentenisse  van  de  onwillige ,  voer  magistraete  ge- 
daen, ende  zoo  de  willige  op  zyn  versoeck  aen  den  magistraet  tot  zyn 
meeninge  zal  geraecken  te  coemen  sonder  nochtans  wettelycken  in  die 
echte  bevesticht  te  moegen  worden  duer  onwille  van  den  onwilligen ,  dat 
hy  alsdan  in  de  tegenwoerdicheyt  der  kercken  Jesu  Christi  zal  protes- 
teren van  zynen  voergeroerden  voornemen ,  van  zynen  versoeck ,  aen  den 
magistraet  ende  oyck  aen  den  onwilligen  gedaen ,  ende  daertoe  van  zynen 
bereyden  wille  met  presentatie  de  onwillige,  als  sy  tot  besinninge  ge- 
bracht   zal    moegen    zyn  ende  willicheyt,  bewegen  10)  alletyt  geerne  te 


J)  »christelycke"  ontbr.  in  A.  *)  «handelen"  A  heeft  awtvoeren".  8)  »vant 
gebruyck  des"  A  heeft  »van  des  Heeren".  4)  pende  menichmael"  ontbr.  in  A. 
6)  »een  van  hen"  G  heeft  «aangevangen".  6)  » wettelycken"  ontbr.  in  A.  7)  » wet- 
tige" A  heeft  »  willige".  8)  »hen  beyde"  ontbr.  in  G.  ")  »zal  aenhouden"  A 
heeft  »versoeke".    10)    » bewegen"  A  heeft  »te  willen  bewysen". 

5* 


68 

willen   bereyt    zyn    om  met  haer  in  die  echte  wettelycken  bevesticht  te 
moegen  wordden. 

Art.  17  1J.  Gecommitteert  tot  dit  synodum  ende  versere  ven  *)  vuyt 
het  classe  van  Alcmaer:  Ruardus  Acronius,  dienaer  aldaer,  Georgiüs 
Noltenius  dienaer  tot  Schagen,  Jacobus  Forestus,  ouderling  bynnen 
Alcmaer,  Reyer  Willemsz,  ouderlinck  tot  Schagen. 

Ex  classe  Amsterdam :  Petrus  Herdenbergius  ,  dienaer  aldaer ,  Lambertus 
Neerdenus,  dienaer  tot  Neerden,  Pieter  Jacopz  Vryes,  ouderling  tot 
Amsterdam. 

Ex  classe  Enchuysen :  Jacobus  Sartoribus  *) ,  dienaer  tot  Medenblick , 
Hillebrandüs  Cüneüs  ,  dienaer  bynnen  Hoochcarspel ,  Aelbert  Janssz  ,  ouder- 
ling tot  Medenblick,  Herman  Jansz,  ouderlinck  tEnchuysen. 

Ex  classe  Hoorn:  Clemens  Mertensz,  dienaer  aldaer,  Joannes  Ber- 
nerus  ,  dienaer  tot  Oosterblocker ,  Pieter  Claessen  ,  ouderling  tot  Twisch. 

Ex  classe  Edam:  Petrus  Sichemius,  dienaer  tot  Purmerendt,  Joannes 
Andellius  ,  dienaer  tot  Wormer  ende  Jhisp ,  Corneus  Pieterssz  ,  ouderling 
tot  Edam,  Jacobus  Hem,  ouderlinck  tot  Munickedam. 

Dese  synodaelsche  vergaerderinge  is  geeyndicht  desen  xxien  deses  jegen- 
woerdige  maents  May  anno  xv°  negenentzeventich  4). 


Anno  1579  den  15  doch  Juny  zoe  bennen  alle 
dienaer  en  ende  ouderlingen  van  Noorthollant  tot  Am- 
sterdam vergaerdert  geweest ,  alwaer  nae  de  aenroe- 
pinge  van  Goids  heyligen  naeme  tot  een  praesidem 
vercoren  is  Ruardus  Acronius  ,  dienaer  tot  Alcmaer  t 
ende  tot  een  scribam  is  vercoren  Machiel  Pietersz  , 
dienaer  tot  Opdam  ende  Hensbroeck  6). 

Art.  1 .  Van  Bernero  ,  dienaer  tot  Edam ,  om  te  reysen  naer  Deventer 
om  haer  tot  een  tyt  te  bedienen.  —  In  den  yersten  is  eendachtelycken 
bestempt  ende  verordonneert  van  den  dienaeren  ende  ouderlingen  Hille- 
brandüs van  Hoochcarspel,  Pieter  Ariaenssz,  ouderling  tot  Twisch  ende 


*)  »Ait  17"  ontbr.  in  A  en  C.  •)  aversoreven"  A  en  C  hebben  1  verschenen". 
*)  »Sartoribu8"  A  heeft  »Sertorius",  C  en  G  » Sarton ua".  4)  Hierop  volgt  nog 
in  A  »Fini8".  6)  In  margine  staat  »  Van  den  preside  ende  scriba".  Evenzoo  in 
G.    In  0  ontbreekt  het,  terwjjl  in  A  alle  marginalia  bjj  deze  acte  ontbreken. 


69 

Cornelis  Pietersz  ,  onderling  van  Edam ,  omme  met  volle  commissie  (nomine 
totins  synodi)  te  trecken  ende  te  reysen  aen  die  broederen  ende  gemeynte 
yan  Edam  omme  hemlieden  te  moegen  induceren ,  vermaenen  ende  voer- 
stellen,  dat  zy  daerinne  zonden  willen  consenteren  ende  bewilligen,  dat 
Bkrnbrüs  ,  dienaer  tot  Edam ,  sonde  moegen  reysen  ende  trecken  tot  die 
van  Deventer  om  hemlnyden  een  half  jaer  oft  daeromtrent  te  bedienen 
ende  die  kercke  aldaer  te  reformeren  ende  in  goede  ordeninge  te  be- 
stellen ,  mits  conditie  dat  die  van  Deventer  haer  vuyterste  diligentie  ende 
neersticheyt  zouden  doen  om  in  aller  trouwicheyt  een  bequaem  dienaer  te 
moegen  becoemen  ende  gecrygen  1),  die  de  plaetse  Berneri  zoude  ver- 
vullen ,  ende  dat  oyck  van  gelycke  die  van  Edam  haer  beste  mede  zou- 
den doen  om  in  middelertyt  een  dienaer  te  vercrygen  ende  zoo  zy  aen 
weerzyde  geen  dienaer  conde  vercrygen,  zoo  zoude  zy  aan  weersyden 
beyde  *)  haer  gerechticheyt  behouden  aen  den  persoone  van  Bernerus 
voersz. 

Art.  2.  Van  Hardenberchs  translatie  te  Zwol.  —  Daer  is  by  de  die- 
naeren  ende  ouderlingen  eendrachtelycken  geresolveert  ende  besloten ,  dat 
Petrus  Hardfnbergius  zal  getranslateert.  worden  van  die  van  Amsterdam 
ende  zal  reysen  ende  trecken  tot  die  van  Swolle  om  haer  dienaer  te  we- 
sen,  mits  nochtans  conditie  dat  diezelfde  Petrus  Hardenberoius  zalblyf- 
ven  in  zyn  dienste  by  die  van  Amsterdam  tot  Jacobi  toe  naestcoemende 
anno  1579,  oft  het  waer  saecke  dat  die  noot  by  die  van  Zwolle  zoo 
groot  waer,  dat  hy  alsdan  voer  een  tyt  van  acht  daegen  derwaerts  zal 
trecken  om  hemlieden  te  bedienen. 

Art.  3.  Van  Bernerus  opscortinge  ende  Syiioens  van  Coedyck  trans- 
latte  tot  Edam.  —  Daer  is  geresolveert  ende  besloten  by  die  dienaeren 
ende  ouderlingen  voersz.  op  die  beroepinge  van  die  van  Deventer  van 
die  persoon  Berneri,  dat  zy  sullen  voer  die  tyt  van  veerthien  daegen 
patientie  hebben ,  mits  dat  men  bynnen  die  tyt  eenen  onsen  broeder  Sy- 
monem  van  Coedyck  nae  Edam  zal  eenden ,  ten  eynde  dat  die  van  Edam 
hem  eenmael  ofte  tweemael  zullen  hooren  ende  daernae,  zoo  hy  haer 
aenstaet,  men  arbeyden  zal,  dat  die  van  Edam  hem  zullen  moegen  be- 
commen  ende  alsdan  zoo  sullen  die  van  Edam  beyde  Berneruh  ende  zyn 
vader  nae  Deventer  laeten  gaen.  Zoo  nyet  zoo  sal  doch  die  versaeme- 
linge  der  dienaeren  3)  versorgen ,  dat  die  van  Deventer  doch  een  eynde- 
lycke  antwoerde  in  de  resolutie  zullen  moegen  hebben.  Alles  welver- 
staende    dat  oyck  onse  broeder  Henricus,  dienaer  des  godlycken  woerts 


')    »ende  gecrygen"  ontbr.  in  A.    *)    » beyde"  ontbr.  in  G.    *)    »dienaeren"  A 
heeft  «broederen". 


70 

tot  l)  Enchuysen ,  naer  Deventer  zal  gaen  ende  haer  in  die  tyt  van  veer- 
thien  daegen  voersz.  bedienen. 

Art.  4.  Van  die  presentatie  Symonis  te  Edam  ende  oft  Bernerus  met 
zynen  vader  zal  gaen  naer  Deventer.  —  Daer  is  geresolveert  ende  beslo- 
ten by  die  dienaeren  ende  ouderlingen  voersz.  8),  dat  zooveel  aengaet 
die  saecke  van  Symoen  van  Coedyck  ende  die  van  Edam ,  dat  het  classis 
van  Edam  den  voorn.  Symonem  op  Vrydach  naestcoemende  ende  Sonnen- 
dach  daeraenvolgende  sal  presenteren,  ende  ingevalle  zyn  gaven  hen 
aenstaen ,  vermaenen ,  dat  zy  hem  beroepen  zullen.  Alle  twelcke  zoo 
het  geschiet ,  sal  het  classis  van  Alcmaer  daernae  arbeyden ,  dat  Symoen 
zal  moegen  losgelaeten  8)  werden.  Maer  zoo  Symoons  gaven  die  van 
Edam  nyet  behaegen ,  zoo  sal  het  classis  van  Edam  bynnen  veertien  dae- 
gen vuyt  alle  dassen  dienaeren  ende  ouderlingen  tot  Edam  beroepen, 
ten  eynde  dat  eyndelycken  geresolveert  worde,  oft  Bernerus  met  zyn 
vader  naer  Deventer  gaen  zal  oft  nyet. 

Art.  5.  Van  die  translatie  der  dienaeren.  —  Daer  is  geresolveert 
ende  besloten  by  den  dienaeren  ende  ouderlingen ,  zoovele  als  die  trans- 
latie  der  dienaeren  aengaet,  dat  zal  blyfven  volgende  die  articulen,  die 
daeraff  gemaect  zyn  in  voergaende  synodalissche  vergaerderinge  in  Hollant. 

Art.  6.  Van  Manarde  ,  weesemeester  bynnen  Amsterdam.  —  Soovele 
die  beroepinge  van  die  van  Hoochcarspel  van  den  persoone  Manardi  aen- 
gaet, daervan  is  by  den  broederen  eendrachtelycken  geresolveert  ende 
besloten,  dat  die  voorn.  Manardus  voer  dese  tyt  int  weeshuys  tot  Am- 
sterdam ende  dat  die  van  Hoochcarspel  voer  dese  reyse  patientie  zul- 
len hebben. 

Art.  7.  Van  het  vroegen  in  die  bedieninge  des  doops.  —  Is  by  den 
broederen  eendrachtelycken  geresolveert  ende  beslooten ,  zooveel  aengaet 
die  vraegen  in  die  bedieninge  des  doops  aen  diegene,  die  den  kinders 
totten  doope  brengen,  daert  ingevoert  ende  int  werck  is  geleyt,  dat  zy 
daer  mede  zullen  voert  vaeren.  Ende  daer  dat  noch  nyet  ingevoert  is, 
hebben  die  broederen  al  te  saemen  beloeft  haer  vuvterste  beste  ende  di- 
ligentie  daerin  te  doen,  dat  datzelfde  eendrachtelyck  int  werck  geleyt 
ende  geeffectueert  soude  moegen  worden. 

Art.  8.     Van    die   afroepinge    der    noemen    van    die   persoonen    voert 


!)    »dienaer  —  tot"  A  heeft  »van".    *)    »endo  besloten  —  voersz."  ontbr.  in  A. 
*)    ©losgelaeten"  G  heeft  »verplaetst". 


71 

nachtmael.  —  Daer  is  eendrachtelycken  by  die  dienaeren  ende  ouder- 
linghen 1)  geresolveert  ende  besloten ,  dat  die  kercke  van  Amsterdam , 
Enchnysen  ende  andere  gemeente,  die  die  oeffeninghe  Tan  die  naemen 
der  persoonen  voert  nachtmael  nyet  geroepen  en  hebben  tot  noch  toe, 
dat  se  haer  gemeente  daertoe  vermaenen  ende  arbeyden  zullen  om  dat- 
selfde in  effect  te  bringen. 

Art.  9.  Van  het  annoteren  der  notable  historiën.  —  Daer  is  by  den 
broederen  geresolveert  ende  besloten,  dat  het  artickel  van  Dordrecht  in 
Hollant  noopende  het  annoteren  der  notabile  historiën  zal  geeffectueert 
wordden. 

Art.  10.  Clement  te  Hooren.  —  Clemens  Maertbnsz  is  geordonneert 
int  ctasse  Tan  a)  Hoorn  om  die  notable  historiën  te  annoteren. 

Art.  11.  Henricus  te  Enchuysen.  —  Henricus,  dienaer  tot  Enchnysen, 
zal  die  notabele  historiën  annoteren  in  classe  Tan  Enchnysen. 

Art.  12.  Bernerüs  in  Waterlant.  —  Bernbrus  zal  die  historiën  an- 
noteren int  classe  Tan  Edam. 

Art.  13.  Foreest  tot  Alcmaer.  — Jaoobus  Forbstds  is  geordonneert  te 
annoteren  int  classe  Tan  Alcmaer. 

Art.  14.  Amsterdam  zal  daertoe  een  kiesen.  —  Die  van  Amsterdam 
hebben  beloeft  metten  alderyersten  den  broederen  te  laeten  weten,  wie 
zy  daertoe  zullen  kiesen,  die  de  notabele  historiën  int  classe  van  Am- 
sterdam zal  annoteren. 

Art.  15.  Van  het  lesen  voer  die  predicatien.  —  Daer  is  geresolveert 
by  den  broederen  •)  aengaende  het  lesen  voer  die  predicatie  nyet  op  die 
predickstoel ,  dat  men  datselfde  zullen  moegen  4)  doen ,  daert  stichtelyck 
geschien  zal  oft  can. 

Art.  16.  Wat  men  zal  geven  tot  htdp  van  Gerbrant  van  Texel.  — 
Dat  classis  van  Alcmaer  wil  geven  tot  behulp  van  Gerbrant  Ariaensz 
van  Texel  die  somme  van  veertien  carolusguldenen  eens. 


')    «dienaeren  ende  ouderlinghen"  A  heeft  »broederen".    *)    vint  olasse  van"  A 
heeft  »tot".    *)    »by  den  broederen"  ontbr.  in  A.    4)    »moegen"  ontbr.  in  A. 


72 

Art.  17.  Enchuysen.  —  Die  l)  van  Enchuysen  willen  geven  int  par- 
ticuliere tot  behulp  van  Gerbrant  Ariaensz  van  Texel  die  somme  van 
achtien  carolusgulden. 

Art.  18.  Edam  met  Munnickedam*  —  Dat  classis  ende  kercke  *)  van 
Edam,  Munnickedam  ende  Purmerendt,  hoewel  zy  nu  nyet  zekers  con- 
nen  beloven  8),  zoo  willen  zy  nochtans  geven  tot  behulp  van  Gerbrant 
Ariaensz  van  Texel ,  dat  die  broederen  daer  een  benoegen  4)  in  zullen 
hebben  naer  haer  vermoegen. 

Art.  19.  Amsterdam.  —  Die  van  Amsterdam  zullen  geven  tot  behulp 
van  Gerbrant  Ariaensz  van  Texel  die  somme  van  tweentwintich  carolus- 
guldenen  boven  die  xvm  guldenen,  die  zy  gegeven  hebben. 

Art.  20.  Van  die  contenteringe  voer  Edam  ende  Enchuysen.  —  Daer 
is  geaccordeert ,  dat  die  van  Enchuysen  sullen  geven  ses  gulden  tot  con- 
tenteringe van  dat  classis  van  Edam  doert  seggen  van  die  broederen, 
die  daer  vant  synodo  toe  verordonneert  waeren.  Actum  opten  jaere 
ende  daeghe  voersz.  5).     Ende  is  by  den  dienaeren  onderscreven. 


Derden  boeck  anno  lxxx  6). 

Acta  ende  articulen  des  synodi ,  gehouden  tot  Hoorn 
van  den  dienaeren  ende  ouderlinghen  'van  Noorthol- 
lant  den  ixen  Mey  anno  1580  7). 

Art.  1.  Van  den  preside  ende  scriba.  —  Is  ten  alderyersten  nae  die 
aenroepinge  van  den  naeme  Goids  met  gemeyne  kuerstemmen  der  broe- 
deren tot  een  praeses  gecoren  Bartholdüs  Wilhelm,  kerckendienaer  tot 
Hoorn ,  ende  tot  een  scriba  Sybrandüs  Vomelius  ,  dienaer  in  Hem. 

Art.  2.  Wie  daer  preken  zullen.  ■  Is  daernae  met  gemeene  kuer- 
stemmen opgeleyt  Pieter  Aelbertsz,  Sybrandüs  van  S.  Maerten  ende 
Gerardus  Wermerhuysen  omme  in  den  synodaelsche  vergaerderinge  tot 
Hoorn  des  Dincxdaechs  ende  des  Donderdaechs  te  doen  een  yeder  een 
predicatie  des  Goids  woert  voer  den  gemeynten  Goids  8)  aldaer. 

l)  »Die"  C  heeft  »Dat  classis**.  *)  »ende  kercke**  ontbr.  in  A.  8)  «beloven** 
A  heeft  «hebben".  4)  »benoegen"  A  heeft  »benoeminge".  6)  »opten  jaere  — 
voersz."  A  heeft  «1579  raense  Junij".  °)  «Derden  —  lxxx"  ontbr.  in  C.  7)  Bij 
deze  acte  ontbr.  in  A  alle  marginalia.    *)    » gemeynten  Goids'*  A  heeft  »volck". 


73 

Art.  3.  Wat  dienaers  die  Westvriessche  commissaris  versoeek  om  West- 
vrieslant  te  bedienen.  —  Dit  dus  gedaen  zynde  is  in  de  synodaelsche 
vergaerderinge  geroepen  den  eerweerdigen  ende  hoochgeleerden  doctoor 
Otto  Swablua  als  commissarius  ende  gesanden  van  den  heeren  ende  Ge- 
deputeerden Tan  West  vrieslant ,  hebbende  commissie  zoo  yan  den  heeren 
ende  Gedeputeerden  van  Westvrieslant  voersz.  zoo  oyck  van  der  syno- 
daelsche vergaerderinge,  nu  onlancx  tot  Sneeck  gehouden,  om  te  versoecken , 
opeysschen  ende  beroepen  ten  yersten  alle  dienaeren ,  die  vuyt  Westvries- 
lant geboertich,  daernaé  oyck  sommige,  die  eertyts  hebben  in  Vrieslant 
gestaen,  ten  laesten  oyck  sommige,  die  alhier  in  Noorthollant  sonder 
besloten  gemeynten  zyn  etc. 

Art.  4.  Van  het  antwoert  der  Staten  van  Noorthollant  opt  versoeck  van 
den  commissaris.  —  Is  oyck  voeryerst  besloten  eendrachtelycken  van  den 
synodo ,  dat  men  in  den  versoeck  van  den  commissaris ,  vuy tgesonden  van 
mynheeren  den  Gedeputeerden  van  Westvrieslant,  representerende  die 
Staten  van  dyen ,  nyet  zouden  procederen ,  voer  ende  aleer  dat  doer  den 
synodum  versocht  ende  aengesproecken  zyn  mynheeren  den  Gedeputeer- 
den van  Noorthollant,  representerende  die  Staeten  van  dyen,  om  haeren 
gelieven  ende  consentement  daerin  te  hebben.  Tot  welcken  fyne  van 
den  synodo  voersz.  genomineert  *)  zyn  Clement  Mertensz  ,  dienaer  der 
gemeynte  Christi  van  Hoorn,  ende  Pieter  Diericxz,  dienaer  der  kercke 
Christi  tot  Nouwenierop.  Ende  gesproecken  hebbende  met  mynheer  die 
Gedeputeerde ,  hebben  aent  synodo  gerelateert ,  dat  myne  heeren  die  Ge- 
deputeerden 9) ,  representerende  die  Staeten  van  Noorthollant ,  geconsen- 
teert  hebben ,  dat  doer  den  synodum  die  van  Vrieslant  gheholpen  zouden 
worden  met  dienaeren ,  doch  alzoo  dat  nochtans  *)  het  synodus  goede 
achte  daerop  zal  hebben ,  dat  dese  quartiere  van  Noorthollant  nyet  deso- 
laet  oft  alzoo  seere4)  van  dienaeren  beroovet  werdden  ende  dat  oyck 
die  dienaeren  zullen  vertrecken  met  vrientschap  6)  ende  goede  getuyche- 
nisse  haerder  gemeynten  ende  overicheyt. 

Art.  5.  In  genere  ende  nyet  in  specie  wort  het  versoeck  van  den  commis- 
saris eendrachtelyck  bewiüicht.  —  Van  denwelcken  versoeck  voersz.  is 
eendrachtelycken  van  alle  dienaeren  ende  ouderlingen  besloten ,  dat  het 
versoeck,  gedaen  by  den  doctoor  Otto  Swaelua  van  wegen  die  van 
Vrieslant  op  den  dienaeren,  gestelt  in  een  register  ende  den  synodo 
voergelesen,    is   recht   ende  christelyck  ende  derhalven  als  cristelyck  in 


')  •  genomineert"  A  heeft  «daertoe  gecommitteert".  *)  » hebben  aent  synodo 
—  Gedeputeerden"  ontbr.  in  A.  *)  «nochtans"  ontbr.  in  A  en  O.  4)  » seere" 
ontbr.  in  C.    5)    » vrientschap"  A  heeft  »  goede  vrientBohap". 


74 

genere  behoort  geconsenteert  te  worden.  Doch  eenige  particuliere  ker- 
cken  hebben  eenige  exceptie,  reden  ende  oyrsaecken,  waerom  dat  se 
sulcx  int  particulier  souden  nae  haere  meeninge  nyet  connen  1)  naecoe- 
men,  dat  se  die  exceptien,  redenen  ende  oyrsaecken  in  den  synodael- 
sche  ofte  anderssins  in  een  classicale  vergaerderinge  sullen  laeten  vue- 
gen  a)  ende  sententieren. 

Art.  6.  Van  den  dienaer  tot  Medenblicx  vertrecke.  —  Aengaende  nu 
den  particulieren  dienaeren  hebben  die  van  Medenblick  doer  haeren  ouder- 
ling Aelrert  Janssz  geantwoert,  dat  zy  bewilligen  int  vertrecken  van 
haeren  dienaer  Jacobo,  doch  in  den  tyt  wanneer  hy  sal  vertrecken, 
verhoepten  zy  wel  met  malcanderen  te  vergelycken. 

Art.  7.  Waerom  die  commissaris  int  synodo  verschenen  is  ende  wat 
hem  toegelaten  is.  —  Dewyle  den  doctoer  Otto  Swaelüa  voersz.  versocht 
heeft  met  zyn  associeerde  present  in  den  handel  des  synodi  te  wesen  om 
taenhooren  alsulcke  antwoerde  oft  oppositien  als  by  den  ouderlingen  ge- 
daen  mochte  worden  ende  op  deselfste  oppositien  te  moegen  doen  zyn 
antwoerde,  is  hem  alsulcx  toegelaeten. 

Art.  8.  Van  den  actiën  der  dienaeren  ende  ouderlingen ,  die  hoer  sul- 
len onderwerpen  het  oerdeel  van  den  synoden.  —  Ende  zoo  oyck  swae- 
richeyt  is  gevallen  van  den  submissien  der  dienaeren  van  wegen  haere 
eygen  persoonen  ende  der  ouderlingen  van  wegen  haerder  gemeynten, 
soo  is  eendrachtelycken  van  den  gansschen  synodo  besloten,  dat  in  alle 
actiën  den  dienaeren  van  wegen  haeren  eygen  persoonen  ende  den  ouder- 
lingen van  wegen  haerder  gemeynten  aen  beyde  zyden  hen  zullen  onder- 
werpen den  sententie  ende  oerdeel  van  der  synodaelsche  vergaerderinge. 

Art.  9.  Van  Suffrido,  dienaer  in  Grootebroeck ,  naer  Vrieslant.  —  Is  van 
den  synodo  besloten  aengaende  Süffridum  ,  dienaer  van  Grootebroeck ,  dat 
hy  zal  gaen  naer  Vrieslant ,  alzoo  nochtans  dat  3)  by  den  classis  van  Enchuy- 
sen  yerst  daerin  gearbey t  zal  wordden ,  dat  den  voersz.  Süffridus  met  goe- 
den vrede  van  zyn  gemeynte  ende  overicheyt  gedemitteert  zal  werdden. 

Art.  10.  Van  Augüstino  ende  Bernardo.  —  Van  Augustino  Abbekerck 
ende  Bernardo  Langedyck  is  eendrachtelycken  besloten  van  den  synodo , 
dat  zy  eerstsdaechs  naer  Vrieslant  zullen  reysen  om  aldaer  den  kercken 
Christi4)  te  bedienen. 


*)  »connen"  ontbr.  in  A.  •)  ivuegen".  In  't  orig.  heeft  wellicht  gestaan  »  wegen". 
A  heeft  »  voegen'.  G  «brengen".  *)  adat"  A  heeft  »dat vooreerst".  4)  » Christi' * 
ontbr.  in  A. 


75 

Art.  11.  Van  Sybrakdo  van  Ste  Merten.  —  Is  besloten  eendrachte- 
lycken  van  den  synodo,  dat  Stbrandüs  van  Sinte  Merten  sal  gaen  naer 
Vrieslant  tot  den  dienst  der  gemeynten  Christi  van  Haerlingen,  doch 
alzoo  dat  die  van  Vrieslant  zullen  afstaen  van  de  beroepinge ,  gementio- 
neert *)  op  Georgiüm  Schagen. 

Art.  12.  Van  Frederico,  dienaer.  —  Van  Fredertoo  tot  Middelre  *) 
ende  Quadyck  is  eendrachtelyck  van  den  synodo  besloten ,  dat  hy  by  die 
gemeynten  van  Quadyck  ende  Middelre a)  dit  tegenwoordige  jaer  van 
tachtich  sal  blyfven  ende  alsdan ,  zoot  hem  •)  gelieft ,  naer  zynen  vader- 
lant  sal  moegen  trecken. 

Art.  13.  Van  Tullio,  dienaer  in  Texel.  —  Aengaende  Tülliüm,  den 
dienaer4)  van  Texel,  is  eendrachtelyck  van  den  synodo  besloten,  dat 
hy  sal  gaen  in  Vrieslant6)  ten  dienste  van  der  gemeynte  Christi  in  der 
stede  ligt ,  doch  alzoo  dat  den  synodus  alle  moegelyoke  vlydt  6)  aenwen- 
denT)  om  wederom  teylant  van  den  Texel  te  besorgen. 

Art.  14.  Van  Arnoldo  te  Petten.  — ■  Van  Arnoldo  tot  Petten  is  be- 
sloten van  den  synodo,  dat  hy  by  zyn  gemeynte  te  Petten  zal  blyfven. 

Art.  1 5.  Van  Aelberto.  —  Is  van  den  synodo  oyck  8)  besloten  een- 
drachtelycken  8) ,  dat  Aelbertus  ,  duslange  dienaer  van  Berninckhoorn , 
naer  Vrieslant  zal  moegen  vertrecken  tot  dienste  der  gemeynten  Christi , 
behoudelycken  dat  hy  syn  gemeynte  eerst  zal  naer  zyn  geloeftenisse  be- 
dienen den  tyt  van  dry  maenden,  ten  waer  dan  saecke  dat  zy  onder 
malcanderen  anders  daerinne  conden  vergelycken. 

Art.  16.  Van  Aogeo  ende  Ulderico.  —  Van  Aooeo  Wervershooft , 
Ulderico  Oosthuysen,  Stbrando  in  Hem  is  besloten,  dat  van  haerluyder 
beroepinge  zal  werden  gehandelt  een  yeder  in  zyn  olasse. 

Art.  17.  Van  Hillebrando  ende  Jan  Claessz.  —  Aengaende  Hille- 
brandus  Doocüm  ende  Jan  Claessen,  nu  ter  tyt  dienaeren  van  Amster- 
dam, is  by  den  synodo  geresolveert ,  dat  van  haere  beroepinge  yerst 
geadverteert  zullen  wordden  den  gemeynte  ende  magistraet  van  Amster- 
dam ende  dat  zy  alsdan  tzy  dan  doer  den  kerckenraedt  ofte  doer  haere 
classicale  vergaerderinge  daervan  zullen  moeghen  handelen  nae  behooren. 

!)  ftgementioneert"  ontbr.  in  A.  *)  «Middelre"  C  heeft  »Midde1ie".  *)  »hem" 
C  heeft  »hen".  4)  »den  dienaer"  ontbr.  in  A.  B)  vin  Vrieslant"  ontbr.  in  A. 
6)  »alle  —  vlydt"  A  heeft  »alle  vlietige  middelen".  7)  »aenwenden"  C  heeft  »aal 
aenwenden".    *)    aoyok"  en  »eendraohtelyoken"  ontbr.  in  A. 


76 

Art.  18.  Van  Andrea  Castricowco  ende  Cornelio.  —  Aengaende 
Andream  Castricomium  ende  Cornelium  Rosterhaude  is  geresolveert  by 
den  synodo  l) ,  dat  den  commissarius  van  wegen  die  van  Vrieslant  sal 
moegen  zyn  refaginm  nemen  totten  magistraat  ende  gemeynte  van 
Enchuysen. 

Art.  19.  Van  mr.  Geeraert,  dienaer  van  Sar  dam.  —  Alzoo  questie 
is  gevallen  tusschen  die  van  Sardam  ende  Wermenhuysen ,  benoopende 
den  dienaer  mr.  Geerardüm,  soo  heeft  het  synodus,  gehoert  hebbende 
beyde  partyen ,  eendrachtelyckën  *)  besloten ,  dat  meester  Geerardus  nae 
luydt  synder  eerster  voergaende  beloftenisse  zal  gaen  naer  Sardam  ten 
dienste  der  gemeynte  Christi  aldaer. 

Art.  20.  Van  Jan  Springer,  dienaer  op  Lutkebroeck.  —  Soovele  nu 
aengaet  den  beroepinge,  van  die  van  Stellinckwerf  gedaen  op  Joanneh 
Springer  ,  dienaer  tot  Lutkebroeck ,  is  eendrachtelyckën  van  den  synodo  •) 
besloten,  dat  hy  by  zyn  gemeynte  van  Lutkebroeck  sal  blyfven,  doch 
alzoo  dat  het  classis  van  Enchuysen  goede  acht  zal  nemen  op  den  ge- 
sontheyt  Joannis,  ende  zoo  die  gesontheyt  Joannis  voersz.  doert  blyfven 
doer 4)  die  van  Lutkebroeck  soude  geheelycken  5)  pericliteren ,  dat  als- 
dan tclassis  van  Enchnysen  met  alle  beleeftheyt  in  die  saecke  zal  handelen. 

Art.  21.  Van  Laürimanno  —  Van  Laürimanno  is  besloten,  dat  hy 
naer  Vrieslant  zoude  gaen  den  tyt  van  zes  weken  ende  nae  expiratie 
van  dyen  zyn  vrye  optie  ende  wille  zal  hebben ,  oft  hy  dan  den  kercken 
in  Vrieslant  ofte  den  kercken  in  Hollant,  zoo  hy  in  Hollant  wort  be- 
roepen, sal  willen  bedienen. 

Art.  22.  Van  Henrico  Benninckbroeck.  —  Van  Henrico  Benninckbroeck 
is  eendrachtelyckën  besloten ,  dat  hy  mede  naer  Vrieslant  zal  reysen  om 
aldaer  den  gemeynte  Christi  mede  te  bedienen. 

Art.  23.  Van  Petro  Purmerendt.  —  Van  Petro  Purmerendt  is  oyck 
eendrachtelyckën  van  den  synodo  6)  besloten,  dat  den  doctor  commissa- 
rius zal  moegen  reysen  omme  aldaer  metten  magistraet  ende  gemeynte  te 
handelen,  ende  zoo  die  saecke  by  den  magistraet  ende  gemeynte  ofte 
kerckenraet  tot  Purmerendt  tot  contentement  van  den  commissarius  voersz. 
nyet   afgehandelt  conde  worden,  dat  alsdan  die  commissarius  zal  byeen 


')  »by  den  synodo"  ontbr.  in  A.  *)  »  eendrachtelyckën"  ontbr.  in  A.  s)  »van 
den  synodo"  ontbr.  in  A.  4)  »doer"  A  heeft  »by".  6)  »geheelyoken"  ontbr.  in 
A.    •)    »van  den  synodo*'  ontbr.  in  A. 


77 

moegen   laeten    beroepen  den  classis  van  Edam  om  aldaer  gehandelt  te 
wordden  nae  behooren. 

Art.  24.  Von  Joanne  Andelio.  —  Soovele  aengaet  Joannem  Andeuum 
is  eendrachtelyck  van  den  synodo  besloten,  dat  hy  by  zyn  gemeynte 
van  Wermer  ende  Gisp  zal  blyfven  volgende  den  voet  van  zyn  aenne- 
minge  ende  continuatie  by  desen. 

Art.  25.  Van  schoelmeesteren  haer  te  begeven  totten  dienst,  —  Dewyle 
oyck  den  doctor  commissarias  eenige  beroepinge  heeft  gedaen  op  Ger- 
brandum  Sneoanum,  schoolmeester  tot  Enchuysen,  Joannem,  schoolmeester 
tot  Bovencarspel,  Franciscum  van  Leeuwebrden  ,  schoolmeester  tot  Meden- 
bliek,  geboortich  vuyt  Vrieslant,  ende  zoo  daer  meerder  andere,  vuyt 
Vrieslant  geboren,  moegen  wesen,  soo  eest  dat  den  synodus  eendrach- 
telycken  heeft  besloten,  dat  sulcke  schoelmeesteren  vermaent  zullen 
werden  doer  den  synodum  omme  haer  metten  yersten  te  stellen  totten 
examen  ende  soo  alsdan  l)  sy  bequaem  werden  bevonden ,  dat  alsdan  .van 
haere  beroepinge  in  haeren  classe  gehandelt  zal  worden  nae  behooren. 

Art.  26.  Hoe  men  behoort  wederom  te  versorgen  die  hereken  in  Noort- 
hollant.  —  Alzoo  nu  veel  kereken  in  Noortholland  worden  ontlediget 
van  haeren  dienaeren,  is  nu  begonnen  te  handelen  van  den  middelen 
ende  manieren  om  opt  alderbeste  wederomme  te  versorgen  den  keroken 
van  desen  quartiere  van  Noorthollant. 

Art.  27.  Die  van  Medenblick  doort  bidden  zullen  besorcht  worden  van 
Enchuysen.  —  Ende  is  aller)  erst  gehandelt  van  der  kereken  van  Meden- 
blick, diewelcke  naedyen  dat  se  haeren  dienaer  Jaoobum  quyt  gaen,  is 
raetsaem  bevonden  van  den  synodo,  dat  vuyt  naeme  van  den  synodo 
gescreven  zoude  worden  aen  den  heeren  ende  magistraten  van  Enchuy- 
sen, haer  biddende,  dat  dewyle  zy  aldaer  dry  dienaeren  hebben,  dat 
haer  sal  gelieven  respect  ende  sorge  daerop  te  hebben,  dat  Medenblick 
haer  gebuerstadt  doer  eenige  van  haeren  dienaeren  nu  mede  besorcht 
mochten  worden. 

Art.  28.  Van  Reyer  Willemsz  tot  een  dienaer.  —  Is  eendrachtely- 
cken  van  den  synodo  besloten,  dat  Reyer  Willemsz,  die  ouderling  van 
Schagen,  hem  metten  yersten  9)  ter  examen  stellen  zal. 

Art.  29.     Elcke   classis   zal   versorgen   die  plaetse,  die  onder  haer  syn 

l)    »soo  alsdan"  A  heeft  »alsoo".    ')    smetten  yersten"  ontbr.  in  A. 


78 

ende  geen  dienaers  en  hebben.  —  Van  den  kercken ,  die  na  haere  dienae- 
ren  quyt  gewordden  syn,  is  besloten,  dat  die  besorcht  zullen  worden 
metten  aldereersten  een  yeder  van  haeren  eygen  classis  ende  dat  tot 
voerderinge  van  dyen  een  yeder  classis  met  hem  vuyten  synodo  zal  nemen 
het  catalogum  der  persoonen ,  die  nu  nae  het  oerdeel  deses  synodi  bequaem 
geoerdeelt  zyn  om  tot  het  examen  toegelaeten  te  worden  ende  dat  oyck 
een  yeder  classis  ouderlingen  communicatie  l)  met  andere  dassen  zullen 
moegen  houden  om  vuyt  andere  classen  te  beroepen  dengenen,  die  zy 
dan  tot  dienst  van  de  kercken  haerder  clasBis  zullen  achten  noodich  ende 
bequaem  te  wesen. 

Art.  30.  Jacob  Volcuebtsz  zal  mede  bedienen  die  van  Wermenhuy- 
sen.  —  Aengaende  den  kercke  van  WarmenhuyBen  is  van  den  synodo 
geresolveert  ende  oyck  van  Jacob  Volchertsz  geconsenteert ,  dat  hy  die 
van  Wermenhuysen  sal  mede  bedienen  tot  een  tyt  van  een  halff  jaer, 
onvercort  nochtans  het  recht  van  die  van  Berninckhorn  op  hem  Jacob 
Yolchertsz  voersz.  willen  pretenderen. 

Art.  31.  Van  Meynaert  Claesz.  —  Van  Meynaert  Glaessz,  dienaer 
van  Spambroeck  ende  Opmeer ,  is  eendrachtelycken  besloten  van  den  sy- 
nodo, dat  hy  sal  voertgaen  in  zyn  dienst  ende  by  den  gemeynten  van 
Spambroeck  ende  Opmeer  blyfven. 

Art.  32  *)%  Aenhouden  met  scryven  oen  den  roet  van  Enchuysen  om 
Medenblick  te  versorgen.  —  Dewyle  het  synodus  van  den  heeren  ende 
magistraten  van  Enchuysen  aengaende  het  verBoeck  om  die  kercke  van 
Medenblick  te  helpen  besorgen  alsulcken  antwoert  nyet  heeft  ontfangen, 
als  zy  wel  verhoept  hadden,  soo  eest  dat  den  synodus  raetsaem  te  we- 
sen heeft  besloten  om  wederom  den  heeren  van  Enchuysen  te  scryven 
ende  de  meeninge  van  haeren  voergaenden  scryven  wat  duyderlyck  3)  te 
verclaeren ,  ten  eynde  dat  doch  die  heeren  van  Enchuysen  die  desolate  4) 
kercke  van  Medenblick  doer  haeren  dienaeren  zouden  gelieven  te  helpen 
ende  onderwyle  laeten  bedienen. 

Particulares  quaestiones. 

Art.  33  6).     1.     Van   der  excommunicatie  int  oepenbaer.  —  Is  gemo- 


l)  »  communicatie"  Q  heeft  »  correspondentie".  *)  »Art.  32"  ontbr.  in  A. 
*)  » duyderlyck"  A  heeft  »duydelyokker".  Evenzoo  C  en  G.  4)  »die  desolate  — 
bedienen"  A  heeft  »dooh  willen  die  desolate  kerke  van  Medenblick  door  haren 
dienaren  bg  wjjle  sonde  willen  helpen  ende  bedienen".  6)  »Art.  33"  ontbr.  in 
A  en  C. 


79 

veert  in  onse  syuodo  tot  Hoorn  anno  1580  den  12  May  een  particuliere 
questie ,  oft  men  de  excommunicatie  nyet  soude  moegen  gebruycken  alleen 
in  presentie  van  den  lidtmaeten  der  kercken  1).  Waerop  geresolveert 
is,  dat  om  veel  oyrsaecken  die  excommunicatie  sal  ende  behoort  te  ge- 
schieden oepenbaer  in  de  kercke  voer  den  ommestandt  des  gantschen 
volcx,  die  alsdan  is  tegenwoerdioh. 

Art.  34  *).  2.  Van  een  huwelycke  actie  bynnen  Enchuysen.  —  Op 
die  questie,  doer  Andream  Diericxz,  dienaer,  ende  Huych  Cornelissz, 
ouderling  der  gemeynte  Christi  tot  Enchuysen,  den  synodo  voergestelt 
zoo  doer  gescrifte  zoo  doer  mondelinge  verclaeringe  aengaende  die  hu- 
welycke actie  tusschen  eenen  Gerrit  Sbbastiaensz  ende  een  Trijn  Cor- 
NELisdochter,  soo  ist,  dat  die  synodus,  gemerct  hebbende  die  circum- 
stantien,  tusschen  den  voersz.  persoonen  voorgevallen,  eendrachtelycken 
hebben  besloten,  dat  die  voersz.  als  rechte  ende  waere  echteluyden  syn 
ende  geacht  behooren  te  worden,  ende  dat  derhalven  den  synodus  oyck 
approbeert  den  handel  der  dienaeren  van  Enchuysen  daerinne,  dat  se 
den  voersz.  Gerrit  Sbbastiaensz  met  een  ander  persoon  nyet  hebben  wil- 
len proclameren  ende  trouwen. 

Art.  35  9).  3.  Van  een  bespreeck  op  die  Mennonisten.  —  Op  die 
questie  oft  nyet  geraeden  en  is  den  Wederdooperen  soowel  den  Vriesen 
als  Vlaemingen  ende  andere  soorten  der  Wederdooperen ,  die  in  menich- 
fuldige  secten  gedeelt  ende  verschuert  *)  zyn ,  een  christelyck  bespreeck 
ende  collatie  aen  te  bieden ,  is  geresolveert  by  den  synodum ,  dattet  ge- 
raeden is  tot  gelegener  tyt  een  oepenbaere  ende  christelyck  bespreeck 
haerluyden  te  presenteren ,  ten  eynde  die  reyne  leere  des  godlycken  woerts 
meer  ende  meer  bekent  mochte  wordden  by  alle  menschen  ende  oyck 
alle  arme  dolende  schapen  des  te  bequamer  van  haeren  erroeren  ende 
dwaelingen  geholpen  souden  moegen  werden. 

4.  Het  bespreeck  sal  men  openbaer  laeten  drucken.  —  Ende  opdat  oyck 
een  yeder  zoude  moegen  weten,  hoe  bereydt  die  predicanten  tsaemen 
om  de  leere  des  4)  godlycken  woerts  te  verdedygen  6)  zyn ,  soo  is  oyck 
besloten,  dat  alsulcke  presentatien  van  eenen  oepenbaeren  bespreecken 
oepenbaerlycken  zal  laten  drucken. 

5.  Men  sal  hoer  scriftelyck  presenteren  het  bespreeck  ende  scriftelyck 
antwoert  vorderen.  —  Ende  opdat  dese  handel  des  te  beter  in  effect  sal 
moegen  coemen ,  is  geresolveert ,  dat  een  yeder  classis  vuyt  naeme  ende 


J)  »der  kercken"  A  heeft  sChristi".  *)  »Art.  34"  en  »Art.  35"  ontbr.  in  A 
en  C.  9)  » gedeelt  ende  verschuert"  A  heeft  »ende  soorten  verdeelt".  4)  »de  leere 
des"  ontbr.  in  A.    *)    «verdedygen"  G  heeft  «verkondigen". 


80 

van  wegen  1)  des  gansenen  synodi  den  Wederdooperen  alsulck  bespreeck 
Bcriftelycken  sal  presenteren  ende  oyck  van  haerluyden  wederom  scrifte- 
lyck  antwoert  zal  eysschen  ende  brengen. 

6.  Men  salt  op  sinte  Jacobs  dach  presenteren.  —  Is  oyck  besloten ,  dat 
alsulcke  presentatien  ende  antwoorden  bynnen  den  tyt  van  omtrent  twee 
maenden  nae  datum  den  xvi  May,  twelcken  specialycken  wesen  zal  Ja- 
cobi  dach,  ende  alsdan  van  een  yeder  classis  tot  Hoorn  zullen  inge- 
bracht werden. 

7.  Van  die  forma  des  presentacys.  —  Om  nu  den  forma  van  presen- 
tatien met  malcanderen  te  concipiëren  is  van  den  synodo  besloten,  dat 
vuyt  een  yeder  classis  twee  delegati  sullen  coemen  tot  Amstelredam  des 
Dincxdaechs  naer  beloeoken  Pincxter  om  aldaer  met  gemeenen  raet  ende 
deliberatie  een  gemeyne  forma  van  presentatie  te  concipiëren. 

Art.  36  a).  8.  Wawomne  Dierick  Pieterssen  nyet  geexamineert  is.  — 
Op  de  questie  oft  het  classis  van  Hoorn  nyet  recht  daerinne  gedaen  heeft , 
dat  zy  Dierick  Pieterssz  van  Schermerhorn  tot  het  examen  nyet  heeft 
willen  toelaeten ,  overmits  hy  voersz.  in  forma  van  een  famose  libell  een 
liedeken  heeft  gemaect  ende  verstroyt,  waerinne  hy  den  dienaeren  der 
kercken  8)  scheldet  voer  swaere  vyanden ,  voer  buycksorgers ,  voer  on- 
vruchtbaere  vygeboomen  etc,  die  men  zal  slaen  op  den  cop,  die  men 
zal  royen  vuyt  etc.  4) ,  is  eendrachtelycken  van  den  synodo  besloten , 
dat  den  classis  van  Hoorn  daerinne  recht  heeft  gehandelt,  dat  se  zoo 
en  faemroover  tot  het  examen  nyet  heeft  willen  toelaeten. 

9.  Dierick  Pietersz  sal  geexcommuniceert  worden  6).  —  Ende  alzoo 
alsulcken  faemroover  met  christelycke  discipline  gestraft  behoort  te  wor- 
den, soo  eest  dat  den  synodus  heeft  geoerdeelt,  dat  den  classis  van 
Alcmaer,  onder  welcken  de  voersz.  Dierick  Pieterssz  is  geseten,  met 
hem  zal  procederen  in  den  christelycken  discipline. 


!)  «ende  van  wegen"  ontbr.  in  A.  *)  »Art.  36"  ontbr.  in  A  en  C.  •)  ader 
kercken"  A  heeft  »des  woorts".  4)  «die  men  zal  slaen  —  etc."  ontbr.  in  A.  *)  Dit 
marg.  ontbr.  ook  in  G. 


81 

Corte  aenteeckeninge  der  gedenckweerdichste  stucken, 
verhandelt  in  den  particulieren  synodo  tot  Enchuysen , 
begonnen  anno  1581  den  17  Aprilis  ende  voleyndickt 
den  21  derselver  maent. 

Art.  i.  Andries  Dibricxz.  Pieter  Dibricxz.  Georgiüs  Nolthentos. 
Nicolaüs  Quiringiüs.  Martinus  Lydius  *).  —  Naer  aenroepinge  des  god- 
lycken  naems,  geordonneerde  praesidem,  assessorem,  scribam  ende  den- 
genen ,  die  den  tyt  des  synodi  die  predicatien  zouden  doen ,  is  verhandelt 
de  saecke  aengaende  die  beroepinge  van  Texel  op  Claes  Crynssz  ,  dienaer 
des  godlycken  woerts  tot  Harinchuysen ,  ende  daerover  gepronuncieert , 
dat  Cla.es  Crynssens  by  syn  gemeente  tot  Harinchuysen  blyf ren  zal ,  mits 
dat  tsynodus  dyen  van  Texel  belooft  alle  hulpe  te  doen  om  haer  met 
een  dienaer  te  yersorgen  voer  afganck  desselven,  waerop  tot  die  van 
Texel  Petrus  Henrici  met  recommandatie  gesonden  is. 

Art.  2.  In  der  saecke  tusschen  die  van  Schermerhorn  ende  haer 
dienaer  is  geoordeelt,  dat  die  dienaer  by  haer  zal  blyfven.  Is  tot  dyen 
eynde  Dierjck  Pietersz  Cüyper  vermaent,  dat  hy  denzelven  in  zynen 
dienst  nyet  sal  stueren  3) ,  maer  met  allen  billicken  middelen  die  voer- 
deren  ,  met  zyn  presentie  die  predicatie  des  dienaers  vereeren ,  tnachtmael 
met  hem  vredelyck  houden,  andere  tot  datselfde  arbeyden  te  leyden, 
twelck  alzoo  van  Dierick  Pietersz  belooft  is  ende  aengenomen.  Heeft 
oyck  den  dienaer  int  aensien  des  synodi  om  vergevinge  gebeden  ende  is 
alzoo  met  hantgevinge  yersoeninge  betuyoht.  Soo  heeft  oyck  Dierick 
Pietersz  van  zyn  predickinge  heymelyoke  ofte  oepenbare  af  te  houden 
beloeft  ende  alle  schyn  van  schuermaeckingen  te  myden ,  in  den  kercken- 
handel  nyet  te  doen  sonder  advys  ende  voerganck  des  dienaers  ofte  des 
classis. 

Art.  3.  Belangende  die  van  Hem,  die  by  haer  in  den  dienst  Jan 
Janssz,  ende  die  van  Eertswout,  die  Everardüm  begeren  te  hebben,  zal 
het  synodus  met  billicken  redenen  scriftelyck  versoeck  doen  aen  den 
Westvriesen  om  den  broederen  voersz.  op  plaetsen  voersz.  te  moegen 
gebruycken.  Ende  mits  dat  by  weygeringe  van  dyen  die  saecke  om  te 
oerdeelen  opt  nationalem  synodum  beroepen  wordt ,  sullen  middelertyt  die 
voersz  broeders  in  Noorthollant  blyfven  totten  vuytcompste  synodi  voer- 
noempt. 


')    Deze  namen  staan  in  margine  in  deze  volgorde  onder  elkander  geplaatst. 
*)    »stueren"  A  heeft  smoyelyck  wesen",  G  «steuren". 

Acta  syn.  provinc.  I.  6 


82 

Art.  4.  Opt  versoeck  der  1)  van  Wieringen  aengaende  een  dienaer 
by  haer  te  hebben  zyn  eerstelycken  verordineert  twee  dienaers,  die  daer 
terstont  zullen  sommigermael  predicken  ende  doer  het  gebruyck  des  nacht- 
maels  die  gemeynten  vergaerderen.  Syn  voerder  gewesen,  dat  se  zullen 
eysschen,  dat  Cornelis  Meynaertsz,  schoolmeester  tot  Wesp,  by  zyn 
classe  geexamineert  wordde ,  ten  eynde  hy  haer  mach  dienen ,  zoo  hy  be- 
quaem  geoerdeelt  wordde.  Ende  aal  het  synodua  die  van  Wieringen  in 
de  gansene  saecke  alle  moegelycke  bystant  doen. 

Art.  5.  Belangende  het  nationale  synodum,  tot  Middelborch  vuytge- 
screven,  syn  van  wegen  deses  particulieren  synodi  om  daer  te  reysen 
verordent  Martinus  Lydiüs  ,  Bartholdus  Wilhelmi  ,  dienaeren  des  godlycken 
woerts,  Philips  Cornelisz,  D.  Jacobus  Forestus,  ouderlingen. 

Art.  6.  Vant  teergelt  derzelver  broederen  is  geordonneert ,  dat  die 
classes  Enchuysen ,  Hoorn ,  Alcmaer  *) ,  Amsterdam  elcx  geven  sullen 
dertich  gulden,  Edam  vyftien  gulden,  welcke  penningen  metten  yersten 
sullen  worden  tsaemengebrocht  ende  in  handen  der  gedeputeerden  ouder- 
lingen gesonden  om  by  denselven  gedispenseert  *)  te  worden. 

Art.  7.  Die  stucken,  die  van  desen  synodo  daerheen  gewesen  zyn, 
staen  aent  eynde  deses  op  haer  besondere  plaetse. 

Art.  8.  Ofte  yemant  veranderen  oft  naelaeten  zal,  tgeen  in  synodis 
besloten  is,  ofte  eenige  persoonen  ofte  mindere  vergaerderinge  verande- 
ren zullen  ofte  versuymen ,  tgene  in  groote  vergaerderinge  (waeronder  zy 
staen)  besloten  is  vuyt  den  woerde  Goids?  Neen  in  generalibus,  maer 
in  particularibus  ofte  beter  te  seggen  minus  principalibus ,  wyt 4)  behoorde 
nae  gelegentheyt  des  tyts  ende  plaetse  verandert  ofte  naegelaeten  te 
worden ,  sal  sulex  geschieden  met  advys  des  classis  ofte ,  indient  moegelyck 
is,  des  synodi. 

Art.  9.  Ofte  dat  classis  van  Hoorn  wel  gedaen  heeft,  als  zy  dat 
onordentlycken  sonder  examen  ende  beroepinge  ommeloopen  omme  te 
predicken  sommiger  persoonen  heeft  christelyck  willen  stueren6;?  Is  ge- 
antwoert:  Ja. 

Art.  10.     Oft   den   ouderlingen  ende  diaconen  toecompt  te  vermanen 


l)  »der"  G  heeft  »der  broederen".  *)  lAlcmaer"  ontbr.  in  A.  *)  vgedispen- 
seert"  G  heeft  »gedisponeert".  4)  »wyt"  A  heeft  »wt",  C  »wat,(,  G  »wijl  jeets". 
6)    »stueren"  G  heeft  » steuren". 


83 

ende  te  predicken  nae  die  maniere  des  predickampa  ?  Neen ,  ende  alzoo 
worden  *)  bewesen  is,  dat  yerscheyden  absurda  yuyt  sulcke  ende  dyen 
aenhangende  maniere  om  alle  vraegen  op  te  eysschen  volgen ,  is  besloten , 
dat  sulcx  nae  luydt  des  synodi  Alcmariane  anno  79  2)  sal  ophouden. 
Ende  is  tot  desen  eynde  verordent,  dat  die  persoonen  tot  Twysch  ver- 
maent  zullen  worden,  ende  zoo  zy  haer  gevoelen  totten  dienst  des  god- 
lycken  woerts  gedreven  te  wordden ,  dat  zy  naer  ordeninge  der  kercken 
totten  selvigen  zullen  begeven. 

Art.  11.  Den  schepenen  van  Medenblick,  vraegende  dadvys  des  sy- 
nodi over  het  huwelyck  eener  persoon,  die  van  haer  man  verlaeten  is, 
jae,  denselven  oyck  tot  echtbrueck  vuytgetreden  zynde,  een  ander  nu 
hadde  genomen,  is  geantwoert,  dattet  haer  nae  der  conscientie  vry  is 
een  ander  te  trouwen,  maer  dat  zy  in  die  maniere  behoorde  alzoo  ge- 
handelt  te  hebben ,  dat  zy  sulcx  nyet  hadde  gedaen  dan  interposita  cog- 
nitione  magistratus.  Ende  beveelt  die  synodus  die  straffe  sulcker  on- 
ordeninge  der  schepenen  discretie. 

Art.  12.  Oft  die  dienaeren  van  Enchuysen  zullen  totten  heyligen 
nachtmael  toelaeten  persoonen,  welckes  huwelycxbeginselen  nyet  forme- 
lyck  zyn  geweest?  Sy  sullen  yerst  verwachten  het  oerdeel  des  magistraets 
over  derselven  huwelyck  8)  om  ergernisse  te  vermyden. 

Art.  13.  Dat  classis  van  Hoorn  sal  in  toecoemenden  vuytscryvinge 
der  synoden  den  ouderlingen  wel  ernstelyck  4)  verscryven  ende  die  sonder 
oyrsaecke  nyet  compareren,  zullen  gestraft  worden  nae  luydt  Hornanae 
synodi. 

Art.  1 4.  Op  die  vraege  des  classis  6)  van  Enchuysen  belangende  dat 
vryhoff  der  dootslaegers  is  die  resolutie  deszelven  classis ,  daerover  gege- 
ven ,  by  den  synodum  geconfirmeert.     Beest  reaolutio  6). 

Art.  15.  Die  broeder,  nu  tot  Medenblick  woonende,  maer  anderswaer 
woonende  in  echtbrueck  hem  verloopen  hebbende ,  zal  vermaent  wordden 
van  die  van  Medenblick,  maer  indyent  noodich  zal  zyn,  sal  die  excom- 
municatie gedaen  worden  ter  plaetse,  daer  hy  die  echtbrueck  gepleget 
heeft,    mits    dat    zulcx    den   gemeenten   van  Medenblick  zal  voergestelt 


»)  «worden"  A  heeft  «vorder".  2;  »79"  ontbr.  in  G,  A  heeft  »1578".  3)  «der- 
selven  huwelyck"  A  heeft  »sulke".  4)  «ernstelyck"  A  heeft  »strengelyckken". 
*)  » des  classis"  ontbr.  in  A.  °)  «Deest  reaolutio"  staat  in.  marg.  en  ontbr.  in 
A,  C  en  G. 

6* 


84 

wordden  ende  gedaen.  Ditselve  artickel  is  wederom  tot  Alcmaer  in  den 
synodus  anno  1581  den  2  Octobris  geretraeteert  ende  alzoo  daervan  be- 
sloten, dat  deselve  excommunicatie  van  bovengescreven  persoone  tot 
Medenblick  zal  geschieden,  vuyt  oyrsaecken  dat  hy  nyet  alleen  van  te 
voeren  tot  Medenblick  gewoont  ende  aldaer  tot  een  lidtmaet  der  gemeynte 
is  opgenomen  worden,  maer  alsnu,  naer  verloop  in  denzelven  zynen  bo- 
vegescreven  overspel  tot  Opmeer ,  wederom  aldaer  met  der  woon  es  ge- 
coemen. 


Acten ,  verhandelt  in  den  particulieren  synodo  tot 
Alcmaer  van  den  dienaeren  ende  ouderlingen  deses 
Noordenqtiartiers ,   den   2    Octobris   begonnen  anno 

i58i  % 

Art.  1.  In  den  yersten  zoo  is  nae  aenroepinge  Godes  names  doer 
gemeene  kuerstemmen  Joannes  Dabous,  dienaer  tot  Haerlem,  tot  een 
praesidem,  Petrus  Corneu,  tot  Alcmaer  dienaer,  tot  een  assessorem 
ende  Bartholdus  Wilhelmi,  dienaer  tot  Hoorn,  tot  een  scriba  vercoren. 

Art.  2.  Syn  vercoren  om  te  predicken  in  der  gemeynte  Everardus 
Joannis  opten  Woensdaege  9)  ende  Cornelius  Joannis  opten  Donderdaege 
tsavons. 

Art.  3.  Hiernae  zyn  begonnen  te  lesen  de  acta  synodalia  in  den 
synodo  nationali,  tot  Middelborch  gehouden,  besloten. 

Art.  4.  Soevele  belanct  ende  aengaet  den  34  8)  artyckel  des  nationa- 
lis  synodi  van  den  forme  ende  wyse  om  voertsaen  den  particulieren 
synoden  in  desen  onsen  quartiere  te  houden,  is  goet  bevonden  om 
alle  quade  consequentie  te  myden  voertaen  tselfde ,  gelyck  het  luydt ,  naer 
te  coemen. 

Art.  5.  Is  gelesen  een  brieff,  aen  den  synodum  gesonden  van  Hel- 
michio  ,  dienaer  des  woerts ,  vuyt  naeme  der  dienaeren  des  classis  4)  van 
het  Sticht  van  Utrecht  belangende  die  excommunicatie ,  eertyts  aen  eenen 


l)    Deze  geheele  acte  ontbr.  in  C.    •)    »  Woensdaege"  G  heeft  iDingsdagh". 
9)    b34"  G  heeft  »24".    4)    »des  classis"  ontbr.  in  A. 


85 

Willem   Gieussen   geschiet,    ende  geresolveert,  dat  men  om  zeker  oyr- 
saecken  zyne  saecke  yerst  affhandelen  zal. 

Art.  6.  Verschynt  Willem  Jelissz  ende  geeft  den  broederen  aen  eer- 
sterlyck,  hoe  dat  hy  vier  jaer  lanck  van  de  gemeynte  afgesloten  is  ge- 
weest ende  hierentusschen  hem  eerlyck  ende  wel  gedragen  heeft,  alst 
blyct  by  yerscheyden  attestatien ,  die  begeerden  *)  te  yertoonen.  Ten 
tweeden  dat  het  classis  van  Utrecht  hem  opgeleydt  hadde  9)  metten  synodo 
wederom  te  versoenen.  Ten  derden  biddet  hy,  dat  zy  hem  willen  ver- 
geven, waerinne  hy  misdaen  ende  gesondicht  heft,  toonende  zekere 
attestatie  van  boete  ende  leedtwesen.  Ten  vierden  ende  ten  laesten  be- 
geerde hy,  dat  het  synodus  hem  wilden  eenich  bescheet  geven,  dat  hy 
zoude  moegen  vertoenen  dengenen,  daervan  hy  affgesonden  was. 

Art.  7.  Is  geresolveert  van  den  synodo ,  dat  Willem  Jelissen  voersz. 
voer  een  broeder  zal  opgenomen  wordden  ende  dat  op  dése  conditie, 
naemelyck  dat  men  hem  afvragen  zoude ,  overmits  hy  nyet  alleen  als  een 
gemeyn  lidtmaet  maer  veel  meer  8)  als  een  schuermaecker  der  gemeynte 
geezcommuniceert  is  geweest ,  oft  hy  doer  dese  zynen  versoecke  wederom 
begeert  opgenomen  te  worden  alleen  voer  een  gemeen  lidtmaet  ofte  oyck 
voer  een  dienaer  des  woorts  gehouden  ende  aengesien  te  wesen. 

Art.  8.  Gheeft  Willem  Jelissz  voer  antwoert ,  dat  hy  als  een  gemeen 
broeder4)  begeert  opgenomen  te  wordden.  Ende  zoo  die  Geest  Godes 
hem  ten  eenigen  tyden  met  eenige  gaven  verlichtet ,  dat  hy  die  wel  be- 
geert mede  te  deelen,  zooverre  hy  ordentlyck  van  het  classe  daertoe 
gevordert  ft)  worde ,  welcke  hy  begeerde ,  dat  het  synodus  doer  briefven 
zoude  willen  aen  het  classis  van  Utrecht  ende  Amersfoort  overscryven. 

Art.  9.  Is  hierbenevens  hem  gevraecht,  eerstelyck  oft  hy  oyck  ge- 
voelt ende  bekent,  dat  om  genochsaeme  ende  rechtveerdige  oyrsaecken 
geexcommuniceert  sy  geweest,  daernae  oft  hy  nyet  bekende  onrecht  ge- 
daen  te  hebben ,  dat  hy  hem  gevordert  heeft  zoo  onordentlycken  tot  noch 
toe  in  den  dienste  des  woorts  voert  te  gaen,  ten  derden  oft  hy  hem  in 
alles  het  oordeel  des  synody  zoude  willen  onderwerpen  ende  hem  daernae 
reguleren.  Heeft  Willem  Jelissz  in  alles  den  voerscreven  synodo  ver- 
willicht  ende  geconsenteert  met  zyn  jaewoerde. 

Art.    i  0.     Is  gevraecht ,  op  wat  forme  ende  wyse  die  opneminge  van 


J)  «begeerden"  A  en  G  hebben  «hy  begeerde".  *)  «opgeleydt  hadde"  ontbr. 
in  G.  *)  «veel  meer"  ontbr.  in  A.  4)  «broeder"  A  heeft  «lidtmaedt".  5)  «ge- 
vordert" A  heeft  «verordent". 


86 

Willem  Jelissz  soude  geschieden.  Is  geresolveert,  dat  voeryerst  zyn 
schultbekenninge  zal  geschieden  alhier  te  Alcmaer  voer  die  gemeynte. 
Daernae  zal  die  schultbekenninge  overgesonden  worden  aen  den  classe 
yan  Utrecht  om  tot  Bomschoten  van  den  predickstoel  afgelesen  te  moegen 
worden.  Ten  derden  dat  hy  doer  een  oprecht  ende  godsalich  wandel 
zynes  levens  voertaen  zyne  boetveerdicheyt  zal  vuytbreecken  laeten.  Ten 
vierden  ende  lesten,  dat  hy  hem  onthouden  zal  van  alle  lichtveerdige 
geselschap  ende  oyck  geenssins  hem  vorderen  ende  l)  eenichssins  aen  te 
nemen,  dat  den  dienste  des  woorts  aengaet,  voer  ende  aleer  hy  wette- 
lyck  van  eenige  classis  der  Gereformeerde  gemeynte  nae  den  woerde  Goids 
geexamineert  ende  ordentlycke  totten  dienste  9)  toegelaeten  zy.  Alle  dat- 
zelve  des  voer bz.  is  myne  saecke  aengaende  aldus  onderteeckent  by  my , 
Willem  Gillissz  Haegendoren.     Willem  Jelissen  onderieeckeninghe  3). 

Art.  11.  Gheven  aen  die  ouderlingen  van  Texel,  hoe  dat  zy  eertyts4) 
haere  beroepinge  gedaen  hebben  op  Claes  Quyrynssz  ,  dienaer  tot  Harinck- 
huysen,  ende  alhoewel  zy  afgeslaegen  zyn  geweest,  begeren  nochtans 
andermael,  dat  Claes  Qüyrynsz  nae  tuygenisse  zynder  conscientie  hem 
verclaeren  zal. 

Art.  42.  Hierop  Claes  Quyrynssen  gevraeget  synde,  geeft  voer  ant- 
woert,  naedemael  die  gemeente  hem  nyet  en  begeert  te  ontslaen,  hy 
wederomme  met  liefde  totter  gemeynte  ontsteken  zynde,  haer  nyet  en 
begeert  te  verlaeten  etc.  6).  Hierbenevens  is  oyck  den  ouderlinck  6)  af- 
gevraeget ,  wat  zy  te  seggen  hadden  7)  opt  versoeck  van  die  van  Texel. 
Gheeft  voer  antwoerde ,  dat  de  gemeynte  haeren  dienaer  geenssins  begeert 
te  missen  noch  te  ontslaen. 

Art.  13.  Is  geresolveert  van  den  synodo,  dat  Claes  Quyrynssz  blyven 
zal  tot  Harinchuysen  op  dese  conditien,  namelyck  soo  syne  gemeynte 
bynnen  een  vierendeel  jaers  in  zyne  alimentatie  nyet  en  voersiet ,  dat  hy 
alsdan  op  zyne  vrye  voeten  zal  gestelt  zyn  om  te  moegen  gaen  by  advyse 
des  classis,  daer  hy  versocht  zal  moegen  worden. 

Art.  *14.  Verschynt  in  de  synodo  een  ouderlinck  van  Campen,  voer- 
stellende de  groote  noot  aldaer  ende  begeerde,  dat  de  gemeynte  mochte 
van  eenen  oprechten  ende  vroemen  8)  dienaer  versorcht  wordden. 


f)  »ende"  A  heeft  jom".  *)  » ordentlycke  totten  dienste*'  ontbr.  in  A.  8)  •Wil- 
lem JelisBen  onderteeckeninghe"  staat  in  margine  en  ontbr.  in  A.  4)  » eertyts"  G 
heeft  «wettelijk".  6)  »eto"  G  heeft  »en".  °)  Bouderlinok"  G  heeft  «ouderlingen". 
7)    »zy  —  hadden"  A  heeft  »hjj  —  hadde".    8)    »  vroemen"  A  heeft  «getrouwen". 


87 

Art.  15.  Is  yoer  raetsaem  bevonden,  dat  Jan  Barentsz  vuyt  die  naeme 
des  synodi  by  provisie  aldaer  yoer  een  weecke  ofte  veertien  daegen  sal 
reysen  ,  opdat  die  gemeynte  zyne  gaven  mach  aenhooren  ende  hy  weder- 
omme  die  gestalte  der  gemeynte  mach  onderstaen  ende  naemaels  in  zyne 
classe  de  saecke  (zoo  hy  beroepen  wert)  laeten  verhandelen  naer  behooren. 

Art.  16.  Nae  vuytlesinge  der  acten  Gaspari  Coolhaes  is  van  den 
praeside  den  broederen  int  gemeen  affgevraecht ,  oft  zy  nyet  en  bekennen 
in  allen  oprechtelyck  ende  genoechsaemelyck  metten  Coolhasio  van  den 
synodo  nationali  gehandelt  te  zyne?  Is  int  gemeyn  bekent:  Jae;  ende 
voer  raetsaem  bevonden,  dat  men  den  particulieren  synodo  van  Zuydt- 
hollant  aenscryven  zal,  dat  se  met  aller  haeste  die  acten,  tot  Middel- 
borch  besloten ,  in  drnck  oepenbaer  zullen  vuyt  laeten  gaen ,  ende  voerts 
metten  Coolhasio  te  procederen  totter  excommunicatie  nae  het  besluyt 
des  nationalis  synodi. 

Art.  17.  Is  hiernae  van  de  preside  voergestelt,  dat  alle  die  dienaers 
des  woerts  ende  ouderlingen  tot  bevestinghe  der  eendrachticheyt  de  acta 
synodalia  des  nationalis  synodi  behooren  te  onderteeckenen.  Twelck 
voer  goet  bekent  ende  oyck  alzoo  geschiet  is. 

Van  den  particularibus. 

Art.  18.  Is  nae  het  voorstel  des  classis  van  Hoorn  die  classe  van 
Alcmaer  opgeleegt  voertaen  acht  te  nemen  opten  eylant  van  Wieringen 
nae  het  inhout  des  artyckels  provincialis  synodi  et  *)  Alcmaer  anno  79 
gehouden. 

Art.  19.  Meynert  Claesz,  dienaer  tot  Spanbroeck,  verclaert,  hoe  dat 
hy  nae  tbesluyt  des  synodi  particulier  tot  Enchuysen  laestmael  gehou- 
den, metter  excommunicatien  hem  9)  opgelecht  is  om  zekere  gewichtige 
oyrsaecken  nyet  en  can  voertgaen,  ende  dat  se  derhalven  behoort  tot 
Medenblick  te  geschieden. 

Art.  20.  Is  geresolveert ,  dat  om  gewichtige  oyrsaecken ,  by  den  broe- 
deren overgeleyt ,  die  excommunicatie  tot  Medenblick  sal  geschieden  ende 
dat  men  tselvige  aen  die  gemeynte  van  Spanbroeck  alsdan  overscryven  zal. 

Art.  21 .  Is  voergestelt  van  den  classe  van  Haerlem ,  hoe  dat  se  be- 
hulp aen  den  broederen  deses  synodi  begeren ,  alsdat  die  dorpen  in  Ken- 


*)    set"  A  en  G  hebben  »tot".    *)    »hem"  A  heeft  »<üe  hem  laestmael". 


88 

nemerlant  soude  moegen  van  dienaeren  besorcht  worden ,  die  sa  begeren. 
Is  geresolveert  vuyt  naeme  des  synodi  hetzelvige  doer  requeste  ende 
supplicatie  *)  aen  den  £.  9)  heeren  Staeten  te  versoecken. 

Art.  22.  Is  gelesen  den  brieff  van  Philippo  Cornku  ,  aen  den  synodum 
gescreven  om  zyne  excusatie  te  verthoonen ,  waeromme  hy  noch  op  den 
synodum  tot  Middelborch,  noch  oyck  op  den  jegenwoerdigen  verschenen 
zy.  Die  excusatien,  in  zynen  brieve  verhaelt  ende  mondelinge  breeder 
van  Lvdio  den  synodo  voergestelt ,  van  den  broederen  des  synodi  rypelyck 
overgewegen,  hebben  eendrachtelyck  geresolveert  ende  besloten,  om 
yoertaen  te  vermyden  texempel  van  quaeder  consequentie ,  dat  hy  sal  tot 
boete  geven  een  pont  groot  voer  de  armen. 

Art.  23  8).  Het  naestcoemende  synodus  zal  gehouden  worden  tot 
Haerlem,  ende  de  kercke  van  Amsterdam  is  bestemmet  om  alle  zwaric- 
heyden ,  die  in  classibus  nyet  afgehandelt  connen  wordden ,  toe  te  b'escry ven 

Aldus  gedaen  ende  geeyndioht  desen  5  Octobris 
ende  ondergescreven  van  die  voergaende  4)  alder- 
eerste  dienaeren. 


Aden ,  verhandelt  in  den  partictdieren  synodo  tot 
Haerlem  van  dienaeren  ende  ouderlingen  deses  Noor- 
derquartiers  den  14  Marty  anno  1582. 

Art.  i .  Ierstelyck  is  nae  aenroepinge  des  naems  Godes  doer  gemeene 
kuerstemmen  Andreas  Castricomius  ,  dienaer  tot  Enchuysen ,  tot  een  prae- 
sidem  vercoren  ende  Everardus  Geysteranus,  dienaer  tot  Alcmaer,  tot 
eenen  scribam. 

Art.  2.  Hiernae  vant  voorstellen  der  naemen  vuyt  den  predickstoel 
dergenen ,  die  haer  totter  gemeynte  begeven ,  is  geresolveert  f  dat  die  van 
Alcmaer  int  afstellen  6)  van  dyen  zoo  seer  nyet  gesondicht  hebben  in 
die  substantie  der  saecken ,  dewyle  z y  hierinne  aengesien  6)  hebben  die  ge- 
meene stichtinge  van  haere  gemeynte,  maer  onvoersichtelyck  gehandelt, 
dat  zy  sulcx  sonder  advys  van  een  particulier  synodo  vuyt  haer  eygen 
goetduncken  gedaen  hebben. 


J)  »ende  supplicatie"  ontbr.  in  A.  *)  »E"  A  heeft  »eerweerdighen",  G  »Ed". 
•)  »Art.  23"  ontbr.  in  A.  4)  »  voergaende"  A  heeft  »  voorgenoemde".  5)  «afstel- 
len" A  heeft  ^afstemmen".    °)    » aengesien"  G  heeft  »angewesen". 


89 

Art.  3.  Opt  versoeck  van  die  gemeente  opt  eylant  Wielingen  om 
haerluyden  met  eenen  dienaer  te  versorgen  is  besloten ,  dat  Carolus  van 
Gkndt  sonder  dienst  zynde  vant  classe  van  Alcmaer  geexamineert  ende 
beproeft  zal  worden  ende ,  tot  desen  dienst  bequaem  bevonden ,  haerluyden 
zal  gepresenteert  worden. 

Art.  4.  Middelrewyle  totdat  die  van  Wyeringen  voernoemt  met  eenen 
dienaer  versorcht  moegen  worden,  dewyle  zy  geenssins  sonder  dienst 
langer  connen  wesen,  soo  is  by  den  synodo  voer  goet  innegesien  ende 
besloten ,  dat  het  classes  van  Alcmaer ,  Enchuysen  ende  Hoorn ,  een  yege- 
lyck  een  maent-lanck  nae  malcanderen  l)  Wyeringen  voersz.  bedienen 
zullen,   hetweloke  haerluyden  scriftelyck  zal  te  kennen  gegeven  worden. 

Art.  5.  Van  den  schoolmeester  tot  Mareken ,  begerende  hem  ter  exa- 
men te  stellen  om  alzoo  totten  kerekelycken  dienst  toegelaeten  te  werd- 
den, is  geresol  veert ,  dat  naedyen  hy  onlancx  vuyt  het  pausdom  is  9), 
hy  attestatie  van  zyn  voergaende  leven  ende  wandel  sal  inbringen ,  voer 
ende  aleer  hy  tot  het  examen  zal  toegelaeten  wordden. 

Art.  6.  Het  naestcoemende  particulier  synodus  zal  den  toecoemenden 
Mey  den  2  dach  over  een  jaer  anno  83  tot  Amsterdam  gehouden  wordden 
ende  is  diezelve  gemeente  bestempt  het  synodum  voornoemt  te  bescry- 
ven ,  aen  diewelcke  oyck  alle  zwaricheyden ,  die  in  de  classicale  vergaerde- 
ringhen  nyet  en  connen  afgehandelt  wordden,  gesonden  zullen  worden. 


Memorün  van  den  acten ,  gedaen  ende  gehouden  in 
den  synode  der  provincie  van  Hollant  te  Haerlem^ 
uutgeschreven  tegen  den  xmden  Martij  1582  3). 

1 582 .  Haevlem.  Is  besloten ,  dat  men  te  samen  komen  sal 
smorgens  te  seven  uren  tot  elff  uren  ende  namiddach  te  twee 
uren  tot  vi  uren  op  de  boete  van  in  str.  vor  de  armen4). 

De  tesamencompste  is  (mits  het  onweder,  voirgaende  dagen  gevallen) 
yerst  begost  den  xv60  Martij. 


!)  »nae  malcanderen"  on  tbr.  in  A.  *)  »is"  C  heeft  vgeoomen  is".  Evenzoo  G. 
*)  Zie  over  deze  authentieke  acte  onze  inleiding.  4)  Dit  cursief  gedrukte  staat 
in  margine  naast  het  hoofd  dezer  acte. 


90 
Voirmiddaoh. 

Nadat  het  gebedt  gedaen  was,  is  tot  eenen  praesidem  geooren  Mar- 
tinus  Lydius,  tot  eenen  assessorem  Joannes  Damius  ende  tot  scribam 
Henrick  de  Gorpüt. 

Eer  de  voersz.  yerkyesinge  geschiede ,  hadden  hare  credentien  gethoont 
de  gecommitteerde  van  de  navolgende  dassen.  Dan  dewyl  uut  de  Noort- 
hollantsche  dassen  gedeputeert  waren  vyer  persoonen,  soe  hebben  sy 
met  malcanderen  gesproken,  dat  alleen  in  de  vergaderinge  blyven  souden 
uut  elcke  classe  twee  persoonen,  namelick: 

Van  wegen  der  classe  van  Amsterdam  Martinus  Lydius,  diener  des 
woorts  in  der  stadt  van  Amsterdam ,  ende  Jan  thomaessz  ,  ouderling  aldaer. 

Van  wegen  der  classe  van  Haerlem  Joannes  Damius  ,  dienaer  des  woorts , 
ende  Damas  Jacobssz,  ouderling  te  Haerlem. 

Van  wegen  der  classe  van  Delft  Pieter  Janssz,  diener  te  Delft,  ende 
Winandus  van  dbr  Beke,  diener  te  Soetemer. 

Van  wegen  der  classe  van  Enchuysen  Andries  Dyrcxz,  diener  des 
woorts  tot  Enchuysen,  ende  Alaert  Janssz,  ouderling  te  Medenblick. 

Van  wegen  der  classe  van  Rotterdam  Valerius  Tophusanus,  diener  te 
Rotterdam,  ende  Petrus  Carpentarius ,  diener  te  Schiedam. 

Van  wegen  der  classe  van  Alcmaer  Peter  Dyrcxz  ,  dienaer  tot  Nyeuwe- 
nyeroop,  ende  Cornelis  Aelbrechtssz  ,  ouderling  tot  Schagen. 

Van  wegen  der  classe  van  den  Hage  Aq*mus  Pillichius  ,  diener  te  Sgra- 
venBande,  ende  Jacob  Cornelissz,  dienaer  te  Loosduynen. 

Van  wegen  der  classe  van  den  Briel  Egidius  Janssz,  diener  in  den 
Briel,  ende  Arnoldus  Arnoldi,  diener  tot  Oostvorn. 

Van  wegen  der  classe  van  Hoorn  Jacob  Willemssz  ,  dienaer  tot  Hoocht- 
woudt,  ende  Evert  Michielssz,  ouderling  tot  Hoorn. 

Van  wegen  der  classe  van  Dordrecht  Henrick  van  den  Corpüt,  diener 
des  woorts ,  ende  Adrian  Janssz  ,  ouderling  tot  Dordrecht. 

Van  wegen  der  classe  van  Edam  syn  gecompareert  Laureys  Janssz, 
diener  tot  Monnickendam ,  ende  Henrick  Pieterssz  ,  ouderling  tot  Purmeer- 
eynde,  dewelcke  hoewel  sy  hare  credentie  noch  nyet  by  haer  en  hebben, 
nochtans  nadien  eenigen  anderen  dieneren  kennelick  is,  dat  sy  syn  ge- 
deputeert  op  de  vergaderinge ,  soe  sullen  sy  blyven  ende  beneersten  (soe 
veel   mogelick),    dat   hare   credentie  noch  in  de  vergaderinge  gebracht 


91 

worde.  Den  anderen  dienaer  in  der  classe  van  Edam  gelyck  eenigen 
anderen ,  van  Noorthollant  gecomen ,  is  geconsenteert  by  de  vergaderinge 
te  blyven  doch  sonder  stemme,  als  anderen  wel  toegelaten  wort.  De 
ouderling  aal  blyven,  totdat  de  ander  ouderling  komt  ende  alsdan  sal 
na  gelegenheyt  de  eene  oft  de  andere  vrygelaten  worden. 

Van  den  dassen  van  Leyden,  Goude  ende  Gorcum  ende  Bommel  en 
is  noch  nyemant  gecomen. 

Daerna  syn  de  credentiebrieven  weder  gelesen  ende  overwogen,  ende 
alsoe  in  de  credentiebrieff  van  de  classe  van  Haerlem  onder  andere  stont , 
dat  sy  de  saecken,  van  haren  gecommitteerden  geapprobeert ,  getrouwe- 
lick  wilden  achtervolgen ,  soe  syn  de  gecommitteerde  hieraff  gehoort  ende 
is  hen  voirgestelt,  dat  in  den  synoden  om  ordeninge  te  houden  na  den 
meesten  stemmen  (als  de  saecke  overwogen  is)  besloten  wort,  ende  soe 
yemant  hem  daerinne  beswaert  vindt,  dien  is  toegelaten  de  saecke  tot 
meerder  vergaderinge  te  brengen.  Soe  hebben  de  gecommitteerde  hen 
des  laten  behagen  ende  verclaert  haer  meyninge  oyck  sulcke  te  syn. 

Alsoe  in  de  credentien  van  Delft ,  Rotterdam ,  Hage  ende  Briel  bevon- 
den is,  dat  de  dassen  affgeveerdicht  hebben  twee  dienaers  ende  geene 
ouderlingen,  soe  syn  de  gecommitteerde  vermaent,  dat  volgende  de 
kerckenordeninge  behoorden  mede  het  halffdeel  ouderlingen  gesonden  te 
worden.  Daerop  de  voirsz.  dassen  hen  hebben  ontschuldicht ,  dat  het 
om  anders  geen  oorsaeck  geschiet  en  is,  als  dat  tot  eenige  plaetsen  soe 
geene  bequame  ouderlingen  en  syn ,  ende  ten  anderen ,  dat  de  ouderlingen 
gemeenliok  nyet  uut  hare  neeringe  ende  ambachten  konnen  vaceren ,  doch 
dat  sy  ten  naesten  meerder  naersticheyt  hierinne  willen  doen  ende  wel 
begeeren,  dat  de  synode  hieraff  an  hare  dassen  schryven  sal.  Syn  de 
gecommitteerde  vermanet,  dat  sy  voirtan  neersticheyt  doen,  dat  oyck 
mede  ouderlingen  totte  vergaderinge  comen  ende  soe  eenige  dassen 
daerinne  swaricheyt  maecken,  soe  sal  elck  aen  denghenen,  die  den  par- 
ticulieren synode  uutschry ven  sullen ,  dat  overschry ven ,  opdat  deselve  dan 
int  uutschry  ven  daerop  regaerd  nemen  ende  neerstichlick  aenhouden,  dat 
het  geschiede.  Sullen  oyck  alle  dassen  toesien,  dat  de  dienaren  ende 
ouderlingen,  die  uutgesonden  werden,  ten  eynde  toe  der  vergaderinge 
mogen  blyven,  oft  emmer  nyet  scheyden,  totdat  andere,  uut  der  classe 
gecommitteert ,  in  haer  plaetse  komen. 

In  de  credentie  van  den  classe  van  den  Hage  is  gevonden  eene  limi- 
tatie,  dat  sy  nyet  verstaen  en  konnen,  dat  men  yemant  om  een  mis- 
verstant   oft  opinie  in  religionssaecken  soude  disciplineren  veeltemin  ex- 


92 

communiceren  ende  by  alsoeverre  de  broeders  des  synode  van  Haerlem 
van  meyningen  souden  wesen  in  der  excommunicatie  tegen  Casparum 
Goolhasium  oft  eenige  andere  voirt  te  gaen,  dat  alsdan  hare  gecommit- 
teerde (als  van  hen  geen  anderen  last  oft  bevel  hebbende)  opstaen  ende 
na  huys  keeren  souden.  Soe  syn  de  gecommitteerde  van  den  Hage  ge- 
vraecht ,  wat  sy  doir  dat  woort  opinie  oft  misverstandt  verstaen.  Daerop 
hebben  sy  geantwoort,  dat  sy  daerdoir  sulcke  meyningen  verstaen,  die 
nyet  en  syn  tegen  de  articulen  des  christelicken  geloofs  ende  fondament 
der  religie,  noch  oyck  tegen  de  kercklicke  discipline.  Ende  is  van  des 
synode  wegen  den  gecommitteerde  van  den  Hage  voirgestelt  int  corte, 
hoe  ende  wat  in  der  saecken  Goolhasij  is  gehandelt  ende  wat  middelen 
gesocht  syn  om  hem  tot  bekeeringe  te  brengen.  Ende  syn  over  dese  saecke 
tusschen  den  synode  ende  gecommitteerde  voirsz.  te  beyde  syden  breeder 
onderwysingen  ende  communioatien  gevallen. 

Namiddach. 

Is  de  credentiebrieff  der  classe  van  den  Hage  weder  voirgenomen.  Ende  on- 
der veele  communicatien  hebben  de  gecommitteerde  des  classis  van  den  Hage 
bekent ,  dat  de  acten  van  den  handel  des  synode  nationael  te  Middelborch 
(hoewel  Jan  Pieterssz  ,  diener  in  den  Hage ,  die  gehadt  heeft)  nochtans  in 
den  classe  nyet  gesien  en  syn,  alsoe  hen  die  nyet  geoffereert  en  syn, 
noch  sy  die  oyck  begeert  en  hebben,  evenwel  dat  sy  de  handelinge  te 
Middelborch  met  Gaspar,  noch  oyck  die  in  den  Hage  van  de  coramissa- 
risen  van  den  Staten  is  geschiet ,  nyet  en  willen  in  twyvel  trecken ,  maer 
bekennen,  dat  oprechtelick ,  broederlick  ende  neerstelick  met  Gabparo 
gehandelt  is  tot  syne  beteringe,  dat  sy  Caspars  saeck  nyet  toestaen  en 
willen  noch  oyck  hen  afscheyden  van  de  gemeene  kercken,  maer  even- 
wel dat  sy  wel  wilden,  konde  men  eenich  middel  vinden  om  de  saeck 
te  beteren  sonder  excommunicatie  Daerop  van  des  synode  wegen  weder 
breeder  antwoirt  ende  bericht  gegeven  is ,  onder  andere  dat  sy  nyet  lie- 
ver gesien  en  hadden  als  een  goet  middel  tot  vrede,  maer  dat  sy  tot 
noch  toe  nyet  en  hebben  connen  vinden  ende  dat  Gaspar  hem  tot  geene 
billicheyt  heeft  begeven.  Syn  oyck  gepresenteert  ende  gegeven  de  acten 
over  Goolhaes  ende  syne  twee  apologien  om  te  overlesen.  Ende  is  eyn- 
telick ,  als  de  voirsz.  gecommitteerde  uutgestaen  ende  weder  innegeroepen 
waren,  hen  geseeght,  dat  men  aen  de  clausule  in  den  credentzbrieff 
bovengeruert  geen  behagen  en  heeft,  maer  dat  de  synode  goet  vindt, 
dat  de  gecommitteerde  an  hare  metbroederen  in  den  Hage  scryven  ende 
dese  handelinge  voirstellen  sullen  om  voirder  commissie  van  hen  te  cry- 
gen,  verhopende  de  synode,  dat  sy  de  saecke  beter  sullen  verstaen. 
Daerentusschen  sal  men  voirtvaren  in  de  verhandelinge  volgende  deerste 


93 

deel  der  commissie  ende  besien ,  hoeverre  de  gecommitteerde  voortkonnen 
ende  oft  sy  yoirder  commissie  van  haren  classe  mochten  crygen. 

Van  Seelant  is  een  excusatiebrieff  gesonden  van  Johannb  Oerobulo, 
daermede  sy  hen  ontschnldigen ,  waeromme  sy  geene  gedeputeerde  en  seyn- 
den.  Dese  ontscholdinge  en  heeft  de  synode  nyet  voir  aengenaem  ge- 
houden ,  doch  alsoe  men  op  dese  tyt  de  gecommitteerde  uut  Seelant  nyet 
en  sal  konnen  hebben ,  soe  sal  men  van  des  synode  wegen  aen  de  kercke 
van  Seelant  schryven  ende  deselve  ernstelick  vermanen,  dat  sy  hierinne 
nyet  en  behoorden  gebreckelick  te  syn  etc.  Valerius  Topuusanus  sal 
schryven  omnium  nomine. 

Daer  is  een  brieff  gecomen  van  Hknrico  Bulckio  ,  diener  te  Nyeuwpoort 
ende  Gbrvasio  Driel,  diener  te  Ameyden  met  sekere  schriften,  dewelcke 
Lydius  sal  oversien  ende  morgen  refereren. 

Is  oyck  een  brieff  gecomen  van  Mathys  van  Baückkn. 

Is  oyck  gelesen  een  brieff  D.  Danbji  de  examine  alumnorum. 

Morgen  sullen  de  instructien  innegebracht  werden. 

Den  xvr3"  Marty,  Vrydach,  voirmiddach. 

Is  verschenen  Johannbs  Johannês  van  Bolsweert,  die  genoempt  wort 
Johannes  Caecus  ,  eertyts  diener  van  Bleswyck ,  in  den  lesten  particulieren 
synode  van  Suythollant  gedeporteert  ende  geexcommuniceert  synde ,  ende 
heeft  verclaert,  dat  hy  bereyt  is  voir  God  den  almechtigen,  dien  hy  met 
synen  swaren  sonden  vertoornt  heeft ,  ende  voir  de  christelicke  gemeente , 
die  hy  soe  seer  geargert  heeft ,  syn  schuit  in  aller  ootmoet  te  bekennen 
ende  biddet ,  dat  men  hem  weder  voir  een  lidtmaet  christelicker  gemeente 
wil  opnemen,  te  kennen  ghevende,  dat  hy  geene  attestatie  heeft,  over- 
mits hy  nyet  en  heeft  geweten ,  dat  dese  vergaderinge  hier  nu  gehouden 
soude  worden ,  maer  dat  hy  die  sal  brengen ,  alleen  dat  de  saecke  eeni- 
gen  classe  opgeleyt  werde,  opdat  hy  nyet  opgehouden  werde  tot  een 
synode  generael  oft  ander  groote  vergaderinge.  Is  verhaelt  by  denghe- 
nen,  die  van  der  saecken  weten,  wat  hen  daeraff  bekent  is.  Is  oyck 
gelesen  een  brieff  Gellij  Hotseni  ,  dieners  in  Vrieslant ,  ende  het  besluy t 
over  den  voirsz.  Johannem  in  synodo  particulari  te  Rotterdam.  Soe  is 
alhier  geoordeelt ,  dat  men  den  voirsz.  Joannem  noch  ter  tyt  nyet  en  can 
opnemen,  maer  als  hy  een  goet  getuygenisse  van  synen  handel!  leven 
ende  verkeeringe  ter  plaetsen,  daer  hy  geweest  ende  gewoont  heeft,  bren- 
gen sal ,  soe  sal  de  classe  van  Rotterdam  met  advys  der  classe  van  Delft 
na  hare  discretie  tot  syne  opneminge  voir  een  lidtmaet  mogen  procédé- 


94 

ren,  maer  sal  hem  opentlick  yerolaert  worden,  dat  dié  opneminge  nyet 
en  sal  streoken  om  wederomme  te  comen  totten  kerckendienst.  Ende  sal 
Johannes  ernstelick  vermaent  worden  tot  rechte  bekeeringe  tot  God,  de- 
welcke  hem  dienen  sal  tot  warachtige  vergevinge  der  sonden.  Ende  sal 
oyck  de  kereke ,  syne  vergevinge  siende  ende  goet  getuychenisse  daeraff 
hebbende,  hem  oyck  goetwilliohlick  opnemen  tot  eenen  broeder.  Ende 
soe  heeft  Jan  Janssz  de  synode  bedanct  van  de  goede  antwoirt,  beken- 
nende dat  met  hem  wel  gehandelt  is  ende  dat  hy  selfs  over  een  anderen 
in  gelycken  delict  nyet  min  en  soude  oonnen  oordeelen  noch  doen,  als 
in  syner  saecken  geoordeelt  ende  alnu  gedaen  is.  Ende  is  besloten ,  dat 
Valerius  van  deser  vergaderinge  wegen  aen  Johannem  Roghum  schryven 
sal.     Syn  Johanni  tot  teergelt  uut  den  dassen  gegeven  nu  krgs.  xix  st. 

Syn  innegebraoht  de  beswaringen  ende  versoecken  aller  keroken  deses 
synode. 

Syn  voirlesen  de  acten  van  den  synode  generael  van  Middelborch. 

Martinus  Lydius  heeft  aengegeven ,  dat  de  kereke  van  Amersfoort  geerne 
noch  eenen  dienaer  soude  hebben,  maer  heeft  de  synode  voir  de  hant 
sunderling  geenen  geweten. 

Is  voirgebracht  van  de  kereke  van  Haerlem  de  twist  tusschen  Lucas 
Hespe  ,  diener  in  der  kereken  van  Haerlem  ende  syn  huysfrouw ,  dagelicx 
voirvallende  tot  argernisse  der  kereken  ende  oyck  derghenen,  die  der 
kereken  gunstich  syn,  oyck  tot  opspraeck  der  vyanden  derselven,  daer- 
over  Lucas  selve  by  der  kereke  ende  classe  raedt  heeft  begeert  ende 
versocht,  oft  van  synen  dienst  ontslagen  te  syn,  oft  van  der  onvreedt- 
samen  huysfrouw  een  tyt  lang  gescheyden  te  worden,  waeromme  de  kereke 
van  Haerlem  hierover  des  synode  raedt  ende  goeden  bystant  tot  goeder 
uutrichtinge  begeert  heeft.  Is  raedtsaem  gevonden ,  dat  Lucas  Hespe  ende 
de  kerekenraet  van  Haerlem  hierover  namiddach  verhoort  sullen  worden 
ende  dat  men  eenige  sal  deputeren  om  de  vrouwe  Hbspij  aen  te  spreken. 

Namiddach. 

Syn  de  ouderlingen  ende  diakenen  van  der  kereke  van  Haerlem  ver- 
schenen ende  is  hen  voirgedragen  de  swaricheyt  Lucae  Hespij.  Waerop 
sy  geantwoirt  hebben ,  dat  soeveel  haer  bekent  is ,  de  argernisse  daeraff 
onder  de  gemeente  nyet  groot  en  is,  want  men  het  daervoir  houdt, 
dat  het  nyet  syn  maer  synre  huysfrouwe  schuit  is,  daertoe  dat  de  ge- 
meente met  syn  gaven  int  predigen  ende  sieckenbesoeckinge  soe  wel 
tevreden  is ,  dat  sy  dit  ongemack  van  syn  huyshoudinge  liever  te  dragen 
heeft,  als  dat  sy  hem  soude  gemissen.    Daertegens  van  des  synode  we- 


95 

gen  weder  is  geremonstreert ,  dat  aen  dander  syde  de  saeck  oyck  seer 
te  bedencken  staet  van  wegen  der  swacken  in  der  gemeente  ende 
van  de  andere  daerbuyten,  daeraff  eenige  goede  gnnners  ende  andere 
y vanden  ende  wedersprekers  der  waerheyt  syn,  dewelcke  hierdoor  bedroeft 
oft  afgehouden  worden  oft  oorsaeck  nemen  devangelium  ende  den  dienst 
des  woorts  te  lasteren ,  waerover  veel  commnnicatien  syn  gevallen.  Daerna 
is  Lucas  Hjespe  in  tegenwoirdicheyt  der  ouderlingen  ende  diakenen  ende 
des  synode  selfs  gehoort,  dewelcke  syne  saecke  ende  mesninge  voirge- 
dragen  ende  verclaert  heeft,  gelyck  se  heden  van  der  kercken  wegen 
aengegeven  is,  verhalende  hoe  onhdelick  ende  bedroeffelick  het  hem  is 
met  soe  eener  onvreedsamen  huysfrouw  synen  kerckendienst  te  betreden. 
Heeft  de  synode  Lucam  in  eenigen  puncten  naer  behooren  christelick  ver- 
manet  ende  geseeght,  dat  men  syne  huysfrouw  ende  haren  sone  oyck 
doir  eenige  gedeputeerde  des  synode  verhooren  sal,  dwelck  daerna  ge- 
scheet  is.  Ende  hebben  deselve  gedeputeerde  de  huysfrouw  ende  sone 
ernstelick  tot  vrede  ende  versoeninge  vermanet  ende  daerna  hare  weder- 
varen den  synode  gerefereert.  Soe  is  Lucas  Hespe  weder  innegeroepen 
ende  is  hem  voirgestelt  de  handelinge  met  syn  huysfrouw,  wat  deselve 
voirnemelick  over  hem  voir  dachten  heeft  innegebracht  ende  daerop  is 
Lucas  ernstelick  vermaent  syns  ampts  als  des  mans  ende  voirnemelick  als 
eens  kerckendieners.  Is  oyck  van  hem  gehoort ,  wat  hy  over  syn  huys- 
frouw te  clagen  hadde.  Lucas  liet  hem  genoechsaem  mereken,  dat  hy 
daertoe  nyet  gebracht  soude  konnen  worden  om  weder  met  s\n  huys- 
frouw in  huyshoudinge  te  treden  als  beduchtende,  dat  geene  beteringe 
te  verwachten  staet  etc.  Is  eyntelick  verdragen ,  dat  men  morgen  weder 
metten  ouderlingen  van  deser  saecken  spreken  sal. 

Is  verschenen  Wilhelmus  Oostersee,  diener  tot  Hoornaer  in  de  classe 
van  Gorcum,  dewelcke  hem  heeft  geexcuseert,  dat  hy  synen  medege- 
commiteerden  Joannem  Leonem  verwacht  heeft  ende  dat  deselve  de  credentie 
ende  andere  instructie  by  hem  heeft.  Is  deselve  totte  vergaderinge  toe- 
gelaten, salvo  dat  de  credentie  innegebracht  sal  worden. 

Is  voirt  besloten ,  dat  men  van  stonden  aen  sal  schry  ven  aen  den  classe 
van  der  Goude ,  dat  sy  nyet  nalaten  van  stonden  aen  hare  gecommitteerde 
te  seynden  met  bestraffinge,  dat  sy  soe  lang  uutblyven  ende  de  verga- 
deringe verletten. 

Is  oyck  besloten,  dat  een  brieff  aen  myne  heeren  de  Staten  sal  wor- 
den geschreven  ende  ootmoedelick  gebeden,  dat  hare  E.  believen  wille 
die  swaricheden,  die  opte  kerekenordeninge  sullen  mogen  innegebracht 
syn,    aen   den  synode  over  te  schry  ven,  opdat  deselve  in  communicatie 


96 

ende  overweginge  mogen  geleeght  worden  ende  opdat  men  eenmael  een 
goede  vaste  ordeninge  in  der  kercken  hebbe,  daerna  een  yegelick  in 
derseiver  kercken,  om  alle  onraedt  te  vermyden,  schuldich  sy  hem  te 
reguleren. 

Den  xvn*n  Martij,  Saterdach,  voirmiddach. 

Is  in  de  vergaderinge  verschenen  Johannks  Leo  ,  diener  des  woorts  tot 
Saltbommel  ende  heeft  den  credentiebrieff  voir  hem  ende  synen  collega 
overgegeven.  Ende  dewyle  uut  der  classe  van  Gorcnm  ende  Saltbommel 
oyck  twee  dienaers  ende  geen  ouderling  gesonden  is ,  soe  syn  sy  daeraff 
vermanet  als  voir  die  van  Delft,  Rotterdam,  Hage  ende  Briele. 

De  brieff  aen  myne  heeren  de  Staten  is  voirgelesen  ende  gesonden  na 
den  Hage. 

Jaoobus  Corneuj,  diener  tot  Loosduynen,  heeft  voirgestelt  na  huys 
te  mogen  trecken.  Is  Jacobo  geconsenteert  te  trecken,  behoudelick  dat 
hy  arbeyden  sal  om  Hieronymum  Hortbnsium  (metten  welcken  de  synode 
geerne  spreken  soude)  oft  emmers  eenen  anderen  in  syn  plaetse  te  laten 
bestemmen  ende  oyck  te  arbeyden,  dat  de  classe  de  limitatie  in  hare 
credentie  afdoe  ende  die  bevele  der  conscientien  van  haren  gedeputeerde 
met  conditie  soeverde  Hortensiüs  oft  een  ander  in  Jacobi  plaetse  nyet 
gesonden  werde  van  den  classe  oft  oyck  nyet  begeerde  te  comen,  soe 
sal  Jacobus  Corelij  selfs  wedercomen,  dwelck  hy  aen  de  handt  des 
praesidis  belooft  heeft. 

Is  gecompareert  Tyman  Jacobssz  ,  ouderling  van  Leyden ,  dewelcke  (om  dies 
wille  de  ouderlingen  van  Haerlem  te  spreken  in  der  saecken  Lücae  Hespij 
bescheyden  waren)  uutgestelt  is  tot  na  den  middach. 

Syn  weder  verschenen  de  ouderlingen  ende  diakenen  der  kercken  van 
Haerlem,  denwelcken  voirgestelt  is  tgene  ghisteren  met  der  huysfrouw 
Lucae  Hespen  ende  daerna  met  hem  gehandelt  is  worden.  Ende  hebben 
de  ouderlingen  etc.  hare  swaricheden  geproponeert ,  waeromme  sy  wel 
wensschen,  dat  de  saeck  tusschen  Lucam  ende  syn  huysfrouw  verdragen 
ende  met  schultbekenninge  harer  beyden  nedergeieeght  moohte  worden 
«onder  suspensie  oft  afstellinge  syns  diensts.  Waertegens  van  des  synode 
wegen  den  kerckenraedt  voirgehouden  is,  dat  men  bevonden  heeft,  dat 
Lucas  al  mede  schuit  heeft  ende  dat  het  wel  rypelick  bedacht  moet 
worden,  oft  hy  noch  langer  in  den  dienst  geleden  sal  mogen  worden. 
Ende  soeverde  de  saeck  der  suspensie  oft  afstellinge  weerdich  bevonden 
soude  worden ,  dat  geen  murmuratie  oft  swaricheyt  in  der  gemeente  daer- 
over   te   vreesen   en   is,  alst  ordentlick  geschiet.    Want  men  voir  heeft 


97 

hierinne  nyet  te  doen  dan  met  voirweten  ende  raedt  der  heeren  magistra- 
ten ende  oyck  des  gantschen  kerckenraedts.  Dat  daeromme  de  gemeente 
met  tgene,  dat  by  de  magistraten,  kerckenraedt  ende  by  den  synode 
goet  gevonden  wort ,  haer  wel  tevreden  honden  sal ,  vertrouwende  (gelyckt 
behoort)  dat  nyet  anders  als  na  Gods  woort  ende  in  goede  conscientie 
hierinne  gehandelt  wort  ete.  Syn  eenige  gedeputeert  om  dessvolgende 
de  heeren  des  magistraets  aen  te  spreken.  Dwelck  is  geschiet  ende  ge- 
rapporteert,  dat  heure  E.  den  synodedach  bestemt  hebben,  alsdat  sy 
toecomende  Maendach  in  dese  vergaderinge  oomen  sullen.  Is  den  ouder- 
lingen belast  alsdan  oyck  te  komen. 

Vr.  Oft  het  nyet  raedtsaem  ware  sermones  Galvini  over  Jobum  in 
latyn  te  stellen?  Is  geantwoirt:  alsoe  in  synodo  generali  te  Middelborch 
Joanni  Floriano  opgeleeght  is  de  oversettinge  int  nederlantsch ,  dat  het 
daerby    wel  blyven  mach. 

Oft  eene  persoon,  om  overspel  wettelick  gescheydeh  synde  van  haer 
eerste  parthye,  tot  eeniger  tyt  tot  ander  houwelick  mach  toegelaten 
worden?  Ant.  Diewyl  in  specie  aulcke  casus  nu  nyet  voir  ge  vallen  is, 
soe  remitteert  men  die  questie  ad  libellum  Bezae  de  divortijs  ende  tot 
het  boeck  Chemnicii  in  examine  synodi  Tridentinae ,  in  loco  de  matrimonio , 
et  libellum  Hemmingii  de  nuptiis. 

Oft  yemant  een  onsinnige  oft  rasende  partuere  hebbende ,  na  veel  jaren , 
als  de  saeck  tot  beteringe  desperaet  is  na  menschen  oordeel,  nyet  en 
sonde  mogen  scheyden  ende  een  ander  trouwen  ?  Ant.  Men  vindt  nyet , 
dat  sulcx  toegelaten  moge  worden ,  ende  daeromme  sal  deghene ,  diet  aen- 
gaet ,  vermaent  worden  syn  cruys  met  gedult  te  dragen  ende  te  wachten 
op  Gods  verlossinge. 

Namiddach. 

Corneus  Aelbrechtss,  ouderling  van  Schagen,  is  op  syn  begeeren 
ende  nootwendige  voirstellinge  geconsenteert  na  huys  te  reysen,  met 
conditie  dat  hy  tegen  Maendach  avont  eenen  anderen  ouderling  in  syn 
plaetse  seynde  oft  selfs  wedercomen  sal,  dwelck  hy  aen  des  praesidis 
hant  belooft  heeft. 

Tymen  Jacobss  ,  ouderling  tot  Leyden ,  heeft  gebracht  eenen  brieff  van 
de  classe  van  Rhynlant  met  een  acte  van  de  magistraet  van  Leyden, 
daermede  den  predicanten  van  Leyden  verboden  wort  hen  te  laten  vin- 
den  opte   synodale   vergaderinge  te  Haerlem.     Heeft  medegebracht  ses- 

Acta  syn.  provinc.  I.  7 


08 

thien  seyndbrieven  Gaspar  Koolhabs  aen  elcke  classe  eenen ,  soe  hy  seeghde 
ende  gebeden,  dat  men  syn  saecke  in  liefde  ende  tot  opbouwinge  wilde 
gedencken.  Daerop  is  geantwoirt ,  dat  men  tot  noch  toe  anders  nyet  en 
heeft  begeeren  te  doen  ende  de  liefde  noch  waernemen  sal,  soe  veel  men 
can  sonder  quetsinge  der  eeren  Gods  ende  der  opbouwinge  der  kercken , 
maer  dat  men  soevele  moeyte  nyet  en  hadde  behoeven  te  doen ,  dat  het 
genoech  an  enen  brieff  ware  geweest  (want  men  meynde ,  dat  se  geschre- 
ven waren,  maer  syn  bevonden  gedruct).  Is  hem  oyck  geseeght,  dat 
die  van  den  classe  wel  hadden  mogen  eenige  buyten  Leyden  woonende 
deputeren  om  in  den  synode  te  verschynen  etc.  Is  goet  gevonden ,  dat 
men  enen  brieff  aen  den  classe  van  Leyden  schryven  sal,  ten  eynde  sy 
noch  hare  gedeputeerde  willen  seynden ,  ende  om  te  verclaren ,  dat  men 
aen  Caspars  doen  geen  behagen  en  heeft.     Factum. 

Tvman  Jacobss  heeft  oyck  verhaelt,  dat  men  behoorde  te  letten  opte 
argernisse  by  Lucas  Hespe,  Pieter  Corneliss  ende  Jan  van  Halle  tot 
Leyden  gegeven.  Gevraecht,  oft  hy  dat  van  der  classe  wegen  propo- 
neerde,  heeft  geantwoirt,  dat  hyt  dede  voir  hemselven  als  een  broeder 
sonder  last  van  anderen  te  hebben ,  opdat  argernisse  wechgenomen  moge 
worden,  dat  die  van  Arasterdam  seer  qualick  hadden  gedaen  Jannem 
Halle  tot  eenen  dienaer  aen  te  nemen  sonder  eenige  attestatie  der  ker- 
cken ende  classe  mede  te  brengen.  Is  daerna  in  der  vergaderinge  ge- 
thoont  copie  van  eene  missyve  Pieter  Corneliss  aen  den  classe  van 
Rhynlant  ende  de  attestatie ,  die  hem  daerop  van  den  classe  was  geson- 
den ,  waeromme  men  het  daervoir  hielt ,  datter  by  der  kercke  ende  classe 
geen  voirder  swaricheyt  tegen  Pieter  Corneliss  sy.  Heeft  Tyman  geant- 
woirt ,  dat  hy  denct ,  dat  se  den  brieff  voir  schultbekenninge  aengenomen 
hebben,  maer  dat  na  syn  beden  eken  sulck  argernisse  wel  anders  be- 
hoorde gebetert  te  worden.  Is  Tyman  eyntelick  geseeght,  dat  de  classe 
van  Leyden  aengaende  dese  drie  persoonen  in  eenen  brieff  aen  de  classe 
van  Rotterdam  hadde  geschreven,  maer  dat  dese  vergaderinge  daerover 
nyet  en  can  oordeelen ,  voirdat  de  beschuldigingen  daerover  innegebracht 
ende  sy  daerop  gehoort  ende  overwesen  sullen  syn. 

Ib  der  vergaderinge  aengegeven ,  dat  Jagob  Bloemesteyn  ,  eerty ts  diener 
van  Merkereken ,  mits  velerleye  syne  onordèninge  ende  overtredinge  van 
den  classe  van  Gorcum  ende  Saltbommel  van  synen  dienst  afgestelt  ende 
nu  hier  bescheyden  is  om  syn  versoeck  van  weder  ten  dienst  aengeno- 
men te  worden  alhier  te  doen.  Is  innegeroepen  ende  syn  begeerte  aen- 
gehoort.  Is  de  saecke  rypelick  beraedtslaget  ende  int  gemeyn  den  han- 
del ende  wandel  des  voirsz.  Jacob  Bloemesteyns  overleeght  ende  onder 
andere,  dat  hy  boven  syn  huysfrouw  hem  noch  met  andere  vrouwe  ver- 


99 

mengt  heeft,  ende  hoewel  hy  deselve  syn  huysfrouw  eerst  na  syne  aff- 
settinge  opentlick  getrout  heeft,  nochtans  diewyl  hy  (als  by  hem  alhier 
tegens  twee  dienaren  is  bekent)  derselver  syner  huysfrouw  te  voren  be- 
loofte  hadde  gedaen  ende  dat  by  de  heeren  Staten  eertyts  placcaten  syn 
uutgegeven ,  dat  sulcke  persoonen  voir  getrout  gehouden  souden  worden . 
soe  is  het  geacht  overspel  te  syn  besonder  in  sulcken  persoone,  die 
eenen  kerckendienst  was  betredende ,  waeromme  den  voirsz.  Bloemesteyn  ■ 
is  geantwoirt,  dat  men  hem  om  weder  tot  den  kerckendienst  te  komen 
gans  geen  hope  can  geven,  waertoe  hem  oyck  voirgelesen  is  het  piac- 
caet  der  heeren  Staten ,  daermede  is  gestatueert ,  dat  geen  overspeelders 
in  eenige  officien  oft  ampten  toegelaten  snilen  worden.  Is  evenwel  ver- 
maent,  dat  hy  in  de  bekeeringe  (daeraff  hy  hem  verclaert  heeft)  voir 
God  ende  voir  de  menschen  wille  continueren  ende  God  den  Heere  vreesen 
etc.  Bloemesteyn  heeft  geclaecht  syn  armoede  ende  dat  hy  geen  middel 
heeft  om  voir  syn  huysfrouw  ende  kynderen  den  cost  te  gewynnen.  Is 
geantwoirt,  dat  men  in  der  saecken  evenwel  anders  nyet  doen  en  can 
als  te  voren  verclaert.     Syn  hem  tot  teergelt  gegeven  m  kgg.  xn  sts. 

Tot  behoeff  van  Caerle  van  Gent,  die  te  Alcmaer  met  proponeren 
geexerceert  ende  voirtaen  geexamineert  sai  worden ,  syn  geconfereert  tot 
synen  onderhout  ui  kgg.  xn  sts. 

Den  xixen  Martij,  sMaendaechs,  voirmiddach. 

Syn  in  de  vergaderinge  gecompareert  de  heeren  borgermeesteren  deser 
stadt  Pieter  Kiess  ,  Willem  Deiman  ende  Cornelis  Rygke  ende  met  hare 
E.  een  deel  der  ouderlingen  ende  diakenen.  Ende  is  hare  E.  voirgestelt, 
wat  voirgaende  dagen  in  den  handel  Lücae  Hespen  ende  syner  huysfrouw 
voirgevallen  is  ende  int  gemeyn  verhaelt ,  dat  men  denselven  Hespe  van 
den  twist  nyet  ontschuldich  houdet,  hoewel  by  der  huysfrouw  wel  de 
meeste  schuit  bevonden  wort.  Soe  syn  die  heeren  borgermeesteren  ge- 
vraecht,  wat  raedt  ende  remedie  sy  in  der  saecken  weten,  oft  dattet 
hare  E.  belieft,  dat  de  vergadoringe  haer  bedencken  uut  Gods  woort 
voirstelle  om  daerna  voirder  in  der  saecke  te  besluyten.  Daerop  hebben 
de  borgermeesteren  ende  kerckenraedt  hen  besproken  ende  begeert,  dat 
de  vergaderinge  haer  advys  in  deser  saecken  wilde  seggen  ende  souden 
hare  E.  alsdan  de  saeck  wederom  in  bedencken  nemen.  Soe  is  omme- 
gevraecht  ende  gestemt ,  dat  Lucas  Hespe  een  tyt  van  drie  maenden  lang 
van  synen  dienst  sal  syn  gesuspendeert  ende  dat  men  arbeyden  sal  om 
hem  ende  syn  huysfrouw  met  malcandercn  in  vredelicke  bywooninge  te 
versoenen  ende  alsdan  met  schultbekenninge  van  haer  beyden  de  arger- 
nisse  ten  lesten  wech  te  nemen  ende  dat  na  expiratie  der  drie  maenden 

r 


100 

Lucas  weder  ten  dienst  aengenomen  sal  mogen  worden  met  voirweten 
der  heeren  magistraten,  soeverre  het  den  kerckenraedt  ende  classe  oor- 
baerlick  ende  stichtelick  duncket.  Daerentusschen  evenwel  sal  Lucas 
nyet  als  een  dienaer  oft  sieckenbesoecker ,  maer  als  een  private  persoon 
de  krancken,  daer  hy  by  gevordert  wort,  tot  haren  troost  besoecken 
ende  vermanen  mogen.  Maer  in  soeverre  de  versoeninge  nyet  en  can 
te  wege  gebracht  worden ,  oft  dat  sy  hen  nyet  beter  hielden ,  in  de  huys- 
houdinge  vredelick  levende ,  soe  en  sal  Lucas  tot  den  dienst  nyet  weder  aen- 
genomen mogen  worden.  Welck  advys  gehoort ,  hebben  de  borgermeesteren 
ende  kerckenraedt  met  maicanderen  gesproken  ende  dit  advys  Lucas 
Hespen  voirgestelt  ende  daerna  verclaert  tselve  advys  hare  E.  wel  te  be- 
hagen, de  vergaderinge  daeraff  bedanckende.  Ende  alsoe  Lucas  (tot 
wechneminge  der  argernisse)  wel  gesint  is  ergens  anders  in  eene  stadt 
van  Hollant  te  gaen  woonen ,  is  voirgestelt ,  oft  de  dassen  tot  syns  per- 
soons  onderhout  nyet  wat  en  souden  willen  confereren ,  gelyck  de  kercke 
alhier  dbeste  daerinne  na  haren  vermogen  doen  wil.  Is  oyck  in  beraedt 
geieeght,  met  wat  middelen  de  kercke  alhier  versorget  sal  mogen  wor- 
den. Daerop  is  geantwoirt ,  dat  men  gheenssins  toestaen  sonde  connen , 
dat  Lucas  ende  syn  huysfrouw  van  maicanderen  woonen  souden,  maer 
gebeden ,  dat  de  heeren  magistraten  ende  kercke  na  behooren  wilden  han- 
delen tot  harer  versoeninge.  Ende  voir  soeveel  het  onderhout  beianget  s 
dat  sy  geenen  last  daeraff  van  haer  classe  en  hebben,  maer  een  yege- 
lick  sal  int  syn  rappoort  doen  om  daerna  te  doen  na  haren  goetduncken 
ende  goet  believen,  soeverre  Lucas  tot  dienst  nyet  weder  opgenomen 
soude  konnen  worden ,  nochtans  in  bywooninge  by  syn  huysfrouw  bly vende. 
Ende  syn  eenige  gecommitteert ,  die  Lucae  Hespen  wat  gehandelt  is  ende 
oyck  syner  huysfrouw  aengeseeght  ende  tot  vrede  vermaent  hebben.  Syn 
oyck  voirges lagen  twee  persoonen ,  tegenwoirdich  tot  Delft  sonder  dienst 
synde,  anders  dat  men  hulpe  aen  de  kercken  van  Amsterdam  oft  van 
Delft  soude  mogen  soecken. 

Is  voirgestelt,  dat  Pieter  Corneliss,  diener  geweest  is  tot  Leyden, 
vermoedet  hebbende  oft  syner  vermaen  gedaen  soude  worden,  hier  ver- 
schenen is  om  hem  te  ontschuldigen  van  de  belastinge,  die  over  hem 
ingebracht  soude  mogen  worden.  Is  geantwoirt ,  alsoe  men  den  Saterdage 
gehoort  heeft  de  attestatie ,  die  hy  van  den  classe  heeft ,  dat  men  onnoo- 
dich  acht,  syne  ontschuldinge ,  dewyl  de  attestatie  hem  genoech  ont- 
schuldicht,  ten  ware  yet  anders  tegens  hem  ingebracht  mocht  worden; 
maer  indien  hy  wat  anders  voir  te  stellen  heeft ,  dat  men  hem  daerinne 
geerne  hooren  wil. 


101 
Namiddage. 

Syn  overlesen  de  acten,  gehouden  tot  Rotterdam  in  den  particulieren 
synode  van  Suythollant,  over  Michiel  Andriess,  diener  geweest  is  tot 
Sevenhuysen.  Is  oyck  verhaelt  worden,  hoe  dat  Michiel  Andriess  na 
date  van  de  afstellinge  syns  diensts  te  Amersfoort  heeft  geprediget  om 
daer  in  den  dienst  aengenomen  te  worden.  Item  dat  hy  desgelycken 
heeft  geprediget  te  Leyden  ende  te  Goudekercke  ende  dat  hy  dat  nyet 
en  behoorde  te  doen  volgende  het  oordeel  van  den  synode  particulier 
voirsz. ,  waeraff  hy  wel  hadde  geappelleert  aen  den  synode  generael , 
maer  hadde  van  deselve  appellatie  gerenuncieert.  Is  oyck  verhaelt,  hoe- 
verre totte  excommunicatie  was  geprocedeert  ende  wat  meer  hiertoe  noo- 
dich  is ,  ten  eynde  oft  de  synode  alhier  eenige  verhinderinge  wiste ,  waer- 
orame  de  excommunicatie  (totte  welcke  den  classibus  van  Schielant  oft 
Rotterdam  ende  Delft  gradatim  te  procederen  was  bevolen)  opgehouden 
soude  mogen  worden.  Soe  heeft  de  vergaderinge ,  op  de  saecke  gelet 
hebbende,  geen  verhinderinge  bevonden,  doch  uut  overvloet  raedtsaem 
geacht ,  dat  men  voir  excommunicatie  Michielem  noch  adverteren  ende  ver- 
manen sal,  oft  hy  tot  bekeeringe  gewonnen  mochte  worden.  Soe  nyet, 
sullen  alsdan  voortvaren  die  dassen,  welcken  het  bevolen  is. 

De  seyndbrieff  Caspar  Koolhaes  is  eenigen  in  de  vergaderinge  opge- 
leeght  neerstich  te  oversien  ende  daeraff  rappoort  te  doen.  Sal  nyettemin 
een  yegelyck  by  hem  Belven  dien  neerstich  overlesen. 

Oft  een  dienaer  des  woorts ,  hebbende  kynderen ,  nyet  en  soude  mogen 
met  denselven  eenen  winckel  oft  eenige  neeringe  in  syn  huys  opstellen? 
Antw.  Dewyl  de  vrage  de  kynderen  belangt ,  die  tot  ouderdom  gecomen 
syn  ende  met  eerlicke  neeringe  oft  ambacht  hen  weten  te  behelpen,  soe 
sullen  syt  mogen  doen  in  haers  vaders  huys,  doch  opdattet  stichtelick 
geschiede,  sal  dadvys  van  de  kercke  oft  classo  na  plaetsen,  persoonen 
ende  neeringe  gelegenheyt  genomen  worden. 

Alsoe  het  raedtsaem  gevonden  is,  van  wegen  dat  de  kercke  beschul- 
dicht  wort,  dat  het  gevoelen  derselver  int  straffen  der  ketteren  met  het 
pausdom  overeenkomt,  dat  men  der  kercken  gevoelen  hieraff  met  een 
schrift  sal  vcrclaron ,  soe  is  de  korcke  van  Delft  gebeden  hieraff  wat  te 
concipiëren  om  daerna  beyden  Suyt  ende  Noorthollantschen  synoden  te 
communiceren. 

Is  Martino  Lydio  opgeleyt  te  oversien  ende  te  corrigeren  homilias  Bul- 
lingeri  over  Danielem  ende  de  chronycque  daerby  staende,  by  Gerardo 
Galunaceo  overgeset. 


102 

Is  voirgebracht ,  datter  sware  schreckelicke  sonden  hier  ende  daer  son- 
der  eenige  straffe  begaea  worden  als  namen tlick,  datter  een  behalven 
syn  huysfrouw  noch  syn  twee  natuerlicke  susters  bekent  heeft  ende  der- 
gelycken  meer.  Is  raedtsaem  gevonden,  dat  by  deghene,  die  morgen 
gecommitteert  sullen  worden  dese  ende  meer  andere  saecken  ende  onor- 
deningen,  tegen  de  eerste  ende  tweede  taffel  der  geboden  Gods  stry- 
dende ,  met  alle  discretie  tsy  by  supplicatie  oft  anders  te  kennen  gegeven 
sullen  worden,  opdat  daerop  na  behooren  tot  affwendinge  des  toorns 
Godes  ende  vorderinge  der  justicie,  eerbaerheyt  ende  welstandt  gereme- 
dieert  moge  worden.  Ende  sal  onder  andere  mede  vermanen  geschien 
van  de  hoerhuysen  ende  bordeelen,  ontschaken  der  dochteren,  ontheyli- 
ginge  des  Sabbaths  etc.  ende  mede  dat  goede  ordeningen,  by  den  heeren 
Staten  gemaect,  int  werck  mogen  gestelt  worden. 

Henrick  Pieterss  van  Puermereynde ,  ouderling,  heeft  aengegeven, 
dat  hy  begeert  na  huys  te  trecken.     Men  sal  morgen  daeraff  spreken. 

Den  xxen  Martij,  Dincxdach,  voirmiddach. 

Henrick  Pieterss  is  verreyst  sonder  des  synode  bewilliginge.  Is  syn 
censuere  gestelt  aen  den  particulieren  synode  van  Noorthollant  eerst- 
comende. 

Syn  gedeputeert  vyer  persoonen  :  Hillebrandüs  Cünaeüs  ,  Joannes  Damiüs  . 
Arnoldus  Cornelii  ende  Henricus  Corputius,  dewelcke  na  de  beste  gele- 
gentheyt  met  aller  discretie  voir  dese  provincie  sullen  bevorderen  by  my- 
nen  heeren  Staten,  by  syne  Excellentie  ende  anders,  daert  van  noode 
wesen  sal ,  dat  de  kerckenordeninge  moge  bevesticht ,  oft  soe  eenige 
swaricheyt  voirgecomen  is,  deselve  beantwoirt  worden  om  eenmael  een 
sekere  ordeninge  te  hebben ,  daerna  de  magistraten ,  dienaers  der  kercken 
ende  lidtmaten  hen  reguleren  mogen.  Sullen  deselve  oyck  andere  saecken 
bevorderen,  die  de  gemeyne  kercken  aengaen,  ende  met  malcanderen 
goede  correspondentie  houden.  De  costen ,  die  hieromme  gedaen  worden, 
sullen  staen  ten  gemecnen  last  van  de  kercken  der  provincie  van  Hol- 
lant.     Wynanmis  van  der  Beeck  sal  do  crcdentie  schryven. 

Oft  men  int  uutreycken  des  avontmaels  sal  moeten  houden  de  woorden : 
Neemt ,  etet ,  gedenct  ende  gelooft  etc. ,  als  in  den  synode  ao  lxxvhi  , 
oft  dat  men  sal  mogen  gebruycken  de  woorden  Christi?  Is  geantwoirt, 
dat  de  woorden  Christi  in  de  bedieninge  des  heyligen  avontmaels  dicmael 
verhaelt  ende  voirgelesen  worden ,  ende  diewyl  dese  saeck  die  wils  is  ver- 
handelt   ende    uut    veranderinge    meer    schade    als    proffyts  te  besorgen 


103 

ende   dese   kercken   met    de    aengenomene    forme    gerust  syn,  soe  salt 
daerby  blyven. 

Oft  nyet  (wanneer  de  magistraten  in  den  steden  ende  opten  dorpen 
die  inceBtuosos ,  overspeelders  ende  dergelycken  nyet  en  straffen ,  daervan 
gewaerschout  synde)  de  dienaren  sullen  mogen  hooger  overheyt  om 
sulcx  te  straffen  versoecken  ende  doir  wat  middelen  sulcx  te  doen  sy  op 
het  allersticbtelicxte  ?  Antwoirt :  Een  yegelick  diener  sal  voireerst  ende 
daerna  de  classe  hierinne  doen  haer  devoir  stichtelick,  met  aller  discretie. 
Doch  opdat  een  yegelick  moge  weten ,  hoeverre  hy  na  Gods  woort  hier- 
inne nyet  behoore  te  swygen,  besonder  in  groven  ende  ongehoorden 
openbaren  sonden ,  sal  Lydius  dese  vrage  met  breedere  circumstantien  be- 
cleeden  ende  D.  Danaeo  yoirstellen  om  die  te  beantwoirden  ende  daerna  de 
antwoirt  aen  die  van  Suyt  ende  Noorthollant  tot  onderrichtinge  oyerseynden. 

Oft  het  eener  vrouwen  geoorloft  sy  te  trouwen  den  jongman,  metten 
welcken  sy  overspel  bedreven  heeft  by  haers  echten  mans  leven?  Antw. 
de  saeck  sal  geromitteert  worden  aen  de  magistraten  ende  aengewesen, 
wat  gevoelen  daerover  by  den  scribenten  gevonden  wort,  indient  ver- 
socht  wort. 

Hoe  men  den  Wederdooperen  als  voirnemelick  den  Vriesen  ende  Fra- 
nickers ,  oyck  den  schriften  Dyrck  Volckerts  Cornherts  ,  daer  de  funda- 
menten der  religie  mede  aengetast  worden,  met  gevuegelicke  middelen 
voircomen  sal?  Antw.  Sal  blyven  by  de  antwoirt  opt  25  vrage  Synodi 
Dordraceny  ende  opt  42  ende  44  vragen  to  Middelborch  gegeven. 

De  saecken  van  Woerden  ende  Bodegraven  sal  voirtaen  beneerstiget 
worden  by  de  vyer  gecommitteerde  deses  synodi  bovengenoempt.  Desge- 
lycx  het  aengeven  der  classe  van  der  Goude,  dat  in  haren  quartieren 
die  goede  placcaten  der  heeren  Staten  seer  wenich  ter  executie  gestelt 
worden. 

De  saecke  Gerardi  Blochovit  (dewelcke  van  der  classe  van  der  Goude 
begeert  attestatie  syns  vertrecks)  is  bevolen  Valerio  Tophusano  ende 
Petro  Carpkntario  om  daeraff  te  spreken  ende  te  handelen  mette  classe 
van  der  Goude.  Ende  indien  sy  dat  wcygeren  sonder  behoorlicke  ge- 
noechsame  redenen,  dat  sy  alsdan  by  advyee  des  kerekenraedts  van 
Rotterdam,  van  tgene  sy  hier  in  synodo  gehoort  hebben  (naraelick  dat 
Blociiovius  ,  soeveel  bekent  is  denghenen ,  die  syner  kennisse  hebben , 
een  vroom  diener  is  ende  hem  wel  gedragen  heeft) ,  van  des  synode  wegen 
attestatie   gheveiv,  sullen  ende  de  o?erbly vende  swaricheden ,  die  sy  nyet 


104 

konnen    nederleggen    aengaende    Blochovium   (indien   daer    eenige    syn) 
remitteren  aen  den  particulieren  synode  van  Suythollant. 

De  swaricheyt  tusBchen  de  classe  van  Rotterdam  ende  Delft  aengaende 
Vlaerdingen  ende  Bleswyck  aal  in  den  naesten  particulieren  synode  van 
Suythollant  affgehandeld  worden. 

Namiddach. 

Is  in  de  vergaderinge  versohenen  Wilhelmus  Loncius  ende  heeft  syne 
saecke  in  den  synode  geproponeert.  Ende  hebben  de  gecommitteerde  van 
den  classe  van  Gorcum  ende  Salbommel  tot  voirder  verclaringe,  wat 
hen  hieraff  bekent  was ,  verhalet.  Soe  syn  van  deser  vergaderinge  wegen 
gedeputeert  Valerius  Tophusanus,  Joannes  Lbo  ende  Henricüs  Corputiüs 
om  in  dese  saecken  te  handelen  tsy  met  den  heeren  commissarisen ,  by 
syne  Excellentie  over  desen  handel  gestelt,  oft  by  de  palsgravinne  ende 
magistraten  van  Vianen  in  der  bester  vuegen,  soot  geschieden  kan,  tot 
justificatie  Loncii,  soeverre  hy  onschuldich  is  ende  vergeldinge  syner 
schaden  ende  bevrydinge  van  de  lasteringe  des  kerckendiensts  ende  soeveel 
mogelick  ende  na  goede  discretie  ten  besten  behooren  sal.  Arnoldus 
Arnoldi  sal  de  credentie  schryven. 

Is  den  voirsz.  gecommitteerden  oyck  opgeleeght  te  handelen  in  de  saecke 
Bulckij  ,  de  clachte  over  hem ,  ende  syne  ontachuldinge  aen  te  hooren  ende 
te  verdragen,  ist  mogelick.  Item  dat  sy  handelen  sullen  in  de  onor- 
deninge  mette  instellinge  des  priesters  te  Vianen ,  dat  die  gebetert  worde , 
soeveel  mogelick.  Sullen  oyck  deselve  ten  besten  arbeyden,  soe  eenige 
dachten  oft  swaricheden  meer  in  denselven  classe  voirgevallen  syn,  dat 
die  in  aller  vrientschap  ende  ten  besten  nedergeleyt  worden.  Sullen  oyck 
die  van  den  classe  tot  allen  vrede  ende  neerstige  tesamencoompste  om  op 
malcanderen  in  leer,  kerckenbedieninge  ende  leven  neerstich  opsicht  te 
nemen  vermanet  worden.  Dese  commissie  sal  uutgericht  worden  ten  laste 
van  den  synode  particulier  van  Suythollant. 

Joannks  Leo,  diener  van  Saltbommcl ,  heeft  te  kennen  gegeven  den 
claochlicken  staet  van  do  stadt  ende  eylant  van  Bommel ,  daer  hy  seeghde 
groote  neersticheyt  inne  gedaen,  maer  noch  nyet  uutgericht  te  hebben. 
Heeft  gebeden,  dat  men  hem  twee  persoonen  toe  wille  verordincren  om 
met  hen  dese  saeck  syne  Excellentie  voir  te  houden  als  deselve  sal 
mogen  in  dese  quartieren  komen.  Is  Leoni  geseeght,  dat  hy  tot  syner 
hulpen  sal  nemen  de  dienaers ,  die  ter  plaetsen ,  daer  syne  Excellentie  sal 
syn,  naest  sullen  syn,  dat  deselve  hem  dat  nyet  weygeren  sullen. 


105 

Is  aangegeven,  dat  Johannes  Veenradiüs,  diener  tot  Meerkercken,  die 
hem  anderssins  onordentlick  in  synen  dienst  gedragen  heeft,  nu  van 
synen  dienst ,  hnysfrouw  ende  kynderen  in  den  crych  verloopen  is.  Daerop 
is  geantwoirt,  dat  de  classe  van  Gorcum  ende  Saltbommel  der  kercken 
discipline  sullen  int  werck  stellen  met  verclaringe  van  afstellinge  syns 
diensts  ende  voirt  gradatim  tot  anderen  censueren  na  gelegenheyt  ende 
bevinden  der  saecken,  tensy  bekeeringe  volge. 

Is  voirgebracht ,  dat  eenige  papistissche  predicanten ,  staende  te  Abkaw 
ende  Kuedelsteert  onder  tSticht  van  Utrecht,  in  desen  quartieren  van 
Hollant  met  schelden  ende  lasteren  den  voirtganck  der  revner  leer  seer 
verhinderen.  Is  goet  gevonden,  dat  Pieter  Janss,  diener  van  Delft, 
van  deses  synode  wegen  neerstelick  schry ven  sal  aen  de  dieners  ende  classe 
van  Utrecht ,  dat  sy  dese  saecke  willen  voir  gerecommandeert  honden , 
opdat   daerinne    by    deghene,    diet  behoort,  moge  worden  geremedieert. 

Opte  swaricheyt,  die  van  der  kercke  van  Haerlem  wegen  is  voirge- 
stelt,  aengaende  Engbert  Hermanss  ende  Maria  Jacobs  dochter  is  geant- 
woirt, dewyle  die  saecke  is  gesproten  uut  den  twist  Lucae  Hespen  met 
syner  hnysfrouw,  dat  men  voiral  besien  sal,  hoe  men  met  dier  saecken 
ten  eynde  sal  konnen  komen,  eer  men  tegens  dese  persoonen  sal  proce- 
deren. Alleen  en  sullen  daerentusschen  christelicke  vermaningen  nyet 
worden  nagelaten. 

Hoe  men  handelen  sal  met  sodanige  persoonen,  die  argernisse  aenge- 
richt  hebbende,  de  plaetse,  daer  se  woonachtich  waren,  verlaten,  oft 
men  tegen  deselve  de  kerckelicke  censuere  evenwel  sal  gebruycken  in 
aller  manieren,  alsoft  sy  tegenwoirdich  waren?  Antwoirt:  Men  sal  de 
persoonen  om  het  argernisse  (soot  groot  is)  wel  voirstellen  mogen,  maer 
totte  excommunicatie  nyet  procederen  voir  aen  de  tyt,  dat  sy  kenlick 
vermaent  syn  tot  beteringe. 

Is  gevraecht  ende  in  deliberatie  gestelt,  alsoe  eenige  dienaers  wat 
swaricheyt  maecken  in  de  leere  van  de  predestinatie,  hoeverre  een  die- 
naer  hïerinne  te  dragon  soudo  syn.  Maer  alsoe  men  noch  in  specie  nyet 
en  weet,  hoeverre  sulcker  onverstandt  strect  ende  sy  gedragen  souden 
begeeren  te  worden,  soe  en  is  hieraff  nyet  gedelibereert  noch  geresol- 
veert,  maer  sal  men  met  alle  bescheydenheyt  met  sulcken  spreken,  die 
hierinne  twyffelmoedich  syn ,  ende  daerin  na  gelegenheyt  voirder  met  den- 
selven handelen. 

De    classe    van   Delft   heeft   geclaecht,  dat  sy,  cleyn  in  getale  synde 


106 

by  siecte  oft  noodige  absentie  van  eenigen  dienaren ,  haer  wenich  in  rade 
op  den  dassen  vinden ,  oyck  belast  om  de  noodelicke  costen ,  die  op  sy- 
noden etc.  yoirvallen ,  te  dragen ,  begeerende  daeromme  baer  eenige  ker- 
cken  meer  bygevuecht  te  mogen  worden,  maer  is  geantwoort,  dat  men 
voir  dese  tyt  daerinne  nyet  en  can  voirsien. 

Den  xxien  Martij,  sWoondaechs ,  voir  ende  namiddach. 

Is  men  voirtgegaen  in  de  bandelinge  Caspar  Coolhabs  ende  voireerst 
gelesen,  wat  met  hem  gehandelt  is  in  den  synode  generael  te  Middel- 
borch.  Item  daerna  wat  verhandelt  is  by  den  dassen,  die  by  den  sy- 
node generael  tot  voirder  nutrichtinge  van  Caspars  saecke  waren  gedepu- 
teert.  Item  wat  voir  den  heeren  commissarisen  der  Staten  in  den  Hage 
in  Decembri  lestleden  verhandelt  ende  by  den  heeren  Staten  daerover 
geoordeelt  is.  Ende  hiermede  ende  met  voirder  verclaringe  ende  over- 
weginge  van  desen  is  de  gantsche  dach  toegebracht. 

Evert  Mighiblss,  onderling  tot  Hoorn,  heeft  oorloff  begeert  van  den 
synode  van  wegen  hem  voirgevallen  nootsaecken  te  mogen  verreysen 
ende  daortoe  gelesen  eon  brieff  van  der  kercke  van  Hoorn.  Soe  is  nut 
aension  der  noot  des  voirsz.  Everts  hem  toegelaten  te  reysen ,  behoude- 
lick  dat  hy  volle  commissie  synen  collegen  Jacob  Willemss  laten  sal, 
dwelck  hy  gedaen  heeft.  Maer  heeft  de  synode  geen  behagen  gehadt, 
dat  nyemant  anders  in  syn  plaetse  gesonden  is.  Wort  daeromme  de 
censuere  daeraff  na  gclegontheyt  gestel t  aen  den  eersten  particulieren  sy- 
node van  Noorthollant ,  daeraff  Laureys  Janss  ,  diener  tot  Monnickendam , 
aen  die  van  Hoorn  van  des  synode  wegen  schryven  sal. 

Den  xxn*n  Martij,  Donderdaechs ,  voirmiddach. 

Is  voirt  gehandelt  in  der  saecken  Caspar  Kooliiabs  ende  verlesen ,  wat 
na  het  oordeel  der  Staten  by  den  dassen,  daertoe  gedeputeert , besloten 
ende  in  de  voirstellinge  Caspars  Coolhabs  gedaen  is,  ende  nut  rappoort 
bevonden ,  dat  doselve  te  Haerlem  ende  te  Delft  eerst  met  verswegen 
name  endo  daet,  ten  tweeden  met  openbaringe  der  daet,  doch  ver- 
swyginge  des  naems  ende  ten  derden  mael  met  openbaringe  naems  ende 
daets  geschiet  is.  Syn  oyck  gelesen  de  twee  supplicatien ,  aen  mynen  heeren 
den  Staten  over  de  houdinge  deses  synode  gepresenteert ,  ende  de  apostillen , 
daerop  ontfangen.  Soe  is  ommegevraecht ,  wat  der  vergaderinge  gevoe- 
len was  van  der  handelinge  met  Casparo  soe  tot  Middelborch  als  daerna. 
Hebben  eendrachtelick  verclaert,  dat  sy  na  alle  tghene,  dat  $y  gehoort 
hebben    ende    hen    voirgecomen   is,    gemerct  ende  verstaen  hebben,  dat 


107 

tot  deser  tyt  toe  ordentlick  ende  christelick  na  behooren  met  hem  gehan- 
delt  is.  Alleen  hebben  Adahus  Billichius  ende  Jacobus  Cornelii  ,  gecom- 
mitteerden uut  den  classe  van  den  Hage,  uutgenomen  de  voirstellinge 
Caspars  ende  hebben  verclaert,  dat  haer  classe  Hortensio  ende  Caster- 
comio,  haren  gedeputeerden  totte  vergaderinge  van  den  vyer  dassen, 
geene  commissie  gegeven  hadden  om  totte  excommunicatie  te  procederen 
ende  dat  sy  veel  liever  gesien  hadden,  dat  men  de  saecke  met  andere 
vriendelicke  middelen  hadde  mogen  remedieren ,  oft  dat  men  het  mette 
handelinge  voir  de  commissarisen  in  den  Hage  hadde  laten  blyven. 
Daerop  hen  geseeght  is,  dat  nadien  Ca  spar  tot  geene  schultbekenninge 
ende  leetwesen  heeft  willen  verstaen ,  maer  alle  vermaningen  afgeslagen , 
dat  men  daerom  soewel  tegen  hem ,  hartneckich  blvvende ,  als  tegen  an- 
dere lidtmaten ,  jae  des  te  meer  diewyl  hy  een  dienaer  is  geweest ,  heeft 
moeten  procederen  metter  discipline  naer  behooren  ende  dat  men  veel 
liever  andere  middelen  soude  voirgenomen  hebben,  indien  men  eenige 
tot  beteringe  hadde  geweten;  maer  die  nyet  hebbende,  dat  men  heeft 
moeten  doen ,  wat  tot  eeren  Gods ,  tot  wechneminge  der  argernisse  ende 
tot  bekeeringe  Gaspari  ,  indien  hyt  noch  ten  lesten  waerneempt  (als  men 
hopet),  dienet  ende  na  de  schuldige  plicht  der  kercken  behoorlick  is. 
Ende  alsoot  nu  te  spade  is,  sal  men  van  deser  saecken  voirt  spreken 
namiddach. 

De  classe  van  der  Goude  heeft  desen  dach  eenen  brieff  gesonden, 
daermede  sy  haer  ontschuldicht ,  overmits  de  dienaren,  by  hare  classe 
gcdeputeert  totten  synode ,  sieck  geworden  syn  etc.  Maer  gelyck  de  ver- 
gaderinge de  ontschuldinge  in  nootsaeck  aennemen,  alsoe  en  was  sy 
nyet  tevreden ,  dat  de  classe ,  de  siecte  wetende  ende  by  de  synode  aen- 
gemaent,  geen  andere  gedeputeert  heeft  soewel  als  desen  brieff  geson- 
den. Sullen  die  van  der  Goude  daerover  in  den  naesten  synode  particulari 
van  Suythollant  verhoort  ende  na  gelegenheyt  (indien  schuit  bevonden 
wort)  gecensureert  worden.  Hieraff  sal  Pieter  Janss  tot  Delft  van  deser 
vergaderinge  wegen  aen  de  classe  schryven. 

Alsoe  in  den  seyndtbrieff  der  classe  van  den  Hage  belangende  de  sae- 
cken ,  daerop  gelet  moet  worden ,  geruert  is  van  Pieter  Corneliss  en  do 
Janem  Halle  ,  dienaren  van  Leyden  geweest ,  soe  oyck  die  van  Leyden  in 
hare  missyve  aen  de  classe  van  Rotterdam  (belangende  Michiel  Andriess  , 
diener  was  tot  Sevenhuysen)  geschreven  hebben ,  dat  men  Luoas  Hespe 
ende  bovengenoempte  twee  dieners  van  Leyden  behoorde  te  censureren 
ende  Tyman  Jacobss  sulcx  oyck  wat  heeft  voirgestelt ,  soe  is  geadviseert , 
hoewel  Martinös  Lydius  bereet  was  van  Johannis  Hallii  wegen  de  saecke 
voir   te  stellen,  nochtans  alsoe  Tyman  Jacobss  alleen  voir  syn  particulier 


108 

gesproken  heeft  ende  de  classe  van  Leyden  de  voirez.  swaricheden  selfs 
aen  den  synode  nyet  hebben  laten  gelangen,  alsoe  dat  men  de  persoo- 
nen  sonder  aenclager  nyet  heeft  konnen  tot  antwoort  stellen  ende  ver- 
hooren,  dat  dese  saecken  gedragen  sullen  worden  aen  den  naesten  par- 
ticulieren synode  van  Suythollant ,  daer  de  kercke  van  Leyden  haer  dach- 
ten over  de  voirsz.  persoonen  doen  sal  mogen,  indien  se  in  den  classe 
yan  Leyden  nyet  afgehandelt  en  syn  oft  en  connen  worden ,  gelyck  men 
gemerct  heeft,  dat  de  saeck  yan  Piktkr  Corneliss  afgehandelt  is,  over- 
mits hem  attestatie  van  den  classe  is  gegeven ,  oft  indien  de  synode  van 
Suythollant  te  lange  uutstaen  soude ,  sullen  mogen  te  beyde  syden  eenige 
kyesen  tot  beslichtinge  uut  de  benabuerde  classen  Ende  soeveel  de 
kercke  van  Leyden  te  clagen  heeft  over  de  kercke  van  Amsterdam  ende 
Haerlem,  soe  dat  in  beyden  classen  respective  nyet  verdragen  en  can 
worden,  sal  gelanget  worden  aen  den  synode  particulier  van  Noorthol- 
lant  Ende  hieraff  sal  by  Winando  Gherytss  aen  de  kercke  van  Leyden 
geschreven  worden. 

Namiddach. 

Is  gecompareert  Claes  Mathvss,  ouderling  van  Edam,  heeft  gebracht 
den  credentiebrieff  der  classe  van  Edam,  dewelcke  is  geaccepteert  ende 
de  voirsz.  Claes  Mathyss  in  de  vergaderinge  toegelaten  in  de  plaetse 
van  Hknrick  Pibtbrss,  die  vertogen  is. 

Is  voirder  gecommuniceert  van  der  saecken  Caspar  Koolhaes  ende 
ommegestemt.  oft  yemant  gemerct  oft  vernomen  hadde  eenige  beteringe 
oft  begeerte  tot  versoeninge  oft  anderssins  eenige  verhinderinge ,  daer- 
doir  de  excommunicatie  Caspar  Kooliiaks  opgehouden  soude  behooren  te 
worden.  Is  eendrachtelick  geantwoirt,  dat  men  noch  geene  beteringe 
noch  begeerte  tot  versoeninge  gemerct  heeft.  Dan  opte  vrage ,  oft  men 
mette  excommunicatie  voirt varen  soude,  is  onder  andere  by  de  gecom- 
mitteerde van  den  Hage  geantwoirt ,  dat  sy  in  de  excommunicatie  nyet 
en  begeeren  te  stemmen,  overmits  hare  commissie  dat  nyet  toe  en  laet 
ende  dat  sy  daerinne  nyet  en  begeeren  te  consenteren  om  dese  oorsae- 
ckon,  dat  sy  Casparum  selfs  nyet  en  hebbon  gesproken  ende  alsoe  nyet 
en  weten,  oft  hy  hem  noch  soude  willen  bekeeren.  Ende  diewyl  hy 
claecht  nyet  genoechsaera  overtuycht  te  syn  ende  weder  begeert  te  dis- 
puteren ,  dat  men  hem  dat  nyet  en  behoort  af  te  slagen.  Ten  lesten  dat  sy 
meynen  der  saecken  daermede  geholpen  te  mogen  worden ,  soeverde  van 
desen  synode  wegen  vyer  persoonen  gedeputeert  werden  ende  Caspar  van 
syner  syde  oyck  vyer  persoonen  name,  die  als  arbiters  deso  saeck  ter 
neder  leggen  souden  ende  dat  sy  goet  houden  t  dat  men  hem  Uelve  soude 


109 

presenteren.  Op  welcke  oorsaecken  (waeromme  die  geen  verhinderinge 
maecken  ende  geen  nyeuwe  disputatie,  als  Gaspar  begeert  aen  te  nemen 
en  is  noch  oyck  nyew  arbitragie ,  dwelck  hy  doch  selfs  oft  nyemant ,  van 
synen  wegen  last  hebbende ,  versoect)  is  den  voirsz.  gecommitteerden  met 
goeden  bescheyde  antwoirt  gegeven  Ende  alsoe  sy  verclaerden  yoirder 
van  harer  commissie  wegen  nyet  te  mogen  treden,  oyck  dat  sy  voir 
hare  private  persoonen  in  deser  saecken  nyet  en  begeeren  te  doen ,  soe  is 
de  vergaderinge  tevreden  geweest ,  dat  sy  in  deser  saecken  geen  stemme 
geven  sullen.  Doch  sullen  sy  in  der  vergaderinge  mogen  blyven  ende  der 
anderer  stemmen  aenhooren ,  indient  hen  belieft ,  ende  is  aen  hen  begeert , 
dat  sy  emmer  in  den  anderen  saecken ,  die  noch  te  verhandelen  syn ,  blyven 
sullen.  Sy  hebben  beraedt  genomen  tot  op  morgen.  Ende  is  raedtsaem  gevon- 
den ,  dat  men  uut  overvloet  noch  eenen  brieff  van  deser  saecken  aen  Casparum 
schry ven  sal  ende  met  eenen  eygenen  bode  afveerdigen  om  hem  tot  beteringe 
te  vermanen.     Ende  sal  men  morgen  voirder  van  der  saecken  handelen. 

Den  xxnien  Martij,  Vrydaechs,  voirmiddaoh. 

De  gecommitteerde  van  den  classe  van  den  Hage  hebben  verclaert, 
dat  sy  by  de  verhandelinge  der  saecken  Gaspari  Koolhaes  nyet  en  be- 
geeren te  syn ,  versoeckende ,  alsoe  haer  commissie  nyet  voirder  en  strect , 
dat  men  se  nu  na  huys  soude  willen  laten  trecken.  Maer  op  ernstige 
begeerte  der  vergaderinge  syn  sy  gebleven  om  by  der  verhandelinge  an- 
derer saecken  te  syn. 

Is  eyntelyck  in  der  saecken  Gaspari  Koolhaes  een  besluyt  gemaect, 
dat  hy  sal  geexcommuniceert  worden,  ten  ware  hy  hem  noch  bekeerde. 
Ende  is  dit  besluyt  ende  de  forme  van  excommunicatie  gestelt  op  een 
besonder  papier,  dwelck  by  de  kerckendienaren  is  onderteeckent. 

Ende  alsoe  Gaspar  nu  vast  drie  boecken  uutgegeven  heeft  ende  te  be- 
sorgen  is,  dat  hy  noch  nyet  rusten  en  sal,  tensy  God  de  Heere  syn 
herte  tot  bekeeringe  beweecht,  ende  der  kercken  stilswygen,  namelick 
dat  tot  noch  toe  geen  tegenschryven  oft  wederlegginge  uutgegaen  is , 
van  eenigen  qualick  geduydet  wort ,  soe  is  goet  gevonden ,  dat  tot  wech- 
neminge  der  argernisse  een  boecxken  gemaect  werde,  waerinne  histori- 
scher  wyse  de  saeck  verhaelt  ende  Gaspars  dwalingen  aengewesen  ende 
wederleeght  sullen  worden ,  doch  met  aller  beleeftheyt  ende  vriendelicheyt 
sonder  eenige  bitterheyt ,  als  den  rechten  dienaren  Christi  betaemt.  Ende 
syn  hiertoe  gedeputeert  Arnoldus  Cornelu  ende  Henrick  de  Corput, 
dewelcke  doch  tot  hare  hulpe  sullen  mogen  nemen  eenige,  daervan  sy 
best  geholpen  mogen  worden ,  ende  sullen  dan  het  werck  communiceren 
met  eenigen  van  den  Noorthollantschen  synode.    Ende  opdat  de  kercke  van 


110 

Dordrecht  Corpütium  hiertoe  wille  laten  vaceren,  sal  Tan  deser  verga- 
deringe  wegen  aen  deselve  geschreven  ende  sy  van  andere  kercken  be- 
holpen werden. 

Cornelis  Ablbrechtss  ,  ouderling  van  Schagen  in  de  classe  van  Alc- 
maer,  ende  Laurens  Janss,  dienaer  tot  Monnickendam  in  den  classe  van 
Edam ,  is  geconsenteert  na  de  verhandelinge  van  Caspar  Koolhaes  saeck 
te  vertrecken  na  hays. 

Namiddach. 

Alsoe  de  classe  van  Leyden  uutgebleven  is ,  nyettegenstaende  men  uut 
deser  vergaderinge  aen  heur  geschreven  heeft ,  soe  is  goet  gevonden ,  dat  sy 
hiervan  uut  namen  deser  vergaderinge  vermanet  sullen  worden  op  een 
ander  tyt  nyet  uut  te  blyven  Ende  tot  betuyginge,  dat  de  gemeene 
kercken  (nyettegenstaende  Caspar  Koolhaes  ongehoorsaemheyt)  met  de- 
selve in  goeden  vrede  begeeren  te  leven,  dat  men  hen  aenbieden  sal 
aller  kercken  goede  geneychtheyt ,  die  sy  tot  haerwaerts  in  eenicheyt  des 
geloofs ,  getrouwe  bedieninge  ende  godsalicheyt  des  levens  dragende  syn , 
met  aanbiedinge,  indien  yemant  noch  uut  onverstandt  in  den  handel 
over  Gasparum  beswaert  mocht  syn,  dat  men  dien  in  der  vreesen  des 
Heeren  daerover  begeert  gerust  te  stellen.  Ende  syn  gedeputeert  Winan- 
dus  van  der  Beeck  ,  Pieter  Janss  ende  Adamds  Billichjus  ,  maer  sal  eerst 
hieraff  aen  de  dassen  geschreven  worden  ende  gebeden  haer  antwoirt 
te  schryven  aen  Winandüs  van  den  Beeck.  Corput  heeft  den  credentie- 
brieff  geschreven. 

Is  verhoort  de  swaricheyt  van  Joanne  Andellio,  diener  van  Wormer 
onder  de  classe  van  Haerlem,  dewelcke  versocht,  dat  hy  mits  ongele- 
gentheyt  van  verren  wech  tot  Haerlem  voirtaen  syne  dassen  mocht  hou- 
den by  die  van  Amsterdam.  Gehoort  hierop  die  gecommitteerde  van 
beyden  dassen ,  is  raedtsaem  gevonden ,  dat  dese  saeck  sal  noch  een  jaer 
in  surceantie  blyven  namelick  totten  naesten  particulieren  synode  van 
Noorthollant ,  dewelcke  alsdan  daerinne  sal  judiceren  mogen  na  gelegenheyt. 

De  gecommitteerde  van  den  Hage  syn  vermanet,  dat  het  een  quade 
consequentie  brengt,  dat  sy  alsoe  eene  gelimiteerde  commissie  brengen 
tot  prejudicie  der  vergaderinge  ende  oyck  der  gecommitteerde  selfs, 
waerinne  de  voirs.  classe  noch  eenige  mael  meer  gebreckelick  is  geval- 
len. Daeromme  sy  gebeden  syn  hare  classe  dat  opt  allervorderlicste  an 
te  dienen  ende  de  handt  daeran  te  houden,  dat  het  in  de  naeste  uut- 
seyndinge   tot   eenige  vergaderinge  gebetert  worde.     Soe  hebben  de  ge- 


111 

committeerde  belooft  hierover  na  haren  besten  te  arbeyden.  Ende  indien 
by  de  classe  eenige  swaricheyt  hierinne  gevonden  werde,  soe  sullen  sy 
hieraff  adverteren  Pieter  Janss  tot  Delft,  ten  evnde  dat  hv  teenen  be- 
quamen  dage  met  Henrjck  van  den  Corput  (welcke  twee  volgende  de 
begeerte  der  gecommitteerde  daertoe  gedeputeert  syn)  in  aller  vriende- 
lickheyt  hieraff  metten  classe  van  den  Hage  coramunicere. 

Den  xxnicn  Martii  namiddach. 

Is  aengegeven,  dat  men  verstaet,  dat  de  magistraet  van  Leyden  wel 
eenich  onderscheyt  soude  begeeren  van  het  ampt  der  overheyt  ende  der 
kercke  int  beroepen  der  dienaren  ende  dergelycken.  Is  gead viseert,  dat 
Lydius  scriptum  Fügerei,  Danaei  ende  noch  een  ander  met  D.  Danaeo 
sal  confereren  ende  daerna  int  net  stellen  om ,  indient  versocht  wort ,  der 
magistraet  voirsz.  te  communiceren. 

Is  weder  gehandelt  van  den  brieff  D.  Danaei  de  examine  alumnorum, 
als  sy  sullen  totten  predickampt  aengenomen  worden.  Ende  behaecht 
der  vergaderinge  seer  wel  de  raedt  desselven  Danaei,  namelick  dat  het 
examen  by  hem  nyet  alleen  maer  in  tegen woirdicheyt  eeniger  predicanten 
oft  ouderlingen  uut  der  kercken  Christi,  daerhenen  sulcke  alumni  be- 
roepen souden  worden,  geschieden  sal  om  allerley  voirsorge  ende  onor- 
deninge  te  verhoeden. 

Is  verlesen  de  remonstrantie  der  heeren  magistraten  van  Leyden  aen 
de  heeren  Staten.  Is  raedtsaem  gevonden,  dat  de  vyer  gedeputeerde 
deses  synode  sullen  beneerstigen ,  dat  dese  remonstrantie  in  aller  goet- 
licheyt  tot  wechneminge  der  belastinge,  die  daerdoor  op  de  kercke  leg- 
gen soude ,  beantwoirt  worde  ende  onderrichtinge  gegeven ,  daert  behoirt 
ende  alsoet  allerbequaemste  ende  stichtelicxste  sal  konnen  geschieden. 
Ende  dit  sal  geschieden  doir  hen  oft  doir  yemant  anders ,  die  sy  daertoe 
bewilligen  konnen. 

Is  besloten ,  dat  de  kercke  ende  classe  van  Dordrecht  ten  naesten  den 
particulieren  synode  van  Suythollant  uutschryven  sal  ende  de  voirvallende 
saecken  waernemen  in  aller  manieren  als  in  den  voirgaenden  synode ,  te 
Rotterdam  gehouden,  is  goet  gevonden.  Desgelycken  sal  de  kerck  van 
Amsterdam  den  naesten  particulieren  Noorthollantschen  synode  uutschryven. 

Den  xxnnen  Martii,  Saterdach. 

Is    den   vyer    gedoputeerden    oyck    belast,  dat  sy  de  saecken  van  de 


112 

academie  ende  van  de  gemeyne  scholen  sullen  bevorderen  soeveel  moge- 
lick  na  de  instructie,  daeraff  in  den  synode  generael  gestelt. 

Soeveel  de  costen  aengaet ,  die  int  vervorderen  van  de  saecke  Coolhasü 
gedaen  syn  ende  over  de  kercken  van  de  gemeene  provinciën  gedragen 
behooren  te  worden ,  als  in  den  synodo  generael  geseeght  was ,  die  sullen 
te  samen  gestelt  ende  ter  naester  particulieren  Suydt  ende  Noorthollant- 
schen  vergaderinge  ingebracht  worden. 

Censura  morum  is  gehouden. 

Is  voorgebracht  de  Nederlantsche  bekentenisse  des  geloofs,  nu  van 
nyews  uut  het  Walsch  exemplar  overgeset  ende  is  besloten ,  dat  die  van 
Delft  die  oversien  sullen  ende  daerna  drucken  laten. 

Daer  syn  cleyne  oncosten  gedaen  soe  aen  den  coster,  die  de  deure 
heeft  bewaert,  aen  den  man,  int  huys  woonende,  aen  den  bode  na 
Leyden  ende  anderssins ,  tsamen  ix  kgg.  xn  st.  Loopt  op  elcke  classe  xvt  st 

Is  voirt  de  dach  doirgebracht  voir  ende  namiddach  met  het  opschry- 
ven  der  memorie  van  tgene  in  den  synode  gehandelt  is  bovengeruert. 

Namiddach  heeft  D.  Bonaventura  Vulganius  ,  professor  der  Griecxscher 
spraken ,  overgegeven  een  remonstrantie ,  daermede  hy  versuect ,  dat  men 
de  psalmen  D.  Aldegondii  in  de  kercke  aennemen  wille  oft  emmer  de 
resterende  gedructe  exemplaria  betalen.  Daerop  rypelick  gelet,  is  goet 
gevonden  ende  besloten  hem  te  antwoirden,  dat  dese  synode  hieraff 
anders  nyet  en  kan  doen  noch  ter  tyt,  als  in  den  generalen  synode 
dienaengaende  is  besloten,  want  men  dese  kercken  van  de  gemeene 
kercken  nyet  en  begeert  aff  te  sonderen.  Dat  oyck  de  gecommitteerde 
geene  last  en  hebben  van  den  heuren  om  hieraff  yet  anders  te  doen 
ende  dat  men  oyck  voir  seker  noch  merct,  dat  de  gemeyne  man  noch 
nyet  gesint  en  is  te  veranderen.  Soeveel  het  leste  belangt,  dat  men 
daeraff  de  kercken  soude  moeten  spreken,  maer  dat  geen  vermogen  by 
deselve  en  is.  Dese  antwoirt  is  Bonaventurae  postridie  mondeling  aengedienet. 

Opten  avont  spade  heeft  een  meysken  een  brieffken  gebracht  van 
Peter  Haoke  in  den  name  des  kerckenraedts  van  Leyden  ondergeschre- 
ven, seggende  dat  het  een  voerman  mede  gebracht  hadde.  Dwelck  ge- 
lesen  synde ,  is  rypelick  overwogen ,  ende  gemerct  Caspar  wel  geweten 
heeft  overlang,  dat  de  vergaderinge  om  synen  wille  te  samen  gecomen 
was,  gelyck  hy  oyck  aen  deselve  synen  seyndbrieff,  daermede  hy  by  synen 


113 

voirnemen  blyft,  gesonden  hadde.  Item  dat  drie  oft  vyer  yan  de  yer- 
gaderinge Tyman  Jacobss,  ouderling  van  Leyden,  genoechsaem  gebeden 
hadden,  dat  hy  Ca  spa  rum  sonde  willen  persuaderen  om  selfs  tot  de  ver- 
gaderinge  te  comen,  gelvck  oyck  de  classe  yan  Leyden  met  brieyen 
deses  synode  is  gebeden  hare  gecommitteerde  te  seynden.  Gemerct  oyck 
de  huysfrouw  Caspars  den  brieff  deser  yergaderinge ,  ghisteren  gesonden , 
scfaimpelick  ontfangen  hadde ,  seggende :  ist  anders  nyet  ?  als  sy  hoorde , 
dat  hy  yan  Haerlem  quam,  gelyck  de  bode  in  presentie  des  synode  heeft 
gerefereert.  Gemerct  oyck  by  den  voirez.  brieff  Hackii  gans  geen  hope 
yan  beteringe,  noch  oyck  dat  de  kerckenraedt  daerom  arbeyden  wil, 
gegeven  wort,  maer  alleen  uutstellinge  begeert  van  acht  dagen,  opdat 
Caspar  hem  daerentnsschen  bedencke,  wat  hem  geradenste  is.  Dewyl 
oyck  de  huysfrouw  Gaspari  sulcke  hope  van  beteringe  nyet  en  gheeft 
ende  wat  meer  hierinne  aen  te  mereken  staet ,  is  besloten ,  dat  men  mor- 
gen in  den  name  des  Heeren  mette  excommunicatie  voirtvaren  sal  ende 
dat  onder  andere,  want  de  synode  nyet  langer  te  samen  blyven  can 
ende  men  de  minste  hope  van  bekeeringe  nyet  vernomen  heeft. 

Den  xxv™  Martij  voirmiddach. 

Heeft  men  des  morgens  vroech  gesien,  dat  Caspars  brieff  ende  oyck 
de  remonstrantie  van  Leyden  alhier  te  Haerlem  openbaerlick  veyl  stont. 

D.  Lydius  heeft  gepredict  ex  epist.  ad  Ro.  cap.  16  vers.  ende  heeft 
in  genere  gepredigt  de  excommunicatione  ende  heeft  daerna  opentlick  voir 
het  volck  Ca  spa  rum  Koolhaes  in  den  name  des  synodi  geëxcommuniceerd 

Heeft  oyck  voirlesen  de  oorsaeck,  waeromme  Lucas  Hespe  van  den 
dienst  des  woorts  drie  maenden  is  gesuspendeert. 

Namiddach. 

Is  de  yergaderinge  metten  gebede  geeyndiget  ende  met  vermaninge  tot 
stichtinge  ende  tot  vrede  verlaten  ende  Lydio,  Damio,  Corputio  ende 
Damas  Jacobss  bevolen  dese  acten  te  oversien  ende  in  name  van  alle  te 
teeckenen. 

Ende  daeromme  syn  dese  acten ,  gecollationeert  aen  de  cladde ,  by  ons 
ondergeschreven  ende  geteeckent  den  xxvnen  Martij  1582. 

Martinüs  Lydius,  praeses. 

Henricus  Corputius,  scriba  synodi  1). 

Dammis  Jacopsz,  ouderlinck  tot  Harlim. 


')    Tusschen  dezen   naam  en  den  volgenden  is  in  het  origineel  eenige  ruimte 
opengelaten,  waarschijnlijk  voor  de  handteekening  van  den  assessor. 

Acta  syn.  provinc.  L  8 


114 

De  dienaers  des  goddelicken  woorts  ende  ouderlingen  uut  allen  clausen 
der  provincie  van  Hollant,  vergadert  synde  te  Haerlem,  oversien  heb- 
bende de  acten,  dewelcke  met  Caspar  Coolhaes,  diener  was  tot  Leyden , 
gehouden  syn  over  syne  boecken  ende  daerby  gehoort ,  wat  hem  daerna 
toegedragen  heeft  soe  met  de  handelinge  der  dassen  (van  den  synode 
generael  daertoe  gedeputeert)  ais  met  het  gespreek ,  dwelck  met  Casparo 
in  presentie  van  de  heeren  commissarisen  (by  de  £.  £.  heeren  Staten 
des  lants  van  Hollant  daertoe  gedeputeert)  gehouden  ende  wat  daerna 
gevolcht  is  tot  der  opentlicke  voirstellinge  synes  naems ,  tot  Haerlem  ende 
Delft  geschiet,  incluys  ende  op  alles  neerstelick  gelet  hebbende,  hebben 
bevonden,  dat  ordentlick  ende  ohristelick  met  hem  is  gehandelt.  Ende 
alsoe  dan  nyet  voirgecomen  en  is  yet,  dat  tot  ophoudinge  der  excom- 
municatie soude  mogen  dienen  oft  daerdoir  eenige  bekeeringe  oft  leet- 
wesen  van  de  voirgaende  faulten  in  Casparo  bevonden  soude  mogen 
syn,  selfs  nyet  in  den  seyndbrieff,  welcken  Casparus  den  xvnen  Martij 
lestleden  aen  allen  dassen  overgesonden  heeft ,  maer  ter  contrarien  daer- 
inne  bevonden  wort,  dat  de  voirsz.  Gaspar  syne  dwalingen  wilt  houden 
staende  ende  meer  aen  den  dach  gheeft ,  tot  grooter  bedroeffenisse  deser 
vergaderinge  ende  scandale  der  gemeyne  kereken,  soe  is  goetgevonden 
geweest,  dat  men  den  voirsz.  Gaspar  Koolhaes  uut  overdoet  noch  eens 
sohriftelick  soude  vermanen  tot  bekeeringe ,  dwelck  geschiet  is  met  eenen 
brieff,  huden  morgen  uutgesonden.  Ende  is  eyntelick  by  allen  (uutge- 
nomen  de  twee  dienaren  van  den  Hage)  eendrachtelick  geresolveert  ende 
besloten,  dat  de  voirsz.  Gaspar  Koolhaes  (mits  de  dwalingen  ende  bla- 
matien  in  synen  boecken  bevonden,  daerinne  hy  noch  is  persisterende) 
sal  worden  van  der  gemeente  Ghristi  geexcommuniceert  ende  dat  de 
aotion  daeraff  bedienet  sal  worden  by  Martino  Lvdio,  diener  des  god- 
licken  woorts  tot  Amsterdam ,  toecomende  Sondach  in  der  tweede  predicatie 
in  de  kereke  tot  Haerlem ,  ten  ware  nochtans  de  voirsz.  Gaspar  Koolhaes 
mette  leste  vermaninge  deser  vergaderinge  door  Gods  genade  noch  tot 
eenige  bekeeringe  ende  boetveerdicheyt  quame,  soeals  de  gantssche  ver- 
gaderinge wensschet  ende  biddet.  Ende  sal  de  excommunicatie  geschieden 
in  der  manieren  op  dander  syde  volgende.  Aldus  gedaen  ende  besloten 
tot  Haerlem  den  xxmen  Martij  x^Lxxxn. 

Toorconden  der  dienaren  ende  ouderlingen  namen  hierachteraen  gestelt. 

Geliefde  broeders  ende  susters  in  den  heere  Jesu  Christo.  Wy  dienaers 
des  godlycken  wordts  ende  ouderlingen  der  gemiente  ChrJBti,  in  den 
name  alder  kereken  in  der  provincie  van  Hollant  alhier  tegenwoerde- 
lycken  vergadert  zynde ,  verdaren  u  mit  groeter  bedroeffenisse  des  herten , 
dat   naedien  Gaspar  Koolhaes,  den  dinst  des  godlycken  wordts  betreden 


115 

hebbende  tot  Leyden ,  twee  syne  boecken  onordentlyck  wtgegeven  hadde , 
waerinne    bevonden  zyn  dingen,  opentelyok  tegens  de  reyne  leere  strec- 
kende,    hemselven    wedersprekende    ende    aengericht   om  die  kercklycke 
ordeninge  te  swacken  ende  tot  spot  te  stellen ,  ende  hy  daeraff  in  den  sy- 
node generael ,  tvoerleden  jaer  tot  Middelborch  gehouden ,  overtuyght  ende 
ernstelycke  ende  broederlycke  tot  bekeeringe,  affstant  ende  schuitbeken- 
ninge  vermaent  zynde,   geen  gehoor  hadde  willen  geven,  maer  ter  con- 
trarien  claechde ,  soe  opentlick  als  heymelyck ,  dat  hy  in  de  synode  voersz. 
onverhoert  was  veroordelt  mit  onrecht,  daerover  blameerende  de  yoersz. 
synodale    christelycke  vergaderinge ,  soe  ist  daertoe  eyntelyck  gecomen, 
dat  die  Edele  E    heeren  Staten  slants  van  Hollant  hen  der  saken  aenge- 
nomen  hebben  ende  begeeren  te  verstaen ,  oft  de  voersz.  Caspars  dachten 
rechtmatich    waren.     Waerom  zy  in  Decembre  lestleeden  doer  vier  hare 
gecommitteerde   wt   den   Staten   ende  provincialen   raedt  Gaspar  voersz. 
mit  vier  zyne  adjuncten  hebben  doen  verhooren  tegens  die  dienaers  der 
kercken ,  bij  hen  hiertoe  beschreven ,  ende  dit  in  tegenwoerdicheyt  van  vijf 
gedeputeerde  der  heeren  van  Leyden.     Alwaer  bevonden  is,  dat  Caspar 
voersz.  in  de  synode  te  Middelborch  ten  vollen  was  verhoort  op  der  aen- 
wysinge  van  de  dwalingen ,  die  in  zyne  boecken  bevonden  zyn ,  ende  dat 
in  de  censure ,  tegens  hem  mits  zyn  ongehoersaemheyt  wtgesproken ,  tegens 
de  wterlycke  ordre  politiek  niet  en  is  gedaen  noch  gedecerneert.    Waer- 
over  dan  verclaringe  gevolcht ,  dat  die  van  der  kereke  Christi  int  synodo 
op  de  voersz.  censuren  tegen  den  voernoemden  Coelhaes  sullen  mogen  proce- 
deeren ,  sulex  als  zij  lieden  naer  Gods  leere  ende  woert  bevynden  sullen  te 
behoeren.    Besonder  alsoe  de  voersz.  Caspar  verclaert  heeft  niet  eensgesint 
te  zyn  in  de  leere  Christi  mit  die  van  de  Gereeformeerde  kereke  (niet- 
tegenstaende   dieselve    hem    tot  Middelborch  verclaert  hadde  met  de  ge- 
meene  leere  der  kercken  in  alles  eens  te  zyne ,  daerover  sekere  articulen , 
tegen    zyn   boecken    gestelt,   onderteykent  hebbende)   alzoo  in  valschen 
schyne   hem    als  leeraer  heeft  gedragen  ende  gehouden,  waerduer  oock 
verclaert  is ,  dat  deselve  Caspar  voertaen  ophouden  aal  van  alle  voerdere 
predicatien  int  heymelyck  ende  openbaer ,  ter  tyt  toe  dieselve  mit  die  voer- 
noemde   kereke    Christi   sal  zyn    gereconcilieert   ende  by  deselve  totten 
predickampt   wederomme  sal  zyn  toegelaten.     Ende  is  hem  scherpelyoke 
belast  egeen  zyne  boecken  noch  gescriften  meer  wt  te  geeven ,  ende  dat 
de    wtgegeven    boecken   sullen  worden  opgehouden,   ten  eynde  dieselve 
niet  voerder  vercocht  ende  verbreydt  werden.     Nae  welcke  genochsame 
verhooringe  ende  ordeel  voergeruert  die  voersz.   Caspar  emmer  behoordt 
hadde  van  zynen  onrechte  af  te  staen  ende  tselve  mit  bekeeringe  te  be- 
kennen,  maer  is  bevonden,  dat  hy  in  zynen  quaden  voornemen  verher- 
det ,  waeromme  men  ordentelyck  tegens  hem  die  kerckelycke  straffe  heeft 
moeten   voornemen,    opentelyck  tgemeen  gebedt  voer  hem  in  de  kereke 

8* 


116 

(diewyle    het    te    Leyden   niet  en  konde  geschieden)  gedaen  zynde,  mit 
voerstellinge  eyntelyck  zyns  naems  ende  vermaninge  tot  alle  christelycke 
broeders,  dat  zij  arbeyden  souden  hem  van  zyn  quade  voernemen  af  te 
brengen.     Maer    is    al  te    vergeefs   geweest  ende  zyn  diegene,  die  hem 
arbeyden   te   vermanen,  geweert  ende  afgeslaegen,  daermede  zyn  obsti- 
nate onboetverdicheyt  genochsaem  is  gebleeken  als  oock  mit  den  seynt- 
brieff,    die  hy  Tan  nieuwen  tegen  het  oordel  der  hooger  overheyt  heeft 
laten   drucken  ende  openbaerlycken  vercoepen,  welcke  ons  toegesonden 
wy  daerin   bevynden,    dat  hy  niet  alleen  van  zyne  dwalinge  niet  af  en 
staet,   maer    dieselve    noch    voerder    aen   den  dach  geeft  tot  groote  be- 
droeffenisse ,  argenisse  ende  scheuringe  der  christelycker  kercken.  Waerom 
wy  (hoewel  hy  wt  onze  vergaderinge  schriftelycke  is  ter  bekeeringe  ver- 
maent,    nochtans    geene  hoope  vermerckende)  nae  onse  ampt  hiermeede 
niet  langer  konnen  toesien ,  maer  ons  schuldich  bekennen  de  christelycke 
kercke    van   de   onboetverdicheyt  des   voersz.    Caspars  te  waerschouwen 
ende    tquaet    van    ons    te    doen  ter   eeren  Gods,  ter  opbouwinge  synre 
kercken ,  dat  zy  niet  verleydet  werde  ende  op  hope ,  oft  hij  Caspar  ,  doer 
die   wterste  remeedie  in  zyn  herte  geslagen  ende  beschaempt  zynde,  tot 
bekeeringe  gewonnen  mochte  worden.    Hebben  wy  dan ,  in  den  naeme  ende 
vreese    des   Heeren  alhier  vergadert  synde,  nae  de  macht,  die  Christus 
in  zynder  kercken  gegeven  heeft ,  ende  nae  de  leere  zyns  heyligen  wordts 
(gelyck  uwer  1.  in  der  predicatien  breeder  is  verhaelt)  verclaert  ende  ver- 
claren  mitsdeesen  (hoewel  mit  groeter  bedroeffenisse ,  want  wij  hem  liver 
hadden    gewonnen    gesien)    dat  Caspar  voernoemt  niet  kan  noch  en  be- 
hoort (soelange  als  hy  in  zyne  dwalingen  ende  omboetverdicheyt  behartet) 
het   ampt   eens    dienaers  des  godlycken  wordts  in  der  gemeente  Christi 
te    bedienen   noch  voer  een  leeraer,  maer  veelmeer  voer  een  verschuer- 
der   bekendt    te  worden.     Ende  diewyle  hy  tot  geene  boetverdicheyt  en 
heeft    connen    gebracht    worden,    soe  betuygen  wy,  dat  hy,  in  der  ge- 
meenscap  Jesu   Christi  geen  deel  hebbende,  wt  der  gemeenten  gesloten 
wordt    ende    als  een,  die  daerbuijten  is,  voertaen  gehouden  sal  worden 
tot    aen    der  tyt  toe,  dat  hy  hem  van  herten  bekeere,  dwelck  wy  hem 
wenschen  ende  waerom  wy  Godt  den  almachtigen  voer  hem  ende  andre 
onboetverdige    willen  bidden.     Ende  daeromme  sal  eenen  ygelyck  van  u 
(naer    leere   des    heyligen   evangelii  Math.    xvm)   alle  onnodige  gemeen- 
scap    mit   hem  schouwen,  opdat  hy  beschaempt  worde  tot  zynen  besten 
ende    bekeeringe,    ende  ghy  u  voer  syne  dwalinge  wachten  moecht,  sal 
een  ygelyck  etc. 
Martinus  Lydios  ,  minister  ecclesiae     Jan  Thomasz  ,  ouderlink 

Amsterdamensis ,  nomine  classis.         van  Amsterdam. 
Johannks  Dahius,  dienaer  des  Dammis  Jacop,  ouderlinck  tot 

godliken  words  tot  Haerlem.  Harlim. 


m 

Petrus  Johannis  ,  minister  ecclesiae     Winandus  Beeck  Gerhardi  ,  yerbi  mi- 
Delphensis,  classis  nomine.  nister  in  Soetermeer  ende  Segwaert. 

Andreas  Castricomius,  minister  eccle-     Bij  mij  Allert  Jans  ,  ouderlijn 
siae  Enchusanae ,  nomine  classis.         van  Medeblijck. 

Valeriüs  Tophuisanus  Paüli.  Petrus  Garpentarius. 

Laurens    Janssz,    dienaer    des    woorts   tot  Munckendam,  wten  name  des 
classe  tot  Edam. 

Hbnricus  Corputius,  minister  ecclesiae  Dordracenae,  nomine  classis. 

Bij  mijn  Adrmaen  Jansz,  ouderlinok  van  Dordrecht. 

Bij  mijn  Pieter  Dircxz  ,  dienaer  der  kercken  Jhesu  Christi  tot  Nijenierop  , 
nomine  classis  Alcmariane  et  senioris  mihi  adjuncti. 

Glaes  Mathybz,  ouderlinge  tot  Edam. 

Aeoidius  Johannis  Frisius,  sst. 

Arnoldus    Arnoldi    Meerhoutanus  ,    verbi  Dei  minister  in  Oestvoern,  no- 
mine classis. 

Jagobus    Gwilhblmus   Agrïcola,    ecclesiae   Christi  minister  apud  Hoocht- 
woudanos,  nomine  classis  Hornanae  et  senioris  mei  adjuncti. 
A  classe  Gorcomiensi  deputati  exproscripti : 

Joannes  Leo,  minister  ecclesiae  Dei,  que  est  Saltbommeln. 

Gwilhelhus  Oesterzee,  minister  yerbi  Dei  in  Hornart. 


Die  dienaeren  des  godlycken  woorts  ende  ouder- 
lingen der  gemeyntcn  Christi^  vergaerdert  zynde  in 
den  naeme  Goids  tot  Amsterdam  in  het  synodo ,  ge- 
lyck  dieselfde  vuyt  eleke  classe  der  Noorthollaniseer 
gemeynten  zyn  gesonden ,  syn  by  den  anderen  gecoe- 
men  opten  3  Mey  anno  1583. 

Art.  1.  In  den  yerstcn  is  nae  aenrocpinge  des  godlycken  naems  tot 
eenen  prcsidem  met  gemeyne  stemmen  der  broederen  vercoren  Pieter 
Cornelissz,  dienaer  des  godlycken  woerts  tot  Alcmacr,  ende  tot  eenen 
scribam  Laurens  Janssz  *) ,  dienaer  des  godlycken  woerts  tot  Munnickedam. 

Art.  2.  Ten  tweeden  is  omgevraecht  aengaende  die  eendrachticheyt 
der  leere  ende  ordeningo  der  kerekon  ende  is  tegelycke  bevonden ,  dat 
gecne  gemeynten  in  desen  eenige  swaericheyt  hebben,  raaer  dat  goeden 
eendrachticheyt  by  allen  is  ende  gehouden  wert. 


')     9  Laurens  Janssz"  ontbr.  in  A. 


118 

Art,  3.  Ten  derden  is  verordent  om  een  supplicatie  te  scryven  aen 
den  edelen  hoeren  van  Schagen  Joannes  Andellius  ,  dienaer  des  godlyoken 
woerts  tot  Wormer,  tot  dyen  eynde  dat  zyne  edelheyt  wilde  gelieven, 
dat  Claes  Quyrynssen,  dienaer  des  godlycken  woerts  respeotive  tot  He* 
rinchuysen,  mochte  vandaer  getransporteert  worden  opte  eylanden  van 
Texel. 

Art.  4.  Voerder  zyn  in  den  synodo  verschenen  van  de  oude  ker- 
ckenraet  van  Leyden  Lenaert  Willemsz  ende  Job  1)  Diericxz,  vertoo- 
nende  eenen  brieff  van  Adriano  Sara  via,  dienaer  des  woerts  respective 
aldaer,  ende  hebben  versocht  hulpe  aen  de  gemeynten  tot  opbrenginge 
van  eenige  oncosten,  die  zy  gehadt  hebben  in  de  algemeyne  saecken, 
die  zy  gevoert  hebben  tegen  die  magistraet  van  Leyden,  naementlyck 
die  oncosten ,  die  daer  gevallen  zyn  in  het  maecken  van  het  compromis , 
bedragende  die  somme  van  negenhondert  carolusgulden ,  waervan  die 
oncosten  gemaect  hebben  die  magistraet  zevenhondert  guldens ,  van  weloke 
negenhondert  guldens  die  van  die  oude  kerckenraedt  die  helft  hebben 
moeten  opbringen. 

Art.  5.  Ten  vyfden  op  die  questie  ')  van  het  classes  van  Enchuy- 
sen,  oft  oyck  geoerloeft  is  een  litmaet  der  gemeynten  Cristi  3)  hem  te 
vermengen  met  spelen  van  rethorica,  is  van  den  broederen  eendrachte- 
lycken  besloten,  dat  alle  lidtmaeten  der  gemeynten  te  vermaenen  zyn, 
dat  ze  haer  willen  van  zoodanige  spelen  wachten,  overmits  dat  in  die- 
selfde groote  abuysen  vermengt  worden  (welcke  van  de  broederen  vuyt 
die  cracht  van  Goids  woert  lichtelyck  connen  aengewesen  wordden). 
Ende  zoo  yemant  hem  daerin  met  eenige  lichtveerdicheyt  ofte  wercken 
des  vleysch  vergrypt,  zal  naer  aert  der  cristelycker  discipline  gestraft 
wordden. 

Art.  6.  Ten  eesten  op  de  questie  van  het  classes  van  Enchuysen 
aengaende  die  saecke  des  huwelycx,  soo  is  van  die  broederen  des  synodi 
eenige  nootelycke  4)  onderrichtingo  gedaen  den  broederen  des  classes  tot 
Enchuysen,  wolekc  onderrechtinge  die  broederen  voornoemt  6)  haeren 
classe  weder  montdlyck  zullen  overdragen. 

Art.  7.  Aengaende  die  saecke  van  Gerrit  Willemsz,  eertyts  predi- 
cant  tot  Grootebroeck ,  is  eendrachtelyck  van  de  broederen  besloten ,  dat 


!)  »Job"  A  heeft  »Jacob".  *)  »  questie"  A  heeft  »vrage".  *)  »der  gemeynten 
OriHti"  ontbr.  in  A.  4)  »  nootelycke"  G  heeft  «mondelinge".  f')  » voornoemt"  G 
heeft  >ian  de  andere  broederen  van". 


119 

zy  in  zyn  saecke  nyet  en  hebben  te  oerdeelen  oft  te  besluyten,  over- 
mits dieaelfde  in  den  gerechte  in  den  Haege  is  hangende ,  maer  dat  men 
hem  voer  een  jaer  zal  alimenteren ,  opdat  hy  zyn  recht  oyck  in  den 
Haege  met  aller  neersticheyt  zoude  moegen  vervorderen,  op  conditie 
zoo  zyn  recht  x)  zoo  lange  was  geduerende,  hy  datselve  recht  neerste- 
lyck  sochte  te  vorderen  ende  hem  cristelyck  ende  eerlyck  droege.  Ende 
die  somma,  daermede  hy  sal  gealimenteert  wordden,  is  drye  gulden 
ter  weken. 

Art.  8.  Noch  is  voer  den  synodo  verschenen  Jan  Henricxz  Wauno- 
hdysen  ,  snyder ,  ende  heeft  zyn  saecke  vuytgesproecken  ende  zyne  scriften 
overgegeven  aengaende  hetgene,  dat  hy  vuytstaende  heeft  met  Hbnrick 
Henricxz,  snyder,  alsnu  ouderling  tot  Amsterdam. 

Art.  9.  Opten  vierden  Mey  die  broederen  vergaerdert  synde,  heeft 
men  zeer  neerstelyck  doerlesen  die  gescriften,  die  Jan  Henrioxz  gelyck 
oyck  mede  die  gescriften  a)  zyn  innebrocht  wordden.  Desgelycx  zoo  syn  se 
oyok  mede  beyde  gehoort,  wat  se  met  monden  te  seggen  hadden  ende 
genochsaem  haer  alle  beyde  gehoort  hebbende ,  soo  is  Hrnriok  Henrioxz 
gevraecht,  oft  hy  dese  syne  saecke  wel  wilden  aen  den  synodus  tegen- 
woerdich  blyfven  3).  Heeft  hy  geantwoert ,  dat  hy  daermede  tevreden  was. 

Art.  1 0  4).  Ten  tweeden  is  Jan  Henrioxz  gevraecht ,  oft  hy  oyok  be- 
geerde, dat  het  synodus  over  zyne  saecken  op  kerokelycke  wyse  sonde 
oerdeelen.  Heeft  geantwoert,  dat  hy  datselfde  wel  wilde  hebben,  maer 
heeft  geseyt ,  dat  hy  nyet  en  wil  die  saecke  aen  den  synodo  blyven  •) , 
alhoewel  hy  in  zyn  gescrifte  ende  met  woerden  gepresenteert  heeft  °) 
(van  ongelyok  7)  overtuyoht  zynde)  geerne  zyn  schuit  cristelycken  te 
willen  bekennen.  Die  broederen  omgevraecht  zynde,  wat  zy  van  deser 
saecke  gevoelden ,  hebben  eendrachtelycken  geoerdeelt ,  dat  hy  Jan  Hen- 
rioxz voornoemt  ongefundeert  is  in  syno  aenolaohten  tegen  Henrigk  Hen- 
rioxz gedaen,  vuyt  oyrsaecken  dat  die  zwaere  beschuldingen,  in  syne 
scriften  verhaelt ,  met  zyne  munimenten  nyet  en  worden  bevesticht  *) ,  ende 
Hrnrick  Henricxz  tot  synder  onschult  daerentegens  claere  gescriften  heeft 
innegebrocht ,  ende  dat  voorts  Jan  Henricxz  daerom  hierop  vermaent  zal 


')  »reoht"  G  heeft  » proces".  *)  >gescriften"  G  heeft  »van  Hinderik  Hindrix". 
•)  »blyfren"  G  heeft  »laten  verbljjven".  *)  Dit  art.  loopt  in  G  door  als  art.  9. 
Daardoor  wordt  art.  41  in  G  art.  10  enz.  enz.  *)  »blyven"  G  heeft  » laten  verblijven". 
•)  «gepresenteert  heeft"  G  heeft  »hetselve  gepresenteert  heeft  ende".  7)  » on  ge- 
lyck"   G  had   »on "    Dit  is   later  ingevuld    »onchristelijckheit",  terwijl   in 

marg.  siatft  ».  .  gelijk".    *)    -wen  worden  bevesticht"  A  heeft  »overeencomen." 


120 

wordden  om  syn  schalt  hierin  te  bekennen  ende  hem  met  zyne  partje 
ende  die  kerckenraedt  alhier  redelyck  ende  christelyck  zal  versoenen. 
Ende  aengaende  die  maniere  om  die  ergernisse  (hierdoer  geresen)  wech 
te  nemen  stellen  die  broederen  in  handen  van  den  kerckenraedt  alhier. 
Al  hetwelcke  Jan  Henricxz  voergelesen  zynde,  hy  geweygert  heeft  hem 
datselfde  tonderwerpen. 

Art.  11.  Aengaende  het  versoeck  Hermanni  Modet,  dat  het  synodus 
zoude  willen  suppliceren  voer  de  gemeente  van  Vuytrecht  aen  de  ge- 
ünieerde provinciën,  dat  haere  E.  wilde  gelieven  verclaringe  te  doen 
opt  1 3  artyckel  van  der  Unie ,  soo  ist ,  dat  die  broederen ,  maer  een 
particulier  synodus  zynde  ende  oyck  in  de  Unie  die  van  Hollant  aen- 
gaende die  religie  vuytgesondert  zyn  van  de  andere  provintien,  nyet 
raetsaem  en  bedunct,  dat  het  synodus  met  supplicatie  aen  de  geünieerde 
datzelve  zouden  versoecken,  maer  dat  die  broederen  scryven  willen  int 
besonder  aen  eenighe  broederen  in  den  raede  ende  haer  bidden,  dat  se 
het  beste  voer  dio  van  Vuytrecht  doen  willen  ende  dat  die  van  Vuyt- 
recht selve  zullen  moegen  l)  suppliceren ,  naedat  zyluyden  bevinden  haer 
kercken  noodich  te  wesen. 

Art.  12.  Opt  versoeck  van  doctor  Otte  Swaeluwe  om  eenige  die- 
naeren  des  woerts  te  beroepen  om  in  Vrieslant  te  gaen  is  eendrachte- 
lyck  van  den  broederen  besloten,  dat  hy  doctor  aen  de  dassen  sal  ge- 
wesen  wordden  om  zyn  versoeck  aen  dezelve  te  moegen  doen. 

Art.  13.  Voerder  is  verordent,  hoevele  elck  classis  ter  weke  a)  tot 
die  alimentatie  van  Gerrit  Willemsz  zal  opbringen  ende  is  besloten , 
dat  hiertoe  opbringen  zal  het  classis  van  Amsterdam  twaelff  stuy vers , 
het  classis  van  Enchuysen  twaelf  stuy  vers ,  het  classis  van  Hoorn  twaelff 
stuy  vers,  het  classis  van  Haerlem  zes  stuy  vers  ende  het  classis  van 
Edam  ses  stuyvers.  Ende  dese  penningen  zullen  tot  Amsterdam  geson- 
den  wordden,  opdat  diezelfde  van  haer  aen  Gerrit  Willemsz  moegen 
bestelt  worden.  Ende  dit  zal  alles  buyten  oncosten  van  die  van  Amster- 
dam geschieden. 

Art.  14.  Opten  5ftn  Mey  die  broederen  vorgaerdert  zynde,  hebben  be- 
ginnen die  saecke  te  verhandelen ,  welcko  aen  alle  dassen  van  wegen  het 
classis  van  Hoorn  is  aengescreven ,  belangende  hetgene  dat  het  classis 
van    Hoorn  s)    gehandelt   heeft    mot    oenen  Mahcus  Jansz  ,  ouderlinck  tot 


f)     »> moegen"  ontbr.  in  A.     2)    »ter  weke"  ontbr.  in  A.     s)    ^is  aangescreven 
van  Hoorn"  ontbr.  in  A. 


121 

Hensbroeck,  welcke  hem  gestelt  heeft  predickerswyse  ende  met  vüyt- 
stortinge  van  gebeden  eenige  vergaerderinge  te  houden  sonder  nochtans 
een  predicant  te  wesen.  Soo  heeftet  den  broederen  goet gedacht  Marcus 
Janssz  voernoempt  te  verhooren.  Diewelcke  in  de  vergaederinge  gecoemen 
synde ,  heeft  van  den  broederen  begeert ,  dat  se  hem  souden  bericht  geven 
op  dese  drye  naervolgende  puncten :  ten  eersten ,  hoeverre  hem  het  ampt 
der  ouderlingen  vuytstrect;  ten  tweeden,  oft  een  particulier  gemeynte 
geoerloeft  is  sonder  predicant  *)  een  vergaerderinge  in  den  naem  des 
Heeren  te  houden ;  ten  derden ,  oft  oyck  geoerloeft  is  zulcken  vergaerde- 
ringen  met  aenroepinge  des  godlycken  naems  ende  met  dancksegginge 
te  beginnen  ende  te  voleyndigen. 

Art.  15.  Soo  is  by  den  broederen  eendrachtelyck  besloten,  dat  men 
Marcus  Jansz  eerst  zoude  afvraegen,  wat  swaricheyt  hy  hadde  in  de 
sententie,  welck  het  classis  van  Hoorn  over  hem  hadde  vuytgesproecken. 
Heeft  Marcus  Janssz  antwoert  gegeven ,  dat  hy  hem  bezwaerde  over  dat 
het  classis  van  Hoorn  hem  heeft  tegen sgesp roken ,  dat  hy  in  die  ver- 
gaerderinge hadde  een  text  vuyt  Goids  woert  voergenomen  vuyt  te  leg- 
gen ende  gebeden  ende  danckseggingen  te  spreken ,  hem  nyet  meer  wil- 
lende toelaeten  als  alleen  een  capittel  te  moegen  lesen  ende  psalmen  te 
lesen.  Soe  heeft  men  oyck  genoch a)  gehoort  die  broederen  van  het 
classis  van  Hoorn  nae  luyt  van  haere  instructie.  Ende  nae  lange  ver- 
handelinge  is  van  die  broederen  eendrachtelyck  besloten ,  dat  men  Marcus 
Janssen  voer  den  besten  middelen  zal  voerstellen,  dat  hy  hem  zoude 
willen  laeten  examineren  om  hem  alsoo  totten  dienst  des  godlycken  woerts 
te  brengen ,  dat  men  hem  oyck  sal  laeten  examineren  van  sommige  3) 
dassen,  alst  hem  zal  gelieven,  dat  men  oyck  int  examineren  zeer  beleef- 
delyck  ende  soetelyck  met  hem  zal  handelen.  Hiertoe  is  Marcus  Jansz 
met  vele  lange  ende  vriendelycke  4)  redenen  van  de  broederen  vermaent 
ende  gebeden  go  wordden.  Soo  is  eyntelycken  ende  ten  laesten  bewil- 
licht  van  de  broederen  des  synodi  Marcus  Janssen,  dat  men  met  hem 
wachten  zal  tot  omtrent  in  September  *)  anno  83  ende  dat  hy  alsdan 
zal  geexamineert  wordden ,  dat  hy  hem  roiddelretyt  stille  zal  houden , 
maer  zoot  alsdan  van  de  dienaeren,  die  hem  zullen  examineren,  bevon- 
den wordde  6) ,  dat  men  tot  over  die  winter  mot  hem  zoude  wachten. 
Zullen  zy  daerin  met  goeder  discretie  7)  moeten  8)  handelen. 


')  ronder  predicant"  ontbr.  in  G.  *)  genoch"  G  heeft  «geerne".  s)  «som- 
mige" G  heeft  werscheijden",  G  «sodanige".  4)  «ende  vriendelycke"  ontbr.  in  A. 
B)  «September"  A  heeft  «December".  i})  «bevonden  wordde"  ontbr.  in  A;  G 
heeft  o  goed  gevonden  word".  7)  «discretie"  G  heeft  «conschientien",  C  tconsoien- 
tie  ick  segge  disoretie."    8)    «moeten"  ontbr.  in  C  en  G. 


122 

Art.  46.  Voer  zooveel  voerts  eyntelyck  die  saecke  ende  het  soryyen 
yan  de  broederen  ende  dienaeren  l)  des  classis  van  Horn  aengaet ,  daer- 
inne  zy  den  synodo  voerstellen  ende  affvraegen ,  oft  zy  wel  ende  gerech- 
telycken  met  Marcus  Jansz  voersz.  in  haere  aenspraecke  ende  beslnyt 
over  hem  gehandelt  hebben  oft  nyet,  soo  is  daervan  de  broederen  een- 
drachtich  beslnyt,  dat  voer  zooveel  zylnyden  daerin  met  hem  nae  den 
voersz.  regel  des  woerts  Goids  ende  alle  artioalen  der  synodaelsch  orde- 
ninge  (daervan  opt  stack  van  de  beroepinge  ende  ordeninge  9)  der  ker- 
ckendienaeren  gemaect)  hebben  gehandelt,  dat  se  daerin  wel  ende  recht 
met  hem  hebben  gedaen  ende  nochtans  nyettemin  hiermede  oerdeelen 
ende  bidden ,  dat  die  broeders  alle  voergaende  geschil ,  daerdoer  opgeresen , 
altemael  hiermede  vergeven,  vergeten  ende  begraven  sullen  laeten  blyf- 
ven,  gelyck  oyok  Marcus  Janssz  op  zyn  syde  van  herten  heeft  gedaen 
ende  beloeft  te  doen. 

Art.  17.  Die  broederen  in  den  synodo  verstaen  hebbende,  dat  by 
den  E.  heeren  Staten  van  Hollant  een  kerckelycke  ordonnantie  geconci- 
pieert ,  waerin  die  broederen  oyck  verstaen  alsulcken  artyckel  8)  begrepen 
te  wesen ,  over  welcker  aenneminge  die  predicanten  ende  ouderlingen  haer 
hertelycken  zouden  beswaert  vinden,  overmits  haer  bedunct  dieselfde  te 
strecken  tot  verstooringen  der  goeder  kerckelyck  vrede  ende  ordeninge, 
by4)  welcke  de  Heere  dese  landen  wonderlycken  heeft  beschermt,  heb- 
ben met  gemeene  deliberatie  ende  eendrachtich 6)  advys  besloten  den 
broederen  des  Zuydthollantschen  *)  synodi  met  briefven  te  remonstreren , 
dat  in  gemeynen  naem  aller  Hollantscher  keroken  syn  Excellentie  zulok 
werde  voergedraegen ,  ten  eynde  zyn  Exip  gelieve  met  behoirlyck  advys 
daerinne  te  remedieren.  Ende  syn  hiertoe  verordent  om  aen  de  broede- 
ren van  Zuydthollant  te  scry ven  Martinos  Lydius  ,  predicant  tot  Amster- 
dam, ende  Henricüs  Antqnides,  predicant  tot  Enchuysen. 

Art.  18.  Opte  vraege  van  den  broederen  van  het  classis  van  Haer- 
lem ,  hoe  men  handelen  zal  met  een  broeder ,  die  hem  altemet  met  dron- 
ckenschap  verloopt  ende  daerover  aengesproecken  wordende,  zyn  schuit 
bekent  ende  beweent  ende  hem  daernae  weder  tot  dieselfde  sonde  be- 
geeft, is  eend rachtely eken  van  die  broederen  besloten,  dat  die  kereken- 
raet  ende  het  classis  hierinne  met  goede  discretie  sal  handelen  nae  vuyt- 
wysen  des  62  artyckels  des  Middelborchschen  synodi. 

Art.  19.     Den   broeder7)  Martino  Lvdio  is  van  den  broederen  opge- 


*)  «ende  dienaeren"  ontbr.  in  A.  *)  »  daervan  opt  —  ordeninge"  ontbr.  in  A. 
8)  »artyckel"  C  heeft  lartyckelen".  4)  »by"  G  heeft  »door".  &)  veendrachtlioh"  ontbr. 
in  A.    6)   »  Zuydthollantschen"  G  heeft  »  Hol  land  achen".  7)  »I)en  broeder"  ontbr.  in  A. 


*23 

leydt,  dat  hy  zeer  neerstelycken  zal  arbeyden,  dat  die  Commentaria 
Büllingeri  op  Daniël  mach  in  Duytsch  voertcoemen,  gelyck  hem  dat 
oyck  in  synodo  provinciali  tot  Haerlem  l)  is  opgeleyt. 

Art.  20.  Van  die  broederen  is  verordent ,  dat  het  toecoemende  ayno- 
dus  tot  Hoorn  sal  gehouden  werden  ende  dat  die  broederen  yan  daer  a) 
de  ynytscryyinge  vandyen  doen  zullen. 

Art.  21.  Syn  oyck  eenige  vuyten  kerckenraedt  Tan  Amsterdam  int 
synodus  verschenen  ende  hebben  die  broederen  aengeseyt,  dat  die  ker- 
ckenraedt haerluyden  hadde  gesonden  gehadt  aen  Hillebrandum  Cüneum 
om  hem  te  vraegen ,  oft  hy  oyck  yetwat  te  seggen  ofte  te  dagen  hadde 
over  hetgene  dat  die  kerckenraedt  alhier  tegens  hem  besloten  ende  ge- 
handelt  8)  hadde ,  ende  zoo  hy  hem  daerover  bezwaerde ,  dat  hy  dat- 
selfde alsnu  den  synodo  zoude  moegen  voerdraegen  ende  dat  se  ditselfde 
Hillebrandum  voersz.  afgevraecht  hebben.  Waerop  hy  geantwoert  heeft , 
dat  hy  tevreden  was  met  hetgene  dat  die  broeders  met  hem  gehandelt 
hadden  ende  oyck  nyet  en  dochte  emmermeer  in  toecoemenden  tyden 
daerover  te  claegen.  Die  voersz.  broederen  syn  geweest  Joannbs  Hal  ,  die- 
naer  des  woerts ,  Waelich  Syvertsz  ende  Gebraert  Barentsz  ,  ouderlingen. 

Art.  22.  Voert  is  besloten,  dat  zooverre  eenige  swaericheyden  in 
eenighe  classes  van  ons  Noorthollantsche  synodus  geviele  tusschen  dit 
ende  het  naestcoemende  synodus ,  die  nyet  in  de  classe  en  connen  afge- 
daen  wordden  ende  oyck  nyet  en  connen  vertoeven,  totdat  het  toecoe- 
mende synodus  gehouden  sal  werden,  dat  alsdan  datselfde  classis  die- 
selfde zwaericheyt 4)  aen  die  van  Hoorn  zullen  overschryven ,  diewelcko 
alsdan  tyt  ende  plaetse  zullen  ordonneren  ende  vuyt  elcke  classe  doen 
verscryven  een  dienaer  ende  onderlinge  [zynde  altyt  gelegen  onder  tzelve 
classe ,  daer  die  zwarioheyt  in  vallen  mach]  A)  om  dieselfde  zwaerichey- 
den  ten  gesetten  tyde  ende  plaetse  met  malcanderen  te  verhandelen. 

Art.  23.     Die  kerckelycke  censuren  zyn  oyck  gehouden. 

Dese  SYnodaelsche  handelingen,  aldus  gehouden  ende  begonnen  den  3 
Mey,  is  geeyndicht  den  6  derselfder. 


')  »tot  Haerlem"  ontbr.  in  G.  *)  »van  daer"  ontbr.  in  G.  ■)  » gehandelt"  A 
heeft  »geoordeelt".  4)  »  datselfde  —  zwaericheyt"  G  heeft  »die  classis,  waarin  de 
swarigheijt  gal  voor  tallen,  beteelfde".  5)  Het  tusschen  []  geplaatste  komt  in  G 
▼oor  in  den  text;  in  B  staat  het  in  margine  met  het  woord  »verstaet"  er  voor;  in 
A  staat  het  aan  het  slot  van  art.  21  (dat  in  A,  B  en  C  art.  22  is);  in  G  ontbr. 
het  (zie  echter  aant.  4). 


124 

Pieter  Cornelisz  ,  dienaer  des  woerts  Goids  tot  Alcmaer ,  praeses. 

Laurens  Jansz,  dienaer  des  woerts  Goids  tot  Munnickedam ,  scriba. 

Martinus  Lydius,  dienaer  des  godlycke  woerts  tot  Amsterdam. 

Henricus  Anthonides,  ecclesiastes  Enchusanus. 

Gerardus,  dienaer  des  woerts  Goids  Saerdam. 

Pieter  Aelbertsz,  dienaer  des  godlycken  woerts  tot  Schagen. 

Joannes  Andelliüs  ex  classe  Haerlemensi ,  dienaer  tot  Wormer  ende  Ghisp. 

Mattiiys  Schals  l),  dienaer  des  woerts  tot  Edam. 

Petrus  Lamberti  ex  classe  Hornana,  verbi  minister  in  Midwoudt. 

Michiel  Pietersz,  dienaer  des  woerts  tot  Wognom. 

Georoius  Nolthenius  a),  verbi  divini  minister  in  Medenblick. 

Pieter  Ariaensz  van  Twisch  s),  ouderlinck. 

Cornelis  Meeusz  4)  van  Hoochtwont  6),  ouderlinck  ö). 

Jooris  Jacobsz,  ouderlinck  van  Schagen  7). 

Jacob  van  Foreest  van  Alcmaer,  ouderlinck. 

Melis  Tiiyssz,  ouderlinck  van  Purmerendt. 

Dammis  8)  Jacobsz,  ouderlinck  tot  Haerlem. 

Cornelis  Janssz  Coster,  ouderlinck  tot  Amsterdam. 

Jan  Pieterssz  Reael,  ouderlinck  tot  Amsterdam. 


Acta  ofte  handelinge  des  Synodi  der  Noorthol- 
landscher  kercken  Christin  vergaerder  bynnen  der 
stadt  Hoorn ,  opten  28  Mey  anno  1584,  aldaer  ge- 
duerende  dyer  vergaerderinge  besloten  9)  10). 

Cochlinus  praeses ,  Andelliüs  scriba.  —  In  den  yersten  is  nae  die  aen- 
roepingc  van  den  naeme  des  Hecren ,  by  Bartholdo  Guiliielmo  dienaer  tot 
Hoorn  gcdaen,  met  gemeene  suffragien  der  gecommitteerden  totten  sy- 
nodum  Joiiannes  Cochlinus,  dienaer  der  stadt11)  Amsterdam,  gecoren  in 
praesidem  ende  Joannus  Andelliüs,  dienaer  tot  Wormer  ende  Gisp,  in 
scribam  deser  vergaerderinge. 

Damius  assessor.  —  Heeft  den  voornoemden  praeses  Joannem  Damium, 
dienaer  der  stadt  Haerlem,  genomen  tot  zynen  assessorem. 


')  «Schals"  A  heeft  »SchaldusM.  *)  «Nolthenius"  G  heeft  »Nolihn{jB".  »)  »Twisch" 
G  heeft  »Wijsen".  4)  Meeusz"  A  heeft  «Meynerts".  ft)  «van  Hoochtwout"  ontbr- 
in  A.  °)  «Cornelis  —  ouderlinck*'  ontbr.  in  C.  7)  ».looris  —  Schagen'*  ontbr.  in  A. 
8)  «Dammis"  G  heeft  »Tonis".  9)  In  A  ontbr.  bij  deze  acte  alle  marginalia. 
10)  In  marg.  tegenover  het  hoofd  staat  j> Hoorn".  Eveneens  in  C  en  G.  »)  »der 
stadt"  G  heeft  «des  woords  tot". 


125 

Die  commissien  duersien.  —  Den  preside ,  assessore  ende  scriba  nu  ge- 
seten 1)  zynde  ende  het  gebet  by  den  preside  gedaen  wesende ,  zyn  die 
commissien  van  alle  de  gecommitteerde  totten  synodum  duersien  ende 
de  naemen  van  de  gecommitteerde  opgeteyckent  by  register  speciael. 

Namen  der  gecommitteerden. 

Vuyt  die  classe  van  Hoorn. 
Bartholdus  a) ,  dienaer  tot  Hoorn. 
Cornkliüs  Meijnerdsz  s) ,  dienaer  tot  Berchont. 
Arien  Henricx,  ouderlinck  tot  Horn. 
Symoen  Ariabnsz,  ouderlinck  tot  Oostwout. 

Vuyt  die  classe  van  Enchuysen. 
Andries  Diericxz,  dienaer  tot  Enchusen. 
Jan  Mjchiels,  dienaer  tot  Grootenbroeck. 
Jan  Pietersz,  ouderlinck  tot  Enchusen. 
Claes  Jansz,  ouderlinck  tot  Hoochcarspel. 

Vuyt  den  classe  van  Edam. 
Gerardus  Larenus  4) ,  dienaer  tot  Purmerent. 
Theodoricus,  dienaer  tot  Oosthusen. 
Corneus  Janssz,  ouderlinck  tot  Edam. 
Jan  Heymans  5),  ouderlinck  tot  Munnickedam. 

Vuyt  den  classe  van  Alcmaer. 
Remmoneus  Demonier  6) ,  dienaer  tot  Nyeuwenirop. 
Arnoldus  Wybrandi,  dienaer  tot  Petten. 
Geeraert  Lutoes  7) ,  ouderlinck  tWermerhuysen  8). 
Jan  Diericxz,  ouderlinck  tot  Graft. 

Vuyt  die  classe  van  Haerlem. 
Joannes  Damius,  dienaer  tot  Harlem. 
Joannes  Andellius,  dienaer  tot  Wormer. 
Thomas  Wilhelmus,  ouderlinck  tot  Harlem. 
Henrick  Pietersz,  ouderlinck  tot  Wormer. 

Vuyt  die  classe  van  Amsterdam. 
Joannes  Cochlinus,  dienaer  tAmsterdam. 
Nicolaus  Joannis,  dienaer  tot  Loosdrecht. 
Jan  Thonisz  °) ,  ouderlinck  tot  Amsterdam. 
Jan  Diericxz,  ouderb'nck  tot  Neerden. 


J)  vgeseten"  G  heeft  «gestelt".  2)  » Bartholdus"  C  heeft  iBartoldus  Wilhelroi". 
8)  »Meynerdsz"  A  heeft  »Mertens".  4)  » Larenus"  A  heeft  »Laurentius".  6)  »Hey- 
mans"  G  heeft  »Heijniu8M.  fl)  »Demonier"  A  en  C  hebben  »Demoner",  G.  »De- 
010^08'*.  7)  »Lutges"  A  heeft  »Lute'\  G  »Luijtiens'\  8)  »Wermerhuysen"  A 
heeft  »Huysen".    °)    *  Thonisz"  A  heeft  tThomaaz". 


126 

Abt.  1.  l)  Die  credenHebriefven  en  tutten  nyet  syn  gelimiteert.  —  De 
voersz.  commissien  ofte  credentien  duergesien  ende  aengemerct  synde, 
is  geresolveert,  dat  in  geenen  particulieren  synoden  der  yoergeroerder 
kercken  en  mach  gehandelt  ende  gesloten  werden,  dat  eenichsins  de 
dassen ,  onder  haer  sorterende ,  zoude  moegen  prejudiciëren  en  beswaeren , 
ende  dat  om  sulcx  te  bet  voer  te  coemen  de  credentien  der  gecommit- 
teerden naemaels  totten  synodum  te  comen  nyet  sulcx  9)  gelimitteert 
sullen  bestaen ,  salva  nochtans  dat  alle  particularia  van  zulcx  nyet  zynde 
in  synodis  geresolveert  zullen  moegen  werden  sonder  contradictie  by 
den  classe  daerop  te  moegen  vallen. 

Art.  2.  Van  de  costen,  in  de  saecke  van  Coolhaes  gedaen.  —  Ende 
zoo  etlycke  costen  omme  der  saecken  van  Gaspar  Coolhaes,  zoo  by 
Arnoldo  Cornblio,  dienaer  tot  Delft,  oyck  Hjsnrjco  Corputio,  dienaer  tot 
Dordrecht ,  mitsgaders  den  classe  van  Haerlem  ende  anderen  alles  noote- 
lycken  3)  gedaen ,  voer  desen  synodo  ter  goeder  rekeninge  gebracht  synde , 
de  Noorthollantsche  kercke  mede  concernerende ,  bedraegende  voor  elcke 
classe  derzelver  kercken  voer  syne  portie  dry  carolusgulden  zestien 
stuyvers,  soe  sal  elcke  classis  dieselve  syne  portie  tegens  den  eersten 
Augusti  yerstcoemende  bestellen  aen  de  keroke  van  Amsterdam  om  by 
haer  overgesonden  te  wordden,  die  de  voersz.  costen  geexpendeert 
hebben. 

Art.  3.  Dat  men  den  voersz.  dassen  zal  aendienen  van  den 
petitie  ende  bede  der  broederen  van  Leyden,  versoeckende  hulp  ende 
bystant  tot  de  costen,  om  den  voornoemden  Coolhaes  by  haer  geleden, 
daervan  in  synodo ,  tot  Amsterdam  in  lestleden  jaer  gehouden ,  gementio- 
neert  is ,  ende  dat  elcx  classis  deselve  petitie  overleggende  besluyte ,  hoe 
het  hem  totte  zelve  petitie  ofte  bede  verstae ,  ende  sulcx  besluyt  op  den 
yersten  Maendach  in  Julio  eerstooemende  tot  Amsterdam  zal  inbringen. 

Art.  4.  Tot  versoeck  der  keroke  Christi  van  Alcmaer  om  geresolveert 
te  wordden ,  oft  die  ouderlingen  ende  diaoonen  der  gemeenten  continuelycken 
in  haere  diensten  zullen  blyven  nae  inhout  van  den  synode,  anno  78  4) 
bynnen  Amsterdam  gehouden,  dan  oft  zy  volgens  synodum  Middelbur- 
gensem  zullen  moegen  verandert  wordden,  is  geresolveert,  dat  men  die 
continuatie  sal  houden  ende  voerderen,  daer  se  noch  int  gebruyck  is, 
ende  dat  geen  classis  noch  kercke,  daeronder  sorterende  ende  by  den 
gebruyck  zynde,  tzelve  gebruyck  nyet  en  zal  moegen  veranderen  sonder 


>)    iArt  1"  A  heeft  hier  reeds  »Art  4".    >)   •  sulcx"  G  heeft  »soo".    *)   »noote- 
lyoken"  G  heeft  »mondlik".    4)    i78"  A  heeft  f1579". 


427 

advys   van  den  particulieren  synoden  ende  dat  vuyt  crachte  van  onder- 
werpinge,  in  denselven  synode  tot  Amsterdam  gedaen. 

Art*  5.  Aengaende  die  vraege  by  deielve  kercke  van  Alcmaer  voer- 
gestelt,  oft  die  persoonen  die  seer  ouordentlyck  ende  met  grooter  on- 
eeringe  van  Goids  ordonnantie  der  echte  tsaemenloopen  ende  haere 
echte  sonder  te  voerens  behoirlycken  kerckelycke  proclamatien  te  nemen 
met  byslaepen  beginnen,  oft  die  sulcke  by  de  dienaeren  der  gemeynte 
met  goeder  conscientie  zullen  moegen  getront  worden,  is  daerop  gere- 
solveert,  dat  hoewel  men  geerne  sach ,  datter  cristelycken  in  geremedieert 
waere,  nochtans  die  dienaeren  znlcz  trouwen  oft  bevestigen  der  echte 
nyet  en  zullen  weygeren,  maer  zullen  volgen  dat  dyen  aengaende  in 
synodo  Middelburgensi  in  die  particuliere  questien  beantwoert  staet 

Art.  6.  Ende  beroerende  hoe  men  sulcx  ordentlyck 1)  tsaemenloo- 
pinghe  der  echte  best  s)  zal  moegen  tolleren  ende  wechnemen,  is  goet 
geacht,  dat  men  by  den  magistraeten  ter  plecken,  daer  sulcx  geschiet, 
oft  elders  met  smeecken  ende  bidden  sal  aenhouden  om  by  hen  criste- 
lycken daerinne  geremedieert  te  moeghen  worden. 

Art.  7.  Aengaende  de  saecke  van  Marcüs  Jansz  van  Hensbrouek,  oft 
hy  tot  dat  examen ,  streckende  ter  kerckendienste ,  zal  gestelt  worden  ofte 
nyet,  beeondere  zoo  het  synodus  van  Amsterdam  anno  1583  denselven 
Marco  heeft  voergehouden  hem  tot  zulox  te  willen  oenenen  ende  daeren- 
tegens  nn  dieselve  Marcds  zyn  onvervarentheyt  van  lesen  ende  scryvea 
ende  over  zulcx  zyn  ombequaemheyt  tot  zulcke  oeffeninge  voorgegeven  heeft 
ende  daerbeneffens  bekent,  dat  hy  sulcx  syne  onvervarentheyt  in  den- 
zelven  synode  tot  Amsterdam  zoovele  nyet  en  heeft  voorgewent,  gelyck 
hy  nu  wel  gedaen  heeft ,  ende  verclaert  sedert  die  synodum  nyet  ofte  zeer 
weynich  gevoirdert  te  hebben,  begerende  dat  hy  overzulcx  daertoe  nyet 
gevoirdert  en  worde.  Soo  is  daerop  geresolveert ,  dat  hy  ten  examen  voer 
dese  tyt  nyet  en  zal  gevoirdert  noch  gestelt  worden,  duerdyen  hy  hem  in 
zyn  conscientie  beswaert  vint,  doch  dat  hy  tot  oeffeninge  vermaent  zal 
worden  om  het  scryven  ende  lesen  te  leeren. 

Art.  8.  Aangaende  die  vraege,  voergestelt  by  die  kercke  8)  van  Edam, 
oft  soedanige  eoclesiasticke  goederen ,  alsser  altemet  by  den  magistraeten 
werden  vercocht  ofte  in  eenige  andere  forme  ende  voege  werden  henen  ge- 
daen ,  by  den  broederen  der  gemeynte  met  goeder  conscientie  4)  voer  zul- 


»)    »ordenÜyok"  A  heeft  »onordenHyok".   Eveneens  C  en  6.  *)  »der  eohte  best*' 
ontbr.  in  A.    s)    »kercke"  ontbr.  in  A.    4)    »met  goeder  conscientie"  ontbr.  in  A. 


128 

eken  pryse,  alst  gevalt,  gecocht  moeghen  werdden  ofte  anderssins  ont- 
fangen  moegen  tot  recorapense  van  eenige  haer  gedaene  diensten  ofte 
desgelycx ,  is  daerop  gesloten ,  dat  daer  de  vercoopinge  of  heerenorninge 
sulcke  goederen  by  den  magistraten  alsvoeren  wettelyck  ende  onberispe- 
lyck  is  (daer voer  dat  se  verstaen  werdt),  dat  oyck  daer  die  coopinge 
ofte  ontfanckenisse  derselver  goederen  wettelyck  ende  onberispelyck  l)  is. 
Ende  zoo  men  nochtans  verstonde  yemant  over  sulex  te  zyn  geargert , 
dat  men  die  met  onderrichtinge  sal  te  vreden  stellen. 

Art.  9.  Aengaende  die  vraege  ende  begeerten  der  gemeenten  3)  van 
Enchuysen,  gesproten  vuyt  die  belettinge  van  zekere  s)  brouweryen 
ende  den  synode  voergestelt,  acht  wel  het  synodus,  dat  het  classis  van 
Enchuysen  daerover  selfs  eerst  een  beslaydt  hadde  behooren  te  doen 
ende  radet  het  synodus,  dat  elck  classis  besonder  daerover  zal  com- 
municeren ende,  dyen  gedaen,  dat  vuyt  elcke  classe  een  gedeputeerde 
geschiet  zal  worden,  die  tsamencomende  sullen  besien,  wat  het  classis 
van  Enchuysen  daerover  besloten  sal  hebben.  Ende  zy  alsdan  oyck  haere 
resolutien  zullen  inbringen,  wat  zy  achten  noodich  gedaen  te  zyn  tot 
contentemente  van  dengenen,  die  daerover  bezwaert  zyn.  Ende  die  ge- 
deputeerde sullen  opten  yersten  Maendach  in  Julio  eerstcoemende  tot  Am- 
sterdam byeencoemen. 

Art.  10.  Soo  verscheyden  verstroyde  dienaeren,  daegelycx  herweerts 
wyekende  ende  geen  dienste  geraeckende ,  haer  onder  eenigen  dassen  hou- 
den ende  tot  noot  van  onderhoudt  coemende,  soo  is  noodich  geacht,  dat 
elcke  classis  (daeronder  zy  houden)  by  hem  zelven  sal  communiceren, 
hoe  zy  best  tot  onderhout  zullen  connen  geholpen  werden.  Ende  zoo 
elcke  classis  voer  zulcke  dienaeren  onder  hem  houdende  geen  onderhout 
en  zyn  4)  te  becoemen ,  dat  alsdan  die  classis  gelyckelyck  elcx  eenige 
vuyt  hen  zullen  deputeren  om  by  malcan deren  te  coemen  ende  commu- 
niceren, hoe  zulcke  dienaeren  tot  onderhout  best  zullen  connen  gehol- 
pen worden. 

Art.  i  i .  Het  naestcoemende  synodus  sal  by  den  wille  Goids  bynnen 
der  stadt  van  Enchuysen  5)  vergaerderen  ten  tyde  by  de  kereke  Christi 
aldaèr  te  stellen,  ende  sal  diezelve  kereke  het  naestcoemende  synode 
verseryven    ende    alle   voervallende  zwaricheyden  aen  haer  gesereven  te 


')  »ende  onberispelyck"  ontbr.  in  A.  2)  »der  gemeenten'*  ontbr.  in  A.  ")  «zekere" 
A  heeft  aeenige".  4)  »zyn"  A,  C  en  G  hebben  »sien".  6)  »  Enchuysen"  A  heeft 
»Edam".  In  B  en  C  is  »Edam"  doorgehaald  en  in  plaats  daarvan  geschreven 
«Enchuijsen". 


129 

wesen  elcke   olasse  overscryven ,  omdat  *)  se  daerover  geresolveert  zul- 
len moegen  coemen. 

Ende  is  dese  synode  geeyndicht  ende  die  voergaende  acten  van  dyen 
bynnen  Hoorn  voerscreven  opten  dertichsten  Mey  anno  dnysent  vyf  hondert 
vierentachtich  onderteeckent ,  nomine  totius  synodi,  by  praeside  ende  scriba 
Toornoemt. 

Joannes  Kdchunüs  ,  dienaer  des  woorts  tot  Amsterdam , 

praeses  hnjas  synodi. 
Joannes  Andbllius  voornoemt,  scriba  deses  synodi. 


Acta  ofte  verhandelingen  der  dienaer  en  ende  ouder  - 
lingen  des  Noorthollantschen  synodi ,  eendrachtelyck 
bynnen  Enchuysen  verhandelt  9)  ende  gesloten  anno 
1585  den  18  Juny  ende  volgende  •). 

Art.  1 .  Andrea8  heeft  het  gebet  gedaen.  Clemens  praeses ,  Hillbbrandüs 
assessor,  Ambrosius  scriba.  —  Die  dienaeren  ende  ouderlingen,  bynnen 
Encbuysen  ten  jaere  ende  daege  verscreven  doer  Goids  genade  vergaer- 
dert  4) ,  bebben  met  aenroepinge  des  heyligen  naeme  Goids  (gelyck  be- 
taempt)  dese  tegen woerdige  handel  aengevangen ,  ende  het  gebet  by  Andries 
Dibricxz  als  by  den  ministro  des  voornoempden  5)  gedaen  synde ,  bebben 
met  aenteeckeninge  der  gemeener  stemmen  vercoren  tot  eenen  praesidem 
Clementeu  Martini,  dienaer  des  godlycken  woerts  tot  Hoorn,  ende  Joannem 
Ambrosium  ,  dienaer  desselfden  tot  Amstelredam ,  tot  een  scribam ,  waertoe 
die  voornoempde  praeses  tot  eenen  assessorem  vercoren  heeft  Hillebrandum 
Cunbrum  ö)  ,  dienaer  des  godlycken  woerts  tot  Warmenhuysen  7). 

Art.  2.  Van  die  noemen  dergener ,  die  totten  synodum  gesonden  syn.  — 
Die  nyeuwe  vercoren  preses  metten  scriba  ende  assessore  geseten  synde , 
zyn  aller  dienaeren  ende  ouderlingen  naemen  op  een  besonder  register 
doer  den  scribam  getrouwelyck  opgeteeckent. 

Art.  3.  Van  die  credentiebriefven.  —  Daernae  zyn  die  credentie- 
briefven  der  opgeteeckende  broeders ,  van  alle  dassen  vuy tgesonden ,  doer- 

>)  »omdat"  A  heeft  topdat".  2)  •verhandelt"  G  heeft  «vergadert".  ")  In  margine 
naast  dit  hoofd  der  acte  staat  » Bynnen  Enchuysen  anno  1585,  18  Juny."  —  A  en 
G  hebben  by  deze  acte  geen  marginalia.  4)  »vergaerdert"  A  heeft  «verhandelt*'. 
*)  >des  voornoempden"  C  heeft  »des  voorn,  plaetse".  °)  «Cunerum"  G  heeft 
»Canewn".  7)  «waertoe  —  Warmenhuysen"  A  heeft  »Hilbrandum  Cunenm,  dienaer 
tot  Wannenhny sen ,  tot  een  assessorem". 

Acta  syn.  provinc.  L  Ö 


130 

sien   ende    voergelesen ,    in    dewelcke    by    den    broederen    geheel    geen 

zwaricheyt  is  gevonden. 

Art.  4.  Van  die  instructien  van  aüegaer  nyet  ingebrocht.  —  Ten 
vierden  is  by  den  preside  voergestelt ,  dat  een  yegelyck  zyne  instructie , 
van  zyne  classe  medegebrocht ,  den  tegen woerdighen  vergaerderinge  zonde 
verthoonen ,  twelck  oyck  geschiet  is.  Doch  dewyle  sulcke  by  alle  nyet  en 
was  medegebracht,  is  geresolveert ,  dat  nae  lnydt  ende  inhoudt  des  ar- 
tyckels  anno  84  tot  Hoorn  besloten,  welcke  van  die  credentiebriefven 
ende  instructie  is  sprekende ,  die  broederen  voertaen  over  den  overgescre- 
ven  swarichheden  deselfde  verthoonen  ende  innebringen. 

Art.  5.  Van  die  combinatie  der  Zuythollantsche  ende  Noorthoüanische 
synoden  om  een  provincionael  te  houden  met  consent  der  overheyt.  —  Ten 
vyfsten  zyn  in  handen  genomen  zekere  briefven  ende  scriften,  van  het 
classis  van  Delft  aen  den  tegenwoerdigen  synodum  overgesonden ,  in  den- 
welcken  verclaert  wordt ,  hoe  zy  van  die  van  Enchuysen  van  wegen  ende 
vuyt  naeme  aller  dassen,  onder  den  Noorthollantschen  synodo  sorterende, 
over  haeren  begeerden  combinatie  beyder  synoden  een  onverwacht  ant- 
woert  hadden  ontfangen,  dewyle  in-  tzelfde  antwoert  verclaert  worde, 
dat  sulcx  voer  desen  tyt  nyet  conde  geschieden ,  overmits  die  van  Noort- 
hollant  voert  eerste  haeren  particulieren  synoden  wilde  houden  ende  zoo 
die  van  Suydthollant  eenige  zwaricheyt  hadden ,  dat  se  nae  haeren  belie- 
ven dieselfde  den  Noorthollantschen  synodo  mochten  communiceren,  ge- 
lyck  zy  nu  aireede  in  voersz.  doen,  versoeckende  alsvoeren  combinatie 
van  beyden  synoden.  Is  hierover  het  versoeck  in  communicatie  geleyt 
ende  nae  lange  deliberatie  ten  yersten  by  den  preside  voergestelt,  oft 
men  zal  verwittigen  in  den  provincionale  synode.  Is  geresolveert,  dat 
het  noodioh  is,  doch  dat  men  hiertoe  consent  van  der  hooger  overheyt 
vercryge. 

Art.  6.  Hoe  men  in  Coolhasens  saecke  behoort  te  handelen.  —  Soo 
vele  aengaet  die  conditien  achten  die  broederen  raetsaem ,  dat  men  in  die 
versaemelinge  tusschen  Casparum  ende  dengenen,  welcke  hy  acht  zyne 
beschuldigers  te  zyne,  voerall  (opdat  de  geheele  handelinge  nyet  vruch- 
teloos oft  spottelyck  afgae)  versoecke ,  dat  eenige  vu v ten  Raede  als  asses- 
sores  by  der  hooger  overheyt  werden  verordineert ,  wekken  die  handelinge 
met  haeren  aucthoriteyt  moegen  een  aensien  maecken.  Ten  anderen ,  dat 
Caspar  ende  die  van  Leyden  haer  sulcke  vergaerderinge  met  scriftelycke  l) 
submissie  onderworpen  ende  zul  ex  geschiet  zynde ,  dat  alsdan  by  die  van 

')    ftsoriftelyoke"  A  en  G  hebben  »christelycke".  In  Q  stond  eerst  »8chrilteljjke". 


131 

Zuydthollant  alle  swaricheden  Caspari  ende  der  van  Leyden  in  allen 
Noorthollantache  dassen  overgescreven  werden,  opdat,  rypelyck  by  der 
classicale  vergaerderinge  alle  swaricheden  aengemerct ,  die  afgeveerdichde 
broederen  in  de  voernoempde  vergaerderinge  als  geresolveert  moegen 
verschynen.  Ten  laesten ,  dat  nae  voergaende  saecke  by  een  yeder  classe 
alsulcke  persoonen  moegen  vercoren  ende  vuytgesonden  worden,  welcke 
totten  handel  geschiet  ende  oyek  nochtans  diegene  moegen  zyn,  op 
welcke  die  aen  wedersyden  minste  zullen  hebben  om  denzelven  te  ver- 
worpen ,  welverstaende  dat  die  broederen  (zoo  yoergaende  conditien  nyet 
werden  innegegaen)  geenssins  ran  meeninge  zyn  haere  gedeputeerde  af 
te  veerdigen. 

Art.  7.  Wie  die  oncosten  der  provincionalen  synodi  behoort  te  betae- 
len.  —  Hiernae  is  voerder  communicatie  gehouden  ende  oyck  besloten, 
dat  men  vuyt  naeme  der  tegenwoordige  broederen  beneffens  het  voer- 
gaende  oyck  *)  overscry ven  aen  die  van  Snydthollant ,  dat  se  nyet  alleen 
tvoergaende  consent  der  heeren  Staten  totten  synoden  versoecken,  maer 
oyck  consent  tot  betaelinge  der  costen,  welcke  op  zulcke  synodaelsche 
rergaerderinge  sullen  vallen ,  gelyck  sulex  altyt  by  christelycke  keyseren 
ende  coningen  in  zulcke  handelinge  is  gebruyet  geweest.  Ende  zoo  sulck 
een  versoeck  der  oncosten  by  den  heeren  Staeten  nyet  werde  veraccor- 
deert,  is  goet  gevonden,  dat  alsdan  die  van  Zuythollant  een  deputeren 
ende  oyck  die  van  Noorthollant  om  dan  tegelycke  een  request  te  maecken 
aen  de  kereke  ende  magistraet  van  Amsterdam ,  versoeckende ,  dat  het  hen 
gelieve  bynnen  haeren  stadt  den  provincionale  synodo  plaetse  te  geven, 
doch  op  der  kereken  eygen  costen.  Tot  welcken  versoeck  het  tegenwoor- 
dige synodus  bestempt  ende  vercoren  heeft  Joannem  Ampsinck  ,  dienaer  tot 
Haerlem. 

Art.  8.  Van  die  omslach  der  oncosten ,  van  die  van  Haerlem  gedaen  aen 
Joost  der  Rosier  vuyt  Vlaenderen.  —  Dewyle  in  de  instructie  des  classis 
van  Haerlem  mentie  gemaect  wert  van  de  contributie  der  dienaeren ,  ge- 
vlucht vuyt  Vlaenderen,  nae  luyt  des  artyckels  tot  Hoorn  anno  84  be- 
sloten ,  ende  alzoo  eenen  Joost  der  Rosier  aireede  langen  tyt  by  die  van 
Haerlem  geweest  is  ende  by  henlieden  onderhouden ,  zoodat  zy  (gelyck  zy  *) 
by  speciale  register,  den  synodo  vertoont,  gebleken  is)  tot  tvoernoempde 
onderhoudinge  hebben  verschoten  eenentzestich  gnldenen  tien  stuyvers, 
versoeckende  assistentie  tot  die  verschoten  penningen,  is  by  den  broe- 
deren hierover  geresolveert ,  dat  het  classis  van  Harlem  zal  contribueren 
12    gulden,    van   Alcmaer   12   gulden,   van  £nchu)sen  10  gulden,  van 


l)    toyok"  C  heeft  »oook  sal".   *)  »*y"  A  had  ook  »sy"  maar  dit  is  doorgehaald. 

9* 


132 

Hoorn  12  gulden,  van  Edam  6  galden,  van  Amsterdam  12  gulden.  Dan 
dewyle  alle  gemeynten  rast  allomme  zeer  beswaert  zyn ,  achten  die  broe- 
deren, dat  die  gemeente  van  Haerlem,  ten  waere  zy  boven  den  voor- 
noempden  met  andere  ende  boven  haeren  vermoegben  beswaert  werdden , 
met  voornoempde  penningen  haer  behoort  laeten  genoegen. 

Art.  9.  Waer  het  naestcoemende  synodus  gehouden  zal  worden.  —  Het 
naeste  toecoemende  synodus  zal  doer  Goids  genaede  bynnen  der  stadt 
van  Edam  vergaerderen  ende  dat  op  zulcken  tyt,  welcke  by  de  kercke 
aldaer  zal  gestelt  wordden.  Ende  zal  dieselfde  het  synodus  verscryven 
ende  .alle  voervallende  zwaricheden ,  aen  haer  gesereven ,  aen  allen  dassen 
overscryven ,  opdat  die  gedeputeerde ,  welcke  sullen  verschynen ,  geresol- 
veert  moegen  coemen. 

Art.  10.  Aen  wie  men  middelretyt  eenige  oprysende  zwaricheyden  sal 
scryven.  —  Soo  middelretyt  eenige  zwaricheyt  vervalt ,  eer  het  toecoemende 
synodus  gehouden  werde ,  ende  geenen  vertreck  can  lyden ,  sal  het  classis , 
onder  welcke  zulcke  vervalt,  moegen  scryven  aen  de  kercke  van  Ene- 
huyBen,  welck  hetselve  aen  allen  dassen  zal  overscryven  om  vuyt  een 
yegelyck  derselfden  een  ofte  twee  tot  alsulcken  plaetse,  als  zy  goet  zal 
bevinden ,  te  verscryven  l)  om  alzoo ,  zoovel  het  moegelyck  is ,  met  advys 
derselfde  die  zwaricheyt  te  slechten. 

Art.  1 1 .  Conclusie ,  wanneer  het  zy  geendicht.  —  Eyntelyck  zoo  is  het 
tegenwoordige  synodus  doer  Goids  genaede  in  goede  ruste  ende  vrede 
bynnen  Enchuysen  op  den  xixpn  Juny  anno  85  geeyndiget  ende  by  den 
praesidem  ende  scriba  des  tegenwoerdigen  synodi  nomine  omnis  s)  on- 
derteeckent. 

Clemens  Martini,  praeses. 
Joannes  Ambrosids,  scriba. 


Acta  synodi  Edammensis,  gehouden   anno  1586 
•    den  2  Juny  stilo  novo. 

Die  dienaeren  ende  ouderlingen  der  gemeynte  Jesu  Cristi  in  Noort- 
hollant ,  mitsgaders  die  dienaeren  ende  ouderlingen ,  presenterende  die  Wal- 
sene kercke  in  tselfde  quartier,  bynnen  Edam  vergaerdert  zynde ,  hebben 
nae  aenroepinge  van  den  naem  des  Heeren  tot  eenen  presidem  vercoren 


.  ')    »om  vuyt  —  verscryven*'  ontbr.  in  C.    *)  «omnis"  A  en  G  hebben  »omninm". 


433 


D.  Joannem  Damium,  dienaer  des  woerts  tot  Haerlem,  ende  tot  eenen  scri- 
bam  Joannem  Hallium  ,  dienaer  des  woerts  bynnen  Amsterdam ,  diewelcke 
tot  eenen  assessorem  genomineert  hebben  monsieur  de  la  Vignb,  dienaer 
der  Walscer  kercken  tot  Amsterdam. 

Den  preside,  assessore  ende  scriba  geseten  zynde,  zyn  die  credentien 
gelesen ,  alzoo  de  naemen  hiernaer  volgen :  * 


Edam 
dienaeren : 

WlLHBLMÜS   PüPPIDS, 

Theodoricüs  Thbodori. 

Ouderlingen  : 
Geeraert  Hübrechts  , 
Glabs  Jacobsz  Tan  Purmerent.  1) 

Alcmaer  dienaren: 
Petrus  Harretius  2) , 
Jacobus  Volckersz. 

Ouderlingen : 
Symoen  Frericxz, 
Nanninok  Jacobsz. 

Hoorn  dienaren: 
Carolus  Aoricola, 
Jacop  Wilhelmus. 

Ouderlingen : 
Jan  Cornelisz  , 
Pietbr  Arriaensz.' 


Enchusen  dienaeren: 
Jacobus  Basiuus, 
Pascasius  Bacz  •). 

Ouderlingen : 
Jan  Cornelissz, 
Clabs  Reyerssz4). 

Amsterdam  dienaer: 

JOANNES    ÜALLIU8. 

Ouderlinck : 
Rutoer  Hudden, 
Geeraert  Anthuenissz. 

Haerlem  dienaer: 

JOANNES   DaMIUS, 

Joannbs  Wolfius. 
Ouderlingen  : 
Damius  Jacobsz, 
Jan  Glaessen. 

Monsieur  de  la  Vigne,  dienaer. 
Nicolas  Lucier  *) ,  ouderlinck. 


Ende  alsoo  vuyt  het  classis  van  Haerlem  eenen  diaken  in  de  plaetse 
van  eenen  ouderlinck  is  gesonden ,  heeft  de  vergaerderinge ,  om  dyer  oyr- 
saecken  van  haerluyden  voortgebrachte  lettende  6) ,  voer  r)  desen  tyt  sulcx 
laeten  passeren,  mits  conditien  dat  naemaels  hetselfde  in  egeen  conse- 
qentie  zal  getrocken  worden. 

Ende  overmits  vuyt  het  classis  van  Amsterdam  die  tweede  dienaer 
van  Muden  *) ,  Henricus  Petri  ,  met  subite  siecte  bosocht  zynde ,  nyet 
heeft  moegen  compareren,  gemerct  die  van  Amsterdam  geenen  tyt  had- 


J)  »van  Purmerent"  ontbr.  in  A.  *)  aHarretiua"  A  heeft  »Aritius",  G  wHonetius". 
3)  »Bacan  A  heeft  »I3artz",  C  »Bacx'\  G  »Bachers".  4)  »Reyer88z"  ontbr.  in  G. 
6)  »Lucier"  C  en  G  hebben  »Luar".  6)  «lettende"  ontbr.  in  G.  7)  »voer"  A 
heeft  »op".    8)    «van  Muden"  ontbr.  in  A. 


134 

den  eenen  anderen  te  verkiesen,  zjn  die  broederen  daarmede  tevreden 
geweest,  mits  conditie  dat  in  gelycken  gevalle  by  tyts  zooveel  moegelyck 
een  ander  vercoren  worde. 

Daernae  zyn  in  handen  genomen  die  instructien  der  gecommitteerden , 
vnyt  diewelcke  dese  naervolgende  articnlen  beraempt  zyn  om  doer  die 
gecommitteerde  dese»  Noorthollantschen  quartiers  den  nationalen  synodo , 
aen  *)  zyne  Excellentie  in  den  Haghe  beroepen ,  voer  te  draegen. 

Art.  1.  Voeryerst  opdat  den  dienst  des  evangelii  moege  beqnaeme- 
lyck  ■ )  ter  plaetsen ,  daer  hy  is ,  onderhouden  ende  ander  plaetsen ,  die  tot 
noch  toe  sonder  dienst  gestaen  hebben ,  gevoechlycker  met  dienaeren  ende 
schoelmeesteren  versien  worden,  dat  men  wilde  letten  op  het  nootdruf- 
tige  onderhoudt  derselfden,  dat  oyck  derselfden  weduwen  ende  weesen 
eerlyck  s)  onderhouden  worden. 

Art.  2.  Overmits  metterdaet  bevonden4),  dat  eenige  plaetsen,  tot 
exercitie  van  de  waere  religie  gedestineert  zynde ,  tot  peerdestallen ,  solda- 
ten- ende  vagabondenlogisen  ende  van  sommige  ambachtsiuyden ,  als  vis- 
scheren  ende  dyergelycken  meer ,  misbruyct ,  veronreyniget  ende  verwoes- 
tet  werden ,  tenderende  tot  ergernisse  ende  cleynachtinge  van  Godes  hey- 
lige  woert ,  wert  versocht ,  dat  hierinne  geremedieert  werde  naer  behooren. 

Art.  3.  Ende  aengemerct  de  suyvere  leere  des  evangeliums  doer 
sommiger  onrustiger  menschen  lasterlycke  5)  scriften,  als  Joannes  Harangd  6), 
Coehasiï,  Hermanni  Herdertsz  ende  Dieric  Volckersz  Corehhert,  tot 
achterdeel  veel  eenvoudiger  menschen  bevochten  wert ,  is  het  versoecken , 
dat  in  die  jegenwoerdige  vergaerderinge  hetselfde  doer  bequame  middelen 
moege  verhoedet  ende,  zoo  noodich  bevonden,  beantwoerdet  werden. 

Art.  4.  Naerdyen  oyck  groote  ende  afgryselycke  misbruycken  des 
huwelycken  staets  als  lichtveerdige ,  heymelycke  beloften  ende  quytschel- 
dingen ,  onordentlycke  byslapingen  voer  die  bevestingen ,  item  bloetschan- 
den  ende  dyergelycke  hoerder  yen  meer  bevonden  werden ,  dat  oyck  hier- 
inne ordre  gestelt  werde. 

Art.  5.  Dat  op  het  aennemen  ende  afsetten  der  schoelmeesteren  ende 
meesterssen  behoirlyck  gelettet  werde,  gemerct  allerley  geesten  haer 
onderwinden  scholen  te  houden  tot  corruptie  van  de  jonge  juecht. 


')  »aen"  A  en  G  hebben  »van".  *)  »bequaemelyck"  G  heeft  »bequamer". 
*)  »eerlyck"  ontbr.  in  A.  4)  Achter  wbevonden"  hebben  A,  C  en  G  nog  •wordt". 
B)    *  lasterlycke"  ontbr.  in  A.    6)     »Harangii"  A  heeft  »Harnigii". 


435 

Art.  6.  Ende  naedemael  de  pauselycke  superstitie  doer  het  heyme- 
lycke  insluvpen  der  raispapen  ende  monicken.  diewelcke  haer  noch  on- 
derwinden te  leeren ,  doopen ,  trouwen  ende  hertrouwen ,  sterckelyck  ge- 
voedet  wort ,  daerbeneven  de  bedevaerden ,  ommegangen ,  omle ydinghe  der 
beesten  om  die  kercken  ende  dyergelycken  afgoderye  gedreven,  oyck 
doer  die  conventiculen  der  Wederdooperen  den  loop  des  evangelii  groo- 
telyck  verhindert  wert,  dat  denzelvigen  voercoemen  werde. 

Art.  7.  Dat  oyok  de  l)  superstitiose  Iuyden  over  die  doden  ende  be- 
graeffenisse  afgestelt  werde. 

Art.  8.  Dat  oyck  den  boeckdruckeren  ende  vercooperen  nyet  toege- 
laeten  en  werde  eenige  ergerlyoke  boecken  te  drucken  ofte  te  vercoopen. 

Art.  9.  Ende  alzoo  bevonden  wert,  dat  op  den  Sondagen  tot  prophanatie 
ende  verhinderinge  des  godlycken  woerts  onder  die  predicatien  droncken- 
schappen,  spelen,  singen,  om  die  kercken  te  loopen  clappen,  dansscho- 
len 3)  te  houden ,  oyck  in  menichte  die  wegen  te  beseften  tot  spot  der- 
gener,  die  haer  begeven  willen  tot  aenhooringe  van  Godes  woert,  ende 
op  eenige  plaetsen  die  huysluyden  sick  op  eenige  penen  verbinden  dat 
godlycke  woert  aen  te  hooren ,  gepleget  wart  9) ,  wort  noodich  bevonden  , 
dat  hierinne  versien  worde. 

Art.  10.  Wort  noodich4)  bevonden,  dat  die  kerke  int  gemeyne  be- 
lastet  werde  by  die  bedieninge  des  doops  die  ouders  mitsgaders  die  ge- 
tuygen  te  voirderen. 

Art.  11.  Ende  alzoo  by  sommige  magistraten  ende  edelen  onder  het 
praetext  juris  patronatus  tegens  die  wettige  beroepingen ,  in  dese  Neder- 
lantsche  kercken  tot  noch  toe  gebruyct,  sommige  onbequaeme  dienaeren 
ingedrongen  werden ,  versoecken  die  broederen ,  dat  hierinne  geremedieert 
werde. 

Art.  1 2.  Dat  oyck  tot  beter  onderhoudinge  des  ministerii  die  heeren 
Staten  ende  steden  vermaent  werden,  een  seker  getal  van  studenten  in 
die  universiteyt  tot  Leyden  ofte  andere  beroempde  academiën  aengevoedet 
ende  onderhouden  werde. 

Art.    13.     Dewyle  men  oyck  bcvindet,  dat  die  papen  ende  monicken 


J)    »de"  A  heeft  »t'\  C  »dat".    *)    «dansscholen"  A  heeft  «danssen".     *)     »ge- 
pteget  wart"  ontbr.  in  A.    4)     » noodich"  A  heeft  »goedt". 


436 

doer  die  jaerlixe  alimentatie  in  haer  superstitie  gesterct  werden ,  oft  het 
nyet  geraeden  1) ,  dat  soedaenige  penningen  ad  meliores  usns ,  als  tot  on- 
derhoudinge  der  studenten  ende  dyergelycke,  geemployeert  moegen  werden. 

Art.  14.  Ende  overmits  die  bagynen  in  sommige  steden  met  groote 
onstichtinge  noch  in  haer  gewoenlyck  superstitiose  habyten  gaen,  oyck 
doer  die  onderlingen  bywooningen  grootelyox  in  die  affgoderyen  gesterct 
werden,  wort  versocht,  dat  zulcx  voercoemen  worde. 

Art.  15.  Dat  oyck  den  gemeynen  bedelaeren  ende  vagabonden  ge- 
weert  werden. 

Art.  16.  Beroerende  die  contro versie  der  kercke  Tan  Leyden  heeft 
die  vergaerderinge  voer  goet  gevonden,  dat  hetselfde  geschil  in  den  te- 
genwoerdigen  nationali  synodo  doer  die  gedeputeerden  zooveel  moege- 
lyck  sal  afgehandelt  werden. 

Art.  17.  Overmits  by  sommige  steden  zeker  zwaricheyden  voerge- 
worpen  zyn  tegen  die  kerckenordonnantie ,  in  die  vergaerderinge  tot 
Middelborch  geraempt,  daeromme  deselfde  tot  noch  toe  generaelyck  nyet 
geaccepteert  is ,  wert  begeert ,  dat  zyne  Excellentie  believen  wil  dieselfde 
te  continueren. 

Particularia  voer  die  gedeputeerden. 

Art.  IS  a).  1.  Van  het  nachtelyok  ommeloopen  lancx  der  straeten 
der  j ongel uy den. 

2.  Van  allerhande  commedyen  te  spelen. 

3.  Van  het  mesbruyck  der  kerckelycke  goederen. 

4.  Van  het  onbehoirlyck  verpachten  der  ampten  oft  offitien  s). 

5.  Van  Dierick  Volckertsz. 

Andere  articulen,  by  dese  vergaerderinge 
gehandelt  ende  besloten. 
Art.  19.    1.    Belangende    het    spelen   van  lichtveerdige  ende  weerelt- 
lycke  ge  san  gen  op  kloeken  ende  orgelen  is  eendrachtelvcken  besloten,  dat 
een    yeder  kercke,  die  daervan    gebruyek   hoeft,  zal  aenhouden  by  haer 
overheyt,  dat  zulcx  gebetert  werde. 

Art.  20.    2.    Dat  het   gebruyek  der  heydenscher  ende  scriftuerlycken 


')    Achter  «geraeden*'  heeft  A  »waa",  C  »  weere".    *)   »Art.  18"  ontbr.  in  A  en  C. 
Eveneens  >Art.  i9"  enz.  enz.  8)  «ampten  oft  offiricn"  A  heeft  «kereklyckke  goederen". 


137 

commedien  den  schoolmeesteren  van  een  yeder  kercke ,  daer  se  zyn  ofte 
int  gebruyck  mochten  komen,  zullen  geweert  werden. 

Art.  21.  3.  Is  voergeslaegen  om  van  zyne  Excellentie  te  versoecken 
eenen  algemeynen  vastendach ,  die  nae  die  vergaerderinge  des  nationalen 
synodi  mochte  gehouden  worden.  Maer  overmits  die  cortheyt  des  tyts 
ende  dat  zyne  Excellentie  aireede  daervan  by  sommige  gesproken  heeft 
sonder  nochtans  dyen  alsnoch  int  werck  te  stellen,  is  goet  gevonden 
te  verwachten,  wat  by  zyne  Excellentie  van  selfs  daerinne  gedaen  zal 
worden. 

Art.  22.  4.  Aengaende  die  lyckpredicken  is  goet  gevonden  die  te 
laeten  blyven  by  den  48  artiokel  des  Middelburchschen  synodi. 

Art.  23.  5.  Is  voergestelt  van  die  Alcmariaensche  classe ,  dat  des  stadts 
dienaer  Jacobus  Lomannus  voer  het  Noorthollantsch  quartier  in  die  saecke l) 
van  Leyden  als  aen  oncosten  verschoten  heeft  die  somme  van  7  gulden, 
tot  welcker  betaelinge  die  van  Amsterdam  gesettet  zyn  op  26  st. ,  gelyck 
oyck  Hoorn ,  Alcmar  ende  Enchuysen  yder  op  gelycke  somme ,  Haerlem 
op  20  sts. ,  Edam  op  1 6  sts. ,  die  se  gehouden  zullen  zyn  metten  yersten 
den  Lomanno  in  handen  te  bestellen. 

Art.  24.  6.  Is  toegelaeten,  dat  die  Fransche  kercke  zal  hebben  die 
vryheyt  om  voer  dese  reyse,  overmits  zekere  redenen,  eenen  dienaer 
harer  gemeynte  te  benaemen,  die  met  onsen  gesanten  in  den  Haege  tot 
den  nationalen  synodum  zal  verschynen. 

Art.  25.  7.  Syn  afgeveerdiget  tot  den  nationalen  synodum  die  E.E. 
D.  Joannes  Damius,  dienaer  des  woorts  tot  Haerlem,  D.  Andrbas  Halius,  a) 
dienaer  des  woorts  tot  Hoorn,  ende  D.  Phelippus  Corneu.  ouderlinc 
van  die  Amsterdamsche  gemeynte,  diewelcke  beneffens  haer  credentie 
sal  naergegeven  werden  zeker  instructie,  van  denwelcken  sy  haer  in 
den  synodo  reguleren  zullen. 

Art.  20.  8.  Is  gelesen  die  begeerte  D.  Arnoldi,  dienaer  des  woerts 
tot  Delft,  aengaende  die  oplegginge  van  zeker  verachterde  somma,  be- 
loopende  26  gulden  9  sts.  8  penningen ,  die  verschoten  zyn  in  die  saecke 
Coolhasi  ,  in  den  Haege  verhandelt ,  ende  besloten ,  dat  die  classes  opleg- 
gen   sullen    elck   voer  zyn   hooft  3  gulden  ende  16  8)  sts.  ende  dat  die 


l 


')    »in  die  saecke"  A  heeft  »voor  die".   *)  ïHalius"  A  heeft  «Hagiue",  C  »HaIoos 
en  O  »Daciu8".    3)    »16"  G  heeft  iö1'. 


138 

betaelt  hebben,  zullen  metten  yersten  zulcx  verclaeren  aen  die  kercke 
van  Amsterdam.  Maer  overmits  dat  die  classe  van  Zuythollant  meer  zyn 
dan  van  Noorthollant ,  zullen  die  van  Zuythollant  op  haer  nemen  hetgene 
datter  te  betaelen  overblyven  zal,  wanneer  dat  elck  classis  zyne  quota 
opgebracht  heeft  achtervolgende  het  Hoornsche  besluyt. 

Art.  27.  9.  Dewyle  oyck  dicwils  zwaricheyden  voorvallen,  overmits 
die  acta  synodalia  nyet  alletyt  voorhanden  synt,  is  stichtelyck  bevon- 
den, dat  alle  verhandelingen  zoo  particuliere,  provinciale  als  nationale, 
beginnende  van  den  synodo  bynnen  Empden  gehouden,  in  een  boeck  op 
gemeyne  costen  der  dassen  gecopieert  werden.  Ende  zal  hetzelfde  boeck 
altyt  van  die  laeste  synodaelsche  vergaerderinge  op  die  naestcoemende 
medegebracht  werden.  Ende  hebben  die  broederen  dit  werck  opgeleegt 
die  gemeynte  van  Amsterdam,  behoudens  dat  alle  classes  haere  acta 
synodalia,  die  se  by  haer  hebben,  metten  yersten  zullen  o  versenden,  dat  oyck 
een  register  aller  handelingen,  in  denzelven  acten  begrepen,  zal  gemaect. 

Art.  28.  10.  Overmits  dat  die  gesanten  op  den  particularem  synodum 
van  wegen  der  verdeylinge  der  logisen  geene  bequame  communicatie 
tsaemen  houden  connen,  is  voer  goet  gevonden  by  den  dassen  in  deli- 
beratie te  stellen,  oftet  nyet  bequaemelycker  waere  die  gedeputeerden 
van  elck  classis  op  desselven  classis  oncosten  af  te  veerdigen ,  opdat  alzoo 
die  voersz.  gesanten  aen  elck  classis  tsamen  in  een  huys  mochten  ver- 
gaerderen. 

Art.  29.  11.  Is  besloten,  dat  het  naestcoemende  particulier  Noort- 
hollantschen  synodus  zal  gehouden  werden  bynnen  Alcmaer. 

Art.  30.  1 2.  Is  oyck  goet  gevonden ,  dat  in  steden ,  daer  kercken  zyn 
van  diversche  spraecken,  als  nu  zyn  Duytsche  ende  Walsche,  om  goede 
eendracht  ende  correspondentie  te  houden,  dat  alle  maenden  ettelycke 
dienaeren  ende  ouderlingen  van  beyden  zyden  vergaerderen  zullen  om, 
des  noot  zynde ,  met  raede  malcanderen  zooveel  moegelyck  by  te  staene. 

Art.  31.  Ende  gemerct  van  die  Walsche  kercke  swaricheyt  voort- 
gebracht is  op  het  stuck  van  die  excommunicatien ,  heeft  die  vergaerde- 
ringe voer  goet  gevonden  te  blyfven  by  den  39  artickel ,  bynnen  Middel- 
borch  over  dit  stuck  geraempt,  welverstaende  dat  die  Walsche  kercke 
zal  communiceren  met  die  naestgelegenen  Duytsce  classe. 

Particulares  questiones. 

Art.  32.  1.    WTert  gevraecht,  oft  yemant,  die  tot  zynen  jaeren  gecoemen 


139 

U ,  den  cristelycken  doop  versoeckende ,  doch  en  can  hem  der  cristelycke 
discipline  noch  nyet  onderwerpen  noch  totten  heyligen  avontmael  bege- 
ven ,  moegen  totten  doop  toegelaeton  werden.  Wert  geantwoert  in  genere , 
dat  wanneer  yemant  waere ,  die  den  heyligen  doop  Tan  herten  sonder 
superstitie  begeert  ende  bekent  die  leere  roer  recht,  wert  oyck  bevonden 
eenes  stichtelycken  wandels ,  dat  men  soedanigen  den  doop  nyet  zal  wey- 
geren,  al  ist  dat  hy  vuyt  swacheyt  het  gebruyck  des  nachtmaels  noch 
nyet. can  beloven  noch  hem  der  cristelycken  discipline  can  onderwerpen. 

Art.  33.  '2.  Wert  gevraecht,  oft  men  die  persoonen  trouwen  ende 
bevestigen  zal ,  daervan  die  eene  ongedoopt  ende  andere  gedoopt  is.  Wort 
geantwoert,  dat  tzelfde  geenssins  geschieden  zal. 

Abt.  34.  Wort  gevraecht,  hoe  men  doen  zal  in  die  tsamencompste 
der  jonge  liedens  als  vryers  ende  vrysters  om  haer  te  oeffenen  int  par- 
ticulier in  Godes  woert  met  legen,  vuytleggen,  vraegen  voer  te  stellen 
ende  singen.  Wort  geantwoert,  alzoo  groote  desordre  in  vele  plaetsen 
daervuyt  gevolget,  dat  het  stichtelycker  waere  dieselfde  gans  te  onder- 
laten  ,  doch  in  die  plaetse ,  daer  die  tot  noch  toe  sonder  opspraecke  met 
stichtinge  onderhouden  is,  zullen  die  dienaeren  derzelfder  gemeynten 
voersien,  dat  die  jongelieden  geene  vergaerderingen  aenstellen  sonder 
bywesen  eeniger  ouderlingen. 

Onder  stont  gescreven  *):  Joannes  D  ajuus,  dienaer 

des  woerts  tot  Haerlem  9) ,  praeses ;  Joannes  Halliüs  , 

scribam. 


Acta  des  particulieren  synodi  der  kercken  van 
Noorthollandt ,  vergaedert  tot  Alcmaer  den  1 2  s) 
Maij  ende  voleindicht  den  15  desselven  ar.   1587. 

Eerst  syn  naer  aenroepinge  des  Heeren  h.  naeme  Jacobus  Lomannus, 
dienaer  des  woorts  tot  Alcmaer ,  tot  praesidem ,  Christjanus  Sinapius  ,  die* 
naer  tot  Medenblick,  tot  assessorem  ende  Petrus  Plantzius  tot  scribam 
vercoren  worden. 

Syn  verscheenen  van  wegen  des  classis  van  Haerlem  Johannes  Bo- 
oaeht,  dienaer  des  evangelii  tot  Haerlem,  Jodocus  Henrici  Geisteranüs, 


l)    » Onder  stont  gescreven*'  ontbr.  in  A.    *)    » dienaer  —  Haerlem"  ontbr.  in  A. 
*)    »12"  G  heeft  •«". 


140 

dienaer  tot  Assendelfft,  Pieter  Cornelisz  Blanckefort  *),  onderling  tot 
Haerlem,    ende  Pieter  Jansz,  ouderling  tot  Assendelfft. 

In  den  naeme  des  classis  van  Hoorn  Bartholdus  Wilhelmi  ,  dienaer  des 
woorts  tot  Hoorn,  Evert  Michielsz,  dienaer  tot  Ooster  ende  Wester- 
blocker ,  Jan  Cornelisz  ,  ouderling  tot  Hoorn ,  ende  Pieter  Jansz  ,  onderling 
tot  Hoochtwoudt. 

In  den  naeme  des  classis  van  Alcmaer  Jacobüs  Lomannus,  dienaer  tot 
Alcmaer ,  met  eenen  ouderling  Jan  Phiupsz  derselver  kercken ,  Balthasar 
van  Bemont  ,  dienaer  tot  Coedyck ,  verselschapt  met  eenen  ouderling  syner 
kercken  9). 

In  namen  des  classis  van  Edam  Wilhelmus  Pdppiüs  ,  dienaer  tot  Edam , 
Lourbns  Jansz  ,  dienaer  tot  M onickendam ,  Jan  Jacobsz  ,  ouderling  tot  Pur- 
murent,  ende  Claes  Isbrantsz,  ouderling  tot  Suiderwoude. 

In  namen  des  classis  van  Enckhuisen  Petrus  Arritius  9),  dienaer  tot 
Enckhuisen ,  Christianus  Sinapius  ,  dienaer  tot  Medenblick ,  Hermen  Fransz  , 
ouderling  tot  Enckhuisen ,  ende  Jan  Aerentsz  ,  ouderling  tot  Hoochcarspel. 

In  den  name  des  classis  van  Amsterdam  Pibtrus  Plantzius  ,  dienaer  des 
woorts  tot  Amsterdam ,  Garbrant  Jansz  4) ,  dienaer  tot  Naerden ,  Hans 
Verclock  6) ,  ouderling  tot  Amsterdam ,  Gerrtt  Claesz  •) ,  ouderling  tot 
Naerden. 

Art.  1  7).  Overmits  in  den  generalen  synodo,  gehouden  het  voor- 
leden jaer  in  's  Graevenhaege ,  beslooten  is ,  dat  Hermannus  Herberts  , 
met  voorweeten  ende  oordel  der  academiae  tot  Leiden  ende  D.  Saraviae, 
Jeremiae  Bastingii  ende  Werneri  Helmighh  ,  een  declaratie  over  die  stucken , 
die  in  syn  boeck  impertinentelick  *)  ende  duister  9)  syn  gestelt ,  sal  laeten 
wthgaen  ende  tot  alnoch  daervan  niet  en  is  geeffectueert ,  is  geraeden 
gevonden,  dat  die  twee  gedeputierde  deses  synodi  sullen  handelen  met 
den  kercken  van  Suithollant,  ten  einde  die  voorschreeven  declaratie,  so 
haest  als  mogelick  is,  wthgegeven  worde  tot  wechneminge  aller  erger- 
nissen, wth  syn  voorgaende  schrifften  ontstaen. 

Art.  2.  Ende  gemerckt  eenige  dienaeren  van  Suithollandt  geschreeven 
hebben ,  dat  in  hunnen  particulari  synodo  eenige  sullen  gedeputiert  wor- 
den om  die  swaericheden  der  kercken  den  heern  Staeten  ende  syner 
Excellentie  voor  te  draegen  ende  te  versoeken ,  dat  daerinne  werde  voor- 


')  ïBIanckefort"  A  heeft  »Blanckenoort",  G  ïBlanckeweert".  *)  ïvereelschapt  — 
kercken"  ontbr.  in  A.  s)  )> Arritius"  G  heeft  «Barerius".  4)  ».lanszM  ontbr.  in  G. 
6)  «Verclock"  A  heeft  »Vercloeck",  O  » Verkloek  in".  6)  »Gerryt  Claesz"  G  heeft 
>ende  een  ouderlingh".  7)  De  opgave  der  art.  ontbr.  in  C  bij  deze  acte.  *)  »im- 
pertinenteHck"  G  heeft  «niet  pertinentelick".    °)    sduister"  A  heeft  tduyterlgck". 


141 

sien,  is  by  den  broederen  goet  gevonden  van  wegen  doses  synodi  desz- 
gelycks  twee  te  ordonneren  om  met  den  gedeputeerden  van  den  kercken 
van  Suithollandt  gesaementlich  aen  te  houden,  ten  einde  voorschreeven. 
Waertoe  bestempt  syn  die  kercken  van  Alomaer  ende  Haerlem,  welcke 
sullen  elck  wth  hunnen  kercken  eenen  daertoe  ordonnieren,  aen  welcken 
voorschreeven  twee  kercken  die  classes  deses  synodi  haere  gravamina 
o  verseinden  sullen. 

Art.  3.  Op  die  vraegen  van  de  classe  van  Alcmaer,  off  het  niet 
noodich  en  waer  die  predicatien  Balthazaris  Copn,  gemaeckt  over  den 
catechismum ,  wth  den  Hoochduitschen  in  die  Nederlantsche  spraeke  door 
Carolum  Aqricolam  over  te  setten  tot  behoeve  dergener ,  die  de  Hoochduit- 
sche  taaie  niet  en  verstaen ,  hebben  die  broederen  verclaert ,  dat  sie  wel 
lyden  meugen ,  dat  die  voorschreeven  Agricola  die  predicatien  Copn  trans* 
lateere,  mits  conditie  dat  sulx  geschiede  sonder  die  kercken  met  eenige 
oncosten  hiervan  te  beswaeren. 

Art.  4.  Op  die  tweede  vraege  desselven  classis,  oft  men  sodanigen 
kindt  doopen  aal,  daer  die  vader  present  is  ende  gevraecht  synde  op 
die  voorgestelde  vraechstucken  niet  en  wil  antworden,  is  beslooten,  dat 
men ,  achtervolgende  die  resolutie  des  generalen  synodi ,  die  ouders  daertoe 
sal  neerstelick  vermaenen,  doch  indien  men  dieselve  daertoe  niet  en  can 
bewegen,  sal  men  evenwel  tselve  kint  doopen  op  die  kracht  des  ver* 
bonts  Goodts. 

Art.  5.  Op  die  derde  vraege  desselven  classis  aengaende  tot  onder- 
hout Adriani  Allbrtsz,  dienaer  des  woorts  geweest  tot  Calverdyck,  is 
verclaert ,  dat  die  kercken  niet  gehouden  syn  den  voorschreeven  Adrianüm 
te  onderhouden ,  gemerckt  hy  niet  en  is  van  den  vyant  wth  syner  kercken 
verdreven. 

Art.  6.  Op  die  4  vraege ,  hoe  men  best  weren  sal  het  misbruick  der 
attestatien ,  die  by  eenigen  dienaeren  onvoorsichtelick  gegeven  worden ,  is 
geresolveert ,  dat  men ,  achtervolgende  het  besluit  des  generalen  synodi  tot 
Middelburch  ende  in  s  Gravenhage ,  geen  attestatien  geven  sal  dan  met 
voorgaende  verwilliginge  van  den  kerckenraet  onder  den  segel  der  kercken 
oft ,  daer  geen  kerckensegel  en  is ,  van  twee  onderteekent ;  dat  oock  die 
dienaeren  op  den  rugge  van  den  attestatien  sullen  opteekenen ,  tgene  sy  den 
armen  lidtmaeten  tot  haere  reise  geven.  Desgelycks  sal  men  voortaen 
geene  attestatien  voor  goet  aennemen  dan  diegene,  die  (als  boven  ver- 
haelt  is)  wettelick  gegeven  synt  ende  haer  behoorlicke  forme  hebben 
ende  niet  ouder  en  sint  dan  drie  maenden ,  ten  waere  genoechsame  rede- 


142 

nen   ter   contrarie   gegeven  werden  den  kerckenraet,  alwaer  attestatien 
van  onder  dato  1)  sullen  voorkoomen. 

Art.  7.  Op  die  laetste  vraege  doses  voorschreeven  classis,  oft  die 
ouderlingen  ende  diaconen  sullen  voortaen  geduirichlick  dienen  oft  ter 
contrarie  alle  jaer  het  halve  deel  verandert  ende  andere  in  die  plaetse 
gestelt  sullen  worden ,  is  beslooten ,  dat  die  kercken  hierinne  sullen  nae- 
koomen  den  25  artickel  des  generalen  synodi  in  sGravenhage,  vermel- 
dende dat  het  halve  deel  der  ouderlingen  ende  diaconen  alle  jaer  sal 
verandert  worden,  ten  waere  die  gelegenheit  ende  profyt  der  kercken 
anders  vereischeden. 

Art.  8.  Op  die  eerste  vraege  des  classis  van  Enckhuisen,  hoe  men 
handelen  sal  met  sodanigen  broeder,  die,  hoewel  hy  andersins  vroom 
van  leven  is ,  hem  van  des  Heeren  h.  avontmael  onthout ,  is  geresolveert , 
dat  men  sodanigen  broeder  over  die  9)  kleinachtinge  der  h.  sacramenten 
ernstlick  sal  vermaenen,  ende  so  hy  hartneckelick  daerinne  voortvaert, 
so  sal  men  ten  laetsten  kercklick  met  hem  voortvaeren. 

Art.  9.  Op  die  tweede  vraege,  oft  men  sal  mogen  trouwen  sodanige, 
die  in  hoerdoom  geleefft  ende  goeder  luiden  kinderen  geschendet  hebben 
ende  met  eene  andere  begeren  te  trouwen,  is  beslooten,  dat  men  al- 
sulcken  over  haere  sonden  ernstlick  sal  bestraffen,  ende  so  daer  eenige 
swaericheit  voorvalt,  dat  men  die  aen  die  overheit  sal  wysen,  ende 
soverre  sie  van  der  overicheit  vry  gesprooken  werden ,  dat  man  sie  als- 
dan sal  trouwen. 

Art.  40.  Op  die  derde  vraege  des  voorschreeven  classis,  wat  men 
doen  sal  met  sodanigen  persoon ,  daer  die  man ,  hebbende  eene  sieke  huis- 
vrouwe ,  een  kint  gekregen  heefft  by  syner  dienstmaecht ,  ende  syn  huisz- 
vrouwe  gestorven  synde,  versoeken  tsamen  getrowt  te  werden,  is  ge- 
resolveert,  dat  men  dese  saeke,  als  den  politischen  richter  competeerende , 
sal  stellen  ten  oordele  van  de  overicheit. 

Art.  11.  Die  van  den  classe  van  Haerlem  hebben  versocht,  dat  alle 
dorpen,  sorteerende  onder  Karmerlandt,  sullen  gehouden  syn  in  hunne 
classicale  vergaderingen  te  verschynen  ende  alle  voorvallende  oncosten 
met  hen  helpen  draegen.  Waerop  die  gedeputeerden  van  de  classe  van  s) 
Amsterdam  hebben  begeert ,  dat  dese  saeke  mochte  wthgestelt  werden  tot 


')    «alwaer   —   dato"   G  heeft  nvoor  denweloken  alle  attestatien."    *)  »die"  A 
heeft  »sijne."    *)    »de  classe  van"  ontbr.  in  A  en  G. 


143 

den  naeeten  partieularen  Noorthollantschen  synodum  wth  oorsaeken,  dat 
die  van  de  classe  van  Amsterdam  niet  en  syn  hiervan  verwittiget  ge- 
weest, twelck  allvoorn  behoorde  te  geschieden,  daortoe  oock  dat  die 
kerckendienaers ,  welcke  dese  saeke  insonderheit  raeckt ,  hierop  behoorden 
gehoort  te  worden.  Waerop  die  broederen  beslooten  hebben,  dat,  ge- 
raerckt  in  den  generali  synodo  die  dorpen  van  Kermerlandt  gevoecht  syn 
tot  den  classe  van  Haerlem ,  alle  dienaeren  des  voorschreeven  lants  sullen 
verschynen  in  den  voorschreeven  classe  ende  alle  voorvallende  lasten  den- 
selven sullen  helpen  draegen  1). 

Op  die  particuliere  vraegen  van  der  kercken  van  Alcmaer. 

Art.  12.  1.  Oft  het  niet  noodich  en  sy,  tot  wechneminge  aller  con- 
fusien  ende  ongeschicktheiden ,  oordre  te  stellen  op  die  groote  tsamen- 
coomsten  der  jongen  luiden,  welcke  met  een  gebeth  begonnen  ende 
met  een  dancksegginge  beslooten  worden  ende  in  denwelcken  eenigen 
text  der  h.  schrifftuir  by  forme  van  predicatie  wert  verclaert  a).  Is  be- 
slooten, dat  sodanige  ende  diergelycke  tsamencomsten  geensins  sullen 
toegelaeten  syn,  daer  sy  niet  en  syn  ingevoert,  ende  alwaer  sie  in  ge- 
bruick  syn,  sal  die  kerckenraet  met  gevoechticke  middelen  soeken  die- 
selve  aff  te  brengen. 

Art.  1 3  9).  2.  Is  goet  gevonden ,  dat  Symon  Paulusz  ,  dienaer  geweest 
tot  Ackersloot,  gemerckt  hy  vroom  van  leven  is,  in  syner  grooten  ar- 
moede van  den  kercken  deses  synodi  sal  geholpen  worden ,  mits  conditie 
dat  die  classe  van  Alcmaer  eerst  haere  lieffde  aan  hem  sal  bethoonen  4). 
Ende  om  den  voorschreeven  broeder  geduirichlick  te  helpen  sullen  die 
twee  gedeputeerden  deses  synodi  om  syn  alimentatie  by  den  heeren 
Staten  solliciteeren. 

Art.  14.  3.  Op  die  vraege,  voorgedraegen  in  den  voorgaenden  par- 
ticulieren synodo,  gehouden  tot  Edam  a°  86,  off  het  niet  geraeden  en 
sy,  dat  voortaen  die  gedeputeerden  tot  den  particularem  synodum  op 
gemeene  costen  der  dassen  gesonden  worden ,  is  beslooten ,  dat  ja ,  opdat 


')  » gevoecht  syn  —  draegen"  G  heeft  vgevoeght  tot  die  classe  van  Haerlem 
sorteren,  dat  sij  sullen  van  nu  voort  verschenen  in  de  classe  van  Haerlem  ende 
alle  vervallende  lasten  sullen  helpen  draegen  nae  tbeheoren  eenes  ïjegelijcken  classis." 
s)  Achter  » verclaert"  volgt  nog  in  G  «ende  tot  in  de  nacht  te  samen  big  ven,  eer 
sij  scheijden."  3)  »Art.  13"  ontbr.  in  A.  Eveneens  »Art.  14"  en  »Art.  15." 
*)  Achter  » bethoonen"  volgt  in  G  nog:  nende  hem  ujjt  die  lijnbane  nemen,  daer 
hy  nu  ter  tjjt  met  ergernis  der  kerokendienstes  arbejjt." 


144 

also  die  gesandten  van  eener  iegelicken  classe  in  een  huis  logieren  ende 
des  to  beter  communicatie  houden  mogen. 

Art.  15.     4.     Het  naesteoomende   synodus  sal  naer  omgaende  oorde- 
ninge  tot  Haerlem  gehouden  worden. 

5.     Censura  morum  gehouden  synde ,  syn  die  broedera  in  aller  vriend- 
lickheit  yan  malcanderen  geseheiden  l). 

Finis. 


Acta  des  particulieren  synodi  der  kercken  van 
Noortholandt \  ver  goeder t  tot  Haerlem  den  io  May 
anno  1588. 

In  den  eersten  zyn  na  anroupinge  van  des  Heeren  naem  vercooren  tot 
eenen  presidem  Joannks  Damius,  dienaer  binnen  Haerlem,  diewelcke  met 
consent  des  synodi  tot  eenen  assessorem  genoemen  heeft  Clemens  Maer- 
tenss,  dienaer  tot  Horn,  ende  is  tot  eenen  scriba  gecooren  Guillielmus 
Lanius  ,  dienaer  tot  Luttekebrouck ,  ende  syn  op  dese  synodaele  vergaede- 
ringe  als  gecommiteerde  met  haere  credentien  verscheenen  ghelyc  volght : 

Wt  de  classi  van  Haerlem :  Joannes  Damius  ,  dienaer  aldaer ,  Geraerdüs 
Poppius,  dienaer  tot  Sardam,  Arnhent  Meynerssz,  oudërlinck  tot  Haer- 
lem, ende  Dieriok  Janss,  oudërlinck  tot  Wessanen. 

Yan  Ampsterdam  syn  verscheenen  Joannes  Cochlinüs,  dienaer  aldaer, 
Pieter  Janss,  dienaer  tot  Sloterdick,  Miohael  Hertensius,  dienaer  tot 
Wesp,  gesonden  in  plaetse  yan  een  ouderlingh,  Baptista  Otens,  ouder- 
lingh  tot  Ampsterdam. 

Wt  die  classe  yan  Horrn  syn  yersoheenen  Clement  Martenssz  ,  dienaer 
tot  Horn,  Cornelis  Metnerssz,  dienaer  tot  Berokhoudt,  Berrent  Jansz, 
ouderlingh  tot  Horn,  ende  Arris  Dierigsz,  ouderlingh  tot  Twysch. 

Wt  de  classe  van  Enchusen  syn  verscheenen  Guillielmus  Lanius,  die- 
naer tot  Luttekebrouck .  Nigolaus  Rugius  ,  dienaer  in  Yeenhuysen ,  Albert 


')    tgescheiden"  G  heeft  »met  den  gebede  gesohegden." 


145 

Albertsz,   ouderlingh  tot  Enchuysen,  ende    Jan  Herrkmansz,  ouderlingh 
in  Hem. 

Wt  den  classe  van  Edam  syn  verscheenen  Henricus  Joannis,  dienaer 
tot  Suyderwou,  Hinricus  Oosthovius,  dienaer  tot  Etersem,  Dkriok  Claissz, 
ouderlingh  op  der  Beeds,  Jan  Claissz,  ouderlingh  tot  Rarop. 

Wt  de  classe  van  Alcmaer  syn  verscheenen  Everaerdüs  Loot  ,  dienaer 
tot  Egmont,  Cornelius  Wigeri,  dienaer  op  Langedyc,  Pieter  Pieterssz, 
ouderlingh  tot  Alokmaer,  Symon  Pietersz,  ouderlingh  tot  Oudenierop. 

[Art.  1]  1).  In  het  verlegen  der  oredentien  heeft  die  vergaederingh 
gelettet ,  dat  by  den  classe  van  Ampsterdam  Michael  Hartensius  ,  dienaer 
tot  Weps,  in  plaetse  van  eenen  ouderlingh  gesonden  was,  doch  ghe- 
hoort  hebbende  die  redenen,  by  denzelfden  classe  oversulcx  voorgestelt, 
is  die  vergaederinge  voor  dees  tit  daerin  vernoucht,  doch  dat  sulcx  in 
toecommende  tit  in  geen  consequentie  getoegen  worde  tot  naedeel  van 
de  ouderlinghen. 

[Art.  2.]  Int  ondersoucken  der  inetructien  is  vooreerst  gelettet  op  die 
swaericheyt,  by  den  classe  van  Enchuysen  ingebrocht  belanghende  die 
huy  welicxsche  confirmatien  soodaenigher  persoonen ,  die ,  voor  ende  aleer 
zy  wettelicken  afgeroepen  ende  oppentlic  in  den  huywelio  bevesticht  zyn , 
haer  tot  oneerbaerlio  byslaepen  begeven,  streckende  tot  onteeringe  des 
huwelicken  staets.  Ende  is  na  rippe  deliberatie  voor  goed  gevonden 
om  zoedaenige  disoorder  in  toecommenden  tyden  te  voorcoramen ,  dat  wt 
den  naem  deser  vergaederinge  aen  die  hoogh  overicheyt  by  requeste  ver- 
socht  worde  met  die  bequaemste  middel  daerin  te  willen  versien,  opdat 
die  dienaeren  des  G.  woorts  gelic  ooc  die  gemeenten  van  alle  calumnien  der 
quaetwilligen  in  dit  stuck  moegen  bevrydet  worden.  Ende  syn  tot  sulck 
een  request  te  stellen  genomineert  onse  weerde  ende  lieve  medebroederen 
Clemens  Maertenssz  ,  Joannbs  Cochlinus  ende  Corneuus  Wygerii  Hieren- 
tu8schen  en  sullen  die  dienaeren  niet  onderlaeten  zoedaenighe  persoonen 
na  het  wtwysen  des  57  artickels,  in  part.  quest.  des  nationalen  synodi 
tot  Middelburch  anno  1581  ghehouden  gestelt,  in  den  huwelio  te  beves- 
tigen ,  gemerckt  den  dienst  des  evangelii  gemeen  synde ,  niemandt  mach 
geweygert  worden ,  dat  ooc  die  gevallen  persoonen  daerdoor  tot  beteringhe 
beweeght  moegen  worden  ende  dat  haerlieden  door  weygeringe  onges 
dienstes  gheen  oorsaeck  tot  meerder  quaet,  als  by  paepen  te  trauwen 
of  in  onecht  te  continueren ,  gegeven  worde ,  dat  ooc  oversulcx  alles  die 


')    De  articuleering,  die  in  C  niet  voorkomt,  is  hier  overgenomen  uit  B. 
Acta  syn.  provinc.  I.  10 


146 

oordinantie  der  booger  overicheyt  over  het  stuok  van  den  huywelio  on- 
derhouden worde,  welverstaende  dat  der  dienaeren  ampt  is  soedaenige 
ergelicke  persoonen  zooveel  moegelic  wt  des  Heeren  woort  wel  ernstelic 
te  vermaenen  ende  insonderheyt  onder  bet  bevestigen  van  den  huywelic 
soedaenigher  persoenen  (zoverre  die  faute  notoir  is)  oorsaecke  neemen 
zoedaenighe  ongesohicheyt  in  genere  te  bestraffen. 

[Art.  3.]  Ende  aengaende  die  swaericheyt,  by  die  kercke  van  Haer- 
lem  voorgestelt ,  beroerende  die  schultbekenninge  van  openbaere  ergernisse , 
by  eenige  lidtmaeten  gegeven,  of  het  tot  wechneeminge  der  ergenisse 
genouch  is ,  dat ,  met  verswyginge  van  den  naem ,  die  daet ,  plaetse  ende 
tit  metgaeders  ooc  die  boetveerdicheyt  des  gevallenen  der  gemeente 
worde  voorghestelt ,  is  eendraechtelic  by  allen  dassen  geresolveert ,  dat 
die  kercken  in  sulcken  geval  haer  regnleeren  sullen  na  den  48  artickel 
oft  resolutie  van  die  particuliere  questie ,  in  den  nationali  synodo ,  tot  Dord- 
recht anno  78  gehouden,  ghestelt,  welcke  resolutie  die  vergaederinge 
bevindt  die  stichtichste  te  wesen  om  in  openbaeren  kercken  te  onderhouden. 

[Art.  4.]  Ende  also  eenen  Goyvaert  Cornelissz  ,  eertit  dienaer  tot  Bever- 
wyc ,  in  diezelve  gemeente  gelic  ooc  elders  groote  ergenis  heeft  angericht 
niet  alleen  met  schandelicke  verlaetinge  synes  dienstes  maer  ooc  met  af- 
wyckinge  ende  versaeckenge  der  suyver  waerhevt  ende  voorstandt  van 
die  grouwelicke  doolinge  der  Roomscher  kercken ,  gemerckt  met  denzelven 
zoo  by  den  classe  van  Haerlem  als  ooc  by  die  kercke  tot  Beverwyc  na 
het  wtwysen  van  Gods  woort  ende  gebruyck  aller  weigestelden  kercken 
met  vermaenen  ende  voorstellen  zyner  persoon  tot  op  die  excommuni- 
catie geproecedeert  is,  wort  by  den  classe  van  Haerlem  aen  dese  ver- 
gaederinge versocht,  of  het  niet  sal  strecken  tot  vercleeninge  van  den 
dienst  des  dienaers ,  tegenwoordich  daer  ter  plaetse  resyderende ,  zoo  die 
excommunicatie  by  eenige  andere  dienaeren  van  de  classe,  daertoe  ge- 
deputeert,  zoude  beleyt  worden.  Is  geandtwoort:  gemerckt  hem  den 
dienaer  terzelfter  plaetse  daerin  beswaert  vindt  ende  ooc  die  beleydenge 
van  die  procedure  tegen  die  ergelicke  persoon  meest  by  den  classe  ge- 
vordert  is ,  dat  het  ooc  sal  stichtelicx  wesen  eenige  persoonen ,  als  eenen 
wter  stadt  Haerlem  ende  een  wten  classe,  daertoe  te  deputeeren  om  de 
excommunicatie  daer  ter  plaetse  te  voorderen. 

[Art.  5.]  Is  ooc  voor  goed  gevonden  op  gelicke  maniere  te  proce- 
deeren  tegen  eenen  Pieter  Sihonsz  ,  ghewesen  dienaer  tot  Oostzaenen ,  die- 
welcke  gelicke  gestalt  met  verlaetinge  synes  dienstes  ende  anneemenge  der 
schaedelicker  opinien  der  Wederdooperen  die  gemeente  aldaer  swaerlic  ge- 
argert  ende  bedrouft  heeft. 


147 

[Art.  6.]  Ende  alzo  tegen woordich  groete  insolentie  ende  stoudtmoe- 
dicheyt  gebruyckt  wort  by  den  superstitiosen  papen  ende  rauenicken  met 
openbaer  offenisse  haerder  affgrisselicke  misse  ende  ander  superstitien  van 
doepen  ende  trauwen ,  ooo  voorstellinge  haerer  valscber  leer ,  dierecktelic 
stridende  tegen  die  evangelissche  waerheyt,  gelic  ooc  diezelvige  open- 
baere  schoeien  houden,  in  denwelcke  die  Jesuytissche  ende  Romsche 
superstitien  in  die  teedere  jeught  planten,  alles  streckende  tot  onteer- 
linge  van  Gods  heylige  naem,  tot  verachtinge  van  de  suver  leer  des  h. 
evangelium8,  daermit  de  Heer  dese  provinciën  begaeft  heeft,  ooc  tot 
groete  paertieschap  ende  viandtlicken  haet  der  ondersaeten,  is  by  die 
vergaederinge  voor  noodich  geachtet  ooc  sulcx  int  request  onsen  broe- 
deren, by  dese  vergaederinge  daertoe  gedeputeert,  aen  mynheeren  den 
Staeten  te  stellen,  opgeleyt  te  insereren  ende  oodtmoedelio  an  haer  E. 
versoucken,  dat  tot  by  die  bequaemste  middelen  daerin  versien  mocht 
worden. 

[Art.  7.]  Ende  gemerckt  die  gemeente  tot  Medenblyok  tegenwoordich 
seer  gepresseert  wort  van  eenige  onweetende  haere  medeborgers ,  die  int 
beghinsel  vant  belegh  wtgeweecken  waeren,  alzo  dat  een  claeghlicke 
mijne  derzelfder  gemeenten  te  besorgen  staet,  indien  niet  by  tit  daerin 
versien  en  wort,  soo  ist  voorgestelt  by  den  classe  van  Enchuysen,  of 
het  niet  geraeden  sij  zyn  Excellentie  ende  heeren  Staeten  door  dese 
vergaederinge  den  bedroufden  standt  derselver  gemeenten  te  remonstree- 
ren  ende  te  versoucken,  dat  sij  moeghen  van  de  insolentie  der  quaet- 
willigen  bevrydet  worden.  Is  by  die  vergaederinge  voor  goedt  ingesien , 
dat  men  voor  dese  tit  die  saecke  noch  sal  insien,  verhoepende  dat  by 
die  hooge  overicheyt  met  die  bequaemste  middelen  daerin  sal  versien  worden. 

[Art.  8  ]  Ende  nadien  van  den  algemeenen  viant  eenen  tijt  verleeden 
eenen  dienaer  des  G.  woorts  op  het  eilant  Wieringe ,  by  nacht  benevens  ander 
gebueren  gevanckelic  ontvoert  synde,  op  een  rantsoen  van  drie  hondert 
gulden  behalven  andere  swaere  oncosten  gestelt  is ,  voor  welcke  pennin- 
gen die  classis  van  Alcmar  haer  heeft  vastgemackt  ende  gesproeken, 
soo  heeft  diezelfde  classis  by  dese  vergaederinge  bystandt  in  soodanige 
last  versocht,  waerop  die  gecommiteerde  van  die  dassen  belooft  hebben 
dese  swaericheyt  haeren  classibus  ende  kercken  vlietich  te  recomman- 
deeren,  ooc  die  penningen,  zoo  van  den  goedthertigen  tot  betaelingen 
des  rantsoons  zullen  contribuert  worden ,  aen  die  van  Alcmaer  oversenden. 

[Art.  9.]  Alzo  ooc  verleden  herst  eenige  oncosten  by  onse  broederen 
Jacobo  Lomanno  ende  Joanmk  Damio  om  syn  Excellentie  den  graven  van 
Lyckstkr  van  wegen  der  Noorthoolantsschen  kercken  te  begroeten  gedaen 

40- 


148 

syn,  zoo  hebben  die  gecommiteerde  van  die  dassen  na  die  cotizatie,  in 
het  wtschryven  der  kercke  van  Haerlem  vermeldet  (waermede  sy  ooc  voor 
dese  tyt  te  vrede  syn  geweest  wtgenoemen  die  classis  van  Horn,  welck 
daerover  protest  gedaen),  elo  zyn  coete  verschoeten  ende  syn  alzo  die 
voornoemde  dienaeren  van  die  verschoeten  teercosten  gecontenteert. 

[Art.  10.]  Dewyle  ooc  die  classis  van  Alckmaer  by  dese  vergaederinge 
wederom  eenige  bystandt  versocht  heeft  voor  eenen  afgesetten  vroemen 
dienaer  Symon  Pauli  om  in  syn  swaere  huyshoudinge  ende  aermoet 
gesaccoreert  te  worden,  heeft  die  vergaederinge  geresolveert ,  dat  die 
classis  van  Alcmaer  denselfden  voornoemden  dienaer  tot  het  examen 
weder  sal  voordern,  of  moegelic  eenige  bequaemicheyt  gespuert  mocht 
worden  denzelfden  weder  in  den  dienst  te  gebruycken.  Dat  ooc  die  classis 
van  Alcmaer  hierentusschen  voor  denselven  behoorlic  zorge  sal  draegen 
om  hem  in  syn  aermoet  bystandt  te  doen.  Ende  indien  haer  den  last 
te  swaer  wilde  vallen,  dat  sy  alsdan  aen  allen  dassen  schriftelic  ver- 
souck  sullen  doen  om  daerin  te  versien  na  het  behoeren. 

[Art.  11.]  Ende  gemerckt  by  eenige  kercken  int  mededeelen  van  at- 
testatien  eenige  faute  bevonden  wort ,  alzo  dat  sommige  vagabunden  die- 
zelfde alleen  tot  bedelen  misbruycken ,  is  by  die  vergaederinge  voor  noo- 
dich  bevonden  die  dassen  ende  kercken  door  die  gecommiteerden  te  ver- 
maenen  om  met  sonderlinge  vliet  die  persoonen ,  die  van  eenige  gemeenten 
begeeren  te  vertrecken,  te  ondersoucken  ende  in  de  attestatien  te  ver- 
haelen  die  plaetse ,  daer  sy  henen  begeren  te  vertrecken ,  om  alsoo  dese 
inconvenienten  te  voorcommen  ende  die  gemeenten  van  snlcke  vaga- 
bunden te  ontlasten. 

[Art.  1 2.]  Ende  alzoo  Lambkrtus  Valckenaer  ,  eertits  dienaer  geweest 
tot  Wormer  ende  Gips ,  by  reqnest  an  die  vergaederinge  versocht  heeft  om 
tot  den  dienst  des  predickxampt  wederom  toegelaeten  te  muegen  wor- 
den, heeft  die  vergaederinge  angenoemen  elc  an  haere  classem  respec- 
tivelic  te  refereren  ende  der  dassen  re  sol  u  tien  over  sulcx  syn  versouck 
aen  die  kercke  van  Haerlem  binnen  den  tit  van  8  weeken  schriftelic  te 
oversenden. 

[Art.  13.]  Is  ooc  bewilliget  om  goede  oorde  int  Bitten  te  behouden, 
dat  die  dienaeren  met  haere  ouderlingen ,  van  elcke  classe  gecommiteert , 
haer  by  den  anderen  in  het  sitten  vougen  zullen,  dat  ooc  de  gecomi- 
teerden  des  classis ,  daer  den  synodus  gehouden  wort ,  die  eerste  plaetse 
hebben  sal,  ende  volgens  daeraen  die  classis,  daer  het  navolgende  jaer 
die   synodaele  vergaederinge  sal  ghehouden  worden,  ende  alzoo  volgens 


149 

het  een  classis  het  ander  int  sitten  sal  succedeeren ,  gelic  sy  haere  buerten 
in  die  synodaele  vergaderinge  onderhouden. 

[Art.  14.     Het  naestcommende  synodus  sal  gehouden  worden  volgende 
de  omgaende  ordeninge  tot  Amsterdam.     Finis.]  1). 

Johannes  Damius,   dienaer   des   godliken   woords  tot 

Haerlem,  preses  sijnodi. 
Wilhelmü8  Lantü8  Doocum,  scriba  synodi,  subsoripsi. 


Acta  des  Noorthollantschen  particulieren  synodi \ 
gehouden  tAmsterdam  den  30  Maij  A.  D.  89. 

Naer  aenroepinge  des  Heren  naems  is  vercoeren  tot  eenen  praeses 
Andreas  Hagius,  dienaer  des  godlicken  woorts  tot  Hoorn,  tot  eenen  as- 
sessor Joannes  Haluus,  dienaer  des  woorts  tAmsterdam,  ende  tot  eenen 
scriba  Everardüs  Henrici  Gesteranus. 

Voorts  zijn  die  credensbrieven  gelesen  ende  zijn  wt  allen  Noorthol- 
lantschen dassen  dese  naevolgenden  tot  desen  synodum  gedepntiert  ende 
yerscheenen : 

Van  Amsterdam  dienaeren:  Joannes  Hallius,  dienaer  tot  Amsterdam, 
Miohael  Hortensiüs,  dienaer  tot  Wesep;  ouderlingen:  Joannes  Thomae, 
ouderlinck  tAmsterdam,  Geraert  Jansz,  ouderlinck  tAmsterveen. 

Van  Hoorn  dienaeren:  Andreas  Haoius,  dienaer  tot  Hoorn,  Arnoldus 
Martini  ,  dienaer  tot  Sibekerspel ;  ouderlingen :  Jaoob  Cornelisz  Roos  , 
ouderlinck  tot  Hoorn,  Jan  Jagobsz.  ouderlinck  tot  Hensbroeck. 

Van  Enchuisen  dienaeren:  Andreas  Theodorus,  dienaer  tEnckhuisen, 
Pascasius  Baers,  dienaer  te  Hoochkerspel ;  ouderlingen:  Zeger  Dercxz, 
ouderlinck  tEnckhuisen,  Claes  Retnersz,  ouderlinck  tot  Medenblick. 

Van  Edam  dienaeren:  Laurentius  Jansz,  dienaer  tot  Monickedam, 
Jacob  Hessels,  dienaer  tot  Beets;  ouderlingen:  Jan  Jagobsz,  ouderlinck 
tot  Purmerendt,  Dirgk  Luitoes,  ouderlinck  tot  Purmerlande 

Van  Alckmaer  dienaeren:  Everardüs  Henrici  Gesteranus,  dienaer  te 
Alckmaer,   Jan  Steenoraght,   dienaer  tot  Schermer;  ouderlingen:  Dirgk 


')    Het  tusschen  [  ]  geplaatste  komt  nog  voor  in  A  en  6,  terwijl  G  betzelfde 
met  andere  woorden  vermeldt. 


150 

Diroxz  ,  ouderlinck  tot  Alokznaer ,  Pibter  Boickenbs  ,  ouderlinck  tot  War- 
menhuisen. 

Van  Haerlem  dienaeren:  Joannes  Ampsinck,  dienaer  tot  Haerlem, 
Gerardus  Poppiüs  ,  dienaer  tot  Saerdam ;  ouderlingen :  Hendrick  Wijnman  , 
ouderlinck  tot  Haerlem,  Maerten  Sybrantsz,  ouderlinck  tot  Sardam. 

[Art.  1.]  *)  Alsoe  die  classe  van  Alokmaer  in  haere  credentie  niet  heeft 
wtgedruckt  die  naemen  der  ouderlingen ,  die  totten  sijnodum  waeren  gede- 
putiert ,  is  beslooten ,  dat  voortaen  die  naemen  soewel  der  ouderlingen  als 
der  dienaeren  sullen  in  den  credensbrieven  wtgedruckt  worden. 

[Art.  2.]  Voorts  belangende  dinstructien ,  soe  zijn  die  zwaericheden 
de  kercken  (in  den  dassen  geresolviert  zijnde)  in  den  sijnodo  voorgestelt 
ende  is  daervan  gehandelt  ende  besloeten  als  volgt. 

[Art.  3.]  Aengaende  deerste  zwaericheyt  des  classis  van  Amsterdam 
van  een  seeker  forme  te  stellen  om  volwassene  persoenen  te  doopen  is 
geresolviert ,  dat  niemant ,  tot  sijnen  verstandigen  jaeren  gecoemen  zijnde , 
sonder  oepenbaere  belydenisse  syns  geloofs  totten  doop  sal  toegelaeten 
worden ,  waerinne  dan  (gemerckt  hiervan  eene  generaele  forme  niet  wel 
can  gestelt  worden)  een  iegelicke  kercke  soedaenige  forme  mach  gebruicken, 
die  sy  alderstichtelicxte  sal  bevinden  ende  die  den  verstande  dergener, 
die  gedoopt  worden,  geaccommodiert  is,  ter  tijt  toe  dat  in  generali  sy- 
nodo  een  seeker  forme  hiervan  mach  geraemt  worden. 

[Art.  4.]  Ten  anderen ,  belangende  het  clein  onderhoudt  soemiger  die- 
naeren op  ettelicke  plaetsen,  sullen  die  £.  heren  Staeten  bij  requeste 
gebeden  worden,  dat  se  hierinne  willen  versien.  Ende  sullen  hiertoe 
twee  requesten  gestelt  worden ,  eene  aen  den  E.  heren  Staeten  van  Suit- 
hollant  belangende  die  dassen  van  Amsterdam  ende  Haerlem,  welcke 
requeste  sal  den  heren  voornoemt  gepresentiert  worden  by  de  kercke  van 
Amsterdam,  dander  aen  de  gedeputierde  heren  van  Noorthollant  aen- 
gaende die  dassen  onder  het  Noorderquartier  sortierende,  ende  sal 
denselven  heren  dese  requeste  gepresentiert  worden  by  de  dienaeren 
tot  Hoorn. 

[Art.  5.]  Ten  derden,  Symonis  Pauli  saeke  belangende,  sal  het  classis 
van  Alckmaer  syne  gaeven  beproeven  door  eenige  sijne  propositien,  ende 
indien  hij  bevonden  sal  worden  der  kercken  Christi  met  sijne  gaeven  stich- 
telick  te  connen  dienen ,  sal  hij  sonder  examinatie  totten  dienst  der  kercken 

l)    De  articuleering,  dio  in  C  niet  voorkomt,  is  hier  overgenomen  uit  B. 


151 

toegelaeten  worden.  Ende  soe  hij  in  de  classe  van  Alckmaer  geen  be- 
roepinge  can  hebben,  aal  hem  van  dieselve  classe  goede  attestatie  ge- 
geven worden. 

[Art.  6.]  Ten  vierden,  hoewel  Lambertüs  Valckenaer  nae  omtrent 
vijfjaerige  boete  sijnes  groeven  feits  des  overspels  selfs  bij  requeste  aen 
den  synode  versocht  heeft  wederom  totten  dienst  des  woorts  toegelaeten 
te  worden ,  waertoe  dan  die  meeste  classes  nae  wtwijsinge  haerder  inge- 
brachte resolutien  wel  genegen  ende  gesinnet  zijn ,  nochtans  gemerckt  die 
politijensche  ordeninge  der  heren  Staeten  geen  overspeelders  wederom  tot 
eenige  politische  officien  toelaet,  soe  hebben  die  broederen  des  synodi 
hierinne  swaericheit  gevonden,  te  weten  dat  dan  veel  meer  van  den 
kerckendienst  behoeren  afgeweert  te  blijven,  die  in  dieselve  sonde  ge- 
vallen zijn.  Maer  oevermits  die  resolutien  der  meeste  dassen  contrarie 
desen  gevallen  zijn,  soe  stelt  het  sijnodus  dese  saecke  in  deliberatie  der 
dassen  om  dieselve  wederom  in  aensien  tgeen  voorschreven  rypelick  te 
oeverleggen  ende  wat  haer  hiervan  goet  sal  duncken ,  binnen  den  tijt  van 
6  weeken  der  kercken  van  Amsterdam  oever  te  schryven.  Hierentusschen 
alsoe  hij  hem  verclaert  geen  middelen  meer  te  hebben  om  te  leven,  soe 
is  van  den  sijnodo  hem  een  pont  groot  gepresentiert,  waertoe  elcke  classe 
eenen  gulden  sal  geven,  mits  ooc  hem  belovende,  dat  aen  de  gemeinte 
tot  Jhisp  geschreven  sal  worden  om  hem  in  sijn  armoede  ouders  tandt 
te  willen  doen,  twelcke  hem  gepresentiert  zijnde  hij  beide  afgeslaegen 
heeft. 

[Art.  7.]  Op  de  eerste  zwaericheit  der  classis  van  Enckhuisen  van 
het  stilswijgen  der  gedeputierden ,  wt  den  magistraet  in  den  kerckenraet 
bijsittende,  sal  van  wegen  des  sijnodi  aen  Helmighium  (als  gewesenen 
scribam  in  den  nationaelen  synodo  in  sGraevenhaege)  naer  Wtrecht  ge- 
schreven worden,  dat  hij  in  den  34  artiokel  desselven  synodi  wil  nae- 
soecken ,  of  ooc  eenige  mentie  daerinne  wtgedruckt  is  van  het  stilswijgen 
dergener ,  die  wten  magistraet  den  kerckenraet  bygevoecht  worden  ?  Ende 
dat  hij  sulcx  wil  aen  die  dienaeren  van  Amsterdam  oever  schrijven ,  die- 
welcke  tselve  met  een  bijgevoechde  vermaeninge  aen  den  kerckenraet 
tEnckhuisen  sullen  oeverseinden,  welcke  vermaeninge  die  dienaeren  van 
Amsterdam  voornoemt  evenwel  doen  sullen,  hetsij  dat  die  clausele  voor- 
schreven daerinne  gevonden  sal  worden  ofte  niet. 

[Art.  8.]  Op  het  twede  gravamen  van  een  algemene  forme  van  attes- 
tatien  te  stellen,  referiert  hem  het  synodus  op  hetgeen  hiervan  soe  in 
den  nationaelen  synodis  soe  in  het  particuliere  voor  twee  jaeren  tAlckmaer 
geresolviert  is ,  vermaenende  die  dassen  ende  kercken ,  dat  se  nae  deselve 


152 

forme  haere  attestatien  stellen  sullen  ter  tijt  toe  in  den  nationaelen  synodo 
(wanneer  het  sal  gehouden  worden)  een  ander  forme  aal  mogen  gestelt 
worden. 

[Art.  9.]  Ten  derden  hoe  men  te  hulpe  sal  coemen  die  bedroefde 
kercke  van  Medenblick,  in  dewelcke  Tako  Sijbrantsz  wt  versoeck  des 
magistraets  sonder  bewilliginge  der  gemeente  tegen  sijn  belofte,  den 
classi  van  Alckmaer  gedaen,  in  den  dienst  der  kercken  hem  begeven 
heeft.  Is  by  den  synode  geresolveert ,  alsoe  die  heren  Staeten  seekere 
presentatie  tot  wechneminge  des  geschils ,  in  der  gemeinte  voorseit  geresen , 
door  haere  gedeputierde  soe  aan  den  classe  van  Enckhuisen  ende  ge- 
meinte tot  Medenblick  als  ooc  aen  Takonem  selfs  gedaen  hebben,  die- 
welcke  doemaels  niet  en  heeft  connen  ten  behoorlicken  effecte  gebracht 
worden  om  redenen ,  den  dassen  van  Enckhuisen  ende  kercke  van  Meden- 
blick daertoe  bewegende ,  dat  die  heeren  voornoemt  wederom  aengesproken 
ende  gebeden  sullen  worden ,  dat  se  bij  haer  voorgaende  presentatie  als- 
noch  willen  persisteren,  ende  door  haere  authoriteit  tusschen  den  ma- 
gistraet  van  Medenblick ,  Takonem  ende  de  gemeinte  aldaer  intercéderen , 
dat  Tako  voornoemt  metten  classe  van  Enckhuisen  ende  die  gemeinte  tot 
Medenblick  door  eenige  schultbekenninge  voor  die  gedeputierden  der  heren 
Staeten  ende  gecommitteerden  des  sijnodi  sal  mogen  versoent  worden  in 
presentie  des  kerckenraets  ofte  eeniger  van  haer,  daertoe  gedeputiert, 
mits  hem  ooc  daertoe  houdende  hem  voortaen  in  de  kercklicke  bedieninge 
te  regulieren  nae  tgeen  met  hem  in  den  classe  van  Alckmaer  gehandelt 
is  ende  hij  doemaels  belooft  heeft  te  willen  naercoemen.  Alle  twelcke 
bij  den  heren  Staeten  ende  met  Takone  voornoemt  wt  te  rechten  zijn  hier- 
toe van  den  synodo  gecommittiert  onse  lieve  broederen  Andreas  Haqius  ende 
Clemens  Martensz  ,  dienaeren  tot  Hoorn ,  Laurentiüs  Joannis  ,  dienaer  tot 
Monickedam,  ende  Derck  Dercxz,  ouderlinck  tot  Alckmaer,  die  welcke 
haer  wedervaeren  sullen  aen  den  classes  rapportieren.  Ende  soe  die  saeke 
anders  soude  aflopen ,  als  wij  verhopen ,  sal  alsdan  wt  elcke  classe  een  die- 
naer geordoniert  worden  om  ter  plaetse  ende  ten  tijde ,  daer  se  van  den 
gedeputierden  des  sijnodi  sullen  verschreven  worden ,  te  comparieren  ten 
einde  sij  met  malcanderen  moogen  spreeken,  wat  in  dese  saeke  wyders 
te  doen  sal  zijn. 

[Art.  10.]  Op  de  eerste  questie  des  classis  van  Alckmaer,  of  men 
sal  mogen  geven  attestatien  van  twee  kerckegeboden  ende  daerop  trou- 
wen, dan  of  men  vertouven  sal  tot  alle  die  drie  geboden  gegeven  zijn, 
is  dantwoorde ,  dat  men  hem  houden  sal  nae  dordinantie  der  heren  Staeten. 

[Art.    11.]     Is    ooc   geresol viert-  aengaende    tonbehoorlick   byslaepen 


153 

soemiger ,  voordat  se  haere  drie  kerokgeboden  gehadt  hebben ,  dattet  sy- 
nodus  hem  referiert  opt  artickel,  hiervan  in  den  laetsten  sijnodo  tot  Haer- 
lem  gemaeckt. 

[Art.  12.]  Ten  laetsten  op  de  zwaericheit  by  den  classe  van  Haer- 
lem  voorgestelt,  hoe  aal  moogen  geremediert  worden  tquaede  gebrnick 
der  schepenen ,  welcke  gemeenlick  haere  vergaederingen  onder  die  predi- 
catien  des  Sondaechs  honden,  is  geresolviert ,  dat  een  iegelicke  kercke 
haere  onderovericheit  respective ,  daer  snlcx  geschiet ,  sal  vermaenen  ende 
bidden ,  dat  se  hierinne  wil  remedieren ,  opdat  die  sabbath  des  Heren  niet 
en  werde  geprophaniert. 

[Art.  13.]  Die  wijle  het  classis  van  Amsterdam  in  het  wtschrijven  des 
synodi  mentie  maeckt  van  een  nationael  sijnodo,  hetwelcke  dit  jaer  nae 
toesluit  der  voorgaende  generale  sijnoden  sonde  moeten  gehouden  wor- 
den, soe  achten  die  broederen  des  synodi  sulcx  onnoodich  te  zijn,  in 
aenmerckinge  dat  geene  soedaenige  swaericheden  in  desen  synodo  voor- 
gevallen zijn  noch  van  eenige  andere  synoden  aen  haer  oevergeschreven , 
waerom  een  nationael  synodos  soude  nootsaeckelick  gehouden  moeten 
worden ,  mach  hierom  tselve  dit  jaer  noch  wtgestelt  worden.  Sal  niette- 
min die  kercke  van  Amsterdam  gehouden  zijn  aen  andere  sijnoden  te 
schryven  om  te  vernemen ,  of  bij  haer  soedaenige  swaericheden  mochten 
zijn ,  waerom  het  nationaele  synodns  het  toecoemende  jaer  soude  moeten 
gehouden  worden. 

[Art.  14.]  Het  naetstcoemende  synodus  sal  nae  omgaende  ordeninge 
tot  Hoorn  gehouden  worden,  welcke  classis  die  wtschrijvinge  van  dien 
twee  maenden,  voordat  het  gehouden  sal  worden,  doen  sal. 

Censura  morum  gehouden  zynde ,  zijn  die  broederen  in  goede  eendrach- 
ticheyt  van  malcanderen  gescheiden.  Aldus  geeindicht  tot  Amsterdam 
den  1  Junij  A°.  D.  89. 

Andreas  Hagius,  electus  hujus  synodi  praeses. 
Everharous  Henrici  Geistbranus  ,  scriba. 


Acta  des  particulieren  synodi,  gehotcden  tot  Hoorn 
den  25  yunij  90. 

Eerst  zijn   nacr  anroepinge  van    des  Heeren  name  vercoren  Andreas 


154 

Dirrixz,  dienaer  des  woorts  tot  Enchuysen,  tot  praesidem  ende  tot  as- 
sessorem  Clemens  Martini  ,  dienaer  des  woorts  tot  Hoorn ,  ende  tot  scri- 
bam  Christianus  Mbrlinus,  dienaer  des  woorts  tot  Outcaspel  etc. 

De  credenciebrieven  gelesen  zynde,  zyn  verschenen: 

Van  wegen  der  classe  van  Hoorn :  Clemens  Martini  ,  dienaer  des  woorts 
tot  Hoorn,  Cornelis  Meynaertz,  dienaer  des  woorts  tot  Berchout,  Ger- 
brant  Gerbrants,  ouderlync  van  Hoorn,  ende  Pieter  Janssz,  ouderlync 
van  Hoochwout. 

Van  wegen  der  classe  van  Enchuysen:  Andreas  Dirrixz,  dienaer  des 
woorts  tot  Enchuysen,  Joannes  Ilstanus,  dienaer  des  woorts  in  Hem, 
Cornelis  Janssz  ,  ouderlync  in  Enchuysen ,  Outoer  Volgkersz  ,  ouderlync 
in  Boekarspel. 

Vuyt  de  classe  van  Edam  zyn  verschenen  Hendric  Janssz  ,  dienaer  des 
woorts  tot  Zuyderwouwe,  Hendric  Franssz,  dienaer  des  woorts  op  Mar- 
eken ,  Lambert  Janssz  ,  ouderlinc  tot  Edam ,  Jan  Heymenssz  ,  ouderlinc  tot 
Muennickendam . 

Vuyt  den  classe  van  Alcmar:  Jacobus  Lomannus,  dienaer  des  woorts 
tot  Alcmar,  Christianus  Merlinus,  dienaer  alsboven,  Mathys  Backer, 
ouderlinc  tot  Alcmar,  Jan  Jacobs,  ouderlinc  tot  Outcaspel  voorz. 

Van  wegen  der  classe  van  Harlem:  Joannes  Booaert,  dienaer  des 
woorts  tot  Harlem,  Joannes  Janssz.  dienaer  des  woorts  tot  Wormer, 
Jan  Vbrkreijl,  ouderlinc  tot  Harlem.  Gerrit  Olfertsz,  ouderline  tot 
Oostzanen. 

Van  wegen  der  classe  van  Amsterdam:  Jacobus  Arminius,  dienaer  des 
woorts  tot  Amsterdam ,  Petrus  Arritius  ,  dienaer  des  woorts  tot  Muyden , 
Hendric  Olfertz  ,  ouderlinc  van  Amsterdam ,  Gerrit  Janssz  ,  ouderlinc  van 
Naerden. 

Belangende  de  instructien  zo  zyn  de  zwaricheden  der  kereken ,  in  den 
classibus  geresolveert  zynde ,  in  den  synodo  voorgestelt  ende  is  daervan 
gehandelt  ende  besloten  als  volcht. 

|Art.  1.]  *)  Ig  vooreerst  opgelesen  de  zwaricheyt  des  classis  van 
Hoorn  angaende  de  zake  Lamberti  Valckenaer,  of  men  hem  weder  tot 
den  dienst  des  g.  woorts  sal  toelaten.  Is  geresolveert,  dat  overmits  zyn 
bevonden  geworden  de  stemmen  der  0  dassen  tegen  elcanderen  te  stry- 
den,  als  drie,  die  hem  van  den  dienst  afstemmen,  strydende  tegen  3, 
die  hem  admitteren ,  dat  de  gedeputeerde  broederen  der  zake  sullen  ver- 
toonen   een    yeder  in  zynen  classe,  of  eenige  dassen  souden  willen  ver- 


')    De  articuleering,  die  in  C  niet  voorkomt,  is  hier  overgenomen  uit  B. 


155 

staen  tot  veranderinge  van  haer  genomen  resolutien ,  zo  tot  zyn  anstem- 
minge  als  tot  afstemminge  van  den  voornoemden  dienst ,  ende  in  gevalle 
de  resolutien  noch  sullen  bevonden  werden  tegen  den  anderen  te  stry- 
den,  of  de  voornoemde  dassen  niet  souden  willen  verstaen,  dat  het  ge- 
schil door  den  lote  soude  mogen  gedecideert  werden.  Ende  zo  hy  Valckk- 
naer  door  de  stemmen  ofte  het  lot  van  den  dienst  geweert  wierde,  de- 
wyle  syn  hoochste  noot  ende  armoede  wel  nootsakelio  vereysschen  eenige 
alimentatie,  so  heeft  het  synodus  besloten,  dat  men  tot  synen  onder- 
stande  voor  dit  lopende  jaer  vuyt  den  zes  dassen  sal  opbrengen  de  somme 
van  140  gulden.  Ende  is  tot  dien  eynde  door  overstemminge  een  yeder 
classe  gestelt  op  een  zeker  quote ,  als :  Hoorn  op  25  gulden ,  Enchuysen 
15  gulden,  Edam  15  gulden,  Alcmar  25  gulden ,  Amsterdam  30  gulden , 
Harlem  ooc  30  gulden,  zonder  nochtans  dese  quotisatie  te  trecken  in 
consequentie.  Ende  is  hem  van  den  voornoemden  synodo  op  de  hant  ende 
in  minderinge  van  de  voornoemde  somme  gegeven  20  guldens.  Van  wel- 
ckes  alles  een  yegelio  classe  metten  eersten  den  classe  van  Hoorn  sal 
overscryven,  wat  zy  van  desen  zullen  geresol veert  hebben.. 

[Art.  2.]  Ten  anderen,  nopende  het  gra vamen,  by  den  classe  van 
Harlem  voortgestelt ,  of  het  niet  raetsaem  es ,  dat  men  de  oude  dienaers , 
die  voor  den  viant  vluchten  moeten  ofte  om  wettelicke  oorsaken  van  ha- 
ren dienst  ledich  zitten ,  zal  weder  totten  dienst  bevoorderen ,  liever  ende 
aleer  dan  dat  men  zo  haestelic  toeloopt  zonder  grooten  noot  eenige  per- 
soonen  van  haren  hantwercken  ofte  hanteringen  nieuwelic  tot  den  dienst 
te  beroepen.  Is  van  den  broederen  des  synodi  geresol  veert ,  dat  men 
vooreerst  ende  vooral  alsulcken  ouden  dienaren  voor  alzulcke  nieuwen 
persoonen  sal  voorderen  totten  dienste. 

[Art.  3.]  Voorder  angaende  de  2  vragen,  by  den  classe  van  Am- 
sterdam voortgestelt,  ten  eersten  of  men  wyders  sal  verzoecken  ende 
den  Generalen  Staten  andienen  doorsaken ,  waeromme  wy  nodich  achten , 
dat  men  den  nationalem  synodum  sal  beroepen;  ten  anderen  oft  niet 
raetsaem  es  den  heeren  Staeten  an  te  dienen  ende  kennesse  te  doen  heb- 
ben onses  particulieren  synodi  naer  gebruuc  der  Zuythollantschen  kercken, 
heeft  op  beyden  desen  het  synodus  geresolveert  als:  op  het  eerste,  dat 
men  voor  desen  tyt  sal  laten  berusten  het  anzoecken  by  den  voornoem- 
den Staeten  om  te  vercrygen  oenen  nationalem  synodum ;  op  het  andere , 
dat  men  blyven  sal  by  het  oude  gebruuck. 

[Art.  4.]  Ende  alzo  eenige  broederen  den  synodo  in  gedachtenisse 
gebracht  hebben  den  ellendigen  stant  der  kercken  Christi  tot  Medenblick, 
is  voor  goet  gevonden,  dat  men  van  wegen  des  synodi  den  E.E.  grave 


156 

Maürits  ende  Stoeten  van  Hollant  denselven  ellendigen  stant  sal  by  re- 
queste  vertoonen ,  verzoeckende  hare  goede  assistentie ,  ten  eynde  dat  de 
bedroefde  stoet  derzelver  kercke  gebetert  mochte  werden. 

[Art.  5.]  Alzo  Simons  Pauwels  in  de  vergaderinge  verschenen  es, 
verzoeckende,  dat  de  broederen  hem  in  eenige  plaetse  wilden  tot  den 
dienst  des  woorts  voorderen,  so  heeft  het  synodus  tot  bevoorderinge 
synder  sake  goetgevonden ,  dat  men  hem  tot  eenen  dienaer  sal  recom: 
manderen  tot  Urshem,  dewyle  hetselve  synodus  verstoet,  dat  dezelve 
kercke  tot  hem  wel  soude  genegen  zyn.  Ende  opdat  de  recommandatie 
des  synodi  by  die  van  Urshem  te  meerder  cracht  hebbe ,  hebben  de  broe- 
deren gecommitteert  Cornelium  Meynertsz,  dienaer  des  woorts  tot  Berc- 
hout,  ende  Claes  Albertsz,  dienaer  des  woorts  tot  Grosthnnsen,  om  te 
verschynen  by  de  gemeynte  ende  overheyt  van  Urshem  voornoemd  om 
hen  te  bewegen ,  dat  zy  wilden  verstaen  tot  anneminge  des  voornoemden 
Simon  Pauwelssz  ,  hen  voorhoudende ,  dat  hy  hem  wel  sal  tevreden  houden 
met  een  cleyn  onderhout  als  van  175  gulden  ofte  150  gulden.  Hetgene 
dat  hierinne  gebreect  totte  200  gulden,  sal  voldaen  werden  of  by  den 
heeren  Staeten  ofte  by  den  dassen. 

[Art.  6.]  Angaende  het  gravamen  der  classe  van  Alcmar,  belangende  de 
zake  Andree  Volckersz  ,  dienaer  des  woorts  tot  Valcooge ,  te  weten  dattet 
synodus  soude  willen  annemen  hem  te  onderrichten  in  alzulcken  stucken , 
daerinne  hy  geschillich  es  metten  Gereformeerden  kercken ,  namelic  int  stuc 
van  de  praedestinatie ,  twederley  beroepinge  ende  zekerheyt  der  salicheyt , 
mitsgaders  of  men  den  voornoemden  Andream  sal  dulden  in  syn  verstant , 
zo  hy  in  tzelve  blyft  persevererende,  dan  of  men  tegen  hem  sal  proce- 
deren door  kerckelicke  middelen.  Is  geresolveert  het  naervolgende : 
[Art.  7.]  Alzo  Andreas  Volckertz  op  den  synodum  verschenen  es  ende 
naerdat  zyne  scriftelicke  belydenesse  gelesen ,  geexamineert  ende  hy  per- 
soonlic  ooc  daerop  es  angehoort  geworden ,  so  heeft  hy  hem  alzo  ver- 
claert  op  den  voornoemden  poincten,  dat  hy  den  svnodo  genouchsaem 
contentement  gedaen  heeft  door  het  scriftmatich  andwoorden  op  alzulcke 
vragen ,  die  het  synodus  vuyt  syn  belydenesse  getrocken  ende  hem  afge- 
vraecht  heeft,  temeer  hy  hierenboven  rondelick  verclaert  heeft,  alsdat 
hy  blyft  by  de  belydenesse  der  37  articulcn  der  Nederlantschen  kercken , 
die  hy  over  langen  tyt  in  den  classe  van  Alcmar  onderteyckent  heeft  ende 
noch  bereyt  es  tot  allen  tyden  deselve  te  onderscryven.  Sal  de  voornoemde 
Andreas  vermaent  zyn  hem  voorzichtelic  te  dragen  zo  op  den  predicstoel 
als  in  dagelicxe  communicatien ,  opdat  de  onverstondigen  (dewijle  hy  sus- 
pect gehouden  wert)  geen  oorsake  nemen  om  hem  achter  den  rugge  te 
calumnieren.     Item   dat  hy  van  hem  sal  afwysen  degene,  die,  in  desen 


157 

voornoemden  poincten  ongezont  zynde ,  hem  souden  meynen  door  den  dec- 
sel  zyns  persoons  in  hare  dwalingen  te  behelpen  ende  stereken.  Sal  de 
classe  van  Alcmar  op  haer  nemen  te  vermanen  zijne  partie ,  dat  zy  haer 
voortan  stille  honden. 

[Art.  8.]  Zullen  op  morgen  by  mynheeren  den  Gedeputeerden  Raden 
van  Noorthollant  vuyt  name  des  synodi  verschynen  onse  lieve  broederen 
Clemens  Martens  ende  Jacobus  Lomannus  ,  dienaeren  des  woorts ,  om  te  ver- 
zoecken  dat  myn  voornoemde  heeren  wilden  middel  schaffen ,  ten  eynde  dat 
de  kerekendienaer  tot  Hoochwoude ,  van  de  overheyt  aldaer  buyten  weten 
ende  bewillinge  der  kerekenraed  van  den  dienst  verlaten  synde,  ende 
dat  om  geen  ander  oorsake ,  dan  omdat  zy  ten  anderen  maele  van  myn 
voornoemde  heeren  belast  zyn  hem  breeder  onderhoudinge  te  doene,  tot 
Hoochwoude  by  syne  gemeente  blyven  mochte. 

[Art.  9.]  Het  naestcommende  synodus  sal  naer  omgaende  ordeninge 
tot  Enchuysen  gehouden  werden,  welcke  classe  de  vuytscryvinge  van 
dien  aal  doen  twee  maenden,  voordattet  gehouden  sal  werden. 

Censura  morum  gehouden  zynde,  zyn  de  broederen  in  goeden  een- 
drachticheyt  van  elcanderen  geschieden.  Aldus  geeyndiget  tot  Hoorn 
degen  27  Juny  90. 

Andreas  Dirgksz,  dienaer  des  woordts  in  Enchuysen, 

synodi  praeses. 
Christianüs  Merlinus,  synodi  scriba. 


Acta  synodi  particularis  van  Noorthollant ,  ge- 
houden tot  Enchuysen  den  2  July  A.  1591  stilo 
novo. 

In  den  eersten  syn  daer  nae  aenroepinge  des  Heeren  naem  tot  prae- 
sidem  vercoren  Clemens  Martini  ,  dienaer  des  woorts  tot  Hoorn ,  ende  tot 
assessorem  Johannes  Damius  ,  dienaer  tot  Haerlem ,  ende  tot  eenen  scribam 
Petrus  Cornelü,  dienaer  tot  Alcmaer,  ende  Johan  de  Michiell  tot  synen 
assessorem. 

Syn  voorts  gelesen  die  credentiebrieven  ende  naemen  dergener,  die 
van  elcken  classe  op  desen  synodo  syn  gedeputieret ,  ende  met  naemen 
eerst  dergener,  die  uyten  classe  van  Enchuysen  syn  verschenen,  die- 
welcke  dese  in  ordeninge  naevolgende  zyn: 

Hermannus  Gerhardi,  dienaer  des  woorts  binnen  der  stadt. 


158 

Jan  de  Michiell,  dienaer  des  woorts  tot  Grootebrouck. 

Albert  Albertsz,  ouderling  tot  Enchuysen. 

Reyner  Louwerisz,  ouderling  tot  Grootebrouck. 

Edam: 

Johannes  Campius,  dienaer  des  woorts  tot  Middelie. 

Ephraim  Dirckniersz  l) ,  dienaer  des  woorts  tot  Oosthuysen. 

Simon  Jansz,  ouderling  tot  Edam. 

Dirgk  Mathysz,  ouderlingh  tot  Purmerend. 

Alcmaer : 

Petrus  Cornelii,  dienaer  des  woords  tot  Alomaer. 

Johannes  Vossius,  dienaer  des  woords  op  Langedyck. 

Jan  Phelipsz,  ouderling  tot  Alcmaer. 

Jagob  Martbnsz,  ouderling  op  Langedyck. 

Haerlem  : 

Joannes  Daiiius,>  dienaer  des  woords  tot  Haerlem. 

Jodocus  Geisteranus,  dienaer  des  woords  tot  Assendelft. 

Jan  van  Peener  *) ,  ouderling  tot  Haerlem. 

Lambert  Isebrantsz,  ouderling  in  de  Beverwyck. 

Amstelredam : 

Joannes  Ambrosius,  dienaer  des  woords  tot  Amstelredam. 

Claes  Jansz,  dienaer  des  woords  tot  Loosdrecht. 

Huyoe  Cornelisz,  ouderling  tot  Amstelredam. 

Isebrant  Willemsz,  ouderling  tot  Weesop.  Dese  is  niet  verschenen 
ende  is  syn  af  bly vinge  met  sodanigen  redenen  geexcuseert ,  daerover  de 
synodus  haer  geneugen  heft  gehadt. 

Hoorn : 

Clemens  Martini,  dienaer  des  woords  tot  Hoorn. 

Jacob  Willemsz,  dienaer  des  woords  tot  Hooohtwoud. 

Garbrant  Garbrantsz,  ouderling  tot  Hoorn. 

Jan  Dircksz,  ouderling  tot  Twisch. 

Syn  voorts  die  instructien  gelesen,  die  elcke  classis  deur  hare  gede- 
putierden  hebben  in  den  synodo  gebracht. 

[Art.  1.]  3)  Eerstelyck  aengaende  die  saecke  van  Lamberto  Valcke- 
naer  op  die  oude  questie ,  dickmael  in  verscheyden  synodis  gehandelt ,  te 
weeten  oft  men  hem  tot  den  dienst  wederom  sal  toelaeten  ofte  niet, 
daerop   is  die  resolutie  also  gevallen,  alsdat  hy  wederom  tot  den  dienst 

')  »Dirckniersz"  A  heeft  iDirckinus",  B  ïDierokinus",  G  »Dierkents".  *)  1  Pee- 
ner" A,  B  en  G  hebben  »Peenen".  *)  De  articuleering,  die  in  C  niet  voorkomt, 
is  hier  overgenomen  uit  B. 


159 

opgenomen  ende  toegelaeten  aal  worden ,  overmitz  dat  men  niet  alleen 
syn  langwylige  boetveerdicheyd  gesien  und  daetlycken  bevonden  heeft, 
maor  omdat  die  classis  van  Haerlem  hare  voorgaondo  resolutie  (om  rede- 
nen haer  daertoe  moverende)  heeft  verandert  ende  also  vier  stemmen 
tegens  twee  komende  nae  gewoontlycke  wyse  die  meeste  stemmen  die 
minste  overwogen  hebben,  mits  nochtans  dat  men  hem  niet  en  sal  ver- 
gunnen in  eenige  plaetse  in  dese  provintie  van  Hollant  te  dienen ,  waertoe 
hem  voorts  van  desen  synodo  sal  gegeven  worden  een  behoirlycke  attes- 
tatie ,  daerin  synen  val  met  alle  beleefthey t  sal  worden  verhaelt  met  oock 
syne  boetveerdicheyt ,  die  men  nu  lange  jaren  van  hem  heeft  ges  peurt. 
Ende  aengaende  voorts  syne  alimentatie,  diewelcke  hy  versoeckt,  dat 
men  se  hem  tzyner  hulpe  in  synen  noot  ende  armoede  wil  doen,  soo  is 
der  synodus  tevreden,  dat  elcke  classis  nae  hare  goetwillicheyt  daerin 
sal  doen,  tgene  sy  bevinden  sal  te  behooren,  ende  daerom  een  collect 
maecken,  die  men  hem  mette  eerste  gelegentheyt  ter  hant  sal  bestellen 
ende  dat  men  nu  tot  sulcken  eynde  hier  in  desen  synodo  uyt  elcke  classe 
hem  een  aelmosse  van  drye  gulden  sal  geven,  dieweloke  men  daernae 
hem  sal  van  tgene  elcke  classis  sal  versaemeien  in  reeckeninge  aftrecken. 

Volcht  die  attestatie  Lamberti  Valckenaers. 

[Art.  2  ]  Also  als  men  der  waerheyt  getuygenisse  te  geven  schuldich 
is,  soo  ist,  dat  wy,  dienaren  des  particulieren  Noorthollantschen  synodi 
tot  Enchuysen  vergadert,  van  tooner  deses,  Lambertus  Valckenaers, 
eertyts  dienaer  voor  een  tydt  tot  Edam  ende  daernae  tot  Wormer  ende 
Jisp ,  getuygen  hoe  warachtich  is,  dat  hy  hem  den  tyt  synes  dienstes 
aen  dese  plaetsen  voorsz.  in  leere  ende  gelove  allesins  suyver ,  gesont  ende 
getrouwe  l)  heeft  gedraegen,  maer  aengaende  syn  leven  ende  wandel  soo 
isset ,  dat  hy  hem  tot  onser  grooter  droeffenisse  ende  veler  geloviger  er- 
gernisse  daertoe  aenstoot  veeier ,  die  daerbuyten  syn ,  voor  seeckere  jaeren 
onbehoirlyck  in  eene  openbare  grove  sonde  des  vleesches  verloopen  heeft 
ende  oversulcx  van  synen  dienst  is  afgesettet  ende  tot  noch  toe  afge- 
houden worden.  Maer  nochtans  daernae  op  sodanige  syne  missedaet  ver- 
maent  synde,  soo  heeft  hy  dieselve  met  groot  leetwesen  beweent  ende 
dat  sy  hem  van  herten  berouwen  hem  voor  elckeen  betoont,  twelcke 
hy  niet  allene  daerin  daetlyck  heeft  bewesen ,  dat  hy  met  openbare  schult- 
bekenninge  syner  sonden  hem  metter  kercke,  den  classe  ende  synodo 
heeft  versoent  ende  de  gegevene  ergernisse  wechgenomen,  maer  daerby 
hem  nu  eenige  jaeren  allesins  soe  wel  boetveerdich  ende  christelyck  in 
alle   synen   leven   ende  wandel  heeft  gedraegen,  dat  elckeen  een  welge- 


')    »  gesont  ende  getrouwe"  A  heeft  »ende  gesont". 


160 

noegen  daeraen  genomen  heeft.  Twelok  alles  van  den  synodo  aenge- 
merct  synde ,  is  oversulcx  beweecht  geworden  hem  niet  alleen  minnelyck 
met  hertelyck  mededogen  hem  syne  sonden  ende  val  broederlyck  om 
Christi  wille  te  vergeven  ende  hem  tot  haren  broeder  ende  lidtmaet  der 
*  kercke  Christi  te  ontfangen  (als  tselve  al  lange  voorheenen  is  geschiet) 
maer  hem  wederom  tot  den  dienst  der  gemeynte  Christi  ende  des  woords 
toe  te  laeten  ende  in  te  stellen ,  opdat  hy  met  syn  ontfangen  pont  ende 
gaven  den  Heere  Christo  ende  syn  gemeynte  eenige  vrucht  ende  stich- 
tinge  soude  mogen  doen.  Ende  dat  bysonder  in  aenmerckinge  van  de  ge- 
legentheyt  l)  deses  tydts ,  daer ,  Godt  almachtich  door  syn  genaede  eenige 
plaetsen  ende  steden  in  desen  landen  tot  syns  woorts  vercondinge  open- 
doende, den  oogst  des  Heeren  groot  begint  te  worden  ende,  weynige 
trouwe  arbeyders  a)  daertegen  gesonden  8)  synde,  groote  dierte  in  den 
dienaren  tot  velen  plaetsen  is.  Diewelcke  dese  onse  toelaetinge  Lamberti 
totten  dienst  wy  nochtans  met  sulcke  conditie  ingewillicht  hebben,  dat 
hy  niet  ergent  in  dese  provincie  van  Hollant  denselven  betreden  sal  uyt 
oorsaecke  dat ,  syne  ergernisse  alhier  gevallen  ende  alomme  bekent  synde , 
wy  insien,  dat  hij  niet  met  goede  stichtinge  hier  ergent  soude  connen 
staen,  als  wy  daertegen  verhoopen,  dat  hy  op  andere  plaetsen  ende  in 
andere  provintien,  daer  syne  saecke  soo  niet  bekent  en  is,  sal  konnen 
doen.  Is  daerom  onse  ootmoedigh  ende  vrundlyck  versoeck  ende  bidden 
mits  desen  aen  allen  dienaren ,  onsen  seer  lieven  weerden  medebroederen , 
ende  allen  kercken  4) ,  by  denwelcken  dese  onse  broeder  ende  nu  eenen 
mededienaer,  Lambertus  Valckenaer,  met  dese  onse  letteren  van  attes- 
tatie sal  mogen  verschynen  ende  hun  te  leesen  sullen  mogen  werden  ver- 
toont, sy  willen  hem  voor  sodanigen  een  als  voorsz.  is  kennen  ende 
aennemen  in  den  Heere  ende  hem  alle  mogelycke  hulpe  in  syne  saecke 
doen  soo  veele  sulcx  als  tot  Godes  eere  ende  opbouwinge  syner  gemeynte 
sal  dienen  mogen ,  hetwelcke  wy  in  gelycken  val  geerne  aen  eenen  yege- 
lycken  tot  allen  tyden  willen  verschulden.  Aldus  gedaen  ende  gegeven 
in  onse  synodalische  vergaderinge  tot  Enchuysen  desen  in  July  1591  stilo 
novo.  Ende  was  ondergeschreven :  Clemens  Martini  ,  minister  apud  Hor- 
nanos ,  praeses ,  ende  Petrus  Cornelii  ,  minister  apud  Alcmarianos ,  scriba. 

[Art.  3.]  Syn  voorts  in  den  synodo  die  vyf  questien  van  der  kercke 
van  Haerlem  met  die  instructien  ende  resolutien  van  elcken  classe  op 
denselven  voorgelesen  worden,  maer  also  als  die  saecke  van  dien  eens- 
deels is  ter  neder  geleyt  ende  die  synodus  oock  oordeelt  ende  verstaet, 


')  »van  de  gelegentheyt"  ontbr.  in  A.  *)  »  arbeyders"  A  heeft  »  harders". 
*)  igesonden"  A,  B  en  G  hebben  » gevonden".  4)  ïende  allen  keroken"  ontbr. 
in  A. 


161 

dat   dieselve  questien  noch  niet  tot  haerder  vergaderinge  behooren,  soo 
is  hiervan  niet  eygentlyck  geresol  veert ,  maer  is  daerby  laeten  blyven. 

Acta  des  m  July. 

[Art.  4.]  Syn  op  huyden  in  desen  synodo  versohenen  twee  commis- 
sarissen van  den  Hove  ende  E.E.  heeren  Staten  van  Hollant,  met  nae- 
men  die  E.  heer  Willem  van  Nievelt  ende  die  E.  heer  raetsheer  Borde  l) , 
diewelcke  verclaerden  met  seeckere  commissie  van  den  E.E.  heeren  Stae- 
ten  aen  desen  synodum  gesonden  te  wesen  ende  dat  om  by  ons  te  sitten 
ende  alle  onsen  handel  aen  te  hooren  ende  daerinne  te  verhoeden,  dat 
niet  anders  dan  kerckelycke  saecken  in  den  synodo  gehandelt  en  werden 
ende  van  gene  politycke  saecken  soude  worden  gesproocken ,  daerbeneffens 
dat  se  ons  van  wegen  der  E.  heeren  Staten  souden  aenseggen  als  oock 
van  wegen  syne  Excellentie ,  dat  hare  E.E  ende  Excellentie  dese  onse  sy- 
nodale vergaderinge  voor  goet  ende  hen  aengenaem  advoieerden.  Ver- 
claerden voorts  haer  last  ende  commissie  te  syn  ons  aen  te  seggen ,  dat 
men  voortaen  geen  synodum  particularem  sal  houden  sonder  voorgaende 
weten  ende  consent  van  den  E.E.  heeren  Staten  ende  syn  Excellentie. 
Twelcke  als  wy  hunlieden  E  E.  met  behoirlycke  eerbiedinge  ende  danckbaer- 
heyd  in  dese  hare  commissie  ende  propositie  ontfangen  hebben ,  zoo  is  hun- 
lieden voorgelesen  die  acta  des  synodi  des  voirgaenden  daechs,  daerte- 
gen  sy  niet  hebben  yet  gesproocken ,  maar  hebbent  hen  wel  laeten  gevallen. 

Daernae  is  henlieden  E.E.  voorgestelt  die  swaericheyt  van  de  kercke- 
lycke ordonnantie,  in  den  Hage  geconcipieert ,  ende  daerop  beleefdelyck 
aen  henluyden  versocht,  dat  mynheeren  die  Staten  uyt  onsen  naem 
mochten  gebeden  worden ,  dat  sooverre  dieselve  by  alle  steden  voor  goet 
mochte  werden  geaccepteert ,  dat  doch  dan  niet  tot  het  effectueren  van 
dien  mocht  worden  geprocedeert ,  voordat  dieselve  deurt  versien  2)  van 
een  provinciael  synodus  van  den  heeren  Staten  gecommuniciert ,  over- 
geleyt  ende  voor  goet  geapprobiert  mochte  worden  ende  by  desen  die 
kercken  daerop  gehoort  mochten  syn.  Twelcke  sy  ons  minnelycken  ge- 
accordeert  ende  belooft  nae  haer  beste  vermogen  by  den  E  E.  Staten 
also  te  doen  ende  des  noot  synde  te  vervorderen. 

[Art.  5.]  Is  noch  henluyden  E.E.  voorgestelt  die  swaericheyt  van  der 
papisten  ommelopen  ende  harer  predigen  door  het  lant  roet  groote  be- 
roerten aen  alle  plaetsen  ende  daerop  aen  hare  E.E.  gebeden  ende  ver- 


*)    »Borde"  A,  B  en  G  hebben   »Borle".     *>    «versien"  A,  B  en  G  hebben 
»verschryven". 

Acta  syn.  provinc.  L  11 


162 

socht ,  dat  by  den  heeren  Staten  mochte  begeert  ende  verworven  worden , 
dat  men  tot  eene  openbare  disputatie  met  henluyden  mochte  komen  ende 
henluyden  eenmael  gantsch  confondieren.  Daerop  sy  ons  geantwoort  ende 
belooft  hebben,  dat  sy  geerne  het  beste  daerin  willen  doen  ende  sulcx 
mynheeren  Staten  remonstreren ,  mitz  ons  vermanende,  dat  wy  uyten 
naem  onses  synodi  een  seecker  request  van  dese  clachte  aen  mynheeren 
den  Staten  willen  schryven  ende  oversenden ,  dwelok  syluyden  E. E.  geerne 
henselven  willen  exhiberen. 

[Art.  6.]  Is  voorts  ten  laetsten  hiermede  dese  synodus  geeyndicht, 
sonder  dat  eenige  swaricheyt  om  te  censureren  daerinne  is  voorgevallen , 
maer  is  alles  met  goeder  stichtinge  ende  vrede  afgegaen  ende  met  danc- 
segginge  van  den  naem  des  Heeren  beslooten.  Ende  is  voorts  verordineert , 
dat  men  het  toecomende  synodus  tot  Edam  sal  houden  ende  dat  als  bo- 
ven niet  sonder  weten  ende  believen  van  den  E.E.  heeren  Staten  ende 
syne  Excellentie. 

Aldus  gedaen  ende  voleynt  tot  Enchuysen  den  in  Julij  1591  stilo  novo 
ende  is  onderschreven 

Clemens  Martini,  praeses. 
Petrus  Corneui,  scriba. 


Acta  des  particulieren  synodi^  gehouden  tot  Edam 
in  Noortfwllant ,  in  den  naem  des  Heeren  vergadert \ 
begonnen  den  26  May  anno  1592  ende  voleyndicht 
den  28  derzelver. 

Na  anroepinge  van  des  Heeren  h.  name  zyn  tot  een  praesidem  Bartholdus 
Willemssz  ,  dienaer  des  goddelicken  woorts  tot  Beverwyck ,  tot  eenen  as- 
sessorem  Andreas  Dirrixz  ,  dienaer  des  h.  evangelii  tot  Enchuysen ,  ende 
tot  eenen  scribam  Petrus  Plancius,  dienaer  des  goddelicken  woorts  tot 
Amsterdam,  vercoren  worden. 

Zyn  met  scriftelicke  credencie  ende  instructie  verschenen  dese  navolgende : 

In  den  name  ende  vuyt  last  des  classis  van  Edam :  Guilublmus  Puppius  , 
dienaer  tot  Edam,  Heindrick  Franssz,  dienaer  des  woorts  tot  Mareken, 
Frans  Willems,  ouderlinc  tot  Muennickendam ,  ende  Heindric  Pieters, 
ouderlinc  tot  Purmerent. 


163 

In  den  naeme  des  classis  van  AJcraar :  Pieter  Lambertssz  ,  dienaer  tot 
Nieuweniedorp ,  Martinus  Nicolai  1)  dienaer  des  evangelii  tot  Calverdyck , 
M.  Gerrit  Toerkost  2) ,  ouderünck  tot  Nieuwenierdorp ,  ende  Wbyer  Pie- 
terssz,  ouderlinc  tot  Calverdyck. 

Van  wegen  des  classis  van  Harlem:  Joannbs  Booaert,  dienaer  des 
woorts  tot  Harlem  ,  Bartholdus  Willemssz  ,  dienaer  des  goddelicken  woorts 
tot  Beyerwyck ,  Pieter  Cornelis  Blanckevoort  8) ,  ouderlinc  tot  Harlem , 
ende  Cornelis  Isebrants,  ouderlinc  tot  Wormer. 

Vuyt  last  des  classis  van  Amsterdam :  Petrus  Planciüs  ,  kerckendienaer 
tot  Amsterdam,  Gerbrandus  Joannis,  dienaer  des  woorts  tot  Naerden, 
Simon  van  Middelgeest,  ouderünck  tot  Amsterdam,  ende  Cornelis  Pieterssz, 
ouderlinck  tot  Wesip. 

In  den  naeme  des  classis  van  Hoorn :  Evert  Michielssz  ,  dienaer  des  h. 
evangelii  tot  Oost  ende  Westerblocker ,  Arent  Maertsbns,  dienaer  des 
woorts  tot  Sibecaspel ,  Etse  Hermanssz  ,  ouderlinc  tot  Hoorn ,  ende  Pieter 
Janssz,  ouderlinc  tot  Hoochwoude. 

Vuyt  tclassis  van  Enchuysen:  Andreas  Theodori,  dienaer  des  woorts 
tot  Enchuysen,  Joannes  Michielssz,  dienaer  tot  Grootebrouck ,  Zeoer 
Dirrixz,  ouderlinc  tot  Enchuysen,  ende  Jan  Arissz,  ouderlinc  tot  Hoochoaspel. 

[Art.  1 .]  4)  Zijn  ter  ordonnantie  van  den  E.  heeren  Staeten  van  Hollant 
ende  Weatvrieslant  met  scriftelicke  commissie  verschenen  deerzaeme  heeren 
M.  Dirrick  van  Leeuwen,  raet  in  den  Hoogen  Rade,  ende  Mr.  Nicolaus 
Cromhout,  raet  ordinaris  van  den  Hove  van  Hollant,  om  in  dese  tegen- 
woordigen  synodo  te  compareren  ende  goet  regard  te  nemen,  dat  op 
dezelve  vergaderinge  geene  politycke  zaken  en  werden  gehandelt  noch 
eenige  kerkelicke  zaken ,  den  staet  van  den  kercken  int  gemeyne  angaende 
ofte  daervuyt  eenige  onruste  ofte  oneenicheyt  soude  mogen  rysen ,  doende 
van  alles  rapport  an  den  heeren  Staten  voorscreven. 

[Art.  2.]  De  gedeputeerde  van  den  magistraet  ende  kercke  van  Nim- 
wegen  is  in  den  synodo  verschenen ,  overleverende  haer  brieven  ende 
zeker  8 er y  ven  van  den  heeren  Raden  des  vorstendoms  Geldre  ende  graef- 


!)  «Martinus  Nicolai"  B  heeft  «Martinus  Nicolaides  Scheer".  *)  »Toerkost"  B 
heeft  «Torcoerst",  G  »ter  Locht".  A  noemt  hem  alleen  »Mr.  Gerart".  9)  »BIan- 
ekevoort"  G  heeft  »Blanokevoet".  4)  De  articuleering,  die  in  C  ontbreekt,  is 
overgenomen  uit  B. 

dl* 


464 

schaps  Zutphen,  by  welcken  verzocht  wert,  dattot  synodus  Boude  willen 
oordeelen  van  het  verschil,  twelc  zy  hebben  met  den  magistraet  ende 
kercke  tot  Alcmar  over  den  persoon  Jacobi  Lomanni  ,  haren  ouden  dienaer 
des  woorts,  waerby  de  heeren  gecommitteerde  van  den  E.  heeren  Staeten 
hebben  overgelevert  scriftelicke  recommandatie,  by  welcken  haer  E.  ver- 
zoecken ,  dat  de  voorscreven  Lomannüs  van  synen  dienst  tot  Alcmar  moge 
verlaeten  ende  ontslagen  worden  om  wederom  zynen  dienst  an  te  nemen 
ende  te  betreden  in  der  stat  Nimwegen  om  redenen ,  daerinne  vervaetet , 
waertegen  de  gedeputeerden  van  den  magistraet  ende  kercke  Alcmar  heb- 
ben verzocht  den  voorsz.  Lomannüm  ten  dienste  van  haer  gemeente  te 
behouden  om  verscheyden  redenen ,  by  hen  geallegiert.  Het  synodus , 
acht  nemende  op  de  oude  verbintenesse  tusschen  de  voorsz.  van  Nim- 
wegen ende  Jacobum  Lomannüm  ende  insonderheyt  overwegende  de  meeste 
opbauwinge  der  kercke  Jesu  Christi,  hebben  den  voornoemden  Lomannüm 
vrij  bekent  van  synen  dienst  binnen  Alcmar  om  voortan  syn  oude  ge- 
meente binnen  Nimwegen  metten  woorde  Gods  te  weyden ,  weynsschende 
hem  daertoe  den  genadigen  zegen  des  Heeren. 

[Art.  3.]  Zyn  in  de  vergaderinge  verschenen  Simon  Michiblssz  ende 
Frans  Pietersz,  beyde  ouderlingen  tot  Vuytgeest,  verclarende  dat  zij 
naer  anroepinge  van  des  Heeren  naeme  tot  haren  dienaer  des  woorts 
beroepen  hebben  Dirric  Pieterssz  ,  cuuper ,  verzoeckende  van  den  synodo , 
dat  de  voorsz.  Dirrtc  Pieterssz  tot  het  examen  worde  toegelaeten  om, 
so  hy  daerinne  bequame  bevonden  wort  ende  ooc  in  de  propositie,  den 
dienst  des  h..  evangelii  in  haer  kercke  te  betreden.  Waerop  de  broederen 
goet  gevonden  hebben,  dat  hij  by  den  classe  van  Harlem  wel  ernstelic 
sal  geexamineert  worden  ende  so  hij  daerinne  wel  bestaet  ende  genouch- 
saem  goede  getuugenis  heeft,  dat  hy  totten  dienst  des  woorts  aldaer  toe- 
gelaten sal  worden. 

[Art.  4.]  Op  de  eerste  vrage  des  classis  van  Alcmar,  oft  niet  raet- 
saem  es  een  bequame  forme  examinis  theologici  te  stellen ,  na  welcke  de 
persoonen,  die  haer  eerst  totten  dienst  des  woorts  begeven,  souden  ge- 
examineert worden,  is  besloten,  dat  men  sulx  totten  anstaenden  gene- 
raelen  synodum  sal  laeten  berusten  ende  dat  middellertyt  de  dienaeren 
achtervolgen  sullen  die  forme ,  die  tot  noch  toe  in  haren  kercken  is  ge- 
bruuct  geweest. 

[Art.  5.]  Op  de  tweede  oft  niet  raetsaem  zij  den  Papisten  met  voor- 
gaende  consent  der  E.  heeren  Staeten  eene  openbare  disputatie  an  te 
bieden,  te  meer  dewyle  men  verstaet,  dat  zij  tselve  zeer  stoutelick 
verzoecken,    is    geoordeelt,    dat    dit    in   den   generalen   synodo  behoort 


165 

verhandelt   te    worden    als    zynde    een    zake    alle    kercken    int    gemeyn 
antreffende. 

[Art.  6  ]  Op  de  vrage  des  classis  van  Harlem ,  o  ft  niet  geraden  es  by 
den  heeren  raden  van  den  Hove  van  Hollant  ende  daert  voorder  mochte 
van  node  wesen  te  remonstreren  de  openbaren  tsamenloopinge  der  Pa- 
pisten ,  welcke  so  in  den  steden  als  ten  platten  lande  dagelicx  toenemen 
tot  grooter  schade  ende  nadeel  van  den  voortganc  des  h.  evangelii,  ten 
eynde  by  haer  E.  daerin  worde  voorzien ,  is  goetgevonden ,  dat  alle  das- 
sen alle  mogelicke  vliet  sollen  anwenden  om  te  hebben  behoorlick  be- 
wys  van  sodanige  anwassende  disordeninge ,  welcke  sullen  den  gedepu- 
teerden des  synodi  behandicht  worden  om  sulx  te  vertoogen,  daert  no- 
dich  sal  bevonden  worden. 

[Art.  7.]  Op  de  eerste  vrage  des  classis  van  Enchuysen,  ofte  niet 
raetsaem  zy,  gemerct  Tako  Sibrandi  niet  en  is  in  den  synodo  versche- 
nen ,  eenige  te  committeren  om  by  den  gedeputeerden  Raden  van  West- 
vrieslant  ende  tNoordquartiere  ende  daer  des  voorder  mochte  van  noode 
wesen  an  te  houden ,  dattet  haer  E.  believe  te  verzien ,  dat  de  bedroefde 
kercke  tot  Medenblick  eyntlick  tot  een  christelicke  vrede  ende  goede  ruste 
mochte  commen ,  is  goetgevonden  dat  ja.  Doch  alzo  burchmeesteren  ende 
regierderen  der  stede  Medenblick  in  haer  scryven  van  den  24en  deser 
den  synodo  presenteren  eenen  vryen  toeganck  om  met  Takone  sowel 
van  den  zaken  der  religie  als  van  den  voorgevallen  differenten  tot  haren 
overstaen  ende  by  wesen  te  handelen,  is  goetgevonden  zodanige  presen- 
tatie an  te  nemen ,  waertoe  gecommitteert  zyn  Petrus  Plancius  ,  Joannes 
Bogaert  ende  een  ouderlinc  van  Enchuysen.  Ende  byaldien  de  zwaricheyt 
aldaer  hierdoor  niet  en  can  wechgenomen  worden ,  dat  men  alsdan  tgene 
voorscreven  is,  sal  nacommen. 

[Art.  8.]  Op  de  tweede,  of  men  de  Sondaessche  evangeliën,  gelyc  die 
tot  noch  toe  tot  sommige  plaetsen  gebruuct  syn  geworden,  voortan  sal 
prediken,  is  goetgevonden,  dat  men  hierinne  sal  navolgen  de  resolutie 
des  laetsten  generalen  synodi. 

[Art.  9.]  Op  de  derde  vrage,  oft  niet  nodich  zy  van  het  boeck  Gelui 
Snekani  ,  handelende  van  de  praedestinatie  ende  anderen  hooftstucken  des 
geloofs ,  by  hein  in  druc  vuytgegeven ,  in  den  synodo  te  handelen ,  is 
goetgevonden ,  dat  men  tselve  den  professoren  dor  theologie  tot  Franiker 
ende  den  kercken  in  Vrieslant,  onder  welcke  de  voorsz.  Gellius  is  sor- 
terende, sal  laeten  bevolen  blyven. 

[Art.  10.]     Op  de  vierde,  oft  niet  noodich  zy  by  den  E.  heeren  Stae- 


166 

ten  an  te  houden ,  dat  haer  E.  placeaeten ,  verbiedende  allerley  onsuyvere 
boecken ,  strydende  tegen  de  royne  leere  van  Gods  h.  woort ,  in  den  Ge- 
reformeerden kercken  hier  te  lande  gepredict  '),  is  goetgevondcn ,  dat 
sulx  geschiede. 

[Art.  11.]  De  gedeputeerde  des  classis  van  Harlem  hebben  verclaert , 
dat  Joannes  Ampsyng,  eertyts  dienaer  des  woorts  der  voorsz.  stede,  den 
kerckendienst  verlaet  ende  hem  begeeft  tot  een  ander  professie  ende 
daerenboven  hem  afzondert  van  de  tsamencompsten  der  gelovigen.  Waerop 
het  synodus  goetgevonden  heeft  ,  dattet  classis  van  Alcmar  twee  dienaren 
des  woorts  vuvt  haer  verordineren  sal  om  hem  over  de  voorscreven 
stucken  in  den  naeme  des  synodi  cristelick  te  vermanen. 

[Art.  12.]  In  de  synodale  vergaderinge  is  verschenen  Cornelius  Wig> 
gkrssz,  dienaer  des  goddelicken  woorts  tot  Hoorn,  ende  van  wegen  des 
synodi  is  den  voornoemden  Cornelio  angeboden  met  hem  te  treden  in 
mondelicke  conferentie  van  de  difforenten,  in  syn  overgeleverde  scrift 
vervaetet,  daertoe  genomineert  zyn  by  den  synodo  D.  preses  Bartholdus 
Willemssz  ende  P.  Plancius,  scriba,  dewelcke  vuyt  den  naeme  des  sy- 
nodi het  woort  sullen  doen.  Tselve  is  naer  lano  debat  bv  den  voorsz. 
Cornelium  gerefuseert,  welcke  niet  begeerde  eenich  beginsel  van  confe- 
rentie te  doene,  ten  ware  dat  by  den  synodum  toegelaten  wiorde,  dat 
hinc  inde  het  voorstellen  des  synodi  ende  het  beandtwoorden  Corneli  by 
gescrifte  gestelt  werde,  twelc  by  den  synodum  is  afgeslagen  als  niet 
connende  bevinden  sodanich  een  gebruuck  in  Gods  woord  ofte  in  de 
exemplen  der  wettelicke  kerckelicke  vergaderingen  gefondeert  te  zyne.  Doch 
alzo  de  voornoemde  Cornelius  allegierde  tot  defensie  zyns  voorstels  eens- 
deels de  zwacheyt  zynder  memorie,  anderdeels  dat  hy  vreesde  eenige 
periclen,  die  vuyt  sodanige  mondelicke  conferentie  mochten  rysen  door 
verkeerde  nasegginge,  beduydinge  ofte  anderssins,  so  is  hem  voordcr 
gepresenteert ,  dat  hy  mochte,  anhorende  de  mondelicke  voorstellinge 
ende  redene  des  synodi,  syn  andwoort  scriftelick  overleveren  tot  voor- 
comminge  van  de  voorsz.  zwaricheden,  bovendien  dat  hy  ooc  vryheyt 
hadde  een  adjunct  ofte  meer  by  hem  te  nemen,  twelcke  alles  by  den 
voornoemden  Cornelium  wiert  afgeslagen.  Alzo  het  synodus  heeft  ge- 
merct  ende  verstaen ,  dat  de  voornoemde  Cornelius  Wiggerssz  ,  op  syn 
propoost  blyvende,  insisteerde  op  scriftelicke  handelinge,  so  is  ommege- 
vraecht  ende  met  omstemminge  besloten,  dat  men  niet  sal  verstaen  tot 
scriftelicke  handelinge  om  redenen  den  synodum  moverende. 


')    Op  'gepredict"  volgt  in  G  nog  veracht  benoude". 


167 

[Art.  13.]  Het  synodus,  niet  liever  siende  dan  dat  de  onderhands- 
linge  met  Cornelio  Wiggerssz  mochte  begonnen  worden,  is  wederom 
ommegevraecht  ende  geresolveert ,  dat  men  hem  sal  overleveren  de  vragen , 
by  gescrift  gestelt,  opdat  hy,  die  overziende,  zyn  andwoort  scriftelick 
mochte  overleveren,  mits  conditie  dat  hem  copie  sal  vergont  worden  so 
van  den  vragen,  hem  overgegeven,  als  van  syn  andwoorde,  gelyc  het 
synodus  an  de  andere  zyde  van  beyden  copie  sal  honden. 

[Art.  1  4.]  Voorder  is  vuyt  de  instructie  der  gecommitteerde  des  classis 
van  Hoorn  by  den  synodo  Cornelio  Wiggerssz  voortgestelt  tnaevolgende : 
Alzo  hy  begeerde  an  den  synodum ,  dat  hem  verclaringe  mochte  geschie- 
den van  de  beschuldinge ,  daermede  hem  eenige  mochten  bezwaren,  is 
hem  angezeyt,  dat  hy  ter  tyt,  doe  hy  onder  den  classe  in  den  dienst 
der  kereke  van  Hoorn  wert  angenomen ,  onderteeckent  heeft  de  confessie 
der  Gereformeerden  Nederlantschen  kereken,  in  37  articulen  begrepen, 
ende  ooc  protest  gedaen  op  den  predicstoel  voor  de  gemeente ,  dat  hy 
hem  begeerde  conforme  te  dragen  in  allen  stucken  der  leere  met  den 
anderen  dienaren  derzelver  Gereformeerden  gemeynten.  Item ,  dat  hy  ooc 
alsdoe  belooft  heeft  hem  conforme  te  dragen  in  de  onderhoudinge  der 
kerekenordeninge ,  niet  vuytgesondert ,  ende  nochtans  vuyt  syn  eygen 
autoriteyt  daerover  veranderinge  heeft  ingevoert.  Waerop  Gorneliüs 
Wiggerssz  bekent  heeft  dezelve  belofte  ende  onderteeckeninge  by  hem 
geschiet  te  zyne ,  raaer  dat  hy  geene  veranderinge  in  de  bedieninge  des 
doops  ende  in  de  gebeden  tot  Hoorn  eerst  angevangen  heeft,  doch  dat 
hy  te  voren,  daer  hy  elders  in  dienste  geweest  is,  dese  zyne  wyse  ge- 
brunct  ende  onderhouden  heeft. 

[Art.  1 5.]  Cornelius  Wiggerssz  ,  by  den  synodum  ende  heeren  com- 
missarissen gevraecht  zynde ,  wat  hy  hadde  te  bestraffen  in  de  ordeninge , 
by  den  Gereformeerden  Nederlantschen  kereken  onderhouden,  volgende 
syn  scrift ,  den  dassen  toegezonden ,  heeft  belooft  op  morgen  daervan 
den  synodo  verclaringe  te  doene. 

[Art.  16.]  Op  het  naestvoorgaende  heeft  Cornelius  verbalic  wel  eenige 
dingen  verhaelt ,  die  hy  int  heymelick  tegen  ettelicke  broederen  by  forme 
van  doleantie  gecommuniceert  heeft,  maer  dewyle  het  synodus  verstaet 
in  alle  tzelve  niet  te  wesen ,  dat  tegen  de  substantie  der  discipline  ofte 
kerekenordeninge  es  strydende  dan  alleenlic  de  forme  ende  beleydinge 
an  te  gaene,  daerinne  elcke  kereke  vryheyt  heeft  tot  de  meeste  stich- 
tinge  te  handelen,  so  heeft  het  synodus  daermede  tevreden  geweest. 

Bekentenisse  Cornelii  Wiggeri. 

[Art.   17.]     1.     Cornelius   Wiggerssz   verelaert   te  gevoelen  ende  be- 


168 

kennen,  dat  alle  nacommelingen  Adams  kinderen  des  toorns  ende  ver- 
dommenis syn,  als  men  sulex  seght  niet  absolutelic,  maer  met  byvou- 
ginge  van  dese  woorden:  van  natuere  ofte  vuyt  ons  8  el  ven. 

2.  Bekent  oock,  dat  de  kinderen  der  heydenen,  als  Tartaren,  Sarra- 
cenen ,  Brasillianen  etc. ,  gerekent  moeten  worden  ende  gestelt  buuten  het 
verbont  Gods,  niet  alleenlick  des  doops,  maer  ooc  buuten  het  verbont 
der  genade,  bestaende  in  de  vergevinge  der  zonden,  gerechticheyt  Jesu 
Christi  ende  heylichmakinge  des  Geestes. 

3.  Cornelius  Wiggerssz  bekent,  dat  hy  die  woorden:  reynicht  ons 
verstant  van  alle  blintheyt  ende  ons  herte  van  alle  m  o  et- 
wille  ende  hartneckicheyt  toestaet,  als  men  dat  verstaet  van  de 
vermeerderinge  ofte  progressie  ende  dat  men  daerby  mach  lyden:  hoe- 
wel wy  in  Christo  gereynicht  syn,  reynicht  ons  meer  ende  meer. 

[4.]  Ten  vierden  heeft  hy  bekent ,  dat  hy  int  gebet  des  doops ,  daerinne 
van  de  inlyvinge  dor  kinderen  gesproken  wort,  overeencomt  belangende 
tverstant  der  materie,  maer  begeert,  dat  hem  mochte  toegelaten  wor- 
den te  seggen:  gelyo  het  uwen  Zone  Jesu  Christo  ingelyfvet 
es,  alzo  meer  ende  meer  ingelyfvet  werde. 

[5.]  Ten  vyfsten  alzo  hy  vermaent  es  van  den  synodo ,  dat  hy  teerste  deel 
in  de  bedieninge  des  doops  sal  mede  vuytspreken,  daerinne  hy  verclaert, 
dat  hy  geen  zwaricheyt  sal  hebben ,  als  hy  tot  openinge  daerby  mach  vou- 
gen:  buuten  Chris  turn  ofte  van  natuere.  Onder  stont:  Corne- 
lius Wiogerssz. 

[Art.  18.]  Ende  alzo  het  synodus  met  de  voorscreven  verclaringe 
ende  bekentenisse  Cornelii  Wiggbri  es  tevreden ,  heeft  voorscreven  voor- 
gestelde vragen  met  die  andwoorde;  by  hem  daerop  gegeven,  goetge- 
vonden  met  zyn  voorgaende  consent  te  casseren,  als  geschyet  es. 

[Art.  19.]  Is  voorts  ten  laetsten  hyerraede  dese  synodus  geeyndiget, 
zonder  dat  eenige  zwaricheyt ,  der  censuro  weerdich ,  daerin  es  voorge- 
vallen, maer  is  alles  met  goeder  stichtinge  ende  vrede  afgegaen  ende 
met  dancsegginge  van  den  name  des  Heeren  besloten,  ende  is  verordi- 
neert ,  dat  het  toecommende  synodus  na  ommegaende  ordeninge  tot  Alcmar 
sal  gehouden  werden  met  voorgaende  advertentie  an  de  E.  E.  heeren 
Staten  van  tyt  ende  plaetse.  Aldus  gedaen  ende  voleyndicht  tot  Edam, 
den  28  May  92. 

Bartholdus  Wilhelmi,  praeses. 
Petrus  Plancius,  scriba. 


169 

Acta  partictdaris  sijnodi,  in  Noordthollandt  ge- 
houden ende  in  den  naeme  des  Heer  en  vergadert, 
beginnende  den  14/*  Junij  anno  1593  ende  volein- 
dicht  den   19'"  derselver  in  der  stadt  Alckmaer  *). 

Art.  1.  Nae  anroepinge  des  Heeren  h.  naeme  zijn  tot  een  presidem 
Everardus  Geisteranus,  dienaer  des  h.  evangelii  tot  Alckmaer,  tot  een 
assessorem  Hermannus  Gerardi  ,  dienaer  des  woordts  tot  Enckhuijsen ,  end 
tot  een  scribam  Bartholdus  Wilhelmi,  dienaer  des  woorts  in  die  Bever- 
wijck  vercoren  geworden. 

Art.  2.  Syn  mit  schriftlyke  credentien  ende  instructien  verschenen 
dese  nae  volgende :  in  den  naeme  ende  vuijt  laste  des  classis  van  Alck- 
maer: Everardus  Geisteranus,  dienaer  des  h.  evangelii  tot  Alckmaer, 
Hillebrandus  Cunaeus  ,  dienaer  des  woorts  tot  Oudenydorp ,  Jagob  Petersz  , 
ouderlinck  tot  Alckmaer ,  ende  Jan  Cornelisz  ,  ouderling  tot  Oudenydorp. 

In  den  naeme  des  classis  van  Harlem:  Golielmus  dHaese,  dienaer  des 
woordts  tot  Harlem ,  Bartholdus  Wilhelm  ,  dienaer  des  godtlyken  woorts 
in  de  Beverwij ck,  Damus  Jacobsz,  ouderling  tot  Harlem,  ende  Lambert 
Isbransz,  ouderling  in  die  Beverwijck. 

In  den  naeme  des  classis  van  Enckhuijsen:  Hermannus  Gerardi,  die- 
naer des  h.  evangelii  tot  Enckhuijsen,  Ellert  Fredricxz,  dienaer  des 
woorts  in  Wevershoeve ,  Corneus  Jansz  ,  corfmaker ,  ouderling  tot  Enck- 
huisen,  Jan  Hermansz,  brouwer,  ouderling  in  Boveroarspel. 

In  den  naeme  des  classis  van  Hoorn :  Arnoldus  Martini  ,  dienaer  des 
woorts  in  Sybecarspel,  Meynert  Claesz,  dienaer  des  woorts  tot  Span- 
broeck  ende  Opmeer,  Mr.  Reijer  Tijemensz,  ouderling  tot  Hoorn,  ende 
Jan  Jacobsz,  ouderling  tot  Hensbroeck. 

In  den  naeme  des  classis  van  Amstelredam:  Johannes  Halsbergius, 
dienaer  des  h.  evangelii  tot  Amstelredam,  Gerardus  van  Ravenstein, 
dienaer  des  woordts  tot  Weesp,  Rütger  Hudde,  ouderling  tot  Amstelre- 
dam, Rick  Jansz,  ouderling  tot  Naerden. 


l)  Deze  acte  is  in  C  alleen  door  den  praeses  Geesteranus  onder  teek  end.  Blijkbaar 
met  zijne  hand  zijn  hier  en  daar  marginalia  toegevoegd  aan  enkele  door  hem  on- 
derstreepte  woorden.    Deze  marginalia  dienen  sonis  tot  opheldering  van  den  text. 


170 

In  den  naeme  des  classis  van  Edam :  Laürens  Jansz  ,  dienaer  des  woorts 
tot  Monnikedam,  Martinüs  Jansz,  dienaer  des  woordts  tot  Purraerlandt , 
Clabs  Jansz  ,  buschschieter ,  ouderling  tot  Edam ,  ende  Derck  Matthiesz  , 
onderling  tot  Purmereindt. 

Art.  3.  Syn  ter  ordinantie  van  de  E.  beeren  Staeten  van  Hollandt 
ende  Westvrieslandt  mit  schriftlyke  commissie  verschenen  deersaeme 
beeren  ende  mr*  Leonart  Caesenbroodt  ende  Gerarut  Dhobsen,  raeden 
in  den  provincialen  Raede,  om  in  desen  tegenwoordigen  sijnodo  te  com- 
pareren ende  goet  regart  te  nemen ,  dat  op  diesel  ve  vergaederinge  geene 
polijtijke  saeken  en  worden  gehandelt  noch  eenige  kercklyke  saeken ,  den 
staet  der  kercken  int  gemein  aengaende  ofte  daervuijt  enige  onruste 
ofte  oneenicheit  sonde  mogen  rijsen,  doende  van  alles  rappoort  aen  den 
heeren  Staeten  voorschreven. 

Art.  4.  Is  voorgestelt,  of  het  geoorloft  zij  eenige  andere  dienaeren 
in  den  synodo  tegenwoordich  te  mogen  wesen  om  te  anhooren  alle  voor- 
vallende saeken ,  die  verhandelt  souden  mogen  werden ,  alhoewel  sjj  niet 
in  den  synodo  gedeputeert  zijn  te  vcrschyenen.  Is  geresol  veert ,  dat  sjj 
toegelaeten  zullen  werden  om  in  stilhcit  alles  aen  te  hooren,  maer  bij 
soverre  op  eenige  derselviger  quaede  suspitie  waere,  dat  men  dieselvige 
zal  mogen  gebieden  vuijt  te  gaen. 

Art.  5.  Is  voorengestelt  vuijt  naeme  des  classis  van  Hoorn  van  den 
dienaer  des  woordts  in  Swaegh ,  Arnoldo  Hbnrici  ,  alsdat  hij  den  synodo 
wat  heeft  aen  te  dienen  ende  off  die  broeders  des  synodi  niet  souden 
verwilligen  ende  toelaeten,  dat  zijn  saecke  eerstmael  mochte  verhandelt 
werden.     Is  geresol  veert  jae. 

Art.  6.  Verschijnt  Arnoldus,  dienaer  des  woordts  voorschreven,  die- 
welcke  beschuldicht  wert  van  den  classe  van  Hoorn  ontrouwelyck  ge- 
handelt  te  hebben  int  vuijtscbrijeven  eniger  poincten  belangende  de  sacke 
Cornelii  Wigeri.  Ende  alhoewel  hij  door  swackheit  zijner  memorie  enich- 
sins  tselvige  geseit  badde  om  die  vreede  der  kercke  gedaen  te  hebben, 
daer  nochtans  zijn  vnijtschrift  anders  medebrachte ,  is  derhalven  van  den 
classe  daerover  gecensnreert  geweest,  gelyck  hij  beclaechde.  Het  sijno- 
dus ,  verstacnde  dat  aen  beide  zijeden  een  misverstandt  is  geweest ,  heeft 
geresol  veert ,  dat  Arnoldus  van  het  oordel  dos  classis  zal  geabsolveert 
zijn  ende  dat  het  classis  vermaent  zal  werden  niet  meer  imandt  een  gelt- 
8traffe  op  te  leggen,  mer  haere  censuere  beleiden  nae  Gods  woort. 

Art.  7.     Is   voorengestelt   vuijt  naeme   Arnoldi,  dienaer  des  woordts 


171 

in  Swaegh,  off  hij  oock  mede  toegelaeten  mach  werden  om  tegenwoor- 
dich  in  den  sijnodo  te  verschynen  ende  te  anhooren  alles ,  wat  verhandelt 
sal  werden,  Is  geresolveert  jae ,  maer  ah  Cornelii  Wigeri  saecken  ver- 
handelt zullen  worden,  dat  hij  alsdan  vertrecken  zal,  twelck  hem  door 
Louhens  Jansz  ende  Cornems  Jansz  angesecht  is  geweest. 

Art.  8.  Verschijnt  Joiiannes  Booaert  ,  dienaer  des  woorts  tot  Harlem , 
overgevende  den  sijnodo  sodaene  ordonantie  als  by  den  E.  heeren  Staeten 
vergunt  was  aengaende  die  oncosten,  die  daer  vervallen  moeghen  tot 
vervorderinge  ende  beleit  van  de  sak  en  der  kercken  binnen  Westvries- 
land t  ende  tNoorderquartiere ,  daerbenevens  een  missive,  van  den  rent- 
meester Coklwuck  aen  hem  geschreven ,  waerinno  hij  belooft  in  der  saeke 
te  doen ,  dat  moegelyck  zal  zijn ,  ende  assignatie  verleenen ,  so  die  gelegent- 
heit  loeren  zal. 

Art.  9.  Is  geresolveert  van  den  synodo,  dat  van  Johanne  Booaert 
begeert  sal  worden  die  ordinantie,  bij  den  heeren  Staeten  verleent,  int 
werck  te  leggen  tot  betaelinge  soedacner  penningen,  in  die  ordinantie 
gementioneert ,  ende  dat  hij  den  rentemeester  behoorlyke  quitantie  sal 
geven  vuijt  ende  in  den  naeme  des  synodi,  ende  dat  soveele  aengaet 
die  twee  verloopen  jaeren,  waertoe  dese  acte  hem  verleent  sal  worden, 
onderteickent  nae  behooren,  twelck  Booart  voorsz.  geaccepteert  heeft. 

Art.  1 0.  Opt  eerste  gravaemen  des  classis  van  Alckmaer  belangende 
die  regieringe  der  geestlyker  goederen  op  den  platten  landen  is  be- 
slooten,  dat  bij  requeste  versocht  zal  werden  aen  den  gecommitteerden 
Raede  van  Westvrieslandt  ende  tNoorderquartiere,  dattet  hun  believen 
zal  ordre  te  stellen ,  dat  in  die  dorpen ,  daer  geen  dienaers  zijn ,  mochten 
door  haer  authoriteit  aldaer  dienaers  des  woordts  gestelt  werden,  ende 
bij  so  verre  daer  gebreck  waere  int  onderhoudt  eniger  dienaeren ,  dat  bij 
den  heeren  Staeten  voorsz.  daerinne  versien  m  och  te  werden.  Syn  hiertoe 
van  den  synodo  gedeputieert  Louris  Jansz  ende  Hillebrandus  Cunaeus, 
dienaeren  des  woorts ,  om  een  request  te  maken  ende  tselve  in  persoene 
den  heeren  Staeten  vorsz.  te  presenteeren. 

Art.  11.  Op  tweede  gravamen  van  die  van  Alckmaer  aengaende  die 
boelhuijsen  ende  andere  sticken,  dacrdoor  des  Heeren  sabboth  gepro- 
phaneert  wert,  is  geresolveert,  dat  naedemael  die  van  Zuydthollandt 
hierinne  van  mynheeren  Staeten  versocht  hebben  geredieert  te  mogen 
werden  tgene,  dat  bij  placaete  bij  henluijden  daerinne  soude  mogen  ge- 
daen  werden,  dat  hetselve  van  gelijke  over  die  van  Noordthollandt  soude 
moegen  zijn  effect  sorteeren. 


172 

Art.  12.  Opt  derde  gra vamen  van  die  van  Alckmaer  belangende  een 
algemein  bespreek  metten  Mennonieten  ende  allerlei)  sorte  der  Weder- 
dooperen is  geresol veert ,  dat  naedemael  het  algemein  is,  dattet  zal  ge- 
refereert  werden  totten  nationaelem  synodum.  Ende  die  swaericheit,  die 
het  classis  van  Amstelredam  voorstelt  van  een  bespreek ,  metten  Weder- 
dooperen gehouden ,  sal  verhandelt  werden ,  als  men  gecomen  zal  zijn  tot 
die  particulaere  quaestien  ofte  vraegen. 

Art.  13.  Op  het  gravamen  des  classis  van  Amstelredam  belangende 
het  rantsoen  van  den  gevangen  dienaer  tot  Hilversom  is  beslooten,  dat 
het  classis  van  Amstelredam ,  onder  welcken  die  gevangen  sorteert ,  be- 
hoort eerstmael  haer  vuijterste  devoir  te  doene  om  metten  aldereersten 
die  penningen  te  formeren  tot  de  verlossinge  des  dienaers  vorsz.  ende 
alsdan  oock  elcke  classis  zijn  devoir  zal  doen  tot  behulp  van  den  ge- 
vangen nae  vermogen. 

Art.  1 4.  Taconis.  —  Opt  eerste  gravamen  des  classis  van  Enckhujjsen 
aengaende  die  swaericheit  der  kereke  van  Medenblyck,  insonderheit  be- 
langende Taconem,  den  dienaer  aldaer,  is  geresolveert  vuijt  orsake  van 
het  rappoort,  door  den  voorleden  gecommitteerden  aen  den  sijnodum 
gedaen,  dat  men  mynheeren  Staeten  bij  geschrifte  remonstreeren  zal 
sekere  documenten ,  waerdoor  vertoont  zal  worden ,  hoe  onwetlyken  ende 
bedriechlijck  dat  hij  Taco  vorsz.  in  den  dienst  gecomen  is,  oock  onsuij- 
ver  in  die  leere ,  weigerende  die  Nederl andtsche  Confessie  ende  Cateehis- 
mum  te  onderteickenen ,  afsonderende  hem  van  die  gemein  schop  der  alge- 
meiner  kereken,  hem  o nt rockende  alle  kercklijcke  ordre  ende  tsaemen- 
compsten  der  classicaeler  ende  synodalischer  vergaederingen ,  verachtende 
alle  christlijke  vermaeningen ,  van  verscheiden  dassen  ende  synoden ,  jae 
oock  van  zijne  Excellentie  aen  hem  gedaen ,  waerdoor  sodaene  vervreem- 
dinge  in  der  gemeinte  opgeresen  is ,  dat  sij  buiten  der  stadt  in  den  dorpen 
totten  gehoor  des  godtlykes  woordts  ende  gebruick  der  sacramenten  ge- 
nootsaeket  zijn  om  te  gacn.  Hiertoe  zijn  van  den  synodo  gedeputeert 
Petrus  Plancius  ,  dienaer  des  h.  evangelii  tot  Amstelredam ,  ende  Johan- 
nks  Bogaert,  dienaer  des  woorts  tot  Harlem. 

Art.  15.  Op  die  twee  laeste  gravamina  des  classis  van  Enckhuijsen 
is  geresolveert ,  naedemael  op  die  papistische  boecken  ende  conventiculen 
sekere  placaten  daerop  bij  den  hoeren  Staeten  gegeven  ende  gepubliceert 
zijn ,  dat  men  ter  plaetzen ,  daer  het  quaet  schuilt ,  aen  den  officier  ver- 
soecken  zal  om  die  placaten  van  hun  geeffectueert  te  werden,  ende 
soverre  sulex  niet  en  geschiet,  dat  men  mit  Beker  bewijs  clachtich  zal 
mogen  zijn  bjj  die  hooge  overicheit  omme  daerinne  te  mogen  gereme- 
dieert  werden  nae  behooren. 


173 

Art.  1 6.  Wiggeri.  —  Opt  gravamen  des  classis  van  Hoorn  angaende 
Cornelius  Wigersz  is  bij  den  dassen  beslooten,  dat  die  gedeputieerden 
totten  synodum  volle  macht  zullen  hebben  orame  mit  hem  te  handelen 
nae  die  beste  ende  bequaemste  forme,  so  het  synodus  sal  achten  te  be- 
hooren ,  ende  derhalven  geresolveert ,  dat  Cornelius  yorsz.  ingeeischt  zal 
worden  om  hem  te  induceren ,  dat  hij  hem  daertoe  wil  verstaen  om  christ- 
lijck  door  onderlinge  conferentie  metten  synodo  te  handelen. 

Art.  17.  Sijn  tot  dien  einde  vuijtgesonden  eerstelijck  een  ouderling, 
lidtmaet  des  sjjnodi,  die  tselvige  hem  voorstelde,  daer  hij  ginck  wande- 
len in  die  kercke ,  daernhae  Willem  dHaese  ende  Lourbns  Jansz  ,  dienaers 
des  woordts ,  die  andermael  oock  vrijndtlijck  op  hem  begeerden ,  hij  wilde 
doch  voor  den  broeders  des  sjjnodi  verschijnen,  die  mit  hem  te  spreken 
hadden  nae  eische  zijnder  saecken.  Slaet  het  oock  gantz  aff,  seggende, 
dat  hij  geensins  en  begeerde  tegenwoordich  te  verschynen  ende  dat  het 
synodus  zijn  schriften  hadde;  so  sij  ij  eet  begeerden  off  daerop  ijeet  te 
seggen  hadden ,  sy  mochtent  hem  bij  geschrifte  behandigen  laeten.  Om 
Cornelio  Wiggersz  den  maete  vol  te  meten,  so  heeft  ten  derden  maele 
het  synodus  noch  vier  dienaers,  naemelijck  Johannem  Halsbergium,  Her- 
hannuh  Gerardi,  Hillebrandum  Cünaeüm  ende  Arnoldum  Martini,  gede- 
puteert  om  Cornelio  voorsz.  te  persuaderen  ende  te  induceeren,  dat 
hij  den  synodo  in  haer  christlijck  versouck  om  tegenwoordich  te  ver- 
schijenen  soude  willen  gehoorsaemen ,  ende  so  hij  persevereerde  in  zijn 
quaede  voornemen,  seggende  hij  waere  wel  op  den  synodum  gecomen, 
maer  wilde  niet  voor  den  synode  comen  noch  verschynen ,  dat  hij  ge- 
dencken  zoude,  dat  die  heeren  Staeten  haar  commissarisen  tegenwoor- 
dich hebben ,  wat  nadencken  hij  haer  door  zijn  handel  geven  zal ,  nae- 
melijck dat  hij  niet  nae  vreede  ende  ruste  der  kercken  en  staet  noch 
oock  hem  niet  accommoderen  wil  die  algemeine  ordre  der  kercken ,  mer 
soeckt  onvroede  ende  schueringe  in  die  kercke  te  maken  ende  hoe  soe- 
daenen  rappoort  luijden  zal,  twelck  sy  die  heeren  Staeten  nae  inhoudt 
haerder  commissie  zullen  gehouden  zijn  te  doen. 

Art.  18.  Verclaeren  die  gedeputierden  vorsz. ,  dat  Cornelius  Wig- 
gersz alle  vermaningen  afslaet  noch  door  geene  redenen  hem  bewegen 
laet  om  te  willen  compareren  ende  dat  onse  penne  so  veerdich  is  om  te 
schryven  als  onse  mondt  is  om  te  spreken ,  seggende  daerbenevens  oock : 
so  myn  saecke  voor  die  heeren  Staeten  compt,  sal  alsdan  mij  moten 
verandtwoorden. 

Art.  1 9.  Is  van  den  preside  geproponeert ,  naedemael  Cornelius  Wig- 
gersz  nae   drie  verscheiden   vermaningen   gerefuseert   ende   afgeslaegen 


174 

heeft  voor  die  broederen  sijnodi  te  compareren,  waervoor  hij  Cornelius 
vorsz.  te  houden  ende  van  den  sjjnodo  te  verclaeren  zij.  Is  geresol veert : 
voor  contumax,  ongehoorsaem  ende  rebel,  ende  zal  derhalven  sodaene 
straffe  draegen,  so  hij  so  voortgaet,  als  in  den  nationali  synodo  (art. 
73  ende  69)  besloten  is  over  sodaenigen. 

Art.  20.  Is  van  den  preside  voorengestelt ,  op  wat  maniere  ende  forme 
ende  oock  tot  die  meeste  ruste  alderbequaeraste  die  resolutie  des  synodi 
zal  mogen  int  werek  gestelt  werden.  Is  geresol  veert ,  dat  het  synodus 
twee  sal  deputeeren  ende  mit  behoorlyke  credentie  voor  die  eersaeme 
overicheit  ende  magistraet  van  Hoorn  verschjjenen  om  haer  mondelinge 
te  vertoenen  den  gantschen  handel  des  sijnodi  mit  Corneuo  ,  haeren  die- 
naer,  hoe  sij  gearbeit  heeft  alle  zijne  saken  tot  eenicheit,  ruste  onde 
vrede  der  kereken  te  brengen,  maer  hoe  hartneckich,  rebel  ende  onge- 
hoorsaem hij  hem  ter  contrarie  tegen  den  geheelen  synodum  met  ver- 
aehtinge  aller  vermaningen  angestelt  heeft,  jae  dat  oock  het  synodus 
moet  betuigen  hem  niet  suijver  in  die  leere  der  waerheit  Gods  te  zijne; 
heeft  oock  niet  willen  voor  den  synodo  verschijenen  (hoewel  hij  tot  Alck- 
maer  was)  om  rekenschap  nae  den  bevele  Petri  des  apostels  van  die 
hoope,  die  in  *  hem  is,  te  geven;  niet  twy  velende,  off  mynheeren  zullen 
het  besluit  des  synodi  over  hem  manutineren.  Sijn  hiertoe  gedeputiert 
Petrus  Plantius  ,  dienaer  des  h.  evangelii  tot  Amstelredam ,  ende  Andreas 
Theodori,  dienaer  des  woorts  tot  Enokhuijsen.  Sal  oock  die  resolutie 
vorsz.  den  kerekenraet  angesecht  werden  door  die  vorsz.  gedeputierden , 
ende  hem  Cornelio  noch  ten  lesten  angesecht  werden,  dat  hij  hem  wat 
beter  tot  op  morgen  toe  wil  bedencken. 

Art.  21.  Ampsingk  l).  —  Verschijnt  Johannes  Bogart  ende  Jagob  Jansz, 
gedeputierden  van  den  kerekenraedt  tot  Harlem,  om  te  doene  (so  sy 
seiden)  sodaene  verandtwoordinge  als  tot  nederlegginge  eens  sodaenen 
schrifts ,  als  Ampsinoius  tot  diffamatie  des  vorsz.  kerekenraets  tot  Harlem 
den  gecommitteerden  des  classis  van  Alckmaer  van  wegen  ende  vuijt 
naeme  des  synodi  hadde  overgegeven ,  met  exceptie  dat  sijluijden  niet  en 
begeren  enichsins  gemoveert  ofte  opgehaelt  te  hebben  soedaene  swae- 
richeden ,  die  te  vooren  opgeresen  zijn ,  christlyken  so  met  den  kereken- 
raedt als  met  die  gemeinte  volcomelijck  versoent  waeren.  Is  daerbene- 
vens  enen  brie  ff  gelesen,  van  den  E.  magistraet  tot  Harlem  aen  den 
synodum  geschreven,  versouckende  dat  het  synodus  believe  daertoe  te 
arbeiden,  dat  alle  swaericheden  ende  argernissen,  eertijdts  door  Ampsin- 
oium   aldaer  in   der  gemeinte   angericht,   christlijck,  sonder  respect  der 


')    sAmpnngii"  C  heeft  »Harlem". 


175 

personen  soude  mogen  wechgenomen  werden.  Is  Tan  den  gedeputierden 
vorsz.  een  schrift  overgegeven,  daermede  sij  wederleggen  willen  soedae- 
nen  schrift  Ampsinoii  ,  den  gedeputieerden  voorsz.  behandicht.  Op  wekken 
alles  van  den  synodo  geresol veert  is,  dat  Ampsingius  zal  gehoort  ende 
hem  het  schrift  des  kerckenraedts  van  Harlem  voorgelegen  werden  mit 
conditie  ende  soedaene  exceptie ,  als  die  gedeputieerden  van  Harlem  ge- 
excipieert  hadden ,  ende  dat  sij  in  terminis  zullen  blijeven  l) ,  sonder  op- 
haelen  tgeene  eenmael  christlijck  versoent  ende  nedergelecht  is. 

Art.  22.  Ampsingius  verschijenende  in  den  synodo  ende  gehoort  heb- 
bende die  propositien  des  presidis,  heeft  overgegeven  een  missive,  van 
zijn  Excellentie  aen  den  sijnodum  geschreven ,  tgehjck  oock  sekere  missive 
aen  den  magistraet  tot  Alckmaer ,  in  welcke  missiven  versocht  wert ,  dat  het 
sijnodus  doch  in  die  saeke  Ampsinoii  sonder  respect  der  persoenen  alsoe 
willen  handelen ,  als  tot  die  beste  stichtinge  ende  vreede  zal  dienstlick  zijn. 

Art.  23.  Wert  hiernae  Ampsinoio  voorgelegen  het  andtwoort  van  die 
van  Harlem  op  zijn  schrift,  twelck  hij  den  gedeputierden ,  doen  sij  hem 
vuijt  den  naeme  des  synodi  vermaenden,  hadde  overgegeven.  Wert 
daerop  van  Ampsinoio  geandtwoort ,  dat  hij  begeert ,  alsdat  het  andtwoort 
des  kerckenraedts  van  Harlem  zal  bij  stucken  gestelt  worden  om  het  ene 
sticke  nae  het  ander  articulatim  verhandelt,  bewegen  ende  gerefuteert 
sal  mogen  werden,  naedat  partien  zullen  achten  te  behooren.  Is  goet 
bevonden  van  den  synodo,  dat  hem  van  den  preside  enige  sticke  vuijt 
zijn  geschrifte  zal  voorgehouden  werden  om  daerover  zijn  verclaeringe  te 
hooren,  hoe  ende  op  wat  wijse  hij  die  zal  oonnen  verandt woorden ,  om 
alsdan  te  beter  van  den  synodo  verstaen  te  mogen  werden ,  waerop  zijn 
verandt woordinge  stuent  ende  rustet,  ende  also  daer vuijt  te  beter  oorsake 
te  mogen  hebben  hem  tot  vreede  te  vermaenen. 

Art.  24.  Het  eerste  poinct,  dat  Ampsinoio  voorschr.  vuyt  zijn  ge- 
schrifte voorgehouden  is  geweest,  luidt  aldus:  dat  hij  sodaene  menschen 
niet  conde  hooren,  diewelcke  niet  gehouden  maer  gebroken  hadden  so- 
daene verbondt ,  twelck  sij  mit  handt  ende  mondt ,  beide  voor  Godt  ende 
zijn  gemeynte,  gestipuliert  hadden.  Wert  van  hem  begeert,  waermede 
hij  tselve  bewjjsen  wil. 

Art.  25  9).     Andtwoort  Ampsingius  ,  dat  hij  daerinne  achtet  te  bestaen 

')  »mjt  conditie  —  blijeyen"  is  in  C  onderstreept.  Daarbij  in  margine:  «Regel 
des  synodi  vant  Yoorgaende  niet  te  moveren".  *)  Bij  dit  art.  heeft  G  in  margine : 
•Dit  spreect  hy  op  hetgene,  dat  deerzaeme  Willem  Dayman  ende  Arent  Meynaerts 
als  gecommitteerden  in  sint  Jans  kercke  hem  voorstelden". 


176 

zijn  bewijs,  dat  sijluijden  niet  naegecomen,  mor  verbroken  hebben  so- 
daene  submissie ,  als  syluijden  ende  hij  beide  voor  de  classe  belooft  had- 
den ,  ende  dat  nae  die  versoeninge ,  voor  den  classe  geschiet ,  noch  eenige 
andere  beswaeringen  ende  schultbekenningen  eeniger  sticken  hebben  wil- 
len opleggen. 

Art.  26.  Het  tweede  poinct:  die  tegen  alle  kercklyke  procedueren 
haeren  broeder  hebben  opgeleit  ende  geextorqueert  een  forme  van  bijchte ; 
wert  oock  van  hem  begeert,  waermede  hij  tselve  bcwijsen  can. 

Art.  27  1).  Andtwoort  Ampsingius,  dat  hij  int  heimelijck  met  Johanne 
Bogaert  gecommuniceert  hadde  van  zijn  onvreedtsaeme  huishoudinge  ende 
dat  hem  door  die  particuliere  communicatie  opgelecht  ende  belast  zij  ge- 
weest als  bij  forme  van  bijchte  een  schultbekenninge  te  doene ,  ende  dat 
hij  daertoe  geinduceert  was  van  eenigen,  omdat  zijn  saeke  daerdoor  te 
beter  tot  een  goeden  einde  soude  geraken. 

Art.  28.  Het  derde  poinct,  dat  sy  hebben  geweigert  der  waerheit 
getuigenisse  te  geven;  waermede  hy  dat  wil  bewysen. 

Art.  29.  Andtwoort  Ampsingius  ,  dat  sulcx  blijckt  vuijt  die  attestatie , 
diewelcke  sijluijden  so  impertinent ,  sonder  die  swaericheit  te  specificeren , 
hem  hebben  willen  in  die  handt  steken. 

Art.  30.  Het  vierde,  dat  sij  die  eenvoudige  harten  tegen  alle  ker- 
ckenordeninge  seer  hardelijck  handelen ;  wat  hij  op  dat  sticke  tot  bewijs 
te  seggen  heeft. 

Art.  3 1  9).  Andtwoort  Ampsingus  ,  datselve  can  beweesen  worden  door 
een  oude  vrouwe ,  die  sij  mit  den  arm ,  sonder  haer  van  te  vooren  ijeet 
aen  te  seggen,  van  des  Heeren  tafel  hadden  afgeleit,  haer  beschaemt 
makende  voor  die  gantsche  gemeinte. 

Art.  32.  Nae  Ampsingii  vorsz.  verclaeringe  is  van  den  broederen  des 
8ynodi  geraetsaem  bevonden  beide  partijen  te  doen  verschijnen  ende  haer 
beide  vermaenen  om  te  voorcomen  alle  swaericheden  ende  meerder  ver- 
bitteringe,  dat  die  broeders  des  synodi  souden  begeeren,  dat  sijluijden 
beide  haer  daertoe  souden  willen  verstaen ,  twelck  het  synodus  sal  achten 


')  Bij  dit  art  heeft  C  in  margine:  tDit  en  is  Bogaert  in  den  synodo  noynt 
voorgehouden  om  hem  te  verandwoorden  ende  contrarie  te  bewysen".  *)  Bij  dit 
art.  heeft  C  in  margine:     nis  oontrarie  gebleken**. 


177 

tot  die  beste  ende  bequaemste  vrede,  tot  stichtinge  der  gemeinte  ende 
wechneminge  aller  ergernissen  zullen  achten  dienstlijck  te  zijn.  Ende  is 
haer  beide   belast  dese  anstaende  nacht  haer  beide  daerop  te  beraeden. 

Art.  33.  Die  gedeputierde  der  kercke  van  Harlem,  sanderen  daegs 
ingeroepen  zijnde,  zijn  afgevraecht,  hoe  dat  sij  haer  beraeden  hadden 
op  tgeene  hen  in  deliberatie  gegeven  was  tsavondts  te  vooren.  Geven 
voor  antwoort,  dat  sy  bereit  zijn  haer  tot  sodaenen  vrede  te  verstaen, 
die  ter  eeren  Gods ,  vrede  ende  stichtinge  der  gemeinte  ende  wechneminge 
aller  schandaelen  ende  argernisse  dienstlich  zal  zijn  1).  Geven  oock  aen , 
bij  soverre  het  synodns  kennisse  ende  bewijs  begeert  van  die  reconciliatie 
ende  oock  getuigenisse  van  zijne  schandalen  ende  argernisse,  zijn  bereit 
tselve  te  doen  blyken.  Twelck  geschiet  is,  ende  werden  beide  soedaene 
schriften  gelegen ,  warmede  bewesen  wort  9) ,  erstlijck  die  reconciliatie 
eenmael  volcomelijck  geschiet  ende  nae  dieselve  seer  onstichtelyck  ge- 
draegen  beide  int  absenteren  van  de  gemeinschop  der  gemeinte  ende 
sodaene  gemeinschop,  die  hij  gehouden  heeft  int  converseren  mit  een 
vrouwepersoene  ende  dat  tot  grote  ergernisse  van  veele. 

Art.  34.  Het  inhoudt  der  beider  schriften  geleeen  zynde ,  is  van  den 
synodo  geresolveert ,  dat  beide  partijen  zullen  verschijnen  ende  sodane 
poincten ,  als  in  Ampsingii  schrift  tot  beschuldiginge  der  kercke  van  Har- 
lem vervaetet  staen,  zullen  voorgestelt  werden  ende  datter  mondtlyke 
verclaeringe  ende  bewijs  van  beide  zijden  sal  geschieden  ende  zullen  ver- 
maent  zijn  in  terminis  te  blijeven  ende  niet  wijtloopich  met  veele  redenen 
andere  sticken  in  te  vooren. 

Art.  35.  Beide  partijen  verschenen  zijnde,  is  het  eerste  poinct  voor- 
gestelt geweest  ende  nae  verscheiden  redenen ,  van  beide  partijen  onder- 
ling verclaert  ende  verhaelt,  sijn  beyde  partijen  vuijt  gesecht  te  gaenc. 
Ende  naedemaele  van  Ampsingio  ingebracht  zijn  geweest  eenige  sticken, 
strydende  tegens  die  laeste  versoeninge,  is  geraedtsaem  gevonden  in 
deliberatie  van  den  sijnodo  genomen  te  werden ,  off  die  laeste  versoeninge ,  . 
mit  traenen  bevesticht,  bondich  zal  gehouden  moeten  zijn  ofte  niet.  Is 
geresol veert ,  dat  het  laeste  verbondt  ofte  reconciliatie,  tusschen  beide  par- 
tijen geschiet,  zal  voor  bondich  ende  vast  gehouden  zijn  ende  dat  het 
inhout  ende  bescheit  desselvigen  reconciliatie  van  den  kerckenraet  8)  zal 


*)  »dat  sy  bereit  zijn  —  zijn**  is  in  C  onderstreept.  Daarbij  in  margine:  «Pre- 
sentatie der  keroke  ende  ouderlingen  van  haer  bewys**.  *)  «warm ede  bewesen  wort** 
is  in  C  onderstreept.  3)  »dat  het  laeste  verbondt  —  kerckenraet'*  is  in  C  onder- 
streept. Daarbij  in  margine:  »Met  dese  conclusie  worden  alle  de  yoorgaende  rede- 
nen Ampsingii  van  den  synodo  gereprochiert". 

Acta  syn.  provine.  L  12 


178 

afgeeischt  werden.  Twelck  oock  geschiet  is  ende ,  gelesen  zynde ,  is  be- 
vonden daerinne  verclaert,  dat  Ampsinqius  volcomelijok  versoent  was 
metter  gemeinte. 

Art.  36.  Is  hiernae  Ampsingio  opgelecht,  waerinne  hij  hem  te  beclaegen 
heeft  van  eenige  verbondtbrekinge  nae  die  laeste  reconciliatie.  Allegeert 
daerinne  te  bestaen,  dat  die  kerckenraedt  hem  geen  attestatie  gegeven 
heeft,  so  hij  achtede  te  behooren.  Die  attestatie  wert  gelesen  in  den 
sijnodo  ende  zijn  schriftlyck  andtwoort,  daermede  hij  die  attestatie  wil 
refuteren.  Is  den  broederen  voorgestelt  ende  in  deliberatie  gegeven,  off 
door  die  voorsz.  attestatie  die  kerckenraet  mach  gehouden  ende  geacht 
werden  voor  verbondtbrekers ,  item  waervoor  zijn  schriftlij ck  andtwoort, 
daerop  gegeven,  zal  gehouden  ende  geacht  worden.  Is  geresol veert, 
dat  Ampsinqius  niet  *)  gefondeert  en  is  vuijt  die  gegeven  attestatie  des 
kerekenraedts  haer  te  l)  houden  ende  te  beschuldigen  voor  verbondt- 
brekers. Ende  zijn  geschriften,  hetwelcke  hij  daerop  den  kerckenraedt 
heeft  overgelevert ,  oordelt  het  sijnodus  l)  gantz  een  onbehoorlijck  schrift , 
meer  vuijt  boosen  affecten  dan  nae  den  aerdt  der  lieffden  geschreven 
te  zijn. 

Art  37.  Nae  desen  is  Ampsingio  afgevraecht,  off  hij  oock  ijeet  meer 
voor  te  geven  hadde ,  daerover  hij  hem  te  beclaegen  hadde  nae  die  laeste 
geschiede  reconciliatie.  Begeert  Ampsinqius  zijn  deliberatie ,  dat  hem  ver- 
gunnet ende  toegelaeten  is  tot  nae  den  middach. 

Art.  38.  In  plaetze  dat  Ampsinqius  in  persoene  zoude  nae  den  mid- 
dach verschijnen,  heeft  hij  den  synodo  eenen  brieff  laeten  behandigen, 
daerinne  hy  te  kennen  geeft  voor  dese  tydt  genootsaeckt  te  zijn  wt  dese 
handelinge  te  scheiden ,  genoechsaem  oock  te  kennen  gevende ,  dat  hij  het 
synodum  suspect  houdet  om  redenen ,  breder  in  zyn  geschrifte  3)  verhaelt. 

Art.  39.  Is  goet  gevonden  van  den  synodo ,  dat  eenige  gedeputierden 
tot  Ampsing  zullen  gaen  ende  hem  anseggen,  dattet  hem  believen  zal  te 
verschijenen  voor  den  broderen  des  synodi  ende  dat  hem  zal  afgevraeget 
werden,  wattet  tgene  is,  dat  hem  veroorsaeckt  heeft  sodaenen  schrift 
den  synodum  toe  te  seinden,  angesien  hem  opgelecht  was  selven  in  persoene 
te  verschyenen. 


')  »dat  Ainpsingius  niet" ,  » attestatie  —  te"  en  »zijn  geschriften  —  sgnodus"  is 
in  C  onderstreept.  Daarnevens  in  margine:  »2  vuytepraken  tegen  Ampsingium". 
*)  »gevende  —  geschrifte"  is  in  C  onderstreept.  Daarnaast  in  margine :  «Ampsinc 
reprochiert  den  synodum,  die  voor  suspect  houdende". 


179 

Art.  40  1).  Antwoordt  Ampsingius  die  oorsake  te  zijn  dese,  naemelyck 
dattet  synodus  voormiddach  soude  geoordelt  hebben,  dat  alle  swaeriche- 
den,  yoor  die  laeste  reconciliatie  opgeresen  ende  solemnelyck  mit  onder- 
linge handtgevinge  ende  traenen  eenmael  geschiet ,  naemaels  niet  behoort 
opgehaelt  te  werden  ende  seide,  dat  daerdoer  wechgenomen  waeren  die 
principaele  sticken  zijnder  beschuldiginge  tegen  die  van  Harlem.  Is 
nochtans  van  den  synodo,  om  hem  die  maete  vol  te  meeten,  tydt  van 
deliberatie  gegeven  tot  sanderen  daeges  te  ses  nren. 

Art.  41.  Is  van  den  synodo  voorgestel t,  oft  niet  geraedtsaem  en  zij 
den  kerckenraedt  van  Harlem  te  doen  verschijnen  om  henluijden  het 
schrift  Ampsingii,  daermede  hij  zijn  afscheit  genomen  heeft,  vooren  te 
lesen  ende  haer  af  te  vraegen,  off  sy  ijeet  meer  belangende  haere  sake 
hadden  aen  te  geven?     Is  geresolveert  jae. 

Art.  42  a).  Verschijnen  daernae  die  gedeputierden  van  Harlem.  Wert 
hem  het  voorsz.  schrift  Ampsingii  voorgelesen  ende  angesecht,  dat  het 
sijnodus  wel  verhoopt  hadde,  dat  die  swaericheit  tusschen  den  kercken- 
raet  ende  Ampsingium  hier  in  den  synodo  hadde  mogen  geslechtet  wer- 
den ,  mer  door  zijn  overgegeven  schrift  ende  absenteren  vaijt  den  synodo 
wert  alsins  den  wech  om  met  hem  voorder  te  handelen  den  synodo  ge- 
sloot en.  Begeeren  die  gedeputieerden  op  dit  voorstel  des  synodi  anders 
niet ,  dan  dattet  synodus  nae  haer  discretie  also  zal  handelen ,  als  dienen 
zal  tot  wechneminge  aller  ergernisse ,  tot  reparatie  dergener ,  die  daer 
werden  gecalumnieert  ende  stichtinge  der  gemeinte. 

Art.  43.  Is  bij  den  synodo  goetge vonden  twee  broederen  aen  Amp- 
singium te  senden  ende  te  begeeren ,  dat  hij  alsnoch  eenmael  soude  willen 
voor  den  synodo  verschijnen  om  te  anhooren  soedaene  beschuldiginge ,  als 
die  kerckenraet  van  Harlem  tegen  hem  ingebracht  heeft ,  waerom  sij  hem 
geen  attestatie  nae  zijn  begeerte  connen  geven. 

Art.  44  s).  Verschijnt  Ampsingius  ende  wert  hem  voorgelesen  die  be- 
schuldiginge, bij  geschrifte  door  den  gedeputierden  van  Harlem  inge- 
bracht ,  waervan  Ampsingius  copie  begeerde  om  te  gelegener  tijt  te  andt- 
woorden.  Ende  seide ,  dat  hij  noch  wel  soude  begeren  voort  te  gaen  om  zijn 
saken,  daerom  hjj  van  zijne  Excellentie  alhier  aen  den  synodum  gecomen 


')  Bij  dit  art.  heeft  C  in  margine:  »Het  devoir  des  synodi  tegen  Ampsinc". 
*)  Bij  C  in  margine:  »Wort  van  den  synodo  de  gecommitteerden  des kerokenraets 
haer  afscheyt  gegeven,  overmits  Ampsinc  niet  wil  versohynen".  *)  C  heeftin 
margine:  »Dit  es  tegen  de  resolutie  van  den  21  ende  35  articule  deser  acten". 

12* 


180 

was,  wt  te  voeren,  bij  soverre  hem  toegelaten  werde  al  in  te  brengen, 
dat  hij  tot  zijnder  defensie  soude  noodich  achten,  om  van  den  sijnodo 
daernae  gepondereert  te  mogen  werden,  twelck  hem  toegelaeten  ende 
geconsenteert  is.  Maer  naedien  die  principaele  swaericheit  bestaet  in  zijn 
attestatie,  waertegens  van  den  kerckenraet  twee  stucken  insonderheit 
werden  gemoveert ,  is  hem  afgevraecht ,  off  hij  hem  daertoe  niet  en  zoude 
willen  verstaen  om  dieselve  te  beandtwoorden.  Heeft  geandtwoort :  jae , 
bij  soverre  hem  die  schriften  behandicht  werden  om  opt  cortste  zijn  andt- 
woort  ende  defensie  daerop  te  mogen  doen.  Twelck  hem  toegelaeten  is 
met  conditie,  dat  hij  cortlijck  daerop  andtwoorde  mit  stiohtinge. 

Art.  45.  Verschijnt  Ampsingiüs  ende  brengt  zijn  andtwoort  in ,  als  hij 
belooft  hadde  ende  dat  bij  geschrifte.  Waerop  geresolveert  wert ,  dat  men 
Johannem  Bogart  mit  Ampsingio  te  gelijke  zullen  compareren  laeten,  opdat 
het  Bogaert  voorgelesen  werde  in  presentie  Ampsingii,  diewelcken  hem 
alsdan  mach  verandtwoorden ,  ende  oock  alsdan  wederom  Ampsingiüs  zijn 
replijck  mach  doen. 

Art.  46.  Nae  lange  verhal  ende  mondtlyke  redenen  van  beiden  is 
haer  afgevraecht,  off  oock  imandt  van  beiden  yeet  meer  hadde  in  te 
brengen,  dienstlijck  tot  haere  saken.  Hebben  geandtwoort:  neen,  haer- 
luijder  saeke  den  oordel  des  sijnodi  bevelende. 

Art.  47.  Is  voorgestelt  van  den  preside,  off  alle  die  bewijsredenen, 
van  Ampsingio  ingebracht ,  genoechsaem  zijn ,  dat  hij  hem  van  de  gemein- 
schop  der  gemeinte  daeromme  heeft  mogen  afsonderen.  Hierop  is  in 
genere  dese  vraege  voorgestelt:  off  imandt  sonder  wetlijke  oorsake  hem 
van  der  gemeinte  l)  mach  afsonderen  ?  Is  eend rachtichly ken  geandtwoort : 
neen,  maer  wie  zulcx  doet,  dat  hij  sondicht.  Is  geresolveert,  dat  het 
niet  en  blyckt,  dat  Ampsingiüs  wetlyke  oorsake  gehat  heeft  hem  van  der 
gemeinte  af  te  sonderen,  ergo  gesondicht. 

Art.  48.  Is  van  den  preside  voorgestelt  het  eerste  van  de  beschuldi- 
ginge  Ampsingii  tegen  den  kerckenraet  ende  gevraecht,  off  Ampsingii 
redenen ,  van  hem  ingebracht ,  genoechsaem  zijn  om  den  kerckenraet  voor 
verbondtbrekers  te  beschuldigen.  Is  geresolveert,  dat  die  kerckenraedt 
van  Harlem  met  rechte  niet  en  mogen  voor  verbondtbrekers  a)  gehouden 

')  »off  imandt  —  gemeinte"  is  in  C  onderstreept.  Daarnevens  staat  in  margine: 
»Ampsino  wort  gecondemneert  sonder  oorsake  de  gemeente  Gods  verlaten  te  heb- 
ben." *)  »ïs  geresolveert  —  verbondtbrekers"  is  in  G  onderstreept.  Daarnaast 
in  margine:  »Ampsino  wort  van  luegenen  gecondemneert,  dat  hy  den  kerckenraet 
voor  bontbrekers  beschuldicht  beeft." 


181 

werden  door  Ampsinoii  ingebrachte  bewijs,  hoewel  sij  wel  wat  beter  nae 
den  aert  der  lieffde  zijn  swackheit  ondtmoetet  mochten  hebben,  gelijck  sy 
wel  schuldich  waeren  geweest  om  te  doene. 

Art.  49  1).  Is  Toorengestelt  van  den  preside  het  tweede  sticke  aen- 
gaende  die  geextorqueerde  bijechte,  daer  hij  seit,  dat  die  kerckenraet 
tegen  alle  kercklyke  procedueren  tselyige  haeren  broeder  afgevordert 
hebben.  Is  geresolveert ,  dat  alhoewel  het  synodus  alsnoch  anders  niet 
en  verstaet ,  dan  tgeene  eenmael  gereconcilieert  ende  versoent  is ,  niet  en 
behoort  wederom  opgehaelt  te  werden,  so  isset  nochtans,  dattet  anders 
niet  van  den  synodo  gehouden  ende  geacht  can  werden ,  tgene  op  soedaene 
wij  se  mit  Ampsingio  gehandelt  is  geweest  dan  een  geextorqueerde  beken- 
tenisse,  hem  van  den  kerckenraedt  afgeeischt. 

Art.  50.  Is  voorgestelt  van  het  derde  poinct,  dat  sij  hebben  ge- 
weigert  der  waerheit  getuigenisse  te  geven ,  omdat  sy  opgehouden  hebben 
schuldige  attestatie  hem  te  verlenen,  daermede  zijn  absenteren  van  de 
gemeinte  veroorsakende ,  oook  acte  hem  weigerende  vuijt  des  kercken- 
raedts  boeck.  Is  geresolveert ,  dat  Ampsingiüs  ten  onrechte  den  kercken- 
raet beschuldicht  heeft,  dat  sij  niet  en  zouden  der  waerheit  getuigenisse 
gegeven  hebben  ende  dat  het  niet  des  kerckenraets  maer  Ampsingii  eigen 
schuit  is ,  dat  syluijden  naemaels  verandert  hebben  haer  voorgaende  voor- 
nemen belangende  die  attestatie,  want  hij  hem  so  christljjck  ende  stich- 
telijck  niet  en  betoende,  als  een  dienaer  Christi  toestaet  3),  alhoewel  die 
kerckenraedt  nochtans  hem  niet  en  hadde  behoort  acte  te  verlenen  vuijt 
des  kerekenraedts  boeck,  waerommc  syluijden  het  woordeken  »swaericheitM 
daerinne  gestelt  hadden  ofte  ten  minsten  schriftlij ck  bij  specie  in  de  attes- 
tatie verclaert  te  hebben. 

Art.  51.  Is  voorengestelt  het  vierde  poinct,  dat  sy  die  eenvoudige 
herten  tegen  alle  kercklyke  ordeninge  hardelijck  handelen,  ende  zijn  be- 
wijs doet  vuijt  het  exempel  van  twee  vrouwen.  Is  geresolveert,  nacde- 
maele  het  eene  versoent  is  ende  het  ander  in  mindere  niet  verhandelt 
ende  also  oock  niet  wetlijck  voor  desen  synodo  gebracht  is,  so  isset, 
dattet  te  vergheefs  van  Ampsingio  alhier  wert  ingebracht. 

Art.  52.    Ende  onder  het  voorgaende  besluijt  vervaet  het  sijnodus  oock 

!)  Bij  dit  art.  heeft  C  in  margine:  «Het  synodus  heeft  geordonneert  van  voor- 
gaende dingen  niet  te  moveren ,  nochtans  laten  sy  sulx  Ampsingio  toe ,  pondereren 
syn  redenen  ende  doen  vuytsprake  tegen  haer  eygen  besluyt."  -)  »want  hij  hem  — 
toestaet"  is  in  C  onderstreept.  Daarnaast  staat  in  margine:  »De  attestatie,  by  den 
kerckenraet  gegeven,  wort  goet  gehouden". 


182 

het  vijfde  ende  laeste  stioke  Ampsingii  ende  dies  te  meer ,  omdat  het  ge- 
nerael  ende  geraein  is  ende  derhalven  geen  andere  resolutie  van  den 
synodo  over  dieselvige  can  genomen  worden. 

Art.  53  1).  Angaende  oock  het  tweede  sticke,  van  de  gedeputierden 
des  kerckenraets  tegen  Ampsingium  ingebracht,  belangende  die  onmaetige 
conversatie  met  een  vrouwe ,  naedemael  het  een  generael  voorstel  is  ge- 
weest sonder  speciael  bewijs,  so  isset,  dat  het  sijnodus  in  den  handel 
desselvigen  niet  en  heeft  we  tl  ij  ck  noch  nae  behooren  connen  treden.  Maer 
overraitz  het  nochtans  allen  christenen  int  gemein  toestaet  soedaene  ver- 
maningen aen  te  nemen,  die  tot  stichtinge  der  gemeinte  dienen,  so  re- 
solveert het  synodus ,  dat  Ampsingius  soedaene  vermaningen  hadde  behoort 
ten  besten  geduit  ende  naegecomen  te  hebben. 

Art.  54.  Is  van  den  preside  voorgestelt,  op  wat  wyse  het  synodus 
opt  alderbequaemste  tot  een  generael  besluit  over  die  swaericheit  tus- 
schen den  kerckenradt  van  Harlem  ende  Ampsingium  comen  zal.  Is  ge- 
resolveert  ,  datter  een  seker  forme  zal  worden  geconcipieert  tot  die  beste 
stichtinge  der  gemeinte  ende  behoudinge  van  de  existimatie  des  persoens 
Ampsingii,  soveele  die  waerheit  lyden  mach. 

Art.  55.  Is  die  geconcipieerde  forme  der  schultbekenninge  gelesen 
ende  van  allen  broederen  des  synodi  eend rachtehj  ken  geapprobeert ,  al- 
dus van  woorde  tot  woorde  luijdende: 

Also  daer  sekere  swaericheden  opgeresen  zijn  tusschen  die  kercke  van 
Harlem  ende  Johannkm  Ampsing,  eertydts  dienaer  des  woorts  derselver, 
ter  causc  dat  die  van  den  kerckenraet  hem  niet  begeerden  te  verlenen 
soedaene  attestatie,  gehjck  hij  Ampsingius  vorschr.  achtede  te  behooren, 
waerdoor  geen  cleine  oorsaeke  tot  onruste,  droef  heit  ende  onstichtinge 
veeier  vromer  herten  gegeven  zij  geweest,  sodat  oock  onderlinge  tusschen 
hen  beiden  door  die  voorsz.  swaericheit  soedaene  yervreemdinge  beide 
der  christlyker  enicheit  ende  broederlyker  lieffde  te  wege  gebracht  is, 
dat  dieselve  door  tusschcnspreeken  veeier  vromen  niet  heeft  connen  wech- 
genomen  werden,  sodat  eindelyck  die  saeke  van  haerlieder  voorsz.  swae- 
richeit nae  het  beleit  der  kcrkenordre  totten  provincialen  synodum,  nue 
lestleden  in  Junio  tot  Alckmaer  gehouden ,  gebracht  is  geweest.  Ende 
het  synodus  rypelyck  gelet  hebbeude  op  alle  tgcne,  dat  van  beider  zij  eden 
voor  den  broederen  des  sijnodi  voorgestelt  is  geweest,  hebben  nae  an- 
roepinge  van  des  Heeren  heilige  naeme  eendrachtelijck  goetgevonden  ende 


')    Bij  dit  art,  heeft  C  in  margine:  »Het  synodus  heeft  hiervan  bewys  gehadt, 
wel  met  20  mannen  onderteeckent  van  syn  onstichtelioke  conversatie." 


483 

• 
vuijtgesproken ,   dat   sy  beide   aen   wedersyden   in   tegenwoordicheit  des 

synodi  alle  verschil  ende  oneenicheit,  die  tuBschen  henlujjden  opgereBen 
zijnde,  om  Christi  wille  malckanderen  vergeren  ende  in  eeuwige  verge- 
telheit  stellen  souden ,  twelck  geschiet  is  ende  zijn  also  voor  den  synodo 
mit  malckanderen  door  onderlinge  handtgevinge  christlyck  versoent.  Maer 
also  door  dese  twist  ergernisse  ende  onstichtinge  insonderheit  in  die 
kercke  van  Harlem  angerecht  is  geweest,  waertoe  Johannes  Ampsingius 
voorsz.  groote  oorsaeke  door  afsonderinge  van  de  gemeinschop  der  ge- 
meinte  Christi  aldaer  gegeven  heeft,  so  isset,  dat  hij  derhalven  begeert 
ende  biddet ,  dat  die  gantsche  gemeinte  ende  alle ,  die  hij  daerdoor  soude 
mogen  bedroeft  ende  verergert  hebben,  sjj  willent  hem  om  Christi  wille 
vergeven',  want  het  hem  van  herten  leedt  is,  verhoopende  hen  beide  in 
goede  eenicheit  der  gemeinte  als  oock  in  alle  conversatie  ende  wandel 
zijnes  levens  voor  Godt  ende  alle  menschen  also  stichtelijck  te  draegen, 
gelijck  een  vroom  ende  godtsalich  dienaer  Jesu  Christi  betaemt.  Ende 
soveele  die  kerckenraedt  aengaet,  diewyle  syluijden  (soveele  het  beleit 
der  saeken  belangt)  wt l)  menschelyke  swackheit  ende  door  affecten  hen 
tegen  den  aerdt  der  lieffde  tegen  Ampsingium  vergrepen  hebben,  bidden 
van  gelijke ,  dat  men  hem  om  Christi  wille  vergeve.  Biddet  ende  begeert 
oock  het  sijnodus  aen  die  gemeinte  Christi  alhier  ende  allen  anderen, 
sjj  willen  dese  versoende  broederen  nue  voortaen  als  vrome  ende  getrouwe 
christgelovigen  ende  dienaers  Jesu  Christi  respecteren  ende  houden,  ge- 
lijck sy  nae  Godt  ende  Zijn  woordt  schuldich  zijn. 

Art.  56.  Sijn  verschenen  die  gedeputierden  des  kerekenraets  van  Har- 
lem ende  Ampsingius  ,  denwclcken  voorgelesen  is  die  resolutie  belangende 
haere  differenten  ende  swaericheden ,  van  henlujjden  den  sijnodo  vooren- 
gedraegen ,  ende  oock  Boedaene  forma  van  schultbekenninge ,  bij  den  synodo 
geconcipieert ,  hemluijden  vermaenende,  sjj  willen  dieselvige,  gelijck  sij 
belooft  hadden ,  door  haer  submissie  naecomen.  Twelck  van  beide  zijeden 
geschiet  is  ende  zijn  christelijck  mit  onderlinge  handtgevinge  versoent 
tot  blijschop  des  gantzen  sijnodi.  Ende  om  die  voorsz.  forme  die  ge- 
meinte vooren  te  draegen  zijn  daertoe  van  den  synodo  gedeputeert 
Johannes  Halsbergius  ,  dienaer  des  woorts  tot  AmBtelredam ,  ende  Rütger 
Hudde,  ouderling  aldaer. 

Art.  57.  Is  voorts  ten  laesten  hiermede  dese  sijnodus  geeindicht  ende, 
die  censuere  gehouden  zijnde,  niet  bevonden  (Godt  loff !)  dat  straffe  waer- 
dich   was,   mer  is  alles  mit  goede  stichtinge  ende  vrede  afgegaen  ende 

!)  In  margine  bij  den  regel,  die  met  dit  woord  aanvangt,  is  in  C  aangetee- 
kend :    »Ten  is  niet  blyokende  vuyt  den  articulen  noch  is  ooo  niet  be weeën." 


184 

geeindicht  ende  mit  danoksegginge  van  des  Heeren  naeme  beslooten. 
Ende  is  geordineert,  dat  het  toecomende  sijnodus  nae  omgaende  orde- 
ninge  tot  Harlem  zal  gehouden  werden  mit  voorgaende  adhortente  aen 
die  £.  heeren  Staeten  van  tyde  ende  plaetze. 

Aldus  gedaen  ende  geeindicht  tot  Alckmaer  den  49en  Junij  anno  1593 
stilo  novo. 

Everhardus  Henrici  Geesteranus,  praeses  synodi. 
Bartholdus  Wilhelm,  scriba  sijnodi. 


Acta  synodalia  der  NoorthoUantschen  kercken, 
gehouden  binnen  Haerlem,  begonnen  den  y  Junij 
des  jaers  1594. 

Art.  1 .  Naer  aenroepinghe  des  naems  Gods  is  vercoren  tot  eenen  pre- 
ses Petrus  Plangius  ,  dienaer  des  woorts  tot  Amsterdam ,  tot  een  assessor 
Johannes  Damius,  dienaer  des  woorts  tot  Haerlem,  tot  een  scriba  An- 
dreas  Theodorus,  dienaer  des  woorts  tot  Enckhuysen. 

Art.  2.  Syn  in  de  synodale  vergaderinghe  met  credentien  van  haeren 
dassen  verschenen  de  naervolgende  broederen: 

Art.  3.  Wten  classe  van  Haerlem  Johannes  Damius,  dienaer  des  woorts 
aldaer,  Johannes  Lieshout,  dienaer  des  woorts  tot  Westsanen,  Aerent 
Meynarts,  ouderling  tot  Haerlem  ende  Pieter  Jans,  ouderling  tot  As- 
sendelft. 

Art.  4.  Wten  classe  van  Amstelredam  Petrus  Plancius,  dienaer  des 
woorts  aldaer,  Henricus  Johannis,  dienaer  des  woorts  tot  Muyden,  Jan 
Thomassen,  ouderling  tot  Amsterdam  ende       1)  ouderling  tot  Wesep. 

Art.  5.  Wten  naem  des  classis  van  Horn  Jacob  Willems,  dienaer 
des  woorts  tot  Hoochwoude,  Evert  Michiels,  dienaer  des  woorts  Gods 
tot  Blocker,  Cornelis  Claes,  ouderling  tot  Oostwoude  ende  Luytgen 
Adriaens,  ouderling  tot  Hensbroec. 

Art.  6.  Wten  naem  des  classis  van  Enchuysen  Andreas  Diderickx, 
dienaer  des  woorts  aldaer,  Jan  de  Michiel,  dienaer  des  woorts  tot  Groo- 


')    Oningevulde  ruimte. 


185 

tebroeck,  Jan  Hermans,  ouderling  tot  Enchuysen  ende  Claes  Jans,  ouder- 
ling in  Hoochcarspel. 

Art.  7.  *  Wten  naem  des  classis  van  Edam  Wilhelmus  Puppius,  die- 
naer  des  woorts  aldaer,  Jacob  Helssz,  dienaer  des  woorts  totter  Bees, 
Frans  Willems,  ouderling  tot  Monickendam  ende  Diderick  Jans,  ouder- 
ling tot  Raerop. 

Art.  8.  Wten  naem  des  classis  van  Alcmaer  syn  verschenen  Petrus 
Cornelii  ,  dienaer  des  woorts  tot  Alcmaer ,  Peeter  Aelberts  ,  dienaer  des 
woorts  tot  Schaegen ,  Cornelis  Henoriokx  1) ,  ouderling  tot  Alcmaer  ende 
Gorneus  Pieters,  ouderling  tot  Schaegen. 

Art.  9.  Item  syn  in  den  synodo  verschenen  de  E.  heeren  mrn.  Diderick 
van  Leeuwen  ,  raet  in  den  Hoogen  Raet  ende  Rombout  Hoogerbeets  ,  raet 
ende  pensionaris  der  stadt  Leyden,  met  commissie  van  E. E.  heeren  Sta- 
ten om  den  synodo  by  te  woonen  met  opsicht  ende  goet  regard  te  nemen , 
dat  geen  politicque  ofte  andere  saken ,  den  gemeynen  standt  der  kercken 
aengaende ,  sullen  gehandelt  worden  ende  te  verhoeden ,  dat  niet  eenighe 
onruste  ofte  oneenicheyt  soude  mogen  oprysen. 

Art.  10.  Overmits  eenige  gravamia  eeniger  classes  te  laete  overge- 
schreven syn,  waerom  men  geen  resolutie  der  classes  heeft  connen  ne- 
men, is  wt  oorsake  van  dien  geresolveert ,  dat  voortaen  de  wtschryvinge 
des  synodi  sal  geschieden  thien  weken  voor  den  dach  des  synodi  ende 
dat  de  gravamina  sullen  overgesonden  worden  ten  langsten  binnen  ses 
weken  nae  de  wtschryvinge  des  synodi  a). 

Art.  11.  Is  van  den  classe  van  Amstelredam  voorgestelt ,  oft  in  actis 
synodalibus  behooren  ingestelt  te  worden  de  speciale  differenten ,  die 
partyen  tegen  malcanderen  invoeren  ende  dryven.  Waerop  het  synodus 
geresolveert  heeft,  dat  alsulcke  clachte  ende  querelen  naer  versoeninge 
nyct  sullen  in  actis  synodalibus  werden  wtgedruckt  om  der  stichtinge  wille. 


*)  »Corne1is  Hendrickx",  C  heeft  » Cornelis  Henrioxz  Boom",  eveneens  G.  A 
noemt  hem  ïBoon".  ")  Hierop  volgt  in  C  deze  later  doorgehaalde  mededeeling: 
•Over  die  swaericheit  der  keroke  van  Maerlem ,  belangende  dat  Johannes  Amptainok 
hem  noch  nyet  stichtelycken  draecht,  is  geresolveert,  dat  het  sinodus  aen  hem  sal 
schryven  met  vermaeninge ,  dat  hy  hem  sal  willen  wachten  van  ergernisse  in  zyn 
leven  te  geven  ende  naevolgende  zyn  beloften ,  den  synodo  binnen  Alcmaer  gedaen , 
ende  indien  hy  noch  voortgaet,  sal  die  kercke  van  Haerlem  die  saecke  overechry. 
ven  aen  den  kercken  van  Suydthollant ,  diewelcke  met  hem  nae  die  regnl  des 
goddelycken  woordta  handelen  sullen." 


486 

Art.  i  2.  Is  van  die  van  Amsterdam  voorgestelt ,  oft  eenige  broederen 
geroepen  der  synodale  vergaederinghe  sullen  mogen  daerwt  scheyden ,  aleer 
de  yergaederinge  verlaten  is.  Waerop  besloten  is,  dat  noch  dienaren 
noch  ouderlingen  scheyden  sullen  wt  de  vergaederinge ,  voor  ende  aleer 
swaricheden  affgedaen  sullen  syn  ende  sullen  soolange  wachten,  totdat 
alle  acta  des  synodi  wtgeschreven  syn  voor  elcke  classe  om  thuys  ge- 
bracht te  werden. 

Art.  13.  Opte  swaricheyt  des  classis  van  Edara  is  geresol veert  aen- 
gaende  de  verbeteringe  des  stipendii  der  dienaren,  dat  men  versoecken 
sal  aen  den  Gecomitteerden  Raden  van  Westvrieslant  ende  het  Noorder- 
quartier ,  dat  de  dienaers  desselven  quartiers  gelyck  gestelt  sullen  moegen 
worden  in  de  belooninge  mette  dienaers  in  Suythollant.  Om  dwelc  te 
versoeken  gecommitteert  syn  Peeter  Cornelii  ,  dienaer  tot  Alcmaer  ende 
Andribs  Dirickx,  dienaer  tot  Enchuysen. 

Art.  1 4.  Syn  in  den  synodo  verscheenen  twee  dienaers  wt  den  naem 
des  synodi  wt  Suythollant,  namehck  Libertus  Fraxinus  ende  Carolus 
Agrigola  ,  versoeckende  om  meerder  correspondentie  onder  de  twee  syno- 
den te  houden,  dat  wten  perticulieren  Bynodo  van  Noorthollant  twee 
dienaers  souden  gecommitteert  werden  om  van  harentwegen  te  verschynen 
in  de  synodale  vergaderinge  van  Suythollant,  alsooc  wederom  die  van 
Suythollandt  in  den  synodo  van  Noorthollant  souden  verschynen  ende 
ooc  aldaer  mede  stemmen  te  hebben.  Waerop  geresolveert  is,  dat 
dit  synodus  dat  versoeck  hem  laet  behagen  met  conditie,  dat  sulckx 
eerste  van  beyde  synoden  den  E  E.  heeren  Staten  sal  worden  verthoont 
ende  haer  consent  daerop  versocht. 

Art.  15.  Op  de  swaricheyt  des  classis  van  Alcmaer  (aengaende  die 
disorden  in  de  schooldiensten  ende  tsober  onderhout  der  schooldienaren) 
is  geresolveert,  dat  men  sulckx  aendienen  sal  de  hooftsteden,  onder 
dewelcke  de  plaetsen  sorteren,  daer  sulcke  disorden  is,  om  daerin  ver- 
sien  te  werden  ende  dat  men  versoecken  sal  aen  de  E. E.  heeren  Raden  van 
Westvrieslant  ende  tNoorderquartier ,  dat  in  donderhout  derselver  verbe- 
teringe mach  geschieden.  Waertoe  gecommitteert  syn  Petrus  Cornelis 
van  Alcmaer  ende  Andreas  Diderickx,  dienaer  tot  Enchuysen. 

Art.  1 6.  Op  de  swaericheyt ,  van  die  van  Alcmaer  noch  voorgestelt , 
aengaende  de  conventiculen  der  Papisten  tot  oeffeninghe  haerder  religie 
ende  eenige  dreygementen ,  ja  opentlyck  gewelt  tegen  die  van  de  suyvere 
relegie ,  is  geresolveert ,  dat  men  eerst  goet  bewys  ten  minsten  by  attes- 
tatie sal  nemen  ende  duer  tselve  den  E.E.  heeren  Staten  verthoonen  ende 


487 

versoecken,  dat  sulcke  ende  meer  periculen  mochten  verhindert  worden, 
met  verhael  dat  de  keroken  van  Noorthollant  verclaren  sulcke  papen  als 
autheurs  sulcker  quaden  meest  wt  Haerlem  te  comen. 

Art.  1 7.  Alsoo  noodich  bevonden  wort ,  datter  mocht  syn  een  correcte 
ende  perfecte  oversettinge  des  bybels  wt  de  Hebreeusche  ende  Griecksche 
waerheyt  in  onse  gemeyne  Nederduytsohe  sprake ,  dewelcke  aireede  yemant 
opgeleyt  is  te  doen  volgende  voorgaende  advys  van  de  E. E.  heeren  Sta- 
ten General,  ende  van  noode  is,  dat  sulck  een  werck  sal  moeten  van 
geleerde  dienaren  gereviseert  worden  ende  daerom  wt  desen  synodo  een 
persoon  daertoe  sal  gesterat  worden,  soe  is  by  den  synodo  daertoe  ge- 
committeert  Petrus  Plancius  om  in  sulcken  werck  te  treden. 

Art.  18.  Wt  voorgevallen  oorsaken  is  besloten,  dat  in  de  classicale 
vergaederinghe ,  besonder  alsser  swaricheden  te  verhandelen  syn  den 
classe  aengaende  aldermeest  voort  houden  des  synodi,  niet  alleen  die- 
naers  roaer  ooc  ouderlingen  sullen  gehouden  syn  mede  te  verschynen. 

Art.  19.  Is  van  den  classe  van  Amstelredam  voorgestelt ,  hoe  dat  een 
maniere  sal  geraemt  werden  om  trantsoen  voor  Stbphano  Nicolai,  dienaer 
des  woorts  tot  Hilversom,  van  die  van  Amstelredam  verschoten,  op  te 
brengen.  Daerop  by  den  synodo  besloten  is  ende  geaccordeert ,  dat  elcke 
classis  op  syn  cote  gestelt  sal  worden  elck  naer  syn  gelegentheyt  in  dus- 
danighe  forme :  die  van  Amstelredam  hebben  op  haer  genomen  de  som  me 
van  tweehondert  veertich  gl. ,  Haerlem  sal  opbrengen  hondert  ende  thien 
gl. ,  AIcmaer  tnegentich ,  Hom  tnegentich ,  Enchuysen  tweeensestich ,  Eedam 
vyfftich.  Dwelck  een  yegelyc  classe  sal  binnen  een  maent  oversenden 
aen  den  classe  van  Amstelredam. 

Art.  20.  De  dienaers ,  die  eenige  commissie  hebben ,  sullen  die  wtge- 
voert  synde  overschry  ven  aen  den  synodale  classe  ende  dese  aen  allen  classes. 

Art.  21.  Om  voor  te  comen,  dat  eenige  opgeresen  swarioheden  in 
een  kercke  geen  meerder  quaet  en  doen  doort  lange  wachten  des  toeco- 
menden  synodi ,  is  goetge vonden ,  dat  de  classes ,  daer  sulken  swariche- 
den vallen,  sulckx  overschry  ven  sal  aen  den  synodalen  classe,  dewelcke 
daervan  overschryvinge  sal  doen  aen  dander  classes ,  ten  eynde  deselve 
elck  een  dienaer  sullen  senden  totten  synodale  classe ,  oft  daer  het  die 
noch  sal  vereysohen,  om  de  swaricheden  te  remedieren. 

Art.  22.  Alsoo  Lahbrrtus  Valckenakr  in  den  synodo  verschenen  is, 
met  requeste   versoeckende ,   dat  de  kercken  des  synodi  hein  subsidhun 


188 

willen  doen  om  syn  schulden  te  stoppen,  van  hem  gemaeckt  ter  tyt  hy 
in  aermoede  ende  sonder  dienst  sat ,  allegerende  eenige  beloften ,  van  den 
synodo  binnen  Enchuysen  hem  gedaen,  heeft  het  synodus  wel  verstaen, 
dat  hem  beloften  gedaen  syn  van  vrywillighe  mededeelinge.  Bekende 
selve  van  den  meesten  dassen  daerop  ontfangen  te  hebben,  maer  over- 
[mits]  hy  claecht  sulcke  hulpe  niet  genoechsaem  te  wesen  tot  betalinge 
synder  schulden,  soo  heeft  het  synodus  laten  aendienen ,  dat  een  yegelyc 
sulckes  synen  classe  sal  aendienen  ende  communiceren  om  te  sien,  oft 
hem  noch  wat  verbeteringe  sal  mogen  gedaen  worden. 

Art.  23.  Om  alle  lasten  ende  swaricheden  der  kercken ,  in  Noorthol- 
lant  voorgevallen ,  noodich  om  den  E  E.  heeren  Staten  te  verthoonen  ende 
haer  E  E.  hulpe  daerover  te  versoecken,  heeft  dese  synodus  daertoe  ge- 
committeert  voor  dit  jaer  totten  naestcomenden  synodum  toe  onse  broeders 
Joannes  Booart,  dienaer  tot  Haerlem  (wtgenomen  de  sake  Amsingii,  in 
welcke  gestelt  is  Hendric  Johannis,  dienaer  tot  Muijden)  ende  een  die- 
naer tot  Amstelredam,  dewelcke  oock  sullen  aenhouden  voor  de  kercke 
van  Medenblick  als  oock  in  den  misbruyck  des  houwelyckx,  hiernaer 
gemeldet.  Sullen  ooc  verschynen  in  den  Suythollantschcn  synodo  ende 
belyden  alle  saken,  die  in  desen  synodo  verhandelt  syn. 

Art.  24.  Aengaende  de  misbruycken  des  houwelyckx,  in  veel  plaetsen 
vallende ,  is  by  den  synodo  besloten ,  dat  elcke  plaetse ,  dacr  sulckx  valt , 
goede  kuntschap  daervan  sal  nemen  ende  sekerheyt  daervan  overseynden 
aen  den  gedeputeerden  des  synodi ,  ten  [eynde]  sy  souden  versoecken  by 
den  E.  E.  heeren  Staten  interpretatie  vant  placaet  der  houwelycksche 
saken ,  belangende  het  by  slapen  voor  het  trouwen ,  ende  by  den  provincia- 
len Hove  van  Hollant  de  executie  sulcker  voorgevallen  misbruycken. 

Art.  25.  Allhoe  wel  te  vooren  was  voorgenomen  aen  Amsingiüm  te 
schryven  met  aenwysinge  synder  feylcn  ende  vermaninge  tot  wechneminge 
der  ergernissen,  nochtans  overmits  het  synodus  vernomen  heeft,  dat  hy 
persoonlyc  ter  plaetse  des  synodi  gecomen  was,  heeft  het  goetgevonden 
hem  te  vermanen  voor  den  synodo  te  verschynen.  Waertoe  syn  gecom- 
mitteert  Wilhelmus  Puppius  ende  Jacobus  Wilhelmi,  denwelcken  hy  tot 
antwoort  gaff ,  dat  hy  met  de  cortse  beswaert  was  ende  oversulcx  medi- 
camenta  moeste  nemen ,  waervan  hy  dien  dach  soude  cranck  syn  ende 
volgende  niet  en  mochte  comen.  Daerna  heeft  het  synodus  ander  broe- 
deren tot  hem  gesonden  als  Petrus  Cornemi  ,  Peeter  Aelrertsz  ende  Jan 
Thomassz  te  vernemen ,  boet  met  syn  gesontheyt  stonde  ende  te  vermanen 
by  den  synodum  te  comen,  maer  heeft  sich  als  te  voren  geexcuseert.  Ten 
derden   mael   syn   gesonden   Petrus  Corn&lh  ende  Jan  de  Michiel,  hem 


189 

vermanende  van  gelycken  by  den  synodum  te  comen ,  als  de  heeren  com- 
missarisen  souden  wederkeeren ,  die  twee  oft  drye  dagen  verreysden ,  hem 
daerentusBchen  belastende  niet  te  vertrecken  voor  haere  E.  wedercomste , 
die  men  hem  dan  soode  laten  weten.  Ten  vierden  de  E.  heeren  weder- 
gekeert  synde,  syn  tot  hem  gesonden  Jan  de  Michiel  ende  Peeter  Cor- 
nelii  te  bidden,  hy  wilde  toch  in  den  synodo  verschynen,  doch  gaff 
▼oor  antwoort ,  hy  stondt  ondert  Noorthollantsche  synodus  niet  ende  wiste 
ooc  wel,  dat  der  E.  heeren  commissarisen  haer  commissie  niet  particulier 
over  hem  was,  maer  soot  soe  waere,  moeste  hem  dat  blycken,  dan 
soude  hy  doen ,  dat  billich  waer.  Soe  heeft  het  synodus  ten  laetsten  tot 
overvloet  gesonden  Jan  Michielsz  ende  Hendrick  Jans  ,  dewelcke  hem  heb- 
ben aengeseyt ,  dat  soo wel  het  synodus  als  ooc  de  E.  heeren  commissari- 
sen wel  grootelyckx  verwondert  syn ,  overmits  hy  Joannes  Amsing  niet 
en  wilde  compareeren  om  aen  te  hooren ,  wat  het  synodus  hadde  met 
hem  te  spreken,  maer  dat  syne  verschyninge  oft  niet  verschyninghe  soude 
dienen  tot  voordeel  ende  achterdeel  van  syn  saken  alsoowel  by  den  E.  E. 
heeren  Staten  als  oock  by  syn  Excellentie.  Waerover  Amsing  antwoort , 
dat  hy  by  syn  voorige  antwoort  persisteerde,  alsdat  hy  niet  en  stondt 
onder  desen  synodo  ende  wel  lyden  mochte,  dat  soowel  de  E.  heeren 
gecommitteerden  haer  rapport  deden  by  den  E.E.  heeren  Staten  (als  hy 
haer  wel  vertrouden ,  dat  se  wel  souden  doen)  als  ooc  het  synodus ,  ende 
dat  hy  oock  van  meeninge  was  remonstrantie  te  doen  by  den  E.E.  hee- 
ren Staten  ende  by  syn  Excellentie  over  tgene  hem  alhier  weder vaert, 
dat  hy  alhier  gecomen  was  om  syn  vermakinge  ende  ter  contrarie  geper- 
turbeert  was. 

Art.  26.  Is  oock  den  synodo  door  de  E.  heeren  gecommitteerden 
aengedient,  dat  de  heeren  borgermeesters  deser  stadt  Haerlem  haere  E. 
hadden  verclaert  de  groote  ergernissen,  die  Amsing  hier  in  der  stadt 
dagelyckx  geeft,  als  in  den  eersten,  dat  hy  seer  ergerlyc  syn  conver- 
satie neemt  met  een  vrouwepersoon  alhier  tot  Haerlem  ende  hem  met 
vervreemdinge  van  syn  huysvrouwe  ende  familie  ontrookt,  item  dat  hy 
tot  quaden  exempel  van  andere  hem  vervreemt  van  de  gemeynschap  der 
kercken  soo  int  gehoor  des  goddelicken  woorts  als  ander  godsalige  oeffe- 
ningen ,  ten  derden  dat  hy  hier  binnen  de  stadt  als  een  ruyter  te  peerde 
met  roer  ende  sweert  is  rydende ,  met  het  ampt  van  een  dienaer  strydende. 

Art.  '27.  Het  synodus,  geinfor meert  synde  wt  het  voorsz.  rapport  van 
den  voorsz.  ergernissen,  die  door  Amsingium  gegeven  worden  ende  dat 
tegen  de  groote  beloftenissen,  by  hem  in  den  synodo  tot  Alcmaer  ge- 
daen  ende  by  sekere  publicatie  der  gemeynte  tot  Haerlem ,  heeft  geresol- 
veert ,  dat  de  gecommiteerde  des  Noorthollantschen  synodi ,  in  dese  sake 


400 

gedepnteert,  sullen  metten  eersten  communiceren  metten  gedeputeerden 
des  Suythollant8chen  synodi  om  metten  selven  te  delibereren  van  de  be- 
quaemste  wyse ,  op  dewelcke  tselve  aen  den  E.E.  heeren  Staten  soo  oock 
by  geschrifte  aen  syn  Excellentie  sal  dienen  verthoont  te  werden. 

Art.  28.  Is  by  den  sijnodo  voorgecomen  een  seker  forme  om  met 
Cornelio  Wigerii  te  handelen ,  namelick  vooreerst  hem  aff  te  vragen ,  oft 
hy  niet  en  persisteert  by  de  confessie ,  in  den  synodo  tot  Eedam  van  hem 
onderteeckent ,  waerop  hy  hem  verclaert  heeft  niet  te  begeeren  yet  te 
spreken  ende  met  den  synodo  te  handelen  dan  schriftelyc. 

Art.  29.  Overmits  naer  langdurich  versoeck  Cornelius  hem  weygerich 
stelt  mondelyc  te  handelen ,  soo  is  by  den  synodo  noodich  gevonden  hem 
schriftelyc  voor  te  stellen  eenige  theses ,  wt  syn  schrift  getogen ,  waerop 
hy  schriftelyc  soude  antwoorden.  Dwelc  hem  voorges  telt  synde,  heeft 
Cornelius  daerop  verclaert  niet  te  begeeren  metten  synodo  te  handelen 
door  vragen  ende  antwoorden  noch  hem  niet  meer  al  soo  te  laten  exami- 
neeren ,  maer  begeert  bewys  te  hebben  der  stucken  der  leere ,  daerin  hy 
geordeelt  is  by  den  synodo  van  Alcmaer  niet  suyver  te  syne. 

Art.  30.  Maer  het  synodus,  insiende  de  swaricheden,  die  dickmael 
wt  schryven  spruyten,  heeft  den  gedeputeerden  der  kercken  van  Horn 
vermaent  om  Cornelium  te  raden  ende  tinduceeren  om  de  vrede  der 
kercken  wille ,  dat  hy  den  raet  ende  begeerte  des  synodi  wilden  aengaen. 
Doch  overmits  de  gedeputeerden  der  kercken  van  Horn  verclaerden  sulckx 
niet  te  connen  doen  als  daertoe  geen  last  hebbende  noch  van  de  kercken- 
raet  noch  van  de  magistraet,  maer  veelmeer  om  aen  te  houden  tot 
schriftelycke  conferentie,  soe  is  het  synodus  genootsaeckt  om  denselven 
wech  met  hem  in  te  gaen  ende  heeft  daerom  besloten,  dat  se  met  hem 
sal  handelen  met  schriftelycke  theses,  wt  synen  schriften  genomen  met 
claer  bewys  van  onsuyverheit  der  leere,  beginnende  wt  de  schriften, 
wtgesonden  aen  alle  de  classes  anno  92  ende  voortgaende  tot  het  schrift , 
aen  eenen  Dirick  Jans  overgelevert.  Waertoe  van  den  synodo  gecommi- 
teert  syn  Petrus  Plancius  ende  Peeter  Cornelii,  dewelcke  sulckx  daer- 
naer  den  synodo  sullen  verthoonen.  Ende  sulckx  is  ooc  aengedient  den 
gedeputeerden  der  kercken  van  Horn,  dewelcke  verclaert  hebben  tselve 
den  ergsten  wech  te  syn  om  tot  den  vrede  te  comen,  maer  wat  anders 
hadden  verwacht. 

Art.  31.  Als  Plancius  ende  Peeter  Cornelii  vergadert  ende  byeen- 
gebracht  hadden  wt  de  schriften  Cornelii  de  besonderste  stucken,  stry- 
dende  tegen  de  suy  verheyt  der  leere ,  hebben  sy  deselve  den  synodo  voor- 


494 

geleaen ,  welcke  bevonden  heeft .  dat  se  niet  overeen  en  comen  noch  met 
Gods  woort  noch  met  den  10  artyckel  der'Nederlantscher  Confessie,  van 
hem  onderteeckent ,  noch  ooc  met  de  confessie,  van  hem  in  den  synodo 
van  Eedam  onderteeckent.  Waerora  den  synodo  behaecht  heeft,  dat 
sulckx  Corneus  sal  overgelevert  werden ,  dwelc  hem  overgelevort  is  den 
9  Junij.  onderteeckent  by  presidem  ende  scribam. 

Art.  32.  Den  15  Junij  heeft  Cornelius  Wiobrii  den  synodo  overge- 
levert syn  schriftelycke  verantwoordinge  op  de  stucken  der  leere  hem 
voergestelt  ende  is  datselve  in  die  vergaderinge  overgelesen.  Ende  is 
daerover  geresolveert ,  overmits  dit  schryven  is  een  werck  van  lange  tyt 
ende  de  dienaers  niet  langer  van  haere  kercken  en  mogen  wesen  ende 
tselve  soewel  door  weynige  als  door  velen  can  gedaen  worden,  dat 
Petrus  Plancius  ende  Joannbs  Cochelinus  in  dit  werck  sullen  treden  om 
syn  lange  schrift  te  beantwoorden  ende  hem  sulkes  ter  eersten  gelegent- 
heyt  over  te  syn  den  ende  verwachten ,  oft  hem  noodich  duncken  sal  wyder 
daerop  te  schrijven ,  naerdat  de  voornoemde  broederen  sullen  eerst  ont- 
fangen  hebben  schriftelyc  ad  vijs  van  alle  classes ,  die  sulckx  doen  sullen 
op  het  spoedichste.  Ende  wanneer  de  classes  sullen  verstaen  hebben, 
datter  genoech  geschiet  is  ende  dat  de  sake  genoech  bekendt  is,  sullen 
dan  door  de  gedeputierden  des  synodi  alle  schriften  den  E-  E.  heeren 
Staten  overgesonden  ende  verthoont  werden ,  versoeckende  dat  haer  E.  E. 
sal  believen  als  voesterheeren  der  kercken  haer  authoriteyt  daerin  te  ge- 
bruycken  tot  onderhoudinge  der  waerheyts  Godts  ende  goeden  vrede  der 
kercken. 

Art.  33.  Is  voorts  ten  lesten  hiermede  dit  synodus  geeyndicht  ende 
die  censura  gehouden ,  synde  niet  bevonden  (Gode  loff)  dat  straffe  weer- 
dich  is.  Ende  is  geordonneert ,  dat  het  toecomende  synodus  naer  om- 
gaende  ordeninge  tot  Amstelredam  gehouden  sal  worden  met  voorgaende 
advertentie  aen  die  E.  E.  heeren  Staten  van  tyt  ende  plaetse. 

Aldus  gedaen   ende   geeyndicht  tot  Harlem  den  16  Junij  anno  4594. 

Petrus  Plancius,  praeses  synodi. 
Andreas  Dirgksz,  scriba. 

Dewyle  Cornelius  Wiogeri  syn  gheschrift  poocht  te  beweeren ,  dat  de 
Almachtige  Adam  geschapen  heeft  om  een  beelt  Godts  te  werden  in  be- 
st andicheyt  des  tvtlycken  levens  ende  tot  een  hope  der  toecomstigher 
volmaectheyt ,  also  dat  by  die  volmaectheit  door  die  hope  ende  in  de 
geduerighe   gehoorsaemheyt  des  gebote  verwachten  moeste,  so  beschul- 


192 

dicht  hy  God  met  Dirck  Volchertsz  Coornhert,  dat  Hy  de  oorsake  is 
geweest  van  den  val  AdamB,  als  hem  hebbende  onvolmaect  geschapen 
ende  om  een  beelt  Godts  te  worden,  gemerct  soodanighe  onvolmaecte 
mensche  nootsaeckelyck  heeft  moeten  vallen  als  niet  genoechsaem  synde 
gewapent  tegen  soodanighen  lastigen  ende  machtigen  vyant. 

Item  dewyle  hy  Cornelius  in  Adam  voor  den  val  stelt  een  bestan- 
dicheyt  des  tytlycken  levens ,  so  gelyckt  het ,  dat  hy  met  de  Pelagianen 
die  doot  in  de  werelt  voert  door  de  natuer  der  scheppingen  Godts,  als- 
offter  een  natuerlicke  oorsake  des  doots  van  Godt  in  den  menschen  ge- 
schapen ware,  dwelcke  directelyck  stryt  tegens  die  leere  des  apostels 
Pauli  Rom.  5. 

Item  dewyle  hy  schryft ,  dattet  een.  godtBlasteringe  is ,  dat  God  de  val 
Adams  soude  geordineert  hebben,  so  is  die  vrage,  of  hy  niet  en  bekent , 
hetgene  de  Pelagianen  selfs  gheern  belyden,  dat  die  Almachtige  van 
eeuwicheyt  gedecreteert  ende  verordineert  heeft  den  val  Adams  niet  te 
verhinderen,  maer  denselfden  vrywillichlycken  toe  te  laten. 

Item  of  hy  by  der  naecte  vry willige  ende  onberispelycke  toelatinge 
Godts  verstaet  een  vuytsluytinghe  van  Syn  almogende  regieringe. 

Ende  gemerct  hy  Cornelius  derfsonde  ende  die  inwendige  verdorvent- 
heyt  des  mensches  stelt  in  de  onvolcomen  kennisse  Godts  ende  belustinghe 
tot  het  quaet,  of  hy  daermede  niet  en  verloochent,  hetghene  vuyt  den 
woorden  Godts  in  den  Gereformeerden  kercken  geleert  wort ,  als  nament- 
lyck  dat  die  erfsonde  is  een  soodanighe  verdorventheyt  der  gantscher 
naturen  des  mensches,  waerdoor  hy  onbequaem  gemaect  is  tot  allen 
goeden  ende  geneicht  tot  allen  quaden  ende  dienvolgens  onderworpen  is 
den  rechtveerdigen  toorne  Godts  ende  alle  tytlicke  ende  eeuwighe  straffe. 

Item  overmits  hy  staende  hout ,  dat  alle  menschen  vuyt  kracht  der  vuyt- 
gesproocken  beloftenisse  Godts  door  die  toerekeninghe  der  recht veerdicheyt 
Jesu  Christi  reyn  gemaect  ende  tot  een  levendige  hope  wedergebaert  syn , 
soodat  het  geheele  saet  der  vrouwen  in  Christo  tot  coninghen  ende  pries- 
teren  sullen  ghemaect  syn ,  ende  Adam  ende  syn  gantsche  saet  machtich 
syn  ghemaect  vyantschap  te  voeren  teghen  het  serpent,  soo  neempt  hy 
Cornelius  daermede  wech  het  onderscheyt ,  dwelcke  daer  is  tusschen  die 
h.  kercke  der  geloovighen  ter  eenre  ende  die  heydenen,  Saracenen, 
Turcken  ende  Tartaren  ende  andere  ongelooviger  ter  andere  syden. 

Item  dewyle  hy  van  de  verkiesinghe  Godts  in  syn  schrift  staende  houdt , 


193 

dat  Godt  gheen  seeoker  getal  van  raenschen  verkooren  hebbe  om  salich 
te  maecken  ende  danderen  in  haer  verdoemen isse  hebbe  willen  laten  lig- 
ghen,  item  dat  de  apostel  in  den  personen  der  vuytvercorenen  quali- 
teyten  wyst  van  de  conditien,  item  dat  Paulus  niet  de  verkiesinghe  het 
geloove  ende  liefde,  maar  ter  contrarien  den  gheloove  ende  liefde  die 
verkiesinghe  toevoecht  ende  die  sekerheit  van  de  ghemeenschap  der  sa- 
licheit  niet  aen  het  vuytnemen  der  persoonen  maar  aan  de  qualiteyten 
van  die  ghehoorsaemheyt  des  geloofs  verbindet ,  sodat  alle  beyde  nam.  het 
eeuwighe  voornemen  Godts  om  de  menschen  salich  te  maecken  ende  de 
eeuwighe  voorwetenschap  niet  en  mogen  tot  die  persoonen  maer  tot  de 
qualiteyten  getrocken  worden ,  soo  strydt  hy  Cornelids  directelick  tegens 
Godts  woort ,  Acto.  1 3  vs.  48 ,  2  Timo.  12  vs.  9 ,  ende  den  1 6en  arty- 
ckel  der  Nederlantscher  Bekentenissen ,  van  hem  mede  onderteyckent  ende 
de  54  antwoorde  des  christelycken  Cathecismi. 

Ende  overmits  hy  schryft ,  dat  de  beroepinghe ,  die  door  die  predicatie 
des  evangeliums  gheschiet,  niet  min  algemeen  is  dan  die  beloftenisse  ende 
die  ghenade  der  verlossingen ,  die  daerin  vercondicht  wort ,  alghemeyn  is ,  ja 
dat  het  openbaer  is,  dat  Godt  dieselve  beroepinge  den  gheheelen  men- 
sohelycken  geslachte  datelick  toegeseit  ende  aengedient  heeft,  twelcke 
hy  door  vier  volgende  redenen  onderstaet  te  bewyson,  diewelcke  syne 
meeninghe  directelyck  stryt  teghcn  ontallycke  plaetsen  van  Godts  woort, 
als  daer  syn  onder  veel  anderen:  Deutr.  7  vs.  7  vs.  9  *),  Deutr.  14 
vs.  2  a) ,  Psal.  1 47  vs.  19,  20  3) ,  Esa.  4)  60  vs.  2 ,  Ephe.  5)  2  vs.  3 , 
is  derhalven  die  vrage.  wat  Corneuus  by  de  predicatie  des  evangeliums 
verstaet,  ende  hoe  in  den  ouden  testament  alle  heydenen  der  geheclder 
werelt  daerdoor  syn  beroepen  geweest  ende  oock  huydensdaechs  soo- 
veel  volcken  ende  natiën  in  America ,  Magalanica  ende  andere  deelen  der 
werelt  van  Godt  beroepen  worden,  gemerct  sy  in  veelen  eeuwen  gheene 
bedieninghe  van  Godts  woort  gehadt  en  hebben. 

Alsoo  oock  Cornelius  schryft,  dat  die  schrifture  die  gelovige  vuytver- 
corene  overblyfselen  noempt,  welcke  name  hen  niet  anders  na  syn  seg- 
ghen  mach  toebehooren  dan  van  weghen  harer  getrouwicheyt ,  daerinne 
sy  de  navolginge  des  Heeren  achtervolghen ,  bly vende  in  den  geloove  on- 
beweechlick,  wanneer  dandere  die  navolginge  des  Heeren  begeven,  aff- 
wyokende   van   den  geloove   etc.    haer  selven  verwerpelick  maecken,  dit 


')  »Deufcr.  7  vb.  7  va.  9"  G  heeft  »Deut.  7  vers  7  en  9  vers  6".  »)  »Deut.  14 
vs.  2"  ontbr.  in  A,  die  in  plaats  daarvan  heeft  »Pa.  76  : 1",  terwijl  beide  texten 
in  G  voorkomen.  ')  »20"  ontbr.  in  G.  4)  »Esa."  A  heeft  b Psalm".  »)  »Ephe."  G 
heeft  »Ezeoh". 

Acta  ay«.  provinc.  I.  13 


494 

gevoelen  Cornelii  stry t  tegens  die  leere ,  die  vuyt  den  woorden  Oodts  in 
de  Gereformeerde  kercke  geleert  wort,  als  nam.  dat  Adam,  Abraham  ende 
andere  vuytvercooren  gelovigen  salich  syn  geworden  niet  om  eenigen 
haer  voergaende  ofte  navolgende  duechden  maer  alleen  door  Godts  on- 
verdiende genade.  Josua  24  l)  Acto.  7,  Joh.  15  vs.  16,  Rom.  3  vb.  23, 
Rom.  4  vs.  1 ,  2,  5  a),  Rom.  11  vs.  5,  6  3),  Ephe.  1  vs.  4,  Ephe.  2  vs.  8, 
Titum  3  vs.  5  4). 

Ende  wat  aengaet  deghene ,  die  verloren  gaen ,  so  leert  die  h.  schrift , 
dat  dieselve  noyt  gehadt  hebben  het  warachtich  geloove ,  dewyle  het 
meeste  deel  van  dien  in  haer  blintheyt  vergaen  ende  dandere,  die  van 
die  kereke  afwycken ,  noyt  in  den  salichmakenden  geloove  gestaen  hebben , 
als  die  alleenlyck  gehadt  hebben  een  doot  ende  tytlick  geloove,  Lnc.  8 
vs.  13,  Jaco.  2  vs.  176),  26,  1   Joh.  2  vs.  19,  soodat  degene  die  groot- 

* 

lyck  dwalen ,  die  daer  voorgeven ,  dat  het  geloove  soude  syn  een  gemeyn 
goet  der  geheelder  menschelycker  natueren  ende  dat  teghen  Godts  woort, 
Ephe.  2  vs.  8,  2  Tessa.  3  vs.  2 ,  Philip.  1   vs.  29. 

Wat  aengaet  hetghene  hy  Corneuus  staende  hout,  dat  de  wederge- 
boom  vuytvercorene,  solange  dit  leven  duerende  is,  van  Godt  afwycken 
moeghen  ende  hierdoor  van  haer  salicheyt  berooft  worden,  of  dat  men 
soude  moeten  segghen,  datter  algeheel  geene  verworpelinghen  en  syn, 
item  dat  die  verkiesinge  ende  welbehagentheyt  Godts  verandert  mach 
worden  ende  dat  degene ,  die  anders  gevoelen ,  discipulen  der  Jesuiten  syn , 
libertynen,  Osiandristen  ende  Entusiasten  ende  soodanighe,  die  de  erf- 
sonde  verloochenen,  dese  leere  Cornelii  strydt  directelick  tegens  Godts 
woort,  1  Sam.  15  vs.  29,  Psal.  33  vs.  11 ,  Esa.  14  vs.  24,  Esa.  46  vs. 
11,  Malach.  3  vs.  6,  Math  22  vs.  14,  Math.  24  vs.  24,  Joh.  10  vs. 
29,  Rom.  8  vs.  28 ,  1  Joh.  2  vs.  19,  ende  teghen  den  54  antwoorde 
des  christelycken  Catechismi. 

Vuyt  welcken  ende  voorgaende  hooftstucken  alle  verstandige,  die  in 
den  woorde  Godts  ervaren  syn ,  moghen  oordeelen ,  of  die  Noorthollantsche 
kercken ,  in  den  sinodo  tot  Alcmaer  anno  1 593  vergadert ,  niet  en  hebben 
wel  ende  met  recht  Corneliüm  Wiggerj  gesuspendeert  van  synen  dienste 
om  die  ongesontheyt  syner  leere  ende  dat  achtervolgende  die  algemeyne 
kerckelicke  ordeninghe  der  generale  synoden  deser  Nederlanden.  Ende  wat 
aengaet  de  contumatia  ofte  wederspannicheyt ,  de  saecke  selver  verthoont 
haer  hoedanicheit  soo  ooghenschynnelyck ,  datter  geen  vorder  bewys  met 

')  » Josua  24"  G  heeft  nJoa.  24,  4".  *)  »1,  S,  5"  G  heeft  »1 ,  2  etc.".  »)  »6" 
ontbr.  in  G.    4)    «Titum  3  vs.  5"  ontbr.  in  A.    *)    »17"  ontbr.  in  G. 


195 

redenen  kan   ge  vordert   worden   dan   de   eenvoudige  gheschiedenisse  der 
saecken  selve. 

Corte  teghenstellinghe  tusschen  het  eerste  schrift 
Cornelii  Wiggeri  ,  aen  de  classes  des  Nóorthollant- 
schen  synodi  overgesonden  in  May  e  1592  ende  de 
vyf  l)  artyckelen ,  by  hem  in  den  synodo  tot  Edam 
onderteeckent. 

Gornelis  Wiggersz  verclaert  int  voorsz.  schrift,  dat  hy  in  de  bedie- 
ninge  des  h.  doop s  het  eerste  hooftstuck  desselvigen  sacraments,  han- 
delende van  de  erfsonde  ende  verdorven theyt  onser  natueren,  nalaet  om 
verscheydene  onghefondeerde  redenen,  in  syn  schrift  vervatet.  Ende  in  den 
vyfden  a)  artyckele,  van  hem  in  den  synodo  tot  Edam  onderteyckent,  ver- 
claert hy  gheen  swaricheyt  te  hebben  om  in  de  bedieninghe  des  doops  het 
voorsz.  eerste  hooftstuck  met  monde  vuyt  te  spreecken,  als  hy  daerby 
mach  voeghen:  buyten  Ghristum  ende  van  natueren. 

Voorder  poocht  hy  int  selfde  geschrift  te  bestraffen  het  formulaer  des 
doops  ende  die  kerckelicke  gebeden,  omdat  daerin  geseit  wort,  dat wy  ende 
onse  kinderen  syn  kinderen  des  toorns  ende  der  verdoemenissen,  seggende 
sulcx  te  stryden  tegen  die  hooftstucken  des  verbonts,  item  dat  het  niet 
en  kan  geleden  werden ,  dat  men  diegene ,  die  in  de  genade  staen ,  kin- 
deren des  toorns  ende  der  verdoemenissen  noeme,  ende  dat  derhalven  soo- 
danige  woorden  (na  syn  seggen)  stryden  byna  teghen  alle  hooftpoincten 
der  gesonder  leere  Jesu  Chris ti.  Ende  in  den  eersten  artyckel  soo  bekent 
hy  daerenteghen ,  dat  alle  nacomelinghen  Adams  kinderen  des  toorns  ende 
der  verdoemenissen  syn,  als  men  sulcx  seyt  niet  absolutelyck  maer  met 
byvoeginge  deser  woorden:  van  natueren  ende  vuyt  ons  selven. 

Verclaert  voorder ,  dat  hy  in  het  Sondaechsche  kerckengebet  die  woor- 
den :  reynicht  onse  herten  van  alle  moetwille  ende  hertneckicheyt ,  veran- 
dert hadde.  Ende  in  den  derden  der  voorsz.  artyckelen  bekent  hy  de  woorden 
voor  recht,  als  men  die  verstaet  van  de  vermeerderinghe  ofte  progressie. 

Ende  hy  Cornelis  onderstaet  int  voorsz.  schrift  te  beweren,  dat  Godt 
door  het  verbont  der  genaden  in  Christo  Jesu  een  8)  Godt  Adams  ende 
synes  saets  geworden  is  ende  Syn  bermhcrticheyt  tot  veel  duysent  ge- 
slachten heeft  vuytgestrect  tot  rechtveerdichmakeninge  des  levens ,  dat  is 
tot  vergevinge  der  sonden  ende  heylichmakinghe  des  geestes  allen  men- 


')    Bvyf"  G  heeft  »7".    *)    »vyfden"  G  heeft  »7".    8)    »een"  G  heeft  igeen". 

13* 


196 

schen,  daervan  hy  de  wortel  ende  stam  is,  gelyck  te  voren  syne  sonde 
krachtich  geweest 1)  was  tot  verdoemenis  van  henlieden  allen.  Ende  in  den 
vierden  artyckel ,  van  hem  onderteyckent ,  bekent  hy ,  dat  de  kinderen  der 
heydenen  als:  Tartaren,  Saracenen,  Brasilianen  etc.  gerekent  moeten 
worden  ende  gestelt  buyten  het  verbont  Godts  niet  alleen  des  doops, 
maer  oock  buyten  het  verbont  der  genaden,  bestaende  in  vergevinge  der 
sonden,  gerechticheyt  Jesu  Christi  ende  heylichmakinghe  des  gheestes. 

Tegens  dese  bekentenisse  Cornelii  Wiggeri,  van  hem  in  den  voorsz. 
Edamssen  synodo  gedaen  ende  gheteeckent,  strydt  directelick  ende  seer 
claerlyck  gyn  groot  gheschrift  gheexhibeert  den  13en  Junij  1592,  gelyck 
sulcx  int  voorgaende  genoeohsaem  is  bewesen. 

Is  van  den  synodo  overgegeven  aen  handen  Cor- 
nelii Wiggeri  opten  9  Julij ,  ende  was  onderteeckent 
by  Petrüm  Plantium  als  preses  synodi  ende  by  An- 
DRIE8  Diroksz,  scriba  classis9). 


Acta  des  particulieren  synodi  van  NoorthoUant , 
ghehouden  tot  Amsterdam  van  den  19  Juny  totten 
26  derselven  maent  int  jaer  ons  Heer  en  duysent. 
vyffhondert  ende  vyffentnegentich. 

Naer  aenroepinge  des  naems  des  Heeren  is  tot  eenen  presidem  vercoren 
dom.  Johannes  Hallius,  dienaer  des  goddelicken  woorts  tot  Amsterdam, 
tot  assessoren  Hermannus  Geerardi,  dienaer  des  goddelicken  woorts  tot 
Enohuysen  ende  tot  eenen  scribam  Johannes  Matthisius,  dienaer  des  god- 
delicken woorts  tot  Haerlem. 

Syn  voorder  overgelevert  ende  gelesen  de  credentiebrieven  ende  autho- 
risatien  der  gedeputeerden  totten  synodum  van  haren  dassen  om  in  den 
naem  derselven  alle  voorvallende  swaricheden  te  helpen  verhandelen  ende 
advys  ende  resolutie  te  geven  over  alle  gravamina  achtervolgens  haer- 
lieder  instructien.  Ende  syn  in  den  synodo  verschenen  dese  naervolgende : 

Wten  naem  des  classis  van  Amsterdam  D.  Johannes  Hallius,  dienaer 
des  goddelicken  woorts  tot  Amsterdam  ende  Petrus  Joannis,  dienaer  des 


')    'geweest"  G  heeft  »genoegh".   *)  »Is  van  den  synodo  —  classes"  ontbr.  in  G. 


197 

goddelicken  woorts  tot  Sloten  ende  Slodderdyc,  Aert  Boudewyns,  ouder- 
line  tot  Amsterdam  ende  Geerard  Thunissz,  ouderlinc  tot  Naerden. 

Wten  naem  des  classis  Tan  Enchuysen  Hermannüs  Geerardi,  dienaer 
des  woorts  Gods  binnen  Enchuijsen  ende  Reynier  Louwsz,  dienaer  tot 
Lutkebroeck ,  Hoyto  Woutersz,  ouderlinck  tot  Enchuysen  ende  Dirick 
Peters,  ouderling  tot  Medenblic. 

Wten  naem  des  classis  van  Hora  syn  verschenen  Peeter  Adriaeks, 
dienaer  des  woorts  tot  Twisch  ,  Willem  Willems  ,  dienaer  des  goddelicken 
woorts  tot  Benningsbroec ,  Jan  Jans,  ouderlinc  tot  Twisch  ende  Peeter 
Jans,  ouderlinck  tot  Hoochwoude. 

Wten  naem  des  classis  van  Edam  Laürens  Jans,  dienaer  des  woorts 
tot  Munnicdam ,  Arts  Goossens  ,  dienaer  des  woorts  tot  Rarop ,  Jan  Wil- 
lems, ouderling  tot  Purmerend,  Symon  Jacobs,  ouderlinc  van  Brouck  in 
Waterlant. 

Van  wegen  des  classis  van  Alckmaer  Peeter  Lambrechs  ,  dienaer  des 
h.  evangelii  tot  Nieuwenirop,  Baltasar  van  Bemont,  dienaer  des  h. 
evangelii  tot  Koedyck  ende  Pancraes,  Claes  Jacobs  timmerman,  ouder- 
ling tot  Alcmar  met  Marcus  Jansz,  ouderling  tot  Wermenhuysen. 

Wten  naem  des  classis  van  Haerlem  Johannes  Matthisius  .  dienaer  des 
h.  evangelii  binnen  Haerlem ,  Paulus  Mercator  ,  dienaer  des  goddelicken 
woorts  tot  Assendelft,  Diderick  van  Heuvelen,  ouderling  tot  Haerlem 
ende  Peeter  Mennyn,  ouderling  tot  Oostsanen. 

1 .  Syn  oock  wten  naem  des  Suytbollantschen  synodi  met  behoorlycke 
authorisatie  desselfs  gecompareert  D.  Henricus  Cornputius  ende  Wer- 
nerus  Helmichius,  dienaren  des  woorts  Gods  tot  Dordrecht  ende  Delft 
respectivelycken ,  om  van  wege  der  kereken  des  Suythollantschen  synodi 
voornoemt  alle  kerckelycke  saken,  in  desen  synodo  voorvallende,  vol- 
gende Gods  woort  ende  kerckelycke  ordonnantie  te  helpen  delibereren  ende 
adviseren ,  in  sulcker  manieren  als  provisionelycken  geraemt  is  ende  voor- 
der sal  moghen  goetgevonden  werden. 

2.  Voorder  syn  in  desen  synodo  verschenen  de  eerentfeste ,  wyse  ende 
voorsienighe  heeren  mr.  Leonard  Casembroot,  raet  in  den  Hove  provin- 
ciael  van  Hollant  ende  D.  A  dr  ia  en  Junius  met  commissie  van  de  Gecom- 
mitteerde Raden  van  Staten  van  Hollant  ende  WestvrieBlant  om  mede  te 
compareren  op  dese  particuliere  synodale  vergaderinge  ende  goet  regard 


198 

te  nemen,  dat  op  deselfde  vergaderinghe  geene  politycque  saken  en 
werden  gebandelt  noch  ooc  eenighe  kerckelycke  saken ,  den  staet  der  ker- 
cken  int  gemeyn  aengaende ,  ende  dat  daer benevens  ooc  niet 
geadviseert  ofte  geresolveert  worde  op  deselfde  vergaderinghe 
in  de  sake  van  Cornelïus  Wiqgeri  ,  predicant  tot  Horn ,  alsoo  de  heeren 
Staten  voornoemt  om  sekere  gewichtige  redenen  selfs  kennisse  van  de 
voorsz.  sake  hebben  doen  nemen  ende  daerin  van  meynighe  syn  te  doen 
versien  ten  meesten  dienste  van  de  kercke,  nochte  dat  oock  op  deselve 
vergaderinghen  in  de  sake  van  Taco  Sybrandi  yet  sal  mogen  worden  ge- 
disponecrt  mede  om  redenen  daertoe  dienende,  ofte  ooc  gehandelt  van 
eenighe  andere  saken ,  daerwt  onruste  oft  oneenicheyt  soude  mogen  rysen. 

3.  Syn  voorder  de  acta  des  voorgaenden  synodi  voorgelesen  ende 
hebben  de  dienaers  van  Enchuysen  ende  Alcmaer  gerapportert ,  dat 
Peeter  Cornelii,  dienaer  des  woorts  tot  Alcmaer  ende  Andreas  Theodori, 
dienaer  tot  Enchuysen,  haren  opgeleyden  last,  in  den  13  ende  15  ar- 
tyckel  begrepen,  hebben  geeffectueert  ende  wtgevoert. 

4.  Insgelyckx  hebben  Petrus  Plancius  ende  Johannes  Bogart  rapport 
gedaen  belangende  hare  opgeleyden  last  om  den  E.  heeren  Staten  te  ver- 
thoonen  den  droeven  stant  der  gemeynte  Christi  binnen  Medonblic  over- 
mits de  8waricheden,  door  Taco  Sybrandi  gemo veert,  item  de  swariche- 
den,  ontstaen  door  Cornelium  Wiggeri,  dienaer  des  woorts  tot  Horn, 
mitsgaders  de  versamelinghe  ende  conventiculen  van  die  van  de  Roomsche 
religie  ende  ooc  mede  aengaende  de  extraordinarise  oncosten,  in  den  voor- 
gaenden synodo  gevallen.  Twelc  alles  sy  tot  contentement  van  den  synodo 
vlytich  ende  neerstich  hebben  naergevolcht ,  reysende  te  verscheyden 
stonden  naer  den  Hage  om  sulckes  den  E. E.  heeren  Staten  te  verthoonen , 
mitsgaders  ooc  haere  E. E.  ootmocdelycken  te  bidden ,  dat  door  hare  autho- 
riteyt  daerin  soude  werden  voorsien.  Ende  hebben  op  elck  stuck  antwoort 
ende  resolutie  ontfangen  als  volcht: 

5.  Aengaende  de  sake  Taconis  Sybrandi  hebben  die  Staten  van  Hollant 
ende  Westvrieslant  naer  voorgaende  rype  deliberatie  verstaen  ende  ge- 
resolveert,  dat  tot  dienst  der  landen  ende  tot  welstandt  ende  eenicheyt 
dor  Gereformeerder  kereken  in  desolve  niet  voorder  in  questie  getogen 
sal  werden,  oft  Tako  Sybrandi  voornoemt  behoorlycken  beroepen  is  oft 
niet,  naerdemael  deselve  bcroepinghe  is  geschiet  op  voorgaende  wette- 
lycke  getuygenissen  ende  recommandatie  der  kercke  van  Alcmaer  by  de 
magistrat  der  stede  van  Medonblic,  daerover  tot  verscheyden  reysen  ge- 
roepon  die  van  do  kercke  aldaer,  die  daerover  niet  hebben  begeeren  te 
staenj  dat  oock  op  deselve  beroepinghe  deselve  Taco,  in  dienst  ontfan- 


199 

gen  synde,  niet  alleen  by  verscheyden  kercken  maer  insgolyckx  by  ver- 
claringhe  van  syn  Excellentie  met  kennisse  van  saken  voor  kerckendienaer 
is  gekendt;  ende  dat  oversulckx  de  gemcynte  van  Medenblic  behoort 
vermaent  te  werden  om  hem  soo  int  gehoor  van  syne  predicatien ,  het 
gebruyck  der  sacramenten  als  andersins  voor  haren  dienaer  te  erkennen. 
Dan  indien  het  synodtiB  soude  meenen ,  dat  desolve  Taco  Sybrantsz  in 
eenigen  poincte  van  den  geloove  is  van  ongesont  gevoelen  ende  leere, 
soo  sullen  sy  denselven  poincten  den  Staten  overleveren  om  die  geexa- 
mineert  ende  daerop  geordonneert  te  werden,  als  totter  landen  dienst 
ende  welstant  ende  eenicheyt  der  kercken  ende  opbouwinge  derselver  sal 
bevonden  worden  te  behooren. 

6.  Ende  beroerende  de  sake  Cornelh  Wiggeri,  kerckendienaer  bin- 
nen Horn ,  hebben  de  Staten  voornoemt  by  provisie  in  surseance  gehou- 
den ende  houden  in  surseance  by  desen  de  verclaringe  ende  procedure, 
tegens  denselven  gehouden  soowel  in  de  synodale  vergaderinghe  tot  Alc- 
maer  als  tot  Haerlem  ende  namen tlyc  het  schryven  op  de  gecontro verteerde 
poincten  ten  beyden  syden,  verstaende  dat  de  gedeputeerde  van  de  sy- 
node voornoemt  alvoren  sullen  overleveren  aen  den  Staten  de  poincten, 
daerin  deselve  synode  verstaen,  dat  de  voorsz.  Cornelius  Wiggeri  niet 
en  soude  gevoelen  conform  Gods  woort  ende  de  christelycke  Gereformeerde 
kercken  in  dese  landen,  om  daermede  gedaen  te  worden,  als  hiervoren 
in  regardt  van  Taco  Sybrandi  is  verhaelt,  ende  dat  geduerende  de  de- 
liberatie op  deselve  saken  die  van  den  synodo  voornoemt  aen  de  ghe- 
meynte  van  Horn  goede  offitien  ende  debvoyr  sullen  doen  om  mede  hen 
in  goede  eenicheyt  ende  stichtinghe  totten  gehoor  van  Gods  woort  ende 
het  gebruyc  der  sacramenten  aldaer  te  begeven  Ende  is  geresolveert , 
dat  Cornelio  Wiggeri  tselve  mede  sal  werden  aen  geschreven  om  van  syne 
syde  hem  hiernaer  te  reguleren ,  met  last  dat  hy  syne  schriften  sal  secreet 
houden  ende  gedurende  de  deliberatie  in  syne  sako  hem  in  goede  eenicheyt 
ende  stichtinghe  metter  kercken  ende  gemeente  drage,  hem  wachtende 
van  eenighe  nieuwer  leere  der  gemeente  voor  te  stellen. 

7.  Is  voorder  by  den  Staten  voornoemt  geresolveert,  dat  tegens  de 
tsamencoemsten  van  dengenen,  die  seggen  te  wesen  van  de  Roomsche 
religie ,  ende  de  conventiculen  derselver  tvoorgaende  placcaet  sal  werden 
gherenoveert  ende  dat  daerby  ooc  expresselyc  sal  werden  geordonneert, 
dat  de  peinen  daerin  begrepen  verbuert  werden ,  al  ist  schoon  soo ,  dat  de 
voorsz.  tsamencoemsten  ende  conventiculen  gehouden  werden  sonder  pre- 
sentie van  eenigen  paep  oft  munick.  Dat  mede  penen  sullen  wprden 
gestatueert  tegens  degene,  die  haer  by  papen  oft  municken  laten  an- 
dermael     trouwen   oft   doopen ,    mitsgaders   dengenen ,    die    daerby   ende 


200 

present  geweest  syn.    Item  dat  degene,  die  insinuatie  ofte  wete  doen  om 
tot  sulcke  tsamencomsten  te  comen ,  verbueren  sullen  vierdubbele  boete. 

8.  Is  mede  als  voren  geresol veert,  dat  tot  vervallinge  van  de  coaten 
des  synodi  van  Noorthollant  ende  andere,  die  in  den  loopende  jaere 
sullen  vallen,  denselven  betaelt  sal  werden  dordenaris  subsidie  ende  bo- 
vendien noch  tweehondert  ponden  van  xl  grooten  tpont. 

9.  Ampsinc.  —  Syn  oock  in  den  synodo  verschenen  Plancius  ende  Hbn- 
ricus  Joannis  ,  dienaer  des  woorts  tot  Muijden  ende  hebben  raport  gedaen 
aengaende  haeren  last ,  haer  van  den  synodo  tot  Haerlem  opgeleyt  in  de 
saken  Amsinoii,  dat  se  tvertooch  derselver  aen  de  E. E.  heeren  Staten 
hebben  gedaen,  dewelcke  daerover  hebben  verstaen,  dat  de  dachten, 
over  syn  leven  ende  conversatie  gedaen,  mitsgaders  het  bewys  van  dien 
aen  den  Raet  van  Staten  soude  werden  overgesonden  omme  oft  ter  naes- 
ter  vergaderinghe  van.  den  synode  van  Suythollant  oft  by  den  Raet  van 
Staten,  die  denselven  in  dienst  genomen  heeft,  daerop  naerder  geledt 
ende  gedaen  te  werden ,  als  tot  goede  stichtinge  sal  bevonden  werden  te 
behooren. 

10.  Hebben  voorder  de  dienaeren  voornoemt  verclaert  goet  bewys 
ende  behoorlycke  rectificatie  by  den  Staten  ingebracht  te  hebben  van 
Johannis  Amsingii  ergerlycke  leven  ende  conversatie  ende  dat  hy  daerover 
van  den  Raet  van  Staten  opgescort  is  van  synen  dienste. 

tl.  Is  in  den  synodo  voorgelesen  de  copye  van  den  brieff,  door  Hen- 
ricitm  Cornputium  wten  naem  van  Suyt  ende  Noorthollantsche  synoden 
aen  Ampsinoiüm  den  29  Jan.  gesonden,  synde  een  vriendelycke  verma- 
ninge  ende  christelycke  waerschouwinghe  om  hem  Ampsinoiüm  te  bewegen 
de  ergernissen  met  ecnen  godtsaligen  wandel  ewech  te  nemen  ende  hem 
te  versoenen  ende  vereenigen  mette  kercken  etc.  met  expresse  verhael, 
dat  soodanigen  brieff  hem  dienet  ende  van  den  kercken  wort  gesonden 
voor  dcerste  vermaninghe. 

42.  Is  ooc  voorgelesen  de  copye  van  twee  brieven  van  dato  1 8  May  ende 
5  Junij ,  door  Cornputium  int  particulier  aen  denselven  Johannem  Ampsinoiüm 
in  alle  vriendelyckheyt  ende  christelycke  waerschouwinghe  geschreven, 
genoechsaem  synde  van  denselven  inhout  metten  eersten. 

4  3,  Daerbenevens  syn  gelesen  twee  brieven  Amsingii  ,  aen  Hbnricum 
Cornputium  gesonden ,  mitsgaders  een  apologie  Ampsingh  op  den  vermaen- 
brieff,  aen  hem  door  den  gedeputeerden  van  beyden  synoden  gesonden, 


201 

dewelcke  het  synodus  niet  sonder  bedroeffenisse  ende  verwonderinghe 
geachtet  heeft  een  lasterschrift  te  wesen ,  vol  niet  alleen  van  schimp  ende 
smaetredenen  op  den  persoen  der  dienaeren  der  kercken  int  gemeen  maer 
oock  (dwelck  den  broederen  aldermeest  heeft  wee  gedaen)  van  grouwe- 
lycke  ende  opentlycke  lasteringen  tegens  de  reyne  leere  des  evangelii. 

14.  Is  Yoorder  van  den  preside  voorgestelt,  dat  de  gecommitteerde 
van  Suythollant  openinge  souden  doen  van  de  procedure  der  sake,  in 
haeren  synodo  tot  Rotterdam  gehouden ,  mitsgaders  doorsake  haerder  ver- 
maninghe  aen  Ampsingium.  Ende  hebben  verolaert,  dat  overmits  het  sy- 
nodus voornoemt  genoechsaem  onderricht  was  door  sekere  documenten 
ende  certificatien  van  de  ergerlycke  conversatie  Ampsingii  naer  de  recon- 
ciliatie tot  Alcmaer ,  soodanighe  verraaninghe  geschiet  is  wt  last  des  synodi 
van  Suyt  ende  Noorthollant. 

15.  Is  ooc  geresolveert,  dat  Petrus  Plancius  ende  Henricüs  Joannis 
noch  wyder  rapport  souden  doen  van  tgene  sy  in  dese  sake  hebben  ge- 
daen. Waerover  de  gecommitteerde  voornoemt  verthoont  hebben  de  certi- 
ficatien, die  se  den  Staten  hebben  verthoont,  aengaende  de  ergerlycke 
conversatie  Amsinoii  ,  van  welcke  ooc  eenighe  den  synodo  voorgelesen  syn. 

16.  Is  daerover  geresolveert,  dat  men  Ampsingio  ,  hoewel  hy  alschoon 
alle  vermaninghe  in  syne  brieven  ende  apologie  voornoemt  verwerpt ,  noch- 
tans schry  ven  sal ,  met  corte  woorden  te  kennen  gevende ,  met  hoedanighe 
verwonderinghe  ende  bedroeftheyt  het  synodus  syn  onbequaem  ende  laster- 
lyc  schrift  gelesen  heeft,  hem  voorder  waerschouwende  sich  niet  voorts 
te  verharden.  Welcken  brieff  den  synodo  voorgelesen  synde',  is  van  den 
preside  ende  scriba  onderteeckent  van  dato  den  26  Junij. 

17.  Is  oock  geresolveert,  indien  op  desen  brieff  gantsoh  niet  oft  niet 
vruchtbaerlyckx  en  volchde,  dat  alsdan  eenighe  van  den  gedeputeerde 
beyder  synoden  met  hem  sullen  mondelinghe  sien  te  spreken  ende  naer 
gelegentheyt  hem  bescheyden  te  comen  voor  den  aenstaenden  synodum 
van  Suythollant. 

18.  Horn.  —  Het  synodus,  verstaen  hebbende  van  den  broederen  des 
classis  van  Horn ,  datter  grootelyc  were  getwyffelt  soo  binnen  als  buyten 
der  stadt,  oft  Ci.emens  Martini  ende  Cornelius  Meynarts  met  Cornelio 
Wiooeri  eens  syn  ofte  niet  in  den  puncten  oft  een  deel  derselver ,  daer- 
mede  hy  Wiggerus  metten  kercken  verschilt ,  ende  dat  sy  oock  den  classi 
geweygert  hebben  haere  verclaeringhe ,  gcvraecht  synde ,  daervan  te  doen , 
heeft   tot   stichtinghe    der    gemeynte    goetgevonden   ende  besloten  twee 


202 

mannen  wten  naem  des  synodi  totten  dienaeren  voornoemt  te  eenden, 
haer  biddende  ende  vermanende ,  dat  8e  haere  ronde  verclaringhe  daerin 
met  ja  ofte  neen  willen  doen.  Ende  syn  daertoe  gecommitteert  ende  aff- 
geveyrdicht  Pbtrus  Lamrerti,  dienaer  tot  Nieuwenierop  ende  Jan  Wil- 
lems,  ouderling  tot  Purmerend,  denwelcken  van  den  synode  gegeven  is 
credentie  aen  den  broederen  Clementem  Martini  ende  Cornelis  Me yn arts 
voornoemt,  mitsgaders  ooc  instructie  ende  last  van  geen  ander  sake  te 
handelen. 

19.  Syn  voorder  tsanderdaechs  de  gecommitteerde  voornoemt  weder- 
gekeert  ende  hebben  rapport  gedaen ,  dat  se  van  den  broeders  Clemens 
Martini  ende  Cornelio  Meynarts  vriendelycken  Byn  onthaelt  geweest ,  bren- 
gende van  deselve  een  gesloten  missive  aen  den  synodum ,  waerin  sy  haer 
refereren  aen  haere  wtschry vinge ,  anno  94  aen  allen  dassen  gedaen. 
Ende  alsoo  men  oock  verstaet,  dat  vele  dingen  onordentlycken  in  de 
kercke  van  Hora  geschieden,  is  geresol veert ,  dat  beneffens  de  twee  or- 
dinarische  gecommitteerden  des  synodi  noch  Hermannus  Geerardi  ende 
Petrus  Lamberti  metten  eersten  sullen  van  alles  goede  informatie  ende 
bewys  nemen  om  sulckx  door  dordinarise  ghecommitteerde  den  E.  E.  hee- 
ren  Staten  te  verthoonen.  Sullen  ooc  de  voorsz.  vier  gecommitteerde 
Clement  Martini  ende  Cornelium  Meynardi  vriendelycken  vermanen  haer 
in  alle  bequaemheyt  te  dragen  tot  voorderinge  alder  eenicheyt  ende  der 
reyner  leere. 

20.  Is  voorgestelt  om  te  verhoeden  sulcke  inconvenienten ,  als  in  de 
leere  nu  met  Cornelio  Wigoeri  te  Hoorn  ende  voorhenen  op  andere 
plaetsen  met  anderen  voorgevallen  syn,  off  het  niet  profyetelyc  soude 
syn  den  heeren  Staten  gesamentlyck  van  wegen  der  beyder  synoden  van  • 
Suyt  ende  Noorthollant  door  haere  gedeputeerde  voor  te  stellen ,  wanneer 
een  dienaer  voertaen  bevonden  soude  werden,  die  tegen  de  Bekentenisse 
deB  geloofs  ende  de  leere,  die  hy  int  examineren  beantwoort  ende  goet 
gekendt  heeft  ende  waerin  hy  met  stipulatie  voor  de  kercken  in  syner 
opneminghe  ende  bevestinghe  in  den  dienst  beloeft  heeft  hem  trouwelyc 
te  dragen  ende  te  verblyven ,  gelyc  ooc  tot  dien  eynde  gewoonlyck  is 
van  den  dienaeren  in  hare  opneminghe  met  haere  hant  onderschryvinge 
te  nemen ,  eenighe  nieuwe  ende  vreemde  leer  schriftelyc  oft  mondelyc  voor 
te  brengen  oft  de  gewoonlycke  ordre  der  kercken  te  verstoeren  8 onder 
voorgaende  deliberatie  ende  decisie  van  kercken ,  dassen ,  synoden  parti- 
culier ende  general,  daer  de  kennisse  van  de  leere  ende  ordre  der 
kercken  eyntlyck  ende  ordentlyck  alleen  gehooren ,  oft  dan  sulck  dienaer , 
met  kennisse  van  saken  by  de  classe  gesuspcndeert  ende  sulcke  suspensie 
by  den  synode  particulier  (die  dan  om  sulcke  saken  wille  metten  eersten 


203 

beschreven  soude  moeten  werden)  beyesticht  synde ,  niet  en  sal  behooren 
de  facto  aff  te  staen  van  synen  dienst  ende  van  syne  gagie ,  ter  tyt  ende 
wylen  toe  syn  sake  met  bekeeringhe  ende  versoeninghe  affgedaen  ende 
gebetert  oft  by  den  synode  general  eyndelyc  getermineert  sal  syn.  Is 
geantwoort,  dat  dese  synode  goetvint  (opt  welbehagen  des  synodi  van 
Suythollant) ,  dat  sulckx  alles  voor  den  heeren  Staten  ter  gelegener  tyt 
tot  beter  bewaringhe  der  reyner  leere  ende  goede  ordre 
ende  verhoedinghe  van  schueringen  ende  verstooringen 
der  kercken  in  de  beste  forme  sal  voorgedragen  worden  om  by  haere 
£.£.  hierover  sulcke  ordre  te  sancieren,  als  tot  effect  desgene  verhaelt 
is,  noodich  bevonden  sal  worden. 

21 .  Ib  voorgestelt ,  oft  niet  raetsaem  sal  wesen ,  dat  int  verkiesen  der 
gecommitteerde  des  synodi  deselve  orden  werde  gevolcht,  die  die  van 
Suythollant  onderhouden,  te  weten  dat  altoos  maer  een  tseffens  affgae 
ende  een  aenblyve  om  den  aencomenden  te  beter  aen  te  leyden.  Is  ge- 
resolveert  ,  dat  sulckes  noodich  is  ende  voortaen  onderhouden  sal  werden. 

22.  Ende  is  oversulckx  vercoren  Petrus  Plancius  als  blyvende  ende 
Johannes  Matthisius  als  acncomende  om  de  commissien  des  synodi  desen 
aenstaenden  jaere  wt  te  voeren  ende  van  alles  goet  rapport  aen  den  sy- 
nodo  te  doen. 

23.  Doch  alsoo  de  sake  Wigeri  ende  Taconis  niet  naer  den  eysoh  ende 
wenschinge  der  broederen  in  dese  vergaderinghe  heeft  connen  affgehan- 
delt  werden,  soo  is  goetge vonden ,  dat  Joannes  Bogaht  Petro  Plancio 
soolange  sal  byblyven,  totdat  de  informatie  voorsz.  van  de  standt  der 
kercke  van  Hora  genomen  ende  aen  den  heeren  Staten  verthoont  sy 
ende  daervan  den  dassen  advertentie  gedaen. 

24.  Is  van  den  gecommitteerden  des  Suythollantsche  synodi  gevraecht , 
wat  stemmen  de  gecommitteerde  reciprooque  sullen  hebben,  te  weten 
deliberative  oft  definitive.  Ende  ist  daervan  geresolveert ,  dat  haere 
stemmen  alleen  deliberative  sullen  syn,  wtgenomen  in  de  saken,  beyde 
de  synoden  gelyckclyc  aengaende ,  in  dewelcke  sy  definitive  stemmen  sul- 
len hebben.  Ende  sullen  haere  stemmen  soowel  deen  als  dandere  gege- 
ven werden ,  naerdat  de  assessor  syn  stemme  heeft  gegeven. 

25.  Is  voorgestelt,  wat  men  handelen  sal  in  de  propositie  der  gecom- 
mitteerde des  Suythollantsche  synodi,  dewelcke  bestemt  hebbende,  dat 
twee  dienaren  wt  haer  synode  int  leger  syn  Excellentie  werden  toege- 
voecht,    versoecken   dat   sulckes  insgelickx  van  desen  synodo  geschiede. 


204 

Ende  is  geresolveert ,  alsoo  de  dassen  ende  kercken  deses  synodi  meest 
vast  alle  qualyc  voorsien  syn  van  dienaren  ende  dit  nochtans  een  sake  is 
gansch  nootwendich ,  dat  men  ernstelyck  aen  den  kercken  van  Suythollant 
versoecken  sal ,  dat  voor  dit  jaer  drye  dienaren  werden  wtgeschickt  ende 
dat  den  vierden  in  desen  synodo  soude  gevonden  werden.  Waerover  de 
gecommitteerde  des  Suythollantsche  synodi  voornoemt,  overmits  sulckes 
by  haerlieden  niet  en  staet,  aengenomen  nebben  tselve  by  den  haren 
aen  te  dienen,  ende  de  kercke  van  Amsterdam  heeft  op  haer  genomen 
den  vierden  dienaer  voornoemt  wt  haer  kereke ,  alst  noot  is ,  te  versorgen. 

26.  Alsoo  de  gecommitteerde  Petrus  Plancius  ende  Johannes  Bouardus 
sommighe  dingen  in  den  synodo  van  Suythollant  hebben  geobserveert 
ende  noodich  geacht  desen  synodo  voor  te  stellen,  ten  eynde  men  sien 
soude,  oftet  niet  profytich  wacre  deselve  oock  in  desen  kercken  te  on- 
derhouden, 800  heeft  het  synodus  goetgevonden ,  dat  die  een  yegelycke 
classe  soude  werden  voorgestelt,  opdat  sy  haer  advys  daervan  aen  den 
gedeputeerden  souden  senden  om  daervan  een  resolutie  in  te  brengen  in 
de  naeste  vergaderinghe.  Ende  syn  deselve  artyckelen  den  gecommitteer- 
den der  dassen  medegegeven. 

27.  Alsoo  aen  de  wederoprechtinghe  ende  onderhoudinge  des  collegii 
binnen  Leyden  vele  gelegen  is  tot  dienst  der  kercken,  is  in  den  sinodo 
goetgevonden,  dat  de  gecommitteerde  tsamen  met  die  van  Suythollant 
mede  sullen  helpen  den  voordeel  desselven ,  tsy  by  den  Staten ,  oft  daer 
sulckx  van  noode  syn  sal,  besorgen. 

28.  Sullen  oock  de  gecommitteerde  voornoemt  een  kiste  besorgen,  daer 
alle  de  schriften  des  synodi  ende  den  kercken  van  Noorthollant  aengaende 
in  sullen  geleyt  werden.  Ende  sal  deselve  kiste  gestel t  werden  tot  Am- 
sterdam ,  alsoo  dat  se  gesloten  sy  met  twee  sloten  ,  hebbende  de  minis- 
ters der  plaetse  eenen  sluetel  ende  de  gecommitteerde  des  synodi  den 
anderen.  Ende  sullen  de  gecommitteerde  voornoemt  op  eiken  synodus 
medebrengen  alle  de  schriften,  die  se  achten  sullen  noodich  te  wesen 

29.  Petrus  Plancius  gevraecht  synde ,  wat  de  kercke  van  Amsterdam 
gedaen  heeft  int  versoecken  van  een  nationale  synodus ,  verclaert  dat  wel 
tselve  te  versoheyden  tyden  is  versocht  by  den  heeren  Staten ,  doch  niet 
geeffectueert.  Is  nochtans  goetgevonden ,  overmits  het  grootelycken 
waer  van  noode,  dat  de  kercke  voornoemt  (als  dewelcke  dwtschryvinge 
desselven  toecoemt)  ernstelyc  ende  instantelycken  sulckes  sal  versoecken. 

30.  Het  synodus    heeft  gecommitteert  Peter  Adriabnsz,  dienaer  des 


205 

woorts  tot  Twisch  ende  Aert  Boüdewyns  ,  ouderling  tot  Amsterdam ,  om 
aen  te  hooren  de  rekeninge ,  die  Joannes  Bogart  begeert  te  doen  van  de 
penningen,  die  hy  den  voorgaenden  jaere  ontfangen  ende  wtgegeven 
heeft,  waervan  de  broeders  voornoemt  rapport  ingebracht  hebben  alles 
wel  overeen  te  comen.  Ende  syn  de  resteerende  penningen  den  synodo 
overgelevert  ende  daerna  eenen  yegelycken  classi  gedestribueert. 

31.  Heeft  voorder  het  synodus  Johanni  Bogardo  voornoemt  vriendely- 
cken  bedanckt  voor  synen  getrouwen  dienst,  den  kercken  tot  haeren 
contentement  bewesen,  ende  instantelycken  aen  hem  begeert,  hy  wilde 
deselve  sorge  (gelyc  hy  drye  voorgaende  jaren  heeft  gedaen)  oock  noch 
dit  toecomende  jaer  aennemen.  Dwelck  Johannes  Boqart  voornoemt 
eyndelycken  heeft  verwillicht  op  dese  conditie  nochtans,  dat  tselve  in 
geen  consequentie  in  synen  persoon  sal  getrocken  werden  ende  dat  hem 
ooc  van  den  synodo  een  credentie  ende  authorisatie  sal  schriftelyc  gege- 
ven worden  om  de  voorsz.  penningen  te  ontfangen.  Hetwelcke  hem  het 
synodus  als  billich  heeft  geconsenteert  ende  door  Johannem  Matthisiüm 
laten  aenseggen,  hy  soude  tgelt  eensdeels  den  classibus,  eensdeels  den 
gedeputeerden  des  synodi  distribueren. 

Gravamina. 

32.  Edam.  —  Op  de  eerste  swaericheyt  van  den  classe  van  Edam, 
oft  oock  den  huysluyden  sal  georloft  syn,  die  te  voren  niet  gedient  en 
heeft  ende  die  se  tot  eenen  dienaer  haerder  kercken  begeeren  te  beroe- 
pen, by  hen  te  laten  proponeren  sonder  voorweten  ofte  bysyn  haerder 
classe,  is  eendrachtelyck  besloten  sulckx  niet  te  mogen  geschieden  dan 
alleenlyc  int  by wesen  des  classis  ofte  immers  eeniger  dienaeren  derselver , 
achtervolgende  den  vierden  artyckel  des  nationalen  synodi  van  Dordt. 

33.  Op  de  tweede  propositie  desselven  classis ,  hoe  men  handelen  sal 
met  degene,  die  op  een  houwelyo  staende  ende  ongedoopt  synde,  op 
sulcke  conditie  haer  begeeren  te  laten  doopen,  ende  de  ervarentheyt 
leert  dickwils,  dat  soodanige  gelyckewel  met  de  werelt  int  wilde  loopen 
oft  metten  Wederdooperen  sick  meestendeel  vergeselschappen,  is  gere- 
solveert,  dat  men  haer  onderwysen  sal  in  de  leere  der  salicheyt,  ende 
naerdat  sy  bekentenisse  des  geloofs  ende  belofte  van  daerin  te  volherden 
ende  godtsalichlyc  te  leven  gedaen  hebben,  haer  alsdan  doopen  sal,  be- 
velende Godt  de  wtcoemste ,  die  alleen  een  kender  der  hertten  is.  Maer 
aengaende  de  tyt,  hoelange  men  daermede  sal  vertoeven  tot  meerder 
versekertheyt  ende  stichtinge ,  sal  staen  in  de  discretie  der  kercke ,  daer 
sulckes  voorvalt. 


206 
Hom. 

34.  Op  de  eerste  vrage  van  die  van  Hom ,  ofte  een  classis  de  macht 
heeft  toe  te  laten ,  dat  een  broeder ,  die  noch  niet  beroepen  is ,  mach  pro- 
positie doen  voor  den  huyslieden  (al  waert  int  bywesen  van  eenen  dienaer 
ofte  twee)  opdat  sy  wt  de  gedane  propositie  mogen  oordeelen,  oft  sy 
hem  beroepen  sullen  ofte  niet,  dan  oft  men  alsoodanigen  behoort  eerst 
wettelycken  te  beroepen  ende  daeraa  nergens  elders  dan  voor  den  classe 
laten  proponeren  voor  alle  de  dienaers,  daerby  synde  de  leden  der 
kercke  Tan  de  plaetse ,  daer  hy  beroepen  soude  werden ,  is  bestemt  ende 
besloten ,  dat  nootsakelyc  de  propositie  moet  geschieden  voor  het  beroep , 
overmits  wt  deselve  moet  geordeelt  werden,  oft  het  beroep  geschieden 
sal  oft  niet.  Aengaende  voor  wat  persoonen  de  propositie  sal  geschieden , 
sal  men  daerin  volgen  de  resolutie  opt  eerste  gravamen  van  Edam  ende 
consequentelyc  den  4  artyckel  des  nationalen  synodi  tot  Dordrecht. 

35.  Is  ten  tweeden  van  den  classe  van  Hom  voorgestelt,  oft  men  niet 
even  soowel  de  ongedoopte  mach  trouwen,  als  men  doet  de  gebannene 
ofte  geexcommunicieerde.  Waerop  geresolveert  is,  dat  men  de  onge- 
doopte niet  sal  trouwen,  aengesien  sy  in  eenen  anderen  graet  staen  als 
de  gebannene ,  dewelcke  men  noch  als  een  broeder  behoort  te  vermanen. 

36.  Ten  derden  heeft  hetselve  classis  geproponeert ,  ofte  de  diena- 
ren, lange  te  voren  het  notariatschap  bedient  hebbende  ende  door  het 
Hoff  van  Hollant  met  eede  daerin  vernieut  synde,  hetselve  offitie  sullen 
mogen  totten  eynde  haers  levens  bedienen ,  ofte  dat  sy  tselve  sullen  moe- 
ten terstont  verlaten.  Is  by  den  synode  eendrachtelycken  goetgevonden , 
overmits  soodanige  ampt  politycq  is  ende  met  vele  inconvenienten  ende 
swaricheden  mitsgaders  andere  circumstantien  vergeselschapt ,  dat  een 
dienaer,  de  dienst  der  gemeynte  (hetwelck  den  heelen  mensche  ver- 
heyscht)  aengenomen  hebbende,  syn  voorgaende  notariatschap  sal  naer- 
laten ,  doch  alsoo  dat  hetselve  ten  bequaemsten  ende  sonder  merckelycke 
versuymenisse  dergener,  welckers  saken  hy  onder  syn  handen  heeft, 
geschiede. 

37.  Is  voorder  van  die  van  Hora  voorgestelt,  alsoo  Cornelius  Wig- 
gen ende  de  kerckeraet  van  Horn  expresselycken  totten  synodum  ver- 
schreven  waren  door  last  desselven  ende  sy  met  hen  vieren  wel  sooveel 
hebben  verteert  als  de  vier  gecommitteerde  des  classis ,  oft  niet  alle  ander 
classes  gehouden  sullen  syn  de  coaten  te  helpen  dragen ,  dewyle  de  £  £. 
heeren  Staten  de  penningen  verhoocht  hebben,  dan  off  het  classis  van 
Horn  deselve  coaten  alleen  sal  moeten  dragen ,  twelc  niet  mogelyc  en  is. 


207 

Daerop  is  goet  ende  behoorlyc  by  den  synodum  gevonden ,  dat  noch  het 
classis  van  Horn  noch  de  ander  classes  te  gelyck  soodanige  costen  niet 
sullen  dragen,  maer  de  kercke  van  Horn  alleen,  ghemerckt  de  gecom- 
mitteerde des  classis  van  Horn  in  competenten  getale  in  den  synodo  syn 
geweest  ende  dat  oock  de  penningen  voornoemt  by  den  E.E.  heeren  Staten 
werden  gefurniert  tot  behoeff  der  gecommitteerde  des  synodi  ende  geen 
andere. 

38.  Opt  eerste  gravamen  van  die  van  Haerlem,  alsoo  men 
bevindt,  dat  de  Sondagen  door  openbaerlyc  te  wercken,  coopen 
ende  vercoopen  etc.  werden  ontheylicht,  item  datter  oock  vele 
superstitien  op  de  kerckhoven  ende  andere  plaetsen  geschieden,  mitsga- 
ders ooc  de  Papisten  hare  affgoderye  ende  moetwille  tegen  die  van  de 
religie  genoech  opentlyc  bethoonen ,  oft  men  niet  sal  versoecken  by  den 
E.E.  heeren  Staten,  dat  daerin  werde  versien,  is  geresolveert ,  dat  men 
hem  daerin  schicken  sal  naer  den  6  artyckel  des  Suythollantsche  synodi 
van  Rotterdam,  waerin  besloten  is,  dat  de  gecommitteerde  des  synodi 
sullen  aenhouden  aen  den  advocaet  van  tlant  ende  andere  goede  heeren , 
dat  het  wtschryven  der  heeren  Staeten  desaengaende  den  10  Martij  anno 
94,  aen  allen  steden  ende  officieren  in  Hollant  ende  Westvrieslant 
gesonden,  mocht  werden  beter  int  werck  gestelt  ende  onderhouden. 
Ondertusschen  heeft  dit  synodus  besloten,  dat  de  classis 
sekere  certificatien  ende  bewys  van  soodanighe  insolen- 
tie  den  gecommitteerde  des  synodi  o  versenden  sullen,  ten 
eynde  sulckx  te  bequamer  den  heer  advocaet  voornoemt 
mach  werden  aengedient. 

39.  Op  de  andere  vrage  van  die  van  Haerlem ,  oft  men  niet  sal  ver- 
hoeden, datt  men  geen  attestatie  en  geve  oft  recommandatie  om  eenige 
collecten  van  aelmissen  te  doen,  is  de  resolutie  genomen,  dat  sulcke 
recommandatien  niet  sullen  werden  gegeven  als  synde  voetselen  der  be- 
delryo,  maer  dat  sooveel  doenlyck  is  de  classes  hare  kerken  ende  ooc, 
ist  noodich,  de  synodus  haeren  dassen  helpen  sullen. 

40.  Deselve  resolutie  is  ooc  genomen  opt  gravamen  van  Alcmaer, 
synde  geheel  van  denselven  inhout. 

41 .  Opt  derde  gravanium  van  die  van  Haerlem  is  by  den  synode  ge- 
resolveert,  overmits  de  commissie  der  E.E.  heeren  Staten  medebrengt 
expresse  inhibitie ,  dat  men  in  de  saken  Cornellii  Wiggeri  ende  Taconis 
alsnu  noch  niet  sal  handelen,  dat  men  derhalven  deselve  voor  deser  tyt 
sal  laten  berusten,  ende   dat   door   den  gecommitteerde  des  sy- 


208 

nodi  metten  eersten  sal  werden  aen  de  heeren  Staten  versocht,  dat 
haere  E.E.  belijfeve  alsoo  de  kennisse  der  sake  te  nemen ,  dat  nochtans 
ondertusschen  de  kercken  niet  en  werden  wt  den  handen  genomen  het 
beleyt  ende  eyndelycke  decisie  derselver,  als  synde  een  sake  eygentlyck 
ende  naer  Gods  woort  dependerende  aen  den  dienst,  haer  van  Godt  al- 
machtich  opgeleyt. 

Enchuijsen. 

42.  Is  yan  de  gecommitteerde  des  classis  van  Enchuysen  voorgestelt, 
overmits  gesien  ende  bevonden  wort,  dat  moetwillige  doot- 
slageren  in  steden  en  dorpen  naer  vercregen  lantwinninghe 
hen  moetwillichlyc  verthoonen,  oft  niet  noodich  soude  syn 
aen  den  edelen  heeren  Staten  sulckes  wt  den  naem  des 
synodi  te  verthoonen  ende  haere  E.E.  te  bidden,  dat  daerin 
mocht  werden  ver  si  en.  Ende  heeft  het  synodus  goetgevonden  sulckes 
noodich  te  wesen,  overmits  dat  de  torn  Gods  door  soodanige  sonden 
wert  ontsteken,  te  meer  oock  dewyle  sulcke  lantwinningen  in  tsGraven- 
hage  ende  niet  by  den  subalternen  overheden  werden  gegeven. 

43.  Is  voorder  van  denselven  classe  geproponeert ,  overmits  het  som- 
wylen  gebuert,  dat  jongelieden  van  15,  16  oft  17  jaren,  ongedoopt 
synde,  versoecken  gedoopt  te  werden  sonder  nochtans  te  hebben  eenich 
fondement  in  den  geloove  ende  niet  te  verwilligen  om  totten  avontmael  te 
gaen,  wort  gevraecht,  off  men  soodanigen  doopen  sal  oft  niet.  Waer- 
over  de  resolutie  des  synodi  is :  alhoewel  de  meeste  stemmen  der  classes 
medebrengen,  dat  men  niemant  en  sal  doopen,  dan  die  voorgaende  be- 
loften doen  haer  meteenen  totten  avontmael  te  begeven,  nochtans 
om  sekere  redenen  ende  voorvallende  omstandicheden,  diet 
synodus  heeft  ingesien,  is  goet  gevonden,  dat  sulckx  door 
den  gedeputeerden  werde  gecommuniceert  metten  synodo 
van  Suythollant,  opdat  gelyckelyok  daerin  by  provisie  mach 
werden  geraemt  naert  behooren. 

Particuliere  vragen. 

44.  Is  gevraecht  van  die  van  Amsterdam,  oft  oock  goede  opsicht 
ende  sorge  wort  genomen  van  den  dienaren ,  dat  de  kinderen ,  in  de  Ge- 
reformeerde ghemeynte  gedoopt,  oock  in  de  vreese  ende  kennisse  Godes 
werden  onderwesen  achtervolgens  den  artyckel  daervan  in  den  synodo  tot 
Edam  anno  1572.  Daerop  is  geantwoort ,  dattet  wel  goet  ende  profytich 
ware ,  dat  de  dienaers  ende  ouderlingen  haer  quyteden  om  sulckx  teffeo- 


209 

tueren.  Maer  overmits  tselve  als  onmogelyc  is  insonderheyt  in  den  ste- 
den ,  soo  wert  sulckes  vrygelaten  doch  alsoo ,  dat  se  soowel  in  de  bedie- 
ninghe  des  doops  als  andersins  int  openbaer  ende  besonder  de  ouders, 
getuygen  ende  vrienden  sullen  vermanen  hares  amptes  ende  schuldigen 
plichts. 

45.  Is  ooc  van  deselve  gevraecht,  oft  de  ouderlingen  onderteeckenen 
de  37  artyckulen  achtervolgens  dacte  daervan  des  synodi,  anno  74  ge- 
houden. Antwoort:  sulckx  onnoodich  te  syn,  overmits  de  volgende  sy- 
noden daervan  niet  aen  en  roeren ,  maer  dat  se  in  de  bevestiginge  hares 
dienstes  mondelinge  stipulatie  sullen  doen. 

46.  Item  hebben  deselve  ooc  gevraecht ,  oft  de  ouderlingen  in  de  clas- 
sicale  vergaderinghe  mede  verschynen  achtervolgens  den  38  artyckel  des 
synodi  van  den  Hage  anno  1586.  Is  geantwoort,  hoewel  het  in  som- 
mighe  dassen  tot  noch  toe  niet  is  onderhouden,  dattet  voortaen  ge- 
schieden aal. 

■ 

47.  Is  voorder  gevraecht,  hoe  men  handelt  met  de  affsnydinge,  oft 
se  gesebiet  in  de  voorbereydinge  ofte  voor  den  avontmael.  Is  geantwoort , 
dat  wel  hetselve  in  de  meeste  deelen  der  kereken  voor  den  avontmael 
geschiet ,  maer  sullen  nochtans  de  kereken  daerin  haere  vryichey t  behouden. 

48.  Die  van  Enchuysen  hebben  gevraecht,  oft  men  een  persoon,  in 
syn  gemoet  daertoe  gedreven  synde ,  mach  doopen ,  overmits  hy  vermoedet 
niet  gedoopt  te  syn ,  dewyle  syn  ouders  Doops  geweest  syn  oft  om  eenige 
ander  oorsake  ende  hy  anders  geen  seker  bewys  can  inbrengen,  oft  hy 
gedoopt  is  ofte  niet.  Is  geantwoort,  dat  men  alle  mogelycke  middelen 
aen  wenden  sal  om  informatie  der  sake  te  nemen  om  tot  te  rechte  waer- 
heyt  te  comen,  maer  byaldien  niet  anders  wt  alle  circumstantien  can 
affgenomen  werden ,  dan  dat  hy  niet  gedoopt  en  is ,  soo  sal  men  hem  doopen. 

49.  Die  vant  classis  van  Hora  hebben  gevraecht,  hoe  en  door  wat 
middel  sy  tgelt  van  hare  oncosten ,  op  den  synodo  tot  Haerlem  lestleden 
gedaen,  sullen  er y gen  wt  handen  van  Clemens  Martini,  dewelcke  het- 
selve om  haer  te  behandigen  van  Johannes  Bjoart  ontfangen  hebbende 
inhoudt.  Is  geresol  veert ,  dat  tot  dien  eynde  het  synodus  den  gecommit- 
teerden belasten,  sal  hem  te  vermanen  tvoorsz.  geit  te  geven,  daert  be- 
hoort, dat  men  ooc,  indien  hyt  weygert,  sulckx  ten  bequaemsten  den 
heeren  Staten  verthoonen  sal. 

50.  Op  de  vrage  van  die  van  Haerlem,  oft  niet  behoorlyc 
Acta  syn.  provinc.  I.  14 


21G 

ende  noodich  sy  den  E.E.  heeren  Staten  te  verthoonen  de 
groote  disordre,  die  door  den  Wederdooperen  geschiet 
door  het  scheyden  van  man  ende  vrouwe,  vader  ende  kint 
etc.  ende  haere  E.E.  te  bidden,  dat  door  haer  authoriteyt  daerin  sonde 
werden  voorsien,  overmits  daerdoor  niet  alleen  veel  vrome 
eenvoudighe  hertten  wt  vreesen  affgehouden  worden  van  de 
ware  religie,  maer  oock  groote  confusie  ende  tweedracht  in 
familien  ende  policyen  ontstaet,  is  geresolveert  in  desen 
synodo,  dat  in  alle  plaetsen,  daer  sulckx  geschiet ,  goede  kennisBe 
ende  documenten  sullen  werden  genomen  ende  deselve*  aen  den  gedepu- 
teerden gesonden  om  den  E.E.  heeren  Staten  te  verthoonen. 

57.  Is  ten  lesten  gevraecht,  oft  ooc  de  propositien  in  allen  dassen 
werden  gehouden  achtervolgens  d'acte  daervan  in  den  sijnodo  van  den  Hage. 
Ende  is  geantwoort,  dattet  wel  in  sommige  dassen  is  naergclaeten , 
maer  van  nu  voortaen  geschieden  sal ,  alsoo  nochtans  dattet  vry  sal  wesen , 
oft  tselve  in  den  classe  alleen  oft  in  de  kereke  geschiet. 

52.  Is  voorder  censure  gehouden  ende  (Gode  loff)  niet  bevonden  straffe 
oft  vermaninge  weerdich.  Alsoo  dat  de  acten  doses  synodi ,  den  broederen 
voorgelegen  synde ,  van  elcken  classe  wtgeschreven  syn ,  dewelcke  daeraff 
elck  een  copye  authentycq  met  haer  genomen  hebben.  Ende  is  alsoo 
dese  vergaderinghe  in  lieffde ,  vrede  ende  goede  eenicheyt  geendicht  ende 
gescheyden,  bestemmende  dat  achtervolgens  omgaende  ordre  het  naeste 
synodus  gehouden  sal  werden  tot  Horn  met  voorgaende  wtschrijvinghe 
ende  advertissement  aen  den  E.E.  heeren  Staten.  Aldus  ghedaen  in  Am- 
sterdam desen  26  Junij  anno  Domini  1595. 

Joannes  Hallius,  synodi  praeses. 
Johannes  Matthisius,  scriba  synodi. 


Acta  des  particuliere  synodi  van  Noorthollant \ 
gehouden  tot  Hoorn  den  xvnen  Junij  xvc  ses  ende 
trugentich,    . 

1 .  Naer  aenroupinghe  van  den  name  des  Heeren  es  tot  eenen  presidem 
vercoren  Johannes  Ambrosius,  dienaer  des  goddelicken  woorts  tot  Am- 
sterdam ende  tot  eenen  asssesorem  Petrus  Cornelu,  dienaer  des  godde- 
licken woorts  tot  Alckmaer  ende  tot  eenen  schribam  Joannes  Bogabrt, 
dienaer  des  goddelicken  woorts  tot  Haerlem. 


244 

2.  Syn  voorts  overgelevert  ende  gelegen  die  credentiebrieffen  van 
de  gedeputeerden  der  dassen  tot  het  synodum ,  diewelcke  syn  voor  goet 
ende  wettelick  gehouden. 

3.  Vuyt  den  name  des  classis  van  Hoorn  syn  verschenen:  Paulus 
Paulussz  ,  dienaer  des  woorts  tot  Oostwouden ,  Evert  Michielsz  ,  dienaer  des 
woorts  tot  Oost  ende  Westerblockaert ,  Symon  Adriaensz  ,  ouderling  tot  Oost- 
wouden ende  Gerrit  Aelbertsz,  ouderling  tot  Bennebrouck. 

Wuy t  den  classe  van  Enckhuysen  syn  versohenen :  Petrus  Gorneli  ,  die- 
naer des  woorts  tot  Enckhuysen ,  Johannes  Wallesius  ,  dienaer  des  woorts 
tot  Bovencasspel ,  Seger  Dircksz  ,  ouderling  tot  Enckhuysen  ende  Nanking 
Jansz,  ouderling  tot  Medenblick. 

Yuyt  den  classe  van  Edam :  Wilhelmus  Puppius  ,  dienaer  des  woorts  tot 
Edam,  Heyndrick  Franssz,  dienaer  des  woorts  tot  Mareken,  Dirck  Tyssz, 
ouderling  tot  Oosthuysen  ende  Cornelis  Meussz  ,  ouderling  tot  Oudendijck. 

Vuyten  classe  van  Alckmaer:  Petrus  Cornkli,  dienaer  des  woorts  tot 
Alckmaer,  Walterus  Adriani,  dienaer  des  woorts  tot  Graft  ende  Rijp, 
Guillame  Mostert,  ouderling  tot  Alckmaer  ende  Rever  Jacopsz,  ouder- 
ling tot  Schagen. 

Vuytten  classe  van  Haerlem  syn  versohenen :  Joannes  Bogaert  ,  dienaer 
des  woorts  tot  Haerlem,  Bartholdus  Wilhblmi,  dienaer  des  woorts  in 
de  Beverwyck,  Aris  Outgersz,  ouderling  tot  Haerlem  ende  Jan  Gar- 
brantsz,  ouderling  tot  Castrichom. 

Vuytten  classe  vam  Amsterdam  es  verschenen :  Joannes  Amürosius  ,  die- 
naer des  woorts  tot  Amsterdam ,  Hillebrandus  Cuneus  ,  dienaer  tot  Husum , 
Philips  Cornklu  ,  ouderling  tot  Amsterdam  ende  Lucas  l)  Jansz  ,  ouderling 
tot  Sloterdjjck. 

4.  Vorder  syn  in  den  synodo  verschenen  den  erentfeste  jonokheer 
Philips  van  Marnix  ,  heere  van  St.  Aluegonde  ,  mr.  Lenaert  Casenbroot  , 
raet  in  den  Hovo  van  Hollant  ende  D.  Anories  Hessels,  eersten  raet  in 
den  Rade  van  Brabant,  met  commissie  van  de  gedeputeerden  Raden  van 
Staten  om  op  dese  particuliere  sinodum  te  verschillen  ende  goet  regaert 
te  nemen  op  hetgene ,  datter  sal  verhandelt  werden ,  tselffve  oock  te  hel- 
pen met  goeden  raet  ende  deliberatie  te  beleyden  ende  voort  te  comen, 
dat  in  den  sinode  voorsz.  niet  en  werde  gehandelt,  dat  de  allgemene 
kereken  aengaet  offte  yet  anders,  waerwuyt  enighe  onruste  offte  on- 
enicheyt  in  de  politie  soude  mogen  onstaen. 

5.  Syn   oock   wuyt   den   name   des   Zuythollansche  sinodi  verschenen 


')    »Lucas"  A}  B,  C  en  G  hebben  »Luijt". 

14' 


212 

met  wettelicke  credentie  Warnerus  Helmichius,  dienaer  des  woorts  tot 
Delft  ende  Barnardus  Fabllie  x)  ,  dienaer  des  woorts  in  sGravenhaghe 
om  op  den  voorseyden  synodo  van  Noorthollant  met  deliberatiffve  stemmen 
te  helpen  advyseren  volgende  dordonnantie ,  in  beyde  sinoden  resspee- 
tiffve  daerover  gemaeckt. 

6.  Enckhuijsen.  —  Op  het  gravamen  des  classis  van  Enckhuysen ,  off 
oock  geraden  es,  dat  het  synodale  bouck  behouden  ende  bewaert  sall 
werden  voor  dit  jaer  by  de  kercke,  daer  het  sinodus  werdt  gehouden, 
gelyck  het  well  de  usantie  es,  alsser  tusschen  die  kercke  ende  sinodum 
gheen  verscheelt  en  es,  es  geresolveert,  dat  hetselffde  bouck  alhier  ter 
plaetse  zal  blijven  ende  gesloten  werden  int  tresoor,  daerinne  acta  das- 
sicalia  bewaert  werden,  twelcke  het  sinodus  verstaet  souder  pericule  te 
connen  geschieden,  omdatter  twe  verscheyden  slotelen  syn,  alsoe  dat 
hetselffde  moet  geopent  werden  met  gemeine  bewilliginghe  des  classis 
ende  der  kercken. 

7.  Belangende  het  gravamen  van  Enckhuysen  over  de  bestellinghe 
der  logementen  van  de  personen ,  die  op  den  sinodum  werden  gedeputeert , 
alsoe  daerinne  voor  dit  maell  voorsien  es  by  den  dienaren  des  classis  van 
Hoorn ,  soe  es  geresolveert ,  dat  men  tselffde  aal  laten  berusten  ende  dat 
daerinne  voortaen  sal  naegevolcht  werden  dordre,  die  gestelt  es  in  de 
naevolgende  resolutie  over  het  gravamen  des  classis  van  Haerlem,  daer- 
van  mentionerende. 

8.  Op  het  gravamen  van  Enckhuysen  aengaende  den  bedroeffden 
standt  van  de  kercke  van  Medenblick ,  off  men  niet  voortaen  sal  persissteren 
ende  arbeyden ,  dat  deselffde  vervallen  gemeente  bequamelick  2)  mochte 
gerepareert  werden,  het  sinodus,  hebbende  aengehoort  die  resolutien 
der  dassen,  heeft  goetge vonden ,  dat  men  in  der  saecke  Taconis  op 
kerckelicker  wijse  in  dese  vergaderinghe  sal  handelen,  maèr  wuyt  ver- 
scheyden ocaasien  ende  motyffven  en  sal  tselfde  niet  geschieden ,  voor  ende 
alleer  dat  de  saecke  Corneli  Wiggherii  by  der  hant  sal  genomen  werden 
ende  verhandelt. 

9.  Edam.  —  Op  het  gravamen  des  classis  van  Edam  aengaende  de 
bedienighe  der  scholen,  dat  deselffde  versien  mochten  werden  met  ge- 
schickten  schoolmeesteren ,  die  de  suy vere  leere  des  evangeliums  toestaen , 
overmits  het  bevonden   werdt,  dat  het  gedijet  tot  groot  nadeel  der  ge- 


l)    »FaeUie"  B  en  C  hebben  »la  Failli",  A  »Falie",  G  ïFaelje".    *)     ibequame- 
lick"  ontbr.  in  B. 


213 

meente  Jesu  Christi,  dat  veel  schooien  ten  platten  landen  bedient  werden 
door  schoolmeesteren ,  die  religie  niet  toegedaen ,  ende  datter  oock^veele 
in  de  bedieninge  derselff?er  werden  geftelt  onder  pretext  ende  tytell 
der  collatien.,  die  daertoe  ongequalifficeert  syn  ende  van  dewelcken  de 
jonge  juecht  noch  in  fondamenten  der  chrigtelicke  leere  noch  goede  seeden 
niet  bequamelyck  can  onderweesen  werden  ,  soe  es  by  den  synodo  geresol- 
veert ,  dat  de  gedeputeerden  des  synody  daervan  vertooch  sullen  doen  aen 
den  E.  heeren  Staten  ende  versoucken ,  dat  daerin  met  effecte  gereme- 
dieert  mach  werden  ,  insonderheyt  oock  datter  gheen  bouxkens  der  juecht 
sall  werden  voorgedragen,  die  men  bevindt  van  de  Wederdooperen  ende 
andere  secten  int  licht  gebracht  ende  der  juecht  geleer t  te  werden.  Tot 
welcken  eynde  de  voornoemde  gedeputeerden  hen  te  vooren  mogen  addres- 
seren  ende  particulieren  communicatien  dienaengaende  houden  met  eenighe 
persoonen,  door  derwelcker  voorspraeck  ende  recommandatie  sulx  te 
beter  bevordert  sall  connen  werden ,  mits  conditie  dat  deselffde  gedepu- 
teerde goet  bewys  sullen  hebben  van  de  plaetsen  ende  persoonen,  daer 
het  gebreck  ende  abuys  bevonden  werdt.  Ondertusschen  werdt  oock  raet- 
saem  bevonden ,  dat  elcke  kerke  niettemin  goet  devoir  sall  doen  by  den 
roagistraet  der  plaetse,  daer  sulx  voorvalt.  Het  vertooch  der  gedepu- 
teerden sall  gesamentlick  met  die  van  Suythollant  geschieden  ende  opdat 
de  Bchoolen  l)  te  beter  versien  mogen  werden  met  geschickte  ende  well 
gequalifficeerde  schoolmeesteren,  soe  aal  men  oock  meteenen  aen  den  E. 
heeren  Staten  versoucken ,  datter  verbetering  des  tr  acte  mens  des  school- 
meesters verordineert  mochten  werden,  hetwelcken  in  veele  plaetsen  soe 
sober  es,  dat  het  onmogelick  es  daerop  te  leven. 

10.  Alckmaer.  —  Op  het  gravamen  des  classis  van  Alckmaer,  hoe 
men  bequamelick  tevreden  sal  stellen  alsulcken  broederen,  die  hem  niet 
en  vernoughen  met  de  forme  van  beroupinge  der  dienaren  ende  ouder- 
lingen ,  die  in  de  G  ere  (formeerde  kercken  hier  te  lande  a)  werdt  onder- 
houden ,  meynende  dat  de  behoorden  te  geschieden  met  gemene  stemmen 
van  alle  broederen  der  gemeynten ,  es  geresolveert ,  dat  men  sall  blyvon 
by  de  forme ,  die  in  de  generalle  sinoden  verordineert  es ,  daerover  gheen 
veranderinghe  in  de  particuliere  sinoden  can  geschieden.  Ondertusschen 
es  goetgevonden ,  dat  de  kercke  van  Alckmaer  alle  devoir  doen  sal  (ist 
nodich)  oock  met  behulp  des  classis  om  deselffde  personen  met  well  ge- 
fondeerde  redenen  bequamelick  3)  te  vernoughen. 

11.  Op   het 4)   gravamen   van  Alckmaer ,  off  men  die  tot  den  avont- 


')    »de  schooien"  B  heeft  loveral".    *)    »hier  te  lande"  ontbr.  jn  B.    ■)*  ïbe- 
quaraeliok"  ontbr.  in  B.    *)    »het"  B  heeft  »het  twede". 


214 

male  sall  toelaten ,  die  verclaren ,  dat  sy  x)  well  toestaen  alle  poincten  der 
christelicke  leeré,  maer  connen  noch  niet  verstaen  den  doop  den  kyn- 
deren  toe  te  comen ,  begerende*  daerinne  verdragen  te  werden ,  es  gere- 
solveerd dat  hetselffde  bequamelicker  sall  connen  in  de  generale  sinode 
verhandelt  werden  als  weesende  een  questie,  die  genouchsaem  generall 
es.  Daerentus8chen  heeft  het  sinodus  by  provisie  goetgevonden ,  dat  al- 
sulcke  personen  eerst  grondelick  onder weesen  werden  ,  opdat  se  den  kin- 
derdoop approberende  te  stichtelicker  daernae  totten  avontmale  mogen 
toegelaten  werden,  ende  dat  alles  wuyt  verscheyden  consideratien ,  by 
den  sinodo  aengemerckt. 

12.  Haerlem.  —  Op  het  eerste  gravamen  des  classis  van  Haerlem 
aengaende  de  beroupinghe  der  dienaren  ende  dimissie  van  dien,  es  by 
den  synodum  geresolveert ,  dat  men  sall  onderhouden  die  orden,  die  by 
den  sinoden  daerover  es  gestelt.  Derhalffven  salt  tselffve  in  alle  dassen 
vlytelick  naegevolcht  werden  soe  by  den  classe  als  de  van  der  gemeente. 

13.  Op  het  twede  gravamen  des  classis  van  Haerlem,  off  het  niet 
raetsaem  es ,  dat  het  de  gedeputeerden  sal  vrystaen ,  die  op  het  sinodum 
verschynen ,  alsulcken  harbergen  te  verkiesen ,  als  haerluyden  goetduncken 
sall,  offt  by  soeverre  alst  goet  werdt  bevonden,  ghemene  maeltyt  te 
houden ,  dat  alsdan  voor  elcke  persoon  niet  meer  gereeckent  sall  werden 
als  tot  thien  stuvers  de  maeltyt,  den  wyn  wuytgenomen,  es  geresolveert, 
dat  voortaen  het  classis,  daer  het  sinodus  gehouden  sall  werden,  bestel- 
len sall  seeckere  goede  harbergen,  daer  de  classis  haer  logementen  sul- 
len hebben,  in  der  vougen  dat  twe  classis  in  een  harberghe  gefforeert 
sullen  werden,  indient  doenlick  es. 

14.  Op  het  derde  gravamen  des  classis  van  Haerlem  aengaende  het 
schrift  Ampsingit  ,  overgegeven  op  het  sinodum  tot  Amsterdam  anno  1 595 , 
inhoudende  veele  lasten n ge  ende  blassphemie  soe  tegen  die  suyverheyt 
der  leere ,  regeringhe  der  kercken  als  oook  particuliere  persoonen ,  off  men 
niet  raetsaem  achtet  tselffde  te  casseren ,  opdat  tenigher  tyt  niemant  daer- 
duer  werde  geprejudiceert ,  in  gevalle  tselffde  openbaer  werde,  welcke 
schrift  alsdoen  by  den  synodo  verclaert  werde  blassphemisch  ende  lue- 
gennachtich  te  weesen ,  jae  onwaerdich  op  te  verantwoorden ,  es  geresol- 
veert, dat  ahoe  het  sinodus  verstaet,  dat  de  personen ,  die  met  onschult 
daerinne  particulierlick  werden  gecalumnieert ,  hen  hoochgelick  beswaert 
vinden,  .by  soeverre  hetselffde  schrifft  int  perpetuele  memorie  gehouden 
werdt   ende  tenigher  tijt  soude  mogen  dienen  tot  nadeel  van  haren  per- 


*)    » verclaren,  dat  sy"  qntbr.  in  B. 


215 

sonen  offte  de  haren.  Item  in  gevalle  tselffde  bewaert  werde,  dat  sy 
begeren  tot  yerantwoordinghe  geadmitteert  te  werden,  dat  hetselffde 
schrift  aal  metten  eersten  vernieticht  ende  gecasseert  werden  ende  dit 
alles  wuyt  veele  ende  versoheyden  andere  consideratien ,  daeroyer  inge- 
sien.  Hetselffve  casseren  sall  geschieden  door  de  twe  gedeputeerden  des 
sinody  ten  oyerstaen  yan  enighe  dienaren  der  kercke  offte  des  classis 
van  Amsterdam. 

15.  Op  het  vierde  gravamen,  off  niet  raetsaem  es,  dat  de  gedepu- 
teerden des  sinody  wederom  by  den  E.  heeren  Staten  sullen  aenhouden, 
datter  ordre  moge  gestelt  werden  over  de  lantwinnighe  der  dootslagers 
ende  echtmidinghe  der  Wederdooperen,  es  beslooten,  dat  hetselffde  hen- 
luyden  wederom  in  commissie  sall  gegeven  werden. 

16.  Amsterdam.  —  Op  het  eerste  gravamen,  off  men  de  personen, 
die  tot  haren  ouderdom  gecomen  synde  ende  in  sware  sieckten  vervallen 
(overmits  de  becommeringe  haers  gemoets)  op  haer  sieckbedde  den  doop 
soude  mogen  aendienen,  die  sy  in  haer  jonckheyt  niet  ontfanghen  heb- 
ben ,  es  geresol veert ,  dat  sulx  niet  geschieden  sall ,  voor  ende  alleer  men 
hetselffde  gecommuniceert  sall  hebben  met  den  sinodo  van  Suythollant 
om  met  advys  desselffden  te  vernemen,  offer  ijet  by  provysy  verordent 
soude  mogen  werden  totter  tijt,  datter  een  generaell  sinodus  gehouden 
sall  werden. 

17.  Op  het  twedo  gravamen,  off  yemant,  bejaert  zynde,  soude  mo- 
gen gedoopt  werden  by  enighe  dienaren  in  een  ander  plaetse  sonder  te 
hebben  wettelick  bescheyt  van  de  kercke,  daer  hy  woondt,  daerin  ge- 
tuychnisse  gegeven  mochte  werden  van  syn  gelooff  ende  leven ,  es  gere- 
solveert ,  dat  gheen  dienaer  tselffde  geoorloft  sal  weesen ,  voor  ende 
alleer  dat  hy  sal  hebben  getuychnisse  van  de  kercke  der  plaetse,  daer 
hij  wonachtich  es.  Daerentusschen  opdat  de  personen  versterckt  mogen 
werden  in  haer  voornemen  van  het  segell  des  doops  te  ontffangen,  sall 
den  dienaer,  aen  welcke  tversouck  gedaen  werdt,  schryffven  aen  de 
kercke,  daer  hy  woont,  om  te  vernemen,  off  met  stichtinge  den  doop 
hen  soude  mogen  aengedient  werden. 

18.  Hoorn.  —  Op  het l)  gravamen  des  classis  van  Hoorn,  off  de- 
ghene,  die  in  haren  ouderdom  by  de  Wederdooperen  gedoopt  syn  (te 
vooren  in  haren  jonckheyt  niet  gedoopt  synde)  ende  daernae  hen  aff- 
kerende  van  de  opinie  der  Wederdooperen ,  op  den  voorseyden  doop  tot 


>)    »het"  B  heeft  »het  eerste". 


216 

de  taffell  des  Heeren  toegelaten  sullen  werden ,  es  geresolveert ,  dat  men 
deselffde  sall  toelaten,  sonder  dat  enighe  repetie  des  doops  aen  hen- 
luyden  geschieden  sall,  waerop  de  resolutie  des  generall  synodi  tot 
Middelhurch  in  de  particuliere  questien  articulo  75  haer  oock  genouch- 
saem  reffereert. 

19.  Op  het  l)  gravamen,  off  de  personen,  die  met  grooter  desordre 
ende  oneerlicke  manieren  als  met  byslapen  ende  anders  den  aenvanck  des 
houwelix  beginnen ,  by  den  dienaeren  der  gemeenten  geproclameert  ende 
getrout  mogen  werden,  daerwuyt  bevonden  werdt  lasteringe  over  den 
evangelio  te  onstaen,  es  geresolveert ,  dat  men  hem  conformeren  sall 
naert  besluyt  des  sinodi  van  Haerlem  1 594 ,  twelcke  hem  oock  reffereert 
op  tgene ,  dat  by  den  synodum  tot  Middelburch  in  de  particuliere  questien 
articulo  57  geresolveert  es  Derhal  ff  ven  sal  den  gedeputeerden  des  sinodi 
opgeleyt' werden  tselffde  wederom  aen  den  E.  heeren  Staten  te  verthonen 
ende  versoucken,  dat  het  placcaet  daerover  gemaeckt  crachtelick  mach 
►onderhouden  werden  om  alle  voorseyde  misbruyeken  wech  te  nemen. 

20.  Belangende  tgravamen  van  Hoorn,  dat  de  name  Clementis  Martini 
sou  de  mogen  wuytgedaen  werden  wuyt  den  articule  des  sinodi  van  Am- 
sterdam, es  geresolveert,  dat  sulx  sall  geschieden,  overmits  seeckerlick 
vernomen  wert,  dat  het  eene  deell  der  penningen  behandicht  es  nader- 
hant  den  classe  van  Hoorn,  namentlyck  xvm  gulden,  ende  don  reste  es 
behouden  van  Corneli  Wiooeri  ,  gelyck  Cornelis  Meynertsz  ende  den  voer- 
geyde  Clement  Martyni  verclaert  hebben  den  broederen,  tot  dien  eynde 
aen  henlieden  gesonden,  te  weeten  Evarardus  Michielsz  ende  Philips 
Corneli  i. 

21 .  Op  het  gravamen  van  Hoorn ,  off  niet  raetsaem  sall  weeBen  aen 
den  edelen  heeren  Staten  te  versoucken  een  opentlicke  disputatie  met  de 
Papisten ,  itom  dat  haer  vergaderingen ,  die  in  vele  plaetse  dagelix  in 
grooten  gctalle  geschieden ,  verhindert  mochten  werden ,  es  by  den  sinodo 
geresolveert,  dat  het  by  desen  tyt  niet  oorbaerlick  en  is  een  opentlick 
diBpuyt  tegen»  den  Papisten  te  versoucken  wuyt  versclieyden  oorsaecken , 
den  sinodum  daertoe  moverende.  Dacrentusschen  soe  van  enighe  dienaer 
affgevordert  werdt  verdedinge  der  christelicker  leere ,  dien  salt  niet  alleene 
geoorlooft  syn,  maer  toestaen  int  particulier  de  suyvere  leere  des  evan- 
geliums  voor  te  staen ,  ende  soe  hy  hem  daertoe  niet  well  bequaem  offte 
gequalifficeert  en  vonde,  sal  mogen  behulp  van  anderen  nemen.  Belan- 
gende de  verhinderinghe  der  vergaderinge  der  Papisten  sall  tselffde  met 

')    »het"  B  heeft  »het  twede". 


217 

den  andere  swaricheden  door  den  gedeputeerden  des  sinody  aen  den  E. 
heeren  Staten  verthoont  werden. 

22.  Is  voor  den  sinodo  verschenen  Pibo  Ovitius  ,  dienaer  op  het  eylant 
van  Wieringhe,  te  kennen  gevende,  dat  alhoewell  by  den  classe  van 
Alckmaer  goet  gevonden  es,  dat  hy  vandaer  soude  vertrecken  ende  dat 
sulx  oock  by  hem  oock  geaccepteert  es  geweest ,  met  conditie  dat  hem  be- 
hoorlicke  attestatie  gegeven  sonde  werden.  Nochtans  dewyle  hy  hem 
daerover  becommert  vint  ende ,  soe  hy  seyt ,  meerder  onruste  vreest  door 
syn  vertreck  te  ontstaen ,  versouckt ,  dat  by  den  sinodo  enighe  ordre 
mochten  gestelt  werden ,  dat  hy  offte  ter  plaetse  voorsz.  synen  dienst 
mochte  continueren,  offte  soe  syn  vertreck  goet  werdt  gevonden,  wette- 
licke  affscheyt  ende  attestatie  becomen ,  welcke  versouck  in  seeckere  ge- 
exhibeerde  schrifften  vervatet  is.  Het  sinodus  verstaende ,  dat  de  gecom- 
mitteerde des  classis  van  Alckmaer  gheen  instructie  en  hadden  om  hier- 
van te  handelen  noch  hen  en  hadde  geprepareert  met  sodanighe  docu- 
menten, als  zy  henlieden  achten  nodich  te  weesen,  heeft  geresol veert , 
dat  ter  drie  van  den  sinodo  sullen  gedepu  teert  werden  om  op  de  naeste 
classe  van  Alckmaer  te  verschynen  ende  aldaer  te  aenhooren  ende  tot 
de  meeste  stichtinghe  deselffde  swaricheyt  te  middelen,  mits  dat  de  van 
de  gemeente  van  Wieringe  door  de  classe  van  Alckmaer  beschreven  sul- 
len werden  om  alsdan  oock  gehoort  te  werden.  Ende  daertoe  syn  ge- 
deputeert    Joannes    Ambrosu,    Petrus    Corneli    tot    Enckhuysen  ')    ende 

EVERT   MlCHIELSZ. 

23.  Alsoe  Petrus  Plancius  ende  Joannes  Boooaert  in  den  synodó  tot 
Amsterdam  verordineert  werde  om  voor  den  E.  heeren  Staten  te  ver- 
schynen ende  wuytter  name  der  kcrcke  van  Noorthollant  niet  alleenlyck 
te  vertogen  den  bedroeffden  stant  der  kercken  tot  Hoorn  ende  Meden- 
bliek  maer  oock  te  versoucken,  dat  haer  E.  sal  gelieffven  toe  te  staen 
ende  voor  goet  te  houden ,  dat  de  voorseyde  kereke  van  Northollant  voort 
sullen  gaen  in  de  kerckelicke  proceduren,  die  nae  het  wuytwysen  van 
den  woorden  Goods  tegen  Cornelium  Wiggerï  ende  Taconem  Sybranoi  no- 
dich soude  mogen  bevonden  werden  ende  dat  om  te  weeren  alle  onrust 
ende  verschueringhe ,  die  in  den  voorseyde  gemeente  bevonden  werdt  van 
weghen  der  voorseyder  personen  dagelix  te  ontstaen ,  item  dat  oock  de 
fynale  resolutie  van  sodanighe  differenten  der  leere  totten  voorseyde  kercken 
(als  hen  competerende)  gereffereert  mochten  werden,  oock  geexcerceert 
die  christelicker  straffe  tegen  die  hertneckighe  verstoorders  der  gemeente 
Goods,  soe  es  by  denselffden  gedeputeerden  rappoort  gedaen  ende  inge- 


J)    »tot  Enckhuyzon"  ontbr.  in  B. 


218 

bracht  die  schrifftelicke  resolutie ,  daerover  by  den  E.  heeren  Staten  ge- 
geven ,  waert  wuyt  bevonden  werdt  haer  E.  advijs  te  weesen ,  dat  de  saecke 
Corneli  Wigoerii  voorder  sall  geexamineert  werden  by  den  proffcssoren 
teologie  der  uniffersiteyt  tot  Leyden  ende  enighe  bygevouchden  diena- 
ren des  woorts  ten  eynde  dien  daerinne  sulcken  oorden  te  stellen ,  als  haer 
E.  tot  de  meeste  ruste  der  kercken  ende  welstandt  der  landen  sullen  be- 
vinden oorbaerlick  te  syn.  Ende  aengaende  de  swaricheyt  der  kercken 
van  Medenblick,  daervan  en  werdt  in  deselffde  resolutie  der  E.  heeren 
Staten  geen  mentie  gemaeckt,  gelyck  oock  op  alle  de  remonstrantien , 
tot  dien  eynde  gedaen ,  niet  vruchtbaers  es  gevolcht ,  waerdoor  deselffde 
bedroeffde  ende  vervallen  gemeynten  soude  mogen  gerepareert  werden. 

24.  Vorder  hebben  Petrus  Plantius  ende  Joannes  Mathysius  als  ge- 
deputeerden des  synody  rappoort  gedaen  vant  gene  sy  ten  verscheyden 
reysse  gebesongneert  hadden  in  sGravenhaghe  in  de  saecken  Corneli 
Wiogeiui  ende  van  de  confferentie ,  die  met  denselffden  ten  overstaen 
van  de  gecommitterde  der  E.  heeren  gehouden  syn  geweest  ende  dat 
over  de  poincten  der  leere,  daerinne  de  voorseyde  Cornelis  bevonden 
werdt  metten  Gereffoormeerde  kercke  oneens  te  weesen,  ende  dat  nae 
langdurighe  handelingen  Cornelius  geparsisteert  heeft  by  Bijn  verkeerde 
aengenomen  opinien,  sonder  dat  hy  enichsins  gercduceert  heeft  connen 
werden  tot  de  enicheyt  der  suy vere  leere ,  die  in  de  Gereformeerden  kerc- 
ken hier  te  lande  opentlick  werdt  geleert.  Es  oock  aoewell  wuyt  het 
rappoort  van  de  voorseyde  gedeputeerden  als  oock  wuyt  de  lecture  in 
den  sinodo  genouchsaem  verstaen ,  dat  de  schriften  Cornkm  ,  aldaer  over- 
gelevert  als  beantwoordinge  op  de  voorgestelde  poincten  der  gedeputeer- 
den voorseyt,  niet  en  syn  conform  geweest  de  belastinghe  der  E.  heeren 
Staten ,  die  Cornelio  expresselick  opgelejjt  hadden ,  dat  hy  duydelick  ende 
cathegorice  op  als  soude  antwoorden,  maer  ter  contrarie  soe  duyster 
ende  inpertinent,  dat  deselffde  by  de  voorseyde  gedeputeerde  des  sinody 
als  oock  de  gecommitteerde  der  E.  heeren  Staten  met  contentcment  niet 
en  conde  geaccepteert  werden.  Ende  alsoe  de  voorseyde  Cornelius  in 
syn  schrift  hem  hadde  aengebooden  tot  mondelinge  conferentie,  hebben 
de  gedeputeerden  des  sinodi  hetselffde  aengenomen,  gelyck  oock  sulx 
by  den  gecommitteerde  der  E.  heeren  Staten,  haer  E.  aengedragen 
synde,  voor  goet  gevonden  es,  maer  deselffde  conferentie  es  dadelick 
niet  gevolcht  overmits  het  onverwacht  ende  heymelick  vertrecken  Cornelii 
wuyt  sGravenhaghe. 

25.  Syn  oock  door  de  voorseyde  gedeputeerde  des  sinody  der  verga- 
deringhe  voorgelesen  de  schrifften,  daerin  de  theses  ende  antitheses,  de 
beantwoordinghe ende  verclaringhe  Cornelii,  wuyt  syn  schriften  getrocken , 


219 

gestelt  syn,  waerrwuyt  syn  verkeerde  opinien  tegen  de  suyverheyt  der 
leere  genouchsaem  verstaen  connen  werden.  Ende  hetgene  dat  by  de- 
selve  gedeputeerde  van  wegen  den  synodo  gedaen  is ,  is  van  den  synodo 
geapprobeert  1). 

26.  De  voorseyde  gedeputeerde  hebben  oock  rappoort  gedaen,  hoe 
sy  met  devoir  3)  aen  den  edelen  heeren  Staten  wuyt  last  des  synody  ver- 
thoont  hebben  die  grote  abuysen  ende  confusien,  die  dagelix  voorvallen 
door  de  superstitien  der  Papisten  ,  prophanatien  van  den  sabbath  ,  onstraf- 
felicheyt  der  moetwilligen  dootslagers ,  echtmydinghe  der  Wederdooperen 
ende  óneerlicken  aenvanck  des  houwelixen  staets,  die  by  veele  hier  te 
lande  werdt  bevonden.  Ende  hoewel  1  het  sinodus  genouchsaem  verstaen 
heeft  het  goet  devoir,  by  de  voorseyde  gedeputeerden  in  dien  gedaen, 
nochtans  dewyle  alsnoch  daerinne  met  effeckt  niet  en  es  geremedieert , 
heeft  goetgevonden ,  dat  de  gedeputeerden  des  sinody  desen  aenstaenden 
jaren  weederom  daervan  vertoogh  ende  versouck  sullen  doen. 

27.  Cornelius  Wiooeiui.  —  Op  het  gra vamen  des  classis  van  Hoorn , 
mentionerende  van  de  swaricheyt  der  kercke  tot  Hoorn,  oft  niet  nodich 
sall  weesen  door  enighe  bequame  ende  in  Goods  woort  gefondeerde  mid- 
delen de  saecke  te  verhandelen  ende  (ist  mogelick)  tot  eenen  goet  ende 
godsaligen  vrede  s)  te  brengen  tot  oprechtinge  der  vervallen  gemeen- 
ten, die  overmits  de  vreemde  opinie  Corneli  Wiggerii  in  verschueringe 
is  gevallen ,  es  geresolveert ,  dat  hetselffde  allesins  nodich  es  Ende  hoe- 
wel het  sinodüs  oordelt,  dat  het  openbaer  genouch  es  wuyt  alle  de 
schriften  Corneui,  dat  hy  onsuyver  in  der  leere  es,  alsoe  oock  by  den 
synodum  tot  Alckmaer  ende  Haerlem  wuytgesproocken  es,  nochtans  op 
hoope  dat  hy  noch  soude  mogen  tot  enicheyt  in  de  leere  met  de  ker- 
cken  werde  gebracht,  es  goetgevonden,  dat  hy  sall  werden  ontboden 
voor  den  sinodum  te  verschynen.  Hetwelcke  hem  van  den  avont  sall 
aengedient  werden  door  Prtrum  Corneli  van  Enckhuyssen  ende  Joannem 
Wallesium  ,  diewelcke  volgende  haer  last  tot  Cornblium  gegaen  syn , 
hem  voordragende  het  besluyt  der  sinody  aengaende  syn  comparitie  voor 
den  sinodum.  Daerop  heeft  Cornelius  verclaert  sulcken  versouck  des  sy- 
nody niet  te  connen  naercoomen ,  dewyle  hy  den  synodum  voor  syn  par- 
tye  hielt,  maer  soe  hem  te  verschinen  belast  werde  van  wegen  der  ge- 
committeerde der  E.  heeren  Staten ,  dat  hy  alsdan  hetselffde  naecomen 
souden.     Hetwelcke  by  den  broederen  des  sinody  verstaen  synde ,  hebben 


').   »Ende  hetgene  —  geapprobeert"  ontbr.  in  B.     *)    »met  devoir*1  ontbr.  in  B. 
*)    » vrede"  B  heeft  »eynde  ende  vrede". 


220 

oen  den  voorseyden  gecommitteerden  door  de  voorseyde  twe  dienaren  la- 
ten versoucken ,  dat  haer  E.  soude  belieffven  haer  belastinge  by  t versou ck 
des  sinody  te  voughen.  Twelcke  geschiet  synde,  ia  tselffde  Cornelio  we- 
derom aengedient.  Daerop  hy  belooft  heeft  voor  den  sinodum  smorgens 
op  acht  Yiiyren  te  verschynon. 

28.  Alsoe  Cornelis  Wigerbz  opt  voorsz.  versouek  ende  belastinghe 
in  den  sinode  compareerden,  es  hem  door  den  presidem  wuyt  last  der 
vergaderinghe  voorgestelt,  tgundt  hiernae  volcht.  Eerstelick  dat,  als 
Cornelius  hier  binnen  Hoorn  aengenomen  heeft  de  dienst  des  woorts, 
hy  alsdoe  wettelicken  belooffde  hem  soewell  in  leere  als  in  de  kercke- 
lycke  regeringe  in  goede  eendrachticheyt  te  houden  met  den  anderen 
Gerefformeerde  dienaren  der  gemeente  Goods ,  gelyck  deselffde  leere 
offte  die  substantie  van  dien  vervatet  es  in  de  37  articulen  van  de  Be- 
lydenisse  des  gelooffs  der  Nederlantsche  kercken  ende  in  den  christelicken 
Cathechissmo ,  ende  dat  hy  tot  alle  verseeckering  deselffde  mitsgaders 
oock  de  voorgemelde  belofftenissen  met  syn  eygen  handt  hadden  onderteyc- 
kent,  dat  nochtans  diesniettegenstaende  nu  in  enige  jaren  herwaerts  by  den 
kercken  opentlicken  verstaen  ende  bevonden  es  insonderheyt  wuyt  syn  over- 
gegeven verscheyden  schrifften  ende  anderen  conferentien ,  dat  hy  met  ver- 
breeckinge  derselffver  wettelicken  belofften  een  ander  leere  ende  quade 
opinie  was  dry  vende ,  met  de  eendrachticheyt  der  suyvere  leere  niet  overeen- 
comende,  waerdoor  niet  alleenlyck  onstaen  syn  groote  droeffnisse  ende 
verschueringe  in  der  gemeynten  alhier ,  maer  de  kercken  Jesu  Christy  van 
Noorthollant  syn  daerdoor  wuyt  verplichtinge  hares  amptes  genootsaeckt 
geweest  soe  in  den  sinodo  tot  Alckmaer  als  tot  Haerlem  susspentic  synes 
dienstes  te  ordonneren  Ende  hóewell  syn  dolingc  ende  missverstant  door 
syn  schrifften  dagelix  meer  aent  licht  coompt  tot  groote  nadeell  des  evan- 
geliums ,  dat  nochtans  de  kercken ,  niet  teenemaall  willende  alle  de  hoope 
verlooren  geven ,  dat  hy  soude  mogen  tot  verenighe  in  de  leere  ende  kercke- 
licke  regeringhe  gebracht  werden,  noch  goetgevonden  hebben  met  hem 
in  alder  bequaemheyt  te  handelen  ende  te  vernomen ,  off  hy  door  Goods 
genade  tot  bedenckinge  mochten  gecomen  syn  om  van  syn  voornemen  ende 
errueren  aff  te  staen.  Es  hem  derhalffven  van  den  sinodo  affgevraecht , 
off  hy  begeerde  tot  deselffve  enicheyt  der  suyvere  leere  ende  kerckelicke 
regeringe  te  verstaen ,  offte  dat  hy  van  intentie  was  te  persisteren  by 
syn  voornemen  ende  opinien,  gelyck  hy  daervan  insonderheyt  in  syn 
schrifften  verclaringe  gedaen  ende  gespecifficeert  hadden.  Ende  gelyck  de 
kercken  wuyt  syn  reductie  tot  denselffde  gewenschte  enicheyt  oorsaecke 
soude  hebben  om  haer  te  verblyden,  dat  se  oock  soo  aen  dander  syde 
in  eau  Van  hartneckycheyt  met  bedroeffnisse  souden  moeten  doen ,  gelyck 

* 

de  Heere  in  syn  woort  opt  hoochste  bevolen  heeft. 


221 

29.  Hierop  heeft  Corneliüs  voor  antwoort  gegeven,  dat  hy  de  ver- 
gaderinge  des  sinody  hielt  voor  syn  partyen  ende  derhal ffv en  achtede  on- 
gehouden  te  syn  daerinne  de  begeerten  des  sinody  nae  te  comen,  te 
meer  omdat  naer  syn  meyninghe  die  procedure  ende  litiscontestatio ,  die 
de  kercken  met  hem  hadden  beginnen  te  nemen ,  by  den  £.  heeren  Sta- 
ten aengenomen  was,  dewelcke  hy  achte  aldaer  voleyndt  te  moeten 
werden.  Hierover  es  Corneliüs  soe  door  den  sinodum  als  oock  den  ge- 
committerden  der  E.  heeren  Staten  met  veel  crachtiche  ende  wellgeffon- 
derde  redenen  vermaent,  dat  sulck  syn  voorstell  onbehoorlick  ende 
inpertinent  was,  gemerckt  dat  door  de  voorseyde  gepretendeerde  litis- 
contestatie  niet  en  conde  te  niet  gedaen  werden ,  soewell  hetgene  dat  by 
den  kercken  als  oock  by  de  commissie  der  E.  heeren  Staten  te  voren  was 
geresolveert  ende  gedecreeteert ,  ende  dat  hy  behoorden  derhalffven  met 
duydelicke  woorden  hem  op  des  sinodi  voorstell  te  verclaren,  veelmeer 
oock  tot  de  gewenschte  eendrachticheyt  te  verstaen,  sonder  dewelcke 
dat  noch  in  de  kercke  noch  in  der  politie  enichghe  welstant  te  verwach- 
ten es.  Naer  het  voorstellen  van  veel  redenen  ende  vermaninge  heeft 
Corneliüs  wuytdruckelicken  verclaert ,  dattet  wel  warachtich  was ,  hetgene 
dat  hiervooren  gespecificeert  staet  belangende  de  belofften  ende  onder- 
teyckeninge,  by  hem  int  aennemen  syns  dienstes  gedaen,  maer  dat  hy 
dat  hadde  gedaen  naert  verstant  ende  de  meyninge,  die  in  alle  syn 
schrifften  duydelicken  genouch  wuytgedrnckt  staat,  betuygende  alsnoch 
by  denselffden  te  persisteren. 

30.  Het  sinodus,  hetselffde  van  Cornblio  verstaen  hebbende  ende 
naer  de  woorden  Goods  bevindende .  dat  niemant  behoorden  in  de  dienst 
der  kercke  gelaten  te  werden ,  by  dewelcken  vreemde  opinien  ende  on- 
gesontheyt  der  lecre  bevonden  werdt,  heeft  Cornelio  voorgestelt,  dat  de 
kercke  wederomme  die  voorgaende  suspentie  syns  dienstes  confirmeerden , 
hem  vermanende  tot  gehoorsaemheyt  ende  by  soeverre  als  hy  contumax 
bleve ,  dat  hy  moste  weeten  *) ,  dat  de  kercke  Jesu  Christi  voortaen  tegen 
hem  alsoe  soude  moeten  handelen ,  als  nae  de  woorde  Goods  ende  alle 
kerckelicke  ordeninghe  vereyscht  soude  werden.  Waerop  de  voorseyde 
Corneliüs  verclaerden  sulx  te  moeten  verwachten  ende  dat  de  kercken 
soude  doen ,  hetgene  sy  meynden  als  recht  ende  wettetick  te  verantwoor- 
den.    Ende  heeft  daermede  syn  affscheyt  van  den  sinodo  genomen. 

3i.  De  gecommitteerde  heeren  der  E.  heeren  Staten  hebben  der  ver- 
gaderinge  aengedient  die  antwoorde,  die  de  eersamen  magistraet  tot 
Hoorn    gegeven    hadden    op  het   vertoogh,  bij   haer   E.   aen  denselffven 


')    »dat  hy  moste  weeten"  ontbr.  in  B. 


222 

gedaen  aengaende  de  opsohortinge  des  dienstee  Corneli,  in  den  sinodo 
tegenwoordich  wederom  geconfirmeert  ende  hem  aengedient,  (te  weeten) 
dat  de  voorseyde  eersame  magistraet  deselffve  suspentie  niet  voorder 
wilden  toestaen  dan  voor  den  tyt  van  drie  maenden,  ende  dat  daeren- 
tuschen  die  handelingen  ,  begonnen  in  sGravenhaghe  ter  ordonnantie  van 
de  E.  heeren  Staten ,  voorder  beleyt  ende  wuytge voert  mochten  werden  Maer 
by  soeverre  de  voorseyde  handelinge  ten  eynde  van  deselffde  drie  maen- 
den niet  affgedaen  en  ware,  dat  hy  alsdan  evenwell  wederom  het  pre- 
dicktampt  sall  aenvangen  ende  bedienen.  Twelcke  het  sinodus  verstaende 
heeft  goetgevonden  die  resolutie  des  magistraets  niet  aen  te  trecken, 
latende  die  .in  haer  geheel!  ende  blyvende  by  de  wuytspraecke  over  de 
opschortinghe  synes  dienstes  niet  alleen  voor  den  tyt  van  drie  maenden , 
maer  totdat  de  voorseyde  Cornelïs  met  de  Gerefformeerde  kercken  in 
goede  enicheyt  die  suyvere  leere  bevonden  sall  werden  toe  te  staen, 
gelyck  oock  de  gecommitteerde  der  E.  heeren  Staten  verclaerden  met 
vele  gewichtighe  redenen  den  eersamen  magistraet  voorgedragen  te  heb- 
ben tselffve  geffondeert  ende  behoorlicken  te  syn. 

32.  Ende  alsoe  de  voorsz.  heeren  gecommitteerden  der  E.  heeren 
Staten  niet  ongeraden  vonden ,  dat  hare  E.  niettegaenstaende  die  voorsz. 
resolutie  wederom  voor  de  eersame  magistraet  ende  vroetsohap  soude  ver- 
schynen  ende  met  alle  mogelicke  vlyt  te  vertoghen,  dat  deselffde  sus- 
pentie behoorde  te  geduyren  totter  tyt,  dat  Cornelius  ten  vollen  hem 
soude  gepurgeert  hebben,  soo  vooren  geseyt  es,  soe  syn  haer  E.  met 
advyg  ende  goetvinden  des  sinodi  voor  de  E.  heeren  van  de  magistraet 
ende  vroetschap  verschenen,  arbeydende  met  veel  crachtige  redenen  de- 
selffde te  induceren ,  dat  se  behoorden  den  gelimiteerden  tyt  van  in  maen- 
den nae  te  laten  ende  de  suspentie  toe  te  staen,  totdat  de  handelinge 
met  Gornbuo  geeyndicht  soude  syn  ende  syn  enicheyt  in  de  suyvere  leere 
met  die  kercken  bevonden  werde.  Waerop  de  voorseyde  heere  gecom- 
mitteerde rapporteert  hebben  voor  antwoorde  ontfangen  te  hebben, 
dat  de  eersame  magistraet  ende  vroetschap  tevreden  waren ,  dat  de  ge- 
limiteerde tyt  van  drie  maenden  soude  naegelaten  werden ,  begerende  dat 
de  saecken  soude  mogen  op  het  spoedichste  gevordert  werden,  gelyck 
oock  de  voornoemde  heeren  gecommitteerden  verclaerden  aen  dander  syde 
versocht  te  hebben,  dat  hy  Cornelius  vermaent  soude  werden  in  den 
voorsz.  handelinge  duijdelick  ende  cathegorice  te  antwoorden. 

33.  Alsoe  in  den  voorleden  sinodo  tot  Amsterdam  door  de  gedepu- 
teerden, die  op  den  sinodum  van  Suythollant  hadde  geweest,  seeokere 
poincten  werden  aengedient ,  ten  eynde  de  classes  op  den  naestcomenden 
sinodum  tot  Hoorn  daerover  resolutie  souden  inbrengen ,  soo  syn  de  voor- 


223 

seyde   poincten   in   den  sinodo  voorgehouden  ende  daerop  is  het  naevol- 
gende  geordineert: 

34.  Eerst  belangende  tpoinckt  van  inspectores  der  kercken,  off  by 
elcke  classe  enighe  verordineert  sullen  werden,  die  nae  de  gelegentheyt 
der  kercken  sullen  vernemen ,  es  geresolveert ,  datselffve  sall  staen  in  de 
Yryheyt  yan  elcke  classe. 

35.  Soeveel  belangt  twede,  off  niet  geraden  ware,  soe  y eraan t  enighe 
schrifften  hadden ,  den  sinodum  aengaende ,  deselffve  te  bestellen  in  handen 
van  de  gedeputeerde  des  sinodi,  item  soe  yemant  copie  begeerden  van 
enige  acten  offte  ordonnantien ,  by  den  E.  heeren  Staten  den  keroken  *) 
gegeven ,  off  deselffve  copie  gegeven  offte  geweygert  sall  werden ,  dewyle 
dat  wuyt  ordonnantie  des  sinodi  een  kiste  gemaeckt  es,  daerin  alle 
schrifflelicke  acten  sullen  bewaert  werden ,  soe  verstaet  het  sinodus ,  dat 
het  eerste  van  dese  articule  nodich  es.  Soeveel  belangt  het  geven  van  de 
copie  es  besloten,  dat  soe  yemant  yet  begeert,  die  sal  hem  addresseren 
aen  den  classe,  daeronder  hy  sorteert  ende  nae  tadvys  des  voorseyde 
classis  sullen  de  personen  hen  reguleren,  die  de  sluetelen  van  der  kiste 
betrout  syn. 

36.  Op  het  derde  offt  niet  geraden  is,  dat  men  aen  den  E.  heeren 
Staten  versoucken  sall,  dat  de  magistraten  geen  ongedoopten  met  ge- 
doopte personen  trouwen  sullen ,  gelyck  in  den  Geref oormeerden  kercken 
werdt  onderhouden,  is  geresolveert,  dat  men  sall  arbeyden  om  tselffve 
by  den  E.  heeren  Staten  te  vercrygen. 

37.  Op  het  vierden  aengaende  die  ongelyckheyt  der  feestdagen  es  ver- 
claert  tselffve  genouch  verthoont  te  syn. 

38.  Op  het  vyfste  off  de  examinatie  dergener ,  die  tot  den  dienst  des 
woorts  beroupen  sullen  werden ,  geschieden  sall  ter  presentie  van  de  ge- 
deputeerde des  sinodi ,  item  offten  de  namen  van  de  geexamineerden  ende 
geadmitteerden  totten  dienst  op  den  sinodum  particulier  ingebracht  sullen 
werden  van  den  classe ,  daer  het  examen  geschiet  es ,  es  geresolveert  het 
eerste  onnodich  te  syn;  het  twede  es  voor  goet  gehouden. 

39.  Op  het  seste  off  men  niet  sall  onderhouden,  dat  niemant  getrout 
werde  dan  naer  drie  voorgaende  Sondachse  proclamatie  ende  dat  het  niet 
geoorloofft  sall  weesen  in  der  weecke  publicatie  te  doen  ende  daerop  te 


')    «den  kercken"  ontbr.  in  B. 


224 

trouwen,  alwaert  oock  ter  ordonnantie  van  minder  overicheden,  es  ge- 
resolveert  ,  dat  daerin  gevolcht  sall  werden  dordonnantie ,  by  den  E.  hoe- 
ren Staten  gemaeckt,  daernae  elcke  dienaer  gehouden  sall  weesen  hem 
te  draghen. 

40.  Op  het  sevende  beroerende  eerst  de  ordre,  de  over  de  schoole 
behoorden  gestelt  te  werden ,  daerop  es  hiervoren  resolutie  gegeven.  Aen- 
gaende  het  twede  off  niet  de  gedeputeerden  sullen  communiceren  metten 
proffessoren  tot  Leyden  om  te  vercrygen,  dat  alhier  te  lande  eenderley 
precepta  artium  mochte  geleert  werden,  opdat  de  juecht  in  haer  studie 
niet  verachtert  werden ,  es  geresolveert  ,  dat  tselffve  sall  staen  in  de  de- 
liberatie der  gedeputeerden  voorseyt  ende  dat  een  yghelyck  by  syn  ma- 
gistraet  devoir  sall  doen. 

41.  Op  het  achsten  belangende  der  toesicht  der  dassen  over  de 
schooien  es  hiervoren  geresolveert ,  daer  van  de  refformatie  der  schooien 
es  gehandelt. 

42.  Op  het  laesten  off  niet  geraden  es,  dat  men  sall  ordonneren, 
datter  in  den  aenvanck  ende  in  het  scheyden  des  sinodi  twe  predicatien 
dene  voor  ende  dander  nae  sullen  geschieden,  welcke  twe  classis  sall 
opgeleyt  werden,  die  elcken  een  dienaer  sullen  wuytmaecken,  es  gere- 
solveert, dat  men  blyven  sall  by  de  oude  usantie. 

43.  Syn  voor  den  sinodo  verschenen  den  kerckenraedt  der  gemeijnten 
van  Hensbrouck  ende  Opdam  ter  eender  ende  Claes  Gerritsz,  lidtmaet 
tot  Opdam  ter  ander  syden.  Ende  by  den  broederen  des  kerckenraets  es 
vooreerst  verthoönt,  wuyt  wat  occasien  datter  seeckere  swaricheyt  ont- 
staen  was  tusschen  hen  beyden  ende  hoe  dat  denselffde  voor  den  classe 
van  Hoorn  verhandelt  ende  geresolveert  es  geweest,  item  hoe  dat  de 
voornoemde  broederen  des  kerckenraedts  van  derselffve  wuytgesproocken 
resolutie  des  classis  tot  den  sinodum  hadden  geappeleert,  als  hun  door 
deselffde  beswaert  vindende.  Het  sinodus  verstaende,  datter  eenmaell 
tusschen  den  kerckenraedt  ende  den  voorseyde  Claes  Gerritsz  versoe- 
nige geschiet  was  over  de  poincten,  daerwuyt  de  swaricheyt  was  on- 
staen  mits  seeckere  belofften,  die  de  voorseyde  Claes  Gerritsz  nae  het 
wuytwysen  van  het  oordell  des  classes  gedaen  hadden,  heeft  goetge- 
vonden,  dat  de  voorseyde  versoenighe  vast  blyven  sall,  sonder  dat  de 
voorseyde  poincten  wederom  in  controversie  g  et  rocken  sullen  werden. 
Waerinne  de  parthien  in  de  presentie  des  sinody  hebben  bewillight  ende 
met  hantgevinge  den  voorgaenden  versoenige  geconffirmeert ,  oock  met 
malcanderen  verdragen  van  tgene,  daerover  sy  differentie  hadden,  soewell 


225 

belangende  die  verscheydentheyt  der  rappoorten  over  de  resolutie  des  clas- 
sis gedaen  als  oock  de  naegevolchde  suspentie  van  Claes  Gerritsz,  ge- 
lyck  deselffve  óock  heeft  toegeseyt  de  belofften,  ter  date  van  deselffver 
versoeninghe  gedaen ,  effectelick  nae  te  willen  comen ,  te  weeten  by  soe- 
verre  als  hy  beroupen  mochte  werden  tot  een  ouderling  offte  diacone, 
dat  hy  hem  daertegen  niet  weygerlick  sall  stellen,  item  in  de  bedienighe 
synde,  dat  hij  hem  niet  sall  opposeren  tegen  de  meeste  stemmen  ende 
verschynen,  als  hy  tot  de  versamelinge  des  kerckenraets  geroupen  sall 
werden,  wuytgesondert  altyt  nootsaecklickheyt  ende  behoudenisse  der 
goeder  conschientie ,  waerop  hy  by  den  kerckenraedt  totter  gemeenschap 
des  avontmaels  sall  aengenomen  werden.  Ende  soeveel  aengaet  de  swa- 
richeyt  tusschen  de  classe  ende  den  voorseyden  kerckenraet  ter  cause  van 
de  resolutie  des  classis  ende  het  appell  daerop  gevolcht,  es  by  den  voor- 
seyden kerckenraedt  versocht ,  off  dat  de  acte ,  in  de  classe  daerover  ge- 
maeckt,  wuytgedaen  sall  werden,  naedyen  de  princepale  saecken  beslecht 
es ,  offte  dat  den  classe  sall  geordonneert  werden  in  te  brengen  bewijs  van 
de  mishandelinge  des  kerckenraedts ,  daerop  de  resolutie  des  classis  schynt 
geffondeert  te  syn.  Tselffde  es  den  gedeputeerden  des  classis  van  Hoorn 
voortgestelt ,  by  dewelcke  geaccordeert  es,  dat  de  voornoemde  acte  sall 
gecasseert  werden,  verclarende  sulx  des  classis  presentatie  te  syn,  de 
meeste  vrede  der  kercke  daerin  aensiende. 

44.  Joannes  Bogaert  heeft  voor  den  sinodo  reeckeninge  gedaen  van 
de  driehondert  guldens  by  hem  ontfangen  in  den  jare  1595,  die  jaerlix 
by  den  E.  heeren  Staten  den  sinodo  geassigneert  syn  tontfangen  van  den 
rentmeester  Cornelis  van  Coolwyck  om  de  sinodale  oncosten  te  suppor- 
teren ,  ende  deselffde  reeckeninge  gehoort ,  es  bevonden  te  accorderen  ende 
ahoe  als  goet  voor  den  sinodo  gepasseert.  Gelyck  oock  by  de  twe  ge- 
deputeerden Petrus  Plantius  ende  Joannes  Mathisiüs  reeckeninge  gedaen 
is  van  de  150  guldens,  extraordinaerlick  by  den  E.  heeren  Staten  vergunt 
ten  opsien  van  den  groten  oncosten  in  de  saecke  Cornelii  Wiggeri  gedaen , 
welcke  reeckeninge  by  den  sinodum  oock  es  gepasseert.   Rest  178 — 2.  l) 

45.  Voort  syn  by  gemene  tsamestemminge  des  sinodi  gedeputeert  om 
de  swaricheyden  des  sinodi  te  vertoghen  by  den  E.  heeren  Staten,  die 
in  dese  jare  1596  voorgevallen  syn,  Joannes  Matisius  als  blijvende  ende 
Joannes  Hallius,  dienaer  des  goddelicken  woorts  tot  Amsterdam,  als 
aencomende.  Voorts  syn  veroordineert  op  den  Suythollantse  sinodum  te 
verschynen  den  voorsz.  Joannes  Mathisiüs,  dienaer  tot  Haerlem  ende 
Bartholdus  Wilhelmi,  dienaer  in  de  Beverwyck. 


l)    *Rest  178 — 2"   staat  in  margin  e  bij  den  laatsten  regel  van  dit  artikel.     Het 
ontbreekt  in  al  de  andere  eodd. 
Acta  syn.  provinc.  I.  15 


226 

Eenige  particuliere  queatien. 

46.  By  den  gedcpueteerden  des  classis  van  Hoorn  es  gevraecht ,  alsser 
een  lidtmaet  is ,  die  door  openbare  sonden  enige  ergernisse  heeft  gegeven 
ende  hem  versoent  hebbende  door  schultbekenninge  met  der  gemeynten , 
begeert  attestatie  om  te  vertrecken,  off  men  hem  simpelick  sal  mogen 
geven  een  suyvere  attestatie  sonder  mentie  van  de  voorgaende  fa u ten 
daerin  te  maecken.  Daerop  es  geresolveert ,  dat  men  bly ven  sall  by  de 
orden ,  in  den  generall  sinoden  gemaeckt ,  als  in  den  sinodo  tot  Dordrecht 
articulus  9 ,  ende  dat  voort  tselffve  sall  gestelt  werden  in  de  discretie  der 
regeerders  van  der  gemeynten. 

47.  By  den  gedeputeerden  des  classis  van  Edam  es  voortgestelt ,  datter 
es  een, vrouwe,  diewelcke,  overmits  dat  sy  haer  in  overspell  hadde  ver- 
loopen,  es  eyntelick  van  haren  man  door  wettelick  divortium,  denselifven 
by  der  overheyt  vergonnet,  verlaten  ende  heeft  haer  daernae  gevoecht 
tot  eenen  anderen ,  metten  welcken  sy  buyten  den  houwelicken  staet  on- 
getrouwet  sitt  (dcselffve  nochtans  niet  synde  de  persoon ,  daermede  tover- 
spell  bedreven  es)  ende  aisoe  sy,  bewyssende  boetvaerdichey t ,  gaerne  tot 
den  avontmale  toegelaten  soude  werden  ende  dat  se  eerst  soude  moeten 
getrout  syn.  Werdt  gevraecht  eerstclick,  off  sulcke  personen  mogen 
trouwen ;  item ,  off  sy  in  der  kereken  getrout  sullen  werden  offte  dat  men 
die  senden  sall  totter  overheydt  om  aldaer  getrout  te  werden.  Es  by 
den  sinodo  geresolveert  wuyt  verscheyden  consideratien ,  dat  deselffde 
persoenen  in  den  houwelicken  staet  bevesticht  sullen  werden ,  maer  dattet 
selffde  by  de  magistraet  sall  geschieden,  ten  ware  datte  selffde  houwelick 
sonder  onruste  ende  onstichtinge  in  der  gemeente  bevestiget  conde  werden. 

Handelinge  gehouden  met  Clements  Martini  ende 

CORNELIS    MeIJNAERTS  l). 

48.  Belangende  Clement  Martini  ende  Cornelis  Meynertsz,  dieselffde 
syn  vooreerst  angesproocken  van  de  gecommitteerde  der  E.  heeren  Staten 
ende  vermaent,  dat  se  wilden  verstaen  tot  enicheyt  metten  kereken  soe- 
well  in  de  leere  als  kerkelicke  regeringe  ende  hem  affsonderen  van  alle 
vreempde  opinie,  daertegen  strydendo.  Daerop  sy  voor  antwoort  heb- 
ben gegeven,  dat  se  gaerne  tot  deselffde  enicheyt  wilde  verstaen  ende 
hen  oock  conformeren  in  de  kerckelicke  regeringe ,  behoudens  dat  men 
henluyden  niet  al  te  seer  op  en  dringen  het  stuck  ende  leere  der  predesti- 
natie ,  daervan  sy  niet  en  begeerden  soe  hooch  als  enige  anderen  te  ge- 
voelen ,  denwelcken  sy  nochtans  niet  en  begeerden  te  wederstaen.  Ende 
wat    belangt    seecker    schrift,    geintituleert   Apologie,  verclaerden  tselve 

*)     » Handelinge  —  Meijnaerta"  ontbr.  in  B. 


227 

buyfen  haer  intentie,  jae  tegen  haren  danck  int  licht  gecomen  te  syn. 
Ende  alsoe  deselffde  Apologie  der  yergaderinge  es  voorgelegen  ende  datter 
in  aengemerckt  syn  seeckere  poincten,  die  tegen  malcanderen  schynen 
strydich  te  syn ,  soe  es  besloten ,  dat  men  wuyt  hetselffde  schrift  seeckere 
teses  sall  stellen,  (soeveel  mogelick  is)  genomen  wuyt  de  eygen  woorden, 
daerop  de  voorseyde  dienaren  haer  yerclaringe  sullen  doen,  opdat  men 
door  middell  van  dien  vernemen  mach,  off  sy  metter  kercken  eens  in 
der  leere  syn,  offte  hoeverre  deselffde  dienaren  in  haer  gevoelen  soude 
mogen  gedult  werden. 

49.  Alsoe  seeckere  theses  (daervan  hiervoren  mentie  gemaeckt  es)  den 
twe  dienaren  Clements  Maertensz  ende  Cornelio  Meynertsz  van  wegen 
des  sinodi  voortgestelt  syn  ende  dat  daerover  tusschen  henluyden  ende 
enige  dienaren  wuyten  sinodo  vooreerst  ende  daernae  oock  in  den  sinodo 
ten  overstaen  van  de  gecommitteerde  der  E.  heeren  Staten  communicatie 
ende  onderhandelinge  gehouden  es  geweest ,  wuyt  dèwelcke  genouchsaem 
verstaen  can  werden,  dat  deselffve  theses,  alsoe  die  gestelt  syn  by  de 
voorseyde  dienaren ,  niet  en  conden  geheel  aengenomen  werden  maer  be- 
geren, dat  enige  verclaringe  daerby  gestelt  mochte  werden  tot  breeder 
openinge  van  dien ,  het  sinodus  niet  lieffver  siende  dan  de  verenige  der- 
selffver  dienaren  mette  kercken  ende  willende  nochtans  voorcomen ,  dat 
de  suyverheyt  der  leere  behouden  werde,  heeft  goetgevonden ,  dat  de 
theses ,  by  den  sinodum  gestelt ,  in  hare  weesen  op  haer  selffven  sullen  bly- 
ven  ende  dat  daerbeneffvens  in  schrift  gestelt  sullen  werden  de  articulen , 
die  de  voorseyden  dienaren  door  deselffve  communicatie  verclaert  hebben 
voor  goet  te  houden ,  alsoe  die  daernaer  oock  in  forma  gestelt  ende  hen 
in  den  sinodo  voorgelesen  syn ,  boven  dewelcken  sy  betuygden  met  goede 
conschientien  niet  te  connen  l)  gevoelen.  Ende  alsoe  de  voorseyde  twe 
dienaren  oock  verclaerden,  dat  sy  het  gevoelen  van  de  anderen  dienaren 
der  Geref oormeerder  kercken  niet  en  begeerde  te  bestraffen ,  maer  alleene 
in  het  hare  gedult  te  werden,  belovende  dat  sy  hun  alsoe  soewell  in 
predicken  als  particuliere  tsamenspreeckinge  sullen  dragen ,  dat  se  niet 
met  fecht  bevonden  sullen  werden  anders  dan  het  warachtighe  fondament 
der  salicheyt  (bestaende  in  de  genadighe  toereeckeninghe  der  rechtvaer- 
dicheyt  ende  heylicheyt  Jesu  Christi)  te  vercondighen ,  soe  es  de  vercla- 
ringe der  voorseyder  dienaren  op  sulcker  wyse  van  den  sinodo  geaccep- 
teert  ende  goetgevonden ,  dat  men  deselffve  in  haer  gevoelen  sall  dulden 
ende  dat  se  daerop  haren  dienst  sullen  continueren ,  gelyck  oock  de  voor- 
seyde dienaren  op  het  voorstel  des  sinodi  verclaerden  tegen  de  suspentie 
Corneli  Wiggeri  niet  te  hebben,  te  meer  dewyle  deselffve  met  toestaen 


')     «connen"  ontbr.  in  B. 

15' 


228 

der   E.  magistraet  geschiet  was.     Ende  syn  alsoe  naer  hantgevinge  met 
vrede  ende  vriend elickheyt  wuyt  den  sinodo  gescheyden. 

50.  Es  voorts  geordonneert ,  dat  indien  enige  wuytschrivinge  geschie- 
den van  den  E.  heeren  Staten  belangende  de  personen ,  die  in  sGraven- 
haghe  het  dispuijt  tegen  Wigoerum  soude  moeten  continueren,  twelcke 
wuyt  haerder  E.  ordonnantien  begonnen 1)  es  geweest ,  soe  syn  door 
bestemminghe  des  sinodi  daertoe  verordineert  Petrus  Plantius  ende  Joan- 
nbs  Mathisius,  die  te  vooren  begonnen  hebben. 

51 .  Taco.  —  Soeveel  angaet  de  swaricheden  der  kercken  van  Meden- 
bliek  ende  op  wat  wyse  men  met  Tacone  sal  handelen  tot  de  meeste 
stichtinge  ende  ruste  der  gemeente,  es  geresol veert,  datter  van  de  sinodo 
twe  personen  sullen  gedeputeert  werden,  die  nae  Medenblick  sullen  tree- 
ken,  daertoe  bestemt  syn  Joannes  Mathisius,  dienaer  tot  Haerlem  ende 
Philips  Corneli,  ouderling  tot  Amsterdam,  diewelcke  met  behoorlicke 
credentie  ende  instructie  affgevaerdicht  syn ,  inhoudende  dat  se  by  de  E. 
magistraet  te  wege  sullen  brengen  off  de  comparitie  Taconis  op  den 
sinodum,  offte  dat  se  aldaer  ter  plaetse  met  haer  E.  believen  met  den 
voorseyden  Taco  in  onderhandelinge  mogen  treden  ende  spreecken  van  de 
bequaemste  middelen,  daerdoor  de  enicheyt  ende  reparatie  der  gemeente  a) 
gevordert  mochte  werden.  De  voorseyde  broederen  wedergekeert  synde, 
hebben  rapport  gedaen  van  tgundt  haer  tot  Medenblick  wedervaren  was , 
te  weeten  dat  niettegenstaende  sy  haer  wuytterste  devoir  gedaen  hebben 
soe  by  de  E.  magistraet  als  by  den  voorseyden  Taconem,  dat  hy  met 
belieffen  haerder  E.  voor  den  sinodum  soude  verschynen  ten  eynde 
voorsz  ,  offte  soe  sy  daertoe  niet  wilden  verstaen,  dat  de  handelingen 
aldaer  tot  Medenblick  soude  mogen  geschieden,  het  minste  by  der  over- 
heyt  niet  hebben  connen  verwerffen,  jae  selffs  heeft  de  magistraet  ende 
vroetschap  niet  willen  openen  den  brieff  van  credentie,  die  de  twe  voor- 
seyde affgesonde  broederen  van  wegen  des  sinodi  was  gegeven  ende  by 
henluyden  den  voorseyden  magistraet  gepresenteert.  Hebben  mitsdien 
deselffve  in  de  vergaderinge  wedergebracht.  De  reden,  daerop  geffon- 
deert  was  het  reffuys  der  overheyt,  was  dese,  dat  se  sustineerde  de 
saecke  tot  de  vergaderinge  der  E.  Staten  gebracht  te  syn ,  derwelckere 
resolutie  sy  voorgaven  by  de  kercken  niet  voldaen  te  syn,  hoewel  het 
vertooch ,  dienende  op  de  voorseyde  resolutie ,  by  de  gedeputeerde  des  sinodi 
geschiet   eg,  gelyckt  tselffve  den  sinodo  voor  te  leesen  es  gepresenteert. 

52.  Het  sinodus  aengehoort  hebbende  het  voorsz.  rappoort  ende  voor- 
')     » begonnen"  ontbr.  in  B.     9)     ader  gemeente"  ontbr.  in  B. 


229 

# 

der  overleyt  met  rype  deliberatie ,  al  tgundt  dat  over  dese  swaricheyt  in 
den  sinodo  es  verhandelt,  heeft  geresol  veert ,  dat  de  gedcpueteerde  des 
sinodi  met  alle  naersticheyt  by  den  E.  heeren  Staten  sullen  aenhouden, 
dat  door  bequame  middelen  den  voorseyde  gemeente  van  Medenblick 
mochte  gerepareert  werden,  ende  dat  Taco  door  haer  E.  authoriteijt  be- 
last werde  reeckenschap  synder  leere  te  geven,  opdat  door  middell  van 
dien  syn  enicheyt  met  de  kercken  in  de  suyverheyt  der  leere  blycke, 
oock  hem  te  conformeren  in  kerckelicke  regeringe  met  den  anderen  die- 
naren ende ,  beroupen  synde ,  in  sinodale  ende  classicale  versamelinge  te 
verschynen. 

53.  Overmits  dat  de  dienaren  Clemens  Martini  ende  Cornelis  Mey- 
nardi,  als  vooren  geseyt  es,  vergeleken  syn  metten  synodo  ende  dat 
voorder  dienen  gereconcilieert  te  werden  de  partien  in  derzelver  gemeente 
van  Hoorne ,  so  is  besloten ,  dat  se  elc  bysonder  ontboden  sullen  worden 
om  tot  vrede  vermaent  te  worden,  ooc  om  hemluyden  meteenen  de  sus- 
pensie Corneli  Wiogeri  aen  te  dienen ,  twelc  alles  ooc  geschyet  es.  Ende 
naerdien  dat  se  verclaert  hadden  naer  vele  redenen  l)  daertoe  te  willen 
verstaene,  so  synder  3  by  den  synodum  gedeputeert,  die  voort  de  be- 
gonnen vrede  sullen  bevoorderen  ende  bevestigen,  te  weten  Joannes 
Ambrosius  praeses ,  Petrus  Corneli  assesor  ende  Joannes  Bogaert  scriba , 
door  derwelcker  vermaninge  totten  vrede  eyndelyck  alle  partien  met  elcan- 
deren  in  den  Heere  vriendelyck  zyn  verzoent  ende  hebben  de  vrede  in 
groote  bewegelicheyt  a)  met  hantgevinghe  bezegelt. 

54.  Angaende  het  voortstel  van  den  gedeputeerden  des  sinodi  belan- 
gende eenige  woorden  in  de  translatie  des  bybels ,  refereert  het  synodus 
tzelve  int  goet  advys  van  den  translateur  mitsgaders  van  degene ,  die 
daertoe  syn  gedeputeert. 

55.  Is  voort  censura  gehouden  ende  godlof  niet  bevonden  straffe 
weerdich ,  alzo  dat  de  acten  deses  synodi ,  den  broederen  voorgelesen 
synde,  van  elcken  classe  vuytgescrevene  syn,  dewelcke  daerof  elc  een 
copie  hebben  medegenomen.  Ende  is  alzo  de  vergaderinge  in  goede 
eenicheyt  gescheyden,  bestemmende,  dat  volgende  de  orden  het  naeste 
synodus  sal  tot  EnchuyBen  gehouden  werden  met  voorgaende  behoorlycke 
vuytscryvinge  ende  advertissement  an  de  E.  heeren  Staeten.  Actum  tot 
Hoorn  desen  28  Junij  96. 

Joannes  Bogaeut,  scriba.  Johannes  Ambrosius, 

hujus  sijnodi  praeses. 


*)    i verclaert  hadden   —  redenen"  B  heeft  »met  vele  redenen  vermaent  synde, 
verclaerden."     *)     «bewegelicheyt"  B  heeft  »bewilliginge/' 


230 

\Acta  des  particulieren  synodi  van  Noordholland 
gehouden  tot  Enchuijsen,  begonnen  den  xvnen  Junij 
anno   1597]  1). 

De  a)  gesanten  der  kercken  van  Noorthollant ,  op  den  17  Junij  97 
naemiddaeghs  in  den  synodo  tot  Enckhuysen  eendrachtelyck  versaraelt, 
hebben  na  anroepynge  des  naems  Godes  door  gemeene  keurstemmen 
vercoren  tot  eenen  presidem  D.  Andrea s  Theodori,  dienaer  des  heyligen 
evangelii  ter  plaetse  voorseyt,  1).  Isbrandum  Balckiüm,  bedienaer  des 
woorts  tot  Naerden ,  tot  assessorem  en  de  Jacobüm  Arminium  ,  bedienaer  der 
kercke  van  Amsterdam,  tot  scribam. 

Daer  zyn  in  den  synodo  verschenen  met  behoorlycke  brieven  van 
sendingsbetooch  dese  navolgende  persoonen: 

Vuyt  den  classe  van  Enchuysen: 
Andrbas  Theodori,  dienaer  aldaer. 

Carolüs  Petri,  dienaer  tot  Binnewysen  ende  Westerwoudt. 
Auck  Alrertsz,  ouderling  tot  Enchuysen. 
Pieter  Thomassz,  ouderling  in  Bovencaspel. 

Haerlem : 
Guillame  de  Hase  ,  dienaer  tot  Haerlem. 
Joannes  Wilzoet,  dienaer  tot  Wormer  ende  Gi«p. 
Dames  Jacopsz,  ouderlinc  tot  Haerlem. 
Baert  Claessz,  ouderlinc  tot  Assendelft. 

Edam  : 
Jan  Janssz,  dienaer  tot  Edam. 
Laureyns  Janssz,  dienaer  tot  Muenickedam. 
Symon  Jacopssz  Grootclaes,  ouderlinck  tot  Edam 
Dirrick  Mathyssz,  ouderlinck  tot  Purmerendt. 

Alcmaer : 
Cornelius  Hillenius,  dienaer  tot  Alcmaer. 
Joannes  Gerarw,  dienaer  tot  Egmont. 
Gerrit  Luytges,  ouderlinck  tot  Warmenhuysen. 
Dirrck  Symonsz,  ouderlinck  tot  Graft  ende  Ryp. 

Amsterdam : 
Isbrandus  Balckius,  dienaer  tot  Naerden. 
Jacobüs  Arminiüs,  dienaer  tot  Amsterdam. 
Stoffel  Janssz,  ouderling  tot  Amsterdam. 


!)  Dit  hoofd  der  acfca  ontbr.  in  C  en  is  hier  overgenomen  uit  B.  In  plaats  daar- 
van 8tnat  in  C  het  woord  »Copie".  *)  In  \\  en  G  begint  met  dit  woord  reeds  de 
opgave  der  artikelen ,  zoudat  de  artieuleering  zeer  verschilt  met  die  in  C. 


231 

Hoorne : 
Jan  Hermanssz,  dicnaer  tot  Berchout. 
Jan  Ahrïaenssz,  dienaer  tot  Hauwelt. 
Jan  Evrrtsz,  ouderling  tot  Hoorne. 
Jan  Pieterssz,  ouderling  tot  Twisch. 

Syn  ooc  tot  deselve  yersaraelinge  gecommen  vuyt  name  der  E.  heeren 
Staten  van  Hollant  ende  Westvrieslant  met  behoorlyck  betoooh  de  E.  eerent- 
feste  joncheer  Willem  van  Zuylen  van  Nyvklt  ende  de  E.  Cornelis  Cor- 
nelissz  Soop  ,  burgemeester  tot  Hoorn ,  omdat  se  dese  byeencomste  souden 
bywoonen ,  alle  saecken  deur  hare  wysheyt  ende  bescheydenheyt  helpen 
beleyden  ende  acht  nemen,  dat  aldaer  geene  burgerlycke  saecken  wor- 
den gehandelt  noch  yets,  dat  tot  de  gemeenc  kercken  der  Nederlanden 
behoort,  met  laste  dat  sy  van  alles  an  haren  bevelgeveren  verhael  sul- 
len doen. 

Syn  wyder  tot  deselve  plaetsc  versoenen  D.  Arnolpus  Corneli,  die- 
naer des  h.  evangelii  tot  Delft  ende  Bernhardus  la  Faille,  dienaer  des 
woorts  in  sGravenhage,  vuyt  laste  van  den  Suythollandtschen  kercken,  aTs 
blyckt  vuyt  hare  betooch,  opdat  sy  de  versamelynge  souden  bywesen 
ende  met  goeden  raet  in  voorvallenden  swarichedch  bystaen  na  de  wyse 
ende  voorwaerde ,  by  beyden  synoden  onderlinge  over  sulx  gemaect  ende 
besloten. 

1.  Also  de  kercke  van  Wesop  in  den  classe  van  Amsterdam  bestemt 
was  om  eenen  ouderling  op  den  synodum  te  zenden  ende  sulex  by  haer 
niet  en  is  volbracht,  is  goetgevonden  (nadien  sulex  dient  tot  grooten 
nadeele  der  nootsaeckelycke  synodale  vergaderynge  ende  quaet  voor- 
schrifte),  dat  de  synodus  an  de  kercke  van  Wesop  terstont  sal  scryven 
ende  haer  ernstelyck  vermanen ,  dat  se  met  den  eersten  haren  ouderling 
oversende. 

2.  Syn  drie  persoonen  in  üe  vergaderynge  verscenen,  verzoeckende 
by  monde  ende  scrifte  vuyt  name  der  gemeente  tot  Putten  (als  de  ver- 
zoecksbrief  voorgaf)  ende  de  overheyt  der  plaetse ,  gelyc  de  onderteecke- 
nynge  medebrocht,  dat  de  versamelynge  wilde  na  haeren  vermogen  te 
niete  doen  sodanige  opschortynge  van  dienste ,  als  tegen  den  dienaer  harer 
kercke  van  den  classe  van  Alcmaer  is  besloten  ende  vuytgcsproken ,  oor- 
saecke  hares  versoucx  voorwendende ,  dat  deselve  opscortynge  op  leugen- 
achtich  verhael  sommiger  quaetwilligcn  ende  te  geringe  redenen  was  ge- 
grondet.  Waerop  de  volmachtige  van  den  Alcmaerschen  classe ,  gevraecht 
zynde,  geantwoort  hebben  wettelycke  redenen  tot  sulcke  opscortynge  ge- 


232 

hadt  te  hebben,  welcke  sy  ooc  bereyt  waren,  so  noodich,  voor  te  stellen. 
Hierover  is  besloten,  dat  de  mannen  van  Putten  sullen  genouchsame 
blyck  doen,  dat  se  sulx  vuyt  name  der  gemeynte  verzoucken  ende  met- 
een alle  bewys  tot  bevestynge  hares  verzoucx  metbrengen,  dat  se  ooc 
den  bedienaer  sullen  vermanen,  soverre  hy  yet  teghens  deselve  opscor- 
tynge  heeft ,  sic  des  voor  dese  vergadcrynge  te  beclagen ,  dat  ooc  de  ge- 
santen des  Alcmaerschen  classis  sullen  met  den  eersten  duerende  dese 
Yersamelynge  hare  beschermynge  bybringen,  so  doenlyck  is,  opdat  de 
synodus ,  de  saecke  ten  wederzyden  gehoort ,  verstaen  ende  overlegt  heb- 
bende, soude  mogen  na  behooren  daerinne  handelen. 

Syn  voorder  de  vuytgescrevene  swaericheden  by  der  handt  genomenen  de 
de  andtwoorden  der  dassen  ordentelyck  achtervolgens  op  een  yeder  gelesen. 

Op  de  swaricheden  des  classis  van  Enchuysen. 

3.  Op  de  eerste,  welcke  angaet  de  onordentelycke  wyse,  die  by  veelen 
gebruyct  wort  in  de  anteeckenynge  ende  vuytroepynge  dergener,  die 
tot  den  houwelycken  state  willen  treden  als  doende  desclfdc  opt  angeven 
Yan  eenc  der  contrahenten  alleen ,  is  besloten ,  dewyle  de  ordonnantien 
den  E.  heeren  Staten  in  sulex  genoechsaem  hebben  voorsien ,  dat  een 
yder,  die  macht  heeft  geboden  op  te  teeckenen,  vuyt  te  roupen  ofte  te 
doen  vuy troepen ,  sic  sal  dragen  na  de  ordonnantie  voorsz. ,  ende  in  ge- 
valle ie  mant  in  gebreecke  ware,  sal  op  wettelycke  wyse  versocht  worden, 
dat  de  E.  heeren  Staten  ofte  hare  gecommitteerde  raden  respective  be- 
lieve  sorge  te  dragen,  dat  hare  placaten  souden  by  een  yder,  welckes 
stants  hy  sy ,  onderhouden  worden. 

4  Op  de  tweede  swaricheyt  des  Enchuysischen  classis  angaende  de 
verhinderynge  der  bedelerye ,  op  wat  wyse  die  soude  mogen  by  der  handt 
genomen  worden ,  is  goetgevonden ,  also  de  bedelrye  deur  het  placaet , 
by  den  E. E.  heeren  Staten  desen  voorleden  jare  vuytgegaen  ende  in  ver- 
scheyden  plaetsen  openbaerlyck  affgelesen ,-  is  verboden ,  dat  de  E.  magis- 
traten bysonderer  plaetsen  respectyvelyck  sullen  met  bescheydenheyt  ende 
beleeftheyt  versocht  worden  tselve  placcaet  op  gevoegelycke  middelen  ende 
bequame  wyse  int  werek  te  stellen. 

5.  liet  dorde  gra vamen  is  vuytgestelt  tot  de  comste  der  gedeputeer- 
den des  synodi. 

Van  de  acten  te  lesen.  —  Op  de  vierde  vrage,  off  de  acten  des 
Suydthollantschen  synodi  niet  eu  sullen  van  nu  voortaen  in  desen  synodo 


233 

gelesen  worden,  is  geandtwoort ,  dat  deselfde  Van  den  gemachtigen  des 
synodi  op  de  vergaderynge  gebracht  worden ,  welcke  alsdan  dezelfde  ofte 
int  geheele  ofte  ten  deele  sovcel  noodicli  ende  voorderlyck  tot  beslechtynge 
van  gelycke  zaecken  geacht  sal  zyn,  na  hare  bescheydenheyt  ende  be- 
lieven aal  mogen  lesen. 

Op  de  swaricheden  van  Alcmaer. 

6.  Angaende  de  eerste,  in  welcke  gevraecht  wordt,  met  wat  redenen 
men  tevreden  sal  stellen  sodanige  pcrsoonen ,  dien  het  bcsluyt  des  synodi 
lestleden ,  welcke  verclaert  ongeoorloft  te  syn ,  dat  de  predicanten  onge- 
doopte persoonen  ofte  een  gedoopte  met  een  ongedoopte  souden  trouwen . 
niet  en  behaecht,  is  goetgevonden ,  dat  do  gedeputeerden  vuyt  beyden 
synoden  sullen  redenen  vuyt  den  woorde  Godts  te  samen  stellen ,  daer- 
door  8ulcx  sal  mogen  bewesen  worden,  ten  eynde  deselfde  den  E.  hee- 
ren  Staten ,  so  noodich ,  vertooght  ende  ooc  eenige  broederen  der  dassen 
van  Hoorn  ende  Alcmaer  ende  andere ,  sulx  begeerende ,  medegedeelt  moge 
worden,  opdat  sy  alle  mogen  verstaen  tbesluyt  vastgegront  te  wesen. 
Ende  sullen  ten  gel y eken  eynde  de  classes  van  Hoorn  ende  Alcmaer  int 
corte  vervaten  sodanige  redenen,  als  sommige  tot  bewys  harer  meenyn- 
gen ,  tegens  den  besluyto  des  synodi  strydende ,  mogen  hebben ,  ende  de- 
selve  an  den  gemachtigen  der  synoden  oversenden  om  daerop  by  den- 
selfden na  behooren  gelet  te  mogen  worden. 

7.  Op  de  tweede,  off  den  classi,  eenige  kereke,  die  sonder  dienaer 
is,  bedienende,  niet  sal  geoorlooft  zyn  een  deel  des  stipendii  te  ge- 
nieten omme  te  mogen  vervallen  sodanige  costen,  als  tot  bedienynge 
derselfder  kereke  ende  andere  kerckelycker  saecken  bevorderynge  worden 
gedaen  ende  gedragen ,  is  besloten ,  dat  sodanige  classis  de  geheele  weerde 
sal  mogen  genieten ,  midts  die  by  den  Raden  van  Staten  respective  ver- 
souckende,  behoudens  tgene  den  weduwen  der  affgestorvener  dienaeren 
daervan  is  toegeleyt ,  by  soverre  de  plaetse  door  de  doot  des  predicants 
ledich  sy,  welverstaende  dat  die  classis  niettemin  sorge  sal  dragen,  dat 
de  kereke  opt  spoedichste  sal  met  oenen  eygen  dienaer  versorgt  worden. 

Op  de  swaricheden  van  Hoorn. 

8.  Also  de  classis  van  Hoorn  vraecht ,  of  niet  geraden  ware ,  dat  de 
kerckelycke  straffe  ende  voornamelyck  duyterste  afsnydynge  gesciede  niet 
opentlyck  voor  de  geheele  vergaderynge  maer  voor  de  besloten  gemeente 
ende  alsulcx  voor  den  mannen  lidtmaten  derselfder,  vuyt  oorsaecke 
dat  de  stichtyuge  der  gemeente  daeran  gelegen  is ,  so  by   de  kereke  van 


234 

Hoorn  wort  voorgegeven;  wort  geandtwoort,  dat  also  daerover  by  den 
gemeenen  synoden  sekere  wyse  ende  maniere  is  gestelt  ende  tot  nooh  toe 
gebruyct  ende  de  veranderynge  derselver  tot  sodanige  gemeene  vergade- 
rynge  der  Nederlantschen  kercken  gehoort ,  het  by  het  voorgaende  gebrnyc 
sal  blyven  ter  tyt  toe,  dat  het  anders  by  den  generalen  synodum  sal 
besloten  worden. 

9.  Het  tweede  gravamcn ,  twelcke  betreft  de  saecke  Corneli  Wigeri  , 
is  vuytgestelt  tot  de  jegcnwoordicheit  der  geraachtigen  deses  synodi. 

10.  Op  de  derde  swaricheyt,  off  de  dienaers  des  woorts  sodanige  per- 
soonen,  die  door  byslapen  het  houwelyok  beginnen,  versoeckende  daerna 
hare  geboden  in  der  kercke  te  moghen  hebben  ende  aldaer  getrout  te 
worden,  niet  en  souden  mogen  tot  der  overheyt  wysen  om  daer  hare 
trouwe  te  voltrecken ,  is  goetgevonden ,  dat  het  sal  blyven  by  tgene  in 
synodo  particulari  tot  Hoorn  anno  84  artic.  8,  ende  voorder  in  synodo 
Middelburgensi  generali  in  particularibus  quaestionibus ,  quaest.  58 ,  ende 
daerna  tot  Haerlem  04  artic.  24  is  verhandelt,  dat  is  dat  dese  raisbruy- 
cken  ooc  onder  andere  de  E.  heeren  Staten  worden  vertoont  ende  bete- 
rynge  gesocht,  doch  dat  de  dienaers  der  kercken  deselfde  persoonen  niet 
sullen  weygeren  te  trouwen  om  dese  swaricheyt  alleen ,  midts  voorgaende 
vermanynge  van  hare  onwettelycke  tsamencomste  ende  mishandelynge. 

11.  Op  het  vierde  gra vamen  angaende  de  vermeerderynge  der  wedden 
der  predicanten  is  besloten ,  dat  vuyt  name  deses  synodi  de  Gedeputeerde 
Raden  van  Noorthollant  beleefdelyck  sullen  versocht  worden,  dat  hare 
E.  E.  believe  te  versorgen,  dat  de  dienaers  ten  platten  lande  mogen 
eenige  verhoogynge  hares  stipendii  tot  noot  genieten  ende  vercrygen, 
ende  de  magistraten  der  steden  te  vermanen,  dat  haer  ooc  believe  hare 
predicanten  genouchsamentlyck  met  nootdruft  te  voorsien  ende  sulx  ten 
ansien  deser  dierer  ende  benoude  tyden.  Welcke  versoeck  by  D.  Andream 
Theohori,  presidem  ende  Cornelium  Hillenium  sal  gedaen  worden. 

12.  Ende  also  verstaen  wort,  dat  de  scool meesteren  gemeenlyck  in 
gelycken  stant  zyn ,  sullen  de  twee  voorsz.  by  denselfden  Gedeputeerden 
Raden  versoucken ,  dat  do  geringe  wedden  der  scoolmeesteren  soude  mogen 
vermeerdert  worden. 

13.  De  gemachtige  deses  synodi  hebben  dese  vergader ynge  seecker 
betoog  voorgelegen,  welcko  de  E. E.  heeren  Staten  van  Hollant  ende 
Westvrieslant  vuyt  den  name  der  kercken  tot  wechnemynge  veler  swarer 
sonden   ende   argernissen    ende  betcrynge  deses  standes  is  gedaen,  over 


235 

welcke  hare  neersticheyt  sy  van  desen  synodo  grootelycx  syn  bedanct  ende 
wyders  versocht,  dat  hen  believe  deselfde  nootwichtige  ende  goddelycke 
saecke  wyders  tot  alle  gelegentheyt  te  behertigen. 

14.  Also  de  kercken  van  Zuyt  ende  Noorthollant  geraden  hebben  ge- 
vonden over  gewichtige  aaecken  de  eene  des  anders  advys  te  versoecken , 
is  raetsaem  geacht ,  dat  na  tbesluyt  des  Zuythollantschen  synodi  sodanige 
saecken  by  tyts  sullen  worden  an  den  synodalen  classe  overgescreven 
worden,  opdat  deselfde,  wyders  an  allen  dassen  gebracht  zynde,  soude 
mogen  na  tbehooren  overlegt  ende  alsoo  duer  gemeene  advys  beantwoort 
worden. 

15.  Dewyle  in  synodo  Middelburgensi  is  besloten,  dat  sodanige  per- 
sonen als  tot  Leyden  hebben  gestudeort  ende  van  de  professoren  der 
theologie  geexaminecrt  zyn,  sullen  sonder  voorder  ex  animatie  tot  den 
kerckendienst  mogen  toegelaten  worden ,  waeruyt  wel  eenige  swaricheden 
na  sommiger  oordeel  ontstaen,  is  gevraecht,  of  niet  goet  en  ware,  dat, 
het  besluyt  des  synodi  voorsz.  vast  staende ,  tot  meerder  sekerheyt  eenige 
souden  werden  van  den  synodo  bestemt  om  de  examinatie  van  den  profes- 
soren by  te  wesen.  Waerop  goetgevonden  is ,  doch  onder  het  believen 
der  dassen ,  also  de  saecke  gewichtich  is  ende  allen  kercken  angaet ,  dat 
de  gedeputeerde  des  synodi  sodanige  examinatie  sullen  bystaen. 

16.  Also  het  synodus  tot  Hoorn  op  het  ernstich  versoeck  van  som- 
mige goetgevonden  heeft,  dat  het  scriptum  Ampsingii,  den  Amstelredam- 
sche  synodo  overgelevert,  soude  vernieticht  worden  ende  sulx  tot  hiertoe 
om  gewichtige  oorsaken  ,  van  nieus  voorgevallen ,  niet  en  is  geschiet  maer 
versegelt  ende  toegesloten  bewaert,  wort  gevraecht  van  den  gedeputeer- 
den des  synodi,  wat  dese  vergaderynge  daerover  vyndt.  Is  besloten, 
also  sekerlyck  verstaen  wort,  dat  Ampsingius  voorheeft  eenich  scrift  int 
licht  te  geven,  welcke  na  eeniger  meenynge  ofte  tselve  is,  dat  den 
synodo  is  overgelevert ,  ofte  weynich  van  tselfde  verschillende ,  dat  het- 
selfde  scrift  Ampsingii  wel  versegelt  bewaert  worde  vooralsnoch  ter  tyt 
toe ,  dat  blycken  sal ,  wat  hy  voorheeft ,  opdat ,  alsdan  de  gelegentheyt  raede- 
bryngende,  tselve  scrift  soude  mógen  vernieticht  ofte  opentlyck  vertoont 
worden ,  midts  dat  die  de  vernietynge  hebben  versocht ,  tevreden  werden 
gestelt,  soverre  sy  sick  over  de  innelatynge  des  synodaelschen  bevels 
quamen  te  bedagen. 

17.  Also  seecker  bouxken  int  Francoys  is  vuytgegaen  tot  wederleg- 
gynge  der  voorreden,  die  de  heere  van  S.  Aldegonde  voor  syn  boeck 
van  twoort  Godts  heeft  gestelt,  is  gevraecht,  dewyle  sulck  boexken  ver- 


236 

vaet  saecken ,  niet  alleen  den  voorsz.  S.  Aldegonde  maer  ooc  den  gemeenen 
kercken  ende  leere  derselfder  angaende,  oft  niet  geraden  ware  tselfde 
boexken  te  beantwoorden,  is  goetgevonden,  dat  hetselfde  bouxken, 
soyeele  als  het  vervact  saecken ,  die  de  Gereformeerde  kercken  ende  leere 
derselfder  tegens  syn ,  sal  by  den  kercken  op  het  goetvynden  van  den  synodo 
van  Zuythollant  beantwoort  worden.  Tot  welcken  eynde  de  synodus  van 
Zuythollant  met  advys  der  gedeputeerden  deses  synodi  bequame  personen 
sal  mogen  ordineren. 

18.  Dewyle  de  gedeputeerde  des  synodi  hebben  angeboden  rekenynge 
te  doene  van  seeckere  pennyngen ,  by  hen  ontfangen  ende  vuytgegeven , 
is  goetgevonden ,  dat  deselfde  ten  overstaen  van  Laurens  Janssz  ,  diènaer 
tot  Muenickedam  ende  Dirrick  Mathyssz,  ouderling  tot  Purmerende,  sal 
gescieden. 

19.  D.  Joannes  Mathisius,  twee  jaren  in  deputatie  der  kercken  ge- 
weest zynde ,  heeft  versocht  ontslagen  te  worden  na  de  ordonnantie  da  er- 
van gemaect,  ende  dat  een  ander  in  syn  plaetse  gestelt  mochte  worden. 
Daerbeneffens  heeft  ooc  D.  Joannes  Hallius,  in  denselfde  deputatie  een 
jaer  geweest  zynde ,  begeert  vuyt  oorsaecke  der  swarer  lasten  van  de 
kercken  van  Amsterdam  van  gelycke  last  ontslagen  te  zyn.  Waerop  goet- 
gevonden is,  dat  Joannes  Hallius  dit  jaer  sal  continueren  volgende  de 
ordonnantie  daervan  gemaect ,  ende  dat  Joannes  voorsz.  met  dancseggynge 
ontslagen  ende  een  ander  in  syn  plaetse  gestelt  zal  worden,  namelyck 
Hermannus  Gerardi,  dienaer  tot  Enchuysen. 

20.  Guillame  de  Hase,  bedienaer  des  woorts  tot  Haerlem ,  is  bestemt 
om  in  den  name  deses  synodi  in  den  Zuythollantschen  synodo  nevens 
Bertel  Willemssz,  predicant  in  de  Beverwyc,  te  verschynen. 

21  De  classis  van  Haerlem  heeft  voorgedragen,  dat  hen  van  den 
bailliu  in  de  Beverwyck  seeckere  vrage  is  voorgestelt,  hoedanige  sonde 
wel  sodanige  begaen  hebben,  die  den  Nederlantschen  bybel  ende  andere 
scriftuerlycke  boecken  gesceurt  ende  int  vier  geworpen  hebben.     Is  goet 

■ 

geacht ,  dat  de  classis  van  Haerlem  gevraecht  hem  antwoorde ,  dat  sulcx 
een  groote  zonde  is  tegens  Godt  ende  syn  heylige  woort,  weerdich  des 
oordeels  ende  verdommenisse  Godes.  Doch  hoe  groot  die  eygentlyck  zy 
ende  wat  straffe  sy  by  den  politicqen  rechter  verdient,  en  neempt  de 
synodus  nu  niet  an  te  oordeelen,  dewyle  sulx  ten  deele  den  rechsge- 
leerden  angaet  ende  by  dien  sal  mogen  aflPgevraecht  worden. 

22.     Laureyns    Janssz    ende   J)irrick    Mattiiyssz,  ouderling  tot  Purme- 


237 

rendt  hebben  angehoort  de  rekenynge  der  gedeputeerden  ende  die  rede- 
lick  ende  goet  gevonden ,  ende  is  deselfde  derhalven  by  den  synodum  ge- 
approbeert. 

23.  De  kercke  van  Amsterdam  heeft  angedient ,  dat  de  remonstrantie 
der  E.  magistraet  van  Leyden ,  in  den  jare  82  vuytgegeven ,  ende  justi- 
ficatie derselfer  magistraet  van  nieus  in  druck  syn  vuytgegeven  met 
smadelycke  voorreden  tot  lasterynge  der  suyverer  leere  ende  bedienaren 
derselver  ende  versoect  in  desen  het  oordeel  des  synodi,  wat  hierinne 
behoort  gedaen  te  syn.  Is  geandtwoort ,  dewyle  verstaen  wort ,  dat  dese 
saecke  tot  kennisse  der  E.E.  heeren  Staten  gecommen  is,  deur  welcker 
autoriteyt  de  magistraet  van  Leyden  is  bevolen  over  desen  ondersouck 
te  doen  ende  daerna  in  te  bryngen ,  wat  sy  vernomen  sullen  hebben ,  ten 
eynde  daerinne  na  tbehoorcn  mochte  voorsien  worden,  welcke  so  men 
verstaet,  noch  niet  en  is  gesciet,  dat  de  gedeputeerden  des  Zuythollant- 
schen  synodi  dese  saecke  bevorderen  ende  dat  so  ymant  soude  konnen  na 
den  autheur  deser  voorreden  vernemen ,  deselfde  sal  bescicken ,  dat  die  tot 
kennisse  ofte  van  de  magistraet  tot  Leyden  ofte  der  heeren  Staten  comme. 

24.  Daer  syn  van  deselve  kercke  van  Amsterdam  noch  twee  boucken 
vertoont,  het  eene  deur  eenen  Gerrit  Janssz,  aldaer  woonende,  vuytge- 
geven tot  lasterynge  ende  becladdynge  der  leere  der  Gereformeerder  ker- 
cken  deur  de  meynynge  eenes  Nicasii  van  der  Schüre,  in  syn  tyt  be- 
dienaer  des  woorts  ontrent  de  stede  van  Gent  in  Vlaenderen,  welcke 
hy  soect  den  gemeenen  kercken  op  te  leggen;  het  andere  bescreven  by 
eenen  Hans  de  Ries,  predicant  der  Waterlantsche  Wederdoperen ,  tot 
bewys  dat  die  1 2  mannen ,  van  dewelcke  Actor.  1 9  mentie  wort  gemaect , 
tweemael  met  den  water  syn  gedoopt.  Ende  soude  deselve  kercke  geerne 
hooren ,  wat  dese  vergaderynge  acht  daerinne  tot  verandtwoordynge  ende 
stichtynge  der  gemeente  behooren  te  gescieden.  Waerop  by  den  synodum 
is  besloten ,  dat  tot  wederleggynge  des  eersten  boecxken  opentlyck  in  een 
cort  gescrift  sal  verclaert  ende  .  .  .  l)  .  .  .  worden,  waervoor  de  Gere- 
formeerde kercken  dit  boucxken  weleer  hebben  gehouden  ende  noch 
jegenwoordich  houden,  hetwelcke  de  kercke  van  Amsterdam  wort  opge- 
leyt.  Wat  angaet  het  tweede,  also  het  door  oorsaecke  eenes  particu- 
lieren besprecx  tegen  den  tsamenspreker  is  gescreven ,  acht  het  synodus 
dat  het  voor  particulier  sal  worden  gehouden ,  staende  ten  bescheydenheyt 
van  Cornelis  Bockaert  ,  welcke  ouderlinck  met  Hans  de  Ries  handelde , 
off  hyt  sal  goet  vynden  te  beantwoorden  ofte  niet. 

25.  Is  by  den  synodo  goetgevonden ,  dat  de  gedeputeerde  des  synodi 


!)    Half  uitgewischt  woord,  vermoedelijk  »verthoont",  gelijk  A  en  B  hebben. 


238 

sullen  nevens  anderen ,  die  tot  den  synodum  sullen  gaen ,  in  den  anvang 
des  bestemden  tyts  verschynen. 

26.  Taco  Sybrants.  —  Also  het  gravamen  sommiger  dassen ,  als  Enc- 
huysen  ende  Amsterdam,  angaende  de  zaecke  Taconis  ende  de  kercke  van 
Medenblic  tot  de  comste  der  gedeputeerden  des  synodi  was  vuytgestèlt, 
8Ó  is  met  hare  comste  tselve  by  der  handt  genomen  ende  vooreerst  het 
eerste  deel  derselfde ,  twelcke  was ,  ofte  ende  wat  de  dassen  geraden  vyn- 
den,  dat  met  Tacone  soude  gehandelt  worden.  Doch  aleer  de  meenyngen 
der  dassen,  so  gebruyekelyck ,  syn  voorgelescn,  is  den  gedeputeerden 
affge vraecht ,  of  sy  iets  de  vergaderynge  desangaende  hadden  an  te  die- 
nen ende  wat  sulcx  ware.  Waerop  sy  verclaerden  iets  te  hebben  ende 
dat  sulx  was  seeckere  resolutie,  by  den  E. E.  Staten  over  de  saecke 
Taconis  genomen,  welcke  was  in  substantie  dese,  dat  de  beroupynge 
Taconis  niet  en  soude  in  dispute  getrocken  by  den  kercken  maer  soda- 
nich ,  als  sy  was ,  voor  goet  angenomen ,  ende  dat  de  kercken ,  by  soverre 
sy  iet  willen  tegen  Taconbm  an  vangen ,  vooreerst  souden  moeten  bewysen 
8yne  onsuyverheyt  in  der  leere  der  waerheyt  ende  hem  van  valscheyt  der- 
selfder  overtuygen.  Waerop  de  gedeputeerden  des  synodi  verclaerden  ge- 
andtwoort  te  hebben,  eerstelyck  dat  de  kercken  de  beroepynge  Taconis 
ende  incomste  in  den  dienst  geensins  wettelyck  conden  kennen ,  maer  dat 
sy  bereet  waren  te  bewysen ,  dat  hy  onbehoorlyck  hemselven  hadde  inge- 
drongen ende  laten  invoeren,  daerna  dat  se  wel  bereet  hadden  geweest 
ende  noch  waren  met  Tacone  in  conferentie  te  treden  omme  oft  van  syne 
suyverheyt  versekert  te  zyn  ofte  van  onsuyverheyt  te  overtuygen,  maer 
dat  hen  sulcx  tot  noch  toe  seer  onbeleefdelyck  was'  affgeslagen  ende  ge- 
we  ygert.  Het  synodus,  dit  rappoort  gehoort  hebbende,  heeft  goetge- 
vonden  de  resolutien  der  dassen  over  dese  saecke  voor  te  nemen.  Welcke 
gelesen  synde,  is  gevonden  de  resolutien  der  dassen  over  dese  saecke 
te  wesen ,  dat  men  noch  tot  overvloet  Taconem  sal  soecken  te  bryngen  tot 
onderteeckenynge  des  Catechismi  ende  Nederlantsche  Confessie  ende  der 
kerckelycke .  ordonnantien  ende  voorder  tot  belofte  om  daer  niet  tegen  te 
doen  noch  te  leeren  noch  te  spreken ,  ooc  sick  conformelyck  allen  ande- 
ren in  kerckelycke  versamelynge  te  houden ,  tot  welcken  eynde  twee  sul- 
len worden  affge veerdicht  tot  Medenblick,  die  hem  sullen  bewegen  voor 
den  synodo  te  verschynen ,  ofte  so  sulx  niet  doenlick ,  hem  te  versoucken , 
dat  hy  onderscryve  ende  belove  sulcx  als  boven.  Waertoe  Laureyns 
Janssz  ,  bedienaer  des  h.  evangelii  tot  Muenickedam  ende  Joannes  Mathi- 
sius,  dienaer  tot  Haerlem,  syn  bestemt. 

27.  Dese  nu,  haren  last  vuytgerecht  hebbende  ende  wederom  van 
Medenblic  gecomen  zynde ,  hebben  an  den  synodum  rappoort  gedaen  vant 
uytvoeren    haerder  commissie,  te  weten  dat  sy  ten  huyse  Taconis  geco- 


230 

men  zynde  ende  beginnende  met  hem  te  spreken ,  aldaer  ingecommen  syn 
de  8ecretarius  ende  eenige  andere  t  in  welckers  tegenwoordicheyt  sy  hare 
commissie  (overmits  die  niet  en  vertrocken)  Taconi  hebben  voorgestelt, 
aen  hem  vuyt  den  name  des  synodi  begeerende,  dat  hy  met  haer  na 
Enchuysen  soude  reysen  om  met  den.  broederen  aldaer  te  handelen  van 
synen  dienst  ende  tgene  daeran  dependeert,  belovende  hen  voorder,  dat 
het  synodus  wel  ende  vriendelyck  met  hem  begeert  te  spreken ,  niet  anders 
weynschende  dan  een  goede  vuytcomste  der  saecke.  Waerop  hy  Taco 
heeft  verclaert  hem  wel  soveele  syne  persoone  angaet  bereet  te  syn , 
maer  tselfde  niet  te  connen  doen  dan  met  consent  syner  magistraet , 
an  dewelcke  hy  wilde  de  saecke  proponeren,  begeerende  dat  sodanich 
versoeck  hem  scriftelyck  soude  worden  gegeven ,  twelcke  in  forma  als  boven 
is  geschiet.  Eenige  ueren  daerna  heeft  hy  hen  voor  antwoorde  gegeven 
in  de  tegenwoordicheyt  van  de  persoonen  boven  verhaelt,  dat  hy  niet 
en  conde  sulcke  begeerte  des  synodi  nacommen,  overmits  hem  dat  was 
verboden  by  resolutie  van  den  magistraet  ende  vroetschap,  die  over  de 
saecke  vergadert  hadde  geweest. 

Hebben  voorder  de  gedeputeerde  voornoemt  begeert  alleen  met  Tacone 
te  spreecken  om  hem  te  proponeren,  twelcke  haer  daerbeneffens  was 
belast.  Maer  als  de  secretarius  voorseyt  verclaerde ,  dat  hem  Taco  ver- 
boden was  met  eenige  gedeputeerde  alleen  te  spreken  ende  oversulx  in- 
stantelyck  weygerden  te  vertrecken,  so  hebben  de  gedeputeerde  voornoemt 
in  harer  tegenwoordicheyt  Taconem  gevraecht ,  of  hy  begeerde  den  ehris- 
telycken  Catechismum  (dewelcke  in  den  Nederlantschen  kercken  wort  ge- 
leert)  met  de  37  articulen  der  Nederlantsche  Confessie  te  onderteeckenen 
als  een  leere ,  overeencomraende  ende  accorderende  met  de  h.  scrifture , 
opdat  de  kercken  daeruyt  souden  mogen  affnemen ,  off  hy  met  haer 
eenich  is  in  de  leere  ofte  niet.  Waerop  hy  Taco  geantwoort  heeft  hem 
niet  alleene  beducht  ende  bevreest  te  wesen,  dat  daeronder  iet  soude 
mogen  schuylen ,  dienende  tot  zynen  nadeel ,  maer  seyde  grootelycx  ver- 
wondert te  wesen ,  dat  hem  sulx  van  den  synodo  wederom  wiert  voorge- 
stelt, angesien  hy  nu  dicmaeles  verclaert  hadde  niet  tegen  den  Catechis- 
mum ofte  articulen  voornoemt  te  gevoelen ,  deselfde  verstaen  ende  vuyt- 
geleyt  zynde  na  de  gelyckheyt  des  geloofs  ende  sin  der  h.  scrifture, 
dewelcke  hy  houdt  voor  den  eenigen  gront  der  waerheyt.  Te  meer  oock 
dewyle  hy  op  deselfde  vrage,  hem  van  D.  Jeremium  Bastingio  saliger  ge- 
dachtenis ende  Joanne  Vüytenbogaert  voorgestelt,  geandtwoort  heeft  in 
se k ere  scriften,  den  E. E.  heeren  Staten  overgelevert ,  in  dewelcke  hy  ooc 
seyde  rekenschap  gedaen  te  hebben  van  syn  geloove  ende  leere,  hem 
ooc  alsnoch  sowel  angaende  tgevoelen  over  den  Catechismum  ende  den 
37  articulen  als  ooc  syns  geloofs  ende  beken tenisse  tot  deselve  scriften 
refererende,    bereyt   synde   tgene   daerinne  eenige  duysterheyt  ofte  swa- 


240 

m 

richeyt   soude    moghen   worden    gevonden,   met   alle   bequaemheyt   hem 
mogelyck  synde  te  verclaren. 

28.  De  synodus  sul  ex  verstaen  hebbende,  heeft  na  lange  ende  rype 
deliberatie,  daerover  gehouden,  bevonden  geheel  nootsakelyck  te  zyn, 
dat  voorder  met  Tacone  na  vuytwysen  van  Godts  woort  ende  goede 
kerckelycke  ordonnancien  sal  worden  gehandelt  volgende  de  gemeene 
resolutien ,  by  den  classes  tot  desen  synodum  gehoorende  over  dese  saecke 
genomen.  Ende  is  derhalven  besloten,  dat  Taco  Sybrandi  niet  en  can 
noch  en  behoort  voor  bedienaer  des  heyligen  evangelii  in  de  Gerefor- 
meerde kereken  deser  landen  gehouden  te  wesen  vuyt  oorsaken,  dat  hy 
onwettelyck  is  in  den  dienst  tot  Medenblic  gecommen,  dat  hy  de  Con- 
fessie der  Nederlantsche  kereken,  bestaende  in  37  articulen,  ende  den 
christel y eken  Catechismo  midtsgaders  de  kerckelycke  ordonnantien  niet  en 
heeft  onderteeckent ,  ooc  sick  tot  hiertoe  onwillich  betoont  deselfde  te 
onderteeckenen  niettegenstaende  eenige  verclarynge,  by  hem  over  dese 
weygerynge  gedaen,  niet  strydende  (na  het  oordeel  des  synodi)  tegen 
de  weygerynge,  maer  alleen  dienende  tot  vuytvlucht  ende  bedriegelycke 
verhinderynge  van  rechveerdige  handelyngen,  die  tegens  syne  persoone 
soude  van  den  kereken  mogen  voorgenomen  worden  Daerbenevens  dat 
hy  niet  sonder  andere  oorsaecken  gesuspecteert  wort  onsuyver  in  de  leere 
te  wesen,  ende  wyders  dewyle  hy  sick  van  de  gemeene  kereken  in  allé 
kerckelycke  versamelyngen  ende  handelyngen  affsondert ,  alle  versamelyngen 
der  kerckelycke  persoonen  versmaet ,  alle  ordonnancien  der  kereken  ende 
vermanyngen  hardtneckelyck  veracht  ende  verwerpt,  jae  dat  noch  noyt 
wettelyck  is  gebleken ,  dat  hy  oyt  als  lidtmaet  der  Gereformeerde  kereke 
gemeenschap  met  deselfde  heeft  gehadt.  Om  dese  oorsaken  dan  heeft  het 
synodus  goetgevonden ,  dat  hy  voor  sulx  als  boven  opentlyck  de  gemeente 
sal  verclaert  worden  met  verhael  van  syne  mishandel  yn  gen  ende  gebrecken , 
van  het  goede  devoier ,  by  den  kereken  gedaen  om  hem  tot  redelickheyt 
te  bryngen  ende  syne  halsteericheyt ,  tegen  dit  alles  betoont  ende  bewesen. 
Ende  sal  de  proclamatie  van  dien  geschieden  over  6  weecken ,  welcke  sal 
syn  den  [3]  *)  Augusti  voor  de  gemeenten  Christi  tot  Enchuysen,  Alc- 
maer  ende  Edam  in  forma  als  volcht: 

29.  Seer  weerde  ende  beminde  Christenen  I  Wy  en  connen  van  ampts 
ende  conscientie  wegen  niet  nalaeten  u.  1.  met  droeffenisse  ende  wee- 
moedicheyt  onser  herten  te  verclaren,  dat  Taco  Sibrantssz,  welcke  nu 
ontrent  acht  ofte  negen  jaren  in  der  stat  Medenblick  openbaerlyck  heeft 
gepredict,  alhoewel  noyt  wettelyck  is  gebleken,  dat  hy  met  de  Gerefor- 


')     »[3]"  ontbr.  in  C,  die  hier  eene  kleine  opene  ruimte  heeft,  en  is  overgenomen 
uit  B  en  G.    A  heeft  » eersten". 


241 

meerde  kercke  als  lidtmaet  oyt  gemeenschap  hadde  gehadt,  jae  selfs 
een  tytlanc  heeft  gestaen  als  predicant  in  de  kercke  van  S.  Jacops  tot 
Utrecht,  welcke  in  de  bedienynge  des  woorts,  gebruyc  der  sacramenten 
ende  de  kerckelycke  discipline  ende  ordonnantien  in  veele  nootsaeckelycke 
stucken  van  de  Gereformeerde  kercke  wa9  affgesondert,  noch  tot  op 
desen  dach  toe  niet  en  heeft  connen  gebracht  worden  tot  wettelycke  on- 
derteeckenynge  der  Nederlantsche  Confessie,  bestaende  in  37  articulen,  den 
christelycken  Catechismo  ende  den  kerckelycken  ordonnantien,  welcke 
onderteeckenynge  dient  tot  nootsakelyck  bewys  van  goede  eenicheyt  in 
der  leere  ende  christelycke  bedienynge  met  den  Gereformeerden  kercken , 
sonder  welcke  onderscryvynge  niemant  en  mach  na  goede  kerckelycke  or- 
donnantien in  dese  landen  den  predicstoel  in  de  Gereformeerde  kercke  be- 
treden ,  ende  daerbenevens  int  vuytreycken  der  h.  sacramenten  hem  van  het 
gebruyc  der  Gereformeerden  kercken ,  in  den  woorde  Godes  bevolen  ende 
gegrondet ,  afsondert ,  ooc  in  het  gebruyc  der  christelycke  discipline  ende 
andere  kerckelycke  ordonnantien  hem  niet  en  draecht  in  conformiteyt  met 
andere  predicanten  der  Gereformeerde  kercke  in  den  lande  van  Hollant 
ende  Westvrieslant ,  ende  wyders  tot  noch  toe  weygert  in  de  kerckelycke 
versamelyngen  dadelyck  te  verschynen,  sonder  welcke  nochtans  noch  de 
eenicheyt  in  de  christelycke  leere  noch  de  vrede  ende  ruste  in  der  kercken 
can  onderhouden  noch  de  kercke  na  noot  ende  behooren  bedient  wor 
den,  waervuyt  so  tot  Medenblick  als  elders  groote  onruste  ende  schade 
in  de  kercken  ende  droeffenisse  in  der  herten  veeier  vromen  ende  recht- 
sinnigen  is  onstaen ,  welcx  de  gemeene  kercken  deses  quartiers,  angemerct 
hebbende  ende  verstaende  tot  haren  ampt  ende  schuldige  plicht  te  gehoo- 
ren  sorge  te  dragen  ende  te  arbeyden,  dat  sodanich  onrust  ende  scade 
geremedieert  ende  de  oorsaken  derselfden  wechgenomen  8 oude  mogen 
werden ,  hebben  tot  verscheyden  reysen  den  voornoemten  Taco  Sybrantsz 
tot  hare  kerckelycke  vergaderynge  met  alle  bescheidenheyt  ende  vriende- 
licheyt  geroepen  ende ,  na  weygerynge  van  comparicie ,  verscheyden  per- 
soonen  vuyt  het  midden  van  haer  tot  hem  gesonden  omme  met  hem  in 
alle  beleeftheyt  na  tbehooren  te  onderhandelen,  opdat  hy  tot  conformi- 
teyt van  de  gemeene  kercken  ende  syn  sculdige  plicht  soude  gebracht 
werden,  ten  eynde  dat  alle  oneenicheyt,  onruste  ende  ergernisse  Yuyt 
de  kercke  wechgenomen  ende  goede  ruste  ende  eenicheyt  weder  overal 
in  de  gemeenten  opgerecht  mocht  worden ,  alle  welcke  moyte  ende  arbeyt 
te  vergeefs  an  hem  is  gebruyct  geworden,  overmits  hy  tot  noch  toe 
hardtneckelyck  alle  voorgaende  cristelycke  vermanynge  veracht  ende  int 
minste  sick  deur  geene  derselfden  en  laet  bewegen,  daeromme  de  ker- 
cken Jesu  Christi  in  desen  quartiere  na  lancduerige  patientie  ende  ver- 
draechsaemheyt  eyndelyck  genootsaect  syn  geweest  van  wegen  hares 
amptes,  hen  van  Christo  in  syne  gemeente  vertrout  ende  opgeleyt,  ende 
Acta  tyn.  provinc.  I.  16 


242 

tot  quitynge  harer  conscientie  u.  1.  opentlyck  te  verclaren ,  waer voren  sy 
den  voornoemden  Taconem  houden  ende  hy  te  houden  sy,  verolaren 
midtsdesen  tot  waerschouwynge  van  eenen  ygelicken,  dat  Taco  Sibrandi 
niet  en  can  noch  behoort  voor  een  bedienaer  des  heyligen  evangcliums 
in  de  Gereformeerde  kercke  gehouden  te  worden. 

30.  Als  de  heeren  commissarisen  beraercten,  dat  de  synodus  voor 
hadde  in  de  saecke  Taconis  Sibrandi  iets  uuterlyck  te  resolveren  ende  te 
besluyten,  hebben  sy  goetgevonden  den  synodo  eenige  verclarynge  dien- 
angaende  te  doen ,  welcke  was  in  forma  dese ,  soals  de  voorseyde  heeren 
deselfde  by  gescrifte  den  synodo  hebben  overgelevert. 

31.  De  commissarien  der  E.  heeren  Staten  gehoort  hebbende  ditera- 
tive  lecture  van  dadvysen  op  de  saecke  Taconis  Sibrandi,  by  de  gede- 
puteerde der  respective  dassen  ingebracht ,  ende  bevyndende  die  te  strecken 
tot  denselven  eynde,  als  by  den  presidero  is  geproponeert ,  hebben  eer 
ende  alvooren  men  ter  opinie  gegaen  is,  der  vergaderynge  voorgedragen 
van  hunne  principale  gelast  te  zyn  soveel  mogelyck  voor  te  comraen, 
dat  in  desen  synodo  geene  politicque  saecken  noch  oock  eenige  kercke- 
lycke  saecken,  den  staet  der  kercken  int  algemeen  angaende,  soude 
werden  verhandelt  ende  geresolveert  noch  ooc  in  particulieren  saecken 
der  kercken  iets,  dat  eenige  onruste  ofte  oneenicheyt  soude  mogen  cau- 
seren  ende  sonderlynge  niet  in  de  jegenwoordige  saecke  Taconis,  wiens 
beroepynge  de  heeren  Staten  verstonden,  dat  men  in  geen  controversie 
en  behoorde  te  trecken  nochte  hem  verclaren  onsuyver  in  de  leere,  al- 
eer men  hem  daerover  wettelyck  ovortuycht  hadde,  gelyc  men  dan  wel 
hadde  vernomen  vuyt  het  rappoort  der  broederen  Hallii  ende  Matthisii  , 
gedeputeerden  des  synodi ,  dat  henluyden  sulcx  op  haere  anciachte ,  desen 
angaende  over  den  voornoemden  Taconb  godaen  by  de  welgedachte  heeren 
Staten,  voor  antwoordo  was  gegeven.  Indien  niettemin  de  vergaderynge 
voorhebbens  ware  met  de  begonste  procedure  Taconis  uyterlyck  voort  te 
varen  ende  iet  seeckers  daerinne  te  resolveren,  versochten  de  voorsz. 
commissarisen  tot  haerluyder  ontlastynge  immers  soveel  te  mogen  ob- 
tineren ,  dat  de  proclamatie  derselfder  resolutie  ten  minsten  voor  den  tyt 
van  ses  weecken,  daer  aireede  het  meerderdeel  dor  stemmen  toe  in- 
dineerden,  geprotrahcert  mochte  worden,  opdat  sy  commissarien  niet 
souden  door  cortheyt  des  tyts  worden  verhindert  volcomraen  rappoort  te 
doen  an  hare  principale  volgende  haere  laste ,  begeerendo  hiervan  gehouden 
te  worden  notitie  inter  acta  deses  synodi  geintersereort. 

32.  Op  dese  verclarynge  der  h.  commissarien  heeft  synodus  verant- 
woort  ende  ooc  verclaert  van  haeren  wogen ,  dat  de  kercken  altyts  waren 


243 

Tan  gelycke  meenynge  geweest,  dat  by  haer  niet,  dat  politicque  is, 
soade  gehandelt  worden ,  gelyc  se  ooc  verstont  haer  noyt  daertegens  ge- 
sondicht  te  hebben ,  ende  insgelycx ,  dat  de  particuliere  synoden  noyt  hadden 
haers  vermogens  geacht  eenige  saecken  te  verhandelen ,  die  den  kercken 
int  gemeen  angaen,  het  ware  dan  iets  statuerende,  dat  tot  de  generale 
ordonnancie  der  kercken  gehoort ,  ofte  ooc  iets  doende  ofte  nalatende ,  dat 
tot  prejudicie  ende  nadeel  van  aireede  gemaecte  kerckelycke  ordonnantien 
soude  mogen  gedien;  wyders  dat  se  ooc  altyts  wel  hadde  verstaen,  dat 
in  gecnen  kerckelycken  versamelynge ,  cleyn  nochte  groot,  iets  soude  mogen 
verhandelt  worden,  dat  onruste  ofte  oneenicheyt  soude  mogen  veroor- 
saecken ,  welverstaende  dat  na  den  woorde  Godes  ende  goede  kerckelycke 
ordonnantien  wort  besloten  ende  gedaen ,  niet  en  can  voor  rechtveerdige 
oorsaecke  van  onruste  gerekent  worden ,  dewyle  niet  en  is ,  dat  meer  tot 
ware  ruste  ende  vrede  can  strecken.  Eyndelyck  antwoorde  sy  ooc,  dat 
de  h.  commissarien  wel  hadden  connen  verstaen,  dat  de  meenynge  des 
synodi  niet  en  was  de  proclamatie  te  praecipiteren ,  angesien  de  stemmen 
selfs  in  den  beginne ,  als  men  van  den  tyt  der  proclamatie  began  te  han- 
delen, tot  den  tyt  van  ses  weecken  opentlyck  inclineerden. 

33.  Wat  nu  angaet  het  tweede  deel  desselven  gravaminis,  op  wat 
wyse  men  de  bedroufde  kercke  tot  Medenblick  soude  moghen  behulpich 
wesen,  is  goetgevonden ,  dat  het  sal  blyven  als  vooren,  dat  is,  dat  de 
dassen  van  Hoorn  ende  Enchuysen  respective  deselfde  dienst  sullen  be- 
waren. 

34.  Daer  is  een  missive  van  Gerardo  van  Ravbnsteyn,  dienaer  tot 
Wesop ,  gelesen ,  welcke  vervaet  syn  devoir ,  dat  hy  gedaen  heeft  om  den 
kerckenraet  te  bewegen,  dat  se  na  tbesluyt  des  classis  van  Amsterdam 
souden  eenen  ouderlyng  tot  den  synodum  zenden,  ende  daerbenevens  de 
ontschult  van  den  ouderlyngen  int  gemeen  gedaen ,  dat  niemant  om  synder 
affaeren  wille  conde  commen ,  versoeckende  derhalven  verexcuseert  te  syn. 
Waerop  de  synodus  den  classe  van  Amsterdam  belast  heeft  de  kercke 
van  Weesop  van  synodi  wege  ernstelyck  te  bestraffen  ende  te  berispen 
ende  in  te  bryngen  den  toecommenden  synodo ,  hoe  sy  haer  op  de  censure 
sullen  hebben  gedragen. 

35.  Also  de  mannen  van  Petten,  die  voor  eenige  dagen  hadden  in- 
gestaen  ende  versoeck  gedaen,  sulx  als  vooren  belast  was  te  vertoogen 
behoorlycke  credentie  van  de  gemeente ,  vuyt  welcker  name  sy  verclaer- 
den  gesonden  te  zyn ,  ende  meteen  voorts  te  bryngen  nootlyck  bewys  tot 
hare  saecke  dienende  ende  doch  tot  hier  toe  noch  niet  en  syn  versoenen , 
80  hebben  die  van  den  classe  van  Alcmaer  versocht,  also  sy  waren  be- 

16* 


244 

sculdigt  dopscortynge  van  Jooris  de  Vriese  ,  dienaer  tot  Patten ,  besloten 
te  hebben  op  leugenachtich  verhael  eeniger  quaetwilliger  ende  op  te  ge- 
ringe redenen ,  dat  se  soude  mogen  haer  yerantwoordynge  doen ,  twelcke 
hen  toegelaten  is.  De  synodus,  hare  antwoort  verstaen  hebbende,  heeft 
besloten ,  dat  se  niet  en  conde  eyndelycke  sententie  yaytspreken  tusschen 
de  opspraecke  van  die  tot  Patten  ende  defensie  van  den  classe  van  Alcmaer , 
overmits  die  van  Putten  eerst  daerop'  gehoort  mosten  wesen ,  resolveer- 
den nochtans ,  dat  se  so  danige  besculdynge  geensins  en  conden  annemen 
ofte  eenichsins  geloove  geven  tot  nadeel  der  classe  van  Alcmaer,  aleer 
die  van  Putten  sulx  souden  hebben  bewesen. 

36.  Over  de  saecke  Corneli  Wigeri  is  goetge vonden ,  dat  Cornblius 
sal  versocht  worden  ende  ernstelyck  verraaent,  dat  hy  onderwege  late 
versamelynge  te  houden  ende  deur  deselve  sceurynge  in  de  gemeente  te 
maecken ,  ooc  dat  hy  int  bysonder  van  syne  meenyngen  ende  dwalyngen 
afstae,  tot  welcken  eynde  twee  tot  hem  sullen  gesonden  worden,  die 
hem  sullen  soecken  te  bewegen  hier  te  willen  verschynen.  Ende  also 
wel  bemerct  is  tanderen  tyden,  dat  hy  de  autoriteit  der  heeren  com- 
missarisen  van  den  E. E.  heeren  Staten  gewoon  is  te  respecteren,  sullen 
deselve  heeren  commissarien  gebeden  syn,  dat  hen  believe  hare  macht 
in  desen  na  hare  bescheydenheyt  te  gebruycken,  twelcke  sy  goetwillich 
hebben  opgenomen.  Ende  in  gevalle  hy  comt,  sal  met  alle  vriendelycheyt , 
doch  ernstachticheyt  van  hem  versocht  worden  sulx ,  als  vooren  is  beslo- 
ten. So  hy  niet  goetvynt  te  comen,  sal  hy  door  deselfde  twee  worden 
vermaent  syne  versamelynge  te  willen  naelaten  ende  afstant  doen  ooc 
int  particulier  van  syne  meenyngen.  In  gevalle  hy  beydes  weygert,  sal 
hem  angeseyt  worden,  dat  de  synodus  dan  sal  moeten  voorders  in  de 
saecke  handelen ,  als  sy  vuyt  den  woorde  Godts  ende  goede  kerckelycke 
ordenynge  sal  geraden  vynden.  Ende  sal  dese  commissie  vuytgevoert 
worden  door  Gujllaume  de  Hase  ,  bedienaer  des  h.  evangelii  tot  Haerlem , 
ende  Christoffel  Janssz,  ouderlinck  tot  Amsterdam. 

37.  De  voorseyde  gedeputeerde  tot  Hoorn  gecomen  synde,  syn  ge- 
gaen  ten  huyse  Cornelii  Wigerii  om  hem ,  tgene  sy  in  commissie  hadden , 
an  te  dienen  ende  hebben  hem  vooreerst  de  brieven  van  den  h  commis- 
sarisen  voornoemt  overgelevert,  door  welcke  sy  goetgevonden  hadden 
hem  te  verscryven.  Welcke  hy  gelesen  hebbende ,  heeft  gevraecht ,  of  sy  iets 
meer  hadden  hem  an  te  dienen,  waerop  by  hen  is  geantwoort,  dat  sy 
van  synodi  wege  last  hadden  mede  hem  te  versoecken  ende  te  vermanen 
in  den  synodo  te  verschynen,  ten  eynde  de  synodus. met  hem  soudemo- 
gen  spreken  van  sodanige  saecken,  die  tot  ruste  ende  eenicheyt  der 
kercke  van  Hoorn  soude  mogen  strecken,  hem  vriendelyck  ende  ernste- 


245 

lyck  vermanende  sulx  niet  te  weygeren.  Waerop  hy  vraechde ,  of  sy  iets 
meer  hem  te  verwittighen  hadden  ,  ende ,  als  sy  antwoorden  sulx  het  voor- 
naemste  te  wegen,  heeft  instantelyck  versocht,  dat  hem  alles  teenemael 
soude  werden  geopent.  Welcke  hem  geweygert  is ,  vuyt  oorsaeoke  op  het 
voorige  versoeck  eerst  moeste  van  hem  geantwoort  zyn  ende ,  in  gevalle 
hy  daerinne  hewillichde ,  dat  sy  alsdan  niet  meer  hem  aen  te  seggen  had- 
den, maer  in  cas  van  weygerynge  hadden  sy  voorders  iet  hem  an  te 
dienen.  Waerover  veele  propoosten  gevallen  synde ,  hy  Cornklius  Wigeri 
beraet  heeft  genomen ,  willende  sic  bespreken  met  dengenen ,  die  sulcx 
mede  anging  ende  wekken  daeran  ooc  was  gelegen.  Hierop  hebben  de 
gedeputeerde  verclaert,  dat  sy  alleen  tot  hem  waren  gesonden  ende  dies 
angaende  met  niemant  anders  hadden  te  handelen,  doch  sa  hy  immers 
syn  beraet  wilde  nemen ,  vermaenden  sy  hem  de  saecke  in  de  vreese  des 
Heeren  to  willen  behartigen  ende  met  den  mont  Godes ,  niet  met  vleesch 
ende  bloet  te  willen  raetslagen,  ten  eynde  geweynste  vrede  mochte  ge- 
cregen  worden.  Heeft  oversulx  Cornelius  hen  tyt  gestel t  des  anderen 
daechs  te  thien  ueren  omme  alsdan  andtwoorde  van  hem  te  vercryghen 
ende  syn  also  vriendelyck  gesceyden.  Des  anderen  daechs ,  wesende  den 
21  en  Juny,  tot  hem  gecomen  synde,  hebben  voor  antwoorde  gecregen, 
dat  hem  niet  gelegen  was  ofte  desselfden  daechs  ofte  des  anderen  daechs , 
welcke  was  de  Sondach,  om  seeckere  syne  affairen  tot  den  synodum  te 
commen,  maer  dat  hy  sMaendaechs  daeran  smorgens  sic  by  ende  voor 
den  synodum  soude  laten  vynden  met  eene  gecommitteerde. 

38.  Cornelius  Wiggeri,  geassisteert  met  eenen  Svmon  Janssz  Pil, 
gecommitteerde  van  E.  magistraet  van  Hoorn,  voor  den  synodum  ver- 
schenen synde  volgende  tversoeck  des  synodi  ende  syne  beloftenisse ,  is 
met  alle  beleeftheyt  ende  bescheydenheyt  versocht  ende  vermaent  afstant 
te  doen  van  sodanige  versamelynge ,  als  hy  jegenwoordich  in  de  stat  van 
Hoorn  houdt ,  met  byvóugynge  van  redenen ,  om  hem  tot  sulcx  te  bewegen 
dienende.  Waerop  hy  voor  antwoorde  heeft  gegeven  sulx  van  conscientien 
wegen  niet  te  connen  doen ,  ten  ware  hem  vooreerst  worde  bewesen ,  dat 
syne  leere  den  woorde  Godts  contrarieert ,  ende  heeft  dese  syne  antwoorde 
met  veele  woorden  gesocht  te  beweeren ,  alles  niet  noodich  om  hier  ver- 
haelt  te  worden.  De  synodus  verclaerde  ter  contrarie ,  dat  syne  meenyngen 
genoechsaem  waren  wederlegt  ende  dat  hem  toequam  te  bewysen ,  dat  de 
leere  der  Gereformeerde  kercken  den  woorde  Godts  contrarieert ,  aleer  hy 
afgesonderde  vergaderynge  behoort  te  houden,  dewyle  hem  sulx  sonder 
vreese  ofte  gevaer  was  geoorlooft  ende  noyt  antwoorde  was  geweygert, 
sulke  hare  antwoorde  met  vele  redenen  becrachtigende.  Op  welcke  ant- 
woorde ende  redenen  hy  Cornelius  wederomme  int  lange  heeft  gercpli- 
ceert,    ooc  an  syn  syde  bybryngende,  dat  tot  syner  defensie  soude  mo- 


246 

gen  dienen.  Dan  also  de  saecke  verre  liep  ende  de  synodus  niet  geraden 
vont  over  het  stuc  der  leere  met  Cornelio  voor  dese  tyt  in  handelynge 
te  treden,  heeft  Corneuum  met  synen  geassisteerden  een  weynich  doen 
vuytstaen  ende  hen  weder  ingeroepen  hebbende ,  heeft  hem  voorgelesen  de 
acte  syner  suspentie,  by  den  E.  E.  heeren  Staten  opt  oordeel  ende  ver- 
soeck der  kercken  gegeven.  Waerop  hy  gevraecht  zynde ,  of  hy  ooc  iets 
tegen  deselfde  acte  hadde,  verclaerde  deselfde  angenomen  te  hebben 
ende  oversulx  dadelyck  van  het  predicampt  ende  bedienynge  der  religie 
in  den  Gereformeerden  kercken  afgestaen  te  zyn  ende  terstont  daerop  de 
gemeenschap  der  Gereformeerde  kercke  gerenuncieert  te  hebben,  op 
welcken  voet  hy  ooc  seyde ,  dat  hy  de  voornoemde  vergaderynge  angevan- 
gen  hadde  te  houden  ende  noch  tegenwoordelyck  houdt.  Daerna  heeft 
het  synodus  hem  cortelyck  het  voorige  eerste  versoeck  hem  wederomme 
voorgestelt  ende  begeert  daerop  corte  en  ronde  antwoorde.  Waerop  hy 
dan  heeft  geantwoort ,  dat  hy  t versoeck  des  synodi  niet  conde  nacommen , 
voor  ende  aleer  hem  de  valscheyt  syner  leere  was  angewesen  ende  hy 
daervan  overtuycht,  ja  selfs  dat  hy  de  gemeenschap  der  Gereformeerde 
kercke  hadde  al  van  den  tyt' syner  suspentie  hadde  gerenuntieert  ende 
deselve  midtsdesen  noch  renuncieerde.  Welcke  antwoort  de  synodus  geheel 
hardt  vyndende,  heeft  begeert,  dat  hy  sulx  by  gescrifte  soude  willen  stel- 
len ,  hetwelcke  hy  ooc  gedaen  ende  des  anderen  daechs  ingebracht  heeft. 
Dan  also  daer  eenige  dyngen  waren  in  den  scriftelyken  antwoorde  ver- 
vatet ,  die  de  synodus  meynde  des  voorigen  daechs  niet  gesproken  te  zyn 
ende  dat  ooc  het  versoeck  an  hem  gedaen  in  deselfde  antwoorde  niet 
genoech  was  vuytgedruct ,  waerover  eenich  debat  gevallen  synde  tot  weder 
syde,  is  goetgevonden  Cornelio  tversoeek  des  synodi  in  gesorifte  voor 
te  stellen,  opdat  hy  syn  scriftelyck  antwoort  daerop  soude  geven,  welcke 
in  forma  als  hier  volcht,  is  geschiet. 

Den  xxni«n  Juny  xvclxxxxvii. 

30.  De  synodus  heeft  versocht  ende  versouct  alsnoch  van  Cornelio 
Wigeri  ,  dat  hy  afstant  doe  van  sodanige  vergaderynge ,  als  hy  jegenwoor- 
dich  houdt  in  de  stat  van  Hoorn ,  om  redenen  hem  voorgehouden ,  begee- 
rende  daerop  ronde  antwoorde. 

Andreas  Theodori,  praeses. 

40.  1c  Cornemus  antwoorde,  dat  de  voornoemde  vergaderynge  gehou- 
den wort  van  ons ,  die  wy  in  de  verolarynge  van  de  beloftenisse  der  ge- 
naden ende  verlossynge  hebben  dusdanige  gesintheyt,  dat  se  toebehoort 
den  bontgenooten  Godes  ende  alle  hare  kynderen,  geene  vuytgesondert 
etc.     Ende    tselve  in  respecte  van  de  renuntiatio,  daertnede  ie  gerenun- 


247 

tieert ,  gebadt  hebbe  de  gemeenschap  van  de  Gereformeerde  kercke  ende 
voornaraelyck  van  tbeneficie  van  de  vryheyt  der  conscientie ,  welcke  dese 
onse  vaderlanden  malcanderen  gestipuleert  hebben  in  de  Unie ,  te  weten 
tot  gelycmaticheyt  van  stilcke  verclarynge,  als  de  Nederlantsche  kercke 
in  voortyden  van  deselfde  vryheit  der  conscientie  geremonstreert  heeft  an 
den  conync  van  Hispanien  ende  syne  onderoverheden ,  daeromme  van  de 
synodo  om  de  voorgaande  vergaderynge  niet  en  behoore  gemolesteert  te 
worden  noch  ooc  niet  en  can  van  deselfde  desisteren,  adderende  dat  ie 
alsnoch  ende  hierby  voortaen  renunciere  alle  gemeenschap  der  genoemde 
Reformeerde  kercke ,  also  lange  niet  by  deselfde  en  sal  bekent  ende  be- 
leden worden  (tgene  daeruyt  alle  poincten  der  verschik,  dat  tusschen 
den  synodum  ende  ons  voornoemt  is,  alleene  ende  grondelyck  bestaen) 
dat  de  voornoemde  beloftenisse  toebehoort  alle  de  kynderen  der  bontge- 
nooten  Godes,  geene  vuytgesondert. 

CORNELIÜS    WlGGERE. 

41.  Also  dese  antwoorde  Cornelii  niet  alleen  de  somma  syner  mee- 
nyngen  op  het  voorseyde  versoeck  des  synodi  maer  ooc  verclarynge  ende 
bewys  derselfde  vervaet  ende  ooc  wyders  gaet,  als  noodich  was  tot  be- 
antwoordinge  des  versoecks ,  so  heeft  synodus  niet  connen  nalaten  int  corte 
een  weynich  daerop  te  antwoorden.  Ende  vooreerst  angaende  de  verclarynge 
ende  beschryvinge  der  gesintheyt,  die  in  sodanige  vergaderynge  by  hem 
wort  geleert ,  verstaet  het  synodus ,  dat  niet  alleen  sulex  maer  ooc  meer  an- 
dere poincten ,  tegens  de  leere ,  die  in  de  Gereformeerde  kereken  vuyt  den 
woorde  Godts  geleert  wort ,  strydende ,  by  Cornelium  in  syne  vergaderynge 
worden  gedreven,  so  hy  immers  aldaer  leert  in  conformiteyt  syner  scriften 
ende  daerbenevens ,  dat  de  Gereformeerde  kereken  noyt  sodanich  stuc  der 
leere ,  in  rechmatigen  sin  genomen ,  en  heeft  tegensgesproken.  Wat  angaet 
het  bewys ,  bestaende  in  twee  stucken ,  antwoort  de  synodus  opt  eerste ,  dat 
de  renunciatie  Cornelii  ,  waermede  hy  de  gemeenschap  der  Gereformeerde 
versaect,  hem  geene  autoriteyt  en  can  genen  om  afgesonderde  versame- 
lynge  te  houden ,  maer  dat  deselfde  hem  alle  macht  om  predicken  beneemt , 
dewyle  hy  sodanige  macht  alleen  deur  beroepynge ,  by  de  Gereformeerde 
kercke  op  hem  gedaen ,  heeft  vercregen  ende  heeft  al  so  min  rechts  nu  na 
de  renunciatie  te  pretenderen  om  te  mogen  predicken ,  als  wanneer  hy ,  de 
suspentie  crachteloos  gehouden  hebbende ,  tegens  die  hadde  geprotesteert 
ende  geappelleert.  Op  het  anderde  bewys  geeft  synodus  voor  antwoorde , 
dat  noch  de  Unie  noch  het  versoeck  der  Nederlantscher  Gereformeer- 
den kereken,  an  den  conynck  van  Hispanien  ende  syne  onderoverheden 
gedaen,  tot  bewys  van  sodanige  licentie  (haers  bedunckens)  can  ge- 
trocken  worden,  doch  refereert  sick  oversulex  an  de  Unie  endo  remon- 
strantie selve.    Behoort  derhalven  de  synodus  van  Cohnemo  sulex  als  boven 


248 

te   versoucken   ende   Cornelius   behoort   het  versoeck   des   synodi  na  te 
commen. 

42.  Ten  derden ,  also  het  Cornelius  heeft  belieft  syne  antwoorde  voor- 
der  als  noodich  te  extenderen ,  midts  daerby  voegende ,  dat  hy  alsnoch  de 
gemeenschap  der  Gereformeerde  kercke  renunciert  ter  tyden  toe  etc. ,  ver- 
el  aert  de  synodus  daerover  van  herten  bedrouft  ende  niet  min  verwondert 
te  zyne ,  omdat  Cornelius  so  sware  ende  hooch wichtige  sententie  so  seer 
haestelyck  sonder  alle  reden  tegens  de  Reformeerde  kercke  vuytspreect, 
welcke  noyt  en  heeft  geweygert  rekenschap  hares  geloofs  ende  bewys 
harer  leere  te  doen,  waer  sulex  noodich  soude  mogen  geweest  zyn,  die 
oock  noyt  noch  by  Corneliüm  noch  by  andere  hardtneckich  is  bevonden , 
weygerende  ofte  onderrechtynge  an  te  hooren,  wanneer  haer  die  is  an- 
geboden ,  ofte  deselfde  plaetse  te  geven ,  wanneer  se  met  den  woorde  Godts 
bevonden  is  te  accorderen,  ja,  welcke  leere  noyt  van  eenigen  rech- 
sinnich  leeraer  ofte  kercke  binnen  de  eerste  600  jaren  na  de  geboorte 
Christi  sulex  is  geoordeelt ,  dat  sodanige  kercke ,  als  sulcke  leere  belyt ,  der 
excommunicatie  ende  vuytsluytynge  buyten  de  gemeenschap  der  algemeene 
kercke  Christi  weerdich  soude  wesen.  Doch  verhoopt  het  synodus ,  dat  Cor- 
nelius hem  beter  sal  bedeyncken  ende  van  sodanige  heevige  vuytspraecke 
ende  van  syne  affsonderynge  berou  hebbe. 

43.  Het  synodus,  Cornelii  mondelyck  ende  schriftelyck  antwoort  ge- 
hoort  ende  gelesen  hebbende ,  heeft  noodich  geacht  wyders  op  de  saecke 
te  letten  ende  is  gevraecht ,  op  wat  wyse  voorders  Cornelius  soude  mogen 
verhindert  worden  in  syne  affgesondorde  versamelynge  ende  hoe  ende 
wat  wyders  met  syne  persoone  sal  behooren  gehandelt  te  worden.  Opt 
eerste  is  goetgevonden ,  dat  do  E.  raagistraet  van  Hoorn  sal  van  eenige , 
vuyt  den  synodo  daertoe  gedeputeert ,  versocht  worden  de  goede  handt  te 
willen  anhouden ,  dat  Cornelius  soude  mogen  syne  affgesonderde  versame- 
lynge nalaeten,  midts  praesenterende  Cornelio  wyders,  so  sulex  versocht 
worde,  vuyt  Godes  woort  te  onderrichten  tot  gelegenen  tyt  ende  plaetse 
deur  sodanige  personen ,  als  daertoe  sullen  mogen  bestemt  worden ,  alhoe- 
wel de  synodus  verstaet ,  dat  sulex  te  meermael  so  deur  hare  gedeputeerden 
als  andere  gesciet  is  Ende  sal  sulcke  commissie  door  Guillielmum  Hasium 
ende  Hermannum  Geraerdi  vuytgerecht  worden.  Ende  dat  ingevalle  by 
de  voorsz.  magistraten  niet  en  worde  vercregen,  dat  alsdan  de  E. E.  heeren 
Staten  worden  versocht  sulex  te  gelieven  deur  hare  authoriteyt  te  wege 
te  bryughen ,  gelyc  aireede  deur  de  gedeputeerden  des  synodi  des  voorigen 
jaers  verstaen  is ,  dat  hare  E. E.  hebben  belooft  de  kereken  op  hare  ver- 
souck  de  goede  handt  te  bieden  ende  ordre  te  stellen ,  dat  sodanige  aff- 
gesonderde versamei  yngen  verhindert  worden. 


249 

44.  Wat  angaet  het  tweede  sal  met  hem  na  kerckelycke  ordonnantie 
gehandelt  ende  de  christelycke  censure  over  hem  gebruyct  worden  ende 
sal  hem  vooreerst  het  nachtmael  des  Heeren  door  oordeel  der  kercken  vuyt 
name  des  synodi  worden  verboden.  Daerna  sal  hy,  blyvende  by  syne 
meenyngen  ende  scheuryngen ,  met  name  de  gemeente  voorgestelt  worden 
ende  haren  gebeden  bevolen ,  ende  sulcx  so  dicmaels ,  als  na  ordre  der  ker- 
cken gewoonlyck  is  te  gescieden ,  welcke  proclamatien  tot  Alcmaer ,  Enc- 
huysen  ende  Edam  sullen  gescieden.  Ende  soverre  dese  discipline  an  hem 
gebruyct  zynde ,  hy  gelyckewel  blyft  by  het  voorige  ende  dat  daeromme 
totter  excommunicatie  sal  moeten  getreden  worden ,  sullen  alsdan  de  das- 
sen worden  bescreven ,  opdat  se  eenigen  vuyt  den  haren  senden ,  die  over 
sulcx  met  malcanderen  sprecken  ende  wyse,  tyt  ende  plaetse  beramen, 
welverstaende  dat  deselfde  procedure  niet  sal  werden  tegen  hem  voorge- 
nomen, soverre  hy  syne  versamelynge  ofte  van  selffs  ofte  van  andere 
genootsaect  sal  nalaeten ,  ten  ware  hy  alle  vermanynge  versmadende  ooc 
andersins  derselfder  censure  weerdich  ware. 

45.  Is  gevraecht,  of  niet  geraden  ware,  dat  de  gedeputeerden  des  sy- 
nodi  sullen  staen  over  de  examinatie  aller  dergener,  die  eerst  tot  den 
dienst  der  kercken  sullen  toegelaten  worden ,  ofte  ten  minsten  de  laste 
examinatie  (also  by  sommigen  dassen  de  examinatie  by  stucken  ten 
verscheyden  tyden  gesciet)  bywesen.  Is  goetgevonden  op  het  believen 
der  dassen,  dat  sulcx  gesciede,  ende  sullen  die  op  den  synodum  syn 
geweest,  hare  classicale  medebroeders  tot  sulx  door  redenen  soucken  te 
bewegen. 

46.  De  kercke  van  Amsterdam  is  by  den  synodo  vermaent  hare  last 
om  den  nationalen  synodum  an  de  Generale  Staten  te  versoecken ,  te  be- 
hertigen  ende  beneerstigen ,  dewyle  selfs  hier  in  den  synodo  is  claerlyck  ge- 
bleken, hoe  nootsakelyck  sodanige  vergaderynge  der  algemeene  Nederlant- 
schen  kercken  is ,  om  dieswille  dat  hier  verstaen  is ,  dat  al  roede  vuyt  het 
midden  der  kercke  scheurynge  onstaet  ende  ooc  sommige  predicanten 
versoucken  in  seeckere  stucken  der  leere  gedult  te  syn ,  welcke  niet  en  staot 
by  eene  particuliere  vergaderynge,  maer  tot  den  nationalen  synodum  gehoort. 

47.  Also  Dirrick  Matthyssz,  ouderling  tot  Purmerent ,  oorlof  vercreeg 
van  den  synodo  om  na  huys  des  Saterdaechs  te  reysen ,  midts  dat 
hy  tegen  den  Maendage  smorgens  een  ander  in  syn  plaetse  deur  bestem- 
mynge  des  kerckenraets  soude  senden ,  welcke  ooc  is  gesciet.  Ende  is  in 
syn  plaetse  gecomen  Jan  Jacopsz,  ouderling  tot  Purmerent. 

48.  Is  eyndelyck    censure  gehouden  ende  Godtloff  niet  bevonden  der 


250 

berispynge  weerdich.  Ende  syn  na  gebruyc  de  acten  des  synodi  voorgele- 
sen  ende  daerna  van  elcken  classe  vuytgescreven  ende  copye  by  een 
yder  classe  medegenomen ,  waerop  de  vergaderynge  met  goede  eenicheyt 
na  anroepynge  des  naems  Godes  gesceyden  is,  bestemt  hebbende  dat 
volgende  de  ordre  het  naestcommende  synodus  tot  Edam  sal  gehouden 
worden  met  voorgaende  behoorlycke  vuytscryvynge  an  allen  dassen  ende 
advertissement  an  de  E.E.  heeren  Staten.  Aldus  gedaen  tot  Enchuysen 
desen  25  Junij  1597. 

Andreas  Theodori,  praeses. 

Jacobus  Arminius,  scriba. 


Acta  synodi  particularis  der  kercken  van  Noort- 
hollandt ,  gehouden  tot  Eedam  van  den  2  2  Juni]  totten 
2  7 ,  cididxciix  l). 

Naer  aenroepinge  van  den  naem  des  Heeren  is  dat  Noorthollants 
particulieren  synodus  begonnen  tot  Edam  ende  is  vercoren  tot  eenen  pre- 
sidem  dom.  Johannes  Mattuisius,  predicant  tot  Haerlera,  ende  tot  eenen 
assessorem  dom.  Wilhelmus  Puppius  ,  predicant  binnen  Edam ,  ende  Johan- 
nes Halsbergius ,  predicant  binnen  Amsterdam,  tot  scribam. 

Daer  syn  verschenen  in  den  synodo  met  behoorlycke  credentiebrieven 
dese  naervolgende  persoonen :  van  den  classe 

van  Edam. 
Dom.  Wilhelmus  Puppius,  predicant  tot  Edam. 
Lieven  Jans,  predicant  tot  Middeltje. 
Claes  Pieters  Man,  ouderlinck  tot  Edam, 
Cornelis  Jans,  ouderlinck  tot  Monickedam. 

van  Alckmaer. 
Dom.  Petrus  Cornelissz  ,  predicant  tot  Alcmaer. 
Vincentius  Meusevoet,  predicant  tot  Schagen. 
Jan  Pieters  Camerlinck  ,  ouderlinc  tot  Alcmaer. 
Reyer  Aelberts,  ouderlinck  tot  Nieuwe  Nieudorp. 

van  Haorlem. 
Dom.  Johannes  Matthisius,  predicant  tot  Haerlem. 
Claes  Clakssz,  predicant  tot  WTtgeest. 

!)  »van  den  22  Junij  totten  27,  cdidxcmx".  H  heeft  uaengevangen  den  23  Junij 
anno  1Ö98  ende  geeyndicht  dun  27  dcr&elver  nment'. 


251 

Mr.  Pieter  Cornelisz  van  Blanckerort  ,  ouderling  tot  Harlem. 
Jacob  Claesz,  ouderling  tot  Wtgeest. 

van  Amsterdam. 
Dom.  Johannes  Halsbergius,  predicant  tot  Amsterdam. 
Nigolaus  Johannis,  predicant  in  de  Loosdrecht. 
Jan  Thomassz,  ouderling  binnen  Amsterdam. 
Cornelis  Peeters,  ouderling  tot  Wesop. 

van  Horn. 
Paulus  Bernhardi  alias  Mercator,  predicant  tot  Ursem. 
Dom.  Evert  Michiels,  predicant  tot  Oosterblocker. 
D ide rick  Jans  Woggenum,  ouderling  tot  Horn. 
Syhon  Ariens,  ouderling  tot  Oostwoude. 

van  Enchuysen. 
Peeter  Aelberts,  predicant  binnen  Enchuysen. 
Mr.  Hendrick  Peeters,  predicant  binnen  Venhuysen. 
Jan  Cornelisz,  ouderling  binnen  Enchuysen. 
Claes  Harmans,  ouderling  tot  Penningwysen. 

Syn  oock  verschenen  de  heeren  commissarisen  der  E  E.  heeren  Staten 
jonckheer  Willem  van  Züylen  van  Nyevelt  ende  doctor  Nicolaus  Crom- 
iiout  ,  raet  in  den  Hove  provincial ,  met  behoorlycke  credentie  ende  dese 
instructie :  te  hoeden ,  datter  geen  saken ,  die  politycq  syn  ende  de  kereken 
int  gemeyn  aengaen ,  in  den  synodo  en  werden  verhandelt ,  insgelyckx  dat 
alle  wterste  proceduren  werden  opgehouden  tegens  voorgaende  resolutie 
der  E. E.  heeren  Staten  ofte  daerwt  eenige  ondienst  soude  staen  te  ver- 
wachten. 

Insgelyckx  syn  oock  verschenen  de  gedeputeerde  des  particulieren  sy- 
nodi  van  Suythollant  dom.  Arnoldüs  Cornelii  ,  predicant  binnen  Delft , 
ende  dom.  Johannes  Becius,  predicant  tot  Dordrecht,  met  behoorlycke 
credentiebrieff  tot  Billeken  eynde ,  gelyc  als  in  de  twee  particuliere  syno- 
den van  Suydt  ende  Noorthollant  goetge vonden  is. 

[Art.  1.]  *)  Voorder  syn  de  acta  des  lestleden  synodi,  gehouden  tot 
Enchuysen,  opgelesen. 

Nopende  de  resolutie  des  synodi  van  Enchuysen  over  de  sake  van 
Taco  Sybrants,  dat  hy  soude  geproclameert  ende  verclaert  werden  geen 
wettelyc  predicant  der  Gereformeerde  kereke  te  Byn,  ende  dat  naer  ses 
weken  desselven  synodi;  dese  verclaringe  is  in  de  kereken,  dien  het 
belast  ende  opgeleyt  was,  geschiet  in  Aprili  lestleden,  alhoewel  deselve 


')     De  articulcering ,  die  in  C  niet  voorkomt,  is  overgenomen  uit  13. 


252 

om  seker  redenen ,  by  den  kercken  verhaelt  ende  by  den  synodum  aen- 
genomen,  wtgestelt  was. 

[Art.  2.]  Is  Boëthius  Ludolphi,  eertyts  schoolmeester  binnen  Dockum. 
Toor  den  synodum  verschenen  met  sekere  attestatien.  versouckende  dat 
hy  ter  proeve  gestel t  ende  geexamineert  soude  werden  om  alsoo  totten 
dienste  des  goddclycken  woorts  gevoordert  te  wesen.  Dese  sake ,  in  com- 
municatie geleyt  synde ,  vinden  de  broeders  geraden ,  dat  hy  voor  desen 
tyt  tot  syn  versoeck  niet  en  mach  comen ,  overmits  hy  den  synodo  gantsch 
onbekent  ende  in  Vrieslant  wel  bekendt  is ,  alwaer  vele  plaetsen  vaceren. 

Gravamina  van  Hora. 

[Art.  3.]  Opt  eerste  nopende  de  sake  Arnoldi  Henrjci,  dewelck  al- 
hoewel hy  opgeschort  is  van  synen  dienst,  nochtans  in  denselven  voort- 
gaet,  is  goetgevonden ,  dat  de  voorsz.  Arnoldds  hier  sal  ontboden  wer- 
den, indien  hy  heden  van  selfs  niet  en  coemt. 

[Art.  4.]  Belangende  het  tweede,  oft  de  gedeputeerde  des  synodi, 
die  door  het  veelvuldich  reysen  soo  op  den  Suythollantschen  synodum  soo 
op  den  Hage  alle  het  geit ,  van  de  E.  E.  heeren  Staten  verordineert  tot 
onderhoudinge  des  synodi,  schier  gants  verteyren  tot  groote  beswaringe 
der  bysondere  kercken,  niet  en  behooren  wederom  affgestelt  te  syn,  is 
besloten,  dat  de  gedeputeerde  sullen  blyven  met  bespreek  ende  voor- 
waerde ,  dat  oock  de  l)  gedeputeerde  des  synodi  sullen  verschynen  in  den 
synodo  van  Suythollant ,  waertoe  wel  te  voren  andere  syn  gebruyekt  ge- 
weest, mitsgaders  dat  sy  ooc  by  de  E.  E.  heeren  Staten  versoecken 
sullen ,  dat  (tot  ontlastinge  der  bysondere  kercken)  de  penningen  werden 
verhoogt. 

[Art.  5.]  Belangende  het  derde,  dat  vele  persoonen  als  gehoude 
eenige  maenden,  ja  jaeren  by  elckandcren  sitten,  in  onwettelycke  huys- 
houdinge  kinderen  telende ,  ende  daernaer  schandelooselycken  malcanderen 
verlatende  etc  ,  is  geresol veert ,  dat  men  versoecken  sal  by  de  E.  E.  heeren 
Staten ,  dat  hierinne  mach  voorsien  ende  geremedieert  werden ,  hetwelcke 
den  gedeputeerden  opgeleyt  is  a). 

[Art.  6.]  Soo  veel  het  vierde  gra  vamen  belangt,  handelende  van  de 
wederlegginge  eeniger  paepistischer  boecken ,  dewelcke  in  der  eenvoudigen 
handen    gesteken    werden,   is   goetgevonden,    dat    de    geleerde    theologi 


')     ode"  H  heeft   >de  twe".  -)  In  margine  staat  hiernevens1   o  Nota -schouten  fault.' 


253 

deselve  wederleggen,  doch  wyen  dese  last  opgeleyt  sal  syn,  sullen  de 
gedeputeerde  deses  synodi  besluyten  gesamentlyc  metten  particulieren 
synodo  Tan  Suythollant. 

Gravamina  van  Edam. 

[Art.  7.]  Gelyckerwys  de  eerste  swaricheyt  van  Edam  van  eenen 
inhout  is  met  de  tweede  van  Hom ,  alsoo  is  oock  het  besluyt  des  synodi. 

[Art.  8  ]  Het  tweede  oftet  niet  geraedsaem  en  is ,  als  syn  Excellentie 
om  eenige  predicanten  schryft  om  Godes  woort  te  predicken  in  het  leger , 
dat  alle  dassen ,  soowel  die  haer  debvoyr  gedaen  hebben  als  andere ,  die 
geenen  dienst  en  hebben  gedaen,  sick  de  lotinge  onderwerpen  ende  die 
persoonen  alleenlyc  vry  syn ,  die  laest  veltpredicker  is  geweest ,  hierop  is 
de  resolutie  der  broederen ,  dat  alle  dassen  te  gelycke  sullen  loten  ende 
die  persoon  alleen  vry  sy,  die  lest  int  leger  den  dienst  des  goddel v  eken 
woorts  bewaert  heeft. 

[Art.  9.]  Daer  is  eenen  brieff  gesonden  aen  den  synodum  van  Arnoldo 
Henrici,  predicant  tot  Swaech,  waerin  hy  rondelyck  verclaert,  dat  hy 
den  synodum  hout  voor  partydich ,  dewyle  de  classes ,  wte  wclcke  de  sy- 
nodus  bestaet,  tegens  hem  vonnisse  gesproken  hebben  sonder  hem  int 
minste  gehoort  te  hebben.  Derhalven  is  hy  genootsaeckt  op  den  natio- 
nalen  synodum  te  appelleren.  Aleer  men  ten  principalen  coerat,  is  goet- 
gevonden,  datter  twee  wten  synodo  affgeveyrdicht  werden  om  hem  hier 
te  ontbieden,  waertoe  bestemt  syn  dom.  Nicolaus  Johannis,  dienaer  des 
goddelycken  woorts  in  de  Loosdrecht,  ende  mr.  Peeter  Cornelisz  van 
Blanckerort,  ouderling  tot  Haerlem. 

Gravamina  van  Alcmaer. 

[Art.  10.]  Het  eerste  gra vamen  is  achtervolgens  de  begeerte  der 
heeren  commissarissen  wtgestelt. 

[Art.  11.]  Op  het  tweede  gravamen  nopende  het  sweeren  by  mannen- 
waerheyt  is  goetgevonden ,  dat  sulck  eenen  ydelcn  eedt  oft  affirmatie  in 
de  lidtmaten  der  kereke  niet  en  sal  geduldet  werden  ende  dewyle  men 
verstaet,  datter  by  ordonnantie  der  E.  E.  heeren  Staten  orden  ende  forme 
over  het  sweeren  is  gestelt ,  soo  sullen  de  gedeputeerde  versoecken ,  dat 
deselve  by  de  onderoverheden  l)  werde  ververscht. 

')    »de  onderoverheden"  B  heeft  »alle  overheyden" 


254 

[Art.  12]  Opt  derde  gravamen,  handelende  van  het  onordentlyck 
drucken  der  boecken  ende  onreyninge  des  houwelyckx  ende  l)  des  sab- 
baths  etc. ,  hebben  de  broeders  geraedsaem  gevonden ,  dat  des  synodi  ge- 
deputeerde sullen  versoecken  by  de  £.  E.  heeren  Staten,  dat  in  dese 
ende  diergelycke  misbruycken  werde  versien. 

Gravaraen  van  Enckuysen. 

[Art.  13.]  Nopende  het  gravaraen  van  Enchuysen,  hetwelc  is  van 
eenen  volwassen  manspersoon ,  dewelcke  op  syn  belydenisse  ende  belofte 
van  eenen  vromen,  godtsaligen  wandel  gedoopt  is  sonder  nochtans  sick 
tottet  gebruyck  des  h.  avontmael  te  begeven,  is  besloten,  dat  de  res* 
pective  kercken  sulck  eenen  met  ernst  in  het  bysondere  van  syne  schuldige 
plicht  vermanen  sullen  ende  by  occasie  sulcke  sonden  in  het  gemeyn  van 
den  predicstoel  bestraffen. 

[Art.  1 4.]  Aangaende  den  artyckel ,  die  by  den  laetsten  particulieren 
synodum  van  Noorthollant  gestelt  is  opt  advys  der  dassen ,  dat  men  vol- 
gens den  canon  des  nationalen  synodi ,  gehouden  tot  Middelborg ,  de  exami- 
natie  der  studenten ,  die  bereyt  syn  den  kerckendienst  aen  te  veyrden , 
gedaen  by  den  professoren  tot  Leyden ,  sal  voor  goet  ende  genouchsaem 
bekennen ,  mits  by  deselve  voegende  de  gecommiteerde  des  synodi ,  is  goet- 
gevonden ,  dat  sy  behalven  het  examen ,  gedaen  by  de  professoren ,  noch 
wijders  sullen  geexamineert  werden  by  den  classe. 

[Art.  15.]  Sooveel  een  ander  artyckel  desselven  synodi  aengaet,  oock 
op  het  goetvinden  der  dassen  gestelt.  te  weten  oft  de  gedeputeerde  des 
synodi  sullen  staen  over  de  examinatie  dergener,  die  eerst  totten  dienst 
der  kercken  toegelaten  werden,  ende  ditselve  in  communicatie  geleyt 
hebbende,  hebben  de  broeders  eendrachtelyc  goetge vonden ,  dat  de  das- 
sen tot  ontlastinge  ende  verlichringe  der  gedeputeerde  sullen  blyven  by 
haer  out  gebruyck  sonder  yets  hierinne  te  veranderen. 

[Art.  16.]  Syn  eenige  broeders  der  bedroeffde  gemeynte  van  Mede- 
bliek  voor  den  synodum  verschenen ,  versoeckende ,  dewyle  sy  negen  jaren 
lanc  hebben  moeten  leven  sonder  wettelycken  predicant  te  hebben  in 
haer  stadt  om  onderwesen ,  ver  ra  aen  t  ende  vertroost  te  werden  door  Godes 
woort,  dat  sy  souden  mogen  versien  werden  van  eenen  wettelycken  die- 
naer  in  hare  stadt  2) ,  oft  ten  minsten  dat  sy  by  provisie  eenichsins  sou- 

')  wende"  B  heeft  «ende  ontheijliginge".  *)  »dienaer  —  stadt"  B  heeft  «gere- 
formeerden ende  ordinarissen  predicant". 


255 

den  mogen  bedient  werden.  De  broeders ,  haer  voorstel  met  droef  heyt 
aengehoort  hebbende,  hebben  vooreerst  goetgevonden ,  dat  de  dassen 
van  Hom  ende  Enchuysen  den  dienst  in  dese  bedroefde  kercke  sullen 
bewaren  gelyc  als  vooren,  insgelyckx  dat  de  gedeputeerde  des  synodi 
te  gelegener  tyt  versoecken  sullen  by  de  E. E.  heeren  Staten,  dat  Taco 
Sybrants  geweyrt  *)  ende  eenen  wettelycken  predicant  der  Gereformeerde 
kercke  gestelt  mochte  werden  tot  Medenblick.  Is  daerbeneffens  den 
tween  dassen  van  Horn  ende  Enchuysen  opgeleyt  twee  dienaren  ende 
eenen  ouderling  te  committeren  om  op  het  alderspoedichste  de  gemeynte 
van  Opperdoes  te  voorsien  met  eenen  bequamen  predicant. 

[Art.  17.]  Is  voorder  aengedient,  dat  dom.  Johannes  Utenbogart 
eenige  dingen  heeft  te  proponeren ,  die  desen  ende  den  Suythollantschen 
synodo  int  gemeyn  aengaen.  Daerop  is  goetgevonden,  dat  hy  soude 
binnen  comen. 

Dom.  Johannes  Utenbogaert  is  verschenen  voor  den  synodum,  verthoo- 
nende  twee  brieven,  eenen  geschreven  int  Latyn  van  dom.  Theodoro  Beza 
wt  last  des  geheelen  kerekenraets  van  Geneven,  den  anderen  int  Fran- 
coys  wt  last  der  kereken  van  Langedoc,  waervan  bycans  den  geheelen 
inhout  is ,  dat  eenige  kerckelycke  persoonen  van  wegen  der  Nederduytsche 
kereken  souden  gedeputeert  ende  affgeveyrdicht  werden  om  te  verschynen 
in  den  nationalen  synodum  tot  Monpelier  den  achtsten  May  lestleden. 
Waerop  goetgevonden  is,  niettegenstaende  dat  de  bestemde  tyt  des 
synodi  lange  verloopen  is,  dat  onse  gedeputeerde  gesamentlyck  metten 
Suythollantschen  synodo  sullen  raet slagen ,  oft  niet  goet  ende  nut  en  sal 
syn  de  France  kereken  te  vermanen  tot  stantvasticheyt  in  de  suyvere 
leere  des  evangelii  ende  oeffeninge  der  christelycker  discipline,  dat  sy 
ooc  de  schoone  aenlockende  woorden  dergener  geen  geloove  toe  en  staen , 
dewelcke  streven  de  duysternisse  mettct  licht  ende  het  pausdom  met  het 
evangelio  te  vermengen,  gelyck  als  dom.  Beza  in  synen  sendtbrief  wel 
vermaent. 

[Art.  1 8.]  Corneliüs  Wigerii.  —  Op  het  derde  van  Edam  nopende  de 
sake  Cornelh  Wigerii  ,  dewelcke  niettegenstaende  alle  voorgaende  vermae- 
ningen  ende  proceduren ,  aen  hem  tot  noch  toe  aengelegt ,  in  syne  valsche 
opinien  ende  affgesonderde  conventiculen  voortgaet ,  is  goetgevonden ,  dat 
de  resolutien  der  dassen  sullen  gelesen  werden ,  dewelcke  eendrachtelycken 
stemmen,  dat  men  met  de  excommunicatie  (die  door  believen  der  E. E. 
heeren  Staten  ter  bestemder  tyt  niet  wtgerecht  en  was)  sal  voortvaren, 
indien  geen  merckelycke  veranderinge  in  de  sake  sick  en  presenteert. 

')    «geweyrt"  B  heeft  «gedeporteert". 


256 

Daerna  heeft  het  synodus  goetgevonden ,  dat  oock  Johannes  Wtenbo- 
gaert  ,  die  tegenwoordich  den  dienst  binnen  Hom  bedient  ende  oock  door 
last  der  heeren  commissarisen  tot  Edam  gecomen  was,  soude  gehoort 
werden ,  als  denwelcken  de  standt  der  kercke  van  Hom  ende  de  circum- 
stantien  deser  sake  wel  bekendt  syn. 

Johannes  Wtenbogaert  dan  ter  begeerten  der  broederen  de  gelegent- 
heyt  der  kercke  tot  Horn  metten  synodo  gecommuniceert  hebbende ,  heeft 
het  synodus  naer  lange  ende  rijpe  deliberatie,  oock  mede  verstaen  heb- 
bende wt  deersaeme  heeren  commissarisen  der  E.E.  heeren  Staten  de 
goede  hope ,  dier  is  om  den  derden  predicant  binnen  Horn  te  beroepen , 
mitsgaders  oock  dat  Cornelius  Wigerii  soude  syne  conventiculen  naer- 
laten ,  eyndelyck  geresolveert ,  dat  de  excommunicatie  alsnoch  sal  wt- 
gestelt  werden  voor  den  tyt  van  acht  weken,  ingaende  den  achtentwin- 
tichsten  Junij  naestcomende.  Item  dat  dom.  Johannes  Matthisius,  praeses 
synodi,  ende  dom.  Johannes  Hallius  tsamen  met  Jan  Thomasz,  ouderling 
tot  Amsterdam,  naer  Horn  sullen  trecken,  geassisteert  met  de  heeren 
commissarisen  voornoemt  (dewelcke  ooc  beloeft  hebben  wt  naem  der  E.E. 
heeren  Staten  de  goede  handt  hieraen  te  houden),  insgelyckx  by  haer 
voegende  dom.  Johannem  Wtenbogaert  om  met  Cornemo  Wigerio  in  de 
tegenwoordicheyt  eeniger  der  eersaeme  magistraet  aldaer  te  spreken  ende 
hem  wt  naem  des  synodi  voor  te  houden ,  dat  alhoewel  het  synodus  ach- 
tet,  dat  hem  Wigerio  in  alle  proceduren  volcomelyck  is  voldaen,  noch- 
tans de  synodus  ten  ovcrvloet  noch  eenmael  voor  de  leste  reyse  hem 
heeft  willen  aenseggen,  dat  de  excommunicatie,  tegens  synen  persoon 
voorgenomen  ende  hem  in  Martio  lestleden  aengeseyt,  noch  voor  den  tyt 
van  acht  weken  sal  werden  wtgestelt,  mits  hy  Wigerius  voor  de  expi- 
ratie deses  tyts  dese  naergemelde  conditien  naercoemt. 

In  den  eersten  dat  hy  Wigerius  dadelyck  sal  ophouden  van  syn  affgeson- 
derde  byeencoemsten  ende  conventiculen.  Ten  anderen  dat  hy  sal  laten  syne 
opinien  op  eeniger  wyse  tsy  mondelyck  oft  by  geschrifte  te  divulgeren  oft  yet 
wt  te  geven ,  tegens  de  leere ,  orden  ende  procedure  der  kercke  strydende. 

Sooveel  aengaet  syne  valsche  opinien  selve ,  alhoewel  hy  daervan  door 
die  van  de  kcrcken  genouchsaemlyck  is  overtuycht,  sal  nochtans  hem 
Wigerio  vrystaen  aengaende  deselve  te  mogen  beroepen  op  den  naesten 
nationalen  ofte  provincialen  synodum  van  Hollant. 

Ende  indien  hy  sulcke  conditien  voornoemt  niet  dadelyck  en  volbrengt , 
soo  is  soowel  achtervolgens  de  resolutien  der  dassen  als  oock  de  een- 
drachtige stemminge  der  broederen  deses  synodi  besloten,  dat  terstont 
naer  expiratie  des  voornoemden  tyts  van  acht  weken  de  excommunicatie 
volcomelyck  sal  int  werck  gestel t  worden  sonder  eenich  voorder  wtstel 
ofte  exceptie,  ende  dat  in  de  drye  kercken,  dien  sulckx  in  den  synodo 
van  Enchuysen  is  opgeleyt. 


257 

[Art.  19]  Op  het  eerste  gravamen  van  Alcmaer  aengaende  de  schrif- 
ten Cornelii  Wigerii,  die  tot  groote  beswaringe  der  kercken  ende  ont- 
rustinge  der  eenvoudige  in  druck  heeft  laten  wtgaen,  hetgene  syne 
leere  ende  de  handelingen ,  die  met  hem  syn  geschiet ,  aengaet ,  is  goet- 
gevonden,  dat  aleer  het  boeck  beantwoordt  worde,  alle  dassen  elck 
int  besonder  het  voornoemde  boeck  met  vlijt  duerlesen  ende  aentee- 
ckenen,  al  wat  sy  achten  weerdich  aengeteeckent  te  syn  ende  sulckx 
aen  den  gedeputeerden  des  synodi  overschryven.  Insgelyckx  dat  de  hooch- 
geleerde  professoren  der  h.  theologie  tot  Leyden  sullen  van  hetselve  ver- 
witticht  werden  door  eenen  brief,  wt  last  des  synodi  geschreven,  ende 
oock  mondeling  door  dom.  Johannem  Matthisium  ,  praesidem  synodi ,  over- 
mits in  tselve  boeck  eenige  dingen  syn  1),  die  hare  E  E.  ooc  aengaen. 

[Art.  20.]  Dom.  Nicolaus  Johannes  ende  mr.  Peeter  Cornelisz  van 
Blanckerort,  wedergecomen  synde  van  Swaech,  hebben  aengedient,  dat 
sy  Arnoldüm  Henrici  beweecht  hebben  om  voor  den  synodo  te  comen. 

Waerover  is  geresolveert ,  dat  Arnoldus  Henrici  soude  binnenstaen 
ende  oorsaken  verclaren ,  weerom  hy  van  den  classe  totten  synodum  ge- 
appelleert  hadde ,  waerop  hy  verclaerde ,  datte  classis  van  Hora  tegens  hem 
grooten  haet  ende  nijt  bewesen  hadde ,  hem  van  den  dienst  suspenderende , 
daer  hy  maer  eens  sick  verloopen  hadde  in  dronckenschap ,  waervan  hy 
vermaent  synde  syne  schuit  met  weenenden  oogen  bekendt  hadde. 

Het  classis  van  Horn  hierover  gehoort  synde,  is  bevonden,  dat  sy  in 
alle  billicheyt  2)  met  den  voornoemden  Arnoldo  Henrici  gehandelt  heeft 
ende  Arnoldus  grootelyck  heeft  gesondicht  soowel  door  dronckenschap 
als  door  rebellicheyt  tegen  den  classem,  gelyck  ooc  doordien  dat  hy 
bevonden  is  in  de  conventiculen  Cornelii  Wigerii,  waervan  hy  van  den 
praeside  met  ernst  is  vermaent  ende  tot  schultbekenninge  gebracht  ende 
is  alsoo  metten  classe  versoent.  Doch  dewyle  groote  ergernisse  by  vele 
daerdoor  is  ontstaen ,  is  goetgevonden ,  dat  hy  drye  weken  onbegrepen 
van  synen  dienst  sal  desisteren.  Ende  sal  syn  schultbekenninge  van  den 
predickstoel  de  gemeynte  tot  Swaech  voorgedragen  worden  den  negen- 
tienden July  naestcomende  door  eenen  predicant,  die  tclassis  van  Edam 
daertoe  ordonneren  sal. 

[Art.  21.]  Ende  overmits  eenige  twist  noch  opgeresen  is  tusschen 
sommige  broeders  wt  den  classe  van  Horn  ende  Arnoldus  Henrici  voor- 
noemt, is  goetgevonden  vier  broeders  wt  den  synodo  te  verordonneren 
om  dit  verschil  te  slissen  ende  neder  te  leggen.    Hetwelcke  geschiet  is  op 


*)    »in  tselve  boeck  —  syn"  B  heeft  aeeninge  dingen  werden  verhaelt."     *)    »bil- 
licheyt"  B  heeft  »billickheijt  ende  redeliokheyt." 

Acta  syn.  provinc.  I.  17 


258 

dese  wyse,  dat  Arnoldus  Henrici  bekent  heeft  deselve  broeders  met  on- 
waerheyt  beschuldicht  te  hebben,  heeft  ooc  syne  schalt  bekent  ende  de 
broeders  voornoemt  om  vergevingo  gebeden ,  hetwelcke  als  het  voorgaende 
op  dese  forme  de  gemeynte  voorgedragen  sal  werden  als  volcht: 

Eer  wy  ons  totten  gebede  begeven ,  sal  ui.  weten ,  dattcr  een  verschil 
geweest  is  tusschen  den  dienaer  deser  ghemeynte  Arnoldum  Henrici  ende 
den  classe  van  Hora ,  overmits  dat  de  dienaer  voornoemt  wt  menschelycke 
swacheyt  somtyts  sick  vergrepen  heeft  in  dr  on  eken  schap  ende  overdien 
gesuspendeert  is  geweest  van  synen  dienst.  Maer  also  dese  sake  in  den 
synodo  van  de  kereken  van  Xoorthollant ,  tot  Edam  gehouden,  verhandelt 
is,  soo  is  daerin  sooveel  gcdaen,  dat  Arnoldus  Henrici  syne  schuit  met 
droeffenisse  voor  de  broederen  bekendt,  begeerende  dat  dengenen,  dien 
synen  val  bekendt  is,  hem  sulckx  om  Christi  wille  vergeven  ende  be- 
loeft  voortaen  in  synen  dienst  hem  in  alle  godtsalicheyt  te  dragen 
Daerbeneffens  heeft  deselve  Arnoldus  Henrici  ooc  eenige  swaricheyt  ge- 
hadt  met  eenige  dienaers  des  classis ,  welcke  sake  ooc  in  den  synodo  is 
ternedergelegt ,  alsoo  dat  hy  syne  schuit  daerover  bekent  heeft  ende  be- 
leden haer  ten  onrechten  te  hebben  beschuldicht.  Soo  dan  yemant  in 
dese  saken  geergert  ware,  sal  hem  sulckes  als  wt  menschelycke  swac- 
heyt geschiet  ten  besten  nemen. 

[Art.  22].  Hebben  voorts  de  gedeputeerde  des  synodi  versocht,  dat 
se  de  rekeninge  souden  mogen  doen  van  de  penningen,  die  sy  den  voor- 
gaenden  jaere  ontfangen  ende  wtgegeven  hebben ,  waertoe  by  den  syno- 
dum  verordonneert  syn  Petrus  Cornelii,  dienaer  tot  Alcmaer,  ende  meester 
Peeter  Cornelisz  van  Blanckerort,  ouderling  tot  Haerlem,  de  welcke 
rapport  gedaen  hebben  den  ontfanck  ende  wtgift  wel  t'accordercn.  Ende 
is  overgebleven  in  handen  van  de  gedeputeerde  des  synodi  de  somma 
van  hondert  en  vyffenveertich  gl.  negentien  sts.  vier  pen. 

[Art.  23.]  Dom.  Johannbs  Hallius,  twee  jaren  als  gedeputeerde  des 
synodi  gedient  hebbende ,  heeft  versocht ,  dat  hy  van  synen  last  ontsla- 
gen soude  werden,  hetwelcke  ooc  naer  orden  der  kereken  by  den  sijno- 
dum  is  gecon8enteert  ende  is  hem,  Johanni  Hallio,  van  l)  den  preside 
bedanckt  voor  synen  getrouwen  dienst,  den  kereken  bewesen. 

Is  voorder  van  den  preside  omgevraecht,  wien  men  voor  den  tweeden 
gedeputeerden  Harmanno  Geerardi  als  aenblyvende  sal  byvougen.  Ende 
is  daertoe  door  de  meeste  stemmen  vercoren  dom.  Johannes  Boqardus, 
predicant  tot  Haerlem. 


')     »van"  B  heeft  wvuijt  den  naeme  des  synodi  van." 


259 

[Art.  24]  De  kercke  van  Amsterdam  is  wederom  by  den  synodum 
vermaent  haren  last  aen  de  Generalen  Staten  een  synodum  national  te 
versoecken  wt  te  rechten. 

Particuliere  vragen. 

[Art.  25.]  Dewyle  dat  eenige  kercken  sich  beclagen,  dat  se  geen 
kennisse  en  hebben  van  alle  saken,  die  in  den  synoden  te  verhandelen 
staen,  soo  vragen  die  van  Alcmaer,  oft  het  niet  geraden  en  ware  de 
saken,  die  wtgeschreven  werden  van  den  dassen  om  in  den  synodo  te 
verhandelen  ende  aff  te  doen,  met  alle  de  sonderlinge  kercken  in  com- 
municatie te  leggen.  Is  eendrachtelyck  besloten ,  dat  sulckx  om  gewich- 
tige redenen  niet  en  is  van  noode. 

[Art.  26.]  Is  ten  anderen  gevraecht  van  die  van  Alcmaer,  oft  niet 
geraden  en  is,  dat  die  ouderlingen,  die  op  den  synodum  verschynen, 
eerst  sullen  verschynen  in  hare  respective  classcn  om  aen  te  hooren  ende 
haerselven  in  te  prenten  de  gravamina,  die  wtgeschreven  syn.  Hierop 
is  goetgevonden ,  dat  ditselve  in  alle  dassen  werde  gedaen,  soo  veel  het 
doenlyck  is. 

[Art.  27.]  Aengesien  de  dagelycksche  er  varen  theyt  leert,  dat  vele  lie- 
den door  aermoede  van  den  woonplaetse  tot  een  ander  vertrecken  son- 
der  hope  te  hebben  van  elders  haren  cost  beter  te  winnen  ende  sick  te 
geneeren ,  soo  vragen  die  van  Amsterdam ,  hoe  ende  op  wat  wyse  daer- 
inne  soude  connen  bequacmelyck  versien  werden.  Is  geresolveert ,  dat 
de  kercken,  wte  welck  sy  vertrecken,  ernstelycken  sullen  ondersoec- 
ken ,  wat  haer  beweecht  sulckx  te  doen  ende  soo  se  bevinden ,  dat  se 
geen  goede  redenen  en  hebben ,  sullen  se  vermaent  werden  te  blyven. 
Maer  soo  sy  niet  blyven  noch  connen  noch  willen ,  sal  men  haer  vra- 
gen, waerhenen  sy  willen  trecken,  ende  de  plaetse  wtdrucken  in  haer 
attestatie. 

[Art.  28.]  Is  ooc  van  die  van  Amsterdam  gevraecht,  oft  niet  geraden 
en  is  metten  Wederdoopers  in  een  gespreek  te  treden  ende  insonderheyt 
met  Hans  de  Rys,  haren  bischop,  die  sich  dickmael  heeft  laten  hooren 
bereyt  te  syn  om  met  onse  leeraers  te  handelen ,  sooverre  hetselve  door 
authoriteyt  der  overheyt  mochte  geschieden.  Hierop  is  geresolveert,  dat 
dit  als  een  gemeyne  sake  metten  aenstaenden  Suythollantschen  synodo 
door  onse  gedeputeerde  werde  gecommuniceert. 

[Art.  29.]  Is  voorder  censure  gehouden  ende  Gode  loff  niet  bevonden 
straffe  weerdich  te  syn,  alsoo  dat  de  acten  deses  synodi,  den  broederen 

17' 


260 

voorgelesen  ende  gedicteert  synde,  van  elcken  classe  wtgeschreven  syn, 
dewelcke  daeraff  elc  een  copye  autenthycq  met  hen  genomen  hebben. 

Ende  is  alsoo  dese  vergaderinge  in  lieffde,  vrede  ende  eenicheyt  met 
dancksegginge  tot  Godt  Almachtich  gescheyden,  bestemmende  dat  ach- 
tervolgens  omgaende  orden  het  naeste  synodus  gehouden  sal  werden  tot 
Alcmaer.     Actum  in  Edam  desen  27  Jimij  stilo  novo  1598. 

Johannes  Matthisius,  praeses  synodi. 

Joannes  Halsbergius,  scriba. 


Acta  van  de  vergaderinge ,  extr  oor  denair  lic  gehou- 
den tot  Alcmar  op  den  20  Octobris  98  by  den  ge- 
deputeerden dienaren  der  dassen,  sorterende  onder 
den  Noorthollantschen  synodo ,  ende  dat  vuyt  last 
ende  conforme  de  bescryvinge  der  E.  E.  heer  en  Stae- 
ten  over  de  zwaricheyt  ende  den  stoet  der  kercke 
tot  Medenblick. 

[Art  i.]1)  Naer  anroepinge  van  den  nacme  des  Heeren  is  vercoren 
tot  eenen  praesidem  Petrus  Plancius  ,  dienaer  des  woorts  tot  Amsterdam , 
ende  tot  scribam  Joannes  Bogaert,  dienaer  tot  Harlem. 

[Art  2.]  De  gedeputeerde  der  dassen  hebben  overgelevert  de  creden- 
cien ,  hen  respectivelic  by  den  dassen  gegeven.  Ende  hoewel  de  credence 
der  gedeputeerden  des  classis  van  Amsterdam  van  den  anderen  differeerde 
als  alleenlic  last  hebbende  an  te  hooren  ende  niet  in  onderhandelinge  te 
treden  over  de  voorsz.  zwaricheyt,  daervan  00c  de  redenen  ende  raotyf- 
ven  des  classis  syn  by  de  vergaderinge  angehoort,  item  dat  de  cre- 
dence der  gedeputeerden  vuyt  den  classe  van  Enchuysen  haer  refereerde 
op  de  particuliere  instructie,  hen  over  het  different  van  Medenblic  mede- 
gegeven ,  so  is  niettegenstaende  tselve  naer  rype  deliberatie  by  de  ver- 
gaderinge goetge vonden ,  dat  deseive  vergaderinge  als  wettelic  beroepen 
synde  soude  treden  in  onderhandelinge  vant  voorscreven  different  volgende 
den  last  ende  vuytscryvinge  der  E.  heeren  Staeten  voornoemt,  als  naer 
den  woorde  Gods  tot  de  meeste  stichtinge  oirboirlic  bevonden  sal  werden. 

[Art.  3.]  Vuyt  den  classe  van  Alcmar  syn  verschenen  Petrus  Corneli  , 
dienaer  tot  Alcmar ,  ende  Petrus  Lamberti  ,  dienaer  tot  Nieuwenierop ;  vuyt 
den  classe  van  Harlem  Joannes  Bogaert,  dienaer  tot  Harlem,  ende  Barthol- 

')     De  articuleering,  die  in  C  ontbreekt,  is  overgenomen  uit  G. 


261 

nus  Guilltelmi,  dienaer  tot  Beverwyck;  vuyt  den  classe  van  Amsterdam  u  y -...;.• ..».. 
Petrus  Planciüs  t  dienaer  tot  Amsterdam ,  ende  Petrus  Vereyckius  ,  dienaer 
tot  Sloten  ende  Sloterdijck ;  vuyt  den  classe  van  Hoorn  Jacobus  Guilliblmi  , 
dienaer  tot  Hoochwoude,  ende  Jacob  Laurenssz,  dienaer  tot  Hemsbrouck; 
vuyt  den  classe  van  Enchuysen  Hermanus  Gerardi,  dienaer  tot  Enchuy- 
sen,  ende  Joannes  Wallesius,  dienaer  tot  Bovencarspel ;  vuyt  den  classe 
van  Edam  Joannes  Janssz  de  Brune  ,  dienaer  tot  Edam ,  ende  Theodorus 
Houtmannus,  dienaer  tot  Lansmeer. 


[Art.  4  ]  Der  vergaderinge  es  voorgelesen  de  scriftelicke  commissie , 
die  de  E.  heeren  Staeten  hebben  gegeven  d'eersame  mr.  Lenard  Casen- 
broot  ,  raet  ordinairis  in  den  Hove  van  Holland ,  Zeeland  ende  Westvries- 
landt,  ende  D.  Andries  Hessels  van  d'Inter,  eerste  raet  van  den  Rade 
van  Brabant.  Ende  volgende  deselve  commissie  syn  de  voorsz.  heeren  in 
de  vergaderinge  verschenen ,  ten  eynde  dat  haer  E.  souden  helpen  dirigie- 
ren  de  voorseyde^  vergaderinge ,  dat  in  de  zake  der  kercke  van  Meden- 
bliek  ende  Takonis  Sybrandi  soude  mogen  ordentlic  gebesoingniert  werden , 
als  tot  goede  eenicheyt  ende  welstant  der  kercke  oirboirlic  soude  wesen. 

[Art.  5.]  Is  ooc  der  vergaderinge  gebleken ,  dat  deersame  Joannes  Vutten-  ~] 
booaert  ,  dienaer  in  sGravenhage ,  ende  Joannes  Mathysius  ,  dienaer  tot  Har-  _ 
lem ,  by  laste  der  E.  heeren  Staeten  syn  verordineert  om  op  dese  jegenwoor- 
dige  vergaderinge  te  verschynen  ende  te  rapporteren,  tguent  dat  zy  vuyt   - 
last  der  E.  heeren  Staeten  tot  Medenblic  met  Takone  hadden  gebesoingniert 
angaende  de  eenicheyt,  daervan  de  voorsz.  Tako  zeker  generale  ende  par- 
ticuliere   confessie   den  E.  heeren  Staeten  geexhibeert  hadde,  ende  met- 
eenen op  dese  vergaderinge  de  zwarioheyt  voorsz.  te  helpen  verhandelen. 

[Art  6.]  Der  vergaderinge  es  overgelevert  door  Joannem  Vuytenbogaert 
ende  Joannem  Mathysium  ,  gedeputeerde  als  vooren ,  zeker  scriftelicke  acte  • 
by  Tako  Sybrandi  onderteeckent ,  by  dewelcke  hy  verclaert  te  approberen 
en  toe  te  stemmen  den  christelicken  Cathechismum  ende  de  37  articulen 
der  Nederlantscher  Confessie  als  den  woorde  Gods  gelycformich ,  presen- 
terende die  te  onderteeckenen ,  behoudens  dat  syn  beroepinge  ende  anne- 
minge  totten  dienst  van  Medenblick  geenssins  en  aal  werden  gecontrover- 
teert,  gelyc  hy  verclaert  zo  door  Zyn  Excellencie  als  den  E.  heeren  Staeten 
deselve  voor  wettelic  geconfirmeert  te  syne ,  gedateert  deselve  acte  den  1 
Octobris  98. 

[Art.  7.]     Item  is  ooc  der  vergaderinge  geexhibeert  zeker  particuliere    * 
confessie ,  daermede  de  voorsz.  Tako  begeert  te  vertoogen  de  conformiteyt , 
die  hy  metten  Gereformeerden  kereken  maincteneert  te  hebben  in  de  zuvere 


-*  3   r  •>.*. 


262 

leere.  Ende  dewyle  de  vergaderinge  oordeelt,  dattet  een  exempel  van 
nieuwicheyt  es ,  dat  eenige  particuliere  confessie  door  Takonem  ofte  yemant 
anders  gemact  ende  overgelevert  soude  werden,  dewyle  datter  generale 
forraulon  van  belydenissen  by  den  kercken  angenonien  syn,  tot  dewelcke 
dat  alle  dienaren  haer  moeten  conformeren,  so  acht  de  vergaderinge, 
dattet  alsnoch  onnodich  es  dezelve  particuliere  confessie  te  doorlesen  ende 
ondersoecken ,  ten  ware  dat  de  acte  Takonis  belangende  de  onderteecke- 
ninge  des  Cathechismi  ende  der  Nederlantscher  Confessie  geexaminert 
zynde  tselve  daerna  soude  mogen  nodich  bevonden  werden. 

[Art.  8.]  Alzo  de  voorscreven  acte  Taconis  beroerende  deselve  onder- 
teeckeninge  voorgelcsen  es ,  so  is  der  vergaderinge  afgevraecht ,  of  iemant , 
een  wettelic  dienaer  beroepen  synde,  onderteeckeninge  doende  van  de- 
zelven  christelicken  Cathechismo  ende  Nederlantsche  Confessie,  niet  ge- 
nouchsaem  verclaert  de  eenicheyt  der  leere  metten  Gereformeerden  kercken. 
Is  geresol  veert  tselve  genouch  te  syne,  gelyc  van  Takone  tanderen  tyden 
is  vereyscbt  ende  by  hem  alsdoe  gerefuseert  es  geworden. 

[Art.  9.]  Overmits  dat  Tako  in  de  scriftelicke  acte,  daermede  hy  te 
kennen  geeft  syn  gemoet  van  de  onderteeckeninge  des  Cathechismi  ende 
der  37  articulen,  ooc  mentie  maect  tselve  syn  eenparich  gesustincert  ge- 
voelen metten  Gereformeerden  kercken  geweest  te  syne,  so  is  der  ver- 
gaderinge afgevraecht,  of  sulcke  redone  Takonis  geoordeelt  mach  worden 
met  waerheyt  gestel t  te  syne.  De  vergaderinge ,  angehoort  ende  gerecolleert 
hebbende  de  fondementen ,  daerop  de  anclachten  over  syn  oneenicheyt  in 
der  leere  gegront  syn  sowel  ten  respecte  van  tguent ,  dat  hem  tot  Utrecht 
heeft  toegedragen ,  als  ooc  van  de  conferentie ,  die  opt  raethuus  tot  Meden- 
blic  door  den  gedeputeerden  des  synodi  gehouden  es,  te  weten  Petrüm 
Plancujm  ,  Joannem  Bogaert  ,  dienaren  des  woorts ,  ende  Zeger  Dirrixsz  , 
ouderlinc  tot  Enchuysen,  (conforme  trapport,  angeteeckent  in  den  particu- 
lieren synodo,  gehouden  tot  Aicmar  anno  93,  art.  14),  hebben  geoordeelt, 
dat  Tako  buuten  de  waerheyt  tselve  daergestelt  heeft,  wat  hy  naorder- 
liant  bekent  ende  seriftelic  an  den  E.  heeren  Staeten  te  kennen  mach 
hebben  gegeven  in  forme  van  eenige  confessie  syns  gevoelens ,  en  can  niet 
omstooton  tguent  te  vooren  an  hem  bevonden  is. 


[Art.  10]  Gelyc  hiervoren  mentie  gemact  es,  art.  7,  dat  de  poinc- 
tuele  confessie  Takonis  niet  sonde  gelesen  werden,  voor  an  der  stont  dat 
tselve  nodich  soude  bevonden  werden  vuyt  die  examinatie  van  de  scrif- 
telicke acte,  by  hem  mede  overgegeven,  so  is  int  onderhandelen  nodich 
bevonden  deselve  te  doorlesen  ende  ondersoecken ,  of  die  teenemael  met 
de    goddelicke    waerheyt  accordeert.     Derhalve  is  deselve  eerstelio  door- 


263 

lesen  endo  by  de  vergaderinge  seker  anmerckinge  genomen  over  verschey- 
den  articulen,  daerinne  bevonden  worden  eenige  redenen,  die  dangereus 
syn  ende  daerop  breeder  verclaringe  soude  vereyscht  worden.  Item  wor- 
den ooc  Ycle  articulen  daerin  bevonden  insouffisant  te  syne  volgende  de 
scriftelycke  notitie  daervan  syn  de. 

[Art.  11.]  De  gecommitteerde  heeren  der  E.  heeren  Staoten  hebben  die 
vergaderinge  voortgedragen  ende  van  wegen  haerder  E.  verzocht ,  conforme 
zeker  scriftelicke  acte  van  resolutie ,  tot  dien  eynde  by  den  E.  heeren  Stae- 
ten  gegeven  ende  hier  op  de  vergaderinge  geexhibeert ,  dat  niettegenstaende 
alle  voorgaende  differenten  ende  handelingen  in  de  sake  Takonis  ende 
der  kercke  tot  Medenblic  gehouden,  devoir  soude  mogen  gedaen  worden, 
dat  gebleken  synde  de  conformiteyt  Takonis  metten  Gereformeerden  kerc- 
ken  de  eenicheyt  aldaer  tot  Medenblic  soude  mogen  geprocureert  werden 
op  de  alderbequaemste  middelen  ende  tot  de  beste  welstant  ende  vrede, 
ende  dat  derhalven  beneffens  D.  Joannem  Vüytenbogaert  ende  Joannem 
Mathysium  noch  twee  dienaren  vuyt  dese  vergaderinge  naer  Medenblic  * 
souden  werden  afgeveerdicht  ten  eynde  voorscreven. 

[Art.  12]  Overmits  dat  volgende  den  1 0  articule  int  examineren  van 
de  poinctuele  confessie  bevonden  es,  datter  vuytdruckelicker  verclaringe  • 
van  Takone  sal  moeten  gedaen  werden  over  verscheyden  poincten,  so  is 
by  de  vergaderinge  raetsaem  bevonden,  dat  sulx  vooreerst  van  nooden 
es.  Ende  om  tselve  van  Takone  te  becommen  ende  daerover  met  hem  in 
conferentie  te  treden  beneffens  Joannem  Vüytenbogaert  ende  Joannem  . 
Mathysium,  die  daertoe  van  den  E.  heeren  Staeten  verordent  syn,  is  by 
de  vergaderinge  geresolveert ,  dat  naer  Medenblic  van  wegen  der  kercken 
mede  sullen  trecken  D.  Bartholdus  Gujmjelmi  ende  Hermannus  Gerardi. 
Ende  indien  de  voorsz.  Tako  geen  voicommen  contentement  doet,  sullen 
de  voorsz  twee  gedeputeerde  deser  vergaderinge  daervan  verwittinge 
doen  an  den  classem  synodael  van  Alcmar  om  door  deselve  de  ken- 
nesse  van  haer  wedervaren  anderen  dassen  te  doene. 

[Art.  13.]  Alzo  by  de  gecommitteerde  heeren  der  E.  heeren  Staeten 
voorgedragen  es ,  dat  in  gevalle  den  kercken  behoirlic  contentement  dede  ' 
belangende  de  eenicheyt  der  zuvere  leere ,  voorder  tot  Medenblic  gevoordert 
mochte  werden  de  wederoprechtinge  van  de  vrede  tot  welstant  der  kercken 
ende  des  lants  volgende  de  scriftelicke  resolutie  der  E.  heeren  Staeten,  die 
by  de  voorscreven  heeren  gecommitteerde  geexhibeert  ende  voorgolesen 
is,  daerby  gesecht  wort,  dat  in  gevalle  bevonden  werde,  dat  Tako  van 
de  suverheyt  synder  leere  genouchsaem  doe  blycken ,  alsdan  sonder  in 
voorder    dispuut   te  stellen,  of  de  beroepinge  Takonis  of  de  prooedueren 


264 

tegen  hem  gehouden  de  vereeninge  bevoordert  m  och  te  werden,  so  is  by 
de  vergaderinge  naer  rype  ende  lancduerige  deliberatie  in  de  vreese  Gods 
besloten,  dat  tot  dien  eynde  alvooren  soude  moeten  betracht  ende  vol- 
bracht worden  de  naervolgende  poincten. 

[Art.  14.]  Vooreerst  also  de  kercken  in  dese  voorleden  jaren  Ta conem 
niet  en  hebben  connen  bewegen  om  te  verschynen  in  kerckelicke  vergade- 
ringen, nochte  ooc  tot  die  onderteeckeninge  des  Cathechismi  ende  37  arti- 
culen  van  de  Nederlantsche  Confessie  ende  derhalven  niet  alleen  vuyt  prae- 
sumptie,  maer  ooc  vuyt  bequame  rapporten  haerder  gedeputeerden  verstaen 
hebben,  dat  Tako,  met  hen  confererende  van  de  leere,  geen  verclaringe 
mondelic  dede,  die  met  de  belydenisse  der  waerheyt  ende  algemeyner  kerc- 
ken overeenquam ,  ende  nochtans  nu  vuyt  syn  generale  confessie  als  ooc 
poinctuele  verclaringe  (als  hetguent  dat  daerinne  ontbreect  by  hem 
voldaen  sal  wesen ,  gelyc  verordent  ende  te  vooren  verclaert  es)  verstaen 
wort ,  dat  hy  hem  begeert  daerin  in  alles  te  conformeren ,  soo  heeft  de  ver- 
gaderinge geoordeelt,  dat  Tako  afgaende  alles  tguent  hy  in  syn  confe- 
rentie ende  anderssins  soude  mogen  te  kennen  hebben  gegeven ,  sal  begee- 
ren,  dattet  alles  gerefereert  ende  verstaen  sal  worden  naer  tguent,  dat  hy 
.  in  syn  generale  ende  poinctuele  confessie  nu  naderhant  vuytgedruct  heeft. 

[Art.  15.]  Ende  overmits  dat  ergenissen  ontstaen  syn,  doordien  Tako 
gestadichlic  gerefuseert  heeft  alle  comparitien  op  kerckelicke  vergaderingen 
niettegenstaende  alle  vriendelicke  anbiedinge  der  kercken,  waervuyt  mits- 
gaders andere  voorgevallen  occasien  de  kercken  van  Noorthollant  met  pu- 
blycque  verclaringe  te  kennen  hebben  moeten  geven,  dat  hy  niet  conde  voor 
een  dienaer  der  Gereformeerden  kercken  gehouden  werden,  so  oordeelt 
de  vergaderinge,  dat  tot  wechneminge  der  ergenissen  wederomme  open- 
bare verclaringe  sal  moeten  geschyeden  in  do  drie  kercken,  daer  te  voo- 
ren van  syn  inhabiliteyt  afcondinge  gedaen  es ,  opdattet  kennelic  worde , 
dat  hy  volgende  syn  generale  ende  poinctuele  confessie  mitsgaders  naer- 
der  verclaringe,  daerop  gedaen,  in  eenicheyt  der  leere  met  den  Gerefor- 
meerden kercken  jegenwoordich  staet.  Gelyc  hy  hem  ooc  vastelic  sal 
moeten  verbinden  hem  voortan  te  onderwerpen  ende  te  verschynen  op 
kerckelicke  vergaderingen  syns  classis  ende  synodi  ende  in  conformiteyt 
van  andere  dienaren  hem  ooc  in  kerckelicke  regieringe  te  dragen. 

[Art.  16.]  Item  verstaet  ende  oordeelt  ooc  de  vergaderinge ,  dat  men 
sorge  sal  dragen  ende  vercrygen ,  dat  de  kereke  van  Medenblick  int  beroe- 

i 

pen  der  kerckelicker  dienaren,  ouderlingen  ende  diakenen  sodanigc  vryheyt 
sal  hebben  ende  behouden  als  andere  Gereformeerde  kercken  hier  te  lande . 
de  overheyt  behoirlie  gerespecteert  synde.     Daertoe,  so  de  voorsz.  Tako 


265 

hem  begeert  te  verstaene,  sal  by  den  twee  gedeputeerden  deser  vergade- 
ringe neffens  den  2  gedeputeerde  dienaren  van  wege  der  E.  heeren  Stae- 
ten  in  christelieker  wyse  gearbeyt  worden,  dat  alle  differenten,  die  tus- 
schen  de  gemeente  ende  Takonem  so  lange  syn  geweest,  souden  mogen 
tenedergeleyt  worden  ende  de  voorsz.  gemeente  na  vermogen  beweecht 
worden  om  des  voorsz  Takonis  dienst  alsdan  toe  te  stemmen,  angesien 
dat  de  vergaderinge  voor  de  gelegentheyt  deses  tyts  tselve  oordeelt  het 
oirboirlixste  te  syne. 

[Art.  17  ]  Voorder  alzo  de  resolutie  der  E.  heeren  Staeten  medebrenght, 
dat  Joannes  Mathysius  in  cas  van  vereeninge  tot  Medenblick  den  tyt  van 
drie  ofte  vier  weken  soude  blyven,  om  beneffens  Takonem  den  dienst  met 
tgene  daeran  dependeert  te  bedienen ,  so  ist ,  dat  dese  vergaderinge ,  door 
den  presidem  ommegevraecht  synde,  sulcke  resolutie  voornoemt  mede 
samentlic  goetvinden  ende  approberen,  ende  hebben  derhalven  Mathysium 
voornoemt  van  harent  twege  ooo  gecommitteert  ten  eynde  als  voren. 

[Art.  18]  De  formule  van  do  voorstellinge  aal  geformeert  ende  gescreven 
worden  by  den  vier  gedeputeerden ,  naer  Medenblic  daertoe  afgeveerdicht. 

[Art.  19]  De  vergaderinge  is  naer  anroepinge  van  den  name  des 
Heeren   geeyndicht  sVrydachs  avonts  ten  9  hueren  den  23  Octobris  98. 

Joannes  Bogaert,  scriba. 

Copia  uyt  het  kerckenboeck  van  Medenblick. 

Poincten  en  articulcn ,  daernae  myn  E. E.  heeren  van  do 
magistraet  der  stadt  Medenblick  en  die  van  de  christel[icke]  *) 
Gereformeerde  gemeynte  aldaer  door  tuschenspreeken  v[an] 
ondergeschreven  hiertoe  gecommitteerde  kerckendiena[eren] 
syn  geaccordeert,  ende  daerop  oock  deselve  geme[ynte]  en  Taco 
Sybraniji,  kerekendienaer,  met  malcanderen  [syn]  vereenicht. 
Eer8telyck.     Also   Taco   Sykrantsen   de  koreken  van  Noortho[llant]  so 
mette  punctuele  bclydenisse  syns  geloofs  (inhoudende  tgevoe[len] ,  dat  hy 
van  de  salichmakende  leere  affirmeert,  also  continuelyck  gehadt  en  ver- 
claort  te  hebben)  donselven  kereken  overgelevert,  als  [oock]  met  het  aennemen 
en  onderschryven  der  Nederlantsche  13elyd[enisse]  en  Catechismi  van  de  ge- 
sontheyt  syner  leere  versekert  en  be[kent]  heeft  door  Gods  genade  in  de- 
selve salichmakende  le[ere]  ten  eynde  toe  te  volherden,  en  sal  voortaen 
bij    n  ie  mant  tegen  syn  voorgaendo  beroupinge  alhier  tot  Medenblick  ge- 

')  De  bladen,  waarop  deze  oopie,  die  alleen  in  \\  voorkomt,  geschreven  zijn, 
zijn  sterk  afgenneden.  Hetgeen  wij  meenden  dut  daardoor  verloren  gegaan  is , 
hebben  wij  tussclicn  []  geplaatst. 


266 

querelleort  of  met  eenige  quade  naesprake  van  onwettelyokheyt  belast 
worden ,  te  min  also  deselve  kercken  nae  examinatie  van  dien  hem  voor 
een  wet[te]lyck  predicant  des  h.  evangelii  en  dienaer  der  stefde]  en  ge- 
meynte  voorschreven  hebben  erkent  en  aengenomen. 

»  Sal  de  voorschreven  Taco  sich  in  de  bedieninge  des  h.  doops,  predicken 

des  Catechismi,  gebruijck  des  h.  avontmaels,  onderhoudinge  der  kercke- 
lycke  vergaderingen  m[et]  hetgene  daeraen  cleeft,  dragen  nae  de  orde- 
ninge  en  gebruijck  van  de  andere  Gereformeerde  kercken  deser  landen. 

•  Sal  deselve  Taco  op  de  classicale  en  synodale  vergaderingen  als 
d'andere  kerckendienaren  verschijnen  en  sich  deselve  onderwerpen,  op 
vertrouwen  dat ,  in  gevalle  (twelck  God  verhoede)  eymant  hem  mochte  poo- 
gen  in  leere  of  leven  te  beschuldigen ,  hem  by  deselve  vergaderinge  sy- 
ne  behoorlycke  defensie  (als  billyck)  daertegen  gegeven  sal  werden  ende 
met  conditie ,  dat  hem  alsdan  vry  sal  staen  sodanige  certificatien  en  getuij- 
chenissen  tot  synder  verantwoordinge  te  beleyden,  als  hy  nae  gelegentheyt 
van  saken  te  rade  vinden  sal ,  mits  oock  dat  syn  beschuldigers  haerlieder 
aenclachten  anders  dan  met  hem  eygen  affcctien  gehouden  sullen  wesen 
behoorlyck  te  bewijsen. 

Sal  oock  de  voorsz.  Taco  voort  eerste  compareeren  op  de  classicale 
vergaderinge  van  Enchuijsen,  tot  daerop  naerder  by  de  synode  van 
Noorthollant  oft  dien  tselve  competeert,  ten  versoecke  van  die  van  Me- 
denblick  sal  wesen  gedisponeert. 

Dat  deselve  Taco  noch  andere  kerckendienaren ,  alhier  in  actuelen 
dienst  staende,  uytten  selven  sonder  voorweten  en  bewillinge  van  de 
magistraet  en  kerckenraet  te  gelyck  niet  gelicht  of  gelicentieert  sullen 
mogen  worden.  En  in  gevalle  hierover  eenich  different  tuschen  die  van 
de  magistraet  en  kercke  ontstonde ,  sal  tselve  by  de  E. E.  heeren  Gecom- 
mitteerde Raden  van  Hollant  of  Westvrieslant  en  tNoorderquartier  ge- 
decideert  en  geslicht  werden. 

(  Dat  voortaen,  wanneer  een  predicant  van  node  wesen  sal,  by  de  ma- 
gistraet on  kerckenraet  respective  gelyck  getal  van  personen  gedepu- 
teert  en  by  deselve  gesamentlyck  tot  nominatie  van  een  goed ,  wel  gequa- 
lificeert  en  vrectsaem  persoon  geprocedeert  en  nae  gedane  rappoort  en 
aggregatie  van  beyder  principalen  daerop  versch reven  en  ter  proef  ge- 
stelt  sal  worden,  en  so  deselve  verstaon  wort  bequa me  gaven  te  hebben, 
dat  deselve  voorts  daerop  by  de  magistraet  en  kerckenraet  beroepen , 
aengenomen  en  voorts  na  orden  van  de  kercken  in  synen  dienst  gestelt 


267 

ende  bevesticht  sal  worden ,  maer  indien  deselve  eenighe  van  beyden ,  tsy 
magistraet  of  kerckenraet  niet  en  behaegt,  sal  alsdan  in  voegen  als 
voren  om  een  ander  uijtgesien  en  met  denselven  werden  gedaen ,  als  voren 
is  verhaelt. 

Sal  oock  voortaen  alle  jaer  ontrent  den  lesten  Decembris ,  waervan  den 
aenvanck  wesen  sal  in  Decembri  toecomende  anno  1599,  tot  het  stellen 
der  ouderlingen  en  diaconen ,  die  neffens  de  blyvende  helft  voor  het  jaer 
daeraen  volgende  sullen  dienen  by  die  van  de  kerckenraet,  een  dubbel 
getal  genomineert  en  den  magistraet  voorgestelt  werden,  opdat  deselve 
by  haer  geaggreeert  en  daerna  de  gemeynte  voorgedragen  synde,  het 
enckel  getal  by  deselve  gemeynte  daeruyt  vercoren  werden ,  die  dan  voorts 
in  haeren  dienst  sullen  werden  ingelyft  nae  ordeninge  der  kercke.  Wel- 
verstaende  dat  de  magistraet  int  reprocheren  ongehouden  sal  sijn  te  geven 
redenen  van  reproche ,  die  niettemin  daerinne  gebruijcken  sullen  alle  dis- 
cretie in  goeder  conscientien. 

Dat  oock  de  diaconen  ten  uijtganck  van  heuren  dienst  behoorly[ck]  re- 
keninge  van  de  ontfangen  penningen  oft  aelmoesen  en  uijtg[aven]  van  dien 
ten  overstaen  van  de  magistraet  oft  heurlieder  gede[pu]teerde  sullen  doen 
ende  de  ontfangen  penningen  tot  anders  geen  eijnde  emploijeren,  als 
daer  deselve  gegeven  sijn. 

Dat  het  den  magistraet  vrij  sal  staen  eymand ,  professie  doende  van  de 
christelycke  Gereformeerde  religie ,  te  com[raitteron]  om  te  verschijnen  in 
den  kerckenraet  van  Medenblick  om  te  hooren  en  te  sien ,  tgene  aldaer 
sal  mogen  werden  gebesoigneert ,  oock  mede  te  mogen  discoureren  sonder 
nochtans  eenige  stemme  decisive  aldaer  te  hebben  ende  met  conditie ,  dat 
deselve  niet  compareren  en  sal ,  wanneer  op  de  nominatie  van  ouderlingen 
en  di[aconen]  sal  werden  gehandelt.  Ende  wanneer  het  mocht  [ge]schieden  , 
dat  men  van  de  voorsz.  gecommitteerde  selve  soude  [heb]ben  te  sprecken, 
sal  de  magistraet  daervan  te  vo[ren]  verwitticht  worden  om  een  ander 
in  syn  plaetse  (indien  het  deselve  belieft)  te  committeeren. 

Sullen  oock  de  leste  vijf  articulen  verstaen  werden  te  dienen  alleen  bij 
provisie  en  totdat  by  een  generale  kerckenordre  anders  sal  wcsen  vcrsien. 

Aldus   gedaen   binnen    Medenblick  op  den  lesten 
Octobris  1598. 

Onder  stont  geteeckent: 

Ter    ordonnantie    van    de    magistraet    der   stede 
Medenblick  by  my 

Frans  Pietersz. 


268 

Johannes  Utenbogaert.  Diderick  Pieters,  ouderling. 

Johannes  Mathisius.  Nanning  Jansz  ,  ouderling. 

Bartholdus  Wilhelmi  Corneus  Cornelisz,  ouderling. 

Hermannus  Gerardi.  Jan  Pietersz  Eenes,  diaken. 

Jacob  Cornelisz,  diaken. 
Taco  Sybrandi.  in  den  naem  en  door  last  des  ker- 

ckenraets    en    der    gemeynte    tot 

Medenblick. 


Acta  des  particulieren  synodi  van  Noortholland ', 
gehouden  tot  Alcmar  den  21   Juny   1599. 

Naer  anroepinge  van  den  naeme  des  Heeren  is  tot  eenen  praesidem 
vercoren  Bartholdus  l) ,  dienaer  in  de  Beverwyc,  tot  eenen  assessoren) 
Cornelius  Hillenius  ,  dienaer  tot  Alcmar ,  ende  tot  eenen  scribam  Joannes 
Bogaert,  dienaer  des  woorts  tot  Harlem. 

De  credencen  van  den  gedeputeerden  persoonen  op  den  synodum  zyn 
VQorgelesen  met  vernougen  der  vergaderinge  ende  zyn  verschenen  de 
naervolgende 

vuijt  den  classe  van 

Alcmar:  Cornelis  Hillenius,  dienaer  tot  Alcmar,  Wouter  Adriani, 
dienaer  op  Graft ,  Clays  a)  Dominici  ,  ouderlinc  tot  Alcmar ,  Jan  Mathyssz  , 
ouderlinc  tot  Schagen. 

Harlem  :  Joannes  Bogaert  ,  dienaer  tot  Harlem ,  Bartholdus  Guillielmi  , 
dienaer  in  de  Beverwyck,  Willem  Muenix,  ouderlinc  tot  Harlem,  Jacob 
Willemssz,  ouderlinc  tot  Wormer. 

Arasterdam:  Petrus  Plancius,  dienaer  tot  Amsterdam,  Joannes  Althkn- 
hovius,  dienaer  tot  Ouderkerck,  Cornelis  Cornelissz  Heemskerc,  ouderlinc 
tot  Amsterdam,  ende  Pieter  Aertsen,  ouderlinc  tot  Naerden. 

Hoorne:  Cornelis  Meynarts,  dienaer  tot  Hoome,  Meynard  Claessz, 
dienaer  tot  Spanbroeck,  Barent  Janssz,  ouderlinc  tot  Hoorne,  Jan  Pieters, 
ouderlinc  tot  Twisch. 

Enchuysen:  Hermannus  Gerardi,  dienaer  tot  Enchuysen ,  Everardus 
Joannis,  dienaer  in  Wydenes,  Job  Pikterssz,  ouderlinc  tot  Veenliuusen , 
Jan  Wiggerssz,  ouderlinc  in  Hem. 

Edam:  Jan  Janssz,  dienaer  tot  Edam,  Herman  Janssz,  dienaer  tot  Eters- 
hem,  Hbindric  Gerrits,  ouderlinc  tot  Muenekedam ,  Dirric  Mathyssz, 
ouderlinc  tot  Purmerent. 


')     ^Bartholdus"  C  heeft  'Bartholdus  Guillielmi."  .  2i  »CJavs"  C  heeft  «Nicolaua". 


269 

De  gedeputeerde  des  synodi  van  Zuytholland  zyn  geweest:  Joannes 
Becius,  dienaer  tot  Dordrecht,  Henriciüs  Boxhornius,  dienaer  tot  Woerden. 

Syn  ooc  verschenen  de  gecommitteerden  der  E.  heeren  Staeten  dheer 
joneneer  Willem  van  Zuylen  van  Nievelt  ende  mr.  Leonard  Casenbroot, 
raet  in  den  Hove  provinciaol,  met  scriftelicke  commissie  ende  instructie 
om  op  den  synodum  te  compareren  ende  te  praeca veren ,  dat  geen  saken 
werden  gehandelt ,  die  de  policie  ofte  den  algemeynen  stant  der  kereken 
souden  mogen  angaen  ofte  ooc  tot  onruste  strecken. 

I.  Alzo  men  vuyt  het  voorlesen  van  de  acten  des  voorgaenden  synodi 
bevint  geresolveert  te  syne,  dattet  scrift  Corneli  Wiggeri,  vuytgegaen 
in  druc  tegen  de  procedure,  die  de  kereken  van  Noorthollaud  teghens 
hem  gehouden  hebben ,  in  elcke  classe  soude  doorzien  ende  gelesen  wor- 
den ende  dienvolgens  angeteeckent  al  tguent  hy  daerinne  verkeerdelic 
ende  tegen  de  waerheyt  gestelt  mochte  hebben ,  opdat  sulx  daerna  an 
den  gedeputeerden  l)  overgesonden  mochte  werden  a) ,  ende  dat  sulx  in 
den  voorleden  jare  by  den  dassen  niet  es  geschyet,  so  is  wederom  ge- 
resolveert  ,  dattet  voorgaende  besluyt  des  synodi  van  Edam  by  elcke  olasse 
nagecommen  sal  werden,  waertoe  ooc  elcke  classe  sal  mogen  ordonneren 
alzulcke  persoonen,  die  zy  achten  de  alderbeste  kennesse  van  de  sake 
te  hebben. 

II.  Overmits  bevonden  wort .  dat  de  kereke  van  Amsterdam  noch  niet 
en  heeft  vercrygen  3)  by  den  E.  heeren  Staeten  Generael  de  beroepinge 
des  nationalen  synodi,  so  is  goetgevonden ,  dat  by  deselve  kereke  daer- 
inne voorder  angehouden  sal  werden. 

III.  Daer  is  ooc  voorgelesen  zeker  missive  van  Joannes  Wallesius, 
daerinne  hy  mentioneert  van  zeker  different ,  datter  is  tusschen  de  kereke 
van  Naerden  ende  de  gemeente  van  Bovencaspel,  daer  hij  jegenwoordich 
dienaer  es,  over  de  beroepinge  syns  persoons  tot  den  dienst  van  Naer- 
den, ende  verclaert  by  deselve  missive  hem  te  willen  onderwerpen  in 
tguent ,  dat  by  den  synodo  geoordeelt  sal  worden  tot  de  meeste  stichtinge 
der  kereke  te  dienen.  Hierop  es  gevonden 4) ,  dat  men  soude  laten  in- 
commen  den  ouderlinc  van  Naerden  om  syn  verzoeck  an  te  hooren.  De- 
zelve verschijnende  heeft  verclaert  ende  verzocht ,  dat  de  voorsz.  Joannes 
Wallesiüs  die  van  Naerden  tot  een  kerekendienaer  soude  mogen  toege- 


')  d gedeputeerden*  C  heeft  «gedeputeerden  des  synode".  2)  «werden"  C  heeft 
«werden  van  elcken  classe".  s)  »vercrygen"  C  heeft  nconnen  vercrygen".  4)  «ge- 
vonden" G  heeft  »goet  gevonden". 


270 

voucht  werden  ten  ansiene  van  den  grooten  noot  der  kercke  van  Naer- 
den, ooc  overmits  sij  soverre  met  Wallesiüs  gesproken1)  hadden,  dat 
hy  hem  dienangaende  begeerde  den  oordeele  des  synodi  te  onderwerpen, 
ende  hadden  op  die  hope  nagelaten  naer  eenen  anderen  dienaer  vuyt  te 
ziene.  Het  synodus,  angehoort  hebbende  dit  verzoeck,  heeft  geresol- 
veert,  dat  men  terstont  sal  verscryven  die  van  Bovencaspel,  hen  adver- 
terende ,  dat  se  willen  verschynen  met  volcommen  credencie  der  gemeente 
om  tverzoeo  van  die  van  Naerden  te  anhooren  ende  ooc  voor  te  stellen , 
tguent  zij  daertegen  mochten  hebben.  Die  van  Bovencaspel  syn  ver- 
schenen ende  hebben  den  synodo  voorgedragen  verscheyden  redenen, 
waermede  zij  sustinierden  tverzoec  van  die  van  Naarden  onbillich  te 
wesen  ende  dat  Wallesiüs  hen  behoorde  by  te  blyven,  dewyle  syn  ver- 
treek  tot  grooten  afbruec  der  gemeente  soude  dienen,  temeer  omdat  hy 
in  den  dienst  aldaer  sonder  conditie  angenomen  is.  Naerdat  partien  hen 
den  oordeele  des  synodi  onderworpen  hadden  ende  alle  redenen  van  beyde 
partien  mitsgaders  van  de  gedeputeerde  des  classis  van  Amsterdam  ver- 
hoort  zyn  geweest,  so  heeft  het  synodus,  inziende  de  meeste  stichtinge, 
geoordeelt,  dat  Wallesiüs  voor  deser  tyt  by  syn  gemeente  van  Boven- 
caspel sal  blyven  ende  dat  mitsdien  de  beroepinge  van  Naerden  sal  af- 
geslagen werden. 

HIT.  Also  Arnoldus  Henrici  ,  dienaer  in  Zwaech ,  verzoect ,  dat  hy  mochte 
metten  eersten  verhoort  werden ,  overmits  in  syn  gemeente  verscheyden 
orancken  syn,  so  is  goetgevonden  syn  sake  by  der  hant  te  nemen.  Den- 
zelven  Arnoldo  is  voorgestelt,  hoe  dattet  synodus  verstaet,  dat  hy  met 
syn  opentlicke  protcstatie  van  den  predicstoel  over  de  excommunicatie 
Wiqgeri  hem  hogelic  heeft  vergrepen  ende  genouchsaem  willen  weder- 
spreken het  besluyt  des  sijnodi,  ooo  de  gemeene  vrede  der  kereken  ver- 
stooren ,  ende  dit  te  meer  omdat  hy  den  classe  van  Hoorne  geen  gehoor 
heeft  willen  geven ,  als  zy  hem  zyn  mishandelinge  hebben  voorgestelt  ende 
tot  schultbekenninge  vermaent,  twelc  hy  verclaerde  niet  te  connen  an- 
nemen,  dewyle  hij  sulx  met  voorbedachten  raet  gedaen  hadde.  Voorder 
is  hem  afgevraecht ,  of  hy  syn  mishandelinge  begeerde  te  bekennen  ende 
hem  te  submitteren  in  alle,  tguent  dat  by  den  synodo  tot  wechneminge 
der  ergenisse  stiehtelic  bevonden  sal  worden.  Naerdat  de  voorsz.  Ar- 
noldus van  den  synodo  genouchsaem  vermaent  is  geweest  a) ,  heeft  hij 
eyndelic  bekent  qualic  gedaen  te  hebben ,  begeerende  dat  men  hem  sulx 
soude  willen  vergeven,   hem  den  oordeele  des  synodi  voorder  onderwor- 


')  «gesproken"  C  heeft  » gesproken  ende  gehandelf'.  *)  «Naerdat  —  geweest" 
C  heeft  » Naer  onderlinge  propoosten  ende  vermaningen  an  den  voorsz.  Arnoldo 
gedaen". 


271 

pende.  Het  synodus,  op  alles  goede  consyderatie  nemende,  heeft  de 
schultbekenninge  Arnoldi  geaccepteert ,  die  hy  voor  den  synodo  gedaen 
heeft.  Ende  is  voorts  besloten,  om  de  ergenisse  wech  te  nemen,  dat  de 
yoorsz.  schultbekenninge  in  der  gemeente  tot  Zwaoch  opentlic  sal  voor- 
gedragen worden.  tSelve  te  doene  is  opgeleyt  Hermanno  Gerardi,  dienaer  tot 
Enchuysen ,  die  Sondachs  den  4  July  toecommende  de  predioatie  tot  Zwaech 
doen  sal  ende  in  de  presentie  Arnoldi  de  schultbekenninge  voortdragen. 
Ende  alzo  men  voorts  bevint,  dat  Arno  ld  us  in  de  gemeente  tot  Zwaech 
weynige  stichtinge  doet,  te  meer  omdat  hy  hem  ten  verscheyden  ston- 
den heeft  verloopen,  so  is  het  classis  van  Hoorne  van  den  synodo  ge- 
auctoiriseert  ende  belast  opzicht  te  nemen ,  of  Arnoldus  voortan  stichtelio 
syn  gemeente  sal  bedienen,  alst  eenen  vroomen  dienaer  toestaet.  Ende 
by  soverro  als  in  toecommende  tyden  tvoorsz.  classis  bevinden  mochte, 
dat  hy  hem  in  deselve  gemeente  niet  stichtelic  soude  dragen  ofte  die- 
nen, so  sal  tvoorsz.  classis  met  advys  van  de  naestgelegen  dassen  orden 
stellen  ende  de  gemeente  aldaer  met  eenen  anderen  bequamen  dienaer 
voorzien. 

Forme  van  de  schultbekenninge. 

Eerzaeme  ende  gelyefde  broeders !  Alzo  Arnoldus  Henrigi  ,  dienaer  des 
woorts  in  deser  gemeente,  eenen  tyt  geleden  hem  vervoordert  heeft  van 
den  predicstoel  opentlicke  verclaringe  ende  protest  te  doene ,  dat  hij  noynt 
en  heeft  toegestaen  de  excommunicatie,  die  by  den  kereken  van  Noort- 
holland  wettelic  ende  na  goede  kereken ordeninge  geschyet  es  over  den 
persoon  Corneli  Wiggeri,  eertyts  dienaer  tot  Hoorne,  waerdoor  hy  ge- 
nouchsaem  heeft  te  kennen  gegeven  voor  onrecht  te  houden  de  voorsz. 
excommunicatie,  by  gemeyne  oordeel  der  kereken  gedaen,  waerdoor  hy 
ooc  bevonden  wort  groote  ergenisse  angericht  te  hebben,  te  meer  dat 
hy,  hierover  by  den  classe  van  Hoorn  tot  afstant  ende  schultbekenninge 
vermaent  zynde,  geen  schultbekenninge  heeft  willen  doen  van  de  voorsz 
mishandelinge ,  maer  verclaerde  tselve  met  voorbedachten  raet  gedaen  te 
hebben,  so  ist  dat  hy  eyndelic,  op  den  synodum  tot  Alomar  beroepen 
synde,  vermaent  is  geworden  van  de  ergenisse,  hierdoor  by  hem  gege- 
ven, ende  heeft  voor  den  synodo  zyn  schuit  bekent.  Daerom  wort  van 
synentwege  verzocht  an  een  yeder,  die  door  syn  voorsz.  onrecht  protest 
geergert  mach  zyn  geweest,  dat  se  hem  tselve  om  Christi  wille  verge- 
ven willen ,  belovende ,  dat  hy  hem  voortan  in  leere  ende  leven  sal  dra- 
gen alst  eenen  vromen  dienaer  toestaet  ende  alles  vermyden,  waervuyt 
onstichtinge  soude  mogen  rysen. 

V.     Alzo    Nicolaus    Snaephaen,    scoolmeester    op    den    Scellinck,   den 
synodo    heeft    te  kennen  gegeven,  dat  hem  by  de  regierders  aldaer  ge- 


272 

weygert  wort  over  den  tyt  van  zeven  vierendeel  jaers  zynen  toegezeyden 
scooldienstloon  l)  ende  ook  de  vrye  huushuere,  versoeckende ,  dat  hy  van 
den  synodo  scriftelicke  recommandatie  soude  mogen  hebben  an  de  E.  hee- 
ren  de  Raden  van  den  Staeten  van  Westvrieslant  om  te  beter  door  hae- 
rer  E.  belastinge  an  den  voorsz.  regierders  zynen  verdienden  loon  ende 
huushuere  te  becommen.  tZelve  is  hem  van  den  synodo  geac co r deert 
ende  door  den  scribam  behandicht  ende  by  soverre  als  hy  ooc  recom- 
mandatie van  nooden  hadde  an  de  Raden  van  den  E.  heeren  Staeten 
van  Holland,  sal  hem  dezelve  van  den  praeside  ende  scriba  behandicht 
mogen  werden. 

Gravamina. 

VI.  Alcmar.  Op  het  1e  gravamen  angaende  het  zweeren  by  manne- 
waerheyt  is  geresol veert ,  dattet  blyven  sal  by  het  besluyt  des  synodi 
van  Edam.  Ende  daeromme  sal  door  den  gedeputeerden  des  synodi  by 
den  E.  heeren  Staeten  angehouden  werden,  dat  tselve  geeffectueert 
mochte  worden,  daertoe  ooc  de  gecommitteerden  der  E.  heeren  Staeten 
op  desen  synodum  belooft  hebben  haer  devoir  te  doene. 

VII  2).  Op  het  derde  gravamen  van  de  wedden  der  vacerenden  plaet- 
sen  is  geresol  veert ,  dattet  sal  blyven  by  de  resolutie  des  synodi  van 
Enchuvsen. 

VIII.  Op  het  s)  gravamen  belangende  de  conditien ,  die  by  den  4)  die- 
naren int  annemen  des  dienstes  buuten  des  classis  kennesse  geraact  wor- 
den, is  geresolveert :  alzo  het  classis  kennesse  moet  hebben  van  de  an- 
neminge  ende  dimissie  eens  dienaers ,  dat  sulcke  contracten  ofte  conditien 
van  onweerde  sullen  wesen  Daeromme  en  sullen  voortan  geen  dienaren , 
sorterende  onder  desen  synodo,  heymelicke  conditien  metter  kereke  ma- 
ken buuten  weten  des  classis.  Ende  het  synodus  verstaet  tselve  niet  te 
stryden  tegen  het  besluyt  des  synodi  nationael ,  maer  veelmeer  daermede 
overeen  te  coinmen. 

IX.  Amsterdam,  Alzo  Paülüs  Mercator,  voor  den  synodo  verschy- 
nende ,  verzocht  heeft ,  dat  men  hem  soude  versekeren ,  wie  hem  sal  vol- 
gen na  syn  expiratie  van  de  twee  maenden  in  de  bedieninge  des  legers , 


*)  » toegezeyden  scooldienstloon",  C  heeft  » scooldienstloon,  die  se  toegeseyt 
hebben  by  scriftelycken  ace  orde".  *)  Dit  en  het  volgende  artikel  komen  in  A, 
O  en  G  voor  in  ongekeerde  volgorde.  *)  »het"  A,  C  en  G  hebben  »  het  tweede". 
4)    »den"  C  heeft  »eenige". 


273 

dewyle  Livinus  Joannis  ooc  niet  bereyt  is  dan  zijnen  tyt  waer  te  nemen , 
die  hem  by  loote  gevallen  es ,  so  ist  dattet  synodus  Mercatori  heeft  an- 
gedient,  dat  hy  naer  huus  mochte  trecken  ende  dat  men  volgende  syn 
verzoec  tbesluut  des  synodi  hem  sal  laten  weten. 

Ende  alzo  dese  zake  wort  gecauseert ,  overmits  dat  die  van  Amsterdam 
niet  en  hebben  willen  nacommen  de  lootinge,  by  den  kercken  gedaen, 
so  is  geresol veert ,  dattet  besluyt  des  sijnodi  l)  voor  wettelic  sal  gehouden 
werden  ende  in  syn  weerde  blijven.  Doch  alzo  die  van  Amsterdam  voor- 
wenden ,  dattet  hemlieden  onmogelic  es  voor  dese  tyt  eenen  dienaer  naert 
leger  vuyt  te  maken  door  gebreek  van  dienaren ,  so  is  eyndelic  om  vre- 
des  wille  goetge vonden ,  dat  men  (om  den  tyt  des  dienstes  int  leger  te 
vervullen)  sal  arbeyden  so  vuyter  name  des  synodi  als  der  kercke  van 
Amsterdam ,  dat  Joannes  Wallesius  mochte  beweecht  werden  over  zynen 
tyt  van  twee  maenden  noch  drie  weken  synen  dienst  te  continueren,  ende 
dat  van  gelycken  tselve  an  Mergator  verzooht  sal  werden,  daertoe  hy 
van  den  synodo  is  ontbooden.  Ende  Lieven  Janssen  vuyt  den  classe  van 
Edam  heeft  om  vredes  wille  gepresenteert  veertien  dagen  voor  synen 
tyt  te  trecken  om  alzo  de  twee  maenden,  die  tclassis  van  Amsterdam 
(volgende  de  lootinge)  hadde  moeten  bedienen,  te  vervullen. 

X.  Alzo  Pieter  Janssz  a) ,  ouderlino  tot  Naerden ,  verzocht  heeft  na 
huus  te  mogen  trecken ,  so  en  heeft  het  synodus  niet  raetsaem  gevonden 
hem  te  dimitteren. 

XI.  Op  het  le  gravamen  van  die  van  Amsterdam  van  het  dansen , 
onordelic  byslapeu  ende  bancroetieren  etc.  is  geresolveert ,  dat  als  sulcke 
abuusen  gedaen  werden  by  litmaeten ,  staende  ondert  verbont  der  kercke , 
zy  daerover  kerckelickerwyse  gecensureert  sullen  werden  tot  wechneminge 
der  ergenisse.  Ende  soveel  angaet  het  onordelic  byslapen,  alzo  het- 
selve  van  wegen  beyder  synoden  es  vertoont,  so  sal  men  de  resolutie  der 
E.  heeren  Staeten  verwachten. 

XII.  Het  2  gravamen  is  te  vooren  geresolveert  ende  in  de  sake  Mer- 
catoris  begrepen. 

XIII.  Op  het  3  gravamen  angaende  de  bedieninge  van  het  tuchthuus 
tot  Amsterdam  is  geresolveert ,  dat  de  persoonen ,  die  sulcke  plaetsen  be- 
dienen, sullen  te  vooren  wettelic  geexamineert  ende  bevesticht  worden 
ende ,  so  de  gelegentheyt  mochte  vereyschen ,  de  sacramenten  ooc  bedie- 
nen ,  ende  dit  alles  volgende  den  6  art.  des  nationalen  synodi  in  den  Hage. 

')  » sijnodi"  G  heeft »  voorgaenden  synodi".  *)  »  Pieter  Janssz"  C  heeft  » Pieter  Aertsen". 
Acta  syn.  provinc.  L  18 


274 

XIIII.  Op  het  4  gra vamen ,  dat  de  argumenten  der  Wederdooperen  in 
een  boec  Bouden  mogen  byeenvervaet  ende  met  gront  der  scrift  weder- 
leyt  worden  tot  onder  wysinge  van  den  zwacken  l) ,  is  gerosol  veert ,  dattet 
selve  seer  vruchtbaer  2)  «oude  wesen.  Ende  daeromme  is  den  gedeputeer- 
den deses  synodi  opgeleyt  met  die  van  Zuythollant  daervan  te  commu- 
niceren. 

XV.  Op  het  5  gravamen,  of  men  sal  ondersoecken  de  handelinge 
ende  confessie  Takonïs,  die  hij  heeft  gegeven  op  hetguent,  dat  hem  by 
den  dienaren,  gedeputeert  zo  van  wegen  der  £.  heeren  Staeten  als  der 
kercken,  voorgestelt  es  by  laste  der  vergaderinge ,  gehouden  extraordi- 
nairlic  tot  Alcmar  in  den  voorleden  winter  98 ,  is  geresolveert ,  als  o  men 
heeft  gehoort  het  rapport  der  voorscr.  gedeputeerde  ende  dat  Tako  zyn 
conformiteyt  in  de  zuvere  leere  met  de  onderteeckeninge  der  Nederlan- 
scher  Belydenesse  ende  des  christelicken  Catechismi  te  kennen  heeft  ge- 
geven ende  dat  de  vereeninge  der  kercke  daerop  gevolcht  es,  so  wort 
geoordeelt  tzelve  genouch  te  syne  ende  dat  de  sake  daerby  sal  berusten , 
zonder  dat  nochtans  ij  et ,  dat  in  de  sake  van  Medenblick  om  vredes  wille 
es  geschijet.  na  gelegentheyt  dier  plaetse  ende  by  provisie,  totdat  eenige 
kerckenordeninge  by  een  nationael  synodus  soude  mogen  werden  s) ,  in 
consequentie  ofte  tot  prejudicie  van  eenige  andere  kercken  sal  mogen 
ofte  connen  getrocken  werden.  Ende  de  acten  van  de  confessie  ende 
vereeninge  sullen  geleyt  worden  in  den  koffer ,  by  den  synoduin  verordent 
om  kerckelicke  acten  te  bewaren. 

Copie  van  de  onderteeckeninge  Takonis. 

Angemerct  de  Gereformeerde  kercke  voor  een  gebruuck  heeft  tot  be- 
wys  der  onderlinge  conformiteyt  des  gevoelens  in  den  gelove  den  Cate- 
chismum  ende  Nederlantsche  Confessie  in  37  articulen  te  onderscry ven , 
so  ist  dat  ie  onderscreven ,  tot  bewys  myns  continuolen  ende  eenparigen 
in  de  salichmakende  lecre  gevoelens  metten  algemeynen  kercken  voor- 
scr e  ven  ,  den  voorgemelden  Cathechismum  ende  Confessie  als  den  woorde 
Gods  gelycformich  approbere,  anneme  ende  onderscrijve.  Actum  tot 
Medenblic  1598  den  '28  Octobris.  Onder  stont  gescreven  :  Tako  Sibrandi, 
kerekendienaer  der  stede  Medenblick. 

16.  Ende  alzo  de  noot  wel  vereyscht,  dat  de  kercke  van  Medenblic 
met   eenen  tweeden  dienaer    sal  moeten  verzorcht  werden  inzonderheyt 


!)    »  zwacken"    C  heeft   »eenvoudigen."    2)    avruchtbaer"   C  heeft  »raetsaem.' 
!)     «werden"  C  heeft  » ge  stelt  worden." 


275 

int  respect  van  den  ouderdom  Takonis  ,  so  is  goetge vonden ,  dat  tselve 
bevoordert  sal  worden.  Ende  daertoe  sal  het  classis  van  Enchuysen  tsamen 
met  Takone  alle  devoir  doen  tsy  tot  een  eygen  dienaer  ofte  by  gebreke 
van  dien  iemant  by  leeninge  te  gebruucken,  ende  sal  geschyeden  met 
goede  correspondencie  der  overheyt  aldaer. 

17.  Hoorne.  —  Op  het  eerste  gra vamen  van  de  onordentlicke  begin- 
selen des  houwelics  ten  platten  lande  is  geresolveert,  dat  men  ernstelio 
sal  anhouden  by  den  E.  heeren  Staeten  door  den  gedeputeerden  des  synodi , 
dat  sulcke  abuusen  geremedieert  mochten  werden. 

18.  Op  het  2,  of  de  gedeputeerde  des  synodi  sullen  werden  geconti- 
naeert ,  is  geresolveert ,  dattet  sal  bly ven  by  de  resolutie  des  synodi  van 
Edara.  Ende  overmits  bevonden  wort,  dat  op  de  synodale  vergaderingen 
de  oncosten  te  grooter  vallen,  doordien  alle  de  dassen  in  een  herberge 
versameien,  is  daerom  voorder  geresolveert,  dat  de  gedeputeerde  van 
elcken  classe,  op  den  synodum  verschynende ,  haer  vryheyt  sullen  hebben 
in  alzulc  logement  te  gaene,  alst  hen  goetduncken  sal. 

19.  Edam.  —  Angaende  het  le  gravamen,  of  een  classis  sal  mogen 
breken,  tguent  in  synodo  besloten  es,  gelyc  by  den  classe  van  Amsterdam 
geschyet  es,  is  geresolveert,  soveel  in  genere  dat  angaet,  tselve  onge- 
oorloft  te  syne.  Belangende  het  exempel  van  die  van  Amsterdam,  daer- 
over  is  hiervooren  gehandelt  art.  9 ,  daertoe  hem  het  synodus  refereert. 

20.  Over  het  2  gravamen  angaende  de  occupatien,  die  by  eenige 
dienaren  genomen  werden  beneffens  haren  kerckendienst  als  van  mede- 
cyne,  caerte  maken,  commensalen  te  houden  etc  ,  is  geresolveert,  dat 
eloke  classe  ende  kercke  sal  sorge  dragen  ende  oordeelen,  hoe  dat  hem 
elo  dienaer  sal  hebben  te  dragen  tot  de  meeste  stichtinge  ende  zonder 
verhinderinge  syns  dienstes ,  welverstaende  van  exercitien ,  die  tegen  den 
dienst  opentlic  niet  en  stryden.  Ende  naer  het  oordeel  des  classis  ende 
des  kerekenraets  sal  elc  dienaer  gehouden  zyn  hem  te  reguleren. 

Particularia. 

Alzo  Joannes  Mauritius  Berger  ,  dienaer  des  woorts ,  vertoont  heeft  goede 
attestatien  synder  leere  ende  levens  ende  ooc  voor  den  synodo  met  goede 
angenaemheyt  zyn  gaven  met  predicken  heeft  laeten  hooren  ende  ange- 
dient,  dat  hy  bereyt  es  hem  te  laten  employeren  in  den  dienst  vant 
leger,  so  is  hierover  by  den  synodum  geresolveert,  dattet  niet  raetsaem 
es  hem  met  getuugenisse  des  synodi  naer  het  leger  af  te  veerdigen ,  voor- 

18* 


276 

dat  men  breeder  by  die  van  Zutphen  naer  synen  persoon  aal  vernomen 
hebben.  Daerentusschen  so  sal  hy  hem  tot  Amsterdam  onthouden  ende 
Cornelis  Meynardi  sal  by  den  Raden  van  Westvrieslant  anhouden  om 
eenich  subsidium  voor  denzelven  Joannes  Mauritius  te  becommen ,  daertoe 
hem  van  synodi  wege  acte  is  verleent. 

Alzo  twerc  van  de  translatie  des  bibels  door  het  afsterven  van  myn- 
heer  van  Sint  Aldegonde  etc.  niet  gevoordert  wort ,  so  is  geresolveert ,  dat 
de  gedeputeerde  deses  sijnodi  sullen  communiceren  met  die  van  Zuythol- 
lant  van  de  persoonen ,  die  de  bevoorderinge  deszelven  werx  sal  opgeleyt 
worden. 

Alzo  Hermannus  Gerardi  als  gedeputeerde  des  synodi  na  orden  synen 
tyt  van  twee  jaren  vuytgedient  heeft,  so  heeft  hy  verzocht,  dat  een  an- 
der in  syn  plaetse  gestelt  mochte  werden.  De  voornoemde  Hermannus  is 
van  synen  dienst  bedanct  ende  in  syn  plaetse  is  geordineert  Cornelius 
Hillenius,  dienaer  tot  Alcmar,  om  met  Joannes  Bogaert,  anblyvende  ge- 
deputeerde, dit  last  te  dragen. 

Is  ommegevraecht ,  hoe  men  voortan  sal  handelen  int  looten  om  den 
dienst  int  leger  te  verzorgen  ende  oft  blyven  sal  by  de  resolutie  van 
Edam.  Is  geresolveert  (op  het  goetvinden  der  dassen)  1) ,  dat  men  sal 
volgen  de  wyse  van  die  van  Zuythollant. 

Ende  alzo  by  den  synodum  eenige  dienaren  jaerlix  als  des  synodi  ge- 
deputeerde bestemt  ende  geemployert  werden  om  de  synodale  affairen  voor 
den  E.  heeren  Staeten  als  anderssins  vuyt  te  voeren,  zo  sullen  deselve 
geduyrende   den  tyt  haerder  bedieninge  van  dezelve  lootinge  vrij   wesen. 

Angaende  degene,  die  vuyt  Engelant  syn  gecoramen  ende  Brunisten 
genaemt  worden  ende  worden  bevonden  verscheyden  litmaten  onrustich 
te  maken,  is  geresolveert,  dat  elcke  kercke,  daer  zy  bevonden  werden 
eenige  onruste  an  te  richten,  by  hare  magistraet  sal  verzoecken,  dat 
door  autoriteyt  der  E.  heeren  Staeten  daerin  voorzien  moge  werden. 

Is  ooc  goetgevonden  a) ,  als  er  een  classis  is ,  die  geen  gravamina  heeft 
vuyt  te  scryven,  sal  ten  minsten  an  den  classe  synodael  by  tyts  adver- 
tissement  doen  geen  te  hebben. 


')  »op  het  goetvinden  der  dassen"  C  heeft  »by  so  verre  als  by  den  dassen  tzelve 
goetgevonden  werde."  *)  »Is  ooc  goetgevonden"  C  heeft  »Op  het  andienen  van 
den  classe  van  Alcmar  is  geresolveert." 


277 

Op  de  vrage  van  die  van  Alcmar  angaende  het  geven  van  attestatie, 
of  men  daerinne  sal  stellen  de  woorden  van  opsprake  etc. ,  daerof  mentie 
wort  gemact  in  den  10  art.  des  2  Dordresschen  synodi,  is  geresol veert, 
dat  elcke  kercke  sal  geven  getuugenisse  van  de  litmaeten ,  die  vertrecken , 
na  de  waerheyt  ende  gelegentheyt  der  sake. 

Ende  alzo  die  van  Amsterdam  te  kennen  geven ,  dat  eenige  litmaeten 
seer  lichtelic  haer  familie  transporteren  tot  bezwaringe  van  de  kercke, 
daer  zy  commen ,  zo  is  geresol veert ,  dat  men  ooc  int  geven  van  attesta- 
tien  hem  sal  vougen  naer  tguent  in  synodis  besloten  es. 

Angaende  het  boexken  van  Gerrit  Janssen  ,  genomen  vuyt  het  boexken 
van  Nicasius  Verschuere,  is  geresol  veert ,  dattet  zelve  naer  het  besluyt 
des  synodi  van  Enchuysen  by  die  van  Amsterdam  sal  worden  beandwoort. 

Alzo  men  verstaet,  dat  Cornelius  Wioqerüs  binnen  Hoorne  zyn  con- 
venticlen  continueert  ende  dat  daerto  eygentlic  een  huus  is  gecocht  ende 
gepraepareert ,  so  is  geresol  veert ,  dattet  zelve  der  hooger  overheyt  ge- 
remonstreert  sal  werden  Ende  tzelve  is  van  den  synodo  verzocht  an 
den  gecommitteerden  der  E.  heeren  Staeten,  dewelcke  angenomen  hebben 
tselve  te  vertoogen  tot  voorderinge  van  de  gemeyne  ruste  des  landts  ende 
eenicheyt  der  religie. 

Op  het  andienen  van  die  van  Amsterdam,  of  men  niet  door  de  gede- 
puteerde des  synodi  sal  communiceren  met  die  van  Zuythollant  over  de 
conbinatie  der  professien  in  de  universiteyt  tot  Leyden ,  so  is  geresolvcert 
tselve  raetsaem  te  syne. 

Op  het  voorstel  van  die  van  Hoorne  is  raetsaem  gevonden ,  dat  men 
voortan  den  synodum  om  des  hoytyts  wil  vroeger  sal  bescryven. 

De  gedeputeerde  des  synodi  sullen  anspreken  Joannem  Vuytenbogaert 
ende  Wernerum  Helmichium,  dat  tot  Hoorne  de  3  dienaer  gestelt  moge 
worden ,  alzo  zy  tselve  in  recommandatie  hebben  van  den  E.  heeren  Staeten. 

Is  ooc  goetgevonden ,  dat  de  sorge  ende  inspectie  van  het  eylant  van 
Ure  den  olasse  van  Enchuysen  sal  opgeleyt  werden. 

By  die  van  Enchuysen  is  angedient ,  datter  is  een  manspersoon ,  die 
in  Brabant  syn  huusvrau  int  leven  heeft  gelaten  ende  van  haer  ver- 
treckende ,  is  hier  int  lant  gecommen  ende  heeft  hier  1 4  jaren  in  overspel 
by    een    andere    geseten,  hoewel  hy  te  vooren  devoir  hadde  gedaen  om 


278 

syn  huusvrau  by  hem  te  ontbieden  doch  niet  hadde  connen  becommen. 
De  vrauwe,  die  hy  in  Brabant  verlaten  heeft,  heeft  getoeft  7  jaren; 
daerna  is  zij  int  pausdom  met  eenen  anderen  getraut,  daer  zij  5  kinde- 
ren by  heeft  ende  is  noch  int  leven ,  doch  de  byzittege  is  gestorven.  Wort 
afgevraecht,  of  dese  manspersoon,  voorgevende  niet  te  hebben  donum 
continentiae ,  soude  mogen  trauwen.  Is  geresolveert ,  dat  hy  mach  trau- 
wen met  advys  der  overheyt. 

By  die  van  Edam  wort  angeroert,  oft  niet  raetsaem  ware,  dat  men 
D.  Lydium  vermaende  van  de  translatie  der  commentarien  Bullingeri  over 
Daniëlem.  Is  goetgevonden ,  dat  sulx  geschyede.  tSelve  sal  an  hem 
scryven  Guillielmus  Puppius,  dienaer  tot  Edam. 

De  gedeputeerde  des  synodi  Hërmanus  Gerardi  ende  Joannes  Bogaert 
hebben  rekeninge  gedaen  van  de  penningen ,  die  zij  van  synodi  wege  in 
handen  hadden  ende ,  den  ontfanc  met  den  vuytgeven  vergeleken  synde , 
is  overgebleven  1 52  guldens ,  dewelcke  in  handen  van  de  gedeputeerde 
syn  gelaten. 

Is  voorder  censura  morura  gehouden  ende  God  loff  niet  bevonden ,  dat 
straffe  weerdich  was ,  ende  de  vergaderinge  is  alzo  met  lyefde  ende  eenicheyt 
gescheyden.  Ende  de  scriba  sal  elcke  classe  een  copie  autentycq  van  de 
acten  deses  synodi  op  gemeyne  oosten  doen  scryven.  Is  voorts  bestemt, 
dat  naer  ordcninge  het  toecommende  synodus  gehouden  sal  werden  tot 
Harlem  1). 

Actum  tot  Alcmar  den  26  Juny  1599. 

Accordeert  met  de  acten  originael  9). 
Joannes  Bogaert,  dienaer  des  woorts  tot 
Harlem,  scriba  synodi. 


Acia   des  particulieren  Noorthollantschen  synodi, 
ghehouden  binnen  Haerlem  den  5  Jnnij  1600. 

Nae  aenroepinghe  van  den  naem  des  Heeren  sijn  de  brieven  van  ore- 
dentie  gelesen  ende  sijn  met  commissie  verschenen  dese  volgende  per- 
soonen.     Wt  de  classe  van 


*)     •> Harlem"  C  heeft  »Harlera,  mits  voorgaende  vuytscryvinge."    *)   «Accordeert 
originael"  ontbreekt  in  C. 


279 

Haerlem.  —  D.  Willem  de  Hase  ,  dienaer  des  woorts  Godts  tot  Haer- 
lem,  Willem  Barentsen,  dienaer  des  woorts  Godts  op  Sandredam,  Gu- 
liame  de  Keu,  ouderlinck  tot  Haerlem,  Gerrit  Havigsek,  ouderlinck  tot 
Assendel  ft. 

Amsterdam.  —  D.  Jacobus  Arminiüs,  dienaer  des  woorts  Godts  tot  Am- 
sterdam, D.  Corneliüs  Paludanus,  dienaer  des  woorts  tot  Waverveen, 
Cornelis  Schellinoer  ,  ouderlinck  tot  Amsterdam ,  Otto  Radijs  ,  ouderlinck 
tot  Amstervoen. 

Hoorn.  —  D.  Joannes  Wilsoet,  dienaer  des  woorts  tot  Hoorn,  Jan 
Adriaensen,  dienaer  des  woorts  tot  Aawert,  Simon  Jacobsen,  ouderlinck 
tot  Hoorn,  Pi  eter  Janssen,  ouderlinck  tot  Hoochtwout. 

Enchuijsen.  —  D.  Petrus  Cornelii,  dienaer  des  woorts  tot  Enchuij- 
sen,  Renoer  Lanssen,  dienaer  des  woorts  tot  Luttekebroeck ,  Andries 
Andriessen  ,  ouderlinck  tot  Enchuijsen ,  Dirrick  Pietersbn  ,  ouderlinck  tot 
Medenblijck. 

Edam.  —  Samuel  Bertholdi,  dienaer  des  woorts  tot  Munickedam, 
E  wout  Willemsen,  dienaer  des  woorts  tot  Oosthuijsen,  Jacob  Jacobsen 
Brasker,  ouderlinck  tot  Edam,  Simon  Jansen,  ouderlinck  tot  Ilpendam. 

Alckmaer.  —  D.  Petrus  Lamberti,  dienaer  des  woorts  tot  Nieuwenie- 
dorp,  Vincentius  Musevoet,  dienaer  des  woorts  tot  Schagen,  Jan  Cor- 
nelissen,  ouderlinck  van  Alckmaer,  Cornelis  Pietersbn,  ouderlinck  tot 
Schagen. 

Sijn  vercoren  tot  presidem  D.  Jacobus  Arminiüs,  tot  assessorem  D. 
Willem  de  Hase,  tot  scribam  Vincentius  Musevoet. 

Van  wegen  des  particulieren  synodi  van  Suijthollant  sijn  met  behoor- 
lijcke  credentie  gecompareert  D.  Henricus  Boxhornius  ,  dienaer  des  woorts 
Godts  tot  Woerden ,  D.  Franciscus  Lansbergius  ,  dienaer  des  woorts  Godts 
tot  Rotterdam,  om  volgens  het  verdrach  der  beijde  synoden  dese  verga- 
deringe  te  helpen  ende  te  beraetslagen  in  de  saken ,  die  verhandelt  sou- 
den werden. 

Sijn  oock  verschenen  de  gecommitteerde  der  E.  heeren  Staten,  de  E. 
joncheer   Willem  *)   van  Suijlen  van  Nievelt  ende  mr.  Lkonaert  Casen- 

')     "Willem"  ontbr.  in  B. 


280 

broot,    met  schriftehjcke  commissie  ende  instructie  om  in  dese  vergade- 
ril)  ge  van  wegen  haere  principale  te  compareren. 

[Art.  1 .]  l)  Alsoo  in  voorgaende  synoden  was  goetgevonden ,  dat  in 
elcke  classe  eenige  souden  werden  gedeputeert  om  het  wtgegeven  boeck 
CoRNELii  Wiqoeri  te  doorsien  ende  volgens  dien  aen  te  teekenen ,  tgene 
dat  hij  verkeerdelijck  ende  tegen  de  waerheijt  soude  mogen  gestelt  heb- 
ben ende  dat  aengeteekende  aen  de  gedeputeerde  des  synodi  te  seijnde , 
ende  men  oock  nae  ondervraginge  bevonden  heeft,  dat  bij  geene  dassen 
ijet  is  ghedaen  gheweest,  soo  ist  dat  men  goetgevonden  heeft  de  broe- 
deren van  denselven  last  te  ontslaen,  oorsaeke  dat  het  voornoemde 
boeck  alsoo  gheschreven  is,  dat  het  lichtelijck  hemselven  sal  dooden 
ende  in  hemselven  versmelten. 

[Art.  2.]  Overmits  dat  de  kercke  van  Amsterdam  nu  eenige  jaeren 
den  last  gehadt  heeft  om  aen  de  E.  Staten  Generael  te  versoecken,  dat 
het  generael  synodus  soude  mogen  beroepen  werden ,  ende  men  bevint , 
dat  sij  tot  noch  toe  niet  vruchtbaerlijck  in  desen  en  heeft  wtgerecht, 
soo  is  geresolveert ,  dat  de  kercke  van  Amsterdam  wederom  vermaent 
sal  werden ,  dat  sij  ernstlijck  aenhoude ,  dat  het  eenmael  mach  gheschie- 
den,  ghelijck  oock  de  gedeputeerde  van  b  e  ij  de  synoden  beloeft  hebben 
haer  in  desen  alle  mogehjcke  bijstant  te  bewijsen. 

[Art.  3.]  Belangende  de  argumenten  der  Wederdooperen ,  die  in  een 
boeck  souden  gestelt  ende  met  gront  der  schrift  wederleijt  werden , 
waervan  men  oock  met  den  Suijthollantschen  synodo  soude  communiceren 
ende  dat  nae  voorgaende  versoeck  der  beijde  synoden  D.  Jacobus  Ar- 
minius  den  last  op  sich  heeft  genomen,  soo  ist,  dat  de  vergaderinge 
hem  gebeden  heeft,  dat  hij  tot  volvoeringe  van  dien  wille  aenhouden, 
ghelijck  hij  oock  door  Godts  genade  te  doen  beloeft  heeft. 

[Art.  4.]  Dewijle  de  gedeputeerde  des  synodi  onder  andere  mede  in 
haeren  last  hadden  om  van  de  translatie  des  bijbels,  bij  D.  Aldegonde 
aengevangen,  met  den  Suijthollantschen  synodo  te  communiceren  ende 
de  gecommitteerde  broederen  van  Suijthollant  hebben  verclaert,  dat  hae- 
ren synodus  tot  bevorderinge  desselven  werx  heeft  gedeputeert  D.  Ar- 
noldum  cornelii  ende  D.  Wernerum  Helmichium  ,  soo  ist  oock  goetgevon- 
den ,  dat  die  persoonen ,  als  die  door  gheleertheijt  ende  goede  conscientie 
daertoe  wel  gequalificecrt  sijn,  tot  desen  werc  sullen  versocht  ende  ghe- 
beden  werden. 


l)    De  articuleering ,  die  in  D  en  C  ontbreekt,  is  overgenomen  uit  B. 


281 

[Art.  5.]  Alsoo  de  broederen  de  gecommitteerde  van  Suijthollant  heb- 
ben voorgedragen,  dat  hare  synodus  hebbe  goetge vonden ,  dat  tot  de 
revisie  der  translatie  niet  en  souden  perpoonen  toegelaten  werden,  die 
niet  en  hebben  onderteekent  de  Nederlantsche  Confessie  ende  den  Cate- 
chismum,  ende  derhalven  oock  het  oordeel  deses  synodi  op  desen  heb- 
ben versocht ,  soo  is  gheresolveert ,  dat  persoonen ,  van  welcke  men  ge- 
tuijgenisse  heeft,  dat  sij  professie  van  onse  religie  doen  ende  godtsalich 
sijn  in  leven  ende  wandel,  sullen  alleen  hiertoe  ghebruijckt  werden. 

[Art.  6.]  Is  oock  ondervraecht  1),  hoe  men  voortaen  sal  handelen 
in  de  lotinge  over  den  dienst  int  leger ,  ende  is  geresolveert ,  dat  die  van 
Edam  eerst  den  last  sullen  hebben  ende  dat  de  ander  vjjve  loten  sul- 
len, hetwelcke  oock  gheschiet  is,  ende  is  ghevallen  eerst  op  Amster- 
dam, ten  tweeden  op  Hoorn,  ten  derden  op  Alckmaer,  ten  vierden  op 
Haerlem ,  ten  vijfden  op  Enchuijsen ,  welcke  alle  sullen  voorgaen ,  eer  die 
van  Edam  ten  anderen  male  sullen  beswaert  werden. 

[Art.  7.]  Hoewel  de  kercke  van  Arasterdam  was  opgeleijt  te  beant- 
woorden het  boexken  van  Gerrit  Janssen  ,  ghet rocken  wt  het  boeck  van 
Nicasius  van  der  Scmuere  ,  800  is  nochtans ,  overmits  men  verneemt ,  dat 
tselve  genoechsaem  in  vergeten  the  ij  t  is  gecomen,  deselve  kercke  daer- 
van  ontslagen  voor  dese  tijt. 

[Art.  8.]  Alsoo  de  classe  van  Enchuijsen  was  opgeleijt  sorge  te  dra- 
gen over  het  eijlant  Urck ,  soo  ist  dat  de  broederen  van  Enchuijsen  ver- 
claert  hebben,  dat  sij  haer  beste  in  der  sake  hebben  gedaen  ende  sij 
sijn  vermaent  geworden  daerin  aen  te  houden. 

[Art.  9  ]  Nadien  D.  Gülielmo  Puppio  was  opgheleijt  aen  D.  Lydium  te 
schrijven,  ten  eijnde  dat  hij  soude  willen  oversetten  de  commentarien  Bül- 
LiNGERi  over  Daniëlem,  soo  hebben  de  broederen  van  Edam  verclaert, 
dat  Püppiüs  denselvcn  last  heeft  wtgevoert,  ende  hebben  oock  overgele- 
vert  een  missive  Lydii  ,  daerin  hij  hemselven  excuseert.  Ende  derhalvon 
is  Pktro  Cornelii  ,  dienaer  des  woorts  tot  Enchuijsen ,  opgeleijt  hetselve 
werek  te  doen. 

[Art.  10.]  3)  Alsoo  door  voorgaende  resolutien  der  Suyt  ende  Noort- 
hollantschcn  synoden  goet  is  verclaert  geweost  aen  de  kereken  van 
Gelderlant   te  schrijven  ende  haer  te  verstaen  te  geven,  dat  men  alhier 

')  » ondervraecht"  B  en  C  hebben  »ommegevraecht."  *)  Dit  geheele  Art.  10 
is  in  C  in  marginc  bijgevoegd. 


282 

voor  stichtelijck  ende  profijtelijck  hadde  ingesien,  dat  voortaen  corres- 
pondentie tusschen  haer  ende  ons  soude  ghehouden  werden,  sooist,  dat 
D.  Joannes  Bogaert  een  missive  ovorgelevert  heeft ,  geschreven  ende  on- 
derteekent  door  Joannem  Fontanum  ende  Jacobum  Burschetum,  waerin  sij 
wt  den  naem  der  kercken  van  aldaer  verclaren ,  dat  niet  alleenlij ck  sulx 
haer  lief  ende  aengenaera  is ,  maer  dat  oock  een  synodus  provinciael  met 
consent  der  hooger  overheijt  ende  inwillinge  der  magistraet  der  stadt 
Aernhem  den  1 0  Junij  stylo  veteri  sal  aengestelt  ende  ghehouden  werden , 
ende ,  alsoo  sij  haer  met  ons  in  desen  voegen ,  versoeken ,  dat  tot  haeren 
synodum  eenige  dienaeren  des  woorts  van  ons  souden  gesonden  werden. 
Soo  is  daertoe  gedeputeert  gheworden  D.  Jacobus  Arminius  om  ter  gele- 
gener tijdt  met  consent  der  E.  heeren  Staten  derwaert  te  reijsen  met  D. 
Liberto  Fraxino  ,  die  men  verstaet  van  den  Suijthollantschen  synodo  ghe- 
deputeert  te  wesen. 

Gravamina. 

[Art.  11.]  Op  het  eerste  van  Haerlem,  hoe  men  sal  handelen  met 
degene ,  die ,  haer  verloopen  hebbende  ende  onder  de  kerckelijcke  censure 
staende,  naer  ander  plaetsen  verreijsen  om  alsoo  de  verdere  proceduren 
te  voorcomen ,  is  geresolveert ,  dat  men  met  de  discipline  sal  voortvaren 
ende  dat  sulx  sal  geschieden  in  de  gemeijnte,  daer  de  ergernisse  geval- 
len is ,  behoudens  dat  deselve  sal  communiceren  in  desen  met  de  kercke , 
daer  sij  gecomen  sijn  te  woonen,  opdat  sij  oock  met  vermaninge  aen 
soodanige  souden  aenhouden. 

[Art.  12.]  Op  het  tweede ,  of  men  ijemant  nae  vermaninge  tot  schult- 
bekenninge  ghebracht  hebbende,  niet  raetsaem  en  is  deselve  schuitbeken- 
ninge  ter  eerster  gelegenheijt  der  gemeijnte  vooren  te  dragen ,  is  geresol- 
veert, dat  alle  gemeenten  daerin  sullen  handelen  nae  haere  discretie, 
aenmerckende  wat  best  tot  stichtinge  der  kercken  sal  mogen  dienen. 

[Art.  13.]  Op  het  derde,  hoe  dat  sich  de  dienaeren  sullen  hebben  te 
dragen,  wanneer  hen  interdictie  gedaen  wert  van  den  officier  om  niet 
voort  te  varen  tot  bevestinge  des  hu  wel  ij  x  van  persoonen,  die  aireede 
in  bijslapinge  bij  malckanderen  sijn,  is  geresolveert,  dat  de  dienaeren 
nae  ordinantie  der  E.  Staten  sullen  voortsvaren,  ten  ware  dat  de  offi- 
cier wettelijcke  redenen  hadde  int  contrarije  volgens  het  inhout  van  de 
57  vrage  synodi  Middel  burgen  sis. 

[Art.  14]  Op  het  vierde,  of  het  niet  en  behoort,  dat  de  hooge  ove- 
richeijt  werde  geremonstreert  de  groote  inconvenienten ,  die  daer  volgen 


283 

wt  dien,  dat  sij  in  geene  peijne  en  vervallen,  die  voor  de  proclamatien 
des  huwelijx  in  huijshoudinge  treden ,  behoudens  dat  voor  het  exspireren 
der  eerster  maent  deselve  gedaen  werden,  is  geresolveert,  dat  het  ghe- 
schieden  aal. 

[Art.  15.]  Op  het  vijfde ,  belangende  de  heijraelijcke  huwelijcken  der 
Wederdooperen ,  is  goetghevonden ,  dat  men  de  sw aricheden ,  die  daerwt 
sullen  onstaen,  den  £.  heeren  Staten  sal  remonstreren.  Ende  werden 
de  kercken  vermaent  met  haere  respect) ve  overheden  int  bijsonder  van 
desen  te  communiceren. 

[Art.  16.]  Op  het  seste,  of  het  niet  raetsaem  en  waere,  dat  beijde 
synoden  van  Suijt  ende  Noorthollant  gecombineert  werden,  is  geresol- 
veert,  dat  het  sal  blijven,  sooals  het  nae  ordeninge  des  generalen  sy- 
nodi  tot  noch  toe  gheweest  is. 

[Art.  17.]  Op  het  sevende,  off  het  niet  en  behoort,  dat  men  alle 
jaere  den  synodo  overgeve  de  namen  dergenen,  die  in  tselve  jaer  tot 
den  dienst  sijn  gecomen,  is  geresolveert ,  dat  men  niet  alleenlijck  de 
namen ,  maer  oock  de  gansche  historije  der  beroepinge  int  corte  sal 
overleveren. 

[Art.  18.]  Op  het  eerste  gravamen  van  Amsterdam,  of  men  de  apo- 
crijphe  boecken  in  de  kercke  der  gemeente  voorlesen  sal ,  is  geantwoort , 
dat  men  sich  in  desen  sal  reguleren  nae  den  45  art.  provincialis  synodi 
Dordracenae,  dat  is,  dat  men  alleenlijck  de  canonijcke  sal  leaen. 

[Art.  19.]  Op  het  tweede,  of  het  niet  goet  en  ware,  dat  men  vlij- 
telijck  lettede  op  den  nieuwen  bijbel  der  Wederdooperen ,  onlanx  wtgege- 
ven  met  marginale  annotatien ,  is  geresolveert ,  dat  men  den  voorseijden 
bijbel  wel  sal  doorsien  ende  de  fouten  soo  in  den  text  als  in  de  mar- 
ginalibus  aenteekenen.  Ende  om  sulx  te  doen  sijn  bestemt  de  dassen 
van  Amsterdam  ende  Haerlem.  De  van  Amsterdam  sullen  hebben  de 
historiaelsche ,  die  van  Haerlem  de  boecken  Mosis  De  broederen  van 
Suijthollant  sullen  hebben  de  propheten  ende  de  hagiographa  ende  wt  het 
nieuwe  testament  de  vier  evangelisten,  die  van  Haerlem  de  brieven,  die 
van  Amsterdam  de  reste.  Dese  sullen  alle  tesamen  ghehouden  wesen 
haer  ghedaen  werck  binnen  een  half  jaer  nae  desen  over  te  leveren  in 
handen   der   gedeputeerden  des  synodi  om  daerin  te  doen  nae  behooren. 

[Art.  20.]  Op  het  eerste  ende  tweede  gravamen  van  Hoorn  is  in 
voorgaende  resolutien  geantwoort. 


284 

[Art.  21.]  Op  het  derde,  waerom  dat  men  de  kinders,  van  onge- 
doopte ouders  geboren,  doopt,  daer  men  nochtans  een  ongedoopte  met 
een  ghedoopte  niet  en  trouwt ,  is  geantwoort ,  dat  men  sich  sal  schicken 
nae  de  27  quaost  synodi  Dordracenae ,  overmits  datter  groot  onderscheet 
is  tusschen  de  kinderen,  die  buijten  haere  schuit  van  ongeloovige  oude- 
ren geboren  werden ,  ende  die ,  die  selfs  ongedoopt  blijven  door  haere 
schuit,  de  sacramenten  versmadende. 

[Art.  22]  Op  het  eerste  gravamen  van  Enchuijsen ,  waerin  ghevraecht 
wert,  oft  een  huwehjck  mach  bestaen  van  een  vrouwe,  die  haer  vervoecht 
heeft  met  haer  overleden  mans  susters  man ,  is  geresol veert ,  dat  men  sal 
blijven  bij  hetgene  in  synodo  Middelburgensi  desen  aengaende  is  gestelt, 
quaest.  89.  Ende  mijnheeren  de  gecommitteerde  sijn  gebeden  gheweest , 
dat  sij  oock  hierop  willen  acht  nemen,  twelck  te  doen  sij  oock  beloeft 
hebben. 

[Art.  23.]  Op  het  tweede,  waerin  ghevraecht  wert,  wat  men  doen 
sal  in  een  sake  des  huwlijx,  waerin  een  seker  jonckman,  belofte  heb- 
bende met  eene  jongedochter ,  henengegaen  is  nae  do  commissarisen  der 
huwelijxsche  saken  ende  nochtans  de  dochter,  die  hij  verwachtede,  niet 
en  is  verschenen ,  waerdoor  hij  vertoornt  sijnde  nae  een  ander  plaetse  is 
vertrocken ,  alwaer  hij  hem  aen  een  ander  beloeft  ende  twee  huwelijcksche 
proclamatien  ghehadt  heeft ,  maer  en  is  het  huwelijck  niet  bevesticht  ghe- 
worden ,  doordien  dat  de  voorschreven  dochter  de  derde  proclamatie  heeft 
opghehouden ,  ende  is  niettemin  nochtans  in  huijshoudinge  met  de  tweede 
getreden  ende  daerin  soolange  gebleven,  totdat  de  dochter,  met  welcke 
hij  eerst  beloeft  was ,  met  een  ander  man  openbaerlijck  is  ghehuwelijckt , 
ende  nu  versoeckt  in  den  huwelijcken  staet  bevesticht  te  werden ,  is  ge- 
resolveert  ,  dat  hij  sal  mogen  ghetrouwt  werden ,  mits  dat  de  overheijt  der 
plaetse,  daer  hij  woont,  versocht  sal  werden  te  willen  verclaren,  soo  sij 
het  goetvint ,  dat  het  eerste  contract  niet  machtich  en  is  hem  van  die  te 
scheijden,  daer  hij  mede  woont,  item  dat  hij  door  de  kercke  over  sijn 
doen  sal  bestraft  werden. 

[Art.  24.]    De  antwoorde  op  het  derde  is  in  de  voorgaende  acte  gestelt. 

[Art.  25.]  Op  het  vierde,  hoe  men  opt  stichtelijckste  sal  voorcomen 
de  conventiculen ,  die  van  private  persoonen,  geen  berocpinge  hebbende, 
ghehouden  werden ,  met  singen  der  psalmen ,  voorgaende  gebeden ,  wtleg- 
ginge  der  schrifture  ende  applicatie  derselver,  is  verclaert,  dat  sulcke 
maniere  van  doen  directehjck  is  strijdende  tegen  het  woort  des  Heeren 
ende    kerckenordeninge    ende   dat   sij   lichtelijck  den  gemeenen  stant  des 


285 

lants  conde  beroeren  endc  dat  derhalven  de  classis ,  daer  dit  gheschiet , 
haer  de  voor  sal  doen  om  dit  te  weeren.  Ende  in  gevalle  de  classe  dat  niet 
en  conde  doen,  soo  sal  sij  haeren  toevlucht  nemen  tot  D.  Hermannum 
Gerardi,  dienaer  des  woorts  tot  Enchuijsen,  ende  D.  Samuelem  Bertholdi 
met  een  ouderlinck  van  Hoorn,  welcke  in  deser  sake  daertoe  van  den 
synodo  gedeputeert  sijn ,  hoewel  dat  men  niet  verhinderen  en  wil ,  dat  vijf 
of  ses  te  samen  coraen  om  eenige  conferentien  wt  den  woorde  des  Heeren 
te  houden. 

[Art.  26.]  Op  het  vijfde  is  geresol veert ,  dat  D.  Jacobus  Armjnius  ende 
Cornelius  Hillenius  nae  Hoorn  sullen  reijsen  om  Clementem  Martini  met 
redenen  te  induceren,  dat  hem  believe  door  een  wtgegeven  schrift  te 
verclaeren,  dat  sulck  een  boexken  buijten  sijn  weten  ende  tegen  sijnen 
danck  is  wtgegeven ,  opdat  de  dassen  niet  genootsaeckt  en  werden  orden 
te  stellen  tot  wederlegginge  desselven. 

[Art.  27.].  Op  het  gra vamen  van  Edam,  oft  het  niet  goet  en  waere, 
dat  versocht  werde,  dat  onderhoutmiddelen  becomen  mochten  werden 
soowel  voor  de  arme  ouderloose  weesen ,  als  daerin  aireede  orden  over  de 
weduwen  der  predicanten  gestelt  is ,  is  geresolveert ,  dat  de  gedeputeerde 
des  synodi  sulx  aen  de  eersame  gecommitteerde  Raden  van  Staten  vant 
Noorderquartier  sullen  versoecken. 

[Art.  28.]  Op  het  eerste  gravamen  van  Alckmaer  is  te  vooren  geant- 
woort,  belangende  de  conventiculen 

[Art.  29.]  Op  het  tweede,  belangende  de  scholen,  waerin  gevraecht 
wert,  door  welcke  middelen  alderbest  int  werek  mochten  gebracht  wer- 
den de  19  ende  48  artickel  des  generaelen  Haechschen  synodi,  is  gere- 
solveert, dat  de  gedeputeerde  synodi  den  last  sullen  hebben  om  met  de 
gedeputeerde  synodi  van  Suijthollant  aen  te  houden,  dat  hiertegen  van 
de  E.  Staten  orden  mach  ghestelt  werden. 

Particularia. 

[Art.  30.]  De  ghedeputeerde  synodi  hebben  aen  de  vergaderinge  ge- 
rapporteert,  wat  sij  in  haere  opgeleijde  commissien  hadden  wtgerecht, 
ende  sij  sijn  over  haren  arbeijt  bedanckt  ghe worden. 

[Art.  31.]  Belangende  de  conventiculen  Cornelii  Wiggeri  is  den  ge- 
deputeerden des  synodi  opgeleijt ,  dat  sij  daerop  goede  acht  sullen  nemen 
ende  toesien  op  de  bequaemste  gelegentheden ,  door  welcke  sij  opt  stich- 
telijckste  souden  mogen  verhindert  werden. 


286 

[Art.  32.]  De  broederen  gedeputeerde  van  Suijthollant  hebben  ver* 
claert,  dat  hare  synodus  voor  onbehoorlijck  heeft  ingesien,  dat  studenten 
soo  hae8telijck  wt  het  pollegio  theologico  worden  getrocken ,  aleer  sij  ge- 
noechsaem  gheoefent  ende  door  wettehjcke  examinatie  bequaem  bekent 
aijn.  Ende  alsoo  sij  het  oordeel  desea  synodi  hierover  versocht  hebben, 
soo  heeft  deselve  verclaert,  dat  sulx  niet  en  behoorde  te  gheschieden. 

[Art.  33  ]  Oock  dat  sij  wel  te  vooren  behoorden  geoefent  te  werden 
in  propositien  in  steden,  daer  meer  dan  eenen  dienaer  is,  ende  in  ker- 
ckenraden  nae  discretie  derselver.  twelcke  onse  synodus  oock  voor  goet 
heeft  ingesien.  * 

[Art.  34.]  De  gedeputeerde  van  Suijthollant  hebben  voorgedragen, 
of  het  niet  goet  en  ware,  dat  mede  correspondentie  door  gedeputeerde 
met  andere  particuliere  synoden  onses  vaderlants  ghehouden  werde.  Is 
geresolveert ,  dat  men  dese  sake  met  de  dassen  sal  communiceren. 

[Art.  35.]  De  broederen  van  Haerlem  hebben  ghevraecht,  wat  men 
doen  sal  met  lidtmaten,  die  eenen  scheurmaker  naeloopen  om  hem  te 
hooren.  Is  geantwoort,  dat  men  in  alle  voorsichticheijt  sal  procederen 
nae  den  regel,  gestelt  in  synodo  Middelburgensi  quaest.  part.  9. 

[Art.  36.]  De  broederen  van  Amsterdam  hebben  ghevraecht,  oft  het 
niet  goet  en  ware  den  synodo  van  Gelderlant  voor  te  dragen ,  hoe  in  de 
attestatie  van  Bergero  is  mishandelt ,  ende  daerover  nae  gelegentheijt  te 
doleren.     Is  geantwoort:  jae. 

[Art.  37.]  Is  ghevraecht,  oft  het  niet  stichtelijck  soude  sijn,  dat  de 
synodus  nae  de  wij  se  van  Suijthollant  met  een  propositie  soude  aenge- 
vangen  ende  besloten  werden.  Is  geresol veert ,  dat  men  van  dese  sake 
met  de  dassen  sal  communiceren. 

[Art.  38.]  Alsoo  Joannes  Bogaert  nu  twee  jaeren  gedragen  heeft  den 
last  van  gedeputeerde  synodi  ende  derhalven  versocht  heeft  nae  orde- 
ninge ,  dat  een  ander  soude  werden  ghestelt ,  soo  is  de  voor  se  ij  de  Joannes 
bedanckt  geworden  voor  sijn  en  dienst  ende  in  sijn  plaetse  is  geordineert 
D.  Petrus  Plancius,  dienaer  des  woorts  tot  Amsterdam,  om  met  Cor- 
nelio  Hillenio  denselven  last  te  hebben. 

[Art.  39.]  De  ghedeputeerde  synodi  hebben  rekenschap  gedaen  van 
de  synodale  penningen  met  bewijs  van  ontfang  ende  wtgeven;  hebben 
aen   de   vergaderinge  de  overschietende  penningen  den  synodo  overgele- 


287 

vert,  waervan  de  ses  dassen  hebben  ontfangen  hondert  gulden  thien 
stuijvers  ende  de  gedeputeerde  synodi  een  ende  tseventich  gulden  veer- 
thien  stuijvers. 

[Art.  40.]  De  classis,  daer  de  synodus  ghehouden  is,  sal  de  acten 
des  laetsten  synodi  int  gemeen  synodael  boeck  teekenen  ende  tselve  boeck 
in  tijts  in  handen  bestellen  van  de  classe,  daer  het  naeste  synodus  sal 
ghehouden  werden. 

[Art.  41.]  Censura  morum  is  ghehouden  ende  Godt  lof  niet  straffens- 
weerdich  gevonden  ende  nae  dancksegginge  ende  aenroepinge  van  den 
naera  des  Heeren  is  de  vergaderinge  in  alle  vrientschap  gescheijden. 

De   naeste    synodus  sal  nae  orden  tot  Amsterdam  ghehouden  werden. 

Gedaen  ende  gheeijndicht  den  9&ten  Junij  anno  1600. 

Vincentjus  Meusevoet,  scriba.  Jacobus  Arminius,  praeses  synodi1). 


Acta  particularis  synodi,  ghehouden  binnen  Am- 
stelredam  den  18  Junij  a°  1601. 

Credentien.  —  Naer  anroepinge  des  naems  des  Heeren  zyn  de  creden- 
tien  dergener,  die  wt  de  dassen  tot  desen  synodum  waren  ghecommit- 
teert,  overgegeven  ende  int  anhooren  der  broederen  tot  haren  ghenoe- 
ghen  ghelesen  ende  van  dezelve  anghenomen  gheworden 

Persoonen ,  die  wt  de  dassen  verschenen  zyn.  —  Het  zyn  wt  den  naeme 
der  dassen  met  de  voorseyde  credentien  dese  naervolgende  persoonen 
verschenen , 

van  Amstelredam: 

Joannbs  Hallius,  predicant  tot  Amstelredam. 

Pjeter  Hedissz  2j ,  predicant  tot  Loosdrecht. 

Aert  Boudewyns,  ouderlynck  tot  Amsterdam. 

Baudewyn  Janssz,  ouderlynck  tot  Muyden. 

van  Hoorn: 

Joannes  Roogius,  bediender  des  evangelii  tot  Hoorn. 

Everardus  Miciiaelis,  predicant  tot  Oost  en  Westblocker. 

Meynard  Janssz,  ouderlynck  tot  Hoorn. 

Luytoen  Adriaens,  ouderlyng  tot  Hemsbrouck. 

')  In  C  is  de  onderteekening  van  Arminius  benevens  de  woorden  »den  öaten  — 
1600"  uitgesneden.    *)    «Hedissz'1  C  heeft  «Eedessz". 


288 

yan  Henchuysen : 
Hermanus  Gekrardi,  predicant  tot  Ënchuysen. 
Joannes  Wallesius,  predicant  tot  Bovencaspel 
Claes  Gellisz,  ouderlinck  tot  Enchuijsen. 
Jan  Heertissz,  ouderlinck  binnen  Grootebroeck 

yan  Edam: 
Guillielmus  Püppius,  predicant  tot  Edam. 
Th  eo  do  rus  Holtman,  predicant  tot  Lansmeer. 
Jan  Martenssz,  ouderlynck  tot  Moni  eken  dam. 
Ryck  Martenssz,  ouderlynck  tot  Purmerende. 

yan  Alcmaer: 
Cornelius  Hillenius,  predicant  tot  Alckmaer. 
Gualterus  Adriani  ,  predicant  tot  Graft  ende  Ryp. 
Meester  Rodolphus  Henrici,  ouderlinc  tot  Alcmaer. 
Marcus  Janssz,  ouderlynck  tot  Waermhuysen. 

yan  Haerlem: 
Johannes  Matthisius,  predicant  tot  Haerlem. 
Jan  Hermanssz,  predicant  tot  Wormer. 
Damus  Jacobsz,  ouderlyngh  tot  Haerlem. 
Cornelis  Diericks,  ouderlyngh  tot  Wtgeest. 

Ghedeputeerde  wt  de  andere  particuliet*e  synoden,  —  Syn  insghelycks 
met  behoorlycke  credentien  tot  desen  synodum  wtghesonden  ende  ver- 
schenen :  yan  wegen  de  sinodus  yan  Gelderlandt  Jacobus  Burschetus  ,  be- 
diender  des  h.  evangelii  tot  Arnhem,  ende  wt  den  name  des  Suijthol- 
landschen  synodi  Andreas  Demetrius  ende  Fransciscus  Lansbergius,  bedien- 
ders  der  keereken  Ghristi  tot  Dordrecht  ende  Rotterdam  respective,  om 
volgens  de  resolutien,  over  de  corespondentien  der  synoden  genomen, 
deze  vergaderinge  by  te  wezen  ende  met  haren  goeden  raedt  ende  ad- 
vijsen  te  dienen  ende  te  helpen. 

Ghecommitteerde  der  E. E.  heeren  Staten.  —  Alzo  by  de  E.E.  Staten 
van  Hollandt  ende  Westvrieslandt  op  desen  synodum  tegenwoordich  te 
verschynen  ghecommitteert  waren  de  E.  raedtsheeren  D.  Rombout  Hoger- 
beets  ,  raedt  in  den  Hoogen  Rade ,  ende  Nicolaus  C  romhout  ,  raedt  in  den 
Hove  Provinciael,  ende  dacrnaer  de  E.  heere  raedtsheere  Cromhoudt  naer 
Zeelandt  in  de  saecke  des  landts  moeste  vertrecken  ende  de  voorsz  E. 
raetsheere  D.  Rombout  Hogerbeets  van  de  voornoemde  E.  heeren  is  ver- 
socht  ende  ghecommitteert  gheworden  alleen  by  de  vergaderinge  hem  te 
laten  vinden,  zo  ist  dat  deselve  E.  raedtsheere  met  credentie  ende  zoda- 
nige last  is  verschenen ,  dat  insonderheyt  regart  werde  genomen ,  dat  in 
deze  vergaderinge  geen  politycke  saecken ,  noch  daerwt  eenige  oneenicheyt 


289 

zoude  mogen  rysen ,  noch  die  den  keereken  int  ghemeyn  mochten  angaen , 
verhandelt  en  zonden  werden. 

Praeses,  assessor,  scriba.  —  Syn  daeran  met  gemeener  stemmen  der 
broederen  vercoren  tot  eenen  praesidem  Johannes  Hallius,  bediener  des 
woorts  Gods  tot  Amsterdam ,  tot  assessorem  Johannes  Matthisius  ,  bedien- 
der  des  heyligen  evangelii  tot  Haerlem ,  ende  tot  scribam  Cornelius  Hil- 
lenius,  dienaer  Jesu  Christi  tot  Alcmaer. 

1. 

Synodus  generalis  versocht.  —  Alzo  in  den  voorgaenden  synodo  beslo- 
ten was ,  dat  de  keereke  van  Amsterdam  volgende  den  last ,  haer  in  den 
synodo  generali  opgheleyt,  ernstelyck  tot  vorderinge  des  generalen  sy- 
nodi  anhouden  zoude  ende  insghelycks  de  ghedeputeerde  der  beyder  sy- 
noden belooft  hadden  haer  in  desen  alle  moghelicke  hulpe  te  bewysen, 
is  door  den  ghedeputeerden  verclaert ,  dat  zij ,  zulcks  door  requeste  au 
den  E.E.  heeren  Staten  Generael  met  wtdruckinge  verscheydener  redenen 
ende  motiven  voorghestelt  ende  versocht  hebbende ,  van  hare  E.E. ,  die 
zoo  int  besonder  te  vooren  anghesproken  zynde  als  int  ghemeyn,  die 
vergadert  waren,  hare  goede  ghenegentheyt  te  kennen  gaven,  voor  be- 
lofte ontfangen  hebben,  alzo  zy  niet  alle  tegenwoordich  waren,  dat 
zy  deselve  sake,  in  vollen  ghetale  vergadert  zynde,  zouden  overdencken 
ende  insien ,  wat  daerin  ghedaen  soude  connen  werden ,  ghelyck  mede  Zyn 
Excellentie ,  daertoe  van  de  voorseyde  angesocht  zynde ,  belooft  heeft  na 
ghelegentheyt  tot  dienst  der  keereke  de  goede  handt  daeran  te  houden. 
Twelck ,  opdat  het  vruchtbaerlyck  voortganck  soude  mogen  hebben ,  is 
by  den  broederen  voor  goet  inghesien  ende  besloten  an  alle  die  andere 
particulieren  synoden  te  versoecken  wt  haer  yemant  te  committeren  om 
met  den  ghedeputeerden  deser  synoden  tot  betooginge  der  eenstemmicheyt 
aller  synoden  particulier  eensaementlyc  an  den  E.E.  heeren  Staten  Ge- 
nerael tot  voorderinge  desselfs  met  aller  neersticheyt  an  te  houden,  doch 
dat  ondertusschen  ende  vooral  de  ghedeputeerde  deser  synoden  neerste- 
lyck  vernemen  zullen,  wat  by  den  E.E.  heeren  Staten  Generael  deser 
sake  halven  ,  naer  overleveringe  der  requeste,  is  ghedaen,  ende  in  ge- 
valle de  andere  provinciën  geene  committeren,  dat  zy  ghelyckewel  tot 
voorderinge  des  generalen  synodi  den  last  behouden  zullen. 

2. 

Byeenstellinge  ende  beantwoordinge  der  Wederdoopscher  argumenten.  — 
Sal  an  D.  Jacobum  Arminium,  dient  int  voorgaenden  synodis  opgheleyt 
ende  by  hem  anghenomen  was  die  argumenten  der  Wederdooperen  by- 
een  te  stellen  ende  met  grondt  der  schrifture  te  wederleggen,  vernomen 

Acta  syn,  prouinc.  1.  19 


290 

werden,  wat  by  hem  in  tselve  weerck  ia  ghevordert.  Dewelcke,  by  de 
broodoren  verschenen  zynde ,  heeft  denselven  te  kennen  ghegeven  hem  wt 
alle  boecken  der  Woderdooperen ,  die  hy  heeft  connen  becommen ,  de  voor- 
naemste  stucken  der  verschillender  leere  versamelt  te  hebben  ende  van 
meyninge  te  wesen ,  ghelyck  hy  van  te  vooren  is  gheweest ,  daerin  voort- 
vaarende  die  byeen  te  stellen  ende  eenigen  te  communiceren,  versoeckende , 
zo  yeraandt  der  broederen  eenige  stuckskens  der  Wederdooperen ,  die  by 
hem  niet  en  zyn ,  mochten  hebben ,  dat  dezelve  hem  ter  handt  ghestelt 
zouden  werden. 

3. 

Rapport  der  deputatie  Arminii  op  den  Gelrischen  synodum.  —  Heeft  noch 
D.  Jacoüus  Arminius  an  den  synodum  gherappor teert  hem  zyn  commissie 
oft  deputatie  op  den  Geldrischen  synodum  wtgherecht,  alle  dijngen  een 
goede  wtcomste  vercregcn  ende  in  den  besonderen  last  Joiiannis  Bergeri 
sodanige  vrucht  becommen  te  hebben,  dat,  verstaen  zynde  denselven 
Beroero  onwettelyck  ende  onweerdich  ghetuychnis.se  ghegeven  te  zyn, 
denzelven,  die  ze  hadde  gegeven,  volgende  de  acte  in  synodo  Arnhemensi 
wtghedruckt ,  ghecensureert  te  wesen  ende  zyn  schuit  bekent  te  hebben , 
hetselve  der  keercke  van  Utrecht  tot  harer  waerschouwinge  schriftelick 
is  overghesonden  ende  behandicht  gheworden. 

4. 

Translatie  des  bybels.  --  Tot  bevoorderinge  de  translatie  des  bybels , 
waertoe  D.  Arnoldus  Cornelii  ende  D.  Wernerus  Helmichius  zyn  ver- 
socht  gheworden ,  is  besloten ,  dat  de  ghedeputeerde  van  beyde  de  syno- 
den die  voornoemde  broederen  tot  den  anvanck  ende  voortganck  des- 
selven noodigen  weercks  vermanen  ende  nae  vermogen  induceren  zullen , 
ghelyck  insghelycks  dezelve  ghedeputeerde  daertoe  zullen  arbeyden ,  dat 
door  zodanigen  middel,  als  bequaemst  beraemt  zal  connen  werden,  de 
voornoemde  broeders  tot  vaceringe  in  zulcken  weerck  in  de  lasten  haers 
diensts  verlicht  zullen  werden.  Ende  alzo  eenige  onder  de  particuliere 
synoden  over  dezelve  broederen  noch  haer  advys  ende  bestemminge  niet 
hebben  overgheschreven ,  is  gheresolveert ,  dewyle  zulcks  an  deselvc  op 
sodaniger  conditie  is  versocht ,  dat  zij  na  onttangen  des  briefs  binnen  den 
tyt  van  twee  maenden  zouden  antwoorden  of  dat  haer  stilswygen  voor 
consenteren  zoude  anghenomen  werden ,  dat  derselver  stilswygen  daervoor 
ghehouden  zal  worden  , 

5. 

Legerdienst.    —    Alzo    die    van    llollandt    van  den  legerdienst  voor  dit 
jaer,    andere   provinciën   hare  buerte  wtstaende,  verschoont  zyn,  zal  in 


291 

de   eerste   anstaende  tyt  de  orden,  in  voorgaende  synodo  ghestelt,  aeh- 
tervolght  worden. 


Saecke  van  Urck.  —  By  de  classe  van  Enchuysen  verclaert  zynde  hen 
in  de  saecke  des  eylants  van  Urck  (om  den  dienaer,  die  aldaer  onghe- 
traut  ende  niet  wettelyck  toeghelaten  den  dienst  betreet ,  tot  verbeteringe 
desselfs  te  brengen)  zoveel  ghedaen  te  hebben,  dat  zy  dezelve  saecke 
den  Ghecommitteerden  Raden  van  Westvrieslant  ende  tNoorderquartier 
voorghedragen  ende  van  haer  belofte  ontfangen  hebben  in  deselve  te  re- 
medieren, is  voor  goet  inghesien,  dat  de  classis  tot  verder  vervorderinge 
dier  saecke  alnoch  sorge  dragen  zal. 

7. 

Oversettinge  dei"  commentarien  Bullingeri  over  Danielem.  —  Naerdien 
van  wegen  de  oversettinge  der  commentarien  Bullingeri  over  Danielem, 
dewelcke  in  den  laesjten  synodo  Petro  Cornelii  ,  predicant  tot  Enchuysen , 
was  opgheleyt,  naerderhandt  in  synodo  van  Suijthollandt  is  bevonden 
gheworden  deselve  door  eenen  Geerardum  Gallinaceum  overgheset  te  we- 
sen  ende  daerom  in  de  handen  der  ghedeputeerder  hetzelve  ghedaen 
weerck  te  oversien  ghestelt  was,  so  iat  dat  by  deselve,  dewyle  Petrus 
Cornelii  voornoemt  die  revisie  an  te  nemen  met  onschuldinge  hadde  af- 
gheslagen,  zodanigen  last  Cornelio  Hillenio  is  opgheleyt  geworden. 

8. 

Onschuldinge  ende  versoeck  des  Geldrische  synodi.  —  Dewyle  de  corres- 
pondentie metten  Geldrischen  synodo,  in  de  voorgaende  synodo  anghe- 
stelt ,  in  dit  jaer  door  l)  de  tyt  desselven ,  die  voor  de  onze  versaemelde , 
te  laet  an  onzen  synodo  wiert  overghebracht ,  niet  en  is  onderhouden 
gheworden,  heeft  de  voornoemde  synodus  Geldriae  door  een  besloten 
missive  haer  gheexcuseert ,  met  eenen  verclarende  hen  ghelyckewel  ghe- 
willich  te  wesen  die  anghevanghen  correspondentie  voortan  te  onderhouden 
ende  tot  dien  eynde  by  haer  besloten  te  zyn  haren  synodum  voortan  vier 
weken  nae  Pinxten  te  houden,  versoeckende  dat  wy  insghelycks  onzen 
synodum  op  zodanigen  tyt  zouden  willen  leggen,  daerdoor  alsuloke  cor- 
respondentie  noch   by    d'een   noch  by  d'ander  verhindert  zoude  werden. 

De  broederen,  de  onschuldinge  desselven  synodi  annemende ,  hebben  voor 
goet  inghesien,  in  den  anstaenden  synodo  yemant  tot  den  Geldrischen 
deputerende,  meteenen  te  overleggen,  of  het  raedtsaem  zij  an  haer  te 
versoecken  niet  eygentlyck  vier  weecken  nae  Pinxten  roaer,  alzo  Pinxten 


l)    idoor"  C  heeft  » doordien". 

19< 


292 

somwylen  vrouch,  sotnwylen  laet  comt,  eenen  sekeren  dach  des  maents 
tot  versamelinge  haers  synodi  te  bestellen. 

9. 

Misbruycken  int  huywelyck  etc, ,  der  Wederdooperen  heymelick  trauwen 
ende  ander  abuysen.  —  Angaende  de  inconvenienten ,  die  daerwt  volgen, 
dat  zy  in  geen  pene  vervallen ,  die  voor  die  proclamatien  des  houwelicks 
in  huyshoudinge  treden  etc. ,  insghelycks  de  heymelycke  trauwynge  der 
Wederdooperen  int  4  ende  5  gravamen  van  Haerlem,  in  den  voorgaenden 
synodo  voorghestelt,  mittsamen  alle  andere  abusen,  over  dewelcke  an  den 
E.  E  heeren  Staten  verbeteringe  vcrsocht  te  werden  den  ghedepu  teerden 
was  opgheley t .  hebben  de  ghedeputeerde  verclaert  sulcks  te  samen  in  een 
remonstrantie  den  E.  E.  heeren  Staten  vertoont  ende  overgegeven  te  zyn. 

Ende  alzo  de  E.  E.  heeren  Staten  van  Hollandt  ende  Westvrieslant ,  de- 
zelve stucken  den  heeren  den  Hoogen  ende  Provincialen  Raedt  om  over 
die  hare  advysen  te  formeren  ende  an  deselve  in  te  brengen  in  handen 
ghestellt  hebbende ,  van  dezelve  E.  heeren  Raden  de  advisen  inghebracht 
ende  die  an  de  steden  respective  overgheschict  zyn  gheworden,  heeft 
synodus  voor  goet  inghesien ,  dat  de  predicanten  an  hare  respective  over- 
heden in  de  steden  metten  aldereersten  door  goede  inductie  zullen  ar- 
beyden  ende  anhouden ,  ten  eynde  in  de  naeste  vergaderinge  der  E.  E. 
heeren  Staten  by  die  goede  resolutien  inghebracht  zynde  zodanige  sware 
abusen  ende  ghebreecken  eenmael  ghe weert  mochten  worden. 

10. 

Personen ,  van  nieus  tot  den  dienst  toegelaten.  —  In  den  voorgaenden 
synodo  volgende  het  7  gravamen  van  Haerlem  besloten  zynde,  dat 
men  beyde  de  namen  ende  de  gansche  historie  dergener,  die  in  tselve 
jaer  tot  den  dienst  ghecomen  zijn ,  den  synodo  soude  overleveren ,  zo  ist 
dat  deze  naervolgende ,  by  eenige  dassen  tot  den  dienst  beroepen  ende 
ghestelt  zynde,  zyn  inghebracht  gheworden: 

By  die  van  Amsterdam  Joannes  Lamerius  binnen  Amsterdam; 

By  die  van  Hoorn  Petrus  Paludanus  voor  de  plaetse  ende  ghemeynte 
tot  Bennynckbroeck ,  Albert  Janssz  voor  die  van  Berchout; 

By  die  van  Enchuysen  Nicolaus  Wilhelm  tot  Luttiquebrouck ,  Petrus 
Jacori  ,  ghewesen  rectoor  tot  Edam ,  voor  die  van  Hoochcaspel ,  Petrus 
Jansonius,  gheweest  alumnus  Amsterodamensium ,  tot  Wydenes  ende 
Oosterleeck ; 

By  die  van  Haerlem  Abraham  de  Hase,  de  soone  van  Guiljaeh  de 
Hase,  voor  die  van  Wijck  op  Zee  ende  meteenen  tot  een  collegam  Bar- 
tholdi  Wilhelmi  in  de  Beverwyck ,  Dierck  Claessen  ,  te  vooren  school- 
meester tot  Schagen,  voor  de  keercke  tot  Ackersloot. 


293 

Verclarende  te  samen  die  voornoemde  persoonen  wettelick  toeghelaten 
ende  in  den  dienst  der  voorseyder  plaetsen  bevesticht  te  wesen. 

11. 

> 

Predicanten-,  wt  het  Sticht  etc.  comende.  —  Alzo  men  verstaet ,  dat  zo- 
danige dienaren,  die  wt  het  Sticht  of  ander  niet  wol  ghereformeerde 
quartieren  coraen ,  den  synodo  bekent  ghemaeckt  zullen  worden ,  heeft  de 
classis  van  Haerlem  inghebracht  eenen  Bernardum  Spanneum,  dewelcke, 
wt  het  Sticht  van  Utrecht  comende,  van  haer  naer  neerstighe  onder- 
soeckinge  zyns  persoons  tot  een  predicant  voor  de  keercko  van  Gisp  is 
anghenomen  gheworden. 

12. 

Samüêl  Huberti  Busseurius.  —  Hebben  noch  die  van  Haerlem  anghe- 
dient ,  dewyle  een  seecker  persoon  onder  hare  classe ,  ghenaemt  Samuèl 
Huberti  Busseurius,  door  goede  attesteringe  van  die  van  Gorcum  van 
wegen  zyn  gheleertheyt ,  goede  gaven  ende  vromen  wandel ,  by  haer  tot 
Limmen  in  den  dienst  ghestelt  zynde,  terstondt  daeran  hem  in  droncke- 
drincken ,  lichtveerdige  huysen  te  frequenteren  ende  libertinsche  propoos- 
ten te  ghebruycken  hadde  verloopen,  dat  zy  denzelven  eerst  van  zynen 
dienst  opgheschort  hebbende  ende  daeraen  van  wegen  eenige  teeckenen 
des  afstans ,  insgelycks  het  anhoudt  1)  der  keercke  tot  Limmen  ende  opdat 
zy  tot  voldoeninge  hem  de  mate  souden  vol  meten,  wederom  tot  den 
dienst  toeghelaten  wesende,  eyndelinge,  dewyle  hy  op  een  nieu  ghelyck 
te  vooren  in  zynen  schandelycken  wandel  voortginck,  na  lange  patien- 
tie  gansch  van  zynen  dienst  ghedeporteert  ofte  afgheset  hebben  ende 
daerom  an  den  broederen  versocht  haer  voor  denselven  ghewaerschout 
te  houden. 

13. 

Afgestelde  dievaren  zullen  den  synodo  bekent  ghemaect  worden.  —  Wt 
oorsaecke  desselven  is  by  den  broederen  voor  goet  ende  raedtsaem  in- 
ghesien,  zo  eenige  persoonen  by  de  classen  volgende  de  regulen  des 
generalen  synodi  van  haren  dienst  gansch  afgheset  mochten  wesen ,  dat 
sodanige  in  den  eersten  anstaenden  synodo  den  broederen  soude  worden 
bekent  ghemaeckt. 

14. 

Wederdoopschc  bibcl.  —  Alzo  over  het  tweede  gr a vamen  van  Amster- 
dam gheresolveert  was ,  dat  de  nieuwe  Wederdoopsche  bibel ,  met  margi- 

J)    »anhoudt"  C  heeft  aaenhouden". 


294 

nale  annotatien  wt gegeven,  doorsien,  de  fauten  angheteyckent  ende  den 
ghedeputeerden  in  handen  overghelevert  souden  werden ,  zo  ist  dat  die  van 
Amsterdam  ende  Haerlem ,  thare  ghedaen  hebbende ,  zulcks  den  synodo 
overghelevert  hebben  ende  '  van  dien  in  handen  der  ghedeputeerder  is. 
overgegeven  gheworden.  Ende  alzo  by  de  broederen  van  Suythollandt , 
dewyle  zy  deselven  bybel  noch  niet  hebben  ghehadt ,  hierin  noch  niet  en 
is  gheschiet ,  zyn  hare  ghedeputeerde  ghebeden  daerin  te  willen  vorderen. 

15. 

Vrauwe  ten  avontmael  te  laten ,  dewelcke  heeft  ghetraut  haers  mans  suf- 
fers man.  —  Nopende  het  eerste  gravamen ,  van  Enchuysen  int  voorgaende 
jaer  voorghestelt,  van  wegen  dat  een  vrauwe  haer  heeft  vervoucht  met 
haer  overleden  mans  susters  man  ende,  daerop  doenmael  gheantwoort 
zynde,  nu  ghevraeght  wort,  of  men  deselve  ten  avontmael  soude  moghen 
toelaten,  is  gheantwoort,  alzo  tselfde  houwelyck  by  de  polytie  wort  ghe- 
tollereert,  dat  deselve,  haer  vroom  dragende,  met  leetwesen  ende  schult- 
bekenninghe  zal  mogen  anghenomen  worden. 

16. 

Conventyculen  der  privater  persoonen.  —  Van  wegen  de  conventiculen 
dor  privater  persoonen,  int  vierde  gravamen  van  Enchuysen  begrepen, 
heeft  de  classis  van  Alcmaer  inghebracht,  hen  wel  van  voornemen  ende 
besluijt  gheweest  te  zyn  sulcks  na  resolutie  des  synodi  des  voorgaenden 
jaers  an  te  vangen  of  int  weerek  te  stellen ,  maer  alzo  de  persoonen  tot 
noch  toe  haer  stille  hadden  ghehouden,  dat  zy  daerom,  in  dier  saecke 
yet  te  handelen  geen  ghelegentheyt  hebbende,  sulcks  tot  noch  toe  had- 
den naerghelaten. 

17. 

Qndcrhoudtmiddelen  voor  de  weesen  der  predicanten.  —  Hebben  de  ghe- 
deputeerde den  synodo  bekent  ghemaect ,  alzo  haer  opgheleyt  was  an  den 
E.  heeren  Ghecommitteerden  Raden  van  Westvrieslant  ende  tNoorderquar- 
tier  onderhoudtmiddelen  voor  de  ouderloose  kinderen  oft  weesen  der  pre- 
dicanten te  versoecken,  dat  zulcks  oock  den  Suythollantschen  synodo 
ghecommuniceert  ende  by  haer  goetghevonden  zynde,  met  ghemeender 
handt  den  E. E.  heeren  Staten  te  vertoonen,  haer  voor  desen  geen  ghe- 
legentheyt ghehadt  te  hebben  om  sulcks  met  vrucht  te  volvoeren ,  anghe- 
meerekt  de  E  E.  heeren  Staten  doen  ter  tyt,  als  het  diende  voorghestelt 
te  worden ,  byeenversamelt  waren  om  middelen  ter  oorlogen  ende  andere 
lasten  te  beramen,  achtende  voor  raetsamer,  voor  desen  swygcnde,  een 
beter  ghelegentheyt  waer  te  nemen  dan ,  op  eenen  onghelegenen  tyt  ver- 
soeckende   ende   afghoslagen   zynde,    meteenen    de    ocasie  van  verder  te 


295 

versoecken  te  verliesen.  Ende  alzo  by  D.  Franciscum  Lansbergium  ver- 
claert  wiert  verstaen  te  hebben,  dat  zulcks  int  bysonder  versocht  zynde 
beter  vercregen  soude  connen  werden  dan  als  het  int  gemeyn  wort  ver- 
socht, is  voor  goet  inghesien,  de  ghedeputeerde  evenwel  dit  in  last  be- 
houdende om  naer  ghelegentheyt  daerin  te  arbeyden,  dat  diegene,  diet 
van  nooden  hebben,  int  bysonder  versoecken  zullen. 

18. 

Van  de  scholen.  —  Is  insghelycks  by  de  ghedeputeerde  inghebracht, 
dat  zy  de  saecke  der  scholen ,  int  tweede  gravamen  van  Alcmaer  begre- 
pen, door  requeste  an  de  E  E  heercn  Staten  benevens  alle  andere  abusen 
vertoont  ende  overghelevert  hebben. 

19. 

Convent  iculen  Wigeri.  —  Saecke  des  collegii  theologici.  —  Is  goetgevon- 
den ,  dat  de  ghedeputeerde  op  de  conventyculen  Wigeri  alsnoch  goede 
achtinge  nemen  zullen ;  insghelycks  metten  Suythollantschen  synodo  an- 
houden ,  dat  de  saken  des  collegii  theologici  ende  der  stuydenten  in  het- 
selve ,  volgende  den  een  en  dertichsten  ende  32  artyckel  des  voorgaenden 
synodi ,  tot  nootsaeckelycke  stichtinge  ghetrauwelyck  besorget  werden. 

20. 

Correspondentie  zal  metten  anderen  particulieren  synoden  ghehouden  wor- 
den. —  Alzo  in  den  voorgaenden  synodo  den  wtghesondenen  der  dassen 
in  last  gegeven  l)  den  haren  te  communiceren  oft  niet  goet  waere  metten 
anderen  partyculieren  synoden  corespondentie  te  houden,  is  by  ghemeen- 
der  stemme ,  de  resolutien  der  dassen  ghelesen  zynde ,  besloten ,  dat  het 
gheschieden  zal.  Ende  alzo  door  den  ghedeputeerden  van  Suythollandt 
wiert  verclaert  de  goede  genegentheyt  der  synoden  van  Overysel  ende 
Groeningerlandt  tot  die  correspondentie ,  tevreden  zynde  dat  eenige  wt 
dese  synoden  tot  haer  souden  comen ,  alleen  dat  zy  van  wegen  de  wey- 
nicheyt  der  dienaren  by  haer  zynde  ende  de  swaerte  der  oncosten  geene 
dienaren  tot  onze  vergaderinge  connen  senden,  is  besloten  ghelyckewel 
die  correspondentie  an  te  vangen  ende  tot  hare  synoden  eenige  wt  te 
senden.  Zyn  derhalven  van  den  broederen  bestemt  tot  den  synodum  van 
Ovenjsel  Cornelius  IIili.enius,  dienaer  Jesu  Christi  tot  Alcmaer ,  ende  tot 
den  synodum  van  Groeningerlandt  Joannes  Wau.esius,  bediender  des  h. 
evangelii  tot  Boven casp el. 

J)     «gegeven"  C  heeft  » gegeven  was". 


296 
21. 

Propositien  in  den  synodo  voor  ende  na  te  doen.  —  Is  by  de  vergade- 
ringe  na  inghebrachte  resolutien  der  dassen  besloten ,  dat  voortan  na 
de  wyse  van  Smjthollant  de  synodus  met  een  propositie  anghevangen 
ende  oock  besloten  zal  worden ,  waerin ,  opdat  eene  vaste  orden  door- 
gaens  onderhouden  werde,  zal  altyts  de  eerste  propositie  by  die  classe 
ghedaen  worden,  daer  de  synodus  wort  ghehouden,  ende  de  tweede  zal 
van  die  classe  gheschieden ,  daer  de  synodus  des  jaers  te  vooren  was  ver- 
gadert gheweest,  na  welcke  orden  in  het  toecomende  jaer  de  classe  van 
Hoorn  beginnen  ende  de  classe  van  Amsterdam  eyndigen  zal. 

22. 

Handelinge  van  wegen  den  predicant  tot  Broeck  in  Waterlant.  —  Syn 
voor  de  broederen  met  credentie  verschenen  die  van  de  keereke  ende 
magestraet  tot  Broeck  in  Waterlandt,  overleverende  een  seecker  requeste, 
door  dewelcke  zy,  over  de  sententie  des  classis  van  Edam  tegens  haren 
dienaer  Petrum  Petri  Aemilium,  dien  zy  van  den  dienst  aldaer  hebben 
afgheset ,  appellerende ,  an  don  synodum  versochten ,  dat  de  voornoemde 
haere  dienaer,  met  verseheyden  ghetuyehnisse  voorsicn  zynde  ende  by 
haer  groote  stichtinge  doende ,  wederom  by  provisie  in  den  dienst  ghe- 
continueert  mochte  werden  ter  tyt  toe  ende  zolange  hy  aldaer  met 
eenige  onordentlycheden  des  levens  hem  ontgaen ,  eenige  oneenicheyt  in 
der  leere  anrechten  ende  hem  anders,  als  een  oprecht  dienaer  des  godde- 
lycken  woorts  betaemt,  bewysen  zoude,  belovende  in  sulcken  ghestalte- 
nisse  denselven  dienaer  te  willen  dimitteren. 

Dewyle  de  synodus  verstont  in  den  tyt  der  wtsprake  des  classis  by  die 
van  den  magistraet  ende  by  Petro  voorseyt  door  toestemminge  appel 
op  den  synodum  ghedaen  te  zyn ,  alhoewel  de  keereke ,  te  dier  tyt  geen 
appel  doende ,  nochtans  daernaer  by  die  van  den  magistraet  haar  ghe- 
voucht  heeft  ende  daerom  oordeelde ,  dat  zodanich  appel ,  of  wel  schoon 
by  de  keereke  hierin  was  versuijmt,  waerover  die  te  vermanen  is,  zoude 
angenomen  worden ,  heeft  de  classis  van  Edam ,  na  begeerte  des  synodi 
de  ghelegenheyt  der  ganscher  sake  verhalende,  verclaert,  dewyle  de  voor- 
noemde Petrus  Aemilius,  eerstmael  tot  lirouck  sonder  weten  des  classis, 
der  ghedeputeerder  derselver  of  eeniger  naestghelegener  dienaren  ghe- 
predickt  hebbende  ende  daernaer  in  de  beroepinge  van  wegen  het  een- 
drachtich  begeeren  van  die  van  Broeck  op  volgende  conditie  by  haer 
gheconsenteert  zynde,  dat  hy  Petrus  haer  met  comen  geen  moeyte  ma- 
ken en  soude ,  ten  ware  dat  hy  met  sich  brachte  bohoorlicke  attestatie 
van  leero  ende  leven  zo  van  de  naestgelegen  dienaren  der  plaetse,  daer 
hy  hadde  gho&taen ,  alzo  oock  van  Mensone,  ghelyckcwel  tot  Brouck  zon- 


297 

der  attestatie  te  vertoonen  in  den  dienst  ghetreden  was  ende  daernaer, 
na  zyn  attestatien  vernemende  ende  den  l)  orden  der  keercke  af  voorde- 
rende  onderteyckinge  des  Cateehismi  ende  der  37  artyculen ,  bevonden 
hem  van  Mensone  attestatie  gheweygert  te  zyn  ende  hem  eenige  swaric- 
heyt  over  den  1 C  artikel  in  de  Belydenisse  de  reprobatione  damnandorum 
te  hebben,  ghelyck  zy  mede  waerschouwinge  ende  tegenghetuychnisse 
van  andere  gheloofweerdige  persoonen  hadden  ontfangen ,  zodaniger  dyn- 
gen  mentie  makende,  door  dewelcke  hy  van  deselve  tot  den  dienst  on- 
bequaem  te  zyn  glieoordeelt  wiert,  dat  zy  (namelyck  de  classis)  daer- 
door  is  beweeght  ghe worden,  denselven  tot  een  Kt  des  classis  niet  con- 
nende  toelaten,  den  dienst  te  ontseggen  ende  daervan  af  te  houden. 

Ter  contrarien  zyn  oock  den  broederen  voorghelesen  zo  eenige  attes- 
tatien ,  dewelcke  den  Petro  Aemilio  van  verscheyden  godsalige  persoonen 
of  predicanten ,  die  niet  verre  van  hem  en  hadden  ghestaen ,  tot  zynen 
voordeel  zyn  medeghegeven  gheweest ,  als  insghelycks  sekere  brieven , 
door  dewelcke  verclaert  wiert  denselven  over  eenige  fauten  voor  die  van 
Embden  schultbekenninge  ghedaen  te  hebben  ende  met  deselve  gherecon- 
cilieert  of  versoent  te  wesen.  Is  ooc  eyndelinge  eene  schriftelycke  be- 
lofte Aemilii  inghesien ,  door  dewelcke  hy  an  den  synodum  op  conditie 
van  dadelick  te  vertrecken  belofte  dcde  de  leere  ende  den  gansenen 
dienst  suyver  ende  oprecht  in  conformiteyt  der  Nederlandscher  kereken 
te  leeren  ende  te  bedienen,  de  37  artyculen  te  onderteyekenen  ende  met 
alle  zyne  mededienaren  ende  ghemeyntc  in  aller  stichtingo  te  leven  ende 
te  wandelen. 

De  synodus,  grooto  swaricheyt  siende  zo  in  hem  toe  te  laten  als  in- 
sonderheyt  hem  gansch  af  te  slaen,  heeft  besloten,  alzo  het  veel  totter 
saecke  doen  soude,  wanneer  die  van  den  Broeck  gheinduceert  ende  vor- 
williget  conden  werden  niet  zo  hart  denselvigen  persoon  te  begecren,  wt 
haer  tot  derselver  inductie  ende  de  saecke  wat  naerder  te  ondersoecken 
twee  persoonen  te  bestemmen,  ghelyck  zy  bestemt  heeft  D.  assessorem 
Johannem  Mattmisium  ende  Johannem  Wallesium  ende  meteenen  aen  D. 
Franciscüm  Lansuergium  versocht  ende  vercregen  hem  daerby  te  voegen , 
ghelyck  insghelycks  de  E  heere  comissaris  D.  Rombaut  Hoogerbebts,  ghe- 
beden  zynde  met  die  van  den  magistraet  ten  selven  eynde  te  spreecken , 
zulcks  anghenomen  ende  belooft  heeft.  De  broederen  voornoemt,  huns 
wodervarens  rapport  doende,  verclaerden  te  samen  hen  zo  wt  die  van 
Broeck  als  wt  Petro  Aemilio  sulcks  verstaen  te  hebben ,  ghelyck  mede 
de  synodus  daernaer  tselve  wt  Aemilio  raondelyck  heeft  anghehoort ,  twelck 
niet  alleen  denzelven  in  velen  dyngen  als  in  d'onwettelicheyt  zyns  diensts, 
in  d'onghesontheyt  der  leere  ende  andere  fauten  ghenoechsaem  scheen  te 


V     aden"  C  heeft  *na". 


298 

onschuldigen ,  maer  insghelycks  waerdoor  zy  ghelyckelyck ,  haar  ghela- 
tenheyt  onder  het  oordeel  des  synodi  te  kennen  gevende,  wtspraken. 
alzo  zy  geen  hooger  appel  en  wisten  te  doen  dan  tot  den  tegenwoordi- 
gen  synodum ,  hen  geensins  die  te  wesen ,  dewelcke  haer  tegen  de  reso- 
lutie des  synodi  souden  willen  stellen ,  maer  daerentusschen  wel  wetende , 
indien  de  synodus  verstonde  ende  oordeelde,  dat  deselve  hare  dienaer 
soude  vertrecken ,  dat  zy ,  voor  hare  persoonen  wel  niet  de  hartste  zynde , 
haer  beste  tot  ruste  der  gheraeynte  doen  wilden ,  nochtans  qualyck  middel 
siende,  hoe  zy  hare  ghemeynte,  die  zo  gansch  eenstemmelyck  tot  den- 
zelven  dienaer  gheneycht  was,  zoude  connen  bevredigen,  versochten  zeer 
instantelyck  haren  dienaer  te  mogen  behouden ,  haer  niettemin  tot  des 
synodi  wtsprake  ghedragende ,  ghelyck  ooc  Petrus  Aemilius,  het  verhael 
ende  defensie  zynder  sake  ghedaen  hebbende  ende  te  kennen  gevende,  zo 
hy  dadelyck  soude  moeten  vertrecken ,  dat  zulcks  tot  groote  swaricheyt 
der  keercke  tot  Broeck  ende  tot  verdachtmakinge  ende  onteeringe  zyns 
persoons  soude  ghedyen ,  hem  mede  int  oordeel  des  synodi  ghelaten  over- 
gegeven hoeft.  Welcke  dyngen,  redenen  ende  ghetuychnissen  ter  weder- 
zyden  wel  rypelyck  inghesien,  overdacht  ende  beherticht  zynde,  heeft 
eyndelinge  de  synodus  verclaert  ende  wtghesproken ,  dat  wel  de  classis, 
deselve  haerer  goeder  sorge  bedanckende,  ghewichtige  redenen  ende  oor- 
saken ghehadt  heeft  alzo  tegens  Aemilium  tot  de  suspensie  te  procederen , 
maer  nochtans  an  dander  zyde  overwegende  de  schultbekenninge  Petri 
voorseyt  met  de  versoeninge  daerop  ghevolght ,  ooc  Petri  Aemili  ootmoe- 
dige ende  christelycke  presentatien  den  synodo,  by  hem  onderteyckent , 
overgegeven,  ende  insonderheyt  het  ernstich  versoeck  ende  instantelyck 
anhouden  beyde  van  de  keercke  ende  de  magistraet  tot  Broeck  om  densel- 
ven Aemilium  te  behouden,  heeft  voor  goet  inghesien  ende  besloten,  dat 
Petrus  Aemilius  op  zodanige  conditien  by  provisie  voor  den  tyt  van  een 
jaer  tot  Broeck  in  den  dienst  ghecontinueert  zal  worden,  als  in  een  seker 
acte,  daertoe  wt  den  name  des  synodi  ghestelt,  by  haer  te  samen  onder- 
teyckent ende,  by  de  ander  schriften  des  synodi  bewaert  zynde,  verhaelt 
ende  wtghedrucket  wort. 

Ende  alzo  besloten  is ,  dat  de  classis ,  op  zynen  persoon  goede  achtinge 
nemende,  zo  hy  hem  comt  t'ontgaen,  neffens  haer  tot  de  ghedeputeerde 
des  synodi  ende  twee  andere  dienaren  des  goddelycken  woorts  haren  toe- 
vlucht nemen  zullen ,  zo  zyn  daertoe  bestemt  gheworden  Joannes  Wallesius 
ende  Jan  Hermanssz  ,  predicant  tot  Wormer ,  om  benevens  de  ghedepu- 
teerden    in  zodanige  voorvallende  sake  tsamen  mette  classe  te  handelen. 

23. 

Zake  van  Ar} 'and er vent  —  Sijn  noch  voor  den  synodo  met  credentie 
ghecompareert    twee   mannen    van  Arlanderveen ,  op  den  broederen  ver- 


299 

8oeckende,  alzo  zy  Jacob  Wii.lemssz  ,  predicant  tot  Hoochwoude,  wette- 
lyck  hadden  beroepen,  eode  de  partyen  te  samen  zo  Jacob  Wjllemssz, 
die  van  de  keercke  tot  Hoot'hwoude  als  die  van  Arlanderveen  haer  den 
oordeele  des  classis  van  Hoorn  onderworpen  hebbende,  van  dezelve  by 
de  meeste  stemmen  om  ghewichtige  redenen  was  ontslagen ,  maor  noch- 
tans ,  ghelyck  wt  het  angeven  dos  classis  is  vcrstaen ,  door  tegenstant 
der  keercke,  dewelcke  haer  ghecommitteerdc ,  die  wt  haren  name  tot  do 
classe  waren  wtghesonden,  geen  last  gegeven  en  hadden  in  de  ontsla- 
ginge  te  consenteren ,  item  van  den  E.  heere  ende  overheyt  dier  plaetso , 
die  daerin  niet  en  waren  ghekent  gheweest ,  ende  insgelycks  door  de  glie- 
negentheyt  des  dienaers  voornomt  liever ,  dewyle  de  swaricheyden ,  hem  te 
vooren  bewegende  te  vortrecken,  waren  wechghenomen ,  by  zyn  ghemeynte 
willende  blyven ,  haer  op  de  voorgaende  ontslaginge  niet  en  volghde ,  dat 
den  broederen  der  synodi  zoude  believen  close  handelinge  te  overdencken 
ende  naer  behooren  haer  daerin  behulpich  te  wesen.  De  synodus,  an 
deenen  zyde  bedenckende  de  groote  neersticheyt  ende  het  ghetrauwelyck 
anhouden  van  die  van  Arlanderveen  ende  by  name  die  van  deselve  an 
haer  tot  voorderinge  van  dese  beroepinge  zyn  wtghesonden  gheweest, 
heeft  bekent  ende  gheoordeelt  by  deselve  goede  redenen  te  zyn,  waer- 
door  zy  naer  haeren  wensch  denselven  dienaer  volgende  de  beroepinge  endo 
ontslaginge  behoorden  te  becomen ,  maer  an  dander  zyde  de  redenen 
dergener  overleggende ,  die  in  de  saecke  van  Jacob  Willkmssz  te  spreecken 
hadden,  ende  bevindende,  dewyle  noch  de  keercko  noch  de  magistract 
in  de  loslatingo  gheconsenteert  hadden ,  deselve  in  ghewichte  den  redenen 
van  die  van  Arlanderveen  te  boven  te  gaen,  heeft  met  voorgaende  advys 
der  ghecommitteerde  van  Suythollandt  gheoordeelt  ende  besloten,  dat  voor 
desen  de  voornoemde  Jacob  Willemssz  by  zyn  ghemeynte  tot  Hoochtwoudo 
zal  blyven ,  ende ,  alzo  by  die  van  Arlanderveen  int  versoecken  ende  be- 
roepen desselven  cenige  oncosten  zyn  ghedaen ,  dat  de  classis  van  Hoorn 
ende  de  ghemeynte  tot  Hoochtwoudo,  met  die  van  Arlanderveen  hande- 
lende, met  dezelve  tot  betalinge  der  oncosten  int  vriendelyck  verdragen 
zullen,  ghelyck  hen  te  samen  dit  angheseyt,  die  in  desen  handel  te  be- 
rispen waren,  broederlyck  vermaent  ende  die  van  Arlanderveen  tbesluijt 
des  synodi  volgende  desselven  goetvinden  tot  haerder  verantwoordinge 
schriftelyck  medegegeven  is  ghe worden. 

24. 

Handelinge  van  wegen  Gerbrando  Johannis.  —  Alzo  eenige  der  afge- 
gaene  ouderlyngen  ende  diaconen  der  ghemeynte  tot  Purmerende,  schrif- 
telyck daerover  dolerende,  dat  haer  dienaer  Gerbranmjs  Johannis  by  de 
Edumsche  classe  van  wegen  het  quaet  ghenoegen  ende  veelvuldich  be- 
rispen eeniger  persoonen  op  zyn  leere  ende  wyse  van  spreecken  te  voo- 


•   300 

ren  van  zyn  dienst  aldaer  ter  plaetse  ontslagen  zynde ,  eyndelinge  niet- 
tegenstaende  dat  hy  by  de  vroetschap  ende  magistract  tot  Purraerende 
voor  een  jaer  in  zynen  dienst  was  ghecontinueert ,  nochtans  tegen  Aller- 
heyligen  te  vertrecken  besloten  was ,  ende  derhalven  an  de  vergaderinge 
versochten  deze  saecke  te  behertigen,  voor  vast  de  resolutie  van  de 
voorsz.  vroetschap  te  confirmcren  ende  tbesluyt  des  classis  te  niet  te  doen , 
heeft  de  synodus,  de  saecke  wel  ondersocht  ende  overleydt  hebbende, 
besloten,  dat,  het  besluijt  des  vroetschaps  vaststaende,  Gertijrandus  Jo- 
hannis  den  tyt,  by  dezelve  ghestelt.  tot  Punnerende  zal  blyven.  Doch 
zo  hem  binnen  dien  tyt  eene  beroepinge  mochte  voorcoraen ,  dat  hy  in 
zodanigen  ghevalle  met.  consent  der  keercke,  magistraet  ende  classe  de- 
selve  zal  mogen  annemen.  Ende  om  middelertyt  de  swaricheden ,  die  in 
der  saecke  ende  ghemeynte  tot  Purmerende  mogen  wesen.  wech  te  ne- 
men, is  goetghevonden  ende  bestemt,  dat  D.  praeses  Johannes  Hallios 
ende  de  scriba  Cornemus  Hillenius  in  de  ancomende  weke  tot  zodani- 
gen eynde  naer  Purmerende  zullen  reysen.  Ende  alzo  de  synodus  be- 
vint  by  de  classe  in  haer  wterste  besluyt  niet  voorsichtelyck  ghenoech 
ghehandelt  te  wesen,  is  naer  resolutie  des  synodi  de  classis  van  Edam 
daerover  vermaent  gheworden. 

25. 

Versoeck  door  Lieven  van  Viven.  —  Lieven  van  Vyven  ,  na  de  doot  van 
zyn  huijsvrauwe  die  ghetraut  hebbende,  met  dewelcke  hy  by  tleven  der- 
selven in  overspel  hadde  gheleeft,  ende  leetwesen  betooncnde,  ooc  van 
den  Sujjthollandtschen  sijnodo  ten  avontmale  toeghelaten  te  worden 
versocht  hebbende,  hem  zulcks  van  denzelve  synodo  was  gheweygert, 
ende  nu  voor  desen  synodo  verschenen  om  van  dezelve  raedt  ende  troost 
te  becommen ,  heeft  de  synodus  gheoordeelt  ende  hem  angheseyt ,  alzo 
zyn  sake ,  ten  vollen  in  den  synodo  van  Suytholland  bekent  zynde ,  aldaer 
ghedient  hadde,  dat  hy  hem  tot  dezelve,  daer  onze  ghecommitteerde 
mede  zyn  zullen ,  wederom  ten  eynde  als  vooren  zal  vervoegen  om  naer- 
der  vertooch  ende  onderrichtinge  mede  ten  overstaen  derselver  ghecora- 
mittcerder  onzer  synodi  aldaer  te  doen  ende  te  ontfangen. 

26. 

Handnlinge  over  dr  tsamenvoeginge  der  diaamen  ende  ander  almozc- 
vier».  --  Syn  verschenen  voor  den  synodo  twee  van  den  keerekenraedt 
der  ghemeynte  Christi  binnen  Enchuysen ,  appellerende  over  de  wtsprakc 
haers  classis ,  daermedo  zy  haer  onvernoecht  hielden ,  ende  gaven  te  ken- 
nen den  soboren  staet  (huns  bedenckens)  hacrder  diaconie  -ende  dat  van 
wegen  de  verandering*»  ende  combinatie,  welcke  daerin  by  haere  E. 
overheyt    met    bewillinge    haers    keerekenraets   tegen   haer   goetduncken 


301 

ghemaect  was,  oordeelende  dat  de  arme  litmaten  haerder  keercke  daer- 
door  greottelycks  vercort  waren ,  doordien  zy  niet  meer  naer  den  noot 
maer  naer  seeekere  lyste  versorght  ende  bedient  wierden,  welckers  ar- 
moede dengenen,  die  buijten  zyn,  moeste  ontdeckt  ende  tot  haerder 
jonste  hulpe  verwachtet  wesen.  Ende  was  hun  bedencken ,  dat  door  de 
voorghemclde  veranderingc  de  diaconie  in  een  politisch  ampt  verandert 
wiert  tot  schade  ende  nadeel  der  keercke  Godes  int  ghemeen,  begee- 
rende  oversulcks  het  advys  deses  synodi  over  de  voorseyde  veranderinge , 
hen  presenterende  in  alles  den  oordeele  derselver  ghewillichlyck  te  on- 
derweerpen. 

De  synodu8 ,  hierover  de  defensie  ende  naerder  bericht  van  de  ghede- 
puteerde  der  keercke  ende  classe  van  Enchuysen  ten  vollen  gbehoort 
ende  ten  wederzyden  rypelyck  overleyt  hebbende  tgene  in  dese  swaricheyt 
was  te  overleggen ,  heeft  eyndelyck  verclaert  ende  verclaert  mitsdesen , 
tgene  hiernaer  volght,  te  weten: 

Dat  de  E.  magistraet  van  Enchuysen  te  bedancken  is  over  haren  vlyt 
ende  christelyck  opsicbt  tot  weeringe  der  bedelerie  ende  versorginge  der 
armen,  by  haer  E.  anghewendet.  Maer  alzo  derselver  concept  in  de  wyse 
der  versorginge  der  armer  litmaten  niet  weynich  af  en  wyct  van  de  forme 
der  bcdieninge,  die  in  de  ghemeene  Ghe reformeerde  keereken  eenpaer- 
lyck  ende  loflyck  onderhouden  wert  int  stuck  der  diaconie ,  zo  soude  dese 
vergaderinge  haer  E.  wel  dienstelyck  willen  ghebeden  hebben,  dat  se 
doch  wederom  gheliefden  te  hervatten  het  oude  ende  ghemeene  ghebruyck 
der  versorginge  der  armer  litmaten ,  ghelyck  te  vooren  voor  deze  veran- 
deringe gheweest  is ,  niet  zozeer  siende  op  de  veranderinge  selve ,  die 
hare  E  in  der  forme  der  bedieninge  des  diaconschaps  zoude  mogen  ghe- 
maeckt  hebben ,  als  wel  op  het  exempel ,  twelck  licht  ooc  andere  zullen 
willen  navolgen ,  ende  niet  alleen  inbreucke  doen  int  arapt  der  diaconien 
maer  oock  voorders  treden  om  tselfde  eyndelyck  der  keercke  gheheel 
t'ontnemen,  ghelyck  haer  E.  zelve  naer  haer  discretie  wel  connen  oor- 
deelen ,  dat  dit  achterdencken  niet  zonder  vreese ,  exempel  ende  meereke- 
lycke  noot  is.  Maer  byaldien  dat  hare  E.  alsnoch  daertoe  niet  en  sou- 
den connen  verstaen,  hoewel  de  synodus  alles  goets  haer  E.  toevertraut 
ende  verhoopt  dat  ja,  zo  soude  dezelve  hare  E.  wel  vrientlyck  willen 
ghebeden  hebben  dese  naervolgende  punten  in  bedencken  te  nemen  ende 
het  concept  van  hare  ordinantie  by  forme  van  dispensatie,  ghelyck  zy 
aireede  anghevangen  hebben,  voorder  nae  deselve  te  amplieren,  niet  zo 
zeer  haer  oogemeerek  nemende  op  de  tegenwoordige  inconvenienten  als 
wel  op  degene,  die  in  toecomende  tyden  daerover  mochten  onstaen  tot 
bedroeftheyt  der  keercke : 

Ten    4 sten,    dat  hare  E    voortan  ghelieve  onder  de  vier  almozeniers, 
die  van  hare  E.  int  collegie  der  almozeniers  gheordineert  werden ,  te  stel- 


302 

len  ten  minsten  twee  van  de  ansienlickste  persoonen ,  doende  professie 
der  chri8telycker  Ghereformeerder  religie ,  neftens  de  vier  diaconen ,  die 
van  wegen  der  keercke  in  den  voorseyden  colegie  der  almozeniers  ghe- 
stelt  worden ,  ghelyck  haer  E.  voor  desen  tselve  wel  anghe vangen  hebben. 

Ten  tweeden ,  dat  eerlycke  arme  litraaten  der  ghemeynte  Christi ,  wan- 
neer zy  co  men  wt  andere  steden  ende  keereken  met  goede  attestatien  tot 
Enchuysen  neder  te  slaen ,  hebbende  behoorlycke  oorsaken  van  de  ver- 
anderinge  haerder  voorgaende  residentie ,  ende  in  noot  zynde  of  mettertyt 
daerin  vervallende,  naer  de  ghelegentheyt  haers  noots  ghelyck  andere 
litmaten  ordinaerlyck  gheholpen  mochten  werden,  al  waert  dat  se  oock 
maer  onlancks  t'Enchuysen  ghecomen  waren,  volgende  den  aert  der 
christelycker  liefde  (diewelcke  den  armen  geenen  tyt  voorschrijft)  ende 
tghebruyck  van  andere  steden  ende  Ghereformeerde  keereken  in  Hollandt. 

Ten  derden ,  dat  de  diaconen ,,  kennisse  hebbende  van  eenige  heyme- 
lycke  nooden  eeniger  lieden  met  eeren  ende  gheacht  van  goeden  doen , 
litmaten  zynde  der  keercke,  dezelve  met  heymelycke  almossen  zouden 
mogen  na  ghelegentheyt  des  noots  assisteren  ende  dezelve  penningen 
volgende  de  woorden ,  in  de  declaratie  der  E.  heeren  van  Enchuysen  wt- 
ghcdruct,  hen  sonder  wederspreecken  gherembourseert  werden  sonder  ghe- 
houden  te  zyn  daervan  int  openbaer  rekenschap  te  doen  met  nomminge 
derselver  perBoonen  wyders  dan  by  den  haren ,  zynde  in  dienste  der  diaconie. 

Ten  vierden ,  dewyle  dat  het  collegie  der  almozeniers  ghecombineert  is 
ende  bestaet  van  persoonen,  die  van  hare  E.  ter  eender  ende  van  der 
keercke  wege  ter  ander  zyde  ghestelt  worden ,  dat  oock  voortan  tot  de 
rekeninge  derselver  neffens  de  ghecommitteerde  van  hare  E.  oock  eenige 
ghecommitteerde  van  der  keercke  ontfangen  ende  toeghelaten  werden. 

Om  welck  alles  der  E.  magistraet  van  Enchuysen  van  wegen  dese  sy- 
nodi  te  remonstreren  zyn  ghelast  de  ghedeputeerde  deses  synodi  D  Petrus 
Plancius  ende  D.  Johannes  Mattmisius,  die  hen  eerstdaechs  an  de  voor- 
seyde  magistraet  zullen  addresseren. 

Ende  om  wyders  alle  inconvenienten  noch  des  te  beter  int  stuck  der 
diaconie  binnen  Enchuysen  te  vermyden  ende  te  bequamer  de  litmaten 
der  keercke  aldaer ,  in  armoede  zynde ,  te  versorgen  vint  de  synodus 
gheraden,  dat  de  12  diaconen  zo  wel  degene,  die  actuelyck  in  dienst 
vant  almozenierschap  zyn,  als  de  andere  wekelyck  zullen  vergaderen  om 
haer  tsamenderhandt  te  bespreken  over  de  ghemeene  versorginge  ende 
noot  der  armer  litmaten  ende  dat  de  rekeninge  van  den  ontfanck  ende 
wtgeef,  over  den  armen  der  Ghereformeerde  keercke  verstrect,  on  vermin- 
dert die  generale  rekeninge  der  almozeniers ,  jaerlycks  by  den  keereken- 
raedt  naer  voorgaende  ghewoonte  ende  ordinantie  der  keercke  ghedaen 
worden. 

Gevende   voorts  den  keerekenraedt  van  Enchuysen  int  bedencken,  oft 


303 

niet  wel  zo  gheraden  en  soude  zyn  van  de  12  diaconen  vier  gheheelyck 
totten  collegie  der  almozeniers  te  destineren ,  jaerlyeks  twee  afgaende 
ende  twee  angaende,  om  des  te  beter  kennisse  van  saken  te  dragen,  dan 
wel  dezelve  so  mcnichmael  te  veranderen  om  ghelyckelyck  van  tyde  met 
de  almozeniers  te  dienen. 

tWelck  alles  de  synodus  by  provisie  ter  noot  zonder  prejuditie  des 
generalen  synodi  heeft  besloten,  willende  de  keercke  van  Enchuijsen 
daerover  vermaeut  hebben ,  dat  zy  haer  niet  vaster  an  de  gheraeene  or- 
dinantie  der  alghemeyner  synoden  int  stuck  der  diaconie  heeft  ghehou- 
den ,  niet  verstaende ,  dat  dese  conniventie  van  eenige  keercke  deses  sy- 
nodi zal  naghevolght  ofte  eenichsins  in  consequentie  getrocken  worden. 
Vermanende  voorts ,  dat  beyde  de  appellanten  ende  de  andere  leden  des 
keerckenraets ,  dienaren  des  woorts,  ouderlingen  ende  diaconen  van 
Enchuysen  int  ghemeyn,  hen  christelyck  metten  anderen  zullen  ghedra- 
gen ,  allen  onlust  ter  neder  leggen  ende  hen  deen  metten  anderen  ver- 
soenen tot  Godes  eere ,  vrede  der  keercke  ende  gherustheyt  haerder  con- 
scientien. 

Daerbenevens  deze  synodale  vergaderinge  niet  verstaende  ,  dat  het  con- 
cept der  veröorginge  der  armen  van  Enchuysen,  zo  het  nu  gheampliert 
is,  met  de  naghevolgde  verclaringe  van  haer  E.  desen  synodo  geexhi- 
beert ,  directelyck  zoude  stryden  tegen  het  woort  des  Heeren ,  hoewel  zy 
in  de  wyse  afwyct  van  de  algemeyne  ordinantie  der  diaconie ,  daerin  een 
particuliere  keercke  niets  en  behoorde  te  veranderen. 

Dit  besluyt,  in  dese  acte  vervat,  den  partyen  voorghelesen  zynde, 
hebben  haer  in  aller  vrientschap  in  de  tegenwoordicheyt  des  synodi  met 
malcanderen  versoent  ende  met  handtgevinge  hetselve  bevesticht. 

Resolutien  over  de  gravamina  der  dassen. 

Gravamina  van  Amsterdam. 

27. 

Predicanten  op  de  Oost- Indische  vaert  te  bestellen.  —  Op  het  eerste  gra- 
vamen ,  of  het  niet  stichtelyck  en  sy  na  eenige  ghequalificeerde  dienaren 
des  woorts  wt  te  sien ,  dewelcke  op  de  Oost-Indische  uijt varende  schepen 
in  de  reyse  als  oock  te  lande  overghecomen  zynde  den  dienst  des  woorts 
bedienen  of  bewaren  souden ,  is  gheantwoort ,  dat  het  noodich  is.  Zullen 
daerom  de  dassen  ghehouden  zyn  na  eenige  bequame  persoonen  wt  te 
sien  ende ,  indien  zy  eenige  hebben  bedacht  ende  ghevonden ,  dezelve  den 
ghedeputeerden  bekent  te  maken,  ghelyck  mede  de  ghedeputeerde  des 
Suythollanschen  synodi  belooft  hebben  ten  selvigen  eynde  zulcks  in  haren 
synodo  voor  te  stellen  ende  daervan  te  spreecken. 


304 

28. 

Of  tot  predicanten ,  ouderlyngen  etc.  te  stellen  syn ,  derwelcker  vrauwen 
niet  ten  avontmael  gaen  off  oock  onghehoorsame  kinderen  hebben.  —  Op 
het  tweede,  of  het  gheorlooft  zy  eenige  tot  predicanten,  ouderlyngen 
ende  diakonen  te  beroepen  ende  te  stellen ,  derwelcker  huysvrauwen ,  der 
Ghereformeerder  keereken  lèere  aproberende,  Gods  woort  anhoorende 
ende  haer  in  haren  wterlycken  wandel,  zoveel  men  immers  sien  can, 
onstraffelyck  dragende,  nochtans  niet  ten  avontraale  en  gaen,  of  de- 
welcke  kint  of  kinderen  hebben,  doch  buyten  hare  schuit,  die  rebel  ofte 
onghehoorsaem  bevonden  worden ,  is  opt  eerste  lit  deses  gravamens  ghe- 
antwoort,  dat  haer  de  synodus  refereert  tot  de  antwoorde  der  generaier 
synoden  tot  Dordrecht  quaest.  10  ende  tot  Middelburgh  quest.  55,  ende 
opt  ander ,  dat  de  ouderen  niet  en  moeten  ontgelden ,  tgene  buyten  hare 
schuit  van  de  kinderen  ghedaen  wort. 

Gravamen  van  Edam. 

29. 

Houwelicksche  belofte  wort  door  de  voorwaerde ,  daernaer  ghemaeckt ,  niet 
crachteloos.  —  Of  een  huijwelicksche  belofte  (als  int  lange  int  gravamen 
zelve  wiert  wtghedruct)  wettelyck  toegegaen,  gheschiet  ende  verwillicht 
zynde,  daerdoor  te  niet  ghedaen  can  worden,  dat,  nader  handt  eenige 
beschryvinge  of  makinge  der  goederen  versocht  wesende,  de  partyen  an 
wederzyden  niet  en  hebben  connen  accorderen?  De  synodus  verclaert , 
dat  daerin  geen  wettelycke  redenen  zyn,  waerdoor  zodanich  houwelyck 
verhindert  of  crachteloos  ghemaect  soude  connen  werden. 

Gravamen  van  Alcmaer. 

30. 

Correspondentie  met  dei"  Walsche  keereken  in  dese  landen.  —  Of  het 
niet  gheraden  en  zy ,  alzo  met  ander  particuliere  synoden  corresponden- 
tie ghehouden  wordt ,  mede  dezelve  met  de  Walssche  keereken  deser  lan- 
den aen  te  stellen?  Is  gheresolveert ,  dat  ment  by  tvoorgaende  ghebruyck, 
tot  noch  toe  onderhouden,  zal  laten  blyven. 

Particularia. 
31. 

Een  privaet  persoon,  private  conventiculen  houdende,  zal  daei%over  ver- 
maent  worden.  —  Dewyle  een  seker  privaet  persoon,  volgende  het  ange- 


305 

ven  de  sclassis  van  Hoorn,  in  private  conventiculen  te  houden  voortgaet,  is 
'besloten ,  dat  de  classis  van  Hoorn  naer  het  besluijt  des  voorigen  synodi , 
by  haer  noch  niet  int  weerck  ghestelt  zynde ,  voorsichtelyck  zal  arbeyden 
denzelven  persoon  te  vermanen  ende  in  zodanich  voornemen  te  verhinderen. 

32. 

Misbruyck  int  huywelijck,  dewyle  na  belofte  ende  conversatie  by  eenige 
op  seeckere  boete  wort  toeghelaten  te  scheyden.  —  Alzo  van  de  classe  van 
Enchuysen  wiert  vertoont,  dat  by  eenige,  als  bleeck  by  een  acte  des 
gherechts  van  Westwoude ,  de  houwelycke  staet  hierin  ontheyliget  wort , 
dat  eenige  persoonen,  in  houwelicxsche  byeencomste  converseerende  ende 
daeran  wederom  van  melcanderen  scheydende,  verbeuren  de  somma  van 
30  guldens  ende  daerby  vry  van  den  anderen  ontslagen  worden,  is  beslo- 
ten, dat  de  ghedeputeerde  hetzelve  den  E.E.  heeren  l)  zullen  vertoonen 
ende  meteenen  versoecken  verclaringe  over  de  duijsterheyt  des  placcaets, 
alzo  dezelve  by  velen  misbruyct  wort.  Heeft  insghelycks  de  E.  heer 
commissaris  belooft  de  goede  handt  daeran  te  houden.  Ondertusschen 
zullen  de  predicanten  met  allen  vlijt  sulcks  bestraffen  ende  met  zodanige 
persoonen  tot  het  trauwen  met  andere  niet  voortstreden ,  voordat  zy  de 
ghelegentheyt  der  eerster  byeencomste  wel  ondersocht  ende  verstaen  zul- 
len hebben. 

33. 

Trauwen  der  litmaten  met  onghedoopte.  —  Is  noch  van  dezelve  broe- 
deren ghevraeght,  hoe  haer  de  predicanten  daerin  dragen  zullen,  wan- 
neer een  litmat  zodanigen  begeert  te  trauwen,  dewelcke  onghedoopt 
zynde  oock  lichtveerdich  van  leven  is.  Is  gheantwoort ,  so  de  onghedoopte 
vroom  van  leven  is ,  dat  zy  zolange  zullen  verwachten ,  eer  zy  ten  hou- 
welycke  versameien,  dat  de  onghedoopte  onderwesen  zynde  eerst  ghe- 
doopt  wort.  So  ter  contrarien  de  onghedoopte  roeckeloos  ende  lichtveer- 
dich van  leven  is ,  dat  zodanich  houwelyck  voor  dien  tyt  gans  afgheslagen 
zal  worden. 

34. 

Wat  men  met  sodanige  litmaten  zal  doen,  dewelcke  door  groote  conver- 
satie suspitie  van  oneerlycheyt  geven.  —  Alzo  twee  persoonen,  litmaten 
der  keercke,  elck  int  bysonder  ghetraut  zynde,  zodanige  ghemeynschap 
met  melcanderen  hebben,  dat  zy  by  velen  groote  suspicie  geven  jan 
oneerbaerheyt ,  wort  by  den  broederen  van  Enchuijsen  ghevraeght,  of 
men  metter  discipline  tegen  haer  soude  mogen  procederen.     De  synodus 


')    » heeren",  C  heeft  » heeren  Staten". 

Acta  8i/ii.  provinc,  I.  20 


306 

antwoort,  alzo  de  keercke  niet  en  handelt  dan  tegens  bekende  Bonden, 
dat  de  discipline  tegens  die  noch  niet  ghebruijct  en  can  werden,  doch' 
dewyle  de  gheloovige  oock  van  den  schyn  des  qnaets  vry  behooren  te 
wesen,  dat  dezelve,  zolange  die  suspitien  bestaen  ende  van  dezelve  na 
behoorlycke  vermaninge  niet  gheschouwet  worden,  van  den  avontmale 
des  Heeren  zullen  afghehouden  worden. 

35. 

Macht  des  synodi  int  resolveren.  —  By  de  classe  van  Alcmaer  ghe- 
vraecht  zynde ,  oft  niet  gheraden  ware ,  dat  de  synodus  de  macht  soude 
hebben  over  eenige  voorvallende  swaericheden  ten  vollen  resolutie  te  ne- 
men zonder  die  tot  de  dassen  wederom  te  brengen ,  is  besloten ,  dat  na 
discretie  ende  ghelegentheyt  der  voorvallende  saecken  tzy  int  besluyt  tzy 
int  refereren  tot  de  dassen  daerin  ghehandelt  zal  werden. 

36. 

Nyemant ,  door  attestatien  lichtelyck  te  geven,  te  beswaren.  —  Is  opt 
aengeven  derselver  classe  voor  goet  inghesien  te  vernieuwen,  dat  geen 
plaetsen  met  lichtelyck  attestatien  of  recommandatien  te  geyen  andere 
beswaren  zullen. 

37. 

Misbruycken  te  weeren.  —  Sullen  de  ghedeputeerde  alnoch  neerstich 
anhouden,  dat  de  misbruijcken ,  voor  desen  gheremonstreert ,  ende  by 
name  het  vergaderen  der  magistraten  op  de  Sondagen  om  lant  te  ver- 
pachten, dycken  ende  slooten  te  besteden,  item  het  byeencomen  der 
pachteren ,  op  dezelve  dagen  sittende  om  het  geit  van  de  imposten  in  te 
manen  ende  te  ontfangen,  item  het  misbruijck  door  het  sweeren  by 
mannenwaerheyt ,  insghelyoks  der  bedevaerden,  dewelcke  in  velen  plaet- 
sen noch  onverhindert  ghepleecht  worden  etc. ,  ghebetert  ende  gheweert 
mogen  werden. 

38. 

Wtsprake  ovei*  de  conventyeulen  der  Brunistcn.  —  Alzo  by  die  keercke 
van  Amsterdam  voorghestelt  ende  ghevraeght  is  gheworden,  waervoor 
die.  te  houden  zyn,  de  haer  van  de  Ghereformeerde  keercke  Gods  in 
Engelandt  hebben  afghescheyden  ende  daerenboven  haer  noch  van  de  Ghe- 
reformeerde ghemeynten  Jesu  Christi  hier  te  lande  om  dese  thien  naer- 
volgende  hooftstucken  afsonderen: 

Ten  1  en ,  dewyle  de  ghestaltenisse  der  keercke  tot  Amsterdam  alzo  zeer 


307 

verwerret  is,  dat  eerst  de  geheele  ghemeynte  nummermeer  tesamen 
en  vergadert;  ten  2.  de  dienaren  den  dach  des  Heeren  met  het  volck 
nummermeer  en  heyligen;  ten  3^n  dat  men  nummermeer  van  de  tegen- 
woordicheyt  der  leden  der  keerckc  seker  zyn  en  can ;  ten  4en  dat  eyn- 
delinge  geen  openbare  handelinge  tsy  der  excommunicatie  tsy  eenige 
andere  behoorlyck  can  wtgherecht  worden. 

Ten  tweeden,  omdat  zy  tot  den  doop  ontfangen  of  toelaten  het  saet 
dergener,  dewelcke  geen  leden  der  sienlycke  keercke  en  zyn,  ende  over 
degene,  die  ghedoopt  zyn,  geen  sorge  als  over  litmaten  en  dragen. 

Ten  derden  in  den  openbaren  dienst  verdicht  hebben  ende  anders  geen 
wyse  van  bidden  ghebruijcken ,  dan  die  ons  de  Heere  Christus  heeft  voor- 
gheschreven. 

Ten  vierden  het  ghebodt  Christi,  Math.  18  vs.  15,  16,  47,  niet  on- 
derhouden nochte  toelaten,  dat  het  rechtelyck  onderhouden  worde. 

Ten  vyfden,  dewyle  zy  Godt  in  dafgodische  keereken  des  antichrists 
dienen. 

Ten  sesten ,  omdat  de  dienaren  op  een  ander  wyse  onderhouden  worden , 
dan  Christus  gheordineert  heeft ,  1  Corint.  9  vs.  14,  ende  dat  op  zoda- 
nige wyse,  waerdoor  een  yegelycke  dienst  tzy  des  pausdoms  tzy  alle 
andere  soude  mogen  onderhouden  worden. 

Ten  zevenden,  dat  hare  keerekenraedt  alle  jare  verandert  wort  ende 
niet  gheduerich  is. 

Ten  achsten ,  dewyle  zy  het  houwelyck  in  de  keercke  bevestigen ,  alsof 
het  een  deel  ware  des  keerckelijcken  dienst ,  daert  wt  zyn  nature  aüeen- 
lyck  tot  de  pollitie  behoort. 

Ten  negenden ,  omdat  zy  een  nieuwe  straffe  der  opschortinge ,  die  ons 
Christus  niet  heeft  voorgheschreven  (Math.  18  vs.  20,  Galat.  3  vs.  15) 
gebruijeken. 

Ten  thienden ,  dewyle  zy  eenighe  sekere  dagen  vieren  als  der  gheboorte, 
der  opstandinge,  der  hemelvaert  etc. 

So  ist  dat  de  synodus,  op  dese  sake  neerstichlyck  ghelet  hebbende, 
gheoordeelt  ende  verclaert  heeft,  ghelyck  zy  oordeelt  ende  verclaert  by 
desen,  dat  de  sodanige  voor  schismatices  ofte  schuermakers  behooren 
ghehouden  te  worden. 

Ende  alzo  voorts  by  diesel ve  keercke  verclaert  wiert  hen  anghedient 
te  wesen,  dat  de  Engelsche,  die  in  de  stadt  Amsterdam  hare  conventi- 
culen  houden ,  voorghenomen  souden  hebben  die  keercke  des  Heeren  bin- 
nen dezelve  stadt  te  bannen ,  hier  *)  daerop  goetghevonden  ende  beslo- 
ten, dat  vooreerst  eenige  wt  den  keerekenraedt  van  Amsterdam  tot  die 
om  dezelve  daerover  an  te  spreecken  ende  te  vermanen  ghesonden  zullen 


')    »hier"  C  heeft  »is". 

20< 


308 

worden.  Ende  indien  dezelve,  na  die  broederen  niet  hoorende,  ghelycke- 
wel  in  haer  voornemen  begeeren  voort  te  gaen ,  dat  daeran  deselve  broe- 
ders des  keerokenraets ,  zulcks  den  E.  heeren  burgermeesteren  bekent 
makende ,  door  die  arbeyden  zullen  niet  wt  vreese  des  bans ,  die  niet  te 
achten  is ,  maer  tot  voorcominge  eeniger  ergernis ,  die  daerwt  onder  den 
eenvoudigen  zoude  mogen  ontstaen ,  zodanigen  opset  te  verhinderen.  Ende 
in  ghevalle  zy  zulcks  ooc  niettegenstaende  noch  tot  het  bannen  voorttre- 
den  ende  zulcks  by  velen  rugbaer  ende  bekent  ghemaeckt  mochte  wer- 
den, dat  alsdan  de  predicanten  tot  Amsterdam  opentlyck  voor  eenen 
yeghelycken  zullen  verclaren,  voor  hoedanige  de  keereken  deselve  Bru- 
nisten  houden  ende  oock  van  een  yegelycken  behooren  ghehouden  te 
werden. 

39. 

Vergaderinge  ende  lasteringe  der  Ubiquitisten ,  Flaccianen  etc.  te  wee- 
ren. —  Dewyle  bevonden  wort,  dat  de  Martinisten,  Ubiquitisten,  Flac- 
cianen ende  derghelycke  zeer  in  den  lande  toenemen  ende  met  grooter 
lasteringe  ende  bitterheyt  haer  tegen  de  Ghereformeerde  keereken  ver- 
toonen  ende  dragen ,  wort  door  den  ghedeputeerden  des  Suythollandschen 
synodi  desen  synodo  in  bedenckinge  ghegeven ,  waerdoor  dezelve  verhin- 
dert  zouden  mogen  werden.  Is  gheresolveert ,  dat  de  predicanten  der 
plaetsen ,  daer  die  zyn ,  an  hare  E.  magistraet  met  vertooninge  der  rede- 
nen anhouden  zullen,  opdat  soodanige  vergaderingen  verhindert  ende 
alsulcke  lasteringen  na  vermogen  wechghenomen  mochten  worden. 

40. 

Van  Caspar  Coolhaes.  —  Hebben  noch  dezelve  broederen  den  synodo 
bekent  ghemaeckt  by  Caspar  Coolhaes  een  boecksken  wederom  wtgegeven 
te  zyn  tegen  de  verantwoordinge ,  die  int  voorgaende  jaer  by  de  broe- 
deren van  Suythollandt  ghestelt  ende  beschreven  was,  ende  insghelycks 
ondervraecht ,  dewyle  de  Suythollantsche  synodus  an  de  keereke  van  Am? 
sterdam  anghesocht  hadde  met  denselven  Caspar  Coolhaes  ,  de  noot  sulcks 
medebrengende,  tot  der  excomunicatie  voort  te  treden,  wat  daerin  by 
dezelve  was  ghevordert.  Is  opt  eerste  goetghevonden ,  dat  de  synodus 
van  Suythollandt ,  dient  eygentlyck  angaet ,  daerover  zal  handelen ,  ende 
opt  ander,  dat  die  keereke  van  Amsterdam  vant  tgene  zy  hierin  heeft 
ghedaen  an  den  Suythollandschen  synodum  rapport  doen  zal. 

41. 

Van  de  borssen.  —  Is  besloten,  dat  de  ghedeput eerde  deses  met  de 
ghedeputeerde  des  Suythollandschen  synodi  alsnoch  anhouden  zullen  van 
den  E.  E.  heeren  Staten  eenige  borssen  te  becommen,  waerdoor  eenige 


309 

persoonen ,    geen    ghenoechsame    middelen    hebbende ,  tzy  binnen  of  tzy 
buyten  het  collegie  totter  stadie  ghealimenteert  mochten  werden 

42. 

Vrage  eeniger  lilmaten  tot  Danswyck.  —  Deselve  broederen  noch  den 
synodo  voordragende,  dat  eenige  litmaten  der  Nederlantscher  keercke 
binnen  Danswyck  an  de  SuytholJantsche  keereken  hadden  ghevraeght  ende 
om  raedt  anghesocht,  of  zy  ter  zolver  plaetse  met  goeder  conscientie  op 
zodaniger  wyse  zouden  mogen  communiceren  als  aldaer  ghebruyct  wort, 
ende  oversulcks  oock  het  advijs  deses  synodi  versochten,  is  besloten,  dat 
de  ghedeputeerde  deses  synodi,  de  saeoke  met  den  Suythollantschen  sy- 
nodo in  communicatie  leggende,  met  dezelve  overdencken  zullen,  wat 
daerin  na  behooren  zal  dienen  ghehandelt  te  worden. 

43. 

Verkiesinge  des  ghedeputeerden.  —  Cornelius  Hillekius,  nu  twee  jaer 
in  deputatie  des  synodi  ghedient  hebbende  ende  versoeckende ,  dat  een 
ander  in  zyn  plaetse  naer  ordeninge  des  synodi  ghestclt  zoude  worden, 
is  dezelve  van  wegen  zynen  ghetrauwen  dienst  bedanckt  ende  D.  Johan- 
nes  Matthisius  bestemt  ghe worden  om  met  D.  Petro  Plancio  den  last 
der  deputatie  te  dragen. 

44. 

Rekeninge.  —  Heeft  noch  Cornelius  Hilleniüs  angheboden  ende  ver- 
socht  rekeninge  over  den  ontfanck  ende  wtgeef  van  die  penningen  te 
doen ,  die  tot  betalinge  der  lasten  des  synodi  jaerlicks  ontfangen  worden. 
Is  goetghevonden ,  dat  dezelve  ten  anhooren  van  Hermano  Geerardi,  pre- 
dicant  tot  Enchuysen ,  ende  Aert  Boudewyns  ,  ouderlinck  der  keercke  tot 
Amsterdam,  gheschieden  zal.  Dewelcke  gheschiet  ende  by  slot  der  re- 
keninge bevonden  zynde  overeen  te  commen,  zyn  de  overblyyende  pen- 
ningen in  handen  der  ghedeputeerder  overgelevert. 

45. 

Censura  morum.  —  Is  e\ndelinge  censura  ra  o  ruin  ghehouden  ende,  Gode 
zy  lof ,  niet  bevonden  der  bestraffinge  weerdich  te  weeën ,  ende  is  na  be- 
stemminge ,  dat  de  scriba  an  elcke  classe  op  ghemeene  costen  een  copie 
deser  synodaler  acten  zal  toesenden ,  item  dat  de  anstaende  synodus  naer 
orden  derzelver  in  het  toccomende  jaer  tot  Hoorn  ghehouden  zal  worden , 
de  vergaderinge  na  anroepinge  ende  dancksegginge  des  naems  des  Hee- 


310 

ren  in  goeden  Trede  ende  eendrachticheyt  ghescheyden  dezen  2  7 en  Junij 
anno  1601. 

Joannes  Hallius,  sijnodi  praeses. 

Cornelius  Hillenius,  dienaer  Jesu  Christi  tot 

Alcmar  l) ,  synodi  scriba. 


Acta  particularis  synodi  van  Noorthollandt,  g/te- 
houden  tot  Hoorn  den  4  Juni]  anno  1602. 

Naer  aenroepinghe  van  den  name  des  Heeren  zyn  de  credentien  der- 
gener  geleesen,  die  by  een  yder  classe  zyn  gecomiteert,  ende  overgele- 
vert  zynde ,  zyn  met  vernoeghen  der  broederen  aenghenomen  ende  volgens 
dien  zyn  die  namen  derselvigher  hierby  ghevoecht. 

Hoorn. 

Johannes  Wilsoet,  kerckendienaer  tot  Hoorn. 

Jan  Cornelissen  ,  kerckendienaer  tot  Eerswoud. 

Barent  Janssen,  ouderling  tot  Hoorn. 

Jan  Claessen  2) ,  ouderling  tot  Oostwoude. 

EnckhuiJ8en. 

Petrus  Lamberti,  kerckendienaer  tot  Medenblick. 

Reynerus  Laurentii,  kerckendienaer  tot  Grootebroeck. 

Cornelis  Sybrantssen,  ouderling  in  Binnewysen. 

Gerrit  Pieterssen,  ouderling  in  Hoochkaspel. 

Eedam. 

Jan  Janssen  f  kerckendienaer  tot  Eedam. 

Samuel  Bartoldi,  kerckendienaer  tot  Munnikedam. 

Cornelis  Janssen  ,  ouderling  tot  Munnikedam. 

Claes  Dirxssen,  ouderling  tot  Oosthuijsen.  t^ 

Alckmaer. 

Vincentüs  Muesevoet,  kerckendienaer  tot  Schaghen. 

Willem  Willemssen  ,  kerckendienaer  op  Langendyck  l). 

Jan  Bouvvenssen,  ouderling  tot  Alomaer. 

Jan  Mattyssen,  ouderling  tot  Schaghen. 

Haerlem. 

Hadiuanus  Jacoüi,  kerckendienaer  tot  Haerlem. 

Gerrardus  Martini,  kerckendienaer  tot  Crommeni. 

Cornelis  Janssen,  ouderling  tot  Haerlem. 


*)     » dienaer  —  Alcmar"  ontbr.  in  C.     2)    In  plaats  van  »Jan  Claessen"  stond  er 
eerst  »Simon  Adriaenssen.    a)    » op  Langendyck"  C  heeft  »tot  Broeck". 


311 

Jan  Gerbrantsen,  ouderling  tot  Gasterkom. 

Amsterdam. 
Petrus  Plancius,  kerckendienaer  tot  Amsterdam. 
Ha  dr  janus  Cornelii,  kerckendienaer  tot  Muyden. 
Hans  Mercijs,  ouderling  tot  Amsterdam. 
Vincent  Kloeckaert,  ouderling  tot  Naerden. 

Excuse  van  Hans  Meroijs  1).  —  Ende  dese  zyn  altesamen  present  be- 
vonden wtghenomen  Hans  Mercijs,  ouderling  tot  Amsterdam,  maer  zyn 
excuysen,  welcke  die  van  Amsterdam  in  zyn  naem  voorstelde,  is  voor 
suffisant  bekent,  te  weeten  dat  hy  nu,  op  die  reys  gheslaghen  zynde 
door  die  verstuypinge  van  zyn  voet ,  werde  verhindert  ende  beloofde ,  soot 
tselfde  accident,  yetwat  verbeterde ,  dat  hy  tsanderen  daechs  soude  volgen , 
800  niet ,  dat  hy  by  die  van  Amsterdam  soude  aenhouden ,  dat  een  ander 
in  zyn  plaetse  mochte  ghecomiteert  werden. 

Verkiesinghe.  —  Hiernaer  is  tot  een  praesidem  verkooren  Petrus  Plan- 
cius,    tot    assessorem  Johannes  Wilsoet,  tot  schribam  Hadrianus  Jacobi. 

Gedeputeerden  van  Suijdthollandt.  —  Zyn  mede  met  behoorlyck  vertooch 
verscheenen  die  gecomiteerde  van  Suythollandt  als  D.  Andreas  Demetrius, 
kerckendienaer  tot  Dordrecht ,  ende  D.  Daniel  Golonius  ,  kerckendienaer  tot 
Rotterdam,  om  volgens  hare  instructie  eenige  punten  den  synodo  voer 
te  stellen  ende  volgens  die  resolutie ,  over  de  correspondentie  der  synoden 
genomen,  die  vergaderinge  te  assisteeren  ende  met  haren  goeden  raet 
ende  ad  vijs  te  dienen. 

Wtblijven  van  de  commissarisen.  —  Vorder  naermiddaech  ter  selfder 
dagen ,  den  4  Junij ,  de  synode  bedroeft  ende  bekommert  zynde  doort  wt- 
blyven  van  die  commissarisen  der  E.  heercn  Staten ,  heeft  classis  synodael 
verelaert,  hoe  dat  zy  de  wtschrijvinge  aengaende  dese  vergaderinge  aen 
de  E.  heeren  Staten  gedaen  hadden  door  een  geloofwaerdige  boode,  dio- 
welcke  ghevraecht  zynde  mede  verklaert  heeft  die  missive  des  classis 
voornoempt  aen  de  camer  van  die  raet  der  E.  heeren  Staten  overgelevert 
te  hebben.  Zyn  twee  mannen  gedeputeert  wt  die  vergaderinghe ,  nament- 
lyck  Petrus  Plancius  praeses  ende  Johannes  Wilsoet  assessor,  om  van 
deser  saecken  met  die  E.  hoeren  burgemeesteren  deser  stede  Hoorn  te  com- 
municeercn.  Ende  die  gedeputeerde  voornoempt  wedergekomen  zynde, 
hebben  gerapporteert  t  ad  vijs  van  der  E.  heeren  burgemeesteren  voor- 
noemt te  zyn  een  boode  terstont  af  te  veerdighen  met  een  seeckere  mis- 


])    De  marginalia  zijn  hier  met  een  andere  hand  bijgevoegd  en  ontbreken  in  C  en  E. 


312 

sive  soo  wt  die  naem  van  die  E.  burgemeesteren  als  wt  den  naem  des 
synodi,  versoeckende  aen  de  gecomiteerde  Raden  der  E.  heeren  Staten 
haer  commissarisen  te  willen  wtsenden  ofte  te  disponeeren,  wat  noodich 
van  hare  E.  om  vant  synodo  tegenwoordich  gedaen  te  worden  sal  ghe- 
acht  worden ,  ende  middelertijt  in  de  bandelinge  voort  te  varen  met  soo- 
danighe  voorwaerde ,  dat  men  verhandelen  sal  die  saecken ,  die  soo  swaer 
niet  en  zyn  ende  dat  die  acten  derselfden  de  commissarisen  der  E.  hee- 
ren Staten  werde  voorgelesen.  Ende  die  synode  heeft  het  voorslach  der 
E.  heeren  burgemeesteren  voornoempt  voor  goet  gevonden  ende  Johannkm 
Matijsidh,  kerckendienaer  tot  Haerlem  ende  gedeputeerde  vant  Noort- 
hollantsche  synode,  daertoe  verkoosen  om  een  missive  wt  den  naem  des 
synodi  te  concipiëren ,  twelcken  oock  alsoo  gheschiet  is.  Ende  is  volgende 
tvoorgaende  advijs  in  handen  van  den  boode  overghelevert. 

1. 

Synodu*  generael.  —  Hiernaer  zijn  die  acta  vant  voorgaende  particu- 
liere synodo,  ghehouden  tot  Amsterdam,  voorgeleesen.  Ende  alsoo  voor- 
eerst geresolveert  was ,  dat  die  gedeputeerde  van  beyde  de  synoden  door 
requeste  ende  audere  bequame  middelen  soude  versoecken,  dat  die  E. 
heere  Staten  believe  te  vergunnen  een  generael  synodum  over  die  ver- 
eenichde  Nederlanden ,  ten  fine  alles  ordentelyck  in  die  kercke  Goots 
mochte  toegaen,  hebben  die  ghedeputeerde  voernoempt  gerapporteert 
alle  mogelycke  vlyt  daertoe  aenghewent  te  hebben  ende  dat  haer  dick- 
wils  goede  hoop  is  gegeven  van  soodanighe  byeenkoemsten  sonder  noch- 
tans tot  noch  toe  yet  daerin  geoptineert  te  hebben.  Ende  is  beslooten 
de  gedeputeerde  tselfde  versoeck  te  verniuwen  ende  tot  meerder  bevor- 
deringe  desor  saecke  die  van  Zeelant  te  bidden  om  een  goede  handt 
daeraen  te  houden  ende  met  die  gedeputeerde  derselven  te  communice- 
ren, door  wat  middelen  tselfde  alderbequaemste  ten  effect  soude  mogen 
gebracht  werden. 

Hans  Mercijs.  —  Ende  hier  is  verscheenen  Hans  Meroijs,  ouderling 
tot  Amsterdam ,  ende  heeft  hem  volgende  zyn  commissie  die  vergade- 
ringe  byghevoecht. 

2. 

Refutatie  der  Wederdoperen  door  Jac.  Arminiüm.  —  Jacobus  Arminius, 
welcken  opgheleyt  was  die  refutatie  van  die  principale  argumenten  der 
Wederdooperen ,  van  die  gedeputeerde  aenghesproocken  zynde ,  heeft  ghe- 
antwoort ,  dat  die  refutatie  wel  was  acngevangen  uiaer  noch  niet  gheap- 
solveert,    overmits    dat    die    saeck  lange  tyt  vereyschte  ten  aensien  van 


313 

die  veelheyt  der  artijckelen ,  die  int  verschil  zyn'  Ende  is  geresolveert l) , 
dat  hy  roet  het  spoedichste  daerin  wilde  voortvaren. 

3. 

Translatie  des  Bijbels.  —  In  die  translatie  van  die  bybel,  D.  Arnoldo 
Cornelii  2)  ende  D.  Helmichio  opgheleyt,  hebben  die  gedeputeerde  van 
beyde  die  synoden  verclaert  die  persoonen  voernoempt  met  alle  vlyt  te 
arbeyden.  Ende  die  ghedeputcerde  sullen  aenhouden  om  deselvige  aen 
te  porren  ende  hare  medebroederen  te  bidden  om  dieselfde  tot  meerder 
vorderinge  vant  twerek  in  den  dienst  te  verschoonen,  sooveel  als  mo- 
chelyck  is ,  ende  te  beramen  of  haer  niet  eenige  ander  persoonen  tot  hulp 
Boude  mogen  byghevoecht  werden. 

4. 

Legerdienst.  —  Die  legerdienst  sullen  voor  dit  jaer  aenvangen  die  van 
Amsterdam  ,  welcken  oock  daertoe  bestempt  hebben  Johannem  Altenhovium. 
Ende  alsoo  daer  groote  ongelyckheyt  is  om  den  legerdienst  te  bewaren 
tusschen  die  van  Noorthollant ,  bestaende  wt  ses  classes ,  ende  Suythol- 
lant,  bestaende  wt  negen  classes,  sullen  die  gedeputeerde  daerover  met 
die  van  Suythollant  communiceeren  om  een  eenparige  voet  te  beramen, 
dat  die  laste  gelyckelyck  werde  ghedraghen.  Voorder  is  oock  niet  voor 
ongeraetsaem  bevonden  om  wt  te  sien  naer  bequame  personen  om  con- 
tinuelycken  den  legerdienst  waer  te  nemen  mits  tadvijs  der  E.  heeren 
Staten  oock  daerin  te  vernemen. 

5. 

Urck.  —  In  die  swaricbeyt  vant  eylant  van  Urck  sullen  die  van  Enck- 
huysen ,  welcken  dieselfde  alderbest  bekent  is ,  disponeeren  naer  vereysch 
van  die  saecken  om  tselfste  met  een  goede  conscientie  te  verantwoorden. 

6. 

Overseltinge  van  de  commentarien  Henrici  Bullingeri  in  Danielem.  — 
Cornelius  Helenius  heeft  hem  gheexcuseert  in  revisie  van  die  over- 
settinge  der  commentarien  Bullingeri  over  Danielem  niet  ghedaen  te  heb- 
ben door  faute ,  dat  hy  niet  hadde  konnen  bekomen  een  Latijn sche  cxem- 
plaer,  ende  is  vermaent,  alsoo  hem  dieselfde  door  Andream  Demetrium 
werde  toegeeeyt,  de  saecke  te  willen  by  hande  te  nemen. 

7. 

Wtschrijvinghe  des  synodi  ter  bequamer  tijt.    —    Alsoo  die  gedeputeerde 

')  tgurcgolveert''  C  heeft  ,* geresolveert  hem  te  bidden".     2)  «Cornelii"  ontbr.  in  C. 


314 

van  Gelderlant,  beschreven  zynde  om  die  correspondentie  der  synoden 
te  onderhouden,  niet  en  waren  verscheenen  van  weghen  van  die  verhin- 
deringe  van  haer  Pinxterfeest ,  op  denwelcken  dat  zy  niemant  wt  hare 
kercken  moghen  wtsenden,  ende  van  weghen  dat  zy  zeer  overlast  wa- 
ren door  die  ruytcrie,  sullen  die  broederen  des  classis  synodael,  die  die 
wtschrijvinge  doet,  acht  nemen  op  die  oude  ende  niuwe  stijl  ende  die 
bequaemste  gelegentheyt  daerin  waernemen  om  alle  verhinderinge  te  ver- 
myden  ende  die  goede  correspondentie  te  onderhouden.  Ende  die  gede- 
puteerde sullen  met  die  van  Suythollant  communiceeren ,  welcke  die  be- 
quaemste tyt  soude  moghen  zyn. 

8. 

Voorslach  van  correspondentie.  —  Die  gedeputeerde  beyder  synoden  heb- 
ben voorghestelt  den  voorslach  van  die  van  Vrieslant,  diewyl  die  veel- 
voudige wtsendinge  der  gedeputeerden  op  verscheyden  particulare  synoden 
causeert  groote  onkosten  ende  lanckdurige  absentie  der  kerekendienaren 
van  hare  kercken,  oft  niet  geraden  waer,  dat  alleen  die  gedeputeerde 
aller  synoden  eens  sjaers  op  een  seeckere  particuliere  synode  naer  ordere 
omgaende  werden  wtghesonden  sonder  op  een  yder  particulire  synodo, 
welcke  in  verscheyden  landen  alle  jaers  werden  ghehouden ,  te  verschijnen. 
Is  beslooten  tselfde  aen  die  respective  classes  vooreerst  over  te  schryven 
ende  haere  advijs  daerover  te  hoeren. 

9. 

Remonstrantie  van  de  abuijsen.  —  Aengaende  die  remonstrantie  van 
verscheyden  abuysen,  in  voorgaende  synoden  vermeit,  hebben  die  gede- 
puteerden vertoont  die  advijsen  der  E.  heeren  van  den  Hooghen  ende 
Provincialen  Raet,  daerover  geconcipieert  maer  noch  niet  volcomelycke 
ingowillicht  ende  gepubliccert ,  ende  oock  verclaert  haren  vlyt  int  aen- 
houdon ,  dat  dieselfde  soude  moghen  gepubliceert  werden ,  sonder  tot  haer 
voornemen  ghecomen  te  zyn.  Is  geresolveert ,  dat  die  gedeputeerden 
souden  aenhouden  om  tselfde  te  vervorderen ,  sooveel  mogelyck  is.  Ende 
die  kerekendienaren  sullen  arbeyden  die  respective  ovcricheyt  harer 
steden  dacrtoe  te  induceren. 

10. 

Aïriu"  inyvstclde  predikanten.  —  lliernaer,  volgende  tbesluyt  vaut  se- 
venste  gravamen  tot  Haerlem,  zyn  ingebracht  die  namen  ende  historiën 
dergener ,  die  in  desen  jaren  in  den  dienst  eerst  zyn  ghestelt.  By  die  van 
Hoorn:  Tiikodoiius  Ciiristjani  voor  Grosthuysen  ende  A venhorren;  by  die 
van    Eedam:    Nicolaps   Bodëcheki's   voor  Suyderwoud  ende  Bakent  Hen- 


315 

drixssen  voor  Beets  ende  Oudendijck.    Ende  verclaert  dieselfde  wettelycke 
tot  den  dienst  beroepen  ende  bevesticht  te  zyn. 

11. 

Collegium  theologicum.  —  Volgende  den  negentiensten  artijckel  int  voor- 
gaende  synodo  tot  Amsterdam  sullen  die  gedeputeerde  voortvaren  tot  ver- 
beeteringe  der  abuysen  in  collegio  theologico  ende  met  die  van  Suythollant 
beramen  die  alderbequemste  middelen,  welcken  daertoe  by  handen  souden 
moghen  ghenomen  werden. 

12. 

Resolutie  op  den  voorslach  van  correspondentie  te  nemen.  —  Dewijl  goet- 
ghevonden  is  in  die  correspondentien  der  synoden  die  voorslach  van  die 
van  Vrieslant  aen  die  respective  classes  over  te  schrijven,  zyn  voor  deeso 
tyt  geen  gedeputeerden  ghestelt  voor  toekoomendo  jare  om  te  verschijnen 
in  die  particuliere  synoden  tot  Groningen  ende  Overjjsel,  maer  die  clas- 
ses sullen  in  den  aldereersten  over  den  voorslach  voornoempt  haer  advijs 
nemen  ende  overschrijven  aen  die  gedeputeerde  synodi  ende,  die  meeste 
stemmen  gecolligeert  hebbende ,  daervan  aen  die  van  Suythollant  vercla- 
ringe  doen. 

13. 

Verschijninghe  van  de  heeren  commissarisen  ende  derselver  voorstellingen.  — 
Den  7  Junij  zyn  met  wettelyck  betooch  verscheenen  die  gecommiteerde 
der  E.  heeren  Staten ,  die  eedele  jonckheor  Willem  van  Suylen  van  Niu- 
velt  ,  heere  van  Aertsberch  ende  Berkom ,  ende  mr.  Rombout  Hogerbeets  , 
raet  ordinaris  in  den  Hoogen  Raot,  met  schriftelycke  commissien  om  in 
die  vergaderinge  ten  aensien  van  hare  principalen  te  compareren,  heb- 
bende in  hare  instructie  die  vergaderinge  aen  te  dienen,  of  het  niet 
orborlyck  waer  eenige  ordinaris  pcrso.onen  te  commiteeren,  welcke  alle 
voorvallende  swaricheden  terstont  souden  soecken  te  remedieren ,  eer  die- 
selfde by  verloop  tot  een  erger  ofte  verbitterheyt  quamen  te  vervallen. 
Item,  dat  tot  een  ander  tyt  die  advertentie  van  die  synodale  vergade- 
ringe soo  vrpech  niet  en  werde  wtgheschreven  maer  recht  voor  den 
dachvaort,  dat  die  vergaderinge  sal  ghehouden  werden,  opdat  dadelyck 
die  deputatie  soudo  mogen  ghedaen  werden. 

14. 

Vurmerendt.  —  Cornelius  Helenius  als  gedeputeerde  met  Johanne  Hal- 
lio  over  die  saecko  van  Purmerent  volgende  den  2i  artyckel  in  synodo 
laestleden  tot  Amsterdam  heeft,  mede  wt  den  name  Hallii  Yoornoompt, 
soo  sehriftelvok  als  mondolyck  haer  wedervaren  ingebracht,  vertoogende 


316 

die  beschuldinge  over  den  kerckendienaer  aldaer  aenghehoort  ende  onder- 
socht  zynde  meestendeel  qualyck  gefondeert  bevonden  te  hebben.  Maer 
aUoo  die  van  Eedam  volgende  bare  instructie,  van  den  classe  medege- 
geven,  baer  beclaechden  over  die  handelinge  van  die  ghedeputeerde  tot 
Purmerent  ende  van  die  gedeputeerde  voornompt  oock  worde  aenghe- 
wesen ,  dat  tegen 8  die  autoriteyt  synodi  van  die  van  Eedam  was  vergre- 
pen, die  vergaderinge ,  vertrouwende  dat  beyde,  die  gedeputeerde  ende 
classis  Yoernoempt ,  badde  gbesien  op  Goots  eere  ende  opbouwinge  zyner 
kercke,  ende  insiende,  dat  God  die  Heer  een  goede  wtkoemste  verleent 
badde  in  alle  dcse  swaricheden ,  beeft  alle  beyden  opgheleyt  alle  voor- 
gaende  saecken  in  die  liefde  met  stilswigentheyt  te  verslyten. 

15. 

Petrus  Aemilius  tot  Broeck.  —  Sommighe  van  Broeck  in  Waterlant, 
afgesonden  zynde  soo  van  haer  vroetscbap  als  kercke  ende  biddende  om 
gheboort  te  werden ,  zyn  ingheroepen  ende ,  overgbelevert  hebbende  hare 
credentien,  hebben  versocht  soo  mondelyck  als  schriftelyck  door  een  re- 
queste,  dat  die  van  Eedam  worde  opgheleyt  om  te  verleenen  copie  van 
die  beschuldingbe  ende  aenclaecht  over  haren  kerckendienaer  Petrum 
Aemilium  ,  belovende ,  soo  dieselfde  goede  fundament  hadden ,  den  Aemilium 
vomoempt  te  willen  ontslaen,  soo  niet,  dat  zy  hem  tot  zyn  onschult 
niet  wilden  laten  onderdrucken.  Ende  naedien  die  van  Eedam  tot  ope- 
ninge  desér  saecke  eenige  tyt  was  vergunt,  hebben  zy  haer  aenclacht 
schriftelyck  voergestelt,  concernerende  eensdeels  tgene  voorgevallen  was 
voor  die  handelinghen  vant  voorgaende  synodo  tot  Amsterdam ,  eensdeels 
tgene  dat  hem  naderhant  was  toeghedraghen.  Hebben  oock  vertoont  een 
requeste,  van  twee  diakenen  ende  een  lidtmaet  onderteckent,  ende  noch 
een  ander  beclach ,  van  vier  ofte  vijf  manspersoonen  onderteeckent ,  doolee- 
rende  over  die  droevighe  stant  van  die  ghemeente  tot  Broeck ,  gecauseert , 
gelyck  zy  te  kennen  gaven ,  door  Aemilium  voornoempt  ende  versoeckende , 
dat  die  eersame  synode  tselfde  rypelyck  ende  christelyck  wilde  overwe- 
ghen. Ende  is  aen  wedersyden  soo  van  die  van  Eedam  als  oock  van  die 
gedeputeerde  synodi  daerover  verclaringe  gheschiet  ende  tot  meerder 
openinge  deser  saeck  heeft  D  Mattusius  als  ghedeputeerde  met  D.  Plancio 
ende  D.  Walesio  ,  diewelcken  die  gedeputeerden  met  Jan  Hermenssen  ,  be- 
dienaer  des  woorts  tot  Woriner ,  was  byghevoecht  om  in  l)  voorvallende 
swaricheden,  van  die  van  Eedam  daertoe  beschreven  zynde,  in  die  sae- 
cken Aemilii  te  handelen ,  haer  wedervaren  schriftelyck  inghebracht  ende 
die  vergaderinge  voorghelesen.  Ende  alsoo  die  broederen  synodi  becom- 
mert  waren ,  wat  in  dese  saecke  noodich  was  verhandelt  te  werden ,  heb- 

')     )»in"  C  heeft  »in  alle". 


34  7 

ben  die  van  Eedam  afghevraecht  hare  intentie,  waertoe  dat  zy  soo  die 
gravamina  hadden  wtgheschreven  als  hare  wytloopige  verclaringe  inge- 
brocht.  Ende  hebben  gheantwoort:  opdat  Aemilius,  door  denwelcke  dat 
groote  onstichtinge ,  trobbelen  ende  swaricheyt  was  ontstaen,  van  zyn 
provisionelen  dienst  soude  ontslagen  ende  wt  hare  classe  getransporteert 
werden.  Daerop  dat  die  verantwoordinge  Pbtri  aen  te  hooren  is  goetge- 
vonden  ende  die  van  Eedam  is  aengheseyt ,  dat  zy  cortelyck  souden  voor- 
stellen hare  beschuldinge  noopende  soodanige  puncten ,  welcke  na  die 
handelinge  vant  voorgaende  synodo  ende  laeste  versoeninge,  int  classe 
van  Eedam  gheschiet ,  waren  toeghedraghen ,  opdat  daernaer ,  alles  o  ver- 
wooghen  zynde  soo  dat  voort  synodo  tot  Amsterdam  als  naderhant  was 
gheschiet,  een  goede  wtkoemste  werde  bevonden. 

Volgen  die  stucken  van  beschuldinge ,  welcken  vragenswys  Petro  Aemilio 
in  die  presentie  van  die  van  Broeck  zyn  voorghestelt  ende  van  hem  aldus 
beantwoort : 

1 .  Of  hy ,  naerdat  het  synode  is  ghehouden  geweest ,  niet  gesproecken 
hadde  soedanighe  woorden :  ick  en  passé  op  u.  1.  niet  noch  op  classis 
noch  op  het  synode  of  op  yemant.     Heeft  geantwoort :  geensins. 

2.  Of  hy,  nadat  het  synode  ghehouden  geweest  is,  D.  Mensonkm  niet 
beschuldicht  hadde  voor  een  logenaer  ende  zyn  schriften  logens  te  zyn 
ende  gheseyt ,  dat  al  hetgeen ,  welcke  in  zyn  schultbekenninge  tot  Emden 
gedaen  is ,  om  vredes  wille  ghesohiet  was  ende  dat  alles  sonder  schuit 1) 
te  hebben.     Heeft  gheantwoort:  neen. 

3.  Of  hy  hem  na  die  laeste  versoeninge  niet  en  hadde  ghesocht  by 
eenighe  te  verschoonen ,  seggende  dat  hy  niet  schuldich  was ,  alhoewel  hy 
schuit  bekent  hadde.  Antwoort  eensdeels  jae  te  zyn ,  dan  dat  ghesproe- 
cken  te  hebben,  gedronghen  zynde  door  zyn  wederparty. 

4.  Of  hy  zyn  wederparty  tot  schultbekenninge  niet  en  hadde  ghesocht 
te  brenghen,  naerdat  die  versoeninghe  gheschiet  was.  Antwoort:  neen 
ofte ,  hebben  zy  selfs  eenighe  schultbekenninge  gedaen ,  dat  het  niet  en 
waer  gheschiet  door  zyn  aenporringhe. 

5.  Of  hy  die  vrede ,  te  vooren  ghemaeckt ,  niet  en  hadde  gheschreven 
te  zyn  een  vermeynde  vredehandelinghe ,  daerdoor  die  onrustige  in  haer 
moetwillicheyt  ghesterckt  werden.  Antwort  hem  te  refereren  tot  zyn 
schrift  selfs. 

Aengaende  den  brief  voernoempt  hebben  die  van  Eedam  verclaert,  dat 
zy  naer  den  brant  denselfde  niet  en  hebben  konnen  vinden ,  maer  hebben 
de  somme  desselvighe  verhaelt.  Dan  aengaende  die  ander  punten  is  tot 
een  bewys  inghebracht  een  getuychenisse ,  van  een  diaken  met  zyn  huys- 
vrou  onderteeckent ,  daerop  Aemilius  geantwoort  heeft ,  tselfde  alsoo  niet 

J)    «schuit"  G  heeft  »eenige  schuit". 


318 

gheschiet  te  zyn,  als  die  aenclacht  luyde,  maer  dat  hy,  van  haer  tot 
schultbekenninghe  vermaent  zynde,  haer  wederom  tot  schultbekenninge 
vermaent  hadde,  seggende:  besiet,  of  ghy  selfs  geen  schuit  en  hebt;  ende 
bekende  wel  eenige  heftige  ende  toornighe  woorden  maer  niet  eenighe 
dreyghementen  gebruyct  te  hebben.  Aengaende  dese  formalia:  ick  en 
pas  op  u.  1.  niet ,  verclaerde  naer  zyn  beste  onthoudinge  die  woorden  doen 
ter  tijt  niet  ghesproecken  te  hebben.  Hierinne  betuychden  voor  Aemilio 
een  ouderling  ende  een  ander  lidtmaet ,  verclarende  die  een ,  dat  hy  selfs 
daerby  was  geweest ,  die  ander  dat  hy  tselfde  van  diegeen ,  die  in  die 
differentien ,  by  die  schuyt  gevallen,  by  waren,  ghehoort  hadde.  Daer 
is  inghebracht  een  ander  ghetuychenisse  by  forme  van  requeste,  van  drie 
persoonen  onderteeckent.  Aemilius  heeft  daerop  geantwoort  dieselfde 
persoonen  te  handelen  met  een  quade  conscientie ,  van  wegen  dat  zy  altyts 
verclaert  hadden  ende  een  van  dien  noch  Sonnendaechs  laestleeden  ver- 
claerden ,  dat  zy  op  die  leere  ende  leven  Aemilii  niet  hadden  te  segghen 
ende,  soo  wanneer  het  classis  tevreden  waer,  dat  zy  met  hem  wel  sou- 
den  tevreden  zyn ,  gelyck  ook  van  een  lidtmaet  werde  betuycht  hetselfde 
ghehoort  te  hebben.  Maer  die  van  Eedam  verclaerden  hetselfde  niet  ghe- 
looflyck  te  zyn,  diewyle  zy  dagelyx  andere  propoesten  van  haer  hoorden 
ende  anders  hadden  onderteeckent. 

Vorder  is  vertoont  een  derde  attestatie  van  die  beschuldinge  Menso- 
nis,  gheschiet  tot  Eedam  in  die  groote  kerck  den  20  Novembris,  onder- 
teeckent van  een  ouderling  tot  Munnikedam,  twelck  oock  een  ouderling 
in  die  vergadering  tegenwoordich  presenteerde  te  onderteeckenen.  Heeft 
Aemilius  gheantwoort  tselfde  alsoo  niet  gheschiet  te  zyn,  maer  diewyl 
dat  daer  verclaert  werde,  dat  Menso  soude  gheschreven  hebben,  dat 
Petrus  was  een  Flaxiaen,  seyde  dat  doen  ter  tyt  wel  souden  hebben 
moghen  ghesproecken  te  zyn,  indien  Menso  sulx  gheschreven  hadde, 
tselfde  als  van  een  logenaer  gheschreven  te  zyn.  Die  ouderling  voernoempt 
verclaerde  anders  ghehoort  te  hebben. 

Vorder  om  te  komen  tot  die  resolutie  is  omghevraecht ,  of  die  van  Eedam 
als  leden  deser  synoden  haer  advijs  mede  over  dese  saeck  souden  gheven 
ende  is  goetghevonden ,  soo  wanneer  dieselfde  haer  wilden  byvoegen  die 
meeste  stemmen  ende  het  besluyt  des  synoden  achtervolgen ,  dat  zy  moch- 
ten als  leeden  die  vergaderinghe  dienen  ende  helpen.  Daerop  die  van 
Eedam  verclaert  hebben  haer  niet  te  willen  toordel  ende  wtspraeck  der 
synoden,  sooverre  niets  beslooten  werde,  strydende  tegens  Goots  woort 
ende  die  generale  ordinantien  der  synoden,  teghenstellen.  Ende  zyn  der- 
halven die  van  Eedam  toeghelaten  in  dese  saecke  mede  te  stemmen. 

Eyndelyck  die  synodus ,  naer  verscheyden  debaet  rypelyck  in  die  vreese 
des  Heeren  alles  insiende,  soo  hetgene  dat  voor  tsynode  voorgaende  als 
naderhant  is  voorghevallen ,  voornamelyck  die  laeste  stucken  der  beschul- 


319 

dinghe ,  door  die  van  Eedam  *)  inghcbracht  ,  item  die  swaricheden ,  trub- 
belen  ende  onrusticheyt ,  welcke  soo  in  die  kercke  van  Broeck  als  om- 
leggende kercken  syn  ontstaen,  oordelende  aen  deen  zijde,  dat  Aemilius 
in  alle  dinghen  niet  en  was  te  ontschuldighen ,  ende  aen  dander  zyde, 
dat  die  getuychenissen  niet  suftisant  ghenoch  waeren  om  te  verclaren 
Petrum  tot  den  dienst  onwaerdich  te  zyn,  om  alle  swaricheden,  aireede 
voorgevallen ,  wech  te  nemen  ende  alle  andere ,  welcke  noch  souden  voor- 
vallen ,  te  vermijden ,  heeft  geresolveert ,  dat  Petrus  Aemilius  ter  eerster 
beroepinghe  ende  ten  lanxten  binnen  den  tyt  van  een  jaer  wt  het  classe 
van  Eedam  hem  sal  transfereren.  Daarentusschen  sullen  die  classes  van 
Eedam  ende  Amsterdam  van  de  beroepinghe  Aemilii  oordelen,  als  hy 
compt  te  vertrecken,  een  forme  van  attestatie  te  beramen,  op  zyn  per- 
soon goede  acht  nemen.  Ende ,  met  het  classe  van  Eedam  in  onser  aller 
teghenwoordicheyt  versoenende,  sal  Petrus  die  sevenondertich  artycke- 
len  van  die  Nederlantsche  Confessie  ende  die  christelyckc  Catechismum 
onderteeckenen  ende  sal  als  andere  respective  dienaers  in  die  classicale 
vergaderinge  tot  Eedam  verschijnen.  Twelcke  Petro  ende  die  van  den 
Broeck  voergelesen  zynde,  hebben  betoont  aen  die  resolutie  des  synodi 
een  goet  ghenoeghen  te  hebben,  daerop  dat  die  versoeninghe  oock  ter- 
stont  is  gheschiet  ende  Petrus  heeft  belooft,  dat  hy  die  onderteeckeninge 
tot  Eedam  mede  soude  nakomen. 

16. 

Jan  Claessen  tot  Hensbroeck.  —  Jacob  Lourenssen  ,  kerckendienaer  tot 
Hensbroeck  ende  Opdam,  geassisteert  met  twee  ouderlinghen  derselfder 
kercke ,  alsoo  hy  gheappelleert  hadde  over  die  wtspraeck  van  het  classe 
van  Hoorn  aengaende  die  kerckelycke  disciplyne  over  Jan  Claessen  ,  lidt- 
maet  der  kercke ,  ghehouden ,  overmits  dat  hy  achte  dat  die  resolutie  des 
classis  voernoempt  streckte  tot  nadeel  ende  verminderinge  van  die  auto- 
riteyt  haerder  kercke ,  heeft  verclaert  die  oorsaecken ,  waerora  dat  Jan 
Claessen  vant  nachtmael  des  Heeren  was  ghesuspendeert.  Daerop  die 
verantwoordingen  van  Jan  Claessen  aenghehoort  zynde,  heeft  het  syno- 
dus  die  resolutie  des  classis  voernoempt  voor  goet  bekent  ende  noodich 
gheacht  die  van  Hensbroeck  ende  Opdam  te  vermanen,  alsdat  zy  die 
sententie  des  classis  souden  nakomen,  vcrstaende  dat  die  autoriteyt  haer- 
der kercken  daerdoor  niet  en  werde  vermindert,  ende  oock  Jan  Claes- 
sen met  zyn  vader  Claes  Gerritssen,  beyde  in  die  vergaderinghe  te- 
ghenwoordich ,  dat  zy  volgende  het  ad  vijs  des  classis  van  Hoorn  in  die 
verkiesinge  des  kerckenraets ,  welcke  tot  Hensbroeck  gebruyckt  wort, 
haer  sullen   conformeeren  om  alle  swaricheyt  te  vermijden  ende  voor  te 


l)     » Eedam''  C  heeft  »Edam  volgens  haer  last  int  laeste  synode  opgeleijt". 


320 

koomen,  twelcke  tot  een  teecken  van  onderlinge  versoeninghe  niet  hant- 
tastinge  in  onser  aller  toghenwoordicheyt  is  bevesticht. 

17. 

Diaconije  tot  Enchuijsen  —  D.  Plancius,  preses  synodi,  ende  D. 
Mattysiüs,  kerekendienaer  tot  Haerlem,  als  gedeputeerden  vant  voor- 
gaende  synodo  hebben  rappoert  ghedaen  van  tgene  haer  opgeleyt  was 
in  die  voorgaende  synodo  over  die  saecke  der  diaeckonie  tot  Enckhuy- 
sen ,  te  weten  dat  zy  int  beginsel  van  Julio  lestleden  te  Enckhuysen  zyn 
gheweest  ende  hebben  aen  die  E.  heeren  burgemeesteren  versocht  die 
inwillinghe  der  artijckelen,  die  by  den  synoden  waren  geconcipieert , 
waerop  hare  E.  verclaerde,  dat  dieselfde  artyckelen  aireede  waren  in- 
ghewillicht  ende  int  werek  gbestelt ,  beloovende  dieselfde  in  toekommenden 
te  willen  onderhouden  ende  toe  te  laten  1) ,  dat  die  arme  der  ghemeynte 
naer  geleghentheyt  der  saecke  sullen  worden  versorcht,  ock  dat  achter- 
volgens  den  tweeden  artijckel  die  arme  lidtmaten,  van  buyten  komende 
ende  den  ghesetten  tijt  binnen  Enckhuysen  niet  hebbende  ghewoont,  by 
dispensatie  naer  nootdruft  sullen  werden  versien.  Oock  rapporteerden 
die  gedeputeerde  voernoempt,  dat  in  hare  teghenwoordicheyt  die  twee 
dagende  ouderlingen  met  den  kerekenraet  waren  versoent,  hebbende  be- 
looft te  samen  in  eenicheyt  ende  christelycke  liefde  te  woonen,  ende 
heeft  dit  synodus  gheresolveert,  diewijle  niemant  van  die  kereke  van 
Enckhuysen  was  verschenen  in  die  vergaderinge ,  dat  die  classis  sal  sorge 
draghen  soo  tot  onderhouden  der  artyckelen  voernoempt,  indien  daer 
yet  ontbreeckt,  als  oock  dat  alles  in  eenicheyt  ende  goede  ordere  mach 
worden .  onderhouden ,  oock  des  noodich  zynde  daertoe  gebruicken  het 
ad  vijs  ende  assistentie  der  ghedeputeerden  a). 

18. 

Dantsick.  —  Aengaende  die  vrage  van  de  kereke  van  Danswyck,  ver- 
haelt  in  den  42  artijckel  vant  voorgaende  synodo,  is  gheresolveert,  dat 
die  Suythollantsche  synode ,  welcke  die  sake  heeft  by  der  hant  genomen , 
daerin  sal  voortvaren. 

Gravamina. 

19. 

Enckhuysen.  Wtbrengen  der  aden  des  synodi  aen  particuliere  perso- 
nen. —  Over  het  eerste  gra vamen  van  Enckhuysen ,  mentioneerende  dat 


')     »toe  te  laten"  C  heeft  «voorts  sorge  te  dragen  ende  toe  te  laten".    ')    » ghe- 
deputeerden" C  heeft  » gedeputeerden  deses  sijnodi". 


321 

die  acten  des  synodi  aen  eenighe  particuliere  persoonen  behandicbt  ende 
door  een  notaris  geautentikeert  soude  zyn,  diewijl  dat  geen  exempel 
daervan  en  is  gevonden,  is  gheresolveert  te  blyven  by  die  resolutie  van 
die  generale  synoden  ende  dat  een  yghelyck  toesie ,  dat  sulxs  niet  en  ghe- 
schiede. 

20. 

Teeringe  van  de  classen  in  den  synodo.  —  Over  het  tweede  gravamen 
om  ordere  te  stellen  over  die  teringe  ende  maeltyden  van  die  synodale 
vergaderinge ,  het  synodus  refereert  haer  tot  het  twede  gravamen  van 
Alckmaer  anno  1 599  ende  die  resolutie ,  daerop  ghenomen ,  te  weten  dat 
een  ygelyck  classe  haer  sal  mogen  verkiesen  een  herberge  naer  believen. 

21. 

Eedam.  Wtschrijven  van  de  acta  des  synodi.  —  Opt  gravamen  van 
Eedam  belangende  het  wtschrijven  van  die  acta  synodi  voor  het  scheyden 
der  synodale  vergaderinge .  het  synodus  refereert  haer  tot  den  1 2  artyckel 
vant  synodo  tot  Haerlem  anno  1594,  te  weten  dat  voort  scheyden  der 
vergaderinge  die  acten  by  een  yder  classen  sullen  werden  gecopieert. 

Particularia. 

[*•] 

Commissie  van  personen  tot  voorvallende  saken.  —  Die  eedele  commis- 
sarisen  der  E.  heeren  Staten  van  Hollant  ende  Westvrieslant  volgende 
hare  instructie  hebben  voorghestelt,  of  het  niet  geraden  waer  eenighe 
personen  te  committeeren ,  welcke  alle  voorvallende  differenten  souden 
soecken  terstont  te  beslechten,  eer  dat  die  saecke  door  verloop  tot  ver- 
bitterheyt  kome,  ende  daertoe  te  verordoneeren  die  gedeputeerden  des 
synodi.  Is  goetghe  vonden  t  ad  vijs  van  die  respective  classes  te  verwach- 
ten, maer  dat  daerentusschen  by  provisie  tselfde  sal  int  werck  ghestelt 
werden  door  die  persoonen,  door  die  E.  heeren  Staten  daertoe  goet  be- 
kent, te  weten  die  gedeputeerde  deses  synoden. 

2. 

Deputatie  van  Joannes  Bogaert  na  Gelderlandt.  —  Nadien  dat  het  clas- 
sis synodael  vant  particuliere  Geldersche  synode  om  die  aenghevangene 
correspondentie  der  synoden  te  onderhouden  verwitticht  heeft,  alsdat  het 
synodus  van  Gelderlant  den  eersten  Julij  stijlo  novo  tot  Nimwegen  sal 
ghehouden  worden ,  is  ghecommiteert  om  wt  die  naem  deses  synode  met 
behoorlycke  credentie  ende  instructie  daer  te  verschijnen  Johannes  Bogert  , 
kerekendienaer  tot  Haerlem. 
Acta  syn.  provinc.  L  21 


322 


3. 


Enckhuysen.  Wtheemsche  woorden.  —  Alsoo  in  die  acten  der  synoden 
veel  wtheemsche  ende  vreemde  woorden  worden  gelesen,  hebben  die  van 
Enckhuysen  ghevraecht ,  ofte  men  hem  niet  en  behoorde  te  beneerstighen 
om  duydelycke,  clare  end  Nederlantsche  woorden  te  gebruycken,  ende 
is  geantwoort:  ja,  sooveel  als  mogelyck  is. 

4. 

Bedenen  om  gedooopte  niet  te  trouwen  met  ongedoopte.  —  Voorder  heb- 
ben die  van  Enckhuysen  gevraecht,  of  het  niet  goet  waer,  dat  die  gede- 
puteerde eenige  redenen  wt  het  woort  des  Heeren  versameiden ,  door 
denwelcken  te  bewysen  is,  dat  die  predicanten  gedoopte  persoonen  met 
ongedoopte  niet  en  moghen  trouwen.  Is  geantwoort:  ja,  ende  dat  zy 
dieselfde  die  classes  sullen  mededeelen,  diet  versoecken. 

5. 

Amsterdam.  Van  het  onderscheijt  van  sonden  int  straffen.  —  Die  kercke 
van  Amsterdam  heeft  gevraecht ,  of  alle  sonde  hetzy  groot  ofte  kleyn  op 
een  voet  in  die  kercke  Goots  sullen  gestraft  werden.  Ende  is  gheant- 
woort,  diewijl  dit  een  saeck  is,  die  die  algemeene  kercke  aengaet,  dat 
haer  het  synodus  refereert  tot  een  generale  versamelinge ,  middelertyt 
dat  die  bysondere  kercken  daerin  sullen  handelen  met  discretie  naer 
wtwysen  van  Goots  woort  tot  meeste  stichtinge  der  kercken  ende  naer 
vereysch  van  die  saecke. 

6. 

Substitutie  van  een  predikant  in  plaetse  eens  ouderlincks.  —  Dieselfde 
heeft  *)  oock  voorghestelt ,  diewyl  die  ouderlingen  qualyck  konnen  ver- 
willicht  werden  door  verscheyden  excusen ,  die  zy  voortbrenghen ,  om  op 
die  synodale  vergaderinge  te  verschijnen,  of  niet  in  die  plaetse  van  een 
ouderling  een  kerckendienaer  soude  moghen  bestempt  werden.  Dit  heeft 
het  synodus  ten  oordeel  van  die  respective  classes  gereserveert ,  welcken 
hierover  tegens  toekomende  synoden  sullen  adviseren. 

7. 

Studenten  in  collegio  theologico  te  vroech  haer  studiën  verlatende.  —  Van 
die  studenten  in  collegio  theologico,  die  door  vriaesie,  huwelyoken  ende 
andersins  te  vroech  hare  studiën  verlaten ,  is  oock  van  dieselfde  gevraecht , 
door  wat  middelen  men  daerin  souden  mogen  ver  si  en.  Is  geresolveert , 
dat  die  ghedeputeerde  synodi  met  die  van  Suythollant  daerover  sullen 
beramen  volgens  den  voorgaenden  41   artyckel. 

')     »heeff  C  heeft  «broeders  hebben",  E  «hebben  \ 


323 


8. 


Kerckendienst  van  den  professoren.  —  Item  is  door  dieselfde  ghevraecht, 
ofte  het  oock  stichtelyck  is,  dat  die  professoren  een  deel  des  kercken- 
dienst aennemen  ende  haer  vryhouden  van  het  ander  deel,  namentlyck 
van  die  bysondere  sorge  der  lidtmaten.  Is  geresol veert ,  dat  het  den 
professoren  wel  gheoorlooft  is  te  prediken ,  aenghesien  dat  in  andere  plaet- 
sen  tselfde  mede  gebruyckt  wert,  maer  dat  men  sal  acht  nemen,  dat 
het  niet  en  gheschiet  met  nadeel  van  die  kercken. 

9. 

Bedieninge  van  Walsche  ende  Neerlantsche  kercke  tseffens.  —  Dieselfde 
hebben  mede  ghevraecht,  ofte  het  oock  stichtelyck  is,  dat  een  dienaer 
beroepen  wort  om  twee  kercken  te  samen,  namelyck  een  Walsche  ende 
Nederlantsche  kercke ,  te  bedienen.  Ende  is  geantwoort ,  diewijl  een  kercke 
wel  vereyscht  een  geheele  dienaer,  dat  men  sal  arbeyden  om  te  ver- 
crijgen ,  dat  een  dienaer  werde  gebruckt  tot  den  dienst  van  een  kercke , 
maer  daert  niet  en  kan  vercreghen  worden ,  sal  men  die  nootsaeckelyck- 
heyt  insien. 

10. 

Attestatie  voor  het  derde  huwelicksche  gebodt.  —  Is  mede  door  dieselfde 
ghevraecht,  ofte  yemant  attestatie  mach  gegeven  werden  om  in  die  hu- 
welyxe  staet  bevesticht  te  worden ,  voordat  het  derde  ghebot  in  die  plaetse 
gegaen  is,  die  die  attestatie  verleent,  ende  of  daer  eenighe  tyt  behoort 
te  zyn  tusschen  het  derde  ghebot  ende  die  bevestinghe.  Het  synode 
refereert  haer  tot  die  kerckelycke  ordinantien  ende  placaet  der  E.  heeren 
Staten ,  te  weten  dat  het  derde  ghebot  eerst  moet  volcomelycken  gegaen 
zyn ,  ende  acht ,  dat  zy  behooren  ghecensureert  te  werden ,  welcken  ofte 
te  vooren  die  attestatie  verkenen  ofte  soodanige  persoonen  bevestighen. 
Maer  soo  wanneer  het  derde  ghebot  gegaen  is,  dat  zy  daerna  in  die 
huwelijke  staet  moghen  bevesticht  werden. 

11. 

Die  gedeputeerden  des  Suythollantschen  synodi.  —  Gedeputeerde  op  den 
synodum.  —  Item  of  het  niet  geraden  is,  dat  ten  minsten  wt  een  yder 
classe  een  dienaer  opt  synode  verschijnt,  welcke  te  vooren  in  die  voor- 
gaende  synode  is  geweest,  om  te  hebben  goede  kennisse  van  alle  voor- 
gaende  saecke.  Is  geresol  veert ,  dat  het  zeer  goet  is,  maer  dat  men 
hetselfde  met  den  classe  sullen  in  communicatie  leggen. 

12. 

Formulier   van    der   bejaerden  doop.  —  Die  gedeputeerden  vant  Suyt- 

21" 


324 

hollantsohen  synode  hebben  ghevraecht,  of  het  niet  geraden  is  te  bera- 
men een  seecker  formulier ,  nae  diewelcke  die  bejaerde  persoonen  tot  den 
doop  souden  werden  toegelaten.  Is  geresolveert ,  dat  die  ghedeputeerde 
deaer  synoden  met  die  gedeputeerde  van  Suythollant  daervan  sullen 
spreecken  ende  concipieeren  een  seecker  formulier,  welcke,  diewyle  dat 
dat  een  saecke  is ,  die  die  algemeene  kercke  aengaet ,  by  provisie  werde 
onderhouden. 

13. 

Versorginge  van  een  vacerende  plaetse.  —  Item  of  men  niet  en  sal  arbey- 
den ,  als  die  weduwen  ende  weesen  des  overleden  dienaers  gedaen  is , 
tgene  haer  toekompt,  dat  die  kercken  ter  eerster  gelegentheyt  met  een 
goeden   herder    werde  versorcht.     Is  geantwoort,  dat  het  behoorlyck  is. 

14. 

Gedeputeerde  des  synodi.  —  Alsoo  D.  Plancius  nu  twee  jaer  gedraghen 
heeft  die  last  van  die  deputatie  deser  synoden,  is  dieselve  bedanckt  van 
zyne  getrouwe  dienst  ende  in  zyn  plaetse  is  bes  tempt  D.  Wernerus  Hel- 
michius,  kerckendienaer  tot  Amsterdam,  om  met  D.  Mattysio  denselfden 
last  te  draghen. 

Rekeninghe.  —  Die  gedeputeerden  synodi  hebben  rekenschap  gedaen 
over  die  synodale  penningen  van  hare  ontfanck  ende  wtgheven  ten  over- 
staen  van  D.  Petro  Lamberti  ,  kerckendienaer ,  met  Hans  Mercijs  ,  ouder- 
ling, ende  is  bevonden  alles  wel  te  accorderen. 

Censura.  —  Propositie,  —  Daer  is  ghehouden  censura  morum  ende  niet 
bevonden,  God  zy  lof,  bestraffensweerdich.  Ende  gelyck  D.  Johannes 
Wilsoet  die  vergaderinge  aenghevanghen  heeft  met  een  propositie  na  die 
gewoonte  van  Suythollant  wt  den  naem  van  het  classe  van  Hoorn ,  alsoo 
heeft  oock  D.  Plancius  die  versamelinge  met  een  propositie  beslooten  wt 
den  naem  van  het  classis  van  Amsterdam  volgens  den  21  artijckel  vant 
voorgaende  synodo  tot  Amsterdam. 

• 

Bancksegginghe.  —  Toekommende  synodus  —  Eyndelyck  nae  danckseg- 
ginge  l)   van    den   naem   des  Heeren  is  die  vergaderinge  in  alle  vrient- 


')    adanckeegginge"  C  en  E.  hebben  »danoksegginge  ende  aenroepinge". 


325 

schap  l)  ghescheyden  den  1 2  Junij  anno  1 602  ende  sal  het  synodus  naer 
ordere  toekomende  jaer  ghehouden  worden  tot  Enckhuysen. 

Petrus  Plancius,  praeses  synodi 2). 

Adrianus  Jacobi,  scriba  synodi. 


Acta  des  particulieren  Noorthollantschen  synodi , 
begonnen  binnen  Einckhuiscn  anno  3y\ 

Na  anroepinge  des  namens  Godes  ende  lesinge  der  credentien  iss  tot 
eenen  praesidem  gekoren  Johannes  Bogaert  ,  bedienaer  des  worts  binnen 
Harlem ,  tot  eenen  assessorem  Pieter  Albertsz  ,  dienaer  tot  Einckhuisen , 
tot  eenen  scribam  Johannes  Rogge,  dienaer  tot  Horn. 

Met  credentien  sijn  uth  die  respective  dassen  verschenen  deso  volgende 
personen : 

Einckhuisen : 

Pieter  Albertsz,  dienaer  tot  Einckhuisen. 

Frans  Lüittiensz  s)  ,  dienaer  des  woorts  tot  Hem. 

Aucke  Albertsz,  ouderlinck  tot  Einckhuisen. 

Jan  Jansz,  ouderlinck  tot  Medenblick. 

Edam: 

Jan  Jansz,  dienaer  tot  Edam. 

Samuel  Bertoldi,  dienaer  tot  Munnikedam. 

Cornelis  Jansz,  ouderlinck  tot  Munnikedam. 

Dirck  Jansz,  ouderlinck  tot  Synderdorp. 

Alckmaer : 

Cornelius  Hillenius,  dienaer  tot  Alckmaer. 

Herbertus  Henrici,  dienaer  tot  Winckel. 

Heindrick  Florysz,  ouderlinck  tot  Alckmaer. 

Willem  Jagobsz,  ouderlinck  tot  Grafft. 

Harlem  : 

Johannes  Bogaert,  dienaer  binnen  Harlem. 

Franciscus  Stockius,  dienaer  tot  Castricom. 

Jan  Vercreel4),  ouderlinck  tot  Harlem. 

Jacob  Claesz,  ouderlinck  tot  Uthgeest. 

Amstelredam : 

Johannes  Halsbergius,  dienaer  tot  Amstelredam. 

Edüardüs  Poppiüs,  dienaer  tot  Amsterveen. 

*)  »vrient8chap"  C  heeft  «vruntsoap  ende  vrede".  ■)  »Petrus  —  synodi"  ontbreekt  in 
C  en  E.    3)    »Lüittiensz"  E.  heeft  «Leijtgensz".    4)  «Vercreel"  C  heeft  i»van  Creijl". 


326 

Herhannus  Busschoff,  dienaer  tot  Wesep. 

Hans  van  der  Mart  1) ,  ouderlinck  tot  Amstelredam. 

Hom: 
Johannes  Rogge,  dienaer  tot  Hom. 
Jacob  Willemsz,  dienaer  tot  Hochtwoude. 
Dirck  Jansz,  ouderlinck  tot  Hom. 
Jan  Jansz,  ouderlinck  tot  Twissch. 

InBgelycks  syn  met  behoirlycke  credentien  verscheenen  uth  last  der 
E.E.H.H.  Staten  die  edele ,  ehrentveste  ende  hoochgeleerde  jonckheer 
Willem  van  Suilen  van  Nyvelt  etc.  ende  M.  a)  Rombout  Hogerbetz  ,  raet 
ordinaris  in  den  Hogen  Rade,  om  regart  te  nemen,  dat  in  dese  verga- 
deringe  geene  politique  saeken  noch  daeruth  eenyge  oneenicheit  soude 
mogen  rysen ,  noch  die  de  kercken  int  gemeen  souden  angaen  mogen ,  ver- 
handelt souden  worden. 

Insgelycks  sijn  met  behoirlycke  credentien  verscheenen  van  wegen  dien 
van  Gelder] ant  D.  Johannes  Fontanus  ,  dienaer  binnen  Arnhem ,  van  wegen 
dien  van  Zuithollant  Libertus  Fraxinus  ende  Daniel  Colonius,  dienaren 
in  den  Hage  ende  Rotterdam ,  van  wegen  dien  van  Groningen  Joachimus  9) 
Wermerus  ende  Leo  Abeli  4),  dienaren  des  woorts  binnen  Groningen  ende 
Loppersum,  om  dese  vergaderinge  by  te  weesen  ende  met  haren  goeden 
raet  ende  advijsen  te  dienen  ende  te  helpen. 

De  acten  des  naestvoorgaenden  synodi  syn  gelesen  ende  dese  volgende 
dingen  verhandelt. 

1. 

Synodus  national  b).  —  Die  gedeputeerden  des  Northollantschen  synodi 
hebben  gerapporteert ,  dat  sie  in  die  vergaderinge  de  Mogende  H  H. 
Staten  eenen  nationalem  synodum  der  Geunieerden  Provinciën  versocht 
hebben  ende  dat  hun  geantwoort  iss  haer  versouck  billyck  ende  recht 
te  syn. 

Doch  dewyle  eenyge  provinciën  in  die  vergaderinge  ontbraken,  so  heb- 
ben die  E.E.H.H  betoofft  by  denselven  ende  ock  by  hare  principalen 
deese  saeke  te  bevorderen. 

Die  gedeputeerde  hebben  ock  ingebracht,  dat  sie  an  ettlyke  particu- 
liere provinciën  deese  saeke  angaende  geschreven  hebben.    Die  van  Gel- 


J)  »Mart"  E  heeft  »Marok".  ■)  iM."  C  heeft  «Doctor"  E  »Dr."  8)  «Joachi- 
müs" C  heeft  » Magister  Joachimüs"  E  aMr.  Joachimus".  4)  » Abeli"  E  heeft  » Abeli 
ab  Aequart".    ft)    la  C  en  E  ontbreken  bij  deze  acte  de  marginalia. 


327 

derlant  heeft  verclaert ,  dat  hare  H  H.al  voor  vier  jaren  dit  hebben  gecon- 
senteert  ende  dat  sie  noch  bereit  syn  om  dit  consent  te  vernijwen.  Die  van 
Groningen  hebben  verclaert ,  dat  hare  stadt  hier  ock  wel  toe  gesinnet  iss 
ende  dat  sie  verhopen ,  dat  die  Ommelanden  die  goede  hant  hier  ock  an 
sullen  houden.  Die  van  Overissel  hebben  insgelycks  begeert,  dat  men 
hieromme  sal  anhouden. 

Die  vergaderinge ,  dit  verstaen  hebbende,  heeft  eendrachtichlyken  ge» 
resolveert,  dat  die  deputati  hujus  synodi  met  dien  van  Zuithollant  sullen 
anhouden  by  den  E. E. H.H.  Staten  om  het  effect,  te  weten  dat  een  na- 
tionael  synode  der  Geunieerden  Provinciën  ter  eerster  ende  bequaemster 
tydt  mach  gehouden  worden,  hetwelcke  die  E  E  H.H.  commissarisen  ock 
hebben  geapprobeert. 

2. 

Wederlegginge  der  Wederdoperen  door  D.  Arminjum.  —  Soveele  die  weder- 
legginge  der  Wederdoperen  angaet,  die  D.  Arminio  iss  opgeleit,  iss  in- 
gebracht, dat  dit  jaer  niet  seer  veele  in  deese  saeke  gedaen  iss,  maer 
dat  D.  Arminius  belovet  met  den  eersten  daerin  voort  te  gaen  Die  van 
Amsterdam  syn  versocht  om  by  D.  Arminio  met  dese  saeke  an  te  houden. 
Ende  om  noch  beeter  den  vortganck  te  verkrygen  iss  goetgevonden  l) , 
dat  D.  Arminius  schrifftelijken  nomine  hujus  sijnodi  ende  ock  van  den 
deputatis  sal  versocht  worden  om  voort  te  varen.  Ende  so  hij  ijts  ge- 
reets  heeft,  dat  hy  datselve  met  den  eersten  wille  druck  2)  uthgeeven. 

3. 

* 

Oversettinge  des  bibels.  —  D.  Hblmychius  heeft  verclaert ,  dat  D.  Arnol- 
üus  ende  hij  met  die  oversettinge  des  bibels  neerstych  doende  syn.  De 
gedeputeerde  hebben  ingebracht ,  dat  soveele  by  dien  van  Amsterdam  ende 
Delfft  verworven  iss,  dat  Helmyohiüs  ende  Arnoldüs  binnen  die  weeke 
met  het  predygen  verschoont  worden,  opdat  sie  te  beeter  haer  tot  het 
werek  der  oversettinge  souden  mogen  beleedygen. 

4. 

Particuliere  correctie  des  bibels ,  onder  druck  sijnde.  —  In  den  synode  iss 
ingebracht ,  dat  eenyge  correctie  des  bibels  onder  druck  soude  syn ,  ende 
die  vergaderinge  iss  in  bedencken  gegeeven,  off  het  niet  goet  soude 
syn ,  dat  op  den  vortganck  deeses  wereks  acht  genomen  wierde ,  opdat 
hierdoor  het  principale  werek  der  oversettinge ,  hetwelcke  uth  den  name 


l)    »i*8s  goetgevonden*'  ontbr.  in  C  en  E.     *)    sdruck"  C  en  E  hebben  »in  druck". 


328 

der  kercken  iss  bij  die  hant  genomen,  niet  en  werde  in  kleinachtinge 
gebracht  o  ff  te  belettet. 

Die  gedeputeerde  der  respective  provinciën  Gelderlant,  Zuithollant, 
Groningen,  hebben  hierbij  gevoecht,  dat  sie  geensins  consenteeren,  dat 
deese  bibel  int  licht  kome ,  voor  ende  aleer  dat  die  tytel  ende  voorreede 
iss  overgesonden  an  die  respective  synoden  offte  hare  gedeputeerden  ende 
van  denselven  geapprobeert.  Want  so  anders  deese  bibel  in  druck  soude 
komen ,  so  willen  sie  sulcks  Godt  met  den  gebeede  klagen  ende  daertee- 
gen  geprotesteert  hebben. 

Noch  hebben  sie  voorgestelt  uth  harer  aller  name,  dat  een  ij  ge  perso- 
nen om  dit  te  effectueeren  terstont  behoren  na  Amsterdam  gesonden  te 
worden.  Doch  so  die  gesondene  personen  over  den  tytel  ende  voorrede 
souden  met  den  autheur  ende  drucker  kunnen  accordeeren ,  dat  alsdan 
deese  bibel  sal  mogen  uthgaen,  sonder  dat  die  tytel  an  die  respective 
synoden  sal  behoeven  overgesonden  te  worden. 

Ende  die  afgesondene  sullen  in  commissie  hebben,  dat  sie  eerst  met 
D.  Plancio  int  privé  sullen  handelen  ende ,  so  sie  bij  hem  het  besluit  des 
synodi  niet  en  erholden  1),  dat  sie  alsdan  haer  sullen  vervoegen  an  den 
kerckenraet  te  Amsterdam.  Dit  heeft  die  vergaderinge  geaccordeert  ende 
hiertoe  bestemt  D.  Fontanüm  ende  D.  Bogardüm. 

Die  E.E.H.H.  commissarisen  hebben  ock  verclaert,  dewijle  dit  werck 
D.  Plancii  die  algemeine  kercken  angaet,  dat  sie  hiervan  sullen  rapport 
doen  moeten  amptshalven. 

5. 

Bi'oeck  in  Waterlandt,  belangende  de  continuatie  hares  dienaers  P.  Akmi- 
lii.  —  Syn  verscheenen  enyge  van  die  magistraet  ende  kercke  te  Brouck 
in  Waterlant,  vertonende  twe  authentike  copien  van  twe  schrifften,  den 
classi  van  Edam  overgeleevert.  In  het  eerste  versoeken  sie  uth  den 
name  des  kerckenraets  ende  gemeinte  mitsgaders  der  borgermeesteren, 
repraesenteerende  die  vroetschap,  dat  den  classi  believe  offte  die  voor- 
gaende  beroepinge  Aemylii  te  approbeeren  offte,  so  dieselve  niet  wette- 
lyck  ende  in  debita  forma  m  o  elite  geschiet  syn,  dat  sie  dan  deese  be- 
roepinge, die  sie  nu  tegen woordelij eken  op  den  persoon  Aemylii  doen, 
willen  bevestygen  ende  hem  in  sijnen  dienst  continueeren.  Ende  dit, 
dewyle  door  syn  blijvent  grote  stichtinge  ende  door  syn  vertreck  grote 
onrust  in  die  gemeinte  soude  ontrijsen.  Noch  dit  hierbij  voegende,  dat 
Aemylius  na  die  resolutie  des  synodi  den  Catechismum  Heidelbergensem 
ende   die   37  articulen  heeft  onderteekent  ende  den  Catechismum  in  die 


')    » erholden"  E  heeft  »vercrijgen". 


329 

kercke  verclaert  *) ,  dat  2)  hun  ock  niet  bewust  iss ,  dat  hij  in  lere  offte 
leevent  hem  anders  draecht  int  minste  als  een  vrom,  oprecht  ende  ge- 
trouw herder  der  gemeinte  Christi  toekomt. 

Het  twede  schrifft,  gedateert  den  7  April,  begrijpt  die  beroepinge 
selve ,  die  sie  Tan  nijws  op  den  person  Aemylii  doen  ende  dat  van  wee- 
gen syn  gotsalych  levent  ende  goede  anwinninge,  die  hij  bij  hun  doet, 
die  daeruth  blyckt ,  dat  a  dato  des  laetsten  synodi ,  in  hetwelcke  iss  be- 
sloten ,  dat  hy  ten  langsten  binnen  een  jaer  van  hun  soude  vertrecken , 
het  avontmael  noijt  sonder  merckhjcke  anwinninge  gecelebreert  heeft. 

Ende  dewyle  dit  versoeck  ende  dese  beroepinge  van  die  classe  van 
Edam  hun  was  afgeslagen,  so  versoecken  sie  nu  van  den  christelijcken 
synodo,  dat  deesen  believe  hun  haer  versoeck  te  consenteeren.  Ende 
opdat  de  synode  mochte  versekert  syn,  dat  sie  hiertoe  last  hadden,  so 
hebben  sie  vertoont  twee  schrifftlijcke  commissien,  hun  gegeven  so  van 
den  kerckenraet  als  van  den  magistraet,  collegialiter  vergadert  ende 
bij  haren  secretaris  onderteikent.  In  die  commissie  des  kerckenraets , 
gedateert  den  8  Junij ,  wort  Jacob  Sebastians  ,  ouderlinck ,  ende  Corne- 
lis  Claesz  Sprinck  3) ,  diaken ,  sonderlinge  last ,  bevel  ende  volle  macht 
gegeven  om  uth  harer  aller  name  in  den  synode  by  die  voorgedane 
christelycke  beroepinge  te  persisteren  ende  die  approbatie  des  synodi  te 
versoeken  ende  hierbeneffens  ernstljjck  te  begeeren,  dat  die  kercke  van 
Brouck  met  haren  dienaer  moge  in  die  naeste  classe  getransfereert  wor- 
den, opdat  sie  also  van  die  lanckdurijge  ongerusticheit ,  dewelcke  die 
van  die  classe  van  Edam  vor  langen  tydt  in  hare  gemeinte  gemoveert 
hebben  ende  noch  dagelycks  moveeren,  eens  entledijget  worden  ende 
alle  toekomende  quaet  ende  verstoringe,  die  door  het  afschoorent  hares 
dienaers  ontstaen  soude ,  moge  verhindert  worden.  In  het  tweede  schrifft , 
gedateert  den  6  Junij  4) ,  versoeken  die  ondergeschreven  burgermeesteren 
ende  vroetschappen  van  Brouck ,  collegialiter  vergadert ,  eeven  deese  twe 
dingen ,  committeerende  om  dese  van  den  synode  eernstlyck  te  versoeken 
Jan  Arentsz  Block,  out-burgermeester ,  met  Jacob  Pietersz  Grebber, 
meede-burgermeester. 

Die  classe  van  Edam  heefft  hiertegen  vertoont  een  request  an  den 
synode,  van  drie  personen  (haer  nochtans  op  eenyge  susteren  ende  broe- 
deren neffens  andere  hun  gunstyge  beroepende,  derwelcker  namen  ft)  sie 
niet  uthdruckcn)  onderteikent ,  in  twelcke  wort  versocht ,  dat  deese  synode 
achtervolgende  die  resolutie  des  voorgaenden  synodi  Aemylium  soude  wil- 
len   doen    vertrecken,  .dewyle  het  jaer,  dat  hem  geconsenteert  was  om 


J)    «verclaert"  C  en  E  hebben   «leert".     »)    »dat"  C  en  E  hebben  adewyle" 
8)    sSprinck"  E  heeft  »Sprenck"    *)    »Junij".    Er  stond  eerst  »Maij",  wat  C  en 
E  nog  hebben.    8)    o  derwelcker  namen"  C  en  E  hebben  » dewelcke". 


330 

te  blyven ,  nu  al  was  verlopen ,  ende  diewyle  die  beroepinge ,  die  nu  op 
Aemylium  gedaen  wort,  geschiet  van  sodanijge,  die  een  groot  deel  buiten 
die  gemeinte  syn ,  die  ge  mei  n  te  soeken  te  overherschen ,  vrome  dienaers 
te  verdrijven,  deesen  onwettelijken  in  te  dringen  ende  selffs  ongereegelt 
sijn,  dewyle  ock  noch  hare  kercke  in  so  ellendygen  staet  iss  als  het 
voorleeden  jaer ,  jae  in  noch  een  ergere ,  dewyle  oock  het  vertreck  Aemylii 
sal  dienen  tot  Godes  ehre,  tot  erholdinge  van  die  autoriteit  deser  ver- 
gaderinge  ende  tot  den  geheelen  welstant  des  dorps  Brouck. 

Ilierbeneffeus  hebben  die  van  die  classe  angeweesen,  dat  sie  achten  1) 
dat  die  commissie,  diewelcke  die  voorgenoemde  personen  uth  last  des 
vroetschaps  vertonen ,  geantiqueert  offte  verandert  iss  door  eene  naerdere  a) 
resolutie,  den  vijffden  Junij  genomen  ende  8)  den  sesten  bij  elff  perso- 
nen, die  so  vroetschappen  als  schepenen  sjjn,  onderteikent ,  welcke  reso- 
lutie by  die  meeste  stemmen  seit  beslooten  te  syn,  dat  men  geen  moyte 
noch  kosten  meer  om  Aemylium  doen  sal.  Deese  dingen  geleesen  ende 
gehoort  synde ,  iss  ommegevraecht ,  off  die  van  Edam  ock  behooren  in  die 
vergaderinge  te  blyven,  als  die  saeke  van  Brouck  in  deliberatie  sal  ge- 
nomen worden. 

Iss  gereesolveert ,  dat  die  nature  van  die  saeke  sodanjjch  iss,  dat  sie 
vereisscht ,  dat  die  van  die  classe  van  Edam  behooren  uth  te  staen.  Ende 
dit  hebben  die  van  Edam  ock  angenomen ,  als  sie  ten  tweeden  mael  sou- 
den uthgaen,  seggende  dat  het  niet  van  nooden  was,  dat  men  hun  dit 
opleide,  want  sie  en  waren  hiertoe  niet  onwillijch. 

Hiernaer  heeft  die  synode  in  die  vreese  des  Heeren  van  deese  saeke 
begonnen  te  handelen  ende  iss  goetgevonden ,  dat  men  dien  van  Edam 
soude  aff vragen ,  off  sie  neffens  die  resolutie  des  naestvoorgaenden  synodi 
ijts  hebben  op  die  leere  offte  het  levent  Aemijlii,  hetwelcke  voorgevallen 
soude  mogen  sijn  seedert  die  laetste  vergaderinge  tot  Hoorn,  waerdoor 
hy  mochte  onweerdych  geachtet  worden  om  den  kerekendienst  te  bedienen. 

Die  van  Edam  hebben  geantwoort,  dat  sie  weederom  souden  mogen 
vragen ,  off  die  synodale  acte  des  voorgaenden  jaers  voor  wettelyck  ende 
christelyck  gehouden  wort  offte  niet ,  want  so  die  acte  goet  wort  geacht , 
so  en  behoefft  men  hiervan  niet  meer  te  disputeeren.  Iss  sie  niet  chris- 
telyck, so  soude  men  sulcks  mogen  vertonen. 

Die  synode  heefft  geachtet  4)  deese  vrage  seer  impertinent  te  weesen 
ende  geantwoort  5),  dat  die  synode  in  die  verhandelinge  wel  neerstych 
op  deese  acte  soude  letten  ende  also  disponeeren ,  als  sie  in  goede  con- 
scientie  soude  willen  verantwoorden. 


')  wachten"  C  en  E  hebben  wachteden".  -)  «naerdere"  C  en  E  hebben  :>naer- 
der  genomen".  :l)  »dcn  vijffden  —  ende"  ontbreekt  in  C  en  E.  4)  «geachtet" 
C  heeft  «geantwoordt".     r)     •> geantwoort"  ontbr.  hier  in  C  en  E. 


334 

Deese  antwoort  ontfangen  hebbende ,  so  hebben  die  van  Edam  neffens 
die  acte  des  voergaenden  synodi  ingebracht,  dat  de  swaricheiden  te 
Brouck  noch  continueeren  ende  dat  die  gemeinte  noch  eeven  onrustych  iss , 
maer  dat  sie  niets  particulierlyken  kunnen  probeeren ,  overmits  die  gun- 
styge  van  Aemylio  niets  teegen  hem  willen  getuigen  ende  die  hem  niet 
gunstych  sijn,  niet  dorven  teegen  hem  getuigen,  want  sie  worden  sijne 
partie  geachtet. 

Als  die  van  Edam  weeder  uthgegaen  waren ,  iss  goetgevonden ,  dat  D. 
Helmychius  ende  Halsbergius  dien  van  Edam  souden  anseggen,  dat  die 
synode  om  wichtyge  redenen,  haer  daertoe  moveerende,  oock  goetvint, 
dat  die  van  Edam  sullen  buiten  blijven,  als  die  broederen  des  synodi 
over  deese  saeke  sullen  resolveeren,  ende  daeromme,  so  sie  noch  ijts 
hebben  in  te  brengen,  dat  men  sie  begeert  te  hooren. 

Deese  mannen  hebben  gerapporteert ,  dat  die  van  Edam  antwoorden, 
dat  sie  niet  sonderlings  meer  hebben  voor  te  stellen  ende  dat  sie  geen 
last  en  hebben  om  eenichsins  aff  te  wijken  van  hetgeene,  dat  te  Hoorn 
beslooten  iss.  Item  dat  sie  Borgen ,  dat  uth  die  continuatie  Aemylii  grote 
swaricheit  in  die  naestgelegene  plaetsen  sal  ontstaen,  want  veele  sullen 
gevonden  worden,  die  deese  veranderinge  van  sententie  voor  eene  licht- 
veerdichcit  sullen  houden,  ende  dat  het  ock  sal  te  besien  weesen,  off 
deese  synode  sal  mogen  retracteeren ,  hetgeene  dat  het  voorlecden  jaer  iss 
besloten. 

Dese  antwoort  verstaen  hebbende ,  so  heeft  men  in  die  vreese  des  Hoe- 
ren hetgeene  dat  bij  dien  van  Edam  tot  weeringe  Aemylii  was  ingebracht, 
gelijck  als  oock  die  reedenen ,  die  de  magistraet  ende  kercke  van  Brouck 
gebruiken  met  so  grote  instantie  om  haren  kerckendienaer  te  behouden , 
njpelyken  ende  eernstlyken  te  overweegen  begonnen.  Ende  alles  wel 
geexamineert  ende  op  elcks  neerstelyken  gelet  hebbende,  iss  geadvijseert 
ende  beslooten  als  volgt ,  te  weeten : 

Die  wijle  Aemylius  die  37  articulen  ende  den  Heidelbergensem  Catechis- 
mum  heeft  onderteekent ;  dewijle  hij  ock  gesont  bevonden  wort  in  leere 
ende  leevent ;  dewijle  hij  ock  seer  grote  stichtinge  doet  ende  Godt  sijnen 
dienst  merckehjken  te  Brouck  seegent;  dewijle  oock  die  gemeinte  van 
Brouck  Aemijlium  wederomme  op  het  nijwe  tot  haren  wettelijken  dienaer 
beroepen  ende  dat  met  besonderen  eernst,  begeerende  dat  so  eenijge 
faulten  an  haer  sijde  in  die  eerste  beroepinge  mogen  voorgevallen  sijn, 
dat  men  die  nae  den  aert  der  lieffden  haer  wille  te  besten  houden;  de- 
wijle ock  dit  naestverleeden  jaer  over  Aemylium  niets  iss  gebleeken ,  daer- 
omme hij  behoort  van  sijnen  dienst  geremoveert  te  werden;  dewijle  ock 
te  vreesen ,  dat  door  het  vertreck  Aemijlii  die  onruste  in  den  dorpe  ende 
gemeinte  tot  Brouck  veele  groter  soude  worden ;  dewijle  ock  door  ver- 
claringe    van    verscheiden    broederen    vertoont   iss,    dat  die  resolutie  des 


332 

voorgaenden  synodi  tot  Hoorn ,  over  het  vertrecken  Aemulii  naer  het  ver- 
loop van  een  jaer ,  genomen  iss  niet  sonder  hope  van  een  ij  ge  moderatie , 
indien  de  voorschreeven  Aemylius  hem  in  den  bestemden  j are  vromelyck, 
getrouwelij ck  ende  stichtelyck  soude  in  synen  dienst  dragen ; 

Om  deese  ende  andere  gewichtyge  reedenen  met  voorgaende  ad  vijgen 
van  die  gedeputeerden  der  respective  provinciën  gelyck  als  oock  der 
E.E.H. H.  commissarisen  heeft  die  synode  (in  die  name  des  Heeren  verga- 
dert) geordeelt,  gelijck  sie  oock  ordeelt  met  deesen,  dat  die  beroepinge 
van  dien  van  Brouck,  op  Aemylium  gedaen,  sal  vast  ende  goet  blyven  ende 
van  werden  gehouden  worden,  ende  dat  dienvolgende  Aemylius  in  synen 
dienst  tot  Brouck  christelycken  sal  continueeren. 

De  synodus  ordeelt  oock ,  dat  die  broederen  des  classis  van  Edam  sul- 
len gehouden  weesen  Aemylium  voor  eenen  w ettelijken  dienaer  tot  Brouck 
ende  litmaet  hares  classis  an  te  neemen  ende  op  synen  dienst  christelijcke 
opsicht  te  hebben. 

Ende  by  soverre  als  die  voorschreven  classis  haer  hiertoe  niet  soude 
willen  verstaen  om  den  voorschreeven  Aemylium  an  te  neemen  ende  in 
hare  vergaderinge  te  admitteeren  (twelck  het  synodus  niet  verhoopt),  so 
iss  geordineert,  dat  die  broederen  des  classis  van  Amstelredam  met  den 
gedeputeerden  deses  synodi  op  den  dienst  ende  persoon  Aemylii  mitsga- 
ders op  die  regeringe  van  die  gemeinte  offte  op  die  kereke  te  Brouck 
goede  acht  sullen  neemen  ende  dat  deese  opsioht  provisioneelyck  sal  sijn , 
totdat  andersins  gedisponeert  sal  worden. 

Deese  sententie  iss  in  die  volle  vergaderinge  beiden  partien  voorgeleesen. 

6. 

Appel  ende  protestatie  van  de  classe  van  Edam  tegen  de  wtsprake  des 
synodi.  —  Die  van  Edam ,  nae  het  voorleesent  deeser  sententie  uthgaende 
ende  daerna  in  die  vergaderinge  weder  verschynende ,  hebben  geappel- 
leert  van  die  sententie  des  synodi  tot  den  l)  nationalen  synodum  ende 
hebben  te  gelijck  e  geprotesteert ,  dat  sie  ende  die  hare  onschuldijch  sijn 
van  alle  swaricheit  ende  scheuringen,  die  over  deese  sententie  in  hare 
offte  andere  benabuerde  kereken  sullen  mogen  ontstaen. 

Die  praeses  heeft  dien  van  Edam  afgevraecht,  off  sie  in  commissie 
hebben  van  haren  classe  om  te  appelleeren.  Hierop  hebben  sie  haren 
bevel,  deesen  angaende,  opentlyken  voorgeleesen,  hetwelcke  was  on- 
derteikent  van  Carolo  Petri  a) ,  dienaer  tot  Purmereinde ,  ende  van  D. 
Puppio  3) ,  dienaer  tot  Edam. 


*)    »den"  C  en  E   hebben   aden  naesten".    *)    »Carolo   Petri"  C  en  E  hebben 
«Carolo  Petri,  preside".    8)    «Puppio"  C  en  E  hebben  »Puppio,  scriba". 


333 
7. 


Verclaringe  van  die  van  Brouck  over  sekere  acte  van  de  vroetschap  al- 
daer.  —  Vermaningen  aen  beijde  partijen.  —  Die  van  Brouck  syn  inge- 
staen,  mits  sie  begeert  hadden  voor  die  uthsprake  des  synodi  noch  eens 
gehoort  te  worden,  ende  hebben  verclaert,  dat  die  onderschryvinge  van 
deese  acte  van  den  vijffden  Junij ,  nth  den  name  des  vroetschaps  van 
Brouck  by  dien  van  den  classe  den  synodo  vertoont,  aldus  iss  te  weege 
gebracht ,  dat  de  namen  der  ondergeschreeven  personen  l)  eerst  sijn  in 
een  blanck  papier  geteikent  geworden  ende  dat  daernae  iss  die  inschrijvinge 
van  die  gemelde  acte  geschiet.  Insgelycks  hebben  sie  verclaert ,  dat  den 
vijffden  Junij  wel  in  hare  vroetschap  was  beslooten,  dat  men  geene  on- 
kosten, maer  niet  dat  men  gene  moijte  meer  om  den  predikant  doen 
soude.  Maer  die  van  Edam  hebben  dit  teegengesproeken ,  seggende  dat 
sie  dit  geensins  konden  gelooven. 

Die  praeses  heeft  dien  van  Edam  vermaent  om  vreede  ende  eenicheit 
met  Aemylio  te  houden  ende  dat  sie  ock  souden  arbeiden  by  haren  meede- 
broederen om  dit  te  effectueer  en. 

Insgelycks  syn  die  gecommitteerden  van  die  kercke  ende  magistraet  te 
Brouck  vermaent  om  te  arbeiden ,  dat  hare  partie  tot  christelijke  rust  ende 
vreede  soude  mogen  gebracht  worden  ende  dat  sie  haer  souden  wachten 
dien  geen  oirsaeke  van  offensie  te  geeven.  Aemyliüs  iss  oock  vermaent 
hem  christelyken  ende  neerstichlijken  in  synen  beroep  te  dragen  ende 
met  geduldicheit  ende  gotsalicheit  syne  partie  te  vermorwen. 

Deese  vermaningen  hebben  die  van  Brouck  ende  Aemyliüs  angenomen 
na  te  komen. 

8. 

Attestatien  P.  Aemilii.  —  Aemilii  predicatien  over  Apocalyps  is.  —  Hierna 
heeft  Aemyliüs  vertoont  seekere  attestatien,  so  bij  D.  Kerckmannum  als 
D.  Feitonem  ende  andere  gotsalyge  dienaren  onderteikent ,  in  welcken  die 
godtsalicheit  Aemylii  ende  syne  gesontheit  in  die  leere  geroemet  wort ,  an 
welcken  attestatien  die  synode  een  goet  genoegen  gehadt  heefft. 

Noch  heeft  Aemyliüs  vertoont  eenyge  predicatien,  die  hij  over  eenyge 
capittelen  Apocalipsis  gedaen  heeft,  die  onderwerpende  het  ordeel  deeser 
vergaderinge.  Iss  geresolveert ,  dat  men  het  examineeren  van  deese  pre- 
dicatien den  gedeputeerden  deeses  synodi  sal  beveelen. 

9. 

Vermaenbrieff  aen  de  classe  van  Edam.  —  Noch  iss  geresolveert,  dat 


!)    ader  —  personen"  ontbr.  in  C  en  E. 


334 

men  uth  deeses  synodi  name  an  die  classe  van  Edam  sal  schryven,  het- 
welcke  oock  geschiet  iss  ende,  dit  schryvent  in  die  synodi  vorgeleesen 
synde,  so  iss  het  van  allen  geapprobeert  ende  dien  van  Edam  gelanget 
om  haren  classi  te  overleeveren. 

10. 

Urck.  —  Die  classe  van  Einckhuisen  sal  die  saeke  van  Urck  noch 
voor  gerecommendeert  houden  ende  die  classe  van  Hoorn  sal  dien  van 
Einckhuisen  by  den  H.H.  Staten  van  het  Noorderquartier  hierin  behulpe- 
lyck  sijn. 

44. 

Oversettinge  Bullingeri  in  Daniélem  door  Gallinaceum  —  D.  Hillenius 
heeft  verclaert ,  dat  hy  die  oversettinge  Gallinacei  van  die  commentarien 
Bullingeri  in  Daniëlem  heeft  op  het  begeeren  van  den  gedeputeerden 
van  Zuithollant  gesonden  an  D.  Arnoldum  te  Delfft,  omdat  hij  geen  La- 
tijnsch  exemplaer  Bullingeri  hadde  kunnen  hebben. 

42. 

Correspondentie  met  andere  provinciën.  —  Gelderlant.  —  Overijssel.  — 
Groeningen.  —  Resolutie  der  classen  van  Noorthollandt .  —  D.  Fontanus 
heeft  verclaert  by  hun  het  voorslach  van  dien  van  Vrieslant  goetgevon- 
den  te  sijn,  doch  so  lange  dit  niet  en  kan  int  werck  gestelt  worden, 
dat  men  sal  blijven  by  die  correspondentie  der  particulieren  sijnoden, 
die  nu  int  gebruyck  iss,  ende  dat  hij  hoopt,  dat  die  van  Overissel  tot 
deese  correspondentie  oock  wel  sullen  te  brengen  sijn,  hetwelcke  Hille- 
nius ock  heeft  bevestyget. 

Die  gedeputeerde  van  Groningen  hebben  uth  last  harer  commissie  ver- 
socht,  dat  men  die  angevangene  correspondentie  met  haer  soude  willen 
onderhouden  (want  die  haer  seer  profijtelij  ken  1)  iss)  ende  daeromme  be- 
geert, dat  den  Zuit-  ende  Noorthollantschen  synoden  believe  hare  gede- 
puteerden in  Groningerlant  op  die  synoden  te  seinden. 

Sijn  geleesen  die  resolutien  der  dassen,  deese  saeke  angaende.  Die 
van  Hoorn,  Edam  ende  Harlem  hebben  den  vorslach  van  Vrieslant  ge- 
approbeert tot  solange,  dat  wat  beeters  ende  bequamers  erdacht  werde. 
Die  van  Einckhuisen ,  Alckmaer  ende  Amstelredam  hebben  goetgevonden , 
dat  men  in  die  correspondentie  sal  voortvaren  met  die  provinciën,  die 
deselve  willen  toelaten. 

Dewijle  die  stemmen  steeken,  iss  goetgevonden,  dat  men  met  die  an- 


')     o  seer  profijtelijken"  C  heeft  »8onderlyoken  dienelyck.    Zoo  ook  E. 


335 

gevangene  correspondentie  aal  voortvaren ,  totdat  wat  naerders  by  meeste 
stemmen  besloten  werde. 

13. 

Beteringe  van  cdlerleij  misbruijcken.  —  Echtècheijdinge  der  Wederdoperen.  — 
Licentie  int  drucken  der  bibelen  etc.  —  Die  gedeeputeerden  hebben  ver- 
toocht  l)  twemael  dit  jaer  gearbeidet  te  hebben  daert.  behoort ,  dat  die 
veelvoudyge  misbruiken,  die  hoe  langer  hoe  meer  inrijten,  mochten  ge- 
betert  worden,  ende  dat  hun  van  goeder  handt  geraden  iss  voor  deese 
tydt  hiermede  te  rusten ,  doch  so  men  wilde  wat  vruchtbaerlycks  uthrich- 
ten,  dat  het  van  noden  soude  syn  maer  weinych  dingen  teffens  te  ver- 
soeken. 

Hierop  iss  goetge vonden ,  dat  die  gedeputeerden  deeses  sijnodi  sullen 
anhouden  bij  die  H  H.  Staten ,  dat  die  echtscheidinge  der  Wederdoperen 
verhindert  werde,  ende  dat  die  licentie  van  het  drucken  der  bibelen, 
testamenten,  psalmboeken  mach  geweeret  worden.  Die  van  Groningen 
hebben  verclaert,  dat  hun  belast  iss  van  den  haren  om  a)  deese  saeke 
eernstelijken  by  deese  vergaderinge  an  te  houden. 

14. 

Nieuberoepene  dienaers  voor  die  voorleden  jaer.  —  Die  van  Einckhusen 
hebben  ingebracht,  dat  Otto  Gerritsz  voor  dien  van  Werwershoven  tot 
eenen  dienaer  iss  angenomen,  wettelijken  bij  hun  geexamineert  sijnde. 
Inssgelycks  Johannes  *)  Bogerman  met  wettelyke  attestatie  van  Sneeck 
tot  eenen  dienaer  binnen  Einckhuisen. 

Edam  heeft  angenoomen  Isack  Gerritsz  tot  eenen  dienaer  voor  Schar- 
dam ende  Ittershem,  by  hun  geexamineert. 

Alckmaer:  Abrahamüm  van  Doresla  4),  studiosum,  by  hun  geexami- 
neert, voor  eenen  dienaer  tot  Oude  Nijedorp  ende  Veenhuisen. 

Haerlem:  Jaques  Snoeck  uth  het  Sticht  van  Utrecht  met  attestatie 
voor  die  van  Limmen. 

Hoorn  heeft  Willem  Zegersz  ,  studiosum  5) ,  geadmitteert  bij  dien  van 
Edam ,  angenomen  6)  tot  eenen  dienaer  voor  Abbekerck  7).  Noch  D. 
Johannem  Arnoldi,  beroepen  van  Harderwyck,  alwaer  hij  rector  scholae 
was,  tot  eenen  dienaer  binnen  Hoorn. 

15. 

Collegium  theologicum.   —   Die  gedeputeerden  hebben  gerapporteert ,  dat 

x)  »vertoocht"  E  heeft  »verthoont".  *)  »om"  E  heeft  »iiT.  s)  »Johannes" 
ontbreekt  in  C  en  E.  4)  «Doresla"  C  heeft  «Dooreslaer",  E  «Dorealaar".  6)  «stu- 
diosum'* ontbreekt  in  E.  6)  » geadmitteert  —  angenomen"  E  heeft  »  geadmitteert 
(bij  dien  van  Edam  geexamineert)".  7)  »Abbekerok"  C  heeft  «Abbekerck  ende 
Lammertgschagen".    Zoo  ook  E. 


336 

sie  den  D.  regentem  collegii  te  Leiden  vermaent  hebben  om  neersticheit 
an  te  weinden ,  dat  syne  studenten  mochten  manierlijker  gekleet  gaen , 
haer  nederyger  dragen  in  mannieren  ende  vlytyger  den  bibel  leesen, 
ende  dat  hij  het  laetste  te  doen  belovet  hadde.  Maer  die  twe  eerste 
dingen  seit  hij  qualijken  te  kunnen  remedieeren,  overmits  die  ouderen 
hare  kinderen  selven  kleden  ende  dewijle  die  naturen  sijn  verscheiden. 

Particularia. 
1. 

Rapport  Walesh  van  beijde  synoden  tot  Groeningen,  —  Licentie  van  fa- 
mose  libelten.  —  Recommendatie  voor  de  broeders  van  Groeningen.  —  De- 
wijle  D.  Vallesius  uth  last  der  gedeputeerden  (ende  dat  om  wichtijge 
redenen,  die  den  synode  gebleeken  syn)  op  den  synodum  te  Groningen 
was  verscheenen,  so  heeft  hij  gerapporteert ,  dat  hij  met  sijnen  adjunct 
seer  vriendelyken  van  die  van  Groningen  sijn  beide  reisen  ontfangen. 
Ende  voorts  van  syn  wedervaren  heeft  hij  die  vergaderinge  bericht,  dat 
hij  ende  syn  adjunct  gearbeidet  hebben  om  den  standt  der  kercken  aldaer 
te  brengen  in  gelijckformicheit  met  die  onse  ende  dat  hem  belast  was 
ons  deese  twee  stucken  voor  te  stellen:  ten  1°.  dat  deese  vergaderinge 
de  handt  daeran  soude  willen  houden,  dat  die  licentie  van  die  famose 
libellen  moge  geweeret  worden ;  ten  2°.  dewyle  die  lasten  veeier  dienae- 
ren  in  Groningerlant  so  groot  sijn,  dat  eenyge  alles  moeten  verkopen 
om  hare  schattingen  te  betalen,  dat  sie  bidden  dat  deese  synode  die 
goede  handt  wille  anhouden ,  dat  sie  tot  verlichtinge  van  hare  swafichei- 
den  een  goede  antwoort  mogen  verkrygen  van  die  H.H.  Staten  op  haer 
request,  tot  deesen  einde  overgegeeven.  Ditselve  hebben  die  gedepu- 
teerde van  Groningen  oock  met  grote  instantie  mondelijken  versocht. 

Die  synode ,  dit  verstaande ,  heeft  haren  deputatis  belast  om  den  broe- 
deren van  Groningerlant  alle  mogelyke  hulpe  te  bewijsen,  te  meer  de- 
wyle men  verstont,  dat  die  synode  van  Zuithollant  haren  gedeputeerden 
dit  ock  hadde  bevolen. 

Die  vergaederinge  heeft  an  Vallbsii  rapport  een  seer  goet  genoegen 
gehadt  ende  Godt  gedanckt  voor  die  verbeeteringe ,  die  hem  in  Gronin- 
gerlant laet  aensien  door  die  ange  vangene  correspondentie.  Valesius 
heeft  ock  die  acten  van  die  Groninger  synoden,  gehouden  anno  1602 
ende  1603,  in  die  vergaderinge  overgeleevert  ende  iss  hierover  van  sij- 
nen dienst  bedanckt. 

2. 

Commissie  om  voorvallende  wichtighe  swaricheijden  te  soecken  te  be&lich- 
ten.    —    Sooveele  angaet  den  voorslach  der  E.E.H. H.  Staten,  gedaen  te 


337 

Hoorn  door  den  E. E.H.H,  commissarisen ,  te  weeten  off  het  niet  goet 
en  ware  eenyge  personen  te  coramitteeren ,  dewelcke  alle  voorvallende 
kerckelijke  differenten  souden  soeken  terstont  te  beslechten ,  eer  die  sae- 
ken  door  verloop  tot  verbitteringe  komen. 

Hierover  iss  bij  meeste  stemmen  der  dassen  goetgevonden ,  dat  men 
sal  blijven  by  het  oude  gebruick ,  te  weeten  dat  alle  dusdanijge  saeken 
van  die  kercke  op  den  classe  ende  vandaer  op  den  synode  sullen  ge- 
bracht worden.  Maer  Amsterdam  heeft  het  versoeck  der  E.E.H.H.  Sta- 
ten geapprobeert.  Die  van  Zuithollant  hebben  vertoont ,  dat  ditselve  in 
haren  synode  voor  dit  jaer  iss  goetgevonden. 

Die  E.E.H.H.  commissarisen  hebben  verclaert,  dat  sie  alsnoch  in  hare 
commissie  hebben,  dat  sie  om  dit  voorstel  vant  voorleeden  jaer  sullen 
anhouden ,  ende  daerbij  angeweesen  haer  voorstel  maer  te  sien  *)  op  be- 
sondere  swaricheiden ,  die  geen  vertreck  en  kunnen  lyden  2),  ende  dat 
diegeene ,  die  hiertoe  sullen  gecommitteert  worden ,  maer  sullen  last  heb- 
ben om  door  inductie  die  saeken  te  beslichten  ende  dat  met  toedoen  der 
kercke  offte  classis,  daer  die  swaricheit  vallen  sal. 

Die  synode,  deese  naerdere  verclaringe  der  E.E.H.H.  commissarisen 
gehoort  hebbende ,  heeft  goetgevonden ,  dat  men  deese  saeke  den  das- 
sen wederomme  sal  voorstellen  ende  dat  men  hare  resolutien  an  die  classe 
synodael  sal  overschrijven. 

3. 

Rapport  van  den  synode  tot  Nimmegen.  -  Ende  van  Ooerijssel.  — 
D.  Bogardus  heeft  rapport  gedaen  van  die  synode,  tot  Nimmeegen  ge- 
houden, waeran  deese  synode  een  goet  genoegen  gehadt  heeft,  ende 
heeft  Bogardo  voor  sijnen  dienst  bedanckt. 

Inssgelycks  heeft  D.  Hillenius  rapport  gedaen  van  syn  wedervaren  te 
Overissel  ende  iss  ock  voor  sijnen  dienst  bedanckt. 

4. 

Redenen  om  niet  te  trouwen  gedoopte  met  ongedoopte.  —  Die  gedepu- 
teerde van  Groningen  hebben  versocht,  dat  men  hun  die  reedenen  uth 
Godes  woort  soude  meededeilen,  waeromme  men  gedoopte  met  ongedoopte 
niet  soude  mogen  trouwen,  hetwelcke  ock  die  van  Hoorn  ende  Einck- 
huisen  versocht  hebben.  Hierop  hebben  die  gedeputeerden  des  synodi 
verclaert,    dat    die    van    Zuithollant    angenomen   hebben  deese  reedenen 


])  aaien"  C  en  E  hebben  »Bijn".  *)  »Die  E.E.H.H.  commissarisen  —  lyden". 
Hierbij  heeft  E  in  margine:  «Hierop  is  geresolveert  ende  besloten,  dat  hetselve 
voor  dit  jaer  sal  ingewillicht  ende  geconsenteert  worden  ende  dat  in  die  conditien , 
diewelcke  in  dieselvo  uytgedruokt  sjjn". 

Acta  syn.  provinc.  I.  ^- 


338 

byeen  te  brengen ,  dewelcke  ei  e  ock  alle  uhre  verwachten ,  ende  dat  sie , 
die  ontfangen  hebbende,  deese  den  broederen  sullen  mededeilen. 

5. 

Verschijninge  van  2  ouderlinghen  neffens  2  predikanten.  —  Iss  geresol- 
veert ,  dat  twe  ouderlingen  neffens  twe  predikanten  uth  elcken  classe 
sullen  gehouden  sijn  op  die  synoden  te  verschijnen,  gelyck  tot  noch  toe 
gebruij keiijken  geweest  iss.  Ende  die  van  Amsterdam  sijn  vermaent  om 
neersticheit  te  doen,  dat  dit  onderhouden  worde. 

6. 

Verschijninge  van  een  dienaer ,  die  op  den  voorgaenden  synodum  geweest 
sij.  —  Off  het  niet  geraden  iss ,  dat  uth  een  ij  der  classe  een  dienaer  opt 
8  ij  node  verschyne ,  dewelcke  in  die  voorgaende  synode  iss  geweest ,  om  te 
hebben  goede  kennisse  van  alle  voorgaende  saeken.  Iss  gereesolveert , 
dat  men  dit  stelt  in  die  vryheit  der  dassen  1). 

7. 

Vraghe  van  die  van  Alckmaer.  —  Voorstellinghe  van  de  swaricheijt  tot 
Alchmaer  met  Adolpho  Venatore.  —  Resolutie  des  synodi.  —  Die  van  Alck- 
maer hebben  gevraecht,  off  oock  wel  een  kerckendienaer  mach  tot  een 
schooldienst  offte  ijts  diergelycks  hem  begeeven,  waerdoor  sijn  dienst 
verhindert  wort.  Iss  geantwoort,  dat  men  die  resolutie  synody  Alckma- 
rianae ,  op  deese  ende  diergelijcke  vragen  gegeeven  artio :  1 9 ,  voor  goet 
kent  ende  dat  een  classe  geauthoriseert  iss  te  ordeelen,  off  hetgeene, 
datwelcke  die  dienaer  deesen  angaende  doet,  stichtelyken  iss  offte  niet, 
ende  dat  die  dienaer  gehouden  iss  die  resolutie  des  classis  nae  te  komen , 
off  dat  hy  onder  die  kerckehjke  discipline  sal  staen. 

Deesen  antwoort  ontfangen  hebbende,  so  heeft  die  classe  van  Alck- 
maer den  synode  te  kennen  gegeeven,  also  Adolphus  Venator,  predicant 
tot  Alckmaer,  hem  hadde  begeeven  sonder  consent  van  magistraet,  van 
rectore  ende  toestemminge  des  korckenraets  tot  het  houden  van  eene 
besondere  schoole  der  jongers ,  die ,  by  hem  in  kost  synde ,  in  die  La- 
tynssche  tale  onderwesen  worden,  item  dat  hij  cindelyken  door  dieselve 
met  nodinge  ende  toeloop  van  mans ,  vrouwen ,  jonge  gesellen  ende  doch- 
teren, eene  heidensche  comoedia  uth  Terentio,  Andria  genoemt,  met 
musyck  teegen  die  keuren  der  stadt  Alckmaer ,  die  alle  dusdanijge  spoe- 
len heeft  verboden ,  buiten  weeten  ende  consent  des  magistraets  ende  des 
kerckenraets   niet    sonder    merckelyke   lasteringe   der  vianden  der  waer- 


')    Bij  dit  art.  heeft  E  in  margine:    » Hiervan  en  vinde  iok  geen  resolutie  in  de 
acten  des  classis." 


339 

heit,  ergernisse  ende  ontstichtinge  der  eenvoudijgen  hadde  doen  speelen. 
Ende  also  de  kerckenraet  daerover  met  denselven  in  aller  billickheit  te 
verscheiden  naaien  hadde  gehandelt,  ten  einde  hij  tot  wechneeminge  der 
ergernisse  tot  eenyge  schultbekenninge  soude  gebracht  werden  ende  hy, 
hem  der  schoolhoudinge  ontslaende,  hem  binnen  die  palen  syner  beroe- 
pinge  houden,  ende  dieselve  hem  nergens  toe  hadde  willen  verstaen, 
maer  daertegen  hefftichlyck  het  comoedispeelen  ende  het  schoolhouden 
hadde  voorgestaen  ende  gesocht  te  bewecren ,  dat  hy  in  alles  wel  gedaen 
hadde,  dat  oversulcks,  die  saeke  an  den  classe  wettelijken  gebracht  sijnde, 
ock  by  denselven  te  verscheiden  reisen  neerstelyken  bedacht  ende  ver- 
handelt was  geworden  ende  dat  die,  Adolphus  in  alles  gehoort  synde, 
eindelinge  nae  rype  deliberatie  uthgesproken  ende  ge  resolveert  hadde, 
de  wij  Ie  syn  doen  street  teegen  Godes  woort ,  teegen  die  eerbaerheit  ende 
gotsalicheit  ende  teegen  die  acten  der  synoden ,  die  so  generael  als  par- 
ticulier in  onsen  vaderlande  sjjn  gehouden,  ende  insonderheit  angaende 
het  comoedispeelen  teegens  het  besluit  des  synodi  particularis  tot  Edam 
anno  1586,  daer  uthdruckehjken  was  beslooten,  dat  het  gebruick  der 
heidenschen  ende  schrifftuirlyken  comoedien  den  schoolmeesteren  van  een 
ijder  kercke ,  daer  sij  syn  offte  int  gebruick  mochten  komen .  sal  geweeret 
worden ,  ende  dat  hij  daeromme  gehouden  was  hem  het  besluit  des  ker- 
ckenraets  te  onderwerpen.  Doch  so  Adolphus  ,  niettegenstaende  alle  neer- 
sticheit,  ock  l)  tusschenhandelinge  der  gedeputeerden  deeses  synodi,  die 
tot  wechneeminge  deeser  swaricheit  neerstych  hadden  gearbeidet,  hem 
nergens  toe  liet  brengen,  geensins  eenyge  schuit  wilde  bekennen  noch 
oock  sijn  schoolhouden  naelaeten  om  also  te  blyven  binnen  die  limiten 
syner  beroepinge,  onangesien  die  moderatie  des  kerckenraets ,  willende 
tevreeden  sijn  met  eene  besondere  schultbekenninge  voor  den  kerckenraet 
ende  dat  sie,  onverhindert  het  recht  der  stadt,  souden  tot  syne  school- 
houdinge conniveeren,  indien  hij  tot  vier  offte  vijff  kinderen  het  getal 
syner  jongeren  verminderde,  dat  sie  daeromme,  beslooten  sijnde  deese 
swaricheit  tot  deese  vergaderinge  te  brengen ,  an  dieselve  nu  vraechden , 
hoe  men  met  sulcken  predikant  sal  handelen ,  deweloke ,  overt  schoolhou- 
den ènde  comoedispelcn  angesproken  synde ,  alle  middelen  der  vermanin- 
gen verachtet  ende  hem  nergens  toe  en  laet  brengen. 

Die  deputati  hebben  ock  haer  wedervaren ,  deese  saeke  angaende ,  in- 
gebracht ende  syn  over  hare  handelinge  ende  goede  neersticheit  bedanckt. 

Die  synode,  verstaende  in  hoedan  ij  gen  staet  die  saeken  te  Alckmaer 
sijn,  heeft  goetgevonden  uth  elcken  classe  eenen  te  bestemmen  neffens 
den  gedeputeerden  des  synodi,  die  samentlyken  na  Alckmaer  sullen  rei- 
sen om  haer  vollenkomenlijken  van  deese  saeke  te  informeeren  ende ,  ge- 


•• 


l)     »ock"  C  en  E  hebben  »ende  oock.' 

22' 


340 

noechsame  informatie  hebbende,  dat  sie  sullen  vollenkomene  commissie 
hebben  om  nae  conscientie  te  handelen,  also  sie  het  sullen  bevinden  te 
behoren.  Ende  so  Venator  desen  personen  niet  en  wil  gehoor  geeven , 
dat  sie  alsdan  den  magistraet  hares  ampts  sullen  vermanen.  Ende  deese 
sullen  hare  actie  beginnen  des  morgens  den  naestkomenden  achsten  Julij. 
Hiertoe  syn  bestemt  Pieter  Albertsz  ,  dienaer  tot  Einckhuisen ,  Jan  Jaksz  , 
dienaer  tot  Edam,  Johannes  Booardus,  dienaer  tot  Haerlem,  Eduardus 
Poppius  ,  dienaer  tot  Amsterveen  ende  Joannes  Rogge  ,  dienaer  tot  Hoorn. 

8. 

Voljarige ,  die  den  doop  versoecken.  —  Wat  den  voljarygen  angaet ,  die 
haer  tot  den  doop  begeeven,  hiervan  iss  gereesolveert ,  dat  dusdanijge 
personen  sullen  gehouden  syn  haer  tot  den  avontmael  te  begeeven.  Doch 
dewyle  men  altemet  wel  moet  patientie  hebben  oock  met  dengeenen, 
die  aireede  haer  tot  den  avontmael  begeeven  hebben  ,  so  sal  men  per- 
sonen ,  diewelcke  gotsalych  sijn  van  levent  ende  het  stuck  des  doops  ver- 
steen beter  dan  die  leere  des  avontmaels ,  wel  mogen  dopen ,  als  sie  be- 
loven haer  tot  den  avontmael  te  willen  begeeven. 

9. 

Trouwe  met  sijner  huijsvrouwen  halve  broeders  dochter.  —  Soveele  .het 
gravamen  van  dien  van  Hoorn  angaet ,  iss  geantwoort ,  dat  het  geensins 
behoirlijken  1)  iss ,  dat  een  man  synes  saligen  huisfrouwen  sj  halve  broe- 
ders dochter  trouwe  als  strydende  tegen  goddelyke  ende  wereltlijke  rechten. 

Den  gedeputeerden  synodi  iss  ock  belast,  dat  sie  sullen  anhouden  by 
den  H.H.  Staten,  dat  deese  ende  diergehjcke  verbodene  graden  mogen 
uthgedruckt  worden  in  hare  huwelijcksche  ordinantie. 

10. 

Excommunicatie  eenes  diakens ,  tot  de  Wederdoopers  affgevallen.  —  Wort 
gevraecht  by  dien  van  Gelderlant,  hoe  men  sal  handelen  met  eenen  di- 
aken ,  diö  hem  voor  ses  jaren  by  den  Wederdoperen  gevoecht  heefft ,  om- 
dat hij  meinde  den  christenen  niet  vrij  te  staen  de  wapenen  te  dragen, 
dewelcke  ock  heeft  een  ongedoopt  kint ,  maer  selve  en  heeft  hij  hem  noch 
niet  wederdoopen  laten,  off  deese  nae  so  lange  patientie  te  excommuni- 
ceeren  sij  offte  niet. 

Wort  geantwoort ,  dat  men  hem  noch  sal  vermanen  ende  dat  men  hem 
neerstych  sal  examineeren  in  die  stucken ,  in  denwelcken  men  hem  achtet 
ongesont  te  sijn ,  ende  so  hij  halsstarrijck  3)  bij  syne  meininge  volhardet , 
dat  men  alsdan  tot  die  ordentlyke  trappen  der  excommunicatie  sal  treeden. 

l)  » behoirlijken"  E  heeft  wgeoorloft."  *)  «saligen  huisfrouwen"  E  heeft  •over- 
leven."    s)     «halsstarrijck"  C  en  E  hebben  »dan  halssterck." 


341 

11. 

Conventiculen  der  Wederdoperen ,  Papisten  ende  andere.  —  Die  van 
Groningen  hebben  versocht,  dat  men  wilde  neersticheit  anwenden,  dat 
die  conventiculen  der  Wederdooperen ,  Papisten  etc.  ock  in  deese  provin- 
cie mogen  geweeret  worden,  dewijle  sie  goede  hopeninge  hebben,  dat 
die  in  hare  provincie  geheelyken  sullen  geweeret  worden.  Desen  iss  ge- 
antwoort,  dat  tot  noch  toe  goede  neersticheit  in  deese  saeke  gedaen  iss 
ende  dat  men  hiertoe  noch  alle  bequamen  middelen  sal  gebruicken. 

12. 

Stille  bestemminge  tot  deputatie.  —  Bedieninge  des  avontmaels  bij  eenen 
nieu  gestelden  dienaer.  —  Die  gedeputeerden  hujus  synodi  hebben  vorge- 
stelt:  ten  laten  off  het  niet  goet  en  ware,  dat  die  stemminge  der  gede- 
puteerden synodorum  geschiede  met  stille  stemmen,  gelyck  het  in  Zuit- 
hollant,  Gelderlant,  Groningerlant  gebruick  l)  wort.  Die  vergaderinge 
antwoort:  jae.  Ten  2 en  off  het  niet  goet  ware,  dat  den  dienaeren,  die 
ten  eersten  mael  het  avontmael  des  Heeren  bedienen ,  een  geoeffende  die- 
naer worde  bij  ge  vo  echt,  opdat  alles  orden  tl  ijker  mach  toegaen.  Iss  jae 
geantwoort. 

13. 

Van  de  schulden  der  predikanten.  —  Die  van  Einckhuisen  hebben  ge- 
vraecht,  hoe  men  best  soude  verhinderen,  dat  niet  sodanijge  tot  den 
dienst  toegelaten  worden ,  die  met  schulde  syn  beladen ,  inssgelycks  hoe 
men  sal  handelen  met  dengcenen ,  die ,  in  dienst  synde ,  in  schulde  vervallen. 

Isa  geantwoort ,  dat  elcke  classe  hierop  sal  goede  opsicht  neemen  ende 
na  hare  discretie  hierin  handelen. 

14. 

Van  ontbindinge  der  huwelicksche  beloffte.  —  Die  van  Edam  hebben  ge- 
vraecht ,  hoe  men  met  dussdanijge  personen  sal  handelen ,  dewelcke  so- 
verre  met  den  anderen  syn  geaccordeert ,  dat  sie  twe  geboden  in  die 
kereke  hebben  ontfangen,  ende  daerna  iss  die  vrouwspersoon  terugge 
geweeken  seggende,  dat  sije  den  manspersoon  gene  beloffte  van  trouwe 
gedaen  hadde ,  hetwelcke  de  man  ock  bekent ,  waerover  deese  beide  per- 
sonen voor  den  magistraet  den  anderen  hebben  quijtgescholden.  Iss  ge- 
antwoort ,  dat  deese  saeke  sal  tot  den  magistraet  weedergesonden  worden 
ende  dat  men  deese  personen  niet  sal  mogen  trouwen  met  anderen ,  voor- 
dat sie  van  den  magistraet  ledych  2)  gesproken  sijn. 


')    »gebruick"  C  en  E  hebben  »gebruyct."    *)    «ledych"  E  heeft  »vrij." ' 


342 
15. 

Aentekeninge  ende  proclamatie  der  huwelicken.  —  Ende  om  dusdanyge 
swaricheiden  te  verhoeden  achtet  die  synode  raetsaem  achtervolgende 
het  placaet  der  H.H.  Staten,  dat  die  predicanten  niemand  en  sullen  pro- 
clameeren  om  getrouwt  te  worden,  tcnsy  dat  beide  partien,  als  sie  in- 
geschreven worden ,  tegenwoordych  sijn  met  dengeenen ,  diewelcke  in  dese 
saeke  te  seggen  hebben.  Offte  so  die  eene  persoon  van  den  contrahen- 
ten  niet  kan  tegenwoordych  sijn,  dat  sie  alsdan  genoechsame  attestatie 
van  des  affweesenden  persoons  goeden  wille  sullen  vertoonen. 

16. 

Requeste  der  schoolmeesteren  tot  verbeteringe  harer  gagie.  —  Soveele  het 
request  der  schoolmeesteren  angaet,  in  hetwelcke  sie  verbeeteringe  van 
gagie  versoeken ,  vertoont  door  dien  van  Hoorn  ende  Edam ,  iss  geresol- 
veert ,  dat  die  classe  van  Hoorn  ende  Edam  sullen  uth  den  name  deeses 
synodi  versoeken  an  die  E. E.H.H.  Staten,  dat  den  schoolmeesteren  moge 
geholpen  worden. 

17. 

Glijckformicheijt  int  niet  trouwen  van  gedoopte  met  ongedoopte.  —  Die 
van  Alckmaer  hebben  gevraecht,  dewyle  goetge vonden  iss,  dat  men  geene 
gedoopte  met  ongedoopte  sal  trouwen ,  off  dit  oock  in  allen  dassen  wort 
onderhouden.  Die  dassen  hebben  meest  alle  verclaert:  jae.  Maer  die 
van  Hoorn  hebben  geseit ,  dat  hare  commissarisen  die  personen ,  die  haer 
tot  den  huwelijke  begeeven,  examineeren  ende  dat  sie  daerorame  haer 
niet  onderwinden  dit  te  ondersoeken.  Hierover  syn  sij  vermaent,  dat  sie 
haer  niet  den  anderen  kercken  sullen  conformeeren. 

18. 

Rekeninge  van  de  gedeputeerde  des  synodi.  —  Jan  Jansz,  dienaer  te 
Edam ,  ende  Jan  Vercreel  ,  ouderlinck  tot  Haerlem ,  sijn  verordineert  om 
die  rekeninge  van  den  deputatis  synodi  op  te  neemen  ende  hebben  be- 
vonden alles  wel  te  accordeeren.  Ende  het  overbhjffsel  iss  den  deputatis 
om  den  lasten,  hun  opgeleit,  te  dragen  overgeleevert. 

19. 

Gedeputeerde  des  synodi  van  Noorthollandt.  —  Dewijle  D.  Johannes 
Matthysius  nu  twe  jaren  den  last  der  deputatie  hadde  gedragen ,  so  heeft 
hy  versocht,  dat  men  hem  soude  ontslacn  ende  eenen  anderen  an  sijn  e 
plaetse  deputeeren. 

Hierop    heefft    die    synode    Matthysio   voor   synen  goeden  dienst  ende 


343 

neersticheit  bedanckt  ende  D.  Hermannum  Gerardi  ,  dienaer  tot  Einckhui- 
sen,  in  syne  plaetse  geordineert. 

20. 

Deputatie  tot  andere  synoden.  —  Om  op  den  synode  in  Gelderlant  te 
trecken  iss  geordineert  D.  Johannes  Hallius,  dienaer  tot  Amstelredam. 
Inssgelijcks  iss'  Johannes  Rogge,  dienaer  tot  Hoorn,  bestemt  om  het  naest- 
komende  jaer  te  reisen  op  den  synode  in  Groningerlant.  Ende  D.  Johannes 
Matthysiüs  iss  bestemt  om  te  verschynen  in  den  synode  van  Overissel,  so 
hij  beroepen  wort. 

22  *). 

Censura.  —  Hierna  iss  censura  morum  gehouden  ende  die  censura 
weerdych  waren ,  syn  vermaent  ende  die  anderen  sijn  samentlijck  bedanckt. 

23. 

Besluijt  des  synodi  met  een  corte  predicatie.  —  Toecomende  synodus.  — 
Eindelyken,  gelyck  Pieter  Albertsz  die  vergaderinge  angevangen  hadde 
met  een  propositie  uth  den  name  des  classis  van  Einckhuisen ,  also  heeft 
Johannes  Rogge  die  versamelinge  met  een  propositie  beslooten  uth  den 
name  des  classis  te  Hoorn.  Ende  na  anroepinge  ende  dancksegginge 
Godes  iss  die  vergaderinge  in  alle  vrientschap  ende  vrede  gescheiden  den 
14en  Junij  anno  1603.  Ende  sal  het  synodus  nae  ordre  het  toekomende 
jaer  tot  Edam  gehouden  worden. 

Joannes  Bogaert,  synodi  praeses  2). 

Johannes  Rogge,  synodi  scriba. 


Acta  des  particulieren  Noorthollandschen  sijnodi, 
gehouden   binnen   Edam  den  xiv  Junij  anno  1604. 

1»). 

Credentien  gelesen  zijnde ,  sijn  bevonden  tot  desen  synodum  als  wette- 
lijcke  lidtmaten,  afgesonden  van  de  respective  dassen,  te  behooren  dese 
navolgende : 

!)  »22"  moet  zijn  »21"  gelijk  ook  C  heeft.  23  wordt  dan  22.  2)  o  Joannes  — 
praeses"  E  heeft  «Pieter  Albertsz,  assessor,  wt  name  van  den  praeses."  Evenzoo 
C,  maar  daar  heeft  de  scriba  eerst  geteekend  en  daarna  de  assessor.  s)  Dit  art. 
volgt  .in  C  en  E  eerst  na  art.  3.  De  volgorde  is  daar  dus  2 ,  3 ,  l .  Verder  ver- 
schilt in  C  de  articuleering  aanmerkelijk  van  die  in  D  en  E. 


344 

van  Edam: 

Wilhelmus  Puppius,)     dienaer  des  h.    j  Edam. 

Ewout  Willemsz,      '       evangeli  tot      1  Oosthuysen  ende  Warder. 

Frans  Dircxz  Pontgroót  ,  |  j  Edam. 

Frans  Willemsz  ,  I  \  Monickendam. 

van  Alcmaer: 

Vincentiüs  Meusevoet  ,  i  dienaer  des  god-  (  Schagen. 

Willem  Willemsz,         j  lijeken  woorts  tot  '  Broeck  ende  Suijdschaerwoud. 

Marcus  Jansz,         i  j  Warmenhuijsen. 

Cornelis  Pietersz,'  (  Schagen. 

'  van  Haerlem : 

Willem  de  Haes,       ï   _.  _  „..  .  ,     .  ,   (  Haerlem. 

_  _  \  dienaer  des  godin  eken  woords  tot  i  nt. 

Bernardüs  Spanaeü8 , )  f  Gisp. 

Güiuame  de  Keij,  i  /  Haerlem. 

Claes  Henrijcxsz,*  ®         f  Sparendam. 

van  Amsterdam: 

Johannes  Halsberg ius , )   ,.  _  „..  _  u    t  A  (  Amsterdam 

_,  _  tv   \  dienaer  des  godliicken  woord ts  tot  {  XT      , 

Georgiüs  Fulingius  *),  j  n      J  I  Naerden. 

Philippus  Cornelii,|  j  Amsterdam. 

Willem  Lambertsz  ,  \  °         I  Naerden. 

van  Hoorn : 

Johannes  Wilzoet,  )  dienaer  des  godlij- 1  Hoorn 

Jan  Ariaensz  ,         1  eken  woordts  tot  (  Hauwert  ende  Nublicxwoud  fl). 

Edse  s)  Hermansz,»  i  Hoorn. 

Simon  Adriaensz,    I  ®         !  Oostwoude* 

van  Enchuijsen: 

Petrus  Cornelii.       )  ,    ,.  ,  ,     ~    ,     A  ,   (  Enchuijsen. 

T  „.  5  bedienaer  des  woorts  Gods  tot  j  ^  . 

Johannes  Wallesius,  )  i  Bovencaspel. 

Eric  Jacorsz,  (  i  Enchuijsen. 

Jan  Cornelisz  ,  \  (  Grootebrouck. 

2. 

Achtervolgende  de  resolutie  van  de  voorgaende  synodo  is  dese  verga- 
deringe  aengevangen  in  den  name  des  Heeren  van  D.  Wilhelmo  Püppio, 
dienaer  des  h.  cvangelii  tot  Edam ,  met  een  predicatie ,  ujjt  Johan  7  vers 
1 8  genomen ,  besluijtende  dieselfde  met  een  gebedt ,  dienstigh  ter  electie 
dergeener,  die  dese  vergaderinge  sullen  bestieren. 


0    »Fulmgius"   C  heeft   »FrelinffiusM   E   iFrilingius".     *)     »endc  Nubbicxwoud" 
ontbr.  in  C  en  E.     3)     »Edae"  C  heeft  »Eizo'\ 


345 

3. 

Verkiesinge  praesidis  et  scribae.  —  Sijn  terstont  mette  meeste  stemmen 
des  broederen  vercoren  Willem  de  Haese  tot  een  praesidem,  Wilhelmus 
Puppius  tot  eenen  assessorem,  Johannes  Wallesius  tot  eenen  scribam. 

4. 

Credencien.  —  Is  het  gebedt  tot  den  aenvang  des  sjjnodi  gedaen  by 
den  praesidem ,  ende  de  credentien  voorgelesen  ende  geexamineert  zijnde , 
isser  niet  op  geweest  te  seggen.  Ende  is  wijders  geordineert,  dat  men 
smorgens  pree  ij  8  te  7  uren  tot  elven  ende  namiddaegs  ten  2  uren  tot  5 
uren  soude  besoigneren,  ordinerende  eenen  schellinck  tot  boete  te  beta- 
len bij  diegene,  die  naer  het  gedaene  gebedt  soude  compareren. 

5. 

Gecommitteerde  heeren.  —  Sijn  met  credentien  verschenen  de  erentfes- 
ten,  wijsen,  hooggeleerden  heeren  meesters  Rombout  Hoogerbeets  ende 
Nicolaus  Cromhoüt  ,  raden  ordinaris  in  den  Hoogen  Raedt  ende  Hove  van 
Hollandt  respective ,  uijt  *)  den  name  ende  van  weghen  de  E.  Mogende 
heeren  Staten  van  Hollandt  ende  Westvrieslandt  op  dese  vergaderinge  te 
verschijnen ,  acht  te  nemen  op  alle  saecken  ende  wel  toë  te  sien ,  dat  in 
dese  vergaderinge  geen  politijcke  saecken  ter  handen  genomen  werden, 
ofte  die  de  generale  kereke  zijn  concernerende. 

6. 

Gedeputeerden  der  provinciën  —  Insgelijcx  zijn  verschenen  met  behoor- 
lijcke  credentien  D.  Ellardus  Moenius,  kerekendienaer  tot  Harderwijck, 
van  wegen  ende  uyt  den  name  der  kereken  van  Gelderlandt.  Item  D. 
Libertüs  Fraxinüs  ende  Festüs  Hommius,  kerekendienaren  in  den  Hage 
ende  tot  Leijden  respective ,  uijt  den  name  ende  van  wegen  der  kereken 
van  Suijdhollandt ,  omme  volgens  die  aengevangene  correspondentie  der 
kereken  dese  vergaderinge  bij  te  woonen  ende  dieselfde  van  goeden  raet 
ende  ad  vijs  mede  te  dienen. 


Deputatie  na  Alcmar.  —  Ten  andienen  ende  ernstelijcken  versoecke  der 
gecommitteerden  des  classis  van  Alcraaer  is  goetgevonden ,  dewijle  men 
andere  saecken  bij  der  handt  soude  nemen,  dat  Hermannüs  Gerardi,  ker- 
ekendienaer tot  Enchuij8en,  ende  Philippus  Cornelh,  ouderling  tot  Am- 
sterdam ,   met  credentie  aen  den  kerekenraedt  2)  ende  Adolphüm  Venato- 

l)  »uijt"  C  en  E  hebben  »om  uijt".  *)  «kerekenraedt"  C  heeft  »kerckenraed 
tot  Alcmar". 


346 

rem  souden  trecken  l)  ten  eijnde  dat ,  hij  a)  hier  verschijnende ,  nae  be- 
yindinge  van  saecken  by  dese  vergaderinge  een  bequaem  middel  mochte 
worden  getreft,  waerdoor  de  kercke  van  Alcmaer  wederom  in  ruste  ge- 
stelt  ende  die  voorgevallen  ergernissen  wechgenomen  mochten  werden, 
hebbende  oock  credentie  aen  de  E.  magistraet  derselver  stede  haer  te 
addresseren,  haer  E. E.  biddende,  dat  haer  E  E.  believe  eenige  gecommit- 
teerden af  te  senden  om  te  sien  ende  te  aenhooren  de  proceduren.,  die 
tusschen  partijen  sullen  werden  gehouden. 

Sr. 

Synodus  nationael.  —  De  acten  des  voorgaenden  synodi,  tot  Enchuijsen 
gehouden ,  sijn  voorgenomen  ende ,  beginnende  van  den  eersten  artijckel , 
alsoo  mentie  in  desen  gemaect  wort  van  de  besoingen  der  gedeputeerde 
des  sijnodi  int  voorderen  eens  nationalcn  sijnodi  bij  de  E.  Mogende  hee- 
ren  Staten  Generael,  alsoo  men  verstaet,  dat  die  E.  Mogende  heeren 
Staten  van  Gelderlandt ,  Hollandt  ende  Zeelandt  respective  al  over  langen 
tijdt  haer  consent  daertoe  hebben  gegeven  ende  voorleden  jare  hope  ge- 
geven was  van  andere  provinciën  hetselfde  te  sullen  navolgen  ende  ter 
gelegentheijt  die  consenten  over  te  brengen  ten  collegie  van  de  E.  Mo- 
gende heeren  Staten  Generael ,  soo  ist  dat  by  dese  vergaderinge  wederom 
den  gedeputeerden  des  sijnodi  wort  belastet  dese  sake  ernstelijcken  te  be- 
vorderen om  met  den  eersten  te  verstaen  die  consenten  der  anderer  pro- 
vinciën. Ende  in  gevalle  het  soude  mogen  geschieden ,  dat  het  op  een 
provincie  soude  aencomen ,  die  haer  consent  hiertoe  niet  en  wilde  verlee- 
nen,  soo  sal  men  evenwel  aenhouden  aen  de  E  Mogende  heeren  Staten 
Generael,  vertoonende  de  nootwendicheyt  deser  saecken,  ten  eijnde  de  E.E. 
heeren  Staten  voornoemt  daertoe  haer  consent  wilden  verleenen. 

9. 

Wederlegginge  der  Wederdooperscher  argumenten.  —  Hoewel  dominus 
doctor  Jacobus  Arminius,  professor  theologiae  binnen  Leijden,  ter  aen- 
sprake  D.  Helmichh  ende  Adriani  van  oer  Borren  sich  heeft  geexcuseert 
van  de  last,  hem  eertij dts  opgeleijt  van  desen  synodo,  om  in  druck  te 
laten  uijtgaen  eenen  tractaet  tot  wederlegginge  aller  puncten,  die  ten 
hedigcn  dage  bij  de  Wederdooperen  hier  te  lande  geleert  ende  in  druck 
ujjtgegeven  3)  zijn ,  ten  aensien  dat  hij  in  dese  zijne  professie  alle  sijn  en 
vlijt  aenwendet  om  tot  contentement  zijner  toehoorderen  te  wederleggen 
de  valscheijt  der  Pauselijcker  leere ,  soo  is  nochtans  bij  de  broederen  voor 


*)  »trecken"  C  heeft  »gesonden  werden"  E  «gesonden  werden  naer  Alcmar". 
■)  »hij"  C  en  E  hebben  »se".  3)  »geleert  —  ujjtgegeven"  E  heeft  «geleert  wor- 
den ende  uitgegaen", 


347 

goet  ingesien ,  dat  hij  wederom  van  de  gedeputeerden  deses  synodi  sal  aen- 
gesproocken worden  ende  gebeden  om  ter  eerster  gelegentheijt  ende  bij 
provisie  in  druck  te  laten  uijtgaen ,  tgene  hij  aireede  in  dit  stuok  heeft 
gedaen  ende  noch  wijder  dat  ten  eijnde  te  brenghen  successivis  horis, 
alsoo  het  is  een  saecke,  niet  min  noodich  als  de  voorgaende.  Ende  in 
gevalle  hij  bij  sijn  voorgaende  excuse  soude  blijven,  sullen  de  E.  heeren 
professoren  der  theologiae  aengesproocken  ende  gebeden  werden  dit 
werck  bij  der  handt  te  nemen  ,  als  sijnde  een  stuc  wercx,  dat  hen  van 
ampts  wegen  is  competerende. 

• 

40. 

Translatie  des  bijbels.  —  D.  Helmichiüs  heeft  te  kennen  gegeven,  dat 
men  int  werck  van  de  nieuwe  translatie  des  bijbels,  D.  Arnoldo  Corne- 
lii  tot  Delfft  l)  ende  zijn  persoon  van  den  sijnodo  opgeleijdt,  neerstich 
doende  is ,  soovcel  als  sij  aen  tijdt  connen  hebben  van  hare  noodige  ende 
daegelijcxsche  affairen,  verhopende,  dat  bij  hen  in  oorten  tydt  ijets  van 
desen  tot  een  proeve  der  kereken  sal  worden  vertoont. 

11. 

Theologycke  boecken  niet  te  maken  dan  met  advys.  —  De  wijle  in  den 
nationale  sijnodo  a)  is  geresolveert  8) ,  dat  geen-  dienaer  ofte  lidmaet  sich 
sal  bevorderen  4)  eenich  boeck  in  materia  theologica  uijt  te  geven ,  tsy 
van  haerselven  gemaect  ofte ,  van  anderen  gemaect ,  over  te  setten  ende 
door  den  druck  uijt  te  geven  sonder  daervan  met  den  cl  as  se  ofte  synodo 
sich  besproocken  te  hebben,  soo  ist  dat  dese  vergaderinge ,  tselve  we- 
derom willende  indachtich  maecken ,  daerenboven  oock  heeft  geresolveert , 
dat  sich  niemandt  en  sal  onderwinden  den  bybel  uijt  te  geven  met  eenigc 
verniewinge ,  veranderinge ,  verbeteringe ,  af-  6)  ofte  toevoeginge  soo  der 
annotatien  als  des  texts ,  in  wat  manieren  hetselfde  mochte  wesen ,  sonder 
advijs  der  algemeijner  kereken.  Ende  so  wie  hem  desen  sal  onderwinden, 
sal  bij  den  classe  ende  bij  faute  van  gehoorsaemheijt  °)  van  de  synodo 
aengesproocken  ende  gecensureert  werden. 

12. 

Rapport  te  doen  van  deputatien.  —  Alsoo  van  de  besoingen,  articulo 
4  des  voorgaenden  sijnodi ,  tot  Enchuijsen  gehouden ,  gementioneert ,  geen 
rapport   en    is   gedaen   nochte   eenige    van   de  gedeputeerden  alhier  nie- 


*)  »tot  Delfft"  ontbr.  in  E.  *)  »nationale  sijnodo"  C  en  E  hebben  «nationalen 
synodis".  3)  »>  geresolveert"  C  heeft  »gcaccordeert'\  E  wgecaveert".  *)  «bevor- 
deren*' E  heeft  «vervougen".  6)  »af-"  ontbr.  in  C.  ê)  «gehoorsaemheijt"  E  heeft 
oongehooraaemheyt". 


348 

mandt  en  is  verschenen ,  so  ist  dat  bij  de  broederen  is  geresolveert ,  dat 
men  voortaen  in  alle  particuliere  commissien  sal  bijvoegen  de  clausule 
van  te  doen  ofte  niet  te  doen  rapport  tsij  aen  de  gedeputeerden  des  sij- 
nodi  ofte  aen  de  vergaderinge  tsy  mondelijck  oft  schrift  el  ij  ck ,  als  l)  bij 
de  vergaderinge  sal  worden  goetgevonden. 

13. 

Urck.  —  De  saecke  van  Urck  blijft  alsnoch  bevolen  de  classe  van 
Enchuijsen  om  te  vernemen,  oft  eijlandt  met  een  dienaer  is  bestelt  of 
niet,  ende  dat  men  sal  aenhouden  aen  de  vrouwe  om  bescheydt  ende 
antwoordt,  dat  sij  eertijden  belooft  heeft  te  seijnden  om  de  saecke  al- 
daer  versocht  te  worden  in  conformité  van  tgene  voorleden  jare  articulo 
1 2  is  besloten. 

14. 

Correspondentie.  —  Wat  aengaet  de  continuatie  van  de  corresponden- 
tie, mette  kercken  van  Gelderlandt  ende  Groningen  aengevangen,  laten 
de  broederen  staen  in  voegen  als*  voorleden  jare  Ende  also  in  de  ver- 
gaderinge vertoont  is  een  briefF  van  de  kercke  van  Overijssel ,  haer  ex- 
cuserende, dat  sij  niet  worden  toegelaten  tot  dieselve,  sullen  nietemin 
de  deputati  synodi  last  hebben  te  bezorgen  van  de  E.  Mogende  heeren 
Staten  van  Hollandt  ende  Westvrieslandt  de  oncosten  omme  de  gecom- 
mitteerden van  andere  provinciën  van  gelijc  te  defroijeren  ende  recipro- 
kelijc  te  onthaelen,  ende  dat  sij  alsdan  de  kercken  van  Vrieslandt  ende 
andere  provinciën  wederom  sullen  noodigen  tot  die  correspondentie,  al- 
soo  die  metten  anderen  kercken  is  aengevangen ,  sonder  dese  kercken 
met  meerder  oncosten  te  beswaren. 

15. 

Vertooch  van  de  abuusen.  —  De  gedeputeerden  doses  ende  des  Zuyd- 
hollandschen  synodi  hebben  gerapporteert ,  dat  sij  over  eenige  maenden 
de  E.  Mogende  heeren  Staten  van  Hollandt  ende  Westvrieslandt  aenge- 
dient  hebben  bij  requeste  de  dachten  deser  kercken  over  het  stuck  van 
de  gruwlijcke  ende  onchristeljjcke  echtscheijdinge  der  Mennonijten  als 
oock  mede  de  licentie,  die  int  drucken  der  fameuse  libellen  al  te  groot 
hier  te  lande  is.  Seggen  becomen  te  hebben  voor  apostille,  dat  haer 
E. E.  daervan  onder  de  puncten  van  beschrijvinge  een  artijckel  souden 
stellen  om  ter  vergaderinge  van  de  E. E.  heeren  Staten  voornoemt  daer- 
van een  resolutie  te  nemen.  Word  daerom  den  deputatis  den  last  ge- 
continueert  om  tselfde  wijder  te  vervolgen. 

')    «als"  C  en  E  hebben  »in  manieren  als". 


349 
16. 

Angenomen  dienaren.  —  Aengaende  de  naemen  ende  historiën  der  die- 
naren, die  van  dit  jaer  van  nieus  in  den  dienst  ofte  andersins  in  de 
kercken  deses  sijnodi  zijn  gecomen ,  hebben  ingebracht  de  broederen  van 

Edam : 

Dat  sij  hebben  beroepen  ende  geexamineert  ende  tot  den  dienste  toe- 
gelaten Johannem  Arnoldi  *) ,  studiosum ,  tot  een  kerckendienaer  voor 
de  dorpen  van  Middeltje  ende  Quadijck,  voor  sich  eerst  gebracht  ende 
vertoont  hebbende  het  getuijgenisse  D.D.  regentis  ende  subregentis  des 
collegii  tot  Leyden,  alwaer  hij  heeft  gestudeert,  midsgaders  noch  een 
kerckehjcke  attestatie  zijns  geloofs  ende  wandel 8  halven,  onderteijckent 
van  D.  9)  Gomaro. 

Item  dat  sij  hebben  aengenomen  Abraham  Adriaensz  3)  tot  een  dienaer 
voor  de  kercken  van  Sinderdorp  ende  Schellingwoud ,  brengende  voor  hem 
attestatie   van  de  kercke  van  Soeterwoude  ende  des  classis  van  Leijden. 

Amsterdam : 

Hebben  te  kennen  gegeven ,  dat  bij  hen  wettelijcken  beroepen  is  ende 
ontfangen  tot  den  dienst  in  de  kercke  van  Amsterdam  den  E.  wetgeleer- 
den ende  godsaligen  Jacobus  Rolandi  4) ,  voor  sich  brengende  zeer  eer- 
hjcke  attestatie  van  de  kercke  tot  Franckendael  in  den  Paltz. 

Item  dat  sij  in  hare  classe  hebben  aengenomen  den  geleerden  Nico- 
laum  Bodegerüm  tot  5)  den  dienst  der  nieuwer  kercke  in  Loosdrecht  met 
voorgaende  attestatie  sijner  kercke  van  Suijderwoud  ende  des  classis  van 
Edam. 

Insgehjcx  is  van  hen  ontfangen  eenen  Petrus  Arritius  fl),  beroepen 
zijnde  van  de  kercke  tot  Naerdon ,  vertoont  hebbende  van  de  kercke  van 
Steen  wij  ck  ende  des  classis  int  landt  van  Overijssel  attestatie. 

Hoorn: 

Hebben  verclaert  ende  7)  totten  dienste  toegelaten  te  hebben  Henrijck 
Tjarcsz  8) ,  gewesen  Duijtsch- schoolmeester  tot  Barsigerhorn ,  beroepen 
van  9)  de  kercke  van  Bennincbrouck ,  met  voorgaende  attestatie  zijns  ge- 
loofs ende  levens. 

Item  noch  mede  eenen  Willem  Dircxsz  ,  gewezen  Fransois-schoolmees- 
ter  tot  Medenblic,  voor  de  kercke  van  Oppertoes,  met  voorgaende  at- 
testatie zijns  geloofs  ende  levens. 

>)  «Arnoldi"  C  heeft  » Arnoldi  f,  Falckoogium".  *)  »D"  C  en  E  hebben  »D.D." 
s)  «Adriaensz".  Er  stond  eerst  «Pietersz"  maar  dit  is  doorgehaald .  Evenzoo  in  E. 
4)  «Rolandi"  C  heeft  «Rulandi",  E  «Koelandi".  r')  »tot"  C  en  E  hebben  «geroe- 
pen tot".  °)  «Arritius"  C  heeft  »llaretius",  E  «Aretius".  7)  «ende"  C  en  K  hebben 
»geexamineert  ende".  •)  «Tjarcsz"  C  heeft  «Jansen''  E  «Jarichsoon".  °)  » beroe- 
pen van"  C  heeft  «verkoren  van",  E  «voor". 


350 

Enckhuijsen  : 

Geven  te  kennen,  dat  bij  hen  geexamineert  en  de  tot  den  dienst  toe- 
gelaten is  D.  Frederijck  Broecker  ,  wettehjck  beroepen  van  de  kercke  van 
Westwoude  ende  Binnenwijsen ,  voor  sich  brengende  goede  attestatie  van 
de  academie  van  Leijden  ende  der  kercken  van  Hoorn. 

Item  dat  si]  hebben  aengenomen  Eustatium  l)  Manglerium,  beroepen 
zijnde  van  de  kercke  vant  Oosteijnde  van  't  Vlie ,  met  sich  brengende 
goede  kerckelijcke  ende  classicale  attestatie  van  Loppersum  ende  *)  Groe- 
ningerlandt. 

17. 

Assistentie  der  dienaren  in  den  Omlanden.  —  Aengaende  het  versoeck 
des  synodi  ende  der  kerckendienaren  in  de  Ommelanden  heeft  dese  ver- 
gaderinge  wederom  hare  deputatie  in  last  gegeven  haer  gereet  te  hou- 
den ten  dienste  van  de  kercken  aldaer  om  haer  hulpe  te  wesen  bij  de 
E.  Mogende  heeren  Staten  Generael,  so  wanneer  sij  met  hare  requeste 
in  den  Hage  sullen  verschijnen  ende  onse  gedeputeerde  daertoe  versoe- 
cken ,  volgens  den  last ,  die  in  de  Suijdhollandsche  svnodo  van  desen  ooc 
is  gegeven. 

18. 

Last  der  gedeputeerde  in  alle  zwaricheden.  —  Sijn  overgesien  de  ad- 
vijsen  der  respective  dassen  deses  synodi ,  genomen  over  het  versoeck  der 
E.  Mogende  heeren  Staten,  door  hare  E. E.  gecommitteerden  op  den  sy- 
nodum  tot  Hoorn  ende  Enchuijsen  in  de  svnodo  gedaen,  ende  zijn  den 
gedeputeerden  by  de  meeste  stemmen  belast  de  voorvallende  swaricheden , 
hier  ende  daer  in  de  dassen  ende  8)  kercken  ontstaende ,  tijdelijcken  voor 
te  comen  in  sulcker  voegen ,  als  in  de  voorgaende  synodo  articulo  1 6  4) 
besloten  is 

19. 

Trauwe  der  gedoopte  metten  ongedoopten.  —  Also  bij  de  gedeputeerden 
beijder  synoden  twee  schriften  uijtgesonden  sijn  aen  de  dassen ,  het  eene 
inhoudende  de  redenen ,  waerom  men  niet  en  vermach  in  de  kercke  te 
trouwen  die  ongedoopten ,  het  tweede  een  formulier ,  na  welc  men  sich  sal 
reguleren  int  bedienen  des  doops  aen  de  volwassen  personen,  van  haer 
met  grooten  ernst  ende  vlijt  tsamengestelt  ten  dienste  van  eenige  per- 
sonen ,  die  over  dit  punct  van  andere  gevoelen  schijnen  te  zijne ,  als  daer 


»)    lEuBtatium"  C  heeft  »Eutachium"  E  »EuBfcachium".    2)     «ende"  C  en  E  heb- 
ben Din".     fl)     «ende"  C  heeft  »der'\    <)     »16"  C  heeft  i2.n". 


351 

eertijden  tot  Edam  anno  88  part.  quaest.  2  1)  ende  elders  is  besloten, 
die  noch  tegen  woord  ich  niet  en  schijnen  voldaen  te  wesen ,  voornamelijck 
omdatter  wort  bevonden,  dat  op  haere  eertijden  overgegeven  reden  niet 
en  schijnt  gelet  te  wesen ,  so  ist  dat  raedsaem  ende  goedt  gevonden  is , 
dat  men  geen  van  beijde  dese  schriften  in  druck  sal  laten  uijtgaen ,  maer 
dat  se  van  yeder  classe  sullen  overgelesen  worden  ende  wel  gewogen 
worden  ende  tgene,  datter  in  te  vele,  te  cort,  te  licht,  te  swaer  ofte 
andersins  in  raochte  wesen,  dat  het  den  gedeputeerden  des  synodi  sal 
overgesonden  worden ,  ten  eijnde  sij  op  deselfde  midsgaders  op  die  eertijds 
overgesonden  redenen  letten  mogen  ende  2)  in  desen  ongerust  mogen 
schijnen  te  sijne,  contentement  mogen  geven. 

20. 

Requeste  der  scoolmeesteren.  —  Dewijl  men  verstaet ,  dat  in  de  requeste , 
u  ij  ten  naem  ende  van  wegen  de  schoolmeesteren  onder  de  respective 
dassen  van  Hoorn  ende  Edam  overgegeven  uijt  laste  des  voorgaenden 
synodi  articulo  s)  [1 6]  4) ,  niet  profitelicx  en  is  gedaen ,  ja  oock  geen  ap- 
parentie  en  is,  dat  de  E.E.  heeren  Staten  souden  connen  ofte  begeeren 
een  generael  ordinantie  te  maecken ,  is  raedsaem  gevonden ,  dat  die  da- 
gende schoolmeesteren  met  hare  kerckendienaren  int  particulier  haer  sul- 
len voegen  bij  hare  respective  overheden  ofte ,  ist  noodich ,  bij  de  E.  hee- 
ren Raden  van  Staten  te  Hoorn  met  recommendatie  des  classis ,  daeron- 
der  zij  sorteren. 

21. 

Specificatie  der  houwelicsche  graden.  —  Also  de  deputati  synodi  gerap- 
porteert  hebben  op  haer  versoeck  aen  de  E.E.  Mogende  heeren  Staten 
van  Hollandt  ende  Westvrieslandt  om  in  de  huwelicsche  ordinantie  wat 
naerder  specificatie  uijtgedruct  te  werden  alsulcke  graden  ft),  consangui- 
niteijt  ende  affiniteijt ,  als  men  bij  schrifture  ofte  expresse  fl)  vindet  7)  ofte 
per  consequentiam  oordeelt  verboden  te  sijne,  voor  apostille  hebben  be- 
comen,  dat  bij  haer  E.E.  verstaen  wordt  dieselve  al  8)  .genoechsaem  uijt- 
gedruct te  sijne ,  ende  also  nochtans  de  kercken  niet  genoechsaem  daerin 
haer  connen  vinden  gecontenteert ,  so  heeft  het  synodus  goetgedocht  het- 
selve  noch  eenmael  te  versoecken ,  alsoo  het  dienstich  is  om  voor  te  co- 
men  vele  abuijsen  ende  swaricheden ,  die  somwijlen  hier  ende  daer  ont- 
staen.     Sullen   nietemin    de    deputati  in  schrift  vervaten  alle  ende  9)  al- 


')  »88  part.  quaest.  2"  C  en  E  hebben  »86'".  -)  wende"  C  en  E  hebben  »ende 
die".  3)  »articulo"  ontbr.  in  C  en  E.  4)  »16"  ontbr.  in  alle  codd.  c)  »graden" 
C  en  E  hebben  »graden  van".  6)  » expresse"  C  en  E  hebben  » expresse  redenen". 
7)  »vindet"  ontbr.  in  C  en  E.  8)  »al"  C  en  E  hebben  »alle".  °)  »alle  ende" 
ontbr.  in  E. 


352 

sulcke  graden,  die  sy  oordelen  in  de  E  E.  beeren  Staten  ordinantie  des 
huwelicx  niet  genoechsaem  uijtgedruct  te  sijne  ende  sullen  desen  den 
classibus  aendienen  *)  ten  eijnde  sij  hebben,  waerna  in  desen  sy  haer 
hebben  te  reguleren. 

22. 

Trauwe  der  ongedoopte  in  Hoorn.  —  Wat  aengaet  het  trouwen  van 
de  ongedoopte  in  de  kereke  van  Hoorn,  alsoo  die  personen  altesamen 
worden  opgeschreven  bij  seker  commissarisen  ende  tegehjek  in  de  kereke 
worden  geboden  2j,  maer  niet  van  gelijcken  al  worden  getrouwt  in  de 
kereke,  verclaren  evenwel  nochtans  de  gecommitteerden  des  classis  dat 
buijten  haren  schuit  te  wesen ,  so  wanneer  men  mocht  bewijsen ,  dat  sy 
buijten  de  resolutie  deser  kereken  hadden  gedaen,  belovende  nochtans 
haer  soveel  mogelijck  is  in  desen  met  anderen  3;  te  conformeren. 

23. 

Gravamina. 

Edam. 

Vuijtscrijvinge  der  zwarteneden.  —  Oft  niet  behoorlijcken  en  is  ende  int 
werek  behoort  gestelt  te  werden,  dat  wat  groote  swaricheden  eenige 
kereken  ofte  dassen  hebben  ende  van  de  dassen,  daeronder  de  swaric- 
heijt  is ,  niet  en  connen  verhandelt  worden ,  dat  diesel ve  aen  4)  allen 
dassen  uitgeschreven  worden,  opdat  de  gedeputeerde  der  dassen  daerop 
geresolveert  in  de  sijnodum  mogen  comen  ende  dat  se  daer  niet  voorder 
ende  meer  besluijten  noch  van  eenige  6j  swaricheijt  handelen,  dan  sy  in 
hare  instructie  hebben  ende  die  van  te  voren  eerst  uijtgeschreven  zijn , 
synod.  6)  Dord.  anno  78  articulo  25  titulo  van  de  bijeencomste ,  ende 
Middelb.  part.  quaest.  17  is  besloten? 

Is  geantwoordt,  dat  men  aen  dese  synodale  resolutie  vasthoudet  in 
dese  vergaderinge  ende  tot  noch  toe  gehouden  heeft,  verstaende  int  stuck 
van  lecre  7),  kerekehjeke  ordeninge,  even  te  gelijck  alle  de  kereken 
ende  dassen  deses  synodi  int  gemeijn  aengaende,  in  voegen  dat  men 
acht  onnoodich  geweest  8)  te  zijn  dit  gra vamen  uijt  te  schrijven.  Ne- 
maer  wat  belangt  die  besondere  dingen,  eenige  kereken,  dassen,  diena- 
ren ofte  lidtmaten  aengaende ,  hoedanich  die  oock  zijn  ende  y )  ter  sy- 
nodale vergaderinge  werden  gebracht  bij  forme  van  appelle ,  clachte  ofte 

J)  »acndienen"  C  heeft  wdienen".  -')  «geboden"  C  en  E  hebben  «gebodet". 
3)  «anderen"  C  en  E  hebben  »andere  kereken".  *)  »aen"  C  en  E  hebben  «eerst 
aen''.  ö)  »eenige"  C  heeft  «eenige  groote".  c)  «synod."  C  en  E  hebben  »gelyck 
in  gynodo".  7)  »leere"  C  en  E  hebben  »leere  ende".  s)  «geweest"  ontbr.  in  C. 
9)     »ende"  ontbr.  in  C. 


353 

andersin8  in  eeniger  manieren ,  soo  verstaet  het  sijnodus ,  dat  se  synoda- 
liter  ter  vergaderinge  meugen,  ja  moeten  verhandelt  werden  sonder  ijemants 
praejudicie,  al  ist  datter  geen  uijtschrijvinge  aen  allen  dassen  is  voor- 
ge  gaen. 

Haerlem. 

Voorstellinge.  —  Oft  niet  noodich  en  is,  dat  in  alle  kercken  ende 
dassen,  sorterende  onder  desen  Noordhollandschen  synodo,  onderhouden 
werde  eenpaerlijck ,  tgene  in  synodo  Middelb.  part.  quaest.  *)  48  is  be- 
sloten, te  weten  dat  diegene,  die  van  nieuws  tot  het  predicampt  beroe- 
pen worden ,  in  de  gemeijnte ,  daer  sij  woonen  ende  hare  conversatie  ge- 
hadt  hebben ,  open  tl  ij  ck  veerthien  dagen  te  vooren  sullen  voorgestelt  wor- 
den ,  of  mogehjck  yemandt  eenige  verhinderinge  tegen  hare  persone  wilde 
voortbrengen  ? 

Is  geantwoordt ,  dat  dese  resolutie  synodael ,  alhier  gementioneert , 
noodich  is  ernstelijck  achtervolgt  te  werden. 

Amsterdam. 

Instellen  der  schoolmeesters  met  advys  der'  kercken.  —  Oft  niet  behoor- 
lijck ,  ja  noodichlijck  en  sij ,  dat  de  schoolmeesters  soo  in  steden  als  in 
dorpen  met  believen  der  kercken  voortaen  worden  aengenomen? 

Antwoorde :  ja  in  aller  manieren  ende  het  ware  te  wenschen ,  dat  men 
dit  stuck  hiertoe  conde  brengen.  Sullen  nietemin  de  kercken  int  particu- 
lier aen  wenden  alle  neersticheijt  2)  om  dit  opt  beleeftste  in  te  brengen, 
so  veel  mogelij  ck  wesen  sal. 

2. 

Latynsche  fondamenten.  —  Oft  niet  raedsaem  ende  stichtelijck  en  is, 
dat  men  in  alle  particuliere  Latijnsche  scholen  deser  landen  eenerleij 
auctores  in  grammatica ,  rhetorica  ende  dialectica  den  jongen  jeugt  voor- 
legen sal,  opdat  dieselfde,  wanneer  se  uijt  de  eene  schole  in  de  andere 
comt,  door  verscheijdenhejjt  der  aucteuren  niet  verturbeert  noch  opge- 
houden worden? 

Is  geantwoordt ,  dat  het  stichtelijck  is ,  maer ,  want  men  verstaet  dit 
voor  de  kercken  bij  de  E  E.  heeren  Staten  voor  onmogelijck  gehouden 
te  zijne  om  te  effectueren ,  worden  de  E. E.  commissarisen  ten  desen  fine  sj 
gebeden  om  dese  saecke  gerecommandeert  te  houden. 


l)     »part.  quaest"  C  heeft  »p.  9  art"  E  »p  "    *)    »int  particulier  — neersticheijt" 
C  heeft  «hiertoe  arbeyden"  E  »int  particulier  arbeyden  "    a)    »fineM  ontbr.  in  C  en  E. 

Acla  syn.  proviuc.  I.  "23 


354 
3. 

Kerkelijcke  historie.  —  Oft  niet  goet  en  ware,  dat  een  kerckeljjcke 
historie  generael,  de  religie  deser  landen  aengaende,  beschreven  werde 
ende  dat  nobh  ordinaerlijck  *)  alle  merckelijcke  saecken,  daerin  voorval- 
lende, aengetekent  werden? 

Is  geantwoordt ,  dat  het  goedt  ende  raedsaem  is ,  dewijle  men  verstaet 
dat  in  de  beschrjjvinge  der  Nederlandsche  Chronijcken  ende  Oorspronck 
der  Nederlandsche  oorlogen  de  saecke  der  kercken  niet  na  de  waerheijt 
worden  aengegeven.  Heeft  daeromme  dese  synodas  goetgevonden ,  niet- 
tegenstaende  dat  dit  stuck  behoort  tot  die  algemeijne  kercken ,  dat  even- 
wel de  dassen  sullen  last  hebben  om  uijt  den  haren  een  ofte  meer  per- 
sonen te  committeren,  dewelcke  die  notabelste  dingen,  die  tot  noch  toe 
zijn  gepasseert,  midsgaders  die  noch  dagelij  ex  passeren  ende  notabel  sijn, 
sullen  aenteijckenen  om  telcken  synodale  vergaderinge  daervan  verhael 
te  doen. 

Hoorn. 

Predicanten-habyten.  —  Also  vele  sware  9)  ergernissen  werden  ge- 
causeert  tot  verwondinge  veler  swacker  conscientien ,  lasteringen  der  ver- 
scheijden  secten  ende  also  tot  merekehjeken  naedeel  der  kercken  Gods 
door  de  manieren  so  in  cleedinge,  lange  gestijfde  blauwe  lubben  ende 
andersins,  by  verscheyden  dienaren  gepleegt  ende  gevolgt,  so  wordt 
gevraegt,  oft  niet  raedsaem  en  is,  dat  bij  de  kercken  in  desen  werde 
voorsien  tot  verhinderinge  derselver  ergernissen? 

Is  geantwoordt:  also  in  don  woorde  Gods  nergens  en  staet  voorge- 
schreven een  zeecker  wij  se  van  kleedinge  ende  dat  de  menschen,  onge- 
lijck  van  humeuren  ende  complexien  zijnde ,  mede  ongelijcke  sijn  in  hare 
cleedinge  ende  habyten,  so  ist  nochtans  dat  de  dienaren  des  sijnodi, 
wetende  dat  sij  gestelt  zijn  van  den  Heere  om  sijn  kereke  op  te  bouwen 
ende  daertoe  haer  dagelij  ex  beneerstigen ,  verclaren  dat  8)  sij  bereijt  zijn 
een  ijegelijck  in  sijn  swaoheijt  te  gemoet  te  comen,  soveel  mogelyck 
is  ende  willen  hen  alsoo  4)  draghen ,  dat  sij  in  hare  kercken  geen  erger- 
nissen en  sullen  geven. 

Alcmaer. 
Alcmar  ö).    —    De   vergaderinge ,  ter  weder coemste  D.  Hermanni  ende 

*)  »ordinaerlijck"  C  en  E  hebben  »ordentelycken."  *)  »Bware"  ontbr.  in  E. 
3)  »dat"  C  en  E  hebben  »dat  derhalven."  4)  «willen  hen  alsoo"  C  heeft  »sioh 
also  sal  sien  te."  E  evenzoo.  r>)  »Alcraar"  C  heeft  »De  sake  der  kereke  van  Alc- 
mar ende  Adolphi  Yenatoris. 


355 

Philtppi  Cornelii  verstaen  hebbende  van  de  aencoemste  der  gecommit- 
teerden des  kerckenraedts  tot  Alcmaer  ende  Adolphi  Venatoris  midsgaders 
der  gecommitteerde  yan  't  collegie  van  burgemeijsteren ,  beeft  begonnen 
ter  handen  te  nemen  't  gravamen ,  dat  vant  cl  as  se  van  Alcmaer  is  uijt- 
geschreven.  Ende  nadat  de  acten  des  voorgaenden  synodi  over  dit  stuck 
waren  overgelesen  ter  praesentie  van  de  voornoemde  gecommitteerde  bur- 
gemeesteren ,  is  wijder  gevraegt ,  of  de  gecommitteerde  des  classis  in  dese 
saecke  1)  souden  tsaem  met  die  van  de  kercke  binnen  ende  buijten  staen 
ofte  niet. 

De  sijnodus  willende  voorcomen  alle  suspicie ,  die  bij  d'eene  offte  d'an- 
dere  partije  mochte  ontstaen  ende  den  classi  aendienende,  of  sij  haer 
recht  2)  om  beters  wille  souden  goetvinden  te  quij teren  sonder  nochtans 
in  desen  gepraejudiceert  te  zijne,  hebben  sij  raedsamer  gevonden,  doch 
onder  protestatie ,  haer  den  raedt  des  synodi  te  onderwerpen  ende  buijten 
te  staene. 

Heeft  wijder  de  synodus  goetge vonden  om  voor  te  comen  alle  laster 
ende  scheldwoorden,  die  int  procederen  tusschen  partijen  lichtelijcken 
mochten  ontstaen ,  dat  elck  apart  ende  int  bysonder  gehoort  soude  werden. 

Ende  oversulcx  heeft  de  classe  ende  de  kercke  ten  aenhooren  van  de 
burgemeesteren  van  Alcmaer,  als  voorseijt  is,  te  kennen  gegeven,  dat 
Adolphüs  Venator,  kerckendienaer  tot  Alcmaer,  geensins  heeft  connen 
gebracht  worden  om  door  een  beleeffde  schuldbekenninge  wech  te  nemen 
alsulcke  ergernisse ,  als  hy  hadde  gegeven  so  int  uijtgeven  van  twee  z) 
sekere  boecxkens ,  het  eene  4)  Democritus ,  het  ander  genaemt  Brulofts- 
gedicht ,  so  oock  in  een  schrift  van  209  articulen ,  aen  allen  dassen  uijt- 
geschreven,  aen  wijs  ende  punctuelick,  wat  sij  int  overloopen  der  voorsz. 
boecxkens  hadden  genoteert  om  hem  voorgedragen  te  worden  ende  wat 
daeraen  volght  5) ,  seggende  daerbij  haers  ampts  te  zijn  acht  te  nemen  op 
de  leere  ende  't  leven  harer  medelidtmaten  ende  oock  onder  dien  Adolphi 
Venatoris.  Heeft  oock  int  bijsonder  de  kerckenraedt  te  kennen  gegeven , 
hoe  zedert  de  laetste  handelinge  des  classis ,  met  Adolpho  gehouden ,  in 
hare  kercke  de  saecken  zijn  verloopen,  aendienende  meteen  seeckere 
puncten  van  beschuldinge ,  die  sy  seyden ,  dat  se  desen  synodo  hadden  voor 
te  dragen  ende  waerin  sy  oordeelden ,  dat  Adolphüs  sich  grootelij  ex  hadde 
verloopen 

Als  nu  Adopiius  hierop  was  ingestaen,  heeft  voor  al  ö)  versocht  van 
desen  sijnodo  dese  vier  dingen ,  te  weten :  ten  eersten ,  op  wiens  versoeck 
hij  geroepen  was  ende  wie  zijn  partije  waren;  ten  tweeden,  welcke  die 


')  »in  dese  saecke1'  ontbr.  in  C.  2)  »recht"  C  en  E  hebben  »recht  in  desen." 
*)  »twee"  ontbr.  in  C  en  E.  4)  »eene"  C  en  E  hebben  »een  genaemt."  6)  »YÓ\ghtf' 
C  en  E  hebben  «gevolght  is.*'    ''')    «voor  al"  C  en  E  hebben  »alvooren  " 

23* 


356 

puncten  sijner  beschuldinge  waren;  ten  derden  versocht  hij  hem  die  ge- 
geven te  worden  int  schrift  om  daerop  schriftelij ck  te  antwoorden ;  ten 
vierden ,  dat  hem  mochte  geoorloft  wesen  eenige  personen  tot  zijner  assisten- 
tie te  nemen;  hem  nochtans  in  desen  allen  submitterende  het  oordeel  deser 
synodi.  Op  welken  verspreek  l)  de  vergaderinge  gelettet  hebbende ,  heeft 
tot  antwoorde  gegeven ,  dat  in  de  proceduren  de  drie  eerste  puncten  sich 
van  selfs  souden  openbaren  ende,  aengesien  hem  niet  noodich  en  was 
assistentie  bijgevoegt  te  zijne,  word  hem  tvierde  afgeslagen. 

Men  heeft  voorts  Adolpho  beginnen  voor  te  houden  het  eerste  boecx- 
ken,  genaemt  Democritus,  uijtet  welcke  hem  aengewesen  zijn  eenige 
puncten  als  oock  mede  uijt  het  ander  boeexken,  mede  verhaelt,  ende 
aengeteijekent  daerop  zijn  antwoordt  ende  verclaringe ,  gelijck  oock  sulex 
is  gedaen  opt  examen  van  de  209  artijckelen ,  alhoewel  de  sijnodus  geern 
hadde  gesien,  gelijck  sy  hem  daertoe  meermael  genoodicht  heeft,  dat 
hij  't  casseren  ende  wederroepen  wilde ,  doch  te  vergeefs.  Maer  wat  aen- 
gaet  de  particuliere  beschuldinge ,  bij  de  kereke  apart  aengedient ,  is  dese 
saecke  verhandelt  ten  binnenstaen  a)  van  beijde  partijen.  Waerop  die 
aenclagende  partije  zijn  verclaringe  gedaen  hebbende,  is  Adolphus  in 
zijne  defensie  daerop  gehoort,  totdat  alles  aen  wedersijden  is  ingebracht, 
'tgeene  een  ij  egel  ij  ck  hadde  inne  te  brenghen,  gelijck  van  desen  allen 
pertinente  8)  notie  4)  is  gehouden ,  waervan  de  papieren  bij  de  gedepu- 
teerde des  synodi  zijn  berustende.  Desen  aldus  gedaen  sijnde,  heeft  de 
vergaderinge  op  alles  wel  gelettet  ende  gewogen,  gelijck  de  E.  burge- 
meesteren van  Alcmaer  naermaels  te  kennen  gegeven  hebben  een  goet 
contentement  te  hebben  in  de  proceduren ,  hier  gehouden ,  maer  een  groot 
miscontentement  in  de  maniere  Adolphi,  belovende  daervan  trouwelijcken 
rapport  te  doene  aen  hare  principalen. 

Nadat  dit  nu  alles  aen  wedersijden  ten  vollen  gedebatteert  ende  ge- 
hoort  is  geweest,  heeft  de  vergaderinge  gesocht  de  saecke  wech  te  nemen 
door  een  minnelijck  accoordt  ende  beleeffdelijcke  versoeninge  naer  an- 
wijsinge  eenige  fauten,  ter  wedersijden  begaen,  gelijck  tot  dien  eijnde 
geconcipieert  zijn  twee  formulieren  van  versoeninge,  waervan  het  eene 
alhier  in  de  synode,  het  ander  tot  Alcmaer  van  een  uijt  dese  vergade- 
ringe soude  afgelegen  werden,  ende  soude  daermede  alle  querelen  doodt 
ende  te  nieto  zijn  om  in  ft)  broederlij cke  liefde  ende  eenicheijt  voortaen  ö) 
te  leven.  Doch  niettegenstaende  desen  meermael  Adolpho  zijn  voorgele- 
sen  met  veel  biddens  ende  smeeckens  7)  der  broederen ,  heeft  Adolphus 
datselfde  veracht. 

*)  «verspreek"  C  en  E  hebben  «versoeok."  2)  » binnenstaen"  E  heeft  »buijten- 
staen."  3)  «pertinente"  E  heeft  «particuliere."  *)  «notie"  C  en  E  hebben  » no- 
titie." :)  »in"  C  en  E  hebben  »in  goede."  '')  voortaen"  ontbr.  in  C  en  E. 
7)     » ende  smeeckens"  C  heeft  «smeeckens  ende  ernstigh  vermanena."    Evenzoo  E. 


357 

De  synodus  wijder  met  droef  heijt  procederende ,  alles  wel  rijpelicken  in 
de  vreese  des  Meeren  overgeleijt  hebbende,  heeft  eijndel ij ck  geresolveert , 
dat  Adolphus  bij  sententie  verclaert  sal  worden  schuldich  te  sijne  l)  opent- 
lij  ck  schuldbekenninge  te  doen  so  hier  in  de  sijnode  als  tot  Alcmaer  van 
de  predicstoel  tot  wechneminge  der  geheeler  2)  ergernissen  ende  versoe- 
ninge  met  de  kercke,  ofte  in  cas  van  weijgeringe,  dat  hij  van  nu  aen 
gesuspendeert  wort  van  den  h.  avontmael,  hem  gevende  noch  twee  maen- 
den  respijt  3;  om  hemselven  naerder  te  bedencken ,  dewelcke  geexspireert 
zijnde,  ingevalle  hij  noch  ongehoorsaem  blijft  ende  die  aenspraacke,  die 
hem  van  weghen  de  classe  van  Haerlem  ende  van  Hoorn  respective  staende 
desen  tijdt  sal  gedaen  worden,  ongehoorsaemlijcken  verwerpt,  sal  gesus- 
pendeert werden  van  zijnen  dienst  door  de  gedeputeerde  des  synodi  ende 
noch  twee  bijgevoechde  uijt  ijeder  der  gemelder  dassen ,  waertoe  hem  be- 
hoorlijcke  instructie  verleent  ende  medegegeven  is. 

Ende  opdat  het  synodus  niet  na  en  late,  dat  tot  behoudinge  Adolphi 
soude  dienen,  heeft  raedsaem  gevonden  voor  het  pronuncieren  der  sen- 
tentie, dat  do  minus  Halsbergius  ende  Philippus  Cornelii,  bij  denwelcken 
gebeden  was  D.  Ellardus  Moenius  4)  sich  bij  te  voogen ,  souden  uijtgaen 
om  Adolphum  noch  wijder  aen  te  spreecken  ende  hem  te  vermanen  tot 
gehoorsaemheijt  omme  de  voorgestelde  middel  van  versoeningho  aen  te 
nemen.  Ende  so  hij  verstonde  in  de  formulieren  voornoemt  ijets  te  wesen , 
hetwelcke  hem  dochte  safter  te  connen  gestelt  werden ,  jae  oock  nagela- 
ten 6)  te  moghen  werden ,  presenteerden  sij  haer  om  6)  sulcx  den  synodo 
aen  te  dienen.  Maer  also  Adolphus  heeft 7)  gepersisteert ,  is  de  sen- 
tentie ten  aenhooren  van  partijen  gepronuncieert  in  forma  als  volcht: 

Gehoort  bij  den  Noordhollandschen  synodum ,  binnen  Edam  in  den  name 
des  Heeren  vergadert,  het  aengeven  van  de  kercke  ende  classe  van  Alc- 
maer tegen  Adolphum  Vknatorem  ,  kerckendienaer  binnen  derselver  stede , 
belangende  seeckere  boecxkens,  eenen  genaemt  Reden  vreucht  of t  Demo - 
critus  ende  een  ander  genaemt  Bruloftsgedicht ,  bij  den  voorsz.  Adolphum 
gemaect  ende  doen  drucken,  ende  hierover  volcomen  mondelinge  verclaringe 
ende  verantwoordinge  gedaen  sijnde;  gehoort  oock  sekere  dachten  der 
voorsz.  kercke  van  Alcmaer  tegen  Adolphum  voorseijt  betreffende  zeeckere 
handelinge  Adolphi  so  in  de  kerckenraedt  als  oock  in  een  openbare  8) 
predicatie  betreffende  de  schuldbekenninge  binnen  Alcmaer,  insgelijcx 
met  9)  volcomen  antwoorden  ende  wederantwoorden  ten  wederzijden ;  ge- 
sien  mede  ende  ondersocht  een  seecker  schrift  van  209  artijckelen ,  bij  den 


*)  » schuldich  te  sijne"  ontbr.  in  C  en  E.  s)  ageheeler"  C  en  E  hebben  »gege- 
ven."  3)  ^respijt"  ontbr.  in  C  en  E.  4)  »Moenius"  ontbr.  in  C.  6)  »nagelaten" 
C  en  E  hebbon  »uijtgelaten."  6)  »sij  haer  om"  ontbr.  in  C.  7)  ^heeft''  C  en  E  heb- 
ben »bij  syne  wey geringe  heeft.''  8)  » openbare"  E  heeft  «ander."  8)  »met" 
ontbr.  in  C. 


358 

yoorsz.  Adolphüm  al  over  eenigen  tijdt  aen  allen  dassen  van  Noordhol- 
landt  overgeschreven  ende  bij  denselven  dassen  op  den  synodum  gerefe- 
reert ,  ende  Adolphi  verclaringe  ende  verantwoordinge  so  int  generael  als 
op  eenige  bysondere  puncten  daerop  verstaen ;  ende  eijndehjck  mede  ge- 
hoort  de  dachten  Adolphi  voorseijt  tegens  zijne  medebroederen  Pjeter 
Cornelisz  ende  Cornelis  van  Hille  in  de  leere  ende  wandelinge  x) ,  te 
voren  mede  int  voorsz.  schrift  van  209  artijckelen  sommierlijck  gestelt 
ende  alhier  specialijcken  in  desen  synodo  geclaecht,  met  volcomen  ant- 
woordt ende  wederantwoordt  ten  wedersijden.  Al  tgene  voorseijt,  mids- 
gaders  wat  dien  aencleeft  ende  den  sijnodo  ex  officio  acn  te  mereken 
stont,  rij peli eken  ende  in  de  vreese  des  Heeren  ende  na  zijn  h.  woordt 
overgeleijt  ende  overwogen  zijnde ,  naedat  men  den  voorsz  Adolphüm  tot 
gheen  schuldbekenninge  bij  seeckere  formulier  opt  gevoechlijcste  ende  so 
na  als  de  conscientie ,  waerheydt .  ende  stichtinge  van  Gods  kereke  lijden 
mochte  ende  9)  ten  wederzijden  beraemt  ende  beyden  voorgestelt  ende  bij 
Cornelium  Hillenium,  soveel  hem  aenging,  gewillichlijck  aengenomen  ende 
daerover  met  den  synodo  versoent ,  niet  heeft  connen  bewegen  ende  over- 
sulx  door  desselven  Adolphi  hardneckicheijt  noodelyck  gedrongen  wordt 
tot  uijterlijcken  oordeel  te  comen,  heeft  derhalven  de  voorsz.  synodus 
verclaert  ende  geoordeelt ,  verclaert  epde  oordeelt  mits  desen ,  dat  Adol- 
phüs  voorseijt  hem  selven  vergrepen  heeft  in  dese  navolgende  stucken: 
eerst  op  het  aengeven  ende  clachte  3)  der  kereke  ende  classe  van  Alc- 
maer ,  dat  hij  een  boeexken ,  genoemt  Redenvreucht ,  ter  onbequamer  tydt 
ende  met 4)  onstichtehjeke  materie  als  oock  een  Bruijloftsgedicht  met 
quetsinge  van  de  gemeijne  eerbaerheydt  ende  beijde  dese  boeexkens  tsamen 
tegen  de  betamelichcijt  ende  weirdicheijt  sijns  ampts  met  ergernisse  uit- 
gegeven heeft ;  ten  anderen  op  do  clachte  van  de  kereke  van  Alcmaer , 
dat  hij  hem  vergrepen  heeft  in  bedriegclijcke  handelinge  met  den  ker- 
ckenraedt  tot  Alcmaer  int  stuck  sijner  schuldbekenninge  ende  moedwillige 
wederspannicheijt  tegen  denselven,  daerop  gevolcht,  als  oock  bespottelijcke 
verachtinge  desselven  sonder  reden  ende  in  een  onbehoorlycke  predicatie , 
streckonde  tot  oproermakinge  h)  ende  onruste  der  gemeijnte ;  ten  derden , 
aengaende  het  geschrift  van  209  artijckelen,  dat  hij  sulck  een  gantsch 
onbehoorlijck  schrift  aen  allen  dassen  overgesonden  heeft,  weirdich  ge- 
noemt  te  worden  een  libel  fameus,  in  welcken  onder  veel  andere  beris- 
pelijcke  puncten  gevonden  worden  groote  ontemperheijt  ö)  ende  spijticheijt 
van    woorden,    een  dienaer  Christi  gantsch  onbetamelijck ,  ende  voorne- 


l)  »in  de  leere  ende  wandelinge"  ontbr.  in  C.  2)  sende"  ontbr.  in  C  en  E. 
8)  »ende  daohte"  ontbr.  in  C  en  E.  4)  »met"  ontbr.  in  C.  6)  » oproermakinge" 
C  heeft  »opmakinge".  Zoo  ook  E.  ")  » ontemperheijt"  C  en  E  hebben  »ongotem- 
pertheyt". 


359 

melijck  spottelijcke  beschrijvinge  sijner  medebroederen ,  bijsonder  des  vro- 
men ouden  mans  l) ,  item  onbehoorlijck  verhael ,  daermet  dat  verscheijden 
yrome   predicanten  ende  geleerde  mannen  bui] ten  ende  binnen  desen  sij- 
nodo ,  ja  ooc  buijten  dese  provinciën  verdacht  2)  gemaect  werden ,    item 
onrechte  verwerpinge  van  eenige  sijnodale  besluijtinge ,  niet  strijdich  tegens 
Gods  woordt ,  denwelcken  hij  evenals  alle  andere  predicanten  behoort  on- 
derworpen  te   wesen,  ende  eijndelijck  gesochte  ende  onrechtveirdige  be- 
schuldinge  des  laetsten  sijnodi,  t'Enchuijsen  gehouden,  alsoock  der  se  1  ver 
gedeputeerden ;  dat  hij  eenige  kerckelijcke  vergaderinge ,  in  desen  landen 
gehouden,    dacrin  eenige  opgeresen  swaricheydt  in  voorleden  tijden  ver- 
handelt   ende   geoordeelt  zijn  geweest,  int  voorsz.  schrift  van  209  artij- 
ckelen  bitterlijcken  ende  zeer  lasterlijcken  beschuldicht  heeft ,  waerop  hij , 
tweemael  instant  el  ij  ck  versocht  zijnde,  verclaringe  te  doen  geweijgert  heeft; 
ten   vierden  aengaende    sijne   dachten  tegen  sjjne  medebroeders,  dat  hij 
een  ongefondeerde  beschuldinge  te  voren  aen  allen  dassen  uijtgeschréven 
ende    in    den   sijnodo  voortgebracht  heeft  tegen  den  vromen  ouden  man 
Petrum    Cornelii    ende  int  bijsonder  een  calumnieuse  ende  onmatige  be- 
schuldinge zijns  medebroeders  Cornelii  Hillenii  in  leere  ende  wandel  oock 
te  vooren  aen  allen  dassen  uijtgeschréven  ende  daerna  alhier  in  den  sij- 
nodo   specialijcken    voorgestelt   heeft,   in  welcken  niet  gevonden  is,  dat 
sulcken    hoogen    aengeven   weirdigh  was  noch  in  leere  noch  in  wandel; 
ende  eijndelijck ,  dat  hij  hem  vergrepen  heeft  in  groote  onachtsaemheijt  s) 
tegens  verscheijden  kerckelijcke  vermaningen ,  soo  particulier  als  van  weghen 
des  synodi  gedaen  in  een  saecke,  daertoe  hij  nochtans  seer  nabij  in  sub- 
stantie   naderhandt  door  d'auctoriteijt   van  de  magistraet  *)  gebracht  is , 
nadat   hij    de  kercke  van  Alcmaer  door  zijn  onwillicheijt  een  goede  tydt 
daerover  in  twist6)  hadde  gehouden.     Van  welcke  puncten,  zeer  erger- 
lij  cke  ende  van  quade  consequentie  ende  een  dienaer  Jesu  Christi  onbe- 
tamelijck  sijnde ,  de  synodus  verclaert  den  voorsz.  Adolphum  gehouden  te 
wesen  schuldbekcnninge  te  doen  ten  deele  in  dese  vergaderinge  ofte  voor 
de    gedeputeerden  des  synodi,  ten  deele  opentlijck  van  de  predicstoel  in 
de    kercke   van   Alcmaer,  ende  in  cas  van  weijgeringe,  dat  hij  van  des 
Heeren  avondmael  van  nu  aen  gesuspendeert  sal  zijn,  ende  bijaldien  hij 
binnen  den  tijt  van  twee  maenden  geen  behoor  lij  cke  schuldbekenninge  wil 
doen  volgens  den  formulier  ende  inhouden  deser  sententie ,  sal  hij  na  het 
exspireren  van  de  voorsz.  maenden  van  den  dienst  tot  Alcmaer  gesuspen- 
deert   ende  opgeschort  zijn,  gelijck  hij  metterdaet  sal  worden  gesuspen- 
deert,   in  gevalle  hij   in  zijn  dienst  ofte  predicatie  sal  bevonden  worden 
binnen  desen  twee  maenden  hem  anders  te  dragen  dan  het  betaemt. 

')  »mans"  E  heeft  »manB  Petri  Cornelii".  8)  » verdacht"  C  heeft  »veraoht". 
s)  *  onachtsaemheijt"  C  en  E  hebben  aongehoorsaemheyt".  4)  «magistraet"  E  heeft 
» magistraat  yan  Alcmar".    6)     >  twist"  C  heeft  )onruste  ende  twist". 


360 

Is  ooc  mede  Adolpho  aengedient ,  dat  Cornelius  Hilleniüs  met  den  sy- 
nodo  is  versoent  over  eenige  puncten  van  aenclachten ,  die  hij  tegens  hem 
voortgebracht  heeft,  over  welcke  het  synodus  verstonde,  dat  hij  berispe- 
lijck  was ,  presenterende  insgelijcx  over  deselfde  puncten  met  hem  te  ver- 
soenen. 

Maer  Adolphus,  dit  geweijgert  hebbende,  heeft  geprotesteert  tegens 
dese  sententie  ende  daervan  geappelleert  op  den  nationalem  synodum, 
versoeckende  co  pij  e  ende  restitutie  van  sijne  stucken.  Dese  sijn  hem  wel 
geaccordeert ,  mits  latende  copije  auctentijck  bij  dese  vergaderinge ,  gelijck 
hem  oock  is  medegedeelt  copije  van  de  sententie  sonder  meer. 

De  classis  van  Alcmaer  is  bedanct  geworden  van  hare  groote  *)  sorghe 
ende  christelijcken  opsicht,  die  sij  gedragen  heeft  over  de  kercke  van 
Alcmaer,  alsooc  mede  over  de  beleeftheijt ,  met  welcke  sy  haer  in  desen 
tegenwoordigen  handelinge  hebben  gedragen. 

Particularia. 
1. 

Pieter  Jansz  tot  Abcoude.  —  Pieter  Janssz,  gewesen  eertijts  dienaer 
tot  Lopijck  ende  nu  onlangs  tot  Abcoude ,  is  op  sijn  versoeck  binnen  ge- 
staen,  vertoonende  wettelijcke  attestatie  zijner  leero  ende  levens,  met 
eenen  noch  te  kennen  gevende  de  moeijten  ende  swaricheden ,  die  hij  sijns 
yvers  ende  goeden  devoirs  halven ,  in  de  kercke  van  Abcoude  aengewendt 
tot  weeringe  der  misbruijcken  ende  swaricheden ,  bij  den  Papisten  aldaer 
moetwillich  aengerechtet ,  sijn  ontmoet  ende  dat  hij  daarenboven  door  de 
auctoriteijt  der  E.  heeren  Staten  van  Utrecht  niet  al  te  beleeft  van  zijnen 
dienst  is  afgeset  ende  om  in  een  ander  provincie  dienst  te  soecken  is 
doen  vertrecken ,  onaengesien ,  so  hij  seyde ,  dese  swaricheden  over  lange 
tijden  waren  gestelt  in  handen  van  zyn  Excellentie,  versoeckende  der- 
halven van  dezen  synodo  raedt  ende  assistentie  met  praesentatie  van  zijnen 
dienst.  De  vergaderinge,  van  goeder  handt  verstaende,  hoe  desen  per- 
soon hem  in  leer  ende  leven  wel  *)  heeft  gedragen ,  heeft  geresolveert , 
alsoo  de  provincie  van  Utrecht  tot  desen  synode  niet  en  behoort  ende 
dat  nu  de  plaetse  van  Abcoude  met  een  ander  s)  uijt  de  auctoriteijt  der 
Staten  voorsz.  is  voorsien,  dattet  hem  beter  is  in  een  ander  provincie 
hem  te  laten  emploijeren ,  ten  welcken  eijnde  hem  eenige  vacerende  plaet- 
sen  in  de  respective  classen  deses  synodi  bekent  gemaect  zijn.  Ende  is 
wijder  vereert  met  de  summa  van  60  gil.  5  stt. ,  belastende  voorders  den 


J)    »groote"  C  en  E  hebben  »goede'\     2)     »wel"  ontbr.   in  C.    3)    »ander"  E 
heeft  » anderen  dienaer". 


361 

deputatis  deses  synodi  daer  noch  wat  op  te  leggen ,  sooveel  alst  haer 
goet  duncken  Bal,  houdende  in  recommendatie  den  soberen  standt  der 
kercken  int  Sticht  om  dese  ende  diergelijcke  abuijsen  l)  ter  gelegender 
tydt  aen  zijn  Excellentie  te  remonstreren  om  door  zijn  auctoriteijt  daerin 
voorsien  te  mogen  werden. 

2, 

Rapport  Roggii.  —  D.  Johannes  Roggicjs,  kerckendienaer  tot  Hoorn, 
heeft  rapport  gedaen  van  'tgene  hij  in  de  sijnodo  van  Groeninger  2)  Om- 
landen  ende  Drente ,  in  den  Dam  onlangs  gehouden ,  heeft  gebesoingeert , 
waerover  de  vergaderinge  een  goedt  contentement  genomen  heeft.  Ende  is 
Roogius  van  sijnen  goeden  dienst  bedanct,  stellende  mette  meeste  stem- 
men in  sijn  plaetse  Petruh  Cornelii,  kerckendienaer  tot  Enchuijsen,  om 
op  den  synodum  voornoemt  toecoemstige  jare  te  verschijnen  met  behoor- 
lijcke  credentie  ende  instructie  ende  daervan  rapport  te  doene  aen  de  ge- 
deputeerden deses  synodi  mondeling  ofte  bij  schrifte. 

3. 

Deputatus  op  Gelderlant.  —  D.  Joannes  Hallius,  kerckendienaer  tot 
Amsterdam,  overmidts  sijne  crancheijt  absent  sijnde,  heeft  laten  aendie- 
nen  door  Johannem  Halsbergium,  sijnen  collegam,  dat  hij  tot  Harderwijck 
ter  synodale  vergaderinge  des  vorstendoms  van  Gelderlandt  voorleden  so- 
mer  is  verschenen  ende  sijn  commissie  uijtge  voert  heeft  uijt  den  name 
deses  synodi  sonder  ijets  te  hebben  int  bysonder  om  aen  dese  vergade- 
ringe te  rapporteren.  Worde  der  hal  ven  van  zijnen  goeden  dienst  be- 
danct ende  in  sijnen  plaetse  mette  meeste  stemmen  geordineert  D.  Jo- 
hannes Halsbergius  ,  dienaer  tot  Amsterdam ,  omme  met  behoorlijcke  cre- 
dentie ende  instructie  te  erschijnen  op  den  aenstaenden  synodum  vermeit 
ende  daervan  rapport  te  doen  aen  de  gedeputeerde  des  synodi  bij  monde 
of  geschrifte. 

4. 

Gravamina  over  te  senden  an  de  ander  provinciën.  —  D.  Ellardus 
Moenius  ,  gedeputeerdo  des  synodi  van  Gelderlandt  te  deser  vergaderinge , 
heeft  verclaert  in  commissie  te  hebben  achtervolgende  het  goetvinden  der 
kercken  van  Gelderlandt,  voorleden  jaer  synodaliter  geresol veert ,  alhier 
te  versoecken ,  dat  de  gravamina ,  die  van  de  classe  deses  synodi  onder- 
linge worden  overgesonden  om  met  gemeen  ad  vijs  aller  kercken  verhandelt  8) 


*)    »abuij8en"  E  heeft  »abusen  int  Sticht".     *)     «Groeninger''  C  heeft  «Groenin- 
gen".     Zoo   ook  E.     ")     >  verhandelt"  C  en  E  hebben  «in  den  sijnodo  verhandelt". 


362 

te  werden,  oock  van  gelijcken  l)  aen  de  gedeputeerden  der  synode  Tan 
Gelderlandt  souden  overgesonden  worden ,  'twelcke  mede  de  gedeputeerden 
Tan  Zuijdhollandt  hebben  versocht.  Maer  alsoo  voor  desen  geen  resolu- 
tie over  dit  punct  en  wort  bevonden ,  is  belastet  eerst  in  de  dassen  ver- 
handelt te  worden  om  daervan  haer  ad  vijs  ende  goedt  vinding  over  te 
schrijven  aen  de  gedeputeerden  des  synodi. 

5. 

Deputati  synodi.  —  D.  Wernerus  Helmichius  9) ,  gedragen  hebbende 
alsnu  voor  het  tweede  jaer  den  last  des  sijnodi ,  is  van  dese  vergaderinge 
zijns  trouwen  3)  diensts  bedancket  ende  in  zijn  plaetse  vercoren  mette 
meeste  stemmen  D.  Johannes  Bogardus,  kerckendienaer  tot  Haerlem,  omme 
beneffens  Hermannum  Geraroi  4)  desen  aenstaenden  jare  de  synodalo  las- 
ten uijt  te  voeren. 

6. 

Rekeninge.  —  Joannes  Halsbergius  ende  Guiliame  de  Keu,  ouderling 
tot  Haerlem ,  gecommitteert  ter  aenhooren  van  de  reeckeninge  der  gede- 
puteerden, hebben  daervan  rapport  gedaen  an  dese  vergaderinge. 

7. 

Edam  ende  Broeck.  —  Alsoo  D.  Helmichius  was  belast  rapport  te  doen 
van  tgene  bij  hem  ende  sijne  medegedeputeerde  was  gehandelt  tot  Edam 
ende  Broeck  in  Waterlandt  tot  wechneminge  van  de  twist,  die  daer  was 
ontstaen  5) ,  ende  die  van  6)  Edam  belastet  waren  uijt  te  staen ,  doch  dat  sij 
int  eerste  zeer  instantelijck  hebben  geweijgert ,  nochtans ,  haer  naderhandt 
weder  bedenckende,  hebben  haer  gesubmitteert  onder  het  oordeel  deser 
vergaderinge  ende  onder  protestatie  ende  behoudens  het  recht  van  haer  appel. 

De  synodus,  gehoort  hebbende  uijt  het  rapport  D.  Helmichii  den  staet 
ende  gelegentheijt  der  kercke  van  Brouck  voorsz  ,  ooc  mede  hebbende 
gesien  een  requeste  uijt  den  name  ende  van  wegen  deselfde  kercke ,  hier 
overgeleijt,  dolerende  over  eenige  moeijte,  die  hen  bejegent  van  eenige 
kerckehjckc  vergaderinge  ende  personen,  so  sy  seijden,  meteenen  ver- 
soeckende  om  van  de  opsicht  des  classis  van  Edam  ontslagen  ende  tot 
den  dassen  van  Amsterdam  ovcrgevoert  te  mogen  werden ,  maer  alsoo  de 
broederen  des  classis  van  Edam  7)  te  kennen  hebben  gegeven ,  dat  dese 


*)  »van  gelijcken '  C  heeft  wtijdelyok",  E  »te  gelyck".  2)  «Helmichius"  E  heeft 
»  Helmichius,  kerokendienaer  tot  Amsterdam".  3)  «trouwen"  C  en  E  hebben  b trou- 
wen en  goeden".  4)  «beneffens  —  Gerardi"  ontbr.  in  C.  Achter  «Gerardi" 
heeft  E  nog:  «dienaer  tot  Enchuijsen".  5)  »daer  was  ontstaen"  C  en  E  hebben 
t> ontstaen  was  in  de  kercke  van  Broeck  voorseydt.''  °)  »van''  C  en  E  hebhen  »*an 
de  olassc  van".    7)      Kdain"  C  en  E  hebben   >Edam,  binnenstaende". 


363 

sake  ,  scherpelijc  ondersocht  zijnde ,  voomemel  ij  c  onder  de  vroedtschap 
Bal  bevonden  werden  anders  te  wesen,  dan  hier  mondeling  ofte  bij  ge- 
schrifte soude  mogen  aengegeven  zijn,  meteenen  seggende,  dat  de  ker- 
ckenraedt  van  Monickendam  bereydt  was  om  sich  te  verantwoorden  te- 
gen 'tgene ,  dat  men  in  dese  handelinge  tot  haren  nadeele  mochte  voort- 
brengen; de  synodus,  dese  sake  wel  insiende,  heeft  goetgevonden  re- 
solutie te  nemen  tot  bevredinge  van  partijen  ende  wechneminge  van  alle 
moeijte  ende  onrust  1),  heeft  derhalven  beraemt  ende  in  geschrifte  ge- 
stelt  een  zeecker  middel  van  accord  om  te  vorderen  (ist  mogelij  ck)  een 
seeckere  versoeninge  ende  gestadige  vrede  aen  wedersijden.  Ende  is  d'exse- 
cutie  belast  D.  Helmichio,  Johanni  Wilsoet  ende  Bernardo  Spanaeo  be- 
neffens den  gedeputeerden  des  sijnodi  2)  met  auctorisatie  ende  wettelijcke 
instructie  ende  is  desen  de  partijen  aen  wedersijden  aengedient  ende  be- 
lastet  haer  geseggelijcken  ende  vredelijcken  8)  te  dragen. 

8. 

Brief  vuyt  Vranckrijc.  —  Piscatoris  scripta.  —  Is  alhier  vertoont  een 
zeecker  brief,  gesonden  van  de  algemeijne  kercke  van  Vrancrijck,  daer- 
benevens  gaende  een  copije  van  de  Belijdenisse  des  geloofs ,  eertijden  bij 
deselfde  kercke  uijtgegeven ,  als  nu  wederom  op  een  nieuwe  oversien  ende 
met  een  artijckel  van  den  antichrist  vermeerdert  ende  bevestight  in  ha- 
ren nationale  synodo,  gehouden  riu  onlangs  in  Daulphine,  versoeckende 
van  de  kercke  van  dese  Nederlanden  dese  hare  overgesonden  confessie 
te  lesen,  overwegen  ende  haer  broederlijck  overgeschreven  te  werden, 
soo  daer  ijet  in  gevonden  wert  anteijekeninge  weerdich  te  sijne.  Ende 
ten  wedersijden,  dat  de  Belydenisse  der  Nederlandscher  kereken  haer 
soude  overgesonden  werden  om  van  gelijcken  bij  hen  te  doene ,  ten  eijnde 
de  suyverheijdt  ende  eenicheijt  des  geloofs ,  die  daer  is  tusschen  de  Fran- 
coijsche  ende  Nedcrlandsche  koreken,  te  beter  mach  blijeken  ende  een 
ijegelijck  volcoinen  contentement  geschiede. 

13  noch  een  ander  brief  van  deselve  kercke  hier  overgeleijt ,  te  kennen 
gevende  dat  in  de  schriften  D.  4)  Piscatoris  ,  professoris  in  de  Nassausche 
academie  tot  Herborn ,  eenige  dingen  te  vinden  zijn ,  diewelcke  staen  ge- 
noteert  ö)  ende  den  auctoor  daervan  vermaent  te  worden. 

De  sijnodus  heeft  raedtsaem  gevonden  dese  saecke  door  hare  gedepu- 
teerde te  leggen  in  communicatie  met  den  synodo  van  Suydhollandt. 

9. 
Coolhasii   excommunicatio.  —  D.  Festüs  Hommius  heeft  in  dese  verga- 


*)     «onrust"   C  en  E  hebben   «onlust"      s)     «benefFens   —  sijnodi"  ontbr.  in  C. 
3)    «ende  vredeljjcken"  ontbr.  in  E.    4)   »DM  C  heeft  «D.D.  Joh.",  E.   »D.  Joannis". 
)     »gcnoteert"  C  heeft  ogenotcert  te  moeten  werden".    In  gelijken  zin  E. 


364 

deringe  te  kennen  gegeven,  hoe  dat  in  de  laetste  synode  van  Suydhol- 
landt  goetgevonden  was  de  sententie  der  excommunicatie,  tegen  Casparum 
Coolhaes  genomen ,  t'exsecuteren  tot  Amsterdam ,  alwaer  Coolhaes  tegen- 
woordich  woont,  ende  dat  de  kercke  van  Amsterdam  de  meeste  difficul- 
teijt  niet  en  maket ,  bij  sooverre  als  sulcx  in  deese  sijnodo  raedtsaem  be- 
vonden ende  van  een  dienaer  uijt  Suydhol landt  gedaen  soude  werden. 
Maer  alsoo  de  E.E.  heeren  commissarisen  dese  vergaderinge  te  beden- 
eken  gaven,  dat  geen  cleijne  swaricheden  in  dese  saecke  te  verwachten 
stonden,  so  heeft  de  synodus  goetgevonden  de  saecke  te  renvoyeren  aen 
den  Suydhollandschen  synodum  1). 

10. 

Breede  verclaringe  van  de  houwelicsche  ordonnantie.  —  Is  voorgestelt 
by  den  classe  van  Alcmaer,  of  men  niet  en  sal  versoecken  naerder  ver- 
claringe van  de  huwelicsche  ordinantie  nopende  de  clausule  van  den  tydt , 
in  welcken  se  gehouden  zijn  sich  te  laten  bevestigen ,  die  haer  huwelijck 
van  onordentelijck  bijslapen  beginnen. 

Ee  E.E.  heeren  commissarisen  hebben  verclaert,  dat  bij  sententie  van 
den  Hove  elcken  maendt  sijn  bij  8  onder  e  boeten  onderworpen  is. 

41. 

Papen  en  Jesuyten.  —  Item  deselfde  hebben  te  kennen  gegeven,  dat 
de  papen  ende  Jesuwijten  hier  te  lande  veel  conventiculen  houden  ende 
onderstaen  in  scholen  ende  weeshuijsen  2)  haer  in  te  dringen  tot  nadeel 
van  de  jonge  jeugt,  aenwijsende  een  zeecker  exempel  op  Texel. 

De  E.  heeren  commissarisen  hebben  belooft  hierin  te  voorsien. 

12. 

Wederdoops  boeexken.  —  Is  mede  voortgebracht  een  boeexken  •)  by  de 
partijen  van  de  drie  versoende  rotten  der  Wederdooperen ,  in  dewelcken 
lasterlijcken  wort  gesproocken  van  de  persoon  Jesu  Christi ,  ende  is  tege- 
lijck  mentie  gemaect  van  een  boeexken,  uijt  ge  ge  ven  bij  Jacob  Pietersz 
van  der  Mullen,  om  in  dese  vergaderinge  advijs  te  hooren  4). 

De  synodus  heeft  goetgevonden  D.D.  Jacobum  Arminium  hiervan  te  ver- 
wittigen ende  het  boeexken  hem  ter  handen  te  stellen. 

13. 

Doop  dergener<  die  by  justitie  gedoot  worden.  —  Het  classis  van  Haer- 
lem  versoect  advijs,  wat  men  doen  sal  met  eenen  patiënt,  diewelcke,  bij 


*)  » synodum"  C  heeft  nsjjnodum  na  est  volgende".  *)  »  weeshuijsen"  C  heeft 
» andere  wcesehuysen",  E  »andero  scoelshuijsen".  3)  »boecxken"  C  en  K  hebben 
iboexken  uijtgegeven".    4)     >om  —  hooren"  ontbr.  in  C  en  E. 


365 

justitie  verwesen  l)  zijnde ,  den  christehjcken  doop  begeert  te  ontfangen , 
denwelcken  hij  seecker  is  bij  zijnen  ouderen  a)  versuijmt  te  wesen. 
D'antwoorde  is:  te  refereren  aen  de  dassen. 

14. 

Boecken  vuyt  te  geven.  —  Is  gevraecht  van  de  gedeputeerde  des  sijnodi , 
of  men  den  49  artijckel  des  nationalen  sijnodi,  in  den  Hage  gehouden, 
spreeckende  van  boecken  uijt  te  geven,  niet  en  sal  onderhouden. 

Is  geantwoordt:  jae. 

15. 

Censura.  —  Censura  is  gehouden  ende  nadat  Petrus  Corneui  van  we- 
gen het  classis  van  Enchuijsen  8)  de  vergader  in  ge  hadde  besloten  met  een 
predicatie,  genomen  uijt  Matth.  24  vs.  45  4),  is  dese  vergaderinge  geeijn- 
dicht  *)  ende  besloten  den  toecomstigen  synodum  6)  gehouden  te  werden 
tot  Alcmaer. 

Actum  den  26  Junij  1604  T). 

Wilhelmus  de  Haese,  preses. 
Joannes  Wallesius,  scriba  synodi  8). 


Handelyngen   des  particulieren  synodi,  gehouden 
binnen  Akmar  den  14™  Junij9)  anno  1605. 

Propositie.  —  De  broederen,  die  van  wegen  de  dassen  tot  dese  ver- 
gaderinge gecommitteert  waren ,  verschenen  synde ,  is  deselve  na  besluyt 
des  synodi,  tot  Amsterdam  de  laetste  mael  gehouden,  aengevangen  ge- 
worden doir  een  propositie ,  die  Cornelius  Hillenius  uyt  het  4de  cap.  des 
eersten  brieffs  aen  de  Corinthen  over  het  2«'  vers  gedaen  ende  daeraen 
met  een  gebedt,  oock  tot  de  verkiesinge  des  praesidis,  assessoris  ende 
scribae  dienende,  geeyndicht  heeft. 

Credentien  overyelevert    —  De  credentien  dergener,  die  van  de  dassen 


*)  «verwesen"  C  en  E  hebben  »ter  doodt  verwesen*'.  *)  wonderen"  C  heeft 
«ouderen  in  syne  jonckheyt".  3)  »van  wegen  —  Enchuijsen''  ontbr.  in  C.  4)  »45" 
ontbr.  in  E.  C  heeft  «45,  46,  47,  48,  49,  50,  51."  6)  «geeijndichf  C  heeft 
«met  dancksegginge  geeyndight".  8)  » synodum"  ontbr.  in  C.  7)  » Actum  —  1604" 
C  heeft  » Aldus  gedaen  tot  Edam  desen  26  Junjj  anno  1604",  E  «den  26  Junij". 
8)  De  handtekeningen  van  praeses  en  scriba  zijn  in  C  weggesneden.  Er  staat 
nog:  «onder  stont  geschreven".  In  E  ontbr.  de  handteekening  van  den  scriba. 
°)    «Junij"  D  heeft  «Junij  ende  geeijndicht  den  17  derselver  maent."    Evenzoo  C. 


366 

tot  desen  synodum  uytgesonden  syn  geweest ,  overgegeven  ende  voor  den 
broederen  voorgelesen  synde,  syn  dese  navolgende  broederen  bevonden 
tot  dese  vergaderinge  te  behooren. 

Uyt  de  classe  van  Alcmar: 

Cornelius  Hillenius  1) ,  dienaer  Jesu  Christi  binnen  Alcmar. 

Gualterüs  Adrianï,  predicant  tot  Graft  ende  Ryp. 

Cornelis  Janszen  van  der  Nieüburg  ,  ouderlynck  tot  Alcmar. 

Jan  Hübertszen,  ouderlynck  tot  Nieuwe  Nieudorp. 

Van  Harlem: 

Joannes  Bogaert,  bediender  des  woorts  Gods  tot  Harlem. 

Nicolaus  Allertszen,  dienaer  des  woorts  Gods  tot  Oostzanen. 

Arts  Outgerszen,  ouderlynck  tot  Harlem. 

Cornelis  Isbrantszen,  ouderlynck  tot  Isps. 

Van  Amsterdam: 

Lucas  Joannis,  predicant  tot  Amsterdam. 

Joannes  Silvius,  dienaer  Jesu  Christi  tot  Slooten. 

Cornelis  Schellinger,  ouderlynck  tot  Amsterdam. 

Jan  Corneliszen,  ouderlynck  tot  Blaricom. 

Van  Hoorn: 

Cornelis  Janszen,  dienaer  des  h.  evangelii  tot  Schellynckhout. 

Jan  Corneliszen,  dienaer  de  woorts  tot  Eertswoude 

Gerbrant  Evertszen,  ouderlynck  tot  Abbekerck 

Albert  Janszen,  ouderlynck  tot  Twisch. 

Van  Enckhuysen: 

Pieter  Albertszen,  dienaer  Jesu  Christi  tot  Enckhuysen. 

Fredricus  Broeckerus,  dienaer  Jesu  Christi  tot  Binnewysen. 

Matthys  Jacobszen,  ouderlynck  tot  Medenblyck. 

Gerrit  Pieterszen,  ouderlynck  tot  Hoochcaspel. 

Van  Edam 

Carolus  Petri,  dienaer  der  gemeynte  Christi  tot  Purmerende. 

Joris  Joriszen  Strydt,  predicant  tot  Ransdorp. 

Jan  Henrickszen  Janknecht,  ouderlynck  tot  Edam. 

Simon  Janszen,  ouderlynck  tot  Ilpendam. 

Verkiesinge  praesidis ,  assessoris ,  scribae.  —  Na  het  lesen  der  credentien 
ende  kennisse  dergener,  die  uyt  de  dassen  verschenen  waren,  syn  met 
gemeener  bestemminge  vercoren  tot  eenen  praesidem  Joannes  Bogardus, 
bediender  der  gemeynte  Jesu  Christi  tot  Harlem,  tot  eenen  assessoren! 
Petrus  Alberti  ,  bediender  des  h.  evangelii  tot  Enchuysen ,  ende  tot  eenen 
scribam  Cornelius  Hillenius,  dienaer  Jesu  Christi  tot  Alcmar. 


')    Hierbij  staat  in  margine  «persoonen  deser  vergaderinge**.    Zoo  ook  in  B. 


367 

Credentien  aengenomen.  —  De  credentien  der  broederen  der  dassen 
overdacht  ende  geexamineert  synde ,  syn  deselve  by  de  vergaderinge  voir 
vol  aengenomen ,  alleen  dat  de  credentie  dor  classe  van  Hoorn  niet  mede 
van  den  praeside  haers  classis  en  was  onderteyckent ,  waarin ,  als  de  broe- 
ders haer  ontschuldichden ,  heeft  de  vergaderinge  daerin  een  genoegen 
genomen. 

De  heeren  commissarissen.  —  Syn  mede-  van  wegen  den  E.E.  heeren 
Staten  met  credentie  verschenen  de  eerentfeste,  wyse,  hoochgeleerde 
heeren  mr.  Rombout  Hogerbeets,  raet  ordinaris  in  den  Hoogen  Raet, 
ende  mr.  Nicolaus  Cromhout,  raet  ordinaris  in  den  Provincialen  Raet, 
om  uyt  den  name  derselver  E.E.  heeren  Staten  na  voorgaende  gewoonte 
tegenwoordich  te  syn  ten  eynde  alles,  twelck  in  dese  vergaderinge  ver- 
handelt sal  werden,  stichtelyck  geschieden  moge. 

Gedeputeerde  uyt  andere  synoden.  —  Insgelycks  syn  mede  met  behoor- 
lycke  credentie  gecompareert  de  E.  Wilhelmus  Baudartius,  dienaer  Jesu 
Ghristi  tot  Suytphen  uyt  den  name  des  synodi  van  Gelderlandt. 

Item  de  E.  Festus  Homius,  bediender  des  woorts  Gods  tot  Leyden, 
ende  D.  Daniel  Dolegius  ,  bediender  des  h.  evangelii  tot  Delft ,  van  wegen 
de  synodale  vergaderinge  in  Suijthollandt  om  volgende  de  aengenomen 
ende  nu  bevestichde  gewoonte  der  correspondentie  deser  vergaderinge  by 
te   syn  ende  deselve  met  goeden  raet  ende  advysen  behulpich  te  wesen. 

i. 

Tyt  der  vergaderinge.  —  Is  van  wegen  den  tyt  der  vergaderinge 
by  de  meeste  stemmen  voor  goet  ingesien,  dat  men  des  mergens  van 
acht  uren  tot  elven  ende  des  namiddachs  van  tween  tot  den  sessen  ver- 
gaderen sal. 

2. 

Van  den  synode  nationael.  —  Aengaende  het  aenhouden  om  by  den 
E.E.  heeren  Staten  het  houden  des  nationalis  synodi  te  vercrygen,  heb- 
ben de  deputati  des  synodi  verclaert,  dat  by  haer  tot  voorderinge  des- 
selfs  wel  in  den  eersten  requeste  gestelt  maer  niet  overgegeven  was  ge- 
weest ,  dewyle  de  E.  heere  Advocaet  te  kennen  hadde  gegeven ,  dat  men 
sulcx  sonder  de  uytdruckinghe  der  redenen ,  die  de  kercken  tot  hetselve 
versoeck  veroorsaecken ,  daerby  te  voegen  niet  versoecken  en  soude.  Dat 
sy  derhalven  eenige  redenen  (als  van  wegen  eenige  appellen ,  die  op 
verscheyden  tyden  ad  synodum  nationalem  geschiet  waren ;  het  vervallen 
der  gemeener  kerckenordininge ;  eenige  pointen ,  die  in  deselve  wel  dien- 
den tot  nootsaeckelycke  stichtinge  vermeerdert  off  oock  verandert  te  wer- 


368 

den;  om  de  goede  eenicheyt  ende  correspondentie  onder  den  kercken 
te  meer  te  bevestigen ;  om  bequaeme  middelen  te  beramen ,  waerdoor  tsy 
met  tegenstaen  der  secten  ende  ketterien ,  met  refutatien  derselver  boecken , 
met  eenige  tractaetgens  uyt  te  geven  etc  de  leere  der  waerheyt  te  meer 
voorgestaen  mochte  werden ;  van  wegen  verscheyden  dachten ,  swariche- 
den  ende  vragen  der  kercken  particulier,  die  niet  anders  dan  door  mid- 
del des  synodi  nationalis  connen  gebetert  worden  etc.)  by  haer  gestelt 
wesende,  den  E  E.  heeren  Staten  overgelevert  hadden,  waerover  als  by 
denselven  E. E.  heeren  versocht  wort,  dat  hare  E.  noch  naerder  ende 
particulierer  specificatie  vertoont  soude  werden,  dat  sy  sulcx  tot  dese 
vergaderinge  overbrachten ,  ten  eynde  bedacht  werde ,  wat  hierin  veerders 
soude  dienen  gedaen  te  werden.  De  synodus,  dit  stuck  aenmerckende 
ende  verstaende,  dat  men  in  het  versoeck  desselfs  volgende  voorgaende 
besluyten  sal  aenhouden ,  te  meer  dewyle  goede  hope  gegeven  wort ,  dat 
de  E.  heeren  Staten  van  Utrecht,  die  tot  noch  toe  het  houden  des  sy- 
nodi nationalis  niet  hebben  connen  inwilligen ,  tot  hetselve  l)  verstaen  sullen , 
heeft  geresolveert ,  dewyle  het  niet  voor  raetsaem  noch  vruchtbaer  inge- 
sien  wort  alle  particuliere  saecken  te  specificeren,  alsoo  die,  het  consent 
des  synodi  vercregen  synde ,  uyt  allen  synoden  particulier  versamelt  sul- 
len werden,  dat  de  deputati,  op  de  twee  generale  redenen,  dewelcke 
syn  de  onderhoudinge  der  suyverheyt  der  leere  ende  stichtelycke  rege- 
ringe  der  kercke,  vaststaende,  met  neersticheyt  aenhouden  ende  den  E. 
heeren  Staten  van  Utrecht  tot  het  inwilligen  desselven  aensoecken  sullen. 

3. 

Refutatie  der  argumenten  der  Wederdooperen.  —  Alsoo  D.  doctor  Ja- 
cobüs  Arminius  de  vergaderinge  door  den  deputatos  hadde  laten  aenseg- 
gen,  dat  de  kercken  van  wegen  den  last,  die  hem  om  der  Wederdoop- 
scher  argumenten  tegen  de  leere  der  waerheyt  te  refuteren  opgeleyt  was , 
niets  te  verwachten  hadden ,  aengemerckt  hy  tot  hetselve  eensdeels  uyt 
oorsaecke  der  lasten  syner  beroepinge  ende  anderdeels ,  dat  hy  by  eenige 
van  ongesontheyt  in  eenige  pointen  der  leere  soude  ges  uspec  teert  worden , 
waervan  hy  begeerde  gesuy  vert  te  worden ,  geensins  verstaen  en  conde  ende 
oock  daerby  versochte  dat,  hy  van  dien  last  ontslagen  synde,  sulcx 
yemant  anders  mochte  opgeleyt  werden.  De  broeders,  de  redenen  D. 
Armikii  voor  onvast  ende  geensins  genoechsaem  bekennende ,  hebben  be- 
sloten ,  dat  D.  Jacobüs  Arminius  door  den  gedeputeerden  met  neersticheyt 
tot  het  nacomen  des  vorigen  lasts  gebeden  ende  vermaent  sal  worden. 


')     »niet  hebben   —   hetselve".    In   plaats   hiervan  stond  er  eerst  stegengestaen 
hebben  tot  het  inwilligen  desselven",  maar  deze  woorden  zijn  doorgehaald. 


369 
4. 

Translatie  des  bibels.  —  D.  Wernerüs  Helmichius  heeft  den  broederen 
laten  aendienen ,  dat  hy  int  werck  der  translatie  des  bibels  met  meerder 
neersticheyt  hoopt  te  voorderen,  als  hy  tot  noch  toe  heeft  connen  doen. 
Twelck  de  broeders  met  goet  genoegen  verstaende ,  hebben  den  deputatis 
opgeleyt  tot  hetselve  aen  te  houden  ende,  alsoo  D.  Arnoldus  Cornelii 
in  den  Heere  ontslapen  is,  aen  de  kereke  van  Amsterdam  te  bevoorde- 
ren ,  dat  hy ,  sooveel  doenlyck  is ,  van  de  kerckelycke  diensten  ende  las- 
ten mochte  ontslagen  werden. 

5'). 

Alsoo  in  der  saecke  van  Urck  by  die  van  Enchuysen  tot  noch  toe  te 
vergeefs  is  geaerbeyt  ende  voor  desen  geen  hope  en  schynt  te  wesen  om 
daerin  yet  vruchtbaers  te  mogen  wereken,  sal  datselve,  dewyle  eenige 
hope  gegeven  wort ,  dat  dat  eylandeken  vercocht  sal  werden ,  voor  eenen 
tyt  opgeschort  worden  om  ter  gelegender  tyt  naerder  daerover  resolutie 
te  nemen. 

6. 

Middelen  om  de  correspondentie  met  eenige  9)  provinciën  te  voorderen.  — 
Aen  die  van  Groeningen  te  schryven.  —  Van  wegen  het  versoecken  der 
middelen  aen  den  E.E.  heeren  Staten ,  waerdoir  eenige  andere  provinciën 
verlicht  mochten  werden  om  te  bequamer  de  correspondentie  met  onsen 
synodo  te  houden ,  hebben  de  gedeputeerde  geantwoort  sulex  geschiet  te 
syn  ende  haer  eenige  penningen ,  doch  niet  verder  als  voor  eens ,  ontfan- 
gen  te  hebben.  Hebben  noch  deselve  verclaert,  dat  sy  aen  de  andere 
provinciën  noch  niet  geschreven  hadden.  Ende  alsoot  sich  laet  aensien, 
dat  die  van  Groeningen  van  voornemen  syn  de  correspondentie  met  onsen 
synoden  in  Hollandt  na  te  laten,  dewyle  sy  in  den  voorleden  jare  noch 
in  den  onsen  tot  Edam  noch  in  den  Suythollantschen  tot  Woerden  niet  ver- 
schenen syn,  ja  oock  onse  gedeputeerde  tot  haren  synodum  niet  ontbo- 
den hebben,  is  voor  goet  ingesien,  dat  de  deputati  onses  synodi,  aen 
deselve  schryvende ,  na  de  redenen  desselfs  vernemen  sullen ,  opdat  daer- 
aen  na  bevint  der  saecke  hierover  naerder  moge  geresolveert  worden. 

7. 

Van  de  abusen  int  echtscheyden  ende  drucken.  —  Aengaende  de  groote 
abusen   van   de   onchristelycke   echtscheydinge ,  licentie  int  drucken  etc. 


*)    Bij   dit  art.   heeft  D  in  margine:   »De  zaecke  van   Urck."    *)     » eenige"  D 
heeft  »de". 

Acta  syn.  provinc.  I.  '24 


370 

is  by  den  E.E.  heeren  Staten  volgende  het  rapport  yan  den  deputatie  ge- 
antwoort,  dat  daerin  niet  ernst  voorsien  sal  werden.  Sullen  derhalven 
de  broederen  haer  vermaent  houden  met  haren  magistraten  respective  in 
den   steden  te  spreecken  ende  het  voorderen  desselfs  te  recommanderen. 

8. 

Predicanten ,  die  van  nieus  tot  den  dienst  toegelaten  syn.  —  Van  wegen 
de  persoonen ,  die  in  dit  jaer  van  nieus  tot  den  dienst  beropen  ende  toe- 
gelaten syn  geworden,  syn  dese  navolgende: 

In  den  classe  van  Alcmar:  Jacobus  Alberti,  de  sone  des  predicants 
tot  Petten,  gewesen  student  tot  Franicker,  dewelcke,  met  goeder  attes- 
tatie van  den  professoren  ende  de  kercke  tot  Franicker  voorsien  synde, 
na  examinatie  ende  goetkenninge  voir  deselve  classe  in  de  kercke  van 
Coedyck  tot  een  predicant  is  bevesticht  geworden. 

In  den  classe  van  Harlem  is  Jan  Martenszen,  met  attestatie  gecomen 
synde  van  Overrynlandt ,  by  haer  geexamineert  ende  toegelaten  voor  de 
gemeynte  tot  Velsen ;  noch  Jan  Adriaenszen  ,  dewelcke  attestatie  met  sich 
hebbende  van  de  kercke  van  Alcmar  voor  den  tyt  des  vorigen  synodi, 
twelck,  doen  vergeten  synde,  nu  wort  ingebracht,  geexamineert  ende 
goet  bekent  synde ,  voir  de  gemeynte  van  Crommenie  toegelaten  is ;  noch 
Henricus  Geisteranus,  met  attestatie  van  de  professoren  tot  Leyden 
comende,  is  na  examen,  twelck  voor  deselve  geschiet  is,  ende  na  goet- 
vindinge  tot  een  predicant  voir  de  kercke  van  Assendelft  toegelaten.  Noch 
hebben  sij  Simon  Ockerszen  ,  die  attestatie  van  de  kercke  van  Edam  ver- 
toonde, na  examinatie  ende  goetvindinge  tot  een  predicant  voor  de  ge- 
meynte van  Westzanen  geordineert. 

In  den  classe  van  Amsterdam  is  Goossen  Dirrickszen,  synde  geweest 
sieckbesoecker  op  eenige  der  Oost-Indischer  schepen  ende  hebbende  at- 
testatie van  de  kercke  van  Wesop ,  na  examinatie  ende  goetkenninge  tot 
een  predicant  aengenomen  voir  de  gemeynte  tot  Waverveen.  Noch  is  by 
deselve  tot  den  dienst  na  voorgaende  orden  toegelaten  Joannes  Ldoae 
voor  de  kercke  van  Laren  ende  Blaricom ,  hebbende  goede  attestatien 
van  den  regente  en  subregente  tot  Leyden ,  item  van  de  kercke  tot  Ley- 
den alsmede  van  D.D.  Gomaro. 

By  die  van  Enckhuysen  is  Wauter  Reinertszen  ,  synde  geweest  siecke- 
besoecker ,  vertoonende  attestatie  van  de  kercke  van  Amsterdam ,  na  exa- 
minatie voir  de  gemeynte  opt  Westeynde  van  Vlielandt  tot  den  dienst 
toegelaten. 

In  de  classe  van  Edam  is  Bernardus  Garts,  hebbende  attestatie  van 
de  classe  ende  kercke  van  Delff,  na  orden  der  kercke  voir  de  gemeynte 
van  Suyderwoude  tot  een  predicant  opgenomen ,  gelyck  mede  by  deselve 


374 

Cornelius   Petreus,   sijnde   geweest  rector  van  de  schole  tot  Edam,  tot 
een  predicant  voor  deselve  gemeijnte  is  aengenomen  geworden. 

9. 

Van  de  saecke  der  kercken  in  de  Ommelanden.  —  In  de  saecke  oft 
versoeck  der  kercken  in  de  Ommelanden,  alsoo  sy  niet  verschenen  syn, 
is  van  onsen  deputatis  gelyck  haer  in  den  voorleden  synodo  in  last  ge- 
geven was,  niets  tot  voorderinge  derselver  gedaen  off  verhandelt  ge- 
worden. 

10. 

Beantwoordinge  der  argumenten  aengaende  het  trauwen  der  ongedoopter 
met  de  gedoopten  etc.  —  Alsoo  by  den  gedeputeerden  verclaert  wiert, 
dat  de  redenen  ende  argumenten,  die  voir  het  trauwen  der  gedoopten 
ende  ongedoopten  byeengestelt  syn  geweest,  by  eenige  broederen  syn  be- 
antwoort  geworden  ende  het  noodich  geacht  is ,  dat  by  dese  vergaderinge 
derselver  kennisse  genomen  werde,  heeft  deselve  Petrum  Alberti,  predi- 
cant tot  Enchuysen ,  Lucam  Joannis  ,  predicant  tot  Amsterdam ,  ende  Caro 
lum  Petri,  predicant  tot  Purmerende,  bestemt  om  deselve  te  doorsien 
ende  daervan  rapport  in  te  brengen.  Dewelcke  na  het  doorsien  derselver 
haer  oordeel  uytspreeckende  ende  verclarende ,  dat  die  antwoorde ,  corte- 
lyck  gestelt  synde,  wat  naerder  de  saecke  uytdruckte  ende  beantwoorde 
als  in  het  voorgaende  schrift,  van  twelcke  in  den  voorgaenden  synodo 
is  gesproocken  geweest,  geschiet  is,  twelck  als  het  na  het  oordeel  der 
vergaderinge  tot  kennisse  der  dassen  int  besonder  dient  gebracht  te  wer- 
den ,  hebben  de  broeders  voor  goet  ingesien ,  dat  van  hetselve  schrift  by 
de  gedeputeerde  van  elcke  classe  tegenwoordelyck  copie  medegenomen, 
by  den  dassen  ingesien  ende ,  of  men  hetselve  tot  den  druck  aal  voorde- 
ren ofte  niet,  met  den  eersten  aen  den  gedeputeerden  onses  synodi  over- 
geschreven sal  werden. 

li. 

Graden  der  consanguiniteyt  ende  affiniteyt.  —  De  deputati  synodi  heb- 
ben aen  den  E  E.  heeren  Staten  in  schrift  all  soodanige  graden  van  con- 
sanguiniteyt ende  affiniteyt  vertoont ,  als  in  de  h.  schrifture  tsy  uytdruc- 
kelyok  tsy  uyt  een  gevolch  verboden  syn  ende  wort  daervan  benevens  de 
andere  stucken,  die  in  den  requeste  vervaet  syn,  de  goede  uyteoemste 
verwacht. 

i2. 

Voorstellinge  dergener ,  die  van  nieus  tot  den  dienst  der  kereke  hero- 
pen worden.  —  Alsoo  over  het  gravamen  van  Harlem  in  den  voorgaen- 

24' 


372 

den  synodo  besloten  was ,  dat  diegene ,  die  van  nietig  tot  den  dienst  der 
kercke  beropen  worden,  in  de  gemeynten,  daer  sy  off  wonen  off  hare 
woninge  gehadt  hebben,  veerthien  dagen  opentlyck  voorgestelt  sullen 
werden  ende  hetselve  by  der  kercke  van  Amsterdam  aen  eenen  persoon , 
die,  by  haer  gewoont  hebbende,  in  de  classe  van  Enchuysen  beropen 
was,  is  geweygert  geworden,  heeft  de  synodas  verclaert,  dat  de  voor- 
genomen resolutie  achtervolcht  ende  eenpaerlyck  in  allen  dassen  onder- 
houden sal  worden. 

13. 

Kerckenhistorie  deser  landen.  —  Dewyle  op  het  stuck  van  de  voorde- 
ringe  eener  kerckelycker  historie  by  de  dassen  na  de  resolutie  des  vori- 
gen  synodi  niet  en  is  gelet  geworden ,  worden  de  dassen  vermaent  tselve 
te  gedencken  ende  int  werck  te  stellen. 

14.  l) 

Adolphi  Venatoris  voorstel  ende  versoeck  aen  den  synodum.  —  Adolphüs 
Venator  ,  kerckendienaer  tot  Alcmar ,  heeft  aen  de  vergaderynge  versocht , 
alsoo  de  swaricheyt,  die  te  voren  binnen  Alcmar  is  geweest,  geeyndicht 
ende  tot  vrede  gebracht  synde,  wel  voorts  uyt  der  gedachtenisse  diende 
genomen  ende  verswegen  te  worden ,  dat  alle  de  acten ,  die  in  den  voor- 
gehoudenen  synodo  dier  saecke  halven  aengeteyckent  ende  in  desselven 
actis  gestelt  syn,  te  samen  uytgedaen  ende  wechgenomen  souden  wer- 
den, off,  indien  hem  sulcx  niet  conde  ingewilliget  worden,  dat  dan  be- 
nevens de  acten ,  die  aen  den  dassen  syn  uytgesonden ,  oock  alle  de  be- 
sondere  handelyngen ,  in  sich  gelyck  de  geheele  saecke  als  oock  de  rede- 
nen ,  antwoorden  ende  wederantwoorden  vervatende ,  die  aen  allen  zyden 
waren  gedaen  ende  voortgebracht ,  daerby  gevoecht  ende  niet  alleen  hier 
maer  oock  den  dassen ,  dewelcke  ten  meesten  deele  die  niet  gehoort  had- 
den ,  tot  wechneminge  van  alle  contrari  oordeel  geopenbaert  mochten  wer- 
den. De  broeders,  bedynckende  ende  overleggende,  dat  het  eerste,  de 
acten  overall  met  onderteyckeninge  uytgesonden  synde,  niet  doenlyck 
ende  het  ander  om  redenen,  die  sy  overdachten,  geensins  stichtelyck  ende 
oock  daerom  niet  geraden  was ,  hebben  geresolveert :  dewyle  uijt  het  rap- 

x)  In  margine  is  het  volgende  later  bijgeschreven:  14.  »Z)e  saecke  van  Alcmar  is 
beslecht.  De  broeders,  die  van  den  synodo  tot  de  handelynge  der  swaricheyt  bin- 
nen Alcmar  in  den  vorigen  synodo  bestemt  waren,  hebben  der  vergaderinge  aen- 
gedient,  dat  deselve  ten  eynde  gebracht  ende  de  broeders  met  den  anderen  syn 
versoent  geworden,  twelck  de  vergaderinge  met  blytschap  aenhoorende,  heeft  de 
gantsche  saecke  daerby  laten  berusten".  De  andere  codd.  hebben  alleen  dit  bij- 
geschrevene  als  art.  14  opgenomen,  terwijl  art.  14  van  onzen  tekst  bij  die  alle 
ontbreekt. 


373 

port  eeniger  der  broederen ,  die  tot  verhandel ynge  der  swaricheyt  binnen 
Alcmar    van    den    synodo    bestemt   waren,    verstaen    ende  met  blyschap 
aengehoort    is,    dat  deselve  swaricheyt  geeyndicht  ende  tot  vrede  is  ge- 
bracht   geworden,    dat    darom    het   lesen   der  acten,  die  van  wegen  de 
voorgaende  swaricheyt  in  de  acten  des  voorleden  synodi  tot  Edam  gestelt 
syn ,  in  dese  vergaderynge  overgesien ,  voorbygegaen  ende  achtergelaten 
ende  dat  de  saecke,  dewyle  de  synodus  in  den  vrede,  die  gemaeckt  is, 
een   goet   genoegen  neemt ,  daerby  berusten  sal  ende  deselve  sonder  int 
minste  yet  anders  daervan  op  te  halen ,  te  vernieuwen  ende  yet  nieus  te 
resolveren ,  by  de  gemaeckte  reconciliatie  gelaten  sal  werden.    In  welcke 
resolutie    ende    uytspraecke    als   Adolphus   Venator  hem  niet  wel  conde 
vernoecht  houden,  heeft  hy  niet  alleen  tot  het  voorgaende  aengehouden 
maer   oock,   indien  de  broeders  tot  hetselve  niet  verstaen  conden,  daer- 
nevens  versocht,  dewyle  hy  by  eenige  van  ongesontheyt  der  leere  is  ge- 
suspecteert  geweest  ende  sulcx  in  geene  noch  leege  noch  hooger  verga- 
deringe  tot  bescbuldiginge  is  ingebracht  geworden  ende  tot  noch  toe  niets 
ingebracht  wort ,  off  soo  der  yet  ware ,  dat  hy  begeerde ,  dat  sulcx  alsnoch 
geopenbaert  wierde ,  aengemerckt  hy  bereyt  is  hem  daerin  te  verantwoor- 
den,  dat  dan  in  de  acten  deses  synodi  gestelt  ende  uytgedruckt  mochte 
werden ,  dat  niets  tegen  hem  int  stuck  van  de  leere  ingebracht ,  noch  dat 
oock  de  voorgaende  versoeninge  over  hetselve  stuck  is  gemaeckt  geweest , 
ten  eynde  hy  daerdoir  by  hemselven  gerust  gestelt  ende  by  anderen  van 
de   suspicie  gevryt  mochte  werden.     De  broeders,  hierover  met  den  an- 
deren spreeckende  ende  oordeel  ende ,  dat  alhier ,  de  vrede  gemaeckt  synde , 
niets  dient  geparticularizeert  te  werden ,  hebben  eendrachtich  besloten  by 
de   voorgaende  resolutie  te  blyven.     Waerin  als  Adolphus  Venator  hem 
niet  gerust  liet  stellen  ende  niet  alleen  tot  het  voorgaende  wederom  aen- 
hielt   maer   oock   daerby  voechde,  indien  hem  het  vorige  van  den  broe- 
deren  niet   conde  ingewillicht  worden,  dat  dan  tselve  versoeck  ende  die 
verclaringe  over  tstuck  der  leere  in  een  besondere  acte ,  die  by  hem  soude 
berusten,   uytgedruckt  ende  verclaert  ende  daervan  in  dese  acten  alleen 
met  corte  woorden  mentie  gemaeckt  soude  werden ,  hebben  de  broeders , 
die   geen   redenen  der  veranderinge  sagen,  voor  goet  ingesien  ende  be- 
sloten by  de  voorgaende  resolutie  te  blyven ,  ende  dat  hem  sulcx  tot  voor- 
cominge   van    veerder  handelyugen  doir  D.  Hermannuh  Gerardi,  D.  Fes- 
tum  Hommium  ende  D.  Lucam  Joannis  met  afcortinge  aller  veerder  aenhou- 
dingen    sal    aengeseyt   worden.     Welcke   broederen,    na  het  volbrengen 
derselver    commissie   ingecomen  synde,  gaven  den  broederen  te  kennen, 
dat  Adolphus  Venator,  over  de  resolutie  des  synodi  hem  bedroevende  ende 
verwonderende,   noch  ten  lesten  versochte,  dat  dan  hem  op  belofte  van 
alles  by   hem   te  behouden  copio  soude  verleent  worden  van  alle  beson- 
dere acten,  die  binnen  Edam  aengeteyekent  waren.    Waerin  de  synodus 


374 

niet   connende    verstaen,    heeft   dese  saecke  by  de  voorgaende  resolutie 
laten  berusten. 

15. 

Vant  oversenden  gravaminum.  —  Over  het  versoeck  der  sijnoden  van 
Gelderlandt  ende  Suythollandt  aengaende  het  oversenden  van  den  grava- 
minibus  aen  deselve  gelyck  mede  der  harer  aen  ons,  als  bij  ons  int 
oversenden  derselver  aen  den  dassen  onses  synodi  geschiet,  is  bij  den 
classen  geantwoort ,  dewyle  sulcx  niet  wel  geschieden  can  ende  om  redenen 
niet  seer  geraden  is ,  dat  het  sal  bly  ven ,  als  tot  noch  toe  is  onderhouden 
geweest. 

16. 

Swaricheyt  tot  Broeck  w  ten  deele  wechgenomen.  —  De  broeders,  die 
tot  wechneminge  ende  bevredinge  der  swaricheyt  tot  Broeck  in  Water- 
landt  in  den  voorgaenden  synodo  syn  gedeputeert  geweest,  hebben  der 
vergaderinge  voor  rapport  aengedient,  dat  na  lange  ende  sware  hande- 
lynge  deselve  swaricheyt  opgelicht  ende  bevredicht  ende  dat  P.  Aemylius  met 
de  classe  van  Edain  op  conditie  van  dese  navolgende  schultbekenninge 
is  versoent  geworden: 

Alsoo  seeckere  oneenicheyt  tusschen  den  classem  van  Edam  ter  eender 
ende  de  gemeynte  tot  Broeck  met  Petro  Aemilio  ,  haren  kerckendienaer , 
ter  ander  zyde  ontstaen  was ,  soo  is  door  tusschenspreeoken  der  vyff  ge- 
deputeerden des  synodi  van  Edam ,  hiertoe  specialyck  gecora nutteer t ,  een 
broederlycke  versoeninge  onder  den  voorschreven  partien  opgerecht  in 
manieren  als  volcht: 

Nadien  eenige  dyngen  by  Petro  Aemilio  int  incomen  syns  diensts  in 
Embderlant  syn  voorgevallen,  daerover  hy  in  den  synodo  tot  Amsterdam 
begeert  heeft ,  dat  de  vergaderinge  hem ,  soovele  hy  soude  mogen  ver- 
staen  worden  daerin  misdaen  te  hebben,  ten  besten  willen  1)  houden, 
waervan  alsdoen  nagelaten  is  hem  te  belasten  gelycke  verclaringe  te  doen 
in  den  classe  van  Edam ,  soo  ist  dat  hy  tselve  alnoch  tegenwoordich  doet. 
Ende  nadien  oock  int  beginsel  syner  bedieninge  alhier  tot  Broeck  eenige 
dyngen  geschiet  syn,  die  de  classis  verstaet  buyten  gewoonlycke  ordre 
gebuert  te  syn  ende  oock  eenige  andere  poincten  daerna  geduerende  de 
oneenicheyt  tusschen  den  voorschreven  classem  ende  de  kercke  van  Broeck 
met  Petro  Aemilio  by  hem  gevallen  syn,  die  de  classis  berispelycken 
acht,  soo  begeert  hy  oock,  dat  men  hem  sulcx  ten  besten  houde,  voor 
sooveel  tselve  by  de  voorgaende  synoden  berispelyck  is  gooordeelt.  Ende 
hiermede    sullen    voortaen   alle   swaricheden   ende  oneenicheden  wechge- 


')    i  willen"  D  heeft  tzoude  willen". 


375 

nomen  syn  ende  begraven  bly ven ,  oock  de  lidtmaten  binnen  Broeck  hier- 
onder verstaende,  die  onder  malcanderen  ongerust  geweest  syn.  Ende 
sal  Petrus  Aemilius  by  de  classe  van  Edam  voortaen  voor  een  mede- 
broeder bekent  ende  gehouden  worden.  Sal  oock  tot  meerder  bevredinge 
dese  versoeninge,  aldus  geschiet,  der  gemeynte  tot  Broeck  door  den 
gedeputeerden  des  synodi  met  opentlycke  vermaninge  bekent  gemaeckt 
worden.     Actum  tot  Edam  den  27en  July  anno  1604. 

Maer  alsoo  eenige  mannen,  haer  hiertegen  hardelyck  stellende,  niet 
en  conden  tot  versoeninge  gebracht  werden ,  hebben  de  gedeputeerde  ver- 
claert,  dat  deselve  versoeninge  der  gemeynte  tot  Broeck  niet  heeft  con- 
nen  bekent  gemaeckt  werden,  welcke  mannen  ende  broeders,  als  sy  al- 
noch  haer  onseggelyck  laten  vinden  ende  haer  van  der  kercke  onthou- 
den, heeft  de  vergaderinge  voor  goet  ingesien  uyt  haren  name  vier 
persoonen,  twee  uyt  de  classe  van  Edam  te  weten  Carolum  Petri,  pre- 
dicant  tot  Purmerende ,  ende  Joris  Joriszen  Stryt  ,  predicant  tot  Ransdorp , 
ende  twee  uyt  den  anderen  dassen  namelyck  Wauter  Adriaenszen,  pre- 
dicant tot  Graft  ende  Ryp,  ende  Cornelis  Janszen,  predicant  tot  Schel- 
lynckhout,  aen  deselve  met  credentie  te  eenden  om  deselve  tot  afstant 
harer  hardicheyt  te  vermanen  ende  in  cas  van  volherdinge  haer  het  ge- 
bruyck  des  heyligen  avontmaels  te  ontseggen  ende  te  kennen  te  geven , 
dat  tegen  haer  tot  oeffeninge  der  kerckelycker  straffe  kerckelyck  sal  ge- 
handelt  werden ,  waertoe  dan  de  classe  van  Edam  geauthoriseert  wort  om 
tselve,  haer  van  den  voorseyden  broederen  bekent  gemaeckt  synde,  int 
werck  te  stellen. 

Ende  alsoo  bevonden  wort ,  dat  eenige ,  die  uyt  den  name  des  kercken- 
raets  van  Monickendam  tegen  den  gedeputeerden  onses  synodi  seer  on- 
beleefdelyck  ende  onverstandclyck  hebben  geschreven ,  syn  onse  broeders 
de  deputati  by  de  vergaderinge  voor  onschuldich  verclaert,  van  hare 
neersticheyt  in  die  handelynge  tot  Broeck  bedanckt  ende  de  vorige  1)  vier 
gecommitteerde  broeders  belast  tot  Monickendam  haer  te  vervoegen,  na 
de  authuers  dies  briefs  te  vernemen  ende  deselve  na  bevint  der  saecke 
te  vermanen. 

Ende  als  na  het  nemen  deser  resolutie  twee  mannen  uyt  den  name 
ende  van  wegen  de  vroetschap  tot  Broeck  voir  de  vergaderinge  versche- 
nen ende  uyt  derselver  last  requeste  overgaven,  in  dewelcke  sij  niet  al- 
leen claechden  over  de  langduerige  moyte  ende  swaricheyt,  dewelcke 
aldaer  nu  duslange  bestaen  hadde ,  maer  oock  versochten ,  dat  van  wegen 
des  synodi  deselve  swaricheyt  met  vlyt  by  de  hant  genomen  ende  die 
ten  eynde  gebracht  mochte  werden ,  heeft  de  E.  vergaderinge  geresolveert 
bij    het   voorgaende  te  blyven,  de  persoonen,  die  nu  tegenwoordich  syn 

0    » vorige"  D  heeft  jvoorz." 


376 

ende  insonderheyt  den  eenen ,  die  mede  een  is  van  de  partien ,  die  haer 
seer  "onseggelyck  hebben  laten  vinden,  te  vermanen  ende  den  broederen , 
die  om  dese  swaricheyt  wech  te  nemen  gecommitteert  syn,  benevens  de 
voorgaende  commissie  op  te  leggen  den  heeren  van  de  vroetschap  al- 
daer  na  gelegentheyt  aen  te  spreecken ,  dese  onse  neersticheyt  te  kennen 
te  geven  ende ,  alsoo  het  mede  aen  haer  is  schortende ,  dat  de  swaricheyt 
aldaer  niet  wechgenomen  ende  de  vrede  vercregen  wort,  deselve  aen  te 
soecken  haer  devoir,  sooveel  in  hen  is,  daertoe  aen  te  wenden,  dat  sy 
tot  hetgene,  twelck  sy  versoecken,  souden  mogen  geraecken. 

17. 

Is  aen  den  kercken  in  Vranckryck  geschreven.  —  Aengaende  het  schry- 
ven  aen  den  kercken  in  Franckryck,  waervan  in  den  voorgaenden  sy- 
nodo  gesproocken  synde  den  deputatie  in  last  gegeven  was  met  den 
broederen  in  Suythollandt  te  spreecken ,  hebben  de  deputati  verclaert ,  dat 
aen  denselven  kercken  geschreven  ende  dien  aengedient  is ,  dat  het  ver- 
soeck,  twelcke  hare  ende  onse  belydenisse  aensiet,  tot  den  nationalem 
synodum  behoort ,  in  dewelcke ,  die  men  hoopt  dat  haest  sal  ingewil- 
licht  worden,  sal  bevoordert  worden.  Ende  aengaende  D.  Joannem  Pis- 
catorem,  dat  hen  believe  haer  daerin  wat  matiger,  sonder  die  met  soo- 
danige  hefticheyt  te  dryven,  te  willen  dragen,  ende  dat  tot  nasoeckinge 
der  leeringen  D.  Piscatoris  yemant  by  den  broederen  in  Suythollant  be- 
stemt is  om  de  schriften  D.  Piscatoris  wat  naerder  in  te  sien  ende  te 
doorlesen. 

i8. 

Caspars  Coolhaes  excommunicatie.  —  Belangende  de  saecke  van  Cas~ 
par  Coolhase,  alsoo  de  broederen  van  Suythollant  verstonden,  dat  de 
excommunicatie  desselven  tot  Amsterdam  behoorde  te  geschieden ,  uyt  oor- 
saecke  dat  de  meeste  faulten,  die  deselve  heeft  begaen,  in  Noorthollant 
gevallen  syn  ende  dat  hij ,  tot  Amsterdam  nu  alderlangst  gewoont  heb- 
bende ,  aldaer  alderbest  bekent  is ,  ende  onse  synodus  achtede ,  dat  noot- 
wendiclyck  den  broederen  in  Suythollandt  toequam  de  excommunicatie 
over  denselven  uyt  te  spreecken ,  aengemerckt  syn  faulten  in  Suythollandt 
haer  beginsel  genomen  hadden,  dat  hy  oock  noyt  by  de  Noorthollant- 
sche  kercken  voir  lidtmaet  der  kercke  bekent  ende  niet  by  haer  maer 
den  broederen  in  Suythollandt  was  vermaent  geworden ,  hebben  de  broe- 
ders des  synodi  voir  goet  ingesien  dit  by  de  resolutie  des  vorigen  sy- 
nodi  te  laten  berusten. 

19. 
Vant   doopen  der  ouder  siecker  persoenen.   —  Vant  doopen  des  patients 


377 

ende  alsoo  der  ouder  siecke  persoonen,  etc.  *),  alsoo  by  eenige  dassen 
tselve  voor  goet  bekent  ende  by  eenige  daerop  niets  is  geresol veert  ge- 
worden, wort  tselve  tot  discretie  der  dassen  gelaten,  ter  tyt  in  den 
synodo  nationali  yet  seeckers  daervan  sal  gestatueert  worden. 

20. 

Onschult  van  die  van  Groeningen ,  warom  sy  niet  verschenen  syn.  — 
Is  gelesen  eenen  brieff  van  magistro  Joachimo  Wermero  ,  prcdicant  tot  Groe- 
ningen, uyt  den  naeme  der  kercke  van  Groenyngen  geschreven,  vercla- 
rende  tot  harer  ontschuldiginge ,  dat  sy  in  dese  vergaderinge  niet  tegen- 
woordich  syn  en  conden,  dewyle  sy  den  brieff  van  de  beschryvinge  soo 
laet  on  t  fan  gen  hadden ,  dat  sy ,  wel  eenen  uyt  der  stadt  bestemt  heb- 
bende, niemant  van  den  platten  lande  soo  haest  conden  becomen.  Ver- 
sochten  daerom,  dat  in  toecomenden  tyden  veel  vroeger  de  tyt  ende 
plaetse  onses  synodi  mochte  overgeschreven  ende  alsoo  bekent  gemaeckt 
werden.  Verstaet  daerom  de  synodus ,  dat  sulcx  geschieden  ende  het  schry- 
ven,  twelck  boven  articulo  6°  is  besloten,  sal  nagelaten  werden. 

21. 

Voorsiel  eenes  Gerbrandt  Janszen  tot  Hoorn.  —  Is  verschenen  eenen 
Gerbrandt  Janszen  Schaft  ,  wonachtich  tot  Hoorn ,  verclarende  van  wegen 
sijn  suster  Welmoet  JANsdochter  over  eenige  uytspraecke,  by  de  classe 
van  Hoorn  uytgesproecken  3) ,  tot  dese  vergaderinge  geappelleert  te  hebben 
ende  die  oock  .  nu  te  achtervolgen.  Alsoo  is  mede  gecompareert  eene 
Caterina  de  Rivers,  wonachtich  tot  Amsterdam  ende  lidtmaet  aldaer, 
mede  ten  selven  eynde  dagende  over  eene  Griet  ARisdochter,  dewelcke, 
de  ander  partie  synde ,  waeruyt  de  gemelde  uytspraecke  ontstaen  is ,  haer 
seer  schandelyck  beswaert  hadde,  ten  eynde  oock  datselve  in  dese  ver- 
gaderinge, in  dewelcke  sy  verstaen  hadde,  dat  dese  saecke  soude  die- 
nen ,  meteenen  mochte  bedacht  ende  verhandelt  werden.  Hierover  heeft 
de  synodus  geresolveert ,  alsoo  dander  partie  niet  verschenen  was  ende 
voor  raetsaem  ingesien  wiert,  dat  eenige  deser  vergaderinge  na  Hoorn 
uytgesonden  souden  werden  om  eenige  swaricheyt,  die  aldaer  haer  be- 
gonde  te  openbaren ,  wech  te  nemen ,  dat  dese  saecke  doir  eenige  ge- 
committeerde tot  Hoorn  aengehoort  ende  afgehandelt  soude  werden.  Heeft 
daerom  tot  dien  eynde  bestemt  benevens  de  gedeputeerde  onses  synodi 
twee  predicanten  ujjt  de  classe  van  Enchuysen  Petrum  Alberti  ende  Her- 
mannum  Gerardi,  predicanten  tot  Enchuysen,  ende  uyt  de  classe  van 
Alcmar    Cornelium    Hillenium,    predicant    tot   Alcmar,    ende  Vincentiüm 


')    »etc."  D  heeft  Dwaeryan  in  den  Yoorgaenden  sijnodo  is  gevraecht  geworden.' 
Evenzoo  C.    *)     ^uytgesproecken"  D  heeft  ^uijtgesproocken  over  deselve." 


378 

Muesevoet,  predicant  tot  Schagen,  om  ter  eerster  gelegentheyt  desen 
Belyen  last  uyt  te  voeren  ende  de  swaricheyt,  die  gevreest  wort,  met 
kennisse  ende  behulp  van  de  classe  van  Hoorn  voor  te  oomen  ende  soot 
doenlyck  is  te  eyndigen. 

22. 

Versoeck  van  Jacob  Heermans.  —  Alsoo  eenen  Jacob  Heerbmans  ,  school- 
meester ,  binnen  Alcmar  wonende ,  ten  aensien  van  synen  grooten  last 
der  kinderen  aen  de  vergaderynge  eenige  middelen  versochte  om  by  be- 
stervinge  van  papen  off  bagynnen  in  dier  plaetse  uyt  die  middelen  on- 
derhout te  mogen  vercrygen,  is  hy  aen  de  kercke  van  Alcmar  gewesen 
om  aldaer  synen  noot  te  kennen  te  geven  ende  met  harer  kennisse  daerin 
te  handelen. 

23. 

Gravamina. 

Alcmar. 

Vant  gebruyck  der  geestelycker  goederen.  —  Alsoo  bevonden  wort,  dat 
de  kerckelycke  goederen  in  vele  plaetsen  niet  recht  gebruyckt  en  wor- 
den ,  wort  gevraecht ,  off  het  niet  noodich  en  is  te  bestemmen  ende  aen 
den  E.E.  heeren  Staten  te  bevoorderen ,  ten  eersten  dat  de  administratie 
derselver  goederen  volgende  tgebruyck  ende  besluyt  der  ouder  kercken 
ende  concilien  met  kennisse  der  predicanten  offte  der  kerckenraden 
mochten  geschieden;  ten  tweeden  dat  oock  uyt  deselve  goederen  eenige 
studenten  insonderheyt  voor  den  dorpen,  gelyck  nu  voor  de  steden  in 
den  collegie  der  E.E.  heeren  Staten  van  Hollandt  geschiet,  mochten  on- 
derhouden werden. 

Heeft  hierop  de  synodus  geantwoort,  dat  het  geheel  noodich  is,  dat 
de  abusen  geweert  werden ,  doch  dat  dien  wech ,  die  int  gravamen  be- 
grepen is ,  niet  geraden  is.  Maer  soo  yemant  eenige  misbruycken  onder 
syn  classe  bevint,  dat  hy  die  int  besonder  aan  den  E  heeren  Staten 
sal  vertoonen  ende  aenhouden,  dat  die  gebetert  werden  l).  Ende  den 
studenten  aengaende,  soo  der  eenige  dorpen  syn,  dewelcke  tot  sulcx 
middelen  hebben,  dat  die,  sulcx  aenvangende,  een  pryselyck  werck 
doen  sullen. 

24. 

Harlem. 

Van  den  wandel  der  studenten  in  de  theologie  —  Off  het  niet  geraden 
is ,  dat  men  sal  alle  devoor  aenwenden ,  dat  de  studenten ,  tot  Leyden  in 


*)    »dat  die  gebetert  werden"  ontbr.  in  D. 


379 

de  theologie  studerende ,  tsy  dat  sy  binnen  off  buyten  het  collegie  wonen , 
gehouden  sullen  syn  in  sulck  een  eerbaerheyt  ende  geschicktheyt  haer  te 
dragen  soo  in  kleedinge  als  conversatie,  gelyck  hare  professie  ende  de 
stichtinge  der  gemeynte  Gods  ten  hoochsten  vereyscht ,  dewyle  men  hoort 
veel  opspraecks  over  yerscheyden  feylen  ende  abusen ,  die  daerin  begaen 
worden ,  alsoo  dat  vele  gemeynten  een  afkeer  krygen  de  studenten  tot  den 
dienst  te  beroepen. 

Antwoort  de  synodus,  dat  men  aen  den  E.  heeren  professoren  sall 
versoecken ,  dat  het  haer  believe  daerop  te  letten  ende  na  hare  getrau- 
wicheyt  soo  nauwe  daerop  achtinge  te  hebben,  dat  sy  haer  stichtelyck 
mogen  dragen ,  gelyck  mede  alle  predicanten  ende  kerckenraden  vermaent 
worden  op  die  int  besonder  te  sien  ende  te  vermanen,  dewelcke  van 
wegen  hare  plaetsen  tot  Leyden  in  der  theologie  studeren. 

Particularia. 

25. 

Tielmanni  Cüpi  versoeck.  —  Alsoo  Tielmannüs  Cüpüs  versocht  heeft, 
dat  hem  de  namen  aller  predicanten ,  die  in  dese  troubelen  in  desen  quar- 
tiere  gedient  hebben ,  met  uytdruckinge  wat  sy  te  voren  hebben  gedaen , 
waer  sy  hebben  gedient ,  vertrocken  ende  gestorven  syn ,  met  voornemen 
eene  kerckelycke  historie  te  beschryven ,  ende  van  den  classe  van  Alcmar 
gevraecht  wert,  wat  hierin  dient  gedaen  te  werden,  heeft  de  synodus 
voir  goet  ingesien,  dat  dit  tot  de  dassen  gebracht  sal  worden  ende  dat 
een  ygelyck  daerin  sal  handelen ,  gelyck  tselve  tot  stichtinge  der  kercken 
sal  achten  te  behooren. 

26. 

Verscheyden  vragen ,  by  die  van  Alcmar  voorgestelt.  —  Heeft  noch  de 
classis  van  Alcmar  gevraecht ,  off  het  niet  geraeden  sy  de  correspondentie 
met  den  synodo  l)  in  Zeelandt  te  voorderen ;  item  dat  de  dyngen,  dewelcke 
de  deputati  van  andere  synoden  in  last  hebben  om  op  den  9)  synodum  te 
brengen,  in  tyts  off  aen  onsen  gedeputeerden  off  aen  den  classem  syno- 
dalem  over  te  schryven,  opdat  sy  alsoo  met  den  anderen  gravaminibus 
overgesonden  ende  in  de  dassen  over  deselve  resolutien  genomen  moch- 
ten werden ;  item  dat  men  aenhoude ,  dat  het  stuck  des  misbruycks  van 
den  eet  gebetert  a)  worde.  Antwoort  de  synodus ,  dat  het  eerste  niet 
noodich  is,  alsoo  aldaer  de  synodus  jaerlix  niet  gehouden  en  wort;  dat 
het  tweede  der  discretie  van  den  deputatis  sal  bevolen   bly ven ,  ende  dat 


*)    smet  den  synodo"  ontbr.  in  C.    *)    »den '  D  heeft  »desen".    s)    »gebetert" 
D  heeft  *geweert",  geljjk  C  eerst  ook  had. 


380 

van  het  derde  benevens  van  de  andere  misbruycken,  door  requeste  ver- 
toont, alsnoch  de  vrucht  verwacht  wort. 

27. 

Van  een  vrouwe ,  die  getraut  heeft  haers  mans  susters  man  1).  —  De- 
wyle  een  vrauwe,  lidtmaet  der  kercke  synde,  getraut  heeft  haers  over- 
leden mans  susters  man  niettegenstaende  sy  van  de  kercke  9)  seer  neer- 
stelyck  om  hetselve  na  te  laten  is  vermaent  ende  afgeraden  geworden, 
wort  darom  by  den  broederen  des  classis  van  Amsterdam  gevraecht, 
off  sy  deselve  vrauwe  ten  avontmale  sullen  mogen  toelaten.  De  synodus 
oordeelt,  alsoo  soodanich  houwelyck  in  Gods  woort  niet  verboden  ende 
in  den  jure  canonico  ende  den  s)  E.  heeren  Staten  toegelaten  wort,  dat 
deselve  vant  gebruyck  des  avontmaels ,  haer  stichtelyck  dragende ,  niet  en 
behoort  afgehouden  te  worden. 

28. 

Van  de  banckerottiers.  —  Overmits  datter  in  de  steden  van  Hollant 
vele  banckerottiers  worden  tot  groote  schade  van  vele  menschen  ende 
sware  ergernisse  der  kercken,  wort  by  denselven  broederen  gevraecht, 
hoe  4)  met  deselve  sal  handelen  etc  Wort  geantwoort ,  alsoo  deselve 
niet  altyts  gelyck  syn  ende  daerom  niet  seeckers  daerover  geresolveert 
can  werden ,  dat  dit  gestelt  ende  bevolen  wort  in  de  goede  discretie  ende 
voorsichticheyt  der  kerckenraden. 

29. 

Eene ,  die  getraut  heeft  diegene ,  daer  hy  mede  in  overspel  geleeft  heeft.  — 
Noch  wort  by  denselven  broederen  gevraecht ,  hoe  men  handelen  sal  met 
soodanich  een  lidtmaet  der  kercke,  welcke  na  den  doot  van  syn  vrauwe 
onwettelyck  die  getraut  heeft,  met  dewelcke  hy  binnen  het  leven  van 
syn  vorige  huysvrauwe  in  overspel  geleeft  heeft  Wort  geantwoort,  dat 
die ,  dewyle  hy  tegen  de  wetten  sondicht  ende  het  overspel  daerdoir  con- 
tinueert ende  noch  daerenboven  hem  onstichtelyck  5)  draecht,  doir  een 
minder  excommunicatie  opentlyck  hem  voor  geen  lidtmaet  der  kereken 
Verclarendé,  sal  van  de  tafel  des  Heren  afgehouden  ende  na  discretie 
tot  syner  tyt  afgesneden  worden. 

30. 

Gedurige  scriba.    —    Dewyle   noch   by   die  broederen  gevraecht  wort, 

J)  i haers  mans— man'*  C  heeft  «haers  susters  man"  D  »haer  mans  etc."  ■)  »kercke" 
Er  stond  eerst  » kercke  van  Amsterdam".  De  laatste  twee  woorden  zijn  echter  door- 
gehaald. *)  aden"  C  heeft  »bij  den",  D  »van  den".  4)  »hoe*'  C  en  D  hthben  »hoe 
men."     r)    ^onstichtelyck"  C  en  D  hebben  tonsegghelyc". 


381 

off  het  geraden  ware ,  dat  een  gedurige  scriba  des  synodi  gestelt  mochte 
werden,  soo  wort  sulcx  tot  de  classes  gerefereert. 

31. 

Licentie  der  Papisten  in  de  uytvaerden  etc.  —  Alsoo  de  broeders  van 
Hoorn  voorstelden  de  groote  licentie  der  Papisten  niet  alleen  int  ver- 
gaderen maer  oock  in  de  uytvaerden  te  gebruycken,  openbare  wierooc- 
kinge,  ontsteeckinge  der  keerssen  in  de  kercken  als  tot  Berckhout,  Wog- 
genum  ende  Grosthuysen  geschiet  is  etc,  wort  voor  goet  ingesien,  dat 
deselve  broederen  de  kennisse,  die  sy  daervan  hebben,  aen  den  depu- 
tatis  sullen  oversenden  ten  eynde  daerin  geremedieert  werde. 

32. 

Vant  doopen  eens  bejaerden  jonckmans  etc.  l).  —  Noch  vragende ,  hoe 
men  met  soodanich  een  jonckman  handelen  sal ,  dewelcke ,  niet  wetende , 
noch  off  hy  gedoopt  is  noch  van  waer  hy  is  noch  oock  van  *)  syn  ouders , 
begeert  ten  avontmale  toegelaten  te  werden ,  off  sy  oock  denselven  eerst 
doopende,  sullen  mogen  toelaten  De  synodus  acht,  dat  alsoo  met  hem 
gehandelt  sal  werden. 

33. 

Verkiesinge  der  gedeputeerden  des  synodi.  —  Hermannus  Gerardi,  nu 
twee  jaren  den  last  der  deputatie  deses  synodi  gedragen  hebbende ,  wort 
over  syn  neersticheyt  ende  getrauwicheyt  van  den  broederen  bedanckt 
ende  is  in  syn  plaetse  vercoren  D.  Jacobus  Roelandi,  predicant  tot  Am- 
sterdam, om  met  D.  Joanne  Boöardo  in  dit  jaer  dien  last  der  deputatie 
waer  te  nemen. 

34. 

Deputatie  op  den  Gelderschen  synodum.  —  Is  om  op  den  aenstaenden  sy- 
nodum  van  Gelderlant  met  credentie  te  verschynen  bestemt  Cornelius 
Hillenius,  dienaer  Jesu  Christi  tot  Alcmar,  gelyck  mede  deselve  tot  die 
deputatie  gecontinueert  wort,  indien  deselve  synodus  wederom  voir  den 
tyt  des  8)  aenstaenden  synodi  soude  mogen  gehouden  werden. 

35. 

Deputatie  op  den  synodum  van  Groeningen.  —  Is  noch  bestemt  tot  den 
synodum  van  Groeningen  D.  Petrus  Cornemi  ,  predicant  tot  Enchuysen,  om 


')    «jonckmans  etc."  D  heeft  »mans".  *)  »van"  C  en  D  hebben  »iet  van".  8)  »des" 
C  en  D  hebben  «onges." 


382 

op  deselve  als  voren  met  credentie  uyt  den  name  deser  vergaderinge  hem 
tegenwoordich  te  laten  vinden. 

36. 

Reeckeninge  is  opgenomen.  —  Om  de  reeckeninge  D.  Hermanni  Gerardi 
aen  te  hooren  syn  bestemt  Joannes  Sylvius,  predicant  tot  Slooten,  Cor- 
nelis  Janszen,  predicant  tot  Schellynckhout  ende  de  E.  Cornelis  Janszen 
van  den  Nieuburch,  ouderlynck  tot  Alcmar,  dewelcke  verclaert  hebben, 
dat  sy,  die  in  alles  bevindende  te  accorderen,  die  opgenomen  hebben 
ende  dat  de  overgeschoten  penningen  met  onderteyckeninge  by  deselve 
in  handen  D.  praesidis  Joannis  Bogardi  syn  overgegeven  geworden. 

37. 

Van  de  betalinge  der  oncosten ,  die  van  wegen  tverhandelen  eeniger  swa- 
richeden  gedaen  voorden.  —  Alsoo  dickwijlen  om  der  voorgevallen  swa- 
richeden  deputatien  voorvallen  ende  groote  oncosten  gedaen  werden , 
wort  den  dassen  in  bedyncken  gegeven,  off  het  niet  geraden  is,  dat 
deselve  bij  die  kercken  ende  persoonen  betaelt  sullen  worden,  die  men 
bevinden  sal  in  den  moyten  ende  swaricheden  schuldich  te  syn. 

38. 

Censura  ende  besluyt.  —  Censura  is  gehouden  ende  nadat  Carolus 
Petri,  predicant  tot  Purmerende,  een  vermaninge  uyt  den  len  brieff  aen 
den  Corinthen  cap.  2  vers.  i  ende  2  gedaen  heeft  ende  D.  praeses  Jo- 
annes Bogardus  ende  D.  assessor  Petrus  Alberti  bestemt  waren  om  den 
E.  heeren  burgermeesteren  voor  derselver  goetgenegentheyt  ende  beleeft- 
heyt,  aen  de  vergaderinge  bewesen,  uyt  derselver  name  te  bedancken, 
is  de  synodus  in  aller  vrede  met  aenroepinge  ende  dancksegginge  tot 
God  geeyndicht  ende  heeft  elcke  classe  de  acten  deses  synodi ,  alhier  in 
loco  uytschry vende ,  medegenomen  ende  sal  de  aenstaende  synodus  na 
orden  tot  Harlem  gehouden  worden.  Actum  Alcmar  desen  17en  Juny 
anno  1605. 

Joannes  Boqaert,  praeses  synodi. 

Cornelius  Hillenius,  synodi  hujus  scriba. 


383 

Acta  des  particulieren  Noorthollantschen  synodi, 
begonnen  binnen  Haerlem  den  xxxen  Maij l)  anno  1 606. 

Dese  synodus  is  aangevangen  met  een  ghebet  ende  propositie  wt  het 
18  cap.  Matth.  vers.  20  van  D.  Joanne  Matthisio. 

Syn  gelesen  de  credentien  dergener,  die  tot  desen  synodum  zijn  gede- 
puteert ,  ende  goetgevonden ,  comparerende  achtervolgende  de  voornoemde 
credentien  wt  die  dassen  van 

Haerlem : 

Joannes  Mattiüsius,  dienaer  tot  Haerlem. 

Theodorus  Nicolai,  dienaer  tot  Akersloot. 

Jan  de  Wolff,  ouderlingh  tot  Haerlem. 

Bert  Claesz,  ouderlingh  tot  Assendelft. 

Amsterdam : 

Joannes  Ursinus,  dienaer  tot  Amsterdam. 

Nicolaus  Bodegerus,  predicant  in  Loosdrecht. 

Jan  Thomasz,  ouderlingh  tot  Amsterdam. 

Jan  Fransz,  ouderlingh  tot  Weesop. 

Hoorn: 

Joannes  Wilsoets,  dienaer  tot  Hoorn. 

Everardus  Michaelis,  dienaer  tot  Oost-  ende  Westblocker. 

Pieter  Willemsz  Spel dem aker  ,  ouderlingh  tot  Hoorn. 

Sebastiaen  Jansz,  ouderlingh  tot  Spanbrouck. 

Enchuijsen : 

Hermannus  Gerardi,  dienaer  tot  Enchuijsen. 

Joannes  Walesius  ,  dienaer  in  Bovencaspel. 

Albert  Albertsz,  ouderlingh  tot  Enchuijsen. 

Poüwels  Willemsz,  ouderlingh  tot  Bovencaspel. 

Edam: 

Cornelius  Petri,  dienaer  tot  Edam. 

Carolus  Petri,  dienaer  tot  Purmerendt. 

Frans  Willemsz,  ouderlingh  tot  Monickedam. 

Pieter  Vaers,  ouderlingh  tot  Edam. 

Alcmair : 

Adolphus  Venator,  dienaer  tot  Alcmair. 

Vingentius  Meusevoet,  dienaer  tot  Schagen. 

Dode  Jansz  Medenbuck,  ouderlingh  tot  Alcmair. 

Jan  Matthtsz,  ouderlingh  tot  Schagen. 


»)    »XXXen  May"  B  heeft  »2  Juny".  Evenzoo  A  en  E. 


384 

Sijn  insgelicx  met  behoirlicke  credentie  verschenen  D.  Winaldüs  Joannis 
yan  weghen  die  van  Gelderlandt  ende  D.  Joannes  Betius,  dienaer  tot 
Dordrecht,  mitsgaders  D.  Festus  Hommius,  dienaer  tot  Leyden,  om  de 
goede  correspondentie  te  continueren  ende  dese  vergaderinghe  met  haren 
goeden  raet  ende  ad  vijs  te  dienen. 

Sjn  mede  met  behoirlicke  credentie  gecompareert  van  weghen  de  E  E. 
heeren  Staten  de  erentveste,  wyse  ende  hoochgeleerde  heeren  Mr.  Rom- 
bout Hogherbeets  ,  raedt  ordinaris  in  den  Hoghen  Raedt ,  ende  Mr.  Nico- 
laus  Cromhout,  raedt  ordinaris  in  den  Provincialen  Raet,  om  volgens 
hare  commissie  regart  te  nemen ,  dat  in  dese  vergaderinge  geen  politijcke 
saken  werden  gehandelt  nochte  eenige  kerckelycke  saken,  den  staet  der 
kercken  int  gemeen  aengaende  etc. 

[  Verkiesinge]  *).  —  Hierna  is  gecoren  tot  presidem  D.  Joannes 
Matt[hisiü8]  ,  tot  assessorem  D.  Hermannös  Gerardi,  tot  scribam  Joannes 
Wilzoets. 

1. 

[Rapport  P.  Corneli].  —  Petrus  Cornelii,  dienaer  des  h.  evangelii 
tot  Enchuijsen,  heeft  met  goet  contentement  deser  vergaderinge  gerap- 
porteert  syn  besoingne  ende  wedervaren  in  den  synode  tot  Groeningen  ende 
is  van  aijne  neersticheijt  bedanct  geworden. 

2. 

[Refutatie  der  Wederdooperen],  —  Also  men  verstaet,  dat  D.  doctor 
Jacobus  Arhinius  niet  en  vordert  in  de  refutatie  der  argumenten  der 
Wederdoperen  wt  oirsaken,  in  de  voorgaende  synodo  articulo  3  verhaelt, 
is  goetge vonden  dese  saecke  te  bewaren  tot  den  aenstaenden  synodum 
nationalem  om  bij  deselve  daerinne  gehandelt  te  worden  na  behoren. 

3. 

[Translatie'].  —  De  saecke  van  de  translatie  des  bijbels,  D.  Wernero 
Helmichio  opgeleijt,  mitsgaders  vant  eijlandt  van  Urck  wort  gelaten  by 
de  resolutien  des  voorgaenden  synodi ,  tot  Alcmair  gehouden ,  art.  4  ende  5. 

4. 

De  deputati  onses  sijnodi  hebben  voorgestelt,  oft  niet  geraden  en  is, 
dat   men   D.    Helmichio  voorhoude  met  dien  van  Suijthollant ,  die  tselve 


l)    De  tussohen  [  ]  geplaatste  marginalia  bij  deze  aote  ontbreken  in  D  en  zjjn 
hier  overgenomen  uit  C. 


385 

goetgevonden  hebben ,  dat  hy  alle  jare  sowel  in  den  Suijt-  als  Noorthol- 
lantschen  synode  sal  inbrengen  ende  vertogen ,  tgene  hy  in  de  translatie 
des  bijbels  gedaen  ende  gevordert  heeft.  Item  oft  men  hem  oock  niet 
en  sal  voorhouden ,  dat  hy  int  oversetten  soveele  by  de  woorden  van  onse 
translatie ,  die  wy  dagelicx  gebruijcken ,  sal  blijven ,  als  de  waerheijt  sal 
connen  verdragen.     Is  besloten,  dattet  beyde  geschieden  sal. 

5. 

[Piscatoris  translatie.'}  —  Op  de  begeerte  D.  Baüdartii  ,  welcke  versoect 
met  authoriteijt  der  synoden  te  mogen  oversetten  den  Hoochduijtschen 
bybel  Piscatoris  alleene  bij  provisie,  totdat  de  translatie,  die  by  den 
kercken  versocht  wort ,  in  druck  gebrocht  wert ,  is  goetgevonden ,  dat  men 
het  laet  berusten  by  de  resolutie  des  Suijthollantschcn  synodi  ende  wort 
de  saeke  wtgestelt  tot  den  nationalem  synodum. 

6. 

[Redenen  van  trauwen  der  ongedoopte  etc.']  —  Wat  aengaet  het  drucken 
van  de  redenen,  die  bijeengestelt  syn  om  te  beantwoorden  de  argumen- 
ten in  de  materie  van  het  trouwen  der  gedoopte  ende  ongedoopte  etc. , 
item  de  saecke  van  de  historie  der  kercken,  also  dit  gemeene  saecken 
syn,  worden  die  gerefereert  ad  synodum  nationalem. 

7. 

[Scriba.']  —  Dewijle  de  voorgaende  sijnodus  tot  de  classes  gerefereert 
heeft  de  vrage  van  een  geduerige  scriba ,  oft  geraden  is ,  datter  een  ge- 
stelt  werde,  is  by  het  meestendeel  der  dassen  ongeraden  gevonden. 

8. 

[Broec]  —  Is  rappoort  gedaen  van  de  handelinge  tot  Broeck ,  waertoe 
commissie  was  ghegeven  in  de  voorgaende  synodo  arti.  1 6  ende  verclaert , 
dat  de  saeke  deur  de  genade  des  Heeren  tot  een  volcomen  bevredinge 
is  gebracht,  daeraen  het  synodus  een  goet  genoegen  heeft. 

9. 

[Cüpus.]  —  Het  versoeok  van  Tielmannus  Cupus  om  te  hebben  de  namen 
aller  predicanten,  die  in  dese  troublen  gedient  hebben  in  desen  quar- 
tiere ,  in  voornemen  sijnde  eene  kerckelycke  historie  te  beschrijven ,  wort 
om  redenen  onnodich  geacht. 

10. 

[Oncosten.]  —  Op  de  vraghe ,  tot  de  classes  gerefereert ,  oft  niet  geraden 
is  (om  alle  swaricheden  te  meer  te  voorcomen  ofte  verminderen  ende  te 
Acta  syn.  provinc.  I.  25 


386 

beletten  de  veelfuldige  deputatien,  die  ter  oorsake  van  dien  jaerlicx  ge- 
daen  worden)  dat  de  oncosten  sullen  betaelt  worden  by  die  kercken  ende 
personen,  die  men  bevinden  sal  in  de  moe  ij  te  ende  swaricheijt  scbuldicb 
te  wesen ,  is  by  de  meeste  stemmen  geraden  gevonden  ende  geresolveert , 
dattet  selve  sal  geschieden,  mits  dat  de  executie  geschiede  op  de  be- 
quaemstt  wijse  meughelyck  synde. 

41. 

[Sam.  Busserus.]  —  Is  gecompareert  voor  de  vergaderinge  die  E.  heere 
Sooart  ,  raedt  van  wegen  die  van  Zeelant  in  der  admiraliteijt  tot  Amster- 
dam ,  intercederende  voor  Samöelem  Bucerum  wt  oorsake  van  een  lamen- 
tabel schrift,  van  voorsz.  Samuel  aen  hem  gesonden  ende  versoeckende , 
dat  dese  jegenwoordige  vergaderinge,  door  de  liefde  bedeckende  sijne 
voorgaende  fauten  ende  ergelijck  leven  ende  siende  op  synon  jegenwoor- 
digen  armelycken  staet ,  mits  daerby  voegende  sijne  beloften  van  oprechte 
bekeringe ,  sijne  geleertheijt  ende  bequaemheyt  int  leeren ,  hem  soude  re- 
commanderen ,  ten  e  ij  n  de  dat  hy  erghens  tot  den  dienst  der  kercke  mochte 
weder  toegelaten  worden.  tSynodus ,  dit  versoeck  overwegende ,  verclaert 
van  herten  ghenegen  te  zijn  om  den  voornoemden  Samüelem  Bucerum  te 
bevorderen,  wanneer  haer  maer  en  bleke  seker  getuijchnisse  van  sijne 
bekeringe.  Maer  de  wij  Ie  geen  genouchsaem  bewys  van  bekeeringe  en 
blijct,  maer  ter  contrarie  geruchten  syn,  dat  hy  int  oude  wesen  voort- 
gaet,  so  verstaet  het  sijnodus,  dat  men  hem  voor  dese  tijt  niet  en  can 
tot  den  dienst  der  kercke  toelaten  nochte  erghens  anders  toe  recom- 
manderen, maer  wil  wel  goede  informatie  nemen  op  syn  comportement 
ende  leven  ende  voortaen  goede  opsicht  op  syn  persoon  ende  leven  heb- 
ben, daervan  den  last  ende  sorghe  gevende  den  dassen  van  Haerlem 
ende  Alcmair,  dewelcke  oock  conjunctim  ten  overstaen  van  de  gedepu- 
teerden des  synodi  sullen  mogen  oordelen,  off  hij  sonder  nadeel  van  de 
eere  Gods  ende  quetsinge  van  de  stichtinge  der  gemeente  sal  mogen  in 
toecomende  tyden  erghens  toe  gerecomm  and  eert  werden,  by  welcke  re- 
solutie oock  het  synodus  blijft,  nadat  sijne  brieff  gelesen  is  geweest. 

12. 

[Broec]  —  Opt  schriftlyck  vertooch ,  dese  vergaderinge  overgelevert  wt 
den  name  der  burgemeesteren  ende  vroetschap  tot  Broeck  in  Watertandt , 
in  twelcke  hare  £.  baden  ende  versochten,  dat  haren  predicant  Petrus 
Emilius  wt  name  des  synodi  soudo  vermaent  worden  tot  onderhoudinge 
van  den  vrede,  na  sovele  moeijten  opgerecht,  met  eenige  harde  redenen, 
dat  sij  door  andere  middelen  souden  genootsaect  wesen  daerinne  te  ver- 
sien  tot  Petri  meerder  constrinctie  ende  ruste  van  hare  burgenje  ende 
gemeente,  ingevalle  de  vrede  door  Petrum  Emilium  voornoemt  soude  ge- 


387 

broken  worden,  is  geresol  veert ,  dat  het  schrift  impertinent  is  ende  van 
de  vergaderinge  niet  en  wort  aengenomen.  Verstaet  niettemin  het  sy- 
nodus,  niet  wt  oorsake  vant  schrift  maer  dat  de  gemaecte  vrede  onver- 
brekelyck  mochte  gehouden  worden ,  dat  niet  alleene  Petrus  Emilius  maer 
oock  die  syn  partie  geweest  syn,  vermaent  sullen  worden  tot  onderhou- 
dinge  van  den  voornoemden  vreede.  Ende  overmits  eenige  redenen,  int 
schriftlyck  vertooch  gementioneert ,  syn  oock  vermaent  de  twee  burge- 
meesteren, die  met  dit  vertooch  verschenen,  dat  sowel  sijluijden  als  die 
van  den  gerechte  tot  Broeck  haer  souden  wachten  eenighe  procedure 
teghen  Petrum  Emilium,  haren  predicant,  voor  te  nemen,  maer  so  sij- 
luijden wat  hebben  tegens  Emiuum  voornoemt,  dat  se  dat  bringen  sullen 
an  den  classe  van  Edam.  Item  syn  oock  vermaent,  dat  sijluijden  selve 
den  vrede  souden  onderhouden,  daertoe  sy  haer  verplicht  hebben. 

13. 

Ende  opdat  de  vrede  in  de  gemeente  tot  Broeck  tusschen  Petrum 
Emilium  ende  de  versoende  partie  te  vaster  mach  onderhouden  worden, 
sal  de  classis  tot  Edam  goede  toesicht  nemen  over  Petrum  voornoemt 
ende  de  gemeente  tot  Broeck ,  als  wesende  mede  een  lidt  haerder  classe. 
Ende  soverre,  daert  Godt  yoor  behoede,  nieuwen  twist  soude  comen  op 
te  rijsen,  sal  de  voornoemde  classis  van  Edam  tot  wechneminge  dersel- 
ver  moghen  gebruijcken  de  hulpe  van  de  gedeputeerden  onses  synodi. 

14. 

[Rapport  Hillend]  —  Corneuus  Hillenius  heeft  met  genoegen  der  ver- 
gaderinghe  rappoort  gedaen  van  syn  deputatie  op  den  Gelderschen  sy- 
nodum  ende  is  van  de  vergaderinge  bedanct  geworden. 

15. 

[Verclaringe  eens  suspecten  dienaers.]  —  Op  de  vraghe  van  den  depu- 
tatis  onses  synodi,  off  niet  een  dienaer,  in  conformite  van  tgene  in  den 
synodo  van  Suijthollant  besloten  is,  op  welcken  suspicie  valt  van  on- 
suyverheyt  in  der  leere,  van  den  classe  gevraecht  zynde,  niet  l)  en  sal 
gehouden  wesen  hem  te  verclaren,  hoe  hy  hem  int  poinct,  daervan  de 
vraghe  is,  verstaet,  wort  by  den  meesten  stemmen  goetgevonden  dese 
saecke  te  brengen  aen  de  respective  dassen. 

16. 

[Verkiesinge  van  Hoorn.']  —  AJso  van  den  gedeputeerden  doses  synodi 
wt  naeme  ende  van  wegen  eeniger  broederen  van  de  kercke  van  Hoorn 


')    »niet"  is  doorgehaald  «in  B. 

25' 


388 

een  seecker  vertooch  den  synodo  overgegeven  is  belangende  die  verkie- 
singe  van  ouderlingen  ende  diaconen  met  aenwijsinge  seeckerer  abuysen 
ende  inconvenienten ,  die  sodanige  verkiesinge  met  haer  vereenicht  heeft , 
is  by  den  broederen  deses  synodi  goetge vonden ,  dat  also  die  verkiesinge 
by  het  corpus  der  gemeente  nu  aireede  geschiet  is  ende  derhalven  nu 
niet  wel  can  verandert  worden,  dat  men  die  dolerende  broederen  van 
Hoorn  sal  te  verstaen  ende  te  kennen  geven,  dat  haer  versoeck  seer 
prijs8elicken  is  ende  oock  wel  na  d'ordinantie  aller  anderer  kercken  be- 
hoort onderhouden  te  worden,  ende  dat  men  derhalven  denselven  broe- 
deren aendienen  sal,  dat  in  do  naeste  toecomende  verkiesinge  tclassis 
van  Hoorn  met  die  gedeputeerden  deses  synodi  arbeyden  sullen ,  dat  die 
verkiesinge  van  ouderlingen  ende  diaconen  in  conformite  van  andere 
kercken  worde  gedaen  ende  volgens  achtervolcht ,  also  die  synodus  ver- 
staet,  dat  die  redenen  van  die  provisionele  toelatinge  sodaniger  voriger 
verkiesinge  wechgenomen  syn,  ten  ware  dat  hierentusschen  het  synodus 
nationalis  soude  mogen  gehouden  worden,  tot  denwelcken  alsdan  dese 
saecke  sal  worden  gebracht. 

17. 

[Petrus  Emilius]  —  Petrus  Emilius,  predicant  tot  Broeck  in  Water- 
lant ,  in  de  vergaderinge  verschenen  synde ,  heeft  deselve  voorgehouden : 
eerstlyck  dat  nu  de  vrede  volcomentlycken  gemaect  was,  maer  dat  hij 
verstaen  hadde ,  datter  een  schrift  aen  dese  vergaderinge  was  gesonden , 
tweloke  hy  besorchde ,  dat  mochte  wesen  tot  nadeels  syns  persoons ;  ten 
anderen  versoect  mede,  also  de  keremeesters  in  synen  dorpe  by  gebreke 
van  middelen  niet  en  vermeugen  te  doen  nootsakelycke  reparatie  aen  syn 
woninge,  dat  de  E.  vergaderinge  soude  believen  voor  hem  te  intercéde- 
ren by  de  E.  Gedeputeerde  Raden  van  Westvrieslant ,  dat  hem  soude  mo- 
gen eenige  subsidie  van  hare  E.  tot  de  reparatie  voornoemt  geg unt  wor- 
den; ende  ten  derden  heeft  hy  den  synodo  gepresenteert  eenige  predi- 
catien  over  het  1 7  cap.  Apocalipsijos.  Deze  dingen  in  communicatie  ge- 
leijt  sijnde ,  is  besloten ,  dat  men  Petro  Emilio  voor  antwoorde  geven  sal  : 
opt  eerste,  dattet  wel  waer  was,  datter  een  schrift  is  gecommen,  maer 
dat  het  de  synodus  niet  en  heeft  aengenomen  tot  nadeel  syns  persoons 
ende  dat  men  hem  vermanen  sal  tot  continuatie  der  vrede,  dat  hy  ter 
oirsake  van  dit  schrift  hem  niet  en  Bal  becommeren  noch  eenich  onder- 
soeck  doen  maer  selve  eenen  ij  egel y  eken  tot  vrede  vermanen ,  gelyck  de 
andere  syn  vermaent  geweest  ende  sullen  noch  vermaent  worden ;  opt 
tweede,  dat  het  classis  van  Edam  hem  sal  de  handt  bieden  ende  behul- 
pich  syn  by  de  kerekmeesters ,  opdat  hy  mach  comen  tot  de  versochte 
reparatie ,  ende  in  cas  van  weij geringe  sullen  sij  tsamen  met  de  keremees- 
ters ,  so  sy  daertoe  te  verwilligen  syn ,  ofte  anderssins  alleene  met  Petro 


389 

Emilio  voornoemt  trecken  voor  de  E.  Gedeputeerde  Raden  vant  Noorder- 
quartier  ende  versoecken  de  voorsz.  subsidie  wt  hare  ende  synodi  name ; 
ende  opt  derde ,  dat  syn  schrift  sal  gegeven  worden  den  deputatis  onses 
synodi,  die  dat  oversien  ende  in  den  naesten  sijnodo  daervan  rappoort 
doen  sullen.  Welcke  resolutie  Emilio  is  aengeseyt,  ende  heeft  belooft, 
dat  hy  hem  na  de  vermaninge  des  sijnodi  wil  schicken. 

18. 

[Substitutie  van  een  dienaer  loco  senioris.]  —  Dewijle  geen  ander  ouder- 
lingh  gecomen  en  is  in  de  plaetse  van  Bert  Claesz,  dewelcke  met  con- 
sent des  sijnodi  in  aensien  sijner  swacheijt  na  huijs  getrocken  is,  so  is 
ter  begeerte  van  den  gedeputeerden  des  classis  van  Haerlem  geconsen- 
teert ,  dat  D.  Joannes  Bogardus  syn  plaetse  sal  bewaren  mits  dat  andere 
classes  in  casu  necessitatis  sulcke  vrijheijt  mede  genieten  sullen. 

Gravamina. 

19. 

[Studenten.]  —  Opt  gravamen  van  Haerlem  aengaende  de  studenten, 
die ,  wt  den  scholen  comende ,  onderstaen  op  dorpen  ende  in  ander  ker- 
cken  te  predicken  ende  andere  actiën  des  dienstes  te  betreden ,  sonder  dat 
sij  ten  minsten  provisionelick  geexamineert  syn,  is  geresolveert ,  dat 
geen  student ,  wt  de  schole  comende ,  hem  sal  onderwinden  te  predicken 
sonder  ten  minsten  by  provisie  van  den  classe  geexamineert  ende  toege- 
laten te  wesen. 

20. 

[Praeparatie  ad  nat.  synodum.]  —  Opt  gravamen  van  Amsterdam,  oft 
niet  geraden  en  is ,  dat  men  in  den  particulieren  synodo  sal  eenige  voor- 
bereydinge  maken  tot  den  synodum  nationalem  ende  hoedanige ,  is  goet- 
gevonden  by  de  meeste  stemmen ,  soveele  de  voorbereydinge  aengaet ,  dat 
die  alhier  sal  geschieden ,  mits  dat  in  deser  saecke  niet  en  worde  gehan- 
delt   dan    op   het   goetvinden  ende  approbatie  van  de  respective  dassen. 

21. 

[Synodus  nationalis.]  —  Also  de  resolutien  der  dassen  over  de  brieven , 
van  de  gemeente  tot  Amsterdam  ende  gedeputeerden  gesonden,  mede- 
brengen, dat  d'inhout  derselver  brieven  in  den  sijnodo  sal  verhandelt 
worden ,  so  is  by  dese  vergaderinge  onder  het  goetvinden  der  dassen  ge- 
resolveert,  dat  hot  sijnodus  nationael,  bij  de  E  E.  Mog.  hoeren  Sta- 
ten geconsenteert ,  by  den  kerckon  sal  aengenomen  worden  onder  de 
conditien ,    in    de    acte    van    hare    E.  Mog.  begrepen.     Want  hoewel  de 


390 

kercken  geerne  hadden  gesien ,  dat  hare  Ed.  Mog.  een  simpel  acte  had- 
den believen  te  verleenen  ende  dat  het  synodus  na  Toorgaende  ge- 
bruijck,  in  dese  landen  onderbonden,  nu  oock  soude  werden  aengevan- 
gen,  nochtans  also  het  sijnodus  verstaen  heeft  het  goet  devoijr,  twelck 
de  gedeputeerde  by  hare  E.E.  daertoe  hebben  gedaen  ende  daerbeneffens 
oock  de  verbale  yerclaringe,  die  hare  Ed.  hebben  gedaen  over  de  revisie 
van  de  Confessie,  te  weten  dat  hare  Ed.  meijninge  geensins  en  is,  dat 
deselve  revisie  soude  geschieden  om  daerdoor  eenige  nieuwicheyt  ofte  ver- 
anderinge  in  de  suijverheyt  der  leere,  so  die  in  de  Gereformeerde  ker- 
cken deser  Vereenichder  Landen  wort  geleert  ende  in  de  Confessie  voor- 
noemt mitsgaders  den  christlycken  Catechismo  is  begrepen ,  soude  geschie- 
den, gelyc  oock  sulcz  de  meijninge  harer  Ed.  te  wesen  de  heeren  com- 
missarisen  der  E.E.  Mog.  heeren  Staten  van  Hollant  ende  Westvries- 
lant  tot  meerder  versekeringe  dese  vergaderinge  hebben  verclaert,  so 
is  dese  vergaderinge  tevreden,  dat  het  synodus  generael  onder  deselve 
conditie  van  revisie  sal  worden  geaccepteert  ende  aengenomen.  Soveel 
belangt  dat  oock  de  Ed.  Mog.  heeren  Staten  in  deselve  hare  Ed.  acte 
verclaren  van  meijninge  te  syn  eenige  kerckelycke  personen  te  beroepen 
om  communicatie  met  deselve  te  houden  over  den  tijt ,  plaetse  ende  ma- 
niere des  houdens  vant  nationael  synodus  voornoemt ,  verstaet  oock  dese 
vergaderinge,  dat  hetselfde  na  haerder  Ed.  believen  sal  geschien,  be- 
houdens dat  de  personen,  daertoe  beschreven  synde,  sullen  vermaent 
worden  door  hare  kercke  ofte  classe ,  gelijck  sy  oock  van  dese  vergade- 
ringe vermaent  worden  mits  desen ,  goede  voorsichticheyt  te  gebruijcken 
ende  wel  toe  te  sien,  dat  sy  in  deselve  communicatie  niet  en  handelen, 
dat  tot  prejuditie  der  suijverer  leere  deser  kercken  ende  welstant  ofte 
order  derselver  eenichsins  soude  strecken.  Ende  wil  oock  dit  synodus 
den  E.  heeren  commissarisen  voornoemt  gebeeden  hebben  by  den  Ed. 
Mog.  heeren  Staten  Generael  te  versoecken ,  dat  hare  Ed.  soude  believen 
de  kercken  die  vrijheijt  te  laten  behouden,  dat  de  personen,  van  hare 
Ed.  tot  sulcke  communicatie  begeert,  by  den  dassen  ofte  synoden  res- 
pective  souden  werden  genomineert  ende  gesonden.  Wat  aengaet  dat 
het  synodus  sal  beroepen  werden  in  den  name  ende  authoriteijt  der  Ed. 
Mo.  heeren  Staten  als  hooghe  overheyt  deser  landen  ende  voedtsterhee- 
ren  der  kercke ,  is  dese  vergaderinge  tevreden ,  dat  sulcx  sal  geschieden , 
betrouwende  nochtans  hare  E.  Mo. ,  dat  de  kercken  daerin  na  hare  qua- 
liteijt  sullen  worden  gerespecteert  ende  erkent.  Ende  oversulcx  dat  de 
nominatie  der  personen,  die  op  den  sijnodum  van  wegen  der  kercken 
sullen  verschijnen,  staén  sal  by  den  dassen  ende  synoden  respective. 

22. 

De  respective   dassen   sullen  binnen  den  tyt  van  een  maent  inclusijff 


391 

hare  resolutien ,  over  het  nationael  synodum  genomen ,  overschrijven  aen 
de  kercke  tot  Amsterdam  ende  gedeputeerden  des  sijnodi,  gelyck  ooe 
deselve  den  voornoemden  classen  sullen  laten  weten,  welcke  de  meeste 
stemmen  in  desen  syn. 

23. 

Wort  oock  den  deputatis  sijnodi  in  last  gegeven  te  vervorderen  de 
advijsen  ende  resolutien  van  de  andere  sijnoden  op  het  houden  des  nationa- 
len  synodi,  bijaldien  deselve  te  langhe  soude  achtergehouden  werden, 
gelyck  mede  de  kercke  van  Amsterdam  vermaent  wort  bij  de  Ed.  Mo. 
heeren  Staten  aen  te  houden,  dat  het  synodus  nationael  geeffectueert 
worde. 

24. 

De  personen ,  die  van  hare  Ed.  Mog.  begeert  sullen  wesen  tot  de  com- 
municatie, te  voren  verhaelt,  sullen  haer  vervoegen  by  den  gedeputeer- 
den des  sijnodi  ende  eenige  van  de  oudtste  predicanten,  dewelcke  sullen 
deursien  de  oude  acten ,  opdat  sij  wt  deselve  mogen  hebben  eenige  ma- 
terie van  voorstellingen  ende  des  te  bequamer  met  hare  Ed.  Mog.  in 
communicatie  treden. 

25. 

Tot  verlichtinge  der  gedeputeerden  is  goetgevonden ,  dat  een  yder  clas- 
sis sal  deursien  ende  ondersoecken  alle  synodale  acten  van  den  j are  1587 
aff,  die  in  de  stadt  haerder  classe  syn  gehouden.  Ende  wat  daerin  be- 
vonden wort  gerefereert  te  wesen  tot  den  synodum  nationael ,  sal  metten 
eersten  aen  den  gedeputeerden  overgesonden  worden. 

26. 

Het  classis  van  Amsterdam  gelyck  oock  het  classis  van  Alcmar  geven 
de  vergaderinge  te  bedenken ,  oft  niet  geraden  en  is  te  vermeerderen  het 
getal  der  personen ,  die  op  don  synodum  nationael  sullen  trecken.  Ende 
men  verstaet  dit  een  poinct  te  wesen ,  daervan  mede  sal  gehandelt  wor- 
den in  de  communicatie  met  hare  Ed.  Mo.  ende  dat  hetselve  in  de  wt- 
schrijvinge  des  sijnodi  nationael  noffens  andere  poincten  mede  sal  begre- 
pen syn.     Ende  is  hiervan  niet  wydors  gehandelt. 

27. 

Hoorn.  [Questie  matrimoniael.']  —  Op  het  eerste  gravamen  van  Hoorn, 
waerinne  gcvraecht  wort ,  nadien  in  don  nationael  synode  tot  Middelburch , 
anno  1581  gehouden,  geresolveert  is,  dat  het  niet  eerlick  en  can  ge- 
schieden ,    dat   ijemant   trouwe  de  weduwe  van  dien ,  wiens  suster  hy  te 


392 

voren  ter  houwelycke  heeft  gehadt ,  oft  een  kerckendienaer  sodanige  per- 
sonen met  goede  conscientie  mach  in  den  houwelycken  staet  bevestigen , 
wort  geantwoort :  nadien  sulck  een  houwelyck  niet  en  strijt  tegen  s  Godes 
woort  ende  dat  hetselfde  van  de  E.E.  heeren  Staten  toegelaten  wort ,  dat 
hetselve  van  den  dienaer  met  goede  conscientie  can  geschieden. 

28. 

[Conventxklen.']  —  Opt  tweede  wort  gehouden ,  dat  het  noodich  is ,  dat 
men  nochmaels  ernstelyck  by  de  E.E.  heeren  Staten  sal  anhouden,  dat 
de  conventiculen  der  Papisten,  die  dagelycx  vermenichfuldigen ,  geweert 
worden. 

29. 

Enchuijsen.  [Dootslagers.']  —  Opt  eerste  gravamen  van  Enchuijsen  aen- 
gaende  de  dootslagers  is  besloten ,  dat  men  aen  de  E.  Mo.  heeren  Staten 
ernstelyck  sal  versoecken,  dat  hare  E.E.  believe  tot  verhinderinge  van 
het  overvloedich  dootslaen  alle  middelen,  daertoe  dienstelyck,  te  ge- 
bruijcken. 

30. 

[Soengelt.]  —  Op  het  tweede,  off  een  christenmensche  vermach  in  cas 
van  soen  over  eenen  dootslach  in  eeniger  manieren  geit  te  nemen ,  aenge- 
sien  diegene ,  die  na  den  soen  staen ,  geen  ander  ooghemerck  en  hebben 
in  desen,  dan  omdat  sij  te  beter  tpardoen  van  de  hooghe  overicheijt  sou- 
den mogen  becommen  etc. ,  is  geresolveert ,  dat  het  niemant  geoorloft  en 
is  sulcx  te  doene,  ten  ware  dat  sulcx  by  de  overicheijt  verstaen  wierde 
tot  reparatie  van  de  schade  ofte  assistentie  van  de  weduwe  ofte  kinderen , 
die  de  nedergeslagene  nagelaten  heeft. 

31. 

[Abuysen  int  byslapen  ende  licentie  der  Papisten.]  —  Opt  dorde  aen- 
gaende  de  affgoderije  ende  grote  licentie  der  Papisten,  gelyck  oock  opt 
vierde,  roerende  vant  onwettelick  byslapen  der  jongheluijden  voor  de 
confirmatie  des  houwelycx,  is  geresolveert,  dat  men  ernstich  aenhouden 
sal  by  de  hoghe  overicheyt,  dat  hierinne  mach  verbeteringe  gecregen 
worden.  Ende  opdat  de  saken  met  meerder  vrucht  mogen  ten  Hove  ge- 
effectueert  worden ,  sullen  de  dassen ,  daer  dese  swaricheden  voorvallen , 
van  dese  alsmede  van  den  dootslach  eenige  notabele  exemplen  met  de 
ommestandichcden  van  dien  oversenden  an  den  gedeputeerden  des  synodi 
om  goremonstreert  te  werden  an  do  hoghe  overheyt. 


393 
32. 

Alcmair.  [Questxe  van  conbinatieJ]  Belangende  het  appel  der  broederen 
des  classis  van  Alcmair  aen  den  synodum,  teghens  die  broederen  des 
classis  van  Hoorn  gedaen,  heeft  het  synodus  om  dese  saeke  te  beslich- 
tigen  tusschen  beyde  dassen  daertoe  de  twee  *)  gedeputeerden  deses 
synodi  met  twee  dienaren,  een  wt  den  classe  van  Enchuijsen  ende 
een  van  Edam,  gedepnteert. 

Particularia. 

Haerlem. 

1. 

[Predicanten  moeten  proefprediken  doen  met  class.  ad  vijs.]  —  Also  men 
bevindt,  dat  de  kercken  ten  platten  lande  vacerende,  somtyts  toelaten 
ijemant,  die  se  willen  beproeven  om  te  beroupen,  lichtelyck  op  den  pre- 
dicstoel  laten  comen ,  waerwt  die  wils  eenige  swaricheyt  onstaet ,  is  de  vrage , 
oft  niet  ordre  dient  ges  telt ,  dat  in  sulcken  gevalle  niemant  toegelaten  worde 
dan  met  kennisse  ende  consent  des  classis  ofte  gedeputeerden  derselver 
ende  met  wat  gevoechlijcke  middelen  men  daerinne  soude  connen  voor- 
sien.  Wort  geresolveert ,  dattet  tot  sulcken  eijnde  te  predicken  niemant 
en  zal  geoorloft  syn  dan  met  consent  ende  toelatinge  des  classis  oft  ha- 
rer  gedeputeerden,  ende  so  de  plaetsen  verre  ghelegen  syn  als  op  Texel 
ende  diergelycke,  met  twee  ofte  drie  van  de  naestgesetene  predicanten 
ende  dat  de  censure  tegen  den  overtreders  sal  staen  ter  discretie  van  de 
classe  respective. 

2. 

[Praeferentie  der  studenten  a).]  —  Dewyle  het  collegie  der  theologie 
door  sonderlinge  beneficie  ende  grote  costen  der  E.  heeren  Staten  is  op- 
gerecht  tot  dien  eynde ,  dat  bequame  mannen  tot  den  dienst  der  kercken 
mochten  worden  gevordert  ende  men  bevindt,  dat  dicwils,  de  studenten 
ledich  gaende  ende  op  den  dienst  wachtende ,  andere  die  niet  en  hebben 
gestudeert  meer  begeert  worden,  is  de  vraghe,  oft  niet  goet  ware,  dat 
orde  gestelt  worde  by  den  sijnodum ,  dat  deselve  studenten  caeteris  pari- 
bus boven  anderen  sullen  worden  geprefereert.  Wort  geantwoort,  dat- 
tet recht  ende  billick  is,  dat  se  geprefereert  worden. 

3. 

[Trauwe   van    overspeelden.]  —  Off  een  man  met  de  vrouwe  mach  in 


*)     »twee"  ontbr.  in  B  en  is  doorgehaald  in  C.    *)  B  heeft  in  plaats  van  dit  marg. 
» Studenten  Theologie  voor  idioten  gepraefereert." 


394 

den  houwelycken  staet  bevestiget  worden,  met  welcke  hy  int  leven  van 
syn  huijsvrouw  in  overspel  niet  alleen  geleeft  heeft  maer  heeft  hem  oock 
laten  met  haer,  ter  wijle  syn  huijs  vrouwe  noch  leefde,  laten  opschrijven 
ende  twee  wtroepingen  geven ,  nu  by  deselve  (syn  rechte  vrouwe  gestor- 
ven synde)  eenen  goeden  tyt  geseten  heeft  so  voor  als  na  den  doot  van 
syne  huijsvrouwe  ende  noch  sittende,  versoect  getrout  te  syn.  Wort  ver- 
sooht  het  ad  vijs  des  synodi  ende  voor  antwoorde  gegeven ,  dattet  niet  en 
mach  geschien. 

Enchuijsen. 

4. 

[Solliciteren  voor  dootslagers.]  —  Off  een  procureur,  synde  een  lidtmaet 
Yan  de  gemeente ,  vermach  ten  Hove  te  reijsen  aen  de  hooge  overicheijt 
om  een  officier  van  een  subalterne  vierschare  de  handen  te  doen  sluijt- 
ten,  dat  hy  tegen  eenen  openbaren  dootslager  niet  en  sal  procederen. 
Wort  geantwoort ,  dat  de  kercke,  daer  sulck  een  procureur  woont,  den- 
selven in  gevalle  van  sulcke  casus  sal  vermanen  toe  te  ziene  ende  te 
wachten,  dat  hy  hem  niet  en  vergrijpe  tegen  den  eedt,  int  stuck  van 
syn  officie  gedaen.  Ende  soverre  met  sodanich  een  procureur  moste  van 
wegen  de  kercke  gehandelt  worden,  dat  tselve  met  discretie  ende  na  eysch 
der  sake  sal  geschieden. 

Alcmair. 

5. 

[Voorzangws  litmaeien.]  —  Op  de  vraghe  van  die  van  Alcmair,  oft 
een  persoon ,  geen  lidtmaet  sijnde ,  mach  in  de  kercke  bedienen  het  ampt 
van  voorlesen  ofte  voorsingen ,  is  geresolveert ,  dat  een  leser  ofte  voor- 
singer  behoort  een  litmaet  te  wesen. 

[Sabboth-misbruuc]  —  Op  de  tweede  vraghe  van  die  van  Alcmair,  bij 
wat  middelen  dat  men  weeren  sal  het  misbruijck  van  den  Sabbath,  in- 
sonderheyt  twelcke  geschiet  van  de  overheyt  ten  platten  lande  x)  op  de- 
selve dagen ,  is  goetgevonden ,  dat  men  sodanige  overheden  sal  aenspreken 
ende  vermanen  ende ,  byaldien  sij  geen  gehoor  en  geven ,  dat  ment  ver- 
der sal  versoecken,  daer  het  behoort  versocht  te  wesen. 

33. 

[Deputati  ]  —  D.  Joannes  Bogardus,  nu  twee  jaren  den  last  der  de- 
putatie deses  sijnodi  gedragen  hebbende,  wort  om  syn  grote  arbeijt, 
neersticheijt    ende  getrouwicheijt  van  de  broederen  bedanct.     Ende  is  in 

l)  vlantlo"  IJ  voegt  hierbij  »alware  de  overichcden  hare  bijeencocmstcn  houdt  n".  Ook  C. 


395 

sijn  plaetse  verooren  D.  Hermannüs  Gerardi,  predicant  tot  Enchuijsen, 
om  met  D.  Jacobo  Roelandi,  die  dit  jaer  continueert,  den  last  der  de- 
putatie te  dragen. 

34. 

Is  bestemt  tot  den  synodum  van  Gelderlant  D.  Joannes  Ursinüs,  pre- 
dicant tot  Amsterdam,  ende  D  Joannes  Walesius  om  ten  naesten  jare 
wt  name  deser  vergaderinge  met  behoirlijcke  credentie  te  trecken  tot  den 
synodum  van  Groeningen. 

35. 

[Angecommen  predicanten.]  —  Syn  nieuwelicx  dit  jaer  tot  den  dienst 
gepromoveert : 

In  den  classe  van  Haerlem:  Franciscus  Lespinoij  voor  die  van  Aels- 
maer ,  Matthias  Hasaert  voor  die  van  Wyck  op  Zee  ende  Wyck  binnen. 

Ende  in  de  classe  Yan  Edam:  Joannes  Jacobi  voor  die  van  Purmer- 
lant,  Victor  van  Tbjere  voor  die  van  Schaerdam  ende  Edersem. 

Alle  dewelcke  de  broederen  dier  dassen  verclaerden  wettelyck  geexa- 
mineert  ende  tot  den  dienst  der  kercken  beroupen  ende  toegelaten  te  wesen. 

36. 

[Rekeninge.]  —  Joannes  Ursinus  ende  Dode  Jansz  Medenblick  syn  be- 
stemt op  de  rekeninge  van  D.  Joanne  Bogar[do].  Hebben  verclaert  die 
in  alles  wel  te  accorderen  ende  te  bestane  ende  dat  de  overgebleven  pen- 
ningen syn  gelevert  in  handen  D.  Jacobi  Roelandi. 

37. 

[Censura.]  —  Gelyck  de  syn  o  dus  met  gebedt  ende  predicatie  van  D. 
Joanne  Matt[hisio]  ,  preside ,  is  aengevangen ,  also  oock  besloten  met  een 
predicatie,  gedaen  wt  het  16  cap.  Joannis  versus  *)  van  D.  Adolpho  Ve- 
natore  ,  waerop  gevolcht  is  censura  morum  ende  Godt  loff  niet  bevonden , 
dat  berispensweerdich  is.  Ende  is  also  de  synodus  in  goeder  vrede  ende 
eenicheijt  begonnen  ende  oock  geeijndicht  met  aenroepinge  ende  danck- 
segginge  tot  Godt  almachtich.  Ende  wat  belangt  2)  den  aenstaenden  sij- 
nodus  sal  deselve  na  order  gehouden  werden  ten  naesten  jare  tot  Am- 
sterdam.    Actum  in  Haerlem  desen  derden  Junij  anno.  1606. 

Johannes  Matthisius,  praeses  synodi. 

Joannes  Wilzoet,  scriba  synodi. 

')  He  verzen  zijn  in  geen  der  codd.  nader  aangeduid.  2)  »tot  Godt  —  belangt" 
ontbr.  in  H  en  C. 


396 

Handelyngen  des  particularen  synodi  van  Noort- 
ko Handt,  gehouden  binnen  Amstei'dam  den  1 2™  yunij 
anno   1607. 

Propositie.  —  Naedat  de  uytgesonden  broederen  der  dassen  van  Noort- 
hollandt  in  vollen  getale  vergadert  waren,  heeft  D.  Petrus  Plancius,  het 
gebedt  by  hem  gedaen  synde,  dese  vergaderinge  met  een  vermaninge, 
die  hy  heeft  gedaen  over  de  woorden  Pauli  Aeto.  20  vers  28,29,  30  l) , 
aengevangen  ende  deselve  vermaninge  besloten  met  een  gebedt,  dienstich 
tot  de  verkiesinge  des  praesidis,  assessoris  ende  scribae. 

Persoonen  der  vergaderinge.  —  Die  oredentien  der  voornoemde  broede- 
ren gelesen  synde ,  is  bevonden ,  dat  dese  navolgende  persoonen  tot  dese 
vergaderinge  behooren. 

Uyt  de  classe  van  Amsterdam: 

D.  Petrus  Planciüs,    )  ,.  T     .    _,   .  A.  L  t  (  Amsterdam. 

^    -^  \  dienaren  Jesu  Chnsti  tot  {  XT 

D.  Petrus  Harritius,  )  1  Naerden. 

Philips  Corneliszen,  )  1  Amsterdam.     • 

Pieter  Claeszen,        f  \  Sloten. 

Van  Hoorn: 

D.  Johannes  Roogius  ,  >        ,.       ,       ,  ,  {  Hoorn. 

,.    T  .  J  predicanten  tot  {  rT 

D.  Johannes  Adriani  ,  )  {  Hauwaert. 

Jan  Pieter  Roockerts,    )       ,    .  ,  ,    (  Hoorn. 

~  T  {  ouderlyngen  tot    \  TT 

Glaes  Janszen,  )  °  (  Hauwaert. 

Van  Enckhuysen: 

D.  RengertLaureynszen,    j  predicanten  ( Grootebronck. 

D.  Fredericus  Brouckerus,  I         tot  ( Westerwout  ende  Binnewysen. 

Jacob  Dirrickszen  Brauwer,  i       ,  j  Enckhuysen. 

Pieter  Femsen  a),  i  °  (  Medenblyck. 

Van  Edam : 

Samuel  Bartholdi,    j  t  Monickendam. 

Ewout  Willemszen  ,  f  (  Oosthuysen. 

J  ouderlyngen  tot 

Van  Alcmar: 


Jacob  Arenszen  Brasker,  )       .    .  ,  ,    (  Edam. 

.  „  \  ouderlyngen  tot  {  ..  , 

Abraham  Gerritszen,  J  (  Purmerende. 


Cornelius  Hillenius,    )  1  Alcmar. 

Herbertus  8)  Henrici  ,  j  !  Wynckel. 

Jan  Janszen  Rhyp,         1  j  Alcmar. 

Willem  Fredrickszen.    j  (  Schagen. 


0    »30"   D   heeft   »31".     2)     »Femsen"   C  en  I)  hebben  ..Femmesz."     s)     *Her- 
bertus"  C  beeft  »IIarpertu8.' 


i> 


397 

Van  Harlem: 
Adrianüs  Jacobi,  i  i  Harlem. 

Henricüs  Geisteranus,  I  (  Assendelft. 

Willem  Momx  *),  )  l  Harlem. 

Jan  Gerbrantszen  ,  1  °  (  Castricum. 

Be  heeren  commissarii.  —  Syn  oock  uyt  den  name  der  E.E.  heeren 
Staten  met  gewoonlycke  credentie  ende  last  verschenen  de  eerentfeste, 
wyse ,  hoochgeleerde  heeren  Mr.  Rombout  Hoogerbeets  ende  Mr.  Nioolaus 
Cromhout,  raden  ordinaris  in  den  Hoogen  ende  Provincialen  Rade  in 
Hollandt  respective,  om  in  de  vergade ringe  te  verschynen  ende  goet  re- 
gart  te  nemen ,  dat  in  deselve  noch  eenige  politycke  noch  eenige  kercke- 
lycke  saecken ,  die  den  gemecnen  staet  der  kercken  int  gemeyn  aengaen , 
noch  oock  eenige  andere  dan  die  te  voren,  in  de  particuliere  kercken 
gehandelt  synde,  aldaer  niet  hebben  connen  beslecht  worden,  ende  eyn- 
delyck  daeruyt  eenige  onruste,  scjiueringe  ofte  oneenicheyt  soude  mogen 
rysen,  en  souden. verhandelt  werden. 

Gedeputeerde  uyt  andere  synoden.  —  Syn  mede  der  E.  vergaderinge 
deses  synodi  met  behoorlycke  credentie  bygecomen  de  E.  Gerardus  Li- 
vius,  bediender  des  goddelycken  woorts  tot  Nieumegen,  uyt  den  name 
des  synodi  van  Gelderlandt;  insgelycks  de  E.  broeders  D.  Johannes 
Beciüs,  dienaer  Jesu  Christi  tot  Dordrecht,  ende  D.  Nathanael  Marlan- 
dus,  dienaer  Jesu  Christi  tot  Schiedam,  om  volgende  de  aengenomen 
ende  tot  noch  toe  onderhoudene  gewoonte  dese  vergaderynge  by  te  bly- 
ven  ende  deselve  met  haren  goeden  raet  ende  advysen  bedienstich  te 
wesen. 

Verkiesinge  praesidis,  assessoris  ende  scribae.  Na  desen,  de  kennisse 
der  persooncn,  die  tot  dese  vergaderinge  behooren,  genomen  synde,  syn 
uyt  deselve  by  gemeener  stemmen  in  orden  vercoren:  eerst  tot  eenen 
praesidem  D.  Petrus  Plancius,  dienaer  Jesu  Christi  tot  Amsterdam,  daer- 
aen  tot  eenen  assessorem  D.  Johannes  Roogius,  bediender  der  h.  evan- 
gelii  tot  Hoorn,  ende  eyndelyck  tot  eenen  scribam  Cornelius  Hillenius, 
dienaer  Jesu  Christi  tot  Alcmar. 

1. 

Tyt  der  vergaderinge.  —  Nadat  de  credentien  der  verschenen  broederen 
Yoor  goet  syn  aengenomen  geworden,  is  van  wegen  de  uren  der  verga- 
deringe int  byeencomen  ende  scheyden  voor  goet  ingesien,  dat  men  des 

J)    »Monix"  D  heeft  »Municks." 


398 

voormiddachs  van  acht  uren  tot  den  elven  ende  des  namiddachs  van  den 
tween  tot  den  vyff  uren  aal  vergaderen  ende  sal  tot  neerstige  onderhou- 
dinge  derselver  de  te  laet  comende  drie  stuyvers  ende  de  wechblyvende 
uyt  elcke  vergaderinge  eenen  halven  gulden  tot  behoeff  der  armen  ver- 
bneren. 

2. 

Wallbsii  rapport  van  wegen  de  synodus  in  Groningen.  —  Heeft  D.  Jo- 
hannes  Wallesius,  nadat  hem  op  syn  versoeck  was  toegelaten  na  «net 
den  eersten  om  tot  grootor  oosten  niet  lange  opgehouden  te  worden 
van  wegen  het  particuliere  synodus  van  Groeningen  rapport  te  doen ,  der 
E.  vergaderinge  uyt  derselver  name  aengedient ,  dat  sy ,  tot  de  onderhou- 
dinge  der  goeder  correspondentie  met  dancksegginge  over  deselve  gantsch 
genegen  synde ,  in  den  eersten  versochten ,  dat  haer  de  generalia  nyt  den 
acten  onses  synodi  alle  jare  mochte  toegesonden  worden,  gelyck  sy 
mede  beloefden  tselve  aen  haer  zyde  jaerlicks  te  onderhouden ,  ende  daer- 
aen  te  kennen  gaven :  eerst  int  gemeyn  van  wegen  de  nationale  synode , 
dat  sy  geensins  conden  toestemmen  off  goetvinden,  dat  de  Catechismus 
ende  Nederlantsche  Belydenisse  des  geloofs  souden  oversien  ende  veran- 
dert worden ,  aengesien  dat  sy  haer  int  aennemen  tot  den  dienst  met  eede 
tot  het  onderhouden  derselver  hadden  verbonden,  ende  ten  aensien  der 
oversettinge  des  bybels,  dat  sy  haer  wel  hielden  aen  de  Saxische,  doch 
niettemin  seer  wenschten,  dat  een  goede  nieuwe  oversettinge  gevoordert 
ende  vercregen  werde ,  waertoe  sy  den  broederen ,  die  tot  hetselve  werek 
gebruyekt  wierden ,  des  Heeren  segen  toewenschten  ende  met  eenen  hare 
droef heyt  ende  groot  misnoegen  over  het  boecksken,  twelck  onder  den 
tytel  eens  Wechbereyders  der  oversettinge  des  bybels  was  uytgegeven, 
niet  sonder  redenen  betuyehden ,  aengemerekt  bevonden  wort ,  niet  alleen 
dat  hetselve  in  der  Duytscher  spraecke  beschreven  ende  gedruckt  is  ge- 
worden ,  maer  oock  in  sich  begrypt  gelyck  eenige  beschuldigingen  over  de 
kereken  alsoo  oock  saecken,  die  de  gemeene  man  tot  harer  ontstich- 
tinge  niet  en  verstaet,  ende  die  in  de  christenheyt  niet  en  behooren  ge- 
handelt  te  worden;  ten  anderen  int  besonder,  dat  sy  de  vergaderynge 
voor  de  goede  hulpe ,  tot  noch  toe  aen  haer  int  voorderen  van  den  wel- 
standt  harer  kereken  bewesen ,  zeer  bedanckten ,  verhopende  dat  sy  door 
sulex  niet  licht  oorsaecke  hebben  souden  wederom  de  hulpe  deser  synoden 
te  versoecken,  ende  alsoo  tegenwoordelyck  uyt  haren  name  niemant  en 
was  verschenen ,  dat  sulex  geschiede  niet  uyt  meyninge  der  onderlatinge 
der  correspondentie,  maer  van  wegen  dat  hare  gecommitteerde  Joannes 
Acronius,  predicant  tot  Groeningen,  ende  Johannes  Nicasius,  predicant 
tot  Middelstum,  tot  de  vergaderinge  der  voorbereydinge  des  nationalen 
synodi  in  's  Gravenhage  waren  beschreven  geweest,  dien  sy  in  last  ge- 


399 

geven  hadden,  als  bleeck  by  de  credentie,  die  in  dese  vergaderinge  tot 
openinge  dier  saecke  gelesen  wiert,  in  desen  synodo  te  verschynen,  soo 
sy  door  de  praeparatore  vergaderynge  in  don  Hage  niet  verhindert  en 
wierden,  in  welcken  gevalle  sy  versochten  voor  verontschuldicht  gehou- 
den te  worden,  latende  metcenen  den  broederen  aendienen,  dat  sy  hare 
gecommitteerde  op  den  Suythollantschen  synodum  souden  uytseynden. 

De  synodus,  op  alles  lettende,  heeft  D.  Johannem  Wallesium  over  het 
neerstich  uytvoeren  syner  commissie  bedanckt  ende  goetgevonden ,  dat 
den  synodo  van  Groeningen  de  generale  acten  volgende  voorgaende  be- 
sluyt  deses  synodi  ende  derselver  versoeck  sullen  toegesonden  worden. 

3. 

Oordeel  eeniger  anderer  synoden  over  de  oversettinge  des  bybels  Pisca- 
toris.  —  In  de  saecke  der  oversettinge  des  bybels  alsoo  verstaen  wiert , 
dat  wel  de  l)  Geldrische  synodus  de  oversettinge  D.  Piscatoris,  die  door 
D.  Wilhelmüm  Baudartium  in  Nederduytsch  gestelt  soude  werden,  voor 
goet  was  ingesien,  doch  dat  de  Suythollantsche  synodus,  deselve  onge- 
raden achtende,  D.  Baudartium  tot  nalatinge  vermaent  hadde  ende  D. 
Baudartius  sulcx  hadde  acngenomen ,  by  soo  verre  de  synodus  Gelriae  daer- 
toe  gebracht  conde  werden ,  dat  die  hem  van  sulcken  last  ontslaen  wilde , 
is  de  naerder  verhandel ynge  der  oversettinge  gelijck  mede  des  Wechbe- 
reydors ,  te  voren  gedacht ,  uy tgestelt ,  totdat  de  E.  vergaderinge  D.  Wer- 
nerum  Helmichium  gehoort  sal  hebben. 

4. 

Van  Samuele  Bussuerio.  —  Is  by  den  broederen ,  die  tot  de  saecke  Samue- 
lis  Busseurii  bestemt  waren ,  ingebracht ,  dat  sy  na  synen  persoon  genoech 
vernomen  hebbende  bevonden  hadden ,  dat  hem  voor  desen  geensins  eenige 
hope  tot  den  kerckendienst  conde  gegeven  worden,  ende  aengaende  de 
schooldiensten ,  dat  wel  een  ygelyck ,  die  de  gelegentheyt  hadde ,  hem  int 
besonder  uyt  eygener  naem  mocht  recommanderen  maer  niet  uyt  den  name 
des  synodi ,  achtende  geraden  te  syn ,  dat  van  sulcx  in  den  aenstaenden 
synodo  na  rapport  soude  geoordeelt  worden,  daerbenevens  aenmerckende 
den  grooten  noot,  daerin  hy  was,  dewelcke  niet  en  behoorde  gantsch 
verlaten  te  worden,  dat  sy  voor  goet  ingesien  hadden,  dat  hem  by  de 
dassen  onses  synodi  eenige  hulpe  bewesen  mochte  werden ,  gelyck  sy  tot 
dien  eynde  aen  de  dassen  onses  synodi  sulcx  versocht  hadden. 

De  synodus,  het  rapport  der  broederen  aenmerckende  ende  daerby 
tegenwoordelyck  verstaende,  dat  Samuel  voornoemt  binnen  Amsterdam 
tot  den  dienst  der  Latynscher  scholo  by  provisie  is  aengenomen ,  laet  de 


l)    »de"  D  heeft  »bij  de". 


400 

saecke  syner  recommandatie  daerby  berusten,  alleen  goetvindende ,  dat 
de  resolutie  der  gecommitteerder  broederen,  over  syn  hulpe  genomen 
ten  aensien  niet  alleen  van  hem  maer  insonderheyt  syner  huysvrauwe 
ende  kinderen,  tot  wechneminge  van  veerder  opspraecke  sal  achtervolcht 
worden.  Ende  alsoo  eenige  classen  haer  hierin  hebben  gequeten,  is  voor 
goet  ingesien ,  dat  de  classen  van  Hoorn ,  Enckhuysen  ende  Harlem  mede 
hare  goetwillicheyt  hiertoe  bewijsen  sullen,  twelck  sij  oock  na  resolutie 
des  synodi  hebben  aengenomen  1). 

5. 

Swaricheyt  tot  Obdam  ende  Hensbrouck.  —  Is  gelesen  een  missive  van 
den  E.E.  heere  J.  van  Düvenvoorde,  heere  van  Obdam  ende  Hensbrouck, 
by  dewelcke  syne  E.  verclaerde,  dat  geen  cleyne  swaricheyt,  spruytende 
na  syn  oordeel  uyt  cleyne  beginselen,  in  syne  heerlyckheden  tusschen 
Martinum  Johannis,  predicant  dier  plaetse,  ende  eenige  lidtmaten  was 
ontstaen  ende  als  door  handelynge  des  classis  van  Hoorn ,  oock  van  syne 
E.  daertoe  versocht  synde,  deselve  tot  versoeninge  was  gebracht,  mits 
dat  Martinüs  Johannis  te  Mey  daeraen  ende  nu  lestleden  soude  vertrecken , 
ten  ware  deselve  plaetsen  van  nieus  hem  tot  haren  predicant  beriepen, 
in  welcken  gevalle  hy  soude  mogen  bly ven ,  ende  indien  hy  voor  die  tyt 
geen  beroepinge  en  vercrege,  dat  de  classis,  hy  het  predicken  aldaer 
nalatende,  den  dienst  soude  betreden  tot  voordeel  Martini,  die  het  on- 
derhout voor  een  halff  jaer  tot  Allerheyligen  soude  ontfangen ,  midlertijt 
in  de  plaetsen  dier  dienaren  predickende,  die  den  dienst  tot  Hensbrouck 
ende  Opdam  souden  waernemen ;  dat  daeraen  verscheyden  persoonen  soo 
van  de  magistraten  als  van  de  lidtmaten  dier  plaetsen  om  den  predicant 
te  behouden  aen  syne  E.  versoeck  gedaen  hadden;  dat  darom  syne  E. 
hadde  geoordeelt ,  dat  deselve  predicant  aldaer  soude  bly  ven ,  temeer  de- 
wyle  noch  syne  E.  noch  de  magistraet  in  syn  vertreck  niet  hadden  ge- 
consenteert;  ende  eyndelyck  in  deselve  versochte,  dewyle  de  gemeynte 
daertegen  moyte  maeckte ,  dat  de  synodus ,  acht  nemende  op  syn  autho- 
riteyt  ende  dat  geen  predicant  sonder  consent  des  magistraets  en  mach 
verlaten  worden ,  door  hare  authoriteyt  wilde  bevoorderen ,  dat  de  voor- 
noemde predicant  aldaer  soude  mogen  gelaten  worden. 

Ten  selven  eynde  is  mede  gelesen  een  seecker  requeste  des  predicants 
voornoemt ,  dewelcke ,  na  verhael  derselver  saecke ,  aen  de  E.  vergaderinge 
tegen  de  gemeynte ,  die  syner  begeerde  ontslagen  te  syn ,  hulpe  versocht 
ende  meteenen  vraechde,  off  hy,  tegen  het  besluyt  des  classis  op  het  be- 
vel van  den  E.  heere  van  Obdam  na  Mey  in  synen  dienst  continuerende , 


')    »  aengenomen"  C  heeft  »  aengenomen  haeren  classes  aen  te  dienen". 


401 

te  meer  dat  hem  by  de  kercke,  die  hierin  de  resolutie  des  classis  niet 
naquam,  goede  attestatie  geweygert  wiert,  misdaen  hadde. 

Syn  oock  gehoort  die  van  de  kercke  tot  Hensbrouck  ende  Opdam ,  de- 
welcke  vcrclaerden,  alsoo  Martinus  Johannis  het  besluyt  des  classis,  na- 
dat hy  hem  4  dagen  te  voren  beraden  hadde ,  oock  met  voorgaende  com- 
municatie van  den  E.  heere  van  Obdara ,  in  alles  aengenomen  hebbende , 
nochtans  eyndelyck  tegent  besluyt  des  classis  op  het  bevel  des  E.  heeren 
in  den  dienst  was  gebleven ,  dat  sy  versochten ,  dat  het  besluyt  des  clas- 
sis, in  dier  saecke  genomen,  achtervolcht  ende  sy  van  denselven  predi- 
cant  mochten  ontslagen  werden. 

Dese  handelyngen  ende  woorden ,  int  lange  aengehoort  ende  oock  uyt 
het  rapport  des  classis  van  Hoorn  de  gantsche  gelegentheyt  der  saecke 
wel  verstaend  o  ende  daerby  vernomen  synde ,  dat  tot  stichtinge  ende  be- 
houdinge  der  kercke  de  predicant  in  die  gemeynte,  dewelcke  denselven 
niet  en  begeeren  te  hooren,  gelyck  sy  van  Mey  aff,  dewyle  hy  noch  re- 
solutie des  classis  noch  syn  belofte  was  naegecomen,  hem  te  hooren 
hadden  nagelaten,  niet  en  can  gecontinueert  noch  gelaten  werden,  heeft 
de  sijnodus  .  na  neerstige  overlegginge  besloten,  dat  Martinus  Johannis, 
van  den  dienst  tot  Hensbrouck  ende  Opdam  ophoudende,  een  ander  be- 
roepinge,  daer  sy  hem  mach  aengebracht  worden,  aennemen  ende  van- 
daer  volgende  de  resolutie  des  classis  van  Hoorn  op  dese  conditien  ver- 
trecken  sal:  ten  len,  dat  hem  syn  onderhout  een  halff  jaer ,  dat  is  tot 
Allerheyligen ,  oock  voor  dien  tyt  beroepinge  crygende,  sal  volgen;  ten 
2en,  dat  hy  midlertyt  in  de  gemeynten  dier  predicanten  sal  predicken, 
die  in  syn  plaetse  tot  Hensbrouck  ende  Opdam  predicken  sullen;  ende 
eyndelyck,  dat  hem  by  der  gemeynte  voornoemt  een  wettelycke  attesta- 
tie gegeven  sal  werden.  Ende  opdat  over  deselve  geen  nieuwe  swaricheyt 
soude  ontstacn,  heeft  de  E.  vergaderinge  voor  goet  off  raetsaem  inge- 
sien  ende  besloten,  dat  de  partien  eerst  sich  met  den  anderen  over  het 
verschil,  twelck  na  Mey  is  voorgevallen,  voor  den  synodo  sullen  ver- 
soenen om  alsoo  meteenen  oock  de  eerste  versoeninge,  die  by  de  classe 
gemaeckt  was,  te  bevestigen  ende  dat  daeraen  de  gecommitteerde  des 
classis  van  Hoorn  ende  de  ouderlyngen  der  gemeynte  van  Hensbrouck 
ende  Opdam  een  formulier  van  attestatie  sullen  ontwerpen  om  by  den 
synodo  daeraen  gesien  ende  goetgekent  te  worden.  Dit  alles  voldaen, 
de  versoeninge  geschiet  ende  de  attestatie  gelesen  ende  voor  suijver  aenge- 
nomen synde ,  is  de  resolutie  des  synodi  den  partien ,  die  oock  int  beson- 
der aengesproocken  ende  vermaent  wierden,  tot  haren  genoegen  bekent 
gemaeckt  ende  sal  de  attestatie  voornoemt  den  Martino  Johannis  van  den 
classe  van  Hoorn,  oock  de  hare  daerbij  voegende,  ter  noodichster  ge- 
legentheyt behandicht  worden.  Ende  opdat  den  E.  heere  van  Opdam 
ende  Hensbroeok ,  die  te  voren  in  hetgene  by  de  classe  tot  stichtinge  der 

Acta  syn.  provinc.  I.  26 


402 

kercken  soude  gehandelt  worden ,  was  tevreden  geweest ,  als  uyt  de  mis- 
sive, aen  den  dassen  gesonden,  bekent  wiert,  goede  onderrechtinge  ende 
genoegen  over  dese  handelynge  soude  gedaen  werden ,  is  besloten ,  dat  de 
deputati  deses  synodi  met  syne  E.  tot  dien  eynde  sullen  spreecken  ende 
handelen,  gelyck  mede  de  £.  heeren  raetsheeren  beloeft  ende  op  haer 
genomen  hebben  benevens  denselven  broederen  haer  beste  te  doen  ende 
hetselve  te  helpen  bevoorderen. 

Ende  als  Martinüs  Johannis  daeraen  aen  de  E.  vergaderinge  liet  ver- 
soecken,  dat  hem  van  wegen  deselve  eenen  brieff  tot  verclaringe  deser 
gantscher  handelynge  aen  den  E.  heere  van  Obdam  mochte  medegegeven 
worden,  aengesien  hy  van  voornemen  was  tot  syne  E.  te  reysen  ende 
van  syne  E.  syn  afscheyt  te  nemen,  heeft  de  E.  vergaderinge  voor  ge- 
raden gehouden  ende  besloten ,  dat  Martinüs  voor  desen  soodanige  reyse 
nalate  ende  dat  dese  handelynge  na  de  voorgenomen  resolutie  door  den 
genoemden  persoonen  sal  geopenbaert  ende  verclaert  worden.  Doch  alsoo 
hy  voor  het  aenseggen  deser  resolutie  was  vertrocken ,  heeft  hem  de  sy- 
nodus  deselve  niet  connen  aenseggen. 

6. 

De  wecken  van  Brouck  syn  in  eenen  goeden  stoet  —  Petri  Aemilii 
schrift  en  sal  niet  gedrucht  worden  l).  —  Is  van  wegen  de  saecke  van 
Brouck  in  Waterlandt  by  de  classe  van  Edam  verclaert ,  dat  deselve ,  de 
partien  na  wechneminge  der  swaricheden  haer  tevreden  houdende ,  tegen- 
woordelyck  in  eenen  redelycken  goeden  stant  bestaet. 

Ende  alsoo  noch  eenige  saecken ,  soo  ten  aensien  der  reparatie  van  het 
huijs ,  daer  Petrus  Aemilii  in  woont ,  den  classi  van  Edam ,  als  van  wegen 
het  schrift  Aemilii  over  het  17e  cap.  Apocalypseos  den  deputatis  onses 
synodi,  volgende  den  17en  artic.  des  voorleden  synodi  waren  in  last  ge- 
geven ,  hebben  de  broederen  des  classis  van  Edam  ingebracht ,  dat  sy  corts 
na  het  houden  des  voorgaenden  synodi  over  hetselve  hadden  geresolveert 
ende  den  kerckmeesteren  laten  aenseggen,  dat  haer,  soo  sy  in  de  mid- 
delen tot  het  repareren  des  huys  te  cort  quainen,  van  den  classe  voor 
den  E.E.  Gecommitteerden  Raden  van  Westvrieslandt  ende  tNoorderquar- 
tier  hulpe  gedaen  soude  werden,  maer  alsoo  de  kerckmeesteren  sulcx 
daeraen  noyt  hadden  versocht,  dat  haer  daerom  geen  oorsaecke  en  was 
gegeven  geweest  om  yet  voerders  daerin  te  handelen.  Ende  van  wegen 
het  schrift  verclaren  de  deputati,  dewyle  Petrus  Aemilii  niet  lange  na 
het  houden  des  synodi  hetselve  van  haer  om  yet  daerin  te  corrigeren 
hadde  gehaelt  ende  nu  onlancks  eerst  wederom  behandicht,  dat  sy  het- 
selve om  de  cortheyt  des  ty ts  niet  geheel ,  maer  alleen  uyt  hetselve  eenige 


J)    »Pctri  —  worden"  ontbr.  in  C  en  D. 


403 

predicatien  hadden  connen  doorlesen ,  uyt  hetwelcke  sy  nochtans  te  ken- 
nen gaven  genoechsaem  geoordeelt  te  connen  werden,  gelyck  sy  oock 
oordeelden,  dat  het  geen  werck  was,  twelck  in  dese  scherpsinnige  ende 
curiose  tyden  onder  het  oordeel  des  synodi  sonde  dienen  int  licht  gege- 
ven  te  worden. 

De  synodtu ,  op  die  rapporten  lettende ,  heeft  na  voorgenomen  resolutie 
Petrüm  Aemilh  tot  het  onderhouden  der  vrede  ende  daerin  te  volherden 
vermaent  ende  ten  aensien .  syns  schrifts  aengeseyt ,  dat  sy  wel  syne  neer- 
sticheyt  pryst ,  die  hy  int  stellen  desselfs  heeft  gedaen ,  doch  dat  hy  het- 
selve  door  den  druck  niet  en  aal  uytgeven ,  maer  alleen  tot  syn  ende  der 
syner  gebruyck  int  schrift  sal  behouden. 

Ende  als  Petrus  Abmiliüs  na  het  verstaen  dier  resolutie  vraechde,  off 
hem  dit  als  eenen  raet  wiert  aengeseyt,  soodat  hy  noch  op  andere  tyden 
de  vryheyt  soude  mogen  hebben  hetselve  te  laten  drucken,  is  hem  ge- 
antwoort ,  dat  het  hem  in  vryheyt  niet  en  wort  gelaten ,  maer  dat  de  broe- 
deren vastelyck  resolveren ,  dat  hyt  by  hem  sal  behouden  ende  niet  laten 
drucken. 

7.. 

Predicanten ,  die  van  onsuyverheyt  der  leere  gesuspecteert  warden.  —  Op 
de  vrage ,  off  een  predicant ,  die  van  onsuyverheyt  in  de  leere  gesuspec- 
teert wort,  niet  en  sal  gehouden  syn,  van  de  classe  gevraecht  synde, 
hem  te  verclaren,  welcke  volgende  het  besluyt,  in  den  15en  artyc.  des 
voorgehouden  synodi  begrepen,  tot  de  dassen  was  gerefereert  ende  in 
dese  £.  vergaderynge  antwoorde  most  ingebracht  worden,  antwoorden 
de  dassen,  dat  soodanich  dienaer  in  aller  discretie  ende  goeder  voor- 
8ichticheyt  sal  ondervraecht  ende  hy  gehouden  syn  in  aller  oprechticheyt 
te  antwoorden  ende  hem  te  verclaren. 

8. 

Manniere  der  verkiesinge  des  kerckenraets  binnen  Hoorn  can  niet  veran- 
anderi  werden.  —  Alsoo  den  deputatis  in  den  laetsten  synodo  in  last  was 
gegeven  om  tot  Hooren  benevens  de  classe  van  Hoorn  te  aerbeyden ,  dat 
de  verkiesinge  der  ouderlyngen  ende  diaconen ,  die  van  de  tyden  Wiogeri 
aff  tot  noch  toe  by  de  geheele  gemeynte,  elck  inbrengende  ende  nomi- 
nerende, dien  hy  wilt,  wort  gedaen,  voortaen  in  conformite  der  kercken- 
ordininge  ende  tgebruyck  der  anderen  kercken  soude  mogen  geschieden , 
hebben  deselve  ingebracht,  hoewel  sy  tot  die  veranderinge  seer  neerste- 
lyck  geaerbeyt  ende  aengehouden  hadden ,  dat  syt  nochtans  daertoe  geen- 
sins  hadden  connen  brengen ,  ja  oock  in  de  handelynge  wel  bemerckten , 
dat  sulcx  aldaer ,  dewyle  de  gemeynte  by  die  wyse  van  verkiesinge  gant- 
schelyck   wilde   blyven,  die  sy  tot  noch  toe  onderhouden  hadde,  sonder 

26' 


404 

merckelyoke  schade  der  kercke  niet  soude  connen  vercregen  worden.  De 
£.  synodus ,  dit  verstaende ,  oordeelt  dat  men  het  veerder  aenhouden  voor 
desen  sal  laten  berusten ,  aengemerckt  het  houden  des  nationalen  synodi , 
daerin  order  gestelt  sal  worden ,  nu  aenstaet  ende  de  broeders  van  Hoorn 
goede  hope  geven,  dat  het  te  met  door  eenige  goede  gelegentheyt  van 
selfs  wel  ten  besten  sal  comen.  Worden  darom  meteenen  de  broeders 
van  Hoorn  vermaent  soodanige  gelegentheyt  midlertyt  wel  waer  te  nemen 
ende  tot  voorderynge  der  conformiteyt  wel  te  gebruycken. 

9. 

D.  Werneri  Helmichii  redenen  van  de  oversettinge  des  bybels.  —  Is  ver- 
schenen D.  Werneru8  Helmiohius,  kerckendienaer  alhier  tot  Amsterdam 
om  uyt  speciale  redenen,  hem  bewegende,  dese  synodale  vergaderinge 
te  vertoonen  seecker  stuck  des  Nederlantschen  bybels,  by  D.  Arnoldum 
Cornelu  zaliger  ende  hem  (als  tot  de  oversettinge  desselven  by  de  sy- 
noden offte  kercken  deser  Vereenichder  Landen  bestemt  ende  gelastet 
synde)  ten  naesten  by  volmaeckt,  om  oock  meteenen  sommige  pointen, 
de  saecke  van  de  vooraz.  oversettinge  betreffende ,  aen  te  dienen ,  daertoe 
door  merckelycke  oorsaecken  verweckt  synde  ende  sonderlynge  door  see- 
cker boecksken,  voorleden  jaer  in  Gelderlandt  nytgegeven,  geintituleert 
Wechbereyder  op  de  verbeteringe  van  den  Nederlantschen  bybel  ende 
medebrengende,  dat  de  verbeteringe  des  Nederlantschen  bybels,  by  den 
authuer  als  door  oordeel  ende  bestemminge  des  Gelderschen  synodi  gedaen , 
corts  aen  den  dach  gegeven  sal  worden,  daerinne  tot  taxatie  van  de 
kercken  van  Hollandt,  die  dese  saecke  der  oversettinge  uyt  name  ende 
met  uytdruckelycke  bewilliginge  van  alle  andere  provinciën  tot  noch  toe 
by  de  handt  gehadt  ende  besorcht  hebben  ende  van  de  persoonen,  tot 
het  voorseyde  werck  by  alle  kercken  bestemt  ende  geordineert ,  in  Hollandt 
residerende,  openbacrlyck  by  alle  collegien  van  magistraten  hooch  ende 
leech  het  geheele  landt  door  verhaell  gedaen  wort ,  dat  nu  noch  geenen 
grooten  yver  tot  de  voorseyde  verbeteringe  des  bybels  gebruyckt  wort,  met 
andere  diergelycke  impertinente  ende  den  authuer  geensins  voegende  redenen 
meer ,  als :  van  lancksame  voortcruypinge  ende  geen  proef  ken  gesien  te  syn 
ende  dergelycke ,  verclarende  daerby ,  dat  hy  om  goede  insichten ,  tot  stelli- 
cheyt  l)  ende  ruste  der  kercken  dienende ,  nagelaten  hadde  opt  voorseyde 
boecksken  een  tegenbericht  tot  verdedinge  van  de  voorseyde  kercken  ende 
persoonen  aen  de  voorseyde  collegien  van  de  magistraten  deser  landen 
te  stellen,  maer  de  saecke  aen  desen  tegenwoordigen  synodura,  die  se 
neffens  den  Suyt-Hollantschen  eygentlyck  aengynck,  int  geheel  hadde 
laten   blyven,  aenwysende,  hoe  indiscretelyck  tegen  de  billyckheyt  ende 


>)    »stellioheyt"  C  heeft  istillicheyt"  D  »stüheyt" 


405 

alle  respect  van  de  gemeene  kercken  Gods  sulcks  by  den  authuer  gedaen 
was  tegen  die  kercken,  die,  als  andere  1)  kercken  stil  saten,  van  anno 
86  aff  doorgaens  jaerlicx  met  sonderlyngen  a)  yver  ende  vlyticheyt  het 
voorseyde  stuck  van  overscttinge  met  grooter  moyten  beloopen ,  besorcht 
ende  met  behoorlycke  advertissement  ende  openinge,  aen  alle  andere  ker- 
cken gedaen,  beyde  met  beraetslaginge  ende  met  algemeyn  ende  willich 
consent  derselven  tot  op  desen  huydigen  dach  voortgedreven  hadden, 
sonder  dat  de  lancksame  voortganck  derselver  saecke  niet  aen  gebreck 
des  y vers ,  maer  aen  andere  oorsaecken  tot  haer  ende  aller  vromer  leet- 
wesen  was  gelegen  geweest.  Wyders  verclarende,  dat  hy  ditselve  als 
voorstellender  wyse  aendiende ,  opdat  daerop  by  desen  synodo  tot  behoor- 
lycke voorderinge  van  de  saecke  der  oversettinge  ende  oock  mede  tot 
voorstant  van  de  eere  der  Hollantscher  kercken  ende  tot  ontlastinge  van 
den  persoon  D.  Arnoldi  zaliger  ende  den  synen  beraetslaecht  ende  wat 
dienstich  soude  syn,  geresolveert  soude  werden,  waertoe  hy  oock  de  E. 
vergaderinge  dese  vier  navolgende  pointen  met  breeder  verclaringen  ende 
bewysingen  heeft  voorgedragen : 

Eerst  is  by  hem  sommierlyck  verhaelt  de  geheele  historie  van  de  saecke 
der  voorseyder  oversettinge  van  a°.  71  aff  tot  desen  dach  toe  ende  met 
hoe  menichvuldige  ende  ernstige  beraetslagingen  soo  in  alle  synoden 
generael  als  daerna  in  alle  jaerlicksche  Hollantsche  synoden,  met  vlyti- 
ger  dispntatien ,  overwegingen  ende  beproevingen  van  verscheyden  mannie- 
ren van  oversettingen ,  selfs  oock  met  kennisse  ende  eyndelyck  met  reso- 
lutie der  E.  Mogenden  heeren  Staten  Generael  daerover  was  gehandelt 
geworden,  synde  eerst  anno  81  vier  voornaemste  kercken  deser  Neder- 
landen tot  dit  werck  geordineert  om  elck  een  stuck  voor  te  nemen; 
daerna  het  getal  van  drie  persoonen  uyt  die  voornaemste  provinciën 
deser  landen  by  den  E.  Mogenden  heeren  Staten  daertoe  gestelt,  om 
elck  int  besonder  de  geheele  bybel  voor  te  nemen  ende  daerna  te  samen 
haer  werck  byeen  te  brengen ;  daerna  den  bybel  Tremellii  voor  te  nemen 
ende  over  te  setten;  maer  dat  men  eyndelyck  na  alle  disputen  ende 
ondersoeckingen  gevallen  ende  gebleven  was  op  desen  voet,  dat  men 
namelyck  aen  geene  oversettinge  alleen  hem  soude  binden,  maer  onsen 
Nederlantschen  text  uyt  den  Hebreeschen  ende  Grieckschen  corrigeren  ende 
daerover  Tremellium  ende  van  andere  de  beste  consuleren  soude  ende 
dat  een  persoon  alleen  off  twee,  hierover  aerbeydende,  haer  werck  tel- 
cker  reyse  dien  gedeputeerden  der  anderer  provinciën  overgeven  souden , 
die  by  deselve  daertoe  gestelt  souden  werden,  om  hetselve  terstont 
met  hare  andere  gequalificeerde  ende  ervarene  medebroeders  haers  synodi 
te   oversien   ende   daeraen  alle  hare  aenmerckingen  den  voorseyden  per- 

')    »  andere"  D  heeft  »alle  andere."    *)    «met  sonderlyngen"  C  heeft  »niet  sonder." 


406 

soon  off  persoonen  wederom  toe  te  genden  om  uyt  hetselve  het  eerste 
werck  te  verbeteren,  aengemerckt  by  alle  kercken  is  verstaen  geweest, 
dat  dit  niet  yemants  werck  int  particulier  en  is ,  maer  een  gemeen  werck 
der  kercken  wesen  sonde ;  welcken  voet  by  den  Ed.  Mog.  heeren  Staten 
Generael  opt  aendienen  der  gedeputeerder  van  Suythollandt  toegestemt 
ende  voor  goet  is  aengenomen  geworden  op  den  31  en  Jnljj  anno  93, 
welcken  voet ,  de  copie  aen  allen  provinciën  aytgesonden  synde ,  by  allen 
met  blytschap  is  toegestaen  ende  syn  oock  datelyck  by  allen  eenige  tot 
de  voorsz.  revisie  gedepnteert  geworden  uytgenomen  die  van  Gelderland , 
Overyssel  ende  Utrecht ,  dewelcke  te  samen  voor  dien  tyt  van  competen- 
ten  getale  van  predicanten  onvoorsien  waren  ende  andere  particuliere 
oorsaecken  hadden,  dewelcke  haer  derhalven  tot  hetgene  gedragen 
hebben,  twelck  by  de  andere  daertoe  bestemde  persoonen  soude  gedaen 
werden.  Op  welcken  voet  gevolcht  is  de  bestemminge  eerst  van  de  E. 
heere  van  St.  Aldeoonde  ende  daerna  D.  Arnoldus  Cornklu  ende  D. 
Wernerus  Helmichiüs  doort  goetvinden  van  alle  provinciën  ende  dat  op 
seeckere  ordre ,  daerover  geraemt.  Verclaerde  eyndelyck  dit  te  dienen  tot 
dese  twee  eynden:  1  om  aen  te  wysen  den  voet  van  oversettinge ,  die 
na  velejarige  disputen  eendrachtelyck  soo  by  alle  kercken  int  gemeyn 
met  nytsluytinge  van  andere  middelen  goetgevonden  ende  by  de  Ed. 
Mog.  heeren  Staten  Generael  geapprobeert ,  bevesticht ,  als  voorts  by  de- 
selve  kercken  int  werck  gebracht  ende  gevolcht  is.  Darom  dat  oock 
die  oude  disputen  niet  wederom  op  de  bane  gebracht ,  noch  de  voorseyde 
.voet  by  eenigen  synodo  particulier  door  hare  particuliere  resolutie  be- 
hoort te  buijten  gegaen  te  worden,  gelyck  oock  niet  geacht  wort,  dat 
de  Geldrische  synodus  van  soodaniger  meyninge  syn  soude  ende  dat  veel 
min  door  het  geduerich  aenhouden  ende  dryven  van  een  persoon  parti- 
culier tegen  de  expresse  verclaringe ,  hem  in  den  Hollantschen  synodo  twee- 
mael  gedaen ,  behoort  gebroocken  te  worden.  Ten  2©n  opdat  soude  mogen 
blycken,  waer  ende  by  wien  den  yver  ende  aerbeyt  int  stuck  van  de 
oversettinge  geduerichlyck  is  gebruijckt  geweest  ende  dat  het  darom 
gantsch  onbetamelyck  is,  dat  een  persoon  alleen,  eenen  nieuwen  ende 
voortyts  by  de  kercken  afgestemden  voet  van  oversettinge  voornemende , 
andere  kercken  off  persoonen  by  gebreck  van  yver  openbaerlyck  coemt 
berispen. 

Ten  anderen  heeft  hy  tot  ontlastinge  van  den  persoon  D.  Arnolm  za- 
liger ende  de  syne  in  goede  conscientie  verhaelt  de  rechtveerdige  oor- 
saecken ,  waerdoor  sy  niettegenstaende  hare  goede  affectie  om  den  kercken 
met  hare  gaven  te  dienen  ende  dat  sy  met  allen  mogelycken  vlyt  in  all 
haren  o  verschietenden  tyt  aengewent  hebben ,  belet  syn  geweest  om  niet 
meer  te  connen  doen ,  als  sy  t'haren  grooten  leetwesen  gedaen  hebben ,  van 
wegen    de   gestadige  menichfuldige  kerckelycke  occupatien  hares  ordina- 


407 

rischen  diensts  ende  by  gebreecke  van  genoechsame  verschooninge  van 
deselve ,  oock  daerby  gevoecht  de  swaricheyt  ende  hoochwichticheyt  van 
deselve  saecke,  dewelcke  veel  ende  ledigen  tyt  verheyschte,  gelyck  hy 
de  E.  vergaderinge  breeder  vertoonde  met  aenwysinge  der  remedie ,  waer- 
door  sulcx  int  toecomende  gebetert  ende  hoe  tvoorseyde  stuck  van  over- 
settinge  voortaen  tot  meerder  voortganck  gestiert  soude  connen  werden , 
daerbenevens  uytdruckelyck  verclarende ,  alsoo  D.  Arnoldüs  Cornelii  zali- 
ger ende  by  baerselven  hiertoe  noyt  ingedrongen  hadden,  maer  sonder 
baer  weten  van  de  kercken  biertoe  versocht  ende  bestemt  waren,  dat 
hy  voor  syn  persoon  (D.  Arnoldüs  Cornelii  nu  gestorven  synde)  geerne 
van  hetselve,  soot  de  vergaderinge  soo  verstonden,  wilde  ontslagen  syn 
ende  anderen  persoonen  plaetse  geven. 

Ten   derden  heeft  noch  D.  Helmichius,    uyt  oorsaecke  van  tgene  int 
voorsz.  boecksken ,  Wechbereyder  van  de  oversettinge  des  bybels  D.  Pis- 
catoris ,  met  wederlegginge  van  den  voet  der  oversettinge ,  die  by  de  ker- 
cken ende  der  E.E.    Mo.   heeren  Staten  is   geordineert  ende  aireede  in 
treyn  gebracht ,  gedreven  wort ,  der  vergaderinge  te  bedencken  gegeven , 
vooreerst   oft  oock  geraden  ende  stichtelyck  wesen  sal  tweederley  over- 
settingen  des  bybels  te  gelyck  in  een  selve  landt  van  eenderley  belydinge 
des  geloofs  ende  dat  noch  door  een  particuliere  aendryvinge  in  een  pro- 
vincie tegen  den  wille  van  alle  dandere  aen  te  stellen ,  ende  oft  dat  geen 
vreemt   bedencken  onder  het  gemeene   volck   geven  sal.     Heeft  daerby 
noch  wytloopich  gesproocken  van  de  drie  verscheyden  middelen  van  over- 
settinge, int  voorsz.  boecksken  geroert,  namelyck  van  een  geheel  nieuwe, 
van  een  stuckswyse  nieuwe  ende  eens  anders  werck  voor  te  nemen ,  ende 
over  die  eerstelyck  aengerwesen ,  hoe  onbedachtelyck  by  den  authuer  van 
het  boecksken  de  heel  nieuwe  ende  eens  anders  als  D.  Pisoatoris  werck 
voor  te   nemen  tegen  malcander  gestelt  worden  als  verscheydene ,  daer 
nochtans    geen    nieuwer    Nederlantsche   oversettinge   gemaeckt   en  soude 
connen  werden  dan  Piscatoris  werck  off  eens  anders  dergelycke  overset- 
tinge,  dewyle   sulox   doende   nauwelycks  een  veersken  van  onse  Neder- 
duytsche   oversettinge   soude   gelaten   worden,  gelyck  het  tegenwoordich 
gelesen  wort.     Vertoonde  voorts ,  op  wat  mannieren  de  aengevangen  over- 
settinge  nieu   ende    nochtans    niet    teenemael    nieu   ende   veel    min    ge- 
heel nieu  wesen  sal ,  als  wel  soo  men  het  werck  Piscatoris  na  het  seggen 
van  den  voorseyden  authuer  voorname  om  over  te  setten ,  met  clare  ende 
duydelycke   wederlegginge  van  ses  gesochte  ende  gantsch  ongefundeerde 
redenen,  die  by  den  voorsz.  authuer  bygebracht  worden  om  den  aenge- 
vangenen   ende  soo  by  den  synoden  generael  geresolveerden  alsmede  by 
de   E.    Mog.    heeren   Staten   Generael  geapprobeerden  ende  bevestichden 
raet    van  oversettinge  te  vermaken ,  door  welcke  redenen  nochtans  oock 
des  Voorschreven  authuers  voorgeslagen  middel  selfs  van  Piscatoris  over- 


408 

settinge  ten  meestendeele  mede  gebroocken  ende  omgestooten  souden  wor- 
den, indien  deselve  redenen  yet  tot  omstootinge  van  den  voorsz.  middel 
van  oversettinge ,  by  de  geraeene  kercken  aengenomen ,  vermogen  souden. 
Heeft  oock  ten  2en  redenen  voorgestelt  soo  uijt  het  exempel  van  alle 
andere  Gereformeerde  natiën  by  onse  tyden  als  andersins,  warom  de 
kercken  met  een  oversettinge,  die  alleen  stuckwys  op  eenige  mercke- 
lycke  sware  plaetsen  verbeteringe  doen  soude,  de  reste  latende  soo  het 
tegenwoordich  is,  niet  gedient  en  souden  wesen.  Heeft  noch  D.  Helmi- 
cmus  ten  derden  redenen  voorgedragen ,  warom  den  middel  van  het  werck 
der  Franscher  off  Hoochduytscher  oversetters  alleen  voor  te  nemen  ende 
over  te  eetten,  als  die  by  haer  is,  all  ist,  dat  het  seer  goet  ende  alles 
prysensweerdich  is,  niet  de  beste  noch  de  bequaemste  en  is  voor  dese 
onse  gelegentheyt ,  ja  selfs  oock  niet  de  spoedichste,  indien  se  behoor- 
lyck,  ordentlyck  ende  rypelyck  ende  niet  haestelyck  op  eens  persoons 
oordeel  tot  groot  peryckel  van  de  gemeene  kerken  gedaen  soude  worden. 
Eyndelyck  ende  voor  het  vierde  point  heeft  D.  Wern.  Helmichius  der 
E.  vergaderinge  te  bedyncken  gegeven ,  off  op  het  voorsz.  boecksken  soo 
tot  voorstant  van  de  gemeyne  resolutie  des  synodi  nationael  ende  der  E. 
M.  heeren  Staten  Generael  ende  tot  verdedinge  van  de  reputatie  van  de 
kercken  van  Hollandt  als  andersins  tot  stichtinge  der  kercken  yet  sal 
dienen  gedaen  te  worden  aen  den  E.  M.  heeren  Staten  Generael,  dien 
dese  saeeke  als  de  hooge  l)  overheyt  van  den  lande  eygentlyck  ende  voor- 
nemelyck  neffens  den  kercken  mede  aengaet  ende  door  welcker  autho- 
riteyt  ende  toedoen  dit  stuck  sal  moeten  volvoert  worden ,  om  denselven 
de  gelegentheyt  der  saeeke  rondelyck  te  onderrechten,  ende  off  daerbe- 
nevens  oock  aen  eenige  andere  collegien  van  magistraten ,  aen  dewelcke 
het  boecksken  mede  geaddresseert  is,  yet  gedaen  sal  worden  ende  wat; 
off  oock  aen  eenige  synoden  hiervan  yet  geschreven  sal  worden ,  voorne- 
melyck  aen  den  synode  van  Gelderlandt ,  welckes  name  ende  authoriteyt  in 
dit  boecksken  gebruyekt  wort ,  om  met  denselven  volgens  de  corresponden- 
tie ,  tusschen  den  Gelrischen  ende  desen  synoden  synde ,  hiervan  te  com- 
municeren ende  eenige  dyngen,  die  tot  goet  beleyt  deser  saeeke  dien- 
stich  syn ,  te  verwittigen  ende  voorall  haer  vrientlyck  te  versoecken ,  dat 
sy  niet  wil  toestaen ,  dat  door  yemants  particuliere  werck  ende  besonder 
door  openbare  datelycke  schriften,  uyt  haer  provincie  comende,  andere 
kercken  off  persoonen  in  verdachtheyt  gebracht  ofte  de  gemeene  reso- 
lutien  aller  kercken  als  oock  selfs  haer  voorgaende  oude  resolutie  met 
publycke  ergernisse  gebroocken  off  verstoort  soude  worden ,  te  meer  alsoo 
den  broederen  in  Gelderlandt  de  voorgaende  handelyngen  ten  meesten 
deele  onbekent  ofte  oock  door  lanckheyt  van  jaren  uyt  de  memorie  ge- 


l)    »hooge"  ontbr.  in  D. 


409 

gaen  mogen  wesen,  meteenen  daerby  doende,  off  aen  de  andere  syno- 
den der  Vereenichde  Landen  hiervan  yet  soude  dienen  vertoont  te  worden. 

Heeft  eyndelyck  D.  Wernerus  Helmichius  der  E.  vergaderinge  overge- 
levert  de  oversettinge  van  het  boeck  Genesis  by  D.  Arnolpum  Cornelii 
zal.  ged.  ende  hem  gedaen  tot  op  de  vier  laetste  capittelen  toe ,  dewelcke 
hy  buyten  syn  voornemen  ende  uytterste  vlyt  niet  heeft  connen  volmaecken , 
aengemerckt  hy  nu  eenige  weken  lanck  in  de  nootwendige  kerckelycke 
saecken  soo  buyten  als  binnen  der  stadt  is  besich  geweest.  Heeft  noch 
ten  ketsten  aengewesen,  in  wat  voegen  nu  voort  geprocedeert  ende  by 
de  E. E.  heeren  Staten  de  noodige  oosten  tot  die  voorderinge  deses  wercks 
sullen  connen  vercregen  worden. 

Dit  alles  by  dese  E.  vergaderinge  aengehoort  ende  rypelyck  overleyt 
synde,  heeft  na  rype  overdenckingen  eendrachtelyck  geresolveert :  alsoo 
de  synodus  van  Gelderlandt  tot  het  inwilligen  der  oversettinge  des  bybels 
D.  Pi8Catoris  door  Wilhelmus*  Baüdartium  is  beweecht  geworden,  soo 
men  verstaet,  door  het  lange  vertreck  der  oversettinge,  by  den  kercken 
goetgevonden ,  ende  dat  wellicht  door  den  Wechbereyder  op  de  verbe- 
teringe  van  den  Neder] antschen  bybel  andere  kercken  buyten  onsen  sy- 
nodo  tot  eenigen  onlust  tot  deselve  oversettinge  beweecht  off  gebracht 
mochten  syn,  dat  de  redenen  ende  oorsaecken  des  langen  vertrecks  ge- 
lyck  aen  den  synodum  van  Gelderlant  voornemelyck  ende  insgelycks  aen 
de  andere  synoden  uyt  name  deses  synodi  tot  ontschuldinge  der  kercken 
ende  der  persoonen,  die  daerin  hebben  geaerbeyt,  ende  nu  D.  Werneri 
Helmigiiii  ,  die  nu  noch  aerbey t ,  ja  tot  goet  genoegen  aller  kercken ,  int 
lange  met  den  eersten  sullen  overgeschreven  ende  haer  toegesonden  wor- 
den. Opdat  oock  te  meer  den  kercken  een  goede  hope  werde  gegeven , 
sal  hetgene,  twelck  nu  aireede  in  Genesi  is  gedaen  ende  van  D.  Wer- 
nero  Helmichio  is  overgegeven ,  aen  de  persoonen ,  die  uyt  alle  particuliere 
synoden  tot  de  revisie  bestemt  syn,  tot  dien  eynde  overgeschickt  ende 
denselven  behandicht  worden.  Sullen  darom  vyff  copien  off  meer ,  indien 
de  Gclrische  synodus,  die  tot  noch  toe  met  de  synoden  van  Overysel 
ende  Utrecht  een  persoon  hebben  bestemt ,  uyt  haren  synodo  eenen  daerby 
voegen  sullen,  twelck  sy  met  den  eersten  aen  de  broederen  tot  Amster- 
dam sullen  overschry ven ,  gemaeckt  off  geschreven  worden,  waertoe  de 
synodus  goet  vin  t  ende  besluyt,  dat  elcke  classe,  de  broederen  te  huijs 
gecomen  synde,  een  predicant  sal  bestemmen,  dewelcke  haer  te  samen 
op  den  2en  July  aencomende  des  avonts  tot  Amsterdam  sullen  laten  vin- 
den om  hetselve  te  be voorderen. 

Ten  eynde  oock  de  resterende  oversettinge  beter  gespoyt  moge  wer- 
den ,  vint  de  synodus  wel  goet ,  dat  meer  persoonen ,  die  van  hetselve  haer 
werck  souden  maecken  ende  insonderheyt  yemant  in  D.  Arnoldi  Cornelii 
zaliger  plaetse  bestemt  soude  werden.   Maer  alsoo  soodanige  bestemminge 


410 

mede  tot  den  anderen  synoden  behoort ,  soo  refereert  sy  hetselve  tot  den 
aenstaenden  synodum  nationalem ,  soo  nochtans  dat  sy  oordeelt  ende  resol- 
veert, dat  D.  Wernerus  Helmichiüs,  die  naer  het  goet vinden  der  kercken 
int  oversetten  heeft  geaerbeyt ,  middelertyt  sooveel  ende  neerstelyck  als 
doenlyck  is  in  tselve  sal  voortgaen ,  oock  hem  bevlytigen  om  in  den  text 
de  eygen  cracht  der  Hebreescher  woorden,  off  sy  schoon  wat  duyster 
souden  vallen ,  te  stellen  ende  die  duystere  aen  de  cant  in  de  aenteycke- 
ningen  door  eenige  verclaringe  naeckter  uyt  te  drucken.  Vint  meteenen 
de  synodus  geraden,  dat  D.  Wernerus  Helmichiüs  om  in  den  goeden 
voortganck  niet  verhindert  te  worden  door  eenige  goede  middelen  tsy 
door  halpe  van  andere  predicanten ,  die  de  kercke  van  Amsterdam  daer- 
toe  soude  versoecken  off  andersins,  na  het  goetvinden  derselver  kercke, 
die  tot  dien  eynde  byeen  comen  sal,  geholpen  ende  in  syne  lasten  ver- 
licht sal  worden.  Doch  als  de  kercke  daerna  verclaerde ,  dat  sy  tot  stich- 
tinge  harer  gemeynte  den  dienst  D.  Helmichii  niet  missen  en  conden,  dat 
sy  oock  door  den  dienst  eeniger  predicanten,  die  sy  by  buerten  daertoe 
souden  mogen  versoecken,  niet  seer  gedient  souden  worden,  ja  oock 
noch  onseecker  was,  hoe  dit  by  de  dassen  mocht  verstaen  worden  ende 
oock  eyndelyck  bemerckten ,  dat  het  wellicht  wat  lange  mocht  aenloopen , 
eer  sy  de  overgift  der  kercken  om  te  mogen  versoecken,  dien  sy  stich- 
tich  ende  noodich  achten  souden,  souden  connen  vercrygen  l)  ende 
darom  oordeelden  best  te  wesen,  dat  dit  tot  de  nationale  synode  toe 
op  den  voet,  daer  dese  saecke  nu  op  staet,  dient  te  berusten,  heeft 
het  oock  de  synodus,  dewyle  het  langer  aenhouden  aen  de  kercke  van 
Amsterdam  betuycht  wort  te  vergeefs  te  syn,  daerby  laten  blyven  ende 
D.  Wernerus  Helmichiüs  gebeden  in  tselve  werck  sooveel  te  voorderen, 
als  hem  van  wegen  synen  lasten  doenlyck  sal  syn.  Ende  wat  aengaet 
den  Wechbereyder ,  door  D.  Wilhelmum  Baudartium  uytgegeven,  alsoo  de 
deputati  der  synoden ,  gelyck  sy  verclaerden ,  denselven  daerover  vermaent 
ende  aen  de  deputatos  des  synodi  Gelriae  geschreven  hebben,  acht  de 
synodus,  dat  niet  wyders  daertegen  tsy  door  een  verantwoordinge  in 
druck  tsy  oock  doort  schry  ven  en  sal  gedaen  worden ,  maer  dat  men  dit 
den  synodo  Gelriae  sal  bevelen,  gelyck  sy  door  den  gedeputeerden  op 
denselven  synodum  versocht  sullen  worden  daerop  te  willen  letten  ende 
te  samen  aen  hem  te  aerbeyden,  dat  de  copien,  die  noch  overich  syn, 
ingehouden ,  vernieticht  ende  de  uytgestroyde ,  sooveel  doenlyck  is ,  opge- 
cocht  ende  alsoo  uyt  de  handen  der  luyden  gebracht  mogen  werden. 

10. 

Kercke   van  Amsterdam  heeft  int  bevoorderen  des  synodi  n  al  ion  al  is  haev 

')     » souden  connen  vercrygen"  ontbr.  in  C  en  D. 


411 

beneer8ticht.  —  Heeft  de  kercke  van  Amsterdam  aengaende  de  bevoorde- 
rynge  des  nationalen  synodi  voor  de  E.  vergaderinge  verclaert,  gelyck 
sy  lange  jaren  aeneen ,  volgende  den  last ,  haer  in  den  laetsten  nationalen 
synodo  opgeleyt,  tot  hetselve  met  aller  neersticheyt  heeft  aengehouden, 
dat  sy  oock  tot  noch  toe  alle  vlyt,  daerin  het  besluyt  des  voorgaenden 
synodi  particularis  nacomende,  tot  het  bevoorderen  aengewent  ende  ge- 
brnyokt  heeft. 

11. 

Van  de  voorbereydinge  tot  de  nationale  synode,  —  Ende  wat  belangt  de 
voorbereydinge  tot  den  synodum  nationalem  hebben  D.  Wernkrüs  Hel- 
michius  ende  D.  Hermannus  Gerardi  den  broederen  aengedient,  alsoo  de 
E.E.  Mog.  heeren  Staten  Generaal,  uyt  alle  particuliere  synoden  twee 
predicanten  ende  eenige  professores  theologiae  tot  deselve  voorbereydinge 
tegen  den  22ea  May  in  s'  Gravenhage  beschreven  hebbende ,  oock  haer 
beyden  uyt  desen  quartiere  tot  deselve  hadden  ontboden ,  dat  sy  tot  Am- 
sterdam ,  met  derselver  classe  ten  ovorstaen  der  gedeputeerden  onses  sy- 
nodi volgende  het  goetvinden  des  voorgaenden  synodi  articulo  24  ge- 
sproocken  ende  van  deselve  eenige  instructie  medegenomen  hebbende ,  met 
de  ander  beroepen  broeders  in  deser  saecke  hadden  gehandelt  ende  daer- 
van  oock  tegenwoordelyck  haer  rapport  inbrachten.  Verclaerden  derhal- 
ven, dat  de  E.E.  Mo.  heeren  Staten  Generael,  die  van  voornemen  ge- 
weest waren  deselve  hooft  voor  hooft  te  hooren  ende  hare  advysen  te 
verstaen,  doch  om  de  veelheyt  der  gewichtiger  handelyngen  des  landts 
sulcx  achterlatende,  haer  dese  volgende  poincten  off  articulen  in  schrift 
hadden  behandicht  om  over  deselve  te  handelen  ende  hare  advysen  schrif- 
telyck  aen  hare  Ed.  Mog.  over  te  geven. 

Pointen  by  den  E.  M.  heeren  Staten  den  heropen  broedera  voorgestelt.  — 
Ten  len  oft  noodich  wesen  sal  int  beschryven  van  den  synodo  nationael 
gravamina  over  te  senden. 

Ten  2™  indien  ja,  binnen  wat  tyt  deselve  gravamina  aen  de  heeren 
Staten  Generael  gesonden  sullen  connen  worden. 

Ten  3eQ  wat  getal  ende  hoe  gequalificeert  tot  de  voorsz.  vergaderinge 
behoort  beschreven  te  worden  uyt  elcke  synode  ende  off  eenige  sullen 
mogen  gedeputeert  worden,  doende  professie  van  de  religie  ende  gequa- 
lificeert, niet  wesende  in  kerckelycken  dienst. 

Ten  4en  off  boven  den  gedeputeerden  oock  predicanten  sal  vry  staen 
te  compareren. 

Ten  5en  off  eenige  andere  kercken  beschreven  sullen  worden ,  als  die 
wonen  onder  tgebiet  van  de  heeren  Staten  Generael. 

Ten  6en  off  de  gedeputeerde  ter  voorschreven  vergaderinge  niet  en  be- 


412 

hooren  verplicht  te  worden  vrymoedich  hare  meyninge  te  verclaren  son- 
der  hen  anders  als  aen  Gods  woort  verbonden  te  houden. 

Ten  7en  of  men  sal  mogen  reces  nemen ,  indien  eenige  saecken  voor- 
vallen ,  daerinne  de  gedeputeerde  haer  beswaert  souden  mogen  vinden. 

Ten  8°"  wat  voorder  tot  de  beschryvinge  van  de  voorschreven  verga- 
deringe  dienstelyck  is  om  de  vruchten  van  dien  tot  welstant  der  kercken 
te  mogen  genieten 

Antwoorden  ende  advysen  op  die  pointen.  —  Gaven  darom  voorts  te 
kennen ,  dat ,  deselve  pointen  by  haer  n eerstel yck  ende  getrauwelyck  in- 
gesien ,  bedacht  ende  overwegen  synde ,  over  de  eerste  vyff  pointen  met 
vereenichder  stemmen  was  geadviseert: 

Ten  eersten  dat  de  gravamina  niet  sullen  uytgeschreven  worden ,  maer 
dat  elckc  particuliere  synodus  haren  gedeputeerden  op  de  synode  natio- 
nael,  volgende  hetgene  in  den  anderen  nationalen  synodis  geschiet  is, 
hare  gravamina  sal  medegeven,  door  welck  advys  het  tweede  point,  in 
hetwelcke  gevraecht  wort ,  binnen  wat  tyt  deselve  gravamina  etc. ,  mede 
beantwoort  is. 

Ten  3en  dat  uyt  elcke  particuliere  synode  vier  predicanten  ende  twee 
ouderlyngen  tot  den  nationalem  synodum  by  bestemminge  der  respectiver 
synoden  particulier  om  in  allen  voorvallenden  saecken  te  adviseren  ende 
te  definiëren  vercoren  ende  gedenomineert  sullen  worden,  ja  dat  oock 
eenige  persoonen,  die  in  geenen  actuelen  dienst  en  syn  ende  nochtans 
gequalificeert  syn  ende  professie  doen  van  de  Gereformeerde  religie,  de- 
bite  sullen  mogen  gedeputeert  worden 

Ten  4Hn  dat  oock  anderen  predicanten  sal  vry  staen  in  sulcker  mannie- 
ren te  compareren,  gelyck  tselve  in  den  particulieren  synoden  pleecht 
te  geschieden. 

Ten  5en .  dat  sy  ootmoedelyck  aen  hare  E  Mog.  versochten ,  dat  alle 
de  Nederlantsche  kercken  beyde  van  de  Nederduytsche  ende  Walsche 
tale ,  die  buytenslants  syn  soo  ondert  cruys  als  andereins ,  tot  den  natio- 
nalem synodum  mogen  beschreven  worden ;  hare  Ed.  Mog.  mede  te  ken- 
nen gaven,  off  het  niet  goet  ware,  dat  oock  de  Gereformeerde  kercken 
van  andere  talen  in  Duytslandt  ende  Vranckryck  vant  houden  deses 
aenstaenden  synodi  goetstyts  geadverteert  werden  om  te  beter  corres- 
pondentie ende  eenicheyt  in  der  leere  met  hen  te  houden. 

Ende  wat  aengaen  de  drie  laetste  pointen,  dat  over  deselve  by  de 
meeste  stemmen  is  geadviseert  ende  goetgevonden : 

Ten  len  dat  de  predicanten ,  die  op  de  aenstaende  synode  met  last  van  hare 
kercken  verschynen,  over  alle  swaricheden  de  lecre  aengaende,  die  tegen 
den  Catechisraum  ofte  Confessie  der  Nederlantscher  kercken  soude  mogen 
voortgebracht  worden ,  alleen  uyt  Gods  woort  uytspraecke  doen  sullen  son- 
der  op  yet  anders  als  op  Gods  woort ,  sooveel  het  oordeel  over  die  swariche- 


413 

den  der  leere  aengaet,  acht  te  nemen  ende  dat  het  eenen  ygelycken, 
die  op  den  synodum  gal  verschynen  ende  eenige  swaricheyt  op  de  leere 
heeft,  vry  sal  staen  syne  off  der  kercke,  daervan  hy  wort  gesonden, 
meeninge  voort  te  brengen,  mits  dat  hy  in  alle  saecken,  de  leere  ende 
kerckenordininge  aengaende,  hem  den  oordeele  des  voornoemden  synodi 
onder werpe  ende  dat  all  hetgene  van  den  synodo  int  gemeyn  off  by  de 
meeste  stemmen  besloten  wort,  voor  een  eyndelycke  ende  definitive  sen- 
tentie sal  gehouden  worden. 

Ten  2en  indien  eenige  saecken  voorvielen,  daermede  de  gedeputeerde 
haer  beswaert  souden  vinden,  dat  reces  sal  mogen  genomen  worden, 
maer  waerop,  hoe  ende  wanneer,  dat  sulcx  tot  het  oordeel  des  synodi 
nationalis  gestelt  wort. 

Ten  3en  dat  hare  Ed.  Mog.  believe,  dat  in  de  uytschryvinge  des  na- 
tionalen  synodi  de  clausele  van  revisie  der  Confessie  ende  des  Gatechismi , 
(daerin  haer  de  kercken  doorgaens  seer  beswaren,  dewyle  sy  deselve 
voor  schriftmatich  houden)  tot  gemeene  ruste  ende  vrede  van  de  kercken 
ende  om  andere  gewichtige  redenen  uyt  te  laten  off  dat  in  de  plaetse  van 
deselve  andere  min  quetselycke  woorden  te  stellen,  niettemin  verstaende 
dat  in  den  synodo  nationali  de  Confessie  der  Nederlantscher  kercken  niet 
moet ,  maer  sal  mogen  overlesen  worden ,  indien  de  synodus  om  voorval- 
lende oorsaecken  sulcx  noodich  vint,  ende  dat  het  dengenen,  die  yet 
daertegen  hebben,  vry  staen  sal  tselve  debite  in  te  brengen  om  by  den 
synodo   na   Gods  woort  te  laten  overwegen,  oordeelen  ende  afhandelen. 

Gaven  noch  te  kennen,  dat  sy,  meteenen  over  den  tyt  ende  plaetse 
adviserende,  den  Ed.  Mog.  heeren  Staten  gebeden  ende  voorgestelt  had- 
den, dat  sy  deselve  synodus  tegen  het  eerste  van  den  toecoemenden  somer 
des  jaers  1608  wilden  uytschryven,  dat  sy  voor  desen  den  Ed.  Mog. 
heeren  Staten  hadden  voorgeslagen  de  stadt  van  Utrecht,  alsoo  voor 
desen  de  nationale  synodus  is  gehouden  geweest  in  de  provinciën  van 
Hollandt  ende  Zeelandt ,  ende  eyndelyck ,  om  de  gewenschte  vruchten  des 
aenstaenden  synodi  nationalis  tot  welstant  der  kercken  ende  des  gemee- 
nen  landts  te  genieten  1) ,  versocht  hadden ,  dat  hare  Ed.  Mog  wilde  be- 
lieven hare  commissarios ,  doende  professie  van  de  Gereformeerde  religie , 
daertoe  te  deputeren  ende  oock  de  professores  theologiae,  die  in  dese 
Vereenichde  Nederlanden  syn,  mede  daertoe  te  beschryven 

De  E.  2)  vergaderinge  des  synodi ,  de  voorgaende  rapporten  aengehoort 
ende  verstaen  hebbende ,  met  atl  hetgene  daertoe  behoort ,  heeft  de  broe- 
deren voor  haeren  getrauwen  dienst  ende  neerstige  voorsichticheyt  int 
nemen  ende  geven  soodaniger  advysen ,  haer  aen  deselve  wel  latende  genoe- 
gen ,  bedanckt  ende  sal  hetselve  van  de  gecommitteerden  der  dassen  tot 

2)    »te  genieten1  ontbr.  in  C.    2)    »E"  D  heeft  seeraaeme". 


414 

kennis8e  Tan  hare  principalen  in  goeder  discretie  ende  voorsichticheyt  ge- 
bracht worden. 

12. 

Artyckelen,  die  tot  den  synodum  nationalem  gerefereert  syn.  —  Alsoo 
in  den  'voorgaenden  synodo  artic.  25  besloten  was,  dat  een  yder  classe 
de  acten  der  synoden,  die  in  de  stadt  harer  dassen  sedert  den  jare 
1587  syn  gehouden,  doorlesen  soude  om  uyt  deselve  aen  te  teyckenen 
all  hetgene  tot  de  nationale  synode  is  gerefereert  geweest,  heeft  de  classe 
Tan  Edam  ingebracht,  dat  a°.  1592  ad  nationalem  synodum  is  gerefe- 
reert het  stellen  Tan  een  bequame  forme  examinis  theologioi ,  na  welcke 
de  persoonen,  die  haer  eerst  tot  den  dienst  des  woorts  begeven,  souden 
geexamineert  worden.  Item  noch  in  denselven  synodo  dese  quaestie,  off 
het  niet  raetsaem  sy  den  Papisten  met  voorgaenden  consent  der  E. E. 
heeren  Staten  eene  openbare  disputatie  aen  te  bieden. 

Soo  heeft  oock  de  classe  van  Alcmar  verclaert  bevonden  te  hebben  in 
den  synodo  tot  Alcmar  gehouden  a°.  1593  artic.  12  ad  synodum  natio- 
nalem uytgestelt  te  syn  het  aenstellen  van  een  algemeyn  bespreek  met 
den  Mennoniten  ende  allerley  soorten  van  Wederdooperen ,  item  a°.  1 605 
artic.  19  het  doopen  der  patiënten  ende  der  ouder  siecke  persoonen. 

By  die  van  Harlem  ende  Enchuijsen  en  syn  geene  gevonden. 

De  classe  van  Amsterdam  doet  noch  neersticheyt  int  nasoecken,  ende 
hout  haer  de  classe  van  Hoorn,  die  hiertoe  noch  niets  gedaen  hadde, 
vermaent  om  hetselve  met  den  eersten  te  bevoorderen. 

13. 

Rapport  van  de  handelynge  tusschen  de  dassen  van  Alcmar  ende  Hoorn.  — 
De  deputati  hebben  ingebracht,  alsoo  sij  met  D.  Frederico  Brouckero 
van  de  classe  van  Enckhuysen  ende  D.  Cornelio  Petreio  by  de  classe 
van  Edam  bestemt  synde,  volgende  de  resolutie  des  voorgaenden  synodi 
artic.  32,  geordineert  waren  over  het  verschil  tusschen  de  dassen  van 
Alcmar  ende  Hoorn  over  de  aenstellinge  der  combinatie  tusschen  Ooter- 
lyck  ende  Ursem,  dat  sy  na  lange  overlegginge  hadden  geoordeelt,  dat 
Ursem ,  onvermindert  het  recht ,  dat  de  classe  van  Alcmar  *)  op  die  plaetse 
praetendeerde ,  voor  desen  alleen  buyten  combinatie  onder  de  classe  Tan 
Hoorn  sal  blyven. 

14. 

Wie  int  voorgaende  jaer  van  nieus  tot  den  dienst  syn  toegelaten.  — 
Syn  in  het  voorleden  jaer  van  nieus  tot  den  dienst  des  goddelycken 
woorts  na  behoorlyoke  examinatie  ende  goetvindinge  toegelaten: 


')    »van  Alcmar''  ontbr.  in  D. 


415 

In  de  classe  van  Hoorn,  voor  de  gemeynte  van  Eertswoude  Johannes 
Aoricola  ,  comende  ende  synde  voorsien  met  goeder  getuygenisse  van  de 
kercke  ende  professoren  theologiae  tot  Leyden. 

In  de  classe  van  Enchuysen,  voor  de  gemeynte  tot  Wydenes  ende 
Oosterleeck  Wilhelmus  Nicolai  ,  die  oock  met  gelycke  attestatie  van  Ley- 
den tot  haer  was  gecomen. 

15. 

Gravamina. 

Van  Enckhuysen. 

1. 

Of  men  die  in  de  kerck  mach  trauwen ,  die  in  syn  ouderdom  van  Cor- 
nelio  Wigeri  ü  gedoopt  geworden.  —  Of  men  den  segen  des  Heeren  mach 
spreecken  in  onser  kercke  over  het  houwelyck  van  een  man,  die,  van 
Mennisten  ouders  geboren  synde ,  in  syn  ouderdom  hem  heeft  laten  doopen 
van  Corneuo  Wiooeeu,  wesende  geexcommuniceert  van  onse  kercken. 
Antwoort  de  synodus:  alsoo  verstaen  wiert,  dat  die  persoon  by  de  ma- 
gistraet  getraut  was  ende  darom  over  hem  in  die  saecke  niets  was  te 
resolveren,  heeft  de  synodus,  insonderheyt  op  het  gevolch  lettende  ende 
darom  bedynckende,  off  den  doop,  die  door  eenen  afgesnedenen  wort 
gedaen,  voor  eenen  doop  gehouden  sal  worden,  voor  goet  ingesien,  dat 
dese  questie ,  omdat  sy  gemeyn  is  ende  in  veelen  plaetsen  soude  connen 
voorvallen,  tot  de  nationale  synode,  te  meer  omdat  die  voor  de  handt 
is,  sal  opgeschort  worden. 

16. 

2. 

Attestatie  van  een  lidtmaet ,  die  eenige  jaren  in  des  vianU  lant  geleeft 
heeft.  —  Of  men  een  lidtmaet,  dewelcke  ergerlyck  in  de  kercke  geleeft 
heeft ,  alsoo  dat  hem  het  avontmael  verboden  is  ende  is  vertrocken ,  met 
de  kercke  onversoent  synde,  sonder  attestatie  te  begeeren  ende  gaen 
wonen  in  svianden  landen  onder  den  eet  ende  l)  dienst  des  viants,  ende 
coemt  na  ses  off  se  ven  jaren  ende  versoeckt  attestatie  om  sich  tot  de 
kercke  te  mogen  begeven,  alwaer  hy  tegenwoordich  syn  residentie  heeft 
genomen,  sy  gehouden  attestatie  te  geven.  Is  verclaert:  indien  deselve 
persoon,  tot  leetwesen  ende  bekeeringe  comende,  na  order  der  kercke 
met  deselve  is  versoent  ende  die  voldoet,  sal  hem  een  goede  attestatie, 
gelyck  behoort ,  gegeven  worden.  So  hy  daerentegen  in  syn  sonden  blyft 
ende  gelyckewel  om  attestatie  aenhout,  sal  hem  na  de  waerheyt  syner 
fauten  getuygenisse  gegeven  worden. 


*)  »ende"  C  heeft  »des". 


416 
17. 

Van  Al  cm  ar. 

Frans  Janszen  noot  wort  gerecommandeert.  —  Alsoo  de  classe  van  Alcmar 
benevens  haer  gravamen,  twelck  in  actis  om  redenen  wort  nijtgelaten , 
den  grooten  noot  van  eenen  Frans  Janszen  ,  predicant  tot  Calverdyck ,  no- 
der  hare  classe  gelegen,  voorstelde,  deweleke  met  seven  kinderen  ende 
een  benaude  huyshoüdinge  beswaert  synde ,  nu  onlancks  door  den  brandt , 
het  huys ,  daerin  hy  woonde ,  met  syn  kleederen ,  huysraet  ende  boecken 
verbrandende ,  schier  all  het  syne  was  quyt  geworden ,  ende  daerby  vrient- 
lyck  aen  de  dassen  versochte,  dat  sy,  uyt  christelycke  medlydicheyt  den 
grooten  noot  desselven  gedynckende ,  hem  tot  reparatie  syner  schade  ende 
ophelpinge  de  milde  handt  wilden  bieden,  hebben  de  dassen  op  haer 
genomen  ende  beloeft  met  hare  principalen  tot  syner  voorderinge  te 
spreecken. 

18. 

Van  Harlem. 

Vant  uytsenden  der  sieckentroosters  ende  vermaenders  op  Oost-Indien.  — 
Alsoo  de  Compagnie  van  Oost-Indien  int  gemeyn  de  Vereenichde  Provin- 
ciën aengaet ,  oft  oock  niet  billijck  ende  noodich  is ,  dat  by  den  synoden 
ordre  werde  gestelt  over  het  uytsenden  der  persoonen,  die  tot  siecken- 
troosters ende  vermaenders  op  die  schepen  ofte  tot  kerckendienaers  aldaer 
te  lande  souden  mogen  werden  gebruyokt,  opdat  deselve  niet  door  een 
classis  oft  kercke,  maer  met  advys  ende  sorge  der  synoden  int  gemeyn 
ofte  der  gedeputeerder  derselver  daertoe  mogen  werden  geordineert ,  ende 
dat  by  prQvisie,  totdat  andersins  door  den  synodum  generael  daerin  sal 
werden  voorsien.  De  synodus ,  dit  wel  overleyt  hebbende ,  verstaet ,  dat 
het  seer  noodich ,  stichtelyck  ende  proffytelyck  is ,  dat  op  soodanige  sche- 
pen tsy  sieckenbesoeckers  ende  vermaenders  tsy  oock  predicanten  aldaer 
int  landt  te  laten  gestelt  ende  geordineert  worden.  Ende  alsoo  hetselve 
een  seer  gewichtige  saecke  is,  sal  de  kercke  ende  classis,  daer  sooda- 
nige uytsendinge  sal  mogen  voorvallen,  daerin  getrauwe  sorge  dragen 
ende  tot  hetselve  het  advys  van  andere  dassen  versoecken,  totdat  de 
aenstaende  nationale  synodus,  tot  deweleke  oock  dese  saecke  gebracht 
sal  worden,  hierin  eenige  orden  gestelt  sal  hebben.  Ende  worden  met- 
eenen de  dassen  versocht,  soo  sy  eenige  bequame  persoonen  weten  aen 
te  wysen ,  dat  sy  deselve  der  kercke  van  Amsterdam  off  Hoorn  off  Enck- 
huysen,  daert  noodich  sal  syn,  willen  aendienen. 


417 
19. 

Dat  by  sieckte  off  afstei*ven  der  gedeputeerd  er  de  noeste  in  stemmen  sal 
volgen.  —  Van  wegen  Johanne  Ursino,  die  tot  de  Gelrische  synodus  int 
voorgaende  jaer  bestemt  was ,  wiert  der  £.  vergaderinge  bekent  gemaeckt , 
dat  deselve ,  door  sieckte  verhindert  synde ,  op  die  synode  niet  hadde  con- 
nen  verschynen ,  uyt  welcker  oorsaocke  als  do  deputatus  des  synodi  van 
Gelderlandt  versochte ,  dat  in  soodanigen  gevalle  de  E.  vergaderinge  sulck 
een  order  wilde  stellen,  dat  een  ander  in  desselven  plaetse  raochte  be- 
stemt worden,  wort  derhalven  by  de  E.  vergaderinge  geordineert,  soo 
eenige  oft  der  gedeputeerden  onses  synodi  oft  dergener,  die  tot  andere 
synoden  uytgesonden  worden ,  in  den  tyt  harer  deputatie  oft  door  sieckte 
besocht  oft  door  den  doot  wechgenomen  wierden ,  dat  diegene ,  die  na  den- 
selven de  meeste  stemmen  heeft  gehadt  (gelyck  sulex  in  actis  synodi  sal 
behouden  worden)  in  desselven  plaetse  volgen  ende  dien  last  uyt  voeren  sal. 

20. 

Visitatores  in  de  dassen  te  stellen.  —  Hebben  de  gedeputeerde  onses  sy- 
nodi voorgestelt ,  off  het  niet  geraden  syn  soude ,  dat  de  synodus  in  elcke 
classe  visitatores  der  kereken,  die  onder  haer  behooren,  daerin  mede 
gelyckformicheyt  houdende  met  den  Suythollantschen  synodo  tot  voorde- 
ringe  der  goeder  stichtinge  ende  onderhoudinge  der  diensten  der  kereke , 
soude  stellen.  Verstaet  de  synodus  volgende  den  40en  artijckel  des  na- 
tionalen  synodi  in  den  Hage,  dat  sulex  seer  noodich  is,  maer  alsoo  dit 
tot  den  dassen  dient  gebracht  te  worden ,  dat  de  gecommitteerde  dersel- 
ver ,  nu  in  de  vergaderinge  synde ,  denselven  met  ernst  getrauwelyck  sul- 
len voorhouden  ende  indien  tselve  by  die  wort  goetgevonden ,  dat  sy 
terstont  twee  predicanten  tot  soodanigen  last  der  visitatie  bestemmen  ende 
den  gedeputeerden  deses  synodi  soo  de  inwilliginge  der  saecke  als  de  be- 
stemde persoonen  bekent  sullen  maecken. 

21. 

Schriften  sal  men  sonder  t'ondersoecken  niet  uytgeven.  —  Hebben  noch 
deselve  gedeputeerde  der  E.  vergaderinge  voorgehouden ,  alsoo  bevonden 
wort ,  dat  sommige  lidtmaten  eenige  schriften ,  boeckskens ,  theses  ende 
antitheses  tegen  den  Jesuiten  oft  andersins  sonder  behoorlycke  kennisse 
uytgeven,  oft  het  niet  geraden  ware,  dat  tot  voorcominge  der  onstich- 
tinge  ende  der  onnoodiger  boecken  ende  schriften  daerin  mochte  voorsien 
worden.  Heeft  de  synodus  besloten ,  dat  men  hierin  sal  volgen  den  49©n 
artyckel  des  laetsten  nationalen  synodi  ende  dat  dienvolgende  de  schrif- 
ten ende  de  geschreven  boecken  den  gedeputeerden  onses  synodi  tot  on- 
dersoeckinge  sullen  toegesonden  worden ,  dewelcke ,  indien  de  noot  sulex 

Acta  syi\.  provinc.  L  27 


418 

mocht  verheyschen,  daertoe  oock  de  hulpe  van  die  classe  gebruycken 
sullen ,  onder  dewelcke  de  authuer  derselver  schriften  wonachtich  is ,  alsoo 
nochtans  dat  de  schryvers  achtervolgende  den  voorsz.  artyckel  hare  schrif- 
ten der  facultyt  theologiae  in  de  Gereformeerde  academiën  vertoonen 
mogen. 

22. 

Catechismus  sal  in  alle  plaetsen  gepredicket  worden,  —  Noch  is  by 
denselven  aengedient ,  off  het  niet  noodich  is  te  beneerstigen ,  dat  in  alle 
plaetsen  deses  synodi  de  Catechismus  gepredickt  werde.  Verclaert  de 
synodus ,  soo  waer  des  Sondachs  tweemael  wort  gepredickt ,  dat  men  ter 
selver  plaetsen  dien  des  namiddachs  sal  predicken  ende,  soo  waer  com- 
binatien  syn ,  dat  de  classes  haer  devoor  doen  sullen ,  dat  deselve  na  de 
beste  bequaemicheyt  in  die  plaetse,  daer  de  buerte  van  de  namiddachs* 
predicatie  valt ,  verclaert  ende  geleert  werde.  Ende  wort  tot  voorderinge 
desselfs  een  ygelycke  classe  opgeleyt  in  den  aenstaenden  synodo  van  tgene 
sy  hierin  heeft  gedaen,  rapport  in  te  brengen. 

23. 

Particularia. 

Withakkri  antwoorde  tegen  Campianum  saU  overgeset  worden.  —  Heeft 
de  classis  van  Amsterdam  voorgestelt,  dewyle  de  redenen  Edmündi  Cam- 
piani  in  Duytsch  syn  uytgegeven  ende  in  voortyden  door  D.D.  Withakbrum 
syn  wederleyt,  off  het  niet  raetsaem  ware,  dat  mede  deselve  wederleg- 
ginge,  die  men  niet  en  weet  in  Duytsch  te  weeën,  overgeset  ende  door 
den  druok  uytgegeven  werde.  Is  geantwoort ,  eerst  vernomen  synde ,  dat 
die  niet  overgeset  is,  dat  het  geschieden  sal  ende  is  die  last  den  classi 
van  Amsterdam  opgeleyt. 

24. 

Misbruyck  veler  politycken  int  solemnizeren  der  houwelycken.  —  Noch 
vraecht  die  classis:  alsoo  de  politycke  schouten  ende  andere  rechtsper- 
soonen  haer  seer  qualyck  dragen  in  de  houwelycken  te  solemnizeren  int 
voorhouden  vant  formulier ,  daervan  synde ,  met  de  gebeden  te  doen  ende 
den  segen  te  geven ,  twelok  doch  alleen  den  kerckelycken  persoonen  voor 
Godes  gemeynte  plegen  te  doen,  waeruyt  overall  confusie  ende  erger- 
nisse  ontstaet ,  offt  niet  goet  en  ware ,  dat  sulx  worde  geremedieert  ende 
op  wat  wyse.  Is  geantwoort  ende  by  de  E.  synode  verclaert,  dat  sulcx 
geensins  betaemt  ende  om  dat  te  beteren,  dat  de  deputati  sullen  aer- 
beyden  ende  aenhouden,  dat  de  E.  heeren  Staten  een  algemeyn  formu- 
lier   believen  te   stellen,   twelck  van  de  magistraten  int  gemeen  mochte 


410 

gebruyckt  worden.  Ende  sullen  ondertusschen  de  officieren  aengesproocken 
ende  vermaent  worden ,  tselve  volgende  het  placcaet  der  £.  heeren  Staten 
te  remedieren. 

25. 

Commentarien  mollbri  over  de  Psalmen  over  te  setten.  —  Wort  by  de 
classe  van  Hoorn  gevraeoht:  dewyle  tot  harer  kennisse  is  gecomen,  dat 
de  uytlegginge  D.  Hknrici  Molleri  over  de  Psalmen  by  yemant  overgeset 
soude  worden ,  oft  in  de  vergaderinge  der  broederen  yemant  is ,  dewelcke 
van  sulcx  kennisse  heeft  ende,  indien  tselve  bekent  wort,  dat  die  tot 
neerstige  voorderinge  soude  mogen  vermaent  worden.  Is  den  broederen 
van  Hoorn  aengedient,  dat  het  by  twee  broederen,  eene  in  de  classe 
van  Alcmar  ende  dander  in  de  classe  van  Enchuysen  over  eenigen  tyt 
is  ter  handt  genomen  geweest.  Sullen  darom  deselve  broeders  haer  ver- 
maent houden  in  tselve  werck  met  neersticheyt  voort  te  gaen  ende  ten 
eynde  te  brengen. 

26. 

Wederdoopache  loopers  te  weiren.  —  Tot  verhinderinge  eeniger  Weder- 
doopscher  looperen,  dewelcke  (als  by  de  classe  van  Enckhuysen  wiert 
voorgestelt)  overall ,  oock  ter  plaetsen ,  daer  sy  geen  toestanders  en  heb- 
ben, haer  begeven  *),  sullen  off  de  predicanten  off  oock  douderlyngen 
ende  andere  lidtmaten ,  die  eenige  cloeckheyt  hebben ,  deselve  tegenstaen , 
haer  soecken  te  beschamen  ende ,  soo  sy  vergaderinge  maecken ,  die  door 
den  middel  van  tegenspreeckinge  uyt  Gods  woort  verstooren  2). 

27. 

Hoe  men  met  die  sal  handelen,  dewelcke  tot  de  Martinisten  haer  bege- 
ven. —  Wort  by  de  classe  van  Harlem  gevraecht ,  hoe  men  met  die  per- 
soonen  sal  handelen ,  dewelcke ,  professie  der  Gereformeerder  religie  doende , 
tot  den  Martinisten  haer  begeven  ende  de  gemeynschap  der  kercke  ver- 
laten, by  hetselve  voornemen  blyvende  oock  na  verscheyden  vermanin- 
gen, aen  haer  gedaen.  Wort  geantwoort  ten  aensien  der  Flacoianen 
ende  Ubiquitisten ,  simpelyck  de  Martinisten  hieronder  niet  begrypende, 
dewyle  dese  saeoke  gemeyn  ende  gewiohtich  is  ende  dat  by  de  synoden 
van  wegen  de  soodanige  geen  s)  verclaringe  en  is  gedaen ,  dat  dit  uyt- 
gestelt  sal  worden  tot  de  aenstaende  synode  nationael  ende  op  deselve 
gebracht  sal  worden. 


!)     »haer  begeven"  ontbr.  in  C  en  D.    *)    sverBtooren"  C  heeft  »verstroyen". 
8)    »geen"  ontbr.  in  G. 

27* 


420 
28. 

Sorge  der  kerken  in  de  vredehandelynge  der  landen.  —  In  den  synodo 
nationali  tot  Middelburg  quaestione  45  besloten  synde,  soo  t'eeniger  tyt 
vredehandelynge  mochte  voorgenomen  worden,  dat  in  dat  quartier,  daer 
de  handelynge  voorvalt,  de  E.  heeren  Staten  vefmaent  sullen  worden, 
dat  niets  tot  toelatinge  der  superstitien  ende  afgoderien  des  pausdoms  en 
soude  gehandelt  worden ,  is  besloten ,  dat  de  deputati  onses  synodi  daer- 
van  met  den  synodo  van  Suythollandt  sullen  spreecken  om  eenparichlyck 
met  aller  vlyt  daerop  te  letten  ende  tselve  besluyt  des  synodi  na  te  comen. 

29. 

Toesicht  int  geven  der  proclamatien.  —  Worden  de  broederen  vermaent 
geene  proclamatien  der  houwelycken  in  te  willigen,  voordat  sy  seecker 
syn,  dat  de  houwelycksche  belofte  behoorlyck  geschiet  is. 

30. 

Item  der  attestatien  der  armer  lidtmaten  l).  —  Worden  noch  deselve 
vermaent  toe  te  sien ,  dat  geen  arme  lidtmaten  sonder  merckelycke  rede- 
nen met  attestatie  tot  beswaringe  der  kercken  denselven  toegesonden 
worden. 

31. 

Reeekeninge.  —  Tot  opneminge  van  de  reeckeninge  der  gedeputeerder 
onses  synodi  syn  bestemt  Jan  Adriaenszen  ,  predicant  tot  Hauwaert ,  ende 
de  E.  Willem  Monicks,  ouderlynck  tot  Harlem,  ende  hebben  gerappor- 
teert  die  wel  bevonden  te  hebben.  Ende  syn  na  gewoonte  de  overschie- 
tende penningen  in  de  handen  D.  Hermanni  Gerardi,  aenblyvende  gede- 
puteerde, overgegeven. 

32. 

Verkiesinge  des  gedeputeerden  onses  synodi.  —  D.  Jacobus  Rolandus, 
nu  twee  jaer  den  last  der  deputatie  onses  synodi  gedragen  hebbende  ende 
versoeckende ,  dat  hy  ontslagen  ende  een  ander  in  syn  plaetse  mochte 
gestelt  worden ,  is  hy  van  den  synodo  van  wegen  synen  getrauwen  dienst 
bedanckt  ende  in  syn  plaetse  om  dien  dienst  waer  te  nemen  bestemt  D. 
Johannes  Roggius,  predicant  tot  Hoorn,  ende  heeft  de  naeste  stemme 
daeraen  D.  Johannes  Bogardus,  predicant  tot  Harlem. 

33. 
Gedeputeerde  tot  d'ander  synoden.  —  Is  om  op  de  synode  van  Gelder- 


l)    »Item  —  lidtmaten"  ontbr.  in  C  en  D. 


421 

lant  uyt  den  name  deses  synodi  te  verschynen  bestemt  Corneuüs  Hillenius  , 
dienaer  Jesu  Christi  tot  Alcmar,  ende  na  hem  hadde  de  meeste  stemme 
Samuel  Bartholdi,  predicant  tot  Monickendam.  Ende  is  Johannes  Wal* 
lesius  om  seeckere  redenen  ende  insichten  tot  den  synodum  van  Groenin- 
gen gecontinueert  ende  is  bevonden ,  dat  na  hem  de  meeste  stemmen  tot 
die  commissie  heeft  gehadt  Adrianus  Jagobi  ,  predicant  tot  Harlem. 

34. 

Geen  studenten  sal  men  toelaten  te  proponeren,  die  yets  gevoelen  tegen 
de  leere  der  waerheyt.  —  Voorgestelt  synde,  off  niet  de  studenten,  die 
bevonden  worden  yet  te  gevoelen  tegen  de  suyverheyt  der  leere ,  in  den 
Catechismo  ende  Belydenisse  des  geloofs  begrepen,  van  hef  proponeren 
behooren  geweert  ende  afgehouden  te  worden,  is  besloten,  dat  de  soo- 
danige,  haer  misgevoelen  sonder  die  na  te  willen  laten  seeckerlyck  be- 
kent synde,  geensins  tot  het  proponeren  sullen  toegelaten  worden. 

35. 

Tyt  des  aenstaenden  synodi.  —  Dewyle  verwacht  wort,  dat  de  natio- 
nale synodus  int  aencomende  jaer  vroech  sal  vergaderen  ende  het  noodich 
is,  dat  de  synoden  particulier  te  voren  vergaderen  1),  uyt  dewelcke  de 
gravamina  ad  synodum  nationalem  sullen  gebracht  worden,  soo  sal  de 
kercke  van  Amsterdam ,  den  tyt  des  nationalis  synodi  verstaen  hebbende , 
in  tyts  sulcx  de  classe  synodael  bekent  maecken ,  opdat  de  aencomende 
synodus  vroech  sal  mogen  byeeneomen. 

36. 

Censura  ende  propositie.  —  Gensura  is  gehouden  ende  nadat  Adrianus 
Jacobi  dese  vergaderinge  met  een  vermaninge  uyt  den  2©n  brieff  Pauli 
tot  Timotheum  cap.  4  versu  ultimo  heeft  besloten ,  is  dese  vergaderinge , 
de  acten  gelesen  ende  geordineert  synde,  dat  elcke  classe  een  copie 
mede  soude  nemen ,  in  goeder  eendrachticheyt  ende  stichtinge  geeyndicht. 
Ende  sal  na  orden  de  naeste  synodus  tot  Hoorn  gehouden  worden. 
Aldus  geeyndicht  tot  Amsterdam  desen  18©n  Juny  a°.  1607. 

Petrus  Plancius,  hujus 

synodi  praeses. 

Corneuüs  Hillenius  ,  synodi 

hujus.  scriba8). 


')  «vergaderen"  C  en  D  hebben  «moeten  vergaderen".  In  E  is  «moeten"  door- 
gehaald. s)  Boven  deze  onderteekeningen  staat  in  C  en  D:  »Dese  handelyngen, 
tegen  ende  met  het  principale  gecollationeert  synde ,  is  bevonden  in  alles  te  accor- 
deren".   Daaronder  ook  de  eigenhandige  onderteekeningen  van  praeses  en  scriba. 


422 

Handelingen  des  particulieren  synodi  van  Noort- 
hollant,  gehouden  binnen  Hoorn  den  xxvm  Octo- 
bris  anno  mdcvtii. 

Naedat  de  uytgesonden  broederen  der  dassen  Tan  Noorthollant  in 
vollen  getale  vergadert  waeren,  heeft  D.  Joannes  Wilzoetius  %  het  gebedt 
by  hem  gedaen  synde,  dese  vergaderinge  met  een  vermaninge  over  de 
woorden  onses  Salichmaeckers  by  Math.  29  vers.  45  ende  46  aengevangen 
ende  deselve  vermaninge  besloten  met  een  gebedt,  dienstich  tot  de  ver- 
kiesinge  des  praesidis,  assessoris  ende  scribae. 

De  ctedentien  van  de  gecommitteerde  broederen  gelesen  synde. 
syn  dese  navolgende  personen  bevonden  tot  dese  vergaderinge  te  be- 
horen : 

uyt  den  classe  van  Hoorn: 

Joannes  Wilzoetius,  dienaer  Jesu  Christi  tot  Hoorn. 

Evert  Michielsz  ,  dienaer  Jesu  Christi  in  Ooster  ende  Wester  Blocker. 

Mr.  Jacob  Arisz  Say,  ouderling  tot  Hoorn. 

German  Evertsz,  ouderling  tot  Abbekerck. 

uyt  den  classe  van  Enckhuysen : 

Abrahamüs  a  Doreslaer,  bediend  er  des  h.  evangelii  tot  Enchuysen. 

Petrus  Jacobi,  bediender  des  h.  evangelii  in  Hoochkarspel. 

Jan  Cornelisz,  ouderling  tot  Enckhuysen. 

Pieter  Thomasz,  ouderling  in  Bovenkarspel. 

uyt  den  classe  van  Edam : 

Samuel  Bartoldi,  predicant  tot  Munnekedam. 

Gellius  de  Bouma,  predicant  tot  Lantsmeer. 

Pieter  Dircksz,  ouderling  tot  Edam. 

Jacob  Claesz,  ouderling  tot  Hpendam. 

uyt  den  classe  van  Alcmaer: 

Vincentius  Muesevoet,  dienaer  des  woorts  Gods  tot  Schaegen. 

Willem  Willemsz  ,  dienaer  des  woorts  Godts  tot  Suytscherwoude  ende 
Broeck  op  den  Langedyck. 

Jueriaen  Hermansz,  ouderling  tot  Alcmaer. 

Jan  Mathysz,  ouderling  tot  Schaegen. 

uyt  den  classe  van  Haerlem: 

Willem  de  Hase,  predicant  tot  Haerlem. 

Francisgus  Stockius,  predicant  tot  Castrichum. 

Claes  de  Wolff,  ouderling  tot  Haerlem. 

Dirck  Fredericksz,  ouderling  tot  Wormer. 

uyt  den  classe  van  Amsterdam : 

Petrus  Plancius,  predicant  tot  Amsterdam. 

Hkrmannüs  Buschhoffius  ,  predicant  tot  Wesop. 


423 

Dirck  Kieff,  ouderling  tot  Amsterdam. 
Gbrrit  Cornelisz,  ouderling  tot  Amsterveen. 

Insgelycx  syn  oock  met  behoorlycke  credentie  uyt  last  der  E.E.  H.H. 
Staten  verschenen  de  erentfeste,  wyse,  hoocbgeleerde  heren  mrs.  Rom- 
bout Hogerbeets  ende  Niclaes  Cromhout,  raden  ordinaris  in  den  Hogen 
ende  Provincialen  Rade  in  Hollant  respective,  om  regart  te  nemen,  dat 
in  dese  vergaderinge  gene  polytycke  saecken ,  noch  daeruyt  enige  on- 
enicheyt  soude  mogen  rysen,  noch  die  de  kercken  int  gemeen  mochten 
aengaen,  souden  mogen  verhandelt  worden. 

Syn  mede  de  E.  vergaderinge  met  behoorlycke  credentie  bygeoomen 
uyt  naeme  des  synodi  van  Gelderlandt  de  E.  Joannes  Corrzius,  bediender 
des  goddelycken  woorts  tot  Nieumegen ,  ende  uyt  naeme  des  synodi  van 
Suythollandt  de  E.E.  Nathanael  Marlandus,  dienaer  des  h.  evangelii  tot 
Schiedam,  ende  Joannes  Wtemdogardus,  dienaer  des  h.  evangelii  in  sGrae- 
venhage,  om  achtervolgende  de  aengènome  ende  tot  noch  toe  onder- 
houden gewoonte  der  correspondentie  dese  vergaderinge  by  te  wesen 
ende  deselve  met  haeren  goeden  raedt  ende  advysen  te  dienen. 

Nae  desen  syn  uyt  de  personen ,  die  tot  dese  vergaderinge  behoren ,  by 
gemene  stemmen  in  order  verkoren :  eerst  tot  enen  praesidem  D.  Petrus 
Plancius,  dienaer  Jesu  Christi  tot  Amsterdam,  daernaer  tot  enen  asses- 
soren! D.  Joannes  Wilzoetius,  bediender  des  h.  evangelii  tot  Hoorn, 
ende  eyndelyck  tot  enen  scribam  Abrahamus  a  Doreslaer,  dienaer  Jesu 
Christi  tot  Enckhuysen. 

Den  tyt  der  byeenoompste  is  by  de  E.  vergaderinge  bestemt  des  voor- 
middachs  van  acht  uyren  tot  den  elven  ende  des  naemiddachs  van  2 
uyren  tot  den  vyven. 

De  aoten  des  voorgaenden  synodi  syn  gelesen  ende  dese  navolgende 
dingen  verhandelt. 

1. 

D.  Joannes  Wallesius  heeft  rapport  gedaen  van  den  synodo  van  Gro- 
ningen, eerstelyck  de  vergaderinge  uyt  naeme  desselfs  voor  de  goede 
correspondentie,  tot  noch  toe  met  haer  gehouden,  bedanckende  ende 
daernaer  oock  verclaerende  den  staet  der  kercken  aldaer  gevonden  te 
hebben  in  enen  redelycken  stant.  Hierinne  heeft  de  synodus  een  goet 
genoegen  gehadt  ende  D.  Wallesium  voor  synen  dienst  ende  getrou- 
wicheyt  bedanckt. 

2. 

Also  tclassis    van   Hoorn  swaericheyt  gemaeckt  heeft  over  den  21  sten 


424 

artyckel  vant  voorleden  synodus  (inhoudende  dat  gene  lidtmaten  enige 
schriften,  boeexkens,  theses  ende  antitheses  uytgeven  mogen  sonder  de- 
selven den  gedeputeerden  onses  synodi  tot  ondersoeckinge  toe  te  genden, 
diewelcke ,  indien  den  noot  sulex  vereyschet ,  daertoe  oock  de  hulpe  dier 
classis,  onder  twelcke  den  authuer  derselver  schriften  woonachtich  is, 
sullen  mogen  gebruyeken)  ende  derhalven  goetvondt,  dat  het  beter  waere, 
dat  de  schriften  ende  boeckxkens ,  die  men  begeert  uy t  te  geven ,  liever 
van  de  respective  dassen  alleen  als  van  de  gedeputeerde  der  synoden 
souden  gevisiteert  werden ,  mits  de  dassen  haere  vryheyt  behoudende  om  de 
gedeputeerde  daertoe  te  mogen  gebruyeken,  so  heeft  het  synodus  hier- 
over geresolveert ,  dat  de  saecke  blyven  sal  by  de  resolutie  vant  voor- 
gaende  synodus  tot  Amsterdam,  totdat  anders  by  den  provincialem  sy- 
nodum,  dat  nu  op  handen  is,  sal  geordonneert  syn. 

3. 

Nopende  het  22»te  artyckel,  aengaende  het  benaerstigen ,  dat  in  alle 
plaetsen  deses  synodi  de  Catechismus  gepredyekt  werde,  is  by  de  dassen 
ingebracht ,  dat  sy  de  resolutie  desselfs  hebben  int  werek  gestelt  met  be- 
lofte om  de  goede  handt  daeraen  te  houden,  dat  sulex  meer  ende  meer 
insonderheyt  in  die  plaetsen,  daert  te  voren  noch  niet  geschiet  en  was, 
geschiede. 

4. 

Aengaende  het  23ste  artyckel ,  in  hetwelcke  den  classe  van  Amsterdam 
opgeleyt  was  de  wederlegginge  D  D.  Wiiitakeri  van  de  10  redenen  Edmundi 
Campiani  in  Duytsch  over  te  setten ,  dewyle  de  redenen  Edmundi  selve  in 
Duytsch  '  uytgegeven  waeren ,  heeft  hetselve  classis  van  Amsterdam  ver- 
claert,  dat  het  tot  genoechdoeninge  van  de  resolutie  des  synodi  sal  ar- 
beyden,  so  haest  als  men  seeckerlyck  can  verstaen,  dat  de  wederleg- 
ginge Wiiitakeri  voornoemt  niet  overgeset  en  is ,  gelyck  daervan  de  ver- 
gaderinge  tot  noch  toe  geen  seeckerheyt  en  was  gebleecken. 

5. 

Al8o  do  saecke  vant  29ste  artikel ,  betreffende  het  misbruyek  veler 
polytyeken  ende  schouten  int  solemniseren  der  huwelycken  ende  het  re- 
medium om  sulex  te  beteren ,  noch  open  staet ,  is  by  de  E.  vergaderinge 
besloten ,  dat  men  alsnoch  aenhouden  sal ,  dat  deselvige  tot  weringe  van 
de  ergeriüsse  ende  confusie ,  die  daerdoor  alomme  ontstaet ,  door  de  de- 
put  atos  deses  synodi  volcomentlyck  soude  mogen  werden  geeffectueert. 
Ende  werden  oock  de  dassen  by  desen  gelastet  om  met  haere  respective 
priucipaelc    te    spreecken,  opdat  oock  de  predicanten  mochten  vermaent 


425 

werden    in    de    saecken    des    huwelycx    goede    voorsichticheyt    te    ge- 
bruycken. 

6. 

Also  daer  grote  dachten  vallen  over  de  onordentelyckheyt  ende  tmis- 
bruyc  van  de  attestatien ,  die  gemeenlyck  by  den  meestendeel  der  armen 
werden  misbruyct,  is  goetgevonden  de  saecke  uyt  te  stellen  tot  het 
synodum  provinciael  ende  middelertyt  tot  weringe  van  de  misbruycken 
de  attestatien  also  te  stellen .  dat  de  omstandicheyt  der  plaetse ,  tot  den- 
welcken  de  versoeckende  vertrecken ,  daerin  werde  uytgedruckt. 

7. 

De  generalia,  die  by  seeckere  dassen  beneffens  tgene,  dat  op  andere 
jaeren  ingebracht  is,  gevonden  syn  om  tot  den  nationalem  synodum  ge- 
bracht te  werden ,  syn  dese : 

By  tclassis  van  Hoorn: 

Uit  den  synodo ,  gehouden  anno  1 602 ,  in  particul.  quacst.  1  5 ,  de  quaes- 
tie  van  Amsterdam,  of  alle  sonden  tsy  groot  ofte  cleen  op  een  voet  in 
de  kercke  Godes  sullen  gestraft  werden.  Item  uyt  den  synodo,  ge- 
houden anno  1 596 ,  art.  1 1  het  gra vamen  van  Alcmaer ,  of  men  die  tot 
den  avontmael  sal  toelaten,  die  wel  toestaen  alle  poincten  der  christe- 
lycker  lere,  maer  noch  niet  en  cunnon  verstaen  den  doop  den  kinderen 
toe  te  comen ,  begerende  daerinne  verdraegen  te  werden.  Item  uyt  het- 
selvige  synodo  art.  16  het  dopen  der  siecken  op  haer  sieckbedde. 

By  tclassis  van  Amsterdam. 

Uyt  den  synodo ,  gehouden  anno  1 589 ,  art.  3  het  stellen  van  een  al- 
gemeen formulier  des  h.  doops  om  te  dopen  den  bejaerden.  Item  uyt 
den  synodo,  gehouden  anno  1595,  uyt  het  laetste  gravamen  van  Enck- 
huysen ,  of  men  jonge  lieden  van  15,  16,  17  jaeren  dopen  sal ,  die  niet 
willen  beloven  te  gaen  tot  des  Heren  avontmael.  Item  uyt  den  synodo , 
gehouden  anno  1607,  art.  9  het  oversetten  van  den  bybel.  Ende  eyn- 
delycken  uyt  hetselvige  synodo  art.  1 6 ,  wat  van  den  doop  gehouden  moet 
werden,  diewelcke  bedient  werdt  van  afgesneden  dienaeren  ende  van  de 
afvallige  tot  de  Ubiquitisten  ende  Flaccianen. 

8. 

D.  Cornelius  Hillenius  heeft  rapport  gedaen  van  den  synodo  van  Gel- 
dcrlandt,  gehouden  anno  1607  binnen  Bommel.  Is  de  vergaderinge  over 
syn  rapport  vergenoecht  ende  hy  van  deselve  voor  synen  getrouwen  dienst 
bedanckt  geweest. 


426 

9. 

Gravamina. 

Hoorn. 

Opt  gravaraen  van  Hoorn ,  aengesien  de  leraers  der  Wederdoperen 
vast  lopen  doort  gehele  landt  om  haere  vergaderingen  te  houden ,  oft  niet 
nodich  sy  daerinne  te  voorsien ,  ten  eynde  dat  elck  in  syn  eygen  plaetse 
mochte  blyven,  antwoort  de  synodus,  dat  men  dese  saecke  sal  laeten 
berusten  by  tgene  voorleden  jaer  in  den  synodo  tot  Arasterdam  art.  26 
besloten  is  ende  dat  so  lange,  totdat  middelertyt  in  een  meerder  verga- 
deringe,  tsy  den  provincialen  ofte  den  nationalen  synodo,  anders  soude 
mogen  besloten  werden. 

10. 

Edam. 

Opt  gravamen  van  Edam ,  of  een  kerckendienaer ,  die  van  -wegen  on- 
suyverheyt  iu  der  lcre  van  den  classe  gecondemneert  is  van  synen  dienst 
te  sullen  afstaen  ende  hy  over  sodanige  sententie  op  den  synodam  is  ap- 
pellerende, daerentuschen  noch  totdat  de  synodus  daeraf  sal  geoordeelt 
hebben ,  in  synen  dienst  sal  voortgaen ,  of  dat  de  classis  middelertyt  syne 
plaetse  sal  bedienen  by  provisie,  antwoort  de  synodus,  dat  sodanich  per- 
soon ,  die  om  onsuyverheyt  der  lere  by  het  respective  classis  wettelycken 
tot  afstant  van  synen  dienst  gecondemneert  is,  van  denselvigen  synen 
dienst  behoort  afstant  te  doen  onaengesien  syn  appel,  dat  hy  daerover 
tot  meerder  vergaderinge  soude  mogen  doen  ofte  airede  gedaen  hebben , 
volgende  de  resolutie  des  generalen  synodi  daervan  synde. 

14. 

Haerlem. 

4. 

Opt  eerste  gravamen  van  Haerlem ,  also  in  voorgaende  jaeren  allen 
dienaren  des  goddelycken  woorts  volgende  de  resolutien  der  synoden  op- 
geloyt  was  den  Oatechisraum  ende  Nederlantsche  Confessie  te  onderteecke- 
nen  tot  verseeckeringe ,  dat  se  alle,  tgunt  daerinne  gestelt  is,  hielden 
in  alles  den  woordc  Godes  conform  te  syn  ende  dat  enige  jaeren  onder 
sommige  classes  tselve  mach  onderlaten  syn  ende  huyden  ten  dage  vele 
over  den  voornoemden  Catechismum  ende  Confessie  gediffieul teert  werdt 
tot  nadeel  van  de  lere  der  Gereformeerder  kereken,  oft  niet  nodich  en 
sy  van  wegen  deses  Noorthollantschen  synodi  aen  alle  dassen ,  daeronder 
sorterende,  te  belasten,  dat  daer  sulcx  naergelaeten  is,  tselve  wederom 


427 

int  werck  gestelt  wierde  ende  by  een  yder  dienaer  ingewillicht  op  pene , 
by  den  synoden  daerover  gestatueert ,  is  de  resolutie  des  synodi ,  dat  de 
onderteeckeninge ,  beyde  van  den  Catechismi  ende  Confessie ,  tot  meerder 
verseeckeringe  van  de  onicheyt  der  lere  behoort  te  geschieden,  also  dat 
deselvige  ter  plaetse,  daer  se  soude  mogen  naergelaeten  syn  ende  noch 
naergelaeten  werden ,  sal  werden  geeffectueert  ende  dat  op  sodanige  pene , 
als  de  synodus  generael  van  sGraevenhage  art.  47  ende  48  daerop  heeft 
geordonneert. 

12. 

2. 

Opt  twede  gravamen  van  Haerlem ,  also  men  bevindt ,  dat  enige  schou- 
ten ende  secretarisen  ten  platte  lande  in  de  huwelycksche  opteeckeninge 
der  jonge  luyden  haer  niet  en  willen  (oock  vermaent  syn  de)  conformeren 
met  de  politie  der  heren  Staten  om  tconsent  der  ouderen  te  verwachten , 
daeruyt  grote  swaricheden  bevonden  werden  te  ontstaen ,  oft  niet  nodich 
en  is  te  versoecken ,  dat  van  wegen  der  hoger  overicheyt  aen  de  voorsz. 
magistraten  ten  platten  lande  nieuwe  belas  tin  ge  gedaen  werde  hen  op 
seeckere  poenen  nae  de  voorsz.  politie  te  reguleren ,  is  de  antwoorde  des 
synodi,  dat  het  behoorlyck  ende  oock  nodich  is,  dat  de  ordonnantie  der 
heren  Staten  in  de  opteeckeninge  van  de  jonge  luyden  werde  onderhou- 
den ende  dat  men  derhalven  tot  weringe  van  de  ingeslopene  abuysen 
daertoe  by  de  E.  heren  Staten  door  de  gedeputeerde  des  synodi  ernste- 
lyck  sal  aenhouden. 

43. 

3. 

Over  het  derde  gravamen  van  Haerlem ,  also  men  bevindt ,  dat  de  by- 
belen  ende  testamenten  seer  incorrect  dagelycx  gedruckt  werden ,  door- 
dien de  druckers  de  costen  van  de  correctuers  soecken  te  sparen ,  of  men 
niet  sal  versoecken,  dat  ten  minsten  sulcke  boecken,  die  principia  reli- 
gionis  syn,  niet  en  sullen  by  ymandt  gedruckt  werden  dan  met  behoor- 
lycke  correctie  ende  dat  dienvolgende  by  de  hoge  overheyt  verordonneert 
werde ,  dat  by  de  respective  magistraten  elcker  stadt ,  daer  druckerye  is , 
een  behooorlyck  verstandich  correctuer  gestelt  mogo  werden  mitsgaders 
den  behoorlycken  loon,  dien  hy  van  den  drucker  daerover  genieten  sal, 
heeft  het  synodus  geadvyseert,  dat  sulcx  geheel  goet  waere  ende  dat 
derhalven  hetselve  aen  de  E.  heren  Staten  sal  werden  versocht. 


428 
14. 

4. 

Over  het  vierde  gravamen  van  Haerlem ,  also  aen  alle  classes  deses 
synodi  is  kennel yck  geworden ,  dat  op  den  synodo  van  Amsterdam  laest- 
leden  enige  rapporten  gedaen  syn  door  dengenen,  die  van  wegen  onses 
Noorthollantschen  synodi  in  sGraevenhage  tot  de  praeparatoire  handelinge 
des  generalen  synodi  beroepen  waeren,  ter  cause  van  dewelcke  door 
D.  Doet.  Arminium  ende  D.  Joannem  Wtembogaert  brieven  uytgesonden 
syn,  daerdoor  sy  van  deselve  rapporten  doleren,  alsof  se  niet  oprechte- 
lycken  souden  gedaen  syn,  ende  wederom  andere  brieven  door  D.  Wer- 
nerüm  Helmichium  ende  D.  Hermannum  Gerardi  allen  classibus  oock  toe- 
gesonden  syn  tot  beantwoordinge  van  deselve  haere  rapporten,  oft  niet 
nodich  sy  op  den  synodo ,  dat  van  dese  schriften  ende  handelinge  breder 
gesproocken  werde  ende  oock  van  de  middelen,  daerdoor  de  differenten 
mochten  geweert  werden,  die  den  voortganck  des  generalen  synodi  ver- 
hinderen, is  de  resolutie  des  synodi  gevallen,  also  dit  gravamen  voor- 
naementlycken  siet  op  de  wechneminge  van  de  verhinderingen,  die  den 
voortganck  vant  beloofde  synodus  nationael  retarderen ,  dat  de  gedepu- 
teerde deses  synodi  beneffens  de  gedeputeerde  van  Suythollandt  met  de 
kereke  van  Amsterdam  sullen  aenhouden  by  de  £.  H.  Staten,  dat  het 
synodus  soude  mogen  voortgaen.  Ende  om  sulex  te  bequaemer  te  wege 
te  brengen ,  also  men  seeckerlyck  verstaet ,  dat  de  verhinderingen  van  den 
voortganck  van  dien ,  beneffens  de  menichfuldige  voorvallende  occupatien 
des  landts ,  oock  geen  sin  8  en  syn  de  geringste  de  differenten  over  de  ad- 
vysen ,  gevallen  in  de  praeparatoire  vergaderinge  in  sGraevenhage ,  siet  de 
synodus  voor  geraden  ende  oock  nodich  in ,  dat  aen  de  H.  Staten  ver- 
socht  werde,  dat  haere  Ed.  Mo.  gelieve  de  redenen  der  verschillender 
advysen  van  wedersyden  af  te  vorderen ,  bysonder  also  de  broeders  ter 
wedersyden ,  daertoe  versocht  synde ,  bereyt  syn  deselve  over  te  leveren , 
ten  eynde  dat  deselve ,  overgelevert  synde ,  in  handen  van  de  gedeputeerde 
des  synodi  souden  mogen  gestelt  ende  door  haer  tot  de  dassen  uytge- 
sonden werden. 

15. 

5. 

Over  tvyfde  gravamen  van  Haerlem,  overmits  enige  schoolmeesters 
ende"  voorsangers  in  den  dienst  werden  aengenomen ,  die  geen  leden  der 
kereken  syn ,  of  men  niet  en  behoorde  ander  orden  daerin  te  stellen ,  is 
van  den  synodo  geadvyseert,  dat  het  behoort  te  geschieden,  ende  om 
daertoe  te  beter  te  comen ,  dat  men  ter  plaateen ,  daer  abuys  in  dit  stuck 


429 

valt ,  sal  aenhouden  by  de  respective  officieren ,  dat  sulcx.  werde  gereme- 
dieert,  ende  by  soverre  als  men  by  deselve  niet  en  can  obtineren,  dat 
men  dan  hulpe  versoecke  aen  de  Gecommitteerde  Raden  van  West- 
vriesland  ende  tNoorderquartier. 

16. 

6. 

Over  tseste  gra vamen  van  Haerlera,  boewei  het  poinct  van  den  doop 
der  siecken  opt  doodtbedde  eygentlyck  behoort  tot  den  gemenen  syno- 
dum,  nochtans,  dewyle  hetselfde  lange  dilayeert  door  verscheyden  ver- 
hinderingen ,  die  daer  voorvallen ,  ende  daerby  bevonden  wordt ,  dat  enige 
personen,  ongedoopt  synde,  grotelycx  becommert  syn,  dat  se  sonder 
doop  moeten  sterven ,  of  men  niet  provisionelyck  int  oordeel  ende  discretie 
van  een  yder  kercke  stellen  sal  daerinne  te  doen,  so  nodich  ende  oor- 
baerlyck  bevonden  sal  werden,  is  goetgevonden ,  also  dit  poinct  is  ge- 
horende tot  den  generalem  synodum,  hetselve  tot  den  aenstaenden  sy- 
nodum  generael  te  refereren. 

17. 

7. 

Opt  sevende  gravamen  van  Haerlem ,  also  men  eens  goetgevonden  heeft 
te  refuteren  de  boeckxkens  van  de  lere  der  Wederdoperen  ende  tselve 
opgeleyt  was  D.  Doet.  Arminio,  synde  alsdoen  noch  tot  Amsterdam  in 
den  kerekendienst ,  ende  tselfde  by  hem  uyt  verscheyden  consideratien 
niet  en  is  geeffectueert  noch  oock  apparent,  dat  het  van  hem  gedaen 
sal  werden,  of  het  niet  raetsacm  en  is  enige  andere  bequaeme  ende  ge- 
leerde mannen  daertoe  te  gebruyeken,  is  geantwoordt,  dat  men  dese 
saecke  sal  uytstellen  tot  den  aenstaenden  synodum  provinciael,  alwaer 
D.  Doctor  Arminiüs  sonder  twyffel  oock  mede  sal  verschynen,  ten  eynde 
dat  syne  L. *)  aldaer  (indient  de  vergaderinge  so  goetvindt)  noch  over- 
maels  tot  het  wederleggen  van  de  Wederdopersche  schriften  werde  ver- 
socht  ende  in  cas  van  weygeringe  een  ander,  daertoe  bequaem,  in  syn 
plaetse  gestelt. 

18. 

Amsterdam. 

Opt  gravamen  van  Amsterdam,  dewyle  in  elcken  synodo  altemets  in- 
convenienten  veroorsaeckt  werden,  doordien  men  niet  en  weet,  wat  in 
den  voorgaenden  synodo  gehandelt  is  ende  uyt  wat  redenen  besloten , 
ende  dat  daeruyt  menichmael  contrarye  ende  strydende  besluyten  vallen , 


J)    »L"  A,  B  en  C  hebben  »liefde",  £  heeft  »E". 


430 

of  het  niet  geraden  en  waere,  dat  men  die  ordeninge  onderhiel,  dat 
elcken  reyse  uyt  elcken  classe  ten  minsten  een  persoon  van  vieren  voor 
de  twede  reyse  gecontinueert  werde  om  sulcke  inconvenienten  te  vermy- 
den  ende  by  de  jegenwoordige  vergaderinge  van  alles  beter  te  getuygen 
ende  verclaeringe  te  doen ,  antwoort  de  synodus ,  dat  het  blyven  sal  byt 
oude  gebruyck,  dat  is,  datter  geen  wet  en  sal  gemaeckt  werden,  dat 
sulcx  soude  moeten  geschieden,  maer  dat  elcke  classis  in  desen  sal  be- 
houden haere  vryheyt. 

19. 

Opt  20ste  artyckel  vant  laetstgehouden  synodus  nopende  het  stellen  van 
de  visitatores  in  elcken  classe  om  te  visiteren  die  respective  kercken, 
daeronder  gehorende,  heeft  het  synodus  voor  goet  ingesien,  dat,  het- 
selvige   naerbly vende ,  de  saecke  sal  gelaten  werden  op  den  ouden  voet. 

20. 

Heeft  D.  Joannes  Roggius  voorgestelt  uyt  naeme  des  Gelderschen  synodi, 
hoe  deselve  versoeckt  tot  den  aenstaenden  synodum  provincialem  van  ha- 
rentwegen  te  mogen  committeren  2  personen  (die  sy  oock  by  provisie 
airede  daertoe  hadde  genomineert ,  als  naementlyck  D.  Joannem  Fontanum 
ende  D.  Joannem  Coitzium).  Ende  heeft  het  synodus  daerover  geresolveert , 
dat  sulcx  by  haer  tot  onderhoudinge  van  de  goede  correspondentie,  in 
conformite  vant  goetvinden  des  Suythollandtschen  synodi ,  voor  goet  ende 
geraden  werdt  ingesien,  mits  conditie  dat  hetselve  eerst  ende  alvoren 
den  E.  H.  Staten  door  de  gedeputeerde  des  synodi  werde  voorgedraegen. 

24. 

Is  overgelevert  ende  gelesen  in  de  E.  vergaderinge  een  request  van 
seeckere  Lysüeth  Cornelis  dr ,  woonachtich  tot  Edam  (die  oock  selve  met 
haer  geassocieerde  doleanten  was  verschenen)  inhoudende ,  hoe  sy  remon- 
strante  aen  den  classem  van  Edam  geappelleert  hadde  over  seeckere  quaes- 
tie ,  gercsen  tuschen  haer  ende  D.  Wilhelm um  Puppium  ,  dienaer  van  Edam , 
aengaende  het  breecken  van  seecker  testament  ende  versoeckende ,  also 
sy  door  de  uytspraecke  des  classis  voornoemt  niet  en  was  vergenoecht, 
dat  dese  E.  vergaderinge  de  clachte  van  haer  remonstrante  wilde  by  der 
handt  nemen  ende  ten  eynde  brengen.  Heeft  oock  het  classis  van  Edam 
ingebracht,  hetgene  dat  by  haer  in  dese  saecke  was  gedaen  ende  hoe 
door  haere  intercessie  versoeninge  tuschen  partyen  was  geleyt.  Doch 
also  de  appelier  ende  partye  door  vernieuwinge  van  enige  quaestie  aen 
de  gemaeckte  versoeninge  des  classis  haer  niet  en  heeft  gehouden  ende 
daeromme  beslechtinge  van  haere  clachte  by  dese  E.  vergaderinge  ver- 
sochte,    so   heeft   de   vergaderinge  goetgevonden  door  enige  broederen, 


43* 

daertoe  by  haer  benoemt ,  (ende  dat  om  tyt  te  gewinnen)  enige  praeparatie 
tot  de  saecke  te  maecken  ende  oversulcx  bestemt  D.  Joannem  Wallaesium, 
D.  Frbdkricum  Bruekerum  ,  Isaagq  Gerritsz  ,  dienaeren  respective  tot  Hoorn , 
Binnewysent  ende  Hoochtwoude ,  ende  Jan  Cornelisz  ,  ouderling  tot  Enck- 
huysen.  Welcke  gecommitteerde  broederen,  het  wedervaeren  van  haere 
besoinge  rapporterende,  hebben  verclaert,  hoe  sy  hebben  gearbeydt,  dat, 
de  sententie  des  classis  in  medio  staende  (mits  conditie  dat  de  synodas  tot 
wechneminge  van  den  twist  ende  tot  yersoeninge  van  de  partyen  wilde 
arbeyden),  party  tegen  party  sonde  mogen  werden  gestelt,  ende  voorts  hoe  sy 
hebben  bevonden  de  saecke  sodanich  gestelt  te  wesen ,  dat  se  (naer  haer 
oordeel)  niet  hier  en  sal  cunnen ,  maer  in  loco  sal  dienen  afgehandelt  te 
werden.  Hierop  is  by  den  synodum  volgens  den  voorslach  van  de  gecommit- 
teerde broederen  selve  geresol veert ,  dat  de  afhandelinge  der  saecke  sal 
geschieden  in  loco  ende  dat  door  deselvige  broederen  voornoemt ,  diewelcke 
daertoe  beneffens  de  tegenwoordige  deputati  deses  synodi  van  de  E.  ver- 
gaderinge  werden  geauthoriseert  om  haer  tot  Edam  te  transporteren  ende 
aldaer  uyt  naeme  des  synodi  tot  beslechtinge  der  qnaestie  tuschen  par- 
tyen ,  mits  stellende  de  sententie  des  classis  aen  d'een  syde ,  niet  anders 
alsof  de  vergaderinge  daer  selve  tegenwoordich  waere,  te  besoingeren. 

22. 

Atao,  achtervolgende  de  resolutie  vant  25ste  artyckel  des  naestgehou- 
den  synodi,  van  seeckere  broederen  uyt  den  classe  van  Hoorn  is  voorge- 
stelt,  dat  de  oversettinge  van  de  commentaria  D.  Henrici  Molleri  over 
de  Psalmen  nu  is  volvoert,  ende  dienvolgens  versocht,  dat  deselvige 
soude  mogen  werden  gedruckt  ende,  indient  so  verstaen  werdt,  dat  by 
den  oversetter  een  correctuer  mochte  gestelt  werden,  heeft  het  synodus 
besloten,  niettegenstaende  dat  den  oversetter  verclaerde  syne  intentie  in 
het  oversetten  niet  geweest  te  syn  syn  werck  te  doen  drucken  maer 
alleen  om  seeckere  particuliere  broederen, 'die  sulcx  van  hem  ernstelyck 
versocht  hadden ,  te  dienen ,  dat  nochtans  het  werck ,  nu  synde  volvoert , 
oock  mede  soude  werden  gedruckt,  doch  op  conditie,  so  verre  het  den 
versoeckenden  broederen  alsnoch  goetdunckt. 

23. 

Syn  met  behoorlycke  credentie  uyt  naeme  des  classis  van  Alcmaer 
voor  de  vergaderinge  verschenen  d'eersaeme  Corneliüs  Hillenius  ,  dienaer 
Jesu  Chiïsti  tot  Alcmaer ,  ende  Albert  Jacobsz  ,  dienaer  Christi  tot  Oude- 
nydorp  ende  Veenhuysen ,  diewelcke ,  haer  met  de  afgesondene  broederen 
desselvigen  classis,  die  tot  dese  vergaderinge  behoren,  vervoegende,  den 
synodo  int  lange  hebben  geremonstreert ,  hoe  dat  seeckere  swaericheyt  in 
haeren  classe  over  de  onderteeckeninge  van  den  Catechismo  ende  Confessie, 


432 

t'saemengebonden  in  een  boecxken  ende  vervoecht  met  een  seeckere  acte , 
de  cracht  van  de  onderteeckeninge  in  sich  begrypende,  by  seeckere 
broederen  was  ontstaen,  in  voegen  dat  het  classis,  voorhebbende  de 
voornoemde  onderteeckeninge ,  achtervolgende  tbealuyt  des  synodi  daervan 
synde,  in  het  werck  te  stellen,  eerstmael  drie  predicanten,  met  naemen 
Adriaen  Claesz  tot  Bergen  ende  Schoorle,  Aris  Volckertsz  tot  Outdorp 
ende  Oterleeck  en  Jan  Evertsz  tot  Egmont  op  de  Hoeve  ende  op  Zee ,  ende 
daernaer  oock  een  seecker  jongman ,  genaemt  Wilhelmus  Lomannüs  ,  die 
noch  nieuwelyncx  was  beroepen  ende  gevordert  tot  den  kerckendienst 
voor  die  van  Haringhuysen ,  maer  noch  niet  toegelaten  tot  een  lidt  des 
classis,  geweygert  hebben  de  onderteeckeninge  voorsz.  te  doen,  doch 
also  dat  sy  wel  begeerden  te  onderteeckenen  de  Confessie  maer  niet  den 
Catechismo.  Verclarcnde  oock ,  hoe  daerop  is  gevolcht ,  dat ,  het  classis 
de  drie  eerste  tyt  gevende  om  haer  te  bedencken,  2  van  deselve  syn 
gegaen  naer  den  Hage,  overgevende  requeste  aen  de  £.  heren  Staten 
ende  haer  beclaegende  over  de  nieuwe  maniere  van  doen ,  die  tclassis  be- 
geerde in  te  voeren ,  niettegenstaende  dat  haer  genoechsaem  van  te  voren 
was  aengeseyt ,  indien  sy  haer  hierover  beswaert  vonden ,  te  mogen  appel- 
leren tot  desen  synodum;  item  dat,  het  classis  den  Lomanno  aengeseyt 
hebbende  af  te  laten  van  synen  dienst,  totdat  hy  hem  anders  soude 
hebben  bedacht ,  hy  Lomannüs  hem  terstont  geaddresseert  heeft  aen  de  E. 
here  van  Sohaegen  ende,  wederom  gecomen  synde,  opt  bevel  van  den- 
selven tegens  danck  des  classis  evenwel  heeft  gepredyckt ,  waerop  wederom 
nieuwe  interdictie  van  het  predycken  aen  hem  is  gedaen.  Eyndelyck 
daerby  voegende ,  dat  het  classis  so  ten  aansien  van  Lomanno  een  missive 
heeft  ontfangen  van  de  E.  here  van  Schaegen,  inhoudende,  dat  hy  hem 
expresselyck  belast  hadde  te  predycken  ende  haer  waerschuwende  niet 
verder  tegens  hem  te  procederen ,  alsoock  ten  aensien  van  de  drie  eerste 
een  missive  van  de  Mog.  heren  Staten,  inhoudende  dat  men  haer  die 
acte ,  die  tclassis  wilde  onderteeckent  hebben ,  soude  oversenden  ende  be- 
lastende, dat  men  de  personen  voornoemt  niet  en  soude  hinderlyok  syn 
in  haeren  dienst,  met  vertooch  oock,  hoe  ende  wat  by  den  olassem  op  die 
2  gemelde  missiven  was  geantwoordt  ende  door  wat  cracht  van  redenen 
betoont  de  voorgemelde  saecke  niet  nieuw  maer  van  te  voren  al  gebruyckt 
te  wesen.  Versochten  derhalven  de  voorsz.  gecommitteerde  broederen, 
dat  dit  haer  vertooch  in  dese  E.  vergaderinge  gearresteert ,  overwogen 
ende  geoordeelt  mochte  werden ,  so  ten  aensien  van  de  gelegentheyt  der 
saecke  selfs,  die  sulcx  ten  hoochsten  vereyschet,  als  oock  ten  aensien 
dat  hetgene  sy  voorstelden,  niet  soscer  en  betrefte  de  lere  als  wel  de 
kerckenordeninge ,  in  welcken  regart  de  heren  Staten  al  overlange  de 
kercken  vryheyt  gegeven  hadden  om  de  ongeregelde  predicanten  in  lere 
ofte   leven    onder   kerckelycke    censure   in  ordre  onverhinderi  te  mogen 


433 

houden,  gelyck  oock  deselve  heren  Staten  de  saecke  Aemilu  in  den 
classe  van  Edam  hadden  gerefereert  tot  judicature  van  desen  synode*. 
Het  synodus,  dese  remonstrantie  der  gecommitteerde  broederen  voorsz. 
aengehoort  ende  rypelyck  overwogen  hebbende ,  heeft  eyndelyck  geresol- 
veert ,  dat  de  broederen  van  Alcmaer  welgedaen  hebben ,  onderleggende 
de  onderteeckeninge  van  de  Confessie  ende  Catechismo  tot  meerder  on- 
derhoudinge  van  de  enioheyt  in  der  lere  ende  verhoedinge  van  alle  ver- 
der disputen ,  verclarende  daerentegen ,  dat  de  dolerende  vier  predicanten 
qualyck  gedaen  hebben,  dat  sy,  haere  competente  rechteren  voorbygaende , 
hierover  syn  clachtich  geweest  aen  den  £.  heren  Staten.  Ende  tot  verder 
beslechtinge  van  de  voorgevallen  swaericheyt  heeft  de  synodus  geordon- 
neert ,  beneffens  de  E.  gedeputeerde  des  synodi,  de  eersaeme  broederen 

D.  Petruii  Plancium  (naderhant  gestelt  tot  deputatum  des  synodi)  D.  Wil- 
helmtjm  de  Hase  ,  D.  Samüelem  Bartoldi  ende  D.  Gellium  de  Bouma  om 
haer  ter  eerster  gelegentheyt  te  transporteren  tot  Alcmaer  ende  uyt  last 
van  dese  vergaderinge  te  verschynen  in  den  classe  aldaer  om  de  dole- 
rende predicanten  te  brengen  tot  voldoeninge  van  de  resolutie  des  sy- 
nodi om  haer  ende  oock  het  classem  in  hetgene,  dat  het  op  deselve 
mochte  hebben ,  te  horen  ende  dan  verder  met  allerley  discretie  te  doen 
naer  behoren.  Sullen  oock  de  E.  gedeputeerde  des  synodi  haer  metenen 
vermaent  houden  om  haer  uyt  naeme  van  dese  vergaderinge  te  voegen 
by  den  heren  Staten  ende  deselvige  so  int  bysonder  den  handel  van  dese 
saecke  als  oock  int  gemeen ,  hoe  nodich  het  is ,  dat  de  kercken  by  haer 
recht  blyven,  te  vertogen. 

24. 

Heeft  D.  Hillenüis  ,  geassocieert  synde  met  een  ouderling  ende  diacon 
van  Alcmaer,  uyt  naeme  van  de  gemeente  aldaer  voor  dese  E.  vergade- 
ringe vervolcht  de  geinstitueerde  beroepinge  op  den  persoon  Cornelii 
Petrei,  jegenwoordich  bediender  des  h.  evangelii  tot  Edam,  die  haer  in 
den  classe  van  Edam  was  afgeslaegen ,  versoeckende  met  naerstiger  instan- 
tie ende  uyt  cracht  van  seeckere  redenen ,  dat  de  synodus  denselvigen  tot 
den  kerckendienst  binnen  Alcmaer  wilde  transporteren ,  ende  om  te  be- 
tonen ,  dat  sulcx  oock  geschiede  met  goetkenninge  ende  begeerte  van  de 

E.  magistraet  respective ,  tot  sulck  een  eynde  overleverende  een  besloten 
missive  van  denselven.  Hebben  daerentegen  die  van  Edam  (die  uyt 
naeme  beyde  van  kercke  ende  magistraet  in  getale  tot  9  toe,  als  pre- 
dicant ,  ouderlingen  ende  burgemeesteren  met  den  secretaris ,  waeren  ver- 
schenen) int  aensien  van  haere  contrarye  redenen  ernstelycken  versocht , 
dat  Corneliüs  Petrejus,  haeren  waerden  ende  lieven  predicant,  tot  dienst 
van  haere  kercke  haer  mochte  toegevoecht  blyven.  Ende  alsoo  Corne- 
liüs Petrejus,  tegenwoordich  sieck  synde,  in  eygender  persoon  voor  de 

Acta  syn.  provinc.  I.  28 


434 

vergaderinge  niet  en  conde  verschynen,  om  nochtans  syne  genegentbeyt 
in  desen  te  mogen  weten  is  van  synentwegen  so  by  tolassis  van  Edam 
als  oock  door  de  £.  gedeputeerde  des  synodi  uyt  den  mont  van  beyde 
de  partyen  ingebracht ,  dat  hem  de  genegentheyt  tot  syn  stadt  ende  vader 
wel  heeft  beweecht  de  beroepinge  van  Alcmaer  niet  te  kunnen  afslaen, 
maer  dat  hy  nochtans  by  de  kercke  van  Edam  hemselven  also  gestelt 
vindt ,  dat  hij  geen  redenen  hadde  om  deselve  te  verlaeten.  Desen  voor- 
stel ende  de  redenen  van  dien ,  ter  ener  ende  ter  anderer  syde  int  lange 
ende  brede  voorgestelt  ende  gedebateert  synde  ende  de  partyen  beyde 
haer  oock  gedraegende  tot  het  oordeel  van  dese  E.  vergaderinge  met 
versoeck  om  de  saecke  in  goeder  conscientie  te  overwegen  ende  te  oor- 
delen, so  is  het,  dat  het  synodus,  op  alles  in  de  vrese  des  Heren 
rypelyck  lettende  ende  de  redenen  van  wedersyden  tegens  malcanderen 
balancerende ,  eyndelyck  heeft  verclaert  geen  genoechsaeme  oorsaeoke  te 
cunnen  vinden,  waerom  D.  Cornelius  Petrejüs  soude  werden  getrans- 
fereert  ende  daerom  geoordeelt  om  gewichtige  redenen  haer  moverende, 
dat  hy  in  syne  h.  bedieninge  sal  blyven  by  de  kercke  van  Edam. 

25. 

In  de  saecke  Petri  Aemilii,  die  te  voren  meermaelen  in  de  synodale 
vergaderingen  heeft  gedient  ende  nu  wederom  van  hemselve  door  syn 
appel  over  de  sententie  des  classis  van  Edam  tot  desen  synodum  gebracht 
is ,  is  eyndelycken  van  de  E.  vergaderinge  geordonneert ,  dat  hy  Aemilius 
ten  aensien  van  die  grote  onraste  ende  swaericheyt,  die  nu  overlange 
in  synen  dorpe  tot  slaens  toe  ter  cause  van  syn  persoon  onder  de  bur- 
gerye  ende  gemeente  is  ontstaen,  ofte  door  inductie  ofte  (by  soverre 
de  inductie  by  hem  niet  en  can  gelden)  door  belastinge ,  dadelycken  van 
syne  bedieninge  sal  afstaen ,  welverstaende  by  provisie  tot  Mey  naestcom- 
mende  toe,  mits  conditie  nochtans  dat  de  gemeente  van  Broeck  midde- 
lertyt  by  orde ,  by  den  synodum  daerop  te  stellen ,  sal  werden  bedient  ende 
hy  tot  die  tyt  toe  sal  genieten  syn  pensioen  mitsgaders  oock  ontfangen 
voldoeninge  van  tgene  die  van  Broeck  aen  hem  mochten  gehouden  syn. 
Ende  wat  aengaet  het  poinct  van  de  lere,  dat  hetselve  sal  werden  ge- 
oordeelt  ofte  in  den  aenstaenden  synodo  provinciael  ofte  (indien  dat  syiio- 
dus  niet  voort  en  gaet)  in  een  ygelyck  classe  ofte  door  seeckere  gede- 
puteerde uyt  de  dassen ,  die ,  kennisse  van  syn  saecke  nemende ,  deselve 
sullen  soecken  af  te  maecken  ende  te  beslichten,  ten  eynde  dat  hy,  in- 
dien hy  onsuyver  bevonden  werdt  ende  by  syne  quade  meninge  blijft, 
daerover  soude  mogen  draegen  syn  schuit,  ende  of  hy  al  schoon  niet 
onsuyver  bevonden  werdt  ofte ,  onsuyver  bevonden  synde ,  daervan  afstant 
doet ,  dat  hy  nochtans  evenwel  uyt  Broeck  met  behoorlycke  attestatie  sal 
vertrecken  naer  een  ander  plaetse.     Welcke  resolutie  des  synodi  dan  by 


435 

Aemiudm  aengenomen  synde,  is  hy  door  den  praesidem  uyt  naeme  van 
de  E.  vergaderinge  vermaent,  dat  hy  hem  ter  tyt  toe,  dat  syn  saecke 
geoordeelt  werdt ,  sal  stilhouden  ende  alle  verder  disputen ,  waert  oock 
soude  mogen  wesen ,  naerlaeten ,  gelyck  hy  oock  hctselvige  met  hanttas- 
tinge  aen  den  praesidem  heeft  belooft.  Ende  wat  aöngaet  den  order  der 
bedieninge  van  Broeck  is  geordonneert ,  dat  de  naeste  predicanten,  re- 
sorterende  onder  tolassis  van  Haerlem ,  voor  een  weeck  vyf  ofte  6  alle 
sondaegen  de  plaetse  sullen  bedienen  ende  daernaer  het  classis  van  Edam. 

26. 

Is  ingestaen  Pieter  Jansz  ,  predicant  tot  Heyloo  ende  Egmont  binnen , 
geassocieert  synde  met  een  van  syne  ouderlingen,  door  denwelcken  de 
gemeente  gedoleert  heeft  over  seeckere  sententie  des  classis  van  Alcmaer, 
by  haer  uytgesproocken  tot  versoeninge  van  seeckere  quaestie,  die  ont- 
staen  was  tuschen  de  kercke  van  Heyloo  ende  Egmont  binnen  ter  ener 
ende  Jan  Evertsz,  predicant  tot  Egmont  op  de  Hoeve  ende  op  Zee,  ter 
ander  syde,  dagende,  tgene  geresolveert  was  niet  gestelt  te  wesen  ter 
executie,  item  dat  de  kercke  schultbekenningo  was  opgeleyt  in  tgene, 
daer  se  geen  schuit  en  hadde  Heeft  oock  het  classis  van  Alcmaer  ope- 
ninge  over  die  beswaeringen  gedaen ,  waeruyt  het  synodus ,  kennisse  van 
de  saecke  becomende ,  heeft  goetgevonden  de  gemeente  aen  te  seggen , 
gelyck  haer  oock  aengeseyt  is,  dat  sy  niet  en  verstaet  haer  te  hebben 
sodanige  redenen  ende  beswaeringen ,  als  sy  meende ,  oordelende  dat  hct- 
gene  by  den  classem  gedaen  is,  is  gedaen  discretelycken  ende  dat  haer 
geen  schuit  en  is  gegeven  ten  principaele  maer  alleen  ten  aensien  van 
de  maniere  van  procederen  ende  dienvolgens  haer  biddende ,  jae  oock  be- 
lastende ,  haer  aen  de  gemaeckte  versoeninge  des  classis  te  willen  houden 
met  expresse  ende  particuliere  vermaninge  aen  den  voornoemden  Pieter 
Jansz,    dat  hy  hem  wil  verhoeden  van  verder  occasie  tot  nieuwen  twist. 

Particularia. 

27. 

Op  de  eerste  vrage  van  Hoorn,  waervoor  men  houden  sal  den  doop 
der  Wederdoperen  ende  insonderheyt  dergener,  die  de  h.  Drievuldicheyt 
met  ons  niet  en  bekennen  ende  den  Hcre  Christum  niet  en  houden  noch 
voor  waerachtich  Godt  noch  voor  waerachtich  mensche,  is  geantwoordt, 
also  dit  is  een  hoochwichtich  stuck ,  betreffende  do  gemene  kereken ,  dat 
men  hetselve  sal  refereren  tot  den  synodum  nationalem. 

28. 

Op    de  twede  vrage  van  Hoorn,  of  men  die  personen,  die  haere  drie 

28' 


436 

wettelycke  proclamatien  gehadt  hebben,  alsser  een  van  beyden  sieck 
werdt ,  ter  cause  van  de  sieckte  sal  mogen  trouwen  in  haer  huys ,  is  ge- 
antwoordt  ,  alsoot  een  saecke  van  quade  consequentie  is ,  dat  men  deselve 
tegens  order  der  kercken  tot  confusie  niet  in  en  willige. 

29. 

Op  de  derde  vrage  van  Hoorn,  hoe  lange  men  behoort  te  wachten 
om  een  predicant,  die  ter  oorsaeck  van  overspel  van  synen  dienst  afge- 
stelt  is ,  als  hy  hem  boetvaerdich  vertoont ,  wederom  tot  de  gemeenschap 
der  kercken  toe  te  laten ,  is  geantwoordt ,  indien  men  can  doen  blycken , 
dat  hy  waere  boetvaerdicheyt  betoont,  dan  men  hem  uyt  de  gemeen- 
schap der  kercken  niet  langer  en  sal  weren.  Doch  aengaende  den  tyt 
van  de  opneminge  diens  predicants,  om  welcker  wille  de  vrage  voorge- 
stelt  is ,  also  men  verstaet ,  dat  syn  faute  begaen  is  int  classis  van  Hoorn 
ende  dat  hy  nu  woont  ondert  classis  van  Enckhuysen,  so  werdt  deselve 
gestelt  in  de  discretie  van  beyde  die  dassen  voornoemt. 

30. 

Op  de  4de  vrage  van  Hoorn ,  diewelcke  insgelycx  is  voorgestelt  by  die 
van  Enckhuysen ,  hoe  men  sal  weren  de  grote  licentie  der  Papisten  ende 
voornaementlyck  der  Jesuyten,  die  sy  so  int  gemeen  als  int  bysonder 
haer  aennemen  met  te  herdopen  ende  te  hertrouwen ,  also  daer  syn  ver- 
scheyden  particuliere  documenten  van  beyden,  is  geantwoordt,  dat  die- 
gene, die  daervan  enige  notabele  exempelen  weten,  een  ygelyck  in  syn 
olasse  van  deselve  willen  behoorlycke  certificatie  laeten  beleggen  ende 
dan  sulox  aen  de  Mo.  heren  Staten  door  de  E.  gedeputeerde  des  synodi 
remonstreren. 

31. 

Op  de  eerste  vrage  van  Edam ,  of  een  dienaer  des  goddelyoken  woordts , 
met  enige  extraordinare  noden  beswaert  synde,  gehouden  sal  syn  met 
syn  ordinario  stipendio  hem  gecontenteert  te  houden,  is  de  antwoorde, 
also  men  sulcx  verstaet  onbillyck  te  wesen,  dat  hetselye,  daert  soude 
mogen  voorvallen,  de  gecommitteerde  Raden  vant  Noorderquartier  sal 
werden  vertoont. 

32. 

Op  de  twede  vrage  van  Edam,  also  tclassis  verstaen  heeft,  dat  die 
van  Broeck  in  Waterlandt  haer  vervordert  hebben  seeckeren  student  buy- 
ten  weten  des  classis  op  stoel  in  haere  kercke  te  laten  proponeren,  of 
men  sulck  een  inconvenient  niet  behoort  voor  te  comen ,  is  geantwoordt , 
dat,  achtervolgende  hetgene  in  synodo  nationali  eenmael  is geordonneert 


437 

ende  daernaer  in  versoheyden  particuliere  synoden  bevestioht,  sulcx  niet 
en  sal  geschieden  sonder  voorweten  des  classis. 

33. 

Op  de  vrage  van  Alcmaer,  of  niet  de  dienaeren  deses  synodi  in  con- 
formite  van  die  van  Suythollandt  sullen  mogen  aenhouden  tot  verbete- 
ringe  haeres  stipendii  ende  der  weduwen,  is  geantwoort,  also  men  ver- 
staet  sulcx  gantsch  billyck  te  wesen,  dat  men  hetselvige  door  de  E. 
gedeputeerde  des  synodi,  die  haer  met  de  gedeputeerde  van  Suythollant 
sullen  vervoegen  ,  aen  de  Ed.  Mo.  heren  Staten  van  Hollant  ende  West- 
vrieslant  sal  versoecken. 

34. 

Syn  int  voorleden  jaer  van  nieuws  tot  den  dienst  des  goddelycken 
woordts  naer  behoorlycke  examinatie  ende  goetvindinge  toegelaten: 

in  den  classe  van  Hoorn:  Ripparous  Sixti  voor  de  gemeente  van 
Twisch ; 

in  den  classe  van  Alcmaer:  Ambrosius  Joannis  voor  de  gemeente  van 
Petten ; 

in  den  classe  van  Haerlem:  Rodolphus  Petri  voor  de  gemeente  van 
Saenredam ; 

in  den  classe  van  Amsterdam:  Daniel  Plancius  voor  de  gemeente  van 
Diemen,  Matthias  Joannis  voor  de  gemeente  van  de  Oude  Loosdrecht, 
Petrus  Pullaeus  voor  de  gemeente  van  Amsterveen. 

35. 

Hebben  de  E.  gedeputeerde  onses  synodi  volgens  tgene,  dat  goetge- 
vonden  is  in  den  synodo  van  Suythollandt,  de  vergaderinge  voorgestelt 
ende  haer  gevraecht,  of  het  niet  goet  en  waere: 

i.  dat  men  aenhielde  tot  den  synodum  pro vincialem ; 

2.  dat  D.  Petrus  Bertius  wierde  geexamineert ,  also  hy  nu  simpelycken 
is  aengenomen  tot  een  regentem  des  theologischen  collegii  tot  Leyden; 

3.  dat  D.  Petrus  Molinaeus,  nu  predicant  tot  Parys,  gevordert  wierde 
tot  een  professorem  theologiae  in  plaetse  van  D.  Trelcatio  sal.  ged. 

Heeft  de  eersame  synodus  hetselvige ,  soveel  haer  aengaet ,  oock  mede 
geapprobeert. 

36. 

Heeft  D.  Joannes  Roggius  rapport'  gedaen  van  wegen  syne  deputatie 
uyt  naeme  des  classis  synodael  in  Gelderlandt.  Is  de  vergaderinge  daer- 
mede  vergenoeeht  ende  hy  van  deselve  voor  synen  dienst  bedanckt. 


438 
37. 

Heeft  het  classis  van  Amsterdam  voorgestelt,  wat  middel  men  berae- 
men  sal  tot  restitutie  van  de  oncosten,  gemaeckt  ter  oorsaecke  van  de 
uytschryvinge  vant  gene  by  D.  Helmi chium  sal.  ged.  is  overgeset  uyt  den 
Hebreuschen  bybel.  Is  geantwoordt ,  dat  men  daertoe  sal  aenhouden  by 
de  Generale  Staten,  ende  indien  men  daer  niet  en  obtineert,  dat  elck 
synodus  sal  draegen  syne  quote  tot  25  gl. 

38. 

D.  Hermannus  Gerardi  ,  nu  2  jaeren  gedraegen  hebbende  den  last  der 
deputatie  onses  synodi  ende  versoeokende ,  dat  hy  ontslaegen  ende  een 
ander  in  syn  plaetse  gestelt  mochte  werden,  mits  doende  syn  reecke- 
ninge,  is  tot  opneminge  van  de  reeckeninge  bestemt  D.  Samuel  Bartoldi 
met  Claes  de  Wolff,  ouderling  tot  Haerlem,  die  gerapporteert  hebben 
de  reeckeninge  in  alles  wel  te  accorderen.  Is  verder  D.  Hermannus  van 
den  synodo  van  wegen  synen  getrouwen  dienst  bedanckt  ende  in  syn 
plaetse  bestemt  D.  Petrus  Plancius,  dienaer  des  h.  evangeliums  tot  Am- 
sterdam, hebbende  de  meeste  stemmen  daeraen  D.  Joannes  Bogaert,  pre- 
dicant  tot  Haerlem. 

39. 

Om  uyt  naeme  deses  synodi  te  verschynen  op  den  synodum  van  Gel- 
derlandt  is  bestemt  D.  Samuel  Bartoldi,  dienaer  Jesu  Christi  tot  Mun- 
nekedam ,  naer  hem  hebbende  de  meeste  stemmen  Abrahamus  a  Doreslaer  , 
dienaer  Jesu  Christi  tot  Enckhuysen.  Ende  tot  den  synodum  van  Gro- 
ningen Joannes  Bogaert  ,  predicant  tot  Haerlem ,  naer  hem  hebbende  de 
meeste  stemmen  Vincentius  Meusevoet,  predicant  tot  Schaegen. 

40. 

Werden  de  dassen  belast  met  haere  respective  principaele  te  spree- 
cken ,  hoevele  predicanten  ende  ouderlingen  op  den  synodum  provincialem 
sullen  verschynen. 

41. 

Censura  is  gehouden.  Ende  naedat  D.  Petrus  Plancius  dese  E.  ver- 
gaderinge  met  een  vermaninge  uyt  de  woorden  Pauli  Rom.  i  6  vers.  i  7 , 
18.  heeft  besloten,  syn  de  acten  ende  handelingen  deses  synodi  voorge- 


439 

lesen  ende ,  geordonneert  synde ,  dat  elck  classis  een  copie  mede  sal  ne- 
men,   is    de  £.  vergaderinge  in  goeder  enicheyt  ende  vrede  geeyndicht. 
Ende  sal  nae  order  de  naeste  synodus  gehouden  werden  tot  Enckhuysen. 
Aldus  geeyndicht  tot  Hoorn  desen  3  Novemb.  anni  1608. 

Desen  gecopieert  uyt  het  originele  ende  naer  ge- 
daene  collatie  daermede  bevonden  te  accorderen  de- 
sen 12  Novemb.  1608. 

Petrus  Plancius,  praeses  hujus  synodi. 

Abrahamus   a   Doreslaer,  synodi  hujus  scriba. 

Onder  deze  acta  staan  in  E  de  volgende  woorden: 

»Ex  hoc  tempore,  anno  1608  usque  ad  annum  Domini  1618,  propter 
commotas  turbas  ac  dissidia  in  ecclesia  celebrari  annuus  synodalis  con- 
ventus  pro  more  consueto  nequivit,  usque  dum  a  restauratione  cum 
ecclesiastici  turn  politici  status  synodus  provincialis  et  postmodum  natio- 
nalis  Ordinum  publica  authoritate  anno  1618  fuerit  convocata." 

Dit  ontbreekt  in  de  andere  codices  G  echter  heeft  achter  deze  acta: 
»N.B.  Zedert  den  jare  1608  tot  den  jare  1618  en  zijn  wegens  de  Ar- 
miniaense  factie  geene  synoden  gehouden." 


REGISTER  VAN  PERSONEN. 


A. 

Abeli,  Leo,  predikant  te  Loppersum ,  326 

Abelus ,  Sybrandus ,  predikant  te  St.  Maarten  enz   24,  65,  72,  Harlingen  75. 

Acroniu*,  Joannes,  predikant  te  Groningen,  398. 

Acronius,  Reynerus,  examinandus,  18. 

Acronius,  Ruardus  Bernardi,  predikant  te  Alkmaar  enz. ,  25,  29,  30,  49, 

68.     Zie  ook  Ruardus. 
Adriaensz,  Abraham,  predikant  te  Zunderdorp  en  Schellinkhout,  249. 
Adriaensz,  Jan,  predikant  te  Hauwert,  zie  J.  Adriani. 
Adriaensz,  Jan,  predikant  te  Krommenie,  370. 
Adriaensz,  Luytgen,  ouderling  te  Hensbroek,  184,  287 
Adriaensz,  Pieter,  ouderling  te  Twisk,  68,  124,  133. 
Adriaensz,  Pieter,  predikant  te  Twisk,  197,  204. 
Adriaensz,  Simon,  ouderling  te  Oostwoud,  125,  211,  344. 
Adriani ,  Gualterus  ( Walterus ,  Wouter  A.) ,  predikant  te  Graft  en  Rijp  ,211, 

268,  288,  366,  375. 
Adriani,  Joannes  (Jan  Adriaensz,  Ariaensz),  predikant  te  Hauwert,  231, 

279,  344,  396,  420. 
Aelbertsz ,  Reyer ,  ouderling  te  Nieuwe  Niedorp ,  250. 
Aemüius,  Petrus   Petri,   predikant   te    Broek   in  Waterland,    296—298, 

316—319,  328—333,  374,  375,  386—389,  402,  434. 
Aertsen,  Pieter  (ook  P.  Jansz),  ouderling  te  Naarden,  268,  273. 
Aggeus,  predikant  te  Wevershoof,  beroepen  naar  Friesland,  75. 
Agricola,  Carolus,  predikant  cl.  Hoorn,  later  Zuid- Holland ,  133,  141,  186. 
Agricola ,  Jacobus    Wilhelmi   (Jacob    Willemsz)    predikant    tv    Hoogwoud , 

24,  90,  106,  117,  133,  158,  1 85,  188,  261,  299. 
Agricola,  Johannes,  predikant  te  Aartswoud,  415. 


442 

Alberti,  Jacóbus,  predikant  te  Koedijk,  370. 

AVberti,  Petrus  (Pieter  Albertsz),  predikant  te  Enkhuizen,  340,  343,  366, 

371,  377,  382. 
Albertsz,  Albert ,  ouderling  te  Enkhuizen,  144,  158,  383. 
Albertsz,  Aucke,  ouderling  te  Enkhuizen,  230,  325. 
Albertsz,  Claes,  pastoor  te  Opmeer,  8,  later  predikant  te  Grosthuizen,  156. 
Albertsz,  Frans,  inwoner  van  Hoorn,  20. 
Albertsz,  Gerrit ,  ouderling  te  Bennebroek,  211. 
Albertsz ,  Pieter ,  ouderling  te  Nierop ,  daarna  predikant  te  Kal  verdijk  en 

Oudkarspel,    50,    72,    124,  Schagen,  185,  188,  waarschijnlijk  Enk- 
huizen, 251,  325. 
Albertus,  predikant  te  Barsingerhorn ,  23,  24,  75. 
Albertus,  predikant  te  Opperdoes,  41,  44. 
Albrechtsz,  Cornelis ,  ouderling  te  Schagen,  90,  97,  110. 
St.  Aldegonde,  Philips  Marnix  van,  zie  Marnix. 
Allertsz,  Adrianus,  predikant  te  Kalverdijk,  141. 
Allertsz,  Nicolaus ,  predikant  te  Oostzaan,  366. 
Altenhovius,  Joannes,  predikant  te  Ouderkerk,  268,  313. 
Alting,  Menzo,  predikant  te  Emden,  296,  297,  317,  318. 
Ambrosii ,  Johannes  (Jan  Ambrosius) ,  pastoor ,  daarna  predikant  te  Sybe- 

carspel   en    Amsterdam,    8,    18,    23,  40,  59,  129,  132,  158,  210, 

211,  217,  229. 
Ampsinck,   Johannes,    predikant  te  Haarlem,  131,  150,  166,  174 — 183, 

185,  188,  189,  200,  201,  214,  235. 
Andellius,  Johannes,  predikant  te  Wormer  en  Jisp  enz.,  55,  63,  68,  77, 

110,  118,  124,  125,  129. 
An driessen,  Andries,  ouderling  te  Enkhuizen,  279. 

Andriesz,  Michiel,  afgezet  predikant  te  Zevenhuizen  en  elders,  101,  10?. 
Antheunisz,  Gerard ,  ouderling  te  Amsterdam,  133. 
Antonides,  Henricus ,  predikant  te  Enkhuizen,  zie  H.  A.  Nerdenus. 
Arendtsz,  Jan,  predikant  te  Alkmaar,  5. 
Arentsz,  Jan  (J.  Arisz),  ouderling  te  Hoogcarspel,  140,  163. 
Ariaensz,  Gerbrant ,  predikant  op  Texel,  71,   72. 
Ariens,  Symon,  ouderling  te  Oostwoud,  251. 
Arminius,  Jacobus,  154,  230,  250,  279,  280,  282,  285,  287,  289,  290, 

312,  327,  346,  364,  368,  384,  428,  429. 
Arnoldi,  Amoldus,  predikant  te  Oostvoorne,  zie  A.  A.  Meerhoutanus. 
Arnoldi ,  Johannes ,  vroeger  rector  te  Harderwijk ,  predikant  te  Hoorn,  335. 
Arnoldi,  Johannes,  predikant  te  Middelie,  zie  J.  A.  Falckoogius. 
Amoldus,  predikant  te  Petten,  zie  A.  Wibrandi. 
Amoldus,  predikant  te  Zwaag,  zie  A.  Henrici. 
Arritius ,  Petrus ,  predikant  te  Enkhuizen ,  zie  P.  Harritius. 


443 

Arys,  ouderling  te  Hoogcargpel,  23. 

Augustinus,  predikant  te  Oudcarspel,  zie  A.  Hendriksz. 

B. 

Backer,  Matthys,  ouderling  te  Alkmaar,   154. 

Beters,  Paschasius,  predikant  te  Hoogcarspcl,  133,  149. 

Bedek,   Isbrandus,  predikant  te  Naarden,  230. 

Bardesius,  mr.    Willem,  28. 

Barendsz,  Geraert,  ouderling  te  Amsterdam,  123. 

Barentsz,  Barent  (Bernardus),  pastoor  en  daarna  predikant  te  Purmerend, 
8,  20,  23. 

Barentsz,  Jan,  predikant  ter  leen  te  Kampen,  87. 

Barentsz ,   Willem ,  predikant  te  Zaandam ,  279. 

Basilius,  Jacob,  predikant  te  Enkhuizen,  133. 

Bastingius,  Jeremias,  140,  239 

Bauchen,  Matthys  van,  93. 

Baudartius,    Wilhelmus,    predikant  te  Zutfen,  367,  385,  399,  409,   410. 

Becius,  Johannes,  predikant  te  Dordrecht,  251,  269,  384,  397. 

Beeck ,  Wynandus  Gerardi  van  der  (ook  v.  d.  Beke) ,  predikant  te  Zoeter- 
meer  en  Zegwaard,  90,  102,  108,  110,  117. 

Bemont ,  Balthazar  van,  predikant  te  Koedijk,  140,  197. 

Berger,  Joannes  Mauritius ,  legerpredikant,  275,  276,  286. 

Bemaertsz,  Rieuwaert,  zie  R.  B.  Acronius. 

Bernardus ,  afgezet  predikant  van  Aarts  woud ,  22. 

Bernardus,  predikant  te  Langedijk,  beroepen  naar  Friesland  74. 

Bernardus,  predikant  te  Purmerend,  zie  Barent  Barentsz. 

Bernardus  N. ,  schoolmeester  te  Medenblik,  37. 

Bernerus,  predikant  te  Edam,  zie  B    Vezekius. 

Bemerus,  Joannes,  predikant  te  Oosterblokker,  68. 

Bertholdi,  Samuel  (S.  Bartoldi),  predikant  te  Monnikendam,  279,  285, 
310,  325,  396,  421,  422,  433,  438. 

Bertius  Jr. ,  Petrus,  regent  van  het  statencollegie  te  Leiden,  437. 

Beza,  Theodorus,  255. 

Billichius,  Adam,  predikant  te  's  Gravezande,  90,  107,  110. 

Blanckerort,  mr.  Pieter  Comelisz  van  (ook  Blanckefort) ,  ouderling  te 
Haarlem,  140,  163,  251,  253,  257,  258. 

Blochovius,  Gerardus,  predikant  cl.  Gouda,  103,  104. 

Block,  Jan  Arentsz,  oud-burgemeester  van  Broek  in  Waterland,  329. 

Bloemesteyn,  Jacob,  afgezet  predikant  van  Meerkerk,  98,  99. 

Bockaert,   Comelis,   ouderling,  237. 

Bodecherus,  Nicolaus  (N.  Bodegerus),  predikant  te  Zuiderwoude,  314, 
Loosdrecht,  349,  383. 


444 

Boeles  dr.,  Trijn,  ingezetene  van  Medenblik,  61. 

Bogaeri,  Johannes  (J.  Bogardus),  predikant  te  Haarlem,  139,  154,  163, 

165,    171,    172,    174,    176,  180,  188,  198,  203—205,  209-211, 

217,    226,    229,    258,    260,    262,    265,  268,  276,  278,  282,  286, 

321,    325,    328,    337,    340,    343,    362,  366,  381,  382,  389,  394, 

395,  420,  438. 
Bogerman,  Johannes,  predikant  te  Enkhuizen,  335. 
Boickenes,-  Pieter ,  ouderling  te  Warmenhuizen ,  150. 
Bolsward ,  Johannes  Johannis  van  (J.  J.  de  Blinde  en  Joh.  Caecus)  predikant , 

later  afgezet  te  Bleiswijk,  28,  93. 
Boom,  Cornelis  Hendricksz  (ook  Boon),  ouderling  te  Alkmaar,  185  noot. 
Borde  of  Borle,  raadsheer,  commissaris-politiek,  161. 
Borre%  Adrianus  van  den,  346. 

Boxhomius,  Henricus,  predikant  te  Woerden,  269,  279. 
Boudewynsz,  Aert,  ouderling  te  Alkmaar,  197,  205,  287,  309. 
Bouma,  Gellius  de,  predikant  te  Landsmeer,  422,  433. 
Bouwensz,  Jan,  ouderling  te  Alkmaar,  310. 
Brasker,  Jan  Arens ,  ouderling  te  Edam,  396. 
Brauwer,  Jacob  Birricksz,  ouderling  te  Enkhuizen,  396. 
Brouckerus,    Fredericus    (Fr.    Bruekerus),    predikant    te    Westwoud    en 

Binnenwijzend ,  350,  366,  396,  414,  431. 
Brune,    Joannes    Joannis    de  (ook  Jan  Jansz),  predikant  te  Edam,  230, 

261,  268,  310,  325. 
Bulckius,  Henricus  (H.  Bulken),  predikant  te  Nieuwpoort  enz.,  93,  104. 
Bullinger,  Henricus,  101,  123,  278,  281,   291,  313,  334. 
Burschetus,  Jacobus,  predikant  te  Arnhem,  282,  288. 
Busschoff,  Hermannus  (H.  Buschoffius),  predikant  te  Weesp,  326,  422. 
Busseurius,    Samuel    Huberti    (S.  Busserus,  Bucerus),  predikant  te  Lim- 

men,  293,  386,  399. 

c. 

Caecus,  Johannes,  zie  J.  J.  van  Bolsward. 

Camerlinck,  Jan  Pietersz,  ouderling  te  Alkmaar,  250. 

Campianus,  Edmundus,  418,  424. 

Campius,  Johannes,  predikant  te  Middelie,  158. 

Carel,  Jan  Jansz,  ouderling  te  Amsterdam,  64. 

Carpentarius ,   Petrus,  predikant  te  Schiedam,  90,  103,   117. 

Casembroot ,  mr.   Leonard ,  raadsheer,  commissaris-politiek,  170,  197,  211, 

261,  269,  279. 
Casper ,  predikant  te  Binnenwijzend ,  zie  Jasper. 
Castricomius ,  Andreas   Thcodori  (ook  Andries  Dircksz),  pred.  te  Enkhuizen, 


445 

16,  23,  25,  28,  42,  49,  76,  79,  81,  88,  107,  117,  125,  129,  149, 
154,  157,  162,  163,  174,  184,   186,  191,  196,  198,  230,  234,  246. 

Christiani,   Theodorus,  predikant  te  Grosthuizen  en  Avenhora,  314. 

Christianus ,  predikant  te  Berkhout,  51,  misschien  dezelfde  als  C.  Merli- 
nus,  zie  aldaar. 

Claesz,  Adriaen,  predikant  te  Bergen  en  Schoorl,  432. 

Claesz,  Boert  (Bert.  C),  ouderling  te  Assendelft,  230,  383,  389. 

Claesz,  Claes,  van  Westzaan,  25,  predicant  op  Texel,  31,  36. 

Claesz,  Claes,  predikant  te  Uitgeest,  250. 

Claesz ,  Cornelis ,  ouderling  te  Oostwoud ,  184. 

Claesz,  Dierck,  vroeger  schoolmeester  te  Schagen,  predikant  te  Aker- 
sloot, 292. 

Claesz,  Dirck,  ouderling  te  Beets,  145. 

Claesz ,  Gerrit,  ouderling  te  Naarden,  140. 

Claesz ,  Heere,  ouderling  te  Bovencarspel ,  23. 

Claesz,  Huych,  ouderling  te  Enkhuizen,  79. 

Claesz,  Jacob,  ouderling  te  Ilpendam,  422. 

Claesz,  Jacob,  ouderling  te  Uitgeest,  251,  325. 

Claesz,  Jan,  lidmaat  te  Hensbroek,  319. 

Claesz,  Jan,  ouderling  cl.  Haarlem,  133. 

Claesz,  Jan,  ouderling  te  Oostwoud,  310. 

Claesz,  Jan,  ouderling  te  Ransdorp  (Rarop),   145. 

Claesz,  Jan,  pastoor  en  daarna  predikant  te  Petten,  8,  9  noot. 

Claesz,  Jan,  predikant  te  »Feenhesen",  23. 

Claesz,  Jan,  predikant  te  Wijdenes,  Amsterdam,  59,  75. 

Claesz,  Jan,  schoolmeester  te  Enkhuizen,  18. 

Claesz,  Meynard,  predikant  te  Spanbroek  en  Opmeer,  78,  87,  169,  268. 

Claesz,  Pieier,  ouderling  te  Sloten,  396. 

Claesz,  Pieter,  ouderling  te  Twisk,  68. 

Claesz,  Rychaert,  predikant  te  Enkhuizen,  16,  23. 

Clemens    (C    van    Neerden) ,  voorm.  pastoor  op  Marken ,  hervormd ,  55. 

Coitzius,  Joannes,  predikant  te  Nijmegen,  423,  430. 

Colonius,  Daniel,  predikant  te  Rotterdam,  311,  326. 

Coolhaes,  Gaspar  Jansz,  67,  92,  98,  101,  106—116,  126,  130,  134, 
137,  308,  363,  364,  376. 

Coolwyck,  Cornelis  van,  rentmeester-generaal,  171,  225. 

Coomhert,  Dirck   Volckertsz,  103,  134,  192. 

Copius,  Balthasar,  141. 

Cornelii,  Amoldus,  pred.  te  Delft,  zie  A.  C.  Crusius. 

Cvmelii,  Jacobus  (Jacob  Cornelisz),  predikant  te  Loosduinen,  90,  96, 
107. 

Cornelii,  Petrus  (Pieter  Cornelisz),  predikant  te  Alkmaar,  5,  16,  17,  23, 


446 


24,    29,    30,    39,   55,  84,  98,  117,  124,  157,  158,  160,  185,  186, 
188—190,  198,  210,  211,  229,  250,  258,  260,  358,  359. 
Cornelii,    Petrus   (Pieter    Cornelisz),    predikant  te  Enkhuizen,  211,  217, 

219,  279,  281,  291,  344,  361,  365,  381,  384. 
Cornelii,  Petrus  (Pieter  Cornelisz),  predikant  te  Leiden,  98,  100,  107, 108. 
Cornelis,  predikant  te  Schellinkhout ,   23. 
Cornelis,  predicant  te  Wognum,  23. 
Cornelis  dr.,  Lysbet ,  ingezetene  van  Edam,  430. 
Cornelis  dr.,   Trijn,  ingezetene  van  Enkhuizen,  79. 
Cornelisz.  Cornelis,  ouderling  te  Medenblik,  268. 

Cornelis ,  pastoor  te  Schermer ,  daarna  predikant  te  Spierdijk , 

noot,  18. 

Gerrit ,  ouderling  te  Amstelveen ,  423. 

Goyvaert,  predikant  te  Beverwijk,  146. 

Hadrianus,  predikant  te  Muiden,  311. 

Huygc ,  ouderling  te  Amsterdam ,  1 58. 

Jacob,  diaken  te  Medenblik,  268. 

Jan,  ouderling  te  Alkmaar,  279. 

Jan ,  ouderling  te  Blaricum ,  366. 

Jan,  ouderling  te  Enkhuizen,  133,  251,  422,  431. 

Jan ,  ouderling  te  Grootebroek,  344. 

Jan,  ouderling  te  Hoorn,  133,  140. 

Jan,  ouderling  te  Oude  Niedorp,  169. 

Jan,  ouderling  uit  de  Streek,  49. 

Jan,  predikant  te  Aartswoud,  310,  366. 

Philips  (Philippus  Cornelii),  ouderling  te  Amsterdam,  82,   88, 

211,  216,  228,  344,  345,  355,  357,  396. 
Comeliu8,  voorm.  pastoor  te  Weesp,  48. 
Corput,  Hendrik  van  den  (Henricus  Corputius),  predikant  te  Dordrecht, 

90,  102,  104,  109—113,  117,  126,  197,  200. 
Coster,  Cornelis  Jansz,  ouderling  te  Amsterdam,  124. 
Creijl,  Jan  vany  zie  J.  Vercreel. 
Cromhout ,  mr.  Nicolaus ,  raadsheer  Hof  van  Holland ,  commissaris-politiek , 

163,  251,  288,  345,  367,  384,  397,  423. 
Crusius,  Amoldus  Cornelii,  predikant  te  Delft,  102,  109,  126,  137,  231, 

251,  280,  290,  313,  327,  334,  347,  369,  404-^407,  409. 
Crynsz,  Claes,  predikant  te  Haringhuizen ,  zie  Nic.  Quiringius. 
Cuchlinus,    Johannes,    predikant    te    Amsterdam,    124,    125,    129,    144, 

145,  191. 
Cuneus ,  Hülebrandus ,  predikant  te  Hoogcarspel ,  Oude  Niedorp ,  enz.,  68, 

102,  123,  129,  169,  171,  173,  211. 
Cupus,  Tielmannus,  predikant  te  Nieuwpoort,  379,  385. 


Cornelisz 
8,  9 
Cornelisz 
Cornelisz 
Cornelisz 
Cornelisz 
Cornelisz 
Cornelisz 
Cornelisz 
Cornelisz 
Cornelisz 
Cornelisz 
Cornelisz 
Cornelisz 
Cornelisz 
Cornelisz 
137 


447 

Cuyper,  Dirck  Pietersz,  inwoner  van  Schermerhorn ,  80,  81,  waarschijn- 
lijk later  als  predikant  beroepen  te  Uitgeest',  164. 
Cyprianus,  predikant  te  Grootebroek,  23. 

D. 

Damius,  Johannes ,  predikant  te  Haarlem,  84,  90,  102,  113,  116,  124, 

125,  133,  137,  139,  141,  144,  145,  147,  149,  157,  158,  184. 
Danaeus,  Lambertus,  professor  te  Leiden,  93,  103,  111. 
Deiman ,    Willem    (ook   W.    Duyman) ,    burgemeester  van  Haarlem ,  99  , 

175  noot. 
Demetrius,  Andreas,  predikant  te  Dordrecht,  288,  311,  313. 
Demonier,  Iiemmoneus,  predikant  te  Nieuwe  Niedorp,  125. 
Dhoesen,  Gerardt,  commissaris-politiek,  170 
Diericxz,  Arris,  ouderling  te  Twi9k,  144. 
Diericxz,  Cörnelis,  ouderling  te  Uitgeest,  288. 
Diericxz,  Jan,  ouderling  te  Naarden,  125. 

Dircksz,  Andreas,  predikant  te  Enkhuizen,  zie  A.  Th.  Castricomius. 
Dircksz,  Claes,  ouderling  te  Oosthuizen,  310. 
Dircksz,  Dirck,  ouderling  te  Alkmaar,  150,  152. 
Dircksz,    Goossen,    vroeger    krankenbezoeker   op   de  vloot,  predikant  te 

Waverveen,  370. 
Dirchsz,  Jacob  (ook  Job  D.),  ouderling  te  Leiden,  118. 
Dircksz,  Jan,  ouderling  te  Graft,  125. 
Dircksz,  Jan,  ouderling  te  Twisk,  158. 
Dircksz,  Pieter,  ouderling  te  Edam,  422. 
Dircksz,  Pieter,  predikant  te  Nieuwe  Niedorp,  16,  23—25,  28,  49,  *55, 

59,  60,  65,  73,  81,  90,  117. 
Dircksz,    Willem,   vroeger  Fransche  meester  te  Medenblik,  predikant  te 

Opperdoes,  349. 
Dircksz,  Zeger,  ouderling  te  Zevenhuizen,  149,  163,  211,  262. 
Dirkinus,  Ephraim,  predikant  te  Oosthuizen,  158. 
Doccum,  Hülebrandus ,  predikant  te  Amsterdam,  75. 
Doccumanus ,  Albertus,  examinandus,  24. 

Dockum ,    Wilhelmus  Lamius ,  predikant  te  Lutjebroek ,  zie  op  W.  Lamius. 
Dolegius,  Daniel,  predikant  te  Delft,  367. 
Dominici,  Nicolaus  (Clays  D.),  ouderling  te  Alkmaar,  268. 
Dooreslaer,  Abraham  d,  predikant  te  Oude  Niedorp  en  Veenhuizen,  335, 

Enkhuizen,  422,  423,  438,  439. 
Doppen,  Gerrit,  schoolmeester  te  Bovencarspel ,  62. 
Driel,  Gervasius,  predikant  te  Ameide,  93. 
Dudley,  Robert,  zie  Leycester. 


448 

Duyman,   Willem,  zie  W.  Deiman. 

Duvenvoorde ,  /.  van ,  heer  van  Obdam  en  Hensbroek ,  400. 

E. 

Eedesz,  Pieter  (ook  P.  Hedisz),  predikant  te  Loosdrecht,  287. 

Emilius,  Petrus,  predikant  te  Broek,  zie  P.  P.  Aemilius. 

Eenes,  Jan  Pietersz,  ouderling  te  Medenblik,  268. 

Elbertsz,  Jan,  inwoner  van  Naarden,  65. 

Evertsz,  Gerbrant.  (G  er  man,  Herman  E.),  ouderling  te  Abbekerk,  366,  422. 

Evertsz,  Jan,  ouderling  te  Hoorn,  231. 

Evertsz,  Jan,  predikant  te  Egmond  o    d.  Hoef,  432,  435. 

F. 

Faille,  Bernardu8  la,  predikant  in  den  Haag,  212,  231. 

Falckoogius,    Johannes  Arnoldi,    predikant  te  Middelie  en  K wadijk,  349 

en  noot. 
Feito,  predikant  te  Groningen,  zie  F.  Ruardi. 
Femsen,  Pieter  (P.  Femmesz),  ouderling  te  Medenblik,  396. 
Feugueray,  Guillaume,  professor  te  Leiden,  14. 
Florianus,  Joannes,  vertaler  der  Sermones  Calyini,  97. 
Florysz,  Heindrick,  ouderling  te  Alkmaar,  325. 
Folkert ,  zie  Volokert. 

Fontanus,  Johannes,  predikant  te  Arnhem,  282,  325,  328,  334,  430. 
Foreest,  mr.  Jacob  van,  ouderling  te  Alkmaar,  17,  23,  49,  68,  71,  82,  124. 
Franciscus,  priester  op  Texel,  32. 
Fransz,  Celi,  inwoner  van  Deventer,  20. 
Fransz ,  Hendrik,  predikant  te  Marken,  154,  162,  211. 
Fransz,  Herman,  ouderling  te  Enkhuizen,  140. 
Fransz,  Jany  ouderling  te  Weesp,  383. 

Fraxinus,  Libertus,  predikant  in  den  Haag,  186,  282,  325,  345. 
Fredericksz,  Dirck,  ouderling  te  Wormer,  422. 
Fredericksz,   Willem,  ouderling  te  Schagen,  396. 
Fredericus,  predikant  te  Middelie  en  K  wad  ijk,  75. 
Fredericus,  predikant  te  St.  Janscarspel,  23. 
Fredericus,  predikant  te  Veenhuizen,  23. 

Fredericus,  predikant  te  Zuid-  en  Noord-Scharwoude ,  zie  F.  Ysbrants. 
Fredericxz,  Ellert,  predikant  te  Wervershoof,  169. 
Fredericxz,  Pieter,  predikant,  43. 
Frericxz,  Simon,  ouderling  cl.  Alkmaar,  133. 
Frisius,  Aegidius  Joannis,  predikant  te  Brielle,  90,  117. 
Fulingius,  Georgius  (G.  Frelingius),  predikant  te  Naarden,  344. 


449 

G. 

Gallinaceus,  Gerardus,  101,  291,  334. 

Garbrantsz,  Jan  (J.  Gerbrantsz) ,  ouderling  te  Kastricum,  211,  311,  397. 

Garts,  Bemardus,  predikant  te  Zuiderwoude,  370. 

Geesteranus,    Everardus   Henrici,    predikant   te  Alkmaar,  88,  149,  153, 

169,  184. 
Geesteranus ,  Henricus,  predikant  te  Assendelft,  370,  397. 
Geesteranus,  Jodocus  Henrici,  predikant  te  Assendelft,  139,  158. 
Gellisz,  Claes,  onderling  te  Enkhuizen,  288. 

Gellius,  Comelius,  predikant  te  Enkhuizen,  zie  C.  J.  Rotsterhaule. 
Georgius,  predikant  te  Schagen,  zie  G.  Noltenius. 

Gendt,  Carolus  van,  candidaat,  daarna  predikant  op  Wieringen  89,  99. 
Gerardi,  Hermannus ,  predikant  te  Enkhuizen,  157,  169,  173,  196,  202, 

236,  248,  258,  261,  263,  268,  271,  276,  278,  285,  288,  309,  343, 

345,  354,  362,  373,  377,  381—384,  395,  411,  420,  428,  438. 
Gerardi,  Joannes,  predikant  te  Egmond,  230. 
Gerardus,    (mr.    Geeraert),   predikant  te  Warmenhuizen ,  72,  Zaandam, 

76,  124. 
Gerbrantsz,  Gerbrant ,  ouderling  te  Hoorn,  154,  158. 
Geróbulus,  Johannes,  predikant  te  Vlissingen,  93. 
Gerritsen,  Claes,  inwoner  van  Hensbroek,  319. 
Gerritsz,  Abraham,  ouderling  te  Purmerend,  396. 
Gerritsz,  Claes,  inwoner  van  Obdam,  224,  225. 
Gerritsz,  Heindric,  ouderling  te  Monnikendam,  268. 
Gerritsz,  Isack,  predikant  te  Schardam  enEtershem,  335,  Hoogwoud,  431. 
Gerritsz ,  Jan,  pastoor  te  St.  Maarten  en  daarna  predikant,  vrij  zeker  te 

Midwoud,  8,  23. 
Gerritsz,  Otto,  predikant  te  Wervershoof,  335. 

Gerritsz,   Winandus,  predikant  te  Zoetermeer,  zie  W.  G.  van  der  Beek. 
Gielis,  predikant  te  Kal  verdijk,  23. 
Gielisz,   Willem,  zie  W.  J.  Haegendoren. 
Gomarus,  Franciscus,  349,  370. 
Goossens,  Arys,  predikant  te  Ransdorp,  197. 

Grebber,  Jacob  Pietersz,  burgemeester  van  Broek  in  Waterland,  329. 
Grootclaes,  Symon  Jacapsz,  ouderling  te  Edam,  230. 
Gulielmi,  Jacobus,  predikant  te  Hoogwoud,  zie  J.   W.  Agricola. 
Gysberti,   Leonardus   (Leonaert),  predikant  te  Hoogcarspel,  23,  25,  26. 

H. 

Hachius,   Petrus  (P.  Hacke) ,  predikant  te  Leiden,  112  en  Voorbericht. 
Acta  syn.  provinc.  I.  29 


450 

Haegendoren,  Willem  Gillisz  (ook  Willem  Jelisz),  afgezet  predikant  van 
Vlieland  enz.,  44,  50,  53,  56,  85,  86. 

Haese,  Abrahamus  de,  predikant  te  Wijk  aan  Zee,  292. 

Haese,  Guilielmus  de  (ook  Willem  de  Haas,  Hase),  predikant  te  Haar- 
lem, 169,  173,  230,  236,  244,  248,  279,  292,  344,  345,  365, 
422,  433. 

Hagius,  Andreas,  predikant  te  Hoorn,  137,  149,  152,  153. 

Haüius,  Johannes  (Jan  van  Hal),  predikant  te  Leiden,  later  Amsterdam, 
98,  107,  123,  133,  139,  149,  196,  210,  225,  236,  242,  256,  258, 
287,  289,  300,  310,  315,  343,  361. 

Halsbergius,  Johannes,  predikant  te  Amsterdam,  169,  173,  183,  250, 
260,  325,  331,  344,  357,  361,  362. 

Harangius,  Joannes,  134. 

Hardenberg ,  Petrus  (P.  Herdenbergins) ,  predikant  te  Amsterdam ,  later 
Zwol,  64,  68,  69. 

Harmensz,  Claes,  onderling  te  Binnen  wijzend,  251. 

Harritius ,  Petrus  (ook  P.  Haretins ,  Arritius) ,  predikant  cl. .  Alkmaar , 
later  te  Enkhuizen,  Muiden,  133,  140,  154,  Naarden,  349,  396. 

Hasaert,  Matthias,  predikant  te  Wijk  aan  Zee  en  Wijk  binnen,  395. 

Havigsen,  Gerrit  (ook  G.  Havixsen),  ouderling  te  Assendelft,  279 

Hedisz,  Pieter,  predikant  te  Loosdrecht,  zie  P.  Ëedesz. 

Heemskerc,  Comelis  Cornelisz,  ouderling  te  Amsterdam,  268. 

Heeremans,  Jacob,  schoolmeester  te  Alkmaar,  378. 

Heertesz,  Jan,  ouderling  te  Grootebroek,  288. 

Helmichius,  Wemerus,  140,  151,  197,  211,  277,  280,  290,  313,  324, 
327,  331,  346,  347,  362,  363,  369,  384,  404—411,  428,  438. 

Helssz,  Jacob,  predikant  te  Beets,  185. 

Hem,  Jacobus,  ouderling  te  Monnikendam,  68. 

Hendricksz,  Augustinus,  predikant  te  Oudcarspel,  enz.  23,  24,28,29,74. 

Hendricksz,  Barent,  examinandus,  18,  later  predikant  te  Beets  en  Ouden- 
dijk, 314,  315. 

Hendricksz,  Claes,  ouderling  te  Spaarndam,  344. 

Hendricksz,  Cornelis,  ouderling  te  Alkmaar,  zie  C.  H.  Boom. 

Hendricksz,  Hendrick,  inwoner  van  Amsterdam,  119. 

Hendriks,  Jan,  ouderling  te  Koedijk,  23. 

Henrici,  Arnoldus  (Aernt  Hendricxz),  pastoor  en  daarna  predikant  te 
Zwaag,  8,  23,  28,  38,  60,  170,  252,  253,  257,  258,  270,  271. 

Henrici,  Everardus,  predikant  te  Alkmaar,  zie  E.  H.  Geesteranus. 

Henrici,  Herbertus  (Harpertus  H.),  predikant  te  Winkel,  325,  396. 

Henrici,  mr.  Rodolphus,  ouderling  te  Alkmaar,  288. 

Henrieus,  predikant  te  Benningbroek ,  76. 

Henricus,  predikant  te  Enkhuizen,  zie  H.  A.  Nerdeiras. 


451 

Henricus,  predikant  te  Medenblik,  23,  50. 

Henricus,  predikant  op  Wieringen,  33,  41. 

Henricxz,  Aris ,  ouderling  te  Hoorn,  125. 

Henricxz ,  Pieter,  predikant  te  Rijp,  later  Koedijk,  23,  35,  zeker  dezelfde 

als  Pieter  Henriet,  tijdelijk  predikant  op  Texel,  81. 
Herberts,  Herman,  predikant  te  Gouda,  34,  140. 
Hermansz,  Engbert,  inwoner  van  Haarlem,  105. 
Hermansz,  Etse  (Eizo  H.),  ouderling  te  Hoorn,  163,  344. 
Hermansz,  Jan,  ouderling  te  Bovencarspel ,  169. 
Hermansz,  Jan,  ouderling  te  Enkhuizen,    185. 
Hermansz,  Jan,  ouderling  te  Hem,  145. 
Hermansz,  Jan,  predikant  te  Berkhout,  231. 
Hermansz,  Jany  predikant  te  Wormer,  288,  298,  316. 
Hermansz ,  Jueriaen,  ouderling  te  Alkmaar,  422. 
Hespe,  Lucas,  predikant  te  Haarlem,  94 — 100,  105,  107,  113. 
Hessels,  mr.  Andries,  raadsheer  in  Brabant,  commissaris-politiek,  211. 
Hesselsz,  Jacob,  predikant  te  Beets,  149. 
Heuvelen,  Diderick  van,  ouderling  te  Haarlem,  197. 
Heymans,  Jan,  ouderling  te  Monnikendam,  125,  154. 
Hieronymus,  predikant  op  Wieringen,  23,  33,  34. 
Hillebrandus ,  predikant  te  Hoogcarspel,  zie  H.  Cuneus. 
Hülenius,  Comelis  (C.  van  Hille),  predikant  te  Alkmaar,  230,  234,  268, 

276,    285,    286,    288,    289,    291,    295,  300,  309,  310,  313,  315, 

325,    334,    337,    358—360,    365,    366,  377,  381,  382,  387,  396, 

397,  421,  425,  431,  433. 
Hillesz,  Agge,  afgezet  predikant,  31 ,  32,  36,  41 ,  later  predikant  te  Petten,  46. 
Hochten,    Gaspar,   pastoor  op  Texel,  later  predikant  cl.  Edam,  32,  vrij 

zeker   dezelfde   als  Jasper ,  predikant  te  Binnenwijzend. ,  zie  aldaar. 
Hommius,  Festus,  predikant  te  Leiden,  345,  363,  367,  373,  384. 
Hoogerbeets,    Rombout,    meermalen    commissaris-politiek,  185,  288,  297, 

315,  326,  345,  367,  384,  397,  423. 
Hortensius,  Hieronymus,  predikant  cl.  's  Gravenhage,  96,  107. 
Hortensius,  Michael,  predikant  te  Weesp,  144,  145.  149. 
Hotzenius,  Gellius,  zie  G.  Snecanus. 
Houtmannus,    Theodorus    (ook    T.    Holtman),   predikant    te   Landsmeer, 

261,   288. 
Hoyer,  Gerrit  Jansz,  zie  G.  J.  Royer. 

Hudden,  Rutger  (R.  Hudde),  ouderling  te  Amsterdam,  133,  169,  183. 
Huberts  dr.,  Maritgen,  ingezetene  van  Barsingerhorn ,  65. 
Hubertsz,  Jan,  ouderling  te  Nieuwe  Niedorp,  366. 
Hubrechts,  Geeraert,  ouderling  cl.  Edam,  133. 
Hyperius.  Reginaldus,  predikant  te  Hoogcarspel,  35,  40,  47. 

29» 


452 

L 

Ilsianus,  zie  Ylstanus. 

d'Inter,  dr.  Andries  Hessels  van,  commissaris-politiek,  261. 
Ipesz,  Jurriaen,  predikant  te  Hoorn,  19,  23,  25. 
Isbrantsz,  Claes,  ouderling  te  Zaiderwoude,  140. 
Isebrantsz,  Cornelis,  onderling  te  Wormer,  163,  Jisp,  366. 
Isebrantsz,  Lambert,  ouderling  te  Beverwijk,  158,  169. 

J. 

Jacobi,  Adrianus,  predikant  te  Haarlem,  310,  311,  325,  397,  421. 

Jacobi,  Joannes,  predikant  te  Purmerland,  395. 

Jacobi,  Petrus,  voorm.  rector  te  Edam,  predikant  te  Hoogcarspel,  292,  422. 

Jacobs  dr.,  Maria,  ingezetene  van  Haarlem,  105. 

Jacobsz,  Albert,  predikant  te  Oude  Niedorp  en  Veenhuizen,  431. 

Jacobsz 

Jacobsz 

Jacobsz 

Jacobsz 

Jacobsz 

Jacobsz 

Jacobsz 

Jacobsz 

Jacobsz 

Jacobsz 

Jacobsz 

Jacobsz 

Jacobsz 

Jacobsz 

Jacobsz 

Jacobsz 

Jacobsz 

Jacobus 

Jacobus 

Jacobus 

Jacobus 


Claes  (C.  J.  Timmerman),  ouderling  te  Alkmaar,  197. 

Claes,  ouderling  te  Purmerend,  133. 
Damas,  ouderling  te  Haarlem,  90, 113, 116, 124, 133, 169, 230, 288. 

Eric,  ouderling  te  Enkhuizen,  344. 

Geeraert,  schoolmeester  te  Oudendijk  enz.,  47. 

Jan,  ouderling  te  Hensbroek,  149,  169. 

Jan,  ouderling  te  Oudcarspel,  154. 

Jan,  ouderling  te  Purmerend,  140,  149,  249. 

Joris,  ouderling  te  Schagen,  124. 

Matthys,  ouderling  te  Medenblik,  366. 

Nanning,  ouderling  cl.  Alkmaar,  133. 

Pieter,  ouderling  te  Aartswoud,  23. 

Reyer,  ouderling  te  Schagen,  211. 

Simon,  ouderling  te  Broek  in  Waterland,  197. 

Simon,  ouderling  te  Hoorn,  279. 

Tyman,  ouderling  te  Leiden,  96  —  98,  107,  113. 

Willem,  ouderling  te  Graft,  325. 

schoolmeester  te  Veenhuizen,  24. 

predikant  te  Grosthuizen,  daarna  schoolmeester,  50. 

predikant  te  Lutjebroek,  23. 

predikant  te  Medenblik,  zie  J.  Sartorius. 
Janknecht,  Jan  Hendricksz,  ouderling  te  Edam,  366. 
Jan  N.,  schout  te  Blokker,  20. 
Jans,  Claes,  ouderling  te  Hoogcarspel,  185. 
Jans,  Diderick,  ouderling  te  Ransdorp,  185. 
Jans,  Dirick,  inwoner  van  Hoorn,  290. 
Jans,  Jan,  ouderling  te  Twisk,  197. 


453 


Jans  dr  ,  Alidt ,  lidmate  geëxcommuniceerd ,  33. 

Jans  dr.,   Welmoet,  ingezetene  van  Hoorn,  377. 

Jansonius,  Petrus ,  predikant  te  Wijdenes  en  Oterleek,  292. 

Janssen,  Cornelis,  ouderling  te  Haarlem,  310. 

Janssen,  Cornelis  (C.  Jans),  ouderling  te  Monnikendam,  250,  310,  325. 

Janssen,  Gerrit,  zie  G.  J.  Royer. 

Janssen,  Pieter,  ouderling  te  Hoogwoud,  279. 

Janssen,  Sitnon,  ouderling  te  Ilpendam,  279. 

Janssen ,  Simon ,  predikant  van  Haarlem  ,  na  het  beleg  onthoofd ,  22. 

Jansz,  Adriaen,  ouderling  te  Dordrecht,  90,  117. 

Jansz,  Albert  (ook  Allert),  ouderling  te  Medenblik,  68,  74,  90,  117. 

Jansz,  Albert,  ouderling  te  Twisk,  366. 

Jansz,  Albert,  predikant  te  Berkhout,  292. 

Jansz,  Barend  (Berent),  ouderling  te  Hoorn,  144,  268,  310. 

Jansz,  Baudewyn,  ouderling  te  Muiden,  287. 

Jansz,  Claes  (C.  J.  Buschschieter) ,  ouderling  te  Edam,  170. 

Jansz,  Claes,  ouderling  te  Hauwert,  396. 

Jansz,  Claes,  ouderling  te  Hoogoarspel,  125. 

Jansz ,  Claes ,  predikant  te  Westblokker  enz. .  zie  Nicolaus  Joannis. 

Jansz,  Cornelis,  schoolmeester  te  Aartswoud,  53. 

Jansz,  Cornelis,  ouderling  te  Edam,  125. 

Jansz,  Cornelis,  ouderling  te  Enkhuizen,  154,  169,  171. 

Jansz,  Cornelis,  ouderling  op  Texel,  23. 

Jansz,  Cornelis,  predikant  te  Schellinkhout ,  366,  375,  382. 

Jansz,  Dirck,  ouderling  te  Hoorn,  326. 

Jansz,  Dirck,  ouderling  te  Westzaan,  144. 

Jansz,  Dirck,  ouderling  te  Zunderdorp ,  325. 

Jansz,  Frans,  predikant  te  Kalverdijk,  416. 

Jansz,  Frans,  schoolmeester  te  Hauwert,  47. 

Jansz,  Geeraert,  ouderling  te  Amstelveen,  149. 

Jansz,  Gerrit,  inwoner  van  Amsterdam,  237,  277,  281. 

Jansz ,  Gerrit ,  ouderling  te  Edam ,  49. 

Jansz,  Gerrüs  ouderling  te  Naarden,  154. 

Jansz,  Herman,  ouderling  te  Enkhuizen,  68. 

Jansz,  Herman,  predikant  te  Etershem,  268. 

Jansz,  Jacob,  ouderling  te  Haarlem,  174. 

Jansz,  Jan,  inwoner  van  Barsingerhorn ,  64,  65. 

Jansz,  Jan,  ouderling  te  Medenblik,  325. 

Jansz,  Jan,  ouderling  te  Twisk,  336. 

Jansz,  Jan,  predikant  te  Edam,  340,  342. 

Jansz,  Joannes,  predikant  te  Wormer,  154. 

Jansz ,  Lambert ,  ouderling  te  Edam ,  1 54. 


454 

Jansz,  Lucas,  ouderling  te  Sloterdijk,  211. 

Jansz,  Marcus,  ouderling  te  Hensbroek,  120  —  422,  127. 

Jansz,  Marcus,  ouderling  te  Warmenhuizen ,  197,  288,  344. 

Jansz,  Martinus ,  predikant  te  Purmerland,  170. 

Jansz,  Meynard,  ouderling  te  Hoorn,  287. 

Jansz,  Nanning,  ouderling  te  Medenblik,  211,  268. 

Jansz,  Pieter,  ouderling  te  Assendelft,  140,  184. 

Jansz,  Pieter,  ouderling  te  Hoogwoud,  23,  140,  154,  163,  197. 

Jansz,  Pieter,  ouderling  te  Naarden,  zie  P.  A ertsen. 

Jansz,  Pieter,  predikant  te  Lopik,  daarna  Abcoude,  360,  Heiloo  en  Eg- 
mond  binnen,  435. 

Jansz,  Rick,  ouderling  te  Naarden,  169. 

Jansz,  Sebastiaen ,  ouderling  te  Spanbroek,  383. 

Jansz,  Simon,  inwoner  van  Hoorn,  zie  S.  J.  Pil. 

Jansz ,  Simon ,  ouderling  te  Edam ,  1 58. 

Jansz,  Simon,  ouderling  te  Ilpendam,  366. 

Jansz,  Stoffel  (ook  Christoffel),  ouderling  te  Amsterdam,  230,  244. 

Jarichs,  Hendrik,  predikant  te  Benningbroek ,  zie  H.  Tjarcksz. 

Jasper  (Jasperus ,  Casper) ,  predikant  te  Binnen  wij  zend ,  daarna  Monniken- 
dam, 23,  25,  26,  28,  29,  31,  zie  ook  C.  Hochten. 

Jelisz,   Willem,  zie  W.  G.  Haegendoren. 

Jellius,  Comelius,  predikant  te  Enkhuizen,  zie  C.  J.  Rotsterhaule. 

Jeronimus,  zie  Hieronymus. 

Joannes,  schoolmeester  te  Bovencarspel ,  77. 

Joannes,  predikant  te  Broekcarspel ,  23. 

Joannes,  predikant  te  Broek  op  Langedijk,  34,  36. 

Joannes,  predikant  to  Hensbroek,  23. 

Joannes,  predikant  te  Hoogwoud,  later  Wormer  en  Jisp,  18,  22,  23, 
25,  26,  29. 

Joannis,  Aegidius,  predikant  te  Brielle,  zie  A.  J.  Frisius. 

Joannis,  Ambrosius ,  predikant  te  Petten,  437. 

Joannis,  Comelius,  predikant  cl.  Alkmaer,  84. 

Joannis,  Evwardus ,  predikant  te  Aartswoud,  81,  84,  later  misschien  te 
Wijdenes,  268. 

Joannis,  Gerbrandus  (Gerbrant  Jansz),  predikant  te  Naarden,  140,  163, 
later  te  Purmerend,  299,  300. 

Joannis,  Gysbertus ,  predikant  te  Schagen,  16,  1 9,  misschien  dezelfde  als 
G.  Zythopaeus,  zie  aldaar. 

Joannis,  Henricus  (Hendrick  Jansz),  predikant  te  Zuiderwoude ,  145,  154, 
waarschijnlijk  later  te  Muiden,  185,  188,   189,  200,  201. 

Joannis,  Joannes  (J.  Jansz),  voorm.  pastoor  op  Langedijk,  daarna  pre- 
dikant op  Texel,  enz.,  8,  32,  36,  81. 


455 

Joannis,  Joannes  (J.  Jansz),  predikant  te  Edam,  zie  J.  J.  de  Brune. 

Joannis,  Laurentius  (Laurens  Jansz),  predikant  te  Monnikendam,  23,  48, 
55,  90,  106,  HO,  117,  124,  140,  149,  152,  170,  171,  173,  197, 
230,  236,  238. 

Joannis,  Livinus  (Lieven  Jansz),  predikant  te  Middelie,  250,  leger- 
predikant, 273. 

Joannis,  Lucas,  predikant  te  Amsterdam,  366,  371,  373. 

Joannis,  Matthias,  predikant  te  Loosduinen,  437. 

Joannes,  Nicolaus  (Claes  Jansz),  pastoor  te  Iluizum,  daarna  predikant 
te  Westerblokker,  23,  Loosdrecht,  125,  158,  251,  253,  257. 

Joannis,  Petrus  (Pieter  Jansz),  predikant  te  Delft,  90,  105,  107,  110, 
111,  117. 

Joannis,  Petrus  (Pieter  Jansz),  predikant  te  Sloten  en  Sloterdijk,  144,  196. 

Joannis,   Winaldus,  correspondent  uit  Gelderland,  384. 

Joannis,  Martinus,  predikant  te  Obdam,  400 — 402. 

Jordaensz,  Johannis  (Jan  Jordensz),  predikant  te  Winkel  enz.,  23,  24. 

Joukesz,  Tjalling,  predikant  te  Haringhuizen ,  zie  Tullius. 

Junius,  dr.  Hadrianus  (Adriaen  J.),  commissaris-politiek,  197. 

K. 

Key,  Guiliame  de,  ouderling  te  Haarlem,  279,  344,  362. 

Kerckmannus ,  Oostfriesch  predikant,  333. 

Kieff,  Dirck,  ouderling  te  Amsterdam,  423. 

Kiess,  Pieter,  burgemeester  van  Haarlem,  99. 

Klaas,  zie  Claes. 

Kloeckaert,   Vincent,  ouderling  te  Naarden,  311. 

Koolhaas,  zie  Coolhaes. 

L. 

Lamberti,  Petrus  (Pieter  Lambertsz,  Lambrechtsz) ,  predikant  te  Midwoud, 
124,  te  Nieuwe  Niedorp,  later  Medenblik,  163,  197,  202,  260,  279, 
310,  324. 

Lambertsz,    Willem,  ouderling  te  Naarden,  344. 

Lamerius ,  Joannes,  proponent,  292. 

Lamius,  Wilhelmus  (ook  W.  Dockum  en  Lanius),  predikant  te  Hauwert 
enz.,  60,  144,  149. 

Lansbergius,  Franciscus ,  predikant  te  Rotterdam,  279,  288,  295,  297. 

Janssen,  Renger,  predikant  te  Lutjebroek,  279. 

Larenus,  Gerardus,  predikant  te  Purmerend,  125 

Lasco ,  Johannes  d,  14. 


456 

Laurensz,  Jacoh,  predikant  te  Hensbroek  en  Obdam,  264,  319. 
iMurentii,  Regnerus  (Renger  Laureysz),  predikant  te  Grootebroek,  310, 

396,  zie  ook  Reynier  Louwsz. 
Laurimannus  (Martinus  Laurman),  beroepen  naar  Friesland,  76. 
I^eeuwarden ,   Franciscus  van,  schoolmeester  te  Medenblik,  77. 
Leeuwen,  mr.  Diderick  van,  raadsheer,  commissaris-politiek,  163,  185. 
Leo,  Johannes,  predicant  te  Zaltbommel,  95,  96,  104,  117. 
Leonardus,  predikant  te  Medenblik,  41,  46,  50,  54. 
Lespinoy,   Franciscus,  predikant  te  Aalsmeer.  395. 
LeycesterH  Robert  Dudley,  graaf  van,  136,  137.  147. 
Lieshout,  Johannes,  predikant  te  Westzaan,  184. 
Lieuwes,   Willem,  kapitein,  9. 
Livius,  Gerardus,  predikant  te  Nijmegen,  397. 
Lomannus,  Jacobus,  predikant  te  Alkmaar,  137,  139,  147,  154,  156,  te 

Nijmegen,  164. 
Lomannus,   Wilhelmus,  predikant  te  Haringhuizen ,  432. 
Loncius,   Wilhelmus,  predikant  te  Vianen,  104. 

Lonnemannus,  Hermannus  (ook  H.  Laurimannus),  predikant,  32,  34. 
Loot,  Everardus,  predikant  te  Egmond,  145. 
Louwerüz,  Reyner,  ouderling  te  Grootebroek,  158. 
Louwsz.   Reynier,   predikant   te    Lutjebroek,  197,  zie  ook  R.  Laurentii. 
Lucae,  Johannes,  predikant  te  Laren  en  Blaricum,  370. 
Lucas,  predikant  te  Schagen,  23,  24,  misschien  dezelfde  als  L.  Hespe. 
Lucier,  Nicolas,  Waalsch  ouderling  te  Amsterdam,  133. 
Ludolphi,  Boethius,  voorm.  schoolmeester  te  Dokkum,  252. 
Luitges,  Dirck,  ouderling  te  Purmerland,  149. 
Luittiensz ,  Frans ,  predikant  te  Hem ,  325. 

Luiges,  Gerard  (Gerrit  Luytges),  ouderling  te  Warmenhuizen ,  125,  130. 
Lydius,    Martinus,    pred.    te    Amsterdam,  81,  82,  88,  90,  93,  94,  101, 

103,  107,  111,  113,  114,  116,  122,  278,  281. 

M. 

Man,   Claes  Pietersz,  ouderling  te  Edam,  250. 

Manardus,  weesmeester  te  Amsterdam,   70. 

Manglerius,  Eustatius,  predikant  van  Vlieland  Oosteinde,  350. 

Marnix  van  St.  Aldegonde ,  Philips,  112,   211,  235,  236,  276,  280,  406. 

Mart .  Hans  van  der  (H.  v.  d.  Mark) ,  ouderling  te  Amsterdam ,  326. 

Marlandus ,   Nathanael,  predikant  te  Schiedam,  397,  423. 

Martcw,   Clement,  predikant  te  Hoorn,   19,  49,   52,  63,  68,  71,  73,  129, 

132,  141,  144,  145,  152,  154,  157,  158,  100,  162,  201,  202,  209, 

216,  226,  227,  229,  285. 


457 

Mariensz,  Jacob,  ouderling  te  Langedijk,  158. 

Martensz,  Jan,  ouderling  te  Monnikendam,  288. 

Martensz,  Jan,  predikant  te  Velzen,  370. 

Martensz,  Rijk,  ouderling  te  Purmerend,  288. 

Martini ,  Amoldus  (Arent  Maertens) ,  predikant  te  Sybecarspel ,  1 49,  1 63, 
169,   173. 

Martini,  Gerbrandus,  predikant  te  Krommenie,  310. 

Mathias  (Mattheus),  predikant  te  Oostblokker  enz.  23,  41,  misschien 
dezelfde  als  M.  Schals,  zie  aldaar. 

Mathisius,  Johannes ,  predikant  te  Haarlem,  196,  203,  210,  218,  225, 
228,  236,  238,  242,  250,  256,  257,  260,  261,  263,  265,  268,  289, 
297,  302,  309,  312,  316,  320,  324,  342,  343,  383,  384,  395. 

Matthysz,  Claes,  ouderling  te  Edam,  108,  117. 

Matthysz,  Dirck,  ouderling  te  Purmerend,  158,  170,  230,  236,  249,  268. 

Matthysz,  Jan,  ouderling  te  Schagen,  268,  310,  383,  422. 

Maurits,  prins  van  Oranje,  156,  172,  261,  360,  361. 

Medenblich,  Dode  Jansz,  ouderling  te  Alkmaar,  383,  395. 

Meerhoutanus ,  Arnoldus  Arnoldi,  predikant  te  Oostvoorne,  90,  104,  117. 

Meeusz,  Comelis,  ouderling  te  Hoogwoud,  124. 

Meeusz,  Cornelis,  ouderling  te  Oudendijk,  211. 

Melanchton,  Philippus,  13. 

Mennijn,  Pieter ,  ouderling  te  Oostzaan,  197. 

Mercator,  Paulus  Bemardi,  predikant  te  Assendelft,  Ursem,  enz.,  197, 
251,  272,  273. 

Mercijs,  Hans,  ouderling  te  Amsterdam,  311,  312,  324. 

Merlinus,  Christianus,  predikant  te  Oudcarspel,  154,  154,  zie  ook  Chris- 
tianus. 

Meusevoet ,  Vincentius  (V.  Mueaevoet),  predikant  te  Schagen,  250,  279, 
287,  310,  344,  378,  383,  422,  438. 

Meynertsz,  Arent,  ouderling  te  Haarlem,  144,  175  noot,  184. 

Meynertsz,  Cornelis,  zie  op  C.  M.  Spruyt. 

Michaelis,  Everardus  (Evert  Michielsz),  predikant  te  Oost-  en  Westblok- 
ker, 140,  163,  184,  211,  216,  217,  251,  287,  383,  422. 

Michiel,  Jan  de  (J.  Michielsz),  predikant  te  Grootebroek,  125,  157,  158, 
163,  184,  189. 

Michielsz,  Evert,  ouderling  te  Hoorn.  90,  116. 

Michielsz,  Simon,  ouderling  te  Uitgeest,  164. 

Micronius,  Martinus,  14. 

Middelgeest,  Simon  van,  ouderling  te  Amsterdam,  163. 

Middelsdorpius ,  Henricus,  predikant  op  Texel,  61. 

Moded,  Hermannus,  10,  120. 

Moemus,  Ellardus,  predikant  te  Harderwijk,  345,  357,  361. 


458 

Molinaeus,  Petrus ,  predikant  te  Parijs,  437. 

Mollerus,  Henricus,  419,  431. 

Mostaert,  Guillam,  ouderling  te  Alkmaar,  52,  211. 

Muenix,  Willem  (W.  Municks,  Monix),  ouderling  te  Haarlem,  268,  397,  420. 

Muilen,  Jacob  Pietersz  van  der,  Doopsgezind  schrijver  364. 

N. 

N. ,  Jan,  schout  te  Blokker,  zie  Jan. 

Neerdenus,  Bartholdus  Wühelmi  (Bertel  Willerosz),  predikant  te  Dord- 
recht, Hoorn,  43—46,  55,  59,  60,  72,  82,  84,  124,  125,  140, 
Beverwijk,  162, 166,  168, 169, 184,  211,  225,  236,  261,  263,  268,  292. 

Neerdenus,  Lambertus,  predikant  te  Naarden,  63,  65,  68. 

Nerdenus,  Henricus  Antonides,  predikant  te  Enkhuizen,  69,  71,  122,124. 

Nicasius,  Johannes,  predikant  te  Middelstum,  398. 

Nicolai,  Antonius,  predikant  te  Enkhuizen,  23,  35,  39. 

Nicolai,  Martinus,  predikant  te  Kalverdijk,  zie  M.  N.  Scheer. 

Nicolai,  Stephanus,  predikant  te  Hilversum,  187. 

Nicolai,  Theodorus,  predikant  te  Akersloot,  383. 

Nicolaij   Wilhelmus,  predikant  te  Wijdenes  en  Oterleek,  415. 

Nicolaus,  predikant  op  Texel,  zie  Claes  Claesz. 

Nieuburg,   Comélis  Jansz  van  der,  ouderling  te  Alkmaar,  366,  382. 

Noltenius,  Georgius,  predikant  te  Schagen,  later  Medenblik,  53,  59,  68, 
75,  81,  124. 

0. 

Ockersz,  Simon,  predikant  te  Westzaan,  370. 

Oldenbamevelt ,  Johan  van,  367. 

Olfertsz,  Gerrit,  ouderling  te  Oostzaan,  154. 

Olfertsz,  Hendric,  ouderling  te  Amsterdam,  154. 

Ooms,  Nicolaus,  schoolmeester,  29. 

Oosterzee,    Wilhelmus,  predikant  te  Hoornaar,  95,  117. 

Oosthovius,  Hinricus,  predikant  te  Etershem,  145. 

Outgersz,  Aris,  ouderling  te  Alkmaar,  211. 

Outgersz,  Aris,  ouderling  te  Haarlem,  366. 

Ovitius,  Pibo,  predikant  op  Wieringen,  217. 

Oyens,  Baptista,  ouderling  te  Amsterdam,  444. 

P. 

Paludanus,  CorneUus,  predikant  te  Waverveen,  279. 


459 


Paludanus,  Petrus,  predikant  te  Benningbroek ,  292. 

Pauii,  Simon  (S.  Pauwels),  predikant  te  Schermer  enz.,  23,  143,  148, 
150,   156. 

Paulusz,  Paulus,  predikant  te  Oostwoud,  211. 

Pauwélsz,  Dierick,  predikant  cl.  Enkhuizen,  37. 

Peener,  Jan  van,  ouderling  te  Haarlem,  158. 

Peeters,  mr.  Hendrik,  predikant  te  Venhuizen,  251. 

Petrejus ,  Cornelius  (C.  Petri) ,  vroeger  rector ,  daarna  predikant  te  Edam , 
371,  383,  414,  433,  434. 

Petri,  Carolus,  predikant  te  Binnenwijzend  en  Westwoud,  230,  Pur- 
merend,  332,  366,  371,  375,  382,  383. 

Petri,  Henricus,  predikant  te  Muiden,  133. 

Petri,  Bodolphus,  predikant  te  Zaandam,  437. 

Petrus,  Michael  (Michiel  Pietersz),  predikant  te  Aartswoud,  8,  21,  23,  33, 
36,  68,  124. 

Phüipsz,  Jan,  ouderling  te  Alkmaar,  140,  158. 

Philipsz,  Jan,  ouderling  te  Schagen,  23. 

Pietersz,  Cornelis,  ouderling  te  Edam,  68,  69. 

Pietersz,  Cornelis,  ouderling  te  Schagen,   185,  279,  344. 

Pietersz,  Cornelis,  ouderling  te  Weeap,  163,  251. 

Pietersz,  Diderick  (Dirrick  P.),  ouderling  te  Medenblik,  197,  268,  279. 

Pietersz,  Dirck,  cuuper  te  Uitgeest,  zie  D.  P.  Cuyper. 

Pietersz,  Frans,  magistraatspersoon  te  Medenblik,  267. 

Pietersz,  Frans,  ouderling  te  Uitgeest,  164. 

Pietersz ,  Freeck ,  ouderling  te  Sybecarspel ,  23. 

Pietersz,  Gerrit,  ouderling  te  Hoogcarspel,  366. 

Pietersz,  Hendrik,  ouderling  te  Purmerend,  90,  102,  108,  162. 

Pietersz,  Hendrik,  ouderling  te  Wormer,  125. 

Pietersz,  Jacob,  ouderling  te  Alkmaer,  169. 

Pietersz,  Jan,  ouderling  te  Enkhuizen,  125. 

Pietersz,  Jan,  ouderling  te  Twisk,  231,  268. 

Pietersz,  Jan,  predikant  in  den  Haag,  92. 

Pietersz,  Job,  ouderling  te  Veenhuizen,  268. 

Pietersz.  Paulus,  predikant  te  Edam,  21,  23,  26. 

Pietersz,  Pieter,  ouderling  te  Alkmaar,  145. 

Pietersz,  Pieter,  ouderling  te  Hoogcarspel,  310. 

Pietersz,  Pieter,  predikant  to  Purmerend,  zie  P.  P.  Sichemiue. 

Pietersz,  Simon,  ouderling  te  Oude  Niedorp,  145. 

Pietersz,    Weyer,  ouderling  te  Kal  verdijk,  163. 

Pil,  Simon  Jansz,  inwoner  van  Hoorn,  245. 

Pillichius,  Adam,  zie  A.  Billichius. 

Piscator,  Johannes,  professor  te  Herborn,  363,  376,  385,  399,  407,  409. 


460 

Plancius,  Daniel,  predikant  te  Diemen,  437. 

Plancius,   Petrus,    139,    162,  165,  166,  167,  172,  174,  184,  187,  190, 

191,  196,  198,  200,  201,  203,  204,  217,  218,  225,  228,  260—262, 

268,  286,  302,  309,  311,  316,  320,  324,  325,  328,  396,  397,  421, 

422,  423,  433,  438,  439. 
Pontgroot,  Frans  Diricxz,  ouderling  te  Edam,  344. 
Poppius,  Eduardus,  predikant  te  Amstelveen,  325,  340. 
Poppius,  Gerardus,  predikant  te  Zaandam,  144,  150 
Puüaeus,  Petrus,  predikant  te  Amstelveen,  437. 
Puppius,   Wilhelmus,  predikant  te  Edam,  133,  140,  162,  185,  188,  211, 

250,  278,  281,  288,  332,  344,  345,  430. 

Q. 

Quiringius,  Nicolaus  (Claes  Crynsz),  predikant  te  Haringhuizen  enz.,  37, 

81,  86,  118. 
Quirynsz,  Claes,  ouderling  te  Medenblik,  61. 

R. 

Radijs ,  Otto,  ouderling  te  Amstelveen,  279. 

Ravesteyn,  Comelis,  predikant  te  Wognum,  tijdelijk  op  Texel,  18,  26,  28. 

Ravesteyn,  Gerardus  van,  predikant  te  Weesp,  243. 

Reael,  Jan  Pietersz%  ouderling  te  Amsterdam,  124. 

Reginaldus  (Reinaldus),  predikant  te  Hoogcarspel,  zie  R.  Hyperius. 

Reinertsz,  Wauter,  voorm.  krankebezoeker ,  predikant  op  Vlieland  West- 
einde, 370. 

Reyersz,  Claes,  ouderling  te  Enkhuizen,  133,  149. 

Rhyp,  Jan  Jansz,  ouderling  te  Alkmaar,  396. 

Ries,  Hans  de,  leeraar  der  Waterlandsche  Doopsgezinden,  237,  259. 

Rippertus,  Sixtus,  predikant  te  Twisk,  23,  49. 

Rivers,  Caterina  de,  ingezetene  van  Amsterdam,  377. 

Rochus,  Johannes  (J.  Roukes),  predikant  te  Sneek,  94. 

Roggius,  Joannes  (J.  Rogge),  predikant  te  Hoorn,  287,  325,  326,  340, 
343,  361,  396,  397,  420,  430,  437. 

Roelandi,  Jacobus  (J.  Rolandi),  predikant  te  Amsterdam,  349,  381,  395,  420. 

Roockerts,  Jan  Pieter,  ouderling  te  Hoorn,  396. 

Roos,  Jacob  Comelisz,  ouderling  te  Hoorn,  149. 

Rosier,  Joost  der,  Vlaamsen  predikant,  131. 

Rotsterhaule ,  Comelius  Jellius,  predikant  te  Enkhuizen,  60,  76. 

Royer,  Gerrit  Jansz,  voorm.  pastoor  en  predikant  te  Winkel,   8,  24. 

Ruardi,  Feito,  predikant  te  Groningen,  326. 

Ruardus,  predikant  te  Wijdenes,  17,  misschien  R.  B.  Acronius. 

Rugius,  Nicolaus,  predikant  te  Veenhuizen,   144. 

Rycke,  Comelis,  burgemeester  van   Haarlem,  99. 


461 
S. 

Sander,  predikant  te  Spanbroek,  23. 

Saravia,  Adrianus,  118,   140. 

Sartorius,  Jacobus,  predikant  te  Medenblik,  61,  63,  68,  beroepen  naar 
Friesland,  74,  77. 

Say,  mr.  Jacob  Arisz,  ouderling  te  Hoorn,  422. 

Schaft,  Gerbrant  Jansz,  inwoner  van  Hoorn,  377. 

Schals,  Matthys,  predikant  te  Edam,  124,  zie  ook  Mathias. 

Scheer,  Martinus  Nicolai,  predikant  te  Kal  verdijk,  163. 

Schellinger,  Cornelis,  ouderling  te  Amsterdam,  279,  366. 

Schure,  Nicasius  van  der,  zie  N.  Verschuere. 

Sebastiaewz ,  Gerrit,  inwoner  van  Enkhuizen,  79. 

Sebastians,  Jacob,  ouderling  te  Broek  in  Waterland,  329. 

Sichemius,  Petrus  (Pieter  Pietersz),  predikant  te  Purmerend,  48,  49,  58, 
59,  63,  68,  beroepen  naar  Friesland,  76. 

Sinapius,  Christianus ,  predikant  te  Medenblik,  139. 

Sixti,  Rippertus,  predikant  te  Twisk,  437. 

Sixtus,  predikant  te  Abbekerk,  28. 

Sixtus,  predikant  te  Medenblik,  20,  22,  23. 

Sixtus,  predikant  te  Twisk,  zie  S.  Rippertus. 

Snaephaen,  Nicolaus,  schoolmeester  op  Terschelling,  271. 

Snecanus,  Gelliua  (G.  Hotzenius),  93,  165. 

Snecanus,  Gerbrandus,  schoolmeester  te  Enkhuizen,  beroepen  naar  Fries- 
land, 77. 

Snoeck,  Jaques,  predikant  te  Limmen,  335. 

Sonoy,  Diederik  van,  gouverneur,  30,  39. 

Soop,  Cornelis  Cornelisz,  burgemeester  van  Amsterdam,  231. 

Spanneus,   Bemardus   (B.  Spanaeus),  predikant  te  Jisp,  292,  344,  363. 

Speldemaker ,  Pieter   Willemsz,  ouderling  te  Hoorn,  383. 

Sprinck,  Cornelis  Claesz  (C.  C.  Sprenck),  diaken  te  Broek  in  Waterland,  329. 

Springer,  Jan,  predikant  te  Lutjebroek,  beroepen  in  Stellingwerf,  76. 

Spruyt,  Cornelis  Meynertsz,  voorm  schoolmeester  te  Weesp,  later  predi- 
kant te  Berkhout,  Hoorn,  82,  125,  144,  154,  156,  201,  202,  216, 
226,  227,  229,  268,  276. 

Steengracht,  Jan,  predikant  te  Schermer,  149. 

Steenwyck,  Andreas,  schoolmeester,  25. 

Stockius,  Franciscus,  predikant  te  Kastricum,  325,  422. 

Strydt,  Joris  Jorisz,  predikant  te  Ransdorp,  366,  375. 

Suffridus,  predikant  te  Grootebroek,  beroepen  naar  Friesland,  74. 

Suffridus,  predikant  te  Oosthuizen,  49,  62. 

Suffridus,  predikant  op  Texel,  21,  23. 


462 

Swalue,  dr.  Otto,  commissaris  der  Friesche  Staten,  73,  74,  120. 

Sybrandus,  predikant  te  Hem,  zie  S.  Vomelius 

Sybrantsz,  Cornelis,  ouderling  te  Binnen  wij  zend ,  310. 

Sybrantsz,  Foppe,  ouderling  te  Hoorn,  49. 

Sybrantsz,  Maerten,  ouderling  te  Zaandam,  130. 

Sybrantsz,    Taco  (T.  Sybrandi),  predikant  te  Meden bl ik ,  152,  165,  172, 

198,  199,  203,  207,  217,  228,  229,  238—242,  251,  255,  261—268, 

274,  275. 
Sylvius,  Joannes,  predikant  te  Sloten,  366,  382. 
Symon,  predikant  te  Koedijk,  69,  70. 
Symons  dr.,  Aecht,  lidmate,  66. 
Symonsz,  Dirck,  ouderling  te  Graft  en  Rijp,  230. 
Symonsz,  Pieter,  predikant  te  Oostzaan,  146. 
Sywertsz,   Waelich,  ouderling  te  Amsterdam,  123. 

T. 

Taffin,  Jean,  40. 

Theodori,  Theodorus,  predikant  cl.  Edam,  133. 

Thilius,  Thomas  (T.  van  Thielt),  predikant  te  Delft,  48. 

Thomasz,  Jan  (ook  J.  Thonisz),  ouderling  te  Amsterdam,  90,  116,  125, 

149,  184,  188,  251,  256,  383. 
Thomasz,  Pieter,  ouderling  te  Bovencarspel ,  230,  422. 
Thuenisz,  Pieter,  examinandus,  24. 
Thunisz,  Geerard,  ouderling  te  Naarden,  197. 
Thysz,  Melis,  ouderling  te  Purmerend,  124. 
Tjarcksz,    Henrijck   (H.    Jarichs,    ook  H.  Jansen),  ouderling  te  Benning- 

broek,  349. 
Toerkost,  mr.   Gerrit,  ouderling  te  Nieuwe  Niedorp,  163. 
Tophusanus,   Valerius    Pauli,    predikant   te  Rotterdam,  90,  93,  94,  103, 

104,   117. 
Trelcatius  jr. ,  Lucas,  wijlen  professor  te  Leiden,  437. 
Tremellius,  Emanuel*  405. 

TWere,    Victor  van,  predikant  te  Schardam  et  Etershem,  395. 
Tullius  (Tjalling  Joukesz),  predikant  te  Haringhuizen ,  IJlst,  23,  53,  75. 
Tyemensz,  mr.  Reyer ,  ouderling  te  Hoorn,  169. 
Tysz,  Dirck%  ouderling  te  Oosthuizen,   211. 

ü. 

Uldericus,  predikant  te  Oosthuizen,  beroepen  naar  Friesland,  75. 
Ursinus,  Joannes,  predikant  te  Amsterdam,  383,  395,  417. 
Uytenbogaeri ,  Johannes,  zie  J.  Wttenbogaert. 


463 

V. 

Vaers,  Pieter ,  ouderling  te  Edam,  383. 

Valcke,  Theodoricus ,  predikant  te  Westerland  op  Wieringen,  64. 

Valckenaer,  Lambertus,  predikant  te  Edam,  later  Wormer  en  Jisp,  147, 
151,  154,  155,  158-160,  187. 

Veenradius,  Johannes,  predikant  te  Meerkerk,  105. 

Venator,  Adolphus,  predikant  te  Alkmaar,  338—340,  345,  355 — 360, 
372,  373,  383,  395. 

Verdoek,  Hans,  ouderling  te  Amsterdam,  140. 

Vercriel,  Jan  (ook  J.  van  Creijl  en  Verkreijl),  ouderling  te  Haarlem,  154, 
325,   342. 

Vereyckiu8,  Petrus,  predikant  te  Sloten  en  Slot  er  dijk,  261. 

Verschuere,  Nicasius ,  weleer  predikant  te  Gent  in  Vlaanderen ,  237,  277,  281 . 

Vezeke,  Geert  van,  ouderling  te  Deventer,  63,  68,  69. 

Vezékias,  Bernerus,  predikant  te  Edam,  39,  48,  49,  beroepen  naar  De- 
venter, 63,  68-71. 

Vigne,  monsieur  de  la,  Waalsch  predikant  te  Amsterdam,  133. 

Volchertsz,  Outger,  ouderling  in  Broekcarspel,  154. 

Volckertsz,  Andreas,  predikant  te  Valkoog,  156. 

Volchertsz,  Arts,  predikant  te  Ouddorp  en  Oterleek,  432. 

Volckertsz,  Jacob,  predikant  te  Barsingerhorn ,  78,  133. 

Vomelius,  Sybrandus,  predikant  te  Hem,  20,  23,  26,  29,  39,  47,  49,  72, 
beroepen  naar  Friesland,  75. 

Vossius,  Johannes,  predikant  te  Langedijk,  158. 

Voyes,  Pieter  Jacobs,  ouderling  te  Amsterdam,  68. 

Vriese,  Joris  de,  predikant  te  Putten,  244. 

Vulcanius,  Bonaventura,  professor  te  Leiden,  102. 

Vyven ,  Lieven  van ,  lidmaat ,  300. 

w. 

Walinckhuysen ,  Jan  Hendricxz,  inwoner  van  Amsterdam,  119,  120. 
Wallesius,  Joannes ,  predikant  te  Bovencarspel ,  211,  219,  261,  269,  270, 

273,  288,  295,  297,  298,  316,  336,  344,  345,  365,  383,  395,  398, 

399,  421,  423,  431. 
Wassenaar,  Antonius  Nicolai  van,  zie  A.  Nicolai. 
Wemerus,  Joachimus,  predikant  te  Groningen,  326,  377. 
Wibrandi,  Amoldus,  predikant  te  Petten,  75,  125. 
Wiggersz,  Jan,  ouderling  te  Hem,  268. 
Wiggerts ,  Comelis  (C.  Wigeri) ,  predikant  te  Langedijk ,  verder  te  Hoorn  , 

145,  166—168,  170,  171,  173,  174,  190—196,  198—203,  206,  207, 


464 

212,    216—222,    225,    228,    229,  234,  244—249,  255—257,  269, 

271,  277,  280,  285,  295,  403,  415. 
Wilant,    Joannes,    predikant   te   Wormer   en  Jisp,  daarna  Hoorn,  230, 

279,  310,  311,  324. 
Wühelmi,  Bartholdus%  predikant  te  Hoorn  enz.,  zie  B.  W.  Neerdenus 
Wühelmi,  Nicolaus,  predikant  te  Lutjebroek,  292. 
Wilhelmus  y  predikant  te  Nibbixwoud,  37. 
Willem,  prins  van  Oranje,  102,  104. 
Wülemsz,  CUies,  inwoner  van  Medenblik,  61. 

Wülemsz,   Ewout ,   predikant  te  Oosthuizen  en  Warder,  279,  344,  346. 
Wülemsz,  Frans,  ouderling  te  Monnikendam,  162,  185,  344,  383. 
Wülemsz,  Gerrit,  predikant  te  Grootebroek,  118,  120. 
Wülemsz,  Isebrant,  ouderling  te  Weesp,   158. 
Wülemsz ,  Jacob,  ouderling  te  Wormer,  268. 
Wülemsz,  Jacob,  predikant  te  Hoogwoud,  zie  J.  W.  Agricola. 
Wülemsz,  Jan,  ouderling  te  Purmerend,  197,  202. 
Wülemsz,  Lenaert,  ouderling  te  Leiden,  118. 
Wülemsz,  Poutoels,  ouderling  te  Bovencarspel,  383. 
Wülemsz,   Reyer,   ouderling  te  Schagen,  23,  65,  68,  examinandus,  77. 
Wülemsz,  Thomas,  ouderling  te  Haarlem,  125. 

Wülemsz,   Wülem,  predikant  te  Benningbroek  enz.,  197,  310,  344,  422. 
Wilzoet,    Johannes    (J.    Wilsoets),    predikant  te  Hoorn,  344,  363,  383, 

384,  395,  422,  423. 
Withakerus,  G.   418,  424. 

Woggenum,  Diderick  Jans,  ouderling  te  Hoorn,  251. 
Wol  ff,  Jan  de,  ouderling  te  Haarlem,  383. 
Wol  ff ,  Claes  de,  ouderling  te  Haarlem,  422,  438v 
Wolfius,  Joannes,  predikant  cl.  Haarlem,  133. 
Woutersz,  Hoyto,  ouderling  te  Enkhuizen,  197. 

Wttenbogaert ,  Johannes,  239,  255,  256,  261,  263,  268,  277,  423,  428. 
Wynman,  Hendrick,  ouderling  te  Haarlem,  150. 

Y. 

Ysbrants ,  Frederik  (Fredericus) ,  predikant  te  Zuid-  en  Noord-Scharwoude 

enz.,  30,  31,  35,  43. 
Ylstanus,  Johannes,  predikant  te  Bovencarspel,  27,  35,  49,  Hem,  154. 

Z. 

Zegers,   Wülem,  predikant  te  Abbekerk,  335. 

Zuylen    van  Nievélt,  jonkh.    Wülem  van,  commissaris-politiek,  161,  231, 

251,  269,  279,  315,  326. 
Zythopaeus,    Gysbertus,    predikant    te    Benningbroek,    23,    52,    zie    ook 

G.  Joannis. 


REGISTER  VAN  PLAATSEN. 


Aalsmeer,  395. 

Aarlanderyeen,  298. 

Aartswoud,  8,  13,  23,  33,  53,  81,  310,  366,  415. 

Abbekerk,  13,  28,  74,  335,  366,  422. 

Abcoude,  105,  360. 

Akersloot  56,  143,  291,  383. 

Alkmaar,  4,  8,  13,  16,  17,  24,  25,  28,  29,  30,  32,  34,  39,  42,  45,  46, 
47,  49,  52,  55,  56,  62,  64,  65,  68,  70,  71,  80,  81,  84,  86,  88, 
89,  90,  99,  110,  117,  124,  126,  127,  131,  137,  138,  139,  140, 
141,  143,  145,  147,  148,  149,  150,  151,  152,  154,  155,  156,  157, 
158,  164,  166,  168,  169,  171,  172,  174,  175,  185,  186,  187,  197, 
198,  207,  210,  211,  213,  217,  230,  231,  232,  233,  240,  243,  244, 
249,  250,  253,  257,  258,  259,  260,  263,  268,  271,  272,  276,  277, 
279,  281,  285,  288,  289,  294,  295,  304,  306,  310,  325,  334,  335, 
338,  342,  344,  345,  346,  354,  364,  365,  366,  370,  372,  377,  378, 
379,  381,  382,  383,  386,  391,  393,  394,  396,  397,  414,  416,  419, 
421,  422,  431,  433,  434,  435,  437. 

Ameide,  93. 

Amersfoort,  85,  94,  101. 

Amstelveen,  149,  279,  325,  340,  437. 

Amsterdam,  55,  56,  59,  60,  64,  65,  68,  69,  70,  71 ,  72,  75,  80,  82,  88, 
89,  90,  98,  100,  108,  110,  111,  114,  116,  117,  119,  120,  122, 
123,  124,  125,  126,  128,  129,  131,  132,  133,  137,  138,  140,  142, 
143,  144,  145,  149,  150,  151,  153,  154,  155,  158,  162,  163,  169, 
172,  174,  183,  184,  185,  186,  187,  188,  191,  196,  197,  204,  205, 
208,  210,  211,  215,  225,  228,  230,  231,  236,  237,  238,  243,  244, 
249,  250,  251,  256,  259,  260,  261,  268,  269,  270,  272,  273,  275, 
276,  277,  279,  280,  281,  283,  286,  287,  289,  291,  293,  294,  296, 
Acta  syn.  provinc.  I.  30 


466 

306,  307,  308,  309,  311,  312,  313,  322,  324,  325,  326,  327,  332, 
334,  337,  338,  343,  344,  345,  349,  353,  361,  362,  364,  366,  369, 
370,  371,  372,  376,  377,  380,  381,  383,  386,  389,391,  395,  396, 
397,  399,  404,  409,  410,  411,  414,  416,  418,  421,  422,  423,  424, 
425,  428,  429,  438. 

Antwerpen,  58. 

Appingadam,  361. 

Arnhem,  282,  288,  326. 

Assendelft,  140,  158,  184,  197,  230,  279,  370,  383,  397. 

Avenhorn,314. 

Barsingerhorn,  13,  23,  24,  28,  65,  75,  78,  349. 

Beete,  28,  145,  149,  185,  315. 

Bennebroek,  23. 

Benningbroek,  76,  197,  211,  291,  349. 

Bergen,  432. 

Berkhout,  51,  125,  144,  154,  156,  231,  291,  381. 

Beverwijk,  146,  158,  162,  163,  169,  211,  225,  236,  261,  268,  291. 

Binnenwijzend,  13,  23,  25,  26,  28,  29,  230,  251,  310,  350,  366,  396,  431. 

Blaricum,  366,  370. 

Bleiswijk,  93,  104. 

Blokker,  20,  23,  184. 

Bodegraven,  103. 

Bommel,  425. 

Bovencarspel,  23,  26,  35,  49,  62,  77,  154,  169,  211,  230,  261,  269, 
270,  288,  295,  344,  383,  422. 

Braband,  277. 

Brandende  gat,  30. 

Brielle,  90,  91,  96. 

Broek  in  Waterland,  197,  296,  316,  328,  333,  362,  374,  375,  385,  386, 
387,  388,  402,  435,  436. 

Broek  op  Langendijk  (Broekcarapel),  22,  23,  34,  36,  310,  344,  422. 

Bunschoten,  86. 

Dauphiné,  363. 

Dantzig,  309,  320. 

Delft,  45,  46,  48,  90,  91,  93,  96,  100,  101,  104,  105,  406,  107,  111, 
112,  117,  126,  130,  137,  197,  212,  231,  251,  327,  334,  347, 
367,  370. 

Deventer,  20,  63,  64,  68,  69,  70. 

Diemen,  437. 

Dokkum,  252. 

Dordrecht,  26,  44,  45,  46,  48,  49,  61,  90,  110,  lil,  117,  126,  197, 
251,  269,  288,  311,  384,  397. 


467 

Drente,  361. 

Duitschland,  412. 

Edam,  1,  13,  20,  26,  28,  32,  34,  39,  48,  49,  63,  64,  68,  69,  70,  71, 
72,  77,  82,  90,  91,  108,  110,  117,  120,  124,  125,  127,132,  137, 
140,  154,  155,  158,  159,  162,  170,  185,  186,  187,  205,  211,  212, 
226,  230,  240,  249,  250,  253,  255,  256,  261,  268,  275,  278,  279, 
281,  285,  288,  291,  296,  300,  304,  310,  314,  316,  321,  325,  328, 
332,  333,  334,  335,  340,  341,  342,  343,  344,  349,  351,  352,  362, 
366,  369,  370,  371,  374,  375,  383,  387,  388,  393,  396,  402,  414, 
422,  426,  430,  431,  433,  434,  435,  436. 

Egmond,  145,  230. 

Egmond  aan  Zee,  432,  435. 

Egmond  binnen,  435. 

Egmond  op  den  Hoef,  432,  435. 

Emden,  10,  31,  41,  48,  138,  317. 

Emderland,  27,  374. 

Engeland,  276,  306. 

Enkhuizen,  8,  13,  15,  16,  17,  18,  23,  24,  25,  34,  35,  37,  38,  39,  47, 
48,  49,  53,  60,  62,  68,  70,  71,  72,  74,  76,  77,  78,  79,  81,  82, 
83,  88,  89,  90,  117,  118,  120,  122,  124,  125,  128,  129,  130, 
131,  132,  137,  140,  142,  145,  147,  149,  151,  152,  154,  155,  157, 
158,  162,  163,  165,  169,  172,  174,  184,  185,  186,  187,  196,  197, 
198,  208,  209,  211,  212,  217,  219,  229,  230,  232,  238,  240,  243, 
249,  251,  254,  255,  260,  261,  262,  266,  268,  271,  272,  275,  277, 
279,  281,  284,  285,  288,  291,  294,  300,  305,  309,  310,  313,  320, 
322,  325,  334,  335,  337,  340,  341,  343,  344,  345,  350,  361,  365, 
366,  369,  370,  371,  377,  381,  383,  384,  392,  393,  394,  395,  396, 
400,  414,  415,  416,  419,  422,  423,  431,  436,  438,  439. 

Etershem,  145,  268,  335,  395. 

Franeker,  165,  370, 

Frankendaal,  349. 

Frankrijk,  363,  376,  412. 

Friesland,  49,  62,  73,  74,  75,  76,  77,  93,  120,  165,  314,  315,  334,  348. 

Gelderland,  281,  291,  314,  321,  326,  328,  334,  340,  341,  343,  346,  348, 
361,  362,  374,  381,  384,  399,  404,  406,408,  409,  410,  417,  430. 

Genere,  255. 

Gent  (in  Vlaanderen),  237. 

Gorinchem,  91,  95,  96,  98,  104,  105. 

Gouda,  91,  95,  103,  107. 

Graft,  35,  47,  125,  211,  230,  268,  288,  325,  366,  375. 

's  Gravenhage,  90,  91,  92,  96,  106, 107, 108, 109, 110, 111, 119, 134, 137, 
140,  141,  161,  208,  212,  218,  222,  231,  261,  326,  345,  423,  428,  432. 

30* 


468 

v8  Gravezande,  90. 

Groningen  (prov.),  295,  315,  328,  334,  335,  336,  337,  341,  343,  348, 
350,  369,  377,  381,  384,  398,  399,  406,  423. 

Groningen  (stad),  326,  327,  336,  361,  377,  398. 

Grootebroek,  13,  22,  23,  74,  118,  125,  158,  163,  184,  288,  310,  344,  396. 

Grosthuizen,  50,  156,  314,  381. 

Haarlem,  22,  84,  87,  88,  89,  90,  91,  94,  96,  99,  105,  106,  108,  110, 
113,  114,  116,  120,  124,  125,  126,  131,  132,  133,  137,  139,  140, 
141,  142,  143,  144,  146,  148,  149,  150,  153,  154,  155,  157,  158, 
159,  163,  164,  165,  166,  169,  171,  172,  174,  175,  177,  179,  180, 
182,  183,  184,  185,  187,  188,  189,  196,  197,  207,  209,  210,  211, 
212,  214,  225,  228,  230,  236,  238,  244,  250,  251,  253,  258,  260, 
261,  268,  278,  279,  281,  282,  283,  286,  288,  289,  291,  293,  294, 
310,  312,  320,  321,  325,  334,  335,  340,  342,  344,  353,  362,  364, 
366,  370,  372,  378,  382,  383,  386,  389,  393,  397,  400,  414,  419, 
420,  421,  422,  426,  427,  428,  429,  435,  438. 

Harderwijk,  335,  345,  361. 

Haringhuizen,  13,  22,  23,  28,  53,  81,  86,  118,  432. 

Harlingen,  75. 

Hauwert,  47,  60,  231,  279,  344,  396,  420. 

Heiloo,  435. 

Hem,  13,  20,  23,  26,  39,  47,  49,  72,  75,  81,  145,  154,  268,  325. 

Hensbroek,  23,  68,  121, 127, 149,  169,  184,  224,  261,  287,  319,  400,  401. 

Herborn,  363. 

Hilyersum,  172,  187. 

Holland  (Zuid),  186,  203,  204,  215,  276,  283,286,  294,  296,  313,  314, 
315,  324,  327,  328,  336,  337,  341,  362,  363,  364,  374,  376,  384, 
387,  404,  406,  417,  428,  437. 

Hoogcarspel,  23,  25,  26,  35,  40,  47,  68,  70,  125,  140,  149,163,  185, 
291,  310,  366,  422. 

Hoogwoud,  18,  22,  23,  25,  26,  29,  90,  117,  124,  140,  154,  157,  158, 
163,  184,  197,  261,  279,  299,  326,  431. 

Hoorn,  4,  5,  8,  13,  19,  20,  25,  27,  34,  37,  38,  41,43,  44,  45,  47,  48, 
49,  52,  55,  59,  60,  61,  62,  63,  64,  68,  71,  72,  73,  80,  82,  83, 
84,  87,  89,  90,  106,  117,  120,  121,  122,  123,  124,  125,  129, 
132,  137,  140,  144,  148,  149,  152,  153,  154,  155,  157,  158,  163, 
166,  167,  169,  170,  173,  174,  187,  190,  198,  199,  201,202,203, 
206,  207,  209,  210,  212,  215,  216,  217,  219,  220,  221,  224,  225, 
229,  231,  233,  234,  243,  244,  245,  246,  248,  251,  253,  255,  256, 
257,  258,  268,  270,  271,  275,  277,  279,  281,  283,  285,  287,  291, 
296,  299,  305,  310,  311,  314,  319,  324,  325,  326,  334,  335,  337, 
340,  342,  343,  344,  349,  350,  351,  352,  354,  361,  366,  367,  377, 


469 

378,  383,  387,  388,  394,  393,  396,  397,  400,  401,  403,  404,  444, 
416,  419,  420,  422,  423,  425,  426,  431,  435,   436. 

Hoornaar,  95,  117. 

Httisduinen,  24. 

Huizen,  9,  211 . 

Hyppolytirahoef,  51. 

Dpendam,  279,  366,  422. 

Indië  (Oost),  303,  416. 

Janscarspel  (Si.),  23. 

Jisp,  26,  68,  77,  124,  148,  151,  159,  293,  344,  366. 

Kalyerdijk,  13,  22,  23,  50,  141,  163,  416. 

Kampen,  86. 

Kastricum,  211,  311,  325,  397,  422. 

Kennemerland,  87,  142,  143. 

Koedijk,  13,  23,  24,  35,  69,  70,  140,  197,  370. 

Kondekerk,  101. 

Krommenie,  310,  370. 

Kudelstaart,  105. 

Kwadijk,  75,  349. 

Landsmeer,  261,  288,  422. 

Langedijk,  8,  13,  74,  145,  158. 

Langestreek,  8. 

Languedoc,  255. 

Laren,  370. 

Leiden,  45,  91,  96,  97,  98,  100,  101,  107,  108,  110,  111,  112,  113, 
114,  115,  116,  118,  126,  130,  131,  135,  136,  137,  140,  204,  218, 
224,  235,  237,  254,  257,  277,  336,  345,  346,  349,  350,  367,  370, 
378,  384,  415,  437. 

Limmen,  293,  325. 

Loosdrecht,  125,  158,  251,  253,  287,  349,  383,  437. 

Loosduinen,  90,  96. 

Lopik,  360. 

Loppersum,  326,  350. 

Lutjebroek,  23,  25,  76,  144,  197,  279,  291. 

Maarten  (St.),  8,  13,  24,  28,  65,  72,  75. 

Marken,  55,  89,  154,   162,  211. 

Medemblik,  13,  20,  22,  23,  34,  35,  37,  46,  47,  50,  54,  61,  63,  68,  74, 
77,  78,  83,  87,  90,  117,  124,  139,  140,  147,  149,  152,  155,  165, 
172,  188,  197,  198,  199,  211,  212,  217,  218,  228,  229,  238,  239, 
240,  241,  243,  254,  255,  260,  261,  263,  264,  265,  266,  267,  268, 
274,  279,  310,  325,  349,  366,  396. 
Meerkerk,  98,  105. 


470 

Middelburg,  82,  115,  141. 

Middelie,  75,  158,  250,  349. 

Middel s turn,  398. 

Midwoud,  23,  124. 

Monnikendam,    13,  18,  28,  31,  34,  48,  55,  68,  72,  90,  106,  110,  117, 

124,  125,  140,  149,  152,  154,  162,  170,  185,197,230,236,238, 

250,  268,  279,  288,  310,  318,  325,  344,  363,  375,  383,  396,  421, 

422,  438. 
Montpellier,  255. 

Muiden,  133,  154,  184,  188,  200,  287,  311. 
Naarden,  55,  63,  65,  68,  125,  140,  154,  163,  169,  197,  230,  268,  269, 

270,  273,  311,  344,  349,  396. 
Nibbixwoud,  37,  344. 
Niedorp,  13,  22,  49,  50,  55,  60. 
Niedorp  (Nieuwe),    16,    28,   65,  73,  90,  117,  125,  163,  197,  202,  250, 

260,  279,  366. 
Niedorp  (Oude),  24,  28,  145,  169,  335,  431. 
Nieuwpoort,  93. 

Nijmegen,  163,.  164,  321,  337,  397,  423. 
Obdam,  33,  36,  68,  224,  319,  400,  401. 
Ommelanden,  327,  350,  361,  371. 

Oostblokker,  13,  41,  68,  140,  163,  211,  251,  287,  383,  422. 
Oosthuizen,  28,  49,  62,  75,  125,  158,  211,  279,  310,  344,  396. 
Oostvoorne,  90,  117. 

Oostwoud,  13,  22,  125,  184,  211,  251,  310,  344. 
Oostzaan,  146,  197,  366. 
Opmeer,  8,  13,  78,  84,  169. 
Opperdoes,  41,  255,  349. 
Oterleek,  291,  415,  432. 
Oudcarspel,  24,  36,  50,  154. 
Oudendijk,  47,  211,  315. 
Ouderkerk,  268. 
Oudorp,  432. 

Overijsel,  295,  315,  327,  334,  337,  343,  348,  409. 
Over-rhijnland,  370. 
Pancras  (St.),  197. 
Parijs,  437. 

Petten,  8,  13,  46,  75,  125,  231,  232,  243,  244,  370,  437. 
Purmorcnd,  8,  13,  20,  23,  28,  34,  48,  49,  58,  59,  63,  68,  72,  76,  90, 

102,  124,  125,  133,  140,  149,  158,  162,  170,  197,  202,  230,236, 

249,  268,  288,  299,  315,  332,  366,  371,  375,  382,  383,  396. 
Purmerland,  149,  170,  395. 


471 

Ransdorp  (Rarop),  145,  185,  197,  366,  375. 

Rhijnland,  97,  98. 

Rotterdam,  90,    91,    93,   96,   98,    101,   103,  104,  107,  111,  279,  288, 

311,  326. 
Rijp  (de),  23,  35,  47,  211,  230,  288,  366,  375. 
Schagen,    13,  16,  19,  23,  24,  25,  28,  34,  53,  65;  68,  75,  77,  90,  97, 

110,  118,  124,  185,  211,  250,  268,  279,  291,  310,  344,  378,  383, 

396,  422,  432,  438. 
Schardam,  25,  335,  395. 
Scharwoude  (Noord),  22,  35. 
Scharwoude  (Zuid),  35,  344,  422. 
Schellinkhout,  23,  349,  366,  375,  382. 
Schermer,  8,  23,  149. 
Schermerhorn,  80,  81. 
Schiedam,  90,  397,  423. 
Schoorl,  13,  432. 
Sloten,  197,  261,  366,  382,  396. 
Sloterdijk,  144,  197,  211,  261. 
Sneek,  73,  335. 
Spaarndam,  344. 

Spanbroek,  13,  23,  78,  87,  169,  268,  383. 
Spierdijk,  18. 
Steenwijk,  349. 
Stellingwerf,  76. 
Streek  (de),  49. 

Sybecarspel,  8,  13,  23,  40,  59,  149,  163,  169. 
Terschelling,  62,  271. 
Texel,  16,  18,  21,  23,  26,  28,  31,  32,  36,  37,  40,  52,  61,  71,  72,  75, 

81,  86,  118,  364. 
Twisk,  13,  23,  49,  50,  68,  83,  124,  144,  158,  197,  205,  231,  268,  326, 

366,  437. 
Uitgeest,  164,  250,  251,  288,  325. 
Urk,  277,  281,  291,  313,  334,  348,  369,  384. 
Ursem,  156,  251. 

Utrecht  (pror.),  293,  335,  360,  367,  406,  409. 
Utrecht  (stad),  84,  85,  86,  105,  120,  151,  241,  290. 
Valkoog,  13,  22,  28,  156,  349. 
Veenhuizen,  23,  24,  144,  335,  431. 
Velzen,  370. 

Venhuizen,  13,  23,  251,  268. 
Yianen,  104. 
Vlaanderen,  131. 


472 

Vlaardingen,  404. 

Vlieland,  37,  44,51. 

Vlieland  (Oosteinde),  350. 

Vlieland  (Westeinde),  370. 

Vollenhove,  60. 

Warder,  344. 

Warmenhuizen,  13,  33,  56,  72,  76,  78,  125,  129,  150, 197,  230,  288,  344. 

Waterland,  13,  34,  71. 

Waverveen,  279,  370. 

Weesp,    48,  82,    144,    145,    149,    158,  163,  169,  184,  231,  243,  251, 

326,  370,  383,   422. 
Wenrershoof,  13,  35,  37,  75,  169,  335. 
Westblokker,  23,  47,  140,  163,  211,  287,  383,  422. 
Westerland  (op  Wielingen),  64. 
Westwoud,  230,  305,  350,  396. 
Westzaan,  25,  144,  184,  370. 

Wieringen,  23,  33,  34,  37,  40,41,  47,  51,  53,  64,  82,  87,  89,  147,  217. 
Winkel,  8,  13,  22,  24,  28,  325,  396. 
Woerden,  103,  269,  279,  369. 
Wognum,  13,  23,  26,  41,  124,  381. 
Wormer,    26,  28,  55,  63,  68,  77,  110,  118,  124,  125,  148,  154,  .159, 

163,  230,  268,  288,  298,  316,  422. 
Wijdenes,  13,  17,  59,  268,  291,  415. 
Wijk  aan  Zee,  291,  395. 
Wijk  binnen,  395. 
IJlst,   75. 

Zaandam,  76,  124,  144,  150,  279,  437. 
Zaltbommel,  91,  96,  97,  104,  105,  117. 
Zeeland,  93,  312,  346,  379. 
Zegwaard,  117. 
Zevenhuizen,  101,  107. 
Zoetcrmeer,  90,  117. 
Zoeterwoude,  349. 

Zuiderwoude,  140,  145,  154,  314,  349,  370. 
Zunderdorp,  325,  349. 
Zutfen,  367. 

Zwaag,  8,  13,  23,  60,  170,  171,  253,  257,  270,  271. 
Zwolle,  69. 


REGISTER  VAN  ZAKEN. 


A. 

Aalmoezeniers,  te  Enkhuizen,  300  enz. 

Afvaardiging,  ter  provinciale  synode,  25,  90,  429,  430,  438;  —  ter  na- 
tionale synode,  82,  137,  391,  411,  412. 

Armenzorg,  14,  57,  141,  259,  306,  420,  425;  —  collecten,  207;  —  te 
Enkhuizen,  300  enz.,  320. 

Attestatie,  2,  98,  100,  103,  141,  226,  275,  277,  286,  290,  306,  415, 
420,  425;  —  vorm  van,  56,  141,  148,  151,  277; —  aan  een  gere- 
habiliteerden  predikant,  159,  160;  —  aan  een  vertrekkenden  predi- 
kant, 217;  —  de  plaats  waarheen  te  noemen,  259. 

Avondmaal,  wijze  van  viering,  7,  102,  309;  —  indien  men  het  elders 
viert,  19;  —  wie  mogen  aangaan,  35,  83,  213,  294,  380;—  cen- 
suur vóór  het,  58; —  afroepen  der  namen,  70;  —  onthouding  van 
het,  139,  142,  254;  —  weering  van  het,  319. 

B. 

Bagynen,  136,  378. 

Bankroetiers,  273,  380. 

Bedelaars,  136,  148,  232. 

Beluiden  der  dooden,  53,  135. 

Boeken  :  libel  van  Dierick  Pietersen,  80 ;  —  preeken  van  Calvijn  over 
Job,  97;  —  Bezae  libellum  de  divortiis,  97;  —  Chemnicii  examen 
synodi  Tridentinae,  97;  —  Hemminoii  libellum  de  nuptiis,  97;  — 
Zendbrief  van  C.  Coolhaes,  98,  114,  116;  —  Homiliën  (Commenta- 
riën)  van  Büllinger  over  Daniël,  101,  123,  278,  281,  291,  313, 
334;  —  Schriften  van  D.  V.  Coornhert,  103,  134;  —  Boeken  van 


474 

C.  Coolhaes,  109,  114,  115,  134;  —  Een  boekje  tegen  Coolhaes 
door  Arn.  Cornbui  en  Henr.  de  Corput,  1  09 ;  —  Nieuwe  vertaling 
der  Ned.  Geloofsbelijdenis,  112;  —  Psalmen  van  Marnix  v.  St.  Ax- 
degonde,  112;  —  Brief  van  C.  Coolhaes,  11 3 ;  —  Remonstrantie  van 
den  magistraat  van  Leiden  aan  de  Staten,  113,237;  —  Geschriften 
van  Joh.  Haranoius,  134;  — Geschriften  van  Herm.  Herbertsz.,  134, 
140;  —  Predikatiën  van  Balthazar  Copius  over  den  Catechismus, 
1 41 ;  —  Boek  van  Gellius  Snecanus  over  de  praedestinatie  enz.,  165;  — 
Schoolboekjes,  door  Wederdoopers  uitgegeven,  213;  —  Apologie  (in 
de  zaak  v.  Clem.  Martini  en  Corn.  Meynertsz),  226,  227 ;  —  Fransch 
boekje  tegen  Marnix  v.  St.  Aldegonde,  235;  —  Marnix  v.  St.  Al- 
degonde's  boek  over  't  Woord  Gods,  235;  —  Boek  van  Gerrit  Janssz 
te  Amsterdam,  237,  277,  281 ;  —  Hans  de  Ries  »Cort  ende  ckter 
bewys ,  dat  die  twaelf  jongheren  daer  d'Evangelist  Lucas  van  meldet 
(Act.  XIX :  1)  twee  mael  met  water  gedoopt  zijn,  1597.",  237;  — 
Papistische  boeken  wederleggen,  252 ;  —  Boek  van  Corn.  Wiogerts, 
257,  269,  280;  —  Boek  van  Nioasiüs  Verschüere,  277,  281;  — 
Nieuwe  bijbel  der  Wederdoopers,  283,  293 ;  —  Boekje ,  buiten  we- 
ten van  Clem.  Martini  uitgegeven,  285;  —  Yerantwoordinge  der  syn. 
v.  Z.  Holl.  tegen  C.  Coolhaes,  308 ;  —  Een  boekje  van  C.  Coolhaes 
tegen  deze  Verantwoordinge,  308 ;  —  Nederlandsche  Chronijcken  ende 
Oorspronck  der  Nederlandsche  oorlogen,  354;  —  Redenvreucht  oft 
Democritu8  door  Ad.  Venator,  355,  356,  357,  358;  —  Bruloftsge- 
dicht  door  Ad.  Venator,  355,  357,  358;  —  Geschriften  van  Joh. 
Piscator,  363,  376;  —  Boekje  door  de  partijen  der  drie  verzoende 
rotten  der  Wederdoopers,  364 ;  —  Boekje  van  Jac.  Pietersz.  van  der 
Muilen,  364  (vgl.  Catal.  v.  d.  Bibl  der  Vereen.  Doopsgez.  Gem.  te 
Amsterdam  II,  229);  —  Hoogduitsche  bijbel  van  Joh.  Piscator,  385, 
407,  409;  —  Wechbereyder  op  de  verbeteringe  des  Nederlantschen 
bybels  door  W.  Baüdartius,  398,  399,  404,  407,  409,  410;  —  By- 
bel  Tremellii,  405;  —  Redenen  Edmundi  Campiani,  418,  424;  — 
Wederlegging  v.  d.  Redenen  Edm.  Campiani  door  Withakerus,  418, 
424;  —  Commentariën  Henrici  Molleri  over  de  Psalmen,  419,  431. 

Boekencensuur,  115,  135,  140,  165,  166,  172,  254,  335,336,347,348, 
365,  369,  417,  423,  424. 

Boeten,  135;  —  wegens  wegblijven  uit  de  synode,  86;  —  door  eene  clas- 
sis opgelegd,  170;  —  tegen  de  Roomschen,  199,  200;  —  op  ver- 
breking der  huwelijksbeloften,  305 ;  —  wegens  te  laat  komen  in  de 
synode,  345 ;   —  op  het  te  vroeg  bijslapen,  364. 

Brouwerijen,   1 28. 

Brownisten,  276,  306  enz. 

Bijbel,  vertaling  van  den,  187,  229,  276,  280,  281,  290,  313,  327,  347,  369, 


475 

384,  385,  398,  399,  404  enz.,  438;  —  versoheurixig  vaneen,  236;  — 
apocryphe  boeken,  283;  —  nieuwe  bijbel  der  Wederdoopers,  283, 
293 ;  —  particuliere  correctie  enz.  van  den,  327,  328,  347 ;  — 
licentie  in  't  drukken  van  den,  335 ;  —  lezen  in  den,  336 ;  — 
slechte  correctie,  427. 
Bijeenkomsten,  nachtelijke,  66. 

c. 

Catechismus,  in  de  kerken  te  prediken,  7,  4i8,  424;  —  onderteekening  van 
den,  172,  240,  241,  261,  262,  274,  281,  398,  426,  431  enz.;  — 
onderteekening  door  de  schoolmeesters,  285 ;  —  herziening,  398,  41 3. 

Classes,  samenstelling,  13,  37,  55,  64,  105,  142,  143;  —  vergadering,  13, 
28,  57,  187,  209,  264;  —  werkzaamheid,  13,  14;  —  credentie- 
brieven,  91  enz.,  110,  126,  130,  260;  —  onderling  opzicht,  104;  — 
propositiën  in  de  classes,  210;  —  toezicht  op  de  scholen,  224;  — 
wederspannigheid  tegen  de,  257,  431  enz. 

Comedièn,  136;  —  spelen  van  rederijkers,  118;  —  door  schoolmeesters 
gebruikt,  verboden,  136,  137;  — onder  leiding  van  een  predikant,  338. 

Concubinaat,  21,  40,  252,  305.     Zie  verder:  Huwelijk. 

Conventikelen,  der  Wederdoopers,  135,  341;  —  der  Papisten,  172,  186, 
198,  199,  341,  364,  392;  —  van  Corn.  Wiggerts  te  Hoorn,  244, 
255,  256,  257,  277,  285,  295;  —  van  private  personen,  284,  294, 
304;  —  der  Brownisten,  306  enz. 

Correspondentie,  235,  379;  —  met  Zuid-Holland,  186,  362,  374,  430;  — 
stemmen  der  correspondenten,  203;  —  met  buitenlandsche  kerken, 
255,  411,  412;  —  met  Gelderland,  281,  282,  291,  313,  314,  348, 
361,  374,  430;  —  met  andere  synoden,  286,  295,  399;  —  met 
Overijsel,  295,  315,  334,  348;  —  met  Groningen,  295,  315,  334, 
336,  348,  369,  377,  398,  423;  —  met  de  Waalsche  kerken,  304;  — 
voorstel  van  Friesland,  314,  315,  334;  —  bevordering  der,  368, 
369;  —  met  Zeeland,  379. 

D- 

Dansen,  273. 

Diakenen,  tot  burgerlijke  regeering  geroepen,  12;  —  aftreding  of  niet,  26, 
40,  52,  56,  126,  142,  267;  —  verkiezing,  32;  —  hun  arbeid,  82 
in  de  synode,  1 33 ;  —  niet  bedanken  voor  de  benoeming,  225 
hun  administratie,  267;  —  quaestie  te  Enkhuizen,  300  enz.,  320 
vrouwen  en  kinderen  van,  304 ;  —  tot  de  Wederdoopers  afgevallen,  340. 

Discipline,    9,    10,    14,    105,    118,    139,146,  241,  273,  282,  305,  306, 


476 

322,  323,  432 ;  —  excommunicatie,  33,  56,  66,  67,  79,  80,  83,  87, 
91  enz.,  101,  113,  138,  146,  209,  233,  255  enz.,  308,  340,  363, 
376;  —  formulier  van  excommunicatie,  114  enz.;  —  wederopneming, 
84  enz.,  93 ;  —  wijze  van,  106  enz.,  239 ;  —  vorm  van  schuldbekentenis, 
182,  183,  258,  271,  357;  —  appelleeren,  253,  296,  377;  —  sus- 
pensie van  't  avondmaal,  357,  359,  375 ;  —  formulier  van  verzoe- 
ning, 374.  —  Zie  verder:  Predikanten. 

Doodslagers,  83,  208,  215,  219,  392,  394;  —  zoengeld,  392. 

Dronkenschap,  122,  257. 

E. 

Eed,  ijdel  zweren,  253,  272,  379. 

Examen,  tot  den  predikdienst,  1,  6,  18,  24,  37,  80,  82,  148,  223,  389 ;  — 
vereischten  tot  het,  18,  89;  —  wijze  van,  27,  164,  249;  —  waar 
af  te  leggen,  66,  254;  —  verlicht,  121 ;  —  vrijstelling  van  het,  150, 
235 ;  —  van  een  regent  van  't  Theol.  collegie  te  Leiden,  437. 

F. 

Flaccianen,  308,  419. 

Feestdagen,  welke  te  vieren,  17,  223. 

G- 

Geloofsbelijdenis,  afleggen  van,  1,  88;  —  der  kerken  in  Frankrijk  her- 
zien, 363,  376. 

Geloofsbelijdenis  Nederlandsche ,  onderteekening,  7,  14,  39,  156,  167,  172, 
240,  241,  261,  262,  274,  281,  398,  426,  431  enz.;  —  op  nieuw 
vertaald,  112;  —  onderteekening  door  de  ouderlingen,  209;  —  on- 
derteekening door  de  schoolmeesters,  285;  —  aan  de  kerken  in 
Frankrijk  te  zenden,  363,  376;  —  herziening,  398,  413. 

Gemeenten,  vacante,  2,  14,  18,  40,  47,  64,  77,  78,  82,  87,  88,  89,  233, 
255,  272,  324,  393 ;  —  uit  de  eene  classis  in  de  andere,  64,  110;  — 
toetreden  tot  de  gemeente,  88;  —  godsdienstoefening  der,  120, 
121  ;  —  treurige  toestand  der  gemeente  te  Medemblik,  152,  155, 
165,  172,  198,  199,  212,  217,  218,  238  enz.,  255,  260  enz,  274;  — 
verschil  tusschen  Alkmaar  en  Nijmegen  over  een  predikant,  163, 
164;  —  twist  tusschen  een  gemeente  en  een  predikant,  166,  174  enz., 
435;  —  onordelijkheden  te  Hoorn,  201  enz.,  217  enz,  226  enz.;  — 
zorg  voor  het  eiland  Urk,  277,  281,  291,  313,  334,  348,  369, 
384;    —    de    quaestie  te  Broek  in  Waterland,  296  enz.,  316  enz., 


477 

328  enz.,  362,  374  enz.,  385,  386,  387,  388,  402,  434;  —  combi- 
natie, 393,  414,  418. 

Godsdienstonderwijs ,  3. 

Goederen,  kerkelijke,  9,  127,  136,  378;  —  kosterij  enz.,  53;  —  geeste- 
lijke goederen  ten  behoeve  van  nieuwe  predikantsplaatsen,  171. 

H. 

Historie,  kerkelijke,  71,  354,  372,  379,  385. 

Huwelijk,  7,  17,  21,  52,  64,  79;  —  der  priesters,  1 ;  —  toestemming  der 
ouders  enz.,  3,  25,  427 ;  —  getuigenis,  3 ;  —  met  niet-Gereformeer- 
den,  20;  —  met  eene  concubine,  21,  226;  —  bloed-  en  aanverwant- 
schap, 24,  33,  284,  294,  340,  351,  371,  380,  391  ;  —  scheiding,  42, 
61,  65,  97,  369;  —  te  vroeg  bijslapen,  40,  51,  67,  83,  127,134, 
145,  152,  188,  216,  219,  234,  254,  273,  275,  282,  292,364,392;  — 
waar  te  sluiten,  58,  435,  436;  —  overspel,  65,  66,  83,  98,  103, 
142,  151,  277,  300,  380,  393,  436;  —  tweede  huwelijk,  83,  97, 
278;  —  huiselijke  twist,  94  enz.  99,  100;  —  huwelijksbeloften,  134, 
284,  304,  305,  341,  420;  —  trouwen  door  priesters,  1 35,  145;  — 
van  hoereerders,  142;  —  huwelijksgeboden,  152,  223,  232,  323,  342, 
420;* —  van  geëxcommuniceerden,  206;  —  verbod  om  het  te  be- 
vestigen, 282;  —  heimelijke  huwelijken  der  Wederdoopers,  282, 
292;  —  misbruik  veler  politieken,  418,  424;  —  Zie  verder:  Con- 
cubinaat, Mennonieten,  Ongedoopten,  Overheid. 

L 

Idioten,  393. 

J. 

Jesuiten,  147,  364,  417,  436. 

Jongelieden,  nachtelijk  omloopen  der,  136;  —  samenkomsten  der,  139,  143. 

Jus  patronatus,  135. 

K. 

Kerkenor  dening,  432 ;  —  onderwerping  aan,  55,  117;  —  bezwaren  tegen, 
95,  136,  413;  —  bevestiging  van  de,  102;  —  verandering  door  een 
predikant  in  de,  167;  —  herziening  der,  367. 

Kerkeraad,  1 4,  1 43 ;  —  gedeputeerden  uit  den  magistraat  in  den,  151, 
267;  —  predikant  afgezet  buiten  weten  van  den,  157;  —  bijwonen 


478 

der  vergaderingen  van  den,  225;  —  verkiezing  van  den,  319,  387, 
388,   403. 

Kerkgebouwen,  134. 

Kerkgezang,  psalmen  van  M.  v.  St.  Aldegonde,  112. 

Ketters,  straffen  van,  101;  —  doop  van,  435. 

Kinderdoop,  aan  welke  kinderen  te  bedienen,  2 ,  6,  17,  284;  —  getuigen, 
2,  3,  135;  —  vragen,  3,  70,  141  ;  —  door  vroedvrouwen,  17;  — 
vader  tegenwoordig,  57;  —  formulier,  58;  —  ouders  tegenwoordig, 
135;  —  opvoeding  der  gedoopte  kinderen,  208,  209;  —  tegenstan- 
ders van  den,  214. 


Leer,  1 05, 1 1 5, 1 1 7, 1 34,  41 2,  41 3 ;  —  der  praedestinatie,  1 05, 1 56,  226 ;  — 
der  tweeërlei  roeping,  1 56 ;  —  der  zekerheid  van  de  zaligheid,  156 ;  — 
bekentenis  van  C.  Wiggerts,  167,  168,  190  enz.;  —  onzuiverheid  in 
de,  174,  202,  219,  368,  373,  387,  403,  421,  426,434;  —  oordeel 
daarover  aan  de  overheid,  199;  —  lastering  der  zuivere  leer,  201 ;  — 
verdraagzaamheid,  227;  —  Taco  Sybrants  gevoelen  over  de,  261  enz., 
274;  —  de  reprobatione  damnandorum,  297;  —  verdediging  der,  368. 

Legerdienst,  203,  253,  272,  273,  275,  276,  281,  290,  313. 

Ujkpredikatie,  4>,  7,  17,  52,  137. 

IL 

Martinisten,  308,  419. 

Mennonieten,  205;  —  disputeeren  met  hen,  39,  52,  79,  80,  172,  259;  — 
Waterlanders,  52;  —  Friezen,  79,  103;  — Vlamingen,  79 ; —  Fra- 
nekers,  103;  —  conventikelen,  135,  341;  —  brengen  twist  in  de 
familiën,  210;  — geven  schoolboekjes  in 't  licht,  213;  —  echtmijding, 
215,219,335,348;  —  hun  doop  aan  ongedoopten,  215,216,  435 
wederlegging  der,  274,  280,  289,  312,  327,  346,  368,  384,  429 
heimelijke  huwelijken  der,  283,  292;  —  nieuwe  bijbel  der,  283,  293 
drie  verzoende  rotten  der,  364;  —  maken  propaganda,  419,  426.  — 
Zie  verder:  Diakenen,  Overheid,  Predikant. 

Morgen-  en  avondgebed,  8,   37. 

0- 

Onderteékening,  der  acta  syn.  nat.,  87.  —  Zie  verder:  Catechismus,  Ge- 

loofsbel.  Nederl. 
Ongedoopten,  te  doopen,  138,  139,  150;  —  niet  te  trouwen  met  gedoop* 

ten,  139,  206,  223,  233,  305,  322,  337,  342,  350,  352,  371,  385;  — 


479 

die  zich  bij  't  trouwen  laten  doopen,  205;  —  van  15—47  jaren, 
208 ;  —  die  vermoeden ,  niet  gedoopt  te  zijn,  209,  381 ;  —  op  het 
ziekbed  te  doopen,  215,  377,  429;  —  niet  zonder  attestatie  elders 
te  doopen,  215;  —  de  doop,  door  Wederdoopers  aan  hen  bediend , 
erkend,  215;  —  kinderen  van  ongedoopten  te  doopen,  284;  —  for- 
mulier van  den  doop  der  bejaarden,  323,  350;  —  na  hun  doop  ten 
avondmaal  te  gaan,  340 ;  —  doop  aan  ter  dood  veroordeelden,  364, 
376;  —  doop  door  een  geëxcommuniceerde  bediend,  415. 

Onkosten,  der  gedeputeerden  tot  de  nat.  synode,  54,  60,  82 ;  —  in  tucht- 
zaken,  112,  118/  126,  137,  209,  216;  —  der  provinciale  synode, 
131;  —  aan  gevluchte  predikanten,  131;  —  der  gedeputeerden  tot 
de  part.  synode,  143,  214;  —  tot  loskooping  van  gevangen  predi- 
kanten, 147,  172,  187;  —  ter  begroeting  van  Leycester,  147;  — 
der  kerken  van  Westvriesland  en  't  Noorderquartier,  171;  —  der  part. 
synode,  198,  200,  252;  —  door  Corn.  Wiggerts  c  s.  gemaakt,  206, 
207;  —  door  voorvallende  zwarigheden  ontstaan,  wie  te  betalen, 
382,  385;  —  op  de  bijbelvertaling  gevallen,  438. 

Ontucht,  103;  —  bloedschande,  102,  134;  —  bordeelen,  102;  —  scha- 
ken, 102.  —  Zie  verder:  Huwelijk. 

Orgels,  27,  136. 

Ouderlingen,  tot  burgerlijke  regeering  geroepen,  12;  —  aftreding  of  niet, 
26,  40,  52,  56,  126,  142,  267;  —  in  de  synode,  28,  43,  46,  83, 
91,  96,  133,  231,  243,  249,  259;  —  verkiezing,  32,  213;  —  die 
predikant  worden,  77,  1 21 ,  122, 1 27  ;  —  hun  arbeid,  82, 1 21 ,  139 ;  — 
op  de  class.  vergaderingen,  187,  209;  —  niet  bedanken  voor  de 
benoeming,  225;   —  vrouwen  en  kinderen  van,  304. 

Overheid,  in  zake  het  huwelijk,  4,  20,  42,  67,  83,  103,  127,  142,  145, 
188,  223,  234,  292,  351,  418,  424,  427;  —  verzoek  om  wegne- 
ming van  misbruiken,  60,  219,  234,  253,  254,  314,  348;  —  in 
zake  predikantsberoeping,  75,  76,  111;  —  in  zake  predikants- 
afzetting, 96,  97,  99,  157,  203,  242,  300,  360;  —  verbiedt  de 
synode  bij  te  wonen,  J97 ;  —  in  zake  de  kerkenordening,  95,  102;  — 
in  zake  ontucht,  102,  103,  151  ;  —  concipieert  een  kerkelijke  ordi- 
nantie,  122,  161  ;  —  verkoopt  kerkelijke  goederen,  127;  —  in  zake 
zwarigheden  der  kerken,  140;  —  in  zake  de  Roomsche  superstitiën  enz., 
147,  162,  164,  165,  172,  186,  207;  —  in  zake  kwaadwilligen  in 
de  gemeente,  147:  —  in  zake  predikants-tractement,  150,  186;  — 
vertegenwoordigd  in  den  kerkeraad,  151,  267;  —  in  zake  sabbats- 
schennis, 153,  207;  —  tegen  onrechtzinnige  boeken,  165,  166;  — 
verbod  om  de  zaken  C.  Wiggerts  en  T.  Sybrants  te  behandelen  in 
de  synode,  1 98,  207 ;  —  oordeelende  over  de  zuiverheid  in  de  leer, 
199;  —  in  zake  het  onderwijs,  213. 


480 
P. 

Predikatién,  over  den  Catechismus,  7,  418,  424;  —  lezen  vóór  de,  74  ;  — 
verhindering  der,  135;  —  over  de  Zondagsche  evangeliën,  165;  — 
proefpredikatiën,  393;  —  in  combinatiën,  418.  Zie  verder:  Lijk- 
predikatie,  Predikanten,  Synode. 

Predikanten,  onderhoud  enz.,  5,  20,  27,  32,  34,  51,  52,  53,  59,  61,  66, 
71,  72,  86,  98,  119,  120,  134,  141,  143,  148,  150,  151,  155, 
156,  157,  186,  234,  360,  416,  436,  437;  —  beroeping,  6,  10,  11, 
21,  31,  35,  36,  40,  43,  59,  63,  69,  70,  81,  86,  111,  198,  213, 
214,  266,  270,  272,  298,  299,  433;  —  bevestiging,  21  ;  —  predi- 
king, 9;  —  verlaten  der  gemeente,  11,  50,  105,  146,  166,  180;  — 
wijze  van  tuchtoefening  over  hen,  14  enz.,  25,  27,  36;  —  opleg- 
ging der  handen,  18;  —  ontzetting,  22,  33,  44,  50,  98,  101,  157, 
240  enz.,  293,  299,  300,  360,  400  enz.,  426,  434;  —  weduwen 
en  weezen,  22,  134,  233,  285,  294,  324,  437;  —  leening  van,  26, 
28,  58,  60,  68,  77,  78,  86,  87,  256,  265;  —  uit  het  buitenland, 
27;  —  ontslag,  29,  33,  64,  214;  —  recommandatie,  29,  156,  386, 
399;  —  opzicht  over,  30,  31 ;  —  schorsing,  31,  34,  37,  54,  99,  113, 
174,  194,  200,  221,  222,  231,  244,  252,  257,  293,  357,  359;  - 
verplaatsing,  33,  35,  36,  38,  41,  43,  44,  49,  63,  69,  70,  118;  - 
rehabilitatie,  41,  44  enz.,  46,  104,  148,  151,  154,  158,  264  enz., 
436;  —  gedegradeerd  tot  schoolmeester,  44,  50,  399;  —  indringen, 
51;  —  naar  Friesland,  73,  74,  75,  76,  77,  81,  120;  —  kinderen 
van,  101,  304;  —  gevluchtte,  128,  131,  155;  —  onbekwame,  135;  — 
afvallende  tot  de  Roomschen,  1 46 ;  —  afvallende  tot  de  Wederdoopers, 
146;  —  ontvoerd  door  den  vijand,  147;  —  handwerkslieden,  155, 
164;  —  gebrek  aan,  160;  —  ergernis  door  Ampsing  gegeven,  166, 
174  enz.,  185,  188  enz.,  200,  201,  214,  235;  — -  schulden,  188, 
341 ;  —  notaris  zijnde,  206 ;  —  toezicht  op,  271  ;  —  het  tuchthuis 
bedienende,  273;  —  werkzaamheden  buiten  hun  ambt,  275;  — 
nieuw  aangekomen,  283.  292,  293,  314,  335,  341,  349,  350,  353, 
370,  371,  395,  414,  415,  437;  —  een  ongehuwd,  291;  —  zaak 
van  P.  P.  Aemilius,  296  enz.,  316  enz.,  328  enz.;  —  op  de  O.  Ind. 
vaart,  303 ;  —  vrouwen  van,  304 ;  —  lasten  der  pred.  in  Groninger- 
land,  336,  350,  371 ;  —  zaak  van  Ad.  Venator,  338  enz.,  345,  355 
enz.,  372  enz.;  —  kleeding,  354;  —  in  Oost-Indië,  316. 

Priesters,  reformatie  der,  1,  5,  6,  8,  32,  55;  —  ontzetting,  1,  2,  16,  24, 
25;  —  onordenthjke  handeling  met,  48,  104;  —  indringing  van,  62, 
135,  147,  161;  —  tegenstaan  der  zuivere  leer,  105,  207;  —  on- 
derhoud der,  135,  136,  378;  —  trouwen  door,  135,  145;  —  dispu- 
tatie met,  162,  164,  216;  —  openbare  prediking  der,  165;  —  meest 


481 

uit  Haarlem,  187;  —  misbruiken  der  Papisten,  360;  —  die  scholen 
houden,  364 ;  —  die  in  weeshuizen  indringen,  364 ;  —  herdoopen  en 
hertrouwen  door,  436.   —  Zie  verder:  Conventikelen ,  Huwelijk. 
Proponenten,  205,  206. 

S- 

Sabbat,  ontheiliging  van  den,  102,  135,  153,  171,  207,  219,  254,  306,  394. 

Scheurmaking,  81,  85,  173,  244  enz.,  286. 

Scholen,  lagere.  14,  112,  212,  213,  285,  295;  —  academie,  112;  —  col- 
legium theologicum  te  Leiden,  204,  286,  295,  315,  322,  335,  393, 
437;  —  professoren  der  theologie  te  Leiden,  218,  224,  257,  277,  323, 
346,  379,  437 ;  —  schoolordre,  224;  —  toezicht  der  dassen,  224;  — 
beursen,  308;  —  predikant,  schooldienst  doende,  338;  —  Latijnsche 
scholen,  353,  399;  —  door  priesters  gehouden,  364. 

Schoolmeesters,  25;  —  op  alle  plaatsen,  10,  29,  213;  —  vereischten,  10;  — 
onderwijs,  10,  186;  —  die  predikant  worden,  18,  24,  29,  47,  62, 
77,  82,  89,  252;  —  onderhoud,  25,  51,  186,  213,  234,  271,272, 
342,  351,  378 ;  —  ontzetting,  47  ;  -  toezicht,  134,  285 ;  -  der  religie 
niet  toegedaan  enz.,  213,  428;  —  schoolboeken,  213;  —  onderteeke- 
ning  van  de  Confessie  en  den  Catechismus,  285 ;  —  hun  aanstelling,  353 ; 

Studenten,  alumni,  57,  111,  135,  136,  379;  —  niet  genoeg  geoefend,  286, 
295,  322;  —  hun  wandel,  336.  378;  —  die  prediken,  389,  436;  — 
voor  te  trekken  boven  ongestudeerden,  393 ;  —  onzuiver  in  de  leer,  421 . 

Superstitie,  pauselijke,  135,  147,  219,  381,  420;  —  van  Gereformeerden, 
135;  —  op  kerkhoven,  207; 

Synode,  afwezigheid  enz.  der  leden,  5,  16,  22,  39,  93,  97,  102,  106,  107, 
110,  133,  158,  186,  249,  264,  273,  311;  —  provinciale,  10,  26,  89, 
130,  131,  161,  430,  434,  437,  438;  —  classische  of  particuliere, 
15,  84,  155;  -  predikatièn  tijdens  de,  19,  20,  55,  63,  72,  84,  286, 
296;  —  samenstelling,  28,  57,  323,  338;  —  geheimhouding,  29, 
38;  —  Commissarissen-politiek,  30,  155,  161,  311  enz.,  315,  413;  — 
nationale  of  generale,  48,  49,  82,  134,  153,  155,  164,  204,  249, 
259,  269,  280,  289,  312,  326,  346,  367,  389  enz,  398,  410  enz., 
425  enz.,  428, 435 ;  —  besluiten  der,  58, 82, 275,  306 ;  —  tijd  van  samen- 
komst, 89,  313,  345,  367,  397,  423;  —  geen  recht  van  stemming, 
91;  —  wijze  van  stemming,  91,  341  ;  —  deputati  synodi,  103,  188, 
203,  205,  223,  275,  276,  350,  417;  —  als  de  synode  niet  verga- 
derd is,  123,  132,  187;  —  een  diaken  in  plaats  van  een  ouderling 
ter,  133:  —  acta  der,  138,  185,  210,  212,  232,  287,  321,  322, 
373;  —  logies  der  leden  van  de,  138,  144,  212,  214,  321;  —  een 
predikant  in  plaats  van  een  ouderling  ter,  145,  322,  389;  —  rang 


482 

ka  't  zitten,  148;  —  verlof  te  roggen  (tot  het  houde*  «derf|  16t;  — 
auditores,  170,  411,  412;  —  ongehoorzaamheid  aan  4e,  178;  —  tijd 
der  uitschrijving  van  de,  185,  277;  —  tijd  der  overzending  der  gra- 
vamina  enz.,  185,  276,  361,  411,  412;  —  de  -behandeling  van  zaken 
door  de  Staten  verboden,  198,  207;  —  synodale  kist,  204,  223;  — 
synodale  rekening,  205;  225;  —  combinatie  der  syn.  v.  N.  en  Z. 
Holl ,  283;  —  buitengewone  commissie,  321,  336,  337;  —  boete 
voor  te  laat  komenden,  345;  —  uitschrijving  van  groote  zwarigheden, 
352;  —  vaste  scriba,  381,  385;  —  tijdelijk  ophouden  der,  439. 

T. 

Testament  y  breken  van  een,  430. 

U. 

IMquxtisten,  308,  419. 
Unie  van  Utrecht,  120. 

T. 

Vast-  en  bededagen,  5,  22,  28,  137. 
Verpachten,  van  ambten  enz.,  136 
Visitatie,  der  kerken,  33,  34,  223,  417,  430. 
Voorlezers  en  Voorzanger®,  394,  428. 

w. 

Waalsche  kerk,  vaardigt  af  ter  nat.  synode,,  137;  —  correspondentie  met 
de  Nederduitsche,  138,  304;  —  zal  oommuniceeren  met  de  naast- 
gelegen classe,  138;  —  tegelijk  met  eene  Nederduitsche  kerk  be- 
dienen, 323. 

Wederdoopers ,  zie  Mennonieten. 

Weeshuizen,  364. 

z. 

Ziekentroosters,  op  de  schepen,  416. 


INHOUD. 


Naamlijst  van  inteekenaren. 
Voorbericht. 

Handelingen  der  particuliere  synode  van: 

Edam  16  Augustus  1572,  e.  t.  B  (A.  C.  G.)  *) P*g  * 

Alkmaar  31  Maart  1573,  e.  t »  4 

Enkhuizen  6—8  Juü  1573 16 

Hoorn  5—7  October  1573 »  19 

Grootebroek  19—21  April  1574 •  23 

Edam  26  Juli  1574,  e.  v »  26 

Alkmaar  11  —  15  April  1575 »  29 

Enkhuizen  3  October  1575,  e.  v »  34 

Hoorn  2—4  April  1576 »  38 

Alkmaar  4  Februari  1577,  e.  v »  42 

Hoorn  18  Maart  1577,  e.  v »  44 

Enkhuizen  7—10  April  1578 »  48 

Amsterdam  15 — 18  September  1578 »  55 

Alkmaar  18-21   Mei  1578 »  62 

Amsterdam  15  Juni  1579,  e.  v »  68 

Hoorn  9—12  Mei  1580 »  72 

Enkhuizen  17—21  April  1581 »  81 

Alkmaar  2—5  October  1581 »  84 

Haarlem  14  Maart  1582 »  88 

Haarlem  (Provinciale  synode)  15 — 27  Maart  1582      .     .     .     .     »  89 

Vonnis  tot  excommunicatie  van  Goolhaes »  114 

Openbare  bekendmaking  van  de  sententie  over  Goolhaes  .      «  114 

*)  De  letter  duidt  den  codex  aan ,  waarvan  de  tekst  is  uitgegeven.  Tussohen  ( ) 
zijn  de  letters  geplaatst  van  de  codices,  die  daarmede  zijn  vergeleken.  Met  uit-, 
zondering  van  de  provinciale  synode  te  Haarlem  1582,  zijn  de  acta  tot  en  met  de 
synode  van  Alkmaar  1587  gedrukt  volgens  B  en  vergeleken  met  A,  C  en  G. 


k 


484 

Amsterdam  3 — 6  Mei  1583 pag.  117 

Hoorn  28—30  Mei  1584 »  124 

Enkhuizen  18,  19  Juni  1585 ;     .  »  129 

Edam  2  Juni  1586,  e.  v »  132 

Alkmaar  12-15  Mei  1587 »  139 

Haarlem  10  Mei  1588,  e.  v.  C  (A,  B,  G) »  144 

Amsterdam  30  Mei  — 1   Juni  1589,  C  (B) »  149 

Hoorn  25—27  Juni  1590,  C  (B) »  153 

Enkhuizen  2,  3  Juli  1591,  C  (A,  B,  G) »  157 

Edam  26—28  Mei  1592,  C  (A,  B,  G) »  162 

Alkmaar  14—19  Juni  1593,  B  (C) »  169 

Haarlem  7—16  Juni  1594,  B  (A,  C,  G) »  184 

Bedenkingen  tegen  de  meeningen  van  Wiggerts,  B  (G)   ,  »  191 

Punten,  door  de  synode  aan  Wiggerts  overhandigd,  B  ^G)  »  195 

Amsterdam  19—26  Juni  1595,  C »  196 

Hoorn  17—28  Juni  1596,  D  (A,  B,  C,  G) »  210 

Enkhuizen  17—25  Juni  1597 ,  C  (A,  B,  G) »  230 

Edam,  22—27  Juni  1598,  C  (B,  G) »  250 

Alkmaar  (buitengewone  synode)  20-23  October  1598,  C  (G).  »  260 

Extract  uit  het  kerkeboek  van  Medenblik,  B      .     ...»  265 

Alkmaar  21—26  Juni  1599,  D  (A,  C,  G) »  268 

Haarlem  5—9  Juni  1600,  D  (B,  C) »  278 

Amsterdam  18— 27  Juni  1601,  D  (C) »  287 

Hoorn  4—12  Juni  1602,  D  (C,  E) »  310 

Enkhuizen  10—14  Juni  1603,  D  (C,  E) »  325 

Edam  14—26  Juni  1604,  D  (C,  E) »  343 

Alkmaar  14—17  Juni  1605,  E  (B,  C,  D) »  365 

Haarlem  30  Mei— 3  Juni  1606,  D  (A,  B,  C,  E) »  383 

Amsterdam  12—18  Juni  1607,  E  (C,  D) «396 

Hoorn  28  October— 3  November  1608,  D »  422 

Register  van  personen »  441 

»           »     plaatsen »  465 

»           ï>     zaken »  473 


3  2044  020  693  438