rn
Vis
ore feed Sie
яны
ЧИН,
5. 726
С
Wee
ANNALES
ACADEMIZ LEODIENSIS.
ANNALES
A em rta, 4, Les.
ACADEMIA LEODIENSIS
A. MDCCCXVII. — MDCCCX VIII.
DEODATO SAUVEUR,
RECTORE MAGNIFICO
JoH.-MicH. VANDERHEYDEN
ACTUARIO.
LEODII,
Arup P.-J. COLLARDIN, Acapemiz TYPOGRAPHUM.
MD CCCXIX.
GUILIELMO 1.
REGI OPTIMO,
ACADEMIAE LEODIENSIS
FUNDATORI
ET
PROTECTORI
MUNIFICENTISSIMO
DE». SEN. ACAD.
INDEX
EORUM, QUAE НОС ANNALIUM VOLUMINE
CONTINENTUR.
БЕ, 1a institutionis Universitatis Leodiensis.
Nomina Professorum, qui primo anno Academico docendi munere functi sunt.
Series lectionum in Universitate Leodiensi habitarum a die 3. mensis
Novembris a. 1817 usque ad ferias æstivas.
Quaestiones pro certamine literario а. 1818 proposita.
Series dissertationum inauguralium publice defensarum.
Ad GUILIELMUM I. ode Academic institutionem celebrans.
D. Sauveur, Rect. Magn. , Oratio habita in solenni Academia inauguratione.
N. Anstaux, Prof. Ord., Oratio ewe de chirurgie studio ejusque
dignitate et gravitate.
J. №. Comnamz, Prof. Ord., Oratio inauguralis de Anatomia.
J. Drsziscrn, Prof. Ord., Oratio inauguralis de animo, quo ad Philosophiæ
studium accedendum sit.
(8) |
Roma, Elegia A. G. Schlegel e germanica in latinam linguam translata a
J. D. Fuss, Prof. Ord. |
L. Косплё, Prof. Ord., Oratio inauguralis de historia literatura gallice.
І. А. Wanxkoexic, Prof. Ord. , Oratio inauguralis de studii Juris Romani
utilitate et. necessitate,
P. J. Desrriveaux, Prof. Ord., Oratio inauguralis de processu civili et Jure
poenali hodierno.
D. Sauveur, Rect. Magn., Oratio publicé habita cum Academie regunde
munus solenniter deponeret
INSTITUTIO
UNIVERSITATIS LEODIENSIS.
| Div literaria, тае Leodii est, decreto REGIS AUGUSTISSIMI
GUILIELMI I, die 259. Septembris ап. 1816 (№. 65) creata,
anno demüm sequente, omnibus ad eam rem paratis , diversarumque
facultatum professoribus plurimam partem nominati, iustituta est,
solenniter inaugurata die 259. Septembris ab excellentissimo viro
REPELAER VAN DRIEL, cui thm temporis summa publicæ quam vo-
camus institutionis in regno Belgico cura mandata erat.
Solennissima hzc et æternà posterorum memorià digna inaugu-
ratio qualis fuerit, breviter enarrare opere pretium est. Universitati
recenter create a civitate Leodiensi donatum erat ingens ædificium,
quod a patribus societatis Jesu olim exstructum , et publicarum scho-
a
( 10 )
Jarum usui semper consecratum, spatiosa omnibus facultatibus au-
ditoria, omnesque Academie exoptandas habet commoditates.
In templo, nunc majoribus Universitatis solennitatibus dicato , res
celebrabatur; in choro posito throno cum Augustissimi regis effigie, ante
quem sedes eminenüor viro Excellentissimo, regia Majestatis nomine
Universitatem inauguraturo. Consederant a dextris perillustres nove
Universitatis curatores, preside nobilissimo Provincie Leodiensis gu-
bernatore , quos excipiebant majores provinciæ et civitatis magistratus
. tam civiles quam militares; a sinistris Academie Rector magnificus,
ceterique clarissimi viri, ad docendi munus in ea obeundum vocati.
Reliquum templi spatium implebat hominum omnis ordinis , ætatis,
sexüs et conditionis multitudo. Præludebat interim solenni pompe
plenissimus musicorum chorus, qui dulci omnis generis instrumento-
rum concentu praesentium aures mulcebat. Vir excellentissimus REPE-
LAER VAN DRIEL, in limine templi a curatoribus et Academiæ Rec—
tore exceptus, in suggestum ascendit, ex illoque lectissima coram
audientium corona luculentam habuit orationem , qua Regis Augus—
tissimi in Universitate pro literis et artibus liberalibus propagandis
instituenda consilium et singularem ejus-erga has regiones benignitatem
disertissime exposuit, novæque Universitati perpetuam ejus benevo-
lentiam adfirmavit. Qua oratione (quam hisce Annalibus inserendam
rogantibus nobis concessam non esse vehementer dolemus) dicta,
Universitatem Leodiensem institutam alta voce proclamavit. Virum
Excellentissimum dicentem universa cohors summa voluptate audivit
ac maximo cum applausu excepit. Post Шаш dein locuti sunt il-
lustrissimus Curatorum Præses, et Magnificus Academie Rector ;
uterque civitatis et professorum gratissimum pro Regis erga nos mu-
(11)
nificentià animum digne interpretatus est. Quibus peractis ill. Cura-
torum Præses Rectorem magnificum singulosque ordine professores
ad juramentum admisit , ex formula art. 186 et 187 decreti regii
recitatum.
Singula orationum intervalla musico exhilarata choro, qui et finem
solennitati imposuit. Totius autem diei festivitatem splendidissimum
lautissimumque Regii legati jussu paratum terminavit convivium, in
quo frequentibus libationibus GUILIELMO I. et Augustissimæ di-
lectissimi principis domui salutem , Universitati Leodiensi prosperita-
tem et letissima quæque apprecati sunt illustres convivae. .
Postridié primus habitus est Senatus amplissimus ab Universitatis
curatoribus et professoribus ordinariis compositus; iu quo Rectoris
Magnifici assessores et Academici Senatüs actuarius in primum annum
Academicum legitime lecti , singulisque professoribus docendi pro-
vinciæ ordine in programmate lectionum exposito assignatæ.
Cum verd Decreto Regis die 19. Augusti dato statuta esset dies
tertia Novembris, quà lectiones Academic inchoandæ , illo tem-
poris intervallo auditoria Academica pro singulis facultatibus apté
disposita sunt ; lectionum in quavis facultate habendarum programma
typis excusum , vulgatumque per diversas provincias; dies scholarum
aperiundarum indictus juvenesque, qui civium Academicorum nu-
mero adscribi vellent, ut nomina sua darent, publicé invitati. Expec-
tatione major undique frequentia affluxit : unde factum, ut cum
statuto tempore lectiones inchoarentur, in omnibus scholis magnus
2.
(із)
adesset auditorum numerus. Veterem morem in omnibus Academiis
receptum plures ех professoribus ultro secuti, lectiones suas auspi-
caturi Orationes inangurales habuerunt, quas hisce annalibus insertas
suo quamque loco legere est.
Talia fuere Universitatis Leodiensis primordia; qua autem cæ-
tera primo anno in ea gesta sunt, ex Oratione a Rectore Magn. ,
cum magistratum solenniter deponeret, habità cognoscuntur.
NOMINA
CURATORUM ET PROFESSORUM
ACcADEMIÆ LEODIENSIS.
Conaronzs academiæ secundüm institutionis superioris normam
decreto regio instituti sunt quinque amplissimi atque illustrissimi viri :
ALEXANDER CoMES DE LIEDEKERKE, ordinis Leonis Belgici Eques ,
provincia Leodiensis Gubernator, curatorum collegii præses;
CAROLUS-HENRICUS Bano DE Ввоісн, ab ordine Equestri Prov.
Leod. ;
HILARIO BARO DE VILLENFAGNE DE INGIHOUL , a a comitiis Prov.
Leod., regii Instituti Belgici socius;
Dionysius DE MELOTTE DE Ехуо2, ordinis ее Belgici Eques,
urbis Leodii consulum princeps; |
Freprricus ROUVEROY, a comitiis Prov. Led. |
Collegii curatorum Secretarius , idemque academi inspector
J. WALTER, a comitiis Prov. Namurc.
Proressones hoc anno docendi munere functi :
IN ORDINE MEDICORUM.
DEODATUS SAUVEUR, Academie hoc anno rector;
(14)
NICOLAUS ANSIAUX;
JoANNES-NicOLAUS COMHAIRE ;
IN ORDINE DISCIPLINARUM MATHEMATICARUM
ET PHYSICARUM :
JoANNES-MiCHAEL VAN DER HEYDEN, senatüs academici hoc anno .
actuarius ;
CAROLUS DELVAUX ;
IN ORDINE PHILOSOPHIE THEORETICÆ
ET LITERARUM HUMANIORUM: |
Franciscus GALL;
JoannEs—Dominicus Fuss;
IGNATIUS DENZINGER ;
Lupovicus ROUILLÉ;
JOHANNES KINKER ;
IN ORDINE JURISCONSULTORUM:
JoANNES-GERHARDUS-JOSEPHUS ERNST;
LEOPOLDUS—AUGUSTUS WARNKOENIG ;
PETRUS-JOSEPHUS DESTRIVEAUX.
SERIES LECTIONUM
IN ACADEMIA LEODIENSI
A ше Ш. Novemsris A, MDCCCX VII.
HABENDARUM,
RECTORE MAGNIFICO
D. SAUVEUR.
IN FACULTATE MEDICA,
D. SAUVEUR , TER hyemalibus Pathologiam generalem et specialem
docebit diebus Lune, Mercurii et Veneris, hora XL. Jnstitutioni clinicæ in-
terne vacabit in Nissin civili diebus Martis, Jovis et Saturni , hor. matut.
ҮП AX.
Mensibus æstivis, Nosologiam et Theurapenticen exponet diebus Lune ,
Mercurii et Veneris, h. XII; mulierum et infantum morbos cubis diebus
Martis , Jovis et иј. h. "хп.
J. №. СомнАтвЕ mensibus hyemalibus, Anatomiam et Phisiologiam alterna-
tim , docebit, quotidie h. XII. Mensibus æstivis, Pharmaciam et materiem me-
dicam exponet diebus Lune, Mercurii et Veneris h. ХІ; institutioni cli-
(16)
nice interne vacabit in Nosocomio civili diebus Martis, Jovis et Saturni
h. mat. VI-VII,
N. Axsıaüx per totum annum institutioni clinice externe vacabit in Noso-
comio civili diebus Lung, Mercurii et Veneris, В. mat. VII-IX,
Mensibus hyemalibus pathologiam chirurgiam et operationes explicabit
diebus Martis, Jovis et Saturni, h. XI; mensibus æstivis artem obstetriciam ,
et morbos venereos exponet , iisdem diebus et horis.
IN FACULTATE DISCIPLINARUM MATHEMATICARUM
ET PHISICARUM.
J. M. VawpERuEYpEN Algebram arithmeticæ junctam , et geometriam de-
monstrabit diebus Lune, Mercurii, Jovis et Saturni h. IX.
Geometriam analyticam et calculum differentialem et integralem docebit
iisdem diebus h. X.
Astronomiam physicam et theoreticam exponet diebus Martis Jovis et Ve-
neris h. XI.
C. Detvaux physicam theoreticam experimentis innixam docebit diebus
Lunz, Mercurii et Veneris, h. П. pomer. —— Chemiam generalem et ap-
plicatam diebus Martis , Jovi et Saturni, h. II.
. Mensibus estivis Metallurgiam explicabit diebus Martis et Jovis, h. I.
Ob duas cathedras in hac facultate vacantes, Phisyca et Astronomia ma-
thematice , Mineralogia, Historia naturalis plantarum et animalium , Ana-
tomia comparata et ceconomia ruralis hoc anno non tradentur.
ІХ FACULTATE PHILOSOPHIE THEORETIC/E ET
LITERARUM HUMANIORUM.
J. Denzincer , premisso Encyclopedia philosophicæ et Anthropologiæ
pragmaticæ conspectu, Logices principia ad ductum compendii sui sub ti-
(17)
tulo : Prima lineamenta logices , Leodii, 1818 ‚ exponet diebus Martis, Jovis
et Veneris, h. VIIL ‚
Metaphysicas prælectiones habebit diebus Lunae, Mercurii et Veneris , h. IX ,
singulari per hebdomadem die et horá, pro аг раш... opportunitate rira
minandis, colloquia et disputatoria logica et metaphysica additurus.
Philosophie moralis principia exponet diebus Martis et Jovis, h. Ш. pom.
Historiam philosophie docebit diebus Mercurii et Saturni, h. IX.
Hisrontam UwivERsALEM adjuncta geographia antiqua et media ; tradet die-
bus Martis, Jovis et Veneris, h. X.
F. Сали, interpretabitur Homeri Iliada diebus Martis et Jovis, ы їх; Theo-
criti Idyllia et Euripidis Hecuben , iisdem diebus, h: X.
Explicabit Suetonii cæsares diebus Mercurii et Кайн, h. IX; Antiquitates
græcas iisdem diebus, h. X.
D. Fuss interpretabitur 4ristophanis nubes et Herodoti historiarum libros
septimum , octavum et nonum, diebus Martis, Jovis et Saturni, h. ҮШ.
Taciti annalium libros priores et Horatii sermonum libros duos, diebus Lune
et Veneris, h. IX.
Antiquitates romanas tradet diebus Martis, Jovis et Saturni, h. X.
L. Восил® literaturam gallicam , Lion et poesin exponet diebus
Lune , Martis et Mercurii, h. XII., et singulari per hebdomadem die artis
oratoriæ exercitiis moderandis , cum res exegerit, vacabit.
Historiam | provinciarum belgicarum tradet diebus Jovis, Veneris et Saturni,
h. ХП.
J. Kiger literaturam hollandicam, eloquentiam et poesin , docebit ter per
hebdomadem , h. ХІ.
IN FACULTATE JURIDICA.
L. A. WanxxoexiG institutiones Juris Romani, secundùm ordinem con-
spectüs a se compositi docebit diebus Martis, Mercurii et Jovis, h. X.
Pandectas juris Romani, adjuncto libro Ortw. Westenbergii : Principia
3
( 18 )
juris Romani secundüm ordinem Digestorum , Berolini 1815, П. vol. in-89. ,
explicabit diebus Lune, Martis ; Mercurii, Jovis et Saturni, h. IX.
J. G. J. Бахт jus ойе hodiernum interpretabitur diebus Mercurii , Jovis
et Saturni, h. VIII.
Jus naturale et jus publicum Regni Belgici trade diebus Jovis. et Veneris
b. III. pom.
P. J. Destriveaux jus criminale hodiernum interpretabitur diebus Mercurii ,
Jovis, Veneris et Saturni, h. IX.
Praxin juris civilis docebit diebus Lunz et Martis, h. IX.
Ob cathedram in hac facultate vacantem , Statistica , Diplomatica et Historia
politica Europe hoc anno non tradentur.
ж
QU ESTIONES
IN UNIVERSITATE LEODIENSI
A
SINGULIS ORDINIBUS,
CUNCTIS
ACADEMIARUM BELGICARUM
CIVIBUS STUDIOSIS
PRO CERTAMINE LITERARIO,
PROPOSITÆ
E DECRETO REGIS,
DiEi 25. SEPTEMBRIS, 1816, N°. 65,
(SS. 140-147.) -
ORDO MEDICORUM. HANC PROPONIT QUxSTIONEM :
Quse: Peritonæi Structure usuumque quibus inservit , accurata descriptio;
porró morborum quibus hac membrana aflicitur, sive a causis internis , sive
externis producantur, expositio : tandem optima eosdem morbos curandi ratio.
3.
( 20 )
ORDO SCIENTIARUM MATHEMATICARUM ET PHYSICARUM
POSTULAT :
I.
Ut calculi literalis seu algebraici theoria principiis е sold arithmetic et signo-
rum natura petitis, missá quantitatum positivarum ей negativarum seorsüm
existentium absurda distinctione, superstruatur. Dein æquatio generalis cum
primi, cum secundi gradûs resolvatur, discutiaturque ita, ut varia solutionum
genera, puta negativarum , infinitarum , et cet. eruantur, verus et genuinus
earum sensus, ratioque iis in analysi utendi explicentur aptisque exemplis illus-
trentur.
IT.
Exponantur quæ hoc ævo vigent Philosophorum opiniones circa naturam
principii caloris; argumenta quibus ez innituntur, in examen revocentur, per-
pendanturque ita, ut appareat, queam hypothesis phænomenis explicandis
aptior, cæteræque nature economie conformior æstimanda sit,
III.
Quum calor sæpè sine luce, lux nonnumquam sine calore sensibili sese ma- -
nifestet ; sæpissimè veró lux et calor se invicem comitentur, quæritur : utrum
lucis et caloris duo admittenda sint principia distincta ; an veró lux et calor velut
unius ejusdemque fluidi modificationes diverse sint habendae.
ORDO PHILOSOPHLE THEORETICJE ET LITERARUM HUMANIORUM
SEQUENTES PROPONIT QUÆSTIONES :
I.
"Quenam Logices ét Metaphysices ad Grammaticum est relatio P
(21)
IL
Ad quem perfectionis gradum pervenerant litere , scientie et artes liberales,
ineunte seculo octavo decimo, in Provinciis que nunc Regnum Belgicum cons-
tituunt P i
III,
Adferantur argumenta quibus frequentior linguæ latinæ ad scribendum usus
commendetur , simulque quibus ille finibus, habitå præsentis literarum et scien-
tiarum statüs ratione ‚ circumscribendus sit, doceatur.
ORDO JURISCONSULTORUM :
Exponatur quænam sint jura liberorum illegitimorum jure Romano et jure
hodierno.
gg a ف
Dissertationes latina tantùm oratione, manu aliená, conscribendæ, ante diem
І. mensis Augusti an. 1819, auctorum sumptibus, mittuntor ad Academie Leo-
diensis Actuarium : lemmate autem omnes inscribendæ, iisque jungende sunt
litere obsignatæ, Auctorum nomina continentes, eodemque superscripto lem—
mate insignita.
ln Academià Leodiensi, Mense Maio, an. 1818.
SERIES
DISSERTATIONUM INAUGURALIUM
А. 1818.
IN ACADEMIA LEODIENSI
PUBLICE DEFENSARUM.
D. 11. Martii. Dissertatio % collatione bonorum , defensa ab Alphonso
14. Maii.
15. Julii.
18. Julii.
Antonio Morel , Gandavensi, pro doctoratu juris Romani et
Hodierni.
Dissertatio de calvarie fracturis, defensa a Francisco Ludovico
Kerckhoffs de Niwenhof, ex provincia Limburgensi, pro doctoratu
Medicine.
Dissertatio de Adoptionibus secundùm jus Romanum et hodier-
num, et de Sceleris communione jure criminali novissimo, de-
fensa a Ludovico Andrea Janssens, Lovaniensi, pro doctoratu
juris Romani et Hodierni.
Dissertatio de Zmmutabili legum naturalium existentiá, etc. de-
fensa a Francisco Vansnick, Athensi, pro doctoratu juris Romani
et Hodierni.
Dissertatio de Patria potestate, defensa a Juliano Carolo van
Bellinghen de Branteghem, Bruxellensi, pro doctoratu -juris
Romani et Hodierni.
Dissertio de successionum delatione atque heredum saisiná , etc.
defensa a Ludovico Paulo Adolpho Thomeret, Montensi, pro
doctoratu juris Romani et Hodierni.
20. Julii.
| 21. Julii.
24. Julii.
25. Julii.
27. Julii,
28. Julii.
29. Julii.
(23)
Dissertatio de revocandis donationibus, etc. defensa ab Henrico
Martino Doffegnies, Bruxellenst , pro doctoratu juris Romani et
Hodierni.
Dissertatio de obligationibus Usufructuarii , defensa a Theodoro.
Augustino-Josepho Petit, Wallocuriensi , pro doctoratu juris Romani
et Hodierni.
Dissertatio de liberis naturalibus et ex nefando coitu natis, etc.
defensa a Carolo-Adolpho Picquet, Montensi, pro doctoratu juris
Romani et Hodierni. |
Dissertatio de Qualitatibus ad Succedendum requisitis , etc.
defensa a Ludovico Gilson, Athensi, pro doctoratu juris Romani
et Hodierni.
Dissertatio de hæredum institutionibus et Legatis, defensa a
Carolo-Antonio Didier, Bastoniensi, pro doctoratu juris Romani
et Hodierni.
Dissertatio de Donationibus et Testamentis , defensa ab Eugenio-
Hyacintho-Francisco-Josepho Pollenus, ех Kermpt, in provincia
Limburgensi, pro doctoratu juris Romani et Hodierni.
Dissertatio de fideicommissis jure hodierno permissis, etc. de-
fensa a Carolo-Theodoro de Beyer, Udensi, pro doctoratu juris
Romani et Hodierni.
Dissertatio de modis quibus testamenta revocantur vel infir—
» mantur , etc. defensa a Bernardo-Francisco-Peeters Gandavensi ,
pro doctoratu juris Romani et Hodierni.
Dissertatio de variis testamentorum solemnitatibus , etc. de—
fensa a Justino- Livino Martens, Donsano, pro doctoratu juris
Romani et Hodierni.
Dissertatio de legitima et Reductione , etc. defensa а Joanne-
Petro-Josepho Barbanson , Bruxellensi , pro doctoratu juris Romani
et Hodierni.
30. Julii.
31. Julii.
(24)
Dissertatio de Donationibus que per contractum matrimonii
Jiunt conjugibus eorumque posteris, etc. defensa a Mathæo-
Leonardo Dereux, Leodiensi, pro doctoratu juris Romani et
Hodierni, i
Dissertatio de Chlorosi , defensa a Joanne- Jacobo - Josepho
Crespin, Namurcensi, pro doctoratu medecinæ.
Dissertatio de rebus mobilibus, defensa a Petro—Josepho du
Gauquier , ex Ecaussines in Hannonià , pro doctoratu juris Romani
et Hodierni.
Dissertatio de Natura juris quod galli vocant droit de réserve,
defensa ab Amando Coyon, Huensi.
Dissertatio de China China, defensa a Petro—Maximiliano-
Josepho Gautier, Montensi, pro doctoratu medicine.
Dissertatio de Gangrena, defensa a Livino Janne ex Hex in
provincia Limburgensi, pro doctoratu medicine.
Dissertatio de Donationibus inter Virum et Uxorem, defensa
a Natali Raskinet, Leodiensi, pro doctoratu juris Romani et
Hodierni.
Dissertatio de compensationibus , defensa a Ludovico - Petro
Fendius, Luxemburgensi, pro doctoratu juris Romani et Hodierni.
Dissertatio de hereditatibus диге ab intestato deferuntur, etc.
defensa a Victore-Augusto-Josepho Walter, Namurcensi, pro
doctoratu juris Romani et Hodierni.
GUILIELMO, REGUM OPTIMO,
CIVIUM PATRI,
PRINCIPI MUSIS DILECTO :.
Quo die Universitas faustissimis auspiciis instituta.
Jam letiori, BELGICA, Те decet
Gaudere fato, temporis æmulam,
Tuis vigebas quum beata
Principibus super omne regnum.
Præclara priscæ stirpis ARAUSLE
Propago terris aurea sæcula
Кейисе , olim queis per omnes
Emicuit celebrata gentes
Virtus Avorum. Quis, taciturnitas
Cui nomen alti pectoris indidit,
Heroa quis nescit, potentis
Insidiisque minisque regis
с 26)
Tutum Philippi, qui patriam. malis
Defendit oppressam , anchora ceu ratem
Sævis procellis ; quis tropæa
Mauritii juvenili ab ævo
Excelsa, sceptri quisve Britanniæ
Nescit Potitum, Francigenis gravem ? —
Longas amavit nempe virtus
Ardua per series nitere.
Mortalis at non perpetuo fuit
Quisquam beatus; dulce sed asperas
Ridere jactato per undas
Oceani placidam quietem.
Vertente mundi se facie, truci
Fortuna vultu Te quoque; sedibus.
WILHELME, depulsum ex avitis,
Per dubios agitare rerum
Casus coegit. Nunc populi Tui
Votis reversum celsius extulit.
Mutata sors, dignaque regem
Ferre dedit diadema fronte.
( 27 )
Rursusque jungens, quos furor impius
Divisit olim, sic veteres beas
Novosque cives, temperatam
Egregie docilis tueri
. Curis paternis imperii viam;
Nec servitutem dum sapiens amas,
Nec nuda majestate sceptra;
Carus uti videare, et idem
Cunctis verendus. Quippe Tuo Ceres
Hermesque dulci sub moderamine
Gaudent, aventque altis amoœnam
Divitis cumulare terram.
Gaudet ruina relligio gravi
Tandem resurgens, et pietas patrum
Castique mores. О Minerve
Ante alios venerande reges
Musisque fautor! splendida pandere
Queis templa mandas, scilicet æneis
Felicitatis gloriæque
Tecta super statuens columnis.
( 28 )
Priscum, en, refulget Lovanii decus,
Binæque, BELGIs astra velut nova,
Surgunt Sorores : en, Сатоепае
Auspiciis rediere lætis,
Tuo potentes presidio, Tuum
Sceptrum colentes. Numine sub Tuo
Quæ litterarum mox micabunt
Lumina, quanta volabit omnes
Per fama terras! Inclyta que novis
Decora sacris BELGICA , que Tuo
Florere mox regno videbit
Nomina! Non Tibi jam Britanni,
WILHELME, palmam, Gallia non neget,
Insigne magnis nec Latium viris,
Non ipsa jam Germana tellus,
Pieridum generosa cultrix.
DISCOURS PRONONCE
PAR
D. SAUVEUR, DOCTEUR EN MÉDECINE,
RECTEUR MAGNIFIQUE DE L'UNIVERSITÉ DE LIEGE,
Ен présence DE M. LE COMMISSAIRE-GÉNÉRAL ре L'ÎNSTRUCTION , DES SCIENCES ЕТ DES ARTS ,
ET DES AUTORITES CIVILES ET MILITAIRES DE LA PROVINCE ET DE LA VILLE DE ІЛЕСЕ, RÉUNIES
POUR LA CÉRÉMONIE DE L'INSTALLATION DE L'UNIVERSITÉ ,
Le 25 Septembre 1817.
ее»?
4 VOousieu le Commissaire- Général у
$, je porte mes regards sur cette assemblée respectable, ју vois réunies sous
les auspices d'un Monarque révéré, et sous la présidence d'un digne dépositaire
de sa confiance, les personnes les plus éminentes et les plus distinguées dans
la magistrature , dans l'armée, dans les sciences, dans les lettres et dans les arts.
Si j'arréte ma pensée sur l'objet qui nous rassemble et dont viennent de nous
parler avec tant d'intérét, son Excellence le Ministre de l'instruction publique
et Mr. le Gouverneur de cette province dont la magistrature semble étre deve-
nue doublement paternelle, par les récentes attributions si justement confiées
I" lumières , j'éprouve la délicieuse émotion que fait naître l'aspect d'une fète
e famille, et c'est avec un charme inexprimable que je m'abandonne à tous
les sentimens qui pressent et agitent chacun de nous.
Mais lorsque je songe , qu'appelé par un choix aussi flatteur qu'inattendu à une
dignité nouvelle autant qu'honorable , premier organe de l'Université de Liége,
je dois être, dans cet instant, l'interprète de ses pensées reconnaissantes et du
juste espoir de la patrie, је ne puis me défendre d'un trouble involon= `
1.
taire; je crains de ne pouvoir fidèlement exprimer ce que mon âme sent trop
vivement. | )
Parmi les personnes qui m'entendent, mes regards intimidés apercoivent des
maîtres justement renommés dans l'art de parler et d'écrire ; l'éloquence est leur
partage et je n'ai que du zéle. Pour eux, traiter un sujet, c'est toujours l'embellir.
Voué aux travaux austéres et utiles de la science que je professe, je sens,
Messieurs, que j'ai besoin de toute votre indulgence; je ne l'invoque pas sans
quelque espoir. |
Saisir, autant que de rapides momens ont pu me le permettre , quelques-uns
des principaux traits du réglement par lequel le Monarque accorde une Université
à la ville de Liége, tel est le champ d'idées que je me propose de parcourir;
pour célébrer une institation, que nos voeux appelaient, que notre reconnais-
sance accueille, que nos espérances accompagnent. L'imperfection de cet hom-
mage ne dérobera du moins rien à sa sincérité.
Si je dis que la ville de Liége n'était pas sans quelque titre à la faveur qui
lui est accordée, il est loin de ma pensée de croire que cette faveur en puisse
être moins sentie et moins appréciée, Plus elle est juste, plus elle porte lem-
preinte d'une bonté vraiment royale. (
Dédommager de ses pertes une cité intéressante; créer dans son sein un grand
établissement public de l'espèce de ceux qui formaient autrefois une principale
branche des revenus. de plusieurs états. de l'Allemagne; donner par-là une plus
grande valeur aux produits naturels et industriels de ce pays; rendre l'instruc— -
tion, méme des degrés supérieurs, plus accessible à ceux qui l'habitent ; ne pas
laisser se perdre dans la foule les sujets que la nature a doués dés plus heureuses
dispositions et que la fortune n'a point dotés de ses avantages; telles ont été,
sans doute, Messieurs, les sages pensées du, Monarque. Jamais les sciences et
leş, lettres n'ont été étrangères dans la ville de-Liége. De tout temps , elles y ont
(5)
été , ainsi que les beaux arts, cultivées avec succès; les études des langues an—'
ciennes y étaient en honneur, des établissemens intéressans d'instruction publi-
que y florissaient; mais nul lien ne les rapprochait, nul plan ne les coordondait
entr'eux.
Une Université peu éloignée avait formé à l'émulation liégeoise une sorte de.
foyer excentrique. Les grands événemens politiques, survenus à la fin du siécle
dernier, avaient changé la face des choses; ils nous avaient réunis à un autre
peuple; deux systèmes furent alors successivement essayés. Dans le premier, les
élémens étaient bons , mais l'organisation était faible ; dans le second , les élémens
étaient excellens, mais l'organisation était, peut-étre, trop forte. Une Université
unique dans un grand état, n'a point de terme de comparaison , à moins qu'elle
n'aille le chercher chez "yat elle n'a, par conséquent , ni motifs directs,
пі moyens immédiats d'émulation.
Les Universités sont des corporations scientifiques et littéraires, qui, comme
les corps physiques, doivent avoir leurs proportions naturelles, ainsi que leurs
sphères d'activité. Trop multipliées, trop disséminées, elles ne seraient qu’ une
sorte d'aurore boréale. Réduites et formées en nombre convenable, elles répan-
dent la chaleur vivifiante de l'émulation, elles dispènsent la lumière, comme
lastre du jour. Cette sage pensée a, sans doute, présidé à la création des trois
Universités , et assuré à la ville de Lidge l'inappréciable avantage d'en posséder
une. Si sire ville a su profiter de divers établissemens antérieurs plus ou moins
imparfaits Д on pouvait croire qu'elle saurait correspondre а une faveur plus com-
plete, et s'en montrer digne sous tous les rapports. Ses titres ont été accueillis.
S'il est un. bienfait capable de produire une vive et durable. impression,
c'est celui qui fait éclore tout ce qui est bon, utile et libéral, et encourage tout
ce qui est héroïque ou sublime ; сезі celui qui, ouvrant les sources de l'ins—
truction., intéresse toutes les familles, s'adresse aux affections les plus chères,
embellit les jouissances actuelles par les perspectives de l'avenir, développe
(6)
tous les talens, fait fructifier toutes les vertus et. forme à Ja fois l'homme.et le
citoyen; c'est celui, qui, promettant de ne rien laisser d'inculte dans la nature,
physique et dans la nature morale , répand dans la société cette masse de lumières,
qui perfectionne tous les arts, facilite les progrès de tous les genres d'industrie ,
et assure, à chaque pays, des moyens de prospérité et d'indépendance.
L'importance d'un tel bienfait, dont cette cité a le bonheur d’être plus par-.
ticulièrement l'objet, peut donner la mesure de sa profonde et vive reconnais—
sance. Puisque nos vœux ont été si utilement mis sous les yeux du Monarque
par le Ministre éclairé qui préside cette auguste assemblée, ne serai-je pas votre
interprète, Messieurs ‚ si je le prie, tant en votre nom, qu'au nóm de tous les
pères de famille, de porter jusqu'au trône la respectueuse expression de notre
éternelle gratitude ?
Ce sentiment pourrait-il, en effet, connaître une limite dans sa durée, lors-
que l'institution qui le fait naître, ne peut que s’affermir et se consolider avec
le temps? Chaque jour, n’en doutons pas, en fera mieux connaître les avantages;
c’est par son application journalière qu'elle sera mieux jugée; les objets exté-
rieurs ont besoin de la lumière pour être aperçus, mais la lumière n’a besoin
que d'elle-même. Aux progrès de l'esprit humain dans nos belles contrées, cor-
respondra une progression d’émulation; nul ne voudra rester en arrière de l'im-
pulsion générale. L'Université de Liége ne sera sûrement pas la moins empressée
à porter son tribut à la masse des connaissances humaines, ce trésor qui est la
légitime propriété de tous , et où chacun a le droit de puiser dés qu'il en a la
volonté.
Les provinces méridionales rivaliseront de zèle et d'efforts avec les provinces
septentrionales pour étendre et assurer les paisibles conquêtes de la raison et de
la vérité. Les lumières seront aussi le gage heureux et le lien brillant de leur
union. Riches les unes et les autres de souvenirs littéraires et de grandes re-
nommées scientifiques, elles mettront en commun leur instruction et leur gloire;
enrichiront le présent de tout ce qu'il y a d'avéré et d'utile dans le passé et
ЖР ve Dee
C7)
transmettront elles-mêmes à la postérité un héritage mi science accru par leurs
nombreux et patriotiques travaux.
‘Si telles sont, Messieurs, les conséquences naturelles, si tels sont les fruits
assurés de l'institution des nouveaux corps académiques érigés par'la décision
royale, comment pourrait-on voir, d'un œil indifférent, des établissemens qui
se recommandent par une aussi éminente utilité? Comment pourrait-on refuser
d'accueillir des espérances qui s'unissent à des devoirs, ajourner tant d'avantages
qui sont des obligations? N'est-il pas plus naturel, plus juste, plus indispensable,
de s'empresser de les réaliser? Je me plais à voir, à reconnaitre un décret de la
providence dans celui du Monarque qui doit opérer tant de bien et assurer l'ins-
truction de la génération présente et des générations futures. Je me plais à
célébrer la sollicitude éclairée et paternelle avec laquelle a été médité l'acte qui
nous institue ; comme si le Monarque avait voulu, par-là, proclamer de nouveau
son invariable désir de ne régner que par les lumiéres et en faire une obligation
sacrée à ses successeurs ; engagement vraiment royal et constitutionnel qui respire
dans l'ensemble du réglement organique à l'exécution duquel nous sommes im-
médiatement appelés à concourir sous l'oeil et l'encourageante égide de Messieurs
les curateurs.
Le désir ardent de correspondre à des vues aussi pures, aussi bienfaisantes ,
nous impose, en cet instant solennel, l'obligation d'un engagement analogue
dont l'affection ‚ la reconnaissance et le respect nous rendront l'accomplissement
aussi agréable que facile.
жасы
AT
ur
| NICOLAI ANSIAUX
ORATIO
DE
CHIRURGLE STUDIO EJUSQUE DIGNITATE ET GRAVITATE,
Habita Leopu die 4%. Novembris MDCCCX ҮП.
CUM LECTIONES SUAS DE PATHOLOGIA CHIRURGICA IN UNIVERSITATE
LEODIENSI SOLEMNITER APERIRET.
Homines ad deos nullà re propiüs accedunt, quàm salutem hominibus dando.
Cicero , Orat. pro Marcello.
HONORATISSIMI AUDITORES, ARTIS
CHIRURGICÆ STUDIOSI!
Же; chirurgicæ precepta Vobis traditurus in hisce lectionibus, ad quas
inaugurandas hodiè convenimus , utilissimum esse puto, anté omnia, quzdam de
origine atque progressu disciplinarum , que ad hanc gravissimam artem spectant,
Vobis enarrare, ut jam nunc studii vestri rationem et dignitatem cognoscere ,
et vestra in eo indagando officia recté metiri valeatis.
Chirurgia ех eo nature humane stimulo originem ducit, qui hominem ad
sese ipsum incolumem servandum pellit, eique curam perpetuam sui corporis
imbuit, Undé mirum non est illam antiquissimis, quos novimus, populis jam
cognitam et apud omnes gentes disciplinas illius pro utilissimis habitas et per—
petuó excultas esse. Gracr et ROMANI, ARABES deindé illam artem ad magnum
culture fastigium jim duxerant , et in innumeris libris talia de ей precepta relin-.
querunt, qua subtilissima ac verissima nec non saluberrima et hodiè admiramur,
Hippocratis summo ingenio et immortalibus scriptis hano medicine partem
plurima debere, quis nescit? е Hac autem pars, Census ait, cùm sit vetustis-
« sima , magis tamen ab illo parente omnis medicinae Нірлесініс quam à priori- .
е bus exculta est a. 3
%
(4)
Sicuti apud hos populos, ita et apud alios posted chirurgie studium , cum
medicinâ arctissimé junctum excolebatur, virorum apud suprà memoratos po-
pulos celeberrimorum auctoritas ejus magistra, eorum libri illius fontes. Sen-
sim deindé crescere et posteà latissimé tractari coepta est medicina, ut jàm
unius scientiz plures inter se diverse discipline separari et propriis nominibus
appellari deberent, neque unius hominis ingenium ac eruditio immensam artem
amplecti possent. Ubiqué Chirurgia seu externa ab interná uti vocatur , Medi-
ciná distincta.
Utraque pari studio diligebatur, par sorori nobilitas iidemque honores ;
seculo demüm duodecimo chirurgie dignitatem minui ac detrahi cernimus:
Idque non mirum ! nam cum soli Ecclesiastici medicine scientiam pro—
fiterentur , Concilium turonense iis interdixit. quascunque sanguinolentas in
corpore humano operationes, ей certè ridiculà ratione , ecclesiam. sanguine
abhorrere! ac si, qui ad ipsum hominem conservandum ejus sanguinem effundit ,
hoc anathemate excipi non deberet!
Póst hanc quasi proscriptionem chirurgia neglecta, laicis hominibus inerudi-
tissimis tradita, é disciplinarum numero ejecta, ex Universitatibus expulsa, ex
ingenud quæstuaria ac mechanica ars facta est, undé evenit, ut et pro sordida
haberetur, et contemta jaceret, quippé que ab infimis hominibus tantüm exer-
ceretur.
Quamvis tamen hee hujus discipline tristissima fata regnarent, nullo tamen
pacto fieri potuit, ut ejus templum ab НірросвлтеЕ, CELSO , GanExo, PavLo
ЕСІХЕТА et ALBUCASI exstructum et exornatum in æternum à barbaris gentibus
clausum teneretur. Viri quidam fuére, summa laude in perpetuum celebrandi,
qui deperditam feré scientiam conservarent et abscondité colerent, ut aliquandó
pristinam dignitatem ac splendorem recuperare posset. Joannes PrrAnp hoc sibi .
meritum inter ceteros acquisivit, totius vitæ зше curriculum chirurgice artis
studio quasi immolans. Primus hic parisiensibus chirurgis artis regulas tradidit ,
studium ejus üt singularis discipline ordinavit, illosque examinatos in acade—
-
(5)
micum feré corpus consociavit. Ad annum 1315 hic vir, diversis scientiæ dis-
ciplinis celeberrimus , mortuus est summis diguitatibus et honoribus ornatus , ab
omnibus sui temporis eruditis desideratus. '
Hoc viro autem ac duce magnanimo privata MEDICINA EXTERNA MOX decrescere
iterùm coepit, et à nullo educata denuó (еге extincta est, donec LEVAVASSEUR
Francisci I chirurgus magnum splendorem ei peritid su restitueret , sed пес
póst hunc virum dignitatem suam restitutam conservare potuit, iterumque omni
honore privata in oblivionem quasi abiit.
Siculo demüm superiori anno 1735 celeberrima illa societas, REGIE АСАрЕМІЖ
nomine ornata, in Gallià creata est, cui novam quasi originem restaurata chirur-
gia et summam usquè ad nostra tempora debet gloriam. Hujus societatis immor-
talia scripta meritò excellentissimis magnitudinem ingenii humani testantib us
monumentis adnumerantur.
‘Jam deindé chirurgia longe servitutis vincula fregit, et ingenuam dignitatem
recipiens, denuó in ceterarum liberalium artium ac disciplinarum numerum relata
est, tanquàm altera medicine pars primaria. In СаШа autem ad mirum culture
fastigium ea elata et hodiè justis honoribus fulget. In Gallia nostris jam. diebus
summi ingenii viri, apud omnes populos celeberrimi indefesso studio ei, sese
dedicant, eodem tempore ejus gravitatem ostendentes et nobilitatem suam illi
vindicantes.
Sed quamvis hec in Gallià fiant, et utilissima ars tanti æstimetur , nihilo-
minis apud quasdam ejus vicinas gentes vilem. ejus, esse conditionem videmus.
Vix credibile est , in regionibus , gallicis anté legibus gubernatis , in quibus chirargi
primi ordinis inveniuntur, nihilominüs medicinam externam ejus feré esse con-
ditionis, cujus seculo decimo sexto fuit; vix credibile, fugatà veteris temporis
ignorantià, restitutà chirurgia: dignitate, esse homunculos, qui non erubescant
hanc artem tanquam sordidam et quæstuariam ad operarios veluti ad solos
(6)
tonsores spectantem , et ingenuis viris indignam dicentes! Sed proh dolor! Tali .
modo tractatam hanc nobilissimam artem per meridionales regni nostri pro-
‘vincias videmus, exceptà sola leodiensi provincia.
Quanto ergo nobis gratulari licet, Hononarisstur AvDrTORES , felicissimis hisce
auspiciis , sub hoc novo regimine, artium liberalium et omnium disciplinarum
fautore, hanc rerum miseriem mox mutatam iri, ac chirurgie et in hisce regio—
nibus pristinam nobilitatem restitui! certè тох videbimus in Агљіхі, Vesazir,
Sricezu, Roiscun, Rawir, Camper: patria chirurgicam artem colentes debitis
honoribus pari modo , ut apud Gallos fruituros esse.
Et in hac quidem re Hononarissimr Avpirores, qui medicine studio operani
daturi estis, à Vobis plurima et sperare et flagitare patriæ nostra licet ! Liberalis-
біте omne publice instructionis genus ordinatum est , et via Vobis aperta, quà ad
profundam eruditionem et in omnibus doctrinis peritiam pervenire poteritis. Ex
ей, quam Vobis, lineis tantum nonnullis adumbravi , chirurgia historiá perceperitis,
illis tantummodó temporibus hanc saluberrimam artem dignitate sud destitutam
fuisse, quibus igaoranti barbarorum hominum turba tradita erat; cum floren-
. tissima ejus esset conditio , si ab eruditis et doctis viris exerceretur. Si igitur
in nostre Universitatis statutis longa et gravissima omnis generis studia hujus
artis cultoribus precepta sint; ne hanc studiorum necessitatem tanquàm inutilem
et onerosam damnetis, sed vobismet ipsis gratulemini, Vos finito curriculo
tales evasuros esse, qui omnibus facultatibus præditi eritis, hanc artem erudité
exercendi ejusque dignitatem conservandi.
Studium linguæ grace et latinæ ,'( recentissimo tempore demüm tantoperè
neglectum !) quibusdam тойд ineruditis hominibus inutile videri poterat ; magis
magisque in dies qui vestrüm has linguas excoluére sibi gratulabuntur , et
dolebunt , qui temporum nostrorum angustiá et perversá studii instituendi me-
thodo impediti, non-eam illarum , quá opus est, scientiam acquirere sibi pote-
rant. Verissimum est quod recentiorum doctissimorum medicorum aliquis dicit :
(7)
# Me juventutis medicine .studentis amiciorem prodeo , ut illam linguæ latina:
» cultorem non habeam. Jam diu dictum est ¢ latinitas est lingua doctorum :
te quaré à scholis nostris nunc exulat? Quar? in praelectionibus academicis illam
е negligunt professores nostri? Ніс juvenum ignorantiam non reprehendo ; ins-
te tituti medici tantim imperfectionem accuso, » ( 1)
Nemo posthàc medicorum eruditionem pari modo accusabit. Perfectior erit et
liberalior eorum scientia. Ii tantim ad studia hujus. artis admittentur, qui in
philosophi& et humanioribus litteris bené versati et mathematicis ac physicis
disciplinis cum fructu operam dederunt. Illud. adeó Regis Edictum jubet, nemi-
nem artem chirurgicam exercere posse, nisi qui ad medicine doctoris gradum
promotus sit. Saluberrima legis dispositio , quà illis tantum ad difficillima sac peri-
culosas sæpè in corpore humano operationes tentare permittitur , qui omni scientiá
prediti sunt, de ejusmodi operationum necessitate, et effectibus recté judi-
candi. Absurdum sané est, quod vulgo dicunt, chirurgum non nisi ad opera-
tionem exsequendam veluti ad amputationem faciendam appellari et appellan—
dum, esse. Majora. certà merita illius sunt, qui prudenter et feliciter à tali
summis sæpè pro misero ægrotante cum doloribus conjunctà operatione eum
liberaverit, ubi necessitatem id non omnino flagitare bené eruditus cognoverit!
« Oui, ait celeberrimus Percy, l'érudition est nécessaire aux chirurgiens,
te et ceux du premier ordre ne se sont illustrés qu'en la cultivant avec soin et
t persévérance, A la vérité, on a vu des chirurgiens parvenir, sans son secours,
t à la plus haute célébrité, et immortaliser leur nom dans la carrière. Mais,
t osons le dire; ceux-là n'étaient pas allés plus loin que l'art, ils étaient restés
* dans la deuxiéme enceinte du temple. On les a, à juste titre, appelés d'ha-
« biles chirurgiens, mais ils ne furent jamais de vis chirurgiens ..... COM-
w bieu une érudition , méme ordinaire, n'eüt-elle pas épargné de travaux, de
* tåtonnemens et de thal au célèbre J.-L. Perir , l'honneur et la
(1) Léveillé,
(8)
» lumière de l'école frangaise!..... Si Perrr avait, vingt ans plutôt, appris
« là langue latine, qu'à Page de quarante, et à Тотай des querelles qu’on
е lui suscitait, il eut le courage d'étudier, s'il eût été moins étranger à la
« littérature qui nous concerne, quels services plus grands’ et plus чу ON ag
e encore n'aurait-il pas rendus à la chirurgie! a
Si eos adeó eruditione ac instructione ornari oportet, quos nature favor
magnis ingenii dotibus beans, ‘supra ceteros homines collocavit, ut geñti hu-
mang sese utiles reddant; quantó magis omnibus aliis, qui tali nature dono
non gaudent, summa industria indefessoque studio opus ierit Quare , Honoratis-
simi Auditores , Vos humanissimé rogo atque hortor ut medicine disciplinas
adituri, jam nunc omni opera iis studiis et doctrinis incumbatis, sinè quibus
illas tractare Vobis impossibile erit!
Quod autem nos attinet, quorum est, studia vestra dirigere et artium institu-
tiones vobis tradere , officium summis difficultatibus laborans, vos omnia à nobis
petere et jure postali fas est adjumenta, quibus opus est ut vid tam arduA
feliciter procedere valeatis. Paratissimos semper nos invenietis vobis omni in—
dustrià et scientid nostra subveniendo. Шай enim munerum nostrorum jucun-
dissimum erit, ut totius patrie votis respondeamus Vos ducendo , instruendo et
tales reddendo , qui aliquando universe patrie prosperitatem et civium salutem
conservare , augere et in perpetuum colere eruditione vestrá apud nos acquisità
valeatis.
DIXI
ORATIO INAUGURALIS
DE ANATOMIA
QUAM LECTIONES AUSPICATURUS HABUIT,
J.-N. COMHAIRE,
IN UNIVERSITATE LEODIENSI PROFESSOR ORDINARIUS
Die Ш Novembris, anno MDCCCXVII.
DE ANATOMIA
DEQUE NEXIBUS INTER EAM ET PLURES SCIENTIAS
INTERCEDENTIBUS ORATIO.
Lecriones de anatomià hodiè auspicaturus , necessitate quodammodo ducor ad
rationes quasdam philosophicas adferendum , quibus ad religiosum hujus scientiæ
cultum auditores mei invitentur; quippe nudum anatomiz nomen rudium me-
dicæ artis aut leviter imbutorum oculis non nisi fastidiosam speciem offert ,
nos autem eandem tanquam sanctissimum anthropographiæ adytum intuemur ,
spinis quidem conspersum, sed humano generi utilissimum.
Quod mihi in votis est, ut rei medice studiosos anatomiæ studio quam de-
ditissimos experiar, seculum , quo vivimus, summorumque virorum auctoritas
vehementer non tam suadent quam imperant ; quorum sententia judiciumque ,
quibus rationibus nitatur , hic brevissimä adumbratione mentibus vestris exhibere
constitui. `
Antequam anatomiæ stadium metiamur y tempora , quibus hee ars nata , quibus
precipuis periodis, et à quot quantisque viris , generoso quodam atque invicto
ardore contendentibus , aucta atque perfecta fuerit, respiciamus : nam ut utile
sic jucundum erit illustrium virorum labores , кене veluti catene annulos,
persequi з qui de humano genere optime meriti, digni, si quis unquam , viden-
tur, quorum memoria nobis carissima sit, nec sine grati animi affectu repetatur.
Huic porró adumbrationi adjiciemus examen succinctum nexuum præcipuo-
rum, quibus arctiüs illigata cernitur anatomia cum aliis medica artis partibus :
sic enim facillimè id me assecuturum confido, quod maximé opto , videlicet ut
in lectionum initiis vehementius mentes vestras permovendo , ardentissimum in
vobis studium amoremque artis excitem , cujus ipse deliciis lubens fui et con-
stanter addictus.
1.
(de):
In anatomiz historià merito silemus incerta illa tempora, ad que initia ejus
vulgó referuntur; quid enim attinet € Manethone memorare Athotem vetus-
tissimum JEgyptiorum regem , anatomicam solertiam pluribus operibus expo-
suisse , cujus si veré extitisse tam antiquum monumentum , mythologicis , ut ita
dicam , anatomiz annis, credamus; certum est illius seriore state nulla supe-
rasse, nec quidquam profuisse ad artis incrementum. /Egyptios tamen anatomiæ,
operam dedisse, nonnullis persuasit notissimus eorum mos corpora pollingendi ;
at quis ignorat solos sacerdotes apud eos et omnes sibi disciplinas arrogasse, et
eosdem , superstitione obnoxios simul et præponentes, ne tolerasse quidem, ut
animalia vel vilissima , velut felis et canis, dissecarentur , neque hoc quisquam
audere sine certissimo vite periculo potuisset.
Igitur missis que fabulis propiora videntur, anatomic originem à saeculo ve-
nerandi Samiorum sapientis, Pythagoræ repetendam existimamus ; in hujus enim
scholà crotoniensi insigniter celebrata, sexto Теге ante Christum sæculo , enituit
physiologia, videlicet egregii viri philosophandi ratione semper ad corporis
functionum investigationem delabente. Mox inter ejus discipulos extitere ani-
malia dissecandi arte insignes bene multi , quorum sané dolendum est interci-
disse solertie monumenta. In his omnium celebratissimus Alcmæon, Pirithoi
filius, Crotoniates, qui inter primos , quantum scimus , morbum in dissentientibus
organorum motibus, sanitatem in recto functionum animalium consensu positam
esse docuit. Idem vero primus, quod certissimum , anatomiam aggredi ausus
est; quippe qui de oculi auditusque natura multa et preclara in lucem protu-
lerit; auditus quoque meatum invenit, longo post tempore ab Eustachio tubam
sdpcllatum. At multó etiam majori FON digna illustris hujus medici theoria
somni, cujus causam à sanguine 6 cerebro ad interiora refleunte derivabat ,
undé ingeniosé docebat necessario sensus gravari et sopitos quiescere.
Nec veró pretereundi nobis hoc loco sunt alii quos antiquitas anatomes scientia
claros celebravit , Epicharmus, Democedes , et Empedocles, cujus ante alios
sacra nobis sit memoria; is enim ventorum , quibus epidemiæ tribuende, vim
nor. semel cohibuit. Hi omnes philosophi.in organismi studium tota mente in-
cumbebant, et Empedocles preclara physiologiæ cognitione in generationis
(5)
ratione recondita nonnulla feliciter explicuit. Anatomicis autem adnumerandus
etiam Timæus Locrus , qui librum de natura mundi laudatissimum edidit, nec non
alium de homine, quem ejus contemporanei et imprimis Plato miratus est.
At enim post feliciora auspicia, longo temporis spatio, nemini contigit апа-
tomiæ limites prorogare ; quippe omnes veteris evi populi cadaverum sectionem ,
ut flagitiosum quid et religioni contrarium detestabantur ; atque hec insulsa
ingenii humani religio, ut disciplinae incremento plurimum offecit, sic ubique
ad seriora usque Romanorum tempora duravit.
^ Attamen apud Grecos nunquam cupido cessavit anatomia scientiam longiüs
usque provehendi in qua perscrutanda præcipuum locum tenuerunt Asclepiades,
quorum ё stirpe illustris Hippocrates hanc scientiam sibi quasi totam vindi-
cavit, scriptisque suis expositam, posteritati tradidit, undè med quidem sen-
tentiá secunda ctas anatomic ab Hippocratis celeberrimo seculo maximé repe-
tenda est.
` Quanto ingenio viri mentionem fecerim , intelligitis auditores! quanto splen-
dore medicam artem illustravit ! quam certis regulis observandi artem feré
omnibus numeris absolutam definivit; quas regulas quis dixerit eum non ex
anatomià potissimum duxisse, quam summo studio coluit? Enim vero tanta fuit
in Hippocrate anatomiæ scientia, ut graviores auctores quidam dubitaverint eum
cadavera humana dissecuisse. Attendite ad viri immortalis scripta; cognoscite
quam enixé discipulos ad corporum animatorum studia impellat; ipse vero
quantum tempus , quantum mores patiebantur , eidem studio deditus , animalium
quidem dissectioni dubium non est quin impensé vacaverit; at idem , quo
constat eum hominis anatorhiam studio cognovisse, de sanguinis circulatione ,
ea statuit, que nostrà etate dignissima videantur, et anatomica scientia probat
se chirurgiam simul cum medicina professum esse : quò magis mirandus est
divinus vir qui ambas medendi partes certis limitibus separari noluerit. Atque
hee quidem animadvertisse sufficiat , ut pateat ante omnia commendandum
medico esse anatomic studium, illo autem neglecto caducis fundamentis artem
Superstrui. Atqui idem inclytus vir, si ætate nostra reviveret , quibus tandem
probris notaturum putatis medicorum nostrorum vulgus, quos inertia à corpo-
.
(6) |
rum dissectione avertit! о vanos sermones ignaviæ indulgentium, qui levem fa-
bricæ organorum cognitionem sufficere medico contendunt, ut pote morbos
tantum internos observanti : enim vero ælernæ oblivioni tradatur stolidissima
in medicine studio norma, quà humani corporis structura vel à tabulis eneis ,
vel é libris, nunquam non malé consultis, haurienda erat; unus verusque na-
ture liber est, quem corpus humanum suppeditat.
Jam ut ab Hippocrate ad alios transeamus : monumenta desunt quibus cognos-
cantur insignis philosophi „Democriti abderitæ , Hippocratis æqualis , in anatomia
conatus; quem constat experimentis presertim indulgentem in natura perscru-
tanda et animalia innumera dissecuisse et de sensuum artificio commentationes |
plures edidisse; idemque quod posteà multi, sensus quasi imagines remittentia
specula esse conjecit, unde ex ejus opinione omnia sensuum organa unum tan-
tüm plus minusve amplum exprimunt.
Democrito ætate posterior fuit Aristoteles , vir immortalitati consecratus is pari-
ter multa ex operibus anatomicis hausit, et in physiologia jam vires distinxit,
ut extrà controversiam posilas , sensitivam , generaricem , nutritiam et alias :
ex ejus nempe repertis, tanquam clara vastissimi ingenii face, functiones illæ
lucidiüs , quam unquam fuerant, explicitæ et evulgate.
Sed veritatis subtilior indagatio in humani corporis structura tum demüm
contingere et felicissimo tentari successu potuit, ex quo ipsum inspicere licuit ;
atque hoc manifesto patuit, schola alexandrina Ptolemaorum beneficio , tre-
centis ante Christum annis, instituta, in qua primus Herophilus , deinde Erasi-
stratus omnem medicinam anatomic luce perfuderunt; concessa facultate cadavera ·
humana interrogandi, hi rara discipline monumenta reliquere, que vetustas
delere haud potuit. Нас fuit ætas tertia anatomiz illisque praeclaris autoribus
anatomici sermonis multa accepta referimus; illi nervorum labyrinthum et
vasculorum capillarium pervestigaverunt, et studii viam monstrarunt ; пес mi-
nus organa sensuum et nervosa pleraque illustrarunt ; illorum industria satis
distincte segregati nervi veri sunt à partibus albis et ligamentosis , quas anti-
quiores aut confuderant, aut, an separari possent , in disceptatione reliquerant.
Herophili et Erasistrati praecepta horum discipuli satis habuerunt pressé sequi
(77У
nihil ipsi ad artis incrementum comparantes; quippe jam imminebat tempus,
quo rerum commutatio disciplinarum ruinam moliebatur, tempus quo humanum
ingenium sterilitas quasi fatalis occupavit, post secula demüm ex alto sopore
excitandum. Itaque et anatomia per quadringentos annos eodem torpore labo-
ravit. Tametsi interdum densas tenebras pauci tollere agg grederentur , in quibus
Plinius, Celsus, Soramus, Aræteus.
Tamen restauratæ anatomes gloria imperatorum romanorum ætatis splendidis-
simo decori debetur Galeno , cujus vastum ingenium æquales stupuerunt , quamvis
idem non tam magnopere auxit scientiam, quam aliorum doctrinam , repertaque
libris suis nitidé disposita produxit, quam laudem omnes ei meritoque tribuerunt :
itaque summus Riolanus anatomen à Galeno velut é fonte hujus discipline uber-
rimo derivandam judicavit et ex ipso fonte purissimam haurire doctrinam , quam
rivulos consectari maluit. Post Hippocratem igitur et alexandrinos magistros ,
amplificata medicorum cultui reddita est anatomia , studio cujus exinde, ut
quisque medici nomine dignus, ita deditissimus fuit; sic scientia à Galeno ador-
nata per tredecim secula à medicis fideliter servata. Atque hoc loco quis
non infausta artis fata et ævi ignorantiam deploret, que per tantum spatium
animos quasi catena arctè constrictos tenuerit. Oppugnata est anatomia à Sar-
racenis , eademque à primis christianis pariter atque à Judæis acerbius quam
ulla disciplina lacerata , tantus vere lucis in hisce populis timor, falso insanoque
religionis amore agitatis ! Non videbant illi anatomes exercitia proscribendo , se
lumen extinguere, cujus fulgore fanaticorum abyssum vitare posset humanumgenus.
Sed qui tandem vos satis prædicabo eximios inter Arabes viros , viventes in
illa terrarum parte sub servitutis ferreo jugo gemente : Hæc non potuit generosos
animos vestros deterrere , quin artes disciplinasque servantes melioris mundi `
saluti prospicerent; litterarum splendoré eminentes , anatomiz juxta atque phi-
losophiæ cultores, larga manu doctrinarum precepta, quas oblivioni tradere
multos non puduisset, spargebatis. O generis nostri pretiosi parentes! Laudes
præmia laborum accipite; propitiora adventant fata , que parastis ipsi et ven-
tura sentiebatis'; succrescit lætèque exuberat nova ingeniorum seges; nova pone
per orbem terrarum diffundit seculum decimum quintum.
(8)
Primus inter anatomiæ restauratores prodit Mundinus professor Bononiensis ,
publicé diciplinam adhibitis cadaveribus. demonstrans , cujus tandem vera studii
via indicatur atque in universum adoptatur. Successerunt huic Joannes de Concor-
reggio , Berengarius Carpus doctissimus Bononiz medicus , et Nicolaus Massa ye-
netus , ambo inclyti professores quorum scriptis anatomiæ theatrum locupletatur.
(Іп Gallia autem Jacobus Sylvius , Guido de Chauliaco, eodem ardore provehendæ
discipline impelluntur , cujus , exinde finibus velut immenso spatio prolatis, ad
summum репе fastigium effertur. . M
Sané post Galenum, cujus ingenium sterne memorie dicatum , omnia ferê |
complexum fuerat ipsius seculo cognita, celeberrimi hujus viri praeceptorum
tanquam imperium mentes subegit; et amplissimi et acerrimi ingenii erat,
hactenus traditam doctrine summam augere et perficere conari Ausus tamen
est arduum .munus suscipere Belga, ingenti fama dignissimus, Andreas Vesalius :
is errorum caliginem clara luce dissipavit, admirationem in se convertit геси}
sui, numerosisque in anatomia disquisitionibus atque repertis summa cum gloria
disciplinam in academia Patavina profitens, ut praecedentium. memoriam pend
extinxerit. Isagoge anatomica, incomparabilis solertissimi illius ingenii fetus,
vulgata auctorem quasi oracnlum sug ætatis extulit, imo verius omnis statis;
Vesalii enim ore ipsa natura nobiscum colloquitur, quem quidem ducem erroris,
si quis dici potest, expertem quot discipuli et secuti et mirati sunt! quos utilis-
simos labores aggressi et ipsi gloriam sibi peperere! In his ponendi Ingrassias,
Columbus , Fallopius, Eustachius , Laurentius, Andreas à Cruce , Paræus, alii
quasi innumeri, quorum venerandis lucubrationibus anatomiæ artis campus miri-
ficé ditatus. :
Sub finem seculi XV, in diversis Europe regionibus erecta fuere theatra
anatomica, in queis uberior inventorum novorum seges oblata, unde іп thera-
peuticen imprimis pretiosissima adjumenta redundarunt : enim yeró Bartholinus
et Rudbeck latam lymphaticorum provinciam, Harveus autem anno 16:19 cum
` fama immortali circularem sanguinis motum posteris expositum commisit. Exinde
latiüs viguit , jam universos magis quam singulos occupans , anatomes amor ,
nec apud Italos modo , sed Anglos, Germanos , Gallos et Batavos. Hinc mirabiles
(9)
illi et generosi æmulantium labores, veré herculeis nisibus, Vieussentius , Glis—
sonius', Malpighius, Leuvenhoeck, Swammerdam, Warthon, Stenon, Du-
verney in disciplina ditanda et perficienda ardentes, ejus excelsa vastaque
monumenta posuerunt.
Igitur in immenso hoc bonorum thesauro unum relinquebatur, ut philoso—
phicæ dispositionis ratio accederet, qua vera doctrina, systematico lucidoque
ordine contexta, studentium oculis offerretur. Quo facto novas, et novo labore
anatomia opes cumulavit, nam Weitbrecht, Zinnus, Winslow , Sabatier , Soem-
mering, Vicq-d'Azyr, Cuvier, in analysim incumbentes , et scripserunt multa
et gravissima repererunt; nec peribunt tantorum virorum opera, qui ingenio
juxta atque pretiosa methodo colligendi, nec minus eloquentiæ nitore eminen-
tes, innumeris discipulis artem tradiderunt : horum ergo memoria tam gratis
animis servetur, quam aliorum , quos doctissimos et laboriosissimos pauló ante
hanc etatem eterna dignos vita mors hominum generi eripuit, inter quos ante
alios nominandi Albinus, Morgagni, Camperus, Hallerus , Meckelius, Monro,
Hunterus et alii.
Tandem attingimus finem in re anatomica progressuum : de cujus divisione
artis nonne hoc predicare licet, felicissima industria labores ad excelsius
fastigium quam ullam elatam fuisse? Neque tamen ideò obliviscamur nos magnas
grates pro magnis meritis debere autoribus, quales Chaussier , Dumas, Dumeril ,
Boyer, Dupuytren , et summus vir, inque rebus anatomicis princeps, recentior
Bichat. Liceat mihi hic momentum temporis immorari in hujus viri ingenio
mirando , qui acumine Boerhaavium æquiparasse vel ab iis judicatur, qui in schola
leidensi florent. Sit inscriptum Bichat nomen et servetur mentibus nostris tanquam
in perennibus discipline fastis. Hallerus novus , Morgagni presentis etatis , in
physiologia ac pathologia studio pari conamine indefessus dies noctesque con-
sumpsisti , severo judicio , subtilissima mentis solertia , ingens observationum com-
pendium collegisti! Quanta tui ingenii ad medicinam altiüs tollendam vis fuisset!
Sed heu infausta fata, regnum tibi invidentia, trigesimo secundo etatis anno in
ipso vite flore te eripuerunt. Hæc in summi viri laudem dixisse juvat; nunc
ad orationis mez partem transeo.
(о) .
Quibus nexibus sociata cohæreat anatomia cum aliis disciplinis iisque pluribus
in sequentibus consideremus. Ex illa igitur nobilem originem sortiuntur phy-
siologia, historia naturalis animantium , medicina et philosophia ; adjumenta
autem tantummodo ab eadem repetunt mathematica, physica, et chemica. Phy-
siologia nascitur ubi desinit anatomia. Istud axioma prodo veluti eruditi de
chemia , que secudüm horum sententiam ipsa lucet, dum physica fugit. Ex hoc
anatomia prestat physiologie. Dum anatomicum scalpellum implicatam hu-
mani corporis telam retexit, physiologia altiüs interiora penetrans proprietates
vitales perspicere, atque organorum apparatus, varios effectus sensibilitatis mo-
tuumque evolvere tentat; hinc parata observationum curiosissimarum congerie
arcana nature in potentiis vitalibus reseramus, que corporis animati machinam
moderantur. Mox universa zoonomia physiologi. meditationem in se convertit :
que ut penitus coguosci posset, nonne anatomia et physiologia mutuo auxilio
confluere debuerunt ? Non pretereunda nobis hoc loco sunt verba illustris Halleri
sic præclarè pronuntiantis е: Qui physiologiam ab anatome avellere studuerunt.,
« ii certé mihi videntur cum mathematicis posse comparari, qui machine alicu-
« jus vires et functiones calculo exprimere suscipiunt, cujus neque rotas cognitas
e habent, neqne tympana, neque mensuras , neque materiem. Mihi verd ab istis
« æsopicis per aerem architectis adeó aliena mens est, ut vix quidem nos in
е physiologicis scire persuadear, nisi que per anatomen: didicimus. 4»
Atque hinc facilé perspicimus, cur physiologia apud veteres parüm profecerit,
scilicet anatomiz mints. quam necesse ad eam rem fuisset, studiosos; sed hoc
ipso est cur impensiüs eos miremur , Cabanis celeberrimi viri verba repetentes :
« Il faut avouer cepeudant «que. les traits, caractéristiques de la maladie et de
e la santé, que les lois générales des phénomènes vitaux , que les relations mer-
e veilleuses établies entre les différentes parties du système organisé, relations
: dont la pratique médicale emprunte tant de vues heureuses, en un mot, que
+ les affections, ей si. l'on peut s'exprimer. ainsi, que les mœurs de, la nature
te vivante, avoient été bien observées et décrites par les anciens : en effet pour
«рей que l'on soit versé dans la lecture de leurs écrits, on ne peut méconnoitre
: la solidité de leurs principes de théorie et de règles de pratique; que ces
^
-
^
”-
VO аны уе үт ыға ee Ч
(ar)
e contemplateurs attentifs de la nature avoient tirés de leurs observations; et
« peut-être aprés Hippocrate, les hypothèses adoptées successivement sur la
« physique animale, ont-elles été plus nuisibles en général aux progrès ultérieurs
« et durables de la médecine , qu'utiles à la gloire éphémère de leurs auteurs. »
Ingenti cumulo disciplinam auxcrunt experimentorum artes perfectæ ; anato-
mig quantum accessit ex conjunctis matheseos et physices viribus : etenim hisce
acceptos referimus apertos visus effectus, iisdemque tribuenda notitia tenoris
potentiarum. muscularium. Hanc rerum ac doctrinarum stabilierunt harmoniam
omnes inclyti viri, Riolanus, Lecatus , Monro, Zinnus , Mariottus іп evolvendis
apparatus ocularis functionibus; nec minus Borellus , Boerhaavius , Hallerus ,
Lahirus, Hambergeriusque , locomotionis diversas normas investigantes.
Chemie autem accedentibus exercitiis anatomicis pretiosi scaturiunt fontes,
quibus illustratur explicatio phenomenorum respirationis , calorificationis , quam
vocamus, et hæmatoseos : atque in his partibus physiologicis quantam monstra-
runt solertiam , Hallerus , Reidus , Goodwin, Schelius , Hallé, Lavoisier, et præ-
sentis aetatis шир; physiologiæ insigniori scientia miri ; hi enim subtilitaté
experimentorum nature subtilitatem superarunt , nova eaque innumera detegentes ,
que ab actione organorum nostrorum in corpora quedam chemiæ volatilia
pendebant. Præsenserat olim Bichat utilitatem laboris , quem deinde prosecuti
Chaussier et Hallerus ; nec sine laude hic nominandus inclytus civis noster
Nysten, cujus præmaturus obitus viris doctis acerbissimus fuit; is enim novum
opus funditis creavit, solusque ingeniosissimè explicuit status pathologicos nu-
merosorum vite apparatuum, quos varianti gasorum à chemicis exploratorum
actioni subjecerat.
i Jam si de bistoria naturali. quaerimus , quis aut gravissimum hocce studium
lucidiis depingende hominis cognitioni mirè inserviisse , aut singulares the-
sauros, quos Buffonius , Daubentonius, Vicq—d’Azyr, Cuvier hic largiuntur ,
omnes ab anatomia repetitos esse ignorat? Hos scientie zoonomice generalis
novos conditores imitantur Itali , Scarpa , Volta , Galvani , Spallanzani , qui nature
vive sagacissimi scrutatores , immortalem sibi gloriam felicissimis laboribus pe-
pererunt, Enimvero eórum doctrine abundantia veri ingenii tanquam ditissima
2
(із)
quædam oflicina verissimé judicatur; testanturque scripta, іп quibus philosophica
mente progredientes analysi severa acta nature ordinant ; nec vero est ulla
repertorum ab iis species, qua поп magnoperé profuerit disciplinarum incre-
mento. Quanto iidem hominum commodo amplectuntur preceptum immortalis
Baconis , cujus ore divinam sententiam quasi perpetuó repetitam audire videntur:
* Historia naturalis et experimentalis tam varia est et sparsa , ut intellectum con-
ee fundat et disgreget , nisi sistatur et compareat ordine idoneo ; itaque formandae
e sunt {abulæ et coordinationes instantiarum , tali modo , et instructione , ut
e in eas agere possit intellectus. » (1)
Verüm longiüs nobis non immorandum іп ге, quam satis et docuerunt et
probaverunt medici recentiores, nodum retexentes, quo medicina et anatomia
arctiüs revincte probentur. Jus suum obtinuit anatomia, quam rudes practici
opinione futili ducti tanquam inutilem oblivioni vovere frustrà optaverunt; eorum
enim opinio, à segnitie et mentis stupore profecta , vix in lucem emissa , tenebris
quibus digna erat abscondita, evanuit. Illos igitur mittentes de diflicillima et
imprimis memoranda anatomiæ, pathologica scilicet parte , hic paucissima adji-
ciamus. Нес veluti medica anatome, post mortem organa adfecta considerat,
statusque diversos , quibus contextus durante morbo torti, penetrat. Quot
errores deprehendere et evulgare potest hec exploratio! quot notas turpissimas
eadem inurit medicorum turba inani systemate superbientium , qui tanto quasi
torpore occupati, ut arcana scientie læsionum organicarum funditüs ignorent.
Nos autem doctissimum Bonnetum et laboriosissimum Morgagni imitemur.
Horum jam secuti vestigia sunt ingeniosi viri Baillie, Bayle, Laennec, Du-
puytren, Cayol et Cruveilher; sed auro supersunt ditissimæ fodinæ, supersunt
Vie necdum trite investigandæ, et è longinquo portenduntur; has indefessi
percurramus , nec pudeat nos in clinice errores fateri, si fortè damnaverit
judicium nostrum sectio cadaveris, aut si qua de causis locisve morbi falsa
practici indicaverimus , ne patiamur nos exprobrationem Morgagni incur-
rere, qua cozvos suos incusabat. e Quá igitur ex scholà, aut quo tandem ex
(1) Васо, nov. org. L. II, aphor. X. | К
(13)
w genere hominum paucos illos esse, dicemus , qui cadaverum sectionibns "
“ quas empirici ac dogmatici ad morborum causas detegendas esse adeó utiles
* censent, non magnoperé fidendum esse pronuntiant? Quosdam sciolos auda-
« culos esse audio, aliquos otiosos et delicatos esse video , nonnullos desperatos
«¢ scepticos , non neminem fortassè verentem , ne sic ejus in dignoscendis morbis
te errores aliquandó retegantur. n (1)
Diximus suprà anatomiam philosophie tanquam sororem comitem incedere ,
que necessitudo præcipuè nascitur ё comparata animatorum compositione : huic
anatomic studio favebant post Aristotelem Buffonius , Camperus , Vicq-d'Azyr.
Videmus eximios illos auctores , scalpello characteres hominis investigare ;
animadvertimus Vicq-d’Azyr, Cuvier et alios delineantes membrorum superiorum
atque inferiorum dispositionem , tum in quadrupedibus , tum in humana specie ;
exindé miramur illos viros excerpentes æternam bipedis status nostri consequen-
tiam. Notum est magni nominis philosophum hanc rem in dubium quoddam-
. modo vocasse ; sed dirempta controversia anatomiæ certissimis argumentis et phi-
losophi Vicq-d'Azyr auctoritate; is enim , inter argumenta validissima , occipitale
foramen ita in homine positum ostendit , ut nullo conatu horirontali motu caput
rotetur ; inspicit idem vias nasales, quarum aperture opportunissimè collocatæ
odoribus recipiendis; observat planum fornicis palati circa pharyngem modicé
inclinatum , globos denique oculorum , quorum positus motusque hominem ad
r nt NAY invitant et facilem promptamque concedunt rerum іп
terrà, queis circumdatur , intuitionem , undè nobilissimum illud Ovidii poetico
spiritu excellentem nostram pre ceteris animalibus naturam declarantis : «с
« Pronaque cum spectent animalia cztera terram ,
ж Os homini sublime dedit coelumque tueri
« Jussit, et erectos ad sidera tollere vultus. »
Ovi». Met. , tom. 1.
ж
. Sed ulteriüs progredientes videamus, quantim hominis cognitionem anato-
(1) Epist. Critoph. Jac. Trew. t. 1.
( 14 )
micorum industria auxerit ; miremur Camperum circino angulum facialem ani-
mantium, hinc speciem eorum, nec dubia ratione , ipsorum quoque hominum de- :
terminantem , quin etiam mts pené mensuram constituentem : пат. statu ha- _
bito medullaris massz , que longé major in homine quam in brutis, dum in illo
nervosi funiculi exiliores deprehenduntur, judicamus, qua cerebri functionum .
excellentià nos valere debeamus. Ac si cum Buffonio ; Cuvier, aliisque respicia-
mus extremorum corporis nostri aptissimam formam , si manus humane infi-
nitis usibus accommodatissimam et distinctionem et dimensionem attendamus ,
quantum super omnes brutorum species eum attollimus, tum verdo simiarum
genus, cui nonnulli historie naturalis cultores nos ausi sunt assimilare.
Vix finem orationis inveniam , si denuó acta anatomica cum iis, que physiologia |
præbet, comparando , demonstrare instituam modificationes , ut vocant, morales,
quas offerunt sexus, atque temperamentum. At quanto major materie abun-
dantia existeret, si tradere vellemus anatomicas rationes animi voluntatisque
inclinationum et pathematum , in puerili , in virili , in senili aetate; crebró enim.
possent, examine in iis tentato , quibus pretiosissimum donum , rationem,
natura negavit, indicari organice cause vesaniæ , nec difficile foret cum
Willisio, Gall, Pinel, aliisque conjicere de vero ac falso delirio et utriusque
causas discernere : undé aeterná memorià servémus philosophi hominum amicis-
simi Cabanis verba. « Dans les différens asyles où la société recueille la démence,
e dans ceux où les lois entraînent le crime qui n’est lui-même qu'une démence
e d'un autre genre, vous trouverez des preuves plus frappantes encore peut-
e être de ces rapports constant entre le physique et la moral; vous y remar-
e querez bientôt que certaines dispositions organiques, manifestées par les formes
e extérieures, par les traits, par la physionomie, accompagnent toujours les
« habitudes coupables et les écarts de la raison; vous reconnoitrez avec la
te satisfaction d'un ami des hommes, que ces deux espèces de désordres se
e confondent souvent et qu'ils sont toujours plus ou moins liés entre eux. a
О. egregiam disciplinam: anatomicam ‚ artem ut per se gravissimam , sic
certissimam et omnis ævi sapientibus caram ; quos nunquam non ad finem ор-
tatum , ad veritatem, perduxit. Nec jam difficile est ejus amorem cultumque
(5):
excitare et promovere , nec opus est imaginem ejus ad adulationem compositam
exhibere. Ipsa facies tenebrosa, qua obducere eam multi voluerunt , quasi pro-
prius illi videtur decor, venerandusque habitus, satisque splendoris à physio-
logi: ornamentis trahit, quibus mirificè capimur, nec minus à philosophiæ fruc-
tibus , quos ad maturitatem provehere docet. Quare te disciplinam sanctissimam
nobis constanter ducem futuram in hocce templo, tuo honori potissimum conse-
crato, junctis vocibus juremus.
Vos autem, ornatissimi artis medice studiosi, vos, quorum bené multorum
passus , singulari quadam animi voluptate, dirigere tentavi , sive in amphitheatris ,
sive in nosocomiis , vos ardore acerrimo nunc magis incendi decet : jam complures
inter vos primis ё tentaminibus mercedem optatam et honorificam retulerunt ;
sed in hocce edificio tam maguifico, regio, ut verbo cuncta complectar , ap-
paratu disposito, palma, cujus ardetis amore industria vestra coronanda erit.
Vos, quorum felicissimas mentis dotes novi atque perspectas habeo , vos, quo-
rum ingenio museum reum , licet imperfectum , stetit, in arenam hodiè
descendetis , ut uberior gloria labores vestros remuneretur : mox ipsi muneri
nostro ex parte vacaturi, ejusdem cum nobis stadii cursores , memoria teneatis
promissa, que sacra vobis esse officium jubet; ne vos unquam fugiat, voluntati
ad ardua propense maxima commoda, letissimos fructus progigni. Discatis
denique mutua vestra nostraque virtute et officiorum contentione, naturum
esse mirandum illum communis industrie consensum , per quem liceat nobis
vocem nostram cum summorum virorum regni nostri conjungere , quorum
manes non desinunt posteris laborem , coustantiam, gloriamque commendare.
DIXI.
Pa
gt
кек
d
> 4
14; #16
E
е
IGNATII DENZINGER
ORATIO
DE ANIMO, QUO AD PHILOSOPHIE STUDIUM
ACCEDENDUM EST,
HABITA
ШЕ тү. Novemsris MDCCCXVII,
CUM PHILOSOPHLÆ PRINCIPIA IN UNIVERSITATE LEODIENSI
EXPONERE INCIPERET.
"T BT —
ORNATISSIMI
OMNIUM ORDINUM AUDITORES!
лиана dicendi initium faciam, divino numini grates agere necessum
est, quod mihi pre reliquis contigit , in augustissimâ hac cathedrà divine
illius scientie, quam Philosophiam nominant, precepta exponere. Sentio enim,
quantum et quàm præclarum sit, prima et originaria veritatis atque virtutis
principia viris adolescentibus insinuare, qui parentum amor, praceptorum cura
atque voluptas, Patriæ atque Regis Augustissimi spes, omnisque virtutis omni-
bus mortalibus pignora sanctissima sunt; neque me fugit, nil majus, pulchrius
atque divinius excogitari posse, quàm iis omnis cogitandi agendique rationis
auctorem evadere , à quibus universum genus humanum optima quaeque et præ-
clarissima jure exspectare potest, si bené instituti зіп; omnia autem maximo
malo suo veretur, si aut perversá doctrinà in avia et devia seducti fuerint, aut
Philosophià nomine præclarissimo indigná ad finem, huic scientie propositum
“поп peryenerint.
Deinde ex imo vobis corde gratuler, necessum est, quod Augustissimi ,
Excultissimi atque Optimi Regis munificentià hoc vobis Philosophi: magiste-
rium concessum est, non quia viribus meis maxima quæque confido, sed quia
persuasum habeo, Philosophiam omnium sanè scientiarum primam atque præs-
tantissimam esse. Quid enim vita humana est ad Philosophie precepta non
instituta? Mihi saltém nulla alia esse videtur, quàm illa vulgi, quod brutorum
adiustar nulla alia lege in cognoscendo atque agendo regitur, quàm que аш à
I.
(4)
consuetudine proficiscitur, aut ab aliis suppeditatur , vulgi illius tam chlamy-
dati, quàm coronati, cujus humilitatem Seneca recté dijudicavit, de vita beatA
disserens : « Non enim colorem vestium , quibus prætexta corpora sunt ,
= adspicio : oculis de hómine non credo : habeo melius certiusque lumen, quo
e à falsis vera dijudicem. Animi bonum animus inveniat. » (*) Sed animi
bonum ‘nulla cultura nulloque studio neque foris, neque domi acquiri potest,
nisi à Philosophià vitæ magistrá profecta, ejusque principiis suffulta sint.
Quæ cum ita se habeant , monendos vos quoque puto, ut tanto tàmque excellenti
beneficio indefessà diligentià, serio studio, maximáque animi sinceritate dignos
vos reddatis. Adolescentes usque еб in scholis aut publicis aut privatis adoles-
centium more vitam egistis, ad praeceptorum ductum levia tantummodó et
trivialia tractantes. Jam vero postquam ad academicam dignitatem ascendistis ,
vestri in animo et ingenio excolendo juris facti estis. Hominem sui juris autem
non eum cum Persio (**) dico, cui ducere vitam licet, ut voluit; sed eum,
qui suus factus est eo, quod propriam ad legem vivere potest. (***) Quis veró est,
qui ad propriam legem vivit, nisi qui cogitandi agendique principia é proprio
animo desumit, aut é voluntate et arbitrio aliorum desumta libero judicio com-
probat ? Principia autem , sine quibus nemo sublimiori loco positus est, quàm
bruta, siné quibus nemo se ipsum æstimare aut aliorum reverentià gaudere
potest, principia illa præclarissima Philosophia vobis subministrabit.
Novi quidem, parvam meam operam futuram in re presertim , quæ à pro-
prià animi activitate internáque nostrüm ipsorum contemplatione maxima ex
parte dependet. Sed in omnibus artibus atque scientiis possibilis est manuductio
quædam propriam ingenii activitatem non excludens; statui potest methodus
aliqua, quà adhibità celeriüs ad finem nobis propositum pervenimus; habentur
leges à ratione ips, que eterna est et à nullis casibus fortuitis dependet, petite, |
que cuilibet exponi possunt, si modo oculos sursüm tollendi attentionemque
(*) Seneca : De vith beatà , C. II.
(**) Persius : Sat, V. 83.
(4%) Seneca : Epist. ad Luc. 75.
(5)
ad proposita rationis effata convertendi animus ipsi est. Indè et med opera utilis
vobis esse potero, dum in philosophie sanctuario amore tenerrimo pleni versati
estis non legem, qua Philosophie studium vobis imponit ; sed propriam scientiæ
pulchritudinem respicientes, quae quidem tanta est, ut, si quis eam intuitus
fuerit, miro illius amore repléatur. Ut autem vobis utilis evadam, me dies
noctesque laboraturum, sanctissimo juramento vobis promitto; atque hoc ulti-
mum est, quod faustissimo gravissimoque vite momento , quo in Universitate
nostri, Augustissimi Regis munificentià recenter institutê prima vice cathedram
hanc conscendi , mihi peragendum putavi , antequàm dicendi initium facerem.
Non. me fugit in presentià, quin imô -clariüs animo obversatur, hominem,
ut dicunt , alienigenam hanc in terram me vocatum esse. Quidquid juventus
bené acta, quidquid civium consuetudine fundatus amor, quidquid æsti—
matio. actorum laborum, quidquid gentis paternæ superbia preclarA suorum
virtute nutrita eum juvant, ad quem scientiarum tradendarum dulcissimum
oflicium delatum est; ea omnia, quantacunque sint, me nullatenüs juvant ;
.omnis res mea proprio valore confirmanda est, nisi humanitas vestra defectum
indè enatum repleat. Sed etiam bené memini, (quod animum шейш non parüm
auget) de Philosophià nobis agendum esse, que à ratione precepta desumens
commune quodammodo omnium mortalium bonum est. Una nobis Ratio inest
uno dirigenda principio. Quod si itàque gentes moribus, vite victu et culta
diversissimæ veram Philosophiam querunt, aut sincero animo quaesitam inve-
nerunt, rebus philosophicis differre non. possunt. Aliter se res habet respectu
bonarum humanarumque artium. Differt pictura itala à gallica et belgica ;
differt ars dramatica Gallorum, Italorum, Germanorum Anglorumque; quin
im gentis cujuscunque poesis non unà eâdemque indole gaudet, ea que bona,
LI
pulchra et divina sunt vario sub ccelo, vario, licet subjectivé universali depin-
gens modo. ( *) Sed quis езі, qui non omni ingenio rerumque philosophicarum
cognitione destitutus de Philosophià germanicd, gallicá et britannicd dicere
audeat? Demonstrare deberet, rationem Gallo concessam diversam esse à ra-
(8) Conf, Kant : Kritik der Urtheilskraft. Frankf. und Leipz. 1792 , pag. 18. Arist. M. ХІ. t.
(6)
Попе, que Anglum Germanumvè, ut ita dicam, inhabitat. Que cum ità sint, | |
de re nobis agendum est, respectu cujus ea, que particularia sunt , amoveri .
debent , ut reperire possimus ea , quae absolute , id est omni tempore , omni loco
apud omnem gentem vera et falsa sunt, quibusque assensus denegari non
potest, à quocunque profecta sint. Eandem veritatem absolutam, in quam
nobis inquirendum est, aversis oculis ab iis, que accidentalia singulisque gen-
tibus propria sunt, sincero cum animo anhelantes favete, Ornatissimi Auditores!
ausibus meis ей, quæ ingenuis viris adolescentibus 'nunquàm peregrina esse
solet, humanitate eáque sinceritate , que quantum vultus vester, patria atque
educatio augurari mihi videntur, minimé à vobis aliena est.
Sed jam longé plura dixisse videor , quàm rhetorica ars in exordio ad
regulam composito laudat, licet paucula sint , si ad ea respiciam , que interior
animi sensio sanctissima æternoque mihi laudanda tempore presenti vite mex
momento dictat. Oppressà autem sensione ad ea transeam, necessum est, de
quibus disserere mihi proposui. Quid veró philosophie in sanctuarium intro-
ducendis utilius esse potest, quàm si illis exponam ;
Quo animo ad Philosophie studium accédendum sit?
Quod ut ordine systematico, quem scientia nostra pre reliquis laudat, pose
sem, dicendum sané primo omnium loco esset : quid sit Philosophia ?
Ad questionem modó propositam autem responsum non ita facile esse vide-
tur- Ut enim omittam, varios varia de Philosophià cogitare, cum diversa de
illius natura statuere soleant, et hoc silentio transeundum non est, unam alte-
ramvé de Philosophie ideà opinionem receptam intelligi penitüs non posse,
nisi omne Philosophie systema justo ordine absolutum sit (*). Sed qualiacun-
que philosophi de scientid sua statuerint , ad unum tamen omnes іп ео conve-
niunt, Philosophiam principiorum scientiam esse; principia autem eas veritates
7
(*) Conf. Cajetan Weillers Anleitung zur freyen Ausicht der Philosophie. München 1804,
pag. 19. §. 30,
(7)
nomjnamus, qua absolutà et universaliter vere sunt adedque omnium , que sunt
et esse debent, dijudicandorum justam et legitimam normam subministrant.
Cùm veró repertà just et legitimà eorum , que sunt et esse debent, dijudi—
candorum norma veritas absoluta nullique dubio obnoxia in cognitione nostra
possibilis sit, Philosophiam, quam principiorum scientiam definivimus , verita-
tis absolute scientiam definire (*), similiter fas est. Omnis autem philoso-
phorum differentia aut eo nititur, quod alio modo veritatis absolute Principia
enuntiant, aut ео, quod alid methodo ad ea devenire student (**). Hinc Philo-
sophie historiam si perlustrare volueritis , O. А! facilé reperietis, longè di-
versissimos philosophos id tandem concedere, Philosophiam principiorum adeó-
que veritatis absolute scientiam esse. Novimus, Platonem atque Aristotelem 6
diametro sibi oppositos esse (***); Quod si veró ex illo querere volueritis : quid
sit Philosophia ? respondet : Philosophiam ejus scientiam esse, quod sit absolu-
tum et ejus, quod absoluto conditionatum sit. (****) Sed absolutum nulla alia
re cognoscimus , quàm principiis ; principia autem veritatem involvunt. — Quod si
veró hunc interrogare placuerit : quid sit Philosophia? idem ultimó responsum
dabit, dicens : Philosophiam cognitionem é rationibus deductam esse (*****),
Rationes autem quid tandem sunt, nisi veritatis cognoscenda principia ? Quae
cum ità sint , de eo, quid Philosophia sit, disserentes originarié non differunt.
Manente veró consensu originario in longé diversissimas sententias abeunt. Dim
enim Plato statuit, principia nobis divinitüs inesse atque reminiscentia pristini
statüs in mentem nostram revocari (******), Aristoteles omnia principia expe-
(*) Couf. Andreas Metz : Über den Werth der Logik im Verhæltnisse zur Metaphysik und
Mathematik. Würzburg 1814, pag. 1 et seq. ]
(**) Conf. hic desuper re : Encyclopædie der philosophischen Wissenschaften. Von Hegel.
Heidelberg , 1817, pag. 4.
(***) Conf. Klein Beytrege zum Studium der Philosophie des All. Würzburg , 1805, pag: 59.
( ****) Plato : de republicá.
(жз) Aristot. : Metaphys. I, 2.IL. 1.-ХІ. 1.
(***®**) Plato : Phædo.
(8) |
rientiæ deberi defendit (*) ità quidem, ut præclarissimorum virornm con
eordia sensu strictisimo concordia discors dici queat. Idem infinité multis aliis
exemplis probare possem , si tempus mihi concessum sufficeret. Receptá autem
previa Philosophiz definitione facilé perspicietis, qualis, quanta et quam ampla
scientia sit, cujus limina modo transgredi paratis. Omnis enim, quatenüs an-
ticipando .objectum et finem ' ejus in presentid perspicere possumus, om~
nis inquam jn eo est, ut vobis eórum, que sunt et fiunt, esse et fieri
debent, dijudieandorum principia suprema tradat, eoque facto ad eam in cog—
nitione quácunque veritatem atque certitudinem deducat, ad quam homo natu-
rali. stimulo agiter, in qua demüm se ipsum universumque , cujus pars est, cog“
noscens ominis acquiescit: (%%),
‚ Modò dictis Philosophie dignitas elucet; Quid enim majus et sublimius ve-
ritate est, quam deam Philosophia è coelo in societatem humanam deducit,
quam antiquissima tempora virtutis matrem salutabant atque divino afficiebant
honore j quam solummodé aulicorum perditissimus derisui habere poterat quae: .
rens : quid sit veritas (***)? quá 5014 cognità homo ad eam dignitatem ascendere
potest, ad quam à numine divino intellectu et ratione armatus omni studio as-
cendere debet ; qua solà cognita ad se ipsum reducitur talisque evadit, qualis sit,
necessüm est , ul à brutis distinguatur ; quá sold cognitâ in hominum culto-
rum. circulum | ingreditur atque à vulgo profano differt, quod, aliorum per-
ditissimorumque non raró hominum influxui obnoxium est; quà solà cognitá
sui juris fit atque à consuetudiné et more recepto liber propriam agendi ra-
tionem sequitur; quà 8014 cognità prejudiciorum jugum tergo impositum dejicit
vinculisque fidei rustica, cui rationabilem , homine dignam opponimus, se libe-
rat. Philosophiz dignitas indé nata eo major est, quod veritatis cognoscendæ
principiis neque in scientiis colendis , neque in vità agendo conspicuà carere
anis a i
“(ө) Aristot. : Analyt. pride: I. So.
(**) Conf. Kants Logik. Koenigsberg, 1800 , pag. 25. Krugs Fundamental philosophie. Zallichau
und Freystadt, 1803, pag. 25.
(%%%) Evang. Joannis 18, 38.
(9)
(аге cum ità sint, recté Philosophiam omnium scientiarum primam posuerunt
non solüm respectu temporis ргітд colendam ; sed etiam respectu principiorum
omnibus anteponendam , quippé que originaria et fundamentalia principia
ab eå recipere debent. Que enim quácunque in scientià vera deprehenduntur ,
mediante Philosophià , omnes scientias complectente atque inter se conjungente
vera sunt (*). Namque qua tandem scientia est aliquo fundamento gavisa, quae
principio primo nitatur, quod in Philosophie medio positum non sit?
Sed mittamus scientias ‚ respiciamus vitam , quácum si scientia conjuncta
non sit, omni jure vana, imó nulla esse videtur (**). Quis veró est, qui
negare ausus sit, Philosophie praecepta adeó latè patere, ut vita hominis nulla
omninó sine ей sit, ed quód nulla pars vite est, neque publicis, neque pri—
vatis, neque forensibus, neque domesticis in rebus , que philosophicis pre—
ceptis carere potest (***)? Quis ignorat , Philosophiam omni fere tempore vite
ducem et magistram salutatam esse? quis est, qui nesciat, vitam absque vir—
tute nullam esse? Virtutem autém atque veritatem idem esse Socrates docebat
(****. Maximus ergó Philosophie in omnem vitam influxus est, atque indè
phenomena illa explicatum habent, qua in omni humanitatis historià à primis
temporibus usquè ad nostram etatem attento spectatori obvia sunt.
Quinque jam millium annorum spatium usquè ad nostram statem præter—
lapsum est, quin Philosophia omnibus cultoribus caruerit. Ubinàm enim in
orbe terrarum gens aded barbara reperitur, que nullam omninó rebus philoso-
phicis operam navandam putaverit ? que, perversam licet adhiberet methodum ,
non aliquam saltém divine scientiæ reverentiam exhibuerit? quin imó omnes,
quas novimus gentes primam omnium questionem movebant, quam Philosophia
resolvendam sibi proponit. Ad antiquissimas gentes Indi, JEgyptii ab his ori-
ginem deducentes, Assyrii, Babylonii, Medi atque Perse , Sinensesque referun-
(*) Conf. Hegels Eucyclopædie der philosophischen Wissenschaften, Heidelberg , 1817. pag. 11.
§. 10,
(**) Conf. Senece Epist. ad Luc, XXXI.
(***) Conf. Сіс, de Off. I. 1.
(****) Conf. Senece Epist, ad Luc. XLI
( 10)
tur ità, ut de eorum primordiis rerum scriptores nonnisi suspicationes proferant.
Quid veró Indorum Brohma , Vishnu et Siboh aliud sunt, quam eorum , que sunt,
principia, mythologicà Philosophià enuntiata? Ægyptiorum hieroglyphi nostris
adhùc temporibus Philosophiam in æternis illis monumentis, que Romanorum
insolens et vesana vis intacta reliquit, incomprehensibilibus characteribus pra
se ferunt, eorum instituta religiosa imperiique forma sapientiam admiratu dig-
nam produnt. Chaldaeorum sapientia cum omni ferê antiquitate ad astra se re—
cepit omnia fatalismo astrologico subjiciens. Perse Boni , Malique princi
pium -admittebant, Mithráque infinitum tempus omnia procreans repræsentabant.
Sinenses philosophià pantheisticà et numeric recentiorum temporum oculos
ad se convertebant (*). Hebraeorum sapientiam antiquissimæ unius rerum omnium
principii idea ineedificatam omnis ætas laudabit. Sed quid dicam de Asia, in
quà omnis culture prima cunabula posita recté defendunt demonstrantes my-
thologicam ejus Philosophiam Emanationis , Metempsychoseos, Fatalismi et Pan-
theismi ideis pre reliquis distinctam esse? Nonné in Scytharum barbard gente
Anacharsis potuit pro nihilo ducere pecuniam (**) ? Nonné apud Getas Zamolxidis
inclaruit doctrina (***)? Nonné ex Thracid advena
Silvestres homines sacer interpresque deorum
Cædibus et victu foedo deterruit Orpheus ,
Dictus ob hoc lenire tigres rabidosque leones ?
зі +
In ultimis Europe barbare terminis Druidam deprehenduntur instituta (****).
. Dixerit aliquis, in mythis (*****) philosophice culture nullum queri posse
argumentum. Sed cui in mentem non venit, Philosophiam mythicam rerum
philosophicarum studium saltem comprobare, ut omittam, plures esse, qui in
(%) Conf. Fr. Schlegel’; die Weisheit der Iidief Heidelberg , 1808,
‚ (**) Conf. Cicero Tusc. V. 32.
(жә) Herod. IV. o£.
(****) Сез, de bello gallico, VI. 18.
(екен) Conf, Bruckeri, historia philosophica.
(ar)
antiquorum. temporum fabulis profundiorem sapientiam ‘consult fabulis involu-
зат , post oninind perditam deprehendere se posse, persuasum habeant (*),
Quid. dicam de iis, qui- veritatem, uti noctue atque vespertiliones lucem
fugiunt? Nonnè Philosophie honorem. publicé saltem habent, ut communem
omnium sensum naturalemque hominum erga eam amorem поп. offendant Р
Nonné eum saltem in finem honorem ipsi habent, ut perversas sententias ali-
quà cum adparentià defendere valeant abutentes sanctissimo organo, quod ho-
minià numine divino concessum est?
Quod si itàque neque homines, quos «serior ætas barbaros vocavit , neque
inculti veritatis adversarii Philosophie omnem reverentiam denegare non pos-
sunt, quant ejusdem aestimatione eorum animus repletus esse debet, qui ad
eum in scientiis gradum pervenerunt, ut ea, que bona, pulchra , vera atque
divina sunt, ad se pre reliquis pertinere putent? Quod quale sit, non solüm
eorum probatur studio, qui omnia Philosophie tribuentes in ео tantummodó
summum vite bonum ponendum esse censebant , ut amoeno gavisi otio vitam
philosophicá contemplatione consumerent ; sed etiam eorum preeclarissima vivendi
ratione confirmatur, qui Ciceronis adinstar publico perfungebantur oficio ; quoties-
cunque autém defensionum laboribus senatoriisque muneribus aut omninó aut
magna ex parte liberati essent, ad ea semper se studia reférebant , que ad rectam
vivendi viam pertinent, quibusque ratio et disciplina continetur : qui, ut
Marcum Aurelium silentio non transeam , in summo rerum gerendarum fastigio
Philosophie precepta exponebant, bellique laboribus et turbis impliciti philoso-
phicas meditationes eâdem manu conscribebant, quà imperii hostes petebant. em
Hisce dictis facilé patet, quo animo ad Philosophie studium accedendum
sit. Cui enim omnis humanitas reverentiam suam non denegavit, anné justum
сң) Conf. Vier und zwanzig Bacher allgemeiner Geschichten, e etc. Durch Johannes yon re
eS 1817, I. В. pag. 7. et Зо.
f WY Dresch Ubersicht der allgemeinen Geschichte insbesondere Europens. Weimar, 1814, 1,35,
pag. 374. — Anquetil, Précis de l'histoire universelle. Tom. ти. 376.
2.
(із) |
est, ad eam sine interna et profunda reverentià accedere ? Qua si quis repletus
est, Philosophorum aulam æternæ atque divine veritatis sanctuarium habebit ,
in quod neque levi cum animo, neque quia more sic receptum vel lege cautum
est, intrabit; sed quia in eo omnia, que vera, bona, pulchra, justa et divina
sunt intuitui intellectuali proponuntur. Bené novi, reverentiam eam non omni-
bus mortalibus communem esse, ed quód non omnibus datum est, videre regna
celorum; multó potiüs illis tantummodó propria esse solet, qui à natura majori
vi et vigore animi donati oculis à rebus accidentalibus aversis nonnisi sublimia
'spectant ad eaque attentionem convertunt, que internis oculis solis conspicua
rerum finitarum limites transgrediuntur. Antiquitüs receptum est dictum prover-
biique vi munitum, quo defendunt, poetam nasci. Quod si verd poeta nullus
esse potest, nisi sit et philosophus , nonne majori adhüc cum jure defenditur,
philosophum nasci? Cujus asserti nullus alius sensus esse potest, quàm innatam
quodammodó atque intimé omni naturá ejus conjunctam esse Philosophiæ veri-
tatisque reverentiam , quà tandem ad eum vigorem devenit, sinè quo Philoso-
phie studium omni vi interná caret, atque in trivialem puerorum lusum immu-
tatur. Sed alia reverentia est, quá ad gravissima queque subeunda compellimur ;
alia vero ea, quà movemur, ut cum sensione profundà et intima ad rem divine
originis, ut Platonis expressione utar, accedamus, si ab aliis intuitui nostro
exponitur. Illam de iis requiro, qui omnem Philosophie vitam navaturi ad eam
accesserunt; hanc saltem ut ii habeant, postulo, qui non contemplatione phi—
losophicá, sed rebus in republicà gerendis vite dies consumere decreverunt;
illa paucis data est , hec in nullo homine sano desideretur; perfectissimos autem
eos puto, qui Philosophie reverentià ducti non solüm meditationibus, sed etiam
rebus gestis inclarescere student. i
Concesso , ad Philosophiam non sinè profundå reverentià accedendum,
concedendum etiam est, quod modo dicturus sum , nimirüm Philosophiam
sud ipsius causA amandam et adpetendam esse. Ut autem Philosophiam tanto
tàmque puro amore prosequamur, primo studium illius absque omni respectu
ad ulteriores aut scientias aut vile indigentias exercendum est. Quo ut eam
animo colamus , multa nos monent. Quid enim majus est, quàm varias mentis
(13)
humane facultates nôsse P Quid præclarius , quàm perspicere leges illas aeternas
et immutabiles, quas ratio humana in dijudicanda veritate sequitur Р Quid divi-
nius, quàm eorum, qua sunt et esse debent, supremum principium nósse,
diversas determinare rerum relationes, atque ad profundiorem numinis divini
cognitionem pervenire omnem cœcam fidem excludentem, aut saltem commons-
trantem terminum , quo scientiz finis, fidei rationi non opposite initium est ?
Duplicem , ut ità dicam , mundum distinguimus , intellectualem et physicum.
Uterque Philosophie objectum est : intellectualis , jure antiquissimis temporibus
ipsi concesso : physicus, quia hieroglyphorum adinstar sensibus obversatur , nisi
mundi intellectualis cognitione adjuti characteres obscuros et inexplicabiles legere
valeamus. Eorum autem, que sunt, naturam internam principiis nósse, nonné
omnium preclarissimum est? Nonné pre reliquis omnibus id anhelandum est,
ut eorum nobis cognitionem adquiramus, ad que nulla Anatomi sectio viam
nobis aperit, ad quorum intuitum neque Astronomorum telescopis , neque
Entomologorum microscopis pervenire possumus. Multos vidimus orbem terra-
rum terrà marique peragrantes, atque in interiora terre viscera indefessA cum
diligentià penetrantes , ut diversa mineralium, vegetabilium etanimalium genera
noscerent nulloque labore fatigati latè patentem illam scientiam construerent ,
quam historiam naturalem nominamus. Quod si solam utilitatem indé promanan-
tem respexissent , quod si preter cognitionem particularem nil majus atque
divinius oculis eorum obversatum fuisset, opere sané pretium esse non duxis-
sent, omnibus vite deliciis privatos fame, siti atque calore fatigatos in conti-
nuo vite discrimine vitam transigere , ut deniqué ditiorum mense majori
ferculorum numero premerentur, ut pretiosa vestis mulierem perditam fami-
liamque negligentem circumdaret , ut deniqué potentiorum horti Asie atque
_ Africe floribus ornarentur. Quin imó malé generi humano consuluissent omnium
rerum ordinem pervertentes universalibusque nature legibus sese opponentes ,
quippé que hominem ita composuit, ut iis, quee in patrio fundo producuntur ,
felicem vitam agere possit. Jamveró nonné ejusdem historiz; naturalis partem
Philosophiam nominare possumus? Nonné enim et cogitata nostra diversissimis
formis gavisa entia sunt, licet ad naturam internam pertineant? Quod si jàm
| ( 14)
mundum physicum de se consideratum attentione nostra dignum judicamus ,
nonné agendi ratio nostra omnis perversa est, si illum contemplantes magnum
laborem magnamque pecuniam consumimus, huic sua ipsius causà nihil omnind
tribuendum putamus ? Nonné perversio nostra ед major efficitur , quod neglectá
Philosophià cognitio nature omni sub respectu imperfecta manet ?
Sunt aliqua scitu necessaria, qua aliorum finium ergó cognoscenda sunt.
Sic agrorum colendorum regulas addiscimus, quod iisdem поп cognitis fruges
uberiores non producuntur; sic juris prudentiæ operam navamus, ut aliorum
causam coràm judice civili et criminali dicere valeamus ; sic medicinam foren-
sem colimus, ut judici relationibus nostris auxilio veniamus, qua omnia ne
minimo quidem labore digna putarentur, nisi cum finibus aliis conjuncta essent.
Alia autem Philosophiae natura est. Licet enim cum rebus publicis et privatis
intimé conjuncta sit, tamen missis ex oculo ad eas respectibus serio adhuc.
studio digna habenda est; eó quód objectum ejus tale est, ut mens humana
proprio et interno stimalo mota in illud inquirendum sibi putet.
Non me fugit, multos esse , qui Philosophie nonnisi ancillarem dignitatem.
tribuere soleant, adeóque persuasum sibi habeant, Philosophiam ей tantummodó
ratione alicujus momenti esse , quód. jarisconsultus. causam | aliorum | dicere
non possit, nisi syllogismos formare , adversariorum argumenta ad logicas figuras
vertere, paralogismos et sophismata vi sud privare, et dilemmata sat fortis puge.
nator retorquere valeat; quod sibi persuasum habent, absque Philosophie prin-
cipiis ne hypotheses quidem effingi posse , quibus Physices sententie non
таго in&dificantur; quod sibi persuasum habent, absque Philosophià medi-
cos neque per inductionem , neque per analogiam concludentes aegroto malorum.
medicamenta rité suppeditare posse; quod sibi denique persuasum habent, (ut
reliquam doctam gentem non tangam ) neminem mortalium, si in publico officio
cum pane quotidiano intimé conjuncto versetur, talem esse posse, qualis esse
debet , nisi aliquibus Philosophiae preceptis imbutus sit. Sed hi ejus feré generis
homines erunt, qui aut nullam omninó aut saltem. perversissimam Philoso+
phiæ ideam conceperunt, neque majus aliquid noverunt, quam. panem et. cir
censes, quas ad res infimi generis deplorsnda proles omnia referre solet, Eosdem
жадай
A35 ).
autem secum ipsis continuà in contradictione versari, facile est probatu. (* )
. Quid enim? Nonné picturis conspiciendis multùm temporis tribuunt? Nonné
in remotissimas terras peregrinantur, ut Raphaelis aliorumque Geniorum opera
presentes intueantur ? Nonné immensam profundunt pecuniam , ut eorum ini
‘tuitu reficiantur, quin indè commodum profluat ad panem et lucrum relatum
habens? Nonnè tragicis et comicis productionibus ut delectari possint, multùm
temporis consumunt sola rei pulchritudine moti nullamque indè in presenti&
mercedem exspectantes? Ii verd, qui concentus musicos audituri confluunt ,
quid fructus exspectant preter voluptatem Шат puram , quz sensione pulchri
habetur? Quod si veró artibus bonis et humanis aliqua tribuenda putant et jute
tribuunt nulla ай re moti, quàm quod divinarum humanarumque reram ideas
originarias intuitui proponunt, nonné sibi contradicunt Philosophiam eodem
animo non adpetentes, quippe qua easdem circà ideas versata est, queque eo
minus negligenda videtur , quod sensus, qui artium effatis subest, non intelligitur
nisi adjuvante cognitione philosophicá. Quod quale sit artium atque philosophiæ
intima communione probatur. Vidimus іп Grecid inumeram præstantissimorum
philosophorum turbam ; vidimus eádem in terra omnis generis artifices floren-
tissimos ; sed junctis, ut ith dicam, manibus in publicum prodierunt; eò quód _
homines ideis carentes ideas arte juvante intuitui externo proponere non pos-
sunt : ideas autem mortales à philosophià omni omninó tempore traditas acce-
perunt. Similiter ii, qui Philosophià carent, artium pulchritudinem non com-
prehendunt. Eo tempore; quo Grecorum Philosophia ad Romanos nondüm
transiverat , expugnatà Corintho urbe Aristidis effigie præclarissimè depicta
mensæ lusoriæ loco utebantur; Mummius autem barbarus eorum dux mu—
tilata artificia, universe Grecia superbiam Romam transtulit. Postquam verê
grecorum philosophorum doctrina in orbis terrarum caput recepta esset, aurea
divi Augusti ætas oriri ccepit, quà artes omnium admiratione gavisæ esse pote-
(*) Quam nociva in Academiis præcipuè ea scientias dijudicandi ratio sit, vi cojus earum
valor solà utilitate expenditur ) prefundissimé exponit clar. Schellingius in opere : Vorles—
sungen ueber die Methode des academischen Studium. Tubingen, 1803 , pag. 45.
(16)
rant. Redeunte denique media state іп coelum Philosophiä, quam Socrates іп
hominum domicilia deduxerat, Plato ‘et Aristoteles maximo cum ingenio colue-
rant, artes similiter depravate sunt pudoreque suffuse ё societate humana ad
unam omnes evanuissent, nisi Religio Philosophiae vices ей tempestate subiisset.
Qua cum ita sint , vix comprehendere possum, quomodó mortales artem
liberalem su ipsius causà et absqué omni ad utilitatem respectu aestimare pos-
sunt, quin Philosophiam earum matrem eádem. estimatione dignam judicent.
Sed ad majus malum oculos convertatis, O. A. necessum est, quod enascitur,
siquis Philosophiam solius utilitatis. ergó colendam putat. Evertitur nimirüm
omnis animi humani prastantia, omnis vite humane virtus, omnis reliqua-
rum scientiarum indoles. Quid enim est, quod hominem hominem reddit,
nature brute dominum, animantium florem pulcherrimum , mundi intellectualis
membrum , numinis divini præclarissimam imaginem, nisi cognitione eorum,
que bona, pulchra, justa, vera et divina sunt, absque ullo ad utilitatem præ-
sentem respectu conceptá imbutus fuerit? Que cognitio si perversá sentiendi
ratione depravata fuerit atque in rem accidentali valore gavisam transiverit ۾
nulla æstimatione digna est, nisi quae à relatione ejus ad ea proficiscitur, qua
tantummodó accidentalia sunt. Quo facto pessimum generi humano accidit ,
quo premi potest. Inverso enim omnium rerum ordine ea, qua finium supe-
riorum media esse deberent, finium loco ponuntur eoque facto, communis
illa perversorum hominum sentiendi, cogitandi atque agendi ratio oritur, qua
non solüm res domesticæ, sed etiam forenses in avia et devia deducuntur,
societasque humana, qua Epaminondá, Augusto, Trajano, Antonino Pio,
M. Aurelio, Carolo M. delectatur, in hominum inhumanorum coetum depra-
vatum abit, qui fruges consumere nati cuncta ad propriam rem atque ad brutam
voluptatem referunt. Sunt quidem tempora quaedam , innocentiæ et simplicitatis
ætas nominari digna, que naturali vigore heroas producunt, quales in Curtio,
Mucio Scaevola, Fabricio aliisque vidimus. Ut primüm autem aliqua hominum
societas ad majorem culture gradum ascendit , ut primüm singulorum relatio-
nes artificio nituntur complicitisque legibus res publice reguntur, principia à
Philosophià petenda heroum parentes sunt. Philosophia autem dona ccelestia nobis
(17)
non subministrat , nisi sud ipsius causd colatur sinceroque et interno amore
digna judicetur.
Quid verd dicam de scientiis non philosophicis? Anné Philosophià ad an—
cillarum gregem relatà melior earum, quam omnis vitæ humane conditio erit?
Quod si Philosophi nihil tribuitur, quod ipsi per se competit ; quod si omnis
illius valor utilitate adeóque relatione ejus ad aliarum scientiarum fines pondera-
tur, necessarió à loco amovetur, quo sud natura versata esse debet. Locum
illum autem in omni scientiarum particularium Universo centralem esse ita, ut
circà Philosophiam omnes moveantur, sicuti planete circà solem moventur,
vix probem , necessum est.-Amotà verdo Philosophià ё centro, ut ipsa circa alias
scientias moveatur , omnis illius essentia deturbata est; atque indè fit, ut neque mundi
intellectualis ordo , neque particularium scientiarum salus consistere possit; indé
fit, ut scientiarum particularium cultores, si de principiis sola Philosophià cog-
noscendis agatur, sententiam plerumque scientià ipsd indignam ferant; indè
fit, ut precepta eorum nullo interiori nexu inter se cohereant; indé fit, ut
omni doctrine sue casuisticam illam formam addant, quà receptà nonnisi
Particularia respiciunt , Universalia negligunt, mentemque enecant; indè
fit, ut philosophie solumodó officium imponatur probandi ea, que à scien-
tiis particularibus statuta sunt, quo facto omnis rerum divinarum et hu—
manarum cognitio in cognitionem positivam, zterna in tempora manentem
transeat, licet ipsi non raró cum ratione nihil commune sit; indé denique fit,
ut genus humanum in vincula intellectualia atque Censorum Inquisitorumque
carceres conjectum ab ulterioribus progressibus detineatur. Amissá itaque æsti-
matione et reverentià Philosophie sua ipsius causa debità , dijudicando eam ad so-
utilitatem omnes reliqua scientie depravantur , quo demüm universalis Ша
barbaries oritur, cui nihil sanctum est, que nullum erga Philosophiam officium
agnoscit, пізі quod ab externá necessitate atque à legibus arbitraris proficis-
citur. Quod quale sit, ut intelligatis, ad dicta sequentia adhüc addenda sunt.
Multi nimirüm sunt, qui studio philosophico ей tantummodó ratione aliqua
concedenda esse putant , quod statutis academicis atque civilibus convenit ,
aliquas saltém philosophorum lectiones frequentare. Quibus de hominibus autem
3
(28)
quid dicam, vix habeo. Acti enim vi ехіегпа ad ea, que vera, bona, justa,
pulchra atque divina sunt, quomodo eorum sensione’profundiori repleri pote-
runt? Ejus autem generis hominibus amicà mente suadeam necessum est, faciant
nimirim sing тога, quod cessante vi externá facere non negligerent, Quod si
enim ullà unquam in re vi externé adhibità nihil precium q in res philoso-
phicas idem sensu eminentissimo valet.
Jam: verd dixerit aliquis : Quid ergo? Philosophia пиа omninó utilitate
gavisa est? Ad hanc antem quæstionem responsum admodüm facile est. Non
nego, Philosophie suam esse utilitatem, quin imo rect defenditur, omnium
eam scientiarum utilissimam esse. Quis vero negare ausus егі, rei cujpscunque
utilitatem perspici non posse, nisi anteà cognita sit? Quomodó ergo ad Philo-
sophie studium cum reverentià et amore accedere poteris , si amor ipse à
presenti et palpabili utilitate ejus originem deducere debet ? Aut negligatur
itaqué Philosophiz studium , aut naturali quodam amore scientiæ absqué ulte—
riori respectu inchoetur, necessum est. Quod quale sit, eorum exemplo proba-
tur, qui sola utilitate rei moti ad Philosophorum pedes auscultaturi se conferunt.
Progrediente enim philosopho ab imis cognoscendi principiis primó justo longio-
ribus introductionibus à fine proposito magistri vel inscitià vel morosá pertinacià |
et libidine retineri se dicunt ; mox nugis justo majoris habitis inutile sibi vani
laboris onus imponi queruntur; denique nihil conspicientes, quod cum scientiá
particulari conjunctum sit, Philosophia terga vertunt, przcipué si audire con-
tigerit magnum: gravemque virum nobiliora illis non sentientem. Cæterùm iis
omnibus, qui Philosophie præstantiam ex 5014 utilitate dijudicare solent, vix
alia dicere in præsentià possum, quàm que alio sub respectu in bibliis sacris
nronentur : Querite primum regnum coelorum , reliqua vobis dabuntur. (*)
Cum. reverentià: Philosophie debità porró intimé conjuncta est animi illa
sensio, vi cujus omnem scientiam à Philosophià petendam esse, persuasum `
habetis: adeóque Philosophie studium ita aggrediendum censetis, ut nihil om-
ninó vos scire credatis. Scire enim eum duntaxat dicimus , qui relationes reales
(*) Evang. Matth. 6, 33.
(19)
representationum suarum ad objecta repræsentationibus respondentia novit.
Relationes reales autem repræsentationum nostrarum nonnisi principiis univer-
salibus et necessariis à solà Ratione petendis noscimus. Principiorum veró scien-
tia Philosophia est. Quod si ergó quis Philosophie limina transgressurus aliquid
se scire diceret, Philosophiam, quam quzrit, jam in amplexu teneret, quà re
secum ipso in contradictione versaretur, quod cum Ratione saná consistere non
posset. Indé unum illud sapientissimum , quo Socrates Philosophie studium con-
sumavit, quod nimirüm sciret, nihil se scire, clarissimis lucidisque charac-
teribus scriptum oculis vestris obversetur , necessum est, dum Philosophie limina
transgredi paratis. Ii enim soli justà cum reverentià ad Philosophiam accedere
poterunt, qui ей cum modestià appropinquant, qua in sene perfecto laudatur , -
à viro juvene autem maximo jure exigitur. Quod quale sit, ut intelligatis,
pre reliquis tenendum est animo, quamcunque scientiam suprema veritatis
absolute principia in Philosophià reperire, Philosophiam autem solam veritatis
principia in se habere. Que cum itd sint, quomodo ad Philosophiam nobis
incognitam aliquam scientiam afferre possumus ? Habebit forsàn unus et alter,
quod modó peto , ridiculum. Multa enim jàm in scholis publicis percepistis ;
multa jàm libris perlectis edocti estis; neque nego, ea omnia maximi momenti
esse. Atqui tamen concedendum est, cuncta, que institutione vobis data nôstis,
traditione aliorum, quorum auctoritati fidem habere. debueratis , percepisse.
Omnis ergó scientia vestra nonnisi traditione nititur, adeóque nulla est, nisi -
principiis percipiendis confirmetur. Quà de re si quis persuasum non habeat,
‘in quantas non raró ærumnas devenit? Indè pramatura illa judicia, quibus
non raró omnis in rebus philosophicis progressus retardatur. Ut primüm enim
aliqua nos scire putamus , reliquarum cognitionum dijudicandarnm principium,
quod querendum est, præsens habetur, cujus cum consensu eorum, que.
ulteriüs nobis proponuntur, veritas firma stat atque cadit. Jàm veró inverso
omnium rerum ordine philosophi sententiam aut laudamus , aut vituperamus, .
perversis illis rationibus nixi, quz sic dictis prajudiciis (*) originem debent.
(*) Conf. Recherches sur l'entendement humain, par Thomas Reid. , à Amsterdam, 1768
pag. 12. :
3.
(20)
Receptis autèm præjudiciis res ео sanè devenit, ut juvenes magistrum doceant ,
quid sit docendum. Justo acerbiora forsàn modó dicta multis vestrum vide-
buntur. Utriim autem vobis dicta sint, à futuro dependet tempore. Meum erat,
ea, quz in aliis expertus sum , monere, ut aliorum edocti exemplo sapientiores
evaderetis.
Dixerit aliquis : Quid ergó ? Omnes nos Philosophie demus? Servitute in-
icllectuali pressi omnem scientiam illi debeamus, necesse est? Talia autèm
dicendo, nihil feré dici, que modó dicturus sum, probabunt. Ut nimirüm
modestià duce, nihil vos scire persuasum habentes ad veram scientiam perve-
niatis, propriá pre reliquis animi activitate vobis opus est. Quod si enim Philo-
sophia principiorum scientia est, circa ea versatur, qu sensibus percipi non
possunt adeóque è proprio animi fonte haurienda sunt. Quomodó vero ё proprio
animo quis haurire poterit, si omnem cognitionem philosophicam ab aliorum
traditionibus benevolis petendam putat? Oculis intellectualibus leges æternas ,
quibus ratio regitur, consideremus , necessum est. Sed contemplatio animi interna
indé necessaria talis esse non potest, ut alii vices nostras suppleant; propriam
vim propriamque activitatem postulat, quá si quis caruerit, nunquàm ad phi—
losophicam cognitionem perveniet, quippé quz iis constituitur, que ipsi ex
intimis animi nostri latibulis produximus atque in proprio fundo coluimus.
Resolvitur indè questio quàm sepissime agitata : Utrüm Philosophia doceri
possit, nec-ne? Quod si enim de doctriná sermo sit propriam activitatem exclu-
dente, in qua percipiendá et colendà preter receptivitatem discipulorum atque
preter facultatem percepta diu et bené retinendi, retentaque quovis tempore
reproducendi nihil amplius desideratur , asserendum utique est, Philosophiam
doceri non posse. Namque divinarum humanarumque rerum scientia nonnisi
libero et independente facultatum intellectualium usu colenda sublimius: quoddam
atque nobilius organum , proprià non aliend vi motum requirit. Recté itaque
statuitur , philosophum neminem esse posse, qui non ad eum perfectionis gradum
pervenit, ut ipse cognitionis suæ auctor esse possit. !
Quod si vero doctrina propriam animi activitatem non excludat ita quidem ,
ut Ше, qui principia Philosophie ab aliis tradita accipit, in proprium. saltem
w^ te, Rer e sum Д -
( 21)
suctum et sanguinem convertat adedque alter eorum auctor salutari queat, de
Philosophi defendendum est, eam disci atque doceri posse. Indè patet, quo
sensu sumendum sit, si antiquiores philosophi rerum divinarum humanarumque
scientiam disciplinam doctrinamque nominant. Discipline enim nomen à dis—
. cendo, doctrine veró à docendo derivandum est; utrumque autem quávis
tate eo sensu sumebatur, ut propriam discentium atque doctorum activitatem
non excluderet, quo fiebat, ut tritum illud « Jurare іп verba magistri а
nulla in scientià magis peregrinum esset, quàm in Philosophià , sola propria
animi activitate producendà et comprehendendá. Quis enim est, qui antiquum
illud Pythagorzorum «¢ avros «x а laudaverit? (*)
Bené novi, propriam animi activitatem paucissimis esse probatam. Laborem
enim laborisque amorem exigit; laboris amori autem laboris fuga plerumque
obversatur. Verum tamen si cui antiquum illud dictum :
Multa tulit fecitque puer, sudavit et alsit!
proponendum est, vobis ut aureis literis scriptum proponam , officio mihi
sanctissimo teneor. Quis enim est, qui exclusà ё Philosophie studio propria
animi activitate omnem illius finem consequi se posse, credat? Non enim in
Philosophià id solummodó agitur, ut aliquas formulas memoriæ tradamus ;
multó potiüs eadem omnis in eo est, ut exerceantur animi vires, quo fit, ut
ad omnes vite humane functiones habiles evadamus eoque facultatum intellec-
tualium vigore gaudeamus ,sine quo neque rebus domesticis , neque rebus publi-
cis, neque generis humani necessitatibus satisfacere possumus, sine quo nulla res
bené et fortiter geritur. Genus debile illud , quod oblatis ab aliis bonis insidere,
iisque perfrui amat, nonnisi fruges consumere natum est. Familia autem, res—
publica et omnis humanitas viros fortes, validos versatosque animo et intellectu
sibi exoptant. Quis erat, qui cunctas scientias ad summum perfectionis gradum
perduxit, qui civitatem benè ordinavit, qui lumen in antiquorum temporum
noctem mediæque statis caliginem induxit, qui liberaliores artes promovit ,
(*) Conf, Cicero De Nat. Deor. 1. 5.
(22)
qui commercium hominum mirum in modum auxit? Anné ii, qui activitatis
propriae pertesi pulvinaribusque insidentes otio indecoro perfruebantur , sivé
ii, qui magistrorum pedibus accubantes auscultantesque , que tradita acceperant,
mente obtusa recipiebant, aliorum inventis contenti? Anné Bacones, Cartesii ,
Leibnizii, Kantii et reliqua nobilissimorum virorum immortalis cohors, qui sibi
persuasum habebant, propria activitate opus esse, ut Philosophia cumque
Philosophiá relique scientie colerentur; qui nihil recipiendum esse ab aliis pus
tabant, quin nova germina saltem indè producerentur; qui deniquè unà mente
omnes in eo erant, ut animo eam vim adderent, quam scientiarum humanita-
tisque salus postulat? —- Vis autem quibus tandem mediis augetur ? —- Exercitio
et continua activitate !
Quod quale sit et quantum , antiquorum temporum philosophi bené dici
mihi videntur. Novimus, maximi ingenii viros plurium annorum spatio Socrate
magistro usos fuisse. Ejusdem autem praecepta, si rerum philosophicarum scrip-
toribus fides habenda est, admodum simplicia erant, ad minimum reducenda
numerum , adeóque brevi tempore absolvenda, si de percipiendis illis solummodó
anxii fuissent. Sed majora meherclé divini illius hominis consuetudine eosdem
quæsivisse, persuasum mihi habeo , nimirüm animi exercitium propria activi-
tate sold possibile, Quod quale fuerit тиуул n poevrmn sic dicta probat , quà
Socrates usus omnis in eo versatus est, ut cognitiones discipulis non traderet,
sed eas (tantummodó ex interiori animo provocaret, quod siné propria discen~
tium activitate efficere non potuisset.
Eodem modo Plato preclarissimus ille Socratis discipulus rem philosophicam
tractavit, quippé qui propriam suorum activitatem tanti habuit, ut methodum
socraticam non solüm in academià, sed etiam in conscribendis өр бий philo-
sophicis adhiberet. Опа enim ratione motus dialogos illos nondüm satis laudatos
composuit? Eum forsan in finem, ut philosophicis preceptis Poeseos venusta-
tem et florem adderet ? Multi junta affirmativé ad hanc questionem respon—
dendum sibi putabant. Tali veró modo accidentali admodüm ratione motus
(*) Conf. Geist der Socratik vou Fr. M. Vierthaler. Salzburg . 1793. pag. 57.
Se | "АЛУ
(23)
infinità illà arte, quæ ipsi innata quodammodo erat, opera philosophica per—
ficiens usus esset. Philosopho enim pre reliquis certitudo. procreanda cure est,
quá re fiebat, ut Spinoza, Wolfius, Kantius mathematicam methodum in Phi—
losophiam traducere studerent. Sed sublimiora praterea anhelásse videtur Plato
lectorem continuis questionibus ad eandem animi activitatem coacturus , ad
quam Academie discipulos presentes Socratis adinstar cogere solebat. (*) Nos
autem in omnibus Graecorum praestantiam aut imitantes, aut superare stu—
dentes nonné eadem à Philosophie tironibus exigamus, que Greci optimo jure
ab iis exigere solebant?
Dixerit forsan aliquis : Non eadem nobis atque Græcis possibilia esse; aliam
docendi atque discendi methodum ex immutato rerum statu progredi! Sed
facilé patet, ad meré accidentalia tantummodó respicientes talia proferre posse.
—- Omnis docendi et discendi methodus propriam animi activitatem excludens
nulla est. Verum est, academiam platonicam nostris temporibus vix possibilem
esse, Indè autem nondüm sequitur, recipiendam ergó esse diram illam philo-
sophandi methodum, que nostrá ætate Philosophie scholasticæ nomine omniam
prudentium vituperio exposita est. Postulant omnes, qui sublimiori cultura
gaudent, liberalis sic dicta ut adhibeatur methodus, Eadem autem nulla sané est,
si in eo ponatur , ut in tradendis scientiis omnem scholæ rigorem abigat , laboris
fugam promoveat, eaque, qua proprio studio acquirenda sunt, placentis dul-
cibus afligat , quo minori cum tædio recipiantur ab iis, qui nullius vigoris capaces
suut. Si adhibenda est methodus vere liberalis, talis sit, necessum est, ut in
omni doctriná facultatum animi nostri exercitio plurimüm tribuatur; atque indè
patet, quid ætas nostra à Philosophiz tironibus exspectare possit et debeat , et
quo jure ipse ab iisdem propriam animi activitatem petierim.
Ad ea, que тойо postulavi aliud non minoris momenti petitum accedit :
Ne nimirum Philosophie tiro de philosophica cognitionis possibilitate statim
ab initio desperet! Multos quidem sequenti modo verba facere audio : te Phi-
« losophia scientia est experientiæ limites transgrediens , que іп eorum præci-
(*) Conf. Schleiermachers Plato. I Band. die Einleitung.
(24)
е риё inquisitione versata est, quibus omnis experientiæ possibilitas explicatum
e habet, que ergo omni experientià priora sunt. Homo autem arctissimis
e limitibus circumscriptum ens est ad sensuum testimonia restrictum. Verum
« quidem est, abstractione nos ad ideas generales devenire. Sed ideæ generales,
te quia tantummodó abstracte sunt, plura non continent, quàm que seusibus
е nobis oblata sunt, quod quale sit, antiquum illud dictum probat : Quod non
« est in sensu, non est in intellectu! Ex sensilibus itaqué omnis cognitio de-
«¢ ducenda est. Jam verû cùm sensus omnes fallaces sunt , certè nullam nobis
e sinceram probare possunt experientiam. (*) Que cum ita sint, mortales
e Philosophie operam navantes metam sibi posuerunt, eterno labore non
e consequendam. Si historiam testem quaeramus , respondet : Jam plurium mil-
e lium annorum spatio doctissima acutissimaque ingenia Philosophie cultura
* oleum et operam perdidisse; enato novo systemate antiquius destructum 5
e circum agitatam in circulo humanam mentem de errore ad errores continuó
¢ delatam esse; quin imó maximorum philosophorum merita nulla alia fuisse,
e quàm que eo nitantur, quod probárint, antecessores ad unum omnes errásse.
e Mittamus itaqué Philosophiam! Quis enim Sisyphi infandum laborem sibi
e imponet Sisyphi carens сира? ә ;
Talia, quin imó longè acerbiora multos proferre audio tristem et longin—
quam, sed antiquam de Vanitate scientiarum cantilenam repetentes aut quod
Philosophiam non noscunt, aut quod organo ad eandem scientiam colendam
necessario carent, aut quod aliis præjudiciis seducti Philosophie praecepta hor-
rent. Sed facilé patet, ejusmodi dicta nonnisi ab iis proferri posse, qui omni vi
et vigore animi privati proprià debilitate ea estimant, que possibilia atque
impossibilia sunt. Debilibus enim viris id pre reliquis proprium esse videmus,
quod ea, que ardua sunt, é longinquo adspiciant quidem, sed manum movere
non audeant, ut ea consequantur. Nihil autem ita arduum est, quod vir fortis
et validus consequi se posse desperet; multó potiüs persuasum sibi habet, nul—
lum investigandi veri modum esse, nisi invenerit ; quærendi defatigationem
( *) Henrici Cornelii Agrippz ab Nettesheym operum Pars posterior pag. 25. Lugduni 1600,
(25)
autem turpem habendam , cùm id, quod quæritur , pulcherrimum sit. ( *)
Nullas autem eorum sermocinationes esse, qui de Philosophie construendæ
possibilitate dubitant : frustra ergó juvenum virorum animos à vesanis homini-
bus non incepto opere ad desperationem perduci, luce mihi clarius esse videtur.
Ponamus enim , O. A. ponamus, scientiam, quam philosophus omnis anhelat
eo in loco versatam , ad quem ascendere concessum illi non est, sciat tamen
necessum est, philosophicam cognitionem homini possibilem non esse. Ut autem
sciat , impossibilitatis cognitio rationibus fundata sit, oportet. Rationes im-
possibilitatis philosophicæ cognitionis autem nonnisi in naturá intellectuali hominis
posite esse possunt. Ut ergó eas cognoscamus, in naturam intellectualem ho-
minis inquirendum nobis est. Inquirentes veró in hominis naturam eum in
„finem , ut videamus , quaenam ea sint, que cognoscere potest, et quorum nulla
ipsi cognitio possibilis est, deniqué ad eandem scientiam delatos nos videbimus,
quam Philosophiam nominamus. (**) Atque hoc tantum est, ut omnium omninó
temporum scepticis hominibus, qui statuunt, hominem nullam cognitionem
‚ absoluté veram adedque philosophicam consequi posse, cohibendum ergó judi-
cium esse , jure obmoveri possit, eos in contradictione versari , еб quód assertum ,
quo mortalium ingenia à Philosophià retrahere student, aut verum , aut falsum
est. Si verum est, aliquid tamen cognoscimus , cujus veritas extra omne dubium
versatur; si veró falsum est , cui aures præbeamus , diguuin sané non videtur. (***)
Sed graviora hoc loco silentio prætereunda non sunt. Ponamus, cognitionem phi-
` losophicam infinitam et talem esse, qualem homo terrenz vitæ in tempore nullo sty-
dio consequi , nullo labore labore comprehendere potest , quid tandem indé sequi-
tur? Anné eo posito omnis omninó studii philosophici labor vanus et irritus
- (*) Cicero : De finibus Bon. 1. 1. Conf. Spinoza : Ethica P. V. Prop. XLII. Schol. Conf.
similiter : Recherches sur l'entendement humain, par Th. Reid , pag. 23.
(**) Conf. Kant , Prolegomena zu einer jeden künftigen Metaphysik. Riga 1783, pag. 4 et 38. °
Fries, Neue Kritik der Vernunft. I. B. Heidelberg 1807, pag. XXXIX.
(***) Conf. Klein Beytrege zum Studium der Philosophie als Wissenschaft des All, Wurz-
burg 1805, pag. 10.
4
(26)
esset? Exercemus saltem infinitum illud comprehensuri vires animi nostri, quod
pre reliquis in philosophici studii finibus positum est. Quis est, qui virtutis:
exercitium vituperandum putavit, ed quód perfectissima virtus ad ea pertinet,
qu nullus adhùc mortalium consecutus est? — Magna, imó maxima à nobis
vita postulat, ut autem maxima prestare possimus, in maximis vires exer-
ceantur, necessum est.
Sed praclarissimo numinis divini beneficio studia eorum , qui Philosophie
nomen dant, vana non sunt. Rationi enim, quà homo ornatus numinis divini
ad similitudinem elevatus est, quà sublimiori in gradu versatur omnibus reliquis
animantibus , quá pauló minor dicitur angelis , rationi , inquam , innixus ad co-
gnitionem absolutam eorum, que sunt et fiunt, esse et fieri debent , ascendere
potest. Ratio enim ea facultas animi nostri est, quæ cuncta ad unum et absolutè
verum principium reducit, à quo reliqua cognitio deducenda est, in quo ter-
minatur. Confidendum ergo rationi est! (*) Præsentem videmus Mathema—
ticam , que ad eum certitudinis gradum pervenit , ut in mathematicorum
republicá dubia ulteriora in exilium missa videantur, (**) Ut autem omittam ,
Mathematicam Philosophie partem esse : ut omittam , quod historia testis pro-
bat, eandem lentissimo progressu ad perfectionem pervenisse , extrà omne
dubium versatur, mentem humanam, quod unà ex parte perfectum est (uti
facto indubio confirmatur) , alterd sané imperfectum relinquere non posse. Qua
de re si persuasum habuerimus , quibus de Philosophie impossibilitate sermo-
cinationibus , quibus divine hujus scientiæ probris ab ejus studio avelli poterimus ?
Devenio jam ad partem gravissimam eorum , de quibus in limine Philosophiae
mihi dicendum putavi, antequàm vos in sanctuarium ejus introducam. Ut ni-
mirüm Philosophie alumnus omni, quà digna est , reverentià et amore scientiam
amplissimam prosequatur, omnia abigat, necessum est, præjudicia 6 conviciis
orta, que à minus expertis, malâve mente præditis hominibus dirissimo cum
vituperio in eam non raró proferri solent. Præjudicia autem , quibus Philosophia
(*) Conf. Kleins Verstandeslehre. Wurzburg 1817, pag. 184 §. 225.
(%%) Conf, Kant, Kritik der reiuen Vernuuft. Frankfurt und Leipzig 1791 , Vorrede , pag. X.
( 27 )
non parüm vexatur, quod attinet , persuasum quidem habeo, ad unum omnia
ipso Philosophie intuitu per se evanitura, ed quód eam rigorosé explicando ipso
facto in nihilum rediguntur.
Que cùm ita sint , alienum forsin hoc loco eò pluribus videbitur, Philosophiae
causam dicere, quó major eorum numerus est, qui veterem illam opinionem
non probandam putant, (*) quà varia Ша et innumera -scientiarum encomia
prodierunt , quibus unus quisque eas artes atque disciplinas , in quibus jam
dinturno exercitio ingenii sui vires exacuit, non minüs ornato, quàm longo
sermone nititur omnibus anteferre , et vel suprà coelos ipsos extollere. Sed aliud
est Panegyristam agere; aliud rei nobilissima: causam dicere. Illud omitti siné
detrimento potest ; hoc fiat necessum est. Quod si enim, qualis hec res sit , serió
mecum considero , clarum redditur , plurium opiniones, — gravium sic даць
virorum auctoritatem ,- eorumque , quos prudentiores habemus, perversa dicta
maximo in juvenilia ingenia inflaxu gavisa esse. Quà re fit, ut aliqua saltem
ad consueta magis Philosophie vituperia in limine ejus non possim non res-
pondere.
Primó autem et pre reliquis Philosophiam scientiarum philologicarum, histo-
ricarum atque descriptivarum studio oppositam esse, maximo cum vituperio
defendunt. Ad eas autem in specie Philologiam , Historiam, et Historiam
naturalem referunt ( **). Dicunt епіт : « Philosophiam viros adolescentes ad
te speculationes inanes sollicitare, experientiæ contemtores efficere , eóque rem
« perducere, ut nihil verum, nihil utile putent, quod somniis philosophicis
¢ non conveniat, ә (***)
Quàm multa autem talia dicentibus obmovenda sunt? Quis enim est, qui
somnia ægroti animi ad precepta Philosophiz'referat? Quis est, qui doctrinam
——
КЫ ) Conf. Нергісі Corn. Agrippæ de vanitate scientiarum declamatio. Сар. I.
(**) Vid. Krag Versuch einer systematischen Encyclopædie der Wissenschaften , Wittemberg
und Leipzig, 1796.
* (***) Mélanges de Littérature, d'Histoire et de Philosophie, par d'Alembert, Amsterdam ,
1767, tome V, pag. 472. |
4.
(28)
Philosophie nomine dignam putet, qua solummodó in eo est, ut mundum
realem transcendens ad inanes questiones nos compellat Р — Præterita sunt tem-
рога, quibus subditicia Philosophia sannionum cucullà ornata questiones movere
solebat : An porcus, qui ad venalitium agitur, ab homine, an à funiculo tenea-
tur? Ар capucium emerit, qui cappam integram comparavit ? Utrüm , qui pin-
gues mortui sunt, pingues sint resurrecturi? Utrim omnes angeli corpore præditi
sint? Quá ratione mulier ё costa dormientis masculi facta sit? Qua lingud
angeli loquantur Р Quot deemones acus әрісі insidere queant? ( * ) Preterita sunt
tempora, quibus omnis Philosophia ad inanes formulas restricta erat , nullam aliam
rem in examen vocans, quàm bArbArA illa maximo Philosophie malo multüm
celebrata. (**) Postquam enim eversá medii ævi barbarie Grecorum ingenia
in terram rediissent , Laurentius Valla, Rudolphus Agricola, Erasmus, Vives,
Faber, Nizolius, eorumque successores, quorum nomina immortalitate ornata
sunt, omni studio laborabant, ut oblivionis velo ea celarent , quibus Philoso-
phia mirum in modum deformis evaserat. Quis ergó est, qui ea, qua in an-
tiquiora tempora cadunt, recentiori Philosophie crimini dare ausus sit, quippé
qua omnis in eo est, ut nos leges doceat, quibus mundus realis regitur.
Eadem tantüm abest, ut scientiis historicis, philologicis et descriptivis ob-
versetur, ut multó potiüs eas confirmet, augeat atque ornet. Quid dicam de
Historiá? Nonné state nostra ad summum perfectionis gradum eo pervenit ,
quod relicta medii ævi methodo meré chronologicà synchronisticam illam re—
cepit artem, que non oblita temporum cuncta, que facta sunt, in classes suas
distribuit, secundüm causarum et effectuum relationes enarrat atque in animi
sensa interiora inquirit , quibus agentes movebantur? Atqui ea omnia philoso—
phicæ culture debemus! Tribus enim rebus Historia ad perfectionem perducitur ,
primé : Ut noscamus methodum historicam legitimam; deindè ut quaeramus facta
in relationibus antiquioribus atque in scriniorum publicorum pulvere recondita ;
deniqué : Ut reperta Critic subjiciamus eaque, que principiis rigorosis vera et
(*) Conf. Geschichte der Philosophie von Tennemann. Leipzig 1810. ҮШІ, p. 58. et 236.
(**) Conf, Handbuch der Logik yon Andreas Metz. Wurzburg 1816, pag. 106.
( 29 )
marratione digna reperiuntur, ad causarum et cfféctuum principia conjungamus
conjunctaque cum eloquentià referamus eum in finem , ut videamus , quatenüs
id, quod veré humanum est, in humanitatis historià omni conspicuum evase-
rit? Methodum autem historia recentior Philosophie omnem debet. Facta quæ-
rendi opus quidem ancillare esse videtur. Critices autem historicæ labor omnis
Philosophie principiis regitur. Quis enim est, qui nos doceat, quid veré hu-
manum sit? quis est, qui nos de nexu causali factorum certiores reddat? Quis
est, qui varios animi humani fines, adpetitiones et passiones perscrutatur P
' Quis est, qui omnem comparationem сема regulà dirigit? Indè sequitur , Phi-
losophiam in omni historia perfectiori « quodammodo et о esse. Quà ratione
ergó Philosophia Historie studio opposita esse potest? ( *)
. Quod si vero de Philologid quaerere volueritis , eadem mihi respondenda sunt.
Omnis enim Philologie prima perfectio Grammatica , quam universalem sive
philosophicam dicunt, innititur. Cui autém eandem scientiam præclarissimam
debemus f Philologis an Philosophis Illi particularium quidem linguarum regulas
duce Grammaticà universali ad casuum pluralitatem diurno et gravi labore mul-
tàque cum patientid deducunt; hi verd principia universalia jure ad se perti-
>
(*) Præclarissima sané Philosophorum recentiorum de Historiographid et поне merita sunt.
Quod quam veré dictum sit, sequentia scripta probant :
Ве la manière d'écrire l'histoire , par l'abbé de Mably. Paris 1783. |. “
Ancillon : Considérations sur; la Philosophie de l'histoire. Вегі, Lagarde 1796.
Iman: Kantii, Idea Historie universalis respectu cosmopolitico. vid, Орев ejus latiné versa à:
Fr. Сокі. Born. vol. IV. pag. 200 et seq.
Frid. Schiller : Was heist und zu welckem Zwecke studirt man ренген, Antritts
rede. Jena. 1790:
IK. W; Е, Breyer über den Begriff der Universalgeschichte. Landshut 1805.
Ludens Einleitung zu Herders Ideen einer Gesch. der Menschheit.
Über, Erkenntniss und Kunst in der Geschichte von Fr. Wilhelm, Tittmann. Dresden 1817.
Dresch : Nebersicht der allgemeinen politischen Geschichte insbesondere Қалу, Weimar
1814. Die Vorrede.
Creutzer : die historische Kunst der Griechen i in ihrer Enstehung a Fortbildung. Lats 1803.
Borgeri disputatio de historià pragmatic, | у:
(39)
nere putant. (*) Quid dicam de Criticd et Hermeneuticd , quam Philologi sal-
tem logicis prancipiis inædificant ?
Quod si ver quis sublimiorem Philologiæ ideam conceperit, majora leak
scientiæ tribuenda, non dubitabit, quibus in intimam cum Philosophia relatio-
nem deveniet. Licet enim philologus, qui in eo tantammodó est, ut linguarum
particularium regulas auctorumque classicorum sensum exponat, in educandá
juventute eosdem jàm prosequatur fines, quos philosophus, vi quorum diversarum
animi nostri facultatum vim et vigorem augere studet, ( **) tamen promovens
linguarum , præcipuè antiquarum studium atque exponens diversorum operum
sensum ad ultimum id perficere studet, ut demonstret , quomodó diverse gentes ,
ea, que veré humana sunt, omni vita intellectuali expresserint? Quomodo ea,
que ab iis producta sunt, ad vitam intellectualem aliarum gentium ipsis anti—
quiorum, æqualium et posteriorum sese habeant? Quà ratione autem ad hasce
quaestiones philologus non philosophus respondere possit, nullus comprehendo
ità quidem, ut aridam illam philologiam nunquàm juventuti acceptam fore , recté
dicatur, quamdiü philologi Philosophiam amicam non salutant (***).
Qualia tandem et quanta Philosophiæ in historiam naturalem scientiasque phy-
sicas beneficia sint, monere vix necessum est. Ea enim, que in rerum natura sunt,
(*) Conf. Fullebornii Eucyclop. philolog., Vratislaviæ 1805, pag. 10. Sev. Vater übersicht
des neusten, was für Philos. der Sprache in Teutschl. gethan worden. 1799 , pag. 8-19.
Nota : Recentiores philosophos optimé de Grammaticd philosophicà meritos esse, sequentia pro-
bant opera : Élémens d'Idéologie. бес. part. Grammaire , par M. Destutt Comte de Tracy. Paris 1817.
Bernhardis allgemeine Sprachlehre. Berlin bey Froehlich. 1803.
Vaters Versuch einer allgemeinen Sprachlehre , etc. Halle 1801.
Asts Grundlinien der Grammatik , Hermeneutik und Kritik. Landshut. Kruell 1808,
Figurarum linguæ cum fofmis cogitandi comparatio. Dissertatio inauguralis auctore Fr. Aug.
Calker. Jene 1816. j
Ut omittam ea, que à clar. viris Jac. Harris, Degerando, du Marsais, Meiner , Kinker et
alis eådem in re perfecta sunt.
(**) Conf. Schelling : Vorlesungen über die Methode des academischen Studium. Tubingen
1803, pag. 72. Niedhammer : Streit des Humanismus und Philanthropinismus. Jena 1808,
(###) Conf. Ast : Grundriss der Philologie. Landshut 1808.
Let in
a mi eia зь e
( 31 )
solis oculis adhibitisque oculorum armis peuitüs non cognoscuntur, Experientia
probat, eum, qui prædivitibus collectionibus , nulla veró philosophicá cognitione
adjutus est, prater nomina , notas distinctivas , et usum objectorum natura-
lium nihil cognoscere ; adeóque non omnia edoceri, quorum cognitionem mens
humana adpetit. Duplex enim rerum principium езі, externum et internum:
Internum autem tale se commonstrat, ut nulla oculorum acie , пша machina
opticà, nulla resolutione partium, quibus corpora composita sunt , deprehendi
queat. Principium ergó internum eorum, que sunt, quale sit, nullo labore
perspicimus, nisi Philosophiam ducem sumamus. Quod quale sit, ex eo pre
reliquis colligitur, quod omnis historic naturalis studium Physiologià ad illud
addità completum evadit, (* ) Sed mittamus modó dicta, descendamus ad opi-
niones eorum, qui minima de Philosophiâ sentiunt, assumamus Philosophie
ideam, vi cujus ad Logicam solam atque ad Metaphysicam sic dictam restricta
est! Quis veró contradicere ausus erit, Philosophiam nihilo tamen minüs bene-
fico in historiam naturalem influxu gaudere? Quo enim, sic quero, quo tandem
'(*) Nota. Non possum non aliqua hoc loco proferre, que ad libellum præterito anno sub
titulo : Vues sur l'enseignement de la Philosophie; par Georges- Gabriel Mer: à Paris 1818
praemissáque sententià : Recté sapere, editum relatum "habent. Defendit nimirim autor, Philo—
sophiam cælerùm suo jure nullo sub respectu privans ( vid. pag. 11-14) sequentia : к Comme
w il existe dans l'univers deux grandes classes d'êtres distincts, les êtres corporels ou matériels,
« et les êtres intelligens, de méme il y a deux grandes classes de sciences différentes, les sciences
« physiques, et le? sciences intellectuelles ou morales. ( vid. pag. 8) Quod ad hanc scientiarum
divisionem attinet , utique eam concedere possumus. Quod si verd ulteriüs (pag. 10) statuit : e et
« le cours d'études se termine par l'analyse de nos facultés intellectuelles et morales , etc. ; c'est
гж l'objet de la philosophie proprement dite. » Philosophie ideam justam non solim pervertit,
sed etiam eandem scientiis physicis opponit. Philosophia enim sensu strictissimo non solüm mundum
physicum , sed etiam intellectualem uno principio, conjurigat oportet, quo reperto ut conjuncta `
cum eo mundi physici et mundi intellectualis principia deducit. Uno sub respecta à recentiori-
bus philosophis Philosophia nature ( Natur Philosophie ) altero sub respectu. Philosoyhia idealis
dicitur. ( Conf. Hegel ,Encyclopzdie der philosophischen Wissenschaften. Heidelberg 1817. 13 $ 11
— ct Philosophische Encyclopædie von Simon Erhard. Freyburg im Breisgau 1818 pag. 16
§ 44.) Philosophiam tali modo considerantes , quomodè oppositio Ша vetus locum haberc potest,
in quà Philosophia cum scientiis physicis versatur? Quam clar. Mauger iis, que philosophie
“
( 33)
modo ea omnia, que à vobis ex omni orbe terrarum collecta et congesta sunt,
in suos ordines, in suas classes redigere poteritis, nisi. Logicam ducem sumere
placuerit, nisi à Metaphysica. edocti fueritis, quomodó meré accidentalia ab
essentialibus distinguenda sint? —- Quod quale sit et quantum, benè sentiunt ,
qui infinitum illum ordinum atque classium numerum horrentes omnes in eo
sunt, ut eum continuo labore minuant, atque historiz naturali eam simplicita-
tem addant, quà brevius mundi externi compendium nanciscimur, intellectus
deléctatur , memoria discentium mirum in modum juvatur.
Rebus autem ita constitutis , quo jure injustissimus mortalium defendere
potest , Philosophiam scientiis historicis et descriptivis earumque, studio obver-
қ
satam esse? Quin imo ipsa Philosophia, nisi ad vesaniam deveniet, nunquàm
obliviscetur, sibi ipsi partem historicam esse, cujus studio multüm juvetur,
cujus culturá nostris temporibus ne abstinere quidem possit; idem autem abs-
que philologicis cognitionibus absolvendum non esse. Quod quale sit, Univer
sitatis nostre. Augustissimus Fundator bené perpendit legem singularem ferens,
vi cujus Philosophie tirones ad antiquarum linguarum studium serió adigendi
sunt. Eadem scientia nunquàm obliviscetur, unam eandemque legem esse, quá
mundus intellectualis et physicus et ntriusque historia dirigatur; legem autem
Шат unam cognosci nonnisi ab eo posse, qui oculis ad mundum physicum
atque ad historiam conversis facultatem. divinam, in interiori animo nostro vi-
gentem querere decreverit. Atque indé clarius adhüc redditur, cur nostra ætatis
Philosophia omne Universum complectens neque historicis, neque descriptivis
neque philologicis scientiis opposita dici queat. (%)
pag. 11 et 12 tribuit, non tollit. Quantum verdo luminis in scientias physicas philosophia operá
illatum sit, historia philosophie schellingiane sufficienter satis probat. Philosophiam nature au-
tem, cujus auctor Schellingius à plurimis salutatur, jam inde à Thalete usquè ad Pythagoram ,
à Newtonio, à Wolfio et deniquó à Kantio eodem sensu excultam esse, quin imó ejusdem
scienti; initia prima in Cosmogoniis antiquissimarum gentium reperiri, cum clar. Krugio vix
defendere ausim. (Conf. Krug System der theoretischen Philosophie. Koenigsberg 1808.
I Th. pag. 218.) 7
(%) Legatur ad еа, qua hoc in capitulo dicta sunt : Schelling : Vorlesungen über die Methode
des academischen Studiums. Tubingen. 1803, pag. 214, 243.
(33)
Sed long? gráviora Philosophie maximo cum vituperio objiciunt defendentes
secundd : studium ejus scientiis sic dictis positivis obversari; producere enim
earum contemtum , ed quód cuncta ad propriam meditationem , atque ad rationis
humane usum referat. Ademto itaque scientiis positivis omni valore, earum
amorem, cumque amore assiduitatem omnem in iis colendis destrui! —- Sed
qualis et quanta illa injustitia est, quà convicia in Philosophiam proferunt veri-
tati omninó contraria? Scientia positive, quas proptereà sic nominamus , quia
aut positivis propositionibus , historicé coguoscendis innituntur, aut saltem iu
adhibendis principiis suis cum republicá, in quà omnia ad legem positivam
fiunt, in propinquiori relatione versantur, scientize, inquam, positive ad unam
omnes eas veritates pertractant, que ab hominibus, qui communi societatis
vinculo continentur remque publicam constituunt, pro diverso culture gradu
ut tales agnoscuntur atque vi obligatorià donantur cum in finem, ut omnium in
agendo consensus ille oriatur, siné quo nulla amicorum, quid dicam , reliquo-
rum hominum societas possibilis est. Jam veró in easdem veritates et Philoso-
phia inquirit solà ratione ducta, Quod si jam viderit philosophus , scientiarum
positivarum cultores aut loco veritatis speciem illius propositam sibi habere
inanesque pro Junone nubes captare, aut assertis suis rationi absoluté contra-
dicere, nonné Philosophia magistra optimum illis officium prestat, eosdem ad
sanam mentem reducere studens ? Sané quicunque fuerint, veritatem , cui omnis
humanitas maximum honorem habet, amant amatamque maximo cum studio
prosequuntur. Talia autem ac tanta anhelantes quomodó Philosophiam, que
omnis in eo est, ut aut veritatis dijudicande leges statuat, aut principia abso-
luté vera ex eterno illo codice, qui humane rationi singulari numinis divini
beneficio inscriptus est, exponat, quomodo Philosophiam adversariorum numero
sine immani crudelitate adjicere poterunt eandem rem omni sub respectu perse-
quentem? (*)
Sed et alia res hoc loco silentio prætereunda non est, ед quód cum тойо dictis
intimé cohaeret, Statuta positiva eorum, ad quorum cognitionem plures homines
1 “- $ {
(*) Conf. Kants Streit der Facultæten. Koenigsberg 1798, pag. 111.
( 34)
societatis vinculo conjuncti ascenderunt , expressiones sunt. Easdem immutabiles
esse, nonnisi ii defendere poterunt, qui persuasum habent, humanitatem tris-
tissimo fato subjectam aut in uno eodemque culture gradu continüó versatam
esse debere, aut ad normam rationi et cognitioni perfectiori contrariam vivere
posse. Quod si veró quis defendere ausus esset, genus humanum in eodem cul-
ture gradu versari, historia ipsa testis , falsam ejus opinionem esse , comprobaret.
Exceptis Asie gentibus, quarum multe maximo suo malo antiquissimis vinculis
captæ tenebantur et adhüc tenentur : exceptis Turcarum cohortibus, qui plu-
rium seculorum spatio non mutantes mores atque leges in cultissimà Europa
peregrini manebant et adhuc manent nulla feré in orbe terrarum gens reperitur
cujus leges rerumque publicarum forme unà cum cultura aut ascendente aut des-
cendente mutate non sint. Romanorum legislatio primis temporibus talis non erat ,
qualem nostra ætas admiratur j eadem paulatim missis legibus antiquioribus, con-
suetudine plerumque nixis à reliquis Europe gentibus recepta est, aliisque tandem
legibus non in una civitate cessit. Systema, quod æquè barbaro nomine feodale
nominabant, progrediente cum tempore cultura in systema transivit, vi cujus
quilibet libertate gavisus nullam legem sequitur, quam aut ipse, aut alius ejus
nomine non probavit. Similis reliquarum rerum humanarum institutorumque
ipsis connexorum in omnibus civitatibus conditio erat. -— Quod si veró quis
statuere voluerit, hominem rationi et cognitioni perfectiori agendo contradicere
posse, omnem ejus naturam perverteret defendens, possibilem esse gentem aut
simulatoribus perversissimis compositam , aut ad eum servitutis gradum delap-
sam, ut intima animi sensa continua vilitate in pectore recludere possit. Quae
cum ità sint, precepta positiva, à scientiis positivis exponenda perfici posse,
recté defendimus. Admisso autem eadem perfici posse, scientia quaerenda nobis
est, que perficiendorum principia subministrat, eamque Philosophiam saluto
scientiarum positivarum sinceram amicam : Amicum enim eum nomino, qui in
omnibus mecum cum benevolentià et caritate consentiens rem meam auget , non
autem eum, qui eandem aut negligit, aut minuit.
Dixerit forsan aliquis : Historiam probare, non omnes gentes continuo pro-
gressu ad perfectionem gaudere : interire multas : plures ad perfectionis culmen
(35) i
delatas gradum sistere, deniqué, cùm omnes res humane naturå sud finite
sint, maximo suo malo descendere. Quod quo minis fiat, solis legibus institu-
tisque positivis impediri posse. Ut autem omittam , Philosophiam veram ea, quæ
perfecta ‘sunt, non horrere, facilè perspicitur absque philosophicà cognitione
videri non posse : utrüm ad eum perfectionis gradum devenerimus, quo ulterior
progressus neque possibilis , neque utilis est? Quod еб gravius esse videtur, cüm
in casu proposito nullà vid regressus securiüs præcavetur, quàm interiori per—
suasione de perfectione legum positivarum conceptà , que Philosophiæ magistre ,
non autem alieno arbitrio, legionibus, aliaque serítientium suppliciis debetur.
Quid ergo? sic dicunt porró : Philosophiam legislatricem universalem salute-
mus? Philosophie continuarum seditionum jus concedamus? —- Sed utrumque
sibi Philosophia nulla, nisi ad insaniam pervenerit , vindicat. Quod enim ad
primum attinet, bené novit, quorum in manibus vis legislativa versetur, iisque
débitum honorem habet; quod veró ad alterum spectat , persuasum habet, du-
plici modo rerum publicarum statum mutari posse, vi et consilio communi,
sapientem autem veré talem rationis solius armis utendum sibi putare. (*).
Jam veró sublimiora adhüc quero : Quenam tandem scientiarum positiva-
yum est, cui Philosophia optima officia non praestet, cui ergó amantissimam
fautricem se non commonstret ? Referimus ad scientias positivas Medicinam ,
Jurisprudentiam et Theologiam. Mitto Theologiam, non quod credam, ipsi
cum Philosophià nihil commune esse; sed quod alio loco eâdem de re mihi
dicendum est.
Medicina autem omnis nostrá saltem ætate philosophica esse videtur. (**)
Quod si enim paucula illa excipias , que ad Medicinam forensem pertinent,
nihil in eà deprehendere poteris, quod positivorum statutorum indolem pre se
ferat. Præterlapsa enim illa: ætas est, qua apud: /Egyptios sacerdotum omnia sibi
. (*) Conf. Kants Streit der Faculteten, pag. 131 — 160.
(**) Profundissimé hanc іп rem inquirit clar. Schelling in opere : Vorlesungen über das acad.
Studium , pag. 281; legantur similiter ea, que cl. Mauger in oratione : Vues sur l'enseignement
de la Philosophie, etc. pag. 12 profert. |
5.
( 36 )
vindicans gens non solüm animarum, sed etiam corporum curam ad se per-
tinere putavit, omniumque morborum sanationem ad legem receptam procuravit
ita quidem, ut medicus non servatà lege in maximo vite discrimine versaretur,
si quis ægrotus casu forsàn fortuito morbo succubuerit. ( * ) Majora jam anhela-
mus ad principia non sinê philosophicà inquisitione quæsita vitam servare uti-
lius esse rati. Multa experientia medicus debet ægrotantibus auxilio veniens ;
plura autem à Philosophià doctrina accipit, quà experientia necessario dirigitur ,
si coeca esse noluerit. Novi, medicis raró іп уйд activa alias conclüsiones con-
cessas esse preter eas, qua Analogià et Inductione fiunt; non me fugit, multa
corum asserta hypothesibus inædificanda esse. Sed quales Ша Analogia et Induc-
‘tio, quales hypotheses erunt, quz philosophicis principiis non respondent?
Quid vero de scientià Ша omnis Medicine capite dicam , quam Physiologiam
nominant ? Nonné recentiorum Philosophie et Medicine cultorum effatis ipsius
Philosophie pars constitutiva nominata est? Qua cùm ità sint, supervacaneum
est ulteriüs probare , Philosophiam Medicine non adversari, еб quód ipsi prin-
cipia debet. |
Philosophia ipsa autem plura à Medicina sivè potiüs à scientiis ad eam relatis
nostra state jure exspectat. Novimus, manente antiquà scientiarum divisione
philosophicam illam scientiam, quam <Anthropologiam psychologicam nomi-
nant, absqué Medicine præclarà operá coli non posse. (**) Uno enim eodemque
principio anima atque corpus reguntur atque in intima relatione inter se ver—
santur ita quidem, ut utriusque relatione |ихроховров ille oriatur, quem Homi-
nem dicimus. (***) Quà ergó vid philosophus in psychologicis ad aliquam
perfectionem perveniet, nisi somatologica principia noverit idem ? Quod quale
sit, non solüm antiquiores, sed etiam recentiores philosophi benê sentiebant,
quod omissis. recentissimis jam Cartesius. de homine disserens probat. Rebus
СМР
(*) Conf. Recherches philos. sar les-Egypt. et les Chia. , par M". de Pauw. Berlin, 1774.
T. II, P. IV , pag. 212.
(**) Quod. quale sit, historia Philosophie grace satis: superque probat.
(***) Conf. Weber, Anthropologische Versüche. Heidelberg 1810, pag. 5.
1
j
|
(37)
ità consitutis, claudenda non est Philosophiæ Anthropologia quatenüs circa corpus
humanum versatur , quod anime tabernaculo esse dicitur , uti celeberrimus Васо
putat; (*) multó potiüs et hoc ex capite dicendum est, Philosophiam intima
cum Medicina in rélatione versari, qua nonnisi amicitiam producere potest.
` Sed ponamus, Anthropologiam nonnisi psychologicé à philosophis excolendam
esse, uti indé à Wolfio usqué ad nostra feré tempora non pauci putabant, (**)
quanta jam oflicia Philosophia medico prestat? Non omnes morbi à corpore
originem deducunt , plures animi perturbationes sunt in corpus mirum in modum
influentes; ( ***) збі animi mala vice versa corporis in eum influxu pro—
ducuntur, Utroque in casu ad medicum confugimus salutem querentes , qui si
omnia morborum sanandorum medicamenta in pharmacopoliis reperturum se
crediderit, consilio nostro non raró frustratos nos videbimus. ( ****) Philoso-
phia ergó omni sub respectu Medicinam confirmat atque juvat, quod tantum
est, ut mihi persuasum habeam , Medicinam absqné philosophica congnitione tra-
ditam et perceptam nulloque ad scientiarum philosophicarum principia respecta
habito in vitæ usus adhibitam non differre ab homicidiorum arte Ша, que
urinarum judiciis , impostorum malis clamoribus , anicularumque et sagarum
perversis artificiunculis justo longiori temporis spatio exerceri solita est.
Quid jam dicam de Jurisprudentià , quam meliori vocabulo juris scientiam
mominaremus? Proh numinis eterni fidem! Juris scientie Philosophia obver-
setur? Novi, scientiam illam leges exponere eorum , qui summam rerum tenent
eorumque, qui illorum imperio cum libertate subsunt, mutuo consensu obli-
gatorià vi gavisas (*****), easque omnes ё codicibus nullà immixtà opinione à
> —
(%) De Augm. Scient. Lib. IV. Cap. II.
`. (%%) Conf. Wolf, Philos. rat. sive Logica, Francof. et Lipsiæ 1728. ff. 84.
(***) Conf. De viribus animi in corpus humanum. Commentatio inauguralis medica. Autore
Thoma Augusto Ruland.
(****) Conf. Dorsch, Über die Ideenverbindung und die darauf gegründeten Seelenzustænde.
Frankfurt. 1788, pag. 102. Mauchart, Repertorium und Bibliotheck für empirische Psychologie.
П Band. Tubingen 1799, pag. 1 — 51.
iF), Conf: OEuvres: de Montesquieu, à Amsterdam, 1771. Tom. 1, Liv. I, Chap. Ш.
(38)
philosophic meditatione originem desumente historicé deducendas esse , еб quod,
contrarium si fiat, justitia, reipublicae conservatrix facilé in merum arbitrium
transiret. Jam vero quero’: Nonné legum sensus explicandus ? Nonné casus
particulares legibus receptis subjiciendi sunt? Nonné, si hisce in rebus aliquid
peccemus , legum finis pervertitur earumque beneficia in maximum civium ma-
lum immutantur? Quis vero explicandi et subsumendi leges prater Philosophiam
statuit? De Logica ША naturali , de quà multum non raró clamoris est, non
loquor, eó quód ridiculum esset inquirere : Utrüm melius sit, duce conscientia
legum agendi agere, ап sinê ША conscientià (*)?
Sed кү adhùc sub respectu in уйа sic dictá activa, que omnis aut
in aliorum dicenda causà , aut in ferendo judicio, legibus conformi versata est,
jurisconsultus Philosophie preceptis juvatur. Proposità enim de crimine diju-
dicando quaestione, factis solis ‚ quid j juris sit, non semper cognoscimus : : respi-
ciendæ поп raró , imo semper animi affectiones , à quibus crimen originem
deducit, quarum influxu omne quodammodo arbitrium liberum, omne T
cium tollitur. Quarum naturam et vim si quis non noscat, quomodó judex
justitiam exercere potest? Sed affectiones animi quales sint et quid efficiant,
Philosophià magistrà discimus. Indè judex non philosophus furem amore libe-
rorum factum , homicidamque ira et furore extra se raptum eodem modo ad
supplicium dabit, quo diabolicos legum contemtores, qui adversüs omnem
humanitatem sand mente et seria meditatione bellum movent. Factum enim
idem propositum est, licet animus, cui originem debet, ità diversüs sit, ut hi
ad legum rigorem tractandi, illius generis homines aut in nosocomium aut ad
presbyterum mittendi sint. Leges quales sint, in jure criminali facilé compre-
henditur ; usus legitimus autem omnium difficillimus est (**).
Sed leges ipsas cuinam debemus? Oriantur enim oportet, antequàm vim
obligatoriam nanciscantur. Jam Vero quero : Utrüm legum latarum historia ho-
mines illos sold memoria valentes , quà ab aliis sibi tradita circumferunt , primos
е Conf, бено де fin. Bonorum III, 21.
‚ (#*) Conf. Mauchart : Allgemeines Repertorium fur: — Русов Tubingen 1799.
! (89)
legislatores nominet? Ап Philosophos, Solones, Lycurgos, Archytas et Zaleucos
ab omni humano genere immortalitate donatos ? — Plato legislationem Regi con-
cedit ; ab eodem autem postulat, ut sapientià gavisus sit. Quod quale sit, bené
sentiebant, qui juris principia in Philosophiam recipiebant et Politicam eádem
duce absolvebant. Quis est, qui Platonem , Aristotelem et Ciceronem de Re—
publica et de Legibus disserentes philosophorum officio functos esse neget? Quis
est, qui Hugonem Grotium , Puffendorfium , Montesquievum et Rousseauvium
ad philosophorum ordinem non referat? Quis est, qui Wolfium , Kantium et
Fichteum minis philosophatos esse defendat, cum juris nature principia dedu-
cerent, quam cüm in eo essent, ut Ontologiam , Criticam rationis theoretice et
practice atque doctrinam , quà omnis scientia nititur, exponerent? (*) Sed
(*) Nota. Philosophie in omnem legislationem rerumque publicarum formam influxum re-
centior historia satis superque probat. Quantum autem juris scientia recentiorum philosophorum
operá profecerit , juris sic dicti naturalis historia confimat, Primó enim theologicè quidem eandem
scientiam tractabant à theologicis praeceptis eam derivantes , quo pertinent Joan, Oldendorpius, Nic.
Hemmingius et Benedictus Winklerus indè à 1506 — 1648 vitam agentes, quorum systemati |
multo sub respectu sese jam opposuit Henr. Corn. Agrippa defendens, quamlibet imperii formam
bonam esse, si respublica à bonis regatur. Post inclaruit Hugo Grotius іп homivis naturam in-
. quirens et principium sociale admittens. Ad Hugonem Grotium autém proximé accessére Thomas
Hobbesius et Benedictus Spinoza, quorum ille quæsivit : quomodó hominibus extra civitatem
vivendum sit? Hic verd omnem potentiam à Deo derivans docuit, quemlibet tantum juris һа-
bere, quantum potentie. Primus autem, qui jus nature methodo absolutè scientificá coluit Sa-
muelis de Puffendorf erat, admittens quidem principium sociale ità tamen, ut necessitatem
vitæ socialis ex sui conservandi studio deduceret. Eadem primó Chr. Thomasii sententia erat ;
pòst omne systema à principio deduxit : quod tibi non vis fieri, alteri ne feceris. Ejusdem discipuli
Nic. Н. Gundling et Ephraim Gerhard jus cogendi in jus nature introduxére. Quis ignorat
Cudworthi әлегпав justi notiones admittentis merita ? Quis Hutchesonii oblitus est cuncta jura
ad ‘sensionem moralem revocantis. Pre omnibus autem #olfius laudandus omnia jura ad per-
fectionis officium revocans, voluminosumque opus construens. Quis ignorat Fergusonium anglum,
clarissimaque nomina Schmaus, Achenwall, Feder et Garve Р Neque Gallorum lumina præ-
clarissima, Montesquievum , Rousseauvium , Mably etc...., ne Voltairium quidem silentio
hoc loco præterire fas est, licet non omnes specialem juri naturali operam navarent. Beccariam
4 omnia secula laudabunt. Jam yerd Kantius recentioris Philosophie parens juri nature novam
(49)
quis negare ausus erit, eorundem principiis majorem jurisprudentiæ non solüm
respectu forme, sed etiam respectu materi perfectionem additam esse ita qui-
dem, ut nostra tandem atate de juris scientià sensu strictissimo sermo esse
possit? Non me fugit, esse multos , qui juris consultorum nomine omnes dignos
judicent, qui diversorum articulorum , quibus codices sic dicti juris constitaun-
tur, cognitionem nacti sunt. Sed novi etiam, eosdem homines bajulos gravia
onera quidem portare, repressos autem sarcinarum pondere ad sublimiorem in
civitate gradum evolare non posse, ед quód philosophicà destituti cultura eo-
rum, que in republicà fiunt atque lege eterna бегі debent, naturam et rela—
tiones ignorant. Hi siné Philosophià , quam odio habent, justitiam forsan, si
memoria et naturali ingenii acumine valent, ad normam ab aliis præscriptam
exercebunt, sicuti servi dominorum jussa perficiunt; sed neque Regi , summo
omnium rerum moderatori habiles consiliarii erunt, neque ad graviora admissi
officia aut ejusdem aut populi vices subeuntes meliorem rerum publicarum sta-
tum producent. Quod quàm verum sit, bené sentientes non pessimæ indolis
viri statuebant , optimé rempublicam geri, si à Philosophis geratur (*).
formam addidit publicatà Metaphysicà juris, à quo infinita philosophorum germanorum co-
hors progreditur novo non raró sub respectu rem considerans. Quorum, qui nominentur , se—
quentes non indigni sunt nimirüm : Hufeland, Genz, Schmalz, Reinhold, Abicht, Jacob,
Pürschke , Rheinhard , Schmid, Weber, Mehmel, Tieftrunk , Michaelis, Heusinger , Mayer,
Krug , Jaesche, Lobel, Hoffbauer, Heydenreich , Bardilli, Mellin, Kohlschutter , Fichte,
Кӛшеіп, Klein, Maas, Tafinger , Bouterweck, Gross, etc. Atque omnes jus sic dictum
nature excolebant. Quibus paulatim plures opponi coeperunt duce, ni fallor Hugone goettin-
gensi , jura naturalia negantes adedque alio idque sublimiori modo juris scientiæ utiles cum scien-
tiam illam philosophicam excolerent, quam de Civitate scientiam vocant. Unum Jacobum Wag-
nerum nominásse- sufficit. Sed et alio modo philosophia de juris scientià bené merita est, cùm
scientiam illam excoleret , quam Oeconomiam politicam vocant, de quà antiquioribus temporibus
rard scientificè cogitabant digesta nôsse contenti , licet absqué ejus principiis nulla respublica bené
geri possit. De eàdem autem re plura dicere alieno loco esset : Adamum Smith celeberrimum An-
glorum philosophum nominásse satis est.
(%) Conf. profundissima Schellingii hanc in rem inquisitio , que in opere sæpè laudato reperitur,
pag. 211. Legatur similiter Cic. Epist. ad Q. Frat. Lib. I. Ep, I, cap. 10.
See ae кта ee. ME SEM
(41)
' Quam verum ‘autem sit, nobilissima queque ab hominibus perversis injus-
tissimo vituperio pollui, in Philosophià videri potest. Jàm enim in scientiam
nostram inferunt, eandem Religioni obversari. Dicunt autem : Omnem Religio-
nem fide niti; Philosophiam vero scientiam affectare, adedque ima ejus fun-
damenta destruere.
- Ut autem omittam , eosdem insuflicientem Religionis ideam præsupponere у
néque omnia, que distinguenda sunt, distinguere (*), concedam, que de
eo, quid Religio sit, statuunt. Jam verd defendo, fidem absqué scientià , qua
à Philosophià proficiscitur, nullam esse. Fides enim indigentiæ aut intellectualis
aut moralis productum est, (**) quà moti aliqua vera habemus, quorum
scientia nobis impossibilis est. Ut autem noscamus, quarum precipué rerum
scientia nobis impossibilis sit, sciamus oportet, quinam cognitionis nostre
termini statui debeant , quos transgredientes nonnisi vanis phantasmatibus deci-
pimur, quibus cognitis fidei rationabili locus esse potest. Cüm jim eâdem in
re nobis sanctissima aliorum arbitrio obnoxii esse non possimus, absqué petitione
principii Religionis custodes statuere non possunt, quænam tandem fidei objecta
sint. Quo sequitur, alià inquisitione et quidem philosophicà determinandum
. esse, quibus in casibus fidei necessarió locus concedendus sit. Qua cùm ita sint,
elucet , Philosophiam solam religioni fide fundata: profunda et firma fundamenta
addere, que ed magis necessaria esse videntur, quó magis non solüm fidem
rusticam et irrationabilem horremus; sed etiam naturali quádam sciendi cupi-
dine ad continua atque infinita feré dubia compellimur, quibus, si locum ha-
beant, omni religioni interitus paratur. Quà autem demonstratione profundius
amoventur? Ea, qua nullam rationem reddentes defendimus, esse imperium
intellectuale , cui ratio humana subjici debeat; aut eå, qua statuimus , certos esse
cognitionis humane terminos? Dicunt, in bibliis sacris beatos praedicari pau-
peres spiritu et simplices corde. Nemo autem spiritu pauperior est illo, qui
Socratis adinstar scit, nihil se scire; ea enim yera paupertas est, cujus cons-
(%) Conf. Kant : Ber Streit der Facultæten. Koenigsberg 1798, pag. 44.
(99) Conf. Fries System der Logik. Heidelberg 1811, pag. tı. ”
( 42 ) |
cientiam habemus. Indè clarum redditur, assumtis etiam, que de Religione
slatuunt, eandem Philosophiá firmiora fundamenta nancisci. Quomodó ergó
Religioni adversari potest?
Idem аа adhùc re comprobatur. Omnium nimirüm etatum historia probat,
Religionem virtutis, præclarissimæ illius plante, quam humanitas colit, florem
esse. Diversarum enim gentium historiam sanctam perlustrantes videmus, religio-
nem, quaecumque fuerit, unà cum virtute interiisse. (*) Que cùm ita sint,
Isaias propheta (**) antiquissimis jam temporibus dixit : e Calendas vestras
e odivit anima mea : facta sunt mihi molesta , laboravi sustinens. Et cum exten-
^
t deritis manus vestras, avertam oculos meos à vobis : et cum multiplicaveritis
¢ orationem, non exaudiam : Manus enim vestra sanguine plenæ sunt. Leva-
e mini, mundi estote, auferte malum cogitationum vestrarum ab oculis meis,
« quiescite agere perverse! »
Jam verd cultura moralis omni ævo præcipuè ad Philosophiam pertinuit,
quaré Cicero statuit : «e Cùm multa sint in Philosophià et gravia et utilia
te adcuraté et copiosé à philosophis disputata, latissime patere videntur ea,
e que de officiis tradita ab illis et praecepta sunt. » (***) Aristoteles autem
omui cum vigore demonstrare studet, veram sapientiam in accedente ad cogni—
tionem actione consistere. ( ****) Quid dicam de Platone , qui Philosophis mo-
rali supremum in omni philosophie systemate locum concessit? (*****) Quid
de Zenone, qui omnem scientiam ad summum bonum retulit P (****** )
Omnis itaqué Philosophia ad virtutem religionis firmissimum fundamentum
nititur : omnis similiter religio à virtute progreditur. Conveniunt ergo in uno
(*) Conf. Dresch : Übersicht der allgemeinen politischen Geschichte. Weimar 1814. I Th:
pag. 400. Ld
(3) Isaias Proph. 1, 14. Conf. Seneca de provid. Gap. I.
(***) Cicero, De officiis Lib. I. з.
(****) Aristot. Ethica ad Nic. IV. 4.
(32459 ) Conf. Tennemann Geschichte der Philosophie. If Th. pag. 277.
(SuSE) Cicero, De finibus bon. Ш. 21, 22.
(43)
eodemque puncto —- in virtute, іп quà exercendà omnis philosophi labor ad
finem perducitur, in quà exercendà omnis religio initium sumit in sublimiores
hominem regiones elevans, ut que philosophia ab homine petit, divino cum
ad(latu , ut ita dicam, Dei hoc in mundo vera imago perficere queat.
"Veritatem dictorum autem omnis Philosophie historia probat, si modo
rem ipsam, quam philosophi propositam habent, non autem accidentalia
respicere placuerit. Quod si enim Plato in cápite systematis sui posuit : Id præci+
pu? efficiendum esse, ut Deo similes evadamus ! Nonné et religio omnium perfec-
tissima eadem docet? | *) Quod si Spinoza, de cujus systemate hoc loco quæ-
rendum non est, quid de eo statuendum sit, in fine Ethices docet : Deum amare,
summam beatitudinem esse! anné principali et ultima propositione religionis
ejusdem adversarius factus est? (**) Quod si Stoici docent : Rationali nature
convenienter agendum , virtutemque:summum bonum esse; illum verd servum
dicendum, qui à rebus externis dependet! nonnà et hoc assertum eorum
principale in religionis omnibus aliis anteponendæ preceptis reperitur? ( ***)
Quod si Leibnisius in præclarissimo opere suo omnis in eo est, ut providentiæ
divine vestigia in rerum omnium Universo nobis monstret , nonné fundamen-
talem christiane religionis ideam confirmare studuit , quod idem liber Job
perficiendum sibi proposuit? (****) Quid deniqué dicam de recentioribus ;
ad quos Kantius, Fichteus , Eschenmayerus et Jacobius sagacissimi Germa-
norum viri pre reliquis pertinere videntur? Nonnè omnem doctrinam fidei
inedificdrunt, quae secundum eorum principia aut ab existentis moralis postu-
latis, aut à sensione , à natura nobis indità proficiscitur ? —- ( *****) Non erubesco
©) Conf. Platonis Theat. et Matth. 5, 48. :
(** ) Conf. Spinoza : Eth. P. V. prop. 36 et Schol, — I Joan, 4, 18 Matth. 22, 37-4o. -
(***) Conf. Ep. Paul. ad Rom. 8, 11-15.
(ж) Conf. Matth. 6, 25-32.
(** Conf. Metz : Critica rationis practice. Wirceburgi 1800, pag. 82. Fichte, Die Bestimmung
des Menschen. Frankfurt und Leipzig. 1800,
Die Philosophie in ihrem Ubergang zur Nichtphilosophie von C. 5 Eschenmayer.
6.
(44)
publicé profiteri, religionem summum et supremum esse, ad quod mens humana
elevari potest. Sed idem profitear, necesse est, religionis systema positivum
tunc demüm præclarum omnibusque anteponendum prædicari posse , si doc-
trina ejus talis sit, ut cum rationis effatis in nullà contradictione versetur. Quod
quale sit, fidei christianae propagatores præ reliquis sensisse videntur , qui omnes
in eo erant, ut Philosophiam non solüm colerent, sed etiam consensum ejus
cum dogmatibus suis demonstrarent.
Obmovent forsàn : Esse et atheos multâque impietate nocivos! Sed bênê dis-.
tinguendum est: quales illi athei sint et à quibus tales vocentur? Non гато enim
teste Philosophie historia et ii athei nominabantur , qui non Deos, sed reliquorum
tantummodo Deos negare ausi digniores de divino numine repræsentationes pro:
pagabant. Quem fugit in Socrate piissimo mortalium virtutem ipsam impietatis in
Deos ergó ad supplicium datam esse? Atque hoc tantum est, ut plerumque eos
nostra ætas laudet, quos eorum cives Atheismi causa in exilium mittendos putas
bant, bonis privabant , aut supplicio adficiebant. Quod si verd homines existant,
qui res divinas et humanas perversà mente ludibrio habentes defendunt : Primos
JEgypti legislatores Conscientiam eflünxisse, ut culture civilis opus perficerent ?
Quod si homines existant, qui de mortalitate anime verba facientes finitå longá
et inutili deductione auditorem auriculá arripiunt, ipsique. submissA voce con-
clusionem communicant : ergó participem leti quoque convenit esse! Quod si
homines existant, Deum ad fabulas referentes , quos Socrates et Plato unàque
cum illis vera philosophantium gens Sophistarum nomine omni ingenii vi aggre-.
diebantur ; quod si denique iidem imaginario jure philosophorum sibi nomen
arrogant, quid impedit, quominus eos philosophorum ordine excludamus , (*)
cum omnis Philosophia in eo versata sit, ut eorum, que divina sunt, cogni-
tionem , omni generi humano sacram confirmet?
Fr. Jacobi : Von den gôttlichen Dingen und ihrer Offenbarung. — Über die nes
Ychkeit der Freyheit und Vorschung von dem Begriffe der Vernunft. =~ in dessen Werken IE
und ПІ B. Leipzig 1815.
(*) Conf, Arist. Metaph, IV. 2. === Platon, Sophista sive de ente.
жай. жо
=
—
"APT
d
б
-———————— M
( 45 )
' Rebus ità constitutis rect? defenditur , Philosophiam tantüm abesse , ut Reli~
gioni adversetur : ut multó potiüs eandem confirmet. Et sané, sic recté querit
clar. Schellingius, (*) quaenam illa Religio esset, que Philosophie preceptis
aliquid detrimeuti capere posset? Quod si veró aliquid detrimenti caperet, ratio
in Philosophià posita non esset; sed in hominum perversitate , quá optima
quálibet re stapendum in modum abutuntur.
. Jam veró ad ultima redacti Philosophie adparente saltem cum vituperio
objiciunt : Eam à уйа activa nos “ауосаге, ad internam et inanem contempla-
tionem nos deducere, omnemque in agendo vigorem enecare. (**) Eosdem
autem oblitos esse eorum, que de Socrate cive (***) referuntur, in propatulo
est. Negandum non est, рой р Бинт, a nobis exigere, ut nos ipsos interné
contemplantes nostrüm ipsorum cognitionem nanciscamur eâque re in pace nobis-
cum vivamus, ( ****) Que verd dùm indagat, mentis radios іп unum colligit,
ut majori vi ad muudum externum , in quo agentes versamur, reflectantur,
Itaqué Philosophia cum tabula nigrá mihi comparanda non videtur, que omnes,
uti dicunt, lucis radios absorbet; sed multó potiüs cum speculo, quod urendo
servit, omnes lucis radios ad focum reducente, quò fortiüs in objecta opposita
agant. Que cùm ità sint, philosophi veré tales omni tempore docebant : Vitam
'actu metimur , non tempore ; longa vita est, si plena est. Quid hominem octoginta
anni juvant per inertiam exacti ? ( *****5 Que cùm philosophi doceant, sanè ad
eos referendi non sunt, qui otium divinum nihil agendo quærentes Brachmanum
adinstar manibus sinui impositis vitam contemplando transigunt , aut in speluncag
se recipientes humanam societatem fugiunt, aut columnis impositi immobiles
omnium intuitui sese exponunt.
. Hisce jam premissis, Ornatissimi Auditores, eo repleti animo, qui Philoso-
ie
- (*) Vorless. über die Methode des acad. Studium, pag. 103.
(**) Conf. Sadoleti de laudibus philosophis libri duo Lugduni 1538.
(***) Joannis Luzac Oratio de Socrate cive. Lugduni Batavorum. 1796.
(****) Conf. Krug Fundamental Philosophie. Züllichau und Freystadt 1803, pag. 8.
(“өз ) Seneca Epist. ad Luc. 93. {
(46)
phiæ tirones decet, scientiæ præclarissimæ limina transcendamus eA cum solertiá
eoque cum studio eam prosecuturi, quo colenda est, ut non solüm animi vestri
atque colendarum scientiarum: necessitatibus satisfiat ; sed etiam ut tales evadatis ,
quales Parentes dilectissimi, Patria atque Augustissimus Rex, quin imó univer
sum genus humanum sibi exoptat, quales enascentis sub letissimis auspiciis
Universitatis gloria desiderat , quales deniqué omnium ordinum academicorum
Professores omni virtute et doctrinà ornati favente numine divino vos excolere
parati sunt. Magna vobis, si preterlapsorum sæculorum historiam patriam
perlustrare volueritis , preeclarissimorum philosophorum exempla proposita sunt,
quorum manes alta voce ingenium vestrum ad Philosophie studium admonere
mihi videntur. Quis ignorat Rudolphum Agricolam Philosophie peripatetic:
purioris quondam propagatorem ? Ut omittam Cornelium Agrippam brevi
temporis spatio hisce in regionibus versatum; ut taceam Comenium intrà regni -
terminos mortuum; Marium Nisolium philosophie scholastice adversarium
Leibnizius tanti babuit, ut opera ejus recudi faceret. Ad cujus aures Hugonis
Grotii nomen delatum non est, qui opere de jure belli et pacis æternam lau-
ream meruit. Joannem Ludovicum Fives omnes Belgii incole lubenti animo:
incolatüs honore donabunt. Joannes Helmonthius systemate medico-theologico ;
licet novis placitis et paradoxis dogmatibus repleto multos in se oculos convertit.
Benedictum Spinozam ‘ob ingenii acumen profundamque speculationem omnia
secula admirabuntur. Christophorus Wittichius, Tobias Andree , Jacobus
Rivius, Jac. Goussetus, Voetius, Schoockius, Joannes de Raei, Balth.
Bekkerus in dignissimorum philosophorum ‘Catalogo omni tempore legentur.
Quid dicam tandem de Justo Lipsio, de Josepho. Scaligero, de Desiderio
Erasmo , quorum nomina in omni orbe terrarum celebrantur ità, ut non solüm
philosophis, sed etiam: philologis celeberrimis adnumerandi sint? Quid dicam
deniqué de recentioribus terre paternz philosophis, de s'Graeesando, Cru-
sazio , Velthuisenio, Hemsterhuisio , Wyttenbachio et aliis, qui nostra adhüc
setate aut Реон scriptis suis promovent, aut rebus ر impliciti
alto eam pectore foventes quàm. maximé sublimem sapientiam exercent f
Si veró à proprià patrià clarissimis Universitatibus jàm antiquissimis tempo-
аа еа et GC IM M
(47)
ribus inclytà oculos aut meridiem aut septentrionem aut. occidentem aut orientem
versüs convertere volueritis , quanta vel æmulationis vel imitationis exempla vobis
offeruntur? Anné vobis, qui nostra ætate singularem gentem. constituentes in—
termedii inter gentes philosophicas estis, laudi duci posset, si Philosophiam ab
omnibus in vicinià mortalibus cultam negligendam putaretis P Quamdiù provin-
cialium nomine alieno imperio paruistis , aliene glorie participes esse licuit,
Jàm veró proprio studio propria laurea recuperanda est. Quàm preclara autem
nomina vobis obviàm veniunt certamen philosophicum ineuntibus ? Si Gallos
intueri placuerit , laudem , quam Cartesius , Mallebranche, Condillacus ,
Rousseauvius , Montesquievus meriti sunt , preclarissimi viri De Gerando et Des
Tutt- Tracy fortiter defendunt. Si Anglos contemplari placuerit , gloriam , quam
Baco, Lockius, Humeus et Reid ducentes sectatores et provocantes adver—
sarios sibi vindicárunt, illorum successoribus non denegamus. Quod si porró
Germanos respicere decreveritis, innumera maximorum philosophorum series
oculis vestris se offert , qui digni Leibnizio , Wolfio et Mose Mendelii, à Kantio ,
` Fichteo, Schellingio, Friderico Jacobi, Krugio, Frisio et Hegele ducuntur
antiquam Graeciam in memoriam nostram revocantes. Que cùm ita sint, cum
multis magnisque viris certamen philosophicum vobis ineundum est. Inclaruit
Belgium agrorum fertilium cultura; inclaruit terre fodinis locupletissimis ; incla-
ruit fabricis et commercio ; inclaruit literarum studio ; inclaruit et Philoso-
phiæ amore. Vestrum jam est, Ornatissimi auditores, ut Philosophie antiquum
amorem , ubi adest, -- conservetis, — ubi evanuit , — universam patriæ laudem
integram servaturi revocetis; gloriam exterorum veró si non contigerit superare ,
equiparare studeatis à Gallis eloquentiæ florem et distincte facundæque dictio-
nis laudem, à Germanis profunditatem, ardorem et materia inquisitionis uber-
tatem , ab Anglis veró propriam et nationalem indolem desumentes. In omnibus
autem avorum et proavorum exempla præclarissima secuti cum exteris ad Græcos
et Romanos pre reliquis oculos convertatis , etiam atque etiam rogo Philosophiam
tanti habentes, quanti eam Cicero cum omnibus antiquitatis philosophis habuit ,
dicens :
« О vitæ Philosophia dux! o veritatis indagatrix expultrixque vitiorum ! Quid
(48)
non modo nos, sed omnind vita hominum sinè te esse potuisset? Tu urbes
peperisti : tu dissipatos homines in societatem vitæ convocásti : tu eos inter
se primó domiciliis, deindé conjugiis, tm literarum et vocum communione
conjunxisti : tu inventrix legum , tu magistra morum et discipline fuisti : ad
te confugimus : à te opem petimus : tibi nos, ut antea magna ex parte, sic
nunc penitis totosque tradimus. Est autem unus dies bené et ex praeceptis
tuis actus peccanti immortalitati anteponendus. Cajus igitur potiüs opibus uta-
mur, quàm tuis? Quæ el vite tranquillitatem largita nobis es, et timorem
mortis sustulisti a ( *). :
(*) Cicero Quest, Tusc, V. 2.
Dixi.
(49)
Á
- f IN
ORATIONE IGNATII DENZINGER
EMENDANDA.
Pag. 7 lin. 13 legat. respondebit loco respondet.
— 8 — 13 leg. deduxit loc. deducit,
* — 10 — 9 leg. principia loc. principium.
— 13 — 13 leg. Anatomici loc. Anatomi.
— 13 — 14 leg. telescopiis loc. telescopis.
— 13 — 15 leg. microsopiis loc. microscopis,
— 14 — 21. 23. 25. leg. habeant loc. habent.
— 17 — 24 leg. solam loc. sol.
— 18 — 7 leg. nulldne loc. nulld.
— 18 — 19 leg. majoris pretii. loc. majoris.
— 22 — 5 leg. Leibnitii loc. Leibnizii. Similiter, pag. 43. 16. 47.
— 25 — 23 leg. labore loc. labore labore.
— 29 — 8 leg. perscrutetur loc. perscrutatur.
— 29 — 91%. dirigat loc. dirigit.
— 35 — 7 leg. præcaveatur loc. præcavetur.
— 39 — 14 leg. confirmat loc. confimat.
TC X
Ке im wie Стао
bk khi. Nui
ROMA,
ELEGIA AUG. GUIL. SCHLEGEL,
E GERMANICA IN LATINAM LINGUAM TRANSLATA
A
hac J. D. FUSS,
Nune ab eodem, accurate emendata versione, cum praefatione
annalibus academicis, orationis inauguralis loco, inserta.
PRAEFATIO.
Asnauisus academicis versionem poematis inserturi, pauca præ—
fanda ducimus; tum ut alia quædam animadvertendi occasione uta—
iur, tum ut reprehensioni occurratur; quam, nisi necessitati veniam
petamus, vix quidem effugere posse videmur, gravibus collegarum
lucubrationibus opellam, nec ineditam et per se leviorem, immis—
centes.
Nempe facultatis philosophice et litterarum humaniorum in aca-
demia Leodiensi, sub ipsis prælectionum initiis, ea conditio fuit, ut
cæteris professoribus paucissimi , mihi prorsus nulli auditores inveni-
rentur. Quo minus inaugurali oratione opus erat; neque vero ullam
composueram , quippe cui facile esset, hanc supervacaneam fore
operam , previdere. Deinde ubi discipulus unus et alter, paulatim
plures accessere, non eo magis negata semel inaugurationis oppor—
tunitas concessa; neque hanc aut res, aut auditorum aut prelectio-
num tum habendarum ratio flagitabat. Sic quum absque inaugurali
oratione semestris finem attigissem , jam de illa porro cogitandum
non erat, ne quid præpostero tempore fieret; atque in eo magis la-
borandum, ut auditoribus parum provectis utilem me præberem ,
f;
(4)
quam ut academic sive dignitati sive ostentationi consulerem. Ita-
que secuto semestri satis habuimus novis quoque prelectionibus ea
promittere, que alumnorum usus suaderet, non qu: annales acade-
mize poscerent. Neque aliter fecimus praesentis anni initio, prælectio-
nibus Exhortatione ad facultatis philosophicæ alumnos præludentes :
qua, typis vulgata , nec inserendi consilio composita fuerat, et si
inserenda esset, hujusce potius quam primi anni fastis adjicienda.
Igitur inauguralibus, ut ita dicam, academiæ nostra annalibus; |
quod insertum vellem, nihil prorsus reperiebatur ; neque hzc res
me vehementer sollicitum habebat; etenim et de officio rationibus
modo memoratis me satis defensum putabam , et laudis, siquid sa-
pientibus audiendum dicerem , parandæ occasionem periisse facile
patiebar. Interim, annalium parte jam typis excusa, fuit qui laudis
mec, quam ipse eram, cupidior, moneret, пе ad prima academiæ
monumenta nil preter nudum nomen conferrem : nam hoc cum alias
non decere, tum a nemine minus quam a me exspectari, quippe qui
litteras humaniores docerem. Paucis : sincere monenti obtemperan-
dum utcunque duxi. Itaque, quum neque animus esset docti quid,
ut ajunt, elaborandi, et tempus insuper aliis negotiis impeditum
deficeret, opportune accidit, quod Rome Schlegeliane secundam
versionem nondum vulgaveram. Ad eam, tanquam ad unum solli-
citudinis refugium, recurri, nunquam ita facturus, nisi necessitas quo-
dammodo cogeret. Etenim , non modo hoc probe intelligebam , quam
parum conveniat fastis academicis vel optimam carminis et laboris
nomine commendandam versionem inserere, sed illud etiam verendum
erat, ne quis me. ejusmodi operam, quasi scilicet gravioris momenti ,
alieno loco ostentantem , acrius reprehenderet , quod omnino stu-
dium in hoc litterarum genere ponerem. Nec enim defuturos puto ,
h (5)
qui in versibus latinis aut pueros aut adolescentes tempus consumere
magis decere existiment, quam academicos doctores; ac sane facile
sit talem sententiam speciosis rationibus firmare. At neque, cetera
quod attinet, omnes versus facientes eodem numero habendi sunt, et
in latinis componendis aliis puerile, aliis discenti- utile , aliis ne in
viro quidem carpendum propositum esse potest. Verum cum fasti-
diosis poeseos latinæ recentioris adeoque versuum contemtoribus hic
non luctabimur : placeat illis suum fastidium.
Nos autem, quod omnino, ut prose scriptores, sic poesin latinam
et plurimi facimus, et summo studio complectimur, id quidem nemo
` in veterum litterarum professore damnaverit, nisi forte sit unus ex
illis, qui nonnisi in desperatis scriptorum locis excutiendis, aut in
editionibus notisque recoquendis versari philologum volunt. Quibus
vero rationibus ducti, in versibus latinis, inque carminibus latine
vertendis operam et posuerimus, et porro etiam ponendam arbitre-
mur; eas hoc loco adferre eo minus dubitamus, quoniam hæc quæ-
stio tum per se digna est, quam litterarum amantes agitent, tum vero
а veterum litterarum professoris munere non tantum non aliena, sed
arctissime eum eo conjuncta cernitur.
Que igitur nos precipue moverunt, ut versus latinos facere non
erubescendum duceremus, duo sunt: alterum , quod perspicuum erat,
nos hac industria, qualemcunque habemus sermonis latini faculta—
tem, magnopere aucturos esse; alterum vero, quod persuasum erat
nobis, linguam latinam, ut ad disciplinas propagandas hodieque a
sapientibus merito commendatur, sic ad poemata aliorum populorum
cum aliis communicanda felicius sepe, quam recentiores linguas, posse
adhiberi : qu: persuasio sane non dubitamus quin primum absurda
multis videri debeat; et vere esset, si, quod de parte intelligendum
(6) !
dicimus, de omni recentiorum poesi pronuntiaretur. Sed accuratius,
quid velimus, declarandum est. Nempe poematum multa genera et quasi
infinitas species inveniri quis ignorat? Eadem tamen , si neglecta gene-
rum, qualis in theoriis, ut vocant, statuitur, varietate, ipsam poeseos
indolem spectemus , omnino aut ad antiquam aut ad recentiorem poe-
sin pertinent; nisi quod nonnulla sunt medii , sive mixti inter utram—
que generis. Atque hanc distinctionem si quis inanem et mere ima—
ginariam esse contendat, næ alio nobis argumento opus non sit , ut
sciamus eum poeseos naturam parum perspectam habere; nec vero
facile foret talem, quod non sentiat, docere, neque nos id conabimur.
Est enim hzc et longior materies , et dicta intelligentibus dicta volumus.
Jam qu poeseos charactere antiqua vocamus poemata , in iis ver—
suum species totaque carminis forma aut pariter antiqua, aut recentior
esse potest; quse res ex diversa recentiorum linguarum indole pendet.
Nam quarum prosodiz ea ratio est, ut antiquas versuum formas non
recuset, in his easdem, in poemate natura sua antiquo, plerumque
praeferri , res ipsa facit ut libenter credas. Nemo , exempli causa,
Germanus antique poeseos imitator nunc in heroico carmine alio facile
quam hexametro versu utitur , qualem veteribus usurpatum inveni-
mus ; quippe cujus formam linguæ germanice prosodia non invita
recipiat. Contra eodem uti, quamvis maxime cupiant, neque Gallo
neque Italo sua lingua concesserit, ut pote versus hexametri antique
forme prorsus repugnans. Igitur quum carminum , natura sua ad
antiquam poesin pertinentium , alia recentiorem, alia antiquam for—
mam pre se ferant, nos ad utraque vertenda linguam latinam , si
universe pronuntiandum, aptiorem esse quam recentiores, persuasum
habemus; tametsi per se manifestum est, hoc non perinde de utroque
genere, sed de altero precipue valere, in quo antiquo poeseos cha~
(7)
racteri respondet consentiens forma. Jam, ut in argumento, quod
fusius tractandi alias forte otium et opportunitas contingent, senten-
tiam nostram declarasse contenti, eo statim, quo tendimus, venia-
mus : ejusmodi poematum, qualia utraque ratione. antiqua. dicimus,
plurima sunt a poetis Germanis composita, Nec mirum; etenim nulla
gens, ut omnino veteri litteratura, sic inprimis poesi vehementius de-
lectatur, et patri: linguæ, quam modo attigimus, indoles Germanos
poetas ad severam Graecorum et Romanorum imitationem invitat : cui,
ne ullam præterea causam adferamus, ut aliorum populorum sermo
minus favet, ita mirum non est, pauciores apud eos extitisse antique
poeseos imitatores.
Quas omnia animo reputantes olim nos cupido incessit, clariora
nonnulla illius generis poetarum nostrorum carmina latino sermone
vertere , non tam, ut a nostratibus latina quoque, quam ut ab
exteris cum voluptate legerentur. Id enim in hisce carminibus aut
nunquam aut latina versione effici posse judicabamus ; nimirum hac
una ratione eam tolli difficultatem , qua maximé in causa est, cur
pulcherrima quseque poemata exterorum reddita sermone plerumque
non modo non pulchra, sed vulgo aut parvo aut nullo in pretio po-
nantur, Quod quam sit verum , experientia docet; causas autem et
alias, sed hanc praecipuam reperimus. Nempe neminem in poeseos
naturam paulo altius mente penetrantem fugit , поп solo ingenio,
quale strictiori sensu dicimus, et multo minus solis linguæ doti-
bus, et numeri in versibus suavitate , totiusque carminis forme
venustate , sed hisce omnibus ingenio accedente et felicissime con—
spirante , sic demum pulchra et miranda poemata evadere. Igitur in
recentiorum poesi quum forma habitusque carminum apud diversas
natienes diversissima cernantur ; in hoc ipso causam positam esse
(8)
intelligas , cur carmina ex alia in aliam recentiorum linguam con—
versa tantam pulchritudinis jacturam patiantur, ut que suo in ser-
mone, et veluti proprio in habitu nitentia, eximie placebant, eadem
in alieno aut mediocria aut mala etiam videantur. Нес adeo gravis
causa habenda est infelicis interpretum in recentiori poesi successus :
даз si quis probe consideraverit quantam vim habeat, non mirabitur,
opinor, sententiam a nobis supra pronuntiatam : scilicet, que indole
et forma ‘antique poesi adnumeranda sint carmina, ea, ut exteris pla-
ceant, latino potissimum sermone esse vertenda. Neque dubium est, |
quin eo magis ita sit judicandum ; quoniam res ipsa fert antique
poesi antiquam pariter formam potius quam recentiorem convenire.
Et hoc quidem verbo tenus hic attigisse, sufficiat.
Illud vero impensius monendum ducimus : scilicet eadem , que
diximus, carmina nobis quidem persuasum est, ut latine maxime
vertenda ducimus, sic talia esse, ut exteris fere magis placeant, quam
si sque feliciter vertantur recentioris poeseos carmina. Enimvero,
tametsi pulchrum, quale mente concipimus, recte dicatur ubique
pulchrum esse, adeoque non posse in unius litteratura gentis probari,
in alterius improbari : tametsi igitur hoc recte ponatur , fatendum
tamen, et experientia novimus, sæpe in litteris , et maxime in poesi,
eadem , sive longiora sive parva poemata, арай alios yehe—
menter, apud alios aut parum laudari, aut prava etiam judicari.
Atque hoc quidem de veterum quoque poesi, de Græcorum puta
et Romanorum , aliquatenus. valere nemo inficietur ; etenim ne
horum quidem insigniora opera omnibus gentibus æque placere vide-
mus , ne Horatium quidem aut Virgilium, imo ne Homerum quidem,
` licet is omnium maxime non tam suze modo genti , quam, immutabili
velut natura magistra, universo hominum generi divina carmina
iO Re Dm e ОР EN RE ТҮ .
RENCA
(9)
fudisse videatur. At verissimum nihilominus est, ingens hoc nomine
inter recentiorem et antiquam poesin discrimen deprehendi ; videlicet ,
ut rem verbo dicamus : in recentiori plurimum vulgo alix ab aliis
nationibus judicio differunt; in antiqua autem ita differunt modo,
ut neque oinnes perinde universam, et inter singula opera alice hac,
aliæ illa magis mirentur, cæterum vero et universam poesin, et pri-
marios in suo quemque genere auctores non tantum non contemnant,
sed exemplaria recentioribus: proponere hodieque consueverint. - Jam
ut, hujus discriminis causas mittentes; quippe longiori ad eas expo-
nendas disputatione opus foret : ut has, inquam, mittentes, id, quod
supra posuimus, confirmemus : quum talis sit antiquæ poeseos natura ,
ut omnibus placeat et probetur, patet ea carmina recentiorum , que
ejusdem sint nature, potissimum quoque exterorum gratia vertenda
esse, ut pote, si universe loquimur, iis longe facilius placitura, quam
qu sunt recentioris poeseos.
Nos adeo hsec omnia, et simul quanti momenti sit intuentes ,
qu: in singulorum populorum litteratura eximia habeantur, ea cum
exteris communicare, ad eam rem pro viribus conferre decre-
vimus, insignia nostratium poemata nonnulla latine vertendo ; magis
` id agentes, ut exemplo alios ad idem faciendum hortemur , quam
sperantes, nos ipsos in ea provincia cum laude versaturos. Enim vero
nimis optandum videbatur, si a summis ingeniis singulis gentibus
composita Latii sermone reddita , sicut immortalia yeterum opera,
velut communia omnibus gentibus humane mentis monumenta eva-
derent. Quam difficile autem ad hoc praestandum sit interpretis mu-
nus, quam exquisita et linguæ latine facultas, et veterum litterarum
cognitio requiratur, nullo negotio intelligent iis non obiter imbuti ;
mihi quidem eo minus docendum est, ne cui videar egomet mihi,
. т 2
(19)
quæ in aliis exigam, arrogare; а qua arrogatione quam vehementer
mihi temperandum sit, necesse non est, ut ab aliis monear; et quod
modo dixi, me exemplo doctiores hortari cupere, id, si quid unquam,
verissimum dixi. |
Igitur tali consilio ducti initium vertendi fecimus ab inclyta Schle-
gelis elegia, que Roma inscribitur , cum vi poetica tum argumento
lectione dignissima; eamque versionem Colonie Agrippinæ vulgavi-
mus, non satis limatam quidem illam, sed tamen, nisi doctis judi-
cibus omnis auctoritas neganda , non prorsus infelicem. Quo magis
studuimus et hanc pro viribus perficere, et aliam ejusdem Schlegelis
vertere elegiam , que inscribitur. drs Gracorum’, pari cum altera
argumenti gravitate, sed arte fortassis paulo inferior; si tamen fas
nobis de tanto viro judicare, cujus ut ad eximiam in omni antiquitate
doctrinam recentioris litteraturæ plane mirabilis accedit scientia, sic
uberrimis summi ingenii documentis gloria per omnes Europe po-
pulos vagatur. Itaque Artem Graecorum una cum Exhortatione supra
memorata vulgavimus; Нота: autem versionem intensissima cura
repetitam et centum locis mutatam atque, ut sane speramus , emen-
datam , hic secunda editione publici juris facimus , caeterum solo
textu contenti , praefatione et notulis, quas paucas tironum , ut ajunt ,
gratia adjeceramus, omissis. Restat ut de altera ratione, qua ad versus
latinos faciendum nos motos esse diximus, jam brevissime defungamur.
Studium linguæ latine, adeoque veteris literature ; nam nec lit-
геге latin: sine lingua coli possunt, nec grace sine latinis vigere :
hoc igitur studium, et in hisce Belgii regionibus, ubi novas nunc aca-
demias ab Augustissimo Rege institutas lætamur , diu neglectum esse,
quis nescit? Quod quanto disciplinarum et litterarum damno acciderit,
sapientes sentire non desierunt; sed hujus loci non est ostendere,
(11)
et alii ‘bene multi satis docuerunt. Neque vero quisquam dicet hoc
aut fugisse aut parum movisse eos, quorum ad mentem consilium-
que nostra litterarum universitates, atque omnino superior juven—
tutis, que vocatur, institutio in regno Belgico ordinata cernitur. Scili-
cet his quoque gravissimis viris id persuasum fuisse liquet , initio
quidem nulla іп re magis laborandum, quam ut linguæ -latine et
veteris litteraturæ pene extinctum studium nova quasi vita reflores—
ceret, suusque antiquitati honos in ea terra rediret, quam summis
philologorum ingeniis quondam fecundam fuisse litterarum historia
loquitur. Et vero est cur uberrimos nove institutionis fructus jam nunc
miremur. Jam enim. et parcius insolens quorundam hominum igno-
таппа veteres litteras et latine græcæque linguarum studium carpit,
et inventi sunt qui, inanem loquacitatem validis rationibus aggressi,
insulsis declamatoribus, fide apud populares detracta, os præclude-
rent; jure ut sperare liceat, fore, ut felicibus auspiciis ad Belgas re-
vertens antiquitatis amor, mox in omnes partes late lxteque fundatur.
Quidni enim ita futurum speremus , quum egregios viros generoso
in veteribus litteris colendis fovendisque certamini intentos, пес
dubia rarioris doctrinz et ingenii monumenta passim prodire in lucem
videamus? Enimyero horum exemplo. et. industria. fieri vix potest,
quin brevi omnium in animis sapientissima illa majorum persuasio
renascatur : videlicet juventutis institutionem: айо, nisi veteris litte-
raturæ, idoneo fundamento inniti non posse : qu: persuasio ubi semel
resuscitata fuerit, quidni;jam fausta omnia in litteris artibusque exspec-
tentur? Ad illos adeo antiquitatis amantes cultoresque æquum esse
ratus sum meam quoque industriam accedere , eorumque vestigia
premere, ut quos ingenio assequi posse mihi merito sit diffidendum,
eos, qua licet, voluntate æquiparem, Nam quid queso aut amanti
2.
(із)
veteres litteras jucundius sit, aut ab eas publice in academia docenti
potius postulandum, quam ut in iis commendandis, et amore earum
propagando ex omnibus viribus occupetur. Neque vero liquet nobis,
qua ratione ad id officium aptiores fieri, aut optatiori contendere
successu queamus, quam si, quod est hujus studii fundamentum ,
sermonis latini non vulgarem facultatem comparemus. Sic enim veris-
sime statuere videmur, nihil impensius ad veteres litteras. primum ad-
fligendas, deinde contemnendas valuisse , quam insulse barbareque
scribentium turbam. Et vero historia teste cognovimus, quo tempore
letissime viguerit antiquitatis studium, eo probatissimos Romanæ fa-
cundiæ inter recentiores auctores extitisse : qui sub statem nostram,
necdum spreta tum veteri litteratura, quum rarissimi invenirentur,
neque hujus omnino studium, tametsi alia cause ad evertendum non
concurrerint, diu florere potuisset.
Quare in philologia quanti momenti sit linguæ latins exquisitior
cognitio, probe perspicientes, іп hac consequenda plurimum opera
ponendum duximus, neque aliter id rite futurum sentiebamus, nisi
utriusque styli, prosaici et poetici, facultatem conjungendo. Hzc
demum ratio ad eam, que supra exposita, accedit, cur in versibus
latinis faciendis nonnihil temporis consumere haud dubitemus; adeo—
que duplici ratione nos satis excusatos, et quædam etiam animad—
vertisse, digna fortassis, quae ab aliis accuratius doctiusque tractentur ;
jamque proposito. nostro satis dictum putamus. Quanquam multa
sunt, qua hic commode dici potuissent, nisi nos et tempus et alize
cause monerent, ea in aliam disputationis occasionem differre, in qua
cum de veteris literature per se atque ad liberalem adolescentium
institutionem prestantia, tum de recentiorum in litteris latinis et
maxime in poesi studio meritisque disserere constituimus: neque tum
— =>
ESE tit
= бы
(13)
opportunitas deerit iis quoque respondendi , qui, alii rudes litterarum,
ali, ut sibi quidem videntur, doctiores, latine aut scribi prorsus no-
lunt, aut bene emendateque scribi hodie posse negant; neque minus
iis, qui, prosam concedentes, a poesi utique abstinendum, præci—
piunt, quasi vero, (sic enim his persuasum est;) recentiorum latina
poemata necesse sit vel mere servilem esse veterum imitationem,
ideoque non ferendam , vel, si hoc minus , certe nemini unquam
sufficientem linguæ cognitionem fore, ut in ejusmodi carminibus de
stylo, quid probandum culpandumve sit, certa auctoritate pronuntiare
valeat. Scilicet hoc volunt illi, eadem poemata eodem fere jure ab
aliis laudari, ab aliis reprehendi posse. Нес igitur, et quz similia
multa a multis garriuntur, tum refutandi locus erit; in præsentia
autem huic qualicunque sive quæstiunculæ sive oratiunculæ hic modus
statuatur.
Ad SCHLEGELEM interpres :
Озу оо; те техеу autos хоћоу v'a*afoy re,
Роролоу madas соус sb ala Jua"
Орра хе, cov ХӘғо ос any єтї n\ev атабту,
Ос роосу тасу су реротгсе, Aan.
" ` ROMA.
Ad Ann. Lod. Germ. Baronessam a Staél-Holstein.
ARGUMENTUM.
Poeta ad Cestii pyramidem , inter tumulos , adeoque ipso invitante loco, urbis æternæ fata animo volvens,
diversas historie Romane «tates, precipua in singulis momenta exhibendo, adumbrat, V. 3—258. Igitur ,
praemissis nonnullis cum de antiquissimo terre , ubi Roma condita, statu , tum de gentis. Romane origine,
primam etatem, quam possis dimicantis Rome adpellare, exponit ad у, 65. Sequitur secunda, sive vic-
tricis Rome ætas, cujus binis quodammodo partibus constitutis, priorem , integris etiam tunc civitatis
moribus , paucissimis indicare contentus poeta зіп posteriori degenerem ab avorum virtute et in semet sa-
vientem gentium dominam graviter vividisque coloribus expressam repræsentat ad v. 121, Tum tertiam
felatem , que est servientis ruentisque Rome, ipsasque ruinas non minori spiritu persecutus ad v. 219.
deinceps præsentem recentioris Rome conditionem, nulla pristine virtutis spe relieta, deplorat ad v. 258.
Denique in extrema pulcherrimi carminis parte ad eam, quam initio alloquitur , illustrissimam feminam
oratione conversa, hujus excelsas dotes ingeniumque mirans, simul patrem ejus, inclyte memorie virum,
merita laude extollit.
*
Р. хо Parthenopes ducebas ubere vitam : ·
In mundi mortem nunc quoque disce горо.
Leta quidem Latii ridente sub ethere terra :
Candida cerulei fanditur ora poli,
Roma suum spectat septem qua collibus æquor,
` Quaque videt pontum, quaque Sabina juga.
Tristis at incedit perculsa mente viator ,
Per confusa morans rudera sepe gradum.
(16)
Hic vetus, hic primi sonat irrevocabilis ævi
Echo, cui faciunt conscia saxa fidem.
Rebus vix ortis, profugus Saturnus Olympo
Aureus hic felix. condidit imperium.
Post te, Jane bifrons, cepit trans Thybrida sedes ,
Multa tuum collis sæcula nomen habens.
Inde lares transfert heros Evander eodem,
Arcadius pastor; stramineamque casam
- Alcides Pallantei subit hospes , Iberis
A terris rediens : vindice latro cadit
Ignivomus clava, vicini terror, in antro.
Cyclopum veluti sic loca vasta jacent.
Tandem vela Phrygum subeunt, que Thybris ab ore
Introrsum pronis molle recepit aquis.
Nempe tuos norat vectantem , Troja, penates ,
Et mundi foetas imperio cineres.
Sed Lavina prius, post Albee moenia surgunt :
Nam Rome nondum nomen in orbe fuit. ·
Tarda subit lucem soboles, tentataque multa
Sunt fatis : majus. sæcla tulere nihil.
Martem flamma prius domitet, pariatque sacerdos ,
Fas est, et mitis sit lupa dira parens;
Quam possit sulcos circum Pallatia, fines
Urbis. Romuleæ, vomer arare sacros.
Sed velut in cunis heros eliserat angues,
Infans et tenuis grandia fata probat.
10
20
30
(17)
Quasque Jovis dextra bis senas , Romule , cernis ,
Olim alas tendent, qua patet orbis, aves.
Nec fera vis placuit : mortem quie spernere fortis,
More simul vitam legeque Roma tegit.
Prædonum socius qui pandis asyla Lupercal ,
. Constituis patres, ipse Quirine pater.
Tum solers, arcana docet quem nympha sodalem,
Cuncta sacræ lustrat relligionis ope.
Ac casa dum civi satis est, jam. cura nepotum
Fervida moliri publica multa monet.
Saxis in quadrum Tuscam sectis ad amussim ,
(Nam calx consertum nulla ligabat opus, )
Attollunt muros, cameras tellure recondunt ;
Cinctaque saxa Jovis molibus alta rigent.
Plurima regna jacent; durant qua coeperat Ancus
Moenia, que jussis structa, Superbe, tuis.
Mox animi venere Deci Brutique secures. *)
Sepe focis adsunt, vomere sepe duces;
Qui servant cives , hostem delentve domantve,
Et tacito repetunt tecta bovesque gradu.
Firma viget sudore ætas, tum fronte nitescunt
Ruge sub niveis ut diadema comis.
Hinc et amavit eos hominum sator et mundi rex ;
Dignior efligies nec fuit ulla Jovis.
*) Versus Propertii, IV, 1, 45.
»
49
5e
( 18 )
Sæpius adflictis virtus infracta manebat ;
Namque sacer timidos non sinit esse pudor ; Go
Attolluntque vices animos : occumbere sanctum
Ducunt pro patriis rustica. согда, focis.
Grajorum sophiam, virtus cui dicta voluptas ,
Horruerat, movit cui fera vasta jocos. *)
Castum , o Roma, vigil morem. servato! Feroces
Tempora post Vejos jam graviora manent.
Мох unum pandent longum tua facta triumphum ;
Nec facile est oculis, regna. subacta; sequis;
Gloria parta tibi; Poenus tibi colligit aurum ,
Ebrius eoo vincit ut orbe. deus. | 70
, Gentibus arbitrium data tu, formidoque regum,
Justa si cures sceptra tenere manu,
JEternum Jove fors. teneas; moderamen ab æquo ;
Sed Fortuna tui! crimen amoris habet.
Non Samnis Brennusve domat, non Hannibal ipse :
Soli Roma tibi, sic tua fata, cadis.
Intrepidus ferro, voltus avertat ab auro :
Splendet, at insidias, quas. basiliscus , alit:
Desuetus caruisse , paye, ne: copia laedat !
Parendum cunctis, ni domihere tibi, | `> 80
Luxuriat furiosa. cupido , artisque parantur ...
Immenso pretio qua probra. pontus. agit.
ж) Nempe Fabricius.
(.19 )
Publica res venale , Midæ tibi , Crasse , fluentis :
Fastus regna, cibum plebs cupit et caveas.
Nomine sunt Scauri, Fabii; sed imago parentum
Vestibulo erubuit; degener inque dies
Stirps profert infecta genus. Prudentia vana!
Que male tabificas mole coercet aquas.
Torrens cuncta rapit : periit jus fraude; libido
Fit fera libertas, larvaque relligio. + go
Que mores animis casti sculpsere parentum,
Vanescunt , scripte sint licet ære note.
Roma , tue virtus si libertasque ruere,
Humani generis quid stet in orbe diu!
| Sic quoque magna cadis : civili seva cruore
Dum tua tela madent , squallida terra stupet
| | Unius indomiti pectus sublime Catonis.
| Servitii probrum libera fata cavent.
Servat relliquias has virtus naufraga : nusquam
Zeno formavit robora tanta virum. қ 100
Usque ingens se vis virtutis prodere tentat ,
Immodicum patrans, prodigiosa petens.
d | Mirari desueta ætas hiat ista stupendis :
| Majestas Rome, pectore pulsa, fugit
In fora nunc arcusque , theatra , peristyla, circos,
Quodcunque ars Grajum nobile struxit opus * ).
*) Prime editionis censor (in annal. litter. Heidelberg. а. 1818, п, 17) in verbis nobile
` gtruxit opus metri vitium sibi reperisse visus est; quare autem, neque ego intelligo , neque ipse
3.
(20)
Saxea stant tecto miracula perque columnas ;
Capta vehunt alte vivida signa rates.
Nempe quod ornabat populos, urbs colligit una :
Qus manibus finxit gratia Graja suis; 110
Que gravis Aegypti mens mystica : саза Syene,
Ad templum vigilant sphinxque nigerque leo ;
Quemque eadem procul JEthiopum de rupe Sesostri
Miserat urbs , Solis nunc obeliscus агай,
Cum Nilo mutans "Tiberim, freta; jamque salutat
Externi radiis aemulus astra poli.
Arcanas hodie frustra fert ille figuras ;
Sed tamen et doceat , si cui nosse datum ,
Mutantes annos , humane exordia mentis,
Clara ut regna ruant , ipseque nil sit homo. 120
dixit, auctorem modo citans Dawesium ( Miscell. crit. р. 4. J, Is mihi ad manunÿ non іші, adeo-
que, quid docuerit, ignoro; sed aut ipsum aut censorem errasse, pro certo habeo, collatis tribus
locis, Propertii, 11, 23, 12 : nobile dentis opus, Ovidii, R. A. v. 396 : nobile debet opus,
et ejusdem , Art. Ат, ur, 289 : inamabile stridet.
Idem censor, quem vellem honoris causa hic nominare, æquum sane judicem et modestum ,
rara in censoribus virtute, ut vel ideo de doctrina ejus bene omineris : idem igitur alia quæ-
dam recte reprehendit, ne mihi quidem probata, et in hacce editione mutata. Fuit tamen , ubi
ab eo dissentirem; velut in versu 121. in quo carpit tollit immensum (cf. immensum crescere
apud Ovidium; immensum attolli apad Tacitum), in versu 233. ubi carpit quid juvat ( сі.
apud Propertium : quid juvat ornato procedere , vita, capillo etc.) in versu 256. Ubi miror
ili tam vehementer displicuisse phrasin : machina mundi Lethes horriferis laxa feretur aquis 4
metuenti scilicet, ne laxum hic longe aliud et ridiculum lectoris animo offerret. At ego latine
scribenti id magis videndum esse existimo , quid veteres (cf. Virgilii axis laterum compagibus etc.
et ejusdem laxat clausira Sinon ) dixerint , quam quid in recentiorum aut linguis aut styli fas-
tidio offendat. Fuit etiam, ubi verbis alium, quam ego volueram, sensum tribueret; velut in
versu 280. nunc mutato, ubi vel lacrymánte ad mentem auctoris, nec prorsus contra linguæ
legem, intelligendum erat + vel quum lacrymaris у ómisso scilicet pronomine.
a ылы сі TE a
(21)
Tollit at immensum nihil hoc vesana libido :
Ausa tyrannorum fine modoque carent.
Ad sua plaudentem qui Romam flagra domabant ,
Nullum horrere nefas dira cupido sinit.
Que tulit ira deum, fumant altaria monstris :
Calcandum numen cæde repente jacet.
Plebs infanda quidem sua saevum in corda tyranni
Mucronem exacuit moribus ipsa suis.
Sepe dies mensemque terens sedet amphitheatro :
Densa tenet junctos nubibus ecce gradus! 130
Quos supra fluitat fragrantis purpura veli,
Phoebi ne lædat mollia membra jubar.
At subter furor.et gemitus; avidosque cruore
Plaudentum voltus mors fremebunda beat.
Indignans scena pugnat leo : vilior actor
Est illo servi servus ab ense cadens.
Deficiunt Libye deserta arentia foetus :
Lynx et hyena, tigris; turriger ipse gemit,
Proditus , et lacerum corpus miserabile torquet ,
Olim qui Rome sævus in arma ruit. 140
Lusus atrox! sese nescit sub imagine turba :
Non libertatem jam sociosve tegunt ,
Nec tumulos patrum, sed nutu gesta tyranni
In circi turpes bella abiere jocos.
Ut quondam ludi pugiles, certante magistro,
Oppositi, legio sic legione perit.
(22)
Imperium frustra vendunt prætoria probra;
Permutant emto sanguine servitium.
Illi, sub vastis olim queis finibus orbis
Barbaricas gentes laus domuisse fuit, 150
Montanis ut aprum venator suscitat ahtris,
` Nunc vallo timidum pectus ab hoste tegunt.
Et quam Parthüs equis mittit geminantibus alas ,
Dissipat in veram sepe sagitta fügam. *)
Ast, stimulante fime, thos noto letus odore
Noctem ululat, signum qua dat arena, sequens.
Hercynias quem гере lacessivere per umbras,
(Ingenti cornu nec doluere semel ,)
Tandem cuncta ruens per retia prodiit urus,
Et regnis hostem jam petit ipse suis: 160
Non circi par ille feris, facilisque triumpho ;
Ut patrii saltus asper ad arma vocat.
Jamque novi supra volvuntur Teutones Alpes :
Heu! ubi nunc Marius? Pallida , Vare, tua
Spectra sub extremo nutant ad tesqua Cheruscum
Agmine , Romuleis exitiosa minis.
Roma cadat; superum sic stant decreta deorum
Judicium peragens Teutonus ensis adest.
Attila, conterrens procul, expugnare recusat :
Teutones huic socii; Roma tributa tulit. 170.
Wandalicæ at Tibri veniunt Carthagine classes :
#) Non fictam, qualis sepe Parthorum fuga,
prem
"т. т” дне сс. ань r Po
(23)
Volventi tantas sors dedit orbe vices.
Scipio que, Tyrias olim quum verteret arces,
, Dum flamme horrendum nocte ruina fremit,
Et rubros fertur clamor gemitusque sub auras ,
Presagus cecinit carmine Mæonidæ :
Olim lux veniet, qua Pergama sacra peribunt,
Insignisque hasta cum. populo Priamus :
Jam fiunt. Mundi, heu! squallens regina stupensque,
Rudera vix timidum fert super atra caput.
Roma comes similisque hastam clypeumque Minerve,
More levi zona prepes Amazonio,
Jussa Jovis quondam cristata casside vibrans,
Luget, sola super fracta tropæa sedens.
Vix tandem, quum vasta jacent spoliataque cuncta ,
Horrendas noctes excipit orba quies.
Semirutis taciturna jugis ciet illa. querelas ,
Gramine que Tellus busta decente tegit.
Nunc placida extreme labantur pace ruine :
Ad tectum vergunt pila trabesque suum.
Huc quondam surgens flexit Via Sacra : Capena
Victores porta quot tulit illa duces,
Agmina , per turbamque trahentes vincula reges,
Ad fremitus niveo sepe pavente jugo;
Dum Capitolini sacros victoriæ honores
Ex voto condant aurea tecta Jovis!
Nunc deserta via est, merces ubi rure ferendo
180
190
( 24 )
Ductorem pascit languida mula suum.
En ibi que cunctis fecere Palatia nomen , T2 MO
Unis qua dominis , unius aucta domus 200
Romulea veteres Roma jubet ire penates ;
Luxum, insane Nero, nec capit illa tuum!
Nunc hederz pallent circum fulgentia quondam,
Et supra frutices , vitis olusque tegunt.
Nunc frondatoris proles per balnea ludit;
Fornice cultoris rustica tela jacent.
Carpite , plena deo clamat Cumza Sibylla,
Dardanio pandens inclyta fata duci,
Carpite nunc, tauri, de septem montibus herbas, ;
Dum licet ; hic magne jam locus urbis erit. *) 210
Jam datur, en, iterum : semper volventibus annis,
Primævam faciem secula rettulerunt.
Per depressa illic Velabra calente quiescunt
Sole greges, ipso bos boat inque Foro,
En, sub Aventini pendente ut rupe virentes
Nil colles Caci pascere ad antra timent!
Geryonis dicas pecudes : hac corpora mole
Instar et hastarum cornua celsa ferunt.
Quo magis humanum pudeat genus. Hine Quirites ?
Nec pali, **) frenum nec tenuisse memor, - 220
Se velut Шадай, misere commercia vitae
ж) Versus bini Tibulli, II, 5, 57,
ез) Cf. Vegetius de Re Mil. 1 , 11,
3
( 25)
Per Campum trepidans pallida turba facit; |
Quo res cunque cadat, patiens spectare futurum;
Mendici prisci temporis atque sui.
Virginei recreet ni fontis Agrippa liquore ,
Arcubus aerias per properante vias;
Urat tabentes sitientum Sirius artus,
Aut, ulvis circum que tepet unda, petant.
Fragmentis renovata nitent si templa vetustis ;
Urna sepulchralis si stupet ara coli ;
Marmore si viridi dederunt Poenoque columnas ;
Quid juvat? Augustum dent quoque pectus avi.
Sic Apennino quondam stetit arida quercus,
Bacchica quam stringens frons sociata, suo
Velavit frustra ramos mentita decore :
Non radicis alit vis reparata caput.
Sic donis natura libens hic ludit amoenis;
Sed cor iners refugit fortia facta patrum.
Ausa tamen priscis contendere plastica sæclis,
Condita Grajorum quum charis illa diu
Surrexit noctis gremio : mens ardua finxit ,
Illis ne tellus fertilis una foret.
Finxit amans Raphael, Bonarotta prophetica volvens;
Intulit ethereis Pantheon ille plagis.
Leta sed hec pariter lux est extincta : fuisti!
Quid superat preter, Roma, fuisse tibi ?
Ac veluti nil speret, hians elabitur ætas,
230
( 26 )
Ceu tortis asinum funibus Ocnus alit. *)
Principii deus hic mutilus stat Claviger ipse :
Horrida caligo prospiciente sedet ` 250
Ore, juventutis que spem delevit; at alti
Aversam frontem ruga doloris arat.
Que dabit augurium volucris? torpore sepuitis
Qua nunc Romulidis fata Sibylla canet ?
Num senio mundi labat inter somnia nostra
Lethes horriferis machina mersa vadis ?
/Eterna non urbe locus sit dignior , aqua
Si rerum finem cernere mente velis. © `
Sic prope pyramidem , Cesti monumenta , canebam ,
Sensim inter tumulos dum minor umbra fugit. 260
Arva super pallam strayere crepuscula ; circum
Tristia volventem funditur alta quies.
Tantum atre longe mœstum gemuere cupressi ,
Et moestum. pinus visa moyere caput. —
Non fremitus usquam ; vitæ siluere tumultus ;
Nature venam vix micuisse putes,
Ac pene horrebam, viyorum sede relicta ,
Umbrarum vanos per loca ferre gradus.
Fax moeroris amica cadens regina diei!
Quum lux alma simul forma colorque perit. 270
Pallida cuncta silent, vite fugientis imago : |
жу Cf. Pausanias in Phoc. pag. 345. Wechel. et Propertius, IV, 3, 19.
(27)
Non humilem terram spes super ulla levat.
Ac veluti vitam, nondum radiantibus astris,
Inter mortalem perpetuamque mora est.
Ast ubi jam sacra spem revocat Nox ethere splendens,
Post cineres letam mens videt alta vicem.
Tale mihi, generosa comes, tua lumina quondam
Vibrabant letum, sidera bina, jubar.
Candor inest illis; dii micat æstus amoris
Ipsis in lacrymis , quem videt itque dolor.
Nunquam desperet, dextram cui tendis amicam ;
Vana vocent omnes que pia corda movent.
Alto animo teneroque colens pulchrumque bonumque,
Nosti majestas quid sit et alma charis.
Quodque tuum illecebris perfundit mille poetam,
Que gentes cohibent, transvolat ingenium.
Ergo avido divina reponam pectore dicta,
Quum fluit a labris ipsa Suada tuis.
Excelsos veteris nostri referemus et xvi,
Et sua quos virtus abstulit ipsa viros.
Inque sophis patrie accendit quos cura salutis,
Quum subeat, teneri quis sit imago patris ,
Erranti, ingrato lenis, sibi durior uni;
Cui velut humanum credita cura genus :
Sit sanctum meminisse viri, mihi nosse negatum
Quem fuit; ah! fletu quem gemis usque novo.
280
290
5% ws pe | ы Ы :
escis i;
j “е Dr
DISCOURS
POUR
L'OUVERTURE DU COURS
DE
LITTÉRATURE FRANCAISE.
DISCOURS
POUR L'OUVERTURE
- DU COURS DE LITTÉRATURE FRANÇAISE.
Ке ег гу УУУУ"
MES toujours un nouveau plaisir pour l'homme éclairé d'arréter sa pensée
‘sur les efforts dont l'esprit humain est capable, sur les progrés des arts qui ont
fait la gloire des empires, et qui , en dépit des paradoxes modernes; ont si
puissamment contribué à leur bonheur. Ce spectacle, en offrant 4 nos yeux
la véritable grandeur de l'homme , est bien propre à réveiller en nous les pas-
sions les plus nobles. Mais comme plus d'une fois l'histoire nous montre les
arts retombant avec rapidité, du plus haut degré de splendeur, dans l'obs-
curité la plus profonde; si le passé nous offre des exemples flatteurs pour notre
orgueil , il nous donne en méme temps une leçon salutaire, et nous avertit des
erreurs où pourrait nous entrainer notre faiblesse.
Il serait peut—étre difficile de dire quelque chose de nouvean sur cette ma-
tiére, Nous n'avons point cette prétention. Il n'est pas permis à tout le monde
aujourd'hui d'étre neuf. Forcés de répéter ce qu'on a déjà dit, aper nous
ne redire que des choses vraies et utiles!
Personne n'ignore que les arts ont adouci les moeurs des peuples sauvages et
formé le premier lien de la civilisation. Orphée, captivant par les charmes de
‘sa voix les animaux féroces, est l'emblème de toutes les sociétés naissantes.
Sans doute il a fallu bien du temps pour dissiper les ténébres de l'ignorance.
1.
(4)
Les premiers progrès des arts ont dà être lents et presque insensibles. Les pas-
sions, l'habitude , la paresse, les préventions aveugles étaient des obstacles
difficiles à vaincre. Triptolème qui inventa la charrue, Bacchus qui enseigua
l'art de cultiver la vigne, furent payés d'ingratitude. Ces récits , dira-t-on , sont
des fables : soit, Mais ces fables tiennent à des faits réels, et prouvent que pour
le génie qui s'élève au-dessus de la foule, pour les bienfaiteurs de l'humanité,
c’est peu d'imaginer des choses utiles; le plus difficile est de persuader aux
hommes de consentir au bien qu'on veut leur faire.
$i nous remontons vers les temps reculés , l'Orient parait étre le pays le plus
anciennement policé, et, par conséquent, celui oü les arts et les sciences ont
commencé à fleurir. On les voit briller également en Egypte; de là ces monu-
mens plus faits pour étonner les yeux par leur grandeur colossale qu'à les satis-
faire par la beauté de leurs formes. Les Grecs qui s'instruisaient à leur école,
et qui devaient non-seulement les surpasser un jour, mais encore donner des
modèles en tout genre au reste de la terre „ les Grecs reçurent tout des étran-
gers, et perfectionnérent tout, Cadmus gs apporta de la Phénicie l'art. de
fondre et de travailler les métaux ; il leur fit connaître les caractères alphabéti—
ques, moyen précieux de conserver les connaissances acquises et de.les étendre.
Danaus , Egyptien, introduisit à Argos l'agriculture; Cécrops, autre Egyptien,
bûtit la ville d’Athénes, et lui donna des lois, des arts, des moeurs, un culte,
‚ег. l'aréopage.
Placés sous, un beau ciel, les Grecs habitaient une contrée dont les as-
pects variés charment les yeux et parlent à l'imagination. Leurs institutions
politiques et particulières mettaient sans cesse en mouvement leurs passions.
Ajoutez à ces avantages la richesse , la souplesse, et, si je l'ose dire, la mobi-
lité d'un langage anquel nul autre ne peut être comparé. Si la langue la plus
parfaite est celle qui réunit les combinaisons les plus ingénieuses, la marche la
plus réguliére, la plus grande variété. de tours, la plus grande abondance de
termes simples ou composés, la prosodie la plus propre à exprimer les diverses
affections de l'âme , enfin l'harmonie la plus agréable à l'oreille, la langue
grecque est, sans contredit la plus, belle langue de l'univers.
(5)
ж Chez les différens peuples , dit l'ingénieux et savant auteur du voyage ФА-
nacharsis, de toutes les qualités de l'esprit, l'imagination fut cultivée la pre—
mière , parce que c'est elle qui se manifeste le plutôt dans l'enfance des hommes
et des nations, et que chez les Grecs en particulier le climat qu'ils habitérent
et les liaisons qu'ils contractérent avec les Orientaux contribuèrent à la déve—
lopper. » Ils eurent des poétes long-temps avant d'avoir des orateurs. Ils célé-
braient en vers les dieux, les héros, les faits heureux ou funestes dont ils vou-
laient conserver la mémoire. A la téte de ces poétes se présente Homére qui
seul a fourni deux fois d’un pas ferme la vaste et magnifique carrière de l'é-
popée; génie prodigieux dont les créations sublimes , après trente siècles, bril-
lent encore du même éclat, et dont la couronne immortelle se compose nou-
seulement des lauriers qui Ini sont propres, mais encore des lauriers de ses
successeurs ; en effet en est-il un seul qui ne lui doive une partie de sa gloire.
| 5 q P
. D'autres poètes, il est vrai, avaient ouvert la route qu'il parcourut à pas de
géant; déjà Musée, Linus, Orphée avaient rendu leurs noms célèbres; mais on
n’en a pas moins de peine à concevoir comment il put parvenir à cette hauteur
où peu de poètes ont pu atteindre , et au-delà de laquelle aucun n'a pu s'élever.
Hésiode, qui suivant l'opinion commune , fut le contemporain de ce grand
homme, mais non pas son égal, chanta en beaux vers la généalogie des dieux
et l'agriculture. Il a droit à nos hommages comme poète; mais son plus beau
titre à la reconnaissance de la postérité , c'est d'avoir donné à Virgile l'idée da
poéme admirable des géorgiques, ainsi que l'auteur romain le témoigne lui-même :
Ascreumque cano romana per oppida carmen.
Long-temps après Homère on vit fleurir Tyrtée dont les poésies ne respiraient
que l'amour de la patrie et le mépris de la mort; l'énergique Alcée, la tendre
et malheureuse Sapho, Anacréon, le poète des amours et des plaisirs, Pindare,
le sublime Pindare, et cette fameuse Corinne qui non-seulement osa étre sa
rivale, mais qui eut encore la gloire de vaincre plusieurs fois celui qu'Horace
etla postérité ont nommé le plus grand modéle de la poésie lyrique.
Еп méme temps que le génie des Grecs se signalait dans la brillante carrière
de la poésie, des philosophes étudiaient les principes de la morale, et cher
(6)
chaient à approfondir les mystères de la nature. Quelques-uns même, par leur
savoir et sur-tout par leur sagesse, méritèrent d’être choisis pour donner des
lois aux peuples. Lycurgue, Solon, et après eux Charondas et Zaleucus obtin-
rent cet honneur. Pythagore, sur qui on a débité tant de fables, établissait sa
doctrine , et renongait au titre fastueux de sage pour prendre le titre plus
modeste de philosophe. Thalès, Anaximandre se livraient à l'étude de la géo-
теше et de la physique , et au milieu d'une foule d'erreurs , ils faisaient
quelques découvertes utiles.
Les Grecs n'avaient point encore une suite d’annales qui leur offrit dans un
ordre méthodique l'histoire des nations étrangéres et celle de leur propre pays,
Long-temps ils ne connurent , comme on la déjà dit, les faits des temps passés
que par des traditions ou par des récits en vers qui se bornaient aux faits les plus
mémorables. Nous ne parlerons point de Pherecyde et de quelques autres his-
toriens qui recueillirent ces traditions particulières relatives à une ville ou à
un peuple. Leurs travaux ont péri. Hérodote le premier congut le projet d'ex-
poser aux yeux des ses contemporains, dans une suite de tableaux pleins d'in-
térét et rapprochés avec art, l'histoire des Grecs , des Perses et des principaux
peuples de l'univers. La Gréce entiére assemblée aux jeux olympiques, entendit
la lecture de cet ouvrage. Ravie de cette nouveauté, elle applaudit avec trans-
port.à des récijs embellis des charmes de l'éloquence, et combla d'honneurs
l'historien qui l'entretenait de sa gloire. Thucydide, jeune encore assistait à
cette lecture; son enthousiasme et les larmes d'admiration qu'il versa annoncérent
à ses concitoyens le successeur d'Hérodote.
Cette période à laquelle on a donné le nóm de siécle de Périclès et d'Alexandre
et qui embrasse un espace d'environ cent cinquante ans est une des plus remar-
quables dans l'histoire de l'esprit humain. Elle ne donna point naissance à un nou-
vel Homère : quelle nation peut se glorifier d'avoir vu briller deux phénomènes
de cette espèce ? mais elle offre la réunion éclatante de tous les arts et de toutes
les sciences. Alors l'énergique et sévére Thucydide tragait le tableau de la guerre
du Péloponése, de cette guerre funeste qu'on peut regarder comme la première
cause de la décadence et de la ruine de la Grèce; Xénophon qu'immortalise i
Se ee
(73
double titre la fameuse retraite des dix mille, Xénophon qui joignit à la gloire
du guerrier les vertus du sage et les talens de l'homme de lettres , répandait
dans ses ouvrages cette douceur d'élocution qui Га fait surnommer l'abeille
grecque, et qui depuis fit dire à l'orateur romain que les muses semblaient avoir
parlé par la bouche de ce grand homme. Déjà le père de la tragédie, le terrible
Eschyle avait substitué aux tréteaux de Thespis un théâtre digne du nouveau
spectacle qu'il offrait à la Grèce étonnée; déjà il avait fait entendre sur la scène
une poésie mâle et éloquente. Sophocle et Euripide perfectionnèrent un art qui
fit les délices d'Athènes et qui est devenu un besoin. pour les nations civilisées.
Le malin et spirituel Aristophane , dans ses comédies satiriques, versait le sel
à pleines mains; mais il faut l'avouer, sa muse sans pudeur qui n'épargnait
ni les hommes ni les dieux, ne craignit point d’immoler à la risée publique la
vertu même dans la personne de Socrate. La multitude légère pardonnait à son
audace en faveur de ses bons mots, et riait à la vue du tableau fidèle qui lui
retragait à elle-même ses défauts ou ses ridicules. Ménandre plus sage se bor-
nant à peindre les erreurs et les vices de la nature humaine, s'abstint de la
censure directe contre les particuliers; par lui la comédie moins redoutable
devint plus décente, prit une forme plus régulière, et fut plus utile. Périclés ,
par le talent de la parole, autant que par son adroite politique et par ses ser-
vices militaires, exerça , pendant prés de quarante ans , un empire presque ab-
solu sur le peuple du monde le plus inquiet ‚ le plus inconstant , le plus frivole,
et en méme temps le plus jaloux de sa liberté. Isocrate s'occupait laborieusement
à donner à ses discours le nombre, la cadence et l'harmonie. Démosthéne, qu'il
suflit de nommer, forgant la nature à lui accorder ce qui lui manquait pour étre
le plus parfait des orateurs, faisait tonner à la tribune la voix de l'honneur et
de la patrie, réveillait le courage des Athéniens dégénérés , retrempait leur âme
énervée par les plaisirs, et faisait tomber à ses pieds des rivaux dignes eux-mêmes
de servir de modèles : homme étonnant qui, pour tout dire en un mot, a seul
rempli l'idée que le plus éloquent des Romains se faisait de la véritable éloquence.
Hippocrate, instruit par les leçons de son père Héraclide, par l'étude de la
physique , et sur-tout par celle du corps humain, fut pour l'antiquité, comme
`
(8)
il l'est encore pour les peuples modernes, l'oracle et le législateur de la médecine;
Anaxagore , qui cut pour disciple Périclés, osa pénétrer dans les profondeurs
de la métaphysique , et s'éleva jusqu'à la connoissance d'un étre supréme créa-
teur de l'univers ; Socrate confondant les sophistes, enseignait la sagesse dont il
était lui-même le modèle : heureux si Athènes n'eüt pas renfermé dans son sein
des ennemis de la raison et de la vertu! Platon , disciple de Socrate , développait
les leçons de son maitre, sans courir les mêmes dangers; son imagination bril-
lante donnait à la philosophie le langage séduisant de l'éloquence; charmés des
beautés de son style, les Athéniens revenus de leur délire, applaudissaient le pa-
négyriste du sage qui avait été leur victime. Aristote, fameux par la variété et
par l'étendue de ses connoissances , établissait les principes du raisonnement, de
Ja politique, de la morale, de la poésie et de l'art oratoire, et secondé par la
munificence d'un roi son éléve, tragait le vaste plan de l'histoire de Ja nature.
Dans toutes les villes de la Gréce s'élevaient de superbes édifices dont les dé-
bris précieux attestent encore de nos jours les prodiges de l'architecture. Les
peintures de Polignote, de Parrhasius , de Zeuxis et d'Apelle décoraient les -
portiques et les temples des dieux. Sous le ciseau des Phidias, des Praxitéles,
on vit éclore ces merveilles qui semblent avoir fixé les limites de l'art, et dont
les restes échappés au ravage du temps ou aux atteintes plus destructives de
l'ignorance, seront à jamais le modéle du vrai beau.
Aprés la mort d'Alexandre, la.cour des Ptolémée devint l'asyle des arts.
Théocrite y composa des idylles remplies de cette gráce naive dont le charme
se sent mieux qu'on ne peut le définir; Callimaque des élégies renommées pour
la délicatesse , l'élégance et la noblesse du style, mais qui ne sont pas parvenues
jusqu'à nos jours , et des hymmes dont nous n'avons conservé qu'un petit
nombre. A peu prés dans le méme temps Archiméde étonnait Syracuse par ses
prodiges de mécanique et par ses découvertes dans les sciences de calcul.
Bientôt Rome qui marchait à grands pas à la conquête du monde, voulut,
aprés avoir surpassé les Grecs par ses exploits militaires ; les égaler dans les
arts de la paix. ;
Rome, pendant cinq cents ans , uniquement occupée du soin d'affermir et d’é-
(9)
tendre sa puissance , montra la plus grande indifférence pour les arts et pour’
les sciences. La Grèce lui apprit qu'il est encore une autre gloire que celle des
armes. Cette nation savante et polie protégéé d'abord par la politique astucieuse
des Romains et bientót engloutie dans leur vaste empire, subjugua ses farouches
vainqueurs :
Grecia capta ferum victorem cepit , et artes
Intulit agresti Latio.
e Ses lumières et son goût pour les lettres, la philosophie et les arts, dit
l'abbé de Mably, la vengérent, pour ainsi dire, de sa défaite, et soumirent
à leur tour l'orgueil des Romains; les vainqueurs devinrent les disciples des
vaincus, et apprirent une langue que les Homère, les Pindare , les Démosthène,
les Platon, les Sophocle et tant d'autres avaient embellie de toutes les gráces
de leur esprit. Des orateurs qui charmaient déjà Rome allérent puiser chez les
Grecs ce goüt fin et délicat et ces secrets de l'art qui donnent au génie une
nouvelle force; ils allérent , en un mot, se former au talent enchanteur de tout
embellir. Dans les écoles de philosophie où les Romains les plus distingués se
dépouillaient de leurs préjugés , ils apprenaient à respecter les Grecs; ils rap-
. portaient dans leur patrie leur reconnoissance et leur admiration, et Rome
rendait son joug plus léger : elle craignait d'abuser des droits de la victoire, et
par ses bienfaits distingnait la Gréce des autres provinces qu'elle avait soumises.
Quelle gloire pour les lettres d'avoir épargné au pays qui les a cultivées des
maux dont ses législateurs , ses magistrats et ses capitaines n'avaient pu la ga-
rantir! Elles sont vengées du mépris que leur témoigne l'ignorance, et sûres
d'étre respectées , quand il se trouvera d’aussi justes appréciateurs du mérite que
. les Romains, » |
La révolution qui adoucit les mœurs de cette nation guerrière commença par
des essais faibles et grossiers; il fallut de longs efforts pour faire disparaître les
traces de l'ancienne barbarie, puisqu'Horace se plaint d'en retrouver encore
dans l'âge le plus brillant des lettres latines : hodiéque manent vestigia ruris.
Nous ne parlerons pas d'Ennius et de plusieurs autres écrivains dont Quintilien
E
(Сто)
a dit : illos sicut sacros vetustate lucos adoremus , in quibus grandia et an-
tiqua robora jam non tantam habent speciem , quantam religionem. Plaute
et Térence furent les premiers qui, en imitant les Grecs , firent craindre à
leurs maîtres de trouver à Rome de dignes rivaux; Plaute plus gai, plus vif,
plus varié dans ses compositions dramatiques ; Térence, plus décent, plus élé-
gant, plus noble, imitateur plus judicieux de la nature , plus fidèle dans la
peinture des mœurs et plus cher à l'homme de goût pour la délicatesse des
sentimens, pour les agrémens et la pureté de son style.
L'éloquence à son tour se fit entendre à la tribune et dans le barreau romain;
Catone censeur, les Gracques, Scipion, Lelius cultivérent cet art dont l'em-
pire est si puissant dans les républiques. Les heureux efforts des Antoine, des.
Crassus, des Cotta , des Sulpicius lui firent faire de rapides progrés. Enfin
on vit naître ce siècle fameux, le second dans l'histoire des beaux arts, où
brillérent tant de génies divers, poètes, orateurs, historiens, dont les ouvrages
sont nos délices, et qui firent de ce siècle l’âge d'or de la littérature latine.
Lucréce osa expliquer en vers souvent pleins de force et de noblesse la physi-
que ou plutót les erreurs d'Epicure. L'esprit, la gráce et le sentiment respi-
rent dans les vers de Catulle et du plus aimable des poètes élégiaques. Salluste
donnant à l’histoire une éloquence nouvelle, fit admirer la concision, la vigueur
de son style et la vivacité de ses peintures. Alors parut semblable à cet astre
qui éclipse tout par son éclat, l'illustre Tullius, dont le nom rappelle tout ce
que l'éloquence a de plus sublime et de plus exquis; citoyen vertueux dans
uu siécle de corruption , qui joignit à la gloire d'étre le premier des orateurs
de Rome la gloire non moins belle d'en étre le sauveur. On vit briller avec lui
dans la carrière du barreau Brutus , Messala, Hortensius , et cet homme né pour
exceller en tout, César, qui peut-être aurait égalé Cicéron s'ii n'avait préféré
d'étre le plus grand des guerriers. Tite-Live offrait le modéle de l'historien ac-
compli. Ovide déployait, sur-tout dans ses métamorphoses, cette vivacité d'es-
prit, ce luxe d'imagination, cette abondance peut-étre excessive qui le carac-
térisent. Un de ces génies privilégiés que la nature comble de toutes ses faveurs,
l'ami de Mécéne, rivalheureux de Pindare et d'Anacréon , Horace, le poète de
|
{
|
(m)
la raison et des grices, chantait tour à tour les dieux et les héros, rendait
aimables les conseils de la sagesse , effleurait d'un trait léger le ridicule et la
. sottise, et prononçait les oracles du goût. Virgile composait ses églogues, son
chef-d'œuvre inimitable des Géorgiques et sa divine Enéide, et Rome теш
plus rien à envier à la Gréce.
. Auguste, maitre paisible de l'empire, avait protégé les arts. Sa mort leur fut
fatale. Néron montra du goût pour les productions du talent, mais il préféra
souvent les plus frivoles et devint jaloux du mérite qu'il ne pouvait égaler. De
son temps vécurent Sénéque le philosophe, écrivain ingénieux , mais dont le
style semé de faux brillans et d'antithéses contribua à corrompre l'éloquence;
l'auteur de la Pharsale, poème rempli de pensées mâles et hardies et de pein-
tures nobles, mais dont quelques-unes excédent les bornes du naturel; Perse,
écrivain énergique, austére dans sa morale, wm de sens, mais quelquefois
obscur.
Le règne de Trajan vit fleurir l’éloquent panégyriste de ce prince, Pline,
neveu du célébre naturaliste ; Quintilien qui, dans ses lecons sur l'éloquence,
joint souvent l'exemple au précepte, Martial auteur d'un recueil d'épigrammes,
ou le bon est mêlé avec le médiocre, pour ne rien dire de plus : Juvénal,
le plus vigoureux, le plus véhément des poétes que la haine du vice arma du
glaive de la satire; Plutarque , historien et philosophe grec, dont les ouvrages
pleins de candeur sont une source inépuisable de plaisir et d'instruction ; et cet
admirable Tacite dont l'oeil pergant pénétra jusque dans les derniers ob du
cœur humain, qui peignit avec tant de force les mœurs des Romains asservis ,
la politique sombre ou la cruauté féroce de leurs nouveaux maitres, les in-
trigues ténébreuses et les orages des cours, Tacite qui, pour me servir des
expressions d'un écrivain moderne, a donné à l'histoire le caractére le plus
auguste , et dont le nom seul doit faire pálir les mauvais princes et les ennemis
de la vertu.
Déjà depuis long-temps la corruption du goüt faisait des progrés à Rome.
L'amour de la nouveauté, la manie de montrer de l'esprit, le désir de se dis-
tinguer, et plus que tout le reste l'impuissance d'égaler les grands maitres,
2.
(за)
entrainaient les écrivains loin des routes tracées par les anciens. Un petit nombre
de bons esprits luttait encore contre les efforts de l'ignorance audacieuse. Quel-
ques génies du premier ordre, tels que ceux dont on vient de parler , conservé-
rent la gloire des lettres romaines ; mais ils ne purent arréter le torrent qui
s'avancait de jour en jour. Les écoles des déclamateurs enseignérent à accumuler
des paroles sans s'occuper du fond des choses; on substitua au naturel un jargon
pointilleux; de froides amplifications prirent la place de l'éloquence. La poésie
altérée par les mémes causes eut le méme sort; sa chute ne fut pas moins
rapide; de faibles lueurs brillant par intervalle, rappelérent quelquefois . l'art de
Virgile et d’Horace, mais non pas leur génie.
Cependant, au diio de cette décadence générale des beaux arts, la religion
chrétienne ranima l'éloquence expirante, et donna naissance à un genre de
composition inconnu aux anciens. Alors parurent avec éclat chez les Grecs, les
Basile, les Grégoire de Nazianze, les Chrysostóme, chez les Latins, les Jérôme,
les Augustin, dont les écrits pleins de force, de douceur et de noblesse firent
penser que les chrétiens avaient aussi leur Platon, leur Isocrate et leur Démos-
théne. Malheureusement ces beaux jours de l'éloquence chrétienne furent de
peu de durée; bientôt on cessa de prendre pour modèles les écrits des grands
orateurs; la discorde ensuite troubla les églises, on ne s'occupa plus que de
subtilités ,et de disputes frivoles et dangereuses. D’un autre côté, le débordement
des iei du nord acheva d'éieindre en Italie le génie de l'éloquence et
de la poésie ; leur ignorance féroce détruisit les monumens des arts, ils cor-
rompirent jusqu'à la langue des vaincus et enfin y substituèrent leur propre
langage; le fléau sans cesse renaissant de la guerre, les révolutions fréquentes,
‘la misère des peuples uniquement occupés du soin de défendre leur existence ·
incertaine; le pillage des monastères et la perte des trésors littéraires dont ils
étaient enrichis, toutes ces causes concoururent à épaissir les ténébres qui cou-
vrirent l'occident pendant plusieurs siécles.
Charlemagne, dont les armes avaient subjugué une partie de l'Europe, essaya
d'en bannir la barbarie, mais il ne put faire fleurir les sciences et les arts qu'il
aimait, Alcuin, Amalarius, Angilbert, admirés dans leur siècle, étaient peu
Д
propres 4 seconder ses vues. Aprés sa mort, оп abandonna ses projets. Au faible
jour qu'il avait fait luire ‘succéda la nuit la plus profonde. Alors cependant le
flambeau des arts parut se rallumer dans l'Asie. Les Arabes effectuaient ce qu'on
avait vainement tenté en France : ils eurent des poètes, on cultiva parmi eux
la chimie et l'astronomie, Il est vrai qu'ils abondérent en alchimistes et en
astrologues; mais ils cultivérent avec fruit la médecine, ils portérent assez loin
. les sciences exactes.
Les Califes, aprés avoir joué un grand rôle sur la scène du monde, affaiblis
par les déchiremens de leur vaste empire, par les divisions intestines et par la
mollesse, ne conservérent plus que l'orgueil de leur rang et ce faste somptueux
qui décore le tróne, mais qui ne le défend pas. Ils succombérent sous l'effort
des sultans aguerris par l'habitude des combats et^ par des victoires.
L'empire romain en orient éprouva bientót le méme sort. Les restes expirans
. de cette puissance qui avait donné des lois au monde se réduisaient à l'étroit
| espace renfermé dans les murs de Constantinople. Mahomet I prit cette ville et
- еп fit la capitale de ses états. Les faibles débris des sciences et des arts qu'elle
—. conservait encore dans son sein, forcés de s'exiler d'un séjour devenu barbare,
- allèrent chercher ailleurs la paix et la sécurité. L'Italie qui avait déjà vu naître
. Dante, Pétrarque et Boccace, devint leur asyle. Les Médicis simples citoyens
_ qui, comme le dit La Harpe, dûrent à leurs qualités généreuses et à leurs ser-
- vices l'honneur de monter sur le trône de la Toscane, et l'avantage plus précieux
- de faire le bonheur et la gloire de leur patrie, les Médicis appelèrent auprès
$
` cultivèrent eux-mêmes, et méritèrent de donner leur nom au troisième âge
célèbre dans les annales du goût. Alors les lettres et les arts prirent un essor
- également rapide. Le génie, échauffé par la contemplation des modèles de l'an-
- tiquité, osa lutter avec ces grands modèles, et cette lutte heureuse produisit
- des chef-d'œuvre. Alors, au milieu des monumens du siècle d'Auguste , s'éleva
colosse de l'architecture qui semble défier le génie de l'antiquité ; alors on vit
- €clore les productions sublimes des Raphaël, des Titien, des Véronèse et de
(14)
tant d'autres artistes fameux qui seront à jamais l'honneur de la moderne Italie,
et ces deux poëmes du Tasse et de l'Arioste, si différens, mais peut-être éga-
lement admirables, et qui suffiraient seuls pour éterniser sa gloire. | |
L'imprimerie , inventée vers le milieu du 15èwe, siècle, contribua puissamment à
répandre le goût des sciences et des lettres , en multipliant les écrits des anciens , en
établissant une correspondance facile et prompte entre tous les hommes instruits
ou avides de s'instruire. Les avantages que nous devons à cette importante dé- |
couverte sont inappréciables. Gráces à ce bel art, nous n'avons plus à craindre
le retour de la barbarie. Quelques pertes que des hasards funestes puissent nous
faire éprouver , les chefs—d’ceuvre de l'esprit humain, répandus dans toutes les
parties de la terre, ne peuvent plus étre anéantis, à moins qu'ils ne deviennent
la proie d'une conflagration universelle. Ce n'est point ici le lieu de parler de
l'abus qu'on peut faire de l'imprimerie. J'avoue qu'elle est plus souvent l'inter-
préte de la sottise aveugle que de la sagesse éclairée; je sais qu'elle a propagé plus
d'une doctrine funeste; je sais que tous les jours elle sert à insulter en mille
lieux à la fois ce même génie dont elle immortalise les productions : je sais... .
mais quel est le bienfait utile dont la folie des hommes n'ait pas abusé P
Eu France, un monarque jeune, avide de gloire, Francois I appelait les
arts autour de son tróne. Ce prince allait chercher le mérite jusque chez ses
ennemis. Cette faveur déclarée qu'il accorda aux talens, dit le président Hénaut ,
lui valut à son tour les éloges qu'il méritait, et ce qu'on doit remarquer comme
une chose qui fait également honneur à ce monarque et aux lettres, c'est qu'il
shonora du titre de leur protecteur. S'il n'obtint pas tout le succès que méritait
son zèle, c'est à lui du moins qu'appartient la gloire d'avoir jeté ces germes heu-
reux qui attendaient un autre siècle pour se développer.
Dans l'intervalle qui s'écoula depuis le règne de ce prince jusqu'au temps du
cardinal de Richelieu, on vit les écrivains français occupés sur-tout du soin de
perfectionner leur langage. Les tentatives laborieuses de quelques-uns d'entr'eux
ne furent pas heureuses. Baif et autres qui voulurent faire des vers français
sur la mesure des vers grecs et latins, ne s'apercevaient pas que chaque langue:
a son génie et des formes particulières, si je lose dire, qu'il est impossible de
(15)
transporter dans une autre : ils ne réussirent qu'à se rendre ridicules, Cet essai,
renouvelé de nos jours, n’a pas eu plus de succès. La langue française était dés-
lors assez abondante , mais peu flexible , et, par conséquent, peu propre à se prêter
également à tous les genres. Son caractére dominant était une certaine naiveté
douce, et quelquefois assez piquante, qui nous fait lire encore avec plaisir quel-
ques poésies de ce temps. Montaigne sut en faire un instrument docile qui obéit
sans effort à sa pensée; il l'enrichit d'un grand nombre de tours et d'expres-
sions heureuses; il lui donna une originalité pleine d'énergie, et telle que son
livre perdrait beaucoup de son prix, si on lui donnait le langage de nos jours.
Car le style fait l'écrivain, et l'on ne peut changer sa mauiére d'écrire sans
changer sa physionomie.
La poésie dut à la lyre de Malherbe cette harmonie qui est un de ses plus beaux
attributs. Plusieurs strophes de ses odes peuvent étre placées à cóté des meilleures
strophes du célébre Rousseau. Nous ne parlons pas de ses défauts, ils appartien-
nent à son temps. Balzac, à son tour , fit connaître le nombre dans la prose. Plus sen-
sible à l'harmonie que judicieux dans l'usage qu'il en sut faire, il la porta dans le
commerce épistolaire , comme dans le genre oratoire, et le désir exagéré de flatter
l'oreille le rendit ampoulé , lorsqu'il aurait dà se contenter d'étre simple et naturel.
Mais il faut oublier l'abus en faveur du bienfait. Lingendes fit entendre dans la chaire
des discours où brillent quelques traits d'une véritable éloquence. Nous ne par-
` lerons pas de plusieurs autres écrivains dont il faut louer les efforts plutót que
les succès; ils ne sont guère cités de nos jours que pour avoir préparé la route
aux grands écrivains du siècle de Louis XIV. ;
- Qe siècle fameux vit s'élever tout à coup une foule de grands hommes dans
les beaux arts et dans les sciences. Corneille leur donna le signal. C'est lui dont le
génie sublime semble avoir enflammé celui des orateurs aussi-bien que des poétes-
Racine son émule, Racine, dont la poésie enchanteresse rappelle la poésie de
Virgile , donna l'idée de la perfection accordée à l'esprit humain. Pascal, homme
extraordinaire à l'âge où les autres ne sont rien encore, se montra tout à la
fois géomètre distingué, dialecticien profond, écrivain éloquent. Bossuet, ou
Péloquence elle-même, Bossuet, qui шеш point de modèle, en annonçant
( 16 )
aux rois de grandes vérités, se créait à lui-méme une langue digne de la
divinité dont il est l'organe. Dourdaloue faisait triompher la religion par sa
puissante logique; Masillon la faisait aimer, en s'emparant des cœurs par un
pathétique affectueux et tendre, et par la mélodie noble et touchante de son
style. Le vertueux auteur du Télémaque déployait sa belle âme et son imagi-
nation féconde dans cet ouvrage immortel qui semble avoir été inspiré par le
génie d'Homére, et où la prose se montre la digne rivale de la poésie. Des-
préaux était le fléau de la sottise, l'oracle de la raison et le législateur du
parnasse francais. La Bruyére, tour à tour penseur profond ou peintre énergi-
que, montrait l'homme en action, ou dévoilait les ressorts cachés qui le font
agir. Moliére mettait sur la scéne le Misanthrope et le Tartuffe.
A côté de tous ces hommes illustres, un auteur original, quoiqu'il n'ait rien
inventé, l'inimitable Lafontaine, dans un genre plus simple, faisait tous les jours
un chef- d'œuvre, et s’avançait avec eux vers l'immortalité, sans y prétendre.
Quinault régna sur la scéne lyrique oü il reste encore sans égal. Rousseau mé-
rita par ses belles odes le nom de Pindare frangais. Des académies savantes
conservaient le dépôt du bon goût, et hâtaient les progrès de toutes les con-
naissances humaines. L'instruction, devenue plus commune, rapprochait les
hommes jusqu'alors séparés par l'opinion ou par l'habitude. Une communication
plus générale répandait le goüt de ces plaisirs délicats qui font le charme et
l'embellissement de la’ vie.
Après cette période mémorable, il semble que la nature, fatiguée d’avoir pro-
duit tant de grands hommes, devait se reposer. Mais le siècle suivant fit voir
qu'elle n'était pas épuisée. De nouveaux athlètes se présentèrent dans la lice où
leurs devanciers avaient paru avec tant de gloire, et prouvérent qu'il restait
encore plus d'un laurier à cueillir.
Plus d'une fois des passions particulières ont dicté les jugemens qu'on a portés -
sur le dix-huitiéme siècle. De là cette variété d'opinions par rapport à des écri-
vains dont la plupart ont été connus des homines de nos jours. Peut-étre le mo-
ment n'estil pas venu où la voix impartiale de l'équité puisse se faire entendre.
On pense encore à l'homme, en parlatit de ses ouvrages, et nous confondoris ce
(17)
qu'il faudrait séparer. Quoi qu'il en soit, l’âge qui a porté les Buffon, les Vol.
taire , les J. J. Rousseau, les Montesquieu, les Condillac, a laissé des monumens
glorieux et durables: Les beaux arts n'ont pu franchir, dans cette période, le
degré de hauteur où ils s'étaient élevés sous Louis XIV, mais quelques branches
de la littérature se sont étendues et perfectionnées. Les sciences qui appariienuent
| au raisonnement ont acquis de plus grands développemens; la nature a été mieux
` connue; les sciences d'observation et de calcul ont fait des progrès immenses ;
la méthode de l'instruction , perfectionnée et devenue plus simple, a propagé les
connaissances qui, jusqu'alors, ne semblaient accessibles qu'à un petit nombre
d'hommes privilégiés; les lumières, plus répandues , ont pénétré dans toutes les
. classes de la société; et servi les intérêts des particuliers et ceux de l'état, en
» multipliant les hommes utiles. 1
. On ne реш se dissimuler que, dans les beaux arts, toutes les parties ne sont
_ pas inépuisables. Les hommes de génie qui viennent les premiers ont de grands
… avantages : ils s'emparent de ce qu'il y а de plus exquis, pour le mettre en
` œuvre; leurs successeurs fouillent une mine déjà exploitée ‚ ils y trouvent peu
_ de chaise et avec plus de travail, ils obtiennent moins de gloire. Copendant
3 gardons—nous de ‘partager la triste erreur de ceux qui s'imaginent qu'on a tout
fait, qu'on a tout dit. Loin de nous cette pensée décourageante, et injurieuse ,
» à l'esprit humain. Si la lumière des lettres s'est éclipsée un moment au milieu
| des orages , elle ne s'est point éteinte. Il n'y a pas long-temps encore que nous
. écoutions la voix harmonieuse du chantre de l'imagination, de l'élégant traduc-
. teur de Virgile. Plus d'un heureux essai nous atteste que l'art de Racine et
. celui de Molière ne. sont point oubliés; l'éloquence offrira toujours un champ
. vaste et presque illimité. Mais le talent de l'orateur, à la vérité, ne suffit раз,
. il faut encore le concours des circonstances.
| L'homme digne d'écrire l'histoire пе manquera pas de matière : nous n'avons
| point encore de Tite-Live ni de Tacite : c'est dire assez quelle palme hono-
. fable il reste encore à cueillir. Qui sait се que l'avenir nous réserve? les
| bonnes études sont protégées : la culture assidue des sciences et des arts nous
. doit faire espérer de nouveaux fruits.
M 3
( 18 )
Nous nous bornons pour le moment à vous tracer cette esquisse rapide : elle re-
cevra un jour de plus grands développemens. L'histoire plus détaillée des grands
hommes, et sur-tout l'étude de leurs ouvrages, achevera de nous les faire
connaître. :
Nous avons vu l'esprit humain prendre un essor sublime ; nous avons vu
bientót aprés des hommes médiocres surprendre l'admiration de leurs contempo-
rains, et leur faire négliger les chefs-d'oeuvre des grands maitres, pour des pro-
ductions plus brillantes que solides. Les uns subsistent toujours avec le méme
éclat, le temps a fait justice des autres. Pourquoi les écrits d'Homére et de
Virgile, de Cicéron et de Démosthéne, ont-ils obtenu le suffrage de tous les
siécles? Pourquoi serviront-ils à jamais de régle commune à tous les peuples,
quelle que soit la différence des temps, des pays et des mœurs? C'est qu'ils
portent tous le sceau de la nature. Or la nature est la méme dans tous les
temps et dans tous les lieux. Changez les noms d'Achille ,:d'Hector, de Priam,
d'Andromaque, de Didon, de Nisus et d'Evandre, vous retrouverez dans le
coeur humain les passions qui les animent, vous reconnaitrez toujours le langage
de la vérité. C'est dans cette source que puisérent Homére et Virgile, pour répan-
dre tant d'intérét dans leurs poémes immortels; c'est-là que les deux plus grands .
orateurs de l'antiquité puisérent ces traits d'une vive éloquence , qui armérent
les Athéniens contre les entreprises de Philippe, et les Romains contre les atten-
tats sacriléges du féroce Catilina. |
Profitons des exemples que nous donnent les âges précédens. Si nous voulons
nous préserver de leurs erreurs, conservons dans toute leur pureté les principes
du bon goût; ne nous laissons pas éblouir par un éclat éphémère, prenons le
vrai pour guide, et nous serons sürs de ne pas nous égarer. Il faut sans cesse le
répéter :
Rien n'est beau que le vrai, le vrai seul est aimable.
. Les matiéres dont nous allons nous occuper réunissent l'utile et l'agréable. Ici
le travail porte avec lui sa récompense. Ce cours a pour objet le développe-
ment des principes de l'éloquence et de la poésie. Tous les jours, les chefs-d'oeu-
ES. o Ж ~;
(19)
уге des orateurs et des poètes français nous donneront lieu d'en faire l'applica-
` tion. Quelquefois de courts résumés que vous pourrez faire vous-mêmes , ser-
viront à vous rappeler ces principes, et à les graver plus profondément dans
votre esprit. Quelquefois aussi des analyses ou des compositions sur des sujets
donnés vous fourniront l'occasion d'essayer vos propres forces. Ce cours joint à
ceux de littérature ancienne et de philosophie, sera le complément de vos études
littéraires. |
dem
CAM ha,
Deae"
AF ul ue de ПИЙ
C Sa ig :
LEOPOLDI- AUGUSTI WARNKŒNIG
ORATIO
-DE STUDII JURIS ROMANI UTILITATE АС NECESSITATE
PUBLICE dion |
Die IV Novembris MDCCCX VII ,
cùm
IN UNIVERSITATE LEODIENSI
LECTIONES JURIS ROMANI SOLENNITER APERIRET.
he. “ff т ГЕ Kv
=a ee ай
ORNATISSIMI
OMNIUM ORDINUM AUDITORES!
5. novi pro civitatis et totius vite civilis prosperitate instituti in republicá
ordinatio graviore consideratione digna debet haberi, magna res est, ad quam
auspicandam in hoc amplissimo loco solenni consessu hodié congregati sumus.
Est enim solenniter aperienda nuper instituta UxivEnsrTAs , nova literarum
artiumque ingenuarum sedes in nobilissimá LropiENsmuw civitate per regiam
Augustissimi Principis munificentiam posita ad uberrima et florentissima Mosa:
littora; hec hodié nos convocat ad inaugurandas scholas, in quibus posthàc om-
nium doctrinarum et honestarum artium discipline, arctissimo inter se vinculo
juncte, et cupide studiorum juventuti et omnium ordinum auditoribus tra—
dentur. Intermissa enim diu omnium populorum , multorumque saeculorum vetus.
consuetudo , studiorum tractatio Universitatibus propria , felicissimis auspiciis
jam in vitam revocari, diversarum doctrinarum hucusque interrupta consociatio
restitui , et ad nobile quodque studium et ad quemque honorem aditus aperiri
coepit. Ith temporum nostrorum tempestatibus sedatis, pacis felicissimá, et üt
ajunt, aurea aetate reflorescente hac artium palæstra redux, et Musarum laurea
1.
(4)
revirescere jam ampliüs non timet. Est igitur, cur gaudeamus magna hac insti-
tutione ith ordinatá, que, vigentibus leté studiis ; eruditionis glorià prospera
quaque et presenti ætati et omni posteritati pollicetur.
Universitatibus enim cunctæ Europe nostre gentes et civitates omnem eam,
de quá gloriari iis licet, eruditionis scientiæque abundantiam debent. Religionum
ex fuére fulcimenta , literarum sacrarum et omnis rei divine dignissima presides
. et cultrices. Philosophie lumina in earum Gymnasiis orta seculorum barbarorum
nocte fugata, ad omnes populos diffusa sunt. Ab iisdem , que cæteræ divinarum
et humanarum rerum sunt disciplinz , quibus vita civilis ornatur et beata redditur ,
omnes ferê originem ducunt. Ne loquar de resuscitatà medicá arte in Salernitand
quondam Academia, ё quà in totum terrarum orbem propagata est. Neque de
earum doctrinarum institutione dicam, quibus occultas natura cognoscere causas ,
vel quibus docemur , qua sint reipublice bené ordinandæ et administrandæ
mysteria. Universitates fuére literarum humaniorum apud populos recentiores
restauratrices ac fautrices, veterum ingeniorum memoriam in temporum bar-
barie deperditam revocantes , eaque nova immortalitate donantes. Graiæ et
Latii Musis in Galliam , Angliam , Germaniamque evocatis; recentiorum eh
linguæ formate et ornate , et Poésis cum. omnium artium corona ё longo
somno suscitata.
Pari modo in ENEO ex quo tempore ег institute sunt, semper cele-
berrimæ et publicae privatæque vite saluberrime juris schole extitére, à qui-
bus tota quondam Europa omnisque nostra patria ipsos juris fontes ac omnem.
jurisprudentiam accepit. Cum enim per longa secula Iran , Сатлиж, aliarumque
regionum populi incerto jure nullisque feré scriptis legibus vixissent, en! undecimo
seculo Bontensis UniversirAs toti generi humano juris scholas aperuit, cultissima
antiqui populi Romani jura edocens, eóque ex totà Europa frequens auditorum
copia confluens , in omnia regna veteris jurisprudentiæ monumenta eterna propa-
gavit. Et mox ad littora Rhodani et Rheni et in medio Belgio capita nove
Academiæ extulére, per seculorum seriem jurisprudentiam colentes. In iisdem
deindé Universitatibus literarum humaniorum studiis renatis restituta barbaro
ævo juris scientia ingenuam suam dignitatem recepit; cum seculo XVI im-
(5)
mortales illi Салллж jurisconsultorum coryphæi Cosaciana ratione jus investi-
garent et exornarent. Denique Universitates ad altioris culture fastigia juris
studium duxére; cum ex dispersis ubique privati publicique j juris praeceptis
magnum scientie quasi ædificium conderetur. Là non solüm nata in iis juris-
prudentía sed etiam educata, et in artis ordinem redacta, in scientiarum ac
disciplinarum numerum per eas relata est; que гез, quanti sit momenti , omnium
seculorum historià edocemur. Nulla enim ex omnium disciplinarum numero
tam facilé dignitate sud destituitur, quam jurisprudentia, simulatque ejus stu-
dium à ceterarum disciplinarum artiumque scientià separatum esse incipit.
Jurisconsultorum ordo à legulejorum turba, qui ab operariorum classe поп mul-
tim distant, depellitur , sacrarum legum custodià judiciorumque cura ineruditæ
hominum multitudini traditur , qui dialecticis machinationibus fraudulosisque
artibus , simulatam philosophiam profitentes, publicam civitatum libertatem ,
rei familiaris securitatem , ac totius reipublice incolumitatem callidé perturbare
ac subvertere non erubescunt.
` Hac omnia sapienti animo pervolvens Recis Aucusrissimi saluberrimum con-
silium , ut CONSERVET ET AUGEAT ERUDITAM JURIS DOCTRINAM ÆTERNUM REIPUBLICE
SOLATIUM ET CURIE ORNAMENTUM , in locis omni studiorum genere ornatis ei
scholas collocavit, et in Universitatibus , ut genuine jurispradentiæ cum ceteris
disciplinis familiaritas restituatur et semper foveatur, ei cathedras poni voluit.
Quà in re ordinanda ita de juris studio , in statuto de Universitatum instaura-
tione lato, statuit, ut qui finito studiorum curriculo ex Academià summos juris
honores et dignitates adeptus exiturus est, tim omnium rerum divinarum atque
humanarum scientià , thm accuratà juris et legum peritià instructus dici debeat.
Qui enim ad has dignitates adspirant, eos, jam antequàm ad ipsum juris stu-
dium prodeant, philosophiæ et humaniorum artium lectionibus feliciter operam
dedisse oportet; ut mente bené instructà, et nutrito. magnarum rerum exemplis
animo, ad ipsas jurisprudentiæ scholas adeant. In his autem non solüm legum
et jurium , quibus hodié utimur, interpretatio docebitur, sed et omnis juris
antiquitas aperietur, prelectiones de causis legum , de primordiis rerum huma-
narum, de vicissitudinibus populorum et civitatum habebuntur, ut solus qui
62)
universe juris scientiæ gnarus, et omni eruditionis genere ornatus (ісі possit, ad
ambiendos summos honores, admittatur. Inter ceteras autem , que de juris
scientià habendæ et juris studiosis frequentande sunt prelectiones , étiam
scholas de jure Romano diversas aperiri jussum. est іп Edicto Regis; ac preter
eas de juris ROMANI HISTORIA et INSTITUTIONUM , PAxpEcrARUM quoque prælectionés
in omnibus Universitatibus haberi debent. Hujus juris autem disciplinas, de
quibus scholas habendi mihi mandata est in Leodiensi Universitate provincia,
tractandi munus jam aggredior, et de hujus studii ratione coràm Vobis A. О.
“hodiè loqui, mecum constitui. : :
Ex quo tempore juris Romani studium apud populos recentiores resuscitatum
est, omnes civitates erudite id amplecti ac omnium gentium jurisconsulti præ-
stantissimi et philosophi id summis laudibus celebrare consueverunt, et quidem
nec durante tantim illo, quod vocant, medio svo , sed etiam post renatas literas
humaniores. In totà (еге Europa ejus juris instituta introducta, et Romana juris-
prudentia recepta. Nostris demüm temporibus acriores juris Romani obtrec-
tatores , iique copiosi extiterunt , et ipsa populorum opinio ejus studium ,
anquàm nostra etatis eruditioni contrarium damnare ccepit, ideoque illud ex
usu indè passim recessisse videmus. Quæcunque fuerint hujus rei cause , quas
hoc loco referre , quamvis difficile non sit, nolumus ; summorum tamen
et nostrorum temporum et gravissimorum virorum , inter quos longé om-
nium primi nominandi forent Menzin et Daniets , ea est sententia : in sum-
mis honoribus hoc jus esse habendum ejusque studium diligentissimé colen-
dum. Cum his viris ex animi sententià me consentire lubentissimé fateor, et
hujus me esse opinionis dicere non vereor : Omne juris studium sine ac-
curatiore et subtiliore juris Romani scientid inutile, et ad veram juris-
prudentiam acquirendam ex Romanis semper fontibus esse hauriendum!
Vehementer enim errant, qui notitiæ tantüm causá jurisconsulto hodiè juris
Romani cognitionem necessariam putant, multóque magis, qui ostentationis
gratia in Romano jure versati esse volunt. Plané alia sunt rationes, ех quibus accu-
ratissimum et perpetuum juris Romani studium jurisconsulto commendandum est.
Acprimüm quidem juris civilis hodierni coguitio maximé in diligenti perscrutatione
Cg y
juris Romani est posita, Ex quo enim tempore hujus studium restauratum est, in
omnibus Europe civitatibus illud introducebatur et collocabatur , juris periti
Romanam jurisprudentiam profitebantur , judices , oratores , legumque conditores
ex jure Romano, veluti ex solo ac perenni fonte Rate Omnia nostri juris
antiquissima instituta ех ей emendata ac reformata, plurima ejus præcepta іп
usum forensem recepta, et ipsum Justinianeum juris corpus lex civitatum facta.
Formule et definitiones juris Romani in omnia jura translata , in juris libris
collocata, juris peritiam ubique regunt et ordinant : ut veré dicamus omnem
nostram juris scientiam Romanam esse. 'Talis quoque apud nos, qui singulari
Gallorum Codice utimur , juris nostri est conditio. Ne credatis О, A. per Gallicam
legislationem , juris Romani auctoritatem esse sublatam. Imó major ea facta, et
magis necessaria ad hodierni juris cognitionem , jurisprudentiæ Romane peritia.
Multa sané in Codice nostro ex aliis fontibus emanasse scimus , veluti ex diversis
Gallicarum provinciarum consuetudinibus , ex Regum constitutionibus ; nonnulla
item eaque utilissima per seculi nostri philosophiam in eo introducta sunt,
Sed longè maxima juris Gallici pars Romane originis ; cuncta que in eo sunt altiora
et sublimiora juris principia atque elementa ex Romano jure venére, et ut uno
verbo dicam : Totum juris hodierni fundamentum Romanum est! Doctissimi
et celeberrimi hujus Codicis conditores, in Romauis juris scholis, quarum floren-
tissime in баШа fuére , scientiam sibi. ас prudentiam acquisivére , ct munere
fungentes etiamsi id noluissent , ignorantes ex Roman jurisprudentià haurire
debebant. Ad fontes ergó redeundum et ad legum principia atque originem , ut
cognoscere nostri juris elementa, ut hzc et suis semper rationibus interpretari ,
ac omnium nostrorum institutorum naturam et ingenium explorare valeamus.
Acsi qui errores, quod nemo negabit, legibus nostris et vitia irrepserint, horum
primordia nosse juvat, ut in futurum puriores emendatæque evadant nove leges.
Deindé propria, qua excellit jus civile Romanorum, prastantia , ejus stu—
dium cuivis diligenti ac erudito joris perito commendabit. Et hac quidem i in
ге doctissimi semper et gravissimi jurisconsulti consentire visi sunt, ejus singu-
laris præstantiæ gratid jus Romanum addiscendum esse docentes. Est enim jus
Romanum jus magni quondam populi , cujus respublica optimè ordinata libertate
(8)
et justitid gubernatrice regebatur. Summa huic populo antiquitüs virtus, morum
séveritas et mirus quidam libertatis et justitiæ amor. His auspiciis , faventibus
Diis, juris Romani prima elementa nata sunt, longé antequam sub imperatorum
tyrannide hic populus corruptis moribus collapsá virtute et in patriam pietate ,
prorueret. Jam anté Ciceronis ætatem immortalis Ша XII Tabularum lex lata,
сегі populi mores, peritorum responsa summis honoribus habita , maximé
autem Preetoris Edictum , viva vox sunis CIVILIS | sapientissimas et accuratissi-
mas juris regulas ‚ ас saluberrima et per temporum seriem probata publica ins-
шша attulerant , ceterno quodam et admirabili juris fundamento cons-
tituto. Hzc jura preclara eptimé ordinata vitæque civilis et commerciorum
necessitatibus prudentissimé accommodata , posted per tria secula à summis, quos
ulla vidit ctas! jurisconsultis innumeris libris explanata , accuratissima in-
terpretatione definita et dilatata, et perpetuó à publicis et privatis viris emen-
data sunt. Solum inter omnes populum Romanum Jurisconsultos habuisse ,
non immeritó dicitur. Hi enim summum ingenium cum eximiá eruditione et
mirabili arte conjunxére; ac omnes leges subtilissimé interpretari et de omni
questione verissimé respondere noverunt. Eos inter eruditissimos et gravissimos
suorum temporum viros fuisse et omnium disciplinarum et Graecorum inprimis
philosophie peritissimos, ex mille monumentis elucet. Indè illa Romane juris
prudenti praestantia; indè Ша, quam omnia ei sæcula tribuunt, non peritura
fama! Eorum scientiam artemque Philosophorum princeps LEIBNITzZIUs mathema-
| ticis disciplinis equiparat , (*) cum versatili animo quascunque juris quæstiones
tanquàm mathematica problemata , certam regulam stricté observantes , resolvendi
summa pollerent dexteritate. Sasinus, Juzranus, Scmyoua, PAPINIANUS , Carus, :
Pauzus, et Urpranvs illi sunt corypheei , quorum unus quisque instar omnium ; quo-
- (*) Lewnir, Op. Vol. IV. t. 3. p. 267. Dixi sepiüs, post scripta geometrarum nihil extare
quod vi ac subtilitate cum Romanorum Jureconsultorum scriptis comparari possit; tantüm nervi
inest tantum profunditatis, Et. Ep. T. 1 Ep. 119. 190. Digestorum opus vel potiüs auctorum,
undé excerpta sunt, labores admiror, nec quidquam vidi, sive; rationum acumen siye dicendi
nervos spectes, quod magis accedat ad mathematicorum laudem.
—— ne nl ——
ES
(9)
rum eterna nobis præfulgent exempla , quorumque scientiam attingere , summam
landem et gloriam ac juris studii perfectionem esse putemus! Ex horum virorum li,
bris nobis supersunt monumenta , conservata maximam partem in Justinianeo juris
corpore, sed et alio modo superstitia. Quorum monumentorum perscrutatio
summum nobis sit studium, ab illis tanquam à patribus nostris et totius humani
generis praeceptoribus addiscamus veram juris scientiam , artem methodumque,
omnes leges omniaque jura cognoscendi, interpretandi et recté singulis causis
adhibendi. Profectó majus est veram et cternam juris artem nosse, quàm le-
gum farraginem tanquàm rudem confusamque moiem memoria tenere; illa sola
nos eruditos veréque juris peritos reddere potest. + i
Ipsum denique sæculum nostrum nos hortatur ad acquirendam juris Romani
cognitionem. Nam ad eterna et stabilia redeundum est fluctuantibus undique et
publicis formis et legibus, quæ nostrå ætate jam stabiles esse desierunt. Præstat
certé perennes fontes nosse, quàm iis adhærere, que perpetuó mutantur. Jam -
scimus Codicem nostrum abrogatum iri, novumque, Regni nostri moribus ac
institutis accommodatum , ei esse successurum. Hujus fontibus bené cognitis , qui
maximam partem libri juris Romani sunt, illico jam arte erimus præditi, ipsum
perscrutandi et interpretandi; ac facillimé novas leges, quandocunque venturas
statim rité in republicà ac judiciis applicare noscemus.
Est ergo maximi ponderis jutis Romani studium cuivis cordato jurisprudentiæ
studioso ; cum totius juris artis immutabilis adeóque juris nostri scientia
eo nitatur! et indé apparebit, veram esse nostram sententiam, juris scientiam
sine accuratiore juris Romani cognitione nullum esse.
Quee cum itd sint, nemo jam erit, qui neget ad hunc finem persequendum le-
vem illam ac summis , ut ita dicam , labris libatam elementorum juris Romani no-
titiam minimè sufficere, sed totam Romanam jurisprudentiam ex omni parte esse
amplectendam et diligentissime ас indefesso studio colendam. Sapientissimé ergó
in nostre Universiraris statutis est ordinatum , ut de Hisronza Junis Romans et
Instrrutionum et Dicrsronum schole habeantur. Historià enim edocemur
originem et progressus juris Romani tm omnium legum Romanorum , earumque
vicissitudinum , tim omnium institutorum ac praeceptorum principia et muta-
2
( 10 )
tiones. Quà nobis vid patefactà , ай omnium juris Romani Justinianei ele—
mentorum cognitionem duci, jurium legumque causas et rationes penetrare
possumus, et hec in praelectionibus, quz Institutionum nomine veniunt , expli-
cantur. In Digestorum denique scholis profundiüs іа -justitiæ Romane sacra
intrare et totam illam scientiam et justi et boni artem, ab immortalibus juris-
consultis edoctam, addiscere studemus.
Si, que hactenüs de juris Romani preestantiá ejusque in perpetuum colendo
studio disserui, vera sint (quod nemo negabit, qui recté rem perspexerit )
difficile non erit definire rationem hoc studium bené instituendi, et viam des-
cribere, quá ad accuratam veteris juris artis scientiam perducamur. Non Шат
quidem scholasticam medii ævi docentium methodum sequi nobis licebit, qua
depravata: leges, jurisprudentiae, dignitas detracta, et humaniorum literarum
amantibus tedio facta est Romani juris disciplina. Hi enim juris doctores ( quo-
rum tamen exemplum omni nec non nostro eruditissimo tempore jurisconsul-
torum plebs tanquàm unam veramque rationem sequi solita est) nescientes ip-
sum antique sapientie templum aperire, libros juris civilis ita dilacerare et
torquere solebant, ut eorum ignorantiæ artibusque dialecticis ipsi veteres
juris antistites servire cogerentur; et novum jurisprudentiæ genus docentes
scholas et tribunalia suis preceptis inundárunt, ingenuam scientiam feré pros-
cribentes. Nova Romanis incognita juris principia" falsà interpretatione ex Romanis
legibus deducta statuére , novis barbarisque vocabulis falsas illas regulas definire ,
et monstrosum jurisprudentiae edificium exstruere conati sunt, morem legule-
jorum veterum seu cantorum. formularum imitantes.
Illam dico studii rationem omni operá fugiendam esse, quam jam ALCIATUS
Bupævs: et-Zasivs, magnus deindè Cusacvs ejusque discipuli ас amici, inter
quos. Murerum et Vicuium Zuicuemum mominâsse suflicit ‚ justé damnarunt, et
è СаШа et ceteris jurisprudentiæ sedibus unanimi sententià expellere studebant,
quæ veró, quamvis et summi BELGIE SEPTENTRIONALIS: juris interpretes perpetuó
et felicissimé:cum eå pugnarent, usquè ad nostra ferê tempora regnásse cernitur. |
Ilis enim temporibus, quibus lumina literarum humaniorum in tenebris adhuc
abscondita. essent , primi juris Romani interpretes minimé Ша eruditione: preediti
(11)
erant, quà hoc jus ex suis primordiis demonstrare ejusque ingenium et antiquam
formam aperire pollerent. Illa ex libris juris civilis docuére, que forensi usui
` inservirent , que et ipsi et populi illius evi intelligere potuerant, veris falsa
miscentes. Undé, licet inter hos —- quod ex Azoxis commentariis et ё Grossa
Acunsi elucet —- magni ingenii viri essent , juris tamen doctrina depravata
et inquinata est. Glossà Accursiand sæculo ХШ. facta, que communes docto-
‘ram horum opiniones referens, in foris maximam famam et auctoritatem adi-
piscebatur , jam legum ipsarum accurata interpretatio negligi, et omne in illam
eruendam studium poni ccepit. Major indè mox ipsius juris ignorantia ejusque
in judiciis perturbatio. Accessit , ut juris interpretes Scholasticorum (Sophis-
tarum medii ævi ) methodum in juris scholas introducerent ( *), per quam leges
ac juris precepta miserrimé dilacerata et totius jurisprudentiz facies mutata. Ad
morem Theologorum pro quolibet casu, quem sibi fingere solebant , singularem
decisionem docere, et, nec ostendentes veram juris rationem nec ad altiora juris
(*) Audiamus de iis loquentem magnum Menetum in Oratione de doctoris officio deque
modo jurisprudentiam docendi in Oper. Ed. Конхкехи 1789 tom. 1. p. 138. In his omnibus
varié peccatum esse video à multis eorum, qui quadringentos feré ab hinc annos jus civile trac-
tarunt : quorum etiam nonnulli tantó apud multos in pretio sunt, ut, quasi Atlantis humeris
celum , ita eorum auctoritate hujus artis dignitas sustineri putetur. Nam et multa sepé pro veris
falsa docuerunt; et referserunt libros suos alienissimis quæstionibus, et sine ullo ordine omnia
tradiderunt; et cum latiné loqui nescirent, novum quoddam et monstrosum sibi confinxerunt
loquendi genus , ut, si veteres illi Pauli, et Ulpiani, et Papiniani, et cæteri juris antistites revi-
viscant , multis interpretibus eis opus futorum sit, ad eos, qui scripta sua interpretati sunt, in-
telligendos. At cur falsa quidem pro veris tradiderint , non negaverim alias quoque fuisse causas :
ignorationem antiquitatis , et perversum quoddam studium contradicendi. Etenim cum tota rei-
publice atque imperii Romani facies ita versa atque immutata esset, ut nullum retineret veteris
forme vestigium , alie consuetudines essent , aliz leges , alia religio , alii magistratus , alia judicia,
` extincto autem lumine latinarum et græcarum literarum , omnia densissimis ignorantiæ tenebris
sepulta atque obruta tenerentur : fieri nullo modo potuit , quin homines ejus reipublicæ ignari,
cujus leges et jura tractabant, tanquam in illuni nocte sine lumine errantes, sæpè offenderent,
sæpè laberentur, sæpè quovis potius, quàm quo instituerant , pervenirent.............. Jam,
quod secundo loco posui, multas sæpè ab eis inculcatas quæstiones , neque juris civilis proprias,
3.
(12 )
ac legum principia redeuntes, mechanicam juris artem reddere cceperunt. Ita
Banrorus et Barpus ac frequens discipulorum copia per multa sæcula re-
gnabant ; donec AscrLus Pozrrianus. (%), et post ipsum- АтсАтоѕ ас
Воржоѕ Parisiensis et Zastus Germanus antiquam jurisprudentiæ dignitatem
contra hos Accursianos et Bartolistas vindicare ausi sunt. Sed illorum auc-
toritatem seculorum vetustas consecraverat, et quz docuerant, in foro et
apud plebem jurisconsultorum sancta habebantur, atque inde in omnibus locis,
ubi philosophis ac literarum humaniorum lumina medii temporis noctem ex-
pellere non potuerant , juris: doctrina barbarà ША veste procedebat. Ubi
verd magnorum virorum exempla sequebantur jurisconsulti, ingenuam ve-
terum juris scientiam refloruisse videmus. Idque maximè in Gallid factum saeculo
decimo sexto. Nomina illorum juris interpretum quis nescit? Nomina Ecumanu
Baronis, олкем, Сохти, Mounar, FRANC: Bazouinr, DONELLI, Horromannt
Bans. Brisson, Ютохуѕи Gornorrent aliorumque Р
Sed inter omnes veluti sol inter astra præfulget jurisconsultorum princeps Ja-
conus Cusacivs, quem jam anté ducentos annos Jacosus Goruorrepus (**) à
lateritid auream fecisse jurisprudentiam dicebat. Hi viri et Cusacur disci-
puli, veluti fratres Рітновт, Loïseuir, Fasnr, Шаш humaniorem juris scholam
neque ad id , quod in manibus erat, ullo modo pertinentes, quin verum sit, dubium nemini
unquam futurum est, qui eorum scripta, vel per transennam , ut dici solet , adspexerit. Niti forté
querere , que sit potestas ablativi , ut loquuntur y absoluti , aut gerundii , aut relativi, quis , que ,
quod, et similia, que vel referre piget, grammaticorum non est potiüs , quam jurisconsultorum ,
aut que sit ratio definiendi , quid intersit inter definitionem et notationem vocabuli; quando
Jiceat argumentari ab enumeratione partium , non dialectici potius, quàm juris civilis professores» -
docere debent; aut denique innumerabilia , 44% eorum commentarios legentibus passim occurrunt ,
non meliüs et variüs ab iis artificibus, quorum propria sunt, explicantur.
(*) AwarLus Pourrianus inter primos antiquarum literarum restauratores; apud LAURENTIUM -
Мегісесм Magniducem Florentie. primus elegantius jus Romanum tractare cœpit ; quare non.im-
merito celeberrimus Huco, novam in historia juris Romani literarià cum ipso ducit epocham,
Vide ejus histor. jur. liter. ed. 29°, pag. 59. йет p. 166. ; 176.
(**) Vide Manuale juris Editio nova Bertheloti pag. 35, Memorabilia: Сотноғвері verba hee
|
7
f
4
|
;
ў
м
(13)
instituerunt , que ab ipsis non immeritó Gallica schola vocatur. (*) Ipsi enim
jus Romanum ità interpretati sunt; ut ex ipsius populi. Romani ingenio et historia
id illustrarent, Ad ejus originem et fontes reversi, legum morumque causas
demonstrare et genuinam veramque veterum jurisconsultorum doctrinam docere
consueverunt. Cum classicis auctoribus libros juris conjungentes , reliquias juris
Antejüstinianei ubique investigantes (**), antiquam juris formam cognoscere
et restituere studebant. Ex romane reipublice historia lumen in libros veteres
intulére , publica et privata instituta elucidantes; et grecarum literarum scientià
ornati multos hactenüs obscuros librorum juris civilis locos explicárunt, et
per postjustinianei juris (***) studium novum jurisprudentiz fontem aperiebant.
Па vera juris Romani forma innotuit juris studiosis , atque utilissimum ac sa-
lutare ejus studium genti humane factum.
sunt : illad scire interest , seculo demüm superiore , posteaquam veteris historie linguarum et
humaniorum literarum studium renatum est, simül et jurisprudentiam meliori fato excitatam.
Nam cim anteà solceci filo et jejunà atque asperà interpretum operà jus tractaretur', sine ullo
. historic aut philologice cognitionis lumine, quà destituti ubique passim impegére, Accursii
glossam seu feudum jurisprudentiz sequi et enarrare tum contenti, textu jam pené neglecto, et
abolitis pené libris Justinianeis , exorti certatim qui jurisprudentiam ab his impolitiis vindicaren! ,
tum scriptis, tum ipso textu instaurato , et in his Pandectis Florentinis eductis; in his primi et
potissimi Gulielmus Budeus , Andreas Alciatus, Gregorius Haloander , Antonius Augustinus, Læ-
lius Torellus, Zasius, Viglius, et post omnes , ut taceam cateros, domestica etiam decora, sed
qui unus pro omnibus, qui ё lateritià jam auream fecit jurisprudentiam Jac. Cusacws.
. (*) Vide inter alias Мгиеті Epistolarum Lib. 1. Epist. 67. ed. Ruanxentt Tom. 1. p. 493
et Lib. III. Epist. 69. p. 627.
(%% ) Сизхси in hoc studio merita nemo nescit; sed et Ranconwert Parliamenti Parisiensis
Præsidis, et Тил (Duruzer) Episcopi Meldensis , Cusactt amicorum nomina silentio. præteriri
“non debent; ubique enim ille Codices Manuscriptos juris veteris quærere curavit et doctis Juris-
consultis inventos communicavit; hic primus Uzprant fragmentorum et octo posteriorum librorum
Codicis Theodosiani editor. Videas Hucorem LL. $$. 183. 184.
(***) Hoc maxime Тпғорнил Paraphrasi græca institutionum et Basilicis continetur , illam
primus 1530 Vicntus Zuicurmus, has ad magnam partem Cuzacius et fere integros posteà
-Hanar Favnorus Parisiensis edidit.
C 14) ;
Sicuti in Galli, ita et in Belgio nostro tim temporis cultor jurisprudentia
cum studio humaniorum literarum conjuncta floruit, et in Lovanrensr ACADEMIA
et multis aliis Belgii locis fuére jurisconsulti , qui -immortalitate donati hodié-
que apud omnes gentes justis honoribus fülpent. Postquam enim Gasrrez Mu—
ржоѕ DnecuTENsIS primus meliorem jurisprudentiam professus erat, mox præ-
clari ejus discipuli pari ratione jus interpretari pergebant; inter quos multi in
alias civitates veluti Germanic evocati magnam nominis sui gloriam sibi com-
paraverunt, veluti Wesexzectus (qui WirTEMBPERGE docuit) ANDREAS Gar-
1105 qui Сотомж Асвіррімж et Новектоѕ GiPmawrus qui meritò Cuyacro (*)
æquiparatur , qui in diversis Germanis Academiis jura professus est; in Gallia
Franc. Влтрохоѕ ex ipsius discipulis celeberrimus factus. Alii verd in patria
remansére veluti Jacos. Ravarpus, quem summi ingenii ac uberrima dock |
tring virum præmatura mors abstulit. Floruére bic inter alios Peraus AEGI-
pius Antuerpiensis qui primus omnium fragmenta juris Antejustinianei edidit,
et AGYLæus , cujus precipua Novellarum latina traductio et hodiè- ubi-
que maximi æstimatur. Præter quos omnes de juris studio meritissimi Belgæ
fuére sæpè nominatus Viczius Zuicuemus , quem et aliis laudibus historia
ornavit. (**), ejusdemque amicus Joacn. Horrerus Friso, nec non quem per
totam Europam fama celebravit, Justus Lıpsrus inter principes sui temporis phi-
lologos, qui non levem juris studio præstitit operam, thm Janus GRUTERUS,
Hernsivs aliique, quorum pervulgata nomina recitare nolo. Horum virorum ves-
tigia sequi debemus , ut antiquam artem adipiscamur. Hi veterum juris antistitum
fuére amici; hi eorum scientiam et ipsi profitebantur , et in scriptis suis præclaris
thesauros juris scienti uberrimos sincere antique sapientiæ cultoribus reliquerunt.
Summam igitur laudem debemus illis gentibus, apud quas, cùm nova
pericula cultiori jurisprudentiæ in Gallià et aliis regnis imminerent , nove
—
(*) Videas Stravcurum apud Havsonbum : Institutiones juris romani litterarice 1809.
Lipsia , tom. 1. pag. 84.
(**) Viczrus лв ayra Zvicnemvs in Belgicà seditione clarus fide ‘sud ac justitià ; mortuus est
Præpositus monasterii Gandavensis ad Stum Bavonem. E
,
$
——sE ee. -
(15)
schole ratio servaretur i. e. BELGIS skPrENTRIONALI»US, Apud hos enim reipu-
blicæ libertate felicissimé vindicatà, omnia ingenua studia artesque liberales
effloruisse videmus. Plurimæ apud. eos schola publice fundate; celeberrimi. ex
omni Europa ad eos viri docti evocati; et indefesso studio omnes, discipline
tractari coeptae sunt. Quid illi in ceteris scientie partibus , et presertim іп phi-
lologicis doctrinis præstiterint , notissimum. nec enarrare hoc loco. nécesse est.
In jurisprudentià autem рег duo sæcula usquè ad nostra tempora hi. Benes cla-
ruere, talemque in historia annalibus sibi gloriam acquisiverunt , ut ab ipsis
Bezcicam seu Baravam unis |5снот.Ам appellari audiamus, et ut eorum Jaris-
consulti арий onmes feré populos quasi classici facti sint. Merita Hucosis Gnorn
Huser: , Уоорти, Byxwensuorxir, nec non Voerm aliorumque. notissima. sunt;
sed et Ремтомт, Scuuntincn , WESTENBERGII , BRENKMANNI , Orroxis ас MeeR-
MANNI nomina in omnium eruditorum ore versantur, et corum scripta profun-
dissimos interpretationis: fontes continent. Inter omnes $снотт1кси , quem Cuja-
cium Hollandiæ summo. jure vocavere, memoria nobis sacra esse debet, qui
mira eruditione et subtili: ingenio ornatus veterem jurisprudentiam Antejustinia-
neam illustravit.
Quorum omnium et Gallorum. et Belgarum auctoritatem in patrià med. jam
nunc doctissimi et celeberrimi Jurisconsulti, qui (еге nunc primüm ingenuam
‘juris artem contra Pragmaticorum usurpationem арий nos vindicárumt , in
scholis suis sequuntur, docentes Cujacianam rationem, et magnorum virorum dele-
tam feré memoriam revocantes. Nam hi quoque cum juris studio. arctissimé
conjungunt philosophicas ac philologicas seu historicas disciplinas, ё puris; fonti-
bus scientiam haurientes et pristinam jurisprudentie nobilitetem , deperditam
ferê, restituentes, eádem vid continuantes, quam illi magni viri carpere suis
temporibus coeperant; ut que ab illis elucidari nondüm poterant , ea nunc saltem
et probé illustrentur.
Нас quoque mente jura populi Romani tractare іп hac novà musaram sede
А. О. praeceptorum meorum morem secuturus, mecum constitui, ut et in hisce
regionibus sacra patrum memoria et cultior juris scientiæ tractatio conserven—
tur! Utinam ee mihi vires date sint, quibus ad provinciam tàm arduam
(16)
feliciter gubernandam opus est! Vix docendi munus aggressus іп AcademiAd
Georgiá dugustd, ubi et patrie et amicorum favore tuto facilius opus con—
sümere datum erat, jam in novam quasi terram, ad gravius oficium provo—
cor; et juvenili ferê state apud aliam gentem , que aliis moribus aliisque .
legibus regitur , scientiam difficilem et maximi ponderis docere jubeor. Nunquam
hucüsque latino ore publicas prælectiones habui (in Germania enim. omnia ver-
пасша linguá traduntur); nova methodus apud nos recepta, quam ipse et mihi
optimam et veram conservare velim! auditoribus fortassè incognita difficilior
apparebit. Nec non multe nunc incognite difficultates peregrino mihi certé
obventurz sunt! Quaré Vos omnes О. A., qui in futurum praelectionibus meis
operam daturi estis, humanissimé rogo; ut me talem habeatis, qui sincerá
magis intentione, quàm ей, quam desiderabitis, scientià præditus in hac Univer-
sitate, studiis excitandis operam navando par erit. Vestrorum tantüm virorum
discipulum me esse velle, credatis! qui id unicé agam, ut antiquo Belga-
rum nomine me dignum , et reipublice , cujus civis jam sum factus, utilem me
prestem. Et cum in literarià civitate, cujus arcana vincula eruditos omnium
populorum amplectuntur, nullum nec gentis nec originis discrimen inveniatur ,
me tanquàm ex vestris unum habeatis. Tali tantàm erga me benignitate ac animi
propensione fretus, ad ipsum opus procedere audeo, rogans Deum Ортімом
Maximum, cui omnia magna originem debent et gloriam! ut felici eventu
opus hoc coronet; ut nove huic Universitati det stabilitatem, constantiam et
prosperitatem , бабе disciplinis dignitatem, pietatem et auctam gloriam, et
ut toti reipublice vitæque civili in hac Academia perennem felicitatis fontem
aperire dignetur.
Dixi
CONSIDERATIONS
SUR LA
PROCÉDURE CIVILE ET LE DROIT CRIMINEL;
Par P.-J. DESTRIVEAUX, PROFESSEUR;
DISCOURS PRONONCÉ POUR L'OUVERTURE DE CES COURS.
a ee ee eee à ons mt ee тү сс С
ee ақтаса ee тыр
Messrevurs,
МА d'exposer les règles de Ја procédure civile, et de développer les
principes du droit criminel moderne, je crois utile de tracer aujourd'hui sur
ces objets importans quelques considérations générales.
Les lois suivent les révolutions de la société , dans le principe de sa for-
mation, ой besoins et plaisirs, tout chez l'homme, se rapproche encore de la
nature; les lois ont peu de chose à prévoir, elles sont simples comme la na-
ture; elle-même, Les contestations plus vives que durables, peuvent être faci-
lement apaisées, il y a, pour ainsi dire, alors plus de conciliations que de
jugemens.
Mais quand les besoins agrandis ont rendu fréquens les échanges de toutes
les espéces de propriétés, quand la perfection des arts, l'étendue du commerce
ont accumulé les-richesses et que le luxe a envahi toutes les classes, les rapports
des citoyens se sont multipliés ; les lois positives ont dà ёге plus nombreuses,
I.
| AE E EER ENE |
les points de contact entre les intérêts sont bientôt devenus des points d’op-
position; les différends se sont compliqués, on a senti la nécessité de créer une
puissance qui agissant ап nom de la société , indépendante de tonte іп-
fluence, ne connaissant que la loi, en appliquât librement et fidèlement les
dispositions; il a fallu créer le pouvoir judiciaire. Ainsi le juge mandataire de
la société, est chargé par elle de décider suivant la loi les différends qui s’é-
lèvent entre les citoyens , il ne connaît ni grand ni petit, ni faible ni fort, et si
la justice est regardée comme fille du ciel c'est parce que devant elle la gran-
deur s'abaisse, et le pouvoir s'évanouit.
Mais comment le juge connaitra-t-il la vraie nature des questions qui lui son;
soumises, si la loi n'a pas établi des formes imposées sans exception à ceux
qui paraissent devant son tribunal? Comment prononcera-t-il sur la vérité d'un
titre, sur l'existence d'un fait, si dans la production de ce titre, dans l'affir-
mation et la preuve de ce fait, tout est livré à l'arbitraire et souvent à la
mauvaise foi?
Oü s'adressera-t-on pour obtenir justice, si toutes les juridictions sont con-
fondues ?
Et dans ce dédale obscur, qui allumera un fanal salutaire ? qui tiendra le
fil sacré qui doit nous conduire? nul n'en aura les moyens, nul n'en aura le
pouvoir.
Ce n'était pas tout que d'élever un temple à la justice, on a senti le besoin
d'en rendre l'accés possible.
Et la justice ne pourrait point parler, si elle n'était pas instruite; elle parlerait
en vain si ses arrêts n'étaient point exécutés; ses droits seraient scandaleusement
usurpés par l'erreur, sil n'était pas permis de démontrer que celle-ci a con-
duit les juges; la paix civile serait trop souvent troublée, si de petits intérêts
devaient étre soumis à de trop longues épreuves. :
C'est pour prévenir tous ces maux que les législateurs ont établi la procédure
civile; elle est l'assemblage des formes par-lesquelles on dirige, on instruit, on
fait juger les procès, on poursuit l'exécution ou la réformation des jugemens..
La procédure civile est donc nécessaire à la dispensation de la justice, et sous
"түрү Зага bot ee чону “
er
(5)
ce point de vue elle doit ёте vengée du mépris des esprits superficiels , ou de
ceux mémes que trop de science ам, et conduit à des idées d'une indépen-
dance mal raisonnée,
D'autres n’ont vu dans les actes de la procédure que des moyens d'illusion
présentés à l'habileté de la chicane, ou des instrumens de ruine abandonnés aux
mains de la haine et de la vengeance. Ils se sont trompés, ou bien ils ont ca-
lomnié le législateur; ils ont pris labus. du bien, pour le mal même, et parce
que des individus coupables ont su quelquefois tourner contre l'homme de
bien les formes établies pour le protéger ils ont proscrit ces formes; comme
si l'on était autorisé à proscrire tout ce dont l'abus est possible; comme s'il fal-
lait, par exemple, proscrire les défenseurs de l’état, parce qu'il y a eu des gardes
prétoriennes, et que les soldats de la patrie ont servi par fois à l'opprimer.
C'est à cause de l'abus même que l'on a fait des formes de la procédure, qu'il
faut en acquérir une plus profonde connaissance ; alors la science repoussera
les attaques de la fraude, et les armes préparées par la loi pour vaincre Гіп-
justice ne seront plus confiées aux mains de l'inexpérience et de la faiblesse.
C'est en se pénétrant intimement des motifs du législateur dans l'établissement
des formes de la procédure, que ceux à qui l'exécution en est confiée ne s'a—
wilissent point à devenir l'instrument des passions des plaideurs. Consultés sou—
vent les premiers, et quand l'action judiciaire n'est encore qu'un projet, il
leur est bien facile d'adoucir les ressentimens par des paroles conciliatrices, et
par une sage lenteur de donner le tems de se rapprocher à ceux pour qui
l'amitié est un besoin, et qu'un procés eüt à jamais désunis.
Cette heureuse conciliation n'est pas toujours possible. Mais obligés de des-
cendre dans l'aréne judiciaire pour y défendre les intéréts dont ils sont chargés,
que les directeurs de la procédure n'oublient jamais ce principe du droit: des
gens, qu'il faut se faire pendant la paix le plus de bien, et pendant la
guerre le moins de mal que Гоп peut.
C'est dans ce sens que nous chercherons à fixer les règles de la procédure
civile. Ne craignez pas cependant, Messieurs, que de vaines abstractions vien-
ment nous séduire; c'est dans la pratique du droit que la loi doit être le
(6)
moins chargée de commentaires; trop de recherches sur son esprit tueraient au
lien de vivifier; et si quelquefois elle nous semble incomplete ou obscure, nous
trouverons un guide dans la jurisprudence des tribunaux chargés de l'appliquer.
‘Les formes de la procédure sont nombreuses , nous le savons; mais la méthode
peut empêcher que le nombre ne soit confusion. Que la multitude et l'aridité
apparente des matières ne nous arrêtent point, rien ne doit retenir celui qui
veut être utile à la société, et cette pensée doit soutenir votre courage et le
notre; elle devra redoubler notre zèle et nos forces à l'instant où nous entrerons
dans une carrière bien plus vaste, celle du droit criminel. La, les intérêts: sont
d'une autre importance :' jusqu’à présent nous avons vu les citoyens discutant
entr'eux -dés affaires privées; ces débats naissent et meurent ignorés, engloutis
dans l'abime où disparaissent toutes les transactions particuliéres; un peu plus,
un peu moins d'or, tel est le résultat de presque toutes les procédures civiles ;
mais em matiére criminelle, c'est la société tout entiére qui agit, intéressée
qu'elleestà lapunition due au crime, ou à la protection réclamée par l'innocence.
Les réparations sont terribles ; il s'agit presque toujours de la vie, de la liberté
ou de l'honneur d'un citoyen, et quelquefois aussi de l'honneur de sa famille,
si dé cruels préjugés font retomber sur elle l'infamie de son chef.
Les lois criminelles appartiennent au droit public, elles ont leur origine dans
le: contrat social qui а primitivement lié les citoyens entr'eux.
Leur but est de maintenir la tranquillité de la société en punissant le « cou-
pable; en arrétant par la crainte ceux qui voudraient: limiter.
Elles sont de deux espèces, les unes ont pour objet la définition des crimes
et l'application des peines; les autres prescrivent les formes que l'on doit suivre
pour constater les crimes, ‘et еп convaincre les auteurs.
La première règle: dans l'établissement des peines., «st: de les: proportionner
aux crimés; on ‘doit se souvenir constamment que la loi n’agit point раг ven-
geance; elle punit le coupable pour le corriger s'il est possible, et par l'exem-
ple de sa peine, prévenir le mal à venir.
П faut donc user rarement des. peines capitales ou de celles qui réduisent le
‘coupable à un état tel, qu'il lui devient indifférent de-persister dans la volonté
du crime ou de s'en corriger,
ee уут ни mt кас жакет асса жап =
n a ee деби
ое
(7)
La multiplicité et l'atrocité des supplices sont particulièrement fréquentes
dans. ces états despotiques où la vie de l'homme est moins estimée que celle
des animaux ou la fortune des condamnés étant confisquée vient enrichir le
despote qui l'assassine : là, il n'y a qu'un maitre et des esclaves, on Y cherche-
rait vainement une cité et des citoyens.
- On doit aussi le dire, des peines effrayantes ont été infligées par ces tribunaux
où les hommes se sont établis les vengeurs de la divinité, où l'on soulevait
le voile qui couvre: a, pensée, pour condamner la conscience , où les juges se
montraient. toujours implacables en prononçant leurs, arrêts au, nom du Dieu
qui pardonne. Ainsi la tyrannie et le fanatisme sont deux monstres qui ne se
plaisent que dans le sang, et sous ce rapport, comme à bien d'autres égards,
on a pu dire que la lecture des lois pénales d'un peuple donne l'idée de son
état moral.
Па modération does. les formes, de l'instruction criminelle , la publicité des
імдетепе là latitude de la. défense ont également un rapport direct avec la
liberté: des nations; il sera facile. de réduire à l'esclavage. un peuple, où le ci-
toyen, le. pére- de famille sont, exposés, à la privation de leur liberté pour les
moindres accusations. les sentimens généreux sont, bientôt comprimés là, où l'on
s'habitue à regarder comme une chose simple. l'emprisonnement d'un. citoyen;
il n'éxiste pas de garantie pour les biens les plus précieux là, où le juge décide
dans:le secret, ой la voix de l'accusé est étouffée , ou bien se perd dans de soli-
taïrés clameurs. :
L'histoire vient appuyer, nos réflexions par des exemples imposans,
A Athènes, à Rome , les accusations , la défense , les | jugemens étaient publics.
Aussi EEE que la liberté ӨЙӨӨ, à Rome, le peuple s'était réservé le
droit: de- juger les. causes dans lesquelles, il s'agissait de la vie ou de l'état d'un
citoyens les: empereurs le dépouillèrent de cette. précieuse prérogative après
l'avoir- asservi.. Qu’arriva-t-il? que l'on put dire à presque tous, ce qu'un homme
intrépide écrivait. à l'un d'eux : surge carnifex , léye—toi bourreau.
И n'entre pas aujourd'hui dans notre plan de retracer l'histoire de la législation
et du droit criminel; elle mérite des développemens particuliers. Qu'il nous suffise
(8)
de dire qu'après avoir été la honte et le tourment de l'humanité: ‘pendant plu-
sieurs siècles, les lois criminelles sont ‘enfin devenues ‘dans quelques ‘pays: à
peu prés conformes à la raison : et cette heureuse révolution est due aux
progrès immenses de la philosophie, de cette philosophie que l'on a tant-ca-
lomniée, tandis qu'il est impossible de faire un pas sans rencontrer les monu-
mens de ses bienfaits; c'est elle qui a inspiré les pensées de Montesquieu, les
ouvrages des Beccaria, des Filangieri, des Pastoret ; c'est elle qui a inspiré à la
grande Catherine IT, les immortelles instrüctions publiées pour son code;
c'est elle qui a war l'humanité pleurant sur la tombe de ceux que les tor—
tures et d'affreuses lois avaient injustement sacrifiés. C'est elle qui avait fait ré-
tablir ces formes protectrices par lesquelles un accusé est jugé par ses pairs;
c'est la philosophie qui avait relevé ce juri que les Anglais regardent comme le
boulevart de leur liberté, que la France a conservé, et que nous n'avons plus!
Vous pressentez déjà, Messieurs, que ce ne sera point'à une triste énuméra-
tion des crimes et des peines, à une séche nomenclature de quelques formes
d'instruction que se borneront nos travaux. Dans de semblables matières il ne
suffit pas de connaitre, il faut savoir. Tout doit étre examiné , discuté , comparé ;
nous le ferons avec liberté, mais sans licence; avec attachement aux principes ,
mais avec un respect profond pour les lois. Vous nous seconderez, Messieurs,
dans nos travaux, vous nous en diminuerez le poids; rien ne nous arrétera
dans l'accomplissement de nos devoirs, ils sont sacrés; de votre cóté vous rem-
plirez l'attente de votre Patrie, du Monarque, de vos familles, et nous ajou-
terons , la nótre. La plupart d'entre vous se destinent au barreau ; un grand
magistrat va leur adresser la parole (*) :
e Ces tems, il est vrai, ne sont plus, où votre éloquence réglait les empires,
« où tout un peuple assemblé vous écoutait sur, ses intérêts. L’étroite enceinte du
e barreau semble ne laisser plus d'espace à de si grands succès; mais ne
« voyez-vous pas l'issue qui vous reste pour aller à la renommée ? ү étes
« encore les maîtres de votre gloire; prenez seulement la défense d’un innocent
(*) Servan. Discours sur l'administration de la justice criminelle ; tom, 16, , p. 56.
i (9)
a inde accusé , et bientêt vous aurez le genre humain pour client; la pitié court
` « avertir les hommes de toutes parts, et les rend attentifs à la cause qui les
« intéresse tous. Déjà votre nation vous écoute ; que dis-je les nations étrangères,
` «e nos ennemis même se mêlent avec nous pour entendre le défenseur de l'hu-
« manité. Parlez, votre langage leur est commun, c'est celui du sentiment ;
е l'intérêt que vous défendez est le leur, c'est celui d'exister; vos lois leur sont
к. .« connues, ce sont celles de la nature, "сей la loi de ne faire aucun mal à ses
| « semblables, Quel majestueux bid: qu'un homme éloquent entre ses juges
« et le genre humain , parlant pour l'innocence, au milieu du vaste silence qu'im-
« pose un si grand "intérét! l'attention publique fait pálir sur son tribunal le
e magistrat distrait ou passionné , les cœurs se déchirent, les larmes coulent,
e les acclamations s'élèvent, et l'heureux protecteur de l'innocence obtient à
- - ee la fois le triomphe des talens et de la vertu. »
|... La renommée a, Messieurs, plusieurs couronnes les unes sanglantes et mélées
de cyprès sont pour les conquérants ; assis sur des ruines ils les reçoivent en
` insultant à la misère des nations.
Les autres plus honorables sont réservées aux bienfaiteurs de l'humanité ;
tout homme peut prétendre à celles-ci.
Vous vous distinguerez Messieurs , nous n'en doutons pas dans ce noble con-
cours; en éclairant vos esprits, vous agrandirez vos 4mes; vous tendrez sans
cesse à la connoissance de ces vérités utiles qui seules ont quelque prix aux yeux
du citoyen. Le monarque ne craint point la vérité puisqu "il favorise l'instruc-
. tion, répondons tous à.ses bienfaits, et n'oublions jamais que les vraies lu-
. mières conduisent les peuples à la vraie liberté, comme leurs chefs à la véri-
table gloire.
ORATIO
DEODATI SAUVEUR,
QUAM,
RECTORIS M. MUNUS DEPONENS,
PUBLICE HABUIT D. V. Остовмв a. MDCCCX VIII.
ILLUSTRISSIMI , AMPLISSIMI,
OMNIUM ORDINUM SPECTATISSIMI VIRI.
Ос tempore uberrima seges, et іп Europa passim, et in nostris regionibus
remunerata est agricole laborem, qui in sinu familie letus providentiam gra-
toque animo laudat; quidni universitas Leodiensis , lectiones academicas ,
implorato priùs solemniter cceli auxilio , auspicata , hodiè rerum conditori gra-
tias de litterarid, ut ita dicam , segete agat, quam primus hicce annus lætissi-
mam progenuit? Nam si unquam feliciores successus nostros predicare licet,
nonne ita hoc maximé concedendum est, si remoto superbie sensu , eterno
omnis boni creatori, eos deberi pii profiteamur ? Sic mente affectis ea fiducia
crescit, omnis arrogantiæ expers, qua æmulationem nutriens, nec invidiam
provocet , et 'gloriam quodammodo temperans , nos digniores ей reddere
videatur.
Ut autem prima laus supremo numini tribuenda, sic princeps, Belgii nostri
academiarum fundator , reverente nobis hoc loco gratoque ore memorandus est;
cujus ut generosa benignitas et sollicitudo studia nostra comitans tuetur; sic mu-
nificentiam in omnibus, queis academic Leodiensis et splendor et prosperitas
crescat , largiendis , annales nostri prædicabunt.
Quas quidem munificentia ed majores fructus protulit, quod ei, quantum
sperare fas erat, alumnorum nostrorum industria respondit; nec sine paternd
1.
С АЕ =: ны "i
quádam lætitià numerosos undique ad disciplinas nostras accurrere, et insignes
multorum progressus et doctrine specimina mirati sumus!
Enim verd, quid dulciüs nobis contingere potuisset illa persuasione , primos
conatus laboresque nostros ad promovendam publicam utilitatem non modo
irritos non fuisse, sed omni expectatione majores successus. ;
Nimirùm publica utilitas summus nostri et laboris et desiderii finis : de
quà ingeniosus vere gloriæ estimator : e Nisi utile est quod facimus, stulta
е est gloria » Hanc. provehere voluisse nostra laus est; provexisse meritò
letamur. 4
Etenim longé absit 4 nobis puerilis jactantia, que homines, suorum оре-
rum preposteré amantes, ad successus ultra verüm attollendos impellit; longè
absit à nobis, ut adolescentibus malè blandiamur : qui si votis nostris mints
respondissent , melioris in posterüm conditionis spes nos potiüs solaretur ,
quam in ipsis academic nostre annalium initiis veritatem, cui soli conse»
crandi patent , contemneremus.
Ceterüm ego, cum mihi primi hujusce anni academici historia adumbranda
sit, non siné quádam animi sollicitudine ad eam rem accingerer, nisi, munus
hoc meum positurus , eamdem à vobis indulgentiam benevolentiamque securus
expectarem , qua nunquam non confirmastis in novo rerum ordine progredien-
iem , ubi песеѕѕе fuit multa dubii, consilii, multa in academiarum nostrarum
mormâ non previsa occurrére , qua consuetudine neque ordinari boda
neque satis illustrari.
Adumbrationis autem шег precipua lineamenta chronologico factorum or-
dine distinxi, singula summatim persecuturus, ne minutis diutiùs immorando
auscultantium quamvis propensá voluntate abuti sine necessitate videar.
Etenim hoc mihi propositum est, ut precipua quadam considerantibus ap-
pareat, ad quemnam sive amplitudinis sive utilitatis gradum , in hocce regno
assurgere humana cognitio felicissimis auspiciis coeperit , quáque ratione ad altis-
sima nitentem academiæ nostre impellere ultra et sustinere possint. 210
Itaque acta exponens omnesque nostri instituti partes indicans, simul qua
proximo anno accessura sunt, atque ex his proventura. commoda docebo.
ee a os
(5) |
2 Scinnt hoc college mei, me id officii mei duxisse eos consulere; eorumque
sententiam colligere, ne quid sive in hac oratione, sive іп ірѕй rerum indi-
_ catione omitteretur.
"Decreto regio, quo йын civium institutio in meridionalibus regni pro-
йй ordinata, ‘tres. litterarum "universitates fundate sunt : inter civitates
hx bono fruituras Leodium relatum esse letamur.
© Quippé ad regis. nostri in hancce civitatem benevolentiam gravissimae cause
азага, cur Ша ex omnibus provincia urbibus tanto beneficio honoreque
dignissima йөген nam ut omittamus civitatis nostra amplitudinem , sitüs
delicias, victüs, servatà comparatione, pretii mediocritatem , et publicorum. ædi-
ficiorum E : ut, inquam, hee aliaque omittamus, non potuit non
movere sapientissimum principem , cum insignis nostratium in litteras artesque
amor, tum publica industria ad summum ‘elata perfectionis fastigium , tum verd
maximé civium nostrorum liberale et ad publicam felicitatem tuendam augen-
damque propensum ingenium. А
^ Desiguatà academia Leodiensi, professores ab ipso rege lecti avide tempus
expectabant, quo se regid fiducià dignos, benignitati gratos ostenderent. Ac—
cedebat, quod zqué summo eos ardore inflammaret, publica expectatio ; nec
dubia benevolentia. Quæ res singüloram officii mensuram quodammodo exten-
dere videbatur. -
Inscribendus annalibus academiæ nostræ solemnis Ше dies candidissimo calculo
dignus, nobisque et posteris in perpetuum memorabilis, quam praesentibus
provincie et’ urbis amplissimis dignitate sive civili, sive militari viris, publica
ápplaudente 121104, academià nostra proclamatá, vos in munera vestra instituti
estis ab excellentissimo et illustrissimo viro publica, quam vocamus, institu-
tioni, disciplinarum artinmque studiis eo tempore praeposito.
"Qui regis vicem implens, veluti intimam ejus mentem vobis aperuit; qua
generosus idém et civium suorum libertatis amans, vos tanquam socios in
к, patriæ felicitatis promoyendæ gravissimas vocavit.
Quipp? іп illius: illustrissimi: viri suavissimá oratione mirati estis. pulcher—
капат philosophig-cum vastà eruditione conjunctionem. |
(6)
Unde pendet summi artis magistri præcaptun i е Scribendi recté sapere est
et principium et fons. »
Itaque non sine leto applausu de disciplinarum dignitate, deque publicæ ins-
titutionis thm universe , tum imprimis de supreme inter alia civilis vitæ instituta
eminente gradu ea pronuntiari audivistis, de quorum veritate atque prestantia
vobis ipsis persuasum esset. Attentos deinde in se convertit provincia hujus
gubernator idemque collegii curatorum nostre academiæ praeses, regis delegato
ita respondens, ut adpareret parem in amplissimis viris esse gravissimarum
rerum prudentiam, ingenii liberalis nobilitatem et in principem patriamque
fidem.
Postquam ingenio celebrata audiveratis principis in academiA constituendá ,
benefacta, difficiles sané mez erant partes; nam et pro ingenio voluntatem
in me esse non ignoro, et oratores excipienti ad exprimenda animi sensa
vix mentis colligende otium fuerat; sed ipsa recti voluntas suam habet lau-
dem atque fiduciam , et faciles aures reperire apud prudentes solet, qui officii ar-
dore ductus inspiratusque loquitur. Equidem credidi me fidum interpretem
fuisse omnium quibus recta placent, omnium parentum , omnium collegarum
meorum , cum academic Leodiensis reverentiam et summas gratias principis
` majestati in illutrissimi ejus vicarii persona obtuli.
Instituta academia pari ardore et industrià munus suum implere coepit.
Namque normam que omnes ejus partes et singulis facultatibus attributas
lectiones resque tractandas indicat atque ordinat, religiosé sequens, quantum
presentis ejus statüs ratio concedebat, vastum institutionis superioris campum
percurrit, in qua si designatas nobis jussasque partes, rerumque varietatem in-
tueamur, nec necessarii quidquam omissum reperiemus , nec utile quidquam
deesse, nec quidquam, quod utile non sit gravisque momenti, postulari ; sive
doctrinarum elementa consideremus , quatenus latissimo usu sociatæ vite ne-
cessitatibus commodisque prospiciunt, sive philosophiam omnium scientiarum
artiumque moderatricem.
Quod verd dixi Academiam Leodiensem ad norme nostre legem , se, quoad
lectionum materiem composuisse, non ita intellectum velim, quasi, quoad
(9)
universam ejus vim , post unius anni laborem nos еб jam provectos esse existi—
mem, quo conjunctis omnes viribus contendimus. Nimirim: temeritatis esset
id affirmare, de quo non nisi longiori temporis spatio accuraté licebit judicare.
Etenim inter partes singulis facultatibus tractandas alie sunt gravissimze, aliæ
minoris et momenti et amplitudinis : ille , ut longius spatium exigunt, sic
eminere in programmatibus debere censentur , cæteræ non nisi per inter-
valla, ut ita dicam , apparere ; ita ut quivis discipline nostre alumnus annorum
parandis academicis gradibus prescripto numero , omnia institutionis elementa
ad propositæ promotionis honorem necessaria addiscere possit.
Igitur ut omnem legis, quà instituti sumus , vim penitüs intellectam іш-
pleamus , biennii aut triennii spatium requiritur. Nihil omittere , omnes partes
pro suo quoque sive pondere, sive præscripto studiosis tempore tractare, hac
duplex institutionis nostra præposita laus est, cujus bené coepte rationem
tempus perficiet. — Atque hoc loco attipgere cogor, quod non leve incommo-
dum dolemus; quid enim taceam , que programmata nostra palàm loquuntur ?
Nempé omnes intelligimus quam sit exoptandum , ne plures academiæ nostra
cathedræ diutiüs vacent : quibus , cur nondum designati professores fuerint,
alia causa esse nequit, nisi dignissimos legendi summopere laudanda voluntas:
Neque nobis tantam supreme auctoritatis. benevolentiam expertis dubitare
licet, quin illad quoque votis nostris quam brevissimo tempore sit accessu-
rum. Imó quod optabamus, id nobis ex parte contigisse, his ipsis diebus ac-
cepimus. Vocatum enim ad facultatatem disciplinarum mathematicarum et phy-
sicarum brevique adfuturum novimus virum eruditionis laude preclarum. Quare
inter prelectiones nature studium complectentes jam nunc gradum suum non
sine omnium adolescentium applausu tenebit botanica , ditissima Ша et pulcher-
rima, ut natura, scientia, cujus cum aliis disciplinis multiplices nexus, cognitio
in multis necessaria , in aliis jucundissima reperitur.
Illarum igitur disciplinarum studio, que primis et gravissimis civilis vitæ
necessitatibus utilissimam operam præstant, nec minus reliquarum quas norma
nostra sive designat tantum , sive jubet, institutionis nobis mandate systema
continetur; hujus nulla pars negligenda , nulla non suo in honore cultuque
(8)
ponenda, atque ipsa academiarum inter se comparatio plurimum. lucis in sin-
gulis diffundet. Ceterum inter res à facultatibus] tractandas: lex» nostra preci
puas tantum indicavit; alias: non exclusit пиш, sed industrie vestrae et
prudentiæ reliquit.
In quo ut сарда constituit suprema auctoritas , тили arbitrio хезіго pers
mittens, sic egregié singulis facultatibus , veluti ed et methodum: præscripsit
meditatione et experientia probatam. jd TERT
Enimvero si consideremus operum , qua possidemus , multitudinem , ей
nova in dies in lucem prodeuntia, fieri vix possit; quin aliquantum timeamus j
ne confusa copia perstringat potius mentis aciem quam illustret. Et vero maximi
momenti hodie est optimam cuivis scientie methodum constituere; quo sapien-
tiùs norma nostra cavit, ut quam quisque disciplinam traderet, ejus ante.
methodologiam , et, si amplitudinis ratio flagitaret , encyclopediam quoque
exponeret; ceterum, quanta utrique prélectionis pars consecranda , professo=
ris judicio relinquens. Nos autem, si veram vim legis quærimus , id a nobis
postulari intelligimus, nempé , ut in prolegomenis necessariis complectamur et’
quam maximá fieri possit perspicuitate discentibus indigetemus illud. punctum
quod in systemate scientiarum generali, specialis illa scientia occupat, quá
imbuendi sunt, utque accuraté et studiosé iis omnes: secundarias, ut aiunt,
partes illius, quam tradituri sumus , veluti primarii rami ramusculos enume-
remus. Hec omnia academia nostra, quantum: nascentis institutionis inevitabilis
difficultas et studentium imprimis ratio patiebatur , religiosé prestitit. Neque
vero intra officii terminos stetit, sed ultra etiam progressam esse; nobis merito
gratulamur. | í |
Nam, ne alia hic memoremus, cum M PA professorum i felices ingenii
цаа plurimum ad ejus prosperitatem splendoremque conferre , meritò
censeamus , non potuit nobis non gratissima esse duorum inter nos clarissimo-
rum virorum docta industria. Nempé Ignatius Denzinger , in logices , que
alumnorum suorum ad usum vulgavit, lineamentis, rem naturà sud diffi-
cilem ita persecutus est, ut methodi præstantiam ingenii acumine æquaverit,
Leopoldus Warnkoenig autem , cum jus romanum, immense molis materiem ,
Sn Аа ы
(9)
exquisitiori et doctiori systemate, celeberrimorum hujus ætatis jurisconsultorum
exemplo traderet, et ipse novum sua accommodatum rationi opus edidit,
tironibus viam aperiens ad altiorem cognitionem antiquæ illius jurisprudentiæ ,
Ж“ ernam quodammodo imperio romano vitam donare videtur.
terum magistratüs paterni specie honorati, non sine insigni voluptate
omnes academie professores numerosam illam vidimus juventutem plenam
fiducià , veluti doctrinarum ad fontes generosa principis manu reseratos undique
collectam accedere. Cui que in ultimà promotione honorifica pronuntiavi, hic
novo testimonio juvat confirmare.
Enimvero si in maximo numero unum alterumve excipiamus, cæteri omnes
‘saluberrima ША persuasione mihi penitüs imbuti visi sunt : non nisi in studiis
et laboris amore serenam mentem puramque letitiam reperiri; itaque quibus
religionis morumque preceptis confirmati, patrios lares reliquerant , eadem
colere in nostrá civitate non desierunt.
Quidni igitur in posterum letiora etiam speremus, atque ed magis, quod
academiz statuta, nunc demüm post annuam experientiam et perficienda et
vulganda, alumnorum nostrorum, tum іп studiis industriam , tum morum
- disciplinam impensius tuebuntur.
Quibus equidem confido nos id brevi assecuturos esse, ut, si quibusdam
fortê placeat magis pravo exemplo bonis nocere quàm eorum mores imitari ,
ut, inquam, illi, id, se porró facere impuné haud posse intelligant, neque
enim ubi severitate opus erit, nos officio nostro deerimus ; cujus ut summam
implevisse censeamur, hoc ipsum requiritur, ut ingenii juxta et morum ins-
titutionem absolvamus.
Тат ab officio nostro ad ea transeamus que votis nostris ad academic
prosperitatem et splendorem aut concessa jam tenemus aut etiamnunc præs-
tanda expectamus. ,
Atque hic, non dubito, clarissimi viri, quin ad norms vigesimum octavum
articulum, et que in eo magna et multiplicis generis bona academic jubentur
9 Yq § J ,
cogitatione jam convertamini : enimveró tantam in excellentissimis atque amplis-
simis viris universitatis curatoribus fiduciam meritó positam habemus, ut præpos-
2
( 10 )
terim sit, metuere, non modo, ne in illo articulo statuta parüm curentur,
sed etiam , ne, quantum ab ipsorum voluntate et in litteris. nostris promo-
vendis ardore pendet, seriüs impleantur. Huic enim amplissimo collegio norma
mandavit, ut optimam , quæ ipsis videretur, rationem. proponentes, recen—
tioribus linguis in academià tradendis providerent : que res quanti sit pon-
deris, quam exoptanda sive academia alumnis, sive reliquis etiam civibus,
non potest viros et sapientissimos et doctissimos latere. Nimirüm is fuit, ho-
diéque est humani ingenii progressus , ut omnes feré recentiores lingue ,
doctz , ut ajunt, factæ, suam habeant litteraturam, sua ad doctrinarum studium
preclara opera; undé ingens bonum existimamus cum exterarum nationum
scriptoribus. mutuà linguarum cognitione vigens veluti ingeniorum commer-
cium , atque hoc potissimum tempore, quò diuturnà et grandiori per Europam
universam gentium agitatione id effectum est, ut inter remotissimos locorum
distantià animorum arctior, quam olim inter proximos, conjunctio inveniatur.
Idem vero normæ articulus curatoribus alia insuper ordinanda permisit ,
minora quidem , neque tamen indigna qua studiosé curentur, graphidos sci-
licet scientiam atque equitandi et armorum artem : de quibus omnibus] ab ex-
cellentissimorum et amplissimorum virorum et voluntate et prudentià cum
summa tum optima expectamus,
Quod si hic in curriculo raptim adumbrato pedem sistimus , id unum nobis
superare patebit, ut bona impetrata enumeremus; qua quidem novas à nobis
gratias generoso principi flagitant patriæ et rectori et tutori dignissimo. Plurima
enim et maxima jam concessa gaudemus , sivè disciplinarum que proprié di-
cuntur instrumenta, sivé omnino academic ornatum spectamus.
Nec vero illustrissimi curatores nostri hic sine grati animi а есіп nomi-
nandi veniunt, quibus mediatoribus atque interpretibus ad accelerandam acade-
miæ prosperitatem brevissimo (бери spatio et sub ipsis muneris nostri initiis
tanta impetravimus.
In his numerandum est ædificium cum structurá magnificum, tum гага situs
amoenitate, idemque, vastum et nobili usui omnibus partibus egregiè accom-
modatum. Bibliotheca autem, civitatis nostre munificentià in academiam trans-
( 11)
ferenda ; exiguo. quidem voluminum numero continetur, et in paucis minima
pars melioris note ; sed regis liberalitate annuo spatio multa accesserunt , et in
dies accedunt , concessá majori pecuniæ summá in hunc imprimis finem im-
pendenda. Igitur que maximé necessaria videbantur, in sud quisque facultate
jam paravimus ; cetera deinceps adjicientur , speramusque fore, ut quod summo
et nostro et alumnorum commodo vehementer optandum est, brevi litteraria
academia nostre instrumenta reliquarum rerum magnificentiæ respondeant.
Non minoris momenti ducimus disciplinis inservientes adparatus : in qui-
bus chirurgie armamentarium ornare coepimus, et instrumenta ad plerasque
operationes necessaria professorum usui tradita sunt. Hunc vero appara—
tum ita compleri suprema autoritas jubet, ut historie artis chirurgice quasi
adumbrationem exhibeat; idemque non adolescentibus modo docendis utilis-
simus erit, sed etiam regionis nostre artifices ad saluberrimam in instrumentis
fabricandis æmulationem invitare poterit, quz vel ad physices experimenta ,
vel ad chirurgiam pertinent. In physices autem apparatu, et in laboratorio
chemico magnus et jam reperitur instrumentorum numerus, et promissa ex-
pectantur complementa. Plures sané collectiones etiamnum desiderantur. Sed
que illustri curatorum collegio intercedente et interprete nobis paranda sunt ,
ea deesse satis est, ut expetita etiam et flagitata esse confidamus. Amphitheatra
autem medice facultati consecrata hoc ipso tempore duo absolvuntur, scilicet ,
anatomicum grandiori spatio quadringentis auditoribus sufficiens, et clinicum
minori amplitudine in nosocomio civili , idque instrumentis meteorologicis abunde
instructum.
In iis autem, que etiamnunc desiderantur, enumerandis longior fortassis
` essem et accuratior , nisi ardorem meum temperaret justissima fiducia, in cura-
toribus summopere colendis juxtà atque іп supremá autoritate collocata; quam
experientià cognovimus nunquam aut in donis suis distribuendis , aut in sub-
sidiis partiendis nostri immemorem fuisse.
At enim principis munificentia iis quie enumeravimus , ut ut splendidissimis ,
non continetur. — Neque enim sapientis est ignorare fortune dona nou magis
æquabiliter ac nature divisa esse, et humillima conditione sæpè præclara ado-
” аум "еу
Еж,
Ara TE
(13)
lescentum ingenia celari, ab eximiis in patriam meritis , si fortune injuriis
generósa manus ereptos sustineat, olim nobilitanda. Hac igitur mente princeps
noster, facultatum angustiis impeditos juvenes sublevaturus , regia benignitate
in certum numerum pensiones constituit, partim ex nostro judicio petentibus
largiendas : de quibus hoc adfirmare verissimé licet, severé ac religiosé omnes
ad generosi regis voluntatem esse dispensatas.
Jam ut ad vos, clarissimi viri et conjunctissimi college ‚ animo et oratione
revertar : cum orationis hujusce is inter alios finis sit, ut litterarum universitati
Leodiensi ob felices primi anni successus gratulemur, que convenientior erit
` perorandi ratio , quam si, qua sub auspiciis doctissimi professoris à principis ma-
jestate ad rectoris honorem evecti, academiam nostram nova fata manent, ea
vobiscum , clarissimi viri , latus salutem. — Nec enim dubito, quin omnes uno ore
hec mecum pronuntietis : quod si diuturno eodemque honorato in publicá ins-
titutione labore, rara in omnibus matheseos et physices disciplinis vastaque
doctrina , morum spectata severitate et summo in communi nobis officio ardore.
Quod si, vir doctissime , his omnibus eo, quem adscendisti, excelso hono-
ris gradu et digni efficimur , et in iisdem mandati tibi gravissimi muneris cum-
laude obeundi fiduciam certam invenimus : quid impedit , vir amplissime ,
quominüs in te rectore summas et letissimas spes academia reponat? Tu vero
ipse felicior, firmiüs et audacius ingredientem, et omnibus, que lex pollice-
tur, auxiliis munitam videbis. Tu igitur gradientem dirigens et presentem col-
legarum tuorum applausum faustissimi ominis, et te ipsum dignitate non infe-
riorem fuisse probabis; qua te, inter summá æstimatione colendos candidatos
electum, princeps donavit ; quem, ut civibus suis carissimus rex atque pater
amat dici, ita, ut felicissimum esse velit supremum numen , pid omnes gralâque
mente precamur.
1 JUN 1885
DIXI.
5i
by mA
£4
h
AX
n
w
"s
>
“е Ж
я Е
ї
\
- i
IH К Ein |
е oe
: gu
, uU
Н
ку. Ті L 3
Р OR FAC MAS
a ё (wo.
QS wj x е. Жы ж to а
: А | қ EE Я 2
fs. " n". 275%
- NES
v ee de dO
са.
TOT
HERES DON
me "s ^
Т
Өнө OR
„де
ғ”
+
x
E
А Ss T pq A EA | кри Жа” елең, ыз DET US fy m (ert E
н ATTE a CE e ICE RE + Mr e E ST
me
ER
зі
x
ETE
TINO 122
т {:1
PRES
UE