Skip to main content

Full text of "Annales Academiae Lugduno-Batavae"

See other formats 


vate eK, ^ А 
ru DI aps cca pna P aida ^m^. 
di E o n A RES 


aaa“ 


0 


ANNALES 


ACADEMIAE LUGDUNO-BATAVAE,- 


1827 — 1828, 


mu 


kd 
SEI 


ANNALES 


ACADEMIAE LUGDUNO-BATAVAE, 


vt 


` a. d. уп Februarii урсссххуп ad d. үп Februarii mpcocxxvun. 


RECTORE MAGNIFICO 


GERARDO WTTEWAALL, 


4CADEMIAE ACTUARIO 


rou OAs URING AR: 


SO EE an uns UR NE UIS. AUN 


LUGDUNI BATAVORUM, 
APUD S` 22 A.LU.0H T.M.A N.S, 
ACADEMIAE TYPQGRAPHOS, 


MDCCCXXIX. 


I. N.D E X 


EORUM, QUAE DECIMO TERTIO ANNALIUM LEIDENSIUM 
VOLUMINE CONTINENTUR. 


Nomina Professorum , Lectorum et Magistrorum Academicorum. 

Series Lectionum in Academia Lugduno-Batava. 

Acta et Gesta iu Senatu Academiae Lugduno-Batavae. 

Series Dissertationum Inauguralium publicé defensarum, 

Judicia Facultatum de Commentationibus ad quaestiones anni superioris ad 


se perlatis. 
Programma novarum Quaestionum; die үш Febr. anni мрсссххүш, pro- 
. positarum, | 
Orationes С. WTTEWAALL; 
W. A. van HENGEL. 
М. С. KIST. 
Commentationes V. J. de Saint-Moulin: 
Н. Gehle. 
D. Tieboel Siegenbeek. 
W. Immink. 


Nomina Professorum et Lectoris Athenaei Amstelaedamensis. 
Series Lectionum in Athenaeo habitarum: 

Acta et Gesta in Senatu Professorum Athenaei Amstelaedamensis:; 
Oratio G. J. ROOYENS. 


Series Lectionum in Seminario Euangelico-Lutherano Amstelaedamensi ha- 
bitarum. 


> 


i 


"r 
{ 
à 


oda 


x 


kata | 


t 
03 


ий 


NOMINA PROFESSORUM, 


QUE 
inde a d. уш Februarii моссоххүп; ad d, Februarii мрссоххуш: 


IN ACADEMIA LUGDUNO-BATAVA 
DOCENDI MUNUS OBXIXERUNIT 


RECTOR MAGNIFICUS, 
GERARDUS WTTEWAALL 


ACADEMIAE ACTUARIUS, 
LUCAS SURINGAR. 


DISCIPLINARUM MATHEMATICARUM zr PHYSI- 
CARUM PROFESSORES; 


С. WTTEWAALL: 
S. SPEYERT vax ver EYK: 
C. G. C. REINWARD T. 


J. pe GELDER. 
J. van per HOEVEN, Professor extraordinarius. 


Р. J. UYLENBROEK, Professor extraordinarius. 
PHILOSOPHIAE THEORETICAE кт LITERARUM. 


J. Н. van DER PALM. 

| M. SIEGENBEEK. 
S.J. van ре WYNPERSSE, propter infirmam valetudinem rude donatus. 
J. BAKE. 


J. NIEUWENHUIS: D ai : : 
A н. 


(2) 


н. А; HAMAKER, Legat Warneriani шө. 
P. HOFMAN PEERLKAMP. 
C.J. C, [REUVENS, ; 


M EDICI. 


M. S; ро PUI, propter aetatem septuagenariam ` тае donatus. 
G: SANDIFORT. 

J. C. В; BERNARD, rei medico-militaris in Regno Belgico Inspector. - 
M. J. MACQUELYN. 

j. C. BROERS. 

C. PRUYS VAN DER HOEVEN. 


JURIDI C І. 


N. SMALLENBURG. 

E. HAGEMAN, propter aetatem septuagenariam Hd donatus. Obiit, 
d. зо Novembris mococxxvité 

Н. С. TYDEMAN: 

CK van ASSENY ^ 

H, COCK. ' 


THEOLOGI. 


J. vax VOORST, propter aetatem septuagenariam rude donatus. i 
J. CLARISSE. 


L, SURINGAR, 
W. A. VAN HENGEL. 
N. C. KIST. 
; ‹ RECT! 0 RES. 
N. G. VAN KAMPEN, Literarum ндіріс. 


А. Н. van рев BOON MESCH, Disciplinaram* Matheináticarum et 
Physicarum, RE | 


MAGISTER ACADEMICS. 


. б. KNIPPENBERG, калай Gladiatoriae. * 
SERIES 


SERIES LECTIONUM, 
IN fever nel COROT A Oat, 
ben aati à die 18 Septembris 1897. 
RECTORE MAGNIFLCO. 


GERARDO WTTEWAAL.L, 


FACULTAS DISCIPLINARUM MATHEMATICARUM 
ET. PHYSICARUM. 


G. WTTEWAALL Oeconomiam Ruralem seat diebus Martis , Jovis èt 
Veneris, hora I. 
S, SPE YERT van per EYK Mathesin Sublimiorem docebit, diebus Lu- 
nae et Mercurii, hora I. 
 Physicam, experimentis illustratam, tradet, ' diebus фый, Martis, Mer- 
curii et Jovis, hora XII. 
С, б. С. REINWARDT Chemiam до diebus Lunae, Marii, Мег- 
curii et Jovis, hora XI, 
Hei Herbaride fundamenta. tradet , diebus Ыш! et í MMenemti:; з hora І. 
Plantarum Historiam illuswabit verno et aestivo tempore matutino, horaVII. 
Historiae Naturalis quaedam capita exponét, horis postea indicatidis, 
J. pp GELDER, tradet elementa: Geometriae; diebus Low Mattis, Mer- 
curii: et Jovis, hora VILE. 
Arithmeticam. universaleni. tradet , diebus Lume, Mercuri et Veneris, horis 
deinceps indicandis. 


A2 mrs 


& T te сү т Were hes 


Trigononietriam rectilineam et sphaericam, ejusque usum in Astronomia et 
Arte navigandi provectioribus discipulis explicabit, diebus Lunae, Mar- 
tis. et Veneris, hora I. í 
Calculum Differentialem et Integralem ter quavis hebdomade docebit iis 
horis , quae Auditoribus.maximé sint, commodae, 
Mechanicam analyticam diebus Martis et Jovis post meridiem, horaV et VI. 
Theoriam probabilitatis, quam vocant, et insignem ejus usum in vita civili 
tradet, quarum lectionum horas in: commodum Auditorum constituet. 
J. van DER HOEVEN, Prof. Extraordin. Historiae Naturalis elementa ex- 
ponet , diebus Martis et Jovis, hora IV. : 
Zoologiam tradere perget in usum provectiorum. discipulorum, diebus. Mar- 
tis et Jovis, hora L i 
Osteologiam comparatam docebit, diebus Martis er Veneris , hora XII. 
P. J. UYLENBROEK, Prof. Extraord. Physicam docebit, secundum сот. 
pendium a Cl. mio T editum, diebus Lunae, Martis , Mercurii et Jovis, 
hora VIII. 
Astronomiam Mathematicam tradet, iisdem diebus, hora-X. 
Astronomiae elementa exponet, diebus Martis et. Jovis, hora I. 
Arithmeticam Universalem explicabit, diebus Lunae, Martis, Mercurii et Jo- 
vis, hora XII. l | 
Ejusdem disciplinae capita selecta interpretabitur, diebus Lunae et Mercu- 
ri, hora F. 


FACULTAS. PHILOS. THEOR. ЕТ LITERARUM 
HUMANIORUM. 


J. H. van per PALM, diebus Lunae et Mercurii ultima: capita Jobi, dein 
Canticum: Canticorum Philologice ‘et Єгісісе illustrabit, hora T.. 
Praecepta Oratoriae Sacrae tradet, diebus :Магнѕ et Jovis, hora I. 
Diebus. Martis €oranicis lectionibus vacabit; hora V et VI. 
И Regum librum cursoria: lectione explicare perget, diebus Veneris, hora L. 
M. SIEGENBEEK praecipuas Historiae Patriae epochas observationibus il- 
lustrabit , diebus Lunae , Martis, Mercurii et Jovis, hora VIII. 
Praecepta stili bene Delgici tradet, iisdem diebus, hora XIE! 
Elo-- 


LECTION! м. 5 


Eloquentiam Belgicam docebit; diebus "Lunae; Martis: et Mercurii , . hora I. 
"Literarum Belgicarum  historiaui ad: ductüm ompendit a se > sedi, tradet, 
»diebus Jovis et Veneris, hora І; мі: 3s 
Eloquentiae exterioris exercitia ر‎ die Veneris , hora ІН.Ј 
J. BAKE interpretabitur’ сото! EURIPIDIS Andromacham, tum к®мо- 
PHONTLS libellos, de Republ. Lacedacmoniorum, et Symposium: diebus Lu- 
nae, Martis, Mercurii et Jovis, hora X. 
Antiquitates Graecas tradet, diebus Lunae et Mercurii , hora I; 
J. NIEUWENHUIS docebit Metaphysicam , diebus Mercurii, Jovis, Ve- 
neris et Saturni, hora. VIII. 
Logicam, die Jovis hora XII. et. die Veneris , hora X. 
Historiam Philosophiae antiquae cuit" die Mercurii hora ХП, et die 
- Veneris, hora XI. 
Philosophiam moralem , nec non Encyclopaedia et Methodologiam Philoso- 
.phicam, diebus horisque ipsi et auditoribus commodis. 
Н. A. HAMAKER Grammaticam Hebraeam docebit et exercitiis analyticis 


moderandis vacabit , diabetes Lunac; Martis, Mercurii ег Jovis, hora VIII. 
Literas Arabicas, Syriacas et Chaldaicas tironibus sent nel Martis et 

Jovis, hora I, et Veneris, hora VIII. nouas y 

In provectiorum discipulorum gratiam alternatim interpretabitur librum Pseu- 
do-Wakidaei de expugnatione Aegypti inferioris a se editum, et Hamasam 
eum Tebrizii commentariis ex editione PREIJTAGII V. C., diebus Martis 
et Jovis, hora IV. | 

Ваг Hebraei Chronicon Syriacum it ater _ptivatissime ; die Jovis, ħo- 

~ ra V—VII. 

P. HOFMAN PEERLKAMP, explicabit Aistoriam uhiversalèm a pri- 
ma inde civitatum origine usque ad’ divisionem regni Carolingici, die Lu- 
nae, Martis, Mercurii et Jovis, hora XI. 

In Literis Latinis interpretabitut с, CORNELIUM TACITUM dé vita et 
moribus Cn. Júlii Agricolae, usurus editione ad ‘has lectiones a se accom- 
modata; etselecta Propertii carmina, iisdem diebus,. hora ІХ, 

©. J. C. REUVENS Aniiquitatem Romanam explicabit, secundum com- 
pendium russii у, c. diebus Lunae, Martis, Mercurii et Veneris, hora XII. 

А з Nu- 


n m WRATES aT 


— Nkmismariéds scholas” Babebit,hora-commiódá, 5055007 и 
j BAKE e Р. HOPMAN “PEERLKAMP: ‘eau Им: йн; 
pergent futuris philologis , et interpretandi puso teat i! in. Miele, 
die Matb j-hóra Hirono sib „10210000 9 елес ро 
‘Hic it: Senecae tragoedia: Hippolyto, зе Fouts) bilis (HAS 
- Tui püblicis ‘disputandi exercitiis — die^ Maris: һом ш. k 


"FACULTAS «MEDICA... = secus 


M. S, ро PUI Selecta “Capita Theorético-Practica Chirurgia dabit, › diebus 
Martis et Jovis, hora I, Wat; dp 
Anatomiam Chirurgicam ,. hiberno: tempore » docebit, diebus Lume, Martis, 
Jovis, et Veneris, hora V. i T 
Lectiones Theorerieoz Pragtienta,; 1988? scientiam ras “Айе Obstetriciam 
Medicinam Legalem explicabit. semel. septimand quivis, pei sesqui! ‘horam, 
postmodum: indicandam , et a. scholis Jaridicis , et Medicis vacuam. — 
Disputationibus. Publicis ,. Medicinae ambitum spectantibus , pener vacabit, 
hora dein indicandá. 
С, SAN DIFORT Anatomiam doctbir 4 Чез ‘Tame, Marts, Mercuri, 
Jovis et Veneris», hora dx: 
Physiologiam , Anatome comparatá. illustratam , ‘iisdem diebus , hors IX. 
Methodum Secandi Cadavera, quotidie, hiberno tempore, ab hora III ad IV. 
M, J. MACQUEL. YN, in usum studiosae Juventutis, quae Medicinae Theo- 
reticae operam dat, Supellectilem -Pharmaceuticam , quo ordine . in Codice 
_,  Medicamentario , publica, auctoritate edito- habetur. , Botanicé E , Chemicé, 
n Pharmaceuticé explicabit » die Veneris , hora IX et X. 
Materiem vero Medicam Therapeiae accommodatam tractabit, diebus Lunae , 
Martis, Mercurii et Joyis, hora VIII. | lh 
Doctrinam. Febrium, Nosologicé , et Therapeuticé , exponer , dicbus „Lune, 
Martis, Mercurii et Jovis, hora IX. 


Et singulis diebus eádem hora in Nosocomio Academico Eiercitis | Clinicis 
praeérit. 


"Dom 


L'EC Tt NU M. 5 


uri’ °дї8рийбопё@3':\р@ЪНбаз ; "de variis Medicinae" partibus habendas, mo- 
derabitur diebus et horis; auditoribus: commodis. 
J4Ci BROERS, "Theoriam' disciplinae 'Chirurgicae' éxponet, díebus Lunae; 
Martis, Mercurii et Jovis; ejusdemque Praxin in Nosocomio Academic sin- 
"gulis diebus , hora XI. 
Operationes Chirurgicas, hiberno tempore, horis dein indicandis. 
"Artem" Obstetriciám Theoreticam et‘ Practica , diebus Lunae, presen j 


т 


LiT ils bab Foe] tt ess CE 07189091 
Medicinam Forensem , Thin et — auditoribus [commodis ; dein indi- 


-;candis.' 
C. PRUYS vAN DER HOEVEN: baa aan docebit, diebus Lunae, 
' Mercurii et Veneris, hora 1. et die "Veneris, hora VIII. 
Medicinam 'Practicam cum exercitatione in Nosocomio Academico singulis 
diebus, hora XI. 
Historiam Medicinae tradet, diebus Lünae et Mercurii, hora IV. 


"FACULTAS" JURIDICA 


М. SMALLENBURG, Pandectas, Secundum wESTENB ERGIUM, tracta- 
bit, diebus Lunae , Martis, Mercurii, Jovis et Veneris hora X. 
Institutiones, iisdem diebus, hora XÍ. | 
"Primas Lineas Juris Civilis Belgici, à se editas, — , diebus Lunae, 
Martis, Mercurii et Jovis, hora XII. 

E. HAGEMAN, in quantum aetas et valetudo permiten, diebus et horis , 
© dein indicandis, studiosae Juventuti prodesse conabitur. 

Н. б. TYDEMAN; Encyclopaediam Juris (sive Introductionem ad studium 
Jurisprudentiae. universae et singularum illius partium ) biet diebus Lunae, 
"Martis, Mercurii et Jovis, kd хп. : 

Statisticam | Patriae ribe , e Lunae ^ Martis, Mercurii et Jovis , 
hora T. ° 

' Оесопошше Politicae principia , ad librum ex Anglico а. cura conversum, 
diebus Martis et "Jovis, hora XI. 

Historiam politi¢am : recentiorem, ` ‘duce HEERENIO, 1 narrabit , diebus 


"Lunae, Mercurii ес Veneris , hora XI. 
Jus 


3 SERIES 


Jus Mercatorium, quo adhuc utimur, cum novo Jure jam | decreto compa- 
ratum, illustrabit, die Veneris, hora XII et I... . b 
C. J. van ASSEN, illustrabit Historiam Jurisprudentiae Romane, duce Joss 
влсніо, diebus Lunae, Martis et Mercurii , hora IX; 
Docebit JUSTINIANI Institutiones , diebus Lope s Martis et. Mercurii, 
hora X. pte ) 
Explanare perget GA J1 lustiturionum Commentarios,. die Саз һога Х. 
Interpretabitur Digestorum Libros, duce, wEsTENBERGIO, diebus Lunae, 
Martis, Mercurii et Jovis, hora VIII. 
Tractabit separatim locum de Delictis et Poenis, interpretando Digestorum 
Libros xiv et XLVI ; et Codicis/Librum ix, die Jovis, hora IX. 
Tradet Elementa Juris Civilis Attici; die Veneris, hora VIII. 
Н. COCK, Jus Naturale tradet, diebus Lunae, Martis, Mercurii: et Jovis, 
hora I. 
]us Criminale, diebus Lunae, Martis et Mercurii, hora IX. 
Jus Publicum et Gentium, Шейн Jovis, Veneris et Saturni, hora m 


FACULTAS THEOLOGICA. 


J van VOORST Pericopas IV Euangeliorum , Historiam -patientis , -morien - 
tis et in vitam revocati Jesu complectentes , Critice, et Exegetice tractabit , 
diebus Martis et Veneris, hora XII. 

Epistolarum Pauli minorum, earum inprimis, quae Pastorales dictae sunt, 
loca nonnulla interpretabitur, et hac opportunitate JOANNIS CHRYSO- 
stomx Homilias in Epistolam ad Philemonem exponet, diebus Lunae 
et Jovis, hora XII. 

J. CLARISSE Encyclopaediam et Methodologiam  Theologicam -tradet , ho- 
ri auditoribus sibique commodá, 

Theologiam Dogmaticam, diebus Lunae, Mercurii et es, mE LE 

Theologiam Moralem, diebus Lunae, Martis, Mercurii et. Jovis , hora VIII. 

Theologiam Naturalem exponet, diebus Veneris et Saturni, hora VIII. 

Exercitia Oratoriae Sacrae moderabitur, die Lunae, hora L , 

L. SURINGAR Theologiam Dogmaticam docebit, diebus Lunae, Martis et 
Jovis, hora X. 

Theo» 


LECTION M 9 


"NR MM Symbolicam et selecta Historiae Dogmatum Capita exponet, 
І diebus Lunae, Martis et Jovis; hora XD r, ATOA 
Омой Sacrae exercitiis praeérit, die Meréatii | hora I. ° 
J. CLARISSE et L. SURINGAR moderari pergent exercitia de quaestio- 
` nibus afguiticntt: Theologie disputandi, die Veneris, hofa IV.) ^ 
W. A. van HENGEL, Hermeneuticen literarum. Sacrarum ми die Маг- 
_* tis et Jovis, hora IX. 
m ‘Epistolam ти ad — emot die; Меи et Veneris , 
m ' hora X. | ! , DBE fitit 
ioe Hints praecepta soa 'commonstrare conabitur, quomodo de 
"унво СНА РТТ, quam vocant, Passione: pro: concione: populi dicendum 
(890010 git d diet Méreürit ec Veneris, hora ХІ: ¥ oe band 
Orationibus Sacris praeérit, die Jovis , -hora;1-- 
NEC. KIST; Religionis ‘et Ecclesiae Christianae: historiam (docebit inprimis an- 


" oO iquam, diebus Mercurii “et Veneris’ hora XI. Veneris hora І. et Saturni, 
р bond: mI- eogiorliA. contenoansbolots aid 

CIGMATIL: Bpiscalesp ab. 1 (C, THILO, Наше. amie, 3 “editas ,, aliaque Histo- 

riae Каена otrrtamarimenme acest die Меин, hora XII et I. 


era M 


c1 T. JOH PEORES TUE ih S га 
^N. G. VAN RAMPEN "Phil? Сат Léctof tibia Class POLITZ, cui 
titulus: Lehrbuch der Teuischen' "prosaischen' und ‘vednerischen Schreibart 
‚ (18972 explicabit , die Jovis post meridiem , hora V—VII. ! 
_ cep Principia Grammatices Germanicae docebit horis Auditoribus maxime ópportunis. 
Rr is Н. van DER 1 BOON MESCH, Chymiae Technicae Lector, Chymiae 
doctrinam ejusque in artibus usum latine ла. diebus Ж» Mercurii et 
te hora III. 
“Chymiam — ' et — ау diebus,Martis et Jovis, һо: 
Brioeaslotgl МИЛ, siesossu o: 


e‏ س 


"E KNIDPENBERG, "Acadeniiéus ‘Artis’ Gladiatoriae Magister y aptum et 
^" elegantem gladii usum quotidie — : &igolood'l 


ав miscrion bs esdüsiluss E eieiovih 9 то! IBIAS or sid 
d B ACTA 


"— ^Y » oe "Y d " 
" Jr odaya, її) әз! 


ACTA. ЕТ GESTA. IN SENATU 


£o et HT. igy €^ n+, мна 


ACADEMIAE LUGDUNO-BATAVAR. i 


ишш i ЖОЛА илт A 
1897. ‘Die 18 Septembris. E. Literis Illustrium Рена аф Garategam d. 
2 Julii additoque Decreti Regis 15 Junii exemplo intellexit Senatus 
Virum Clarissimum 36A S NE M. VAN. V OORS T. propter aeta- 
in ;meptuagenaTiam salvo honore et. stipendio rude donari. 
а. Eundem Virum: ХЛатйер1райий in. gerendo grotobihliothecari 
munere pergere!posse. exol 910. „збила 211288. айдин 
5. Designatum esse: in) hae ale ig Theologiae, ; Professorem 
Cl wzassELUM ALBERTUM VAN RENGEL;/ Theologiae Docto- 
rem et in Illustri Amstelodamensium Athenaeo Professorem j qui 
r^ succedat in locüm Cl. VAN vozsm, — нун 'septuagesi - 
^! nim ‘aetatis annum j honorifica rude donati... 5: ori 
4, Virum Clarissimum NICOLAUM CHRISTIANUM KIST, €X- 
: z ä 4raordinarium in hac Academia Professorem ,, constitutum esse 
vetdinarinm. bs Facultate Theog ооа, dux тей 


Д 


Die. аз posed hj fi Yiro. Cl. ж. Ae. viN ENGEL Solenrie ju- 
„Fatum. est jusjurandum. , ‚ Мох in Auditorio "Majori mimus auspi- 
«catus est, habita- Oratione , de ER pe "Literarum 


H Sony n: ff errant) 


Sacrarum interpretatione. ~~ наь 


«° Die 21 Novembris; :' "Tristis Senatui allatus: est. юпасїпз de, pre Viri 
CL EDUARDI HAGEMAN, in Facultate Juridica; Professoris 


emeriti. di ndo 


: Die: 15 Decenibris. Vir С]. x. c. x1,87,,, munus Profess soris Ordinarii i in 
Theologia suscepit, habita Oratione. » de Ecclesia Graeca, di- 
vinae Providentiae teste. 


1828. Die 19 Januarii, Quatuor e diversis Facultatibus ad normam ab 
r4 $ Au- 


«1 
a 


ACTA кт GESTA rs SENATU. її 


Augustissimo Rege constitutam nominati sunt Professores; ex 
quibus unus -a Rege eligeretur iad Rectoris munus , anno proxi- 
mo inde a die Academiae natali, pipe 
hh x Nominati, quoque sunt. quatuor, єх us unus e Wd Regia 
id арабе esset in anhun sequentem’ Uk х 3-33 55 
Nominatio prior mox per Literas, Latino sermone ecriptas) 
ad, Regem missa, utraque cum Curatoribus communicata est. 
1828. Die 6 Februari, Recitatum est. Regis Augustissimi decretum, quo 
Rector Academiae Magnificus in annum proximum designatur 
Vir Cl. sanus BAKE. ' Designato Rectori adjuncti sunt Assessores: 


‘Vii сон М. J. MACQUELIIN, - 
/ = сӧск, 
J. CLARISSE, 
8. SREYERT VAN DER EYK. 


Die 8 Februari. In consessu Curatorum, Rectoris et AsSessorum — 
` ex nominatis electus cst Actuarius Vir Clar. c. wTTEWAALL) qui 
‚ Rectoris Magnifici munere abiens in Auditorio Majori solennem 
` habuit Oratiohem , de Agricultura ; salutis publicae vero 
"fundamento. ° | 

Cetera ex more antiquo et legibus regiis hoc die praestanda 
feliciter peracta. sunt. | 


05 i B 2 Ў SERIES 


ы 


FI UTANA wr ATATO ти ATOA 


хэ , 2910280191 luus itsnimom exopiilenoo 90И. omieeijangnA 
-ixow] onas ,esnomeyri Н ы өн 8и eoo endivy 
‘HODES, нї opiniobeoA wh 6 эїїї ош 


с? 39 H су 


nolo gunu әйт x a up Jue s " ш iais 
DISSERTATIONUM. INAUGU) 


e SBIT 1198. omia., « nl soq, zonr toriy odsnimtov 


dan fino;ms mag Pudmolew!/) mi, ar PHI IGI GT 
| "EN ACADEMIA LUGDUNO-BATAVA' 
opp uab. 1018805020. A тй Jeo, 00016000971. instants 9.910 «8 
t : MASA oe ipn Id» О ait .8e8 
- ' М i? M $ 
3001989: MUNOA IUIS Fi anoiliag shi onimsbasosA 101999 
:enobsoso!. 1016 Попціва во DBFENSARUM зууд: ЈО У 


HU GRU OSS м 10918215519 ИГҮ 


à die ути Februarii ирсосххуп ad diem vim Februarii mpccoxxr nu 


et t@rHR ID ot 


ES ae oe 


mintodseseA, 39 гітојоэ ‚зетот weaosnoo 4T “Vino deat e Si 
iupagagua A WET vr «o | AIRED «V aiT A 3oo-ujo sla z e hil rro£r yo 
а. 51: Martii; Dissertatio.Physiologico-Pathologico-Medica , de Practuris 


م 


« cosOssium. apud, mulieres.y. graviditatis, periodo y. epenientibus, 


cum laude defensa a Joanne Petro Stephano Cramer, 
* wea we \ 


. o KUDU 
зо: Решегашецві , pro, Doctoratu Medicinae, 
nbaidaoatq SA SOR ohne Is BU 18 ӨЙТ 


‹ 


х9 9 

d, 2 Aprilis: Dissertatio Juridica, de'Domndtiomnibus! ad pias 
causas, cum laude defensa, in Auditorio Majori, a 
Thoma Theodoro Henrico van Benthem van den 
Bergh , Boemelia-Gelro, pro Doctoratu Juris Romani et Ho- 
dierni. à 


Eodem die. Dissertatio Physico-Mathematica, de Iride, magná 
cum laude defensa inAuditorio Majori, aJacobo Nico- 
lao van Puttkammer, Lugduno-Batavo, pro Matheseos Ma- 
gisterio et Philosophiae Naturalis Doctoratu. 


Eodem die. Dissertatio Juridica, de iis, quae hereditatis 
actionisque emtioni venditioni sunt propria, magná 
cum laude defensa in Auditorio Majori, a Jacobo Ni-. 

Bi со- 


SERIES Dd SS E ВІТА ET O NU M. 13, 


“ood ood al ‘yan Puttkammer;: Lagdenor Bojavoy PROD Doctoratu 
Juris Romani et Hodierni. 


oI dll boM List 


1 827 y yegi 
d; 6 ‘Aprilis, Specimen ` "Historico Juridicum ;\\exhibens, .quaedam, de |, 
“Legatis, cum laude defensa a:Josephó Carolo Maria de 
Quertenmont, ‘Braxellensi, pro’ Doctoratu, Jaris: ‘Romani et 
, Hodiernii. 


эч j > н! y! erent 2 
t£ 71 mr EPA X 3n rr "27:2 лу А 


тойт ее фе, Ar 
& 25. lun  Dissertatio Jüridica , de Contráctu Мира» cum lau- 
7571 7^. qe defensa à Wilhelmo Frederico Ewaldo Marggraaf, 
ш! Sjlvo-bucensi, о! Doctoratu: Juris ponas et Hodierni. 
Eodem die. Dissertatio füridica ; de mij enis , “qui succedant , ex 
4 "utriusque ‘Juris praeceptis , iiiar à Jure. novissimo, Belx, 
н pico differentiis , defensa ab Eugenio A more.de Cartier, 


€ г Márchio-PoRtáno pro Doctoratu Juris:Romani et | Hodierni. 


Оро: Jo IO SiC )4 H Gio. HIG 


34900. б 


7 Aprilis. Dissertatio Juridica , de HOSA OTE restitu- 
" tioned iit integrum: (réhabilitation ).. cum. laude defensa, in, 
10:0 9 MA até rie Majori, ab Henrico Valerio van Wesele 
212001 18 poten; Delphensis- pro Doctoratu Jaris Romani, et Hodierni. 


d В Maji ай. © егайо Medica , de-4tpoplexia, eum laude defensa а, 
5050 ."Miehaéle As Bélo Варкі 5 Badensi з. pro, Docterata Medi- 


09; р Н 
vil pi dina [A М GIT Jib і). fli £ 21919} 3 Du 81 i из 
grt! ne d. 7 j 


d. 11 Май. Tip leet жеек te Divortisy p ргаесїрйе dé eo , quod 
. fit ob malitiosam desertionem , defensa ab Unicone Allar- 
095 *rdo Alberda vano is Av Groningano ; pro -Doctoratu 


“a oi | furis Romani «et Нойеш «6355 Angsa ë on modi 
+ omslnele METI iB +s) 
d. ı6 Maji. Dissertatio: EAM ue de Np cum 1 laude! defensa a 
Petro Glaudio Hubrecht, Lugduno-Batavo , m Doctora- 
"AA © “ta Juris- x tee: et. Hoiliemi., naikin tetaso. „Иш, eg .b 
t oW: ou fons 
d. 19 Maji. - Dissertatio, Medica, ‘de Hepaté ; organo йн humani 
depuratorio , tam in statu sano, quae in aegroto, cum la T 
BS e 


І 
2 


M 


id A WT LS ЕТЕ TESA ейт; 


‘de defensa a Jano Куйт а өк °: Ge tesa o " Docto- 
ratu Medicinae. oli 39 iisévo 


1827. 
d. 7 Junii, Specimen Juridicum, de Bxsecutoribus - Testamentariis , 
cum laude defensum:a Bernardo Brouwer , Leovardia- 
Frisio , pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni. 


d. 14 Junii. Specimen Academicum, de Juliano Imperatore, 
Religionis Christianae hoste eodemque vindice, 
magná cum laude defensum in Auditorio Majori,aClau- 
- dio Henrico van Herwerden, Henr. F., е. -pago Jutphaas 
Rheno-Trajectino , I Doctoratu Theologiae. - 


d. 19 Junii... Dissertatio Juridica ,de praesuntiopilus circa commo- 
rientes ex Jure Romano et Hodierno ‚.. cum laude defensa a 
DidericoJoanne Everhardo van Lóben-Sels, Zutpha- 
niu Geh p Bb es Juris Romani et Hodierni. 


d. 26 Junii. Dissertatio Juridica; de dilatione solutionis illa, i quae voce 
surchéance significatur, cum laude defensa a Mellone Sich- 
terman, Groningano , pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni. 


d. z1 Junii. Dissertatio Juridica, ad titulum Pandectarum 
deCondictione, causa data.causa non secuta, magná 
cum laude defena in Auditorio Majori, a Georgio 
Jsaaco Bruce, Daventria-Transisalano , pro Doctoratu Juris 


Romani et Hodierni. 


Eodem die. Dissertatio Juridica; de Calumniatoribus apud 
~ Romanos, magna cum laude defensa in Auditorio Ma- 
jori, ab Engelberto ter Kuile, Enschedé-Transisalano, 

pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni. 


d. 22 Junii. DissertatioJuridica, de 4ddictione in diem, cum laude 
defensa ab Isaco Elia Francisco Berthon Zeewoldt, 
Amstelodamensi ; pro. Doctoratu. Juris Romani et Hodierni.i 


кч | d. 


* LECTIONUM. Ad 


18278, 
d. 2 Junii. Dissértátio Juridica ; de Juris “honorarii Шана in 


- Jure Rómanorum | privato, cum laude defensa a; Gulielmo 
5 Parker de Ruijter Rocher de la «тт ЙТ: mR pro 
„ Doctoratu Juris Romani et Hodierni | 
OD) Р | 
1 p ded die. Dissertatio Juridica > ad itrticuläm: iy араг Civilis, 
. , „defensa a Davide Laurentio van der Voort Maar- 
ipid "$chalk, — Ma pro Doctoratd Juris: Romani et Ho- 


"Misi d «97550 еч ‹ i oO 


4. 25 Junii. Dissertatio Juridica , de Obligatione , quae Jure Naturali 
TT " nascitur e pactis , defensa. е Ludovico Werndly, Hagano, 
nee . pro Doctoratu. Juris. Romani et Hodierni | | 


aad Finik | ага Historico-Politica , de Flumine Scaldi clauso, 
An cum laude defensa a Frederico van Hogendorp, Wijk 
po , "^ aan Dünchsi-Batavo , pro Doctorat. Juris Romani et Hodierni, 


су 


ИУ fini ‘Specimen Тиін, дере annotationem ad Titulum 

Institutionum de Publicis Judiciis, defensum a Petro de 

aha “Kok Renei man, Deovardia-Fiisio} pro Doctorat Minis Roma- 
ani | ¢ Oo oa et Hodierni ^5: 053 bist 


d. 5 Julii; Dissertatio Obstetricio-Practica y ys "пала Partás diffi- 

obi ^. "IU eiloris Causis dynamicis їй corpore materno quaerendis , 

cobos- ieum Taude:defensa a Jacobo Moll зион )е 185 pago Blok- 
zyl-Transisalano , pro Doctoratw .Médicinae. >c] on 


“a. ag — Dissertatio. Médica, continens binas Obser- 

“th © vationes-practicas; defensa in Auditorio, Majori, a 

-oto | ‘§ Leonardo Adriano Bruyn ; Chirurgo еї, sd rmm: in 
urbe Delfshaven , pro Doctóratu Medicinae... рл 


eos co sihitser si Jüridica удел, revocanda Donatione inter vi 
9716 M i 05% cum laude defensa a Leonardo Slingeland, Schoon- 
guile! {о Hioviensiî, «pro-Doptorata Juris Romani et. Hodierni.] | 


b | D d. 


46 | MYER E Е Sy 


- 


wil 1 yeu, Arithmeticam, Ballialdi versione, uenia 
;nis,diversitate et annotatione auctam, ‘magna cum 
‘laude defensum in Auditorio. Majori, a Jano Jacobo 
de Gelder, Hagano, pro Doctoratu paeme. Theoreticae 
© et Literarum Humaniorum. “ah ¢ api Se 


13 c п 


> $44 


Eidem die. ання Medica, de ась defensa ab Herberto 
Jano Fortuyn, ex pago Giessendem ‚ pro. Doctoratu Ме- 


dicinae, 


BNET 


d. 9% Septenibris; Dissertatio Jurididas de Separatione Же" et men- 
sae, ejusque cum divortio convenientia et; discrimine, ex 
_ principiis Juris Hodierni, cum laude defensa aRudolpho 
Jord en's} Daventriensi , pro Doctoral Juris Romani et Hodierni. 


de T оё; ‘Specimen Juridicum, de Сою о Familiae, cum lau- 
de defensum a Carolo Frederi ico Adolpho van Drach- 


WT x зген, Eibuirgo-Gelros' pro Doctorata diay Romani et Hodierni. 


d. 16 Octobris. Di&iorij!io Medica y. de: ji Nice Reo: ‚ cum 
laude defensa ab Eduardo Stephens, Mancunio-Anglo, pro 
. Doctoratu Medicinae. 


d. 3 — Dissertatio Média dà Utero, : ma sak cum laude 
2010 1 defensa ab Huberto Goemans; ex pago эгини саш, 
pro Doctoratu Medicinae, 


"d. 20 Novembris, Specimen Juridicum , continens Quaestiones: aliquot 

` ex Jure Romano et Hodierno, cum laude defensum ab Ar- 
"noldo Francisco Kronenberg, Daventrieaek j pro Docto- 
ratu Juris Romani et Hodiernh o7 , 1275 tri 


d, 14 Decembris. Dissertatio Juridica ; de Moderamine -inculpatae 
" "tutelae, défensa a Jano Davide van Lennep van Marse- 
lis; Amstelaedamensi j pro Doctoratu Juris Romani: et Hodierni. 


d. 


DISSERTATIONUM, ay 


ciq e Марие ҮНӨ рй ОН Amey ПБА omloil ^ 
d. 14 Decembris. ‘Dissertatio Juridica, de Juribus.Creditorum ratione 
, rerum in eorum fraudem alienatarum, ex Juris Hodierni 
principiis, cum laude defensa ab Henrico Francisco 
UA спа „ıi Neomagensi ; pro. Doctoratu Juris Roman, et Hodierni. 


dh m Decembris.. 1 Dissertatio Juridica. de Prolationibus , cum laude 
defensa a Simone Cornelio. van Appeltere, Gorinche - 
iis ae pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni. 


1 Acn. die. Specimen, de de. Notario , » et secundum Jus Gal- 
licum , et secundum peus Jus Helgicum, cum laude de- 
Enait ab Adriano Quirino Kraijenhoff van de Leur, 
Steenbergensi, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni. 


OH e 
1 


d. 18 Decembris. Dissertatio Juridica, de Potestatis Judiciariae li- 

"ot 9 "wagfibus, deérivatis ex ditiitiong Jus publicum inier de 
(coc © privatum, cüm laude defensa ab Henrico! Antonio van 
ern Thye Hannes, Sylva-Ducensi, pro Doctoratü Juris Romani 
et Hodierni. ш í 


Fodem die?" Dissertatio Juridica, ad Juris Romani locum de Jure De» 
| liberandi, cum laude defensa a Jacobo Jano Ermerins, 
Zirizea-Zeelando , pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni. 


\ 


Eodem die.” Dissertatio Juridica, de Separatione Bonorum seeundum 
Artie. 878 seqq. Codicis Napol. iji cum laude defensa a Petro 
"Elias; Amstelaedarnensi , pio, Doctoratu Juris Romani et Ho- 


dierni. 


d. 19 Decembris... Dissertatio Medica, de Chlorio, Chlorureto Calcis et 
omnis \Chlorureio, Sodae , defensa a Ludovico Jano Sundorff, 
Amstelaedamensi , pro Doctoratu Medicinae. 


d. 20 Decembris. Dissertatio Juridica, continens observationes ad 

| i Titulum Introductionis generalis et ad Titulos tres priores 
Ab Libri primi novi. Codicis Belgici , cum laude defensa a Gu- 
эч С liel- 


4 


ув SERIES 


lielmo Andrea van Hogendorp; Amstelodamensi , pro 
Doctoratu Juris Romani et Hodierni. 


1827. i 
d. 21 Decembris. Dissertatio Juridica, an Pacta contractibus stricti 
juris adjecta, insint iis ex parte Actoris, defensa ab Hu- 
gone Adriano van Bleiswijk, Enchusa-Batayo, pro Docto- 
ratu Juris Romani et Hodierni. 


Eodem die. Dissertatio Juridica, de limitata Tutorum , in vendendis 
rebus Pupillorum , potestate defensa a Zy werto Diderico 
van der Bilt la Motthe, ex pago Cloetinga-Zeelando , pro 
Doctoratu Juris Romani et Hodierni. 


1898. 

d. 19 Januarii, Disputatio Juridica, ad Titulum Digestorum: de Sena- 
tus Consulio Silaniano et Claudiano, cum laude defensa 
ab Henrico Collot @Escury, Hagano, pro Doctoratu Juris 
Romani et Hodierni. 


4. 29 Januarii. Specimen Juridicum , continens Quaestiones aliquot е 
Jure Romano et Badiarnoi, defensum ab Aert van der 
Goes, Hagano, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni. 


d, 2 Febraari: Dissertatio Juridica, de Navium Exercitori- 
bus, magna cum laude defensa in Auditorio Majori, 
a Francisco Cornelio Donker Curtius, Dordraco-Bata- 
yo, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni. 


Eodem die. Dissertatio Philosophico-Juridica, de Dominii Acquisitio- 
ne ex Jure Naturae, cum laude defensa a Gulielmo 
Gerardo Hovy, Amstelodaméeusi, pro Dectoratu Juris Ro- 
mani et Hodierni. 


d. 4 Februari. Disputatio Juridica, ав M. Tullii Ciceronis Oratio- 


nem pro L. Cornelio Balbo, magná cum laude defensa a 
Pe- 


DISSERTATIONUM. 19 


Petro Jacobo Elout, Hagano, pro Doctoratu Juris: Romani 
. et Hodierni. 


1828. 
d 6 Februarii, Specimen PhilosophicoJuridicum,deAsylorum 
origine, usu et abusu apud praecipuas gentes anti- 
quas, cum laude defensum in Auditorio Majori, a 
Mordachaeo Binger, Wolffii Filio, Amstelaedamensi , 
pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni. 


Os з | JUDICIA 


ve y mJ * noc , ex "ЖР "А r 
" | С 
eA UV £42 Q я A 3L. 2 SE Lut R XI 


JUDICIA FACULTATUM DE CONSCRIPTIS HOG 
ANNO COMMENTATIONIBUS, 


AB А СТ, ОА В.О, ‘PRAE DE CTA.. 
Ф, E F. dois. RUA Ra І MDCCCXXVILL. . 


aU Wy $ І 


I. 


ORDINIS DISCIPLINARUM MATHEMATICARUM 
ET PHYSICARUM. . 


Aa quaestionem Physicam duas Commentationes accepit Facultas, qua- 
rum altera, lemmate : 


Qui dubiis ausus committere fluctibus alnum, 
Quas natura negat, praebuit arte vias. (CLAUD.) 


distincta , serius allata est; altera, inscripta : 


Sic nayis — 
Sive opus est velis; minimam bene currit ad auram , 
Sive opus est remo; remige carpit iter etc. (ov1p. Trist. $t ) 


Quamvis multa contineat bene recensita et notatu digna ; nihil tamen eo- 
rum memorat, quibus haec pars disciplinae a quibusdam Physicis ante pau- 
cos annos ditata atque amplificata est; propter hanc igitur caussam noster 
Ordo et huic Dissertationi praemium decernere haud potuit. | 

Dissertatio de Electricitatis effectu Chemico , inscripta lemmate : Rerum 
natura sacra sua non simul tradit etc, seNECA Quaest. Natur. FII. 3; _ 
cum multa contineat, quae auctoris probent peritiam et diligentiam, eo ma- 
gis dolendum est , eam festinantius esse conscriptam , certe tot vitiis laborare , 
ut praemio nequeat condecorari. Primum enim sermonis puritas plane neglecta 
est. Deinde vero multa memorantur a proposito aliena, In ipsa rerum ex- 


positione concinnitas et perspicuitas desiderantur. Argumenta neque selecta 
sunt; 


JUDICIA PAOULTATUM ` ar 


sunt пече! satis dijudicata. `) Fontes denique , auctores, libri, quibus ipse 
Dissertationis auctor fuit usus, yix rariusque indicantur. 

- Ad quaestionem Botanico.Oeconomicam duo responsa perlata sunt , quo- 

‚таш unum yerbis : Nisi. utile est. quod facimus , stulta est gloria. »RAEDR. 
distinctum , de.solano tuberoso exponit „іп magnum volumen excrevit, prio- 
ribus tamen. partibus; imperfectum est, neque latinitate commendatur. 
; Alteram lemmate insignitum : Respublica- nusquam tam florens , quam 
quae cives ad scientiarum naturalium culturam allicit , de Quercu Robo- 
re. agit: omnes quaestionis partes satis accurate tractat, ipsiusque auctoris 
observationibus et experimentis copiose illustratum et locupletatum est. Er- 
go huic. praemium statuit Ordo, 


;Apertá.schedulá patuit ejus Commentationis Abietarem esse YINCENTIUM 
JOSEPHUM DE ST, MOULIN, Philos. Natur. et Math. Candidatum in Aca- 
demia Gandavensi. : 

~ Ad quaestiones e Mathesi et ex ршн propositas n nemo se in certamen 

. contulit. 


Ak, 


ORDINIS PHILOSOPHIAE. THEORETICAE zz 
LITERARUM HUMANIORUM. 


Perlatis ad Facultatem duabus Commentationibus, quarum altera expli- 
cabat locum de Animi naturá , altera describebat Platonis Gorgiam ; de 
singulis deinceps instituta est deliberatio. . 

Priorem quod attinet , de Animi пашта, quae hoc Symbolo munita erat: 
In animi cognitione dubitare non possumus , quin nihil sit animis ad- 
mixtum , nihil concretum , nihil copulatum , nihil coagmentatum , nihil 
duplex; omnium consensu visum est, magnam іп eå cerni dliligentiaps М 
eruditionem haud yulgarem et argumenti explicationem justam ac регѕрі-- 

- cuam ,, meritoque hujus disputationis: auctori praemium tribui posse. Арег- 
tå, schedulà „nomen prodit HEN RICI, сенге, Theol Studiosi. in hac 


| Academia. . | 
са х De 


oO 


m ju DPE VA 


De altera Commentatione, quae Platonis Gorgiam. persequitur , sic ju: 
dicatum est, partem prosopographicam cum in ceteris пой satis diligenter , 
hujus praecipue dialogi debita ratione elaboratam esse, tum in Socrate dif- 
fusam esse, пёс cum praesenti proposito conjunctam: tum dialogi consiliam: 
non esse bene perspectum ab Auctore, qui Virorum doctorum disputatio- 
nibus ac dissensionibus de hac quaestione jüsto majus tribuens momentum , 
non praestitit id, quod diligentissima et dialectica analysi assequi potuerat : 
postremo orationem neque correctam neque Latinam esse; quod unum , 
etiam in summis judicandi et doctrinae laudibus praemium Auctori negan- 
dum eviiceret. Nihilominus laudanda videbatur industria et Platonis inter- 
pretandi facultas haud vulgaris , excitandusque Juvenis doctus ad studia ea- 
dem ‘quantum fieri posset diligentissime retractandà et persequenda. | Quare 
decrevit Facultas, invitare Auctorem Commentationis, quae hoe Symbolo 
munita erat: Rem tibi Socraticae poterunt ostendere chartae. &omkm. , 
ut copiam faciat sibi schedulae aperiundae, quo noinen ipsius justis laudi- 
bus posset celebrari. 


111. 
ORDI NIS MEDICORUM. 
Ad quaestionem praecedenti anno propositam nemo respondit, 
DS, i 
ORDINIS JURECONSULTORUM. 


Ordo Jureconsultorutn duas accepit Commentationes ad propositam quae- 
sionem: Quid Jure Criminali, cum philosophico tum hodierno. Belyi- 
co, praecipitur de puniendis factis, lege civitatis poenali vetitis, sed 
extra territorium ejus admissis? Altera VALERIt wAXrMI dicto erat 
notata: Јлідиит est, Quirites! cum nter alios vixerim, apud: alios me 
rationem vitae reddere; altera cicgRoxzs inscripta verbis : 7/7 ds réel 

bus, 


PA CU LT A' TU M. 25 


bus, quae discuntur ; incitamenta. insunt , quibus ай | cognoscendum 
incitamur. "Utraque scriptio multis nominibus Ordini placuit. In utráque 
industriam , perspicuitatem et idoneam materiae distribationem Ordo lau: 
dat, ut tamen neutrius sententiam per omnia comprobasse censendus sit. 

Prior Commentatio plures habet, quibus sese commendat, dotes, diligen- 
tem totius argumenti tractationem , justam disserendi rationem judicandique 
solertiam. Sed desideratur in ea principiorum, e quibus apta nexaque est 
altera pars quaestionis , accuratior inquisitio , constitutio, eorumque ех pro- 
pria Jaris Criminalis indole et ratione ducta confirmatio , praeterquam. quod 
ejus scriptor ad aliorum auctoritatem et exemplum sese nimium videtur ap- 
plicuisse. Tum vero deest Latinitatis commendatio. Ordo tamen ejus 
` auctorem dignum judicavit, cujus nomen publice. recitaretur cuique hono- 
‘rificum ejus réi testimonium daretur. Eum autem esse cognovit HEN RI- 
cum REIGER, Juris ac Philosophiae Theoreticae et Literarum vou 
in Academia Groningana Candidatum. , 

Posterior disputatio , ex ipsis Juris Publici fontibus altius repetita uberius- 
que pertractata, majorem doctrinae copiam et varietatem “ac disquirendi 
probat industriam atque universe pleniorem continet , cum ipsius argumen- 
ti explicationem , ‘tum et opinionum ab aliis propositarum i expositionem. 
Quibus cum accedat Latini sermonis elegantia, dicendi genus aptum ‘et con- 
. cium у huie Dissertationi ` palmam tribuere non dubitavit Ordo. Resignata 
autem schedula nomen -exiit DANTELTS TTEBOTL sik CEN EBE Ky, Juris ac 
Philosophiae "Theoréticae et Literarum Humaniorum in Academia Lügduno- 
Batava 'Candidati; qui, instituto examine 'auctoreim sese — adeoque 
victor st. renunciatus. 


Y. 


ORDINIS THEOLOGOR OM. 


Ad Facultatem Theologicam icam  perlatae. sunt tres Commentationes, quibus 


respondetur ad Quacstionem de iis, quae ex Libris 30axs1s CURY- 
so- 


54 М UJ TU ADTI x ul A 1 T 


sosroxr de Sacerdotio, aveusrins de doctrina, Christiana.et.de сат 
techizandis rudibus: et. ^ un&os de officiis ministrorum Ecclesiae, 
etiamhunc in suos usus convertere: possint: doctrinae. Christianae in 
terpretes...His autem «singulis: Commentationibus. tot inerant diligentiae , 
peritiae еі recti judicii documenta ; ut earum. quaeque, si sola. Facultati obla- 
ta fuisset: praemio ornari potuisse . videretur... Enimyero . nunc. accuratius 
perpensis et, inter se collatis. Commentationibus , Ша, quae), curysosTo- 
мт) dicto.: o0; *yàp бяр orpanyyias i rode, Bacihsíae TV o O Абуов , GAA’ „Отур 
трёушатог ёууғмийс ёретӣс дғошёғоо , tanquam lemmate., insignita erat, сет 
teris:cedere yisa est Latini sermonis puritate , atque in summa ceteroquin et 
valde: laudanda . brevitate tamen.annotationibus abundare,,quae’ si abessent, 
nemo facile desideraret; tum vero etiam nimium interdum subtilitatis. prode- 
re. studium. In, ea vero: . Commentatione ,.| quae symbolum , praeferebat : 
трётоспётт' 6 тефшу rod! Aéyovrosy тоф Абуос >. licet. nitore ,orationis. excelleret, 
et quaedam omissa esse doluit Facultas ; quae "tamen. ай cam facerent, ей 
. addita vicissim alia , quae cum argumento. minus essent. conjuncta ; eZ yero 
quaedam: alieno loco.tractata; inprimis .autem.in auctore: desiderayit Шала, 
quae juvenem tantopere decet. in aliis judicandis aequitatem. et modestiam. 
Quam je contrario laetabunde. obseryavit , in. scriptore. tertiae «Commentatio» 
nis, cui adscripta erant haec Aasmosrr yerba: Quaerendum., 65b in. omni 
actu у: quid. personis, temporibus «conveniat | atque .- aetatibus , „guid 
eiiam singulorum. ingenio, sit accommodum,...Hic, autem | ab; orationis 
etiam. puritate et elegantia ‚пес minus a. sobrietate in. citandis;aliis Scripto- 
ribus, etsi fortasse nimia, magnam. babere. visus est. commendationem; 
commilitonibus eo etiam nomine praestans, quod e£ Prolegomena praemisit y 
quibus de tribus dictis Veteris Ecclesiae doctoribus probabiliter et ad rem 
praesentem accommodate disputaret, e£ singulis capitibus epicrisin addidit , 
quo melius usum eorum, quae Patres praeceperant, hodiernum ostenderet, 

Quocirca ultimae hujus Commentationis auctori. praemium tribuendum, re 
liquarum vero merita publice quoque celebranda, decrevit Facultas. iow 
reserata , quae illi adjecta erat, schedulà, nomen exiit: WERNERUS 1M- 

minK y Philos. Theor. , Lit, Hum, et "Theologiae in hac Academia Candi- - 
datus, Invitati sunt ambo reliqui, ut et suum Facultati nomen indicarent ; 


quo: 


(EAC орт AT UM o 25 


` 
А. X. 


quorum alter delitescere maluit (35 alter invitationi honeste respondens, se 
commentationis, curysostomr dictum habentis adscriptum, auctorem 
professus patuit esse DIDERICUS GULIELMUS DE ROO, Theologiae quoque 
in hac Academia Candidatus , honorifico Facultatis testimonio condecoran- 
dus. Uterque legitimo spectatus examine , se nihil sibi arrogasse non verum, 


Facultati luculentissime probavit. 
AN 1O" ы T ^ j ] 

(*) Facultatis Msc f TS dis AME V RUE traderetur hocce er Judisium ^ 
obtemperavit etiam auctor commentationis Symbolo Tpérog ётт' ó melðuv x. v. А. munitae , quem igi. 
tur, licet sero cognitum, publice jam. commemorandum censuit Facultas. Est autem GER ARD us 
BAKKER, Theologiae Studiosus in Seminario Euangelico-Lutherano Amstelaedamensi. 


D PR O- 


PROGRAMM A 
CERTAMINIS LITERARII 
it 
vA 
RECTORE rr SENATU ACADEMIAE LUGDUNO-BATAVAE, 


D. ҮШ, MENSIS FEBRUARII | 


A, MDCCCXXVIIL, 


INDICTE 


Rector et Senatus Academiae Lugduno-Batavae ex Augustissimi 
Regis Edicto d. 2 mensis Augusti A. мрсссху. N°14 ,'omnes Aca- 
demiarum Belgicarum. Cives, et Athenaeorum alumnos in annum 
sequentem ad certamen Literarium invitant et evocant, et propo- 
sitas a singulis Ordinibus Academicis quaestiones promulgari jubent. 


ORDO PHILOSOPHIAE THEORETICAE zr LE 
TERARUM HUMANIORUM in annum Wenn 
has ponit Quaestiones : 


I. Ita explicentur diversae adsensus formae , quae dicuntur Sczez- 
tia, Fides, Opinio, ut inquiratur. primum in cujusque natu- 
ram, rationem et potestatem ; deinde, quare certa collocanda 
sit stabilisque fiducia in Rationis humanae auctoritate ; denique , 
quam late pateat haec Rationis auctoritas cum comstztutipa , ` 


tum normativa? 
Y IT. 


PROGRAMM A: 


II. Explicetur, quid sitin Fabulis sw, Accrr PL Av TI, quod perti- - 


neat ad vitam Populi Romani cognoscendam. 


Quaestio, ab: ORDINA. MEDICORUM: proposita : 


Quaenam Sanior, est noram Раја, nostris: temporibus ad- 
mittenda? 


Cum ad hanc quaestionem nemo responderit, ipsa tamen et uti- 
lis, et hisce praesertim . temporibus-opportuna haberi possit, 
жен eam censuit Medicorum Ordo , quae iterum proponatur. 


ORDO. JURE. CONSULTORUM. rogat, ut. 


Instituatur disputatio de mzrwNzccrr meritis in restitutionem 
Legis Papiae Рорраёаё etide novis ;Juris.fontibus:, quibus doctrina 
de hac юра Lege illustrari par 


gia . Quaestio. THEOLOGORUM: 


wut 


nadie interpretatio effati Paulini Rom. VIII: ‘22: "fra 1 
тіс ayorevd ler. nad сохи фин. „той, уйу» ad quam. accedat bre- 
viş, et Milucida, expositio totius. orationis .contextae, vs. 197 25. 


ORDO-DISCFPLINARUM- MATHEMATICARUM' er 
PHYSICARUM sequentes proponit Quaestiones : - 


[1 


| E MATHESI. 
Tuborum. Opticorüm exponatur Theoria. Mathematica. 
Ev PHYSICA. 


Concinné explicetur Historia Barometrorum atque Theoria Phy- 
sica et Mathematica. 


Ex 


27 


28 


PROGRAMMA. 


Ex ASTRONOMIA, ' 


j 


Quum observationum Astronomicarum fundamentum in accu- 
rata temporis notiid maxime sit positum; quaeritur, wt praecipuae 
methodi, quibus tempus exacté definiatur , perspicué explicentur , 
et aptis exemplis, in primis vero GSP dlohibus , ab ipsis бош- 
mentationum auctoribus institutis , illustrentur. 


Exponatur Historia naturalis et chemica Minerarum Ferri; dein 
ejusdem metalli- exeocti et i usm рагай! genera’ ер diversitates 
descTibantur. 


Ex HISTORIA N ATU RALI» 


Systematicè enumerentur species indigenae Reptilium ex Ordine 
Batrachiorum, addità unius saltem speciei anatome et praesertim 
osteographid accuraté, non ex aliorum scriptis desumtá, sed ab 
ipsá. Natura. реша 

Commentationes, Latina’ tàntum'orátione conficiendae, et alit, 
quam auctorum manu describendae, ante diem t Noverbris’ hu- 
jus anni; mittuntor. ad: Virum: Clarissimum: € ER ARDUUM WTTE- 
WAALL, Academiae. Actuarium ,.ita.ut. nullis: ab: Academiae parte 
faciendis expensis detur locus. Lemmate autem omnes inscriben- 
dae, iisque adjungendae sunt Schedulae obsignatae, Auctorum no- 
mina et pronomina integris Literis continentes, eodemque exte- 
riore parte lemmate insignitae. 

Universa vero concertationis:ineundae , et dijudicandae ratio 
cognosci potest ex Edicto Regio, supra dicto, Art. 205 — 213. 


GERARDI WTTEWAALL 


OBRATIO 


DE 


AGRICULTURA; SALUTIS PUBLICAE VERO 
FUNDAMENTO. 


"HABITA D. VIII FEBRUARII ANNI MDCCOXXYIIL 


QUUM MAGISTRATUM ACADEMIGUM SOLEMNI 
RITU DEPONERET. 


~ 


— 0 — 


. ACADEMIAE LUGDUNO-BATAVAE CURATORES VIRI PERILLUSTRES! 
QUI JURIDICUNDO PRAEESTIS, VIRI GRAVISSIMI, INTEGERRIMI! 
QUI CIVITATIS LEYDENSIS CURAM GERITIS, VIRI AMPLISSIMI! 


QUARUMVIS DOCTRINARUM PROFESSORES , YIRI CELEBERRIMI , COL- 
` LEGAE CONJUNCTISSIMI ! 


LECTORES DOCTISSIMI ! т? 


ORACULORUM DIVINORUM INTERPRETES, VIRI PLURIMUM VENE- 


RANDI! 
A 2 AR- 


HRT AEM 


ARTIUM ET DISCIPLINARUM DOCTORES, VIRI CONSULTISSIMI, PE- 
RITISSIMI ! 


ORNATISSIMI ADOLESCENTES, SPES PARENTUM , PATRIAE, HU- 
MANITATIS ! 


QUOTQUOT DENIQUE ADESTIS, CUJUSVIS LOCI, ORDINIS AG DIGNI- 
TATIS, AUDITORES HONORATISSIMI:! 


Aut 


Ante hosce quinque annos Oeconomiae ruralis docendae provinciam susci- 
piebam ; Oratione patrio sermone habita, de »insigni hujus Disciplinae uti- 
» litate, dignissimae propterea, quae publica auctoritate adjuvaretur”. 

Jam Rectoris Academiae munus deposituro , iterum mihi Orationis haben- 
dae adest necessitas. 

Itaque nec a mea persona alienum, nec vestris anrihns indignum existi- 
mavi, si iterum pauca de rei agrariae laude referam; ^ Neminem: enim fü- 
git, quantum ad Patriae commoda et populorum commercia т Ша 
scientia. 

. Omnium. rerum; ait Cicero, ex quibus aliquid acquiritur ; nihil est agri- 
cultura melius, nihil «бейш, nihil dulcius, nihil homine libero dignius. 

Dicam ШШ: quantum temporis spatium permittat, de 


Agricultura, salutis publicae vero fundamento: 


Jam mihi A.H. pro virium mediocritate imploranda esset vestra bene- 
volentia, sed illam non imploro, ne de vestra benevolentia et humanitate 
dubitare videar. 

Sine agricultura nullam: nationem stare posse nemo nescit, sed habet 
eadem hanc quoque laudem , ut cum morum mansuetudine arctissimo vin- 
culo sit conjuncta. 

Saepius nec immerito dixerunt rei agrariae periti ; ostende mihi spatiam 
et coelum alicujus regionis , et doce incolarum liumanitatem , ego agricul- 
turam tibi: describam.. . 

A 3 Nulla 


6 С. WTTEWAALL 


Nulla interea est natio, quae sola posset vigere agricultura, mutuas prae- 
Stare operas, docuit necessitas, non enim omnia possumus per nos ipsi 
agere, alius ad aliam rem est aptior sua natura et studio. 

Idcirco in unaquaque bene fundata republica, tria communis commodi 
certissima inveniuntur subsidia ,. agricultura, opificia et mercatura, quae ut 
pari diligentia colantur, optabile est. 

Horum trium subsidiorum ad fundandam rempublicam agricultura pluri- 
mum pollet; cum vero necessitate sese mutua tangant, hoc intelligi cupio, 
hanc meam orationem neque ad minuenda opificia, neque ad negligendam 
mercaturam pertinere. 

Tria haec genera persaepe inter se. pugnare videntur, ut enim sunt qui 
mercaturae rem rusticam anteponunt, sic reperiuntur multi du merca- 
tura et splendidior et major videatur, 

Testor - frequentes hac de re deliberationes in summo reipublicae 


consilio, non tantum in Magna Britannia, Francia , sed etiam nostra in 
patria, T и 


Ѕаере спіт agricultores , agrorumque possessores; utunum tautum €xem-. 
plum proferam , optant, ut constituatur edictum, ne ab exteris nationibus 
invehatur frumentum , dum horum exspectationi mercatores iique qui merca- 
turae inprimis Keren: se opponant. 

Nonne etiam saepissime fabricatores urgent, ut у. Ce exporiatio lanae. red- 
datur difficilior, dum e contrarió in fayorem liberae mercaturae agriculto- 
res vocem mittant ? MN. 

Hae autem controversiae falso p!erumque: nituntur. fundamento , пат si 
diligenter verum exquirere velimus, facillime nobis persuadebimus , tria illa 
salutis publicae subsidia inter se non pugnare, sed arcto nexu ; cohaerere, 
iia ut unum. ruere non possit, quin cetera eodem labefactata motu , conci 
dant, quare, tametsi agricultura felicitatis communis verum. mihi videatur - 
fundamentum, nulla .in. favorem agriculturae beneficia , nulla opto privile- 
gia; et quidni ita sentiam ? universae -utilitatis habeo rationem, поп tan- 
tum agriculturae. Sic enim arbitror, Principem uni ordini civium non posse 
favere praé ceteris, sine magno -incommodo civitatis.: -Haec autem paulo 
accuratius explicanda sunt. | TI 

Si "quando ut agricultura Bic mercatura premitur, non tantum mer- 

ca~ 


OR AT E O. ý 


eatura; sed ipsa agricultura laedatur, necesse est; libera enim mercatura, 
-commerciorumque frequentia , uberiores agriculturae . fruges requiruntur, 
Eodem modo, si ut opificiis lanificis et arti tinctoriae faveatur,: exportatio 
lanae et rubiae impeditur, sive ; ut coriarii adjuventur rudibus coriis et cor- 
tiçi quercus exportandis pergrande vectigal imponitur, non modo ingens de- 
Arimentum faciunt agricultores, verum etiam. iis nocetur quibus vellemus 
prodesse, hi enim non adipiscuntur quae concupiergnt, nam vix illarum 
rerum obtinuerunt copiam, et ex copia vilitatem ,. quum talibus mercibus , 
sive penus siye quantitas inspiciatur , minus copiosa et referta erunt fora. 

-; Possem hic plura congerere, sed nihil opus in re tam clara et manifesta, 

Ше igitur civium ordo, qui agriculturam exercet, firmamentum cetero- 
rum ordinum recte dicitur , veruntamen agricultura et opificia et mercatu- 
га, animis et cogitatione nostra, non sunt secernenda, sed distinguenda , 
quod qui parum perspiciunt, parti civium consulunt, partem. negligunt , 
qua re nihil perniciosius esse potest. 

-'Werissime adeo statuerunt philosophi, dicentes eum cui ingenium adeo sit 
obtusum, ut unum tantum ordinem videre cupiat florentem , etiam, quam- 
vis nolit, illum ipoum dcotruere ordiuvin ‚ cui, partium studio ductus > S0- 
li studeat. 

- Facere itaque non possum , › quin eam laudem rempublicam » quae funda- 
mentis agriculturae constituta sit, ita ut opificia, quantum id fieri possit 
agricultura, et mercatura opificiis nitatur. 

Ubi enim tria ista genera, quorum alterum alterius opem flagitat, amice 
conspirent , ibi demum salus publica incredibili modo amplificatar. 

Frumento numquam egebunt cives, etenim in inopia aut annonae cari- 
tate libera mercatura frumentum advehet, neque unquam metus aderit ne 
flagelletur , mercatura enim omnes eas res qoibas abundat xespublica expor- 
tabit, easque quibus eget, inportabit. 

In tam felici rerum statu nascitur et aliud commodum.  Prosperitas enim 
populi, non modo una alteraque urbe sive regione circumscripta erit, sed 
cum universo populo communicata , aequabiliter dispergetur. 

'Tali modo tres illi quos nominavimus ordines sentient se aliorum ope in- 
-digere , unusquisque suas quidem res videbitur curare, nihilominus sibi in- 


vicem proderunt, commune augebunt commodum. 
Haec 


$. G WTTEWAALL 


Haec A, Н. tametsi perspicua arbitror, nonnullis tamen dubia videri pos- 
sunt, quare historia videntur illustranda; brevitatis tamen causa pauca mo- 
do sunt attingenda. 

Ponite vobis ante oculos Magnam Britanniam. 

Ad quantum fortunae gloriaeque fastigium illa escendit natio! Quas vires 
ostendit! Superiori bello potentiam illius populi mirabamur, eo etiam tem- 
pore, quo Napoleon cunctas fere nationes in servitute tenebat , Reges impe- 
rio suo habebat subjectos; tantum enim, illa insula interno robore et con- 
silio valuit, ut post pacem Ambianensem maximis -classibus terrestribusque 
copiis, quamvis nostris maxime cum damno, bellum renovari, At, qui- 
bus tandem gradibus Populus Britannus escendit ad tale [fastigium ? si meam 
hic liceat adferre sententiam, nullis aliis nisi privatorum industria atque di- 
ligentia , inprimis vero felici illa conjunctione, quam in Britannorum agri- 
cultura, artibus et mercatura perspicimus; nam sine hisce tribus adjumen- 
tis tantas res efficere non potuissent. 

Britannorum mercaturam sine exemplo fere maximam silentió praeteribi- 
mus. Sed quibus illam fundamentis niti credamus? ^ Nullis aliis nisi arti- 
bus; nam apparet, etiam me tacente, quanta iu Dritaunia artun sit fre- 
quentia, quantique momenti illae esse debeant. 

Hac autem de re ne quis dubitet , exstat oratio Liverpooli ante quatuor an- 
nos in Parliamento habita, qua in Oratione dicit, pretium rerum illarum 
quas vel agricultura vel artes in Britannia produxere a. 1825 , et alio fuere 
exportatae , aestimari, quinquies et quadragies mille millibus librarum ster~ 
lingicarum. 

Зат vero numerosae illae lateque patentes artes, quarum tanta est varie- 
tas, maxima ex parte ab agricultura pendent, saltem materiam ' qua in ar- 
tibus utuntur, patrium solum praebet. 

Aliquis fortasse dicet non omnem materiam qua indigent Britanni a patrio 
solo. accipiunt, Est Ма. Ganam enim illam ex qua nostra conficiuntur 
vestimenta е Germania et Hispania accipiunt; Bombycinum ex meridiona- 
libus veniebat Europae regionibus ; sed videte, quam verum sit quod dixi- 
mus. Post multos conatus hocce tempore Britanni jam magnam Bomby- 
«ini quantitatem ex Indiae Orientalis coloniis petunt, Europaeum parvi fa- 
cunt; et forsitan, brevi tempore, omnem Шаш lanam, qua adhuc indi- 


gent, 


| 9 АКАТ TIVO: . T 


gent; Britannis: suppeditabit Nova Hollandia, id quod eos videmus sperantes, 
Germanos timentes. 

Credidérunt quidem: multis: Britannorum. و‎ tantae hominum mul- 
titudini.non essé sufficientem.;- Hi autem mihi: videntur. non cogitasse ,. por- 
tus omnes Magnae: Britanniae. ab anno inde 1815 omnibus populis clausos 
fuisse , ita ut nullum frumentum adportare potuerint extranei; 

Sed’ omittentes Magnam Britanniam ‚ nos transferamus in Franciam, 

Ludovico. XIV ; regnante, Colbertus, Primus reipublicae Minister; mirum 
in. modum , omnis generis artibus. favebat , et tamen Francia поп magna 
floruit felicitate. . Ratio. satis videtur. perspicua. Francia enim carebat 
vero illo salutis populorum fündamento, neque agriculturam nervum, esse 
reipublicae ducebant. · М№оп .me .. praeterit saeculum Ludovici ХТУ: mul- 
tos praebuisse viros gloria claros, sed neminem, qui de agricultura bene 
meruit; | 

Sed hic etiam aliae exstitere causae, cur non doruerit illud regnum. Nonne 
unicuique vestrum. venit in. mentem crudelissima Ша vexatio , quae secuta 
est post: abolitionem Edicti: Nannetensis.? qua nihil erat perniciosius Fran- 
ciae, nihil exitiosius; ; Sed, etiamsi illud. nefarium. facinus non. patratum 
fuisset, in tali regione, іп qua persona | Principis cum: Republica miscetur , 
ita ut Rex Ludovicus diceret :» Respublica; ego sum; tali in regione, ne 
imaginem quidem libertatis adfuisse facile apparet. ; 

Videamus potius regnum Francicum nostri temporis. 

-Franci, quamquam. etiam- post pacem. Trajectinam | Britannis йрй aut 
Be si aut aemuli, tamen, usque ad hunc diem, non рош attingere 
illam prosperitatem , qua jam gaudent Britanni. :: 

Hujus rei multas enumerare liceret rationes, in iis autem praecipuam du- 
co: illam , quod non satis curaverint иш , Sine qua populos . nihil 
erate posse contendimus. 

^ Rei quidem . agrariae praecepta » eaque. optima, م‎ a doctis ге. 
rumque peritis, sed rei magnitudo. usum quoque. exercitationemque postulat. 

. Agri Francorum satis frumenti praebent ut incolae alantur, et si Gossy- 
pium excipiamus, teste Chaptalio, omnem dace materiam , quae ad 
artes exercendas requiratur. | 


Нас in re Francia videtur similis Britanniae, si autem regnum cum regno 
B- com- 


4 


io с. WTTEWAALL 


comparare velimus , regno. Francico Britannorum regnum anteponatis; ne< 
cesse est; De quo breviter videndum. 

Hic quidem statim 'attendamus , spatium trium Magnae Britanniae regno- 
rum, dimidio minus esse quam aestimatur spatium Franciae; deinde, ter- 
ras propter sterilitatem incultas in Britannia efficere tertiam, in Francia 
vero quintam tantum partem totius; Quam haec serviant commodis Fran- 
ciae non est quod dicam, et tamen pretium omnium rerum quas Britanni- 
ca suppeditat agricultura septimam · partém: excedit pretium in Francico 
regno cultarum; Merit hanc miramur differentiam ; illa autem. multo ma- 
jor est, si agricultorüm spectemus lucrüm ; wd enim in Bite duplo 
majus dicitur esse quam in: Francia. 

Roget fortasse quispiam, quid igitur 'ést causae cur tantum hic videamus 
discrimen? Facile est responsum. In Britannia invenitur melior culturae 
ratio (systema in nostra arte dicitur), quae altero in jen vehementer de- 
sideratur. 

Merito quidem in Flandria quae dicitur Francica laudatur agricultura; 
neque hoc est mirandum,“ sunt enim ab origine nostrae gentis, quos, ad 
agriculturam ipsa videtur finxisse natura; Саеіегі vero Franci, qui tale 
domesticum haberent exemplum ad imitandum, tamen imitati non sunt. 

Quae cum ita sint, existimemus necesse est, agriculturam apud Fran- 
cos non satis valere, neque — паар mercaturam "agriculturae — 
esse anteponenda. | 


Nulla Natio potest esse es ‚ cui рема spes поп pendeat. ex agri- 
cultura. 


Aliud nobis exemplum зарбани Hispania. . 

Saeculo XVI censebatur Hispania inter eas regiones quae mercatura flore- 
bant.: Panni Hispanici ex lana vel bombycino texti, magni aestimabantur; 
Fervebat agricultura; Vina Hispanica adeo excellebant ut ab omnibus lau- 
darentur Nationibus. Una Hispania gloriabatur nobilissimorum : equorum 
genere, sanguinis Arabici; Ovibus Merini жам, quae” extra Hispaniam 
non habebantur. 

Hispania erat regio, quae, sive spectares ubertatem agrorum, varietas 
tem fructuum, magnitudinem pratorum sive multitadinem rerum exporta- 
tarum facile omnibus regionibus antecelleret.: 


. His 


(Ad WATE Boe " 
"His adde siti 5 quo‘montibus’ ac mari Goditür, et t cogita possessionem 


Americae, | 

Quid, quaeso A. H. ad hanc felicitatem Reipublicae addi potuisset ? Et, 
quomodo usi sunt Hispani? 

Quanta Ша’ omnia ‘essent , non sentiebant." 

Sana ratio non t valebat, ; opinionem vulgi sequebantur et it M je on ай 

AORN co0qog.opraosiq «edet нр qun e 

Veritati aures clausae eránt, licem; quam © arb mutata alibi 
religionis forma meliorque ejusdém * constitutà doctrina > quamque aliae 
gentes avide eire yr D. oculis et finibus tamquam petit repelle- 
bant. 

Quid dicam de America? In Americam venerunt cum magna calamitate 
et pernicie non solum illius regionis sed et Hispaniae ipsius; ut enim vides 
rant aurum in illa regione inveniri , o cupiditatem inconsideratam! sic exar- 
serunt in id, ut ipsos plane coecos, perfidos et crudeles sua reddiderit 
avaritia, Nulla satietas, quo plus biberant? hoc plus sitiebant. Crudeli- 
tatem omitto, omitto scelera honesto religiónis nomine in infelices incolas 
patrata ; sed hoc dico, tenebat illos opinio, si in possessione essent omnis 
auri argentique Americani, se ditissimam fore Nationem totius mundi ; ex 
auro enim et argento fieri rerum pretium , nummos; non autem "——— 
pretiosa illa metalla , те ipsa tantum esse mercem, cujus Dei quantita- 
te minueretur, 

Quae cum ita essent, omnem pecuniam; quam in agricultura et opificiis 
кз ‘habebant, in Americam conferebant, ibi melius collocari creden- 

tes ; itaque pecora relinquebantur , agricultura deat: 

' Quid plura commemorem? Шап ‘opimam et fértilem Hispániam, illum 
orbis terrae ocellum, ad iners otium ‘et ui vie devenise, aliae gen- 

tes viderunt. 

odit Portugalia ?' Eadem ibi tniseriarut causa, iidem effectis: Nec 
mirum. Agricultura , artes et mercatura necessario carebant nexu. 

Portugali anmo 1705 de mercatura foedus fecerunt cum Britannis; tametsi 
jam ‘nulla res erat, quam magis optandam putarerit Portügali , tamen spes eos 
fefellit, hoc enim foedus quidi valerét, videbánt Britanni, non Portugali falsa 
utilitatis specie decepti: Нобсе enim foedere premebantur Portugalorum ar- 

; В 2 tes, 


; ‚ 
„ 107 


13 Go WTTEWAALE 


tes; premebatur agricultura; Britanni quippe. omnes. agriculturae fructus ,. 
operibus sua manu factis solyebant. . 

Sic regnum illud numquam florere potuit, ejusque auctoritas, in mene ality 
magnopere est imminuta. 

Ita Portugaliae regnum, non nomine ,, sed, ге, ipsa, in “conditionem, Britan=. 
nicae coloniae fuit. redactum,, воо у 

Multos jam, quorum eadem est ‘ratio 5 praetereo populos ; quos: si comme 
morare. vellem , tempus. me citius quam. oratio deficeret. 

Sed де nostra nihil; dicere republica , non. possum, . 

Saeculo. jam XIII, ne ad antiquiora vos revocem. tempora, in nostra pa- 
tria florebat agricultara., rei agrariae etenim iisdem temporibus peritissimos- 
fuisse majores nostros accepimus... ; 

Eodem , tempore florebant etiam complures cartes, praesertim in Flandria 
et. Hollandia , quo in genere erat praecipua vestium linearum. confectio. ыз 

Mercatura quoque pullulare incipiebat , maritimis enim rebus, prout tunc. 
erant tempora , permultum jam valebant nostrates, satis.late maria. tenebant; 

Est operae pretium. diligentiam atque industriam illorum. recordari, nam. 
etiamsi historia illius. temporis: jaceret. in tenebris, et annales populi. Batavi 
tacerent,, alia. tamen. inonumenta vetustatis loquerentur, Propugnacula enim. 
contra vim flaminum. et Oceani, erecta.,. jam eo tempore florentem testantur. 
agriculfuram,,. Et scimus, Florentio quarto ejus nominis Comite Hollandiae, 
Leccae. faisse oppositam, ut arva.in- Trajectina, non solum regione, Drae- 
sertim, vero in Hollandia ab aquarum defenderentur injuria. Quid? Nonne- 
eodem fére tempore, Guillelmus Rex emissarium aquae derivandae arcendae-. 

. que: causa. Sparendamii struxisset, nisi, qui curandis agg geribus praeerant ;. 
Рукогауіц et Heemradii prohibuissent 2 

Ex his operibus, quae construere nos docuit ipsa: necessitas; perspicuum. 
est, quae. commoda. et utilitates. ex. agricultura hisce jam. emptus redun4 
daverint: 

Ша progressio ;: quam jam, eo: tempore proavi fecerant in agricultura ; cue 
jusque. rei. in, contemplanda, Patriae historia nimis saepe obliviscimur , plu-. 
rimum contulit, ut Belgium:et olim et posterioribus temporibus adeo florue~ 
rit, ceterisque. antecelluerit nationibus з, nam . etiamsi. sequentibus saeculis 


non . 


ГӨ My Ace ПТ КО, ; 15 


nondum in eam adducti essent opinionem , agriculturam salutis: publicae 
verum esse fundamentum , sed potius crederent illad. in artibus vel merca- 
tura esse ponendum , hoc nostrae nationi minus nocebat, quae agriculturae 
adeo jam diligenter studeret, ut, Ша facillime artibus potuerit succurrere, 
cum vicissim artes agriculturae faverent. 

Batavorum magna semper erat in agricultura industria et sollertia, opes- 
que nonnullorum agricolarum, praesertim in Aquilonari Hollandiae parte , 
saeculo XVI immensae vel Principibus invidiosae, ita ut, Hugone Grotio 
teste, vicinas undique gentes ad spectaculum exciverint. 

Non miramur itaque , эдеш XV, XVI, nobilitatum populi Belgici fuis- 
se nomen. 

Jam vero А. Н. in republica gravissimae aliunde procellae et tempestates 
oriebantur , quae nec evitari poterant, et toti patriae interitum minita- 
bantur. 

In extrema illa fortuna , eumque multa millia. civium hinc exsulatum abi- 
bant, Majores nostri fortissimi, sapientissimi, gravissimique , justo ac. le- 
gitime. imperanti, non tyranno parere cupientes , mortem. servituti .. turpi- 
tudinique anteponebant, itaque Guillelmo I. et Mauritio Ducibus,- Hispa- 
norum, omnia jura, divina atque humana pervertentium. vinculis se expe- 
diverunt, et non minus ingenii pollentes viribus , quam animi, rempu- 
blicam , praeclare, ut illis temporibus, fundatam nobis reliquerunt. 

Nunquam meliorem. causam secuta est praeclarior victoria. 

Jam procedere incipiebat saeculum XVII, insigne illud, omnique memo- 
ria dignum, ob ingentem non tantum pecuniam, quam comparabant hu- 
jus regionis incolae, sed praecipue viris- illustribus , quibus merito gloria- 
batur respublica, tam: parva. 

Novimus, novimus А. Н. et grata memoria colimus Batavos qui in cuc 
ria, in legationibus, in Academiis, rerum. divinarum humanarumque scien- 
tia, qui artibus atque inventis, sine exemplo, eluxerunt, quorum virorum 
tanta fuit multitudo, ut ipsa me copia a nominando  deterreat. 

Mari.res magnae gerebantur, validae enim classes aedificatae ornataeque 
quibus nobilissimi Duces praecrant... Qui quantum virtute et.consilio vale 
rent, senserunt Hispani „ Sueci , Franci ,. Britanni. 

Jam celebrantur multae civitates. Hollandiae artium frequentia. eo tem- 

В 3 ро- 


14 С. WTTEWAALL 


pore caput extollentes ; neminem enim fugit hominum in iis habitantium 
copia; ne jam Harlemum, Delphos, Goudam, Hornam aliasque enumere- 
mus, nam permultae hic nobis veniunt in mentem, civitas nostra Ley- 
densis minimum octoginta millia civium numerabat. Ingens lanificiorüim 
erat numerus, pannique texebantur tam varii generis; coloris et formae , 
ut omnes enumerare, nedum Romano sermone, sit difficillimum. 

Harum civitatum eo lubentius feci mentionem , ne quis temere cum’ iis 
erret, qui judicant, non tam opificiorum , quam mercaturae curam —— 
se Majores. 

Quid porro re piscatoria erat celebrius? Incredibile fere quanta Hollan- 
dorum pars viveret hoc quaestu et artibus ad eum quaestum necessariis. 

Hisce artibus, hisce opificiis , quae lucra inusitata civibus dabant, ut et 
coloniis Indicis, opum proventu nobilissimis, nitebatar mercatura. 

Ad hujus mercaturae celebrationem Hugo Grotius ingenue fatetur, stu- 
pere ingenii sui imbecillitatem , et si quando alias, hic certe se necesse ha- 
bere conqueri de infantia sua. 

Ac ne quis putet hoc dictum Grotio excivisse imprudenti. Nunquam 
enim antea fuerat natio, quae tantum habuit navium quantum una: Amste- 
lodamensis civitas; multa praeterea erant oppida, quae, subducta naviqm 
parvarum quoque ratione, non plures domos ostendere poterant, 

Haec late. patens mercatura quotannis adhuc adcrescebat. Batavorum 

navalia signa ‘conspiciebantur non tantum in ultimis terrarum oris, sed 
etiam barbarae gentes eadem venerabantur ; ubi enim erat locus, quo non 
exstarent majorum impressa vestigia ? 

Tales fuere antiqui Batavi! — 

Ad nos A. Н. ad nos, eodem genere prognatos pertinet illius gloriae he- 
redita$, inanis autem gloriae cogitatio , et non hereditas dicenda sed onus, 
nisi et factorum imitatio nobis cordi sit, eamque gloriam tueri et conservare 
conemur. ^ Nulla enim res nobis magis providenda, ne a gravitate m 
rum degenerasse dicamur. 

Praestantissimam igitur ea aetate fuisse Rem Batavam satis constat. 

Utinam haec omnia diuturna esse potuissent! Quamdiu enim florebant 
artes, Respublica navis erat instar , secundis ventis carsum tenentis, aucto- 


ritas enim Batavorum apud exteras gentes gravis habebatur. 
Hic 


Hic autem perspicimus rerum humanarüm imbecillitatem varietatemque 
fortunae. Quid enim est in rerum natura, quod non aliquando summum 
gloriae fastigium attingat; sunt enim limites, ultra quos progredi nemini 
licuit. 

Exterae nationes prosperitatem , gloriam , auctoritatem ; omnium denique 
rerum affluentiam Batavorum videntes , earündeta artium studio inflamma- 
bantur. 

Initio hae nationes quidem illarum artium erant rudes , deinde vero 
exercitatiores , et ex illo tempore , sensim, nostrarum minuerunt artium gloriam: 

.Haec non fugiebant Ordines, qui eo tempore his regionibus praeerant , 
quamquam dms an remedia, quibus isti malo succuirere vellent, fuerint 
aptissima. ` 

Credebant, neque injuria, bonam mercem semper invenire emptorem. 

Hanc ob causam leges, quas collegia opificum statuerant, magis magis- 
que observari cupiebant , easque tuebantur. 

Optima erat Ordinum voluntas. Quis enim dubitet? Sed mihi videntur 
paullo longius quam natura vellet, processisse. Hisce enim ipsis legibus 
fabricatorum diligentiae frena fuisse injecta, impeditamque eorum industriam , 
nemo inficias ibit. 

Non А. Н. is ego sum , qui illorum. virorum qui Reipublicae llis tempori- 
bus praeerant aut gravitatem aut fidem accusem: sed neque istorum tem- 
porum gloriaeque ‘Majorum tam pertinaces sumus admiratores, ut probemus 
etiam leges param ratione fultas. 

Oeconomia politiea, Jurisprudentiae discipula docet, nihil ab industria 
magis esse alienum , quam leges, quae industriam intra certos eosque an- 
gustos fines coerceant. 

Hanc opificiorum deflorescentiam conditionem , qua de re frequentes ejus 
temporis exstant quaerelae, quaeque nocebat agriculturae , dolebant cives, 
dolebant statum minus florentem illarum civitatum, quibus artes olim erant 
ornamento. Sed in late patenti mercatura quaerebant et inveniebant. aliquod 
solatium. Ex eo enim tempore certum est crevisse adhuc . commercia. 
Kaque post paucos annos, timide hoc dico, sed tamen est dicendum, in- 
veteraverat jam opinio, sed falso recepta praejudicio , artes et agriculturam 


minoris esse momenti, ubi adesset mercatura. 
1 Hanc 


16 | С. WTTEWAALL 


Hanc forsitan non tam hominum quam temporis opinionem non segue- 
-bantur ii qui acutius videbant, hi enim gloriam illam , quam eo tempore ad- 
portabat mercatura, fallacem. esse arbitrabantur. 

Re vera mercatura magnam habebat amplitudinem , pedetentim vero aliam 
‘inibat viam et rationem, et Ша, quae antea artibus nisa, fuerat, ut dicitur, 
activa, sensim, magis magisque fiebat passiva. Neque amplius , ut florenti- 
bus opificiis , aliis nostras, sed peregrinorum advehebamus merces. 

Tempora quae consecuta sunt omnem nostram Rempublicam et simul 
cum ea Шат mercaturam perdiderunt, verum, etiamsi Ша tempora non 
fuissent consecuta, tamen, quantum mea fert opinio, illa mercatura diu 
stare non potuisset, nam aliis nationibus. itidem mercaturae faventibus , 
quotannis plures invenissemus aemulos, et nostra mercatura vero funda- 
mento, artibus scilicet carens, sensim et ipsa ad nihilum fere recidisset. › 

Interea tranquilla adhuc erant tempora , resque sexies sed magna civi- 
tati impendebat calamitas. | 

Memoriam tenemus illius temporis, quo et nomen ücftrae veg a 
nullum erat omnino, e complexu parentum abreptos videbamus filios ; ser- 
mo patrius et ubertate et utilitate incomparabilis , quo maxime adhuc con- 
jungebamur, paene occiderat , quum ne verbis quidem aliquid, vituperare 
liceret." Dolor ad omnes pertinebat, ad incertum enim revocata erant bo- 
na, fortunae, possessiones omnium. Omnia invertebantur, Franci 
aspernabantur nostrum | sermonem , nostros mores; + nostram regiminis ; 
juris dicundi, Academiarumque formam, aspernabantur omnia Majo- 
rum instituta , solammodo; nostram = non aspernabantur . pecuniam ; 
quo enim locupletiores dicebamur Batavi, hoc se magis avaros ostendebant 
Franci. 

‚ In tam foeda tempestate, tantoque. rerum discrimine necessitati erat pa- 
rendum , a quibus enim auxilium peteremus? Tandem vero, quod prae- 
ter spem fere accidebat , illucescebat laetus ille. dies, quo. respirabamus, 
cujusque diei numquam obliviscemur. Cara nostra, sed eversa atque. af- 
flicta patria, nobis restituta, et iterum , sed arctiore nexu cum. caeteris Belgii 
regionibus conjuncta, revixit, obtinuitque regiminis.formam поп infelicem , 
praesertim vero Regem, quem, sine adulatione , Batavo indigna, laudamus, 
diligimus , veneramur. | 
ў Ne 


о RTA T "1:0. 17 

Ne autem longius. aberret oratio, praesentem hujus Reipublicae statum 
consideremus, 

Haec cognitio, quam, pro amore quo Rempublicam prosequimur, semper 

necessariam ducimus, nostro inprimis tempore, placidis et auctis rebus , ne 

quid inconsiderate negligenterque agamus, magni est momenti, etenim post 


constitutam. pacem hic. et ubique terrarum omnia sunt mutata, 
Post bellum 25 annorum ‚ quo omnes nationes fuere implicitae, nostrae, 


quas habebamus, mercatoriae ‘necessitudines interciderunt. - Divites habe- 
bamus colonias in Asia, Africa atque America, quae jam sunt in aliorum 
potestate , in iis Bonae Spei: Promontorium et Taprobanem cinnanomi pro- 
ventu celebratam, sed quamvis hae coloniae etiam hodie nostrae essent, 
tamen tempus 25 annorum longius fuit intervallum, quam ut omnes gen- 


tes non mores consuetudinesque mutassent. 
Cum ista morum mutatione agricultura , artes et mercatura quoque mu- 


tatae sunt. i 
_ Maxime erat optandum , ut haec cogitassent nostrates. ‘Tempore enim 


restitutae libertatis hoc suspicabatur nemo. Unusquisque credebat se rectam 
tenere viam, si eadem , qua antea consueverat , iret semita, nec dubitabat 


quin necessitudines mercatorias facile instauraret. Falso, Non eadem erant 
tempora. 

Ut igitur perverse ille ageret, qui omnia ad pristinam redigere vellet 
rationem, eodem modo nos frustra optaremus pristinam recuperare mer- 
caturam. . " 

Haec res serio iudicauda est, nihil enim nos attinet sequi qued assequi 
nequeamus. — Quod semel fuit, numquam redit. 

Nostrae jam Reipublicae. statum  contemplantes, non adeo expendere 
oportet, quid actum sit a majoribus, quam ad quas res nos apti simus, 
quidque in iis. valeamus. 

Jam vero, nisi me, omnia. fallant , hodiernus status populi Belgici , Gui- 
lielmo I regnante, mihi videtur felidor quam , paulo ante haec durissima 
tempora, nostra fuerit, Respublica. 


Objicietur mihi fortasse ipse ille mercaturae interitus. 
Mercaturam illam , qua ante paucos etiam annos laetabamur ; cujusque 


desiderio adhuc tenemur, nobis ipso rerum cursu periisse, non est quod 
: C ne- 


18 G WRT EWA ALL 


negem. Та hac vero causa nihil video quod laboremus , quid ‘enim ‘est ‘quod 
animum: nostrum aut frangeret aut debilitaret? Primum, illa ipsa toties 
laudata mercatura, posterioribus reipublicae temporibus , de quibus jam 
loquimur, majoris momenti videbatur, quam re vera erat. Ut enim supra 
dixi, eramus vectores alienarum mercium, incertamque adeo füciebamus 
mercaturam, cum Britannorum itaque et pristina nostra illa mercatura non' 
comparandam, Deinde, nonne Providentia divina, quae totum administrat 
mündum , unicuique Nationi alia atque alia industriae dedit subsidia et fa- 
cultates? An crederemus itaque solam nostram patriam hisce adjumentis 
fore destitutam? Minime vero. Nam ut prioribus Reipublicae temporibüs 
nostra spes im mercatura fuit posita, sic, mea quidem sententia, nunc 
eadem spes in agricultura inprimis erit ponenda. 3 

Olim ante omnes mercatura excellebamus , hodie ceteris praestamus agri- 
cultura. 

Si oculos conjiciamus tantum in. eas Reipublicae partes, quae in septen- 
ionem vergunt, nulla mihi videtur natio, quae usque ad hunc diem agri- 
culturae gloria inclaruit, cui, quamquam oceani accolae > et coeli. оН 
expertes, in hoc genere non simus pares. 

Si vero et meridionales hujus regni cernamus partes, omnes exterae sat 
nes nos, ut antea in artibus et mercatura, jam in agricultura facile prin- 
eipes agnoscunt. 

Quid dicam de artibus ? aut quid: earam enumerem multitadinem ?' * Gans 
davum et Harlemum ostenderunt, quid rursum possimus. Plus quam 
mille incolae quinque millia variarum rerum manu factarum Harlem сі 
vium et peregrinorum admirationi exposuere. ; 

De piscatione et mercatura , quamquam liodie illam non habeant ampli- 
tudinem, quam ante hos triginta annos, earum tamen adhuc curam' geris 
mus, neque iis omnino caremus, neque nos arcet loci situs..  Mercatura ? 
praeterea opificiis et agricultura nitens Mens aliquando é5se ut eam op 
tamus, activa. | 

Huc accedit incolarum numerus, qui antea: erat vicies centena et Bos 
die sexagies centena millia, quorum sexta tantum TES nostra nondum | utan- 
tür lingua. ' 

Ingratum: esset hoc loco praeterire libertatem" qua gaudemus, pro qua’ 

màs. 


ORA T.I 0 19 


„majores nostri molem gravissimi belli per octoginta annos sustinuerunt, Cen- 
sebant demoliendos potius esse aggeres et demigrandum alio, quam habitan- 
dum in ea regione, in qua interitum libertati allatum. viderent. 

Per ;breve temporis spatium illam non imminutam sed plane amissam 
libertatem deplorabamus. Quid vero habuerit voluptatis carendo. intel- 
leximus, | 

Quid igitur tibia optandum restaret ? 

Nihil aliud , nist ut omne quod industriae sit tinpedimenrtà tollatur ; id- 
que sperare licet , Industria enim pluris aestimatur quam felicissimus ager in 
felicissimo situs: coelo; | ‘ 

|| Quae cum ità: sint, non modo aequitatis , sed etiam’ communis utilitatis 
causa, in favorem agriculturae , nulla praemia , nulla beneficia, nullas im- 
-ploramus excéptiones; altera enim industria alteram parit. 

Sequamur igitur exemplum Majorum, enitamur ne aut industria nostra 
-aut diligentia desideretur , et nostra laus tenuis atque obscura non erit. 

Atqne haec erant, quae nunc in medium proponere constitueram ; ut ap- 
pareret, quare putarem, agriculturam felicitatis pap verum esse haben- 
‚дап fundamentum. | 

-.; Restat ut. de rebus. Academiae nonnulla dicm: 

id Duos. optiniae spei juvenes, quos sincere lugemus; mors acerba nobis 
' abripuit. | 

‚Ех virorum фагуншелме ordine плена senex venerandus Eduardus 
Hagemannus. | apimbs 

Natus erat [айлың йе оо Novembris anni 1749 . Patre Cornelio Ha- 
gemanno Medicinae Doctore. 

Studiis feliciter peractis et publice defensa Dissertatione inangnrali i in һас 
Academia Juris utriusque Doctor creatus est. 

Quadriennio post, Jurisprudentiam: Professor'docuit in Academia Daishur- 
gensi, cui muneri. egregie. praefuit usque ad: annum 1796, eo enim tempo- 
re.ad Academiam Harderovicenam, eodenique anno in hanc Academiam Ju- 
ris, Publici et, Privati. Professor vocatus est. 

Docebat; Statisticam et Historiam Europaé Diplomaticam, . Hanc sibi de- 
mantam provinciam praeclare administravit, donec senectus clarissimi viri 


studia retardaret,- . ' | | 
C a ; 'Рег- 


20 С. WTTEWAALL 


Pervenerat ad annum aetatis septuagesimum octavum quum е vita! erep- 
tus est, nobisque sui desiderium reliquit, propter insignem doctrináni , mo- 
resque placidos et amabiles. (uj 

Ex amplissimorum Quinquevirorum eine quibus + Academiae апи ца 
est cura neminem desiderari , omnes laetamur. .Laetemur diu! 

Tibi clarissime van Voorst! otium quo Tibi jam frui licet. ex animo gra- 
tulor. 

Ex varia tua accurataque doctrina magnam gloriam accessisse nostrae 
Academiae fatemur. omnes. 

Senectytis incommodis liberatus, vivas etiam diu precor! 

"Tibi: clarissime. van ` Hengel! Theologorum in hac Academia ordini ad- 
scripto gratulor munus. | 

Servet te diu Deus incolumem, in utilitatem tuorum , in Academiae litte- 
rarumque commodum , quas adeo egregie ornas! 

Gaudemus etiam Professoris ordinarii honorem in Te collatum esse , ite 
rissime Kist !: 

Faxit Deus, ut omnia Tibi ex votis cedant! í 

Piono numero honoris causa accessisse Jacobum Geelíam, Reta 
mur, qui doctrinae suae et diligentiae hunc fructum merito suo consecutus 
est. Tibi itaque peritissime Geeli! ex animo: hunc gratulor honorem , Tibi 
res gerendae cedant feliciter ! : 

Inusitato gaudemus civium Academicorum numero. In iis juvenes doctri- 
na et industria egregii, qui Academiae Leydensis famam et alibi sustinüe- 
runt. | à; | 

Praestantissimi juvenes De Vriese, Feisser. et Ter Haar in Academia 
Groningana, Domela Nieuwenhuis in Academia Lovaniensi in certamine 
Litterario Victores fuerunt. | 

- Bibliothecae Academicae, ' Horto Botanico, singulisque Museis multa‘ аст 
cesserunt doctrinae et studiorum Academicorum adjumenta. 

Etiam studio linguarum orientalium bene consultum est. Nam: qui adhe 
desideramus copiam et bonitatem. literarum Arabicarum ad’ usus typographi- 
cos, brevi, per regiam: liberalitatem ji non modo рав verum um 
Sanscriticas nobis sufficientes. habebimus. mio dii 

Museum antiquarium tantis divitiis.hoc anno: Íocnpletatum? est , ut поти”, 

sed: 


O KR A Toh Q0. 21 


sed temporarium aedificium operis lignei, Curatores, amplissimi lubenter ex~ 
truendum curayerint. Crevit enim Museum monumentis non tantum [ndicis 
sed et Punicis, Aegyptiacis, Etruscis. 

- Jamque superest ultimus hujus solemnis diei actus, isque jucundissimus ; 
praemiorum nimirum , distributio. 

Recitanda sunt nomina illorum juvenum qui in certamine litterario prae- 
mia. obtinuerunt. 

Te vir clarissime qui senatus ab actis es, rogo, ut judicia Faculttatum 
praelegas; Vos vero praestantissimi juvenes ut singuli, suo audito. nomine, 
huc accedatis, . 

‘Ex animo Tibi gratulor hunc honorem ornatissime St. Moulin! 

En accipe numum promeritum ! Victo abi! 

En nobilissime Geh/e , justam laboris et industriae mercedem! 

Ita quo cepisti, pergito pede! . ® 

Optimum , praestantissime Siegenbeek, dedisti responsum! Iterum Pal- 
mam meruisti. 

En praemium tuo labore partum! 

Te, ornatissime Rezger! Ordo Jureconsulorum dignum. censuit cui a, 
diploma publice traderetur; 

Sit tibi aditus ad alios honores! 

Ornatissime ZJmmink! Tibi de victoria quam reportasti ex animo gra- 
tulor. — Accipe numum aureum, pergas ut instituisti! 

Tuam etiam laudamus diligentiam nobilissime De. Roo! Ecce diploma , 
quod Facultas Theologica tibi offert in signum honoris. 

Sic igitur Rectoris Academiae munere, pro viribus perfunctus sum. 

Tibi fasces trado, clarissime Collega Bake! qui ex Regis decreto mihi 
designatus es successor. 


Quod dum laetus etlubens facio, opto, ut te Rectore floreat Academia, 
tuusque tibi annus felix et faustus sit.. 


d 


و 


WESSELI ALBERTI xs HENGEL 


O RATIO 


D E 


GRAMMATICA LITTERARUM SACRARUM 
INTERPRETATIONE. 


HABITA D. XXII SEPTEMBRIS ANNI MDCCCXXVII. 


QUUM IN ACADEMIA LUGDUNO-BATAVA ORDINA- 
RIAM THEOLOGIAE PROFESSIONEM PUBLICE 


SUSCIPERET. 


UA EY N pee at hed оаа 
ДИАЛ ц iA IJOL CM t 
Umm m Pe a o a a T 
+ ema Oe 


PERILLUSTRES HUJUS ACADEMIAE CURATORES! 


MAGNIFICE RECTOR! 


QUI JURI DICUNDO, AUT CIVITATIS LEYDENSIS COMMODIS CU- 
RANDIS PRAEESTIS, QUIQUE UTRIQUE COLLEGIO AB ACTIS ES- 
TIS, VIBI AMPLISSIMI ! 


QUARUMVIS DOCTRINARUM PROFESSORES, VIRI CLARISSIMI ! 
"LECTORES ERUDITISSIMI! 


ORACULORUM DIVINORUM INTERPRETES, PLURIMUM VENERANDI! 


QUA- 


(4) 
QUARUMGUNQUE ARTIUM AC DISCIPLINARUM DOCTORES PERI- 
TISSIMI! 


STUDIOSAE JUVENTUTIS CORONA, SPES PATRIAE, PARENTUM DE- 
CUS, NOSTER AMOR ATQUE DELICIAE! 


QUOTQUOT DENIQUE ADESTIS, CUJUSVIS LOCI ATQUE ORDINIS, 
CIVES, HOSPITES, AUDITORES HUMANISSIMI! 


Quod 


uod haud dubie homines; пес: sine gravi causí, in rebus habent maxi- 
me optabilibus, nunc mihi singulari fortunae; vel potius Dei O. M. favore, 
obtigisse , jucundissima mihi cogitatio est; -In cathedram escendi, quam a 
longo jam tempore claritate suá illustrem. celebremque fecerunt doctissimi 
hac in civitate viri. . Capessenda est illa Theologiae hac in Academia docen- 
dae provincia, cujus ad splendorem ac dignitatem decessoris mei nomine 
insignis accedit. commendatio. ‘Pro. concione dicere іпсері; quá equidem 
haud scio, an apud populos, litterarum: luce excultos, ‘nulla, aut doctri- 
nae copia. abundantior, aut ad elegantiam instructior et ornatior esse pos- 
Sit. Sed, ut haec magna et. praeclara sunt; ita pondere eorum, et nunc 
me vehementer opprimi: sentio, et antea scrupulum non mediocrem mihi 
injectum esse recordor. Quem quo melius deponerem ex animo, orationis 
circumspexi argumentum , quod si ad vestram gravitatem levius esse cen- 
Seretur, meae certe tenuitati accommodatum, neque hoc tamen loco meo 
prorsus indignum. esset... Tale vero utrum reperire mihi contigerit , vobis re-_ 
linquendum est judicibus: quorum ad aequitatem et humanitatem confugio , 
atque indulgentiam , si quid peccaverim , imploro. De Grammaticá autem 
dicam Litterarum Sacrarum interpretatione: et ita quidem, ut alterá 
orationis parte describatur ejus natura et indoles; in alterá ejus cum utili- 

tas, tum voluptas ostendatur. 
„1. Grammaticam Litterarum Sacrarum interpretationem describere volens, 
antiquiora deinceps ac recentiora tempora perlustravi animo, ut vobis, viri 
А 5 ali- 


6 W А; van HENGEL 


alicujus bene meriti memoria recolenda , expressam quandam hujus rei imas 
ginem proponerem. Et nemo sane vestrum celeberrima ignorat nomina 
ORIGENIS , THEODORETI, rsrDORI Pelusiotae , et x0AN N1s imprimis 
Chrysostomi. Sed his omnibus tamen palmam eripuisse videtur THEO- 
vorus Mopsuestenus: cujus igitur scripta ex paucis tantam eorum e fra- 
gmentis, in lucem editis, (vulgo eognitavesses~ maximam vero partem in 
Bibliothecarum umbris adhuc latere vel prorsus interiisse , summopere dolen- 
dum est. In Ecclesia, quam vocant, Latiná prae ceteris operae pretium fe- 
cerunt HIERONYMUS, PELAGIUS, AUGUSTINUS, et qui hominum invidiá 
oblivioni fere traditus est, xurz1ANvS Eclanensis. Quid vero moror in 
commemorandis et praedicandis, qui instaurationis Sacrorum tempora prae- 
cesserunt? Quantum enim inter solis et stellarum splendorem interesse n 
vimus; tantüní zwINGLIUSjLUTHERUS;? CALYINUS, et vil prineipes 
horum. similes: Litterarum; Sacrarum: interpretatione i yetustióris-' aetatis i hos! 
mines antecélluerunt:.ut;.si»quis utrosque edém teeutéloiis: eain pterea 
dere ausit, manes. eorum.:mihi: ex::sepulchrórum monumentis: indignabundi 
prodituri videantur. ;..Recentiore autem memorii у postquam; ' ‘et ARNE TIUS 
praeclara illa ediderat scripta ; .quae ‘hoo»de> loco’ jare neritoque ' láüdavit ^ 
vooRsTIUS; et ali viri doctissimigj tum'ad Veteris: tum: ad^ Novi Тез! 
tamenti: libros illustrandos diligentiam “haud vulgarem tadhibers incepérant $ 
Litterarum ‘Sacrarum interpretatio... ex: tenebris, in: quas denuo inciderat ; 
erepta , 'et ad lucem et. nitorem : perducta! est; quae hi$ "diebus pratulamur: ^ 
Sed hoc in negotio deinceps procedere, і quid. aliüd , quaeso; езі} quam" 
viam persequi, qua vir immortalis jtf 60) crotrus, quid fere sine praes" 
ceptorum ope ingenium praestare possét; ad interpretationem natum et ‘cone 
formatum, egregio jam docuit ехепъріо 21:10200 il i ) M 
Verumtamen ‚ ut in rebus humanis nihil est, quod non "—: 
vitio; sic азий Grammatici Literarum Sacrarum interpretis ‘nobis ad - 
imitandum datur exemplar, quod perfectum: sit, omnibusque numeris abso-' 
lutum. Quamobrem , si scire. volumus, quaenam hac interpretatione соп 
tineantur; non satis est viros ей corispicuos intueri, sed capita ejus na 
tim recensenda atque exponenda sunt. és 
Grammaticae notio nunc amplior est, nunc restrictior. Nos wodi sumi- 
mus, quá patet latissime , et Grammaticam dicimus disciplinam leges tradentem ,. 
a quibus linguae, sive adhuc tritae , seu jam obsoletae, pendeant. Unde sequitur, 
Gram- 


1390 RMA wir of 7 7 


Grammaticam: alicujns scriptoris interpretationem ‘esse ; quae ad hanc ean- 
dem-nornmiam.ita dirigatur, ut ille nec plara dicens inducatur nec paucio- 
ra, quam , secundum leges orationi positas, ipsius ferant verba; ^ Quod 
monentes non Mathematicorum more: loquimur , qui omnia tam certo defi- 
nire solent , ut contradictioni locus praeripiatur. Immo ingenue fatemur, 
haud raro deprehendi orationem , cujus tanta aut ambiguitas sit aut obscuris 
tas , ut ad eam amovendam nulla: legum: valeat observatio: «Atque hinc 
enatum. est: proverbium , verborum quemque suorüm ‘optimum esse inter- 
pretem; Sed quis ideo omnia in interpretando fluxa et lübrica esse con- 
tendat?.-Quis Grammaticae, quoniam nonnulla sunt, quae’ dirimere ne- 
queat, laudem negaverit ostendendi, quomodo vulgo mentes hominum in- 
telligendae et exponendae sint? Quis denique nobis non assentiri debet, 
leges, quibus illa adstringat interpretem; non virorum doctoram arbitrio 
conditas , sed: ex mentis humanae; — et ms sibi constantis , natu- 
rá petitas esse? 

Jam vero Litterarum Sacrarum; aeque atque omnium aliorum librorum , in- 
terpretationem his’ Grammaticae legibus subjectam esse’ arbitramur. Neque 
illae Veteris tantum, sed etiam Novi: "Testamenti interpretibus constitutae 
sunt. Quod enim ait AvcvsTiNvs: haec scripta ab: hominibus Grammati- 
cae imperitis edita esse ; audacius dici apparet , simul atque ea inspiciuntur 
et, pervolvuntur. In Orientali autem colore, Graecae eorum orationi indi- 
to, nihil aliud. cernitur, quai: antiquissimum dicendi genus, quod apud 
populos ex Oriente in Europam. profectos paulatim obsolevit; ab iis vero , 
qui ibi remanebant , una cum prisco sentiendi et vivendi more ad posteritatem 
propagatum, et a Judaeis tandem ex patrio sermone in peregrinos transla- 
tum est. Et si vel haec partium diversarum concretio auribus mollioribus 
ac -delicatioribus: fastidio est; non adeo. tamen permixta et confusa. sunt 
omnia, ut, aut variarum. linguarum proprietates agnosci nequeant, aut ho- 
rum scriptorum interpretibus legum, quas. observent, desiderium ' relinqua- 
tur. Quid plura? Recentiore memoriá viri docti Gramimaticam librorum 
Novi "Testamenti condere aggressi: sunt: quod opus, laudabilitér inceptum , 
quanto: magis. ad. perfectionem producitur, tanto certiorem. viam eorüm in- 
terpretationi munitum iri confidimus. sr 


Quae: cum ita sint; agite, A. A. , interpretis НИЕ" officinam mecum 
in- 


8 W. AD vin HENGEL 


intrate, eumque ad Grammaticae regulas spectate Litteris Sacris operantem! 
Certum igitur. locum ; cujus sensum , et bene intelligat, et perspicue expo- 
nat, sibi lustrandum sumit.. Incipit ab indagandá singulorum. verborum 
notione , quae eorum quidem nititur origine, neque hinc tanien semper 
cognoscitur. Hac repertá inquirit, quid sibi voluerit auctor, cum. verba com- 
poneret. Denique, duabus pluribusve sententiis perspectis , universae Orationis 
seriem . persequitur....Ad nullam autem aliam. trutinam verborum vim exigit, 
quam ad. loquendi; usum. Sed, ecce! postquam hoc inceptum semel, bis, 
saepiusve. ipsi ex voto successit, in loca. incidit, ubi loquendi usus; vel pla- 
ne incognitus est, vel valde dubius: ita üt, ad mentem Scriptoris Sacti pon- 
derandam , ne illa. quidem trutina. sufficiat. Nunc interpretem ad alia ten- 
tanda urget opus. Orationem igitar conte&tani consulit. "Totius libri, episto- 
lae, vel саҳтіпіѕ perscrutatur consilium. Locorum similium comparatione 
utitur. Dicendi genus -investigat quod scriptori suo proprium est. Vete- 
res excitat Lexicographos et Grammaticos, qui, quomodo verba olim ac’ 
cepta sint, testentur. Quorum testimoniis: recentiorum hominum judicia 
adjungit :-quo .doctiores illi sunt, eo pluris haec faciens. ' Nec satis sibi "Haz 
bet reperisse, quis sensus orationi inesse possit; sed: quis sensus ei tribui 
debeat , hoc maxime scire. studet: Sensum: autem bene intelligens aptissi- 
ma . continuo . quaerit. verba, . quibus. eum cum auditoribus vel lectoribus 
communicet ;, et. ita quidem, ut orationem in Sermonem, sive vernaculum , 
seu alium- quemlibet ad litteram convertat, vel circumlocutione reddat;' vel 
annotatione aut admonitione, nunc longiore, nunc breviore exponat. Atk 
que hoc negotio. rite et feliciter peracto, se pensum sibi impositum" absol- 
visse summopere laetatur. i | 

Et sane plura, quam adhue totémáuiy ad officium Grammatici: Litterarátü 
| Sacrarum interpretis; non. requiruntur, ut «qui iisdem obligatar legibus’ atque" 

interpretes. scriptorum aliorum. ` Sed multum diversitatis esse in modo, quo’ 
interpretatio librorum. Sacrorum. et. exterorum ad leges illas instituenda sit'; 
€x ipsi eorum diversitate sequitur. Quis vestrum est, A. A. qui номккту! 
VIRGILIIque , qui, PLATONIS et: crCERONIS non admiretur scripta ?- 
Quorum igitur, argumentum , ingenium , ét; formam: vobis: narrare тїїнї} аё) 
tinet. Sed animadvertite, quaeso, quot .quantisque nominibus Litterae’ Sa-' 
crae. ab. his. differant! Duobus librorum uno tanquam vinculo junctissimo- 


rum 


ORATIO 9 
rum voluminibus continentur. Hominibus debentur, quorum alii aliis con- 
üinuatá quadam serie successerunt. (Non ad artes et disciplinas amplifican- 

das, neque ingenii ostentandi, nec vulgi delectandi , nec gloriae captandae 
 causá scriptae sunt, sed ut omne boni et honesti studium ad aequales et 
posteros propagaretur, et genus humanum : salutis sempiternae dono beare- 
tur. Ipsum inducunt Deum arcana sua mortalibus patefacientem , vel lega- 
torum, nunc coelestium , nunc terrestrium , ore de rebus suis. loquentem. 
Quod igitur Literae illae tradunt, ' non argumentationis humanae probabili- 
tate, sed, ut bene jam vidit ju srxNvs Martyr, auctoritatis divinae fide 
nititur. Neque oratio earum ad Philosophorum diligentiam elaborata, et 
lectoribus tantum accommodata est doctrinae copia et ubertate imbutis ; 
sed simplex, tenuis, popularis, quae ab omnibus omnis generis , ordinis et 
aetatis bominibus intelligatur. Porro alibi notiones verborum reperiuntur clarae 
et distinctae; hic , rerum amplitudine sermoni obstante ,. haud raro obscurae 
et minus definitae, Sententiae saepe pectoris coelestia spirantis -rapiditate 
abruptae. Frequens proprii et figurati confusio, ex variarum mentis agita- 
tionum. concursu’ oriunda. Denique — nam quid plura memorem! — re- 
rum. maxime futurarum , non verborum sono edita descriptio , sed corporis 
gestibus expressa imago. Quae singula, quis dubitat, quin ай generales 
interpretandi leges ita definiendas pertineant, ut. multum inter librorum 
Sacrorum et exterorum intersit interpretem ? Atque hinc. factum est, ut, 
qui in scriptis: Graecorum et Romanorum toti habitarent, cum ad Scripta 
Veteris vel- Novi Testamenti ; interpretanda, aut animo impellerentur , aut. 
extrinsecus-cogerentur, satis: crebro, se. tanquam. in terram peregrinam et 

incognitam translatos esse, et ipsi sentirent, et aliis proderent. 
Multo etiam magis haec interpretandi diversitas intelligetur , si memineritis ; 
Graecorum et Romanorum libros placita. nobis tradere mutationi obnoxia et 
jam diu magnam ‘partem communi virorum doctorum judicio | improbata ; , 
Literas vero Sacras immutabilem nobis explicare religionis disciplinam. Nam 
quomodo haec tandem disciplina ibi proponitur? Nostri quidem moris est, 
eam non solum ita: circumscribere , ut bipartita sit, contemplativa et acti- 
va; sed ab utráque etiam, quae айо spectare videntur, caute; secernere. 
Ergo saepissime quae, nobis judicibus ‚ ad rectam et beatam vitam credenda 
et peragenda sunt, omnibus alienis remotis, in angusti spatii librum, me- 
B mo- 


ito W A, улху HENGE UL 


moriter ediscendum, congerimus. Quam longe vero hinc discrepant Lite 
rae Sacrae! Quanta his inest multitudo rerum, quae olim quidem ad ve- 
rae religionis. disciplinam inter populos introducendam contulerunt, ad nos 
vero nihil quidquam pertinent! Modo occurrunt nobis, quae nusquam valent, 
nisi sub Orientalibus coeli plagis. Modo leguntur, quorum tempus, cui 
inservirent, jam diu praetericrit, Modo non nisi unius, vel gentis, vel ci- 
vium ordinis, vel lectoris res agitur. Reperiuntur etiam haud pauca, certis 
pariter locis, aetatibus et hominibus adstricta. His autem omnibus pro- 
miscue interjacent verae illae et aeternae doctrinae, ex quibus religio. Chri- 
stiana constat. Jam vero utrumque genus prudenter separare; alterum in- 
tra fines suos relegare , alterum religioni illi adjudicare, labor est Literarum 
Sacrarum interpreti proprius et peculiaris: Atque hac de causá recta earum 
interpretatio a se HLER ö6 inde Grammatico-Historica dici incepit. - Qua 
voce compositá sine damno quidem carere possumus: at, cum semel tanquam 
jus civitatis adepta sit , eam ferendam esse arbitror, modo in abusum ne con- 
vertatur. Convertitur autem in abusum, si plus ei conceditur , quam potestas 
mutabilia ad ipsam Scriptorum Sacrorum : auctoritatem ab: immutabilibus 
discernendi. Nam: quemadmodum. hoc ad mentem. illorum. virorum -et bene 
intelligendam et perspicue exponendam . necessarium. est; sic- qui. religionis 
doctrinas, ab iis rever traditas, judicio suo айша уз extra provinciam in- 
terpretis sine dubio egreditur. | 
Facile igitur intelligitis, А. A.! quonam loco et numero a Grammatico Litera- 
rum Sacrarum interprete habeatur Philosophia: Quae. cum a crcgg oN E haud 
temere morum ac disciplinae magistra , Deorumque inventum dicta sit; tantum 
abest, ut interpres ille eam despiciat et spernat , ut. opem. ejus ad sensum ora- 
tionis promte intelligendum et accurate exponendum avidissime expetat. Etad 
assequendam orationis seriem illa inprimis disciplina , quae magis praeparatio , 
quam pars ejus est, Logicam dico, ipsi adjumento. esse solet. Sed qui Phi- 
losophiam veluti reginam faciunt , ad cujus nutum omnis interpretatio insti- 
tuenda sit, eam; ut jam monuit xuNzsT1Us; loco praeficiunt prorsus alieno, 
Itaque illa more agit victoris duri et superbi. Antiquas interpretandi leges 
rescindit. Novas et inauditas constituit. Omnia arbitrio suo substernit. Sic 
vero libris, ante multas aetates in Oriente scriptis, forma induitur, ad in- 


genium nostrorum temporum composita. Hebracorum yatibus placita affin- 
guns 


OR ATP Ө; oF 1Y 


guntur, quae Graecorum invenit acumen,  Loquentes inducuntur, modo 
ех SCHELLINGII, modo ex HEGELII, modo ex rniEsir aut aliorum Phi- 
losophorum recentissimorum scholà et disciplin: Tpsi adeo Scriptores Sacri 
ín homines convertuntur, Pantheismi vel H y lozoismi mysteriis omnino ini- 
tiatos. Sed quid hoc aliud est, A. A.! quam in re seria ludere? quam divinis 
humana miscere? quam Literis Sacris verae religionis doctrinam extor- 
quere, et opinionum commenta, quae die delentur, obtrudere? 

Falsis Philosophiae patronis intra fines suos repulsis, haud segnius ar- 
cendi sunt, qui huc fidei, ut barbare dicitur, inducunt 44za/opiam. Hi au- 
tem ipsi cum inter se mutuo vehementer dissentiant; alii eorum а Conczliz 
Tridentini decretis , alii a libris Prozestantium , ita dictis, Symbolicis , alii 
a magistri cujuslibet, vel sui ingenii Theologiá, Litérarum Sacrarum inter 
pretationem pendentem faciunt. Utique si quaestio , quid Literae illae de reli- 
gionis doctrina contineant, ad hujusmodi tribunal defertur ; haud exigua nobis 
laboris remissio speranda est. Sed videte, A. A. ! quam vanum et ludicrum. 
negotium nunc omnis existat interpretato! quam levia ét sine pondere sint ; 
quae nostrae relinquantur diligentiae! et; quod omnium malorum longe tristis 
simum est, quam penitus, ipsa horum hominum sibi reluctante dissensione j: 
nutet et vacillet religionis: Divinae causa! Recte igitur et praeclare Gram- 
maticus Literarum Sacrarum interpres rebus suis consulit, ubi, sedulo sis 
bi cavens a vituperandis, quae aut prudenter а majoribus sancita, aut re- 
centiore memoriá probabiliter disputata sunt, nulli tamen arbitrio servit hu- 
mano, neminique ad sensum harum Literarum intelligendum majorem tri- 
buit auctoritatem, quam in judicio testibus tribuitur. Наес vero testimo- 
nia, num vera et incorrupta sint, ad certas liberasque interpretandi leges 
explorat. His legibus universam subjicit Theologiam. His ipse parens; 
quamcunque in quaestionem de religionis argumento incidit, periculum , aut 
in majorum verba jurandi, aut nova quaevis admirandi et sectandi, facile 
superat. Neque anxie aut timide quaerit, a sensu ex verbis eruendo 
vulgus abhorreat, an ei applaudat; sed candide, et ingenue, et sine ullo 
partium studio, quae Scriptores Sacri tradidere, audientibus vel legentibus 
reddere conatur, nihil aliud pertimescens , quam ne a virorum illorum men- 


te vel transversum unguem desciscat. 
ш IM Ve- 


12 Ww. А; van HENGEL 


Verumtamen quot quantisque difficultatibus se candidus et religiosus іп- 
terpres impeditum - sentiat, hunc ipsum confitentem audiamus! Vix Literas 
Sacras, inquit, evolvo et inspicio, quin ingens advolet rerum turba, quae 
mihi fraudem facit, meque a veri tramite abducit. Opiniones tener’ jam 
aetate a matre aut nutrice acceptae, et quasi cum lacte in succum san- 
guinemque conversae. Placita magistrorum, mihi puero postea inculcata. 
Admissa in memet inter Literas Sacras legendas certarum vocum et notionum 
conglutinatio. Deinde vetustatis auctoritas, majorum reverentia, aut aequalis. 
alicujus admiratio. . Nec non famae timor, gloriae ardor, animus ad aetatis 
suae ingenio obsequendum proclivior. Haec, fateor et haud diffiteor, in- 
quit, ut semel interpretationem. aggressus sum, me obsident, et premunt, 
et oculis; nisi summam  adhibeo cautionem, caliginem offundunt. Ҷой lu- 
cem occaecante, quis hominum, etiamsi verum occultare nolit, adeo tamen 
LYNCEUs est, ut a mente suá alienam probe discernere atque in Literarum. 
Sacrarum sensum penetrare sciat? | 

Sed hac turbá repressá, Grammaticus. interpres novas in angustias com- 
pellitur. Ante omnia: alia vulgaris Literarum. Sacrarum editio, utrum sana 
et incorrupta, an. a librariis affecta et depravata sit, judicanda, et ita. 
quidem yersanda est, ut sud singulis auctoribus, vel addictá, vel reddi- 
tâ, scriptione, ad. eorum mentem etiam, tam verborum , quam sententia- 
rum constituatur distinctio. . Atqui, ut nemini veterum , qui libris Graecorum. 
operam dabant, ad AmrisTARcHr laudem accedere. contigit ; Sic. dici non 
potest, quam arduum etiam ac difficile sit, hos libros purgare et emendare. 
Nunc vero interpretationis, proprie ita. dictae, sequuntur partes. Ad quas 
ita peragendas, ut mens cujuslibet scriptoris per orationis obscurae vel 
ambiguae involucra perspiciatur et detegatur, magna requiritur ingenii boni- 
tas, judicii subtilitas , laboris et exercitationis assiduitas. Sed qui Dei muni- 
ficentid praeclaris his dotibus praeditus est, ut insipienter se gerit, si hac 
in sud beatitate effusius exsultat! Quid enim: sine egregiá variarum linguarum 
cognitione; quid sine familiaritate cum scriptoribus exteris contractá, ad quam 
ORIGENES, BASILIUS, alique veteres vel ipsi discipulos suos jam exhortati 
sunt; quid denique sine assiduá et quotidianá Ш Literarum Sacrarum lectio- 
пе, quae domesticam parit interpretandi facultatem, ad verborum notiones 
reperiundas proficietur? Similiter, qui in mentes humanas introspicere, et 

COs 


GO REL Fava W ab 


cogitandi rationem , qui illae, vel sibi semper ef ubiqué constant, vel а se 
mutuo discrepant , observare nescit; quid, obsecro! aget ille; ubi vocum 
et enunciationum ostendi debet structura , aut singulorum dictorum sensus, 

aut universae orationis series ; aut 'iritegri азаа libri; epistolae , carminis 
consilium et argumentum? Et qui doctrinaram varietate caret , aut тапа au- 
guror, aut in locis similibus inter se comparandis, velin quaestionibus argu- 
menti Historici, 'Geographici : Chronologiéi tractandis, vel et in rébus mü- 
tabilibus ab immutabili Christi disciplina segregandis , sibi suaeque infantiae ' 
relictus, ut quis luto infixus 'viator; miserrime haud raro haerebit; .Grave 
adhuc memorem et .molestüm ‘negotium , quód interpreti ad mentem Scripto- 
rum Sacrorum explicandam aptorum facessit verborum inventio , et accurata 
eorum collocatio , et Omnium,’ qdae res роз ат; plana ‘et perspicua. narra- 
tio ? Scopulos monstrem , hic ubique atrocià minitantes et firmissima pecto- 
rà pertürbantes? Aut casus et: labores: omnium , quotquot ‘se leviter et in 
саше hoc in discrimen adduxerunt? : Aut vel ipsius religionis, a Dco menti- 
bus insitae, tristissimas , quas’ multi fécerünt atque: deplorarunt, : jactaras? 
Nulla ` ев A.A. H. H.! nulla mirándi causa est! Grammaticos Litera- 
rum Sacrarum interpretes, qui hujus viae periculosae duces haberi mere- 
rentur, paucos tantum exstitisse: qui omnes officii sui partes’ omnino ‘exple- 
ret, ab antiquissima memoria " hos” m" dies inter. omnes populos pror- 
sus fuisse neminem. 

“IL Grammatica igitur тна Sacrarum eto quà sibi requirat, 
et quantum difficultatis habeat, me vobis descripsisse spero. Sed ne ad jur 
venum animos magis dejiciendos quam  érigéndos hánc causam suscepisse 
videar; per vestram patientiam, A. A. Н.Н! mihi nuno hujus pete 
nis, cum utilitatem , tum voluptatern ostendere liceat H 1 

Et sane! quam primum nobiscum repütamus , hanc iüterpretationém - 

in libris illis versari omnium praestantissimis , qui toti generi humano veram 
et aeternam bene beateque vivendi normam divinitus tradant; utilitas ejus 
jam sponte patet et ante omnem prope ‘ratiocinationem. Quid vero? nonne 
et universos populos ex horrid’ et plane ferá vité trahendi ct ad: humani- 
tatem excolendi viam iidem libri ab antiquo; et ostenderunt , et mumiverunt? 
Nonne populis, ad Christi doctrinam conversis > hic tanquam fons fuit uber 
rimus, ex quo per omnes aetates sensus aliquis veri, pulchri et honesti ad 

B 3 yul- 


vulgus illiteratam. derivaretur ? . Nonne: viris insuper doctissimis , ad Scien- 
tiam rerum. priscarum. sibi comparandam , tantopere inservierunt, ut nemo . 
artem. vel disciplinam. profiteri posset, quin earum luce nonnihil proficeret? | 
Scurras non rogo ac nugatores, quorum vanitas, leporis ac festivitatis lau- . 
dem. aucupans, ne Sanctissima quidem cavillari veretur. Sed ad vos. me 
confero judices, A.A. H.H.! qui me, ut gravissimam. muneris mei causam 
sustinerem , hac. in cathedrá collocastis, vel frequentiá vestrá adhuc ornastis; . 
Et, si quis forte vult, ut ab iis, qui; fato defuncti sunt, sententia, quoque . 
dicatur, viros. inprimis excito immortales, qui, cum ad. scripta Graecorum . 
et Romanorum illustranda omnes animi vires , intenderent , diligentem tamen . 
horum. librorum; usum amplitudine sud haud indignum censuerunt : sca 1.1-., 
GERUM, inquam; CASAUBONUM, SALMASIUM, et quartum illum TIBE-, 
RIUM HEMSTERHUSIUM, quem ipsum ‚їп maguá hominum doctissimorum . 
celebritate » A unr Apostoli praeconem fuisse, quis ab omni tandem huma- 
nitate tam longe. remotus est, ut ne vel: fando audiverit? Jam vero, Gram- 
matica harum Literarum. interpretatio: quasi ministra, est, cujus larga manu 
bonorum copia , in iis recondita,,-expromitur et dispertitur. Quam igitur si 
quis adire recusat, nihil aliud ei superest, quam aut inopiam suam deplo- 
rare; aut nonnulla, quibus hanc occultet , cerebro male sano extundere; 
Non nemo fortasse hac interpretatione.a nobis nihil ultra. fieri posse pu- 
tat, quam majores nostri fecerint : sed haec eadem illa opinio superstitiosa 
est, qu post Sacrorum instaurationem. ad pigritiam et languorem reciderunt 
animi. Nam uti nullum. adhuc. Literarum Sacrarum interpretem exstitisse. 
diximus, qui ab errore vacuus esset; sic variae concurrerunt causae, cur 
majores, ceterum nunquam satis laudandi, posteritati multa et corrigenda, 
et absolvenda reliquerint. ; Vitam nempe egerunt, negotiis publicis осспра- 
tissimam. -Multis , quibus. nos utimur, caruere libris, ай interpretationem 
recte instituendam necessariis. Viam interpretandi quasi per nebulas sibi: 
parare debuerunt. Superstitionem quoque Romanam , quacum. adoleve- 
rant, tam plane excutere non. potuerunt , ut omnino omnes ejus absterge- . 
rentur sordes. His accessit communis hominum ad lapsum procliyitas. 
Itaque tantum abest, ut hac interpretatione tempus unquam perdatur, ut 
labor suscipiatur, dulcissimorum fructuum, spem. et exspectationem faciens. 
Quaestionem quod attinet, num Grammatica Literarum Sacrarum in- 
ter- 


O'R A F*Y o. ^ 15 


terpretatio maültum habeat utilitatis, nisi ei adjiciatur Allegorica ; haec tam 
insulsa est, ut eam ridere satius sit, quam éi respondere, Nec pondere 
crescit, quod hac aetate nonnulli homines interpretationem illam Allegcri- 
cam, sive nomen ejus "usitatum retinentes, séu” Graecam ei appellationem 
Yrovoíag ‘subjicientes , ех oblivione révocarunt. Маш si, те. originum hu- 
jus scilicet interpretationis memoriam “repetimus } ‘vel mala persequimur , 
quae rebus Christianis peperit; vel ad occam denique; quà late vagatur , 
libidinem oculos convertimus; quis non videt, “nihil aliud no bis’ quam in- 
faustum apponi fetum, temporis ` dicam praeteriti , an animi vertigine af- 
fecti? At certe ut tibi prosit interpretatio , sensus ille pius, qui a Spiritu 
Sancto proficiscitur, lucem ei ministrare debet! Audio. Probo. Mentem 
Scriptorum Sacrorum hoc sine sensu saepe ‘occultam esse, ipse contendo. 
Tu vero, qui ad interpretationem Grammaticam deprimendam sensum ПА 
lum, extollis, dic, age! quid, eA postposita , hic tandem valeat! Мајога, et 
sublimiora, quam ex verbis eruere possis, tibi commonstrare ? . taque hoc 
sensu praeditus, luce gaudes, quae Divinam óbscurat lücem Literis Sa- 
cris inditam ? Papae! quanta beatitas! Non humi serpis, ut nos homun- 
ciones , Grammaticae vinculo alligati, sed super Sidera volitas , ibique multa 
ceteris mortalibus inaccessa ‘ contemplaris ! Attamen sunt nonnulla, quae 
scire velimus. Hoc nobis: expedi ; sodes ! Quis celeres illas tibi dedit alas? 
Quorsum per aéthera cursum dirigis? Quaenam ibi mirifico tuo -oculorum 
acumine jam. vidisti? Наегеѕ ? ‘Obmiutescis? Non valde miror. Quod 
enim omnibus tui similibus аъ antiquo accidisse constat, ut niliil'in medium 
proferrent , , quam vana opinionum - commenta , hoc ipsum tibi accidere 
certo certius est. Quid? quod pro vatibus Divinis, cuivis mentem suam codem 
candore et simplicitate. explicantibus, prorrum nobis inducis: PROTEUM, 
о bone! in varias se species convertentem , quibus consulentes decipiat. 
Si metuis forte, ne, ‘qui omnia нае interpretationi defert, Litera- 
rum Sacrarum vim tollat et eficacitatem; crede mihi! quod te terret, nihil 
aliud quam spectrum est, inquietis praecordiis assidens , somnosque pavo- 
re auferens. Tum demum oratio ibi reperiunda exsanguis redditur, cum 
quis audacter , ut Divinis humana admisceat, nervos ei praecidit. Hanc 


vero culpam, videto , uter sibi contrahat, Grammaticus Literarum Sacra- 
i Т caise Р rum 


16 W. A; vas HENGEL 


rum interpres, an tu, qui, omni tibi. repugnante loquendi usu, has in lite 
ras sensum. tuum, importas? Sed ardorem. animi me, longus abripuisse 


hens, “hand, omnino male 1 meruisse mihi videor, | 

Et sane Grammaticae Literarum Sacrarum interpretationis. ойна eventu 
comprobata | est.. Novimus, quidem operam his Literis. praestitam litem pe-. 
perisse "inter. homines у quae ш Роёіае verbis шаг, coeli, axem capite tan- 
geret, terram pedibus calcaret.. Neque ignoramus, illud. interpretandi ne- 
gotium tam exiguae frugis habitam esse, ut inter maximarh sectatoruni Christi 
partem libertas ; ejus tolleretur ; inter ceteras vero familias nihil. tam cereum 


teris Sacris i inesse е loca, quorum. sénsus ad peace non Be possit ? "Ern 
go his Literis ignominiosum est, quod . neminem unquam PLATONI aut 
CICERONI Vitio dedisse accepimus? Аш harum interpretes inutiles sunt, 
quoniam nonnulla i in ancipiti relinquere coguntur; qui aliis in disciplinis stu- 
dia collocant » quamvis eandem imbecillitatis humanae sortem patiuntur, lau-, 
dibus insignibus mactandi? Quod autem his libris objicitur, eos ad omnia 
flexibiles esse , uni objiciendum est Grammaticae interpretationis negligentiae. 
Atque ex orgy hoc. fonte. putidissimo , monente jam SCALIGERO, omnes 
emanarunt ‚де Christi discipliná agitatae discordiae et. contentiones. Hac 
nempe, yeri duce turpiter deserti, omnia homines ad libidinem. suam per 
vertere inceperunt. Nunc eheu! Quantum. ertoris , superstitionis , fraudis 
ad sectatores Christi redundavit! Qui se mali contagionem , apposite ad 
persuasionem dicendo, propagare non posse | videbant , minis, verberibus, 
tormentis varii generis utebantur. Quin ad capitis etiam supplicium rapie- 
bantur homines huic contagioni renitentes.. . - Atque Sic postremum omnis ja- 
cuit Grammatica Literarum Sacrarum interpretatio : donec ei locum et hono« 
rem suum. restituerent rerum Christianorum reformatores. Si autem . utilita- 
tis, quae huic interpretationi insit , documentum ` ilustre capere „volumus; 
ad spectaculum bonorum, quae a yiris illis allata sunt, oculos attollamus! 

Re- 


1 ОЛАМ Daly Ow . 17 


Redüctà igitar Scriptorum Sacrorum luce, ineptissimarum ; quae longe late- 
que 'serpserunt, quaestiuncularum  dispelluntur nebulae. | Doctorum Scho- 
làsticorum sordes: -eluuntur.: Regno. nefarie occupato ejicitur ARISTOTE- 
LES. De fastigio suo excidit. Romae: tyrannis. Nomini, Christiano in dies 
plura veteris candoris et) simplicitatis. redeunt; lumina; . Hinc inopinatam 
generi "hümano! salutem afferri videmus. .Pudorem . et honestatem in civita- 
tes redaci; Pectora multorum vitis et, cupiditatibus purgari et emendari: 
Fidüciàm animorum. а ridiculo panis orbiculati sacrificio averti atque. uno 
in Christo poni.  Miserorüm et spem,et tranquillitatem redintegrari; "Verbo 
dicam; ' eum prisca ‘hominum .stirps deleretur, novam eorum condi prolem; 
Quae quidem ‘ut efficerent ,: majores nostri bellum non commoverunt , ipsi, 
sed ab hostibus veri et honesti.commotum 5 ut sua sibi et posteritati tueren- 
tur’, j" viriliter sustinuerunt. !: "Atque -sic-.nos- quoque , . nepotes eorum , paci 
dubiae ‘vel ignominiosae : certaminis. discrimen praeferentes ; idem. illud 
bellam: gerimüs. © Sed-ut victoria nobis; datur satis incruenta; sic alis non 
utimur’ hastis gladiisque.; quam: quae. mentes feriant. Nihil autem omnium ; 
nihil’ ad: hostes,’. tum" confundéndos; validius, . tum opprimendos acutius 
est, quam ipsa’ Ша :Grámmatica.. Literarum „Sacrarum interpretatio, cu- 
js traétatione ,' et Reformatores; primos eorum. impetus repulerunt ac 
vires fregerunt, et posteros; nisi. ad languorem recidant animi, tam. super- 
stitioni , quam impictati, gravissimas : lades illaturos esse, persuasissimum 
nobis БаБёшив,! 22720101 тойи | | 

° At vero, “шта "major sit j ийла айа, к чал etn Ag interpretati- 
onis utilitas , an voluptas: ex ejus: studio percipienda , , difficile dicta est. „Pri~ 
mum enim j A. A. y quam suaye et jucundum. si у orationis scripto' manda- 
tae interpreter essé,'cum animis vestris considerate! Nimirum. quo quis in 
vita: communi homines sibi penitius .cognitos''habere censeatur, ео magis 
hunc alios ad’ sui i oai 'excitare constat.. Et quid, quaeso, aemu- 
latione dignius est, quam pectoriim humanorum Jatebras et recessus perves- 
tigare? quam in arcana,’ quae ЧЫ volvuntur,, cogitata ; „consilia. studia pe- 
netrare? quam, "4mpeditissimis ‘subtiliterextricatis, totam „mentem reserare 
altisque énunciáre ? ' ‘Equidem у: qui hoc, potest: hunc, tanti facio, ut. fere 
Deus quis mihi esse videatur. Јат уего: пешо vestrum, поп: intelligit, me, 
ita Prage pps rina qui sé: in: Scriptorum Sacrorum . mentes, insinu- 


Offittioo ba Olen ine id 1 JH SY опол „ûs, 
; MERI ШИПЫ ony 


e 


18 W. А; vaN HENGEL 


nuans, nunc antea inventis lucem adspergat ; nunc abdita: ipse. ex; tenebris; 
eruat, laetam et beatam praedicare conditionem? Multa quidem esse.vidie. 
mus , quorum onere interpres Ше prematür : ‘sed nónne probe novimus: 
omnes , quod jam рт. лто dixit, voluptatem et dolorem tanquam ab uno eodem-. 
que pendere apice: ita ut, йан capientes, et hunc fere capere cogamur? 
Verumtamen , quemadmodum in omnibus aliis disciplinis, sic in hac quo» 
que, initia acerbissima sunt: his autem superatis, dolor continuo: com- 
minuitur , Р voluptas maximopere · augetur , atque animis. generosis inertiae y 
quae iis communi hominum sorte innata et adhuc -residua est, omnino 
éxcutiendae stimulus admovctur. “Hae vcro excussá, nihil tam. grave est; 
ut interpretem cohibeat, quominus in mente Scriptorum Sacrorum scrum 
tanda et explicandá perpetuos faciat felicissimosque progressus. | 

At hanc tantam voluptatem praebere nequit interpretatio пае: Grommatis _ 
ca est! Quid igitur? Grammaticam iisdem  circumscripsimus cancellis. ac^ 
rudimenta pueris instituenda? Aut interpretem: Grammaticum : verborum 
fecimus ас syllabarum aucupem, qui quaestionibus argutis., + frivolis et 
tanquam trioboli habendis vitam tereret? Vos omnes A. A, ; testes | advoco, 
me neminem adhuc laudasse alium, quam cui laboris jucunditatem ipsa 
afferret rerum tractandarum gravitas. Verumtamen, inquit, multo. major 
voluptas est, si ad éstheticam, quam vocamus, primae deferuntur! Per- 
niciem illam avettat benignissimum Dei numen!» Non infitior quidem, ut 
orationis suae pulchritudine Literae Sacrae insigniter illustrentur; sic. mentem 
lectoris: ей mirifice" exhilarari. -Quam igitur. omnibus), ut. strenue perse- 
quantur, auctor et hortator sum. At vero, qui,. posthabitá Grammati- 
cá, literas sacras ad Aestheticae regulas interpretatur , non solum venustatis; 
quae iis inest, colores fuco illinit; earumque.; doctrinam adeo turpiter .cor- 
rumpit, sed se etiam satis ridicule delectat, -Et quid. yirum decet interpre- 
tandi provinciae praefectum? Puellarum»more, quae, per amoena: obama - 
bulantes, flores carpunt et serta colligunt ; illad unum duce rdi ЛЕ а 
ticd, quo suaviter afficiatur; an Grammaticá: praeeunte , laborare et sudare; 
ut scriptoris sui mentem assequatur? Qui hoc agit; profecto + quoquoversus 
Gratias sibi habet comites: “et si, peregrinatoris instar, spatium aliquod 
emensus, oculos convertit rerumque: lustratarum ; multitudinem et varieta- 


tem iis percurrit , maxima voluptate fruitur, 


Atque nunc transitu mihi parato ad commonstrandum, quam suave et 
ju- 


jucundum sit, Literis Sacris operári navare; obversantur “animo; quibus 
in more positum est, disciplinas aliis demandatas oratione extenuare , suam 
vero exaggerare, Quos tamen cum sequi pudeat, tum aperte бу, me 
de libris loqui, quos jam a pueris legere et prope memoriter ediscere: consue- 
verimus; quibus magis ad emendandam , quam ad exhilarandam mentem 
uti edocti simus; quorum denique oratio a nostro dicendi genere vehemen- , 
ter differat. Sed vel sic quidem vix ulla animi occupatio tam: voluptaria 
est, quam horum libroram interpretatio. Primum enim haec Scripta a: 
rebus. remotissimae antiquitatis initium. ducunt- ut’ igitur, ea interpretan- 
tes, cum gentium conditoribus generisque humani’ satoribus habitare; 
eorumque in mentes penetrare nobis videamur? Deinde a capite ad cal- 
cem plena sunt luminibus dicendi, quae nativa sud elegantia interpretis: 
animum ad. se alliciunt ‘et lectori vel cénties repetita placebunt. Et doctrina 
ibi tradita, quanivis homini improbo et'flagitioso terrorem. incutit ;. omnes 
tamen pios et sinceros" Christi sectafores solatio: gaudioque perfundit. : Quo- 
rum. cumulus, " ahimiadgertite y АГА. 5. quantus horum librorum 'accedat. ins 
terpreli , qu, ubi vulgo thómines! dóctrinam' Divinam primoribus tantum 
labris, gustare solent, "venis ac "níedüllis €jus- insidens , omni ejus dulcedine 
pcne e ad. Беа vet minis nen "ax hoc: nobis ad- 


as 3 qui > fama’ et libertate spoliati atque in capitis periculum adducti. j 
hoc tanquam . mentis innocentié pabulo ве ad: mala’ quaevis fortiter: ferénda 
corroborarunt, et ita recrearunt , ut sortem suam feré invidendam redderent. 
Vos igitur , Viri i immortales f vos ше excipite , et’, si quis forte ad meam ora- 
tionem. "nr ac frigidior Yestitit; liunc vestra atictoritate’ ad ‘agnoscendam 
hujus studii ‘voluptateni fléctite "Ad te'inprimis confügio, gentis cnorróRvor 
decus ! Те advoco , o maxima hujus Patriae lux et gloria! qui àd Grammaticae 
Literarum. Sacrarum Anterpretationis elémenta , in amplissimo hujus Acade- 
miae stadio , jam juvenis, ingenii máxime tui sagacitate; pervenisti. Tu cele- 
herrimae vo hominuni concioni ^dicag' et dstendas ; quàm efficaciter studio iil - 
La carceris tenebra& illustráveris , exilii asperitatem leniveris’, injuriarum: de- 
nique, quibus oppressus esses, Thefioriam’ ex 'animo (prope ‘deleveris!: а 
, Viros. Juvenes, . quotquot. rerum Divinarüm ` causa hac in’ palaestra:-versantur , 
jiu prolem et posteritatem nostran ad‘ eandeni hujus 'stádii voluptatem, equa 

C з ipse 


20 W. Aovaw HENGEL 


ipse abundayeris ;sibi quaerendam,‘et percipiendam. voce tuê excites et ing. 
flammes 1. {Ter omnes, suspiciunt , omnes colunt generosi animi. "Tuae voci. Ан 
quidquid) ‘novi quidam..clamant . homines, quorum , pectoribus callum, ver 
caeca obduxit superstitio ‚ vel aurae: popularis captandae cupiditas — — , fuae 

inquam, voci ab omnibus, quotquot. incorruptum in mente habent" veri 
pulchrique et honesti sensum , et aures praebentur , et ad ultimos prae- 
bebuntur nepotes.: Та ubi vocem illam emittere inceperis, in placidam. 
nobis. et serenam transpositi videmur noctem,, qua, cum modulato lusciniae 
carmini praetervolans : ulula. rauco gutture interstrepat , haec unum forte 
et alterum , qui ad suaviora obduruit, stridore suo delectat; ceteri vero 
omnes , ей sibi relicta, auribus arrectis et immotis. adstantes , Сесгоріапь 
alitem admirantur, 


Sed. mortuorum manibus quieti redditis, ad superos redeo: Et primumr 
quidem.ad vos me converto, Perillustres hujus Academiae Curatores! qui 
eum me. Augustissimo Belgarum Regi proponeretis, ut ipsius decreto ad 
Professoris "Theologiae munus. vocarer, me singulari vobis beneficio devin- 
xistis. Quod, si ad mediocritatem meam, respicio, favoris vestri luculen- 
tissimum mihi documentum est, Itaque omnem meam spem et exspecta- 
lionem. in yobis colloco: vos, Viri illustrissimi et generosissimi! quidquid 
in vobis sit, facturos esse «едд»: ш haec provincia mihi maxime grata 
et jucünda reddatur. Equidem imbeeillitatis humanae haud immemor, ni- 
hil vobis polliceri ausim : sed quamdiu illum literarum ac disciplinarum, cu- 
jus mihi conscius. sum , amorem servaverit benignissima Dei Providentia, et 
vobis industria. „ас diligentia тед placere, et virorum illorum, ` qui hujus 
Academiae famam  egregiá suá doctrinà amplificant 2 терда tenere sum- 
mopere annitar. ;- 

Quod. ut vos. agitis, Clarissimi dirersonim dian Professores! ita 
-maxime gaudeo, me: ео in loco positum esse, ubi in vitas vestras, tanquam 
in speculum , inspicere, atque. hinc mihi exemplum capere possim. Ma- 
gnus quidem, cum,hunc vestrum in. ordinem үосагег, mihi scrupulus in- 
jectus.est; sed solatio mihi fuit vestrae, cum in. me propensionis testificatio, 
tum humanitatis cogitatio. Nunc me vobis commendo collegam, socium ,. 
amicum, votis ac desideriis vestris satisfaciendi studiosissimum. Fateor, 

| si 


ї 


si hunc ordinem oculis percurrens, omnes fere viros doctissimos , quorum 
discipliná olim usus. sim, hinc abiisse videam, acerbo me dolore pungi : sed 
te coram intueri, te; Cl. vAN DER PALM! a quo ай. Literas Orientales 
instructus, et-multis beneficiis cumulatus sum: te salvum, et. vigentem , ef 
talem, intueri, qualem mihi maxime, tam. dicendi pro concione, quam. in 
scholá. docendi exemplo sumere velim; dicere nequeo, quantum. illud. me 
 érigat, et quanto gaudio me perfandat. Me quod attinet; si quis animo can- 
` dor; si fides ,: si pietas inest, illud omne tibi explicare studebo. i 

, Atque hoc. vobis, . Viri meritissimi, CLARISSE, SURINGAR et KLST! 
qui "Theologiae. docendae, provinciam sortiti estis, dictum quoque accipite ! 
Quales ego vos.habiturus sim, satis ipsi superque jam ostendistis; cum ami- 
citiam vestram , vel nuper antiquà mihi simplicitate offerretis, vel longo jam 
témpore praestaretis. Hanc igitur, Viri Clarissimi! si quando quid im- 
prudentius. ego, aut commisisse aut. omisisse , deprehensus ; ‚его, ne vos mihi 
ünquàm ;renuncietis ‚| sed mihi bene. „хее, perseveretis , ut vestra adhorta- 
tione, consilio, operá adjutus , vobiscum Sacrorum antistites. informem , qui 
religionis Christianae causam. bene ac laudabiliter tueantur } . 

Sed te nomine non affari piaculum sit: te, Clarissime van voorst! qui 
olim juventutem meam doctriná tuê. ornasti , et , uti ad omnem si qua polleo, 
"Theologiae scientiam, sic ad Grammaticam Literarum Sacrarum interpreta- 
tionem ргаерагаѕй: qui porro per longam annorum seriem singulari benevo- 
lenti studia mea promovisti, in rebus adversis mihi subvenisti, et vel 
patris loco mihi fuisti: qui denique , ne quid beneficiorum tuorum magnitu. 
dini deésset, me unum elegisti, qui tibi surrogarer, aetatis causa docendi 
lege soluto et ad quietis locum recepto. Hanc tibi honorificam vitae bene 
peractae remunerationem gratulor. Gratulor tibi bonorum patriae et civitati 
Christianae doctrina et virtute tuá allatorum conscientiam: Neque unquam 
ego, quamdiu aliquis hoc in pectore pietati honos est; eorum, quae tibi 
‚ debeo, obliviscar, nec te queribundum faciam, ingratum esse hominem, 
quem in sinu tuo foveris. Unum est, quo-perturber : me tibi tali tantoque viro 
succedere : sed nihil sanctius. et antiquius habebo, quam ,. tuá imagine animo 
penitus ad imitationem infixà, omnes intendere vires, ne spe in. me posi- 
tá omnino fallaris. Ceterum, venerande senex! ut otium tibi sit tranquillum, 
laetum , neque otiosum, sed in meritis tuis augendis et amplificandis occur ' 

pa- 


22 W. A vay HENGEL ORATIO. 


patum, diu tibi Deus corporis mentisque incolumitatem largiatur. 70 ouod i- 
` Ad vos venio, Praestantissimi hujus Academiae alumnit'ut si quid vobis: 
prodesse potero, me vestrum nemini defüturumi esse edicam.''Quod vobis 
maxime testatum facere mihi dabitur Ornátissimi' Viri Jüvenés!^ qui 'D'heo- 
logiae studio vos addixistis, Vos ad sanctae hiüjus disciplinae "penetralia , vos 
ad illam Literarum Sacrarum ducere conabor interpretationem ;: quam. non. 
Solum populari Religionis Christianae doctori utilissimam у: sed: omni homini: 
tristissimis etiam in rebus magno solatio et gaudio ‘esse audivistis. Satis mihi 
beatum érit ебет a vobis Coli studio, quo, quod nünquam" nor meminero , 
me Amstelaedami pars vestrum coluit. · Sed vós óffieium vestrum. non deser- 
turos esse, ef me certiorem facit observantiá ; ; quam'viris his egregiis , соПе- 
gis nunc meis ,' probástis, et. ipsi; cum ad hano próvinciam suscipiendam me 
invitarctis, satis clare et perspicue mihi signifieastis. Hoc^autem teneatis 
velim, Juyenes optimi! gratissimos $e mihi facturos' esse, qui "praeceptorum 
suorum vestigia presse et fideliter sequentes , "ара ét lonê reddantur 'ad illud 
regni, a Christo conditi, propagandi munus, quo his'in terris ‘nihilcest pon: 
dere gravius, nibil: origin vis iir ad 1 generis таппай salute fructüo- 


BLA, nons. TH. is nog enitcoi oi bee 
Чч йер da, diré he Bg o9 ¢ 30 SUT, Acro aot столот milo 
) — е т ? 1 >. $ * tr 
Ад 521 ДЕ » as бз! шета abalos T 
| DO Bu TON: 
OLO Wp. a ROSSINI под 
„© зиш саз UD f d yt (tá ‚ errore сөт +1138 мо! 
{ту Л ШШ 0201 ertse 
Up ШП шр: { ODN өөү ‚ўфәг#$9]› inib 
qu bs 39 e ез0] 
i Í f 9 > {ir i1 n 


MLOOD GOST) 
су 1 : 1 r рф; т, МА л y 
es BOT j [O03 {if AUNES. ИГИ! Nr. 
i 1 à | 


on: 4 tense! Edo ood 


No] 


»NKICOLAI CHRISTIANI KIST 


О DR ATTO' 


DE 


í 


ECCLESIA GRAECA, 
DIFINAE PROVIDENTIA RB 


TESTE, 
HABITA A. р. XV DECEMBRIS ANNI MDCCCXXVIE 


QUUM IN ACADEMIA LUGDUNO-BATAVA ORDINA- 
RIAM THEOLOGIAE PROFESSIONEM PUBLICE 


SUSCIPERET. 


x 


* r Pg 
GAR 'T601dU 1 f ТА 
Ф *) 
„© 


ts 


ACADEMIAE LUGDUNO-BATAVAE CURATORES PERILLUSTRES! 


RECTOR MAGNIFICE! 


QUI JURI DICUNDO AUT CIVITATIS COMMODIS CURANDIS PRAE- 


ESTIS VIRI GRAVISSIMI! 


QUARUMVIS DOCTRINARUM PROFESSORES VIRI CLARISSIMI ! 


LECTORES ERUDITISSIMI! 


'ORACULORUM DIVINORUM INTERPRETES PLURIMUM VENERANDI! 


QUA- 


Ue} 
QUARUMCUNQUE ARTIUM AUT DISCIPLINARUM DOCTORES CON- 
SULTISSIMI! DOCTISSIMI! 


BONARUM ARTIUM STUDIOSI! SPES ACADEMIAE, PATRIAE, HUMA- 


NITATIS! 


QUOTQUOT DENIQUE ADESTIS; -CIVES; - HOSPITES , CUJUSCUNQUE 
| a) 
LOCI, ORDINIS AC DIGNITATIS, AUDITORES HONORATISSIMI! 


vr Ty 


Quod 


Qa ex amplissimo hoc loco de gentium historia aliquando pronuncia- 
гүй BonGERvs: » historiae doctorem Providentiae administrum esse Divi- 
nae”; ut verissimum est, ita illi est maxime tenendum , qui Historiam. tra- 
diturus est Ecclesiae Christianae. Quae enim, in humani generis rebus , com- 
muhi observatur sapientissimorum hominum consensu benignissima Nu- 
minis cura, quidni in Ша conspiciatur societate, quae. praeclarissimam 
omnium et sanctissimam humani generis caussam complectitur? ` Quodsi 
historici hoc officium est, ut «sse Dei immortalis Providentiam , . qualisque 
illa sit, et qua praecipua lege temperet res humanas et moderetur, ob- 
servet atque declaret; ecquis beatum ‘haud praedicabit Ecclesiasticae in- 
primis historiae interpretem, in illa quippe elaborantem universae histo- 
riae parte, quae reliquis omnibus evidentius curam illam ostendat et mo- 

derationem Divinam! å 
Nec tamen hanc aut solam aut primam historiae doctori scriptam legem 
puto, ut in rebus humanis supremum. agens Numen ostendat. Non enim 
ut ligno aut ferro faber, vel ut brutis arator, sic mortalibus. Deus utitur. 
lpse agit, in Ecclesiae quoque historia, homo! Sua quisque indole et 
ingenio , suisque -studiis ducitur. His agitatus ac veluti incensus magna 
omnia et prdeclara perficit; his item in errorum prolabitur vitiorumque gur- 
-gitem, | Hinc ingens illud , uti singulorum hominum , ita populorum discri- 
men , quod summam. omni. tempore in res humanas vim habuit et aucto- 
ritatem ; quodque insigues istas , in societate quoque Christiana, rerum vi- 
А 5 Cis» 


6 Nei KE T SOT 


cissitudines peperit; — Quid igitur? Historicum illum vere’ et dici crede- 
mus et esse, qui in rebus explicandis humanis, humanam negligat agendi 
rationem , Divinam unice spectet et curet? — Dicam quod sentio. Num- 
quam immortalis ile memoriae vir, quem Ecclesia, literae, patria, nostra 
inprimis Academia lugent et desiderant, tanto Historiae doctorem , Provi- 
dentiae Divinae administrum , celebrasset eloquio , nisi, quem mente fingebat et 
animo intuebatur, talis fuisset interpres historiae , qualem et ipse docendo se 
praestitit, et ante jam in praeclaro: » de Historia pragmatica” libro, aliis 
delineaverat et spectandum proposuerat. Scilicet A. А.! quae unica patet, 
ad rerum gestarum seriem rite cognoscendam , via, haec sola ducit ad ve- 
ram Providentiae Divinae observationem. Pragmaticam dico historiam; 
quae germanis rerum gestarum monumentis in usus suos diligenter adhi- 
itis: — nam quae sit historia dicenda, quae non ex ipsis sit fontibus 
hausta? — his igitur adhibitis, ipsum inprimis in rebus humanis agentem 
considerat hominem; quae gentes observat gentiumque discrimen ;: quaeque 
ex annalium jejunitate ad ipsius Historiae amplitudinem. gravitatemque as~ 
surgens, non tna absolvitur rerum gestarum enarratione; sed quo loco, 
et a quibus, et quibus de caussis, et quem in finem aliquid gestum sit 
diligenter animadvertit et exponit. Haec sane ea sunt omnia , sine quibus, 
‘summo monente Porvnro, pragmaticae illo rationis auctore , i» ludicrum 
spectaculum evadit historia , in praesens quidem adferens oblectationem , utili- 
tatem vero in posterum nullam." — De Proyidentiae autem Divinae ob. 
 Servatione quid quaeritis? — Nullus huic, absque ratione vere pragmatica , 
esse potest in historia locus. Quod enim hac ratione caret historiae stu’: 
dium, rudem quamdam indigestamque nobis exhibet: rerum gestarum mo- 
lem; non vero spectaculum illustre illud et plane Divinum, in quo homi- 
num gentiumque vires et studia, loco licet et tempore et ratione" maximo- 
pere diversa, per multos casus, ita tamen conspirant idemque sequuntur , 
non ut e plurimorum ingeniorum repetenda studiis videantur laboribusque ; 
sed unius consilio et auctoritate sapientissime ` instituta et perpetrata 
appareant | 
Quodsi ego, hac opportunitate , ex infinita лу уне іа; ‚ quae hanc 
` probant’ Providentiae Divinae curam ‘historiae auctoritate, tale mihi expli- 


candum oratione argumentum proponam, quod e temporis quo vivimus 
ra- 


OR A TB О; 7 
ratione petitam ; cum religionis: Christianae emolumento et humani generis: 
salute conjunctissimum -sit ;: nihil. faciam , quod a: loco: quem adscendi , 
aut a munere quod: auspicor, aut a sancta Ша, cui inservire studeo caussa, 
alienum ‘haberi: possit. Dicam igitur: de Ecclesia Graeca , Divinae 
Providerntiae-teste. io | 

- Cujus: argumenti.et dignitatem et, gravitatem utinam mea posset aequare 
oratio! » At» quae: deesse mihi. ego. quidem persentio penitus, haec vos 
A. Н, opro vestra, паю dudum expertus sum benivolentia, a mea ora- 
Md en extare nolite ! - : 

ramen ion autem: mibi: materiam hancce, non. nécesse videtur ut, expo- 
nam continuo: Ecclesiae Graecae; originem. et. variam. deinceps fortunam , ad 
Шаа usque tempus, quo schismate ab Ecclesia Latina disjuncta est. Hoc 
ipso’ enim 'Schis$mate accidit , ut: exstiterit, quam ; nunc spectamus, Graeca 
Ecclesia eise.: | Christianorum Societas in Orientalibus Europae par- 
thus: itabiliter,,. ac Latinis. Christianis opposita. Maec vero, quare illis 
opposità - manserit ,. quosque. illinc, fructus ,, Proyidentiae Divinae cura, гез 
Christiana et. ceperit fere ег etiamnunc capiat hodierno tempore, nobis 
videtur accuratius ; explicandum. 

‚ "Haud fuerunt- sane | nec ipsius schismatis nec perpetuae separationis caus— 
sae leves: illae jı7 quae: vulgo memorantur: disputationes, de jejunio Die 
Sabbathi зоӣе panis: haud. fermentati. in; Eucharistia, usu’, de .suffocatis 
et sanguine haud, comedendis, de Spiritus, Sancti a Filio Dei proces- 
sioné j: aliisque dogmatibus ;.— quamquam, hae sui, ut opportunitatis, haud: 
девшшае‹ füerunt - efficacitate ;:— sed est. communis quaedam et amplissima 
caussa , @ qua; ipsae opportunitates: istae pendent totae; sine qua non in- 
yaluissent istiusmodi: fatilissimae lites; . vel tanta certe vi. сагціѕѕепі et effi- 
cacitate;;.. Magnum: illud memoro; quod. Graecos omni "tempore a Latinis. 
distinxit. indolis ,-morum, studiorumque discrimen; Hoc in antiqua , utrius- 
que gentis şi historia viget. Hoc item in omni ratione conspicitur, qua Chri-- 
stiabam amplexi doctrinam ; in diversam. utrique viam ` abibant. - Quod enim, 
suo: јат : tempore,, de Romanis ! CICERO dixit: » considerate agere pluris 
existimare eos quam cogitare prudenter, omnemque virtutis laudem in 


actione ponere”: hac veluti discriminis nota a Christianis Graecis Latini 
Chri- 


8 N. б. TE IF SOT 


Christiani recedunt. Doctrinae explorare et intelligere placita; ' hoc semper: 
maxime Graeci ardebant ; in vitae vero, cum privatae tam inprimis publicae , 
Ша componere usum, id studiosius omni’ tempore Latini egerunt. Hac 
communi veluti nota distinguuntur, qui inter utrosque. maxime rincla=: 
ruerunt doctores Ecclesiae: ab ALEXANDRINO CLEMENTE TERTUL- 
LriANUS, ab олгов CYPRIANUS, a GREGORIO NAZIANZENO, EÀ- 
SILIO, JOHANNE DAMASCENO AN KOS 108! AUGUSTINUS; GREGO« 
итв MAGNUs. Idem in sectis adeo patet quarum 'inter^utrosque ;origo et 
natales fuerunt: Latini enim fere nullas habuerunt , nisi: ansam: prae-. 
bente Ecclesiastica disciplina; Graeci vix alias, nisi quae ab ipsius doc- 
uinae norma recederent. Et prouti in extrema ruentes Latini; practici 
inprimis argumenti errore "peccasse censetdi: sunt’, , Sic — г" Mis; 
mium indulgendo theoreticis Graeci. j Jupe 

Tale igitur tantumque discrimen, quid mirum A. n ! si effecerit : байба: 
ut, qui ingenio, lingua, moribus toto coclo differrent popali ‚ ejusdem vix: 
amplius esse possent societatis Ecclesiasticae socii; neque Graeci ferrent: 
Ecclesiam , quam pro suo ingenio sibi informaverant Latini ? Et sane, Иго»: 
que inter, jam ante ruptum caritatis ct communionis vinculum» fuit, quam) 
aperto essent divulsi schismate, Hinc, a multis jam antea seculis, mutuae. 
multae simultates et odia. Hinc apud Graecos non’ TUM ыш; 
eid itio. Hino PHO Trt inprimis Patriarchae memorabilis illa de. sigma Lae. 
tinorum epistola, qua, suo jam tempore; publici fundamenta dissidi- po~- 
suit, Abhorrent enim in posterum ‘Graeci ab omnibus, quae a suis: aliena. 
moribus, imponere ipsis Latini gestiant. - Sua’ vero singula’, doctrinam,) 
opiniones , ritus , instituta , minima quoque’ et futilissima ;' eo . magis 
scrvant, diligunt, acerrimeque vindicant’, quo 'execrabilior evaserat iis: Ro-- 
manorum antistitum 'Superbia et dominandi libido. Levissima quaeque dis- : 
sensio, aeterni jam est odii caussa. ‘Et ‘exigua’ rerum "accedente opporturii- : 
fate ессе !' coacervatis veluti per éecülorumi 'decursam injuriis, ingens» 
ila fit eruptio , quae, mutuis se$e' petentibus 'anathematum fulminibus 
ntriusque Romae Episcopis, tandem а "Latina Ecclesia penitus бгае= 
caw divelleret, ^ ' | Hibs 
Et 


Оё At T D O., 9 


c Et sic quidem A. A.! dilacerata est Christi in terris Ecclesia! Turbata et 
rupta, per multa secula, Christi fidelium concordia! Et tristis ista exstitit 
divinae Religionis inter homines ratio, ut non caritatis , non virtutis , non 
felicitatis; sed dissidii, sed erroris, sed aeterni adeo mortalium odii fautrix 
ipsa et altrix videri facile posset! 

Hic. vero cavendum est ne judicemus temere! Altius est respicien- 
dum A. A.! Praeclarissimis enim inseryiit finibus, ipsum ‘ingens illud Chri- 
stianorum dissidium ! = Religioni et humanitati in hunc usque diem prodest 
Ecclesia illa Graeca! Et pie nobis celebranda est benignissima rei Chri- 
stianae fayens cura, quae quod: malum videbatur et deplorandum prorsus in 
bona omnia et fausta cedere jusserit! — Hac age in vindicanda caussa omnis 
jam versetur oratio -nostras ей | 


.. Et magna quidem jam excitatur nobis Divinae plane curae suspicio, Si 
Graecam Ecclesiam, per tot jam seculorum decursum, in mediis istis gra- 
vissimis aerumnis, difficultatibus , periculis, et superesse et sui plane juris 
mansisse, consideremus. Non enim, profecto. aut sponte hoc , aut facili ne- 
gotio ita locum habuit. "Turcarum. cogitetis infensissimos contra Byzantinos 
progressus , Graecorum non Imperio tantum sed Ecclesiae minitantes inte- 
ritum ; nec sane quid fore magis expetitum Graecis et exoptatum dixeritis, 
quam restituta qualiscumque tandem cum Latinis concordia. — Sed Romam 
velim cogitetis : Romam inquam, non incertis amplius passibus ad Ecclesiae 
monarchiam procedentem; sed omnium jam in Europa rerum dominam. 
Hanc proponatis vobis, modo matris instar ab errore, periculo, interitu 
revocantem filiam , modo severissimae similem: dominae, servam suam ad 
obsequium vocantem omnibusque viribus cogentem. — Verum non vi, non 
dolo frangi potuerunt caussam suam et jura vindicantium-Graecorum animi! — 
Testes sunt quae XII? jam seculo, saepius factae sunt Latinorum ad Grac- 
cos legationes, frustra omnes amovere schisma tentantes. Testis illa quae, 

inter sacras expe ditiones quarta fere recenseri solet, haud magis contra Sa- 
racenos instituta Christiani nominis hostes, quam contra schismaticos Grae- 
cos. Testis Latinorum saevum illud, per multos annos, in sede Byzantina 
Imperium. Testes vero ipsi illi Jmperatores Graeci, quos abjurare schisma , 
Graecam vero Ecclesiam Romanae submittere, sive Latinorüm sive Turca- 
rum metus coegit. — Irritum enim fuit, quo jam exsultabant summi Pon- 
| B ti- 


10 N. С. ТЕК. TS Or 


tifices, gaudium! Irrita omnis Ша utriusque Ecclesiae, in conciliis sancita 
publicis, conciliatio! Non curabant haec omnia Graeci. Et quicquid proxi- 
mis seculis , continuata fere serie, omni opera et studio moliti sint Romani 
antistites, ista ut deleretur Carthago : movebant multum , promovebant parum! 
Quaeque sic, miraculi instar, sustentata fuit et servata , a reliquis distincta 
Christianis onmibus Ecclesia Graeca: ecquis dubitaverit, quin Divino plane 
consilio et inservierit hactenüs , et vero in posterum sit inservitura? | 

Nec frustra quaeruntur А.А.! momenta rerum quam plurima, quae hanc- 
ce augeant suspicionem et confirment luculenter. Ne dicam de commento 
illo unius universaeque Ecclesiae , quae, civitatis et terrestris Imperii instar , 
legum et auctoritatis vinculo cives suos contineret; quo nimirum auctori- 
tatem suam fundarunt maxime Pontifices Romani: — schismate hoc et 
separatione perpetua plane illud explosum est: Nec arrogantiam memo- 
rem Latinae Ecclesiae , se jactantis communem omnium in terris Christia- 
погат dominam: — effecit Ecclesia Graeca, ut, quamvis retundi com- 
pescique illa vanitas haud potuerit, reapse confutata sit. Ne igitur haec et 
alia similia commemorem, schismatis beneficam consideremus vim, cum 
in Orientis Ecclesiam, tum universe іп rem Christianam. 

Et primum quidem hoc eo effectum est, ut Orientalis pars Ecclesiae ma- 
lorum expers manserit gravissimorum, quibus caeteroquin oppressa fuisset. 
Miseriarum enim, in quas ipsa, jam relicta sibi, sensim incidit Ecclesia 
Graeca, ne existimetis quaeso, exiguam modo orituram accessionem fuisse, 
si vel omnium, quae.inter Latinos mox invalescerent, unà particeps eva- 
sisset. — Unum vel nominasse hominem sufficit, ut, a quanta clade sal- 
va et incolumis manserit, intelligant omnes et fateantur. Grecorivum 
illum VII dico, quo nemo umquam vel majorem vel pejorem in rem Chri- 
stianam efficaciam habuit. Hunc autem si Romanae praefuisse considera- 
mus Ecclesiae, paucos modo annos post stabilitum penitus dissidium: — 
quantopere nobis pie celebranda erit Divinae Providentiae cura, quae op- 
portuno maxime tempore, Christianorum hoc oriri schisma voluerit , ut, 
quae pestis magnam partem Ecclesiae infectaret per multa secula, non uni- 
versam illam corrumpere posset et depravare. 

Profecto beata praedicanda est Graecorum Ecclesia, in quam Gregorii 
ilii, Urbani, Hadriani, Innocentii, Bonifacii, alii pejores etiam et im- 

puz 


OR A T © 11 


pudentiores , nullam amplius vim, auctoritatem nullam haberent. Neque 
solam significamus ita, quae ad despotismi speciem jam, plane. adducta 
fuit Pontificum auctoritatem, qua publice: pronunciare amplius haud vere- 
rentur : »de necessitate esse salutis credere, Romano Pontifici omnem subesse 
creaturam humanam”, At menti obversantur simul, quae, ad Tyrannidem 
hancce stabiliendam , cum illa conjunctissimae certe, jam, post alias aliae, 
ingenti numero invaluerunt doctrinae et disciplinae -Christianae depravatio- 
nes. Coelibatum dico, omnibus jam omnium ordinum Clericis: lege : impo- 
Situm; quo quid aut a Divina Religione alienius, aut vitae. morumque 
puritati perniciosius umquam inveniri potuerit, equidem nescio. Indulgentia- 
rum memoro vendendarum impudentiam, ex hominum ignorantia et su- 
perstitione turpé et infame lucrum quaerentem.  Inquisitionem -significo , 
quique Actus Fidei impie dicti sunt, in majorem , uti credebatur, gloriam 
Dei , flammis caedibusque Christianos subinde pios tradentes.. Ne ad- 
dam Purgatorium et Transubstantiationem, quaeque: — de panis Eucha- 
ristici adoratione, de vino Eucharistiae Christianis negato, de satisfactioni- 
bus humanis, de operum bonoram thesauro Ecclesiae , alia plura occur- 
rant humani figmenta ingenii: — has enim turpes illas doctrinae et disci- 
plinae Christianae maculas, haec crimina sanctitatis nomine. insignita , Sce- 
lera haec piorum factorum specie commendata, haec omnia rab Ecclesia 
Graeca illius a Latinis schisma avertit. : 

Neque hic est unicus fructus, quem ‘Christianis: Graecis Ecclesiae dissi- 
dium tulit Alia multa et egregia sic demum iis servata sunt; quibus, 
in hunc usque diem, ab Ecclesia Latina sese Graeca distingueret. His 
sane si Literarüm  annumero et humanitatis amorem ac studia, rem 
Tnagnam summique Momenti mihi laudasse videor. Hacc enim studia, 
quorum , apud Ecclesiae antistites Graecae, omni tempore reliquiae super- 
fucrunt, tunc maxime ‘inter’ Graecos" vigebant ;i cum in Occidentem. omnem 
‘atra nox barbariei incumberet. Наес ad puriorem ipsis conservandam 
doctrinam valebant. Haec inprimis illud effecisse scimus , ut in hisce nostris 
Europae tractibus, Graecorum auxilio, propellerentur tante ignorantiae 
tenebrae, atque immortalia wrzssELI, AGRICOLAE, ERASMI, LUTHE- 
RI, гутхогтх Suscitarentur ingenia, quae meliorem Occidentis Ecclesiae 
conditionem pararent. ( 
В 2 Sed 


19 N..0.9. T & Insot 


Sed in eommemorandis virtutibus ; quas privas sibi propriasque Ecclesia 
Graeca servavit, qui modestiam negligere possem et moderationem. sentien-. 
dique illam liberalitatem ingenuam , quae cum illius indole semper conjun- 
ctissimae fuerunt. Non haec umquam se solam. dixit Christi veram . Eccle- 
siam. Non unicum sese habuit aeternae salutis fontem aut conserva~ 
tricem. Dum vero sua magni faceret omnia et vindicaret , non Christianam. 
tamen caritatem exuit; non in reliquos omnes Christianos despexit aut 
saeviit; secus vero sentientes ita tulit semper, et in honore habuit, ut to- 
lerantiae vere Christianae, iis quoque temporibus exemplum praeberet lu- 
culentissimum, quibus Christiani reliqui omnes, et Protestantes ipsi y hanc 
virtutem non im laude sed іп vituperio. ponerent. 

. Quod vero omnium. maxime commemorandum . puto, quodque vd 1 unum 
"e nos ut Divinum plane schismatis consilium, atque Graecae Ecclesiae 
felicitatem . laudemus : integrum -haec servavit sibi Sacrorum Voluminum 
usum.  Praecluserint. alii Divinum huno. religionis cognoscendae fontem; 
suis abstulerint solam hanc vitae vere Christianae normam ;, prohibitorum 
adeo librorum. Catalogis Sacrae Scripturae versiones inseruerint: — abfuit 
tanta impietas ab. Ecclesia Graeca. : Supremo semper: loco haec: Sacri habuit 
auctoritatem Codicis; ejusque. lectionem. omnibus permisit , omnibus coms 
mendavit; : versionibus faciliorem. omnibus | reddidit. Haec, haec . inquam; 
omnium est pretiosissima et sancta Ecclesiae. Graecae possessio ! | Quicquid 
enim рег" seculorum decursum , maculae sibi aut erroris. contraxerit :. salva 
Scripturae Sacrae auctoritate et usu, salya simul ipsi via est, qua ad omnem 
continuo Christianam perfectionem. procedat. | D 

Tanta A. A.! Graecorum Christianorum coetus Ecclesiae Aci ae debet; 
Quam justi vero horum: omnium aestimatores ipsi. Graeci fuerint., hoc. quae- 
so e Graeci hominis, Sec. XII. verbis  intelligatis... » Si Romanus Pontis 
fex” ita ad Latinorum legatum x rerrAs- inquit. Nicomediensis, Episcopus у 
» Si Romanus Pontifex in excelso throno gloriae. suae residens , nobis tona- 
» ге, et quasi projicere mandata sua de sublimi. voluerit, et. non. nostro 
» consilio, sed proprio arbitrio , pro- beneplacito. suo ,) de nobis et Ecclesiis 
» nostris judicare, imo imperare voluerit, — quae fraternitas, seu. etiam 
» quae paternitas haec esse poterit? Quis. hoc umquam aequo animo susti- 
» nere queat? — "Тапс nempe veri servi et non АВ Ecclesiae recte dici роѕ- 

» ses 


NOR А Т + O So 


„semus! et esse:!, Quod. si sic necesse esset, et ita grave jugum cervicibus 
» nostris. portandum immineret, nihil aliud restaret, nisi quod sola Roma- 
» na Ecclesia libertate , qua vellet, frueretur, et aliis quidem omnibus ipsa 
». leges conderet, ipsa vero sine lege esset, et jam non pia mater filio- 
» rum ,'sed durajet imperiosa domina servorum. videretur et esset. — Quid 
». igitur: nobis Scripturarum scientia ? Quid nobis Literarum studia ? Quid ma- 
». gistrorum, , doctrinalis disciplina? . Quid sapientum Graecorum nobilissima 
» ingenia? — Sola Romani Pontificis auctoritas, quae, sicut tu dicis, su- 
»- per jomnes est; uniyersa haec evacuat. .Solus ipse sit Episcopus , solus 
» magister, solus praeceptor, solus de omnibus sibi soli commissis soli Deo, 
» siet salu bonus Pastors respondeat. ^? | 


wo rris А.А. ! de praeclara ví, quam. hactenus quidem , їй ipsamr 
inprimis Orientis Ecclesiam , ingens illud habuerit Christianorum dissidium. ' 
Emolumenta jam consideranda supersunt, quorum, nostra aetate , rs 
nobis et expectationem f faciat Ecclesia Graeca. : 

; Quodsi vero praesentem reputamus hujus Ecclesiae statum, tristis nostros 
fortasse animos. cogitatio subit. . Quid enim? Misera jacet, in ipsis illis in 
; quibus exstitit „primum et floruit tractibus. Сопѕрігаѕѕе adeo videntur et 
Turcae. et „socii. Turcarum, ut ipsos Graecos exsürpent. Et vero, post- 
quam. jamdudum | haec gens servitute oppressa, his tàndem temporibus, 
libertatem ;vindicare . agressa est,  Saepenumero jam hi conatus generosis- 
simi ipsi afferre interitum yisi sunt, | 

. Verumtamen А.А„! a Turcis non pendet Ecclesiae Graecae salus. Non 
enim antiquis amplius haec circumscribitur finibus. Non Constantinopolis , 
non regiones reliquae ,. in quibus Graeci inclaruerunt antiquitus, aut sola ejus 
aut praecipua.hodie sedes sunt. Si vero rite velimus hodiernam illius diju- 
dicare. rationem , in. alia plane loca age oculos convertamus. 

Non frustra. A. A. ! Graecis. patebant regiones immensae illae, quas, sep- 
tentrionem versus , populi tenebant etiamnunc barbari quidem , et a Christi 
religionis omni, cognitione alieni; at quorum, in omnium fere gentium fata, 
magna aliquando vis et auctoritas foret. Qui ab ipsius enim schismatis tem- 
pore, plane ceperat Graecos, propagandae Ecclesiae ardor; effecit idem ; 
ut religionis omnis et humanitatis fons et origo regionibus 1515 Ecclesia 
Graeca exstiterit. Haec Slavonicarum harum gentium Apostolos tulit. Hacc 

B3 Sta- 


14 N. erp Ff OF 


stabilitae in his Ecclesiae; per multa secüla, doctores dedit antistitesque, 
Haec, aliae matris instar, cura sta et caritate Ecclesiam Russiae fovit. Sic: 
Divina moderatite" accidit curd , ut omnes inter populos, qui, ab Euxino 
Ponto ad Maré Glaciale usque , Oiiétitales Еагораё partes incolunt, jam an- 
te quintodécimum seculum , làete creverit Christi réligio, et' vero, ut, Con- 
stantinopoli capta et Imperio sublato Graécorumi, cuin ipsa jam interitura 
videretur Ecclesia Graeca, hova haec et tütissimam apud boreales hosce 
populos sedem invenerit. 
Rem attigimus А.А,! quae, uti omnium inaxinié «нїн өен est tem- 
poribus nostris, ita ad vindicaridam quam agimus caüsam egregie valet. 
Arctissimo juncta est vinculo Ecclesia Graeca cum ingenti illo’ Russorum 
Imperio. . Hinc cast patet, quantum sit Ecclesiae hujus nostra aetate 
nata fuit, ut tanti hosti subditos et Кдн» luce Christianae bearet, et 
hoc modo ad cultum adduceret et humanitatem; ita sane, pro insigni quo 
est posita loco, in omnem Imperii hujus rátionem , in progressus ejus et 
fata, non poterit non. inposterum magnam efficacitatem habere. Quodsi 
Rss f quale jam hodie sit istud Russiáe regni: quam late pátens , 
quanta pollens potentia , qua vi et auctoritate politica in reliquos omnes Eüro- 
pae populos agens, quantorum denique increnientorum capax : stupenda 
profecto auctoritas est, quam in dies magis magisque , in omnem Europae 
conditionem , et politicam et religiosam , arcta illa habitura est Ecclesiae 
Graecae cum Russico Imperio necessitudo! — Indicasse hoc quam expó- 
suisse praestabit. Id vero cunctis Europae populis, id caussae inprimis 
Protestantium gratulari merito licet : quod apud Russos Religio et Ecclesia 
vigeat, quae non a Ohristi in terris qui dicuntur Vicariis pendeat; in quam 
immanis haud saeviat Jesuitarum cohors; cui non alta insideat mente in 
Christianos omnes dominandi cupido; quae vero liberalioribus studiis ducta , 
non se unicé spectet, at sanctam Christi religionis inter homines caussam! 
Ne vero A.A.! istam modo cogitatione respiciamus; quam ipsi incolitgus , 
orbis terrrarum partem. Quibus enim "Ofientem versus, Europa nostra 
cirumscribitur finibus , non iisdem sanê et Russorum continetur Imperium. 
Magnam jam ipsius Asiae partem complectitur. Innumeri subsunt illi, ad ul- 
timos usque Orientis terhinos populi, Ejusmodi autem mutuo junguntur 
vin- 


ГОЯ AT O 25 
vinculo cum Russia Gentes, ad quarum abditissimas sedes, reliquis Euro- 
pae populis , nullus fere aditus patet. 

Hanc igitur, hanc inquam considerare juvat Russici Imperii. conditio - 
nem , ut propagandae Religionis nostrae, per illos: tractus ; : opportunitates 
БШШ PIAR Quousque enim ingens istud Imperium patet, eo usque 
operatur et vim suam exsérit Ecclesia Graeca. Hujus auxilio jam Christo 
subdita est Occidentalis late illa pátens: Siberiae regio. Haec novis in dies 
populis : : Calmuccis ; Buratis, Tungusis , ’ Wodjacis, Morduinis, aliis quo- 
rum Tatina lmgua vix nomina capit, doctrinam Christi annunciat. Qui- 
busque omnem hactenus Religionis notitiam , ipsa regionum quas occus 
pant. natura negaverat, ad quos Brittannis adeo omnis: praeclusa via est , — 
bi populi Graecae Ecclesiae hodie vocem exaudiunt. In ipsius Sinae jam et Ja- 
poniae confiniis Episcopales condidit sedes; поп politicis inservientes .pro- 
positis, sed Christi propagantes Ecclesiam еі stabilientes. Neque Christia- . 
nos novos hosce externis modo assuefacere ritibus atque formulis studet; 
non ай coecum eos Ecclesiae praestandum obsequium ducit; sed liberali 
Studio scholas instruit ubivis, quae Optimae Religionis et humanitatis princi- 
piis juventutem imbuere possint. Sacri inprimis Codicis versiones conficien- 
das curat, quae Divinae veritatis ‘fontem ` iis quoque aperiant populis, quo- 
rum linguae hactenus literarum adeo elementis carebant. — — Quid plura? 
Magno cuidam et plane Divino consilio. inservit hodie Ecclesia Graeca! Asiae 
superioris omiiis ét interioris populis optimum -impertitur divinae benignita- 
tis munus! Lucem accendit adeo, amplissimam hanc terrarum orbis parr 
tem universam aliquando collustraturam! ` 

Sed haec si externam maxime conditionem Boclesiae spectant, ne existis 
metis velim, interiorem ipsam rei Christianae iin terris rationem , ab Ecele- 
sia Graeca, ut se hodie habet, nulla merito expectare emolumenta pos- 
Se. — Ipsi surgunt nimirum ad majorem humanitatem Russiae ‚рор; 
nec potest non ad consummatiorem simul rationem progressus facere, quam 
profitentur, Religionis doctrina. Minime enim talis est Ecclesia Graeca , ut 
omnia pertimescat aut spernat , quae pristino .suo statui inferre commuta- 
tiones passint. Non odit.non reformidat lucem, quam vel.artes et.literae ; 
vel Sacri imprimis Codicis melior interpretatio atque usus, Religionis con- 


ditioni-inter homines adferant; — Reformationem .testor insignem, quam, 
emen- 


16 N. E. 3 K I. So М 


emendatis Ecclesiasticis: libris ét Scripturae. versionibus, Sacrae , seculo jam 
XVII medio, Ecclesia Russiae vidit. Neque tum. schismatici aut haeretici 
habiti sunt, qui emendatae rationis fautores sese. praeberent et. adseclas ; sed 
qui, Rascolnicorum momine, antiquae; rationi. addicti manerent. Testor in- 
primis Magnum illum, non’ Russorum. Imperii, potius quam ‘Ecclesiae in- 
stauratorem, zrRva T. Егасіа est ab. hujus inde tempore Hierarchiae 
vis; emendata cogitandi isentiendique ratio; Religionis correcta, doctorum * 
conditio; sublatus: monachicae vitae. abusus ; + liberalior ; ratio in omnibus 
adest; scholae inprimis conduntur’ ubivis. et. florent , _noyum ,. non. artibus 
modo et literis, sed Religioni et doctrinae et pietati vere Christianae, Rus- 
sos. inter , vigorem “parantes. > Nec’ desiderantur hodie horum omnium uber- 
rimi fracta. Jam magnos. tulit Ecclesia Russiae viros: PROCOPOVITIOS; 
PETROVIOS, PLATONES, PHILARETOS, alios, nostra et recentiori memo- 
ria, doctrinae, facundiae ét pietatis laude conspicuos ;; et vero ejusmodi 
scriptis suis informantes“ Religionis doctrinam, quae, Christiana sese, com- 
mendet simplicitate , quaeque: ad illam jamjam accedat yı quam. Sacro duce Co- 
dice у Protestantium familiae váriae;- unanimo consensu. profitentur. == Рго- 
fecto haec considerantibus , optima: quaeque. nobis sperare licet. Per ipsam 
jam Ecclesiam : Graecam ;sanior : atque purior incrementa. capit Divinae Re~ 
ligionis intet homines cognitio. . Hactenus quidem cultus Dei in Ша fuerit 
publicas a Christiana simplicitate i e nostris, quidem. opinionibus, multum 
Tecederis , rituum) айео её саегітопіагшт ротра -et prolixitate ad externam 
plane rationem | compositus. Verum. non. frustra Russorum jam multi et 
vident meliora et probant. Nec vi sua carebunt, quae generosiora ubivis 
studia exsistunt. "Hanc vero nobis expectationem firmant: fore tandem et 
fore brevi, ut Religionis et: Theologiae yere; Christianae. pulcram et praecla- 
ram sedem ipsa quoque. Russia. praebeat! á 

Et haec dum reputo, qui tacere diutius ipsam nein. possem?" Expergisci- 
tur et reviviscit , velutive longe sopore , illustris illa artium et literarum in- 
ventrix ; pristina illa Religionis Christianae et Graecae Ecclesiae sedes. Jam 
complures per annos, plaudentibus bonis.et universa stupente Europa , exi- 
guae Graecae nationis reliquiae, jura ,. patriam , . libertatem ,. sanctamque 
Religionis caussam ,“ contra barbariei rabiem strenue vindicant. Et laeta 


arridet spes, fore , ut nobilis illa Helladis haud plane degenerata proles, 
lon- 


OR AT 1I Oy 17 


longae servitutis jügum. exoutiat interque cultiores Europae populos dignum 
sibi locum recipiat. ==.: Profecto A. A.t quanta voluptate jactare sese oratio 
posset ,. quanto gaudio: exsultare, si, liberat. Graeciá, in sede antiqua novis 
viribus agentem, crescentem , ad praeclara omnia jam procedentem  propone- 
re nobis liceret Graecorum Ecclesiam! — Et sane , jam surgunt Europae Prin- 
cipes Graecorum et Ecclesiae Graecae vindices! Jam Europam personat ingens 
illa Turcarum. ad. Navarinum: clades! Justissimae jam , hisce diebus nostris, 
parari videtur caussae victoria! — Verum enimvero : nos, non. vaticinamur. 
Non humanae est; sapientiae res futuras praedicere. Deus est, Deus in- 
quam, qui unus has tenet, et mortalibus. ad. ipsorum. salutem occultavit. 
Sed. idém Deus nobis facultatem. dedit praeteritarum rerum et praesentium 
explorandarum. Et rite perspecta hodierna. Ecclesiae Graecae conditione, 
hoc nobis licet certo affirmare: non.amplius a. belli cujusdam eventu Divi- 
nam. Religionem in Orientalibus Europae tellurisque tractibus pendere. Nam 
-vigent Russi juvenili: vigore...Tenent illi tam in Asia. quam in Europa | latis- 
sime patens Imperium. immunes. sunt. iidem praejudicatarum opinionum, 
quibus: omni aevo. laboravit Ecclesia: Latina» Et possunt illi-et volunt stu~ ` 
dentque, una cuni Codice Sacro, eigen. nostram in remotissimas pro- 
sais deat Si, он T id 

^ Nec vero reticenda nobis est; in. p Grnecias Universitas Jonica T quae, 
in insula’ Corcyra extra "Turcarum poteśtatem: condita, studiis floret huma- 
nitatis; optimarum: artium , ‘Religionis.!, Dum: proferunt» Russi ad. Sinam, ad 
Americam usque Ecclesiae Graecae fines, hic, in hac ipsa celeberrima Grae- 
ciae insulà , lumen doctrinarum illustrat in dies magis Religionem. optimam]. — 
Haec tot ac tanta praeclárissimae:caussae praesidia, non finguntur ingenio, 
non sperantur, nóin.sSomniantur; quasi’ fortasse aliquando vel. probabiliter 
futura; sed: adsunt |Ay Ach adsunt; et nisi magnam partem jam dudum zaf- 
fuissent ; tantos: progressus ; ma^) мій, thos ipeo: niue сай Chri- 
stiana- haud. fecisset! ! cors 555 
! Ipsosvero Graecos propitiüs. Deus pido at: She excruciantur mise- 
riis caedibus y martyriis benigne finem imponat ! quaeque generosiora illos in- 
ter-eluxerurit stüdia ; servet, 'sustentet; augeat !. — Sic: in.ipsa tandem pa- 
tria ‘sua meliores videat 'diés: Ecclesia т Graeca! - Quaeqüe: in. summis jistis 
Graeciae ‘tam diuturnis aerumnis; antiquam Graecis-et linguam 'seryavit et 

C Re- 


38 | NOt. TK £ SDT 


Religionem ét libertatis simul aniorér ‘et expectationem ; haec dignuni- illud 
‘curae Sude “tandem pretium ferat} uty quod) testatur-Russia , quod loqui 
‘tur Asia; quodque hac oratione probare equidem ';studui , idem ipsa, aliquans . 
"do Graecia" doceat: | Bttlesiam 1 конил Dipmae: esse — 
VON "XS NT PE 5%: dud ! atteigolgovl. rato жоп 
Sed’ vereor А? A: né js їп hiscé сбое — суйе ео » veniam j” dió 
non mei modo officii' ‘Patio 5 sed ipse dudum animus vocat. "Repatan- 
tem enim quid sit; “quod in amplissimum hühccé ego iterum locum proces- 
serim’; gratissimus me’ perfundit animi Sensus, quem! pietas jubet у vobis 
testificer Perillustres * hujus Academiae ‘Curatores |: аш. Optimo Regi suaso- 
‘res fuistis, ut, quem’, ‘ante ‘hos quatuor annós; in me. honorem: detulit, 
eumdem nunc tam insigniter auctum vellet, — Equidem sentio arduam esse 
‘ac laboris et periculi plenám provinciam; quam suscepi ; jet tenuitatis conscius 
meae, et quibus quantisque апі ‘виёседат › едо. aut aocensear viris consi- 
derans , param abest, quin in hac ipsa felicitate mea tristis et miser ja- 
‘сеат! — Verum adsunt quae depressum erigant et sustentent: animum ! . Su- 
"perest inprimis beniguissimi cogitatios Dei , quem uti auxiliatorem adhuc , in 
docendi etiam munere, expertus sum Optimum; ita mihij:in- sarictissima 
caussa quae in’ me sunt ponenti omnia ,:'heque іп oposterunai :defuturuni et 
spero et confido. — Quare hoe vobis persuadeatis velim :Hlustrissirhi: Viri! 
licet vérba desint; quibus , quas ' habeo gratias 'vobis: satis :testificer, non 
tamen. voluntatem «deesse maxime sinceram; ut factis probem у quanti ve~ 
stram de me exspectationem faciam et-vero quantopere talis: fieri! annitar , 
qualem me’ sancta Religionis et Ecclesiae caussa у ;disciplinae quam еня 
emolumentum ; Leidanae denique Palladis gloria postulant! : „1:001 8 soj 
Sed et vos mihi’ adestis ‘Cl. Theologiae: Professores! | Collegae :conjuncs 
tissimi! Nam vestram si doctrinam aut nominis celebritatem: solam, specta- 
rem, etsi satis haberem quod in mediocritate mea fere animum: despons 
дегет ; Шад: tamen im) felicitatis. meae: liaud infima parte) pono; quod 
salutare vos collegas liceat , quorum et fama mihi incitamento , et doctrinae. cO 
pia exemplo `еѕѕе et emoluniento possit; quorumque consiliis, familiaritate; 
amicitia utens ; talis in dies magis evadam , qualem uti esse cupio, ita поп 
dum evasisse scio. —° Haec igitur, tu: mihi praebere: pergas у ,;venerande 
E j i VAN 


LT ORO A TY! 1.20,.9 м 9 


YAN vo бд 57! Academiae riostrae “Nestor! cui equidem! ut otium' gratulor, 
‘quod náctü$ e$: honorificüm ; ita Spero fore; sperantque boni: omnes , ut 
"ideni otium in vegeta seriectute- literarum : Ecclesiaeque: saluti. diu adhibeas. 
Het à vobis йе “in posterum quoque ,: desint; mihi: Optimi силк тізе 
bie SU RINGA R1 quorum benivolentiam ego semper plurimi faciam! == Haec 
até item" peto 'integerrime ‘VAN -HENGEL! quem. uti jam suum esse Leida 
laetatur ita milii esse Collegam gaudeo! — Sic nos. invicem. Praeclarissimi 
"Viri! mutua illa jüngat caritas , quae Christianos inprimis Theologos: decet; 
9414916 non - айде: tantum. et munere , : sed | voluntate: ét ranimo:: con- 
juncti, omnium maxime et generosae huic juventuti, et Patriae; iet Ecclesiae 
prodesse possimus! : 

Neque tuum a me reticeatur nomen, celebratissime vAN DER PALM! — 
Profecto magnum est tua benitolentia et amicitia frui. Quod, si mihi per 
quadriennium hocce contigerit, non sane mihi id tribuo, sed tuae qua con- 
spicuus es humanitati; et vero piae cum beati patris, tum summi EW Ax- 
pr ilius memoriae , qui uti carus tibi fuit amicus, ita patruus mihi et fau- 
tor, post fata quoque omni semper pietate colendus. — Tecum jam in 
posterum arctior intercedet mihi, muneris quoque, necessitudo. Quod uti 
honori est mihi, ita gaudio maximo. Nam ita sentio: quo quis est tecum 
conjunctior, eo abesse poterit ab omni humanitate propior. Vive diu Vir 
` Summe! sic ut vivis: Litteris, Ecclesiae, immortalitati! Quodque Leidae 
Numen favet , ab illius et Lo ats et religionis caussa, summam diu avertat 
calamitatem ! 

Vobis autem omnibus, omnium doctrinarum Professores! Viri Clarissi- 
mi! multis me si commendarem verbis , vestram vel neglexisse viderer, qua 
novum me hominem excipere et prosequi haud dedignati fuistis humanita- 
tem et amicitiam. Hanc vero uti plurimi facio et vehementer expeto, ita 
nec defuturam confido, dum, gratulantibus vobis, in amplissimo vestro 
ordine ipse locum capescam. Шой vero scitote; collegam vos accepisse, 
vestrae, qua cumulatissimi estis , laudis cultorem; cuique illud maxime cu~ 
rae erit cordique, ut, cum animi candore et integritate, tum pro communi 
literarum et disciplinarum emolumento ardore, se vobis commendet! 

Et haec ea sunt, quibus vobis quoque me esse acceptum cupio Genero- 

C 2 sis- 


20 N C KIST ORATIO: 


sissimi adolescentes ! vobis inprimis commilitones Optimi! qui: ad praeclaris- 
simum vos accingitis annunciandi Euangelii munus! Equidem vobiscum 
praeclaros hosce viros colo, et vestram felicitatem laudo , quibus tales ha- 
bere duces et praeceptores contingat. Horum vero in numero si jam a vo- 
bis omnibus haberi ipse cupio, ita hoc facio, ut ducem me accipiatis velim. 
aetate vobis propiorem , cui grata semper. erit consuetudo et familiaritas 
vestra; cuique nihil exoptatius erit, aritiquius nihil, quam omni labore et 
studio commodis inservire vestris; atque in istis , quas profiteor disciplinis, 
germanam vobis: morstraré viam, qua ad Theologiam accedatis liberalem, 
doctam , piam vere Christianam ! 


Dol. duh 


VINCENTII JOSEPHI ve SAINT-MOULIN , 


EX HOUDENG-AIMERIES, IN HANNONIA; ——— 4» " 


PHILOS. NATUR. ET MATHES. CANDIDATI SUMMA CUM LAUDE RENUN- 
TIATI; TUM MEDICINAE STUDIOSI IN ACADEMIA GANDAVENSI, 


RESPONSIO 


A D 


QUAESTIONEM E RE HERBARIA ET OECONOMIA RURALI, 
AB ORDINE DISCIPLINARUM MATHEMATICARUM ET 
PHYSICARUM IN ACADEMIA LUGDUNO -BATAVA 

3 А. MDCCCXXVII PROPOSITAM ; 


Plantae alicujus, quae ad vitae usum coli solet, exponatur historia 
naturalis , ejusdemque anatome, physiologia, analysis chemica, cul- 
tura et usus, 


QUAE PRAEMIUM REPORTAVIT D. vm MENSIS FEBRUARII 


А. MDCCCXXY III, 


Sere c 


М i , 
ьир из pO ү : ла 0090 ood „йїп iiu 
| ‹ 
Istria û 
D rm E Ll ар n x s 1 о: 
Ы it ипие 493409 , Jee cuniicogm ibeji Н 
t q ] EVE 9811715703 AWO j 
BATT ech cris Shree р. { È 
£O ¥ vost Hr d $ 12112705); V .sisuorpent прото 26 V7 Реа ERE 
| i ] KD {лай әгрогур 20 ¥ 9791109 ) 
? on! » > ae Z è * B 
bf- mbit CIHO BIO: (0:509 i p esh 131. pass emdinonH 
t & ? Pa > S4 ї 11 
j і f 44112131. 
етп? ото го 93 GR ) ; v t hdi Я 
V 4: GIG as qiii 01041005 SOR Ший Jo OV es 53 , 13922996: 


E U А. 5 - I 0 N E MBO TA NT CAM. 


r otl ennt oll ' : " r 
CER 2 egil 16] gj r doc 3 ott ^ “pet 
1 y 9G 1 611 ^ k f 


СО ВО КАРУЫ m 


Magnae sunt profecto et ubivis opes conspicuae, quas Botanicae studium nobis attu- 
lit, iique eandem hanc doctrinam certe laudabunt, si maxima nôrint, quae inde ac- 
cepimus omnes, commoda. Quantus enim in vita communi, quotidianus usus! Quan- 
tus ad victum amictumque! Quanta bene multarum medica virtus! Quot tandem 
inveniuntur , quarum magna est in plurimis artibus utilitas! Quarum igitur omnium 
naturam rite cognitam habere cujusvis hominis multum intereste Tantis igitur causis 
allectus, laborem in Quaestionem Celeberrimae Academiae Leydensis im- 
pendendi periculum feci, atque in ea ut patrii soli divitias extollerem, accidit voluntas. 
Soluta nobis erat plantam eligendi optio; sed quoniam pleraque, si non omnia, ce-, 
realia analysi jam subjecta sunt, quibus addam Solanum tuberosum, deliberatum et 
constitutum mihi fuit, arborem utilissimam eligere, nempe Quercum Robur, cujus 
plantae glandes, quibus singulus exuberat annus, praeterea majorem merebantur at- 
tentionem. Et profecto si quid juvenilem animum ad majora tentanda accendere 
possit, illud est, quod mihi accidit. Diligentem in glandes collocare operam, -uti 
noseantur viae quibus ad illas, annonáà premente, confugere liceret, quid, quaeso, 
juveni scientiae cupido, optabilius, quid utilius? Propria itaque me commovit uti- 
litas ad haec suscipienda, Atque profecto jam maximos inde accepi fructus; glandes 
enim omni amaritudine, et simplicissimá quidem methodo, tandem destitui passe, 

compertum manet. 
Quae cum ita sint, arduum quidem opus et viribus impar adortus sum, et in suscipien- 
da hacce materià quasi temere impulsus juventute feci, Quoniam quidem semel sus- 
А 2 се- 


jd 


4, 


4 V. J. рв SAINT-MOULIN, 


cepi, licet undique in me pericula impendeant omnia, hoc opus, si Vos аата 
indulgentia allevabitis , feram у quantum me ».studio et. industria , Clarissimi 
Judices! Quod si perferre'non potero, opprimi nie onere operis malo, quam id, 
quod mihi cum scientiae et studii cupiditate impositum est, propter animi inini 
tatem deponere. Vos quoque magnopere , O Optimi! quaeso, ut quales Vos sem- 
per commilitonibus antea praebuistis , quam eorum dissertationibus iidem judices 
praeéssetis, tales Vos et mihi hoc tempore impertiatis. Quapropter Vos oro atque 
obsecro, Judices; ut bona cum veniá juvenile meum opus accipiatis |, | 

Vix opus ut hisce addatur ordo quem hac dissertatione servavi, cum quaestionis 
formá abunde indicetur. Primo igitur capite exhibebitur Historia Naturalis ; secun- 
do Anatome; tertio Physiologias quarto Analysis Chemica; quinto Cultura, et sexto 
tandem Usus enucleandi obveniunt, 


GUpPIS .1994 ХИУ fre атоо‏ £1 £9 چ 


e i IDJO QgQusogligoa esbmóéle m erent rant „ола r» ppm 2 { І rn 


CAPUT 


RESPONSIO Ар QUAESTIONEM BOTANICAM. 5 


joe ш CAR UL: PRIMUM... o 


QUERCüs ROBORIS HISTORIA NATURALIS: 


б te { , 7 x $ * 91 
et ії 2137 À I p: f 
1 QOIBAHSIE ^ if i g iM 1 EY sO 


to 


Titer nostrates praecipuum : sane locum obtinet Quereas Robur; et Rex arborum Eu- 
ropae | salutanda est. Sua quippe magnitudo, crassities , formae robustiores , ligni du- 
rites аб robur, frondium dénsitas, ómnia tot sunt voces, quae laudes ejus prae cae- 
teris extollunt. ` Nimirum majores nostri, quibus animam omnibus. Naturae productis 
tribuere ‘mos erat, Quercum singulari quidem veneratione prosecuti в sunt. Imo Do- 
donae vates , postea' Gallorum sacerdotibus altarii loco fuit: sub ejus. tegmine Druidae, 
in Supremi Numinis honorem, hymnos concinebant, Verum efim Graeci et Romani 
querceam coronam , pro praemio vel eximio Semper habuerunt, et venerandus civis 
Ша decoratus, semet quidem magis hónofatum quam $i vel apud reges quam maxima 
valuerit gratia, censebat, Omnibus ita splendor ! Rerim vero nunc immutata est fa~ 
cies; planta quippe. tantum utilis » et Divina J oyis. arbor, шуѕіећогіш fabularium ho= 
nores ‘olim adept, nil nisi materiem ad‘ aedificia , rem mauticám, etc, tanquam offe- 
rens habetur. Atque ita si laudes ‘Antiquoram non obtineat, е ea saltem quae meretur , 
praeconia, é é ‘fonte quidem saniori гі procedunt. | 


i QE 6 { i trei 
PF греѕсгірііо, tamer Plantae 


І 
T порі oleate. f 


VO 


Sérmóné graeco” Зай MIT 
d °° Quercus cum ili pediciló ; Pauh. Taf, lib. I. sect. IV. Tournef. 

del dg; arbores amentaceae , ‚ Quércus ориг: foliis deciduis, ob- 
‘Jlongis, 'supérne latioribus, . sinubus acutioribas , angulis obtusis , 
Linn , cl. 21, Monoecia polyandria ; ord. neni, 50, Amentaceae 3 
" Jussiew, el 35, ord. ТҮ. |Ашешасбез, Corylacées > Mirb. Cupuli- 
fires’, Rich.’ « du: ; 

« «` patrio булан: Biksan 0: LP voduXAÀ 

« € gallico Chéóne à gzappes, Chéne ; ня 5 eteuol 228 

«i «, anglico Oak, Dike) RAP ^ oy рашид 
Л ү — Е ора 19 [11 rf 1 "AS ——— phy 1 Flo- 


Radix: 
Caudex 


Rami 


Gemmae 


Folia 


Flores 


"v 


Stipulae | 


tenella conduplicata 5 adulta alterna et in зеборо y oblon- 


Vox DR SAINT-MOUUIN, UU 


Floret Aprili Maio. & 


s ower se: A" за 2p 


caudex descendens, fortissimus, altissimus, — .— 
ads cendens arboreus, crasssus, ercetus ramosisimus: Cortice 
сгаѕ50, asperó, in’ antiqud sulcato, füsdo 1 in tenello autem e 
cineraceo. _ 

patentes » tortuosi s, in comam. densam, Jatamque, conferti : ramis junio- 
ribus quinque angulis et ideo sulcis instructis, 

stipulaceae , ovatae ,'exstantes, obsolete quinque angulares, instructae 
squamis, 20—50, alternis ; , quinquefariam imbricatis ;. ovatis 5, angustis. 
binae , ‘lanceolato-lineares , integrae, deciduae. . 


М ga, semper ap superne latiora, ‘sinuoso-pinnatifida , lobis rotun- 


ининен “glauca, nervis laterali- obliquis nota; marcescentia, , 
Petioli, . teretes, brevissimi ; e ramorum angulis oriundi, i ; 
, шопоесі * mascula amenta laxa, pendula, filiformia. Calyx Pe- 


datis. et subirreg aribus ; supra levia , subatro-yirentia ; i sub- 


э 


І 


riant hi u m monophyllum , membranaceum 9 subquinquefidum : la- 


ciniis acutis ; ,deciduum. Staminum filamenta, decem, brevissi- 


хи? * 


ma. A nt h era е longiusculae А didymae. 


5 


: Feminei flores inferiores ,, pedunculo communi ЕВ, Involu- 


crum triflorum? e plurimis. foliolis , inaequalibus , imbricatis, Cal yx x 
superus, ' Hexaphyllus 4 foliolis, minutissimis , ‚ pubescentibus », basin styli 
incrassatam cingentibus, idemque arcte adpressis. Cor olla a nulla. 
Stylus brevis, subpyramidatus ; Stigmata tria, quatuor, quinque, 


reflexa , persistentia. Ovarium inferam , triloculare : ovulis geminis 


in singulo loculamento, basi affixis; ovatum, minimum, P. er icarpti 


nux, oyatorcylindrica, coriacea , glaberrima » basi cincta ‘persistente 
involucro, (cupulá), hemisphaerico , extus tuberculata ; matura unilocu- 
aris , evalvis , monosperma, non dehiscens. Semen compactum is 
lobum, rufescens. aut ferrugineum, eS) мусак а 


Согу ledones semi-ovatae , carnosae , crassissimae ; Perisp ктш nullum, 


Embryo 


inversa; Ra di icula brevis, retracta, subovata, » Supera, 


Arbor 30 — 35 ulnarum. ° =° +>: id тв 
Statio.  "In'sylvis "et juxta vias NAM osiilsg 


Obs. Pedunculorum longitudine variat; hinc Linnaei species a nonnullis in binas 
species distinguitur; Willdenow Quercum Robur vocavit, et Cl Smith Quer- 


cum 


RESPONSIO. An, QUAESTIONEM BOTANICAM. 7 


сит, sessilifloram illam quae nuces brevi pedunculo adfixas gerit, et speciei typum 
instituit; qnae verum aberratio glandes longo pedunculo suffultas habet, haec a Will- 
denowio Quercus pedunculata, a Cl. Smith yero, Quercus Robur dicta est. Om- 
nino tamen male se res habet; observationibus enim Cel. Léman et Turpin (1), 
aliorumque, in eandem plantam occurrere nuces sessiles atque pedunculatas, notum 
manet. Jure igitur ac merito Quercum pedunculatam ( Querc. femineam , Mill. ), 
Cl. Desfontaines (2) pro mera aberratione , uti jam antea Immort, Linnaeus 
docuerat, tenet, | › ' 


CAPUT SECUNDUM. 


QUERCUS ROBORIS ANATOMIA. 


Ad orgahorum Quercüs structuram rite explanandam , ita procedendum esse mihi vi- 
deor, ut dé variis ejus. organis, quae Natura nunquam adhibet inutilia , separatim 
agam, eaque in binos ordines dispertiri constituimus ; quorum prior organa ad Indi- 
vidui; servationem, posterior yero ad speciei propagationem spectantia, comprehendit. 


ORDO PRIMUS, 


" " 


"DE ORGANIS AD INDIVIDUI SERVATIONEM IDONEIS, 


Is: dlpaesquos апаз SIVE i 
Es 2 STILO PRIMA DU . 
-tb o15i199 asosqo hot t [slbDe: Tirun'co et Ro amis. 
esl )) Gen maiis оіан] бел : 
"Quercás 'Roboris junior Tamus transverse resectus , nobis offert aream decagonalem 
cum" quinque ‘exstantibus et quinque. recedentibus angulis. Ні anguli , regulariter 
dispositi , in ratione cum foliorum dispositione in ramis quidem ponuntur. Quae in 
hocéé anali miédullari з рёпіавопо nempe: continetur y medulla; ie. contextu ce!lulo- 
i іы sir teed b r йе í 505 
-igir j MErat) Flore des envirotis de Parisj-p. 30v 181402105200 7 i 
зріс о) Catal, Hort. Botan, Paris, ; 


8 (ON. X De SAINT-MOULIN: 


so, uti vegutab iun: omnium a" omuine constat, Cellule. ejus , in genero lona 
gitudinales іп. series dispositae, formam prae se. ferunt hexagonalem , quibusdam i in 
locis sat: regularem ,in aliis autem plane irregularerh. Hace шей’ cum acido ni- 
trico ebullitioni commissa , omnes cellulas observavi s se invicem sejungentes , quae. tot 
vesiculae distinctae sistunt , formam primitivam servantes. 

Medullae , querneae singulá cellula. gerit plura corpuscula subrotunda, i in marginibus 
opaca, in medio autem pellucida (Fig. 1). Haec corpuscula patvae sunt cellulae glo- 
bosae, materià subviridi translucidà repletae: quae cellulae more corporum' spliacri- 
corum translucidorum, radios luminosos in focum cogunt, et ideo opacae, ut physica 
docet, in circuitu videri debent. Haec thesis sequentibus imo probatur, quod si Quer- 
cüs medulla cum acido nitrico calefiat, magna pelluciditas cellulis impertitur, et cor- 
puscula illa omnino fiunt- opaca; centrum eorum jam nullum quidem luminis radium 
emittit, Scitur praeterea fluida acidis concreta , alcalibus dissolvi. Quaedam igitur 
fragmenta istius medullae, cujus corpuscula acido nitrico браса evaserant, laminae 
vitreae superposui, quae dein tegi magna gutta solutionis hydratis calcis; quo facto, 
laminam vitréam flammae lyéhni spiritu'vini' confecti, caute exposui, quae dissolutio- 
ni faveret’; contextu celluloso post quaedam minuta, microscopio examinato, omnia 
cor puscula i in medio translucida, cum tinctu subviridi, uti in statu naturali, depre- 
thensa sunt: Alcali proinde fluidum ácido mitrico concretum dissolvit illumque transe. 
lucidum effecit, Ex his itaque patet, corpuscula illa subrotunda nihil aliud esse ni- 
si minimas cellulas globosas quae fluido d alcalibus autem solubili , 
sunt impletae. 

Caeterum , cellulae medullares nil nisi aérem includunt in ramis Quercüs vetustis $ 
in turionibus autem hae xellulae fluidum pellucens calore. et acidis.concrescibile , in 
hisce tamen solubile, continent. Cujus rei certior factus sum, tenuissimum medul- 
lae segmen in aquam immittendo; in hocce nempe translucenti segmine tantum mi- 
croscopio observavi cellulas pellucidas ‚ in qu rum parietibus corpuscula globosa sat 
magná quantitate deprehenduntur. ША caeterum medullae offulà in acido nitrico 
frigido per unum vel duo minuta, tnaceratá,:plüres-cellulas fieri opacas cernere da- 
tum est, dum aliae pelluciditatem servant (Fig. 2.). Inprimis autem hae cellulae 
opacae prope vaginam medüllarem · fiunt numerosiores, ;. Si cum jacido піігісо calè- 
fiat illud. medullae c t anl quae: ep: Meta nn, rursus 
obtnent, .: í ) 

Vagina medullaris, seu ‘stratum: реси Mit diia intinédiatdi 'eingens, cui 
forma pentagona, cylindrum efficit à Quercüs vertice ad basin usque continuum, sed 
in singulo novo turione leviter contractum. ( 1 ) 5.in illa trachae non. tantum..in pri- 

х4 i na, 

Сг) De Cand, organograph, végét, tom. 1, р, 1655 et pl. 3. fig. 3» 


"RESPONSIO Ap QUAESTIONEM. BO TANICAM. n 


"ma aetate, yerum etiam in truncis jam aetate.provectis,, sese evolventes deprehendun- 
“tur (1) In genere. tubos longiusculos sistunt. tracheae,. qui tubi in. spiras. conicas . 
-acutissimas quidem desinunt (Fig. 5.) 

Quando Quercüs, vegetatio jam provecta est., hujus contextus pelle deplentur., 
sensim sensimque siecantur, coloremque induunt fuscum; tela tum medullae cellula. 
ris solidificatur, dura fit atque compacta, formam tamen -suam -primitivam, continuo 
servat, .In.truncis aetate provectis ‘medulla stratis ligneis adeo comprimitur, ut fere 
nulla quasi cernatur; nunquam tamen omnino, aufertur, uti observationibus notum 
manet (2)... 

In sectione “horizontali Quercüs. rami;-conspicuae. praeterea Gant rp , quae, e. 
medulla proficiscentes , á divergendo. corticem attingunt. Horum radiorum medullarium 
-simplicissima | est fabrica ; tantum formantur cellulis in sensum herizontalem elonga- 
tis; meatibus etiam when gii instruuntur; ‘€ centro ad circumferentiam -et 
vice versá directam ponunt cemmunicationem ; in nulla vero circumstantia succos 
coloratos per illos transeuntes vidimus, Hi radii medullares, fasciae.nempe vertica- 
les , illas rufescentes maculas in assibus quercinis oblique siccis conspicuas produ- 
cunt. Quis. nostrum non novit , quod hae asses, ita primum in nostra patria cone. 
fectae › in errorem adduxerint Franco-Gallos aliosque ?. Putaverant enim illas e spe- 
сіе nova provenire. Hinc olim apud illos dictum ; Chéne-de Hollande, _ 

‘Inter medullam centralem et. -corpus . corticale., reperimus zonas concentricas, qui- 
bus. nomen corpus ligneum seu lignea portio, Ea pars, arboris partem solidam cfi- 
ciens, in vetustioribus truncis sub duplici vario quidem statu offertur; 1°. strata 
centralia ; duriora, magis colorata. stratis externis. aetate praestantia., lignum sen, 
duramen, audiunt; 2°, strata vero externa, teneriora, porro leviora, coloris albi in- 
tensioris ,. setate minora, alburnum vocant. Haec alburni strata, quae pluribus fasci-. 
culis. quovis anno superpositis constant, in lignum successive abeunt, et quidem eo 
citius , quo, yividior est vegetatio. 

In ligno Quercüs transverse resecto , ` үе] Seno nudo М АКУ УА cras- 
sorum tuborum, quorum superficies lineas transversas obscuras, una, cum punctis 
obscuris, offert. Uti naturam et indolem linearum opacarum notam. habuerim , cum 
forti solutione aquosá hydratis calcis querceum textum acido nitrico antea praepa- 
‘ratum calefeci, illae lineae _Opacae brevi translucidae factae. sunt. Jen fuit. de cor- 
pusculis globosis. Hi crassi tubi corpusculifem , in omni systemate centrali reperiun= 


di, praésertim in stratorum annuorum intervallis E RISERS (Fig. 4) Nihil 
Ч yu Э 'cae- 

CE) Mirê et Du A Vid. De Cindole, бгагйарірыв черва; toi. Te Tv 165. e 
OMNE) Knight, Trans. Phil. 18053 Du Petit- Thouars yev sur la ا‎ i XI, Page 205 5 lu ^à Piisticdt en 


1805 , et xn, pag. 4, etc. ) 
B 


- loys pe SAINT-MOULEÉEN,' 


caeterum ‘difficilius , in statu naturali, qnàm "observatio ' xniéroscopiea" pattis nee 
systematis "eentrális ;^tollitür: tamen: difficultas methodo: чата? а ойе (1). ) Si 
scilicet tenue quernei ligni fragmentum cum acido nitride” m phiala ET par 
tes ejus  éolistituentes brevi disjunguntur , ` minori quidem vi disgreganrür .éarümique- 
tüm observatio miéroéospica jam est in facili." Hácéé methodo dóeémür lignum: 
niajori parte compoüi tubis in medio eorum inflatis, et binis extreihis: in Matos 
acümen desinentibus’ (Fig. 5), hi tubi, alii aliis: paraHeli, ita ponuntur; ut pars 
eórüm inflati parti tuborum vicinorum? acünipatae-réspondeéat.' “Tdéin tubi” füsifor- 
mes replentur succo concrescibili, qui senescendo colorem intensiorem duriBemque- 
majorem obtinet; imo. ligni et: alburni duritiés “ab hüjüsce succi natura in eorum 
texta. depositi deducenda est, nón autem ab ipso téxtu, qui unus’ et idem yide- 
tur; textus enim Quercüs et Populi albae similis est factus, cum acido nitrico ma- 
teries in Шо eontenta dissoluta fuerit. In singalis praeterea ligni et alburni strá- 
tis, vasa annularia (2) et punctata ( 5) reperisse nobis contigit, Hi postremi tubi, 
uti tibi ili fusiformes, inter quos plures sepimento- transverso, alios etiam’ duobus 
vel tribus sepimentis divisos vidimus (Fig. 6, a, bb), intertexti sunt textu celluloso. 
quem divisimus in fila longitudinalia , serie cellularum composita (Fig. 7). Ніссе 
textus cellularis elongatus tegitur ; ut medulla, corpusculis globosis ( Fig. 1.), modo: 
admodum irregulari positis, Aliquando. tamen hujus telae cellularis elongatae portio-- 
nes fuerunt. observatae quae in media cellulá offerebant corpus lineare longitudi - 
naliter positum , ut videtur in b (Fig. 7); hocce corpusculum forti: vitreà Tentieu-- 
là examinatum, videtur formatum serie quatuor vel quinque corporum  globosorum. 
ordine positórum , ut videtur in а. Textus cellularis elongatus' dé quo nunc híc 
sermo, radios medullares producit. | In turionibus vel junioribus- ramis , tela cellu- 
laris ‘elongata et eorpusculifera, cum tuborum fusiformium fasciculis mixta, quae - 
nimirum et medullae lateralis emanatio sistit, in sensum longitudinalem elongatur 
(cd, Fig, 7); in trunco. vel in crassis ramis, res longe alia: textus enim  cellulosus.- 
in do, i.e. in sensum transversum elongatur , eoque. modo formantur radii medul- 
lares, qui textu celluloso elongato exclusorie componuntur. 

“Tn alburnum maximam vim. exerunt qusedam media, Jam enim Quercus tempe- 


cert 


statibus vel in locis humidis crescentes, in genere majorem alburni copiam quam 
illae in locis. vel aestatibus siccis, acquirunt. lllud et Cl; Duhamel asserit, quod: 


in: 
- C1) Cl. Dutrochet -debetur: haec:agendi’ ratios 
(2) Malp., Oper., in 4., V. І pl 5, fig. o1 Mirb., Anat., pl. rs fig» 9. Elém., pl. то, fig. 85. 
9s 13. Link, Ann, Muse у 195° pl. 17, fig. 35 5, 9. Kies -Mém,, Orge pl. I1« fige 49:50. >> 7 


C3) Mirb, Anat. рі, 1. fig. 6, 83 Elém. pl. 10, fige 55 65 7, Rude. Anat, йн fige z. Kies, Меш, - 
Org. pl. 9. fig. 39 et ple.t4, fig. 66, 68. Auctor, йде дь 


RESPONSIO AD’ QUAESTIONEM BOTANICAM. 11 


“Si Wabi 4' Qittteubas: alburni- delati’ epte ad’ viginti quinque numerentur; sic «etiam 
чаагай, aéquale fit: ligno tà p 7 Qtiercu sex pollices. in diametrum habete А 
от alburni novis annulus quotannis ¢rescat, non | ‘aliter singulis: annis noyum 
j ligni stratum 'ébtinett hinc ‘айо in trunco transverse scisso concentricos obser- 
"vamus 5 qui’ generaliter árboris aetatem indicare pošsünt (2): Ша ‘vero 'strata поп 
"semper perfect fiint "coticentrica' ,' ie. non aequalem ii omini peripheria crassitiem 
"obtinent г" cujus féi ratio in sequentibus facile invenitur; radix ‘enim ‘crassa , ві 
зајак ынена ' copiáis decipiat, ad partem" trum ei réspondéniem "iajorem quo- 
“que sueci quantitatem idvehit; hinc. "S ibi crassiora.' "Едет vim causá — 


grasses арені, | 
"Hucusque quae dicta sunt, е ‘systema | ойр centrale pertinent ; з nunc autem 
Mein ejus corticali tempus | admonuit. Jam itaque, inter corticem et corpus 
lignosum ' quod circumdant, cernimus strata juniora recentiora, magisque flexibi- 
lia (Liber). (2); e pluribus cellularuin elongatarum ‘arctarumque fasciculis constant’; 
за ul, diversi fasciculi certis in spatiis radiis medullaribus , qui corticem. cum me- 
‘dulla connectunt, intertexti sint; inter hasce cellulas , vi vegetationis , vasa süccüum 
descendentem yehentia explicantur? ‘ad partem systematis corticalis internam novus 
libri fasciculis crescit; in laminas reticulares sejungere licuit. : 
Hisce stratis junioribus superponuntur strata antiquiora, coloris fusco rufescentis , 
` proprie dicta strata corticalia з 3. plurimus laminis tenuissimis et.superpositis com- 
posita , novo libri annulo quotannis crescente producuntur, corpusque formant so- 
lidum strato ligneo analogum radiis in. librum transeuntibus intertexta sunt. In. 
illis vasa аппшагіа ; vasa propria, quae stratis quotannis sese formantibus compres- 
$a y tandem! fere . tota, quanta, obliterantur, et ductus intercellulares inter se relin- 
quunt. „im iciveulationem succorum propriorum. Quercus, Praeter haec , systematis 
corticalis tabi. fusiformes | paulo longiores, quam tubi corporis centralis , nobis viden- 
яаг; corpusculis globosis», uti in. ;Systemate, centrali., orbantur ; fasciculi eorum textu 
cellulati orpusculifero plane simili. textpi. medullae cellulari ,. intertexti sunt. In 
illis.:etiam, et sat. magna, quantitate x reperiuntur cellulae repletae. succo concrescibili 
acido. nitrico frigido ,, et, in eodem acido calefacto solubili. 


t 


Ex- 


es2ta995 f 
ak QU S AD 181 J9 


u 


C x Origo horum annulorum probabiliter in eo est posita, dilod cambii “secretib non sit continua, sed quote 

айнй. terrupta $ ita’ ut Ни ét álbirmim ‘a cainbió productum , Hujus ‘interruptionis «signa ferat, et nt eodem 
m6d@ ac cambium etiam lignum per strata annua debeat formari. Generaliter secundum banc explicationem ane 
nuli aetati arboris respondere debent. Exceptio autem regulae aderit, si vel per totum byemem annuli formatio 
pergat tempestate per totum annum fere-vernali vel si bis per unius anni cursum cambii secretio interrumpatur , 
quo in casu duo annuli minus tamen distincti, eodem anno formabuntur, 

C2) Duhamel, Phys, arb. 1. pl. 1. fig. 17. 

B 2 


I LON NAI р SW ENT GM О UGE 25 т 


Extra haee.strata ,corticalia, reperitur telae cellularis. zona ;, спі: nomen: Parens- 

chyma corticale; $; partes, systematis | corticalis formans s. |Componitur. textu. .celluloso-« 
regulari subrotundo, cujus cellulae, in juniori, aetate, эт. potissimum replentur, sub- 
- stantiá. subviridi principium scytodepsicum continente; im Шо etiam . tubi. fusifor4 
mes nee non vasa; propria fascicularia eandem. substantiam scytodepsicam. continén- 
tia (1). Querciis, parenchyma, per. quoddam tempus leye, et. unitum ,. cum ,. stratis- 
corticalibus. sese explicantibus, nimiam. extensionem, ferre: postea nequeat, in lon- 
gum rumpitur, fissurasque, offert irregulares , atque, lenta et. irregulari fragmento- 
rum sejunctione destruitur: fissurae, illae etiam altiores: fiunt, si strata. corticalia ex- 
teriora, uti parenchyma, findentyr.:, dn 

Ilud Parenchyma  corticale obtegitur membraná: exteriori ,.. tenuissimá, glabra, . 

coloris. cineracei, Epidermis. dicta ; in. ей pori tenuissimi , seu stomata ; ( Fig. 8) 

Cellulis externis parenchymatis.. yet ios ds formatur, Dimensione naturali  aequisità , . 
turio in longitudinem erescere desinit ; primum itaque epidermis fit opaca , dein sic- 
catur, rimulisque innumeris fatiscessit: im totum igitur vel partim destruitur. In 

illâ nulla vasa. reperiuntur ,.si.microscopio examinatur ; formam reticulatam offert, 

cujus retis. septa male a. nonnullis pro vasis habita (2), loca indicant ad quae 
epidermis cum telà cellulari caeterá conjungitur... 


> › red, СЕКТЕ Ti 


SECTIO SECUNDA 
De Radices- 


Quercûs Roboris radix ай magnam quidem profùnditatem pervenit; Duhamel ob- 
servavit -radices Quercuum jüniorum jam fere ad quatuor pedum profunditatem ex- 
tendi, quando caules vix sex pollices: supra-solumi elevantur. Dum~truncus in оте 
nibus, partibus- crescit, radix tantum extremitate producitur. 

Quercüs roboris radix, in systemate suo centrali, nobis offert tubos fusiformes 
mixtos cum crassis tubis qui formå, crassitie пес non eorum positione cum mag- 
nis trunci tubis . corpuscuiliferis · congruunt’(Fig. 4;), nullum vero corpusculum glo- 
bosum.in eorum parietibus observare potuimus: quod. e tenuitate et magna corpus» 
culorum pelluciditate deducendum videtur. 

‘Fextus cellularis elongatus. in crassis radicibus. disponitur in radios medullares 

con- 


Ст) Mirb., Elém. р! 10, fig. 17, Tléon , éd. 2« ple 3, figs 12s 
C2) Amici, Oss. micr, fig. 25. 


RESPONSIO: др; QUAESTIONEM BOTFANICAM. Yi 


contentricós, іп .radiculis autem. in fila, longitudinalia,... Corpuscula ¿globosa „in. illo: 
éontentay omnino,quidem pellucida snnt, пес, opaca redduntur, acido. nitrico: hing 
etiam minus visibilia quam. trunci, systematis centralis: corpuscula... In radicibus nul- 
la medulla , nec yagina, medullaris y nec tracheae, Nimirum, canalis medullaris , qui 
totam,.tran сі. longitudinem. percurrit, in. collo. radicis protinus. sistit ubi | fundulam 
sod angiportum .efficit (2) ; medullae vero: centralis ; defectus. a magna: parenchymats 
corticalis , medullae exterioris. nempe ,. explicatione compensari- yidetur: (2 Je., 

Querneae radicis systema “corticale; quoad structuram anatomicam, a corticali sy-, 
stemate trunci, essentialiter non differt; tantum non. mihi contigit observásse. cellulas 
sui parenchymatis. continere fluidum; acidis conerescibile з; in illa: pareto ре nul- 
la stomata (5). 

Omnino peculiarem. structuram habent кет ү ни extrema ў quando enim tubi 
ad haec perveniunt, immediato modo foras non. aperiuntur ; in telam vero cellulo- 
sam, penitus arctam, cellulis rotundatis conflatam, mutantur: nullum igitur flui- 
dum videntur tubi illi absórbere posse, nisi quod prius їп” cellulas telae cellularis 
penetraverit. 

Radicum crassitudo et directio in Oher saepissime respondet ramorum majo- 
rum crassitiei atque dispositioni ș- sic si ramus fortior versus partem lateralem unam 
dirigatur, versus eandem partem radícem majorem extendi videmus; hoc pliaenome- 
num e tuborum continuitate videtur explicandum, qui radice ad caulém recta’ vid 
adscéndunt: eidem causae attribui debet consensus ille qui existit inter rami et 
radicis sibi respondentium processum vegetationis; si enim ramus major e foliis 
tempore aestivo denudetur, radicem еї respondentem langueutem animadvertimus. 


^ be ее ey eer nii ‹ TI En adios — ` 
SEQTIO TE RT PA. 


De Gemmis. 


Ta Qnercu, gemmae folia et flores:simnl includunt, práetérea sunt stipulaceae, i. e; 
stipulis formatae; cum petiolo igitur non connatae... Vere novo evolvi incipiunt, pau~ 
lum increscunt per aetatem, регша tectae hyemem transeunt, tandemque subsequen~ 
Ч vere explicantur. | 

‚ Gem- 
Ст) De Candolle, Organogr. végét, tom. г; pag. 24% 


(2) Vid. Grew, pl. 14« fig, te 23- ple 15 
сз) De Cand,,. pag. edd. 


BS 


i TOD ENS LEN Fw OLIN; 


Gemmae, ‘tela cellulari medullari in principio fortnatae , oriuntür é radii medula 
Hafis xespondentis "prolongationibus у fasciculoque ‘tuborum ‘cinguntur, "qui tûbî ciii 
tubis eumdem radium cingentibus communicent: omnes’ hae partes corpus corticale 
perfodiunt, 'et foras prodeunt? "Caeterum , cum corpore lignoso-ineunt communica- 
tionem , vestiuntur et cortice, continuatione scilicet corporis corticalis, ^ Simul ac 
élongari incipiunt, ‘canalem niedullarem " ut junior " caulis , stratumque liguosum offe= 
runt; ipsis vero crescentibus , "basis earum. strato ligneo; i in quo^ sunt ortae , quasi 
includitur (3), ^ OTe memorie hr t оору ы ауа 

Gemmae aint ada ‘etassiones ‘nempe, чаа пес non praecociores, а laterali 
bus differant, inico quód e medullae continbitate et medullari ejus canali agr 
niant 5 $ —— Agar (€ —€— continuat. | ЕТИУ 


rn d ` ins : amit ther hp te a bn : qe S, 


T1! 7 LOG IAD { e$ ond yy 1I:- E 
4 t { jq 9221 


SoBe GTi iQ 0А ВТА. il | 
De Foliis. . fiber eren 


MID 319 07H BD witty 
Folia Quercüs sunt t articulata, i i. e. cauli non: nisi tabis, 3 proinde, ¢ decidua 
fiunt, In foliis organa illa quae dispositionem. annularem i in: trunco habent, in pla- 
num extenduntur.. Formantur fibris e „trunci mass& oriundis , quae: fibrae ita ex- 
panduntur, ut singulus, tubus; a ceteris separetur, eoque modo. orificium suum: tan 
dem sejunctum : habet (2 2). Hisce positis v „foliorum structura, facilius- eruenda yis 
detur. 

Verum enim, quamdiu fibrae e .£runcoó-proficiscentes, fasciculum simplicem nec 
expansum formant, illam brevissimam partem, seu petiolum, constituunt. In Quer- 
cu, petioli forma teres, est; Hacé 4ütéih inprimis a)dééufsu et divisione vasorum 
pendet: si v. g. vasa juxta longitudinem dgcurrentia , in cylindri formam jungun- 
tur, petiolus teres nascitur, In petioli Strücturam inquirentibus, eadem, quae in 
foliis inveniuntur, nobis occurrunt vasa, quae tenuissima scilicet , tela cellulari elon- 
gata {ав иш, et’ sic inei speciei fortianti "Tubi ЕРУУ 9105 jam ' "undi ihe 
reperisse" dititiius’, etiam ad partem: petioli éxterioreth tliventuntur ; éórticemque у ut 
ita dicam, petioli" formant аа interiören “verd’ partem «ё ats éellularis ' ‘elon 
gata et corpusculifera, nec non crassi tubi quorum corpuscula in. lineas Tongitüdi- 
nales cum symmetria disponuntur (Fig. 9). In centro tandem prn; reperimus 
y sroomagiO .5l1lobnsD og с" 


1 4 
I te 2 ot nf AY И etras T nv 4 


Ci) D. C. Organogr. végét. tom. Ie pag. 197, 198. Koeler, "s Hp sur lei! bini. ня SE 750] ( b 
(2) De C. id. opus, tom. 1. pag. 267. { 


RESPON SIO/ AD) QUAESTIONEM |: BOTANICAM. 16 


tracheas: spiris in statu matuvali^non: se evolveatibus , iind vero mediante in acide 
niteico ота ebullitione : ipenius.evolvere licuit; todo 0009 111) 

Nunc autem fibris,|quae in petiolo tela céllalósá 'comipactàe "sunt j se expandenti= 
bus, nascitur discus foliorum. Ea vasa, simul ac ad disci basin pervenerunt, juxta 
ejus longitudinem decurrunt ,. et costam. folii principem: formantes ,- varios emittunt 
ramos laterales; rami vel hae costae'in plures secedunt ramulos, qui rursus in mi- 
nores abeuntes; plurimis anastomosibus junguntur , unde ‘plexus ille reticularis egre- 
gius, opus quasi phrygianum ,. vulgo“ folii sceletus. ( x). 

Uude vero dedueénda videtur loboram! fórmitio ? Thésim'sequéntefa ipso hoec 
anno. proposuit Cl. De Cand olle, quam ex: ips& foliorum structurá eruit (2). 
« Chaque fibre," inquit. Vir Solertissimus, « étant formée de vaisseaux et de tissu 
« cellulaire entremélés, celui-cise développe quand. écartement des vaisseaux lui en 

«laisse la place, et il tend alors: à combler. les; intervalles. Ceuxsci: étant de la 
« sorte: remplis: de’ tissu cellulaire, l'ensemble: parott entiers: mais: il peut arriver 
« que les vaisseaux divergent trop relativemént à: l'aceroissement: du tissu cellulaire, 
«pour que’ celui-ci puisse: océuper: tout l'intervalle-qui' lesi sépare:, et alors il remplit 
« seulemént .whe® partie: de l'angle qu'ils forment entre eux; et de ce que le tissu 
« cellulaire ne: comble pas l'intervalle eatier ; il en résulter un angle rentrant, qu'on 
«appelle un sinus" (5) (Vid. Fig. 10). 

Quidquid. ita sit, in: disco duae facies, quarum superior coelo obversa est, infe. ` 
rior. vero. tellurem respicit. Vasorum interstitia replentur. contextu celluloso, in qui- 
bus cellulis materia viridis parenchymati corticali analoga deprehenditur. Cellulae 
paginae superioris alius sunt formae quam cellulae inferioris paginae:'cellulae enim 
hujus paginae magis in latum extenduntur ; illae; autem magis in longum extensae , 
et ad folii planum perpendiculariter sunt dispositae. < Cellularum. superficies: exte~. 
rior aére siccatur, formaturque Epidermis; tenuissima quidem pellicula, in binis . 
folii paginis multum differens : superficies: enim superior levis, colore intenso viridi 
inducta,.fere nullos offert poros, nec ullas eminentias formant nervi. Facies vero 
inferior inaequalis, nervis prominentibus rugosa, colore dilutiori, epidermide multo 
laxiori , glandulis et poris numerosioribus- instructa ‘est. 

Notetur velim consensus inter foliorum Quercis dispositionem ejusque vaginae 
medullaris formam: in hic formam pentagonam Cernimus'; ad foliorum igitur dis- 

pu" 


Cr) Vid, J: Beckman; Blatterscelete , in Beytrige zur Geschichte der Erfindungen, ater Band, pag. 212. 
et sqq. - 

562) D. €. Organograph. végétal. tom. 140 Bagi 3092. | ' 

Сз? Vide Fl К.т. рі, ду in qa map incisorarum i omnes. cur dispose nervorum орыш delis 
Reape or 05 ро! OF tO EID O1 ` d 


26 V. $4 DE SAINT-MOUTLIN, ': 


positionem .si .attendamus , haec alterna et in helicem disposita videntur: ita ut 
quinque folia, explendi caus& totum orbem rami, nequixan tan,» ; haec. thesis eo veri- 
similior nobis .videtur, quod medulla ойе tubi in folium penetrent. 


SEC TIO Quinta 


De organis quibusdem. dise uie. squamis nempe, eina. 
glandulis et pilis., 

Variis squamis ex epidermide , cortice et contextu celluloso oriundis et constánti- 
bus, sibi invicem impositis, gemmae sunt instructae , quarum exteriores durissimae, 
interiores vero tenuiores, deprehenduntur. Gemmarum squamas in ordine constan- 
и semper positas in Quercu vidimus: duae enim priores observantur laterales.: In 
ilis organisatio eadem. ac in foliis videtur; squamas inprimis superiores ad earum 
apicem pilis obsitas cernimus ; Quercüs primordia in gemmis: contenta , involvunt, 
ilaque contra tempestatum hyemalium injurias «defendunt. 

Stipulae, parvula organa foliacea, ad petioli foliorum basin’ sita, omni caeterá 
organisatione eum ipsis foliis congruunt; unde etiam in illis seorsim nihil .conside- 
randum occurrit, praeterquam earum figura et situs. Quercis folia. sese -explicantia 
tegunt atque defendunt. 

Glandulae contextu -celluloso sat arcto formatae , vasa tenuissima quidem admit- 
tunt, -lae glandulae seu stomata, pori sunt ovales, subrotundi , рекбогай у. quos in 
stipulis, calyce;:praesertim in foliis reperimus. ` | 

Pilos in Quercu “non nisi ad squamarum extremitatem , et in calycis foliolis quos 
pubescentes jam diximus animadyertisse › нире ; а ener non nisi formá 
differre videntur і j 


0:R-D:0 i: BOVAND US ci mardi аныш 


DE ORGANIS AD SPECIEI PROPAGATIONEM SPECTANTIBUS, 
1 шэш йй ш, ET „BSNS „ Par) 
Bir 3 
Hucusque de organis ad individui servationem -conducentibus ; nunc autem in par- 
tium propagationis: structuram inquirendum ‘est. Quamvis enim haec organa; deli- 
.catiora quidem et fugaciora, in Qucrcu careant hisce vivis coloribus, eoque aspectu 


lae- 


RESPONSIO ‘AD :QUAESTIONEM BOTANICAM. 17. 
laeto atque pulcherrimo, quibus hortorum flores superbiunt: non minoris tamen 
momenti а providae Naturae Scrutatoribus duci debent. Primum itaque de Flo- 


rum sustentaculo. | 
4& 1 


поо TUF on pity OLEAN 
SEGQiT БООР RU МА, 

" ' De Pedunculo 
ode vot! nie i; | «Зиптэйәутое nad piro} bg sen jirganbeq. oa [urs 
Р edunculus , amentorum azim constituens, brevior in flore femineó, ‘contractior, 
ad, basin, suam. offert inflationem , in. flore autem masculo delicatior et multo longior, 
125 1101 m] } МС CIN ОРИ" POSTS 1 € ПУ £19 101013. 119" ХРД ID ta f 
quae, differentia,e diversis functionibus ab hisce duobus organis explendis dedu- 
„cenda videtur, - Quoad. structuram. interiorem, pedunculus eandem aç ramunculus 
TES Нн vers 7015 l 0 3H 4 99110005: INEA gU отоу 1лода e tery oly : 
junior, videtur .habere; vasis enim constat vaginam medullarém circa medullam 


formantibus :, quae „yasa sistunt tracheas quas evolvere ‘potui Tonga ebullitione in 


liferis in. petiolo repertis (Fig. 9): hi omnes tubi textu c 


mate corticali , prolongatione scilicet systematis- rami respondentis. 


‚йл .inmiuenoo ei tmdineg овер rmürmerr одойазпојото zqiss ionima cio! 
3049210 Plant ойм +: iy ius sanebs „ani t өд oo 3 er oli 
201107391. slit V M one eT eaiteliao2 qi n Sina Aska A 
мшаз. A aV “epg ppg ga ONIDA > evo pi оо 
-i3is honp nisoyico ilgo2eur atsins anol? .ostado eud yj И. «олоод! id 


[02 enliun ойр of , моге proprie dietoo:inüsb susssaaid., 


eh 01114 10 | 25. i 19° 


‘Fics, pars localis et transitoria" Quercüs, praecedens fecundationem in e& aut per 
eam peractam, pedunculi vasórutu^ éxplicátione producitur.’ In^hác parte; de or» 
ganis utrique sexui "conithunibus j deinde. illisvsingulo fori spropriis agendum .oc~ 

пә olidsdoiq scobjap omizam borp ::00low niniieocuoo „гїхэйпо2 


currit, = s і 


911 
› 


f ^ 6r: ove lye } ree » TE М * * be А 
БИС HD PLB LAS 117932 ишо шпі 1 (q rsmixent ODES 9 
t) 1н 24 эй) і 1 f 
ý 
> 3 I i 

А 

: І 1 
3 £1 т t м 4 

© 1 ]! ) Di j } id rr А 


1 iff “J i I soon терд { Р . tir 
H Ten f SJUIT] П 23 01003 { amd m omrcimislrete эли Areal 
SHOUTS. Spy: 


i 4 
{ p ) SID | t ASH aA 


"I ЖҮРЕ! $ Bl 


ЭРЕ T ERTL A 


та i uem aum 


De organis utrique. sexui поета, 
|] DT E 
$. 1. De is tr j 


Simul, ae peduneali, vasa ad floris basin pervenerunt , discedunt et in plures abeunt 
fasciculos , Bt varia floris organa forment; Hic autem vasorum discessus , quemdam 
producit e exteriorem tumorem, vulgo ` re taculum : haec pars igitur tanquam extre- 
mitas peduncali. consideranda videtur. K^ hoc receptaculo. struétura ' eadem acin 
pedunculo. videtur ; speci vero ita sünt modificati, ut ойлот floris: essen йат. 
productioni ‘faveant, Adeo tenue in ‘Quercu receptaculuin , at illud | existere negave~ 
хіпі nonnulli ; 3, nemo tamen id inficiabitar , mod scilicet. organa ` "florem constituen- 
tia cuidam loco adhaerere debeant , atqué- ita "locus. iste, cui florés Ínsistint, re- 
septaculum | ab, omnibus salutatur. Весе eptaculuni , ї in’ flore. ‘masdulo§ p rà. fülcro.sta- 
minum inservit; in ‘femineo. autem ovarii basin sustinet ` ni .aliedo тота: ya, piles 
ib í casad nl ¢ tutege esleüoissel mods 
2Ишоблоцгот шел Ri Del Gelyeaiioz sucitsgaolotg , ilsailroo. 522: 
Floris feminei calyx prolongatione vasorum quae pericarpium constituunt, forma~ 


CX E Ar tu 


ri videtur. In cortice nullae tracheae, adsunt autem in NICA hinc male dixerat 
Cl. Linnaeus. « Cortex plantae . in fruetifigations, praesens,” Vasa illa teguntur 
corticali involucro, pilis tenuibus obsito. Floris autem masculi calycem quod atti- 
net, Linnaeana definitio forsitan: vera:-is enim ‘calyx, in quo nullus. tubus de- 
prehendi potuit, corticis reipsà continuatio. foret (Mirb.). 

Res ipsa cógit;;qironiam de calyce, tempus. admonuit, ut . de. glandium. inyolncro , 
seu cüpul&; quaedani referántár.. | Illud; tanquam. yerum, calycem;, accipiunt n9pnylli s ; 
Sol. wwetoMiribeb:et De Gandolle, ipsum; plurimis, bracteis, imbricatis, simul 
connexis, compositum volunt: quod maxime quidem probabile videtur ; cupula nam- 
que glandium maximam ponit similitudinem cum Coryli avellanae cupulà, quae 
duobus foliis simul adnexis admodum similis est. Omnino fit verisimile , ut Quercüs. 
сарша, ut involucrum Fagi Castaneae, tres flores distinctos contineat; quos vero 
detegere non potui, nec rudimenta florum aborsorum in interná parte cupularum 
explicatarum, ut Vidit Cl. Mirbel (1). Caeterum, cupulae folioli tubis e pedunculo 

or- 


Сї) Vid. Elém. de Physiol. végét. et de Botaniq. pl. 35, fig. 1. В. in а. 


RESPONSIO A) QUAESTIONEM ‘BOTANICAM. 19 


ortis constant, inter quos inprimis tracheae spirales,. juniori potissimum aetate, de- 
prehenduntur, ` ‘Vasa Ша systeniaté "orücali, ‘systemati’ partium ‘aliarum viridium 
analogo, investiuntur, 


early? A гое гот 
6lnquo mora di зсотеиоо®: стїо фол к, Ini exag 


€ 911 f е P 1] * Tr M 

ib (1) toda gM Be orgünis та flore абсо Vett 1b rJ mint 

“DID .ahisvo nir «njigi етой ul : svetbiv nturr)ro [нэ моді De enatods sobald 

{оша чето mi intel „мшш tix olyse cotean .ter0ds ash rae 
any br “De Staminibus. ОТ. 

tai пшр ob вазу wid at 5 2747020 elot bg Gao TIVOLI ILL 


-KIKOS payiz., дї 29A шр at “ EET " Wntiinvt 
his xe | tenuibus per жу A écurrentibus , et invo ofvitur, Eu NERY arc- 


tis, nec non ‘Epidermide. cóloris albo-lutei,. in. qui poros  Observásse nunquam ‘nobis 
e 927112 


contigit, . E telê, cellulari ri et parenchymatoså originem ducit, Urban х 
Anthera, pars floris. gravida polline, quod matura demittit, formam habet stg: 
soideam, paululum applanatam., exteriori. parte. magis : conyexam ; maxima quidem 
est. relate. ad -filementum.¢t florem з, in binos. lobos ` conjunetos vid cerhitur, _ ' Sin- 
а lobus. saccum sistit membranaceum , i intus, divisum. per. medium septum, et ad 
superficiem. suturå septo, respondenti ; вошь, goundationis tempore ,. hi. lobi per 
binas valvas aperiuntur » pollenque ejaculant. mnis antherae superficies. tegitur. la> 
minå lutea cellulosá , nempe Јахіѕѕішӣ , admodum tenui, et ad superficiem. parvis ma- 
millis conspicuá, Sub Һассе lamina’ Yeperitur.alia firmior lamina magis elastica, se~ 
nescendo енор capax: in sulco continuatur cum filamento ын binos se- 
рас Шт 21) шиор 1onisororq olubaubeq ә zamo, bruir РӘТ 
Rolleng in anthexte loculis: contentum y constat plurimis: роздані онн, qui 
globuli у luteis; pulyeris. impalpabilis.speciem referunt. ; In polline: Quercüs: formai el- 
lipsoidea (1)... Singulum ;€orpuseéulum , duabus! tunicis:componi voluit Karteuser, 
quarum. interior, tenuis, diquorem seminalem;, tso foyillam у 5 continet з exterior vero 
crassior , inaequalis, instructa: Vasis ét poris per quos in: statu: naturáli fovilla . sensim 
effluit. Sic fere etiam sensis.Gartn er uss: Cl;-autem Hedwig; эша tunica, vascü- 
Jari pollen. formatum. contendit , qnae; tunica in lipsum stigma disrumpeietiir: | Quae 
«mnis: tot sunt hypotheses: . Mid мой Mee fabrica Xlissectionem: nion dimittit. 


tingoslq eixeq ul sitotovbuco 10 suis; weeV S аЦепіицоё окил дїзозог bros josh. 


Cr) Guillemin, Rech. micr, sur le Pollen, in Vol. II, des Мет, de la soc, d Hist: natur. de Paris, 1825. 
pl. 8 БВ. ] she: 
nied sb 75 ov о М 


C2 


20 MAOMATO® HISAINT SM OU DIN, {25 f 


5р ys ашиг ioiai ,eoletiqe эләЙови alinitqni вор total «108320 alto 
| 12105 „De organis in flore femineosexualibus |... godos 


De Pistillo. 

Partes tres pistillo: Ovérigm, Stylus Stigma. . M a 

Ovarium , pars infima $ basi’ adhaérót receptaculo ,* cifcumferentiá autem cupulå 
cingitnr. Unicum oyarium semper observayimus, scitur tamen, Cl; Mirbel (1) duas 
glandes aborsas ad faciem cupulae externam vidisse: in flore igitur tria ovaria, quo- 
rum duo aborsa, unico stylo nuncupata. continebantur, Caeterum, in ovarii structu- 
ram inquirentibus, nobis occurrit ejus involucrum in quo vasa de quibus infra, quae 
vanick tegitur ap aara Aa аша, сатри «РЕН s eee К а кыгын od 
Stylus, pars inter stigma е ovarium media, brevissimus, simplex, „pasi inflatus in 
formam pyramidalem , calyce cingitur. Tubi spirales , qui omnes in stylum concür- 
runt, е tubis fructas involucri exterioris oriuntür. | Stylus, praeter tubos” spirales 
ipsum nutrientes, nihil continet nisi cellulas elongatas ; nihil autem’ obstat 'quoini- 
nus pars pollinis tenuior, per, cellulas ipsas ad. ovatium penetret, uti in ipso caule 
per cellulas plures sucei ferüntur, un ASQ Кенеш enin, Ro. DA шнын 
^ Stigma, pars glandulosa quà stylus terminatur, ttiangulare, externe refléxüm , Com- 
ponitur tela celfulos® subtili admodum , cújus superficies quasi mamillata’ "microscopio 
videtur, )Stigmatis superficies minutissimis poris pertusa est, et sub pollinis maturi 
tatem, Иди re ghitinoso h det, cujus ‘ope йш er pollen ab’ antheris per 


RE 102143 19113418. ELL, 
aera sparsum. 


e) EAA i А ^ { & s Р г: ^ 
ї iT MISIS IISc ue > JD „ш t92 omboahs „Ёш Хх j 5 4 i در‎ BON І 
ee Р а „Же кааш “7 y B СҮЛ. А tog 9 A in ^ 21 
Missio їзїш  enlors| toictiDAdandsatio: PSU оон апе .Бпоецоэ at 
-92 eonid »olusol otaemelt пэ тиїлпгїїтдо бопе пі :yoqco гшоповцпоо ODIO 
] 


Tubi in pistillo reperiundi, omnes e pedundulo proveniunt, quorum distributio ita 
locum habeto Nempe cum: adi receptaculum pervenerint, in pistillum basi penetrant, 
ac in plüres abeunt fasciculós ; quaedam vasa:quasi sceletum parietutii ovatii formant: 
haec sunt vasa parietalia quae ad ;pisalli-basi&, partim in calycem у partim in'stylum , 
penetrant alia per! placentas procedunt ut ulterius formetur faniculus umbilicaris, 
qui singulum ad ovulum tendit. per sex funiculos distinctos, et sunt vasa. nutritia. 
Quaedam quoque e singulo stigmate proveniunt, tresque formant fascieulos distinctos, 
qui fasciculi: per stylum: in: wes placentas: urgentur, ibique cum vasis nutritiis uni- 
ti, ad loculamentum: respectivum: tendunt üt in singulüm ovulum dein penetrent vasa 
sunt conductoria aurae seminalis? Vasa nutritia et conductoria in parte placentarii 

in- 


TI tp Li tot 4 


Ст) Elém. de Physiol. végét, et de Botanique, 


RESPONSIO ap, QUAESTIONEM BOTANICAM, 2% 


interna unita, componunt nervos ,, fasciculos nempe vasculares tenuissimos , qui. im- 
mediate in. oyula, sub nomine vasorum umbilicalium, tendunt. Ex illis fasciculis ori», 
ginem trahunt, funieuli , quorum, singula extremitas in saeculum prima novae Quercüs 
lineamenta: continentem , explicatur: huic sacculo nomen ovuli inditum ests, 


t . 
У: Е 8 
lil c 


ас Bex Р РУ T dia esti soll coup 


ен, Do pid Fructu, 


} У 
" 1 


Fos ructus adsint г чер et. nil aliad sunt nisi feeundatum ¢ ovarium et maturitatem 
adeptum. Ea pars est Quercis glans dicta, e cupula, adyentitio nempe inyolucro , 
separata, In fructu ийек et semen , distinguenda nobis obyeniunt, 


К | А, " iS: p De Pericarpio, 


^ pesicaspiuit, ` éxterius анан involucrum, naturae согїасеае — , quasi lig 
heae, non dehiscens , ad apiéem styli signa monstrat; ipsis ovarii fecundati parie- 
tibus formatur, lllud componi tribus partibus unicum involucrum reipsa constituen= 
tibus, nobis videtur, Jam enim, superficies: ejus exterior ( ёрісатре),. levissima qui- 
деш, species езі cuticulae quae non nisi mechanice separatür, et in qua nulla sto- 
mata detexisse contigit. Sub hic parte scarios& reperitur plexus fibrarum vasorum 
(mésocarpe) ; et'telàe éellularis адот viridis in glandibus ad maturitatem nondum 
perductis j illa -vasa nobis videntur vasa parietalia de quibus supra; In facie tandem 
peticarpii^ interná, 'repéritur membrana sat crassa (endócarpé), quark іп laminas 
plares sejungere licuit; alba caeterum et plexui praécedenti omnino adhaerens. De 
junioribus. glandibus agitur, “Cum semine in contactum: venit; in ovario loculamenta 
formabat; in fructu autem ubi ovulum totam pericarpii cavitatent replet, et in quo 
plicaturae loculamenta formantés, deletae sunt , membrana illa est continua, et solum 
format loculamentumi, ex quo capacitas pericarpii seminifera stabilitur. Denso qui~ 
pem textu celluloso constat haec membrana, cujus basis че placentarium cui se- 
men alligatur. 


$. 2. Ре Seminé, { 


Semen, verum novae Quercüs ovum, coloris rufescentis , aut ferruginei , formam 
prae se ferens ellipsoideam, componitur nucleo, et HK ToS quae tribus par- 
tibus distinctis constat, Jam enim in superficie seminis externá cernitur tenuis pel- 

e 5 li- 


^H ONS RODEO SATNTIMOULIX ^ 


licula, levis, lucida, Testa nempe; Шай offert singulare, quod 'étsi nulla. pórorung 
species hueusque microscopio in ipsa faerit observata, rion solum aquam ambientem, 
verum etiam aquae cóceinillà coloratae moleculas absorbeati quod spongiolis TRA 
libus attribuendum, Sub testà reperitur textus tenuissimus , vixdüim visibilis, 'meso- 
spermum scilicet, vasis fibrosis teláque cellulari constans, Mesospermi fibrae ex um- 
bilico generatim ortae, inter duas Spermodermidis membranas expanduntur. Fibras 
ad germinationem conducentes observasse datum est, glandibus in aqua coloratá evo- 
lutis: quae scilicet fibrae ,'e8, "quà latex-aquosus introducebatur, ratione, sensim tins 
gebantur; immo et colorem usque in embryonem penetraverat. Mesospermi tandem 
facies interior in contactum venit cum endoplevrà, quae lamina interior, coloris albi 
uniti, tenuissima , mesospermo admodum adhaerens, nucleo immediate apponitur з 
succos juniorüni seminum aquosos continet quin eos absorbéat ; ‘et germinationis tem- 
pore, impedit quominus aqua ad embryonem directe transeat (1). 

Caeterum; in externa Testae facie, seu seminis ipsi basi distinguitur species quae- 
dam cicatriculae , subrotundae ( hylum s. Umbilicus externus); punctum format cui 
semen placentario adhaeret ope funiculi umbilicalis : hic igitur funiculus veram ipsius 
substantiae vasorumque ejusdem placentarii prolongationem sistit. . Iu hyli centro cers 
nitur parvula gibba. elongata (,Omphalode (-2 )/} ,- quae, vasis nutritiis in; spermoder~ 
midem, abeuntibus transitum, concedere, videtur, , Versus ejusdem, hyli marginem, ad; 
est parva depressio (micropyle. (3,)),..ad embryonis radiculam. tendens; tubisque 
spermaticis transitum praebens, quae, scilicet vasa е, эра! ай, germen, adhuc inyi+ 


sibile. principium. fecundans adyehunt, : ши ОШОЛ: ЕВЕ 


Si nunc „ad endopleyram: attendamus , ad. partem pati Tg анфи беа cernimus 
punctum quoddam ‚ ex. quo;cibum e plantá-matre accipit embryo (.Сһајаза y. Umbi- 
licus internus). Haec chalaza, sat tenuis in, Quercu ,. producitur a.funiculi vasis y 
quae, vasa in plures, ramificationes abeuntia et inter testam et endopleyram, reptabun- 
da, tandem ad organicum, seminis apicem in, uuum, анай, sicque. tumoren, de 
quo agitur, efliciunt (4). | i 

Nunc autem de Nucleo.: Seminis rene ante maturitatem iind: [illad observdsse 
datum est, quod, ut primum semen visibile est, nucleus totus quantus constet е li- 
quore mucilaginoso, cui nomen Amnios.. Peractà autem fecundatione, corculum, in 
и. ame 


Ct) De Cand. organogr. végét. Tom. 26 p. 745253 77^. > 

(2) Turpin, Iconogr. tabl, 1. fig. 185 Ann. Mus, d'Hist. natur. 7, pl. rr. in punctis notatis 0, 
C3). Ibi. fige 19. a, et in Ann, du Museum. 7 ply 11. punctis notatis, , 

(4) Eandem vasorum dispositionem in Nuce Coryli avellanae detegere licuit eum Cl. Ph. р’ "Harveng, in 


Acad, Gandav. Medidinae’ Candidate , qui quidem ad hàncce partem absolvendam me multum ádjuvit, Has igitur 
lineas tanquain dnimi $rati moiüümentum habeat (nota addita Je Î ‘ { i í 


т RESPONSIO ap QUAESTIONEM BOTANICAM. 25 


amnii liquore modo nidulans, nunc. evolyi incipit; amnios itaque sensim imminuitur ,. 
erescit. interes corculum et tandem maturum evadit. Nunc autem seminis maturi nu- 
cleus. examini submissus, nobis offert; Embry on emi nobilissimam seminis fecundi 
partem; quae sola. novam. ;Quercüm largitur „ей eui omnes reliquae іп temporarios. 
saltem usus. additae. sunt. Cum, spermodermide connexionem organicam primum has 
bet embryo; peracti autem seminis maturitate: „е partibus, quibus cingitur, tum 
solvitur, vique vitali ad suam. evolutioneni requisit4 „ gaudet. , Caeterum, Embryo ses 
mini conformis, inversus, luteo-pallidus, non vergit ad Umbilicum externum ; Um- 
bilicus igitur internus ab externo distinctus admodum evadit , et funiculus Umbilicalis 
trans mesospermum e cicatriculá de quà modo, ad ehalazam prolongatur: inter hanc- 
ce viam nomen Raphé induit. Quercüs embryo, nullum perispermum comitem ha- 
bens, e tribus partibus . componitur: E radiculd , plumula et cotyledonibus, 
Radicula glandis, externam seminis partem spectans , brevis, subovata, retracta 
cernitur; cum umbilicüs internus, uti jam dixi, umbilico externo non respondeat, 
radicula , quae semper vergit ad ehalazam, supera evadit: tunc igitur embryo fit in- 
ferus. . Radicula majori. parte constat e. tel. cellulosi , in cujas medio sub germinatio- 
ne cernitur yasorum prolongatio; quae. vasa e. collo. orta, cum, vasis mammaribus com- 
municant 2, ed. quà. discedunt , ratione, sensim -minoris fiunt diametri, et brevi post 
aliis; inyolynntur vasis: ad. plumulam tendentibus. Vasa’ tum in embryone conspicua, 
vasa sistunt. punctata (т), vasa moniliformia, Mirbellii (2), etttacheas quas evolvere 


дош dicuir- , Radiculae.. character essentialis in, eo ponitur , quod omnis, systematis vas- 
cularis embryonis inferiorem extremitatem recipiat (Mirb.) jus) so): 7 

Plumula, eui dispositio inversa, i. e. internam in semine partem spectans , est 
prima novae plantae gemma , jam-intra-seminis-carceres ex embryonis scapo enata 
atque olim in vera plantae folia abitura, Adeo. tenuis est, ut ante germinationem 
non nisi summa difficultate. cerni. queat $ magná: etiam parte componitur contextu 
celluloso, in quo sub germinationem vasa e radiculà prodeuntia delineantur. 

Cotyledones, »partes;mcelei-organicaeg quae-una Cand radiculd et plumulà ipsam em- 
bryonis efficiunt compagem , duo corpora sistunt crassissima ,. semi-ovata, intus plana, 
extus convexa , planå superficie unita; ita ut unionis punctum vix quidem distingui 
possit, et in unum idemque gorpus; illa confundi: videantur. 

Harum cotyledonum fabrica ex tribus: partibus composita est : Epidermide scilicet , 
parenchymate , atque vasis s. tracheis\ 5 ‘Epidermis éit i ipsa embryonis cuticula , quae 
omnem cotyledonum superficiem investit, "NO pantin " но inservit, per quod 

SORES ЕИ) Јо esleinpor monditanicrte ` togobibnes atisa 2isRBd- 


Bohrela: 


{ €15 Mirdi "Anat; Pl. HR 6, 3. Bn. P. 16. t 5, 167 n Кайры; аш. m 4 z ^ ie es "Маш, Org. 
pl p. Pigga ес 'plit4s f 66; 68, 1 и ОГЛ 
- :€ 22; Mirb, Elém, ple tog lisi e Aeonogre pl, iif, 13. “Kies, Mémsorg. plorai sis (ple 198 ftw 56« 


24 V- T pEOSAINTJIMOULIN; 21" 


amuii liquor 'trojieitur; partim vero eas impedit qüóminus cum vicinis corporibus éoa- 
lescere queant (Gartn.). Crassissima eorüm massa de qua modo, parenchyma жоро, 
contextu celluloso conflata‘est,,'in cujus'aréis oleum; fécula ; etc., nidulintur: mani- 
feste profieiseitur ab interno’ embryonis cortice. "Tubi spirales, inprimis: germinationis 
tempore conspicui’; in omnem" cotyledonum massan distribuuntar i et Versus partem 
embryonis superiorem colliguntur, ut'eollo plantulae inserantur et dein abeant i in га- 
он "hosce «206: {шш vasa. meiitnautia die eu TIN i 


] iu ў" 


E 


it Lit 9b Блуа? ғ 


(CAPUT TERTIUM... 


; З (Y 
91 i T ТЕГ. "T ТЕГЕ Т MEISS Em “оре 


QUERCÓS ROBORIS BRYALOLOG IMM по aini 
Usque adhue nonnisi in statu requietis Quercus Robur praecise considerata’ est $ 
nunc’ autem ipsi motum vitalem reddams , ‘et mediante hácce ' vi, jam pro VEU 
inquirere decet quonam modo variae 'hàjus machinae nimirum mirandàe numerosa 
vegetationis phaenomena implere ‘possint.’ Quem. in finem. duplex: ordo, uti in Апас 
tomi , admittetur ; In priori functiones evolutionis ‘et sérvationis ; in altero autem re- 


productionis functiones , enucleandze obveniunt: cai tandem de morte partial et 
vag suppletentom adore 4192991 429110016 Инан ЕН ж; 


о? ج‎ Ha › Tani 
г {ї € i IDI e SIDE ia 


gih an ORDO: PRIMUS пуан i 


DE зки EYOLUTIONIS: ET: SERVATIONIS. . of 


1: HONE вто Pe 


өкүз PETREA 
De Germinatione: 


Gians matura conditiones ad ‘germinationem requisitas obtinuit; hae conditiones diu 
non servantur : glandes enim jam non germinant nisi post ipsam, maturitatem statim 
terrae mandantur, nive in arenå superpositae ordinantur ; in contactu igitur cum 
aére atmosphaerico primo vel anno germinandi facultatem amittunt: principium èa- 

rum 


RESPONSIÓ Ad! QUAESTYONEM BOTARICAM. 225 


Yum "eléogum ifm sub dio éontrahéns eoque жойо боад нонии phae- 
зїйїдёйї illius" Causam sat: érüeré videtar, 7° 
"Caéterum , in aptis mediis collocatae glandes, anno priori incipiente gerininare in- 
„ршн Бағиш germinationis actio ‘prima sistit. ambientis humoris absorptionem : in- 
"tumescit nücleus, distenduntur integumenta et’ brevi post. discinduntar; | Vis expan- 
"gionis glandibus tum obvia; ingens quidem estg omnino tamen mechanica fit, in: qui- 
Justini enim vi gerininandi spoliatis illam observásse nobis contigit, : j 
Brevi’ post inflationém illam, sequenti modo,. in quantum observare potuimus , 
‘germen | ‘evolvitur ( Fig. 11). Simul ac cotyledones, quasi: mammae vegetabiles , hu- 
‘more tument, in ipsis lenta fit fermentatio, sollicitantur affinitates, amylacca mate 
ries in saccum lactosum migrat, qui succus per’ vasa mammaria in: collum et dein: in 
'radiculam quae prior evolvitur, penetrat; effectu vegetationis, succus ille brevi ver- 
'sus- plumulam urgetur, ejusque evolutioni , tardiori nempe: fayet.. Ad germinationem 
igitur émnino requiruntur cotyledones: imo et ipsis ablatis, vel. germinatione jam 
provecti, plantulam emori centies vidimus.* Ut eotyledonum. ušus i in germinatione 
melius aestimari potuerit, magnam: glandium quantitatem, ante J et per germinationem 
ponderavimus, : In glandibus 172; decigrammata pendentibus, cotyledones 160 decigr. 
pondüs habent; tempore ‘autem maximae evolutionis , pendent 506 decigr. ; post 
edrim повету ad ‘99°decigrs reducuntur.» Abstractione igitur acidi carbonici pro- 
ducti facta, illud reperitur. quod cotyledones plantulae. suppeditaverint..277. decigr. 
Materiae ; quorum ‘131 propia? earum substantia constant, 146 vero aqua per radicu- 
lam primum aceeptà >" «огр 
Glandium praeterea germinationem , ope liquorum coccinilla coloratorum , secuti , 
illud observavimus , quod aqua colorata omnem. testae. superficiem penetret , minime 
vero trajiciat' endoplevram ; aqua Ша! рег innumeros caneles, versus hylum ad cha- 
lazam tendit; ponitur in hoc loco radiculae summitas, immo et per istud organum 
colorata aqua penetrat in radiculam ; exin: [oe i in rox quae , tumentes , inte- 
gumenti disruptionem cogunt e TO T 
Caeterum , radicula, inter. e I а sita est, primam suam sequitur di-, 
rectionem ; cum autem ad illarum circumferentiam pervenerit, quocumque modo se- 
. men collocaverimus , radicula. versus terrae, centrum tendit, Plumula, quae, primum 
primitivam quoque sequitur directionem , sensim incuryatur; assecuta denique em- 
bryonis circumferentiam ; versus coelum erigitur. Interea cotyledones sensim accre- 
scunt, expanduntur; omne nutrimentum, quod continent, plantulae suppeditant ; 
deinde marcent sensimque omnino disparent. 
Quis nostrim non novit Cl. Duhamel illam directionem impedire ejusque causam 


eruere yoluisse? Quem in finem glans in idonei diametri tubum introducta , terrá 
D hu- 


26 M Vi 77, DE SAINT-MOULIN, 


humidá: fuit obtecta ; tubum dis ita suspendit ut radieula ad. coelum, plumula vero 
ad terram spectaret: haec duo organa, explicata quidem, cum naturalem directio- 
nem sequi non potuissent, tubi parietibus in spiram conyoluta sunt. .Dixerant non- 
nulli radiculam versus terram dirigi, eo quod in eà succos nutritios hauriret, plu- 
mulam vero versus coélum,;quod ibi conditiones ad functionum concentum necessarias 
reperiret (1). experientia vero hancce thesim omnino repellit. Capsa quaedam terrà 
repleta , et cujus. fundus foraminibus-pertusus erat , et in quibus. foraminibus semina 
Phaseoli) vulgaris: eolloeata. fuerunt , e lacunari demissa est, Hocce modo semina terrá 
humid& superne tecta. deorsum luminis et atris actionem. accipiebant; seminum ra- 
dieulae-in  atmosphaetaíà. їп. qua. brevi sunt siceatae , dorcensinapn ts plumulae vero 
sürsum in interiori terrà elevatae sunt, 

Sed quoquomodo se.res habeat, sunt quaedam et tt medie: fior iat germina 
tioni faventia, Solum jam, enim requiritur , in ео. antem inprimis consistit ejus actio, 
quod a lumine germinationi noxio semen subducat , quodque salia ac substantias terr 
rosas plantae subministret. Aqua prior.agere videtur, non solum ut  integumenta 
comminuat, verum ut substantiam alimentariam praeparet. Calor aeque necessarius 
est ad germinationem sii soli nempe temperies est infra o?, nulla fit evolutio. . 

Nullum latent Cl. Saussurii experimenta de necessitate aéris in germinatione 5, So- 
lertissimus Vir próbavit oxygenium directam’ in semen aetionem 'exercere , probavit 
et acidum carbonicam ipsi potius noxium quam utile fieri, Lumen igitur (cujus in 
plantas influentia constat in: eo quod carbonii acidi carbonici fixationem et oxygenii 
evolutionem et ideo partium duritiem producat), lumen, inquam, nocet quoque ger- 
minationi їп {ай partes mollitie indiget. Quoad oxygenii actionem, tollit e sub- 
stantià glandis carbonium superfluum, sicque carbonicum acidum formatur; pro vege- 
tatione ‘eo majorem oxygenii copiam requirunt, glandes, quo sunt ‘crassiores, ita ut 
minor glans, ad eamdem profunditatem , melius. vegeteti quam major :, si probatur 
crassas glandes: evolvi ad altitudinem: ubi parvae pereunt, non est. quod. hae non ibi 
germinent , sed quod earum pisi debiliores , terram qua меран» elevare non 
valeant (2). i ' ' ку | 

i be aii t1 ot 

(1) Dbdart, suf la perpendiculatité des tiges, par Нера TONER Meicirésde Риа tes и 

(2) Th, de Saussure ‘Rech, chim. sur la үе pe -— з ё 90 [ 


RESPONSIO AD QUAESTIONEM BOTANICAM, 27 


"ra s * 
tl Пр GAG) РЗ уг PII 39103 19092 


1021371 OTT ГЫ 


SECTIO "ЗЕ сари рд. 


Quercus Robur, uti caeterae plantae "organis Mótilitatis destituta, cibum non 
nisi in mediis vicinis per ora inhalantia haurire potest ; инее одй alimen? 
riaé për intussusceptionem introducuntur. ^^ | ^ igo 

-Nullum hodie profeeto dubium de fluidorum: gazorumque бийдай quae phar 
xiomena sub’ yan suctds “ че tionis yug bis occurrunt, 


iil I 
lí j1 


PD ff 1 ni o 


= ы; , 1 


$e 9; ре [= itor 
Ga aqüa —— sit Quérote’ ынан ? аб tamen non — varias 
enim. substantids in solo contentas у :;dissolutas nempe vel in ed: suspensas "ад illam 
transfert. Horum fluidoruin suctus radicibus peragitur, фатиш. fibrillaé; bibulae qui 
деш’, vel syphonis vices ‘agerites', ‘succos' in’ interiori parte soli ‘nutritios tees. 
«ын рег tubos ad omnia Querciis organa tradueunt, | POETS ; 
"Radices rion absque ullo discrimine substantias quae, aqua ipsas allüente, sunt soi 
аме, “Zssumiint y sed’ has ‘prac illis: ен шї, et in solutione duoram iaa unum. 
sal mem absorbent; sic muriatein sodae et potassaé pide acetate ‘et ° nitrate calcis’ 
praeferunt," Videtur add proprietas Haerere ій ultimis ádiculis;: His: ёбї ablatis, 
substantiae plores er facilitis et minori discrimine facto in tubos penétraiit: Haée diversa 
solutionum penetrabilitas' a diverso ата lentóre ipéndet ; ita üt: UG go» онй 
siut; minus facile’ per radicum. cribrum tenuissimum ellantar, 77777 
"Quercüs' non solum "aquam ' per radicum poros, verum - etiam” тё КОНА omnesque 
ejus“ partes absorbent; ‘inferior praesertim foliorum pagina absorbét fluida : : Quercüs 
enim folià aquae exposui facie Superiori : haec. quinto: die jan màrcebaiit $ inferiori 
vero ‘pagina aquae: immixta, folia tres fere ménses viridia permanebant, ` Haie find 
tioni foliorum positio quam plurimum prodest: in planam enim superficiem horizon- 
talem disponuntur , ita ut recipiaht e et tego I infétiori vapores aqueos e terra 
exsuürgentes. · 19181 diy кой ( ge {IHN go tile at 
" Fibrae lignosae trunci ramorumque scissorum aquam quoque absorbent; Quercüs ra- 
mus, cujus caesio in diametrum pollicem, dimidium , in longitudinem, vero, tres. pollices 
habebat, intra sex horas, quinque unciasaquae adsumpserunt. Alium ejusdem ramum 
quae immissum, ita ut basi in ipsam demergeret ad-tres/profunditatis pollices , аёгі 
D 2 li- 


28 AOMA TOTSES NINT- MOULIN 


libero exposui; per decem dies viridis servatus est: quibus elapsis marcere incepit. 
Caeterum , absorptio in ratione foliorum ponitur , ita ut ramus, omnibus caetera do- 
tibus congruens cum ramo prioris experientiae, loco quinque unciarum aquae, tan- 
tum semi-dragmam absorbáerit, \ObserVavimus praéter hàediraihnum magis absorbere 
per diem quam per noctem, Absorptio illa pendet ab actione vitali et capillari, nec 
non a repletione vacui facti expiration’ foliorum ий, M 


gon cdo , simibesh а — De. eR cap te ры! 59 He todo mr onl) 
күт", inspiration! folia adika инни, овара sunt ү Жок отша, vero 
pagina inferior huic furictioni potissimum inservit.  Absorpta autem gaza. pro.ratio- 
ne sitüs foliorum, et: pro luminis praesentid aut defectu , admodum differunt, Quer-. 
cüs enim folia solaribus radiis exposita, gas carbonicum aéris atmosphaerici absor- 
bent, omne carbonium retipent ét: propemodum: omne 'oxygenium expellunt; haec 
exhalatio semper ponitur in directà ratione absorptionis, Folia autem in obscuritate 
posita , oxygenium absorbent, carboniumque exhalant; quae binae functiones, etiam 
in ratione directá. alterutrius exstant (1), quantitas autem hujus oxygenii absorptior, 
xis omnino variat: ponitur enim in ratione qualitatis soli in, quo crescit arbor; folia, 
у. 5. Опегсйз quae in.solo.jejuno vel, in atmosphaerá rarefactá aut in locis Five 
ac humidis crescit, minorem oxygenii, aliis caetera conditionibus. aequalibus › quanz 
titatem absorbent; quam folia. ejusdem plantae, crescentis in terrá fertili cum aéris at- 
mosphaerici puri libero accessu, Experimentis hic de re Maio et Septembri institutis : 
ductus, Cl. Saussurius probavit folia Quercüs in loco obscuro. posita , intra viginti , 
quatuor. horas , Oxygenii quantitatem quinquies: cum. dimidio. volumen eorum. adae- . 
quantem. absorbuisse. (э). Virides.,Quercüs partes, inprimis vero. caulis et, rami , in, 
loco obscuro; gas oxygenium etiam inspirant; Indefessus et Saussurius probavit ra-. 
mum Quercüs Roboris crassitiei 7, millimetrorum (1 aut 5 linear.) tempore yernali 
et aestivo, temperatur 15° Sch, Reaum., intra viginti. quatuor horas. absorbuisse 
quantitatem, gazis oxygenii minimum dimidiam ejus voluminis -partem et. ad, summum. 
semel ejus volumen. adaequantem, (5) Ejusdem Viri experimentis notum. manet ,. 
a floribus, iisdem conditionibus: saponins » gas exygenium absorberi, gas autem azotum . 
secerni (4 Jess осле a i 
, Quercüs radices certam une, quantitatem etiam ¢ absorbere етет e ^ est pi 
Cl.Duhamelii et Saussurii sententia; Prior (5 ) adnotavit "Jaterales fins ra-. 
finan Gb + 


r^ b 7 f T E г T , P М Sere 
mS :jm9580'f0288 39mporp гпївр ў IIE"ECOIRE AT Осы ii « 
і 


(1) Tüéod. de Sdubsuré eddi eid. i gl th vega” p И ПОЧ Dies А gi dissy aiii 
(2) Idem, pegiat A «30192 (87) Idem piris = 1167. 9! Pi ip + FC), Idem p. 126. » 
(52 рирдш, pbys« arbi iti te ghaper 5« Ds promob aiseqi si lend i ig 


An И EVA ¢ 


RESPONSIO Ар QUAESTIONEM : BOTANICAM. 29 


dices eò fortiores fieri et validiores, quo magis soli. superficiei: sunt proximae, Hoe 
phaenomenum videtur explicandum ex eo quod hae magis sint in contactu cum 
aére atmosphaerico, quam radices inferiorés. Si quis autem’ in; rei explicationem 
objiciat, quod scilicet majorem nutrimenti copiam. ad. soli superficiem radices hau-. 
riant, haec pariter illi: objicienda habemus: radices enim in optimo solo crescentes | 
si terrá cumulentur, tum “4 ést causae cur Quercus фти quandoque mori 
cernimus? izib*oa 

. Dixerant nonnulli truncum. ramosque: Qis | decorticatos oxggenium absorber, 
re, duritiemque tum acquisitam ab hujus absorptione prorsus pendere, .Experi- 
mentis vero Cel. Saussurii constat nihil oxygenii absorberi, hujus. autem actio- 
nem in eo versari, quod a trunco carbonium auferat, unde acidum. carbonicum 5; 
codem tempore oxygenium et hydrogenium majori proportione demittit truncus (1); 
horum principiorum substractio proportionate major, carbonii proportionem in re- 
Siduo ligneo. auget : unde textüs durities (2). 

Transitus Ше continuus horum corporum e statu aériformi i statum liquidum 
et solidum , quem efficiunt absorptionis functiones, certam materiae caleficae quan- 
titatem producere debet; quae quantitas, parva quidem, cum plantae vita nexu. 
quodam 'conjuncta:videtur, "Verum enim tempore hyemali, quo, languescunt fun-. 
ctiones , phàenomenum. illud obtinet, nec satis a nostri aeyi physiologis observatur; . 
translatio illa caloris per radicem ad truncum fit tempore hyemali, quando tempe-. 
ratura soli, siperat temperaturam atmosphaerae: radix quae ad solum calefactum 
peuetrat.per suam, substantiam, ( massam ) ad, truncum hunc. calorem, qui per terrae. 
superficiem. glacie constrictam. et ; nive tectam pergere non potest, adducit, et ip- . 
sius temperaturam adauget; hanc ob causam gelu cessante nix sema. circa. атс 
res et ^t ligna solo infixa invenitur. fusa; - и ; 


I 1 { IDE 


TO. é il . { ta) 


Е Oe Oe А 
De Quereds Robóris nutritione” 


Jam modo а Quercüs potissimum radicibus et foliis substantias vitae necessarias е _ 
solo et aére ambientibus hauriri diximus ; has 1 nunc pedetentim prosequi , illarum. 
iter et per varia organa dispersionem, assimilationis modum , plantae dein. accessio" | 
nem , investigare jam operae pretium est. &u 
* م1‎ 


* 


C1) Th. de Sauss, opus cit. p. 149. 
(2) 14, p. 124, 125; р. 147, Sqqe 


Зо JOM б ю!ЁЛ SATNT-MOULIN; 7 


$. 1. , Motil süccorum. 


Fluida in plintam ннн succi. itii qui succi d. duplici motu valde: dis 
verso vehuntur: horum prior cursus est seguens. © | ita do 
Succi fibrillis: radicum. hausti , in corpus lignosum: рег vasa: corporis: ойн et 
praesertim per vasa medullari: vaginae «quam: proxima 3 succi. in ‘vasis punctatis tus 
bisque crassis corpusculiferis contenti, lateraliter quoque везе" dispergunt}: ‘et cuni 
railiis’ medallaribus: atque nedallà communhicant (1); mnunquum ín'tracheas: péne- 
trant , quae contra respirationi-plantae -inservire: videntur ( Knigth alique) ^ , 9% 
~ Non semper eadem. intensitate! ѕиссігіп Quercum ascendunt; eorum 'ascensio' jam 
ponitur in relatione intima cam temperiei elevatione ; modificatur pariter soli gene- 
fe: si solumi, V. g. sicóum atque. aridum est, motus succorum fit lentissimus , ets? 
temperies élevetur ў si vero humor-;/terrae , ‘ut fit; verno tempore; cum: temperiei 
elevatione congruat, succorum cursus tum) maxima vi gaudet ;'id temporis: sequens 
instituimus experimentis Remum. Qüercûso Roboris abstulimus у et ' vulneri: tubum 
vitreum forman: incurvam litterae. S habentem apposuimus , ita ut:quasi esset! con 
tinuatio ipsius rami; In hime tubum; hydrargyrum immisimus, quod curvaturam 
occupans' ramum non tangerét. Guttae tanta vi a ramo pellebantur, ut vel ай yi 
ginti et novem pollices hydrargyrum elevaverint, Vis vitalis у: vasorum »irritabilitas y 
аё capillaritas, contra graviditatis leges ita succos ‘elevant. гөз вій оаа 
In hoc cursu süccus sensim elaboratur , omnes Quercüs partes evolvit atque nu-: 
trit, et cum succis propriis communicat, Dum succus in folium ’ pervenit, mutatio-. 
neg passus est per aéris et luminis contactum, apy bee in i finon" plantae trans=" 
formatur: quo facto motu sequenti vehitur. ' ри ' 
Succi nutritii in vasis propriis contenti, e foliis ad mom usque juxta corticis’ 
et alburni longitudinem decurrunt; permeant quoque corpus lignosum mediantibus 
radiis medullaribus, Ad asserti veritatem- demonstrandam , nobis etiam instituisse 
sequentia placuit. Corticis annulum juniori Quercüs ramo detraxi , corticemque 
Superiori parte regenerari obseryatum est; aliüs praeterea ramulus fuit constrictus, 
supraque ligaturam in cortice, formatus est, nodus a quem, Galli bourrelet vocant. 
Si detractus corticis annulus ita sit latus, ut vulneris latera uno anno conglutina- 
тї, sicque mediante textu corticali directam inter ramos et radices communicatio =; 
nem. sistere nequeant , radices crescere desinunt , suctus in dies. imminuitur , et 
tandem duobus vel tribus annis elapsis, planta moritur. Ex his’ igitur sponte pä- 


tet, succos in foliis elaboratos : sequi canales corticis, si¢que nutrimentum ad radi- 
' ces 


I 


Ст) Vid, De Candolle, Orgsnographie végét., tom. te p. 172« 


RESPONSIO ap ‘QUAESTIONEM BOTANICAM, _ 51 


сез transferri. Succi descendentes, secundum Cl. Dutrochet sententiam, inter 


strata libri et alburni, recentia _ potissimum reperiuntur, 
Succorum descensui inprimis favere videntur vitalis actio, gravitas » ct sane cae 


pillaritas, 


$. 2. Elaboratio et assimilatio succorum, 


Simul ac bot soli in Quercüs radices. DE yarias patitur mutationes з 
prout e caule ad folia vehitur., 

. Succorum elaboratio potissimum in riis Shiner?” et oe eorum pagina infe= 
riori. Нас de re experimentum instituens, Dar winus sequens phaenomenum citatu 
quidem dignum observavit. Ramus Euphorbiae Heliscopiae decocto rubiae tinc- 
torum imunissus, hoc liquore it fuit imbutus, ut organa interna, principalis ner- 
yus, pluresque nervi paginae foliorum superioris, colorem induerint; ad faciem ve- 
ro inferiorem cernebatur peculiare vasorum systema e folii marginibus ortum, et in 
binos abeuns truncos ad singulum petioli latus collocatos et secundum rami longi- 
tudinem descendentes, In his vasis succum elaboratum continentibus liquor lacteus 

tantum erat conspicuus, Reipsd transpiratio foliorum  paginá superiori peragitur, 
et inferiorem eorum paginam gaza absorbere, jam notum manet. 

, Illud autem expirimepgtis constat, acidum. carbonicum a foliis absorptum, luminis 
actione decomponi in principia sua, carbonium atque oxygenium : gas oxygenium, 
tempore diurno, e foliis ejicitur; gas acidum carbonicum partim nntritioni inservit , 
partim vero tempore nocturno, nullo accedente lucis stimulo, e foliis exhalatur, 
In his praecipue ponitur sucorum. elaboratio, 


$. 5. Explicatio et accretio Quercus Roloris. 


Si Quercis .canlis. biennis. docta dissectio instituatur, additione turionis perpendi- 
cularis illom in altitudinem. crevisse cernitur; qui turio constat е cortice , ligno et 
еда, penitusque; est, similis turioni prioris anni, Illius caulis. in diametrum ac- 
cretio probatur additione novi ligni et corticis strati, quod stratum inter lignum et 

corticem „prioris anni. producitur ,: ac praecedentem investit. turionem form’ coni 
elongati, . ut charta. sacchari metam tegit. Ita res quovis anno renovatur; ita ut 
post. decem. vegetationis annos, decem, coni inter se immittantur. Horum conorum 
spatium inter extremitates [comprehensum elongationem novorum turionum indicat. 
Ніссе modus; accretionis, inter omnes Phytologistas. convenit, non item vero de no- 
yorum stratorum formatione ; ; firmissimis tamen nunc experimentis | confirmari vide- 
retur: Hlorum accretionem obtineri interventu materiae singularis indolis , quam Cam- 


bium primus dixit Duhamel; quae materies, prinum limpida, brevi autem gela- 
~ qj- 


fs. 


52 "V. J SAINT-MOULIN; 

tinosa et viscosa, secernitur ab utroque libro cum systematis centralis tum systema? 
tis cor rticalis ; inter lignum igitur et librum tempore ' vernali et autummali- interposi= 
ta, in noyum librum mutatur, et exiguum proinde libri stratum ` utrique systemati 
apponit; c caules et rami hoc praecipue modo quoad diametrum augentur. — Cl. 
Knight, monstrando ramum’ foliis denudatum jam nihil crescere , probayit elabo- 
rationem succorum a foliis institutam , ad formandas partes novas plane requiri, Hic 
ést itaque accretionis modus per эша, sm, etc. vitae annam: in diametrum planta 
crescit depositione novi strati ligni et corticis ; novi vero ‘turionis evolutione crescit 
in longitudinem. Quercis itaque truncus e stratis concentricis constat, quorum hu- 
merus aetatem, volumen , statumque vegetationis plus minus prosperum indicat: ita 
ut stratorum aspectus statum temporum praeteritorum sat exacte detegere queat. 
. Omnia Quercüs organa, singulum tamen organum secundum partem praecipuam e - 
qui pendet, cujusye videtur extensio, eodem modo formantur et nutriuntur, < Ita 
radices in diametrum et longitudinem (uti truncus et rami), sed inversa ratione , 
crescunt , etc, 

Illud nequeo praeterire quod hic ,quaedant proferam de probabili caus et ratione 
secundum quas principium өсү тодере1сащ | in Quercu formari nobis videtur. Haec 
autem primum dicenda : 

9, Principii scytodepsici proportio in iisdem. eee secundum varias aestates , 
varia deprehenditur 5 

?, Reperitur. inprimis scytodepsica materies in stratis corticalibus albis , libro 
scilicet; 

3°, Strata corticalia alba comparate sístunt copiosiora in junioribus quam in vê 

tustioribus Quer cubus, cortices igitur illarum, pondere хона majorem prine 
сїрїї coriarii copiam continent. ` - 

De priori. horum principiorum nihil adnotandum habeo, perfecte enim congruit 
cum aliis effectibus. prorsus similibus ex ipso vegetationis progressu provenientibus, 
Secundum autem et tertium factum majoris quidem momenti videntur; probant enim 
materiem seytodepsicam praecipué formari , aut postremo loco deponi in | stratis al- 
burno quam maxime proximis. 

Connexio igitur intima inter novi ligni et principii coriarii formationem 'existere 
videretur. Haec thesis quoque roboratur, si natura harum substantiarum :chemica 
consideretur. Fibra quippe vegetabilium lignosa carbonio, охубепіо, hydrogenio; 
constat: quorum autem principiorum carbonium principale et essentiale sistit. 

Non secus carbonium | sine dubio in principii coriarii partem praecipuam venit. 
Nunc autem si consideretur quod lignum et materies illa scytodepsica 7 di 
carbonio formentur , quéd*hoc principium secernatur in dpsi corticis parte in qué 


deponitur novum lignum , quodque quantitas ejusdem principii major sit in junio- 
гі- 


RESPONSIO AD iQUAESTIONEM BOTANICAM. 53 


ribus arboribus et hácce сапѕй accretioni earum. validiori.et rapidae ligni formationi 
magis respondere videatur: illud omnino fit verisimile, ut plantae quibus obvia ma- 
teries scytodepsica, facultatem habeant absorbendi majorem carbonii copiam et alio- 
rum principiorum ad formationem variarum. substantiarum vegetabilium immediate 
requisitorum ;, videtur etiam illud probabile ut haec principia, quae supersunt, 
‘combinatione ҷаддаш; chemicá . fiant. principium. scytodepsicum in cortice albo ins 
terno secretum; ut; praeteréa;in-hoc statu-.principium: sit inprimis destinatum , assi- 
milatione factá , ad novi ligni formationem ; id etiam fit verisimile, ut materiei scy- 
todepsicae non fiat continua accumulatio im plantis hancce substantiam largientibus, 
cum successive sit formata unà. cum stratis corticalibus albis, et pariter sit decom- 
posita ad: ligni. novi formationem ,conducendo ; et tandem quando vegetabilia ad 
terminum perfectae incrementi maturitatis; quam proxime accedunt, quando lignum 
non tam cito et perfecte formatur, aéque minor principii coriarii copia producitur; 
nam si quid eo magis ad: perfectionem. suam proxime accedat, quo minor sane re- 
rum: copia ad illam absolvendam. requiritur, 

Ex his itaque sic intellectis téndit animus in istiusmodi causam , et modum ad 
quem in Qnerte aliisque plantis : principium scytodepsicum formari videtur; quam 
tamen opinionem pono tanquam thesim probabilem ; quae fits observationibus , 
si sors Lanett гёўїөї : ай confirmari: poterit. 


t 


h8 ‘Влити IOS QUA RT. A 
De transpiratione ‘et dejectionibus. 


Jam diximus a Quercüs folis luminis actioni expositis oxygenium, in umbra vero 
et germinatione acidum carbonicum secerni; nunc autem secretione in foliis perac- 
tà, pars quaedam substantiarum superest nutritioni non amplius inserviens, et inu- 
tilis facta pro oeconomia vegetabili , excernenda. 

In foliis potissimum obtinet transpiratio; quis nostrum, sub Quercüs tegmine re- 
cubans et studiis deditus, matutino tempore succos limpidos in foliis ejus non ob- 
servaverit? Ні succi, ut scitur, e transpiratione condensatà noctis refrigeratione 
proveniunt. Quamvis folia praecipua sint transpirationis organa, tamen , stricte lo- 
quendo, quum virides cunctae partes , uti stipulae, calyx, etc. suctüs fiunt capaces, 
pariter etiam transpirare possunt, imo et hae binae functiones, teste Cl. Mirbel- 
lio, in relatione cum statu hygrometrico ponuntur. Sic igitur cum terra vulgo sit 
humidior aére, aliquando fit ut per radices suctus, transpiratio autem per folia lo- 

E cum 


54 OON. I эв SAINT-MOULIN; 1 


cum habeat: quando: autem: fervoribus: aestivis: aret solum:, eunique. vaporibus onus= 
tus aër subita causá refrigescit, ‘folia vapores majori quantitate: absorbent, et in 
tadicibus: transpiratio peragenda: videtur: quae tamen radicum transpiratio omnibus 
in casibus multo minor quam transpiratio per folia, fieri debet. · ' 

Permagnis quidem succorum profluviis, subito modo erumpentibus ,: interdùm la- 
borat Quercus Robur; hae fluxiones nimio radicum  suctui videntur attribuendae , 
cum folia scilicet nondum еа polleant: — ET producta vel exhalari vel 
absorberi possint, t 

Si Quercüs folium, aquae immissum, мои post ех hie educatur, pagina ejus su- 
perior madefacta deprehenditur , inferior vero ne ullam quidem aquae particulam ге- 
tinet; haec quippe pagina sübstantiam quamdam , indolis mellitae, secernit , uti jam 
a plurimis observatum fuerat (1). Illa materies mucosa diebus fervidis elicita , et 
subsequente nocturno tempore in unctuosum laticem coacta, secundum sententiam 
Clar. Brugmansii scientiis eheu! citius abrepti, pertinere: videtur ad secretionem 
foliorum morbosam , ex atmosphaerá nimis calid& oriundam, Radicum extremis etiam 
pingue fluidum observavimus adhaerens, quod ipsis excretionis quidam specie vide- 
tur appositum; haec sécfetio probabiliter causa est cur inter nonnullas plantas adsit 
quasi sympathia et antipathia ( 2). 

In foliis, turionibus, quandoque in filamentis staminum Quercits Roboris obser» 
vantur tumores morbosi puncturd Cynipis Quercüs folii Linn., et Diplolepis 
Gooff, variarum specierum producti (gallae). Nimirum Cynips feminea et alia 
aculeo caudae perforat epidermidem, et ovula deponit, quae secretionem et accu- 
mulationem’ succorum gignunt, simulque, dum hi sensim indurescunt, domicilium 
aptum larvarum et pupparum eflngunt, donec hae, involucro deposito, formå mus- 
carum , claustra foramine solventes, avolant. 


Ст) Chomel, Dictionn, économiq. tom. Ie pag. 552. Rozier, Dis, d'agricult, tom. 6. pag. 542, Gi- 
libert, Demonst. élément, de botaniq. , tom. 3. pag. 337- 

(2) Fieri posset ut hae radicum excretiones nihil aliud essent nisi succorum propriorum partes, qui succi, 
ad plantae nutritionem non adhibiti, ejicerentur simul ac ad partem vasorum inferiorem pervenirent? Quidquid 
ita sit, notatur quod fluida excreta a querceis radicibus et agris et pratis omnino noceant, 


OR: 


RESPONSIO Ap QUAESTIONEM :BOTANICAM. 5% 


O RAD OF SEO СЛ: N DIU 5. 


DE FUNCTIONIRUS i PROCREATIONIS. 


SEG TLO PRIMA. 


“De Florescentit et Fermi күү ye 


Р " кч " " ET HT 
ec n miaii } ut ji M ; 


Florescéntia et | foliatio iisdem. circumstantiis expositae videntur; evolutionis florum. 
foliorumqhe: causa. videtur attribuenda»temperiei;) flores, folis praecociores, mense 
Aprili vel: Maio, prodeunt, Flores inferiores primum explicantur, et floréséentia per= 
git ad. verticem. arboris accedendo. E4 dispositione jam probatur flores succo adscen- 
ie nutriri, non autem substantiis'in аёге per poros corticales haustis. . i 
‚ Genitaliumorganorum in Quercü, mònoicå, nempe,» peculiaris dispositio reddere 
videtur. fecundationem non adeo certam quam in plantis hermaphroditis. Si verum 
quaecumque ad. illam instituendam conducentia consideremus, in Ша statim non minus 
solers atque "provida: quam: in caeteris plantis Natura salutanda erit, Quercus enim 
fere omnes:sylvarum arbores altitudine superans; exponitur ventis, quibus pollen ad 
stigmata vehitur; flores caeterum masculi , insuper superiores, numero et longitudine 
femineos superant: quibus mediis addere liceat sat crassum volumen antherarum 
magnam pollinis quantitatem emittentium. 

Fecundatio sequenti modo locum habere videtur. Pollen ex antherd per valvarum 
aperturas ejaculatum ,' et per aéra sparsum, stigmatibus obvenit , quibus adhaeret 
ope liquoris glatinosi ; ; vel analogam subit mutationem ac si oleo solveretur; globu- 
li pollinis sensim diametro imminuuntur, sensim disparent , ac si auram genitalem 
ipsis contentam, sensim stigmati et proinde stylo ac germini traderent. Aura illa ge~ 


nitalis per vasa conductoria ad oyulum ducta , subsequentes ingeminat mutationes, 
sed. de quibus Natüra silet. 


) 


E2 SEC- 


bi VANE LOD ЕТ SAINTS MOULIN, 


> هشه‎ ie 


SEGCTIODSECUND A,’ 


De Fructificatione. 


Antequam flos marcessit, et pistillum expandi incipit, ovarium est impletum contextu 
celluloso subtilissimo qui omni puncto videtur naturae perfecte homogeneae, cujus 
cellulae pellucidae impletae sunt fluido limpido. Sub Шат fecundationem , membra- 
nae pericarpium formandae evolvi incipiunt; paulo post ovula sex, duo nempe pro sin- 
gulo loculamento, in contextu depinguntur: haec ovula corpora sistunt globosa, viri- 
dia, polita atque. lucentia; omnia placentae adjuncta , et accipiunt puncto Umbilici 
extremitatem vasorum nutrientium (:1 ).: Postea vero; unum ovulum, rarius: duo ( mihi 
nuper contigit vidisse in eodem pericarpio tria ovula omnino explicata) , ad superficiem. 
effert integumentum firmius et arctius, sensim et lineamenta vascularia, embryonis 
indicia, monstrat. Ea caeteris ovulis praevalens.evolutio unius ovuli ex absorptióne hus 
jusce magis activà videtur deducenda, quod ovulum omne nutrimentum usurpans, 
alia hoc privat sicque omnino Ша: delet... Sensim elongatur illud ovulum, formam in- 
duit ellipsoideam omnemque. ovarii cavitatem replet: ita ut: hylum basi respondeat; 
id temporis semen audit, et conditionibus ad vegetationem tandem acquisitis, e plan- 
tå demittitur , inviduumque format separatum ; conditiones evolutioni suae propitias 
praestolans, _ 


De morte naturali, partiali seu generali Quercás Roboris: Supplementum. 


Cum mors naturalis necessaria sit vitae sequela, i. e., cum quidquid vivit, ex lege 
naturali, ipsá hac vita necessario tandem deduci debeat ad tempus quo legibus gene- 
ralibus physico-chemicis resistere jam non valet; esse quidem duxi meae sortis istud 
negotii, ut mortem Quercüs naturalem seu partialem seu generalem , brevibus ex- 
ponam. 

Circa mortem et solutionem foliorum et aliorum organorum quae quotannis moriuntur 
eta planta solvuntur , plures а Botanicis theoriae fuerunt propositae; nulla autem quae 
accuratius legibus omnibus vitae et phaenomeni omni decursui respondet, quam quae 


in dissertatione hác de re conscripta demonstratur a Celeberrimo Vrolik (2). Folia 
tem- 


(12 Henschel, von der Sexualisic der Pflantzen, 1820. 
(2) Dissert, medico-botanica, sistens observationes de Defoliatione vegetabilium , etc, , Lugd. Bat. р. 5 
€t 599» ‘ 


RESPONSIO. An: QUAESTIONEM BOTANICAM. 37 
tempore defoliationis fato senili succumbunt, vita in arboribus superstite; quidquid 
vivit, ipsá hâc vità magis condensatur , magis rigidum fit novis in dies appositis par- 
ticulis omnibus tubis qui fluida vehunt, qui tubi sic vel plene occluduntur, vel ob 
nimiam rigiditatem inepti fiunt ad liquores ducendos. Dum tubi majoris diametri, 
et contra tempestatum injurias mélius muniti, in trunco immutati persistunt, tubi te- 
nuissimi in foliis obvii rigescere et occludi debent, quo facto folia per tubos illos nu- 
trita, sensim colorem flavo-pallum induunt, et necessario tandem moriuntur, quod 
in nostro climate fit appropinquante frigore hyemali. Quidquid autém mortuum cor- 
pori viventi apponitur, a corpore illo vivente lente absorbetur. Шиа igitur etiam 
cum folio mortuo ramo. viventi apposito fieri debet; petioli mortui lamina parti viventi 
apposita, a posteriore illà absorbetur, secundum legem generalem. Laminá autem ША 
absorptà quà folium cum caule cohaerebat , omnis cohaesio destructa , et noi petio=, 
lus a caule vel ramo solutus est, . 

- Eodem mechanismo explicandae obyeniunt mors atque solutio E masculorum 
et glandium cum pedunculis. In Quercu, foliorum lapsus mortem eorum non im- 
mediate sequitur; vasorum enim textus adeo fortis evasit, ut oscillationes , quibus 
solvuntur alia folia, ferre queat; eoque modo. ad ver subsequens illa servat, tum- 
que gemmae in axillis explicatae, folia funditus eruunt atque solvunt. Scitur amen- 
ta Quercüs mascula citiori morte corripi quam feminea; cujus rei ratio in varia eo- 
rum structurà et functione detegi videtur. Feminei quippe flores, ad succos ve- 
hendos quibus ovarium et postea semen explicari debent, destinati, pro illà fun- 
ctione tubis crassioribus magisque evolutis gaudent: quae vasa facile cernimus, flo- 
ribus utriusque sexüs, aestate floriparà, microscopio examinatis; florum enim quan» 
titas si cum axis volumine comparetur, in masculo amento, 15ad 20 flosculos aliquan- 
do ferenti, deprehendimus axim diametri multo minoris quam. axim feminei amenti 
saepius 4 aut 6 flosculis tantum referti : quae differentia videtur attribuenda minori 
vasorum capacitati et evolutioni, et proinde haec citius rigescere et obstrui, ulteri- 
usque phaenomenis modo enarratis obnoxia fieri debent. 

Ex praecedentibus abunde patet Quereum vegetare non nisi libro qui quotannis 
ad superficiem corticis internam producitur. Vita proinde quasi immortalis Plantae 
nostrae tributa, omnino fit vana et ficta, nec magis Naturae legibus obsistere po- 
test; ipsi enim Quercu crescente, stratorum ligneorum vasa successive occluduntur; 
succi in dies difficilius vehuntar; cumque liber tandem renasci non valeat, sensim 
sensimque imminuitur arbor, postea magis decrescit, et denique tota quanta desinit, 

Sic igitur, Arbor Gigantea, perire debes! terra, modo 114 vegetatione su- 
perba, nunc spoliis laetificatur ; germina quidem valida in sin» suo deposita, mox 
renovabunt sobolem, et ex ipsi morte species tua continuo resurget! 

Semper honos, nomenque tuum , laudesque manebunt. 
Е 5 С A- 


58 UW TOE SAINT-MOULIN; 


геа й A025 2L. ae ell reed 


CAPUT QUARTUM. 


QÜERCüS ROBORIS ANALYSIS CHEMICA. 


Si utilitatem ubivis cónópicuam ajnoscamus y quam Naturae serütatóri Chemia prae- 
buit, ejusque solers ' ac diligens applicatio , Inprimis tamen illam accepisse commoda : 
facile intelligimus ex illórüm laboribus, qui principia plantarum proxima indagati 
sunt. Quamvis enim laude non careat ulterior vegetabilium analysis, quá remotio- 
rum principiorum examen absolvitur, illa tamen nec tanta übertate nec tanta utili- 
tate sese commendat. Remotiora nempe principia fere ubivis eadem, non nisi pro» 
portione differunt, Quae'si ex herbis educantur , siquidem absque violentà quadam 
ilarum destructione acquiri nequeunt, intellectum 'subtilioris plantarum compaginis 
parum adjuvant. Materiarum vero proxime eductarum tum magna sistit diversitas , 
tum amplissimus patet usus, ut earum extractio et depuratio artes nonnumquam: plu 
rimas adjuvarit, et ad multa artium Naturaeque phaenomena intelligenda multum 
contulerit, Quem enim, ut hoc unum afferam, quem latet magnum lumen; quae 
haec analysis Pharmacologiam illustravit? "Nonne haec ‘ex indigenis quoque herbis 
elicere saccharum edocuit? Nonne plenius fermentationis phacriomens explicuit, in- 
deque vinariam artem multis numeris auxit? ` ° Quae nimirum omnia tot sunt voces; 
quae hujus analyseos laudes extollunt. ; 

Accedamus igitur ad difficillimam hancce disquisitionem, et propter ea quae dixi- 
mus, examen praecipue proximorum principiorum instituetur. 


De foliis junioribus et adultis Querciis Roboris. 


Folia e gemmis prodeuntia, trita scilicet, actioni calidi alcoholis submissa fuerunt; 
paulo post colore foliorum viridi tinctus est alcohol, et subfuscus color foliis imper- 
titus est: ipsis itaque binae colorantes substantiae sunt obviae. — Refrigeratione de- 
posita est parva materiei subflavae et granosae quantitas, quae alcohole frigido lau- 
ta, vel cerae consistentiam ‘et ductilitatem desiccatione induit; hác lavatione perac- 
tû , colorem habebat fuseum ; igne liquescebat et in vapores albos tota quanta resol- 


vebatur. Acido muriatico oxygenato immissa, albescit, consistentiam et ductilitatem 
| се- 


RESPONSIO Ар QUAESTIONEM BOTANICAM. 59 


cerae servando; mollior tamen' quam antea, nobis visa est. — Liquorem aleoholi- 
cum, in quo resina viridis suspensa erat, destillavi; alcohole: evaporato, materiem 
resinosam, viridem atque liquidam accepi; filtro immissa, ad siccitatem non facile 
perducebatur, stratis tamen tenuibus sub dio exposita, tandem siccabatur ; ipsi pri- 
mum levis sapor, at non multo post in ore producebatur amaritudinis sensatio; le- 
vis erat odor, peculiaris tamen, quasi foeneus; dissolutio hujus resinae in potassá 
aqua dilutà, colorem induebat luteum, qui ebullitionis ealore, migravit in viridem ; 
in ей plumbi acetas praecipitatum edebat maxime copiosum coloris viridi-subflavi. 
Шаш materiem credidi resinam colorem foliorum viridem constituentem. — Liquor 
aquosus residuus, ех quo chlorophylla ila fuerat dejecta , colorem habebat fuscum, 
odorem fatuum, saporem insuper adstringentem , amarum et nauseosum. Ferrum coz 
lore nigro, copiose vero ichthyocollam fusco vel intenso, praecipitabat; tincturam 
Heliotropii admodum rufabat; principium autem gallarum scytodepsicum in illo nul- 
lam attulit mutationem, — Ex his patet, in hoc liquore magnam reperiri materiae 
scytodepsicae copiam, nec non acidum gallaceum, Eadem quoque T in quer~ 
ceis gemmis adesse, compertum manet. 

Juniora Quercüs folia pluribus aleoholis portionibus successive adhibitis effeta, co- 
lore subflavo tum tingebantur; aquae bullienti colorem subfuscum , lentorem , et sub 
agitatione spumandi facultatem, induxerunt. — Liquor deinde evaporatus parvam : 
materiei pullae copiam praestitit, quae tenuibus stratis imo splendentibus adfixa est 
capsulae parietibus ; quae materies pulla tumescendo comburitur, vaporem foetidum 
vel ammoniacalem spirans: dissoluta in aqua, sulphatem ferri nigro colore, at fusco 
plumbi acetatem dejicit; neque ichthyocollà, neque principio scytodepsico ргаееі- 
pitatur, — Substantia Ша nobis videtur combinatio materiae animalis : ae principii 
scytodepsici , aleohole insolubilis. i 

Nunc autem haec folia sic alcohole et адай successive tractata, quorum color al- 
bicans in fulvum migraverat, destillatione vaporem protruserunt ammoniacalem adeo 
fortem, ut vix quidem ferri posset; productum praetered destillationis liquidum 
etiam omnino alealinum erat. Hic enim liquor cum acidis admodum effervescens , 
ferri solutiones sordido tinctu nigro turbabat, ipsasque acido muriatico saturatas de- 
jiciebat. Residuus in cornutà carbo, in cineres conversus, nullum quidem alca- 
li vestigium reagentibus patefecit; qui cinis absque effervescentià acidó muriatico 
dissolutus est; ex Һас dissolutione ammonia disjunxit phosphatem calcis; in eodem 
liquore nullum dein edidit praecipitatum carbonas potassae; in ipsum autem sic 
ammonia praecipitatum aqua calcis immissa, praecipitatum phosphatis calcis iterum 
fecit: hine in illo phosphas solubilis probatur. Folia illa partibus solubilibus effeta 
mediantibus alcohole et aqua, destillata scilicet , nobis praebuerunt productum al- 

са- 


40 V. $4. pe SAINT-MOULIN, 


calinum: alcali comes habebat acidum galicum aut. principium coriatium. — . Hine 
jam confirmatur tannas gelatinae Quercüs roboris foliis obvius (1). 

Nunc vero folia adulta in pulpam, quantum id effici potuit , reducta, novis qua- 
tuor portionibus alcoholis suecessive adhibitis leni calore, effeta sunt; postrema ` au- 
tem portio per aliquod tempus cum hisce foliis ebullierat. = Subvirides flocci om- 
nibus cerae proprietatibus pollentes, refrigeratione sunt depositi, — Folia sic effeta 
colorem fulvo luteum habebant. — Destillatione institutê in alcoholis separationem , 
resina. praecipitari incepit.simul ac spiritus vini quantitas ad ipsam plane dissolutam 
retinendam, jam non.sufliciebat: omni tandem alcohole evaporato, foliorum aqua ve- 
getationis in cornutá superstes, ex rubro-fusco colore distinguebatur. — Hae mate- 
riae binae seorsum. examinatae , proprietates fere easdem ac substantiae e foliis junio- 
ribas elicitae, nobis obtulerunt. Sic pars in aqua solubilis, cui sapor amarus et 
adstringens, gelatinam copiose figebat; ferrum nigro colore, luteo autem plumbi ace- 
tatem, calcis aquam albo-subflavo colore, praecipitabat, tincturam et Heliotropii_ 
fortiter rufabat. — Infusio autem foliorum aquosa, alcohole prius effetorum , proprie- 
tates fere easdem ac infusio foliorum e gemmis prodeuntium , obtulit. 

Caeterüm , haec folia sic aleohole et aqua tractata, infusioni cum acido nitrico aqua 
diluto admodum , nunc commisi ; ipsi nihilominus color luteus, ipso vel acido nitrico 
luteus tinctus impertitus est, Huic acido nitrico sejuncto immissus acetas plumbi, 
copiosum in eo praecipitatum edidit album. Id praecipitatum lotum et in aquam 
hydro-sulphuratam, immissum , liquorem fecit acidum , ex quo spontaneá scilicet eva- 
poratione , crystalla acida admodum accepi. Igne nigrescebant crystalla, parvamque 
cárbonis cópiam relinquebant: iste carbo lautus aciditatem aquae adhue sensibilem , 
eique facultatem praecipitandi calcis aquam in floccos, impertivit. — Antequam in 
acidum nitricum immissus fuerat acetas plumbi, per oxalatem ammoniae. calcis prae- 
sentia jam in eo detegebatur: acida illa in eo juncta calei videntur. 

Horum foliorum alia portio in acido muriatico macerata est; acidum expressum et 
paucis post diebus filtratum sequentia nobis obtulit, Ammoniae quantitas, quà aci- 
dum muriaticum satürari non potuerit, in eo praecipitatum effecit album, omnibus 
caeterå proprietatibus oxalatis calcis simile. Liquor dein filtratus et ammonia pla- 
ne saturatus, luteum edidit «praeeipilatum, phosphatis calcis cunetis оогон 
gaudens. | 

Ex hac proinde analysi consequitur, foliis Quercüs inesse materiem ceraceam , 
materiem resinosam viridem (chlorophyllam ) , magnam principii coriarii et acidi gale 

) li- 

(1) lisdem foliis materies mmeasa videtur adesse ; in eorum enim infusionem aquosam .immissus alcohol, 
substantiam sub formå floccorum dejecit; in cadcm praeterea subacetas plambi copiosum attulit praecipitatum mu- 
Cilagine et oxydo plumbi confatum. 


RESPONSIO An QUAESTIONEM BO TANICAM. 4 


lici. copiam , oxalatem calcis , phosphatem , calcis, magnam materiei, lignosae copiam, 
materiem vegeto-animalem ammoniam ГЫЙ өс, suppeditantem ( Vid. destill. ju- 
nior, folior.); materiem mucosam. , 

„Ut tandem salia detegerem , Quercüs folia spiritu vini, aqua 1 nec non acido mus 
riatico tractata, in crucibulo combussi; hi cineres fere albi reagentibus vexati , sulpha- 
tem potassae , phosphatem calcis, carbonatem ejusdem basis, silicam, et ferri indi- 
cia, praebuerunt. — Principiis igitur. supra dictis sulphas potassae , carbonas calcis ; 
silica et oxydum ferri, addenda obveniunt, | 


De floribus nondum explicatis. 


_Hosce flores nondum evolutos cum pedunculo communi in mortario vitreo tritos , 
macerationi cum alcohole commisi:.alcoholi color viridis, floribus autem subflavus 
inductus est, — Horum foliorum alcoholica infusio ad sextam voluminis partem evapo- 
rata, refrigeratione deposuit floccos subalbidos, pro сега sané habendos, quorum vero 
multo minor fuit quantitas ut experimentis confirmari potuerit; huic praeterea infu- 
sioni alcoholicae leni calore evaporatae dein aquam addidi, et materies resinosa viri- 
di-subfusca, aqua levior, illi innatavit. — Haec experientia experientia non longius 
processit; omnibus itaque partibus non absolutam habeo. 


De staminum filamentis, 


_Staminum filamenta experimentis nostris exposita antheris adhuc referta erant ; al~ 
соһон flavus color inductus est, Spiritum vini post septem dierum moram decanta- 
tum, in vasis clausis evaporavis quo facto, resina flava, mollis, e liquore dejecta 
fuit, Hiece liquor, cui rubro-fuscus color, sapor saccharinus et leviter amarus, aqua 
scilicet dilutus , ichthycollam tinctu albo-flavescenti figebat — Quercüs igitur fila- 
menta tres substantias solubiles continent: nempe, 19. resinam flavam e staminum 
antheris pro maximá parte elicitam; 2°. materiem saccharinam cujus levis amarities 
parvae quantitati resinae superstitis debetur; 5°. principium scytodepsicum. Ni- 
mirum inter. hasce substantias quaedam reperienda erant salia, quorum vero natu- 
таш, pro parva staminum de quibus actum est, copia eruere nequiyimus. 


De Quercüs Roboris humore. 

Quercüs Roboris humor, tempore Maio mihi allatus, cui rubro-falvus color, sapor 
styptieus, vel infuso materiae scytodepsicae proximne; sequentes reagentibus obtulit 
proprietates ; tincturam Heliotropii rufabat 5 ammonia, baryta, subcarbonas potassae, in 

Е ео 


"m MAX ar pr SAINT-MOULIN, ^ 


eó leve praeeipitatum albó-subflayuin effecit ; acido oxalico praecipitatum àlbunr | copio- 
sius ortum est; acidó muriatico oxygenato color luteus, et brevi post sedimen floeco-- 
sum ejusdem coloris; acido sulphurico concentrato color niger et odor acidi acetici $^ 
sulphate ferri protinus niger tinctus; ; ichthyocolli tandem praecipitatum album maxime 
copiosum , oriebantur: hisce jam аана. acidum galicum atque materies scyto-' 
depsica. Ita mihi sufficiebant ' indicationes, ut in aceuratiore ‘examihe pergere pos-' 
sem ; nec fere alia reagentia adhibui, cum ех illis nunc jam adhibitis раиса aut for- 
san fallacia efficere potuissem ; plane enim ignoramus actionem réagentium plurimorum” 
mineralium in diversas adhuc commixtas regni vegetabilis substantias, — Ut igitur de 
principiis proximis , quantum ettiéi poterat , judicarem , humorem illum in capsula por- 
cellaná. leni balneo arenae evaporavi ; odor seu sapor ille principii coriarii nonnihil 
perierat per evaporationem ; massa tamen ad siccitatem perducta et aqua айма» ich- 
thyocollam adhuc рада ас ferro nigrum, inducebat colorem. — Per evaporationem. 
humoris cujus color magis saturatus evaserat, magnam materiei extractivae , pullae a 
mirum, quantitatem accepi ; ; quae substantia calci vivae mixta, levem. ammoniae $pi- 
ravit odorem. — Eadem destillatione vexata productum praebuit амъ oleum 
spissum ac faetidum , carbonemque reliquit ustu difficilem, — Iste carbo i in quem aci- 
dum muriaticum affuderam , substantiam. praebuit deliquescentem , tinctiram Helio- 
tropii rufantem, cui sapor adstringens et stypticus : illum salem acetatem &lüminae' 
credidi. Acido sulphurico aquá diluto, extractum illud odorem fortem acidi acetici ; 
odori levi empyreumatico mixtum, illico sparsit, Alcohole non nisi parva quantitas. 
illius substantiae dissoluta est: ex hoc itaque extractum maxime mucosum probatur. | — 
Separata materie Ша quae per evaporationem dejecta fuerat, nunc humorem filtra- 
tum et aquå dilutum ichthyocollae miscui : sedimen ‘albo griseum maxime copiosum. 
ortum est. — Hocce principio coriario sécreto, liquoris. color jam magn4 parte per- 
ierat; sapor imo mutatus, nigro tamen. colore, ferri solutionem adhûc inficiebat: áci- 
dum igitur galicum ipsi liquori obvium probatur. - — DA dein solutione evaporatá , 
materies extractiva dejecta est, Ihterea flocci quidam e combinatione materiei scyto- 
depsicae cum ichthyocollà oriundi, fuerunt depositis Liquori ad siccitatem reducto 
alcoholem ebullientem infudi: istud reagens rubrum induit colorem ; maxima tamen 
extracti portio ‚ non soluta nempe, sub formå materiei nigro-splendentis ‘mansit. — 
Illius extracti dissolutio alcoholica ad‘ siccitatem evaporata, rubro-subflava , plane’ pel- 
lucida, videbatur; ipsi sapor salinus et acutus, humoremque aéris fortiter attrahe- - 
bat. Мас extractum aquá penitus solubile erat; acida autem erat dissolutio; in eû 
carbonas potassse copiosum. edidit praecipitatum, quod naturae calcariae credidi: am- 
monid leye praecipitatum жарыш. — Pars extracti alcohole insofubilis , i in aqua li- 
quefacta, pulverem fusco-subfulvum. deposuit, nullius saporis sensibilis , difficile com- 


burentem , fumumque spargentem corporibus animalibus combustis similem, ` Quam- 
vis 


изо ! Kp /"QUAESTIONEM "BOTANICAM. 45 


Nis ha materies in crucibalo argenteo rubra diu manserit, semper nigra visa’ est ; 
cum acido muriatico multum efférbuit у et carbo sub levis pulveris: formå separatus 
‘est!’ Nunc autem haec" materiés- aqui idiluta ‘est, liquorque' filtratus lope “carbonatis 
‘potassae , carbonatem calcis: praebuit, * "Mediante igitur: calore ; substantia extractiva 
videtur obtinére facultátem calcis acetatem —] et cr cani acidum , ut 
basi ejus sese jungat. | i enbor аў OMRÊ и 

t Unde” colligendum. дењ» ; Quercüs ‘Roboris humorem continere aquam , "ec. 
вош, materiem scytodepsicam, acidum aceticum ;" acetatem aluminae’ et calcis., 
materiam. mucosam et exti stint Y quibus. — átétas potassae етно obvenit, 


ra 7 
* 


“рг jusierilur Quercis Roboris corticibüs. 

7 Cortices j juniorum "Отетин in "pulverem grossum "T iterum et saepius cum 
sufficienti quantitate alcoholis infusi sunt; ita ut postremá vice: nullo amplius colore 
vini spiritus tingeretur. "Liquor hicce filtratús, cui color rubro-füscus, odor ama- 
rus et adstringens; addità aqua lactosus reddebatur, et in eo salphas ferri pulchram 
ciebat colorem caeruleüm. — Hancce corticum infusionem alcoholicam destillavi, ut 
alcohol sejungi , ét materies iu eo dissolutáe, separatim obtineri-potuerint. Alcoho- 
le evaporato , aquosas ‘liquor residuus materiem resinosam pulyerulentam, griseo~ 
subfuscam , saporis adstringentis, deposuerat + quae materiés, eaeterum ichthyocol- 
lam abunde figens, et sulphati ferri colorem intensum viridem inducens, alcohole 
et aethere sulphutico plane solvebatut : haec dissolutio abundé praecipitabatur aqua, 
et ita turbata, sulphatem ferri in virides floccos dejiciebat; in oleis praeterea fixis 
et in potass4 et sod4 dilutis aqua, solvebatur ; missa autem in ferrum rubro-can= 
descens, primum flammam luteam , deinde fumum spissum atqué copiosum, sparge- 
bat, paululo carbone ustu difficili relicto. — Liquor ab Һїёсе materie resinosa Fem 
siduus, odoris fatui, coloris fusci, chartam sueco Heliotropii tinctam rufans, sedimen 
copiosum subflayamque cum ichthyocollà dedit; cáeruleum inducebat colorem so- 
lutioni sulphatis ferri; colere autém füsco sulphatem cupri praecipitabat ; ` nullam 
vero mutationem in potum tartratis antimonii et potassae, nec in solutione Kinae 
vulgo dictae. Sancta - Fé, effecit; formå tandem floccorum subflavorum aqua cal- 
xis; acetate autem; plumbi luteo floccoso , dejiciebatur. Semper observavi praecipi- 
tata variis reagentibus acquisita ,: fieri copiosiora , pondere aequali ,. in junioribus 
quam in vetustioribus corticibus. In éortiée igitur principium seytodepsicum ot aci- 


д амы... 


T эд 3: ni и v? p Iidem 


(1) Ex Corticibus а. mulum acidum galicum extricare potuit а, Davy С Philosoph. Transact. for 
` 1803 ) , qui multorum corticum analysin instituit, ео praesertim consilio , ut latentis in iis coriarii copiam cogno- 
F 2 $ce- 


44 “у. J, pe SAINT-MOULIN, 


..lidem cortices pluribus alcoholis portionibus successive adhibitis effeti, nunc cum 
aqui pura infusi sunt , ipsi colorem subfuscum , lentorem , et sub agitatione spumas 
agendi facultatem , impertiverunt: exin jam indicatur substantia mucosa. In hácce 
infusione tinctura iodii caeruleum ciebat colorem, amylo tribuendum. — In ean- 
dem corticum infusionem infudi solutionem sulphatis aluminae et potassae, cui in- 
fusioni dein solutionem subcarbonatis sodae immisi; quo facto, dejectum est alu- 
men ,- quod. prineipium., se. praecipitando, materiem colorantem secum contraxit ; 
receptum deinde praecipitatum acido hydrochlorico aqua diluto traetavi, quod aci- 
dum alumine. positum est, materiemque, sejunxit colorantem, quam largá aquae co- 
pia lavavi, eo scilicet consilio, ut parva pars hydrochloratis aluminae ipsi adhae- 
rentis tolli potuerit ; illam dein igne leni siccavi, et aceepi substantiam pulverulen- 
tam, coloris fusco-subrubri, materiem nimirum corticis colorantem. — Pars quae- 
dam illius infusionis, quam seposueram , in capsula porcellanà balneo arenae evapo- 
rationi commissa est; urgente evaporatione , liquor coloratus est, extractumque fusci 
coloris, igne ductibilem, praebuit; in hancce materiem suffusus alcohol, non nisi 
partem quamdam dissolvit, residuumque: floccorum forma dejectum est: omnino igi- 
tur mucosum videtur extractum. — Idem extractum aqua penitus solubile, tume- 
scendo comburitur , vaporemque factidum, nimirum ammoniacalem , spargit. — Pars 
quaedam corticum alcohole et aqui tractatorum, acido bydrochlorico aquá diluto 
immissa est; postero die aqua novà lavayi residuum, pro acido ipsi adhaerenti S€- 
cernendo, et tandem accepi materiem solidam , coloris albi sordidi, saporis et odo- 
ris expertem, vulgo nuncupatam. principium onam ne — Alia pars corticum alco- 
hole et aqua, ut diximus, tractatorum, infusioni cum acido nitrico commissa est, 
quod. acidum , licet aqui dilutum, luteo colore tinctum est, In hoc acidum filtra- 
tum immissus acetas plumbi, copiosum in ipso praecipitatum effecit album. , Id prae- 
cipitatum lotum et aquae hydrosulphuratae immissum, liquorem fecit acidum , ex 
quo, spontanea scilicet eyaporatione , crystalla admodum acida accepi; quae cry- 
stalla igne nigrescebant, parvamque carbonis partem .relinquebant: iste carbo lotus 
aciditatem xs sensible adhuc, eique facultatem aquam calcis floccorum formà 
prae- 


sceret, De partium istud principium aut acídum galicum constituentium natura et indole, multe cortroversiae 
existunt; illud autem sí notatur, quod ‘I. pleraque соѓрога gélatinam ` figentia , sint acida; 2. quod saepius in- 
fusiones vegetabiles.illam non nisi addito acido praecipitare possint ;, s. quod denique magna pars nativorum co- 
Tiariorem tincturam. Heliowopii гит, inde colligendum videtur, principia coriaria nihil esse nisi combinationes aci 
dorum vegetweüium cum substantiis quarum natura variare potest; quae opinio Chemicis nostri aevi eo ` yerisimi- 
Лот est, quod plurimae vegetabiles substantiae , quibus si acidum quoddam addatur, gelatinam  praecipitandi fa- 
cultatem obtineant, Quis praeter credat corpus tannans sui generis reipsa existere, cum illud purum nequa- 


quam obtineri possit ? ipsi enim semper. adhacicse „acidum galicum notatur ; in officinisque coria colore nigro tingi 
$olent solutione sulphatis ferri, 


(ok 


ya 


RESPONSIO ap QUAESTIONEM BOTANICAM, 45 


praccipitandi, impertivit. Jam priusquam in acidum. nitricum fuerat immissus acetas 
plumbi, oxalas ammoniae in eo calcem praesentem indicabat; acida igitur de qui~ 
bus agitur, calci unita erant. — Tertia pars horum corticum cum acido muriatico 
macerata est; acidum expressum et post dies aliquot filtratum sequentia praebuit. 
Ammoniae quantitas, cujus ope muriaticum acidum saturari non poterat, in eo 
praecipitatum effecit album, omnibus oxalatis calcis proprietatibus gaudens. Liquor 
dein filtratus et ammonia saturatus , luteum praebuit sedimen phosphati calcis simile, 
Ex his igitur experimentis intelligendum. videtur, in corticibus quercinis inesse: 
principium scytodepsicum , acidum galicum, materiem resinosam coloris griseo-sub- 
fusci, paryam amyli quantitatem, materiem mucosam et extractivam, materiem co- 
lorantem, principium lignosum , oxalatem calcis, phosphatem ejusdem basis. 

. Nunc autem ad salia in corticibus querneis alcohole , aqua et acido muriatico suc-, 
cessive tractatis reperienda petendo. Jani itaque, hosce cortices in erucibulo 
combussi ; cinerem fere album immisi in aquam , et solutionem justo modo evaporavi. 
In partem hujusce solutionis infudi aquam barytae; conflatum est praecipitatum al- 
bum, quod dein acido nitrico tractavi: cum effervescentià protrusum est corpus ga- 
zozum quod in aquam. calcis tubo mediante deduxi; corpus gazozum ita fuit absorp- 
tum, albumque citum est praecipitatum, quod, acido acetico diluto tractatum, de 
novo efferbuit cum evolutione ejusdem gazis, omnibus acidi carbonici characteribus 
praediti; hoc igitur acidum cineribus obvium videtur. Cum autem acidum nitricum 
omne praecipitatum dissolvere nequivisset, variis fortissimis acidis residuum tracta- 
wi, et semper in iis insolubile mansit; id igitur sulphas barytae videtur. — In 
aliam liquoris portionem oxydum argenti infudis formatum est praecipitatum acida 
nitrico.solyi nescium , ammoniá vero admodum solubile; hinc acidum hydrochlori- 
cum videtur.: — Etiam inveni phosphatem calcis, subcarbonatem potassae, carhona- 
tem calcis, oxydum ferri et silicam. 

iı, Praecedentibus igitur addenda principiis obveniunt: subcarbonas potassae , sulphas 
et hydrochloras potassae, carbonas calcis, oxydum ferri et silica. - Vix opus est mo», 
nitu, quantitates materiarum organicarum difficulter definiri posse ; арпа enim ali- 
quid aquae retinent , quod non facile ab illis removeri potest; saepius siecatione ad 
temperaturam aquae ebullientis. aliquid ipsius materiel, deperditur. Huic defectui 
analyseos nostrae certe facilius veniam dabit, quicumque chemiam experimentalem 
usu ipse suo cognovit. ay att 


De glandium cupulis. 
Infusio phen. ath alcoholica , cui color ИЯ йе, ѕарог amarus еі adstrin- 
gens admodum, resgentibus vexata , nobis obtulit resinam viridem amaram, princi- 
F3 | pium 


46 MET Lr SENET їл 


pium scytodepsicum , acidum galicum , acidum: Бетал — Infusio’ aütem earumdem: 
aquosa concéntrata, saporem 'hábebat "acidum , ‘salsum ‘et subnaüséosum ; aqua’ calcis’ 
praecipitabatur ; etiam ammonia dejiciebatur, её їп hoc postremo: савт,’ filtratus li-* 
quor de novo aqua calcis préecipitabaenr’s hine acidum phosphoriéuni j mutias’ рїш 
nae copiosum quoque sedimen in Ша efficiebat. Ша igitur infusio aquósa , quae cgi 
lorem praeterea nigrum inducebat ferri solutionibus, continet phosphatem cir a 
acidum liberum (phosphoricum? ) , sal potassae, - acidum galicum. 

` Cupularum tandem eineres, duri et agglutinati, saporem habebant salinum et levi- 
ter alcalinum ; atqui chartam Heliotropii caeruleam reddebant acido quodam. ru- 
befactam. — Solutio eorum aquosa, acido muriatieo saturata, nullum fere praécipi- 
tatum aqua caleis edidit; minimam igitur phosphatis alcalini partem continet. = 
lidem cineres loti et cum sub-borate sodae fusi, colori nigro luteum induxerunt: 
quod ferro oxydato videtur attribuendum, — Cineres iidem loti in àéido muriatico 
cum effervescentià dissoluti sunt, exceptà silicae parvà quantitate, Colore albo- 
subflavo dejiciebantur per ammoniam, caeruleo autem per prussiatem eem et 
jam per ammoniam praecipitati, etiam oxalate ammoniae dejiciebantur, 

Cupularum igitur cineribus inesse videntur: parva pars phosphatis potassae , phos 
phas calcis , carbonas ejusdem. basis , ferrum oxydatum, bec ا‎ et silica. 


De glandium pericarpio. 


Infusio pericarpii alcoholica, colore luteo inducta, saporem habebat amarum; eva- 
p9rstioni commissa, in Titel abiit coagulum quasdam partes virides continens; 
quod aquá lavavi; liquor filtratus chartam succo Heliotropii tinctam ` rufabat 3° per 
aquam calcis in floccds subflavos dejiciebatur; per oxalatem ammoniae in album gras 
nosum ; per acetatem plumbi in luteum floccosum; sulphas ferri in eo primum nül- 
lam efficit mutationem , acidi autem excessu saturato, liquor caeruleo nigrescenti 
tingebatur. — Acidüm liberum jn hic infusione contentüm videtur acidum phos+ 
phoricum. == Eadem illa solutio platinae muriatem colore luteo dejecit : hinc sal 
quoddam potassae indieatur; nitras barytae copiosum in illa praecipitatum, acido 
nitrico solvi nescium » effecit ; hinc acidum sulphuricum, — Altera pericarpii infu- 
sio alcohotica ad siccitatem evaporata, ‘aqua diluta, materiem omnibus resinae pro+ 
yrietatibus praeditam, praebuit; haec resina, alcohole recepta, pulverem dedit sub- 
flavum combustione Spargentem odorem corporibus animalibus combustis similem ; 
cinis ejus fuses in acido muriatico: dissolutus, ipsum colore luteo tinxit. Ea cine- 
rum dissolutio colore vasmnleg dejiciebatur per prussiatem potassae; albo autem ro- 
seo, per ammoniam, 

Infusioni igitur Pericarpii alcoholicae, i inesse videntur: principium: scytodepsicum , 

for- 


RESPONSIO 45:QUAESTIONEM. ВОТАМІСАМ. 47 


forsitan acidum райїсиїа ,.sal basi potassáe et calcis, acidum Pied qun vides 
sulphuricum , resina, oxydum ferri et,manganesii... o ^ 

-Infusio pericarpii aquosa, fere easilem, minori tamen intensitate, proprietates Ф- 
tulit, Pericarpia. tandem Ша alcohole. et aquá successive tractata, im crucibulo 
combussi з: cineres continebant phosphatem. potassae et — carbonatetà calcis , 
ferrüm -oxydatum et silicame) ©.) Geslo 1 | 

К 

бл mtorr? ‚зел! De  guereinis glandibuey 
пинин taut 
-3* Operatio.: Infusio iglandinth i in piedi "radulà. extenuatarum , saporis amari 
et adstringentis , tinctüram Heliotropii rufabat ; ichthyocollae solutionem colore ѕпЬ = 
flavo :praecipitabat , nigro 'autem ferri solutiones. Ex his et aliis experimentis in 
eandem. rem: adhibitis: mihi patuit in glandibus i inesse , acidum galicum,, materiem 
scytódepsicam, acidum liberum, ` : 
2% Operatio. : Quamdam glandium. partem in pulverem tenuissimum in mortario 
marmoréo extenuavi; quem pulverem, coloris rubro-subflavi, in cribro: supra vas 
posito, dein: deposui, et largá aquae copia dilui; pulveris color idem mansit, 
Aqua, cüjus:ope:dissolutus est mucilago, secum traxit feculam amylaceam quae, im 
Ша solvi nescia, «lejecta est $ aquam: illam, eui color succineus, et; sapor infusionem 
quernei ligni referens, decantavi, et materiem residuam filtro immissam, lavavi, 
donec aqua efllaebat limpida et omnis odoris expers deprehendebatur ; quo facto у 
fecula leni calore siccata est. Id amylum humidum coloris est, ut ochra, lutei sor- 
didi, de quo .'tamen: cólore ; siecescendo у aliquid: demittit, ét ad "colorem gallarwz 
in pulverem extenuatarum tandem proxime accedit, · Materies illa, nempe no» аша- 
ra; sapore! scobis querceae distincta, certe sistit amylum ; iddio enim. triturata, 
caeraleo tingebatur colore, et cum aqua cocta, glutinum effecit coloris rüfi adinodum 
fuscati , lignique: quernei: gustum. continuo servans.. Ex hoc amylo sicco nullam tin 
ctüram. traxerunt aqua et vini: spiritus. — Alio experimento novimus " sola expres-: 
sione succi, reliquum destitui amaritudine et adstringendi facultate, et siccatum in 
pulverem tenuissimum redigi, nullo modo ingratum. i 

-5% Operatio.: Aqua frigid& glandium: farinam: tractavi 5: анн duorum. dierum ma- 
cerationem liquor. filtratus,'in tres portiones: divisus est.’ 1°. In alteram: portionem 
alcohol infudi, et materies: mucilaginosa floccorum  viseosorum. formå idejecta езі; 
29, In’ alteram dein infudi: 'potassam-silicatam , quae secundum Cl. Thompson 
sententiam omnium optimum reagens videtur ut gummi dissolutam dignosalur 5 al- 
bum in ed práecipitatum effecit floccosum. ::59; In. postremam tatem infadi: subace-, 
tatem plumbi et copiosum accepi praecipitatum ynucilagine et oxydo plumbi compo- 


situm , oxydo nempe, hydro-sulphates enim solubiles, ut hydro-sulphas : potassae et 
$ ‘Soe 


43 ON FT BE SAINT-MOULIN;: 


sodae , illud oxydum in sulphuretum plumbi, convertebant,. Ex his itaque conclusi , 
in glandibus. existere materiem mucilaginosam. > .::>: si ‚айдин lod 

4* Operatio. Glandium farinam ex aquá subactam in apii mollis] sub epi- 
stomio fontis aquae venam tenuem inducentis, donee aqua, quae initio lactosa erat, 
jam nihil partium alienarum -dissolvens , limpitudinemi. suam servaverit; tum: in’ mas 
nibus habui substantiam quamdam mollem, elasticam , coloris albo-subgrisei,, odoris 
spermatici, omnibus tandem dotibus glutinis praeditam. 

5* Operatio. Quum glandes maturae, quamvis amarae et austerae, saporem imo 
subdulcem habeant, nobis succurrit opinio, quamdam in ipsis sacchari quantitatem 
latere; ita ut curasse natura videretur, ut in glandibus substantias saporé et proprie- 
tatibus maxime contrarias libens miscuerit. Atque ut haec facilius intelligere potue~ 
rim, sequens institui experimentum. Glandium itaque farinae: libram octuplá aquae 
portione dilui, cui addidi unciam fermenti aquá subacti; hancce dein: miscelam ex- 
posui temperaturae 20? ad 25? 4- о; horae dimidio quo haec gesta sunt, fermentatio. 
jem locum habuit, immo et ad sex pollices extra liquorem supereminuit, Duobus . 
post diebus, liquorem in eornutá destillavi, et quamdam. aleoholis quantitatem ac- 
cepi. Atqui jam perspicuum est, absente saccharo, nihil alcóholis. formari posse; 
quum alcohol nihil aliud sit nisi saccharum, substractà quadam. carbonii et oxyge- | 
nii quantitate in proportionibus acido. carbonico.. formando. idoneis ; , hujusce ; autem. 
acidi carbonici pondus fermentatione protrusi, circiter dimidiae parti sacchari in li-, 
quore latentis aequiparatur, Ex his itaque, saccharum in — геройа abunde. 
patet. ’ 92 > 

6: Operatio. Quamdam farinae glandium poetiviiem i-i tractavi tetnpéfis 
25°, 26° therm, Centig.; quatuor post diebus liquor decantatus est et in eum infudi: 
partem aquae octuplam. Brevi post autem. ipsi supernataverunt flocci leucophaeo: 
proximi, qui tanquam olei concreti species considerari. possent; quoniam .quando , 
resina alcohole vel aethere soluta, in aquam infunditur, ipsa semper vasis fundum. 
petit; quod vero phaenomenum in hac operatione locum non habuit, Huc- accedit, 
quod circum supraque floceos illos supernatabat oleum fixum fluidum, quod. oleum . 
aquae decuplá portione dilutum , et in breve testu introductum , lychno spiritu. vini 
confecto calefici; omnino in vaporem abiit aqua, et oleum tandem ір. carbones re- 
solutam est: ex hoc igitur illud oleum esse fixum jam concludendum est. Item fuit 
‘le specie olei concreti supra dicti: quae olei species odoris et saporis expers erat. — 
Res «tiam longius processit. Glandes enim in pulverem subtilissimum extenuatas: 
tractavi pOtecc4 causticá multá aqua dilut4, ipsasque per quadrantem horae inferve- 
feci; decantavi et ad «-isesimam partem. evaporatione dein reductus est liquor; quo. 
facto, in ipsum infudi quamdam acidi hydrochlorici quantitatem , quae potassam ad- 
hibitam saturare potuerit, Liquori etiam supernatavit oleum quoddam , idem sane. 

k ac 


RESPONSIO Ар QUAESTIONEM ВОТАМІСАМ, 49 


ac illud aethere acquisitum, quod vero, agente potassá, in acidum oleicum sine 
dubio conversum est, quodque oleum , saponis specie ita format, dein acido hydro- 
chlorico sejunctum est. 

g* Operatio. Quamdam glandium partem in aqua per viginti quatuor horas ma- 
ceravi, ut inflari et sensim ad statum humiditalis naturalis revocari potuerint. Рег 
hanc infusionem , dissolvitur parva pars materiae extractivae quae colorem subflavum 
et saporem amarum aquae impertitur. Glandes dein in mortario marmoreo mediante 
pilo ligneo pinsui, ut in pastam reducerentur, quo facto, illas in porphyrite cum 
ligno versatili trivi. Glandes commode tritas dein in ampullam, in quá sufficiens 
alcoholis concentrati quantitas, immisi; vini spiritus aureum colorem intensissimum 
brevi post acquisivit. . Ampulla in loco subcalido exposita, saepius de die agitata fuit. 
Liquorem dein, post viginti quatuor horas filtratum , cum forti expressione colavi. 

Farina in lagenam de novo immissa cum nova alcoholis portione, per viginti qua- 
tuor horas infusa est; multum etiam coloris acquisivit alcohol; modo quem jam vo- 
lui, colavi, et easdem institui operationes donec nullo jam colore tingeretur alco- 
hol, Postremá vero infusione colatá , in farinam linteo impositam iterum et saepius 
alcoholem infudi, uti scilicet melius lavari potuerit. Farinam postea prelo vexatam 

stravi craticulis chartá obtectis, et aére libero siccavi 5 ; quae піші, х цор * ашата, іп 
pulverem reducta, cribro serico succreta est. 

Omnem deinde vini spiritum in farinam glandium adhibitum destillavi ; liquori 
aquoso, nempe coloris subrubri, supernatabant flocci gummi-resinae opacae ; liquore 
autem filtrato, gummi-resinam in filtro accepi; quae substantia, amara, aquá solve- 
batur, liquoremque ciebat subflayum. Alcoholi autem; in quo male solvebatur, colo- 
rem luteum inducebat; hanc resinam praecipitabat aqua, et mixtio tinctu albo et 
lactoso distinguebatur. . Liquor filtratus, ex quo resina disjuncta fuerat, saccharino 
sapore et non рагу amaritudine distinctus erat; color ejus potassi non mutabatur ; 
‘hancce liquorem evaporavi, et accepi extractum omnino saccharinum , at amaritie 
notum, , 

8* Operatio. Glandes omni amaritie destitui, ope alcoholis, et aquae experimen- 
tis patuit 5 at. methodum multo minores sumptus et labores exigentem inquirere ope- 
ae pretium erat... Quem in finem, glandes aqua coxi, sperans fore ut amaritudinem 
earum secernerem ; at omnem amaritiem et astrictionem servaverunt, Cum vero non 
me lateret potassam facultatem habere varias resinas modificandi, glandes in cineri- 
` bus ligneis calidis сохі, et hácce methodo, illas omni amaritudiue et astrictione li- 
berásse: contigit, — Potassa cineribus obvia, cum resi»4 glandium amara combinata , 
amaritudinem glandium destruisse videtur, formando quamdam saponis speciem ; re- 
Sinis enim impertitur facultas cum potassá seu 5004 connubium ineundi, 

Ex his experimentis constare videtur, Glandibus Quercinis inesse acidum  gali- 

G cum ; 


50 V. 4. vë SAINT-MOULIN, 


eum; materiem scytodepsicam ; acidum liberum; feculam amjylaceam ; materiem mu- 
cilaginosam ; gluten; materiem saccharinam; resinam amaram; materiem extractivam $ 


oleum fixum, ; 
- Qineres continebant potassam , phosphatem calcis et potassae , sulphatem potassae , 
oxydum ferri , silicam. 


Destillatio ligni. Quercus Roboris, ejusdemque humi fuscae. 


Cl. Saussurius e ducenis granis ligni quercei, et quantitate aequali ejusdem 
arboris humi, destillatis acquisivit (1): 


E ligno Ex humo 
pollices, cubos pollices, cubos 
Gazis hydrogenio-carbonati, .'. . 116 . 224 
Acidi carbonici. „ . » oye e sie e o 29 34 
Aquae continentis acetatem aci- 
dum ammoniae. e a. . seee: 80 grana 55 grana 
Olei empyreumatici. e e e:e e.e 13 20 
Carboni, ... «e ee ee cee 42 59 
Cinerum. ..ieccccevsene i 8, 


Et sic huic parti Chemicae finem imponimus, cüjus difficultas pro desiderandis 
yeniam impetrat. 


CAPUT QUINTUM 


QUERCüS ROBORIS CULTURA. 


Omnes fere expositiones , omnia sola Quercui conveniunt: nimirum imae valles, col- 
lium dejectus, vertex montium , solum siecum ac humidum, pariter- argilla , limus et 
arena; arbor vero illa Europaea, septentrionale frigus fagiens, felicius crescit in ter- 
ris limosis, prefundis atque fertilibus ; ipsi nee omnino displicent terrae arenosae, 
cretaceae et calculosac, dummodo justà proportione sint profundae. 


Quercus non nisi glandibus zeultiplicatur; hae autem tempore quo demittuntur , 
tum 


(1) Th. de Saussure, Rech, chimig. sur la Vége page 163, 164 


RESPONSIO A» QUAESTIONEM BOTANICAM. 51 


tum enim maturae, solo mandari debent ; quae vero priores ac posteriores sunt des 
missae, glandes merito rejici solent, et prorsus crassissimae, praegraves, porro maxi- 
me coloratae, et ex arboribus longe robustis ortae, eligendae obveniunt. 

Scitur solum ad plantarium destinatum esse debere clausum et optime praepara- 
tum; quin ét illud eo magis. subactum est, quo felicius crescent glandes. Quum 
vero Quercüs perpendicularis radix alte descendat (1), solum potius ligonibus fo- 
dere quam aratro , longe praestat;,aratrum quippe nil nisi superficiem dividit, non 
item vero ligonum usu, In hancce operationem brachiis hominum ita confectam ni- 
mirum multo longior et carior opera insumitur, at summi nostratum labores etiam 
centum annis compensati mitigantur (2). 

'Glandium satus variis quidem modis institui potest. Jam enim, semina huc et illuc 

( gallice à da volée), aut in sulcorum directionem, seruntur; at postremo hocce mo- 
do, ab intervallo pollicum octo ad: decem usque, quantum fieri potest, disponi so- 
lent, Primo autem anno cum frigore plantarium indiget, avenam aut hordeum si- 
mul serere multum confert; eo enim modo, praeter sumptus jam pensitatos, a nimiis 
Solis ardoribus defendetur. Secundo autem. anno repastinabitur plantarium ; quo 
facto, istiusmodi iteratio jam non nisi quarto, sexto, etc. institui poterit, donec suis 
pollens viribus, nec indigum nostri, malas suffocat herbas, Plantarium ita confec- 
tum а suibus, muribus, porro tia dein a vaccis et ovibus defensum , necessario 
feliciter crescere debet. 
"2А Па sistit methodus magis oeconomica, quae fere exclusorie pro vacuis sylvarum. 
spatiis iterum frequentandis instituitur. llla autem in eo versatur, quod per inter- 
valla ad duos vel tres pedes terram largo ligone subvertant; in medio dein tres vel 
quatuor glandes ad altitudinem trium vel quatuor pollicum seruntur: ;. Subsequenti 
anno solum iteratur, et plantarium eo modo quem'supra voluimus , colitur, 

Caeterum'; sunt qui. perpetui seminarii institutionem , uti pluries эссері; prae сае» 
teris-extóllunt, Quem in finem in .pulvinis (gallice plate-bande) semina ей qua 
decét distantià , seruntur: per quinquennium repetitur haec operatio. Quinto autem 
ünno Quercus: e priori satu oriundae, trarsplantantur , novisque supplentur glandi- 
bus.’ In perpetuam ita renovatur seminarium, ех quo juniorés plantáe , terreno séi= 
. licet Tu" pius lg rbi Si eo quintum ‘annum agens, viribus ad 
—: i i trans- 
CER EN is) Ks ‘Quantum vertice dd auras 
SSIR ( Aetherias , tantum radice in Tartara tendit. 

> i ‚ Virg 

€ 2) Сш арий БОНА magna quercei figni copia sibgulie annis absumitur, erit illud tempus cum annona 
gravi conflictabuntur , si scilicet in hác arbore pretios4 ubivis colenda indormire pergant. Cuique tamen domino 
Táec res esset admodam im facili, ut scilicet in hortis aut aliis in locis quamdam glandium quantitatem serere 


Possen” Ecquando ‘dies futurus est, quo vacuam isuusmodi meglectü Patriam visuri sumus ?  Quandiu ctiam turor 
iste sylvas destruendi nos eludet? 


G 2 


transplantationem non polleat, glandes in aliis pulvinis serantur oportet; quod " 
confici nequeat, finis hyemis exspectetur, et per hancce aestatem glandes per strata 
dispositae et cum arená semi-siccatà mixtae, in loco sicco et arenoso collocentur. 
Verno dein tempore, cum gelu jam non est timendum, cauta manu glandes vicibus 
alternis capiuntur, parcendo radiculae vel plantulae; et in fossis vel sulcis in finem 
praeparatis ita collocantur, ut ad coelum plantula vergat. lllud autem objiciendum 
habemus, quod extremis. digitis radiculam stringere. quidam soleant , eo scilicet con- 
silio , ut radicis perpendicularis formatio impediatur; quod perperam tamen; Quer- 
cus enim procellas ferre succosque nutritios ad magnam altitudinem haurire debet. 

Ex ipsa vel natura transplantata Quercus non nisi таспа difficultate radicatur 5 
optima tamen cultura evolvuntur fibrillae quibus transplantatio felicem habet exi- 
tum, Haec autem ut prosperius succedat, ante annum jam fossae sunt praeparan- 
dae, ut terra scilicet principiis fecundis per aéra sparsis imbui potuerit. Caveant 
inprimis ne perpendicularis radix seu. fibrillae mutilentur ; caveant insuper ne cava 
in quibus sunt collocandae , magnitudini. et viribus radicum respondeant. Quercus 
e sylvis ortae magnoque pretio emptae, yulgo pereunt si transplantentur, eo quod 
radices decurtatae fuerint. ` | 

Quercus nostra a bimatu ad quinatum usque, et duobus anni temporibus, ex ipsà 
soli naturá , transplantari potest. Verum enim, in locis siccis atque frigidis per Fez 
bruarium atque Martium plantetur, autumni quippe et hyemis aquationes copiosae 
radicibus arborum tempore autumnali consitarum nocere possent. In solis vero sic- 
cis plantationes institui possunt, cum glandes fiunt maturae, cumque folia autum- 
no demittuntur, Cautiones profecto jam enarratae, et sequentes vel utráque aestate 
nunc adhibeantur, ; : 

Jam itaque gelu vel aquilone vexantibus nulla unquam planta eradicanda est; 
quippe si ventus , inprimis exeunte hyeme in radices irrumpat, hae protinus siccan- 
tur; pororum contractio et occlusio locum habet, suctus itaque radicum , et proinde 
succorum motus languescunt, eoque modo pereunt arbores. Tempore autem plu- 
viali plantas evellere satius est, et ad diem usque transplantationi idoneum illas. ter- 
rà obruere. , Quod si transplantatio Мерве Februario Martiove instituta fuerit, ut rae 
dices adhuc tenellae a nimiis caloribus subsequentibus aptius .defendantur; arbores 
paleá cingere, nec non quibusdam frumenti fascibus fossarum quadratum cooperi- 
re, multum quidem interest: tempore enim aestivo terra sic frigida manebit, pa- 
leaque putrefacta in fimum cedet. Retulisse praeterea juvabit, quod juniores plantae 
palis sustineri, spinisque pro arcendis animalibus, si campo liber aditus pateat, 
obtegi debeant, ри А 

Quando Quercuum minorum resatarum radicibus parcitum fuit, ірѕаѕ succidere 
omuino fit inutile; si vero fuerint decurtatae , tum succisio fructuose instituitur, -In 

syl- 


RESPONSIO Ар QUAESTIONEM BOTANICAM. 53 


sylvis pereunt rami laterales; Quercuum autem a caeteris sejunctarum rami junio- 
res adhuc interputari debent; in crassioribus enim ramis succisis vulnera partem 
interiorem rondentia obtinent. Si quis in sylvis, ambulacris, etc. consitas Quercus 
felicius crescere velit, per priores annos arationibus minimé parcendum erit, 

Nec silentio praeterea premendum, quod apud Anglos, in Comitatu Yorck, 
Quercus antiquo modo jam non serantur; fadicüm enim pullis satae, ad 50 vel 4o 
pedum altitudinem, decem pollices crassitudine colligentes, intra is annos. perve- 
niunt. Acra Quercubus ita confecta viginti libras Sterlings domino refert: alio 
autem. culturae modo, acra illa vix plus octo Shellings per annum refert ( Cl. 
Marshall) (1). ' 

Quercus Robur crassitiem | et altitudinem immensam obtinet, Quis nostrüm non 
audivit de Quercu illà, cujus rami quatuor, et quinquaginta pedes longi, trecentos 
equites seu quatuor millia peditum. inumbrare poterant (2)? Naturae etiam studio- 
sis Bruxellarum contigit magna admiratio hujus assis querceae longitudinis centum 
et viginti pedes, habentis. Hisce addam , quod in Pago Allonville dicto (in 
Praefecturà Sequanae inferioris), quidam mihi hercule proximus anno 1817 
demiratus sit Quercum Robur, cujus truncus orbe metra undecim colligit: in in- 
teriori autem parte, саүй scilicet, posita. est, aedicula, supra quam habitatio pastoris 
collocatur, 


CAPUT SEXTUM 
QUERCüS cR uia US USUS, 


1 Europ nulla- quidem arbor extensiorem offert usum. Nimirum diceres Naturam 
in ipsimet utile dulci miscere, damnaque ex amaris glandibus orta , magnis pros 


fecto commodis compensare voluisse: Cujus rei argumentum in sequentibus facile 
inveniri potest. 


Ст) Nouv. diction. d'Hist, natur, ; appliq. aux arts, tom. V. art, Culture, : 
(2) Plot, Hist, natur, d'Oxford ; Ray, Hist. génér, des Plantes. Кг, 


G3 | 5ЕС- 


54 UN. J' oe SAINT-MOULIN, 


pret mnis 197970 8 i MILO пыта. MAST 44491040 54 Ж 


ài J$.E. C. T IO. PRIM. Ac 
Laws sia yt : | | Те 


Arbor omnibus suis partibus adstringit. Cortex et Folia; inquit Clariss, Vol- 
tel e (1), ad usum externum decdêta , utiliter applicantur partibus relaxatis, 
emollitis, prolapsis, putridis, forma fomenti, cataplasmatis, gargarismatis , ‘inje~ 
ctionis. Cortex admodum toniei$ pollens viribus, in Kinae' succedaneum pro 
morbis usum. hujusce: corticis repetentibus adhiberi posset: Sic jam cortex ille 
quereinus, Anthemidi nobili et Gentianae lütéae si mixtus sit, conflatur medica 
mentum optimum in Hospitiis militaribus cum successu pro febribus” intermittenti- 
bus adhibitum, Novimus hominem fluxu urinae immodico s. diabete affectum, qui - 
se sanum laudavit usu pótüs aquae calcis in quà cortex’ querceüs, ad s. q. mace- 
ratus fuerat; laudatur praeterea in diarrhaeis chronicis, haemorrhagiis passivis; me- 
retur haec тев summam prudentiam in adiinistratione medieamenti certe Styptiéi 
et ab usu interno, nisi causa gravis subsit, tutius abstinebitur. — Glandes vere 
aliquo tempore a nonnullis impense celebratae sunt. Dudum quidem inter dome- 
stica apud Brunsvicenses,-et-Nostrates quoque, remedia, contra erysi- 
pela, habitae fuerunt in pulvere cum cerevisid calid4 sumptae; nuper vero Cl. 
Schroeder (2) glandium | leviter tostarum infusum ad glendularum obstructiones., 
atrophiam scabiem, Бет! cum- nodis podagricis; atthritidem , variolas non rite 
suppurantes, etc. mire depraedicavit. Postea , scilicet 1776, vires glandium confirma- 
vit Cl. Marx (5), suisque:et aliorum;experimentis conduxisse affirmat, hisce morbis 
de quibus modo, aliisque quos , ne multis morer, referre displicet. Meretur haec 
res ulteriorem indaginem, vel simul prudentiam, ut jam diximus. Magno cum suca 
cessu ` glandium infusim ad meésëntërno debellandas óbstrüctiones , "quibüs - М 
bent infantuli; adhibuit Cl Шш Kesteloot — Gallaé pro usu imerio vit 
in -cénsum/; veniunt şia љории, tanien aliquando combinatar? cum’ amavis Séu ufo- 


matis ad debellandas haemorrhagias passivas, diarrhaeas rebelles, febrésque: intér* 
mit- 


(1) Е. J. Voltelen, Pharmkcologiae Universse pars n pag. rx 

(2) Von den Wirkungen der Eicheln; werstopfungen dér Drusen fm ара К ашУшог$еп in 
4. Goettingen 1774. 

C3) Geschichte der Eicheln, nebst Erfahrung ueber den diactetischen und medicinischen Gcbrauch derscl- 
ben; in Зуо. Dessau, 


7 
& C4 


RESPONSIO. Ар QUAESTIONEM® BOTANICAM, 55 


mittentes (1). Nobismet data fuit occasio gallas laudandi, sub forma gargarismatis , 
in’ ptyalismo ex uriguento hydrargyri. orto; quem ‘in’ finem: gallaram uneia cum 
aquae viginti quatuor uneiis ebullierat,; — Boletüs-pseudo-iguiaris pite praeparatus 
optimum sistit adstringens ad sanguinetu sistendum' eoarctando | diametrum arteriae, 
Pulvis Carbonum efficaciter adhibetur externo modo ad taeniam capitis ; cariei 
dentium obicem ponit; gangraenae, ulceribus malignis ў exanthematibus diar sis ati- 
liter opponitur (J. Ls Kesteloot) . ; 

Obs, In urbe: gallicA eui nomen Ambianum (Amiens) exstat moletrina ad 
quercinos cortices in pulverem reducendés déstinata. lad "ibi ‘multiplici observa = 
tione eonstat, quod opifices , qui vitam degunt pulveri ех corticibus pulverisatis ob- 
noxii, febribus intermittentibus nunquam "laborent ; Фонї e eontra alii diversis ope- 
Xibus intenti, пес non incolae illius loci рейн» et Баһар; hisce morbis , sae-. 
m" autem autumno , pe a afficiuntur. ( TN ) m іліу | 


1 


ѕяатіо ‘SEC UNDA. 


Usus Oeconomicus, 


Li gnum Quercis tempore opportuno caesum, et optime.: siccum. adhibitum; рег 
sexcentos annos . seryari. potest , dummodo scilicet ab аёгіѕ injuriis subducatur. 
Uz autem a putredine, rimis et carie. sit defensum ,. 10, Quercus non nisi per hye- 
mem caedantur; 29. arbor caesa protinus quadretur; 39. in aquis sale infectis, quan- 
tum id effici potest, tessellae macerentur; 4% quae, dein sub tecto itd Aisponantur., 
ut cum aére ( nec cum radiis solaribus), undequaque in contactum veniant, Quer- 
cüs certe vitium in eo ponitur, quod multum admittat alburnum, quod humidis in 
locis brevi putrescit, positum et in sicco, cariosum fit, conterminaque vitiat lig- 

; qui de causa Quercüs alburnum ad aedificia ne adhibeant , statutis sancitum 
est (8). Id autem incommodum penitus arcebitur , si scilicet, ut jam fit in An- 
glia et Germanid, caedendae Quercus stantes adhuc verni succi tempore decorti- 
centur; quo facto hyeme subsequenti su¢ciduntur: hic nimirum methodo impedi- 
tur quominus arbor formet novum alburni stratum , cumque succus, cujus ope id 
stratum fuisset explicatum, in albarni stratis jam formata vehator, haec daritiem 
medii ligni duritiei comparandam obtinent. 


Ex 
Ст) J. Е. Kluyskens, Mat. médicale ргайд. tome Ie pag. 362; 


(2) Vid. Barbier, Matitre médicale, tom. д, рад, 293. . 
Сз) Encyclopédie alphabétique , art. Chéne, 


56 Vio Ј. pe SAINT-MOULIN; 


Ex ejus Radicibus fortissimis stivae confici solent, — Lignum durum, tenax, 
flexurae patiens, nec tormentis concussum facile rimas agens; ad naves proinde 
primarium... Laeditur.a teredine navali ; difficile alias est conglutinatu , hinc torna- 
tores ad coli rotas. potius. alnum usurpant (1). Sub адий prae caeteris durissimum , 
ibique' quam diutissime servatur, et quotannis nigrius evadit, adeo ut denique ad 
colorem. Ebeni proxime accedat: hine ad opera nautica, aggeres, pontes, machinas 
hydraulicas maxime idoneum. Omnium praeterea expetissimum ad aedificia , talia- 
que instrumenta , quae magno submittuntur attritui, prela nempe, ,cochleas ,- rotas 
molares, rotarum radios, ete. Expetitur et ad temones, plaustra, cistas. sepulcra- 
les, mensas, sellas, repositoria, volvulos agrorum , aratra, palos, etc. Lignum: etiam 
a tornatoribus, sculptoribus, nec non ex ebeno operum artificibus, quam plurimum 
usurpatur. Fissile caeterum est, binc e laminis silulae , modii, dolia, cupae, alia- 
que vasa ad vini praeparationem elaborantur. Quercis viridis pondus specificum 
+. ++ 995; ejusdem pars media . . . . 11705 id autem pondus determinatur per me- 
trum cubum, metro aquae pondus 1000 Kilogr. adaequante. 


APRN O § РЕ CIF US 


VIS RESISTENTIAE LIGNI QUERCUS ROBORIS, SECUNDUM 
CL. BUFFONIS EXPERIMENTA. 


Opera quadrata quinque pollicum Opera quadrata sex pollicum di- ` 
dimensione, = ` | t  mensione, 
Longitudo, pondus quae | Longitudo. pondus quae 
ferunt. | | C^ ение 
7 pedes T 22521525 ff. y 16940 € 
14 · г оруум 14 — gi 77475 7 
28 1775 : aid b 
8 9787 8 15525 — 
16 (ai 4550 16 ү HIR 
9 8508 9 | 15150. 
18 i 5700 18 5562 
10 7125 10 11250 
20 $225 20 | l | 4950 
12 6075 | ui 
24 2162 
. Ope- 


C1) Linnaei Amoenitates: Flora Oeconomica, tom. 1. рад, 532 


; RESPONSIO Ap: QUAESTIONEM - BOTANICAM. 5 


- Opera quadrata, septem pollicum di- Өрө» quadrata, pollicum octo di- 
mensione. mensione. 

Longitudo, Pondus quod | Longitudo Pondus ab 

- ferunt. l ipsis latam. 

7 pedes $2200 7 pedes 40100 в 
14 15225 14 19775 
8 с ESIS 26050 8 59750 
16 11000 16 b 16575 
9 22550 9 52800 
18 9425 |. a8 м 15200 
10 tst 19475 10 Mis 27750 
20 8275 © 20 11487 


. Arbore putrefactà , inquit Linnaeus (1), scobe pro hortis et praesertim plantis 
bulbosis nec non pro fumatione pleuronectum, utuntur. Haec rasura ligni desecti , 
s. scobs , ad vias hortorum ornandas a plurimis adhibetur. — E Ramis ambrices, 
hortorum. cancelli, sepimenta praeparantur, nec non fascinae, carbonesque optimi, — 
In foco laudabile lignum: idem pro coriariorum usu decorticatum, a coquis usu vul- 
gari recipitur, ignem. clarum faciendi gratid. — Ex ipso Cortice quamdam char- 
tam confici posse, expérientid notum manet (2). Idem cortex fulvum praestat co- 
lorem qui cupularum gallarumve loco ad opera nigro tingenda adhibetur; illo colo- 
re.plus minusve fusco pro variis praeparandi modis lanas infecit Cl. Dambour- 
neius (5). Cortex praeterea, ob principium quo scatet, scytodepsicum, praecipue 
coriariis:utilissimus: cui vero folia, praesertim vero scobem substitui posse, com- 
pertam. Referre juvat, quod pro pulvere corificante praeparando, eligi de- 
beant cortices Quercuum viginti vel triginta annos natarum: qui cortices verni suc- 
ci tempore evellendi sunt, in his enim, principia adstringentia tum | majori copia de- 
prehenduntur, — Pulvis ille secundus, i. e. quo coria aliaque infecta fuerunt, in 
caldariis ad strata, vel etiam in hortis ut viae tam noxiis non scateant herbis, ad- 
hibetur, aut denique in nassulas cogitur, quibus accensis utuntur mulierculae aliique 
ad pedes tempore hyemali calefaciendos. — Folia recentia a nonnullis in pabulum 
pecorum vertuntur: suibus vero praecipue grata; haec folia, uti turiones, liquo- 
^" rum 


C1) In opere citato ,. pag. ead. . 

NB. In Responsione тей ad Quaestionem a- Cl Academia. quae est Ultrajecti ۾‎ propositam , etiam de Quercu 
Robore tractatum fuit quoad, descriptionem, ejus botanicam у et generaliores usus; adeo ut haec dissertatio 
veram laborum meorum continuationem Sistar- f 

(2) Du Mont de Courses (Le Botaniste cultivateur ) tom, 1. Pe 585. 
Сз) Dambourney, Recherches sur les teintur, solides , p. 147. 


H 


58 (00v. $5 pe SAINT-MOULIN; 


rem saepe destillant пеат, quem sedulo colligunt ‘apes. = бга ае foliis innatae 
(sicuti Venales е Q. Cerri Orientis incold ortae) etsi minor sit vis styptica , in 
quosdam usus vocari possunt. & Cortice et Culp lis glandium pelles in corium 
optime vertuntur; hae cupulae tritae et cum sufficienti quantitate aquae coctae, lanis 
praeparatis pulcherrimum inducunt. colorem griseo-rufum: qui color, ‘solidissimus 
scilicet, ad aulaeorum umbras maxime idoneus est (1). — Quae de usu Glan dium 
pro consueto cibo apud veteres legufitur, ad alias potius species sapidiores et sanio- 
res pertinent, prout de Quercu Virginianà Mill; et de Quercu Subere traditur. 
A nostris sapor jam avocat, ut vix, misi fame coacti, ad easdem accessuri fuissent. 
Fieri tamen inde panem in Norvegià, Bartholinus refert (2).* Ad easdem, sup- 
petias confugere, annonae caritas in Gallia anno 1709 coegit (5); sed alvus inde 
stipata, et cholera funesta erupit (4). Ab opprobrio tamen noxii effectüs glandium 
pro cibo usurpatarum, eas liberant millena in Smolandià exempla obvia, quibus 
istae, annon4 deficiente , cibum panemque salutdrem , nec palato displicentem, sup- 
peditárunt (5). In memet de glandium panis usu experimenta suscepisse placuit; 
glandibus enim in aquá alcalináà coctis (sic enim dulciores fiunt), siccatis, postea et 
in farinam redactis, addidi dimidiam vel ad minimum tertiam farinae frumentaceae 
partem ; atque in hoc pane ita praeparato victus meus per octo dies constitit; cum= 
que ex hoc nullus quidem noxius effectus sit secutus , glandes ad rem éibariam , si 
res in nostra Patrià urgeret, eo modo tutius adhiberi posse nobis videntur CEJ 
Sponte patet sermonem non nisi de fructu maturo esse, quia siccior aestas , austeri- 
tatem et amaritiem minuit, et saporem mitiorem , imo subdulcem, reddit. Faxit ta~ 
men Divus Patrii soli servator, ut hisce summis angustiis nunquam urgeamur! 
Caeterum , ex ipsis glandibus potus fermentatus confici potest (7): qui quidem li- 
quor, oeconomicus nempe et salubris, in cerevisiae succedaneum a pauperibus üsur- 
pari potest; ex iisdem praeterea fermentatis praeparatur species alcoholis in regione 
Austriacd usitatissimi (8). ' Alio experimento novimus, solà expressione succi, reli- 
quuin amittere amaritiem et adstringendi vim, et siccatum in pn Tp re~ 


‘dis 


гіа. as : i 
Cr) Idem , p. 158. 
( 22): Рап, domest. P» 404 
Сз? Dubamel ( Physiq. des arbres ), tom, 2, p. 209; 
C4) Gaillard, Hist. de France, I, tom. 3. Pe 193. 
(5) Verkoskrift fûr Läkare Vol. 6. p. 102. 
(6) Glandium torrefactio quendam proposita fuerat ut earum amarities diminui vel tolli potuerit; haec vero 
methodus amaritiem vel intensiofem reddi. Ex his seminibus torrefactis sat magna quantitas olei acquiritur it 
enim destruitur mucilago glandibus obvius: quae matories egressum olei liberum impedit, , 
(7) Du Tour, Nouv, dict, d'Hist, natur. , appliq. aux arts ctc. , tome 5, p» 150%» 


(8) Nouv. cours complet d'agricult, théor, et pratig, tom, 3+ Pr 496. 


RESPONSIO ap QUAESTIONEM BOTANICAM. dig 


digi, nullo modo ingratum, et quidem nutritium (1), Tempore belli, durante im- 
perio Napoleontis, atque commercio interrupto , tum hae glandes Coffaeae quam 
plurimum substituebantur; et reveri Coffaeae penurid , in succedaneum vocari 
qeuunt. Nunc in totà fere Europa e tostis glandibus conficitur pulvis, Cichorii 
Intybi pulveri immiscendus, ut decoctum obtineatur saturius; liquor ex hoc pul- 
vere paratus ad Coffaeam proxime quidem tinctu accedit: id autem aroma, tot et 
tantarum. sensationum dulcis origo! deest ac desideratur, Glandes praeterea. porcis 
admodum utiles, quibus lardum fit optimum, quibus et opimari queunt apes, ca- 
prae, etc.; caedem tandem molitae, et furfuri aliaeve substantiae mixtae, ad vo~ 
latilis pecoris. pabulum adhibentur, nec non. quibusdam in locis avenáà deficiente, 
equis porrigi solent, 

Nostratum maxima arbor. Hiemum chronica maximeque longaeva (2). Agris et 
pratis noxia; ad altas; pulcherrimasque sepes, uti Fagus Sylv., idonea. Hasce arbo- 
zes, tanquam praeceptores suos habuit Cl. Bernardin, cujus ingenium ipso faten- 
te horrore silentioque sylvarum acuebatur, 


э БС TEO TT EBS TTA 


Caeterum, varias inter utilitates quas ex hic Quercu percipiendas jam commemora- 
-viş nonnulla supersunt producta fructuose acquirenda de quibus agere non absur- 
dum videtur: haec autem ad sequentia referre constitutum est: 

12 Boletus pseudo-igniarius, Viscum album et Lichen; 

2a Chlorophylla, s. materies foliorum viridis $ 

33 Humus. Vegetabilis et laetamen ; 

4 Carbones; 

:5*. Gaza in illuminationem domuum et platearum ; 

6: "Gummi et saccharum 5 

7* Fuligo; 

B1 Cineress. , 

9* Principium scytodepsicum з 
los 


€ 


(15 Parmentier, Recherche sur les végét. qui pourroient "hr ( en imas de disette, 
(2a) Actatem 300 annorum vulgo atingite 
Ha 


yor Acidum pyro-aceticums; 1 > 
114 Acidum sulphurosum ; sulphis caleis, 
Nunc successive > horum productorüm usus n rtp conabor. 


$.L De Boleto BERS убы » Visco albo et Lichene; 


- Boletus pseudo-igniarius , Viscum album et Lichen, praecipuae sunt plantae in 
truncis Quercuum reperiendae. Boleti igniarii pars spongiosa in medio posita , igni 
amicissima, ad ignem domuum servandum’ saepius a sylvicolis adhibetur ; eadem 
materies lixivià macerata , dein tunsa atque: siccata , illud efficit igniarium ( gallice 
amadou), non flammá , at igne serpente, combustibile; pars autem ejus spongiosa’, 
scilicet fere lignosa, si minutatim concidatur, pluribus in locis in succedaneum fu- 
nium, qui sulphureum pulverem incendat, adhibetur; illud praeterea fungum loco 
gallarum adhibent nonnulli , rad pannos ‘nigro tingendos, Viscum album’ baccás ha- 
bet candidas, succo tenacissimo praeditas, unde gluten aucupatorium conficitur. — 
Ex ipso Lichene colores violaceos, caeruleos , rubros sive fuscos, directo modo aut 
variorum mardacium ope, sibi comparare nórunt (1). 


$. П. De chlorophylid. 


Ex hic chlorophyll quaedam. composita insolubilia, Laccae nuncupata, median ~ 
tibus oxydis metallicis confici notum manet. Cel. Pelletier et Caventou, de 
artibus praeclare jam meriti, probaverunt hasce laccás optime adhiberi posse in 
succedaneum Coloris viridis Scheelii, cujus coloris usus metuendus est, Scitur 
praeterea Cl. Dambourneium рае phi Seo yla in verum Indicum trans- 
formásee (2). ё 7 

{ 


$. Ш. De humo vegetabili et laetamine. 


Folia delapsa ob principium quo scatént ,' scytodepsicum , fermentationem non 
facile subeunt. Protracto tamen tempore , urgentibus scilicet aére humido et calorico, 
sese decomponere et in humum abire possunt. Non abs re igitur erit haec coacer- 
vare, scobem praeterea, et pulverem quo pelles infectae sunt, quove in caldariis 
ad strata sunt usi, omnesque arboris partes ad nullam partem utiles factas, Ex his 
pariter laetamen optimum, addendo stercora, cineres et lotia, conficeretur. 


$. IV. 


(1) Guibourt ( Hist. abrégé des drogues simples) tom. II. pag. Tr. ` 
(2) Journal de Pharm, de la société des Pharm, in 4to. pag. 1025 Dict, des Sciences шейіс, tom, 45 раб, 102 


Ж. RESPÓNSIO Ар QUAESTIONEM ‘BOTANICAM, 6 
Shania ©. & IV: De carbonum игш 


-Praeter eximium usum ad temperiem in aedificiis’ elevandam et ad rem coquina- 
riam, quercei carbones ferro mixti, ad aciei confectionem: ad pollienda metalla, 
reducendaque’ aliquot metalla quam: plurimum adhibentur. Optimi fiunt electrici- 
tatis conductores: hinc ad’armandos pedes apparatuum fulmen avertentium idonei. 
Materiem vero caleficam pessime conducünt: metallici proinde, ut in crucibulis con- 
centretur caloricum, haec crucibula mole: argillaced.-carbone: pisto 'saturatà spissius 
inducere solent: hinc’ ‘etiam agricolis mos carbones pulverisatos pedibus arborum 
aestate calidiori subjicere ;' sicci caeterum carbones aéris humorem avide absorbent: 
hüic igitur usui j aedibus pariter humidis 'siecandis, admodum utiles. Verme quo- 
dam ‘et: mucore quam plurimum laeduntur Allii Cepae radices; noscitur autem hic 
xnorbus colore: foliorum. glauco, quae folia, dein flavescentia, brevi post omnino 
marcent. “Huncce morbum: averti; in domo paterna nuper’ probatum est, si per 
solum’, antequam. serantur semina, carbonum pulvis circiter semi-pollicis crassitie 
dispergatur; fuit et observatum eandem. carbonis dispersionem inflationi (1) radicum 
Brassicae Vulg. occurrere: qui morbus, ex quo haec legumina seruntur in horti par- 
tibus ubi pro Allio Сера: carbonum pulvis fuerat adhibitus, omnino cessit. Ob 
porositatem ipsis propriam, quodcumque gaz absorbent carbones: hinc substantiae 
vegetabiles її айїшта1ёз eorum usu optimé servantur: hinc. carnes in vitia jam pro- 
mae, aquae dulces inter navigandum vitiatae, si cum pulvere carbonum ebulliant’, 
odoribus tetris nocivisque proprietatibus penitus orbae fiunt. In hae virtute carbo- 
' mum depuranti Fontium ‘Filtra nti um | theoria ponitur, qui fontes media in åre- 
nå | stratum’ carbonis grosso modo pulverisati continent ; ponitur et theoria doliorum 
intus carbone infectorum. > Plaustrum praeterea: gaddi ай :ріѕсеѕ tempore ealidio- 
‘rii longe transportandos' confici posse nobis videtur; variis scilicet capsis sese in- 
vicem recipientibus constaret, inter quas quoquoversus pollicum aliquot intervallum 
pulvere carbonum: apte 'Seplenduin ; relinqueretur; Capsa’autem centralis pisces re- 
"eiperet, qui pisces sanivet salubres imo: post quatuor vel quinque dies itineris, ad 
locum destinatum vehi possent? .Caetertim vasa ^ carbonum. pulvere elüta , odoribus 
acidi benzoici, vel succinici , 'olei empyreumatici , etc; , quibus redolent ,' plane*pur+ 
gantur, : Ab iisdem etiam :carbonibus decolorari solent liquores, et purifieatio mellis 
Britannici quocum syrupum optimum comparare nórunt, in illà virtute versatur ( 2). 


$. V. 


C1) Haec inflatio ( club ) attribuenda videtur Iaesionibus insecti gallice dicti Charancon chlore „seu Osei- 
ne du Chou, quo plantae radices pefforantur. 


[d 2) Bussy, Journal de Pharmacie, tom, VIII. 


H3 


62, JV tome SALNT=MOULIN, 
$. V. De gazozá illuminatione e carbonibus parandd. 


. Quod autem maximam meretur. attentionem, gazoza. Ша est. illuminatio pro pla = 
teis: atque domibus , e destillatione carbonum. acquirenda, Ex his enim destillatio- 
nem subeuntibus magna gazis, hydrogenii carbonati erumpit copia, quod flammam 
lucentem admodum combustione secum trahit; imo et e carbonio in retortà relicto , 
dum aqui illud. adspersum iin apparatu idoneo calori exponatur, gaza protruduntur. 
Exp. Dóbereiner,. qui. multa in. lignorum. carbones experimenta suscepit, refert 
hujus carbonis unciam, et sescunciam aquae tantam gazis evolvere copiam , quanta 
conclave quoddam per. totum hyemalem vesperum illuminari potest (1). — Hlumi- 
natio igitur Балога parvo quidem pretio conílari potest ex ipsis patriae: nostrae di> 
vitiis; cumque ex anthracibus е longinquo adductis magnisque sumptibus emptis 
praeparata illaminatio , nimirum majori stet pretio quam si solito modo oleum. in 
lampadibus combureretur, lignei carbones ipsis omnino. sunt praeferéndi ; quod 
etiam fieri non dubitarem, si non verum esset dictum, « homines proxima semper 
spernere, et longinquis in Oris quaerere, quamvis indigena longe meliora: sint." 


§. ҮІ, Gummi et saccharum, 


Nullum ferme latet quamdam. gummi et sacchari. speciem confici. posse ex omni 
materie lignosà ope acidi sulphurici. Hac re quidem utilissimá ductus, spqupntia 
suscepi experimenta quibus exitus, quem optaveram , contigit. i 

Tribus acidi sulphurici concentrati libris in mortario yitreo sensim huiseotaxi 
duas materiei lignosae libras siccatas minutatimque concisas; tritüs ope post quas 
drantem horae, substantia tenax , mucilaginosa, leviter colorata, et aqua solubilis, 
orta est. Haec dissolutio aquosa in binas portiones divisa fuit; quarum altera per 
duodecim horas sub frequenti agitatione ebullitioni commissa est; nec multo post 
illa materies gummosa in -saccharum amylaceo saccharo analogum. conversa est. 

Quoad gummi nunc obtinendum, alteram. dissolutionem aquosam , acidum sulphu- 
ricum auferendi gratid, carbonate calcis tractavi, acido dein oxalico qui calcem 
praecipitavit , tandem alcohole qui potitus est acidis; quo facto gummi disjunctum 
est. Notatu quidem dignum, quod ratio gummi rationem materiae lignosae adhibi- 
tae superaverit, 


$. ҮП. 


(1) J. W. Dóberelner, Neueste Stoechiometrische Untersuchungen und Chemische Entdechungen, Jena 
1816, tom. I, рар. 84. 


RESPONSIO. AD QUAESTIONEM BOTANICAM. 65 


6. ҮП, De Fuliginis изи. 


Fuligo , pulvis carbonii tenuissimus e Queretis ligni incensi materiA proveniens у. 
maximi quidem omen tt in Oeconómi&. Jam enim, summam in Ша. virtutem anti- 
ерисе agnovi, DD pluribus jam abhinc mensibus. substantias animales imo integras 
. nec vitiatas servo. Fuligo etiam adhiberi . potést , ubi res poscit, ad servandas sub- 
stantias quarum putrefactio suffumigationis оре vulgo arcetur. Eandém substantiam 
saepius adhibent coriarii, piscatores et venatores ,, ut nigro coria retiaque tingantur. 
Scitur praeterea fuliginem , praeter. vulgarem ejus usum ad artem typographicam , in 
pigmentis etiam aqua tritis quam, plurimum adhiberi; quem in finem fuligo aquá 
macerata coquitur , et solutio por pannum “Yin teum Galata ad usum servatur, = Å = 
tramentum . Chinense. .colorque. fuscus Bister, atramenta nimirum in picturis ubique 
usitatissima i etiam е ‘fuligine. parantur (1). In officinis caeterum tinctoriis fuligo 
vulgari usu recipitur , ut colore fusco panni nct vel lintei tingantur ; hi nimirum 
postea odorem. spirant ingratum, quo tamen odore a tinearum laesionibus defen- 
duntur. , Fuligo tandem hydrati calcis mixta et. aqua diluta , ad fuscos colores in 
pictarum chartarum . officinis adhiberi potest, ut experimentis nostris notum manet. 

Quoad faliginis usum in agriculturà, eximiam ejus utilitatem experientia docuit, 
adeo ut mos optimus ipsam cineribus. miscendi > incesserit ; in hoc autem mixto ci- 
nerum ratio fuliginis rationem multo magis superat , eoque ‘modo potens laetamen 
conficitur, quod quidem nullo negotio transferri potest; minores praeterea sumptus 
exigit, et prae variis laetaminibus varia praebet commoda. Nigriori nempe inducta 
colore , illa fuligo temperiem agrorum per quos dispergitur , auget; locis etiam de- 
pressis et uliginosis. admodum fit utilis, i in quibus muscos , juncos , aliasque plantas 
aquaticas.,. si hoc dici potest , prolixe. crescentes maximo cum fructu delet. Fuligi- 
nem etiam dispergere solent per agros trifolio, viciá sativá , lino usitat. etc. cons 
sitos, in in quibus multum confert ;. sed ejus dispersio aliquam requirit pradentiam , 
et operae quidem pretium est ineunte hyeme fuliginem dispergi ‚ ut illius aestatis 
aquationes salia dissolvere ipsaque cum aliis terrae principiis combinare potuerint, 
Illa enim operatio si post hyemem instituatur, et si vere novo siccitas locum ha- 
beat, nimirum trifolia aliaque magnum ааа accipiunt, et odorem insuper 
spirant ingratum. Si quis autem in' agris ad fruméntum fuliginem adhibere cupiat, 
ut jam enarratum arceatur incommodum, et uti ‘potens conficiatur laetamen , illam 
apte fimo miscere debebit, et hoc ita dila: uti poterit ad agros uberandos. 

Nec silentio premendum fuliginem arcere a plantis laesiones quibus insecta noci- 


va 


Ca) Prechtl, Grundlehren der Chemie in technischer Beziehung , tom. Il. pag. 544. 


m Yo Pe B8 SAINT-MOULIN, 


va ipsas vulgó afficiunt, sicque jam, formicas enecare nidos struentes inter arborum 
fructiferarum radices. Praeterea, frumentum ‘aqua fuligine saturata tractatum , a 
cariei laesionibus immune redditur; quin et nuper fuit observatum illam tantis pol- 
lere viribus, ut simul frumenti germen laedere queat: majori proinde aquae copia 
ut fuligo diluatur, omnino curandum est, 

Caeterum, meminisse juvat fuliginem, qu4 si praeparetur ager, ut ipsi dein man- 
dentur semina , nimirum germinationi noxiam fieri ; haec quippe magnum accipit 
detrimentum ab evolutione acidi carbonici, cum semina scilicet illud decomponere 
non valent (1); ita caeterum ad illa accedere nequit oxygenium , cujus tamen acces- 
sus ad germinationem plane necessarius est, carbonii nempe portio, agente oxygenio, 
ex ipsá seminum substantia protrudi debet (vid. phys. de Germinat.): tantum igitur 
fuligo post germinationem adhibenda est, imo vel exigud ratione, carbonium enim 
cum solo tractu corporis in acidum carbonicum abit; portio e carbonii fuligine largá 
scilicet quantitate adhibita, in agris ubi і seges colitur, diutius quam planta re- 
maneret , eoque modo obstaret quominus cerealia rursum terrà conderentur ; quam ob 
causam fuligo forte magis arboribus prodest, quae scilicet acido carbonico semper in- 
digent, et jam ile mos optimus incessit, ut in seminariis arborum magnam fuliginis 
quantitatem adhibeant, ipsáque magno cum successu radices eitis viniferae et fru- 
ticum e genere Ribis adspergant. Thesis illa caeterum probatur, quod arboribus fru- 
ctiferis scilicet effetis vigorem restitui, observatione notum maneat, 


$. ҮШ. De cinerum usu. 

Variae Quercüs partes non eandem cinerum quantitatem. largiunt.. - Major jam cò- 
pia reperitur in partibus ubi major fit transpiratio (2); minor in trunco quam in 
ramis; minor in ramis et fructibus quam in foliis (5); minor etiam in partibus in- 
ternis quam in cortice ubi transpiratio trunci immediate obtinet; minor tandem co- 
pia cinerum in ligno quam in alburno. Haec praeterea quantitas vulgo etiam modi- 
ficatur arborum aetate, maturitatis gradu, tempore illarum succisionis, methodo quà 
combustio instituta fuit. 


(1) Th. de Saussure, Rech. chimiq. sur la Végét. pag. 26, 
(2) Th. de Saussure, op. cite pag. 175, 
C3) Perthuis, Ann. de chim, tom, XIX. 


Ta- 


ps 


RESPONSIO 4n'QUAESTIONEM BOTANICAM. 


65 


Tabula cinefüctionis ( Th. Saussure ). 


Nomen Cineres Cineres Aqua 
plantae. e 1000 part. e 1000 part. |: vegetationis ‘ 
| Tempus plantae viridis | plantae siccae | in 1000 part. Observationes. 
perceptionis. , : acquisiti, acquisiti, -plantae viridis. 
sem parche 4 55 45 In sylvá, cujus solum d- 
тт? Фе 29% ^ A culosum et fere sterile erat 
Maii, ' 
Eadem , 27° die 5 a 
4 2%. 55. 54 • Thid, 
Septembr. : $ 9 
Payne Neh галы Ibid. Hi rami circiter 5—6, 
joins Q: decor- 4. diametri lineas adaequabant, 
. tcati, тоз Maii. , Фе 
Cortices’ гатог! 6 In hoc cortice liber et epi- 
praecedentium, 9r dermis comprehenduntur. 
Lignum Quercüs Proveniebate trunco octo pol- 
dealburnatum. 2 Шоев in: diametrum haberte; 
Alburnum ligni 
ae е. 4, 
praecedentis, 
Ибне йй! ; In hoc cortice comprehen- 
Oprabeddén tide! Go. duntir ‘liber et epidermis, 
-y Liber. corticis 1} o рат. ТЕЖЕ Ч 
; i 75. 
praecedentis. 
Extractum ligni | 
7 61. 
praecedentis. Ro 
"Humus ligni, ] 41. 
р «42 pate q р 
Extractum ргаесе- | ә 
;dentis humi ligni 111, 
Quercüs. " aes ieee ا‎ i 
. vun 1 V {491.7 рил 4 i eb boing 


Сае- 


66 poo Tove SALINT-MOULIN, Л 


Cacterum, Quercüs Roboris, cineres ad lintea dépurganda, aut in saponis et sal- 
nitri officinis , vel etiam. in arte tinctoria vulgari usu recipiuntur z idem. cineres 
arenae aliisque rebus ad vitra conficienda umo immixti, per. , colliquefaetionem 

ne paratam duetiles redduntur ; ; ex his itaque vitra conflari queunt; ‘Lignornm 
үт lixivios ad signinum adhibere solebat Biggins, illosque! mortarium reddere 
spongiosum, i ipsum et ad rt eredi et duritiem praeparare observavit ; atque ita ef- 
ficere , ui rimas non agat. ^" ^ | 

| Tantam praeterea cinerum Шеш in Agricultura docuit experientia » ut ruricolae 
lignorum. cineres ab oppidanis emere soleant, elabogentque ut sat magnam: quanti- 
tatem colligere queant: qui cineres sicci servantur in horreis ad rem accommoda- 
tis. Hi vero cineres in Flandriå et Brabantia saepius usitati sunt, et agri. trifolio, 
viciá, lino usit. ete. ‘consi, per quos disperguntur , brevi validissimas altissimas- 
que producunt. plantas. Nonn tamen ibi cineres cum seminibus statim in 
terra , conduntur ;. alias; dium in xus s arboribus adhibentur, in singulo ' nempe 
eayo aliquantulum cineris immittitur , eoque modo melius et celerius excrescunt, 

| Jamque lubet agros indagare quibus cineres inprimis prodesse videntur. — Hi 
sicci cineres , partium tenuitate et facultate qua gaudent, humorem. absorbendi 
eumque retinendi modo admodum diviso, summam afferunt utilitatem. terris. areno- 
sis cuidam calcis quantitati mixtis ,. quae. minus.mobiles redduntur , ita ut- -Ріев фз 
melius, sustineant: пес поп terris argillaceis quae redduntur minus durae et resi- 
stentes , ita ut.a&r beneficam suam actionem in ipsas facilius exercere pum ita 
ut quoque-plantarum radices proclivius sese explicare queant. In prioribus insu- 
per humorem adaugent ; in posterioribus nimirum illum imminuunt , saepe etiam 
colore vulgo nigriori temperiem soli frigidioris elevant, vel eam saltem reddunt, 
qualis substantiarum vegetabilium fermentationem. adjuvare solet, cujus fermentatig - 
nis subsidio, acidum. carbonicum praesertim evolvitur , calce demum. in ipsis. con- 
tenta, ex atmosphaerá illud acidum carbonicum deducunt, et in sud substantià fi- 
gunt, quod dein fermentationis ope ex ipsis protrudi potest. Prolatis addere javat; 
humidos agros locaque depressa reddi sicciora et calidiora, calx enim cineribus oh- 
via multam -aquam- attrahit, multum- proinde caloricum liberatur; h рай "йен a 
teprá proximá et praesertim ab humo migrá recipitur (1). 

Requiruntur ad fermentationem putridam: Expositio certae temperiei (10 ad 2 
- о); contactas cum s, q. aquae $; liber aéris aditus, — Agri cespititii qui, »mul- 
tam aquam continentes, densi sunt, et per quos aér vixdum penetrare potest, qui 
insuper plantarum partibus non satis destructis plerumque constant.» egregie nimi- 


i iil d ena 


(1) , Elementen. der _Agricultur + Chemie von Humphry D ауу AE LA „ононе diii LET | 


TES Ub Vasco VG EIT RES ВА err son: 


RESPONSIO ap QUAESTIONEM BOTANICAM. 67 


zum corrigerentur cineribus, calce et argilla albà, quae‘acidis sese jungunt', eliza 
quasque: partes «magis destruunt- (r } y redderentur et leviores, calce mult&m aquam 
absorbente: hine terra fieret calidior, urgeretur fermentatio ^ putrida , humusque 
fertilissima ex: his formavetur ; caetera salia tanquam 'excitantia in Mnt radi- 
ces agerent, et sic earum accretioni mültum conducerent, j goi 

Nunc autem animadvertendum est cineres quibusdam plantis malis: nocere , 'illos- 
que obstare quominus per totum agrum propagentür; sic enim janci, musci, arùn- 
dines,. aliaeque. plantae mucosae ‘in agris vel pratis rusticis invisae ; eifíerüm: tisi 
delentur. Cujus теі ratio in sequentibus invenienda videtur: cineres avide attra- 
hunt humorem qui illarum plantarum incremento inservit; cujus humiditatis super- 
fluitas ad earum. physicam constitutionem lêt vitae servationem’ plane requiriturs hae 
tum molles. plantae ,; quarum «radices fere sunt superficiales, "brevi: post siccatae’, 
marcent., sitique demum quasi moriuntur. Nec: illud reticendum est , quod cineres 
à segete tenerá. laesiones arceant, quibus insecta nociva ipsam afficere solent: Non 
erit igitur abs те ,' cineres per: agros dispergere : hinc: duplex commodum , delebun- 
tur enim insecta, et agris fertilitas: impertitur, 0 Pratis étiam cineres admodum 
conveniunt , modo enim aequabili sese dispergi sinunt et facile penetrant, et prae- 
terea haec, uberandi methodus non tam gravem quam аһа laetamina, laborem ex- 
postulant. Scitur postremo agricolas solertes frumentum in асий cineribus vel cal- 
ce saturatá macerare: бмв operatio tam efficax өй, ut illud. à cariei laesionibus 
immune ned dapi 045719161: 3 idis 209107100: ewe nto 

роо ib 
ing А n IX. Prinoipium «тн spies sogan i 
TT поэтов. соіа «ei bl 

Materies illa Prigiepeica, рео usus egregios. iii offert, -Ek Ша enim cum 
pellibus. inflatis combinatá : conflantur. сотїа з eadem! гасійо г galico. ét sulphati ferri 
nnita, constituit. materiem, quae. ad pannos nigro; vel grisoo tingendos , et ad: aa- 
menti; praeparationem ,..usu; yulgatissimo: recipitur. г: Illo-praetered: prinéipio retia ; 
Yelae a, telae molendinariae aliaeque vegetabiles substantiae; acris injuriis вефопенёне; y 
infici solent; quo facto dintissime servantur: Principii tandem illius “compositi seu 
acido galico uniti infusum, constituit ннн -Feagens ad ferri :praesentiam in 


qd9opcumque liquore, detegendam idoneum, : š5 jane sdeio9s5 d -.obugMiurmoo 291 

. Pre; variis. aestatibus: principii coriárii. tà?) "corticibus : Quereinis quantitatem Жайташ 
fieri, experimentis notum manet. Puede. = ун "éaesae Quércás: ‘cortex’ 
-oils s10i109 tivestip sils оп ,Jorsw age ovp ,S16018(9D03(2& д9 92281 j junges 


і 


Сі? Valmont de Bomare, Dict. d’hist. natur, , tom. VII, pag. 1393 Hermbstüdt Archiv. B. I. pag. 
364 — 81. B. IV. Pag. 105». 3 VI : "T .ILÍ 024 9018 O 35,0023 НУ EA 


PS 


68. VAM TOD E SAINTSMOULIN,!: 


scytodepsico. principio! non. tam diyes;/sécundum enim Cl. Big gins, cortex ejus 
vero, пото ayulsus', quater tantum: continet materiem -seytodepsicam ; quam» cortex 
tempore hyemali evulsus.. In cortice etiam principii coriarii proportiones: e variis 
aéstatibus. arhorum «tque magnitudinibus 'admodum. differunt; duae tamen propor- 
tiones tebus adventitiis alias variae fignis. ita ut.non sine maxima difficultate- эше 
minari queant. X 

Pars illa corticis: interior, Vlr nempe, magnam. principii coniarii copiam conti- 
net ;;in medià autem. parte, ubi pars colorata seu parenchyma, in genere: major est 
materiae extractivae proportio 5, Epidesmidi principium. coriarium. ac iextiactivum ra- 
ro, obyiam deprehenditur, ji "nasi. Ж і quus d 

Strata: corticalia interna. alba.in Misc Quismiben: ‘comparate: sistunt copiosio- 
ras cortices. igitur earum,. pondere aequali, majórem · principii tannantis copiam , 
quam cortices antiquiorum arborum. continent. In cortieibus ejusdem speciei, yat 
riae vero aetatis, eádem. tempestate avulsis , partes. similes semper. easdem paululá 
re demptà , principiorum adstringentium quantitates continent , et. strata: interna fe- 
xe easdem materiei . scytodepsicae portiones biine m : 


Tabula proportionis, Mti septodepsicae i in: s Queru Robors 61 
үсү ne. sb anuicootiTrepertüe  з21озітэя. 001003209 1н ji 
Uncia strati corticalis albi materiae principii %1 90%" 
solidae ^ coriarii. 
in Quercu antiquiori.praebuit..(... 25.5.52. . 208 gr. 72 gr. 


Id. in juniori Quercu. . . . . . 111 77 - 
Id. coxticis v integyi, го 20:55 sues yis 2831213 мра, 
vol Lacglve dd.;párgneliymatis: corticalises (01004 0045 5006905, 209 аі ee iil 


деть, autem hemo i hucusque principium ` coriarium - disjünxerit , 'omniumve 
illud. constituentium.. partiamo remotarunm: naturam ‘et rationem: indagárit; synthetica 
tamen -ratione ipsius compositionem quodammodo imitatus est , et materiem quam- 
dam,.si non omnibus, saltem: praecipuis. instructam seytodlpehé? proprietstibus. ob- 
tinuit. Cl. Britannus Hachett, .diutarniori: digestioni cam’ aeido nitrico carbo- 
nes committendo. Praeclara sunt et lectu dignissima ; quae- de-hoc- argumento ob- 
servayit et expertus est vir,solertissinius ( 1). iHEx omnibus ‘etiam rejectaneis 'Quer- 
cs partibus, ‘sive, igne jsive acido suprá -dicto digestioni traditis, eo facilius illam: 
obtinuit materiem scytodepsicam, quo magis curaret, пе alia quaevis corpora alie- 
na, 


C1) Vid. ann, de Chimie, tom, LII, page 113, sqq. tomw.LVIII, pag. 211 › 599% 


RESPONSIO: an QUAESTIONEM, BOTANICAM. 69 


na, oxygenio excepto, intermiscerentur, Cum haec quam simplicissima ratione nec 
multos sumptus exigente locum: habeant, res in oeconomià maximi quidem est mo- 
menti; eodemque modo, si non зїї, verum imminui poterit in. nostra perit de- 


I үч ligni Pre. SVAN Gwe тәл SONIA RE TOR эарелеу $0427 nd 


ar J 


| (0$ X. Acidum aceticum. 
bios ИК 11 T ils sel) 

His in temporibus praesertim. in Angli atque Gallià , quantitas ingens acidi pyro- 
acetici e lignis, destillatis comparatur. Minime vero Gallis hujus inventionis hono- 
rem sibi usurpantibus fides adhibenda est. . Glauberius enim: jam construxerat 
um ug гуйй cut" nomen. Prelum (1 эм illud. acetum uná' cum carbonibus 
et oleo nigrescentis coloris, obtineri potuerit. | qm 

Tal rem apparatus ita nunc perfectos. babemus (2), ut varia i HF e lignis de- 
stillatis protrudenda alendo i igni inserviant. Nimirum pro rei magnitudine quaedam 
institui experimenta, eo soilicet consilio,, ut plantas longe optimum. acidum prae- 
stantes),. riotas  habuerim,,  eóque- modo. patrii. soli; divitias. iterum; laudare. potuerim. 
Ex illis: igitur. experimentis colligere fas jests BNET j 

19, Tenera atque alba ligna, uti Tilia, DRE HY тън populus 
alba, languidum praestant acidumjaqua . | vegetationis . dilutum :. in arübus igitur, 
gena acidum , jure rejicienda,. 

. Quercis Roboris, Fagi буйн, Адан rere producta semper plus 
minus, varia. fuerunt, pro vario siccitatis gradu ;. Ulmus itaque optime siccata , aci- 
dum certo minus. abundans , at. validius acido, Quercüs. semi-siccatae , praestitit. 

_ 5°. Tres|hae. species arborum eodem.gradu siccatae, acidum ace- 
ticum pro textur earum plus:minusve. durá atque solid, -praebuerunt ; Quercus 
igitur , aequali quantitate, acidum praestitit aceticum optimum; deinde Fagus, et 
tertio tandem. loco ,. Ulmus. camp. Ber: In. cujus геі, argumentum sequentia 


collegi s 


Ст) De figura ; usu et utilitate prelí, sive torticularis , cnjus adjameuto ex lignis sine magno labore, co- 
piosb exprimitur , succus: idoneus ex) quo. salpetrae parantur; Miracundi Mundi’ Continuatio ; pag. 16 — 42; alio 
loco Glauberii apologia, pag. 26, articul. t9. i | н 

C2) Inter Ephemerides hujusce anni 1827. Mensis Augusti’ positum fuit, Patriae nostrae administratores nuper 
rescriptum seu praerogativam inventionis concessisse Willelmo Plumier » Leodiensi, pro methodis perfectis in 
fübricationem acidi acetici e fecul4’ Solari tuberosi conflati, 


"А у, р pe SAINT.IMOULIN, 
Tabula proportionis nS acetici non dspurgati, ex s arboribus sequen- i 
tibus acquisiti. aê Tiss in bisa Abê i 


i 


Nomina lignor. Quantitas .. ,. Gradus = 
destillatorum. adhibitorum. siccitatis. 
b iu hilat À i bii z 
БЫ í 
Quercus Robur. |. . E 53, Pt t ! 
Fagus Sylvat, uli БЕ 8 & d 8) fere . id. . 
Ulmus camp. 8 53. ТУ $e lade 
SY. 


NB. "Accidit üt igne nimium urgente vapores adéo fuerint expansi , uti densatio 
optima: desiderata faerit: multum igitur acidum рег valvulas transibat; hinc acidi 
acetici variatio; non igitur eadem тее ех tisdéh php — "ap 
renda fore сена LAN popi ! 

Quae ‘cum ‘ita ^ sese" habeant, маана йер арй purificatur ;' $i bis’ per cár- 
bonum pulverem coletur, et dein ope chlorinae tractetur, atue tandem cum care 
bonate caleis destilletur, et potest: sie purificatum “in plhixibüs fabricis utilissime. ad- 
liberi, v. g? in fabri¢is acetàtis plumbi et ácetatis cupri (т ); non autem purifica - 
tum maximis citi laudibus usurpari solet“ ad praeparationem "acetatis abri ferri 
С pyro-lignitis fefri ); "quod omnes pluris faeiunt: 'acetati: ordinario ferri “pro tincto- 
riae artis емее impressionis аши: pee 'eolores — н owe 
elegantiores руши | 00 анор. f г 

Clar, M olleret method um instituit: t — кн in acidum чагы 
ticum purum convertitur; nimirum oleo empyreumatico, quantum fieri possit, se- 
parato, acidum tractatur carbonate calcis, quo facto acetas calcis ortus sulphate 
sodae decomponitur, atque purificatur, despumando et crystallisatione ; ita ut çon- 
flatus acetas sodae tandem. mediante acido: sulphurico . десован атат); acidumque 
aceticum salutatur purum et apte concentratum (2). Я 

Illius acidi acetici usus in Oeconomià non parum laudis in se habet. Verum. 
enim, vegetabilia et animalia a corruptione prohibet; sic jam pluribus abhinc men- 

si- 


(1) Ex hoc acido pyro-lignoso acetas calcis etiam conficitur; quae salis species adhibetur ut decomponatur 
sulphas sodae, et dein obtineatur acetas sodae impurus, qui, siccatus et in calcem reductus, residuum suppe- 
ditat ex quo, mediante scilicet lixiviatione , exim'um carbonatem sodae sioi comparare norunte 

2) Mollerat (ann. de Chim. tom. 66). 


^ 


RESPONSIO av QUAESTIONEM BOTANICAM. 7 


sibus varias corporis humani partes, imo. , paellulam; , integras servo; sic etiam in 
Anglià, salmones aliique pisces pluribus vicibus in eo demersi, optime seryantur ; 
dum e contra hi pisces імі оре, snffumigaido confici: solent:::hinc multo majores 
impensae. Idem. praeter. haec. acetum / tetro liberat. odore. quarhque substantiam in 
vitia jam, abenntem ex eodem denique aceta; varia in rem. mulierum o mundiorem , 
sive. aqnam edoratam , mec non aceta in rem. cibariam, conficiuntur: una pars ipsius 
acidi octupla parte aquae diluta , acetum efficit: viribus: aequans vini acetum. — Us- 
ge ео: verum. est, nt sit. stupor in nobis , ignorantià. gravi — I et ee id 
minimo studio petamus, quod indigenum est fslloqeis озы 
th fabricis, acidi acetici, oleum pridie vnsptet SEPA дева 
ad. caminorum ignem alendum usurpatur; ad alios tamen usus adhiberi posse, ex- 
perimentis. notum habemus,- Jam euim. opera lignea optime servat у dum illo in: vase 
ferreo leviter calefacto, tingatur eorum superficies д quae operá;per aliquot dies ra= 
diis solaxibus exposita, durissima quidem,.et.impervia fiunt, Liceret et idem ‘oleum 
in gazozam, illuminationem, , convertere ;, quem in finem. oleo seminum Brassicae 
camp. misceretur ; et gaza ex his seminibus. emersa defectui. flammae minus lucentis ; 
quoad. oleum ligneum » Suecurrerent, , Adem denique oleum. ad mortaria idoneum fo- 
ret: quae. mortaria, loco arenatorum: ordinariorum.ad omnes constructiones ubi de- 
struuntur agua, adhiberentur, „Nullus sane. nostrum mon. audivit de moenibus. Ba- 
bylonis, quae: moenia, , tam valida, e bitumine. facta, mortario constructa erant. 
LUE carbones destillatione paratos, habitum ligni retinent; ipsis tantum тіѕсе- 
tur parvula cineris quantitas e corticibus orti; rapidius fervidiusque comburuntur , 
minorique copià liquores ebulliunt. Scitur postremo quonam modo carbones vulgo 
parentur s ligna in, magnos aceryos. congesta cum, aeris. contactu inflammantur, et 
statim inflammata exstinguunturs. ex hoc itaque conficitur ut acidum aceticum , oleum 
atque. gaza , поп. tantum perdantur, verum etiam minus carbonum obtineantur quam 
si vasis in clausis destillatione pararentur ; actione enim aéris atmosphaerici portio 
quaedam . carbonis in gaz gxyda-eurbonptum mutanda est; inde fit ut etiam pro 
carbonibus magis fructuosum foret, si ligna destillarenturs atqui vid. destillatio- 
nis, e centum Да, Quercüs partibns » duodetriginta. carbonum partes acquiruntur ; 
dum e contra, 1 methodo vulgari, ut, ipse Cl. Proust instituit, centum. viridis ligni 
vel medii igni Quercüs partes ,; viginti: vel undeviginti велюр, partes suppedi- 
tant (1 k aa 


di! orae hi Han ino»l nr 


Cr) Vids Journal de Physique; tom. XLVIIT, р. 469+ | nit ft .d 


bi7 


72 OOLOINSTES Ук GAIN TA MOULIN, 
7$. XL De acido sulphuroso. ` 


+ Jam. egregios usus. aliqnot e carbonibus percipiendos retulisse placuit; his nunc 
addere liceat, quod summis eum laudibus pulvis carbonum vel scobs quercea, etiam 
adhiberi queant ad acidi<sulphurosi’ praeparationem ; enmque minores sumptus exi- 
gunt, in hydrargyri suecedaneum abire possunt. “Res autem ‘ipsa’ cogit, ut ordine 
quo gesta fuerunt in ‘rem! experimenta , paucis absolvam. jin) vu 
. Sola. carbonum pulveris libra eum tribus acidi sulphurosi concentrati libris in 
ampullam immissa est; haec ampulla. in furno (1) balneo arenae posita, subsi- 
dio tubérum intermediorum (2), communicabat cum lagenis (3) ad tres qua- 
tuor partes aqua xepletis;' hae ‘lagenae, ‘uti ampulla, tubis rectis ( 4) instructae 
. fuerunt. o Hocce modo apparatu disposito, quosdam carbones rubro-candescentes fork 
naculae subjeci. Brevi post autem reactio inter acidum et corpus combustibile lo- 
cum habuit ; gasis sulphurosi ‘ acidique' carbonici magna erupit copia. Haec duo 
gaza, in vapores sese resolventia, aérem jam a calorico quam maxime raréfactum de- 
trüderunt.atque traduxerunt per lagenarum aquam usque in atmosphaeram ope scili- 
cet vasis cui nomen Є prouvette (5); gaza illa in priori lagená majori quidem parte 
condensata sunt: quae? igitur «dissoluta quidem ‘simul obtinui. Ut autem aqua novas 
acidi sulphurosi partes absorbebat; ita'etiam affinitas ejus pro acido carbonico | sen- 
sim imminuebatur: adeo ut tandem acidum prius dissolutum reliquerit. — Liquor, 
qui secunda et subsequentibus lagenis continetur, ácidum sulphurosum purum est; 
quod acidum: vasi, vitreo , operculo vitreo claudendo , servetur. ў | 

. Summam quidem utilitatem ‘nobis offert acidüm illud: sulphurosum.' Verum | enim , 
optimum sistit reagens^ad detegendam’ acidi iodici praesentiam , cái 4840 o oxygeniam 
adimit iodium seilicet praecipitando;" Idem sericis "aliisque pannis decolorandis ih- 
servit ; e vestibus tollit fructuam’ табиа, gummi-tragacanthae , textisque subtilissi- 
mis (gazes) candorem aes, qui^ 'et viui mb emis ete iie n 


fid | ~3 í TUER í f b дыз 


meo sanavisse quidem contigit” 
Hisce addere liceat, quod: idem acidum” da: caleis' sulphite” prae parandum Rai 
beri queat'; qui sülphis' jam conflabitur ;' sl scilicet «ба sulp yhurosum, абе situ- 
retur. Hicce'sulphis “calcarias própofii quidem. deberet ad 8° operationem Саз quae 
dicitur gallice mutex) de musto uvae instituendam, cum ex hoc syrupum sibi com- 
parare vellent. Acidum nempe tartari huicce sali calcem adimit, acidumque liberat 
sulphurosum, quod eodem tempore, materiem uvae succi colorantem destruit; ita 
2 ut 
Ст) Vide Figur..c, tab. TI, litt. aa. CB) Vids Mitt. бо” нс енд" ЇЧ Sb isagot bY Ci) 
( 3) Vid. litt. ddd. (4) Vid. ооо. (5) Vid. 1. 


RESPONSIO Ар QUAESTIONEM BOTANICAM. . 75 


ut syrupus etiam: ex uvarum succo quam maxime colorato, plane limpidus conficia- 
tur ; fermentum praeterea decomponitur. Si verum sulphis calcis majori copia fue- 
rit adhibitus , tum syrüpus \saporent sulphurosum |, \ yel ingratum,! assumit, Ta hoc 
vero casu, adhibeatur oxydum manganesii ; cumque sulphiti calcis oxygenium indu- 
cit, ipsum ad sulphatis statum perducere potest, eoque modo odorem saporemque 
ingratum dissipat atque semovet. Calcis sulphitis semuncia vel ad summum uncia 
ejusdem jam sufficit musti centum libris; U û A T 
Praecedentibus tandem addatur velim , sulphitem caleis optime adhiberi posse, 
uti: succorum früctuum, ve d 'sucei ribidm;, fermentatio sistatur vel etiam avertatur. 


t f 


е 


КРОТ О.Д Ч.б ic 


Ita demum absolutam, Clarissimi Professores!.hancce dissertationem judi- 
eio vestro clementi submitto, *Plus equidem operis husthli, quam me ferre posse’ in- 
telligo; indulgentiâ, autom. vestrå fretus , nihil unquam., de studio ег. yigiliis me de- 
misisse fateor. Si tamen 'Commilitonibus, quibuscum in arenam "не descendi, it 
solyendà quaestione feliciores fuisse contigit, rem pro vestra 'sapientiá ret 
forti animo feram atque subibo. Quo in negotio tamen Ша me res, Integerrimi 
Judices! magis consolabitur, si mihi non illud impingatur ,. quod in difficillima 
hicce materie, laboribus pro dignitate pertractis,- virium periculum fecerim: qui 
quidem summi labores, .jam magno praemio. semel compeusati forent, së non parum 
utilitatis ex ipsis me percepisse judicaretis, 


A AUM TON M. 


Respublica nusquam. tam florens, quam quae 
cives ad scientiarum naturalium culturam 


allicit.. 


ay | 


OIMATON MIVOTITEIAU Онаа 01950922 ft 


анаа: sorrel i : 1 meu о 


TABUL A RUM EXPL LG АТР. 


onbise ліз added eiua 


isin”) ШТАТ" T ۴ t cefa 
(946,7 № 22. , 31 iB. 36q 


A B U L: A теу iji и 11315512 i 


113 


T 


I2 ГОШЧЕҮНШ x9 ESD mut? 


Er mb ; | Mide fees, ditior iciubbss жи. Ый чө] 
. Planta ad $ partes naturalis ejus magnitudinis reducta, vid, А. 


Racemus florum masculorum ;] 
Flos sexás ejusdem áuctus;^—— == 
Flos femineus ; l 
Glans а pericarpio soluta. 


m 


B Ob 


f 
pw. i 


R VS WE UM ARI E MUR 
Quercüs Roboris trunci caesio transversa et longitudinalis , vid, 6, 
Cortex s: | 
| Alburnum; siure 
Lignum. perfectum j 


Canalis medullaris; 4 0.19, sini: d 
Radii medullares. 


ont >» 


T. A Be ША 12 ET 22 


Glandium Germinatio, vid. В. 


г Radicula; 
c Collum; ; ; 
s' Spermodermis cotyledones includens; tab. 1 et 2 
T Caulis; { | , 
pp Folia primordialia ; 
qq Cotyledonum petioli ; 
Ш Cotyledones; 


аа tab. 1. 


aa’ tab. 1, 


Jaa tab. 2. 


BET 


Ы 


pence: es te See 


Pete 


' 


i 


xD 


Ade 


in ASE Ee 


фф 


no 


"£d 


HENRICI GEHLE, 


HARLEMENSIS, 


PHIL. THEOR. ET LITER. HUMAN. CANDIDATI S. S. THEOLOG. IN 
ACADEMIA LUGDUNO-BATAVA STUDIOSI, 


 СОММЕМТАТІО 


DE: 


QUAESTIONE, A CLARISSIMO ORDINE PHILOSOPHIAE 
THEORETICAE ET LITERARUM HUMANIORUM IN 
ACADEMIA LUGDUNO-BATAVA A. MDCCCXXVII 

| PROPOSITA : 


Locus de ANIMI NATURA ita explicetur , ut primum concinne expo- 
nantur, ac dijudicentur praecipua argumenta , quibus summi vete- 
ris, et recentioris aevi Philosophi in utramque partem disputarunt , 
de Animi naturá corpereá an incorpored ; deinde ostendatur, qua- 
re demonstratione Mathematica certi quid hac in re effici nequeat , 
sed ex rationis auctoritate, ejusque tamquam fide nixum (C vulgo v x- 
RITATEM FIDEI appellant) hoc tenendum sit, hominis Animum 
esse naturam a corpore secretam , simplicem et esse personam, 


QUAE PRAEMIUM REPORTAVIT D. vm MENSIS FEBRUARII 


А. MDCCCXXVYIIL 


CONSPECTUS OPUSCULL 


Praefatio. Ее ө. Ok эзе » * *. ө 


PARS PRIOR. 


1 


Breviter exponuntur et dijudicantur praecipua argumenta , quibus summi veteris et 
recentioris aevi Philosophi de Animi natura corporea an incorporea disputa- 
"runt. 


CAPUT PRIMUM 


‘Brevis expositio Philosophorum qui Animi naturam corpoream sia- 
tuerunt et argumentorum quibus hanc sententiam vindicare conati 
е аем вии R py E qur ror DN domi 
$. 1. Leucippus. Democritus, . . s e s sso es EE mtm 
$. 2. Epicurus. Bimbo оон e. Ой! аныча (inn тт 
$. 3. Aristoxenus. Dicaearchus. . . . Gov 8 з» „=т= 
$. 4. Zeno Citieus. Cleanthes. Chrysippus. > . + è o © + s — Ib 
$. 5. Lockius. Priesdejus, e мо SOR eek ib жеоо 
§. 6. Auctor libri: Systéme de la Nature et de la Mettrie,. > — 
$. 7. Argumenta a Bachmanno collecta, . . , + + + e «© © == 1% 


CAPUT SECUNDUM 


De exigua vi et I argumentorum pro Animi natura corporea 
Baa OS (uou RUP. V. LU she alll Өлеш er] 1095 86. 
‚ $. 2. Universa eorum P LIA VOTE EA i e iet. rw 18. 
$. 2. Argumenta ex eo petita, quod naturae sibi contrariae in se 
invicem efficacitatem habere nequeant. . . + + © + © — 19. 
$. 5.. Argumenta ex eo sumta, quod in omnibus a Corpore pendeant 
Animi actiones et affectus. . SUE NEN wine aie ere SOOO id QUE 


B 


§. 4. Rationes, quae contrariae sententiae difficultatibus nituntur. — 23, 
CAPUT TERTIUM 


In quo exponitur quinam Philosophi, quibusque argumentis pro Ani- 
mi natura incorporea disputaverint, . e 4 e s so s © e © © — 26—54. 


$. 1. 


CONSPECTUS OPUSCULI 


„1. Anaxagoras. Plato. -css eco o re opo, уе уж oto on on cm 26. 
Plotinus Neoplatonicus, . . . . ... «4... oos 26. 
e». Áugusühns -. 2 о ааа ео а uo еее тее M 
. 4. Recentiorum argumentorum genus duplex. Exponitur genus 


Г] 
. 


О АТОР ТТР М woe wor РУК ео ab 
$. 5. Alterum argumentorum genus. >. . e e e s © e 55. 


: 
CAPUT QUARTUM 


^ 


In quo eorum argumentationes, qui Animum incorporeum esse vo- 
luerunt , examinantur et dijudicantur. .......... — 55—45. 
$. 1. Argumenta Platonis, Plotini, Augustini. . . . . . e . — 55. 
$. 2. Recentiorum argumenta ex experientia et sui cujusque ob- 
setwvationé sumta, renina uma eom tono ыл ЛА АЖ улу 08. 
.$. 5. Caeterorum argumentorum pondus s . . e e s e + — ÍL 


, 


PARS POSTERIOR. 


Ostenditur, quare demonstratione Mathematica certi quid hac in re 
effici nequeat, sed. ex |Rationis. anctoritate ejusque tamquam fide 
nixum , hoc tenendum sit, Animum esse naturam a Corpore secre- 
tam, simplicem et esse personam., 

: 20. . CAPUT PRIMUM. 


= 
R 
R 
l 
Ф 


Continens rationes cur hac іп re certi quid ees nequeat. | 
$.1. De natura Materiae, . o so 474. nels o -— 4h 
$. 2. Animus percipitur cum Corpore conjunctus. . . . . + +  — 46. 
$. 5. De Oppositione Animi et Corporis. . s, < . © + + «= — 47% 
$. 4. Quid sit Demonstration . . „ә. OTT 48. 


CAPUT SECUNDUM. 


In quo exponitur, quantum hac in re Rationis fide valeat et quid 
doceat.. sser e US саа de ca OEE «хз sm но е 45, 
$. 1. Sutlicit Rationis auctoritas et fides. . . + + e e + © * — 50. 
$. 2. Animus est natura a Corpore secreta, simplex et est persona, — 51. 
§. 5. Praecedentium confirmatio ex sensus interni phaenomenis. . =- 54. 


COMMENTATIO 


DE 


"QUAESTIONE LITERARIA. 


P RÀ REA TA.O. 


U: cognoscamus, inter omnes res, a Summo Numine creatas, primum locum ho- 
mini esse datum, non adeo subtilis, quaeque -omnia penetret, sagacitas requiritur. 
Eam vero dignitatem eximiis, quibus instructus est, Animi dotibus praecipue debe- 
re hominem у aeque: facile inter omnes convenit, (Quomodo enim brutis, longe cor- 
pore et robore validioribus, par erit, nisi -continuo illum, quem obtinuit praestan- 
tiae gradum, mentis.ope sibi vindicet? Cogitatione et voluntate praeditus, cum 
non in praesenti temporis momento ‘exsistentiae laborumque terminos ponat, multo 
vero magis ex praeteritis ad futuras res concludat, sibique quasi lucrum quaerat ; 
omnia et inanimata et animantia non ita magno negotio superat. Pertinet quidem 
ad hanece, quae eum genuit, terram homo; sed animus ejus, tamquam nobilioris 
maturae, altiora petit, in immenso coeli spatio versatur, remotissima sine numero cor- 
pora coelestia perscrutatur, astrorum magnitudinem et distantiam dimetitur, et quem 
servent cursum, etiamsi pluribus delapsis seculis praescripta iis via nondum peracta 
sit, longe antea rite cognoscit. Jam si ex eodem homine quaeras , quid sit id, quo, 
quae natura celat, perspiciat, et quae natura prodit, sibi obnoxia reddat? Diu in 
respondendo dubius haerebit, nisi statim se Animum, cui omnem debet cognitio- 
nem, non cognoscere sincere confiteatur. Hoc certe responsum. exspectes : at philo- 
sophica tam recentioris quam veteris aevi historia nos docuit, quam temere et in- 
considerate saepe homines de Animi natura disseruerint; atque etiam demonstrare stu- 
duerint, quae omni demonstratione sint majora. ; 

Haec saepius mecum cogitans, incidi in quaestionem. illam a Cl. ordine Philoso- 
phiae Theoreticae et literarum humaniorum ad disceptandum propositam , qua locus de 
oid А 2 Ani- 


+ 


4 HENRICI GEHTLE 


Animi natura explicaretur. Arvisit. mihi- quaestionis argumentum et mox consilium 
cepi in contienda hacce bommentatione 'vires-meas periclitandi, - 

Proposita autem quaestio ita se habet: 

Locus de ANIMI NATURA ita explicetur, ut primum concinne exponantnr , ac 
dijudicentur praecipua argumenta , quibus summi veteris, et recentioris aevi 
Philosophi in utramque partem. disputarunt, de animi natura corporeá an in- 
corporeá : — deinde ostendatur, quare demonstratione Mathematica, certi quid 
hac in re effici nequeat, sed ex rationis auctoritate , ejusque tamquam fide nixum 
(vulgo VERITATEM FIDEI appellant) hoc tenendum sit , hominis animum esse na- 
turam a corpore secretam , simplicem e£ esse personam, 

Habetis igitur, Viri Clarissimi, quibus ad hancce Quaestionem pro viribus respon- 
dere conatus.sim. Vos in his permulta, quae minus recte sese habeant, esse inven- 
turos, equidem cum mearum. virium tenuitatis probe, mihi sim conscius, non ignoro. 
Sed fretus Vestra indulgentia, qui numeris omnibus absolutum opus non exspecte~ 
tis a tirone, neque poscatis, scripsi quae potui scriptaque Vestro examini subjicere 
ausus sum. Quae ut non plane Vobis displiceant, valde me optare, dissimulare no- 
lo, et missa ad. Vos testatur haecce scriptio: si vero prudentioribus , ut fere. spero, 
palma cedat, non tamen prorsus. oleum et operam perdidisse mihi videor. : Hos enim 
utilitatis fructus. ex hocce opere oapere-mihi contigit, ut quae. antea. leviter attigis- 
sem, in ea nunc accuratius inquisiverim. 

In quibus pertractandis eam quidem secutus sum pr ero ipsa quaestio- 
nem proponendi ratio. maxime. postulare: videbatur : prior pars versabitur in philo- 
sophorum argumentis cum, exponendis tum dijudicandis: pars: posterior ostendet, 
quare certi quid hac in re effici nequeat, et quid in: incerta illa rei conditione te- 
nendui sit, Quos: porro: consuluerim scriptores in.notis, quantum fieri possetis iine 
dicare studui., | | 1 + 

Нізсе jam praemissis ad partem priorem transeamus... 


PARS 


COMMENT АТО рв. QUAESTIONE LITERARIA. 5 


vr 


-HRN 


PARS PRIOR. 
` TN QUA BREVITER EXPONUNTUR ET DIJUDICANTUR PRAECIPUA: ARGUMENTA ; 


QUIBUS SUMMI VETERÍS ET REGENTIORIS AEVI PHILOSOPHI DE ANIMI ÑA- 
її (0153 TURA. CORPOREA AN INCORPOREA DISPUTARUNT. 


U: cujusvis scientiae, sic et Philosophiae, haec semper fuerunt fata , ut initia essent 
rudia et fere scientiae nomine indigna, Quod si de Philosophia in univereum constat, 
aeque justo meritoque de illa ejus parte » quae Animi naturam complectitur, affirman- 


dum esse videtur: nec mirum, eum in remotissimis sane temporibus hujus naturae 


investigatio jam, Philosophorum ingenia exercuerit. Haec autem de Animo scientia, 


cum multis difficultatibus obnoxia sit; variae et toto coelo distantes omnibus tempo - 
ribus omniumque fere Philosophorum fuerunt sententiae, ita ut magis magisque , quid 
esset animus, ant ubi, aut unde, dissensio oriretur. Alii eum. Corpus esse assevera- 
bant, negabant alii : DU quod hos eo impellebat, ut Animo incorpoream attribue- 
fent naturam, illis in causa fuit, quod non nisi corporeum eum esse vellent ( 1 ). 


De utraque sententia hic nobis ЖААЧЫ erit, 


CAPUT PRIMUM. 


BREVIS EXPOSITIO PHILOSOPHORUM ; QUI ANIMI NATURAM CORPOREAM. STA- 
TUERUNT, ET ARGUMENTORUM , QUIBUS HANC SENTENTIAM PROBARE 
€ONATI SUNT.. 


$. I~ 
Leucippus. Democritus: : 


Qui hancce sententiam defendunt, ita existimant: Animos vel esse ejusdem naturae, 


sujus Corpus, vel Animos sine corporibus exsistere non posse. Quod si considere-* 
mus, 


Ст) De diversis philosophorum hac dé re sententiis cf. Aristoteles de Anima Lib. I. cap. 2— 8.; Plutarchus de 
plac. phil. lib. 4. cap. 25 3, 45 Cic. "Tusc. Quaest. lib. I. сар. 9 — 11. Е, Cudworthi Systema Intellectuale-ejusque 


operis index ad vocabulum Anima... 
| A 3 


6 HENRIC!I,GEALE 


mus, facile nobis apparebit, unde haec sententia originem duxerit. Sunt nimirum 
plerique homines ita comparati , ut sensuum "tantum affectionibus regantur: et quae- 
cunque in sensus non cadunt, existere negent, et intelligere aut non possint aut non 
velint. Jam haecce de Animo corporeo sententia, cum omnia, quae extra nos exsis- 
tunt, non nisi sensuum ope nobis innotescant, hominum naturae valde congruit, In- 
terno enim sensu intueri non possumus substantiam quamdam, in qua accidentia sen- 
sus interni, seu cogitationes sui ipsius aliarumque rerum, inesse possint; quo fit, ut 
corporibus inhaerere videantur (1). Huc accedit, quod: nos in universum nullam cog- 
nitionem acquirere possumus , nisi talem , cujus objecta sensuum ope per intuitum 
nobis sint data. 

Primus veteris aevi Philosophus, qui, quantum nobis quidem ex Historiae monumen- 
tis notum est, Animi naturam corpoream statuit, fuit Leucippus (2). Perhibuit ille, 
mundum constare ex corpusculis individuis seu atomis , inter se disparibus, ita ut aliae 
aliis figuris essent praeditae. Eas antem, quae sint rotundae ( rà e@aspocid9) consti- 
tuere animam, et continuo moveri contendit, corpusculorum instar illorum, quae in 
solis radiis volitare videntur. 

Lendippi discipulus et amicus, Democritus, nulla in re graviori a praeceptore dis- 
cessisse traditur, sed in omnibus fere SCIL quae ille , censuisse (3). Dixit igitur, 
minuta haec corpuscula, quorum quaedam laevia essent, alia aspera, rotunda alia, 
partim autem angulata, curvata quaedam et quasi adunca, continenti motu ferri , et 
concursionibus inter se cohaerescere, ex iisque eflici ea, quae sint, quaeque 'cernan- 
tur, omnia (4). Porro harum atomorum eas , quae rotundae sint constituere Animam 
ct ignem; quae nempe, quia, teste Aristotele, Animam docuit esse ignem quemdam 
et calorem, pro eodem асс videtur. <, ; 

Rationes, quibus ad hanc opinionem commoti fuere Leucippus et Democritus, me- 
moriae prodidit Aristoteles (5). Stàtuerünt nempe Animum constare ех corpusculis 
individuis iisque rotundis, à rò peylota 4 таутдв DüvasÜon ià very, тойд ‘TolddTOUs 
fúsuoug, ua} nysty Te aurà куойдеу® uo wir rohi Bdvovres Tiv pug «elves тд Tapé- 
xov Tors ©6016 Thy Klis : 

Argumentum I, Animus igitur cum per; totum corpus diffusus atque distentus sit, 
hujusmodi rotundas figuras requirere iis visus est, quia ea, quae carent ang gulis , ha- 
mis, uncis, facillime et celerrime omnia penetrant, Praeterea, cum id, quod i ipsum. 

Ur | m hen 


(1) Cf. Mellin Philosoph, Wórterb, ЧУ band. Seite 73 — 74% 
(2 ) Hac de re fere omnes conveniunt; sunt tamen qui aliter hac de re statuerint, nec veteres ipsi semper ' sibi 


constante Negat omnino Cudworthus hujus doctrinae inventionem vel Democrito vel Protagorae vel Leucippo esse 

attribuendam ; sed multo antiquiores hüjus dogmatis esse auctores demonstrat. vids: quibus argumentis, hoc probare 

conetur. Syst. Intell. pars T. cap. т. $. 8. pag. 17 699 (32 Cf Diogenes Laërtius lib, IX. Зер» 34». 
(4) Сіс. de Nat, Deorum lib. I, cap. 24 (2) Arist. de Anima lib, f. (caps 2e . 


COMMENTATIO рв QUAÉSTIONE LITERARIA. 7 


non movetur, alterum movere non posse putarent; intellexerunt inprimis Animam 
éssé causam motus. Jam figurae rotundae maxime motus sunt capaces; ergo Corpora 
ejasmodi formae individua Animam efficiunt. 

Arg. IL Alterum argumentum quo Democritus sententiam suam probare studuit , 
desumtüni est ex peculiari, quam omnibus animalibus attribuit, et sine qua vivere non 
póssint, respirationis ratione, Vivunt animalia per Animam i.e. per rotunda illa cor- 
puscula, quae Animam constituunt: quae cum continuo moveantur , motum etiam ex- 
citant їп «nulinalibus, Hac autem atomi, cum aër corpora ambiens ea comprimat et 
tenaciter circumcingat, eliduntur ex iis et extruduntur. Jam vero extrinsecus aliae 
hujusródi atomi respiratione ingrediuntur: quae subsidium opemque ferentes, pro- 
hibent, quominus priores illae expellantur. Nunc, conjuncto labore , аёгі compri- 
"miénti et coércénti pares, hae atomi difficilius excernunturs vel si quae egrediantur , 
aliae їй earum loco succedunt. Statuit igitur Democritus Animam , qua vivimus, cor- 
poribus constare subtilissimis et rotundis , ut animalia respiratione vivant, quia , aliis 
egredientibus nec extrinsecus advenientibus aliis, statim perirent, Docuit enim тоў Cv 
pov gat thy йу&туойУ» 

' His rationibus ad opinionem suam stabiliendam usus est, Democritus: ex quibus, cum 
Animus in totum Corpus insinuetur ideoque ubique per illud diffusus sit, efficitur , 
eum Animum поп habuisse naturam a Corpore secretam, nec simplicem $, verum. ex 
iisdem , quibus cetera corpora omnia , atomis seu minutis particulis compositum. 


$. 2. 


Epicurus. Lucretius, 


Eandem fere sententiam amplexus est Epicurus, qui , cum. Democrito se addixisset , 
ex ejus et Anaxagorae libris multa collegit, collectaque immutando aliaque addendo 
novam condidit sectam, Hac autem in re excelluit, quod Leucippi et Democriti doc- 
trinam amplificavit, et rationibus, quae recentioribus adhuc temporibus sunt adhibi- 
tae, demonstrare studuit, Ex ejus opinione Animus humanus constat ex duabus par- 
tibus, Animo et Anima (1), utraque autem corporea (2). Est Animus persubtilis 

Aem ape 


Ст) Haec dúo vocabula, licet fere ѕетрегтейдет significatione usurpentur,.separarunt tamem veteres, ita dicen- 

тез: Anime. sapimus,. Anima vivimus, Anima sine Animo debilis est ,.sic Juvenalis :: 

»———— — — — Mundi 

»,Prineipio ,. indulsit communis- conditor illis- 

э» Tantum Animas,.nobis Animum quoque.”” 
Cf. etiam Gésnerusin Thesauro Ling. Lat. sub utraque vocee- Graecis Jux3 (anima ) et rove (animus). Diogenes 
Laërtius lib. X. Segm. 66. aoyuxdy ха} Zaoyors Caeterum haec distinctio saepius obvia est apud Lucretium in lib. 
III. de rerum natura ut Vs. 35, 1315 137 — 157, 213. 


C2.) Lucretius. lib, ШІ, ys. 168%. 
a= Non- 


` 


8 Tr ГЇ, H.E NRI CT, G, ЕНГ Erivwoo 


atque corporibne constat perquam minutis., quia minima. corpora: quaeque. et leyis- 
еа; maxima fruuntur mobilitate. Sic , terra st stat, aqua. Moyetur , eb qapayexis aceryus 


' JéVi aura agitatur, non "idem lapidum. "Haeece subtilitas efficitur, quoque. ex eo quod , 


animali moriente , corpus nihil amisisse videtur. Attamen, ex hisce: non: putandum 
est , simplicem esse Animae constitutionem ;. quippe. quae sit gompositionis, quadrifa- 
riae capax: 'aérem, vaporem ,. auram, et quartam quamdam, . nominis expertem ‚ ad- 
mittit naturam , unde conflatur (1). риев 


4 nuo. essn rl 9f 
Physicam | doctrinae Epicure: eae partem » auctore Cicerone ¢ ate nón сата lumini- 


bus ingenii , multa tamen arte , explicavit. Lucretius, i in libro superstite; de. Rerum 
natura s quem. igitur in ‘exponendis argumentis ». quibus ille Philosophus disputavit, 
didem sequemur. “Sic argumentatur $, “ш 5 

Arg. I. Animus, in quo consilium. et vitae. ‘regimen locatum est, non minus pua 
‘est corporis ас manus, pes, oculi (5); propellit membra. Animus, i mutat, vultum, 
corripit Corpus ex somno, totum hominem regit: haec vero sine tactu locum habe- 
re nequeunt ; et tactus tantummodo. inter corpora. obtinet; ; Ergo. matura aii Ani- 
maeque corporea est (45. : : 

Arg. П. Animus in omnibus cum corpore consentit; сире. statum. тузын 
sequitur Animi languor, vulnerato corpore ,. iisdem. telis et ictu. laeditur, et: sic. con- 
wa, Quod si d cum corpore fungitur. et laborat, alterius cujusdam naturae esse 
non potest (5). м. ; , : TEP 

Arg. TII, Cum Corpore nascitur , crescit et decrescit y roit in | puero, cum 
corpus sit infirmum et tenerum, Animi facultates minores sunt: aetate provectiori 
consilium majus et animi vis auctior ; denique cum, senescente homine, corporis vi- 
res deficiunt, deficiunt et Animi vires; d Animus стання eric d mi, cor-. 
pus. sit necesse est, GE», "qn ето. 309 errolen 118130901999" 

Arg. IV. Hue. accedit, quod Animus, uti corpus, dba I et va- 
ris doloris vicibus agitatur : saepe dementia capitur, vino et corporis intemperie 

д ТЕ HT i 


j 


s 75 س‎ mm Nonne fatendum fest? 
.» Согрогей naturá Animum, constare Animamque ?" E 
Quin imo , qui incorpoream -dicerent esse animam, desipere censuit Epicurus. Sunt verba Diogenis тасці: "m 
of Мута dowuaror eivas civ duxi, Айа», ody yap dy tdúraro тої, oir тйесдит, € nv тюайтпь Diog. Laért. 
lib. X, Segm. 68. p. 630. 
(1) Quid porro de Animi natura judicaverit Epicurus exposuit uberius Lucretius loco cit, lib. нь у$, 232 = 
2353 YS. 238 == 2445 VS. 274 — 276. Plutarchns de plac. phil. lib. ТУ. сар. 3. 
(2) Cicero ad Qaintum fratrem lib. I, cap. 11, ubi certe illud carmen spectare videtur, 
^ Сз) Lucretius loco`cite lib. III. vs. ол 
C4) Lucretius loco cit, vs. 162 — 167. : 7 ا‎ u je ү озне очоп) ements 
(5) Lucretius loco cit. vs. 169 — 177. sie i 
C6) Lucretius loco cit, vs, 446 — 459. 


s 


COMMENTATIO bz QUAESTIONE LITERARIA. 9 


vehementer conturbatur, sic in aliis." Attamen eum sanari videmus cum corpore. 
Cum autem iisdem modis eademque Medicina, qua corporis, Animi quoque morbi 
expellantur ; quomodo aliud quid, quam corpus, esse potet (15? |... 

Arg. №. Animus .sine,corpore: yivere nequit; eum enim pars: sit’ corporis ut au- 
res , oculi; aliique sensus, neque oculus. radicitus. evulsus dispicere quid , neque alii 
„sensus; a, nobis .Secreti, sentire. possint; perinde Animus a Corpore: seorsus vires 
amittit. Quae cum. ita sint, cum corpore unum Musa efficit, ejusdemque naturae 
est. (2)- айй i 
», Arg, VI. Animum naturam esse neque simplicem neque incorpoream , ex eo: pa- 
.tet, quod apud morientes saepissime observamus non omnes simul animi partes re- 
linquere.corpus; sed hac vel illa regione locatas, alias post alias , exire aliosque 
post alios- sensus dissolvi. | Quin. etiam cernimus quandoque currus faleatos, pet 
exercitus ductos, armatorum membra subito ictu. abscindere. Abscissae tamen’ Cor- 
poris partes, cum humi jacentes adhuc tremant et moveantur, Ánimi'partem secum 
dispertitam abducunt.. Quae omnia docent Animum scindi posse, neque ha esse 
simplicem. et, individuum (5). і 

Arg. VII. .Absurdum est et. mera insipientia, mortalia ان‎ aeternis, cadaca 
ا‎ a nihil magis. inter «se disjuncta sint et discrepitent. Апач au- 
tem cui Corpore conjunctum esse, ex omnibus observare ‘licet, nec quisquam infi- 

cias ibit. Ergo fieri nequit, ut naturae sint diversae sibique oppositae (4). 

- Haec igitur praecipua sunt, argumenta, quibus Epicurus sententiam suam confirma- 
re conatus est; quae, licet nonnulla veri quamdam. speciem. prae se ferant, tamen. 
non multum valent. Нис fere cuncta redeunt, tam arctam compagem mutuamque ef- 
ficacitatem inter Animum et Corpus locum habere non posse, nisi ejusdem sint ha 
turae, Saepius a recentioribus , qui hanc sententiam vindicare studuerunt, Philosophis, 
repetita. sunt et amplificata, Postremum inprimis argumentum multam habere effica- 
ciam iis visum sest; cum intelligere non) possent, quomodo tam diversae maturae, 
quam corpus et Animus creduntur, in se invicem vim exsererent et mutuis inter se 
vieissitudinibus fungi possent? Quod postea apud recentiores intellectu eo difficilius 
est. visum, quod Corpus et Animum, tanquam Materiem et Spiritum sensu strictiori, 
plane sibi invicem opposuerint. Sed quoniam deinde haec, inter recentiorum Phi- 
losophorum argumenta recensenda » identidem obviam venient , jan ne diutius}more~. 


mur, рег ши. ^. weitaus ; PEIRA тё. ror 
а "v §. 5. 


Ы) 


Cr) pem 1.4. vs. 46o*sqq. ubi id ‘genus plura exposuit et кй, quae tamen, quia inter se поп multum 
differunt , omittemus. 
(2) Lucretius 1; 1, vê, 548 sqq. | 
Сз) Lucretius “lvl, vs. (nM et deiride vi. 634 з. 
C4) Lucretius ЫЙ, үз, 803 == 808, 1 * p 


10 HENRIOL.GEHLE ү 
6.5. 


Aristoxenus. Dicaearchus. 


Ventum jam est ad aliam multumque Fivers quorundam“ veteris aevi i Philosopho- 
rum opinionem: nimirum eorum, qui Animam esse quamdam corporis harmoniam sta- 
tuerunt ; quae ab Aristotele dicitur £z тиба piv Torro, xo oddeulas Frrwy tiv Rem 
youévoy (earum, quas exposuerat, opinionum) (1). Primüs igitur Aristoxenus, Mu- 
sicus idemque Philosophus, Animum censuit nihil esse nisi ipsius corporis intentio- 
nem quamdam (2), ita ut, quemadmodum ex pulsatis lyrae chordis dulces resonant 
soni, sic ех, conjunctis corporis membris varit creantur motus; per illas efficitur 
harmonia, per hos Animus (5). Itaque Animum Corporis actionum concentum 
esse voluit sive harmoniam, i. e. ex corporeorum sensuum conformatione componi, . 
Quamquam. vero affirmet Cicero, eum ita delectatum fuisse suis cantibus, ut eos ай. 
Animi naturam transferre sit conatus (4); veri tamen simillimum est, eum , cum 
auditor fuerit Xenophili Pythagorei (5), doctrinam suam non ipsum invenisse (6) y 
sed , certe pro parte, ex Pythagoreorum placitis hausisse: nam hi omnia numeris con- 
sütuebant, et distincte Animum numeris harmonicis constare docebant. : 

Argumenta, quibus hanece suam opinionem confirmavit Aristoxenus , cum ahtiqui- 
tatis monumenta hac de re: sileant, nobis incognita sunt; licet fortasse ex iis, qui 
hanc opinionem refutarunt quaedam conjeceris (7). Unam tamen quamdam ratio= 
nem quam pro hac sententia affert Aristoteles, omittere non possumus. Sie loqui- 
tur: dpwovlay yàp Tiva» abriy (pup ) тірес Abyousi* wal yàp civ dpuoviay, PRG nak 
cuvbeciy viva * évavrlov elves xal тд cima соунгїобт 8E dyayrloy (9 ). Quae verba ita 
in demonstrationis. formam redegit Julius Pacius (9). і 

Harmonia est compositio quaedam contrariorum: corpus autem constat ex contra- 
riis, i, e. ex quatuor elementis, quae habent qualitates contrariass ergo horum con-- 
trariorum compositio. etiam est harmonia i. e Anima, quippe quae unit et continet 
ea-contraria , quae abies non possint esse simul (10). 11215 s э алтоо Lees р 

j ji | pigan esdisibo Meme 

C1.) Aristo’es:desAnima Tibi 1. cap. 4. init, [n3 RCFE ) ad fro «bou; m = . 

( 2). Cicero Tusce, Quaest, lib. Ie cap. 10. apegqqo OES ax. ise эшч 
Сз) Cf. de hoc argumento Plato: in Phaedune pag. 1959, OPPs 1. M. Bipont, . .;;; 5; rod qoaot 
e J Cicero 1, le cap. 19. ` (5 ) Cf. Suidas in voce "erit 


C6) Sic ipse Cicero: Aristoxenus , dixit aliquid quod ipsum, quale esset, erat multo ante et dictum et éxplanas 
tum a Platone. Cicero Tusc. Quaest. lib. I. cap. ro. 

C7) Plato in Phaedone page 198. Opp. Ii- Ed. Bipont, Aristoteles lib. I. de.Anima cap.g. Lucretius de rerum 
natura lib. III. vs. 98 sqq. { 4 : aS „ зил 

(8) Aristoteles 1. 1. сар, 4. init, (9) Julius.Pacius in, Comm, ad.h. 1. 

C10) "ew tyrerapévou той oõpatot iuar xal фондон Garb барой: nad Медо э жай Kupo ха} Sypoll* жай тоют} mi 
эйт xpow «йш, ка} dpuovtar айтёт túrar тїт Yuyàr dude Sic apud Plate in Phaedone.Simmias. pag. 195915 


t 


COMMENTATIO DE QUAESTIONE LITERARIA. - 1t 


Mendelsohnius; vir acutissimus, aeque ac Plato hane opinionem exposuit 'et ra- 
tionibus, primo intuitu veri quamdam Speciem prae se ferentibus , ornavit C1). 

Sed sunt omnés hae rationes exemplares ( aapadeiymarwdeig), et his, uti par est, 
nil efficitur, 

Ejusmodi ‘et fortasse eandem habuit sententiam Dicaearchus ; Aristoxeni aequa- 
lis ét condiscipulus." We enim essé Animum omnino negavit, sed, potius esse no- 
men inane. Absurdum est, loqui de naturis animatis, cum neque homines, ne- 
que bestiae Animo sint praediti, Omnis ea vis, qua agamus quid et percipiamus, 
omnibus vivis corporibus aeque convenit, neque a corpore separari potest, Est to- 
tus homio corpus unum et simplex ita figuratum, ut temperatione naturae vivat et 
sentiat (2). x 

Neque hujus ulla. › quibus sententiam suam defendat, argumenta exstant: altamen 
Operae mihi pretium visum est, quia serioribus etiam temporibus eamdem. saepius am- 
plesi sünt philosophi , Һапссе opinionem adjicere; idque eo magis, quia in causa 
fuit, quod recentiores tam multum corporibus organicis attribuerint., 


S. 4. f f 
Zeno Citieus , Cleanthes , Chrysippus. 


СО бшш, quique familiàm in iis ducunt, Zeno, Cleanthes , Chrysippus (3), aliquid 
exstare praeter corpus in rerum natura negabant. Ttaque Animos cum ceterorum 
animantium, tum hominum corporeos esse ducebant (4), nihilque ab ipso corpore 
differre quam quod essent ciua dpavórepoy кой AemTopsplerepoy corpus tenuius et sub- 
tilius ) et mvstua évbepudy (spiritus igneus. et feréidus) (5). Quam arcte autem 
hoc dogma , nihil existere praeter corpus, amplexi sint Stoici, auctor est Seneca 
sic diéens: | « quae propria sunt corporis, ea corporis bona sunt; corpora ergo sunt, 
ét quae animi sunt: nam ét hic corpus est” (6). цн? AA Gi Sa corporibus 

ac- 


ad Pec Ages went oe 


C1) Phaidon, odet über die Unsterblichkeit der Seele in drey. Gespräche von Moses Mendelsohn, Berlin 1775..8°. 
рар. 116. zweyte Gespr. ff. 

te 2j ‘Cicero "Tusc. Quaest, Tib. I. сар; 10. quae traduntur, Dicaearchum habuisse Animum рита» тёр титт&- 
pav roya С Stobaeus Eclog. І, 52, Plut. de plac. Phil, lib. IV. cap. 2.) ; non videntur esse intelligenda de Die 
caearcho illo de quo agimus, sed de antiquiore Tarentino, Pythagoreo. cf. C. Le Struve Hist, doctrinae. de statu 
animorum post mortem. app. C in fine. 

Сз 2, Pe his omnibus vid, Suidas іп voce == Saepius eorum in philosophicis mentionem. facit gino. cf, Gedike 
historia philosophiae antiquae etc, Sect. II. cape 3». По, 14. Dag» 249 , 283 et 287 seqq. 

Cay Diog. Laért. Lib.'7. Segm. 156., Stobaeus eclogael, 52. , 

‚С 5) Haec Chrysippi , qui fuit Zenonis et Cleanthis successor, verba inveniuntur apud Plut. de repugnantiis Stoi- 
corum , Operum Tom. II. рар, 1052. 

(6) Seneca Epist. 106, ‘ 
Ba 


án. c HENRICI GEHL Er 


accidunt, aeque atque Animi qualitates , commotionesque in. corporum numerum retu - 
lisse. videntur. - Argumenta , quibus ad sententiam .suam stabiliendam usi sunt, ex- 
posuit et refutavit- Nemesius (1)... | 

Hae igitur rationes ай illud Stoicorum dogma. üsluidendum sunt allatae , prior 
гез duae a Cleanthe, tertia a Chrysippo. TNT і 

Arg. I. Parentum referimus поп solum os, colorem, vultum, vocem; omnemque 
corporis formam, sed in Animi quoque affectibus, proclivitatibus, commotionibus , 
iis saepe similes sumus : jam. vero similitudo et ¿dissimilitudo tantummodo. inter corr 
pora obtinent; ergo Animus Corpus est. _ | 

Arg. П. Quaeyis natura , quae corpore vacua est, corporis incommodis una affici 
nequit, sed corpus solummodo in corpus vim exserit. Jam vero corpus ex iisdem, 
quae patitur Animus, damnum capit, Animus ex iisdem , quae corpus: ita ut, per- 
turbato Animo, perturbetur et. Corpus, atque sic contra; hoc enim ex eo conjicere 
licet, quod, cum mens pudore suffunditar , subito rubor vultum colorat :. cum. vero 
metu percellitur Animus, pallescit Corpus. Quae cum ita sint, corporeus sit Animus 
necesse est. 

Arg. Ш. Mors nihil est aliud quam Animi a corpore separatio: jam vero, cum id, 
quod corporis est expers, Corpus tangere non possit, natura incorporea a corporea 
separari nequit; Ergo Animus ejusdem statuatur naturae, cnjus Corpus. 

Haec argumenta ita refutavit Nemesius, ut duorum priorum, neget Propositionem , 
Assumptionem vero tertii, Nos de his una cum ceteris т data opera, agemus, 


$. 5. 
Roath ieee, meetin 


* А тта And 
Hactenus Hilari dise quibus rationibus veteris aevi Philosophi Сази sententiam га 
Animi natura corporea confirmare conati. sints liceat jam breviter hic adjicere , quae 


a recentioribus vel repetita sunt vel addita. 
Lockius, postquam in Metaphysicis quaedam esse problemata, quae dissolvi ne- 
о, 092-99 петрчутоя 4 р нн T 
queant, docuerat, inter eorum numerum refert etiam hocce problema: an cogitatio 


cadat in materiam? Etenim, licet nos non videamus, materiam sentire et cogitare , 
Hips | fie». 


Ст) Nemesius de natura hominum, "Antw. 1565. pag. 42 sqq. 

(2) Quosdam veteris aevi philosophos de industria praetermisimus , de quorum nempe 'sententia non ita recte 
Constat, tit V, ge Empedoclem; plurimas causas, quibus contra Aristotelem hunc defendat, adfert Cudworth syst. 
intell, Tom. І, cap. т. §. 24. pag. 38 sqq. quae tamem quam parum valeant, passi ad eum observat J. I. Mose 
hemius, cujus videantur monita in nota R. pag. 45. ibid. ; Cap. 4 $. 20. пога О. No. 4. pag. 580. Porro Strato- 
nem Lampsacenum, de quo ut et de aliis , Heraclito, Pythagora , cet.” vid. Wyttenbachii disp. ad Judices Teyleria- 
nos scripta: ,, Quae fuerint veterum philosophorum inde a Thalete et Pythagora-usque ad € 10090406 де 
de vita et statu animorum post mortem corporis." 


COMMENTATIO pe QUAESTIONE LITERARIA. 15 


fieri tamen possit, ut cum materia. aut organicis quibusdam corporibus sentiendi co- 
gitandique.vim communicarit Deus; quippe cujus contrarium, justa demonstratione 
probari nequeat (1). Шаш a Lockio propositam quaestionem deinde in suum, usum 
conyertisse. omnes , qui Animi naturam corpoream vellent, .non.:est. quod miremur, 
Nimirum. iis; temporibus Spiritus. et ; Materia plane sibi invicem, opponebantur, ita 
ut haec compositum quid et dividuum , ideoque res esset tantummodo sensibus ob- 
‘jecta, ille. vero absolute esset. simplex et sola intelligentia percipiendus. 

Illud j jam observari potest in Philosopho illo, cujus argumenta nunc, brevissime ex- 
ponere in animo est, Priestlejum dico, Нис usque vulgaris de Materia opinio fue- 
rat, eam esse substantiam solidam, . nullis insuper viribus praeditam, quae vero , nisi 
vi aliena moveatur , semper eodem statu maneat, ,Priestlejo. autem non modo Materia 
non. est substantia absolute iners, sed vires quoque sibi peculiares habet, inprimis 
vim, quamdam . repellendi et attrahendi. Jam yero Materialismum, qui dicitur, ita de- 
fendit, ut Animum tali constare materia dynamica perhibeat, quae omnes in se con- 
jungat vires, ergo et vim sentiendi et cogitandi (2). 

Non omnia , quibus utitur, argumenta recensere bevels: sed ea tantummodo , quae 
novo quodam imbuit probabilitatis colore. 

Arg. I. Animi facultates cum ipsius Corporis bona malave conditione et statu mi~ 
rum in, modam coneinnunt, ita а quidem, ut ‘ab þujus, valetudine et cerebro omnino pen- 
contendere , "Шат cogitandi vim, cum Corpus et cerebrum ар erunt, altiorem 
praestantiae gradum ascensuram. Quod si ita esset, mors illi, qua cogitemus, facul- 
tati plus. 'emolimenti quam damni afferat necesse est; et hoc concesso, quo acrior 
morbus hujas: corporis membra debilitat extenuatque , ео majorem vim exserunt ani- 
mi facultates. ' Nam eadem ratione, qua corpus ad illad tempus, quo dissolvatur, pro-' 
pius | accedit; Animus quoque fit liberior minusque corporis vinculis impeditur. Ne 
vero "haec omnia, cum usus et experientia dedo contrarium testentur, ténaciter af- 
firmare | sustinueris, 

Arg. in Omnes т nostrae ideae, cum sensuum ope nascantur, magnum vinculum ha- 
bent cum corporis organis, Cogitare autem non possumus, nisi res objectae per sen- 
sus menti innotuerint et jam adsit idearum copia. Nullo igitur modo бегі potest, ut 
quamvis. corporeis organis careamus , tamen aliquid extra corpus in nobis cogitet. 

_Arg. Ш. Si révera Animus est principium incorporeum, simul etiam simplex sit et 

in- 


Ст) Cf. An essay concerning human understanding in four books, written by John Locke Lond. 1793. 8vo. 

C2) Conf. quis in lucem edidit: Disquisitions relating to Matter and Spirit, with a history of the Philosophi- 
cal doctrine of the soul and! the nature of Matter, with its influence on Christianity especially with respect to the 
docirine of the preexsistence of Christ; Lond. 1777. 8vo. 


BS 


14 ALTE PR PO YT GE WAEI 
individuum , necessé ést: méque potest esse extensum, longam, latum, crassum. “At 
cum idedé per objectá externa, quae sunt' dividia, бап” 'iisefue téspöadennt; 
hae ideae étiam dividuae sunt putandae. Jam vero si Sintiplex hábeatur mens, quio 
modo ideae menti inesse possint, dividuum seilicet' individuo? Ergo concedere de- 
bemus, Animüij сём ideas, ex rebus &orporeis' atque' dividuis EH > in sé conti- 
heat , ipsum náturae' esse corporeae et dividaae, ' t 

Arg. IV. Nihil magis sententiae de Animi natura нана best; qaam multi 
plices i Шае et varié mentis affectiones, ‘inhpetus , habilicates, Hae’ enim necessario 
cum mutatione conjunctae sunt, qua vel mélior fiat animi conditio vel deterior. 
Quaé tamen mutatio cum proxime absit ab’ exstinctione , omüino Animi simplicitati et 
incorporalitati ( 75 КҮЛҮ, repugnat, я 15 

Ex Priestleji atguméntis haec visa sunt majorem yim habere: mülta insáper dispu- 
iavit multaque advetsariorim dubia solvere suo ihodo conatus. est: sed cum metua- 


müs, ne longi simus , hic desistendum est. 


| 
J Ў t 


$ 


ain, Rieke: "n 


„Auctor libri: SYSTÈME DE LA NATURE et de la Mettries i 7 3.) 


[oy ЖТ: 


` Abjectae jacebant i in Francia philosophia Asistotelita et ‘Cartesiana ; Я magno in ho- 
nore erant Gassendus et Lockius, Postquam igitur aeque felici successu, ut ideba- 
tur, horum vestigiis ingressi erant Condillac et Helvétius ‚ alius materialisini defensor 
exstitit, Quis vero fuerit, ignoramus ; qualis fuerit, satis indicat ille А quem Cm 
sit, de systemate naturae liber (1). Hic enim contendit, omnes illas , quae ‹ die : 
tur, facultates intellectuales , nihil.aliud esse, nisi rerum externarum. perceptiones т 
quae in omnibus substantiis, organis praeditis, necessario obtinent, Ideae sunt muta? 
tiones in externo cerebri organo, quae sequuntur externas sensuum inpulsiones vel 
ex iis originem ducunt. Itaque sunt imagines rerum sensibus oblatarum, Majore sc so- 
lummodo cerebri mobilitate homines differunt ab animalibus et inanimatis: perinde 
ac minor quoque cerebri mobilitas hominem homine intellectu reddit inferiorem ; ip- 
sum enim cerebrum Animus est. 

Ше autem, quibuscunque modo posset, docu aA. is not natura corporea vin- 
dicare studuit, Non minorem operam navavit de la Mettrie, de quo, quia non mul- 
tum ab illo differt et iisdem fere argumentis utrique sententiam suam superstruxe- 


runt, hic simul quaedam monemus. 
: Post 


C1) Système de Ja Nature, ou des loix du monde physique et du monde moral, par Mr. Mirabaud, à Londres 
1770. 8vo. Nomen illud fictum, Hodie satis constare videtur, Baronem de Holbach hujus scripti auctorem esse» , 


COMMENTATIO ре QUAESTIONE LITERARIA. 15 


Post Gassendum et. Hobbesium exemplum sibi proposuit Epicurum, ex enjus doc- 
trina pleraque hausit; haustaque nonnullis auxit additamentis. | In. plerisque suis 
scriptis (1) probare conatus est, omnino Animum non esse incorporeum, Est autem 
ex ejus sententia ille idem quod corpus corporisque compositio et: temperatio: qua 
in re convenit cum Aristoxeno et Dicaearcho, Itaque-materiae atque: corporibus vim 
quamdam, motricem tribuit; extensione autem cum sint. praedita corpora, possunt 
moveri: illa vi motrice se ipsa movent, . Praeterea liabent facultatem ‘sentiendi; Has 
vero qualitates omnia sibi vindicant corpora; formarum ope’ quarundam quarum ca- 
pax est materia. . i 

Argumenta , quibus in hane иө disputavit, eo fere omnia redeunt: 

Animus in omnibus suis actionibus et. affectionibus corpori obnoxius est ab'eoque 
pendet ; non igitur. demonstrari potest eum esse substantiam i. e. ens quod ad ex- 
sistendum non indiget altero, in quo sit: neque absolutam omnino agendi facultatem 

„ei, esse attribuendam., pod 

Multa sunt, quibus. ejus; «iianinstidnes, lectoribus sese cómmendent eorumque. ani- 
mos capiant ( 2) ; quae, vero si ad. yivum resecentur, nihil magis quam, quae expo- 
.suimus, Epicuri, argumenta efliciunt:.nimirum-corpora in hac nostra: vita terrena et 
„empirica arctissime cum Animo; esse conjuncta, eaque esse] Animi organum , quo ca- 
rere nequeat, Plura dein. 


RTENE ST Argumenta a Backmanno 'collecta. LT: din 


Plures, jam. | hic. addere possemas, Phileseabhos plura exponere argumenta. Hoc 
autem, quia longum est et eadem. saepius орм. vertinas » omittendum: putamus (5). 
| и! | ji "и. + 1 . gi Ne 


Ст) Cf. Obuvres Philosophiques ' ias Ме de la Mettrie > sed inprimis tres ШУ disputationes , due inscris 
butiturs komme machines traité. de T dme et: Phomme plantes ` 

- 2) Sic inter alio$, Fredericus: Magnus) Borussiae тех; magno. eum: favore: prosecutus est, et fortasse ejus ratio- 
nibus „commotus, ‚ aliquamdiu | eandem sententiam. amplexus fuisse yidetur. Sic enim ille: alicubi: f 


så ПЫ 


jio: Est-ce ЛА ce rayon, Het’ Essence supréme,' i 
. Que Роп nous peint si lumineux? ү. 
“Est-ce Їй cet esprit survivant à nous-mémies? - 
П meurt avec nos sens, croit ; s'affaiblit comme eux ; 
gigas! il périra de même. — __ 

“XE 3) De liis Quorum thentionem fécimus et de aliis plura agunt ‘ili, qui totius "shilosophise historiam complectuntur 
libri Meinersii, Buhlii » Tennemanni, ‚ Tiedemanni; ubi tot nomina Kegiüs 3 Gassendus, Ridigerus, Hobbesius, Lockius, 
Priestley, Helvetius, зубне de la йашге, d'Argens, de la Mettrie, Alembert, аба, quae hanc, doctrinam vindir 
tarif t dinning ign sunt, quae s bora, Ratione. medica plurimas pedicorum scholae sunt materialistae C presque 

tous 


«iu 


16 AIASUTIA ENR BE ТО 0: PEE dg 1200/00 


. 
Ne tamen in nonnullorum reprehensionem incurran, proptered quod hoé vel illud 
argumentum, hanc -illamye: eximiae: probabilitatis rationem "vel" expdnendo vel deinde 
refutando praetermiserim ; adjicere hie forte non alienum est óniria argumenta , quae 
collegit, atque concinne: et accurate disposuit — vir Claris, quo simul fa- 
сіз omnium. argumentorum ‘conspectus praebeatur ( 1). A nes dit qvod 

Arg. І. « Quodcunque in: corpore includitur, id quoque ' ‘corpus sit, hecesse- est, 
cumque eodem ipsum corpus efficit: Animus: corpori inest; Ergo corporeus ‘est. ' 

Arg. Hy Si simplex et» incorporea’ quacdam аката ésset Animus} 'quomodo cor= 
pus eum limitare , determinare, et quasi vinculis coércere possit sane intelligi ne- 
quit; cogitatione. quidem. ad. alios locos se transferet, revera nom poterit: neqüe quae 
лы, quo cogitando abit, fiant, pérfecte cognita habebit, Qum vero “corporis partes 
majorem , quam. res absentes, in’ Animum: vim habeant, pendet ex arbitrio alieno 
nec sui juris est ; Ergo non est sabstantia simplex et a corpore secreta. ` 

Arg. Ш, Lites Animum et corpus, quippe quae sunt naturae plane sibi contra- 
tiae, commercium et-mutua efficacitas. intercedere néquéunt; nisi vel praesens sem- 
per opem ferat ipse Deus, vel ad Шаідат nerveum, quod: dicitur, confugiatur. Id 
vero: argumento. nil: momenti addit, temere contra audaciusque » quam par est, sta- 
Auitur:; sie: in» ceteris. Quodsi corporéam: Animo attribuamus naturam omnia com- 
ponuntur, Д 

Arg. IV, Multae eaeque variae tribuuntur Animo facultates: quae quum quam 
maxime differant sibique invicem repugnent, ejus naturam simplicem habere perab:4 
surdum est putandum ; sin corpoream eam statüas , res explicata est, 

Arg. V. Talem, quam volunt, incorpoream Animi naturam eandemque cogitans 
di, sentiendi aliisque facultatibus praeditam , ne mente quidem’ complecti valemus. 

Arg. VI. Ipsa materia, quodammodo tantum, quando vis ejus vitalis impeditur, 
inanima dici potest. Cum vero mirum in modum formandi quadam vi et facultate 
eam esse pracditam videamus, ut in corporibus organicis : et rursus subtilissimam 
eam deprehendamus in lumine, magnetismo ,. aliis; cur ei cogitationem omnino de- 
negemus ? quin imo, cum anatomia, quam vocant, comparata nos doceat, quo me- 
lius sese habeant organa corporea, eo plus Animi facultátes incrementi capere vel 
damni; probabile fit certis quibusdam relatiónibus oriri in materia vim cogitandi. 

Arg. VIL Intelligi nequit, quomodo natura simplex et incorporea tam multifarias 

sub- 


toutes les écoles de Médécine sont matérialistes médicalement parlant) cf, F. Berard doctrine des rapports du phy- 
sique et du moral. Paris 1823. pag. 31 et ‚баз, J. С, Cabanis rapport du phys. et du mor. de l'homme Par. 1824» 

(т) Vid. dissertatio praemio ornata; von der verwandtschaft der Physiek und der Psychologie von Dr. C, 
F. Bachmann, Professor det Philosophie zu Jena, In de nieuwe verhandelingen van het Provincial Uuechtsch 
genootschap van Kunsten en Wetenschappen,® Utrecht 1822, I dl, pag. 155 — 159. 


COMMENTATIO ре, QUAESTIONE LITERARIA. аў 


subeat mutationes, atque vicissitudinibus naturae plane sibi oppositae obnoxia sit, 

Jam experientia et observatio sui cujusque“ ipsius™testantur, Animi facultates cum 
corpore crescere et decrescere : et ut corporis vires maxime vigent aut languescunt, 
ita Animum potissimum robore gaudere vel languore premi. Aliter certe Animus est 
affectus in puero, aliter in adolescente, in viro aliter , aliter in senibus. Ita sae- 
pius mutatur et eodem , quo corpus, gradu procedit; qua vero mutationi est 
obnoxium, neque simplex neque incorporeum est. 

Arg. VIII. . Est sua cuique homini peculiaris Animi indoles, ingenium, appetitus ; 
atqui haec potissimum differunt pro cerebri conditione corporisque temperamento : 
et ex diversa corporis constitutione et varia sanguinis temperatione varii Animi im- 
petus, habilitates et proclivitates oriuntur. 

Arg. IX. Varius Animi organismus, in utroque sexu conspicuus, plane nititur 
varia organorum: corporeorum institutione ;. atque inprimis systematis nervei et mus- 
. eularis diversitate. 

Arg. X. Alimenta, coeli temperies , tota vivendi ratio in Animi indolem et vale- 
tudinem permagnam vim exserant. 

Arg. XL Animi morbi e: g. dementia cet.. saepius per malta genera propagan- 
tur et a parentibus. ad liberos transeunt, Illos vero etiam ex variis causis, quae ta- 
men omnes extrinsecus et praecipue ex ipsius corporis conditione ‘repeti debent et 

.constitutione, originem ducere ab iisque pendere constat. Huc accedit, quod in 
„alto sopore, lipothymia, aliis, cogitatio finem habet: et contra, simul ac, revocatis 
_nobis et expergefactis, organa corporea restituta sunt ct recreata, cogitationem qno-- 
que redire animadvertimus. 

Arg. XII. Si Animus. ést natura a corpore diversa, quomodo fit, ut sedem, 
quam occupet, ignoret, eaque quae proxime eum circumdant et quasi terminos ef- 
fictunt, perspicere nequeat? Nimirum, cum. non Animus, sed oculus, in cadaveris 


scilicet sectione., nobis hac de re азбар indicet, hic quoque corporeum quid ei 
subvenire videmus. 


Hacc hactenus, 


“18 HENRICI СЕНДЕ 


CAPUT SECUNDUM. 


DE EXIGUA VI ET EFFICACITATE ARGUMENTORUM PRO ANIMI NATURA 
CORPOREA ALLATORUM,. 


$.. P 


Universa eorum ratio. 


Expositis jam praecipuis, quae ad Animi naturam corpoream evincendam in me- 
dium prolata sunt, cum argumentis, tum rationibus probabilibus ; adhuc nobis re- 
‘stat, ut haec, quantum in nobis est, dijudicemus. Quum vero, ut consentaneum 
est, pro hacce sententia multum disputatum sit, multum quoque contra eam, nimis 
а proposito aberraremus, si haec omnia adjicerentur. Itaque non juvat singula sin- 
gulorum philosophorum argumenta ponderare, sed cuncta simul, quantum valeant, 
exploremus: quod eo facilius et instituto convenientius erit, cum jam in praece- 
dentibus universum quemdam Materialismi conspectum praebere conati simus. Hoc 
simul exindé profluit commodum, quod, omnibus ejusdem generis argumentis una 
sumtis dijudicatisque, non easdem identidem refutationes repetere cogamur. Nam- 
que id evitare non possemus, si singulatim ёа refellere nobis propositum fuisset ; 
quippe quorum multa sunt, inter quae, nisi quod nova quadam argumentandi ra- 
tione exponantur, nihil fere discriminis intercedat.. 

In universum tamen hoc in antecessum observandum est, unamquamque philoso - 
phorum doctrinam, quam Materialisticam vocant , eodem vitio laborare, idque in 
causis esse cur tam paucis ejusmodi doctrina probetur. 

Nimirum hunc in omnibus dominari videmus errorem , quod, nulla ratione habi- 
ta sensus interni, eoque veluti sublato, omnia ad sensum externum redigantur (1). 
Nec causa altius quaerenda est. Quis scilicet nobis certi quid indicabit de Animo cor- 
pore vacuo, de natura, cui nihil cum materia commune? Nonne corpus, e contra- 
rio, semper datur tanquam res vera, tanquam reale quid? ita ut etiam post Animum 
ab eo separatum , cadaver nobis edapieieu dum sese praebeat ? Sic externo tantum 
sensu ducuntur illi; quid mirum, hanc oriri opinionem, nihil Animum esse aliud 

quam 


(1) Cf. Tiedemann Geist der speculate Philosophie I Band, Seite 240. 


COMMENTATIO ре QUAETIONE LITERARIA. 19 


quam corpus sive Materiam, At vero si Animum sustuleris incorporeum, ipsum 
quoque sensum internum tollis; eam igitur difficultatem quodvis Materialismi genus 
cum aliis communem habet. 

Sed ad ipsa argumenta examinanda transeamus. Ne igitur quid dicamus de argu- 
mentationibus passim obviis, ubi, ut loquuntur Logici, vel fallacia quaesiti medii , 
vel ignoratio elenchi, vel orbis in demonstrando, vel saltus in concludendo, depre- 
henditur; illa omnia, quae vel nos jam exposuimus vel insuper fortasse possunt af- 
ferri, ad tria genera rediguntur. Etenim petuntur vel ex eo, quod naturae plane 
sibi oppositae vim. mutuamque eflicacitatem in se invicem exserere nequeant; vel ex 
eo, quod in omnibus а corpore pendeat Animus; vel denique ex eo, quod illa sen- 
tentia de Animi natura incorporea multis difficultatibus prematur, Suus cuique ge- 
neri locus competit. | 


T 7 de ТР А 
y» ситепіа ex eo petita, quod naturae . aibi contrariae in ве invicem effica- 
\ citatem habere nequeant. 


Ex ilis, quae ab Materialistis afferuntur, rationibus haec profecto haud infima 
est, Quomodo enim id intelligi debet, quod natura simplex et incorporea ab alia, 
huic prorsus contraria, determinetur et quasi vinciatur? Quomodo id, quod in 
spatio nullo modo exsistere potest, ipso spatio eoque limitibus circumscripto potest 
includi? Quomodo fit ut naturae , prorsus a se invicem diversae, alia in aliam age- 
re possint? Quid, quod denique cum Cartesianis ad Dei, qui quovis temporis mo- 
mento Animo opem ferat, omnipotentiam confugiatur; quo ejus dignitas dignitati 
hominum, qui ex solis legibus mechanicis cum rebus inanimatis motum communi- 
cant, longe postponatur? Quid ad haec respondendum? nonne potius assentien - 
dum est illi Franco philosopho: ,, Ceux qui font l'àime d'une substance absolu- 
ment simple et incorporelle, ne sauroient nous expliquer, comment l’Ame, qui est 
un sujet incorporel, peut recevoir des facultés corporelles, tellesque sont les orga- 
niques; comment enfin la matière peut agir sur l'esprit, et l'esprit А son tour sur 
la matiére? Tout ce qu'ils répondent à ces questions ne sont que de fréles rai- 
sonnements, et des subtilités dignes. des Scolastiques, qu'ils devroient n ’ayoir point 
ïmités ; eux qui les ont condamnés si sevérement , aod avoir voulu expliquer des 
mystéres et des secréts qu’ils n 'entendoient pas (1 ).” 


i 


Hac 


Ст) Marquis d'Argens , la philosophie du bon sens, ot reflexions philosophiques sur Pincertitude des connoissan- 
ces humaines à l'usage des cavalliers et du beau sexe, Hag, Com. 1737. Кей. IV. $. 11. page 359, 


C2 


Y CÓUWENRICIC'ÉGRHLE 


Нас in re quodammodo ei assentiemur, in aliis minime. Praestat certe ignoran- 
thm fateri, quam falsa pronunciare: est omnino nobis incognita illa vis, quam im 
Animum habet corpus, in corpns Animus. Quidquid enin ab Aristotele ‚ а Male- 
branchio, a Leibnitio, vel de influxo pliysico, vel de causis occasionalibus, vel de: 
harmonia praestabilita sit allatum , nullum ex eorum systematibus satis idoneam mu- 
tuae Animi corporisque efffeacitatis affert rationem (r). Hucdum, qua Hib 
principium incorporeum in corpas agere, posit, incogmuitum. est et Быш semper 
ignorabunt mortales. D 

At vero ne ideo Materialistae palmam sibi esse НЩ existiment. Quamdiu enim 
nos homunciones non temere et arroganter hoc effatum pronunciare oportet: quid- 
quid nos intelligere non possumus, id quoque: fieri nequit y tamdiu cavere debemus , 
ne., quia eam mente поп complectimur , omnem. mutuam Animo-ac corpori: T ME qui- 
dem Ше naturá statuatur іпсогрогеё, vim denegemus. Quot etiam in Physicis ob- 
via sunt phaenomena naturalia, quae omni explicatione sunt majora, et humanam in- 
telligentiam longe superant; ecquis vero cognitione humana, quamvis imperfecta, 
tam elatus est, ut ideo haec in rerum natura apparere non posse: contendat ? 

Sed graves insuper accedunt rationes, quae toti hujc argumenta ruinam minantur... 
Sic enim Materialistis ab adversariis occurri potest: quodsi nos intelligere non pos- 
sumus, quomodo naturae sibi oppositae in se invicem operentur, multo minus in- 
telligimus, quomodo mentis facultates, quae cum materia nihil conyeniunt, ex ma-. 
teriae tamen proprietatib1s oriri possint? 

Etenim Corpus et Materia ‚ cum locum обспрепі et obtineant, in spatio existunt :- 
mens e contrario existit et operatur tantummodo successive i. е, in tempore; quod 
ex eo efficitur, quod mentis actiones non perpetuas esse, sed alias ab aliis excipi 
experimur. Illorum proprietates, sunt. objectum sensus externi, hujus actiones et 
affectus sensu tantum interno a nobis "percipiuntur. Jam eadem oritur quaestio: 
quomodo йегі potest, ut mentis actiones, ideae, judicia, ratiocinia, affectus, quae 
eum materiae proprietatibus nilil commune habent, ex iisdem tamen deriventur ? 
Quid, enim cogitationi est cum extensione, cum soliditate, divisione, figura? An 
dubitatio.potest esse rotunda ?* An persuasio. quadrata ? Am meditatio triangularis? 
Quantum celeritatis, qualisve motus requiritur , quo. efficiantur ideae, discursus, ju- 
dicia? Potest in partes dividi Materia, sed suam quisque homo intimam et indi- 
visam líabet conscientiam sul Materia est extensa et ex mulüs, partibus unum quod- 
dam constituitur corpus ;. verum perceptiones, allectus, cogitationes, licet immane: 
quantum multiplicentur et augeantur, nunquam tomen crescit Animi magnitudo, lone 


gi- 


C1) CK Duddaeus elem, philos, tior. Tom, IT; pag. ri6 seqq. et omues historiae philosophicae scriptores, 
Wad, qramodo са dijudicet Bachmannus loco citato, pags 164.— 1603. 


COMMENTATIO pe QUAESTIONE LITERARIA. oni 


gitudo, latitudo , crassitudo, Insuper mens, бшп ipsa sit causa éfliciens idque in- 
manens , quippe, quae intra se effectum ' —M id’ èst, cogitationes: informat :: 
cumque in percipiendo et appetendo ad’ se ipsa rellectatur, ideoque perceptionis et 
appetitus habeat conscientiam: cum denique omnes cogitationes sibi invicem succe- 
dant et harum omnium una et eadem mens sit conseia ; quomodo hae facultates. vel 
eorporis compositioni vel ipsis corporis partibus; quarum operatiorin motu et spa- 
tio consistunt, inesse possunt ? Si porro hoc in Ontologicis recte statuatur : modos 
tales esse, quales natura substantiae permittàt , atque rem suis proprietatibus de- 
terminatanr, simul contrario modo se habere non posse; sane corporibus et mater 
riae non attribuemus accidentia , quae iu mentem solam quadrant ( 1 ). 

Frustra hic a Materialistis illis, quae exposuimus, argumentis certatur: Materiam: 
nempe quodammodo tantum, cum ejus vis vitalis impeditur, inanimatam dioi posse; 
eeterum eam mira quadam formandi vi esse praeditam , ut in eorporibus organicis.5 
certis fortasse quibusdam relationibus in ca exsistere posse vim cogitandi, cet. 
Quamdiu enim liaec justa demonstratioue non sint probata, in nullis cedi iis de- 
Det; idem rursus oritar dubium , quoniam neque cum ‘corporibus organicis, neque 
eum electricitate; neque cum luminis subtilitate, neque cum Magnetismo , aliis, com = 
mune quid Habet cogitandi facultas. Quid', quod: neque. operationum intellectua- 
Tium, neque affectionum montualium ullum vestigium in his omnibus reperitur ? Non 
enim ideae, judicia, et ratiócinia explicari possunt per puncta, lineas, angulos, 
gradus atque figuras: neque amor et odium per gravitatis; elasticitatis.. vel totius. 
Mechavices leges (2°). 

Senserunt lianc difficultatem: pliifosophi’, qui: Aninum: corporeum. volebant. Acce- 
dit, quod post deliberationem et electionem libere agit mens ideoque ejus actiones- 
materiae inertiae negandae veniunt.. Hane ob rem Priestlejus, et alii, Шаш de ma- 
teriae inertia opinionem refellere, atque vim attrahendi et repellendi, tanquam.qua-: 
litaies sibi proprias et privas, ei vindicare studuit (3). 
^ 1 i sore At 

Ст) Cf. W. E. "rà System der. theor. -phil TI. шей, Erkenntnisslchre If. Abschn. $: 157: init. ; н; S? Ref? 
mari, vornehmste Wahrheiten der naturli¢hen Religion УП 'Abhand’ $.7. pag. 458 seqq. Je As Тиштеп Dilue: 
Vol; I. Diss. 2. $. 145. D. vm de Wynpeisse Vir." Ch Tust. "Metaph,.cap. 84 -§. боо — 603. Ceterum поп data 
opera demeristrare studemus , mentis facultates materiae, inesse. non posse: namque deinde exposituri sumus , quo- 
‘modo boc. philosophi copati-sint, qui Animum naturam incorpoream statuerunt, -Ve -Cè Mendelsohnius in ‘Phaedone , - 
„cujus argumenta, in Scholis Metaphyphicis etiam magna ex ‘parte exposuit Wyttenbachiüs ; —-sed id tantummodo: ef= 
ficere volumus, si Muterialistae ex co argumentum petunt, quod intelligere nequeantus, quomodo naturae sibi oppo- 
sitae in se iüvicem  operarentur; nom inagis, quiaüvmulto minas a nobis concipi» posse ;.quomodo ‘materia Animi.: 


‘wetiones et affectus, cum nihil secum commune habeaut, producere censeatur, 
C2) Vid. Reimarus ]. 1. 6. abhand. $. 10 seqq. 


G3) Cl..Priesdey.in opere cit. Disquisitions relating tœ Matter aud Spirit, Cete- 
G. 5. 


22 TERE HENRIGI,GEHLE...., 


At vero hoc sensu iners materia dici nequit, | guatenus, locum suum obtinet si- 
mulque attrahit et repellit; verum cum omnes Materiae vires ad solas rerum exter~ 
narum relationes pertineant et interno careant liberae actionis principio’, atque adeo 
inanimata sit, éatenus corporibus inertiam adsignamus, Illam igitur materiam , 
quamvis inanimatam et inertem , tamen vitae et sentiendi et cognoscendi et appeten- 
di fore principium , quis intelligat? ; . * 


Argumenta ex eo sumia, quod in бле! а corpore iiid Pre 
actiones et affectus. 


Omnes igitur, qui Animum corporeum statuunt ,. postquam concedere coacti sunt, 
intellectu. vel multo difficilius, vel certe aeque difficile esse, quomodo ex materiae 
proprietatibus Animi facultates, longe a corporibus. discrepantes, derivari possint; 
novo quodam argumentorum genere adversarios eo impellere, conantur, ut herbam 
dantes e certamine inferiores discedant. Provocant igitur ad quotidianam hac de. re 
experientiam et accuratam utriusque, naturae observationem : quippe quae aperte do- 
ceant, omnes animi actiones, habilitates, affectionesque а corpore pendere, eoque 
Animum omnino carere non posse. Hue igitur pertinent hujusmodi argumenta: 
Animi vires cum corpore crescere et decrescere; notiones, ideas, cogitationem , sen- 
suum ope in mente nostra excitari, ideoque sine corporis organis excitari non pos- 
se; valetudinem, morbos, corporis defectum, mentis actiones juvare, impedire , 
diminuere, idque non solum in Wine sensualibus , sed et rationalibus ; 


Interdumque gravi lethargo fertur in altum 
Acternumque soporem, oculis nutuque cadenti ( 1)." 


At, quamvis haec negare nolimus, omnes istae dubitationes exigui sunt momenti ; 
id enim, quod solummodo probant, commercium conjunctissimum Animum inter 
et corpus intercedere, nemo unquam negaverit. Etenim, ubi inter duas substan- 
tias, ejusdem sint naturae vel diversae, intimus obtinet nexus, ibi quoque alteram 
ab altera pendere necessario sequitur. Quomodo igitur aliter fieri potest, quam ut 
Animus cum corpore crescat et decrescat, doleat et laetetur, vigeat et languescat, 


cum arctissime inter se sint conjuncta et hoc ille utatur tamquam organo et veluti 
in- 


(1) Lucretius de rerum natura lib. HJ, vs. 464 sqq. 


COMMENTATIO pe QUAESTIONE LITERARIA, n 


instrumento, "quo in hac vita: carere omnino non possit? Cur miremur ,’ quod, lae- 
во vel depravato instrumento, minus prospere procedat opus? 

Insuper vero , quae ad liaec respondeantur , permulta adsunt. ‘Omittamus quidem , 
“non semper illa: locam habere, verum saepe etiam his obtinere contraria: ita ut 
morbis ' acerrimis laboret‘ quis. et intolerabilibus corporis «cruciatibus vexetur, ac 
"mentis támen facultates minime diminuantur, sed interdum etiam majorem acqui- 
rant praestantiam; Omittamus ; ejusmodi rationes; et quae id genus plures afferri 
possint, non valere nisi tantum, quantum data, quae vocantur, ambigua, quibus 
“etiam, qui contrariam opinionem defendant, in'suas partes) possint! disputare. His 
igitur quamvis nihil adversemur, quamvis plane concedamus Animum a torpore pen = 
"dere; nullo tamen 'modo istis argumentis efficitur, Animum et Naturam simplicem , 
"esse repugnantias! Quomodo enim, nisi in coneludendo nimis temere et imprudenter 
-verseris, ex illa animi dependentia demonstres illius naturam corpoream? Demonstres 
etiam, solum: corpus. omnium. intelligentiae nostrae operationum, mentisque , affectio- 
-numque'esse-subjéctum ; idque. cum nec rudis indigestaque materia, nec quaevis 
corpora organica, ejusmodi actionum. et affectuum иа vestigia ostendant ? 

Praeterea, quare‘rationi repugnet, Animum, etsi cum corpore arctissime conjunc- 
tum , tamen habere naturam simplicem et incorpoream? Hac de re egregia est ob- 
servatio Bachmanni (1j. Nempe phaenomena quaedam quando ad unum principium 
reduci possunt , tale horum: principium ponere, rationi maxime congruum est, Cum 
vero alia quaedam phaenomena, quamvis cum prioribus illis arctissime connexa , ex 
eodem principio deduci nequeunt ; horum aliud constituere principium , поп minus 
· rationi convenit, Eam duntaxat in nullis non artibus et scientiis normam sequimur. 
Physicus certe multa phaenomena ad gravitatem reducit, ad motus leges alia, alia ad 
Electricitatis, [quamquam corpus electricum etiam corpus grave et motu praeditum 
. esse. queat, Chymicus iterum distinguit inter Oxygenium et Azotum, quamvis Ша 
-conjuncta aérem forment athmosphaericum. Quae cum in omnibus artibus et scien- 
- tiis obtineant, quidni philosopho licitum esset , quamvis, intimam Animi cum cor- 
pore compagem hominem constituere, probe sciat, sensus interni phaenomena ad 
энн quoddam referre пинаа 


n г 1 
| ; TER ) 


POLE bs | sages | Åj i М А, 


Rationes quae contrariae sententiae difficultatibus nituntur. 


At, nondum convicti iterum objiciunt Materialistae, tot ac tantis difficultatibus il- 


lam 


Ca) Bachmaunus I. 1. pag. 167. 


- | HENRICI OGEHHLE:'05 


-Jam de‘animi natura incorporea sententiam obnoxiam. esse: tot ac tantas, oriri quaes- 
tiones, quae ab ita sentientibus -dissolvi numquam poterunt, ad. quas vero , si. aliter 
hac de re statuatur, facile sit respondere. Hic igitur.ea in censum. veniunt, quae 

»etiam in expositis a nobis argumentis passim obvia fuere.: quaenam fait animi, ante- 

пат cum hoc corpore conjungeretur , conditio ?. quinam. illins | status in ipsa con~ 

-junctione? quomodo, scum senstium ope primae oriantur ideae et, his menti. in- 
formatis, éogitemus ,' post. destructa organa sensoria .cogitare. poterit. animus? omnis 
substantia cum suam sibi habeat magnitudinem. cumque nulla rei поп extensae nobis 

¿sit idea, quid tandem est Ша natura incorporea eaque цав et pogitandi facalta- 

~te praedita 2 

Ejusmodi quaestiones nullo modo dissolvi posse, ingenue confitemur. Sed ргае- 

*erquam quod eadem, quae in praecedentibus sunt observata, hic a nobis repeti 
possent: praeterquam quod Materialismus non minoribus difficultatibus laboret, ejus- 
-que defensores ad multas ab adversariis propositas quaestiones , nisi inania quaedam 
proferant, obmuteseere «debeant, ut ex adhuc exponendis apparebit: —-age, libera- 
liter cum iis agamus. Facismus igitur, hacece dubia tantam habere ponderis , ut 
omnino. animus natura simplex et a corpore diversa esse nequeat. Quid autem in- 

-de oritur? an ita res intellecta erit facilior? Quid jam est vita, quid cogitatio, quid 
voluntas? sunt qualitates occultae, sunt virtutes plasticae, sunt materiae vires et 
quodcunque ejusmodi nomen velis. Nondum intercedimus: exsistunt igitur et agunt. 
Jam vero, mutatis nominibus in eundem incidimus nodum: quaenam illarum sive 
qualitatum sive virium est conditio, quaenam natura? . Quonam modo existunt? qua 
ratione, quibusve ebstrictae legibus agunt? cumque occu//ae sint hae qualitates ne- 
que intuitu percipi- possint, an nobis de illis idea егы clarior, vel. perfecuór, vel 
magis adaequata? Restat hiece , ut est apud Senecam, Herculaneus nodus Materia- 
Jistis: quem. quim nunquam solvant, quis dubitet? Ingeniose scilicet agunt illi , qui, 

-cum nulla inveniretur materiae proprietas, ex qua cegitationem et veluntatem.expli- 

-earent, ad occultas confugerent qualitates... Verum enimyero, si talia probantur, in- 
eptissima quaeque in rerum natura contendere licebit; quidcunque enim explicare, 
quidquid intelligere nequeas, ad occultas illas. qualitates referas, Inde etiam Vóltaríus: 
«il {Шой respecter les qualités occultes; car depuis le brin d'herbe, que Pambre 
attire, jusqu'à la reute.que tant d'astrés suivent dans l'espace ete, — out est gua- 
dite occulte," si 

Praeter haec alia quaedam dubia ab iis , qui animi natnram corpoream statuerunt, 

.&n inedium prolata. sant ,, quae. amen... tam. exigniy, sunt. valoris, ut yix: £a appesue ¬ 

„xiu. Nimiram si ad quorundam brutoram agendi rationem attendamus, multa iu 
iis intelligentiae et ingenii vestigia deprehenduntur; unde rite colligi perhibent, eo- 

. rum 


COMMENTATIO ‘DE’ QUAESTIONE LITERARIA. 25 


füm animas ‘ab Tiutmanis differre tàntummodo gradu perfectionis , поп ita natu- 
та Si‘igitar hominum 'animüs statuatur “incorporeus’, talis. etiam animalibus brutis 
eoncedendus est (1). Наессе oppositio proprie Cartesium ‘et Cartesianos spec- 
tat, qui" ratione efficere sunt conati, bruta non nisi meras esse machinas. Cai 
hypothesi servientes ita pergunt illi: si fieri non posset, ut cogitaret materia, co- 
gitatio etiam bestiis, quae ex sola materia constant, deneganda est. Нос autem 
cum contrarium testetur experientia, affirmare absurdum est, At vero, brutis Ani- 
mum non adesse incorporeum , quis juste demonstret? nos quidem, cum hominem 
cernimus , oculis, auribus aliisque sensibus, praeditum, merito inde colligimus, eum 
non minus quam ceteros videre, audire, sentire. Quid tandem impedit, quominus 
ex Analogia nobis persuadeamus, bruta etiam, cum externis sensibus aeque atque 
homines sint praedita, horum sensuum оре de rebus objectis notiones informare (2)? 
Sin secus illud statuamus, quid Ша де brutorum Animis ignorantia valet ad infrin- 
genda argumenta, quae pro humani Animi simplicitate afferuntur? talem in modum 
hominum naturam et sortem cum bestiis, et bestiarum cum hominibus tam arctis 
'conjunctam esse vinculis, nemo unus sana mente dixerit. À 

Nihilo plus aliud quoddam | dubium habet ponderis. Si enim, inquiunt, hanc 
‘ob rem Animi natura habeatur incorporea, quia scilicet cogitatio in materiam cade- 
те nequeat; detreétatür Dei omnipotentia , quippe qui facile machinam qüameün- 
que cogitatione et voluntate praeditam potuisset creare.  Respondere facile est; 
Deus quamvis omnia, quae velit, efficere possit, non tamen illa, quae sibi invi- 
cem repugnent, effectarus' censendus est: quid autem magis repugnat, quam men- 
tis facultatés ex” materiae proprietatibus elicere velle, quibuscum nihil habent com- 
mune? Praeterea a posse ad esse, ut ajunt, non valet consequentia; et quamvis id 
potuisset Deus, fecisse tamen miultis de causis negari potest. 

Neque hujusmodi ratiocinationes quid valent, entia praeter necessitatem non es- 
se multiplicanda, Tale quid praecepit etiam Priestlejus, qui, quod Newtonus de 
naturae contemplatione et investigatione dixerat, ad Animum humanum, quoque 
transtulit: nempe non plares esse admittendas causas, quam ad visornm explica- 
tionem requirerentur ; eademque effecta, quantum fieri posset, ad easdem causas 
esse referenda. Haec igitur non curamus; quotum enim quemque latet, satius esse 
duas ponere causas, quam effecta contraria sibique adversantia ad unam causam 
redigere , quae alterutrorum causa omnino esse nequeat. Praestat etiam entia in 
тегиш natura multiplicare, quam plane sibi repugnantia in unum coiilescere velle. 
Ex 


Ст) Sic Priestlejus in opete citato, Marquis d'Argens 1. 1, тей, 4. €, 14* pag. 475 seqq. alii. 
(22 Sic Boullier Essai sur Pame des bêtes Tom, 1, Chap. 7. pag, 109. brutorum causam egit. 
D 


26 HENRICI GEHLE 


Ex hactenus dictis facile, ut speramus, apparebit, Ша, quae pro viribus expo- 
suimus et dijudicavimus, argumenta, nullo modo Animi naturam demonstrare сог- 
poream. Jam igitur ad aliam philosophorum) sententiam progrediendum est, nimi- 
rum eorum, qui eum incorporeum statuerunt, et videndum , num pro hac senten- 
tia certi quid afferri queat. 


CA PUT (fF EBERT To М 


IN QUO EXPONITUR, QUINAM PHILOSOPHI QUIBUSQUE ARGUMENTIS PRO 
ANIMI NATURA INCORPOREA DISPUTAVERINT, 


$. 2. 


Anaxagoras. Plato. 


j Qui Animum statuerunt esse naturam incorpoream, simplicem., a corpore secretam, 
numero longe superant eos, qui contrariam sententiam amplexi sunt. Neque id mi- 
rum videatur, cum Ша sententia humanae rationi multo magis sit congrua, quae 
nullo modo admittere possit, materiam cogitare, i. e. materiae nobis externo tantum 
sensu perceptae adesse accidentia, quae solummodo in sensu interno locum habere 
possunt, In exponendis igitur philosophis et, quibus usi sunt, arguinontis pro Апі» 
mi natura incorporea, quam maxime brevitati studendum erit. 

Primus igitur, omnium consensu, Anaxagoras perhibuit materiam se ipsam mutare 
atque formare non posse: a materia igitur distinxit et separavit mentem; dy шоби» 
quae minutas materiae ;particulas , similes inter se, in ordinem adduxerit rerumque 
universitatem gubernet. Est, illa sapiens, simplex et puras.et.ex ea quoqne animae 
humanae profluxerunt, cognitione et motu, praéditae (1). Quoniam autem ille non 
ita distinete de Animo ipso. й neque ejus asgunenta: supersunt, nominasse eum 
suffecerit. 

Videamus igitur de Rlstoná, qui uberius ide доа egit, 


Secundum illum. Deus , postquam :materiam. incerto modo fluctuantem in ordinem 
re~ 


(1) Vid. Aristoteles de Anima lib. I. caps 2» :Сіс, Асаф; Quaest. Iib. II, cap..g7e | Lucretius gde; rerum паг, 
lb. I. vs. 830. Quem mentem statuit Thales apud Ciceronem de nate Deorum lib, 1, cap. 19, ШШ] est aliud 
quam vis quaedam moyens, quae materiae inest non vero ab illa separatur. 


COMMENTATIOIIDE QUAESTIONE LITERARIA. 27 


redegerat j mundo. éx еа. composito: indidit: Animam (фуйу), Animaeque Mentem 
Ç voy). Porro summus ille Deus creavit Deos coelestes; tum Animalium. Animas, se- 
cando ac deteriori gradu.) Fuerunt igitur jam Animae antequam in corporibus erant 
inelusae (1). Cam: vero. omni: intuitu. Anima sit major, Sed? objectum: quoddam g44 
р&тду: кой. yoytiv, imde sequitur eum Ánimi naturam statuisse incorpoream: cujus vero 
sententiae non: diserte argumenta collegit, sed cum Animi immortalitatem probare 
vellet, hic illic: hae de re quaedam exposuit (2), 

Arg; 1. ^ Animus: non: est Corpus: Zumanum. Eadeia: enim similitudo est corporis 
ad: Animum:;, quae. instrumenti. ad:artificem eo utentém : jam! vero instrumentum longe 
est aliud quid, quam ille a quo in suum usum adliibetur; ergo Animus quoque a’ 
corpore diversus est. 

Arg. П. Neque Animus est aliud Corpus: Est enim ille visui non objectus (20х- 
то), cogitat et cognoscit ideoque actiones spontaneas exserit: corpus vero intuitioni 
obnoxium est, non agit sed patitur; Animus domini personam agit, Corpus servi. 
Sunt igitur. maxime: diversa, _ 

Arg. HL. Omnis rerum substantium. multitudo. duo genera continet silori et Z- 
vivieroy, compositum. et. simplex: horum. alterum. continuas subit mutationes, neque 
unquam. eodem. statu manet, alterum. nullam: commutationem admittit et semper eo- 
dem. modo: sese. habet. Omnia autem, quae nobis per: sensus innotescunt, cum va» 
ria,variis temporibus: specie. ea: adspicere liceat; composita sunt: quae vero per so- 
lum intellectum concipiuntur, ut aequum , justum , pulchrum: per se spectatum, sunt, 
immutabilia. Jam: Gorpus in. sensum: cadit іеі continuo. mutatur : Animus: sui ipse 
actione, et: oogitatione.sibi innotescit et semper sibi: constat. Ergo Animus, quin sim- 
plexi quaedam, sit natura , поп est. quod: dubitemus, . 

‚Аю. IV.: Ipsae: Animi: actiones гпођіз persuadeant. necesse: est; illam. esse naturam 
simplicem et.incorpoream. ı Consequitur ille notitiam naturae cujusdam simplicis et. 
immutabilis! quam certe habere non) posset, nisi ipse:esset: immutabilis. Quidquid. 
antem immutabile. est, pertinet ad. rerum «genus den i.e. simplex et incorpo- 
reum. (.5). f 

“Arg. У. Sunt. Animi. et. рен naturae que trim sibique. contrariae. Ille 
enim. propria sna et interna:.vi.se: movet, atque cogitatione ‘et. voluntate: praeditus ,, 
libere agit: Corpus vero extrinsecus movetur et aliena vi operatur, Itaque cum cer- 

tis 


C1) Haecce Platonis doctrinae principia inveniuntut in Тіпіаеог cf. Wyttenb, in disp. lauds:Sects g» de: Platone. 
a C2) Hujus sententiae ике ‹ ех ‚шош libris срок Теппетапп: Systs der Platon, gue gter band, Sei- 
“e 48 ff, 
cane haec: argumenta аши аай 178.599 editdülpont.. 
D2 


28: HENRI CI GEHLE 


tis legibus ponderis et motus adstrictum sit: Corpus; omnis Animi вун. si omen 
est corporeus, plane tollitur (1). we o C 
Arg. VI. Neque Animus est harmonia, ex iis, quae per Corpus intensa sunt; | con-- 
stituta, seu complexio. ex calido, frigido, sicco et humido. Concentus enim’ cum 
non prius componatur, quam illa, ех quibus componi debet, ideoque lyrae chordae: 
adsint, antequam harmionia oriatur; ita etiam, si Animus esset harmonia; corpus: 
jam ante eum exstitisset oporteret: quod, cum Animus ante Corpus fuerit, plane re- 
pugnat. Praeterea si illa esset harmonia , nunquam. dissonaret iis ex quibus ipsa illa 


conflatur harmonia; sed nimirum per omnem. vitam: atque forme omnibus. "t dis. 
crépantiae inest quam harmoniae (2). 


$.. 2. [ $ 
Plotinus Neoplatonicus. , 809 ie 


Plotinus, qui unus ex philosophis eclecticis sive Neoplatonicis systema, omnibus nu-- 
meris. absolutum , nobis tradidit, permulta. scripsit: de Animi natura ejusque Con- 
junctione cum corpore; quae omnia exponere longum est néque hujus loci. Hoe: 
igitur dixisse suffieiat, eum statuere, Animam neque Corpus esse neque harmoniam , ’ 
sed naturam intelligentem et divinae sortis (тўс voyrig Qucews kml ris belæg polpag Je 
Est Ша una ; non veluti Corpus, quod partium continuatione unum est, sed est in-- 
dividua et partitionem non admittit (ы | j 

Argumenta: quae : pro incorporea Animi natura attulit , Haec sunt :: ni 

- Arg. I. |: Cuique Animae necessario inest vita кими et intima conscientia), Fas: 
ciamus id, quod Anima dicitur, esse Corpus, tum: ex duobus’pluribusve partibus; 
constaret, et hujus corporis partes vel omnes. et, singulae. vitam. haberent. insitam , 
vel quaedam tantummodo, vel nulla. Quodsi. uni tantum insit'vita, Һаёе pars erit: 
anima, nec plures requiruntur: sed: quodnam Gorpus: est, quod ex se ipso habeat 
vitam? Non certe ignis „aër, aqua , terra, et praeter haec alia corpora non sunt. 
Sin vero nullam earum partium vitam habere dicamus, sed eorum compositionem: efa 
ficere vitam; absurda loquimur. Neque enim multorum. corporum congressus vitam 
constitüit, neque quae intelligentia carent., intelligentiam. . Itaque est aliquid , down 
ordinet et auctoritatem. Animi obtineat (4). aque : digs 


*(1) Hoe argumentim ‘provecta jam aetate. exposuit Plato in lib, X, de-Legge H (1) 

С) Plato iû -Phaedone pag. 209 et 214. i21 H Св) 
Сз) Plotinus Ennead. 4. lib. II. pag. 361, A et 363, B. ed. Marsilio Ficino, Basil. pent 91 
C4) Plot. Ennead. IV. lib..zi caps 2« page 4574 A Dy Idem’ fereJargumentum repetit quadam: ала 1.3. 


i сар,. 


COMMENTATIO pz QUAETIONE LITERARIA. 29) 


‘Arg. II. Si Animus córporeus ‘est, cám per totu bok ii distentüs sit, Кос erek 
scente , ipse quoque augeatur necesse est nova quadam adjunctione; ‘Id vero, quod 5 
adj jungitur, vel ipsum “Anima esse debet aut їпашїшаїйї quid. ^ Si Anima, unde- 
nam et quomodo. in corpus intrat eique additur? Si^ corpus, quomodo id; quod 
Anima caret, Animam accipiet, et ceteris consentiet ? ` Tsuper si^ quaedam: acce~ i 
dant, defluant alia, continuo mutationum fluxu' agitatur Animus; ubi igitur memo- ` 
“via, , ubi, cognitio, cum ‘numquam eodem utamur Animo: (20% at inno MN aA. 

Arg. ш, Nisi simplex et una sit Anima, neque sentiré , neque cogitare poterit; 
Etenim 14, quod. sentit, unum esse oportet et und quodam. eodemque omnia perei~ 
pere 5 sive per plura sensuum instrumenta plüra innótéscant, sive unius Sensus ope’ 
varium aliquid percipiatur, Nam si subjectum percipiens ex partibus constet, vel 
quaeque.pars concipiet quid, ideoque altera alterius perceptionem ignorabit : per- 
inde ac si ego aliud. sentiam: argue ta aliud, ёйаш5ї objectum sit. іде: ‘Vel toti- 
subjecto, si magnitudinem habeat 1. е. extensionem , res objecta innotescet: atque 
adeo res percepta tot habebit. partes quot percipiens, ita ut alia pars aliud quid 
sentiat, nihilque in nobis rem totam; vel denique singulae partes totum percipient- 
et ita innumerae- ejusdem. rei erunt perceptiones. Quae omnia cum sint absurda, 
statuere nos oportet quasi centrum, in quod, sicuti lineae ex circuli circumferen- 
tia, percepta concurrunt,.ut ibi ea cuncta: comprehendantar atque inde-oriatur Co- 
gitatio et judicium (2)... 

Arg. iv. Si id, quod percipit, haturae sit corporese non alio modo "hoc fiet y 
quam si in cera annulo inprimantur imagines. Оша vero est illa ‘natura corporea ?' 
Num. corpus humidum? At‘confundentur imagines ut in aqua’, nec-ulla memoria» 
nobis supererit. An „corpus solidum, ita ut figurae permaneant? At si permaneant; 
aliae accedere non poterunt, vel si accedant, priores illae сааи Саш vero 
meminisse nobis sit datum et sentire , Animus corpus "esse nequit (3)/ 70500. ' 

Arg. V. Idem patet ex dolore dolorisque sensi, “Etenim in omni! corpore exten 
sione, praedito, si alia pars doleat, non id ‘pétsentier alia: subjectum Vero. perdi- 
рь dt in are ya dolorem TANE “ipsting: ubique: sibi An sit idem necesse: 

? poe I & £19VY91 del , i j $ „э jí 151 este: 
Caps $ pag. 460, C —-Е: Si Animus est Corpus, quid dé ejus partibus dicemus et dé uniuscujusque багаш pare 
tium partibus? Ipsae vel sint Animae vel non sint necesse est, Si sint, nihil magnitudo ad essentiam Animi con- 
feret, quod tamen, ubi sit quantum quoddam, fieri oportet; et singulis partibus tota incumberet Anima quod in | 
corpore obtinere non potest: Nam. totum non-simul potest esse in pluribus partibus; neque singulae ` partes idém 
valere , quod totum, Sin minus TM gm sint MONEO. mon efficietur ex inanimatis illis, quamyis componantur з 
Anima. | AMT Си EE UNR Pese B Y : 1 

Cê Dora ойо рма oot але п ат шы кр er Era 

C2) Plot. 21.4. ;lib.. VIL. Cape. 6o- раб, 461. А, c xt 

Сз.) Plot. 1, 1. сар, б. pag. 461. E» 


E +£ ۾‎ 


D$ 


50: 2104538 SRG 1) GE EE Es uuo 


est, Hoginullo modo, corpori attribui, potest, quippe in quo, hoe. est aliod, quid , 
aliud. rursus. et, illud (2), n: sben syor 129 9229994 ди сыру 9rponp 5201 т . 
„Arg. VL. Differunt omnino, inter se 7) sentire. et cogitare. Sentire antem est aliquid 
sensuum ope percipere; cogitatio igitur per sensus non fiet: alioquin, essent unum 


A E ê: £ 29, GL ovp 30 
idemque, - Quodsi cogitatio, fit absque corpore, Animum procul dubio, tanquam co-, 


125 


gitandi. principium, ipsam, дов esse Corpus oportet (2... р s 
Arg. ҮП, Sunt in nobis) notiones naturae simplicis et incorporeae, et potest in- . 


SH DIG IANO OSS JR зт 
tellectus, formas, segregare et abstrahere a materia; quomodo autem natura dividua, 


composita et.corporea apprehendet individuam, simplicem et corpore vacuam? Mul- 
to magis. Animum, ші Шаў faciat, se ipsum a corpore seyocare oportet: néque igitur 
Corpus est (3 eo. + > By PEERS PEE ENP Pas Ja à MITAD. Hind 
Haec Plotinus $ id inprimis efficere. ‘eonatus,, cogitationem. in naturam corpoream са-' 
dere non posses Ejus sententiam deinde omnes fere amplexi sunt philosophi Есес-. 
tici sive Alexandrini, iisdemque , ‚quibus, Ше, ad eam stabiliendam usi sunt argu- 
mentis. Missis igitur. iis eorumque rationibus, ad Augustipum, qui noyis hanc doc- 
trinam ornayit argumentis, nos convertamus, , dabei uro 


©. 152 24.5 Hat 
Cnedewdugustinuses so idi 


е 


> 


Ex patribus Ecclesiasticis Augustinus fortasse unus omnium maxime, solerti in phi- 
losophia valens: ingenio ,. neque, in. aliorum, verba jurans ,. subtiliter : de Animi. natura 
disputavit (4).. Statuit ille; Animum esse incorporeum ; jam, sequantur ea, quibus, 
hoc. confirmare studuit (5)... йн, | Й 


© & 


` Praeter illas а Plotino institutas argumentationes, quarum inprimis quintam et sep- 


. timam, obscurius adumbratas, dilucide magis explicuit , alia quaedam insuper addidit, 
quaereferre operae pretium duximus. . | | INI | 
- Arg. I... Potest Animus, quum. in. se, ipse colligens hoc. enixe studet , omnes a. se 

arcere percéptiones: ita ut.aufibus oculisque, apertis nihil tamen, si nolit, videat. 

atque audiat ipse, Quod quidem, nisi revera a corporis organis diversus aliusque' 
cujusdam esset naturae, omnino facere non posset. 

t ; » Argi 


(12 Plot L L сар. z. page 462. А — D. ^ 7i7 tanien] j р е9 
(2) Plot. Il. cap. 8. pag. 462. A. jtoq 1 i M eno поп. senida 31070 
'€3) Plot. i, 11 pag. 463. & — С, , эмашА Mis зәп © im n 103 Loup, 079139 
(4) Multum inter se dissentiebant de Animi natura patres Eccles. vid. praecipuae eorum sententiae a Moshemio. 
expositae im annot. ad Cudworthi Syst. Intell. Tom. II. cap. 5. Sect. 3. $ '26 et inprimis ibi nbta Lin Noé ge) 
5) Cf. Augustinus De generat ad litt, VII, 2. Epist, 106. cap. e«- De quant, Animi IX .5eqq» 5^ De trini« 
mate X, 10, od аўьзла oO spa СОЕ: 


ك 


COMMENTATIO pe QUAESTIONE LITERARIA.. 31ء‎ 


-Argo П Cogitamus nos dtqüe' appetitus , vivimus ergo :et exsistimus şi de quá me si 
dubitenius ; ‘ipsunt illud ‘dubitare nostram exsistentiani arguit. Haec ДЕШН оди 
sensu strictiori sic dieta censeri débet. Non. уего:зайштата Шаш: cogitantem etoappe+ 
tentem , igitur et exsisténtem у ex nescio quibus ^elementis constare atque corpoream 
esse, aeque Certo éonstat. Exinde satis dilucide арратег, eam mon ебѕе corpoream: 
alioquin hujus ‘rei’ non minus nobis essemus: divis A RU bd qe cogitationis nos=- 
trae, voluntatis et exsistentiae. 1004202 41053:ni ло lov, 5 

1 Arg. HI, Ex eo quod Animus crescat eum Corpore, non etti lar, ut. volunt 
Materialistae, eum ideo esse Corpus. Nam aliud quid est crescere, si^ de> Animo 
dicitur, aliud, si de Corpore.: Si de'hóc adhibetur; id^ denotat, "Corpus plus acqui- 
rere magnitüdiris et extensionis: de Anino vero nihil aliad significat, quam majos- 
rem ‘adscendere virium perfectionisque gráduni, Itaque "inde--minime efficitur , hune 
gtiam extensionem "habere; ideoqüe^esse Corpus) ^ bur bag 
"Ng. TV. "Ози corporibus praestat Animas. Ttaque si PERG ouno 
tantum modo dividi potest; ille nullo modo partitioni Gbnoxius est; si rursus punc- 
tum quoddam divisionis non est capax, multó minus Animus dividaus’ est. Ergo ne- 
que habet extensionem , neque longior , latior, crassior беті potest. | 

Arg. V. Animi in toto corpore praesentia non spatium complet, sed ejus vires: 
solummodo ‘per corpus distentae sunt. Quemadmodum enim nos per totum coeli. 
Spatium solem vidémus fülgentem radiisque omnia lustrantemy neque tamen ejus per 
aetherem extensionem deprehendimuss-ita quoque Animus, quamvis neque extensus. 
sit neque spatium ‘compleat, рег totum ‘corpus diffusus esse potest. 
` Habent eae rationes, cum praecedentibus ‘conjunctae , magnam: probabilitatems: ав: 
сара certi quid ` efficiant , deinde videbimus. 


2" { 


d be i : FiO" 1 t4 70 


, , Recentiorum argumentorum. genus duplex. Exponitur genus prius. 
‘Ea igitur exposuerunt Pecentiores 5” Gfnaveruht, | auxermit s quamvis у ^ut: hoc’ ity 
transitu observemus, his non eadem sit illa Animi simplieitas ; ‚ atque Veteris: aevi. 
philosophis. Recentioribus enim praeéunte Cartesio , absoluta est Animi simplicitas: 
îta ut omni omnino corpore sit vacuus: veteres, si de Animi simplieitate disputa- 
xent; eam: intellexerunt relativam, ita ut, non alienigenis constaret; partibus ,. sed y. c. 
“purus esset ignis "purus aether j cet. (1).:::5i vero о singula singulorum deinceps phi 
sophorum ا‎ encia éxponeré Nelleimis, = nitium жанчу ү ubi: Mimis eonsti-- . 


nov јс 
ry Sate ice { иу $ пет? А pier + 
jns sib 100} MQM 


“°сту Conk W. T, Krüg Erkenhthissl, uns II. sbsch. 2. $. 136. ii! Obs, 7 
H i 1514 412050 X 


м 


:$з SIDAsTTIH E'NRT.CIO G.ECH: дщ Ёляммоә 


ituendus езве&?...:Ёв®&`ебгтїт тегиз, prae contrariae,sententiae, sasertoribuggr tam ín- 
.gens;:atque.tam.longé horum turbam superat;. ut recte, statuere possis ,, eos, qui 
Animo: corpoream attribuerunt maturam „а ' vulgari. , opinione, discessisse, Ex iis igi- 
tur, quae hac de re invenerimus argumentis praecipua hic summatim, exponere in 
animo est-(1.). Omnes vero et argumentationes, et rationes probabiles ad duplex ge- 
nus réferri possunt, Nimirum vel. ductae. sunt. ex experientia. et. observatione .sui cu- 
jusque ipsius, vel ex instituta comparatione inter proprietates, viresque, quae Animo 
conveniunt, et eas, quae corporibus sive materiae at&ibuuntur. . Jam. igitur alterum 
genus expobamuse;:-.5 : biro boils шай гон) | 1 

Arg. 1. Est haec res in-facto posita, те nmiam4 quae per ira corporis orga- 
na acquiruntur., perceptionum ipsum mihi, esse conscium... Haecce. vero. conscientia 
non in singulis illis. posita. est: organis.s, tum. enim; tot, essent conscientiae, quot or- ` 
gana, Neque in communi quodam organo. potest,contineri haecce conscientia, quippg 
quae :non.ex mutationibus sunultangis,, рег plures. sensationes. ortis , veluti motus qui- 
dam mixtus есі, Hic ergo natura- quaedam, statuenda est, quae. ad, unam. ean 
demque: conscientiam omnia referat, ‘et a-corpore plane secreta sit et una, > К 

Arg. П. Animus in omnibus cogitationibus se sibi repraesentat ipse tamquam subjec- 
tum, numquam vero tamquam solum praedicatum: , insuper omnes: cogitationes. siye sui 
ipsius sive suarum. aliarumque rerum. sunt accidentia., accidentia. autem nisi in sub- 
stantia inesse, meqneunt, Id igitur quod..in..nobis cogitat seu cogitationes informat, id 
est, Animum ipsum, substantiam .esse oportet. : TEN A 

Arg. III. Quae. nullius. affectionis realis respectu distingui, Enid idem sunt : 
quae possunt, non.sunt. Jam vero Ego meam. personam ab omnibus, quaecumque 
extrinsecus exsistant, distinguere, quin imo singulas corporis partes, ac si extra me 
exsisterent, cogitatione fingere possum. Inde igitur necessario sequitur, Animum esse 
naturam ab organis corporeis diversam." .. 

Arg. IV. Cum certissimis hac de re observationibus constet, corporis partes con- 
tinuo mutationum agitari fluxu, ita ut, secedentibus aliis aliae partes succedant ; se- 
quitur, totum corpus, volventibus annis, mutatum iri, et quasi novum aliud evasu- 
rum. Attamen in omnibus iliis corporis commutationibus nostrum Ego manet idem, 
et intimam indivisamque sui ipsius conscientiam , quam multis abhine | annis habue- 

, rit, 


(1) Animi immaterialitatem sive naturam incorpoream vindi¢are conati sunt praeter illos, quos laudat Wytten- 
bachius vir'cel. in Scholis Metaphysicis $. 10:; etiam Elia Luzac: l'Homme plus que machine Gótting. 1755+, Bud- 
-daeus Theses Theol. сар, б. $.7. | Bouillier lettres sur la nature de l'àme page 242. Jacquelot: over het wezen 
_der ziel, geplaatst achter het leven van B. de Spinosa, door P. Baile, pag. 216 seqq. Fr. Hemsterhuis: Oeuvres 
phil. Paris 1792. Р. C. Hartman: des menschen Geest in betrekking tot zijn ligchaam, Leyden 1825. С. Meiners: 
Untersuchingen über die Denk- und Willens- Kräfte. des Menschen, Gdtting. 1806, Alii plures. Ceterum cf, 
Tiedemann Geist der speculatiyen Philos, 6 Bänder, Marburg 1791, 


COMMENTATIO bE QUAESTIONE LITERARIA. 53 


fit, Animus conseryat. ' Est igitur TUNE corpus i in nobis aliquid incorpóreuim, im- 
mutabile, individuum, 

Arg. VW. Si Animus est corporeus, ejus sedes certe vel maxime in cétebri me- 
dulla est quaerenda, ubi omnidüm nervorum, qui sensus et arbitrarii motus sunt ca- 
paces, invenitur conjunctio , commune sensorium dicta. Jam vero neque in nervis, 
neque in cerebro, neque in medulla quidem cerebri, quamvis operam mavantibus 
Anatomicis'et Chymicis ; ulla vestigia reperiuntur vel conscientiae vel quarumvis 
Animi facultatum, Quae cum ita sint, maxime absurdum est, Animum habere cor- 
penus | | 

Arg. VI. Ipsae sénsationes , ex una eademque re ortae, longe'aliam vim exserunt 
in Animum, quam in Corpus, Sic v, с, cum injustis m cruciatibus, in Ani- 
mo excitantur indignatio , ira, furor: Corpus nihil nisi majorem minoremye sentit do- 
lorem. Itaque cum in eadem sensatione tantopere varient узуы , quomodo ejusdem 
naturae utrumque esse он? 


S. 5 


Alterum. argumentorum genus. 


f 


Neque Race, sunt omnia, quae pro sua sententia "Cro philosophi, Nimirum 
postquam. experientia et i e AA id dilucide videbantur testari, Corpus et Animum 
idem esse. non posse; ulterius progressi sunt: et comparatione instituta eorum , quae 
Animo vel. corpori attribui possent , tantam invenerunt differentiam inter mentis ас- 
tiones et materiae mutationes , atque inter utriusque exsistendi modum et proprietates 5 ; 
ut çorum naturam maxime esse diversam, toto suo jure contendere sibi visi sint. Hinc 
altera argumentandi ratio exstitit, et pro diversa illa ratione diversa etiam fuere argu- 
menta, nempe ex magno illo, C Animumi inter et Corpus intercedit, discrimine sumta, 

Arg, 1. Corpus exsistit solummodo in spatio, Animus vero in tempore; illud ob-. 
jectum est sensus externi, hic non nisi sensu interno percipitur. Inde igitur neces-, 
sario sequitur eum esse naturam a corpore diversam. 

Huc etiam pertinent illa argnmenta, quae attulit Claudianus Mamertus quibusque 
efficere studuit, Animum non exsistere sub conditione spatii (1). 

Arg. Il In omnibus corporibus, quippe quae se ipsa movere nequeunt, sed alie». 
na vi moventur, machinae necessitas cernitur. Animus autem libere agit neque ejus 
operationes ex antegresso motu proficiscuntur, Itaque, nisi plane libertate sua spo- 
lietur Animus, Corpus esse nequit, — Cum insuper, amissa libertate, omnis bene 

ma- · 


Сх) Cf Tiedemann Geist der speculativen Philos. Iller Th. S. 549. Ё 
f E 


5+ teat: ENRE DOGE dH Lpi 


male ve factorum imputatio prorsus tollatur, sententia eorum y qui Animum corporeum 
esse Statuunt, omnino digna est, quae rejiciatur. i 

Arg. IIE, Insunt in, nobis notiones: Infiniti et Aeterni ; earum sane origo ex finiti 
corporis natura repeti nequit, verum iisdem longe supra corpora et tellurem evehitur 
Animus. Quae notiones cum in Animo informentur, ex corpore vero non proficiscan- 
tur, utriusque natura diversa. statui debet. · 

Arg. IV. Nulla datur materiae proprietas, de qua Cogitatio deduci queat. Quum 
ad magnitudinem corporis novae accedunt partes vel plus extensionis accipit, qua 
ejus spatium crescit, vel magis fit solidum. Quodsi dividatur, partes deinceps fiunt 
minores, non tamen tam parvae, ut in alias partes discedere nequeant. Neque qui- 
buscumque mutationibus aliud quid oritur, quam novae relationes magnitudinis, fim 
gurae cet. Haec vero omnia non quadrant in Animi naturam, Sensus incremento et 
imaginum, cogitationum neque extensio crescit neque Animi ambitus, Contra, licet 
notiones abstrahantur et disjungantur, non tamen majus minusve complent spatium, 
Neque quibusvis materiae mutationibus ad notionem conscientiae nostri ipsorum рег» 
ducimur. 

Arg. V. Animus est substantia quaedam a corpore diversa, neque ut quidam Ma- 
terialistae volunt, corporis proprietas, atque ex sensuum corporeorum conformatione 
et compositione ortus (harmonia). Hoc enim si ita esset, Cogitatio vel sola illa 
compositione oriretur vel singulis partibus jam adesse deberet ^ Utrumque repugnat. 
Etenim , quod ad prius pertinet, illa partium conjunctio et justa dispositio, cum ac- 
euratam requirant singularum partium comparationem , ipsius Cogitationis vi efficiun- 
tur: et ita ipsa Cogitatio Cogitationis causa sit, necesse est, Sic etiam v. c. in co- 
loribus et sonis, quamvis hae in singulis partibus non insint et sola compositione 
oriantur noyae quaedam vires et affectiones non in ipsis rebus a singulis partibus dif- 
ferunt, sed iterum nostri Animi vi et Cogitatione oriuntur. Porro si alterum illud 
statuatur , aeque minus defendi potest, quamvis multi individuis corporum partibus 
obscuras attribuerint notiones, et ex multarum illarum conjunctione claras oriri no- 
tiones voluerint. Differunt enim quantitas extensiva et intensiva: illa plurium, notio- 
num concursu augeretur, haec vero, cum internam vim spectet, eadem maneret; 
adeoque innumeris notionibus obscuris ne una quidem notio clara efficeretur ( 1 ). 

Haec sunt praecipua argumenta , quibus illi, qui Animum incorporeum esse sta- 
tuerunt, sententiam suam demonstrare sunt conati, Jam vero videndum est, an 
recte id demonstrent et tantum illorum argumentationes habeant ponderis, ut, qui 
contrariam sententiam amplexi sunt, iis cedere cogantur. 


С A- 


Ст) Hoc est egregium illud argumentum Mendelsohnii in Phaedone. II Gespr. Cf. etiam ejus operis appendix 
pag. 215. sqq. f 


COMMENTATIO ‘pe QUAESTIONE LITERARIA. 55 


CAPUT QUARTUM. 


IN QUO EORUM ARGUMENTATIONES, QUI ANIMUM INCORPOREUM ESSE YOLUE- 
RUNT, EXAMINANTUR ET DIJUDICANTUR. 


Р бз 


Disceptantur argumenta Platonis, Plotini, Augustini. 


1 Que exposuimus argumenta, pro Animi natura incorporea allata, magnam sane ha- 
bent vim et efficacitatem : multa habent, quibus illam sententiam reddant probabi- 
lem: multa, quibus homines capiant et evincant. Neque id negaverit. quis , si in- 
gentem cum philosophorum tum indoctorum hominum, qui huic opinioni fuerint ad- 
dicti, turbam in mentem sibi revocat. At si jam quaeratur, an eadem demonstra- 
tionis, quae strictiori sensu dicitur (4z43ei£ig) vim habeant, i. e. an non solum 
argumentationes probabiles sint dicendae, sed hoc etiam arguant, hujus contrarium 
fieri omnino non posse; id igitur, si rem cum pulvisculo excutiamus, plane iis ne- 
gandum: venire arbitramur. Quod quidem, cum singula ea ponderare debeamus, spe- 
ramus fore ut luculentius appareat. 

I. Primum igitur videamus de argumentis in Platonis scriptis obviis, quae quidem 
Mendelsohnio tam futilia et valore nervoque destituta videntur, ut ea vix digna ju- 
dicet, quae serio sermone refellantur. Nos vero, quamvis summum ; Graecorum phi- 
losophum non tam parvi faciendum. esse credamus ; parum tamen vel nihil iis. effici, 
non. est. quod affirmare reformidemus. Etenim , quod. primum. argumentum: attinet , 
quo hoc sibi vult, idem. simul non esse instrumentum et. utens 5. exemplo. ibi allato 
nihil probatur, Nam praeterquam. quod exempla illustrent, non. vero demonstrent у 
ex ео quoque, quod Corpus sit instrumentum. Animi, non sequitur ideo naturas esse 
diversas. Artificem et instrumentum , tamquam xés a se invicem. seorsas , adspicere 
licet: non item Corpus ut instrumentum , et Animum ut .utens:. tum. certe facilius 
inter utrumque distingueremus. Cum vero. conjuncta tantummodo hominem. faciant, 
fieri etiam potest, ut Animus nihil aliud. sit. quam corporis. proprietas; aut corpori 
indita vis, vel etiam, nisi sit Corpus humanum, at aliud tamen. Corpus. Hoc jam 

in 


C12 Mendelsohn in praefatione ad Phaedonem: pag. VI. 
E 2 


66 JIDLSATIIHOEWORIOIOGEMHLEU/3/100 


in secundo argumento refellere studet Plato. At vero licet visui non objectus sit Ani- 
mus , nihil obstat quominus ej us natura , ut nonnulli ex antiquis statuerunt , quamquam 
subtilissima , at tamen sit corporea, ita quidem ut nostram effugiat intuitionem. Neque 
ex varia Animi corporisque dignitatem за agendi patiendive ratione evincitur 
ipsius utriusque naturae diversitas: aliud quid sunt rerum affectiones , aliud. essentia. 

Si tertium. argumentum inspiciamus ‚ manifestum est , "Platonem. instituta diligenti 
Animi cum corpore comparatione, illum ad genus rerum й7оуќётоу , hoc ad. euvférav 
referre. Hic autem petitio, quae dicitur, principii deprehenditur, qua illa omnium 
rerum divisio, quamvis a Stoicis, Epicuro et) recentioribus Materialistis negata, tam- 
quam certa et demonstrata ponitur. Attamen cum incompositum sensibus non per- 
cipiamus, neque rebus éompositis contrarium quoddam genus statui oporteat; hoc 
primum demonstratione eget, cur potius sint, quam non sint res simplices (1). 
Huic.etiam conjunctum est quartum argumentum. ^ 7 i 
- Quintum; quod ‘haud contemnendam habet vim, ex ‘parte suum fecerunt recen- 
tiores, . Non tamen multum Шо effieitur nam libertatem Animi multi vel. prorsus ne- 
gàrunt, vel certis motus legibus adstrinxerant , vel denique etiamsi Animus corporeus 
sit, adesse posse contenderunt (2 ). f ! 

Ultima denique argumentatio, quod ; a posterioribus uberius expositam , egregias ad 
Animi naturam incorpoream evincendam rationes peperit, superstructum ‘èst duo- 
bus argumentis. Partim enim nititur doctrina illa, omnem: disciplinam nihil esse 
nisi: reminiscentiam: ideoque necessario consequi, alicubi fuisse. Animum , antequam 
corpore includeretur 5 partim discrepantia, in plurimorum hominum cogitatione et 
factis‘ animad vertenda; ' Ipsam vero doctrinam de Animi prae-exsistentia demonstrare 
admodum difficile’ est; et adhue sub judice lis est. Quod ad posterius pertinet, ex 
eo, quod mentis actiones apud singulos homines dissonent, taitammodo sequitur , 
diversas esse Animi operationes et commotiones; minime vero eo efficitur, ipsum illud 
cogitandi vivendique principium non: posse componi corporis quadam intentione sen 4 
suumque: corporeorüm conformatione. Insuper possunt discrepare Animi actiones et 
singulorum hominum indoles pro vario corporis temperamento , ita ut componantur 
ex compositione corporis, veluti ex sonis harmonia. 

H. Sequuntur jam argumenta Plotini, quae, ut Platonis, singülatim ,. at Бегине 
tamen, percurrere: liceat. Primum igitur argumentum inspicientes, quod a Plotino 
inchoatum accuratius exposuere recentiores, aliquid in eo desiderari videmus. Hoe 


nimirum us " р —« certum ponitur, partes singulas, cum vita ca- 
ang i reant, 
Ст) Cf. Wyttenbach in disp. cit. sect. 5. 
(2) Sic. у, c, Epicurus: Cf. Lucretius de rerum natura lib. II, vs. 251 seqq. 


І 
| 


2 


COMMENTATIO эв QUAESTIONE LITERARIA. 57 


reant ; constituere non posse totum vita praeditum: neque ex partibus, quibus nulla 
insit cogitatio, totum componi cogitandi facultate praeditum. Cum tamen nonnumquam 
in.corporibus sola compositione partium novae oriantur vires et affectiones , quibus 
singulae partes carent, incertum hic perque incertum demonstrari videtur. Huic de- 
fectui inprimis occurrere studuit Mendelsohnius (1), 

Si quatuor, quae sequuntur , argamenta spectemus, quod de quibusvis ejus generis 
rationibus dici potest, inprimis sane in illis observandum est. Nimirum id quod: 
dé Anima émpirico modo percipiente et sentiente valet, non item contendi potest 
de mente humana. per se spectata. Quod si consideremus , haec argumenta tantum’- 
modo: probant, ita et non aliter nos sentire posse, non veroiisdem Animi natura in- 
corporea arguitur, Neque desunt, quae contra singulas illas argumentationes in 
medium proferri possint. In secundo v. c. et quinto ponitur, Animum per to- 
tum Corpus singulasque ejus partes esse diffusum , itaque in quavis etiam corporis 
parte perceptionem haberes quod si vel ipsum concedatur, nondum tamen constat, 


an, quamvis secedant aliae partes , aliae accedant, non ‘partes quaedam primariae, 


quae corporis veluti essentiam efficiant, remaneant: neque ullam subeant mutationem ? 
"Tertium argumentum probat, omnes sensationes ad unam conscientiam conferri de- 
bere: non tamen ex eo, quod conscientia sit una, sequitur, subjectum etiam , quod 
sibi conscium est, unum esse. In quinto denique argumento Plotinum deprehen- 
dimus plus justo servire hypothesi, qua ponat perceptiones Animi, si quidem esset 
corporeus, non aliter fore comparatas, quam in cera impressas imagines. Id quo- 
dammodo convenit cum Platone, qui Animum, sibi aliquid repraesentantem, cum 
tabula rasa comparavit. 

- Supersunt duo adhuc argumenta, quae nil magis certi afferunt, Quod ad sextum 
pertinet , etiamsi inter se differant sentiendi facultas atque cogitandi , tamen hoc ipso 
differant non necesse est, ut sentiamus sensuum ope et absque corpore cogitemus. 
Namque uti vel in corporibus et materia magnam animadvertimus diversitatem et dis- 
similitudinem з sic etiam sentire et cogitare, licet utrumque sensuum ope fiat, mul- - 
timodis differre possunt, nec tamen esse unum. Postremum denique argumentum 
nihil demonstrat , quoniam eodem modo probari possit Animum esse corporeum : ha- 
bet scilicet ille notiones naturae compositae et corporeae, quomodo igitur natura 
simplex et individua apprehendet corpoream et dividuam ? Id igitur pro utraque. 
sententia pugnat, 

IIl. Ex antiquiorum philosophorum argumentis adhue examinanda restant, quae 


attulit Augustinus, Primum hoc tantummodo efficit, organa corporea non ipsa et so- 
у la 


C1) Vid. Mendelsohn 1. 1. in appendice pag. 213 sq. 
ES 


38 HENRICI GEHLE 


la sentire, sed ad hoc requiri, quam nos vocamus Animam; non vero probat Anis 
mam, tanquam sentiendi principium, esse incorpoream. Verum: etiam, ‘si severius 
illam dijudicemus argumentationem, perperam quaedam statui videntur. Nimirum 
Animus non omnes perceptiones detrectare potest; licet enim sensationes ex rebus 
externis oriundas plane а se arceat, tamen mutationum , quae in cerebro obtinent, 
seu perceptionum immediatarum sibi conscia est: ergo organorum corporeorum im- 
pulsionibus Animus non plane et totum se subtrahere valet. Secundum arg. tan- 
tummodo de hoc valet: Ego cogito; non vero de ipso Animo, Confunduntur enim 
Animi actiones et ipsa ejus natura, Insuper quoniam non satis certum est, naturam 
cogitantem ex elementis quibusvis aut corpore constare, concludere non licet ideo 
illum non esse corporeum; tum quidem similem conclusionem ad suam opinionem de- 
fendendam adhibere possent adversarii, cum neque de incorporea Animi natura sa- 
tis constet. 

In sequenti argumento Augustinus refellere conatur eorum argumentationem, qui 
Animum corporeum volunt, quoniam simul cum corpore diminuitur aut crescit, 
Valet illud argumentum absolute, relative .vero , cum quaestio prorsus mutetur y 
nihil yalet. Nimirum demonstrat, Animum, si crescat, non plus accipere exten- 
sionis: id proprie non negant illi Sed cum ex eo, quod in omnibus a corpo- 
re pendeat et una cum ео crescat Animus, corpoream ejus naturam probare, Co- 
nantur; non majorem Animi extensionem exinde concludunt, verum Identitatem ; 
quae dicitur, Animi et Corporis. Id autem non refellit Augustinus. 

In quarto argumento nimis temere procedit demonstratio, Praestantior Animus est. 
lineis et punctis: an ideo et individuus? Alterum alteri minimum consequens: est , 
cum praestantiae notio notionem individui non necessario includat, In postremo des 
nique argumento , quo- hoc sibi vult Augustinus , Animum. non exsistere in. spatio 4 

- nil demonstrandum sumit; exemplo allato nihil efficitur. 


$. 2. 


Examinantur recentiorum argumenta, ex experientia et sui cujusque obser- 
eatione sumta. 


Quod de argumentis a veteris aevi philosophis allatis contendimus., id etiam ad 
recentiorum pertinet, Multa habent, quibus rem ita sese habere, fere persuadeant 
nobis; at haudquaquam tantum valent, ut 4zoXexrikGe demonstrando eos etiam, qui 
nolunt assensum praebere, assentiri tamen cogant. Sunt enim multa, quae contra 
ea possint afferri, ut jam ostendere conabimur. Itaque transeundum est ad prioris 


ge- 


COMMENTATIO рк QUAESTIONE LITERARIA. 59 


‚ generis argumenta, ea nempe, quae ex sui cujusque observatione et experientia sutńta 
sunt. | 

Quodsi primum argumentum perpendimus; facile damus, necessario aliud requiri, 
quod multiplex illud , eujus percipiendo et cogitando paullatim sumus conscii, ad 
unam eandemque conscientiam referat. Id autem, cum Ego percipiam et Ego cogi- 
tem, consentaneum est: alioquin nec perceptiones nec cogitationes dici possunt esse 
meae. At vero, si qualitatis unitas demonstrata est, nondum de quantitatis unitate 
constat, i..e. ex eo quod. conscientia omnium perceptionum et cogitationum sit una, 
haud necessario consequitur, id quoque, quod percipiat et cogitet, in se considera- 
tum unum esse atque indivisum, Etenim ad identitatem numericam seu singularem 
naturae percipientis et cogitantis demonstrandam, continuata illius intuitione tamquam 
entis unius ejusdemque opus esset (1). 

Ad secundum argumentum quod attinet, verum est me omnes cogitationes, quas 
meas esse mihi sum conscius, ad me ipsum veluti subjectum referre, neque igitur 
me ipse mihi repraesento tamquam alterius cujusdam rei praedicatum. At vero exinde 
non sequitur, ipsum illud, quod cogitet, esse substantiam vel ens, ad exsistendum 
altero non indigens. Etenim substantiam vocamus ejusmodi subjectum, quod semper 
se ipsum idem conservat et ad quod omnia, quae mutantur, tamquam praedicata 
pertinent, Jam vero id tantummodo locum habet respectu rerum externarum vel in 
spatio exsistentium, Quae si continuata in tempore intuitione percipiuntur, vel sub- 
stantiae sunt, vel accidentia. Atqui in sensu interno omnia continenti fluxu agi- 
tantur, ita ut nonnumquam omnes cogitationes et una cum his evanescat illud prin- 
cipium: ego cogito. Neque igitur perdurans datur naturae cogitantis intuitio nec de- 
monstrari potest, illam esse substantiam (2). 

Tertium argumentum bene sese habet, respectu rerum per sensus nobis innotes- 
centium, Non tamen de Animo et corpore valet, ac minime demonstrat, sine cor- 
pore exsistere posse naturam illam cogitantem : nisi confundere velimus possibilita- 
tem, ut ajunt, logicam et realem. Quod enim nos cogitationis vi distinguimus et se- 
paramus, ideirco non reapse distingui potest et separari , ita ut alterum sine altero 
exsistere queat (5). 

Multa sunt quibus argumento quarto, quod permultum valoris habere semper vi- 
sum est, occurri possit, Nam primo loco observari potest, illum commutationum flu- 
xum tam lentum esse, ut vix eum animadyertas, Huic perpauci sunt homines, qui 


post 
C1) Vid. Krug. Erkentniss lehre ТЬ. II, Atsch. о, $. 155. Obs. 2. 


C2) Vide Krug. 1. l, Th. II. Absch. 2. $. 155, obs. т, collata Th. I. Abs. о, 581, Obs. т, 
C3) Ch Krng.l. 1. $. 155. Obs. 2. 


40 HENRICL GEHLE 


` 


post longum temporis intervallum corporis’ sui organa plane fere mutata esse, tam fa- 
cile credant, nedum deprehendant. Fieri igitur potest, ut Animus noster, quamvis 
nihilo minus quam Corpus mutetur, idem tamen et individuus semper nobis appa - 
reat; ita quidem, ut nos hac in re fallamur, qui id, quod eadem conditione nobis 
apparet, pro uno eodemque habeamus. . Deinde licet Animus corporeus statuitur , 
huic sententiae nihil obest continua corporis commutatio: obesset sane, si de qua- 
vis, minntissima etiam , eorporis partieula per se spectata ea mutatio probaretur. Nunc 
vero haudquaquam „cedere coguntur Materialistaes nam in medio illo partium" ѕесе- 
dentium et advenientium fluxu, partes quaedam primariae, quibus proprie cogno= 
scendi , sentiendi et appetendi facultas efficiantur, remanere contendunt £ unde im- 
mutabilis naturae et individuae notio proficiscatur* Tota igitur demonstratio eo ab- 
solvitur, corpori nostro inesse unam pluresve particulas inhaerentes ac remanen- 
tes, cogitatione et voluntate praeditas. Denique in illa argumentatione incertum 
per aeque incertum. probatur. Nostrum enim Egó , nostrique ipsorum conscientiam , 
multis annis. post esse idem, immutatum, et individuum , nullo módo tamquam cer- 
tum poni debet. De quo si quis ambigat, recordatione ad vitam ante actam recur- 
rat, videatque ut mirandam sentiendi , agendi , cógitandique ratio subierit mutatio- 
nem, Quae olim blande alliciebant et in maxima erant admiratione, nunc non cu- 
rantur et vel spernuntur, quorum desiderio nondum eapiebatur puer, haec sibi pa- 
rare hisque frui tota mens agitat viro; innumerae rerum repraesentationes ex Ani- 
mo effluxerunt , earumque locum aliae tenent. "Quid , quod unius anni spatium co- 
gitandi rationem penitus mutare potest, ac vel uno temporis puncto Amor , PORE 
Libertas, Honos alios faciunt. homines (1)? 

Quae in quinto argumento proferuntur, his omnibus assensus praeberi potest et 
tamen statui, Animum esse corporeum. °° Nam respondent ad haec Materialistae, vel 
nondum eam corporis partem , qua Animus efficitur, experimentis suis invenisse 
physicos; vel forte hancce particulam esse tam exiguam et subtilem, ut oculos Lyn- 
ceis perspicaciores effugiat; vel denique Animi vires compositione et conjunctione 
cum corpore effici (2). : 

Neque sextum argumentum satis valet, Quod enim immane quantum in Animo et 
corpore sensationum effectus differant, id non recte probat, Corpüs et Auimuin 
ejusdem esse naturae, Quantopere certe variant ea, quae e. g. scintilla electrica in 
ipsis corporibus efficit? Sunt tamen corpora ejusdem omnia maturae, Potest igitur 


Ani- 


Ст) Cf Krug. 1. 1. $. 156. J. Rochussen diss, over de during, gewaarwording en werking der menschelijke 
Ziel па den dood des ligchaams іл harén afgezonderden staat, inserta operibus societe Theol. Teylerianae Tom, X. 
pag. 66, 68; Bachmann 1, 1. p. 172 sq. 

(2) Vid. Rochussen 1. 1, pag. бу, 68. , 


COMMENTATIO DE QUAESTIONE LITERARIA, 4 


Animus et Corpus, quamvis subtilitate et sentiendi ratione diversa sunt, utramque 
corporeae esse naturae (1). 


$. 5. 


Ceterorum argumentorum pondus. 


3 Hujusmodi igitur argumentationibus nihil certi efficitur : restat, ut videamus, an: 
feliciori successu alterius generis argumenta, quae ex diversis materiae et Animi pro- 
prietatibus et "viribus sumta sunt, adhibuerint philosophi. Sed neque haec incorpo-: 
ream Animi naturam demonstrando sufficere videntur. Enimvero primum jam argu- 
mentum vitio laborare apparet. Nimirum si res ita sese haberet, ut non nisi in spa- 
tio exsisterent Corpora, non nisi in tempore Animus (quo oritar oppositio contra= 
dictoria); contendi fortasse posset, eorum naturas esse plane sibi oppositas et alteram 
alteri repugnantem. Jam vero, cum іп Corporibus motum deprehendamus , motus au- 
tem oriatur vi aliena, itaque sequatur : cum porro mutationes in Materia et Corporibus 
obviae proficiscantur ex antegresso motu, itaque fiant post alias aliae ; statuendum est, 
quoniam et motus et mutationes temporis successu se invicem excipiant, Materiam et 
Corpora exsistere non solum in Spatio, sed etiam sub conditione Temporis. Sic tan- 
tummodo oppositio contraria admitti potest, et omnis hujus argumenti efficacitas tol- 
litur (2). 
© Secundo argumento non póssumus non maximum adjudicare valorem; praesertim si 
vim ejus practicam consideremus; j amissa enim libertate , quid virtus, quid vitium , quid. 
imputatio? Sublato porro virtutem inter et vitia discrimine, quid societas humana? 

At vero, si ad justae demonstrationis normam exigatur illa argumentatio, parum, 
praestare videtur. “Nam primum hie objici potest; nondum extra omnem dubitatio- 
nem esse positum , in omnibus omnino Corporibus machinae necessitatem obtinere, 
Quamvis enim in mechanicis varii Corporum motus constanti numquam careant even- 
tu, et necessarias eorum operationes vel praenunciare possimus; exinde non conse- 
quitur, ad unum onines in Materia motus et operationes eidem necessitati esse adstric- 
tos. Innumeras quidem ignoramus rerum causas et.effectus, neque satis certe deíi- 
nire valemus: quarummam facultatum Materia sit capax necne? Hine etiam Epicu- 
Tus, quamvis Animum corporeum vellet, singulari modo libertatem explicavit, quod 
Atomi, ex quibus Animus constaret, non semper recta via moverentur, sed inter- 


dum. declinarent, (8). , Praeterea etiamsi , quae supra sunt memorata, concedamus, 
1 Hi ytleeoden issidqoroliiq 


КОЛИ oT t » 39 lov : ites 
C1) Vid. Rochussen 1, 1. pag. 67, 69. 

(2) СЕ Bachmann 1, le pag. 168. x $ йд; ; 
(32 Lucretius de rerum natura, lib IT, vs, 254 sqq. E . ab 


; F 


43 HENRICI GEHLE 


iterum hic dubitatio oriri potest, an revera in agendo necessitas libertati morali: re- 
pugnet, nostraeque hac de re notiones tam clarae sint, ut iis tamquam. fundamento 
alias demonstrationes superstruere liceat? Fuerunt revera etiam, qui hominis liber- 
tatem vel prorsus, vel quodammodo certe negarunt: ita ut de illa ipsa non certe 
inter omnes constet , ideoque in hac argumentatione aliquid petatur, quod primum 
demonstrandum est (1). Cogitatione enim fingere possumus certas esse causas, se~ 
cundum quas agere cogamur; quae vero, quia in hominis conscientiam non cadunt 
ac plane ignorantur, hoc ipsi persuadeant, se unicam. suarum. actionum. esse cau- 
sam (2). 

In sequenti argumento iterum aliquid peti videmus: quis enim certo probet, In- 
finiti et Aeterni notiones ex finiti corporis natura non proficisci? Deinde, informat 
etiam Animus notiones Finiti et Dividui, an ideo corporeus est et dividuus? Ргаеіе- 
rea, quid sunt illae notiones Infiniti et Aeterni?  Oriuntur fortasse tantummodo ex 
eo, quod comparatione instituta inter res terrestres et se ipsum, homo, quippe qui 
ratione est praeditus, illis se superiorem animadvertit, Jam vero cum supra hancce 
tellurem. cogitatione evehitur, ut illam Rationem quam maxime finitam, ut arctissimis 
circumscriptam limitibus eam experietur ! 

Duobus argumentis postremis id efficere student, cogitationem in Materiam et Cor- 
pora cadere non posse. Habent illae et inprimis Mendelsohnii demonstrationes mas 
ximum pondus, ita ut omnes adversariorum dubitationes uno lapsu corruere debere 
videantur. Attamen ne illae quidem plenam de Materialismo victoriam reportare 
potuerunt. -Quamvis enim Materiae nobis cognitae et conspicuae nulla detur pró- 
prietas, de qua deduci queat Cogitatio ceteraeque mentis facultates: quamvis. juste 
probatum esse concedatur, neque in singulis hujus Materiae partibus, nec sola par- 
tium compositione Cogitationem oriri posses idcirco de omni materia, nisi temere 
concludere velimus , illud contendi nequit. Tota igitur res in nostra inscitia versatur; 
etenim praeter rudem illam terrestrem, mixtamque materiem , quae nostrae intuitioni 
patet nobisque notior est, alia quaedam subtilior, praestantior et purior in rerum 
natura adesse potest, Insuper non frustra hic certatur longa illa argumentorum ве» 
rie, quae pro Animi natura corporea allata superius ps; €t nunc repetere 
non juvat (5), 


Quae 


(1) Нис pertinent controversiae de Determinismo et Indeterminismo ortae, De quibus inprimis multa egit 
Priestlejus, qui cum yoluntatem, tum ceteras mentis facultates omnesque res naturales in universum ad certam et 
constantem naturae legem referre voluit. Cf, ejus scriptum: The doctrine of philosophical necessity illustrated. 
London 1777, 

(2) Cf. Косһиѕѕеп1. 1. page 70, 72. Bachmann 1, 1, page 174 

Сз) Cf. Bachmann 1, 1, page 168, 


COMMENTATIO эк QUAESTIONE LITERARIA; 45 


Quae Omnia cum perpendimus ‚ facile apparet, illos etiam philosophos, qui Animi 
naturam incorpoream statuerunt, hancce sententiam argumentis satis validis confir- 
mare non potuisse, Nam licet maximam probabilitatem huicce sententiae denegare 
nolimns, eam tamen yim expositae argumentationes non habent, ut juste demon- 
strando ad alteram sententiam adversarios vel invitos accedere cogant, vcl omnem 
iis eripiant contradicendi ansam, Multa, quibus respondeatur, supersunt, et si abs- 
que partium studio judicare velimus, neutri earum completam certamque victoriam 
` adsignabimus. 

Itaque priorem hujus responsionis partem, qua varia philosophorum de Animi 
natura corporea vel incorporea exponerentur argumenta et dijudicarentur, pro vi- 
ribus absolvimus. Innumera sunt, quae hic addi potuissent, sed brevitati studendum 
erat. Jam ad partem posteriorem, quae alterum quaestionis argumentum continet, 
transgrediamur. 


41. , А п НЕМАТІТСІ СЕНШЕ 


PARS ALTERA. 


IN QUA OSTENDITUR, QUARE DEMONSTRATIONE хаа CERTI ‘Quip HAC 
IN RE EFFICI NEQUEAT, SED EX RATIONIS AUCTORITATE EJUSQUE TAMQUAM 
FIDE NIXUM, HOC TENENDUM SIT, ANIMUM ESSE NATURAM A CORPORE 
SECRETAM, SIMPLICEM ET ESSE PERSONAM. 


Quaecumque de Animi natura sive corporea sive incorpórea scripta sunt, quemad- 
modum ex parte quidem vidimus , magnopere sunt incerta. Licet enim a nonnullis 
philosophis multa eaque egregia in medium sunt prolata, quae ad hominem evin- 
cendum plurimum faciant; non tamen, cum hujus rei demonstrationes neque plenae 
sint neque omnibus numeris absolutae, ad ipsam veritatem inveniendam et confir- 
mandam , prorsus sufficiunt, Quid igitur miremur, quod longae illae in utramque 
partem disputationes , non modo lucis nihil afferant, sed iis lectis et relectis, idem 
fere passys in se quisque transferat illud "Terentii ; $ М 


\ 


« Fecisti egregie, multo sum incertior dudum." 


Quae si cónsideremus, maximi sane momenti altera quaestionis pars est, qua in id 
inquiratur, quare tandem hac in re certi quid effici nequeat? et deinde, quid in 
incerta illa rei conditione tenendum sit, quid credendum? Est igitur haecce pars 
duplex, ideoque in duo capita bene tribui nobis visa est. 


2 


GAP Ui T..P R.I M. Ш.М; 


CONTINENS RATIONES CUR HAC IN RE CERTI QUID EFFICI NEQUEAT, 


$. 2. 
De notione Materiae. 
In omni demonstratione , quae vero demonstrationis nomine appellari possit, enun- 


ciationcs praemissae debent esse certae , et ex Mathematica evidentia, Hanc Cicero 
vo~ 


` COMMENTATIO DE ‘quAnshione LITERARIA. cow 


vócat : ‘rationem, quae ex rebus ‘percepits ad id: à quod non percipiébatur, ad» 
ducit (1). Quoniam autem percepta Mathematicae sunt evidentiae: ; hine simul ma- 
nifestum est, talem demonstrationem ih illa de Animi natura ёогрогеа vel incorporea 
disquisitione locum obtinere non posse, ' "Quas enim Spéétat res, materiam nempe et 
Animum per se spectatum , percipere Spr intueri non prim 14 quidem i in se~ 
quentibus ostendere conabimur. ; 

Primum igitur de notione Máteriae videamus, ` Etenim, si tam multa мдан illi 
de Materia, hanc sibi cogitatione fingunt tamquam omnium , quas percipimus, rerum 
substantiam. Quae nos sensuum ope intuemur corpora rotunda: quadrata, angulata, 
solida , fluida cet. nihil aliud sunt'quam Materia; ati! nobis: apparet; certo quodam 
modo limitibus et qualitate determinata , non vero ipsa materia per se, Пиз nulla 
ipsi rei conveniens nobis adest repraesentatio; nam intuendae tantummodo nobis dan- 
tur’ Materiei formae, continuae mutationi obnoxiae , non -Materia ipsa.:. Quodsi igitur 
a formis Materiam abstrahamus, sola intelligentia id efficitur; nam quodvis cognitio- 
nis objectum forma pM esse — et énis formae. етра nullo modo. percipere 
possumus, '- of гр обир ORIKI T simis 
* Ad quae si ачады simul etiam. patin: Evin minime ا ا‎ et 
perspectam esse confitebimur.. Quaecumqüe. certe de Materia afirmare posse sibi vi- 
dentur philosophi, hac in re nullam lucem afferunt. Omnis enim de, corporibus 
doctrina cum hoc sibi ponat principium , Materiam dari tamquam sensui externo ob- 
jectam, sive quae in Spatio exsistat $^ satis indicat ea quoque, quae de Mate- 
ria dicantur, nihil esse aliud nisi descriptionem. proprietatum et actionum, quae 
sive a priori , sive a posteriori Materiae tribuuntur: de êd vero; quid ipsa sit Ma- 
teria, nihil certi affirmari potest. . Quod si igitur ita definiunt Materiam esse id , 
quod. mobile sit in Spatio , ejusque motus causam esse > vim quamdam motri- 
cem (2), abstrahunt rursus motum ab interna Materiae essentia atque formis. Сайа 
еко: motus, in Spatio , nisi Materiae , esse nequeat, | еги” "quaerimus t! ‘quid vero 
æst illa Materia? Si porro, dicunt , n ‚ Materiam. esse id quod spatium Occupet et соте 
pleat, ita ut Materia alia i in idem spatium penetrdre nequeat; in’ quo jam’ sit alia, 
idque. fieri. volunt vi quadam ' repellente , qua resistát alii Müteriei^ locamque 'obti- 
neat (5); in definitione circulum admittunt et rurstis*iogamus: quid est’ alia illa 
«Materia , cui resistatur ? Contendunt igitur ex una parte vin moventem eausam esse 
motus Materiae , ex altera Materiam esse id quod mobile sit. in Spatio; itaque Ma- 


Wes 1 ны ¢ “и м 
1 J : t 


te- 


C1) Cic. Acad. Quaest. lib. II. cap. т. 
(2) СЕ Krug Erkentnissl, th. II. absch. 1. $. 98 et 107. 
Сз) Cf Krug. 1. 1, $. 109, по, п. 


rad 


46 s: sHENRICI СЕНІ Е 


teria adjuvante definiuntur yires, et viribus adjuvantibus definitur Materia, Sic ni- 
hil etiam juyat ad. vim. repellentem et attrahentem confugere: nam. quid erunt illae 
vires , nisi prius: aliquid, quod repellatur et attrahatur » sint Atomi vel aliud quid , 
adesse cogitetur. Si denique perhibent, Materiam esse dividuum quid, quod ex 
partibus .constat, oritur .quaestio: quaenam. sit natura partium ? Respondent eas 
etiam esse Materiam (1). Jam nihil proficimus , nam sive totum spectes sive ejus 
partes, id proprie rogatur, quid sit Materia? Sic in ceteris. 
. Hinc autem simul apparet, Kantii quoque quamvis acutissimam constructionem, 
qua notas illas quatuor Categorias ad Materiam. explicandam adhibuerit, rem non 
satis expedire ( 2). His-omnibus accedit, quod aeque minus atque ipsam materiam 
explicare possimus, quomodo oriantur diversae illius. formae et actiones. Quaecum- 
que enim hac de re probata sunt, quam maxime nostram ignorantiam argnunt, et 
nisi assiduis’ observationibus et experimentis prima, quibus corpora constent, ele- 
menta omnesque rerum causae, plane nobis nobis innotuerint, ne adjuvante qui~ 
dem experientia, certam horum notitiam assequemur. | | 

Quae cum ita sint, satis intelligitur, Materiam, quippe quae, solo intellectu ab- 
strahente, non pateat intuitioni nobisque plane cognita et perspecta esse nequeat, 
nullo modo inservire posse demonstrationi necessariae, sive probari debeat Animi 


natura corporea sive incorporea, ond rs f f 


$::224; d44: | | 


‘Animus percipitur cum corpore conjunctus. 


Quum nos, instituta comparatione inter sensum: externum et intimam sui cujus- 
que conscientiam, duplicem in nobis distinguamus naturam, alteram Corpus , alteram 
incorpoream, et vel Corpus vel Animum seorsum spectemus; haecce distinctio non 
xevera locum habere. censenda est, adeoque exinde non sequitur, aut Animum 
eut Corpus a se inyicem separata aliquid esse per se, Idem hic observandum est 
quod de materia diximus , sola abgtrahendi facultate, qua gaudet intelligentia zios- 
tra Animum ‘et Corpus separari. Sed nimirum. si ad mirabilem illam Animi et Cor- 
-poris, societatem , qua actiones et passiones huic vel illi tributae sibi invicem "res- 
pondeant;i attendamus 5; jam. statim ео impellimur , ut arctissimis vinculis qime 
conjunctum esse opinemur. Cum vero etiam primae in praesenti vita cogitationés 
ope sensuum, quippe quibus res externae ei innotescunt, in Animo "кен 

ni- 


(1) Cf Krug. 1,1, $, 115. 
(2) Vid. Kant, Metaph. Anfangs-griiede der Natur- Wissenscbafte 


COMMENTATIO юк QUAESTIONE LITERARIA, 47 


Anmum omnino organis: corporeis indigere, facile apparet, Mutua autem utriisque 
naturae conjunctio hominem constituunt. Itaque, quem nos percipimus. cogitantem: 
‘et appetenteni , Animus non a Corpore seorsus sese nobis offert, sed «intimo nexu 
cum corpore organico conjunctus. i i 
Quodsi vero Psychologia rationalis: non adeo spectet Animum) tamquam Phaeno- 
menon, sèd tamquam Noumenon , eumque talem tamquam objectum sumat ad:cognos~ 
éendum datum, omnia, quae hac in re proferat, maxime incerta’ sunt’ et: nonnisi 
problemata haberi debent, Etenim si mens humana. repraesentetur tamquam: sub~ 
stantia simplex, quaeque ab Empirica nostrae exsistentiae conditione di ea: corpore 
órganico non pendeat, atque’ ita veluti incorporea quaedam natura exsistere et. ope= 
rari possit; id solius rationis purae seu theoreticae idea: et officium. est. Quae. cum 
de Animo non agat támquam phaenomeno. quiqüe. sensu interno percipi possit, sed 
absolutum eum habeat cogitandi subjectum , et substantiam absolute simplicem , quam. 
neque percipere neque intueri liceat; quomodo certi quid hac in ze: efficiet p cum «nos. 
Animum percipere nequeamus , nisi ratione empirica et cum organis corporeis arctissi- 
me connexum? Hinc etiam inepta quorumdam philosophorum commenta originem du- 
xisse videntur, qui, quae ad empiricam pertinebant Psychologiam , ad rationalem il- 
lam transtulerunt, adeoque quae de Animo tamquam phaenomeno valebant, etiam de 
ео ; tamquam Noumeno spectato, contendere voluerunt, Sed ne longius, quam par 
est, in his moremur, id tantummodo nobis volumus, cum Animi et Corporis natura 
fixo naturae ordine ad mutuum: connubium accommodata sit, nullo modo fieri. pos- 
se, ut nos illum percipiamus a corporis organis secretum. Quae si vera sunt, multo 
minus definire possumus, quaenam sit Animi natura per se spectata, et quatenus 
ille a corpore sit diversus? certe ex iis, quae nunc ope sensuum do poated am: mens 
operatur, ipsius Animi naturam очајном non licet, 


$. 5. it 
De oppositione Animi et Corporis. 


Verum alia quaedam accedit ratio cur in disputationibus de Animi natara certi 
quid: effici nequeat. Nam etiamsi hoc concedatar nullis°vitiis argumeita quaddarm) la- 
borare atqiie- id. fuisse demonstratum, Animi naturam a corpore esse diversam giex- 
inde nondum sequitur illius natiram corpori omnino oppositam esse et répugrartem , 
ita ùt Animus“ um ‘non’ eé dent’ cui corpore habeat faturam , necessario plane: sit 
ineorporeus. Nimirum in logicis duplex traditur notionum discrepantium genus: 
sunt vel contradictoriae, inter quas, nil medium intercedat „yel contrariae » tt inter 

eas 


43 ALIAS TSAIEINCR ECI ОСЕ @ LAB VAMMOS 


eas aliud: quid interjebtum esse possit (1). Hinc etiam duplex:oritar oppositio. Cum 
nempe notiones per'simplicem negationem sibi invicem opponuntur ( directe seu ne-; 
gative) oppositio dicitur contradictoria ; si vero sibi invicem. opponuntur notiones 
per positionem. alterius (indirecte seu positive) oritur oppositio contraria, In illa, 
non plüres quam duae. notiones discrepantes. occurrunt, у, с. mutabile. et immu-. 
tabile , extensum. её: non extensum, ita ut si altera. objecto. cuidam | conveniat, al- 
tera ei neganda: sit, et contra. | In) posteriori vero oppositione plures et innumerae, 
notiones adesse possunt, v. c. nigrum, rubrum, album. cet; itaut si. una objecto cuir, 
dam ‘non attribuenda sit; ideo altera. vel tertia. ei. non necessario conveniat; nam - 
sibi invicem. opponuntur nigrum, манш» flavum, et tamen t objecto quidam, omnes, 
illae: notiones negari possint, 


3 


Quodsi igitur Animus et Corpus sibi invicem чррй , hic oppositionem. non ` 
contradictoriam, vetum: contrariam tantummodo locum habere; manifestum est... Non. 
enim de: Animo et: Corpore loquimur tamquam de naturis plane:sibi repugnantibus, 
sibique contradicentibus quippe quae potius amice inter se: conspirent; sed de пач 
turis. diversis et subcontrariis. |: Itaque cum plurima philosophorum argumenta id, ef= 
ficere debeant utriusque naturdi: diversam. esse, nondum ex: iisdem , licet justae de~ 
monstrationis: vim iis: concedere velimus, id probatur utriusque naturas.esse repug- 
nantias ita quidem ut, si Corpus et. Animus diversa sint, alterum. natura sit.corpo- 
rea; alter:e contrario natura: plane incorporea. ¢ Hinc simul. colligi potest , quam pa 
rum des Animi natura .possimus proferre у nam: quaecumque de diversitate , Animi et 
Corporis: experientia ; observatione, ef meditatione innotescant, non valent. tantum з 
ut ponere liceat:: Corpus ex Materia’ constat, adeoque. Animus nihil, cum: Materia 
|. mixtum: habet... Verum. enim. vero eum quae. non. nisi. contrarie sibi opponi queant; 
sibi invicem non repugnent, notiones Animi. et Corporis notioni cuidam superiori, 
cujus efficiant partes, affines et cognatae haberi possunt. 


uid UE * 
Quas sit demonstratio ? 
) { “1 / 
Quédsi denique hac їй ve сеги quid finds velint philosophi йл ора 
thematica-iis) opus est, Jam. vero si ad ipsam demonstrationis significationem , quam 
ei dederint. scholae. Griticae seu. Kantianae philosophi , attendamus , omnino, id. fieri 
non gosse; videmus. . Nimirum .demonstrationem , strictiori, sensu «бараа vocant 22+ 


. 
10401 f 4 i 


j cab aii ib ишти ЙЛ. o .epjor0q 1 а 


J 


f 


Сту Ted Wyttenbachius praecepta philosophia 1081646 parte 1, Cap. з. рез — — APY mY saia 


\ 


COMMENTATIO ре QUAESTIONE LITERARIA. 49 


tuitivam quamdam rei monstrationem ex argumentis objectivis (1), eò quidem 
. sensu, quo Anatomicos dicimus , ex cadavere intuitioni obnoxio ea, quae ve- 
lint, demonstrare. Ita etiam in Mathesi, quae singulas notiones manifestis signis 
(сујикс:) quaeque oculis subjiciuntur, exponit et confirmat, ejusmodi demonstra- 
tionem obtinere videmus. Mathematicus enim cum ipsas notiones schematum ope 
quasi intueatur , ad maximum evidentiae fastigium pervenit; ita ut, quae demonstran- 
tur, aliter sese habere non posse, certissime sibi persuadere cogatur. Talem vero de- 
monstrationem , si in disputatione de Animi natura locum habere credamus, maxime 
fallimur ; nam demonstrare, quasi digitis monstrare Animi naturam jam oppositio est in 
ipsis terminis. Ex praecedentibus certe satís apparet, ea de quibus disputetur nos- 
trae intuitioni minime esse subjecta, ideoque neque ex rebus objectivis argumenta 
sumi neque certi quid effici posse. Unum id, quod intueri nobis datum sit, vel ca- 
daver est vel ipse homo, uti ex Animo et Corpore constat, itaque materia anima- 
іа. Haec vero ad Animi naturam demonstrandam parum faciunt. Cadaver enim ina 
animatum est, et Materia illa animata non est ipse Animus, sed Animus cum Cor- 
pore seu materia conjunctus. ' 

Quae igitur omnia si nobiscum consideremus, facile evincimur demonstrationi пе- 
cessariae, quae ex argumentis intuitivis atque ex re ipsa objecta deducitur, hac in 
re locum non esse; sed omnem nostram de Animi natura cognitionem, si quidem 
cognitionem appellare liceat, densissimis circumvolutam esse tenebris. Jam vero cum 
in tanta rei obscuritate versemur , ап ideo turpem Pyrrhonismi rationem suscipien- 
dam esse putemus ? Imo dux nobis inest, quem per hasce tenebras tuto sequamur, 
sensus quidem excellentior, vis divina, quae nos sapere doceat, quam Rationem vo- 
camus. Ad hujus auctoritatem confugiendum est, ejusque tamquam fide ductis caute 
nobis observandum est, quid de Animi natura credendum sit atque pro vero ha- 
bendum ? 


Ст) Kantij Critica purae rationis pag. 762. editionis tertie, 


il 


52 ft HENRICI GEHLE 


т \ 
BONIS ) (CN 


CAPUT SECUNDUM. 


IN. QUO EXPONITUR, QUANTUM HAC IN RE RATIONIS FIDES VALEAT, ET 
QUID DOCEAT. 


$. ke 
Sufficit Rationis auctoritas et fides. 


Ai agnoscendam aliquam veritatem vel faciunt argumenta objectiva , quae ex re qua- 
dam objecta, cujus repraesentationem et notitiam consequi liceat, deducuntur; vel 
argumenta subjectiva, quae, cum res objecta rite ea praebere nequeat, ex ipso sub- 
jecto veritatem agnoscente hauriuntur. Quodsi prius contingat, dicimur aliquid scire 
quoniam rei objectae sive perceptione sive intuitione nostra persuasio ad maximum 
evehitur evidentiae gradum. Si vero extra rem objectam argumenta petantur, quia 
tum non oritur. evidentia, sed ipsius subjecti fiducia et fides in censum veniunt , 
dicimur aliquid credere. Evidentiam autem, ut in omni rerum sensus nostros ef- 
fugientium veritate, v. c. Animi immortalitate, libertate morali cet. ita quoque in 
Animi naturae investigatione locum habere non posse, ex praecedentibus satis appa- 
ret, et ipsa hujus loci tractandi docet ratio. In investiganda igitur Animi natura omnia 
ad fidem rediguntur. Jam vero oritur quaestio: an hac in re sufficiat credere et fi- 
des tantum valeat, ut alterutram sententiam tuto amplectamur? Ad haec ita res- 
pondemus. Quidquid credatur, fides ut recta sit et momentum habeat, duo potis- 
simum requirit, Nimirum primo opus est ut illi fidei nulla evidentia opponi possit ; 
nam credere contrarium , quamquam certo aliquid scire possimus, absurdum est et 
superstitionis nomine dignum. Deinde debet illa fides esse communis sive ita com- 
parata, ut ad quemcumque, qui persuaderi sibi sinat, pertineat; atque adeo, cum 
communi hominum natura nitatur, universum spectat genus humanum. Ejusmodi 
fides, quippe quae ex ipsa Ratione oritur et apud omnes, qui Rationi convenienter 
judicare volunt, valere debet, dicitur Fides rationalis. Haecce igitur, quamvis ar- 
gamentis objectivis careat, maximum tamen habet momentum tantumque valoris ei 
attribuendum est, ut in rebus, ubi contrarium demonstrari nequeat, certissima cum 
fiducia in illa sit acquiescendum ( 1). i Ў 
ta-- 


Ст) СЕ Pisteologie oder Glaube , Aberglaube: und Unglaube von Prof. Krug. Leipzig 1825. Absch IV. pag. 58: 
зда. et Absch. V, pag. 84 et 92 seqq. Ejusdem Fundamentalphilosophie,. oder Urwissenschaftliche Grundlehre 
Th. II, Absch. 1, $. 99 — 104s 2 


COMMENTATIO pe QUAESTIONE LITERARIA. 51 


Itaque si nos Animi naturam corpóream aut incorpoream credamus, nulli alii, nisi 
éjusmodi fidei, locum esse sponte apparet. Utrameumque enim amplectamur senten- 
tiam , neutri certa evidentia obesse potest, et quidquid hac in ve credatur, id com- 
muni generis humani natura niti debet, Nunc ex illis omnibus haec concludimus. 
In loco de Animi natura nulla afferri possunt nisi subjectiva argumenta idque ea, 
quae ex nostra ipsorum natura desumuntnr, quippe qui sensu, intelligentia et ratio- 
ne praediti sumus, Ніс autem auctoritas Rationis humanae, disertis: sensus et sui ip- 
siis conscientiae effatis confirmata, non quidem ‘est principium quoddam consti- 
tuens, at norma tamen et regula, qua omnis nititur Fides rationalis. Paucis adhuc 
videndum est, quid tandem de natura Animi humani ex rationis auctoritate ejusque 
iamquam fide nixum tenendum sit? 


$. 2. 


Animus est natura a Corpore secreta , simplex et est persona. 


. Quae igitur hac in re Rationis fides, tamquam immediatum sui ipsius conscientiae 
effatum , nos doceat, neminem fere, qui accurate ad se ipse attendit, facile latebit. 
Haec autem conscientia unicus fons est, ex quo quaevis cognitio philosopha hauriri 
possit; quem qui non adeant philosophi , qualem proferant philosophiam , videant 
ipsi; Illud sane, cujus immediate nobis sumus conscii, quin revera ita sese habeat, 
non est quod.dubitemus (1). Verum quidem est, nullam ipsius Animi naturae no- 
bis esse conscientiam, adeoque hujus ope nihil de illa posse cognosci; at vero ac- 
tionum , quas in nobis efficit Animus, bene nobis conscii sumus. Has autem si 
consideramus et comparationem. instituimus , fides nostra rationalis facile eo pervenit, 
ut Animum credamus naturam esse a Corpore secretam, simplicem . et esse personam. 
De singulis breviter videndum est. 

Nimirum nobis conscii sumus nostri ipsorum et rerum extra nos exsistentium, atque 
utrumque distinguimus ; nos ipsos vocamus Homines , res externas Mundum, Distin- 
guimus etiam in nobis ipsis internum quid, quod Animum, atque externum, quod 
Corpus dicimus. Si porro ad illas Animi actiones attendimus, quae sensuum ope 
efficit, distinguimus ipsas Animi operationes ab instrumentis sensuum corporeis, per 
quae agit, et in utrisque maximam agnoscimus diversitatem. Ita in res externas oculis, 
auribus vel digitis inquirentes, non solum rerum objectarum proprietates percipimus 
easque ita sese habere, quales nos eas deprehendimus, judicamus; sed eodem quo- 


ae | que 
(1) Cf. Krug, Fundamental-Philosophie Th. I. Absch, 2, $. до 594, : 
G 2 


СА 


5а ‘dice EOE ӘС СЕНІ Е 


que tempore judicamus et credimus , in nobis inesse principium quoddam, quod res illas: 
externas videat ac percipiat , atque cum a rebus perceptis tum a corporis sensibus., 
quibus eas percipiat , diversum sit et secretum. Sensationes etiam , sive ex iis vo- 
luptatem percipiamus sive dolorem, quales sint et quantae et quanam. in parte cor- 
poris obtineant, bene nobis sumus conscii, Oriuntur ex corporis sensibus diversaque 
ejus dispositione , et tamen eodem tempore judicamus et credimus, principium il- 
lud, quod percipiat, a corpore, in quo percipiatur, diversum esse et secretum. Sed 
multo magis Animum a corpore distinguimus, si internas ejus actiones consideremus. 
Multo enim postquam sensuum ope res externas perceperit Animus , eum cogitare, ju- 
dicare, ratiocinari, dubitare, cet. nobis sumus conscii ; alia eum. appetere , aversari 
alia, variisque commotionibus , amoris , odii, irae, spei , timoris , ceterorum affici, probe 
scimus, Simul vero hoc etiamquasi intimo sensu et persuasione credimus, principium , 
quod haee agat a corpore omnino diversum esse et secretum (1). Fuit certe haecce 
fides omnium hominum communis , qui nondum nimia philosophandi, de iis etiam , quae 
humanam intelligentiam superant, cupiditate atque continua adhibita rerum abstractio- 
ne eo pervenerant, ut contra ea, quae demonstrare et intelligere non possent, qua- 
liacumque dubia moverent, eaque quamvis disertissime suadentibus Ratione et con- 

scientia, plàne negare auderent. | 
Eodem modo, cum intimam et indivisam sui ipsius quisque habeat conscientiam ; 
omnes ills Animi actiones ad unum principium, simplex et individuum ,. redigit. 
Id quo res externas sensuum ope percipimus unum idemque esse atque id, quod ha- 
rum rerum imagines interno sensu sibi repraesentat, certissime persuasum. sib; 
habet. Etenim eas, quas nos nobis repraesentamus , imagines rebus extrinsecus ex- 
sistentibus, qua$ antea sensibus externis percepimus, revera respondere sibi con- 
scius est. Sic etiam quod in nobis agit, nihil differre sentit ab eo; quod: imagines, 
quas illa nobis repraesentat , conjüngit atque notiones et ideas inde format. Est enim 
sibi conscius notiones illas et ideas ex rebus, variis temporibus variisque in locis 
seorsum perceptis, componi. Illud porro, quod judicat et concludit ab’ eo, quod 
vult ‚ appetit et aversatur, non diversum esse-agnoscit, Id'enim quod cogitat et judi- 
cat, non velle, antequam , quae velit, sibi innotuerint eaque dijudicaverit, bene sibi 
éonscius est (2). Hac igitur ratione omnium, quae Animo tribuuntur, actionum et 
facultatum unum constituit principiam , idque simplex et individuum, Unum’ esse, 
non plures, intimo sensu se quisque percipit, Individuae et simplicis cujusdam na- 
turae sibi conscius; est, in quam multiplices illae perceptiones, notiones et ideae 
con= 


(1) Cf Anonymus: Verhandeling over de onstoffélijkheid en onsterfelijkhejd der menschelijke Ziel, inserta ope. 
ribus Societ, Theol. Teylerianae Parte X.. pag. 125 sqq. 
(2) Cf Ph. C. Hartmann. Des menschen geest in. betrekking tot zijn ligchaam.. Afd. 1, page 13 599, 


COMMENTATIO- ўв QUAESTIONE LITERARIA. 53 


concurrant, et ex qua omnis actio sentiendi, cognoscendi et appetendi originem du- 
cat. Haec etiam omnia tamquam praedicata, quae saepius varient continuasque 
subeant mutationes, ad Animum tamquam subjectum , quod semper idem se ipsum 
conservet, refert. Quid mirum igitur, quod maxima сит fiducia hoc sibi persua- 
deat, Animum suum, ut a corpore secretum, ita quoque substantiam esse simplicem 
';et individuam ? | hi iiu 

Quaecumque denique agains, actionum nostrarum bene nobis sumus conscii Si- 
mul, vero.etiam hoc ,intimae nostrae conscientiae effatum est, non pedes, non manus, 
‘поп linguam. ipsam. agere, sed in nobis principium. aliquid. percipimus, quod harum 
actionum sit causa, atque ipsum libere agens corpori ejusque partibus imperet, ita 
ut ad illlus arbitrium. et nutum moveantur pedes , manus, lingua, vel in otium ve- 
niant. Praeterea cum immediata perceptione nobis conscii simus , ipsos nos cogitare, 
judicare, velle, cet. nostrum Ego ita nobis cogitamus, ut a. se exsistat. Intimo enim 
nostro sensui et conscientiae adversamur, si aliud quoddam quam ipsum illud, quod 
nobis inest, principium, cogitare et velle, contendere sustineamus. Animum igitur 
nostrum. nobis cogitamus tamquam substantiam, libere agentem, eamque. unam et in 
plures substantias resolvi nesciam, Ejusmodi autem naturam, quippe quam cogitan- 
.di et agendi libertate praeditam sciamus, persónam esse certissime nobis persuasum 
habemus; ita quidem, ut post mortem corporis, quemadmodum volunt Idealistae et 
Mystici, non profluat Animus: veluti aquae. gutta in Oceannm, sed tamquam persona 
exsistere pergat. 

Jam. vero, quanta sunt, quae. his addere possemus (x) Nam ut omittamus quae 
contra dubitationes eorum, qui Animum statuunt corporeum, in medium sunt prola- 
ta; pleraque etiam argumenta, quibus pro incorporea. Animi natura alii philosophi 
disputarunt, disertis. conscientiae effatis magnopere augentur et confirmantur. Hae 
nimirum argumentationes , quamyis demonstrationis Mathematicae evidentiam non ha- 
beant, tanti sunt ponderis tantamque habent probabilitatem , ut, si ad Rationis auc- 
toritatem ejusque fidem confugiatur, hac in re nihil aliud. videatur esse credendum , 
.quam id, Animum esse naturam simplicem, a corpore secretam et esse personam, 
Longum tamen visum est, haec omnia repetere, et quia parte superiori uberius ex- 
posita sunt, hic possunt abesse. Hoc unum, quo magnopere confirmari videtur fi- 
des omnium fere hominum communis, adjicere liceat hujusque responsionis consti- 
tuat finem. 


$. 5. 


CF) Leg. T. W. Jerusalem Betrachtungen über die vornelimste Wahrheiten: der Religion VIste Bettys Н, S, 
Reimarus in libr. laud. Abhand. VI. 


G 3 


5% SS RE RET О алка 05 
if ^5 пио. 61 Ip $406 P 


Th дат A © Бет e aiaa aisitoitboaH 


M У 3 J , t k 1 ' | beo $ 1 tr 1 
Praecedentium confirmatio ex sensus interni phaenomenis. — 
LT ix FURL ff Int і Р fay yeas 


Valde igitur fides illa rationalis confirmari videtur; si attendamus ad sensus interni 
phaenomena. Nimirum immediate haec nobis data sunt et in ipsa conscientia sti ad 
maximum evehi possunt evidentiae gradum. Contra ; sensus externi phaenomena non 
immediate nobis dantur‘, sed perceptione sensuali in conscientiam nostram )perve- 
niunt , adeoque i ipsius percipiendi” facultatis quasi modos efficiunt. Hujusmodi autem 
phaenomena spectare possumus tamquam id, quod in Arithmetica ex duobus numeris 
datis (a et x) multiplicando producitur (a . x), quorum alter (a) sit id, quod in 
phaenomenis ob perceptionem sensualem modos efficit, et alter (x) res qualiscuiique 
objecta, quae extra nos in mundo sensibili exsistit, sed tum demum nobis apparet 

sive fit phaenomenón (a. х) quando, "ubicumque possit, a sensuum organis (а): affi- 
citur. Objici quidem hic potest, quod ‘et verum est, illa etiam, quae nobis ipsa 
conscientia sive sensu interno appareant, ita esse consideranda, Interior séiliéet nos- 
tra natura cum corporis organis arctissime conjuncta est; adeoque illius phaeromena 
propter organismum corporeum non nisi modi sunt habendi. Нас igitur rationé in- 
terni quoque sensus phaenomena sunt quasi numerus tertius ex duobus aliis próduc- 
tus; quorum alter (a) sit id quod in phaenomenis ob organismum corporeuni efficit 
modos, alter (x) substantia illa simplex et pura, quae ab organis corporeis non 
pendet neque in Һас vita nobis cognita est. At vero in sensu externo a:miagis’ com- 
positum quid est, quippe quod constet cum ex perceptis rerum objectarum pro- 
prietatibus, tum ex eo, quod ipsa perceptio sensualis conferat. Hic igitur praéter 
Tempus et Spatium sensuum quoque organa adsunt; in sensu interno a nihil aliud 
est nisi functio Temporis. Quemadmodum autem Scepticus, quin phaenomena ex- 
sistant sensus externi, dubitare non potest, neque ut haec sibi demonstrentur, pos- 
tulat; ita multo minus, quin interno sensu phaenomena exsistant, dubitare debet, 
quippe quae in ipsa nostri ipsorum conscientia immediate nobis dantur. Jam vero si 
ad haecce sensus interni phaenomena, ut ad ea, quae externo sensu nobis apparent, 
fieri solet, adhibeamus quatuor Kantii Categorias ; alter fieri non potest, quin quae 
de Animi natura exinde colligere liceat, rationis fidem quam maxime confirment (1). 


Quod ad Quantitatis Categoriam, qua exponitur Unitas, Pluritas vel Omnitudo , 
per- 


C1) De his cf, J. Kinker Vir Cl. Brievon over het Natuurregt pag. 227, 230, 234, 248 seqq.; quae quame 
vis minus ex vera philosophiae Kantianae indole scripta esse ostendere studuerit J. J. le Roy, vir venerandus in: 
Bescheidene bedenkingen, briefswijze voorgedragen aan den Hoogleeraar Mr. J. Kinker inprimis pag. 10 et 16 59g. 5 
tamea ad hujusce de Animi natura sententiae probabilitatem permultum facere videntur. 


inays. a> 
1 کو‎ 


COMMENTATIO pz QUAESTIONE LITERARIA. 55 


pertinet, id quod nostrum Ego vocamus , omnino unum et individuum nobis apparet. 
Non enim est quantum aut extensum in Spatio, ideoque dicere: Ego longum, latum, 
crassum , absurdum est, In Tempore vero sive successive extensum est, non tamen 
ita ut sit dividuum, sed continuatio atque permansio unius ejusdemque conscientiae 
sui. Illud Ego nobis apparet non modo ut subjectum atque individuum , verum etiam, 
cum actio cogitari nequeat sine eo quod agat, tamquam Objectum agens , quod ipsum 
individuum omnes atque singulas mentis actiones efliciat. 

Si porro Qualitatis Categoriam, qua exponuntur Positio, Negatio vel Limitatio, 
ad Animi actiones adhibeamus , omnes facultates sentiendi , cognoscendi , appetendi, 
quae ejus qualitates efficiunt, minime nobis apparent ut passivae rerum externarum 
impulsiones. Neque his Positionis seu exsistentiae notio immediate convenit, neque 
nobis apparent ut objecta. Sed sensu interno apparent nobis ut actiones arbitrariac , 
quarum auctor sit natura quaedam libere agens. з 

Relationis Categoria, qua exponuntur notiones nativae, substantiae et attributorum, 
causae et effectus, actionis et reactionis, nostrum Ego nobis apparet ut subjectum, 
quod spontaneas exserit actiones sive substantia; apparet etiam ut omnium Animi 
actionum causa libera, cui si tribuamus cogitationem et voluntatem , exsistit notio 
personae. 

Illas: igitur ut et Modalitatis Categorias, ( quamvis hujus notiones in nostra causa 
minoris sunt momenti,) ad diversa sensus interni phaenomena adhibentes, facile eo 
impellimur, ut ex .auctoritate Rationis ejusque fide nixi hoc teneamus, nobis inesse 
naturam a corpore secretam , simplicem et personam. Haec sane statuemus, si Ra- 
tioni convenienter judicare et credere velimus, Quae si quis ideo rejiciat, quoniam 
certo certius demonstrari nequeant, periculum est, ne quamvis mente et Ratione 
praeditus desipiat, 


S Y M BOL U M- 


In Animi cognitione dubitare non possumus , 
quin nihil sit Animis admixtum, nihil 
concretum , nihil copulatum , nihil coag- 
mentatum , nihil duplex. 

CICERO. 


Й 
` 
be 
"x 
ro 


> 
P 
TU 
- mb: 
¥ 
a 
E 
7 
7 
F 
a 


RICO M 4023019: 


© 


` n4 


| se уно 
qd dti liM pepe, ЭКИНИ 


Tu SIR МЄ Ye a ia rep qa 


E A k 
ФИ 


t: 


y s j n 
A VUA ` 
f. n Art 
M à > y 
e Fs 
. Ч 4 ct 
X 


DANIELIS TIEBOEL SIEGENBEEK, 


LUGDUNO-BATAVI; 


LITT. HUM. ET JUR..UTR. IN ACADEMIA LUGD. BAT. CANDIDATI, 


RESPONSIO 


QUAESTIONEM , A NOBILISSIMA FACULTATE JURIDICA 
IN ACADEMIA LUGDUNO-BATAVA A, MDCCCXXVII 
PROPOSITAM: 


Quid Jure Criminali , cum philosophzco , tum hodierno Belgico, praeci- 
| pitur de puniendis factis lege civitatis poenali vetitis, sed extra 
territorium ejus commissis ? 


PRAEMIO ORNATA D. vm MENSIS FEBRUARII 


А. MDCCCXXY IIT, 


PATEK Ao ate МЛЗОЧАТТ 2LIJI 


(RESP ONS TO. 


QUARSTIONEM JUNTTA 


250214 N 31 


y ,od95npmsi „изор i iri rtl oer os enrikom 
toq. soe тш f › Бао: ab {сиойИйогой Шү of HD 


› strols 


"Nulla adiecto est t Juiisprudentiae, “pars у. quae tantopere, ils inprimis diebus, 
doctorum virorum ingenia exercuit , quam ea, quae Jus Spectat Criminale. ‘Quod si 
enim attentius consideret quis varia eaque egregia scripta, quae in Germania prae- 
cipue de hac disciplina prodierunt, haud immerito dicat, eam recentiori aetate па- 
tam quodammodo atque educatam videri, Nec mirum. Nonne plurima Juris Criminalis 
capita plenius sunt illustrata, nonne multae opiniones , quae prius incertae , atque 
vagae fluctuarent quasi, jam nunc firmis ac stabilibus innituntur principiis? Quidni 
igitur hac de re sortem nostram felicissimam praedicemus, cum haec sane disciplina, 
si quae alia, summam in civitatem exerceat vim atque utilitatem ? Quod ne cii auda- 
cius dictum videatur, reputet tantum, illa plurimas fere actiones hominum regi, 
Illius tutelae atque providentiae omnium omnino jura commissa sunt; illa saepius de 
hominum fama atque bonis, quin etiam de ipsa vita decernit. Si unquam igitur, hic 
praesertim prudentia summa , atque sapientia opus esse nemo negabit. 

Ne quis tamen eo ducatur, ut existimet, Juris Criminalis disciplinam omnibus nu- 
meris esse absolutam, Multum sane abest. Repugnat enim cum humanae naturae 
ratio, tum ea, quae simul cum praeclarissimorum virorum opera laboribusque exsti- 
tit, sententiarum discrepantia. Quod enim universe dicitur, quantus sit hominum , 
eundem etiam esse sententiarum, sibi invicem repugnantium , numerum , haud incongrue 
de Juris Criminalis interpretibus recentioribus atque praecipuis affirmari possit. Ita, 
v. g. in ipso disciplinae limine tam parum de vero poenarum fine conveniunt, atque 
tantopere in diversa abeunt, ut, singula inspiciens, dubius haereas, neque, quo te ver- 
tas, scias. Quapropter nihil utilius atque fructuosius ad pleniorem rei cognitionem , 
quam si singulae partes diligentius inspiciantur, atque examinentur, Ita aliquando 

TAD А 2 fiet, 


4 DANIELIS TIEBOEL. SIEGENBEEK 
fiet, ut veritas; dissensiónum/ tenebris iniroluta/ quodammodo. atque obtecta, in lucem: 


protrahatur, Quae cum ita esse existimarem , gratissimum accidit animadvertere A 
idem sensisse- nobilissimum Jureconsultorum in. Academia Lugduno-Batava Ordinem >. 
dum in certamine literario. explicandum proponeret, guid Jure Criminal, cum phi- 
losophico, tum hodierno: Belgico, praecipiatur de puniendis factis lege civitatis poe» 
nali vetitis, ap extra ejus territorium commissis. Alacriter hanc opportunitatem 
arsipui, ut gravissimam. quaestionem. pauló. fusius inquirerem} nóh tam praemii. obti- 
nendi spe, quam propriae utilitatis persuasione ductus; Nimirum, ut verissime dixit 
CICERO: de natura Deorum , І. 4. « Omnes argumenti alicujus. partes: atque omnia. 
«ejus membra tum facillime noscuntur ,..cum. totae. quaestiones. scribendo explican-- 
« tur." Quamobrem, ut mediocriter profecto, at quantum in me- esset ,. Ordinis. 
voluntati satisfacerem , constitui prius quaedam de origine et: natura. civitatis- deque: 
poenarum fine ac fundamento. disserere şi dein ;: quaestionis. ductu , inquirere, quid. 
jubeat Jus Criminale philosophicum de puniendis delictis, a civibus seu peregrinis. 
contra. leges civitatis , atque extra ejus territorium commissis ; tertio деде loco inn: 


dicare ,. quid ea, de re jure Gallico fuerit constitutum, n deals 
"9 ТЕТ { { ^ : АБ 


CAPUT 


RESPONSIO av, QUAESTIONEM JURIDICAL. 5 


~00, 21 [. 511 PEIMZ 


hE O САВЕТ BB LM. G.M. 


- onog 9 GENERALLOR A, QUAEDAM CONTINENS, 


T 


Nini profecto in omni quaestionis alicujus explicatione magis est necessarium , quam 
.ut cognoscantur ea, quibus nitatur, principia. Quomodo enim, quaeso , rite indicet 
. quis, ggnatenne et qua ratione delicta, extra ciyitatem aliquam commissa, punienda 
sint, nisi prius, quid de ipso puniendi jure statuendum sit, constet? Quamobrem 
consilio nóstro convenire videtur , generaliora quaedam de iis, quae: Һис inprimis 
spectant, praemiitere , ita: uta civitatis origine.et fine initium faciamus. 


$. 1 De civitatis origine et fines- 


“Omnes homines liberos fecit natura, ita quidem, ut: de actionibus suis pro lubitu 
disponere possint ,-neque alterius cujusdam voluntati obtemperare teneantur. Verum 
facile accideret ,.ut , dum singuli hanc libertatem exercerent, sese mutuo in actionibus 
„suis impedirent ,. atque summa existeret jurium perturbatio. Hine, ut quis ex liber- 
tate sua aliquam percipere possit utilitatem , ejusmodi esse debet, ut alterius liberta- 
де non tollatur; atque nascitur inde haecce communis quasi lex : libertatem tuam 
_circumscribe notione aequalis libertatis aliorum tecum viventium hominum (1). Ne- 
que tamen ulla in statu extrasociali adest vis et auctoritas contra eos homines, qui, 
cominunem hancce legem. negligentes ,. alterius libertatem: infringant ; nulla prorsus 
in ea est jurium securitas, nulla tranquillitas, quin imo recte vocatur status, justitia 
vacuus. Quomodo ergo homo officio suo futigetur, atque perfectioni suae studebit? 
Sine libertate enim nulla vera felicitas. Statum huncce naturalem relinquere’cogitur , 
dum hac tantum ratione impedimenta , perfectioni suae objecta, superare: potést, atque 
ea. consequi, sine. quibus: ad. illam pervenire non licet, securitatem volo et liberta- 
tem (2), Sed ubi nunc-aboomnibus illis periculis tutus erit?. Sine dubio in statu 

ci- 

C1) Vid. consult, p: RANITZ cómmientatio inserta Annal. Acad. Lugd. Bat: atmo 1818. et FEVERDACH Anti- 
Hobbes I. b, $. 13 et 14, qui banc legem memorans subjungit; ,, dies ist'das letzte gesetz der gerechtigkeit , die 
ә» gründbedingung dër behauptung unserer vernunftipen natur in"der wélt der erscheinungen. °° 


(2): Hac ratione officium hominis statum naturae rélinquendi indicatur а juris publici scriptoribus ; vid. DE 
RANITZ l, 14:р, Gy aliique ibi laudati, 


X 


6 .DANIELIS TIEBOEL SIEGENBEEK 


civili nam cum singuli jura sua defendere nequeant , quid melius atque magis con- 

gruum, quam ut sese conjungant, societatem ineant, atque sibi invicem auxilium prae- 

stent? Singulorum enim vires, hoc modo in unum collatae, potestatem efficiunt aliis 

longe superiorem , quaeque facile aliorum insidiis obsistere possit, Non dubito igitur : 
jurium securitatem, eorumque contra- omnem omnino injuriam, undecunque imminen- 

tem, defensionem civitatis finem dicere. 

Sunt quidem nonnulli, qui in felicitate aut salute promovenda civitatis ртаесі- 
puum saltem finem collocant; verum minus accurate. Нос si admittatur, maxima sae- 
pe in civitatem redundare possent incommoda, Etenim accideret sic, ut civitas per 
omnia ecclesiae esset subjecta. Quid enim est terrestris illa felicitas , quàm praeberet 
civitas, si comparetur cum aeterna felicitate, cujus causa instituta est ecclesia? Né- 
que tamen corruunt ita omnia, quae ad promovendam felicitatem instituta ‘sunt , 
quippe quae facili negotio ex eo, quem statuimus, civitatis fine derivari possunt. Alii 
rursus civitatis finem in augenda promoyendaque perfectione ponunt. Verum quo- 
modo civitas homines directe perfectiores reddet, cum neque ingenii cultas, neque 
vera morum emendatio externa vi et coactione promoveri, nedum absolvi possit, 
sed utraque a libero pendeat usu earum, quibus praediti sumus , ingenii rationisque 
facultatum ? Negandum non est, perfectionem remotum quodammodo efficere civitatis 
finem, atque ex proprio fine per consequentiam exspectari posse. Cum autem ne- 
cesse sit, ut proximus ille finis talis sit, quem civitas assequi possit ac debeat, quem- 
que civitatem assequi omnium intersit, quis non videt, eum optime in jurium tutela 
ac securitate poni (1)?. Nemo sane est in civitate, quin jura sua salva atque integra 
esse cupiat , quin haec ei a civitate praéstari posse credat, Ne quis autem dicat , so- 
cietatem civilem in angustiorem redigi naturae locum. Cogitet tantum , «іны j ju- 


тїй 


- (t a be by 7 г . . . 
{ £1: as £ 0 


(1) Singula auctorum nomina , qui nobiscum faciunt , aut contrariam defendunt sententiam |, itare stpervacaneum 
duxi, praesertim quüm haec’ tantum i scribanttir, ut, quid mihi probabilius videatur , ;indicem, ıı i Cacterum conferri 
póssunt^em, quae "habet consult, (HOMAN, in dissert, de delictis peregrinorum eaque puniendi zatioge, Groniugae 
1923. pag. 14.  Tenéndum autem, hic non attendi illud , quod singuli homines forsan per initam civitatem voluerint, 
Vid. clarisse GROS, Lehrbuch der philosophischen rechts- wissenschafte $. 290. „ Der Zweck des Staats, als einer 
ээ alissetem vereins, ist das jeüige, was alle im Staat durch unt mit ein ander ‘zu erreichen suchen ‘Kutinen , “niche 

з, abet das jetige was jeder ‘einzélite für Sich vermittelik ‘des /Staatszweks igu serréichen isuchts”? et idoctiss, LENTZ, 
Dissert, de forma consoclationis све Groningae 1918.. pay. 26. is Teneitdum est, inquit lic, universalem non 
» quidem haberi posse finem, qui cum eo pugnat, quem homines universe sibi possunt ac debent proponere , sed 
»» simul tenendum est, non omnem , quem singuli sibi recte proponunt finem , ideo civitatis finem esse posse. Scilicet 
э» in fine civitatis requiritur, ut tale quid sit, quod entia intelligentia et rationalia velle potuerunt ut civitatis şit.” 
Forsitan igitur huc sunt referendae eorum opiniones, qui -putant aut hominis naturam, qua ad vitam socialem impelli- 
tur, aut defensionis necessitatem atque injuriae metum, quo debiliores sese yalidioribus volerites laici civitatis 


áneundae causam fuisse, 


RESPONSIO 4» QUAESTIONEM JURIDICAM. 7 


rium securitate , sanctissima quaeque im civitate мм j omnium bónorum, quin 
etiam ipsius vitae tolli integritatem. i 

Vidimus j jam, qualis nobis dicendas sit civitatis finis, atque: quan ob rem homines 
in civitatem cofant, Verum undenam hoe civitatis jus originem coepit? Nobis qui- 
dem non dubium videtur, quin ех pacto sit derivandum. Singuli civitatis socii sibi 
invicem promittunt, | se jura sua salva praestituros, singuli aliquam quasi libertatis 
suae partem remittunt publicae utilitatis gratia. Omnis nimirum hominum conditio, 
qua jura eorum vel augentur, vel diminuuntur, intelligi nequit sine accedente. con- 
sensu, sive is expresse declaretur, sive ex rebus ipsis et factis, vel non factis effi- 
ciatur G) Quidquid igitur dicant alii, qui sive ex obscuro universi organismo , 
vel ex ipsa hominis indole, aut indelebili naturae lege, ut potentior imperet, pa- 
reat debilior , ciyitatem derivare volunt, non attendunt juridicum ejus fundamen- 
tum, in pactis positum, Neque pactum illud merum est figmentum, Ubi plures per- 
sonae constanter eas suscipiunt actiones, quae communem quemdam spectant finem, 
quasque suscep tara non fuissent , nisi alter'alteram, ‘¢ommunis illius finis assequendi 
gratia, secum conjungere Studer, adest pactum , adest eo pacto innixa societas, Ne- 
que facta hic sunt vetustate quasi obliterata’ 3 ipsi ejusmodi pactum contraximus, atque 
quotidie contrahimus. Singuli cives jurium suorum tutelam а civitate exigunt; vicis- 
sim civitas ab unoquoque obedientiam postulat, Quid autem est, quod pacti naturam 
efficit? Nee verba sane, nec seriptura, sed ipsa ejus, quod in conventionem venit , 
praestatio , práestationis ab altera parte faciendae gratia faeta (2). 

‚ Neque his omnis omnino civitatis notio absolvitur, Primum enim postulat ejus 
natura , ut aliquem terrae tractum sibi habeat subjectum, Quum enim societas ad 
arcendas universe jurium laesiones sit composita, requiritur , ut quae ad hanc defen- 
sionem praestandam sint necessaria, sibi boe rcr possit. - Quomodo autem , si per 
varias ac dissitas regiones dispersi viverent cives, conjunctis viribus sese contra pe- 
ricula, ab aliorum improbitate ас. naturae vi imminentia, tuerentur? Insuper debet lo- 
cus Ше, quem incolunt, iis proprius eorumque dominio subjectus esse, « Territori 

iba "goes ; поз 

C1) Est haec plurimorum etiam doctrina, quos omnes: laudat. n RANITZ. „Tubet afferre ea, quae bac de re mos 
muit vir clariss, KLUITIUS, ,, Wij menscben, wij zijn allen in den natuurstaat elkander volkomen gelijk , gelijk in 
s» Vermogens, gelijk in regten, Aan niemands wil en oppermagt , dan die der Godheid en der gezonde rede, on- 
> derworpen , kennen, noch erkennen wij-eenige. wetten, door anderen gemaakt, en kunnen van niemand tot iets 
ээ Verpligt worden, dan waartoe wij zelf onze toestemming gaven. Kan het gezond verstand immer deze waarheid 
эз Wraken, of in twijfel trekken P? + Vid. ejus Oratio over. het misbruik van het Algemeen Staatsregt , pag. 4e 

(2) Non prorsus necessarium videtur de pacti illius divisione agere. Sufficiat eam indicavisse. Pactum unionis 
efficitur communi omnium voluntate jura. singulorum. et universorum. tuendi ; pactum subjectionis est communis ille 
consensus, quo cuidam personae morali seu physicae jns tribuitur subsidia ad propositum finem assequendum eligene 
di atque adhibendi.. 


8 "DANIELIS TIEBOEL SIEGENBEEK 


« notionem ,;inquit HoMANNUS ll, p. 6. civitatis notioni sua natura inesse patet, 
« si cogitemus, homines, societatem civilem ineuntes, hoc velle debere, ut juribus suis 
«¢ tuto possint frui,-cum ас autem voluntate illam .arctissimo vinculo cohaerere , АСТ 
« rerum, quibus ad vita sustentandam ,egent , usus sit securus ac tranquillus. Hunc 
« autem sine territorio difficillime posse haberi, unusquisque perspiciat necesse геї, 
« qui sibi fingat ejusmodi vivendi rationem, qu. tota gens certam ac stabilem sedem. 
« non habens, huc illuc erronea .circumvagetur,"" 

~ Singuli igitur fandi p:a sociis possessi, constituunt Шай, quod dicitur, territorium. 
civitatis, sive sedem illius personae mysticae, quae ex pacto de societate ineunda ori- 
ginem cepit. Cives, licet. eorum privatum habeant dominium, de iis disponere ne- 
queunt ita, ut cessent ad territorium, pertinere. Quaeritur ‘hoc loco a nonnullis , utrum 
tantum fundorum domini. pactum ilud, de quo diximus, contrahere possint, numque 
soli hi veri nominis ciyes sint dicendi; quae est doctrina SCHMALTZII, Naturüches 
Staatsrecht §. 47. quam ob rem caeteros tantum accolas vocat, iisque nullam circa 
civitatis negotia auctoritatem . concedit. Vernm, licet admittamus, Societatem esse non 
posse sine territorio, non sequitur hinc civem esse non posse , nisi qui territorii par^ 
tem quandam conferat. -Exemplo sit societas mercatoria, Nonne ita potest iniri, ut 
aliquis merces quidem: nullas praestet, sed .solam industriam. fidemque? Nihil igitur 
aliud ea: probant, nisi civitatem juste formari non posse, si non sint inter contrahen-' 
tes quidam, iqui fundos possideant, unde ejus territorium coalescat кєч ee. 

Videri possent haec de civitatis origine ac. fine dicta sufficere, nisi quiddam justae 
civitatis notioni deésset. , Etenim, licet vel maxime conjunctis. viribus conspiravissent 
nonnulli, at in communi territorio jurium sibi invicem praestarent securitatem, num- 
quam illud. possent attingere; inisi potestas esset. moderatrix, sive persona quaedam 
physica aut moralis, quae , quid ad. civitatis finem obtinenduim fieri debeat, definiat. 
Singulos autem. cives Де mediis adhibendis judicare difficillime posse satis docet ea, 
quam quotidie observare licet, judiciorum diversitas. Pertinet huc, ut in superiori- 
bus: vidimus , pactum alterum subjectionis. Definiri solet illa potestas , vel imperium 
jus: communem civitatis voluntatem exprimendi et exsequendi. Persona, quae jus 
illud exercet, est summus imperans, isque majestatem БАЙ, id est jus nm ut 
summam Шаш dignitatem in ео omnes agnoscant (2). i 


$. Qe 


C1) "Vid, HEYDENREICH Grundsétze des naturl, Staatsrechts 1. pag. 10, ‘qui contra Schmaltzium conteudit , 
pactum unionis ab unoquoque, qui contrahere atque ad civitatis fluem aliquid conferre valeat, iniri posse. 

(2) Vid. saver Naturrecht, $. 219. Caeterum memoranda bic ea civitatis definitio , quam dedit номам 4, 7. 
2.,2, cui audit societas sive consociatio hominum in una tegione degentium , ideo inita, ut jus eit tutum omnium 
ac singulorum sub imperio et lege ; quaeque definitio , ut mihi quidem videtur, satis bene congruit cum iis, quae de 
fivitatis notione diximus, 


RESPONSIO Ар QUAESTIONEM JURIDICAM. 9 
§. 2. De fine poenarum. 


Apparuit civitatis finem in tuendis omnium juribus positum esse; at quaeri haud in- 
‘commode posset, quibus mediis ad eum obtinendum utatur. Sunt illa varii generis. 
Primo loco huc pertinent leviora persuasionis momenta , in promovenda morum emen- 
datione ingeniique cultura sita. Haec cum minus jam valeant, commode severiora 
adhibentur cogendi praesidia ; coactio, verbi causa, physica, qua vel arceatur futura 
laesio, aut commissa reparetur. Ad futuras laesiones quod attinet, plurima adsunt. 
praesidia, quibus prohibetur, quominus injuria in exitum deducatur aut effectum 
sortiatur. Docent hoc omnium ferme populorum leges. Exemplo sit illa Athenien- 
sium consuetudo, ut quodcumque praedium hypotheca esset oneratum lapidem ha- 
beret praefixum , cui incisa esset oneris ilius quantitas. Neque aliud spectant illae 
leges, quibus negotia a furiosis, mente captis aut impuberibus gesta, nulla decla- 
rantur, nisi ut facilis eos circumyeniendi intercipiatur occasio, Ad commissas autem 
injurias pertinet inprimis damni illati reparatio. 

Verum unusquisque. facile intelligit, multas actiones ita esse comparatas, ut quae 
huc usque enumeravimus, praesidia et cogendi momenta non sufficiant. Nimirum, 
ut futurae laesiones recte praevideantur, aut praevisae arceantur, saepe remedium 
€a laesione multo gravius requiritur ; commissae autem nonnumquam ita sunt com- 
positae, ut nulla ratione reparari possint. Quis v, gr. hominem injustissime neca- 
tum in vitam revocare , quis foedas corporis mutilationes infectas reddere poterit (1)? 
Sequitur hine quod, si propositum sibi finem attingere velit civitas, alia compa- 
randa sit cogendi via, quae ipsam quidem praecedat laesionem , ac singulis in cau- 
sis vim suam exerceat, licet nulla certae cujusdam laesionis jam imminentis ratio 
habeatur, quod optime sane poenarum comminatione efficitur (2). 

‘Cum autem, quae nunc dicenda sunt de poenarum fine ac fundamento , arctissime 


cum argumento, quod in sequentibus exponemus , conjuncta sint, paulo fusius de iis 
agemus ac ostendemus : 


1°, 


G3 1 Vid. KoLscHUTTER , Vorlesung über den minal, der Rechtswissenschaften L, IH.: pag. 162. 

(2) Praeclare, ut mihi videtur, omne hoc civitatis officium exposuit vir in Jure Criminali facile princeps FEUER- 
ÉACHIUS , Revision der Grundsätze und Grundbegriffe des positiven peinlichen Rechts, pag. 41 ad 43. Omnes ac- 
tiones illicitae inde oriuntur, quod homines sive nesciant , quid justum injustumye sit, sive naturali propensione 
ad illas perficiendas ducantur, Nimirum , ubi ad juris violationem non incitantur homines 4 nulla etiam adesse potest 
juris violatio. Hinc primo civitati illud incumbit › ut efüciat, ne ad injuriam stimulentur cives, Huc quum non 
.y3leat coactio, usu veniunt ingenii cultura , facilis populo redditus legum intellectus, morum emendatio , religionis 
cultus, alia. Verum haec, licet summa adhibeantur prudentia, non tantum sunt valitura, ut malum penitus tollant, 
Secundo igitur cüret civitas, ut qui consilia agitet legibus contraria, psychologice prohibeatur, quominus ea ad 
exitum perducat. Conff. porro viri clariss, н. COCK Commentatio inserca annalibus Acad. Groninganae 1817—1818, 
$65.20. quem in omni hac de poenarum fine et fundamento doctrina exponenda praecipue auctorem sequor. 


B 


10 DANIELIS TIEBOEL SIEGENBEEK 


1°, Quae nobis videatur poenae civilis notio, et quomodo a reliquis cogendi prae- 
sidiis. differat. 

2°. Qualis: nobis videatur poenarum finis atque тайдай Гала. 

5 quaeramus „ quaenam poenae civilis nomiui subsit. notio, prias videndum, quid. 
poena in genere. sumta intelligatur (1), quum speciei. definitio, nisi- cognita gene-- 
ris significatione , intelligi vix possit.. 

Constat, diu.antequam. de. illarum jure faerit disputatum , poenas adfuisse , ita ut: 
sermonis usum optimum ducem sequi possimus, non quidem, ut disquiramus, utrum- 
poena justa sit, verum qualis sit ejus notio. Quodsi igitur hac ratione progredia- 
mur, inveniemus. poenam. esse ‘malam, quod, propter actiones legi contrarias , atque- 
ob eas tantum, aliquis patitur, sive, ut-ait Grotius, malum passionis ob malum ac- 
tionis. Шой, propter quod punitur, est actio commissa, ргохіта ,. propter quam pu-- 
nitur, causa est antecedens legis- violatio (2).. Nequaquam igitar hoc. vocabulo in- 
dicatar malum , quo quis ideo апіша afficitur, ut ipse vel alius inposterum quid 
omittat aut agat. G 

"Lubet rem illustrare g AA D In vita: quotidiana ,. communi- sermonis usu, sae“ 
pius. mentionem facimus. poenarum naturalium. Quid, num et illae futurum specs- 
tant, atque. providae tantum sunt naturae cautiones ? Num,.si quem vidémus vo- 
luptatibus et. luxuria fractum et.debilitatum, ad omnes yitae jucunditates hebetem* 
jam et obtusum, corpusque morbidam ac fungri simile trahentem-,.eum in futurum. 
tantum admóneri putamus, ne quid libidinose agat?. Naturalem жй» libidinis. 
poenam luere, meritamque. ejus mercedem accipere, censemus.omnes, Nonne porro- 
eadem- est ratio poenarum, quas in altera: vita inflicturus est: Deus? Nonne hanc 
vitam atque aeternam illam ita separamus, ut in illa mereatur quis,.quod in hac 
obtineat, nimirum.ut secundum ea,.quae hic egerit, praemiis aut poenis afficiatur? 

Vérum, quo melius ea quae dixi vera esse appareant, consulamus eam, quam in 
loquendo atque judicando sequimur, consuetudinem. Fingamus aliquem a judicibus. 
ad. carceris. poenam esse damnatum. An eum ideo poena dignum existimamus, quod . 
faturae legis violationes ab eo aliisve metui possint? Nequaquam, solam spectamus : 
actionem commissam (5).. Poenis porro opponi solent praemia, Haec autem futura. 

tan-- 

(xr) Vid, FEUERBACH , Revision, pag. Si: 

(2) Vid. FEUERBACH, Ї, 1, pag. 5. 

C3) Vid. FEUERBACH, Revision pag. 9.. Die uebertretung. des -gesetzes- ist. allein schon’. hinreichend ‘um 
ihn die strafe fiir würdig zu halten. . Ihn ist sem recht geschehen, sagen wir yon der mürder, ап dem die ge- 
rechtigkeit ihr -ambt verwaltet hat; und indem wir dies sagen, ‚haben wir das gesetz im auge, das er wirklich 
uebertreten, die gerechtigkeit, die er«dureh^seine. begangene handlung beleidigt , und welche, wegen dieser belei- 


digung, genugthunung gefordert hát; Apparet hinc quid ex nostra opinione judicandum sit de eorum sententia , 
qui 


à 


RESPONSIO Ар QUAESTIONEM JURIDICAM\. 11 


tantum spectare quis dixerit? Quid, grati Romani cum Ciceronem, quod patriam 
ab interitu , quem ei: minitabatur nefarius Catilina, servaverat, patrem patriae nun- 
"£nparent, eumne. tantum ad praeclara facinora incitare voluerunt? Quod igitur de 
praemiis, idem valet de poenis. Quemadmodum illa versantur in tribuendis commo- 
dis facto praeterito meritis, ita poenae justa'commissi maleficii réependunt incommoda, 

Satis jam, ut spero, exposuimus poenam tantum ad praeterita pertinere, atque 
thine facile apparet, quomodo a reliquis cogendi mediis, quibuscum nonnumquam 
confunditur , quaeque falso poenarum finis dicuntur, differat. Primo loco memoran= 
‚Ча est castigatio, quae eo tendit, ut homo non tantum а malis abstineat, sed et 
justa facere discat. Negandum non est castigationem etiam requirere actionem prae- 
cedentem., verum haec non est causa , propter quam quis castigatur ; indicat Ша vo- 
luntatem legibus contrariam, quam comprimere atque corrigere necessarium esse ani- 
madvertimus, Fundamentum antem castigationis unice quaerendum in futuris actio- 
mibus, quas emendatione ргаеүегіеге studemus. Hoc commodum nisi sperare lice- 
ret, nulla esset castigatione opus. Verum quis poenam injustam dixerit, quia per- 
nasum. est unieuique maleficum nequaquam emendatum iri? Vereor, ne haud pauci 
tunc dicendi essent injuste poenam subiisse (1). ; 

Secundo loco poena diversa est a defensione, strictiori sensu sumta, quando ali- 
quem impedio, quominus laesionem jam susceptam ad exitum perducat, atque a 


FOSS, quando alterum prohibeo, ne futuram laesionem suscipiat, Unusquisque 
| enim, 


qui poenarum ‘finem in eo ponunt, ut exemplo їп ma'eficum edito caeteri ab actionibus lege vetitis abstérreaptur, 
quaeque Germanice dicitur Abschreckungs-theorie. Profitentur hanc ‘Filangieri , Beccaria , von ‘Quistorp citati a 
‘clariss. cock 7. 7. 248.9. n?.2, Inprimis autem buic doctrinas obstat, quod hoc modo mialefico tamquam re ros. 
лга utamur, dum sanguine suo aliorum delicta etiamnum incerta luere - -cogatur, Мерагі non potest in poenis in- 
‘fligendis quodammodo etiam co respiciendum esse , ut caeteri absterreanturs vetum numquam justtis esse poterit 
poenarum finis. Conferri-merentur, quae ea de ‘re habet PUTTMANNUS, Opusc, Crim, no. о. pag. 262 et 267. ubi, 
postquam contendit huc etiam ‘respici posse. ка pergit. ,, Hoc ita intelligi volumus , ut роєћа ob exemplum aliis 
E praebendum "baud augeatur , neque reo ideo dolor ullus inferatur aut cruciatus, Quid enim, si quando peccavi, ad 
e, те pertinent aliorum peccata futura? Quare ego meo dolore aut incommodo impedire debeam , ‘ne alii in poste» 
жэ tum similem .contrabant culpam, aut aliis malefactis reipublicae damnum dent?” Quod autem nonnulli , ut hocce 
systema tueantur, fiagunt, hominem, qui actionibus suis justitiae adversatur legemque sensui postponit, hominis natu- 
‘fam exuere atque brutis similem ficri, quare eo., ur brutis animalibus, uti liceat, absurdissimum puto. Quasi, qui 
delictum commisit, ut comites Ulyssis Circes virga tact, bruti naturam extemplo assumcrent. ‘Conf, FEUERBACH > 
1.1. рад. 92. ibique citatus STELZER , Grundsätze des peinlichen Rechts, Т.Ч, с. h 
т) Sunt tamen quidam , qui putant poenarum finem unice pertinere ad morum emendationem , qualis doctrina 
dicitur die Theorie der moralische Besserung. ' Verum, praeter ea quae diximus., observandum emendationem ponere 
Goni moralis agnitionem ejusque continuam obseryantiam , ‘quod nequaquam vi et poenis есі potest, sed а soia 
libertate debet proficisci, "Conf, FEURRBACH, Revise pi 13 et 14. et clar. Cock 7. J. pag. r2. ubl tota haec quaes- 
чо fusius tractatur, "Praeterea, qhem meliorem reddere Téctamque in viam reducere velis, cum carnifici necandurà 
"tradere. mira est emendandi ratio, "TiTTMAN, Zlendbuch der. EE: h І. $. E 


"Ba xix j j 


12 'DANIELIS TIEBOEL SIEGENBEEK 

enim, credo, facile perspicit, dum aliquem stricto gladio in me irruentem praever- 
to, eumque ipse interficio, me poenam non infligere, verum vitam potius meam de~ 
fendere. Neque minor de praeventione (quae dicitur) esse potest dubitatio. Pri- 
mo enim tenendum poenae fundamentum, uti vidimus, positum esse in actione prae- 
terita, secus ac hic, ubi laesionis futurae metus, ejusque avertendae cura causam 
mali continent. Accedit quod, ut verissime dixit Cicero, nec cui concedi sine summo 
periculo possit, ut eum jure possit occidere, a quo metuisse se dicat, ne ipse poste- 
rius occideretur ( 1). 

Est igitur, ut, quae superius dicta sunt, verbo repetamus , poema civilis malum , 

quod propter actiones commissas, legi contrarias , alicui a civitate infligitur. Videa- 
mus nunc, quo consilio et quo jure illud fiat (а), 
Ex iis, quae hucusque de diversa, quam sibi fingunt nonnulli, poenarum notio- 
ne atque $copo disputavimus , apparet, ni fallor, quaestionem de vero earum fine 
esse gravissimam,. Dicere autem non attinet, me hic tantum agere de proximo fine} 
ultimum enim in tuenda omnium securitate quaerendum esse omnes consentiunt, 

Equidem, FEUERBACHII auctoritate motus , primo distinguendum arbitror inter poe= 
narum constitutionem , et exsecutionem. Poenae ideo constituuntur , ut omnibus fir- 
miter persuasum sit, maleficia excipi incommodis , commoda eorum longe superantibus , 

; "vas RA, ; at- 


Cx) Miror, qui fieri potuerit, ut multi Juris Criminalis peritissimi hanc praeventionem poenarum finem dixerint ; 
sunt illi Wielandus , Kleinschrodtus , Grolmannus , Moserus. Sententiam eorum multis refutavit FEUERBACHIUS , 
Reyis. c, 2. Observandum autem verosimilitudinem injuriae a maleficis in posterum metuendae nequaquam idoneum 
praebere puniendi fundamentum. Etenim eodem redit, ас si jure quodam utamur , dum ignoramus, utrum re yera 
jus illud habeamus ; quod sane absurdum esse, nemo non agnoscet. Tum si sibi constare velint hujus sententiae 
patroni „ поп ex commisso antea delicto tantum, verum aliunde etiam de futuris laesionibus gravis oriri suspicio po- 
teste Jam igitur civitati concedendum ut,, praeventionis jure , quemlibet civem suspectum yerbcret,. cruciet , quin etiam 
yitam eis adimat? ( FEUERBACH, р. 86 et 87 ). Denique ex hac doctrina et illud. sequitur, vanas esse leges poenae 
les, Quo enim inserviunt , nisi secundum eas sententiam ferre teneatur judex., quod hic, ubi ex imminentis peris 
culi magnitudine poena sit definienda, locum habere nequit? Quis enim dixerit singulis criminum gradibus poenas 
esse adaptandas? ,, Nulla tanta, inquit QUINCTILIANUS, Declam. 331. potuit esse providentia eorum , qui leges соте 
э» Ponebant, ut species criminum-complecterentur. Nam et semper cayentes nequitia vicisset, ac jus ita multiplex 
32C diffusum esset, ut pro incerto haberctur ignotüm."' Perhibent quidem adyersarii leges eo. valere, ut normam 
judici proponant; verum tunc non tantum poena, sed plurima alia, causa, occasio, modus, tempus, essent ad» 
denda, ita ut potius librum scholasticum, quam legum codicem efficerent. Conf. porro oERsTED ber die Grumdree 
geln der Strafgesetzgebung pag. 79 segge | 

(2) Quae enim plura de discrimine poenam civilem inter et moralem dici possent, hic, quoniam а proposito 
nostro sunt aliena, omittemus. Plura ea de re habet clar. cock, J. le pag. 16 — 18. Соп, porro quae idem Vir 
Clariss. attulit ad refutandam cum eorum sententiam , qui poenarum finem in exaequatione mali cum yitiositate 
( die moralische Vergeldung$-theorie) ponunt , tum eorum, qui omne puniendi jus derivant ex imperativo cathegori- 
co. Pertinent huc KANTIUS, GONNERUS alii, Neque etiam video » Quomodo , ut recte ostendit vir clariss., talio 
admitti possit, atque quaenam tenenda sit in poenis definiendis mensura, Priorem sententiam e recentioribus tuitus 
est IIENKIUS , Lehrbuch der Strafrechiswissenschaft. 


RESPONSIO) AB QUAESTIONEM JURIDICAM. 15 


dtque ut ita physica éóactione a delictis absterreantur$ exsecutioni. mandantur, ne legi 
poenam | üinanti: -désit auctoritas." Homines nimirum illud , quod legibus ванага, 
ideo plerumque appetunt; quia alliciuntur - volaptate, quam inde' percipere sperant, 
‘aut taedio indigentiáe non expletae, quod ejus sectationem comitatur. Hanc autem 
appétitionem ut^tóllat, civitati curandum est, ut sensibus sensus compescat , ac sen- 
stim’ momentis aliorum subjiciat sensuum momenta.’ Homo enim certam sequitur vo - 
luptatem ; quia universe éi insitum: est’ voluptatem appetere, certum fugit dolorem , 
quia universe dolorem aspérnari debeti > Hine’ saepius voluptates: repudiat et dolores 
non recusat, ut aut rejiciendis voluptatibus majores alias consequatür, aut perferens 
dis doloribus' áspériores' repellat (i) ‘Paedium’ igitar non expletae cujusdam ine 
digentiae hominem ineitat quide , ‘ut’ imolestiaia illam" depéllat, indigentiaeque suc- 
cürrat; sed major cui actione conjunctus: dolor’ áppetitionem in contrariam partem 
impellit, efficitque, ut propensio' majoris Шіаѕ doloris fugiendi jet aetiohis , quam co- 
mitatur , omittendae , facile praeponderet. Quoniam autem pluribus argumentis haec ex- 
plicare locus non patitur ух anit afferam —— чый melius totam rem oculis quasi 
мшш, Mapa «bo 


« ‘Segnins i inritant animos demissa per. aurem , ; 
« Quam quae sunt oculis subjecta.. fidelibus"... 


Poenas igitur ponderi comparemus , alio cum pondere in libra adpendendo (2). Ma- 
leficus modo criminis exemplo; modo speratà ejus utilitate, modo ira, vindictae stu- 
dio, cupiditate, voluptate, molestia, aegritudine aliisque animi perturbationibus ad 
delinquendum' commovetur. Haec omnia pondus efficiunt unius laneis 3 quam liceat 
hic malam appellare, His alia jam opponenda sunt pondera; ea quae continet lanx, 
bona nobis dicatur. Наес bona lanx raro apud quemquam omnino yacua est. In ea 
euim posita est misericordia, animi benignitas, generosa indoles, honoris sensus, bo- 
Ta educatio, naturalis aequitas, religio, ac sana denique et prudens ratio, quae mul- 
tis in criminibus ostendit, quantopere praesens utilitas in posterum damnosa queat 
existere. Verum apud plerosque ponderum illorum unum alterumve deest in bona 
lance, quodque adeo in ea superest, utique impar est iis, quae in mala lance repe- 
riuntur , cupiditatibus ac pravis animi libidinibus. Insuper ita natura comparati sumus 
homines, ut levissimae ad mala propensioni saepe multo plus tribuamus , quam gravissi- 
mis sanae rationis ponderibus, ut adeo lanci malae, per se jam paullo graviori, majorem 
demus jugi partem , atque in ea jacens pondo, quin floccus interdum (ubi v. gr. vehe- 

mene 


(1) Cicero de Finibus rA чц 
(2) Exemplum hoc legitur apud MictiazLEM Mozaisch Recht, tom. II. page 14. seqg 


BS 


m JDANIELIS TIEBOEL SIEGENBEER 


mentibus agitamnr ; -animi, perturbationibus). longius ab „axe, remotus , praeponderet 
onus longe gravissimum, Cum igitur lanx mala jgrayior plerumque isit: quam. bona , 
huic, quod deest ponderis, poena. erit compensandum, ,Qpod si feceris , nihi]. amplius 
grit, qnod: ad delinquendum invitet homines. Nulla. enim voluptate proposita non 
magis ad delinquendum animus impellitur, quam libra ; nullo, pondere aut. vi moventes 
in alteram inclinatur partem,: Quodsi autem, poenam paullo. majorem. feceris. уо» 
luptate enm delicto conjuncta, eo minus erit metuendum; пе quis zem appetat, quae 
jam tota, mala, est, cum ani verg: neal oii ойра {рч jam compensetur » 
quin superetur.etiam, |... ., |, lov eibaoi:or ine te q302035* ч 

Ex hoc igitur exemplo facile, шыша росати constituendaram finem айл 
esse , ut а: delictis homines’, deterreantur j. indita , iis. p persuasione , .entolumentum -ex ` 
delicto natum. secuturam esse. poenam,, 'ejus ntilitatem longe 'Superantem, - Verum, 
quo firmius: unicuique persuasum. illud. sit, excogitanda-ratio 5t, quae. necessariam 
declarat utriusque. conjunctionem. Nam eo. nequaquam. sufficit, quod. Saepius, quod 
vulgo puniantur maleficia. Hine sequitur, requiri, ut Jex ejusmodi, poenam mine- 
tur: lex enim generalis est, ad omnes indistincte pertinet (a }; neque dabium esse 
potest, quin tale jus civitati competat. Poenis enim minandis neminis libertati ali- 
quid detrahitur, neminis jus minuitur, quin imo état, "quippe juris tuendi gratia 
contractae, ejusmodi officium inéumbere, атат non dubito (2); 

Sola poenarum comminatione., ut supra, vidimus, non omne hoc absolvitur, nego- 
tium, | Nimirum si illud efficere velis;.ut in officio, contineantur homines, mon sufficit 
poenam lege scriptam, atque. cum actione illicita conjunctam. esse; sed re. et factis 
illud: patere debet, Requiritur, ut ipsa poena, ubi maleficium, „а a quo, veluti conditio- 
nespendet , locum. habuerit ,, infligatur , atque conspiret : vita, ‘exsecutiya » quae. dicitur, 
et legislatoria potestas. quapropter praeclare, LEIBNITIUS,. Theodiege 1. 623.. « ubi 
« sapiens legislator minatus. est, ad constantiam. ejus pertinet actionem non. relinquere 
« impunitam ,, etiamsi poena nemini ultro corrigetido utilis. боғы quamyis. йер» ni- 
« hil, nisi quod con venit yı pumiuav? (Sa )orsqoiuarp (3ibasteo tudicimhs ai 


1i < & S9EUDDOZD 


C1) Vid. quie ta аё re habet FEUERBACH, ‘Revise’ page Шу RA monet › TEE 
(2) Quo magis haee, Qi2e ^ d'ximus ; „ €onfirmentur , auctoritatem afferam claris. cóc, m (page 25. jj UE 
эз igitur paucis orationem contrahamus,, inquit.s summa disceptationis,eo тейік; Léges з poenam , minantes., ideo sane 
зь cluntur, ut firmiter sibi persmasuur babeapr omues, maleficia excipi Jgcommedis, сорой ерт, superantibus, 
э» atque ita criminum. illecebris non capiantur sed -potius а delictis sese abstineant., seu, quod eodem redit, finis 
»» poenarum constituendarum im eo positus ést, üt codctu Psychologico ‘ofnnes a delietis 'réfrenentur,'" ‘Quod ad poe- 
has igitur constituendas, verum est SENECAE effatum de. Clementia с. 16. ,, nemo prudens punit, quia peccatum 
s est, Sed ne peccetur, Revocari enim praeterita non possunt , futura prohibentur.'* 
Сз) Conf. FEUERBACH , Revis, pag. 50, 5t. et 143 — 145. €t SERVIN de la: législation eriniinzlle , pag. 4o. 
C4) Cum jam diutius} quam’ par est; in explieanda omni Hatce quaestione fucriin commoratus, ‘consulto indicare 
ca prac 


RESPONSIO" 4» QUAESTHONEM НЕА. 1$: 


‘Wie autem” eravior ‹ existit ' dubitatio, utrüm civifati’ tale’ jus poenarüm^ ézsequén- 
daruni,. quippe qüiBus 'alterius libertas теуёга Piihifüüitur бо реал Mihi affirman- 
do videtur respondendum , licet quà ratióüe jadiciale fundamertut adesse probari 
debeat, paullo difficilius їшї vidéatur. ЕЕФЕНВАснїй$° sequenti utitur Yatiocinatione. - 
Quicümque jus’ liabet exigendis, ut! alte? actióneta ‘quamdain plane oriittát ,- еї etiam 
competit jus , actionem illam quibuslibet: conditionibus adstringendi , i é certa quae- 
dam definiendi, sine’ quibus ‘actio Ша edi’ nequéat. Sie ү. gre: jure'a quovis exigere 
possum , ne dómum' ваї intret , adeoque et'Cértas ponere regulas, « ceftas Conditio- 
nes, quibus aud’ observatis, id feit non possit. Eadem ratione civitati competit jus 
actionibus" consilio suo contrariis certa incommoda, conditionum instar’, adjungendi , 
eoque jure. utitur civiti, ubi délictis poenas constituit.. Consensus autem in id, 
quod’ conditioni adstrietum est, complectitur cousensum in- ipsam conditionem. Si 
alter jus habet,’ aetiónétii éjishodi conditioni adstringendi, aut conditioni me sub- 
mittam ,.aut actionem omittam , necesse est. ‘His autem ad civitatem applicatis, ma¬ 
leficus mim delicto civitati jus tribuit, poenam illi delicto scriptam exsequen-. 
di. Iu delicti perpetratio- justüm- poenae-exsequendae fundamentum continet ( 1). 
Паес FEVERBACHIUS. Nonnullis tamen tacitus ille, at ut credo; necessarius, adeo- 
que verus “maleficoram | in poenam consensus cim minus placeat, aliam eamque non 
lónge remotam ' füprediuntur" viam ,-atque ita argumentantur. Civitatis-in eo situs est 
finis, ut omnem universe avertat injuriam, qui cum licitus justusque finis sit, non 
solum potest тегиш débet etiam ea sibi adsciscere praesidia, quibus omnis averta- 
tar injuria.. Hunc- in finem ,.uti supra vidimus, poenas constituit in maleficos , ea- 
хаш vero constitutio, nisi cum exsecütione conjungatur, cum irrita vanaque tota sit, 
quae quidem poenarum. constituendarum , eadém et éxsequendarum civitati facultas 
est, quin et adeo necessitas (2). Apparet secandum hanc-doctrinam idem esse con- 
stitutionis et exsecutionis fandamentum, Ree ti nimirum in jure civitatis finem sibi 
propositum assequendi. 

Negari non potest argumenta haecce convenire ei, quam sequimur Juris Crimina- 
lis, ut ajunt, theoriae. - Licet autem FEUERBACHIANAM' argumentationem haud im- 

pro. 
praetermisi $- quatenus: finis: poenatum ‘constituendarum in emendando*malefico,. in eo antevertendo , aut in deter- 
rendis omnibus sit positus. Partim autem ex iis, quae supra disputavi , confici potest, partim et quidem praecipue 
ex iis, quae habet FEUERBACH, Révis. 959. seggset clars cocky 4. 1; pag. 39e- Tenendum praeterea, nos, ubi de 
poeriarum'exsecutione egimus, verum innuisse poenarum eXsequendarum fibem , non vero ea consilia, quae simul 


cum’ exsecutione conjimgere potest civitas. Ita v. ge, ut metus aliis injiciatar , poenae publice infligi possunt; ut 


emendentur: malefici , ergastula ita debent institui , ut non amplius délictorum scholae atque officinaé sint. 
(12 Vid. FEUERBACH, Revis p. 53 seqq. 


(2) Vid. SALCHOLD, Darstellung der Lehre: yon Strafen und Verbrechen gag. 18, 


16 DANIELIS TIEBOEL SIEGENBEEK. 


probandam, esse. censeam ,: nescio tamen , utrum non recte adjici, atque admitti pos- 
sit, seqnens; sententia, „ Quicumque; laedit..alterum у. ad laesionis, reparationem prae- 
standam obligatus езі. Reparationis autem, ‘illius, qualitatem et quantitatem non nisi. 
a solo. laeso definiri posse constat, ‚ Jam. vero, cum omni juris violatione laedatur сї-. 
vitas, quippe. eujus finis in jure tuendo. est positus , ех, delicto civitati nascitur jus 
ejusmodi reparationem exigendi ejusque maturam et. indolem | definiendi, Quodsi au- 
tem consummati delicti reparationem eam, definire definitamque licet exigere , quid, 
quaeso , vetet, quominus antea definita ‚pariter. post delictum exigatur? Neque est 
quod ita poenarum. constitutionem non. amplius. eo referri dicamus, ut a delictis unie. 
verse deterreantur omnes , verum, ut reparatio, quae sit. ab hoc illove praestanda, cog-. 
noscatur. Quid enim opus est, at ea, quibus omnes a. delictis absterreat , momenta. 
propria, civitas de noyo comparet, solique juri, finem. sibi propositum MM 
superstruat ? z , Quidni. antiquioribus. aliis ntatur. juribus, aliunde. sibi competentibus ,. 
atque eum in finem ita. temperatis, ut. gravissimo illo juris tuendi praesidio i in poenis. 
posito, et ad omnes ab injuria refraenandos proxime, comparator, alterum simul idque. 
firmissimum subjiciat fundamentum, a naturali reparationis exigendae jure ductum ? * 
Neque est, quod jus illud in laesionis reparationem ita a proposito detorqueri videa-. 
tur, cum ad alterum idque sanctissimum consilium simul directum multo firmius etiam. 
muniatur s quin, quod alias difficile dictu est, cur “non soleat civitas, etsi delicto laesa, 
laesionis iias reparationem exigere, sed in solis poenis subsistat irrogandis , id sponte 
jam patet, Nec magis est, quod poenas sic ad solam damni magnitudinem exigendas, 
ac in muletis fere collocandas Censeas, , Etenim jus definiendi. eperatppen: cum ne-, 
mo nisi laesus habeat , ac, si quis alius haberet, posita tamen. ciyitate in eam colla- 
tum censeri deberet, quid est, quod - civitatem impediat, quominus | ad aliam, men- 
suram eam exigat, atque ita majores 1 minoresve laesionum illecebras, majorem mi-, 
noremye periculi metum respiciat? Etenim, si ne laesus quidem. extra societatem. сіт, 
vilem in definienda illius reparationis natura aliis ullis teneatur regulis, quam pro- 
prio animi judicio, quid, quaeso , civitatem, quae, delicto laesa , non solum naturalibus 
utitur laesi cujusvis juribus, verum etiam in eligendis consilii sibi propositi assequen- 
di subsidiis, nullis tenetur, nisi pactorum fundamentalium regulis, hac quidem in 
parte ad certam aliquam mensurae normam adstrictam esse dicamus? 

Verum. hic capiti finem: imponamus, ..Singulas de juridiciali poenarum exsequen- 
darum fundamento sententias, quoad potui', diligenter exposui. Vereor autem, ne 
in justam inciderim vestram, Viri Clar. , reprehensionem , dum diutius, quam par 
erat, iis, quae ad propositam quaestionem proxime non pertinerent, exponendis fue- 
rim immoratus. At cum, ut jam initio monui, in colligenda : hacce. scriptiuncula y 
unice fere pop. Spectaverim ponat Tene abal Шаш allie trent sane, atque 

R^ 3 | tan- 


RESPONSIO an QUAESTIONEM JURIDICAM. 17 


‘tanta sententiarum discrepantia agitatam paulo fusius exponendam duxi. Vitium au- 
tem hocce eo facilius , ut spero, ignoscetis, si reputaveritis juvenilem vobis offerri 
laborem, juvenumque illum esse morem, ut non tam quid dicant, sed quomodo di~ 
cant, ignorent. | 


CAPUT SECUNDUM. 


‘QUID DE PUNIENDIS DELICTIS , LEGE CIVITATIS VETITIS, ATQUE EXTRA EJUS 
TERRITORIUM COMMISSIS, PRAECIPIAT JUS CRIMINALE PHILOSOPHICUM. 


later eas Juris Criminalis partes, quae recentiore inprimis aetate praestantissimo- 
rum virorum ingenia exercuerunt, sine dubio locum sibi vindicat ea, quae de de- 
lictis peregre commissis agit. Neque mirum; pertinet enim illa ad quaestionem ma- 
ximi momenti, de poenarum vi et natura, deque iis, quae requirantur, ut puniri quis 
possit. At forsan alicui in mentem veniet, minus videri utile atque necessarium ea 
de re, post egregios aliorum. labores, disquirere. Sit ita, si sola spectetur, ut hoc 
utar, utilitas publica; si meam ipse reputaverim, vehementer nego. Nihil enim fruc- 
tuosius arbitror, quam ejusmodi argumenta accuratius indagare atque exponere, de 
quibus singuli fere viri docti diversam profitentur opinionem. Has omnes enim com- 
parando judicium eximie acuitur. Accedit praeterea, quod plurimi Juris Criminalis in- 
terpretes , ubi de delictis peregre commissis agerent, minus curaverint, quid juris 
principiis philosophicis juberetur, quam quid aut utilitas publica , aut rationes poli- 
ticae suaderent. Interim vel ob ipsam auctorüm numerum difficilis mihi videtur ar- 
gumenti, quod hocce capite tractare aggredior, expositio. Optimum judico pauca 
de antiquioribus praemonere, dein, singulis sectionibus, de delictis civium et pere- 
grinorum exponere, ita ut primo aliorum memorem sententias, easque, quoad fieri 
possit, refutem , dein meam qualemcunque subjungam opinionem. 

Quodsi ea attendamus , quae multis abhinc annis de nostra quaestione conscripta 
sunt, facile cuiquam patebit verum esse , quod ab initio monui, hisce demum die- 
bus, Juris Criminalis studium rite excoli coepisse. Antiqui scriptores, qui hunc lo- 
cum, ubi de foro domicilii agebant, tractare solebant, licet contrarias saepe tueren- 
tur sententias, non tam ratione et argumentis, quam legum constitutionibus atque 
JCtorum auctoritate decertabant. Hoc quam parum conveniat, ubi ex philosophia 

C іа 


18 DANIELIS TIEBOEL SIEGENBEEK ® 


inprimis. deducenda: sunt probationis subsidia, unusquisque facile videt (т). 
Provoeabant plurimi ad 2.7. Cod. ubi de Criminibus agi oporteat , in qua refertur 
Rescriptum ab Imperatoribus Severo. et Antonino. Laurinae- cuidam. datum: « quaes- 
« tiones eorum criminum, quae legibus aut extra ordinem. coércentur, ubi commissa: 
« vel inchoata sunt, vel ubi reperiuntur, qui rei esse perhibentur criminis ‚ perfici 
« debere satis notum est." Nonnulli ex hac lege probare voluerunt, in criminalibus- 
forum competens esse etiam, ubi reus domicilium habet, et judicem ejus loci posse- 
cognoscere de omnibus criminibus, a subdito suo ubicumque commissis (2). Adjicie- 
bant alii 2.3. e£ 13. ff. de officio Praesidis, ubi dicitur, in mandatis principum es- 
se, ut curet is, qui provinciae praeest, malis hominibus provinciam purgare, nec- 
distingui, unde sint. Verum dubito, utrum haec Juris Romani loca ea de re agant.. 
ad quam probandam iis utuntur interpretes, Nullam’ dubium est, quin judex illius 
loci, ubi comprehenditur delinquens, eum punire possit, propter crimen.in alia ea- 
que dissita territorii parte commissum ;. verum sermo est de criminibus extra territo- 
rium perpetratis, de quibus in dicta constitutione locutos esse Imperatores non aflir-- 
mayerim. Loca autem Pandectarum nos docent, quemque provinciae Praesidem ani- 
madyertere potuisse in crimina in aliis provinciis admissa , nalla adhibita distinctione; 
unde sint malefici (3 ).. > 
Legum igitur auctoritate nequaquam, ut nobis videtur ‚ confirmatur-haecce RN 
pretum opinio. Videamus, utrum plus valeant allatae ab iis rationes. Existimant pu~ 
blicae interesse utilitatis, ut cives.etiam extra territorium récte vivant, ut, ubicum»: 
que delinquant, a judice patrio puniri possint. atque-cavendum esse , ne, si secus fiat ,. 
magna detur delinquendi opportunitas, cum quisque poenam maleficii, in aliam re- 
gionem transiens , effugere possit. Hine dictum. illud, whi te invenero , ibi te judi=: 
co (4). Matthaeus , licet agnoscat civitatem jus non habere in agro oppidove alieno ter= 
rendi, et adversus nos non peccasse ,. qui in alieno.territorio deliquit , nihilominus ta- 
men. 


Ст) Ne putetis tamen me, quum legum Constitutionibus atque JCtorum Romanorum auctoritati liic non mul- 
tum tribuendum existimem ,. aliqua ratione infringere velle Juris Romani celebritatem. Multum absit. Miror, si: 
quis alius, summam , quae in Corpore Juris ubique elucet, prudentiam ac sapientiam, numquam satis praedicandam. 
JCtorum in exponendo | sagacitatem, in judicando acumen: et solertiam, eximium denique ‚ quo flagrant , honestatis 
decorique ape Egregie sane Facciolatus Orat, Vil. s» Expedit omnes genet Romanis esis opcram dare», 
s Suis yivere." 

(2) Ita WESENBECIUS , Paratitlo ad tit. ff. de accusat, no. 8. DONELLUS, Comm. de Эй Civili, I 17. с. 16. 
по, 2. MATTHAEUS de criminibus. ай tit. ff. de damno injuria dato, tit. 3. no. б. et tit. de accusat. сь 5. по. 3. 
alii, 1 ! 

(3) Vid. bac de re doct.. WENS, in Diss, inaug. de delictis а; civibus. extra ciyitatem suam commissis , eorum» 
que pun: 'endorum ratione, Ghoningae 1824. 

(4) CrAnus. Sentent..V. Quaest. 39% NO, да 


RESPONSIO 4» QUAESTIONEM JURIDICAM. 19 


men ?роелае inferendáe. potestatem. judici domicilii concedit; ѕі tantum non solum 
contra.statuta et jus proprium alicujus territorii, sed contra jus. divinum et gentium 
fuerit peccatum , quia quemvis judicem , in cujus manus reus inciderit, divinae legis 
atque communis salutis custodem ét patronum esse decet (1). Neque aflirmantium 
tantum, sed et negantium magnus est inter antiquos scriptores numerus. Eorum series 
legitur apud. Clarum et Matthaeum (2). Hinc incertum , quaenam sententia com- 
munis dici possit, quin imo eo jam perventum, ut de sententia communi, aliaque ma- 
gis communi sermo inter interpretes fuerit (5). At cum perspicuum sit, auctoritate 
rem minime confici posse, ad alia eaque graviora properemus. 


SECTIO PRIMA 


DE PUNIENDIS DELICTIS, LEGE CIVITATIS VETITIS, ATQUE A CIVIBUS EXTRA 
CIVITATEM COMMISSIS. 


Duplicem hoc loco usu venire quaestionem, pro diversa laesi persona, unusquisque 
facile perspicit. Fieri enim potest, ut civis peregre sive civitatem suam ejusque cives , 
sine alterius civitatis civem laedat. Hinc locum huncce in daas distinguemus para- 
graphos, ac prima exponemus : 


бо а. 


Quid juris sit, si civis extra civitatem alterum civem vel ipsam civitatem 
laeserit ? 


~ Ut haecce quaestio, quae plurimis interpretibus difficultatis plena jure videtur, bene 
dijudicetur, sponte patet, nequaquam utilitate, politicis rationibus , aliorumve auctori- 
tate disputandum esse, verum ex firmis juris principiis, quae pro temporum loco- 
rumque diversitate nequaquam mutantur, sed ubique eadem sunt, Neque hoc tamen 

omnes accurate tenuisse auctores, sequentia demonstrabunt. 
Primus hoc loco in censum venit ABEGGIUS. Hic magna cum industria atque non 
sine judicii acumine ostendere conatus est, quod ad delicta foris commissa omne 
om- 


Ст) Marrnarus, de Criminibus ad lib. 47. tit. Ze по. 5 et 48. tit. 13, ло. Be 
( 2:)- Vid. Кесер. Sent, lib. Ve Quaest, 29. поь дь et MATTHAEUS ad. lib, 470 tite 3« 200 3» 
Сз) Vid. TDRSS de Inquisitione lib. 1, tite 1. quaest. 6, по, 20. 


Соз 


20 DANIELIS TIEBOEL SIEGENBEEK 


omnino deficere puniendi jus (1). Praecipuum, quo liaec-ejus doctrina. nititur, fun= 
damentum in ipsa potestatis civilis natura situm est, Quaestio nimirum, quousque: 
extendi possint leges civitatis, ex ejus opinione arotissime conjuncta est cum altera 
ila, quousque civitati competat jus efficiendi, ut leges suae valeant. Dici sine dubio- 
nequit, jus eivitatis legibus. suis auctoritatem adjungendi ulterius tendere, quam ipsae: 
leges. Existimat igitur secundum ea, quae in. prioribus disputavit, leges civitatis in- 
ter physicos ejus fines contineri (2). 

Similem fere, quam Abeggius, doctrinam defendit. WENSIUS,. qui, ut quaestio nos- 
tra recte possit dijudicari-, ante omnia attendendum. putat, quaenam necessario re-- 
quirantur, ut poena juste infligatur (5). Haec tria sunt: primo lex in civitate lata, 
quae poenam. minatur, cum nullum sit delictum sine lege (4); secundo ,. hujusmodi. 
legis. violatio, quoniam nulla sit poena sine delicto: tertio, ut ille, qui legem violavit. 
legi obedientiam praestare teneatur; ubi enim obligatio deést ab una parte, alteri nul- 
lum profecto jus competit. Requisita Ша ita sunt necessaria, ut, ubi unum desit, jus- 
puniendi deficiat. Adsea autem si attendatar, sponte patere contendit vir doctissi- 
mus, civitati, ad quam pertinet delinquens, nullum competere puniendi jus, quum 
poena idoneo careat fundamento. Etenim, ait ille, ut poena juste infligatur, requi- 
ritur praecedens legis comminatio. (5). Quo autem, quaeso, juris fundamento. inni- 
teretur ejusmodi poenae comminatio, a legislatore facta in actionem extra ipsius ci- 
vitatis territorium. commissam, quum leges poenales ejus.siht naturae, ut ipsis civi- 
tatis finibus limitentur, neque extra illos ulla auctoritate gaudeant? Leges quippe 
poenales ideo sunt latae, ut tuta reddantur jura omnium, qui sunt in civitate, Ex- 
tra illam earum cessat auctoritas, nisi jus concedamus legislatori constituendi, quid: 
in alia civitate, ab ejus imperio libera, sit faciendum , quid omittendum (6). Requi- 

$ sis 


Ст) In opere wher die Bestrafung der im Auslanden begangene Verbrechen, 

G2) Conf. ls l. $. 14 et 17. Das positieve recht, d. h. die Gésetze eines Staates gelten ohne. Ausnahme iim 
Staatsgebiet , aber auch nur im demselben: das Recht und die Pflicht des Staates den Rechtzustand zu sichern, und 
dadurch die Sicherheit der einzelne zu gewäbren , kanu zich nur auf diesen Gebiet erstrecken , ausser demselben 
werden weder seine Gesetze verletzt, noch seine Pflichten in Anspruch genommen, Conf, etiam MARTENS précis dw- 
droit-des gens $. тад — 104« Caeterum monendum est, hanc Abeggii opinionem- cohaerere cum iis, quae in antece- 
dentibus a $ inde 2 professus est principiis, quae refutare longius foret , praesertim cum illud tantum spectavisse vi-. 
deajur Nobil.. Ordo , ut quid juris philosophici principiis praecipiatur, ex mea opinione, exponerem. Dixisse sufficiat 
praecipuam discriminis саџѕаца іп eo, quaerendam videri, quod civitatis. finem dicat jus.tutum singulorum , qui sunt in 
civitate. 

(32 Vid. wens diss. laud. p. 19 — 21.et ABEGG. l.l. § 29. f. 32« 

(4) Conf. saucnow Lehrbuch des gemeinen.im Deutschland gültigen peinlichen Rechts mit besonderer Ricke- 
sicht auf das Preussichen Recht: $. 29. ر‎ 

(5) Verba haec. Wensii adscripsi, quo melius appareat, quo inprimis argumento sententiam. Suam defendant. bi, , 
qui ad quaestionem negando respondent , atque inprimis Abeggius. 

C6.) Conf. quem, citat Weusius clarisse s«ALTZIUS, das Europaische Volkenrecht, р. 187» 


RESPONSIO av QUAESTIONEM JURIDICAM. 21 


ritur praeterea delictum, quod recte definitur juris laesio, lege poenali vetita. Ex 
hac definitione patet, ad delicti: notionem omnino requiri legem constitutam , quae 
actionem prohibitam poena prosequi jubeat; unde efficere licet, extra civitatis fines, 
ubi secundum ea, quae mox disputavi, legis in civitate aliqua constitutae deficit 
auctoritas, non illa adesse, quae faciant , ut delictum possit cogitari. Requiritur 
praeterea ай. Шай:, ut poena juste infligatur, ut is, qui legem violavit ,- legi obedien- 
tiam. praestare teneatur. Vidimus. supra legislatori nullum competere jus leges extra 
civitatem ferendi, et, ubi nullum est jus, ibi nullam esse obligationem luce clarius pa- 
tet. Unius enim jus sibi semper oppositam habet alterius obligationem, et ex adverso 

unius obligatio oppositum. habet alterius- jus, ita ut jus et juris obligatio relata et cora 
relata sint. (r). 

Apparet ex iis, quae ex adversüriormü sententia disputavimus, eos illud inprimis 
urgere, leges extra territorii fines nullam vim exercere posse , atque cives iis ultra ci- 
vitatis fines obedientiam praestare non teneri. Hoc si concedamus , ulterior eorum ar- 
gumentatio récte procedit, neque dubitandum, quin nullüm adsit idoneum puniendi 
fundamentum ; verum non credo, eos hane doctrinam satis firmiter demonstravisse, A- 
BEGGIUS eam ex principiis, unde potestatis: civilis naturam deducit, conficere stu- 
det, verum ita tamen, ut mihi saltem eam veram esse nequaquam probaverit. Neque 
magis me movent ea, quae affert wENSIUS, leges poenales non extra civitatem aucto- 
ritate. gaudere, quippe- quae ideo sint latae, ut`tuta reddantur jura omnium eorum, 
qui sunt in civitate. Civitatis igitur finem-existimat jus tutum singulorum , atque his 
ratiocinationem suam.superstruit, quam, quoniam alium esse-judico civitatis finem, 
improbandam duco. 

. Hactenus paucis eorum attigimus- argumenta , qui" ad’ quaestionem propositam ne- 
gando: respondent. ‘Sunt? etiam. inter eos, quibus: exceptiones admittendae' esse vi- 
dentur.. Primo loco memorandus HERTIUS (2) qui aliud juris esse censet, si res, 
contra quam. peccatur, sit intra territorium ,.licet persona’ extra illud'sit, Exempli 
logo provocat ad adulterium. Si quis domi uxorem habens' in peregrina regione, 
vbi levius. cogrcetur, adulterium committat, et dein domum revertatur, eum poenae 
ibi usitatae denuo recte subjici putat, quoniam adulterium alibi quidem perpetrat, 
sed in loco domicilii ; ad finem perducit. Exceptio haec „ex. ea inprimis, quam tue- 

tar 


(1) Dubito, utrum juste pro sua sententiz-provocaverit WENSIUS ad MONTESQUIEVII auctoritatem , qui’ Lettres 
Persannes I. p.48. aite g, Je suis obligé.de suivre les lois, quand je vis. sous les: lois : mais quand je n'y vis plus, 
s peuvent elles me lier encore??? Mihi certe haecce verba petitionem ,.ut ajunt, principii continere videntur. 

(2) Indissert. de Gollisione legum, -Secte 4. $. 19. 


Gs 


a2 DANIELIS TIEBOEL SIEGENBEEK 


tur HERTIUS;, opinione minime est admittenda, quum leges tantum illius regionis; 
in qua commissum est adulterium, violatae videantur ( 1 ). 

Alter, quem hic silentio praeterire non licet, est clar. HENKIUS, unus e recentissi- 
mis de Jure Criminali scriptoribus (2). -Ніс, anum tantum excipiendum putat casum, 
quando nimirum auctor delicti eo consilio civitatem relinquit, ut leges ejus poenales 
effugiat, deinde autem redit, ut delicti fructus percipiat, .Existimàt hoc-casu civi- 
tatem committere non. posse, ut auctor , qui peregre. poenam non subiit , poena pror- . 
sus liberetur, dummodo delictum tale sit, in quody nti alind omnes cultiores populos, 
ita etiam domi , poena constituta est. Quoniam vero cum jure summi imperii, quod 
cujusque civitatis est, parum conveniat subditum. in ‚ extraheam civitatem remittere y 
ut ibi judicetur ac puniatur, neque etiam legum extranearum auctoritatem. suis ju~ 
diciis tueri, apparet, quare, ad collisiones cum aliis civitatibus evitandas, in multis 
Codicibus constituatur, ut de crimine. foris: commisso. secundum. patrias leges pop 
sumatur, si alibi in auctorem non fuerit animadversum, 

Па HENKIUS; quae tamen exceptio mihi поп videtur probanda. N: © assequor 
enim, quomodo secundum juris principia, quae caeteroquin amplectitur Vir Clariss. 
defendi possit, quum potius rationibus. nitatur politicis. Casus nimirum fortuitus, quo 
in terra extera poenam evasit, aut illius .civitatis negligentia nequaquam idoneum | con 
slituunt puniendi jns. 

Jam eo devenit nostra disputatio, ut. eos breviter memoremus, qui eandem nobis = 
cum profitentur opinionem, inter quos praestantissimi sunt de Jure Crimirali serip + 
tores, Primum sane inter, eos locum occupat TITTMANNUS, qui pluribus sententiam: 
suam, civitati nimirum jus competere delicta extra eam admissa . puniendi, adstru- 
xit (3). Praecipua, quam adfert. vir aentissimus., ratio еа est,» quod leges patriae 
etiam extra civitatem. obligent, Quam primum autem civis. praecipuam fortanarum 
sedem i in alia regione posuerit, hoc vinculum nequaquam cessat у neque tamquam pe- 
regrinus est habendus ( 4). Arguit praeterea , civitatem obligatione teneri, non tantum 
civem , sed et peregrinum puniendi, si adversus ejus subditos foris delictum commi- 
serint, quoniam civitati incumbit j jurium securitatem contra ерау дер мейш; 
etiam foris imminentem, tueri (5).. dug dhe’ 31257 onn 

Ex 

Ст) HERTIUM -refutat -CARPZOVIUS Praelect, rerum crimln. рь о» Quaest. $, 4, по. 53. Aliae autem, quas item 

fingit , exceptiones, leguntur apud WENsIUM p. 32» Nos, quum nullius fere momenti videantur, eas omittemus. 


(2) Handbuch des :Griminal- Rechts, Berlin 1120. I, %. до et боб. 

Сз) Vid. ejus Handbuch der Strafrechtwissenschaft , editionis anni 1024. p. (agi et die Strafrichispflege im 
Volkerrechtlicher Rücksicht, 

C4) Vid. die Serafrechtspflege p.18. ,, Bei dem Unterthan ist dies um 80 Weniger zu bezweiflen, weil ihn die 
» Verbindlichkeit, dem Gesetze gemiisz zu handlen, nie und nirgens verlasst, und selbst ausserhalb des Grenzen des 
s Staatsgebietes begl.itet, dem ihr angehört,” C5) Vid. Handbuch. Р. 5% 


RESPONSIO A» QUAESTIONEM JURIDICAM. 25 


Ex his conficere conatur WENSIUS, TITTMANNI rationes non recte cohaerere. Ete- 
nim paullo ante dixerat idem , delinquentem, üt juste puniatur, esse debere civitatis 
punientis subditum , atque agnoverat, eum qui peregre moratur, sive sit civis, sive 
péregrinus j pro temporario sabdito ejus civitatis, quae punit; esse habendum. Sed 
audiamus: ipsum: Wensium: « nemo’ non videt, haec non bene ‘cohaerere, quoniam, 
« simul-atque aliquis tenetur legibus civitatis , in quam se contulit ,' intelligi debet so- 
« lutus' legibus civitatis, ad ‘quam pertinet. 'Si enim illud non agnoscéretur, ab in- 
« signi legum divérsitàtd "niultáe diffiéultates "ена possent." "At; pace viri doctiss. 
dixerim, illud. non agrióseo, neque dubito} uin ejusmodi civis , extra territórium de- 
рет 0g mai utriusque éivitatis legibus teneatur , ut in posterioribus plaribus éstendeitius. 

o Eandem fere, quam TITTMANNUS, fationem: afferunt EGGERUS et RUDOLPHUS С 1); 
neque multum ab iis differt^ 1KLEINSCHRODUS ; qui ‘sequens proponit exemplum (di ir 
Si Germanus extra Germaniam erimen. committit, poenam irrogare potest, quin de- 
bet étiam, jidex Germanus ;- primo, quando hoc maléficio violatae fuerint leges Ger- 
manicaej iisque secundo etiam’ extra Germaniam ‘obtemperare teneatur maleficus, 
Moguntiacus: у. gr. civis a’ judicibus/Germanis réete puhiri potest, quaudo ,” , revera 
domicilium in regione Moguntiacalidliens, in Francia caedem committit, ^ Etenim ; 
quàmdiü domicilium: in: Germania liábét; ejus legibus obedientiam práestare tenetur, - 
neque brevi quadam absentia ab ea obligatione liberatur. Sicubi igitur in Gallia caedem 
committit , leges Germanicas violat, atque a judiee Germanico est puniendus. | Aliquam 
tamen admittit exceptionem vir illustrissimus in iis legibus, quae eo tantum consilio 
lataé sunt, üt in civitate: cives obligent: Fingamus in Austria lege prohibitum esse, 
merces quasdam. definitas in civitatem invehere. Civis Austriacus in aliam regionem, 
Russiam v. gr», ejusmodi merces invehit prohibitas. Poteritne'a judicibus Austriacis 
poena а сі? Minime, quóniam léges:hue spectantes" in" Austria tantum valent, ne- 
que. ulterius extendendae sunt. Equidem hanc Kleinschrodi sententiam nón omnino 
improbabilem dueo, licet mihi distinguendum videatur, utrum civis peregre delicto 
civem, an peregrinum laeserit quod eum mon fecisse miror. 

- Silentio praetermittendus nón est seriptor , nominis-fama celebratissimus, CAROLUS 
LUDOVICUS HALLERUS (5), qui obiter nostram etiam quaestionem attigit, inquirens, 
qua- 

Ст) EGGER weber die Bestrafung der Verbrechen, welche im Müslande: begangen werden , mit  fucksicht auf 


das Oesterreichische Strafgesetzbuch in Frans von Zeiller Jahrlicher Beitrag zur Gesetzkunde und Rechtwissen~ 


schaft in den Oesterr. Erbstaten, Wien 1800. IF. B. по. 3. 2. 64> RUDOLPH, de фоёпа delictorum extra, territos 
rium admissorun. §. 13 — 12. 


(22 Vid. tLEINSCHRODT Entwickelung der Grundbegriffe und Grundwahrheiten des Peinlichen Rechts, tom, п. 
$. 123. f. 213. 


Сз) Vid. Restauration. der Staatswissenschaft , t. IL, ps 140:'suam tamen doctrinam seqq. limitavit, », doch 
>» geht 


24 DANIELIS TIEBOEL SIEGENBEEK 


quatenus princeps aliquid juris retineat in subditos, qui regnum suum reliquerunt. In 
eos, qui se potestati suae omnino subtraxerunt, quique alii se manciparunt principi, 
atque propria non negligunt officia, quae poenae locum facere possunt , nullum principi 
jus ei competere videtur, Quando vero subditus non nisi per breve tempus abest, at- 
que omnia prioris vinculi commoda nondum .cessant, quando bona possidere pergit, 
aut muneribus fungitur, manet potestati subjectus, multaque erga eum adhiberi pos- 
sunt cogendi media, Quemadmodum enim hocce in casu , quoad civitatem, in qua 
moratur, peregrinus habetur, quoad aliam civitatem, unde abest; civis instar ést. 

Ulterius progreditur elariss. JENULLUs (1), qui civem juste puniri dicit de cri- 
mine foris commisso, quia civitas ea de causa jure suo non abutitur, quod jurium de- 
fensionem, civibus proxime concessam , etiam extraneis alibi laesis impertiatur. Hoc 
et extraneorum, et civitatis punientis commodis aeque convenire existimat, Extra- 
neorum, quia horum jura defenduntur etiam ulterius, quam ipsis expetere licebat; 
civitatis punientis, quia huic ita remittitur disquisitio de legibus poenalibus civitatis 
peregrinae , secundum quas civis caeteroquin esset puniendus. Tandem adjicit , neque 
civem, etiam, qui ita punitur, injuria affici, quippe qui leges patrias melius, quam 
alias, cognovisse censendus sit, iisque ubicunque terrarum obedire teneatur. Vereor 
tamen, ne vir clariss. studiosior fuerit in enumerandis commodis, ex hacce doctrina 
oriundis, quam in ejus justitia probanda. Mihi saltem nullo niti videtur funda- 
mento, quod civitas laesis extraneis, etiam extra GN SEO jurium tutelam praestare 
debeat. 

Aliam longe probationis viam ingreditur illustriss; CROLMANNUS (2): Perhibet hic, 
delicta: veri nominis, ea nimirum, quae juris continent violationem, jure puniri, quo- 
niam ab ejus auctore ubicunque periculum metuere licet; adversus quem igitur vis ad 
praecavendam injuriam juste.omnino adhibetur ab omnibus, quorum interest juris 
securitatem in -civitate servari, Apparet autem, omnem hancce ratiocinationem cohae- 
теге cum ea, quam amplectitur vir illustrissimus , praeventionis theoria, atque igitur 
propter ea, quae supra capite primo §. 2. ا خا تونن‎ ‚ admittendam non esse, 

Praecipue mihi ad partes vocandus videtur oERsTEDUs (3), quippe cujus argumen- 

ta- 


s, geht auch Мег die Herrschaft nicht weiter, als die Macht, die Abhangigkeit nicht weiter, als die Bedurfniss; die 
›› erstere aüssert sich daher mebr auf zurückgebliebene Sachen, als -auf die fortgezogene Person., und soll übrigens, 

» Wie jeder andere, nicht zur Beleidigung , sondern zu Beschutzung des abwesenden Unthertans, nicht zur Unge- 
s, fechtigkeit, sondern zur Handhabung der waren Gerechtigkeit angewendet wurden.” 

Сх) Vid. das Oesterreichische Criminalrecht nach seinen Grunden und seinem Geiste datgeitelt , LE L $. зо. 
Ф. 326. edit. sec. 

С) Vid. Grundsätze der Criminal Rachrwissenscho]?, §. 107. edit. test. 

C32 Ueber die Grundregeln der Strafgesetsgebung , $. 16, p. 1.31 399. 


RESPONSIO: Ар QUAESTIONEM JURIDICAM. 25 


tationem satis probabilem. duco.-. Arbitratur, quod. ad delicta. foris adversus civitatem 
ejusve cives commissa; nullum adesse:de jure puniendi dubium , dummodo in illa ci+ 
vitate domicilium habeat. delinquens. . Obligatio enim, quam. homines, civitatem in- 
eufites., secum invicem. contrahunt, brevi quadàm.delinqüentis absentia non dissol- 
vitur.* Facilis etiam esset violandi leges, turbandique.publicam quietem. occasio, si ci- 
ves; dum in alieno morarentur territorio , civitatis suae. leges impune possent infrin- 
gere. "Inprimis autem hane doctrinam. ideo admittendam, esse censet, quoniam alio- 
quin plena criminum , in: mari perpetrandorum , venia navigantibus hein 
quippe qui in nullius: civitatis territorio degant, s:n» к 

"Licet non diffiteor, objectionem hanc тет non plane Mni Polite magnam temen 
mihi habere videtur. veri speciem.  Fuse:eam refutat wENSIUS p. 56 — 45. , cujus ar- 
gumenta, quoniam tota quaestio ad alium pertinet juris locam, non omnia memora- 
bo. ^ Distinguendum putat inter delicta ; in litore. portuque commissa , atque ea, quae 
in alto mari fiunt. Haec etiam ex sua doctrina juste puniri existimat; quoniam ci- 
vitas, quae navem , suis civibus instructam, e portu exire sinit, intelligi non potest, 
` eos sine lege et jure certo ventis fatoque committere ‚ sed navigantibus, in ipso 
etiam mari, suam tutelam spondere, quamdiu in nave sint habitaturi, neque extraneae 
gentis defensione gaudeant, ideoque rem ita esse habendam , ac si navis, pars sit civi- 
tatis, a qua ad iter fuit parata, cujusque cives continet. , Ultimum hoc improbat OER- 
STEDUS, necessarium non existimans ad. ejusmodi eonfugsms; praesumtionem , fallacem 
nimirum et minime validam (1). 

Ita praecipuorum de jure nostro scriptorum sententias exposuimus. Apparet eos a 
longe diversis proficisci principiis, ita ut, in definienda quaestione, disparibus , quin 
etiam contrariis nonnunquam utantur ratiociniis... Neque mirum. Multum, ut quis - 
que, vel me non monente, .animadvertet, huc facit, quemmam statuas. poenarum fi- 
nem, quodnam ЖЕРБИ Ші v. e, qui in аалдар, in talione, poenarum 
finem: collocant, multo minus attendere ad loci diversitatem personarumque qualita = 
tem possunt, quin et debent, quam qui alias sequuntur theorias. Quum autem, in ex- 
plicanda quaestione, а reliquis fere omnibus scriptoribus dissentirem , utile atque ope- 
rae pretium duxi eorum: tamen adjungere sententias. Quodsi in aliquam forte inciderim 
vituperationem , под ‘а longiori abstinuerim singulorum auctorum refutatione, dupli- 
éem mihi videor habere excusationis causam. Primo verebar, ne sic in justo majorem 

mo- 


Ст) Quamvis. meum non sit, quaestionem hancce decidere , idque lubens doctioribus relinquam , animadvertisse 
tamen liceat, argumenta, quae affert WENsIUs, magis videri ad politicas rationes, quam. juris principia pertinere , quod 
ipse vir doctiss, in superioribus vehementer improbavit. Quod у, с, observans fundamentum illud , ab OERSTEDIO ré 
jectum, non fictum esse in scholis doctorum „іп iisque: tantum receptum, verum ab illis etiam. agnosci , qui de берйп 
jure ех usu et consuetudine judicant , Napoleontis allegat. verba , dubito, an multum habeat auctoritatis, Keputate 
tantum notissimum Imperatoris dictum: Qwest, ce que le droit des gens? le droit du canon, 


D 


in DANIELIS TIEBOEL SIEGENBEEK 


riolem 'excresceret haecce scriptiuncula; . tum credebam , hanc opinionum. diserepan- 
tiam ex memorata principiorum diversitate: facile explicari posse. 

Equidem, ne sententiam meam subjicere diutius. differam , simulatque. memoratam. 
quaestionem paullo: diligentius. inspexi, plurima deprehendere mihi visus sum, quae. 
suadérent, in ejusmodi delictis j] a cive peregre commissis, civitati puniendi jus non 
esse denegandum.: Perspiciebam insignem hoc afferre unicuique civitati utilitatem ,. 
quum multum. sane labefactaretur ea, quam contra aliorum. injurias singulis civibus 
spondet , tutela , si delinquens, relieto territorio, simul etiam poena esset liberatus (1). 
Verum ita quidem de utilitate, nequaquam: de justitia ejüsmodis poenarum ` constabat.. 
Quaerendum erat idoneum quoddam fundamentum , quo, hisce in causis ,. superstrui pos. 
set puniêndi jus: Neque diu etiam in eo occupatus fui, quemadmodum patebit, ssi ea, 
quae- capite primo dixi, ino memoriám revocentur. Existimo nimirum ; civitatis finem 
in ео esse positum , ut omnia eivium jura tuta serventur ab omni qualicumque immi- 
nutione (2). Propterea poenae constituuntur, constitutaeque: exsecutioni. mandantur gi 
utinjuria,ab hominibus, sive exteris, sive civibus , imminens , arceatur. Neque dubium, 
quin. civitati ad illud competat jas. "Etenim officium ei incumbit omnia ea. adhibendi 
media, quibus finem liuncee obtinere possit. Ideo delictis, conditionum instar, poenas 
adjungit, ideo. reparationem: exigere; quin etiam 'antea eam. definire. ei conceditur. 
Quodsi haee teneámüs', atque animadvertamus, civitatem. inprimis comparatam esse 
ad omnem omnino injuriam a civibus suis, quantum possit, arcendam , atque hanc 
ejus potestatem. territorio non limitari, sponte patet. civem, qui foris alterum civem 
delicto laesit, a civitate sua- recte justeque puniri, 

Neque aliquam difücultatem parere mihi videtur, utrum ipsa civitas delicto laesa. 
Sit, eum eo casu sine dubio majus etiam adsit puniendi jus, atque civitas, quippe ipsa 
delicto dirécte Іаеѕа ; laesionis reparatiónem exigere possit., Idem quoque sensisse vi- 
dentur reliqui fere omnes scriptores; qui afirmando respondent, praecipue: TITT- 
MANNUS et OERSTEDUS, qui nominatim delicta quibus: civitas vel cives ejus laedun- 
tur, conjunxerunt (5). 

Qui contrariam ei, quam. professi sumus , amplectuntur | sententiam , quique igitur 
omne puniendi j jus civitati denegant,, multis inquirunt, utrum! non aliud obtineat , ubi 
adversus i рені, civitatem commissum sit delictum. iine ma propter eas, qua «белд 

Gy hi j ras 


Ne 1), Vid. OERSTED, LI. pe T4te s dass ein missethater, durch blossen. wechsel der luf, sich von der verwirk- 
s ten strafe frei machen kónne, ist eine verhaltungsregel , “durch welche jeder’ Staat einen theil des schützes ver- 
з» Шегі, welche seine gesetze dessen. mitgliedern gegen unrecht gewähren’ sollen.”” 

(2) Ex hac definitione patet, nos multum differre a weNsio, qui, quod ad civitatis finem ji ABEGGIUM sequi- 
tur. Hic enim ‘eum in jure tuendo collocat , ita ut leges criminales ferantur, quibus cives ab- injuria refrenentitts. 
Hinc etiam diversa quaestionis decisio, Conf. quae supra diximis, "parügraphi hujus initio, . 

Сз) Vid. TITTMAN die Strafrechtspflege p. 16 et 17, ct OERSTED Wh ‘Pa '1382 10 ! 


RESPONSIO: An: QUAESTIONEM JURIDICAM, 25 


rationes! juste irrogare posse civititem negant; , Меги лабат .tamenexisteré" dili - 
‘eultatem agnoscunt, causasque: mültum aise invieem"differrei In delicto, adversus ciH 
veni commisso, poenam iniligit civitás, in cujus territorio committitur, quippe‘ sub 
cujus tutela est laesus; verum in delicto erga civitatem non idem obtiiét, cuti ^ civis 
tas, in cujus territorio committitur , пор teneatur alterius civitatis jura defendere. 
Hinc, ne yideantur adversarii nostri ejusmodi delictorum plenissimam veniam conce- 
dere, varie difficultatem ' tollere conantur. Citabo, quae ea de re habet “дос. WEN- 
sIUS (1). « Civitates (inquit) ad! se invicem relatae , uti ct ad omnes illos inviduos, qui 
« extra, suum territorium morantur, in statu versantur, quem naturalem dicere, li- 
« ceat, çivili oppositum, Uti homo, ab eo inde tempore, quo, una cum aliis hominibus, 
« vivit in statu naturali, jura sua habet, quae a a natura originem ducunt, ita etiam ci- 
« yitati sive genti eadem jura, tamquam. personae morali, sunt tribuenda; uti porro 
« singulis hominibus licet, illa jura, si forte laedantur , ab, aliis vindicare > imminen- 
« tem д узат; vi praevertendo, illam quae in actu, infertur »,repellendo, illatae autem 
« reparationem. exigendo, ita etiam universae genti, sive hominum multitudini, in civi- 
« tatem. consociatae , eadem. jura contra laesiones semet defendendi concedantur, ne- 
« cesse est. Hoc facile probatur, si teneamus, rationem excogitari non posse, qua- 
« re non hominum. collectioni idem illud | liceat, . „quod singulis quibusque licet, si 
« per injuriam laedantur. Nullum igitur dubium esse potest, quin genti jure . liceat 
« omnibus uti b justa i gnibns, externa securitas serveur, etiam, datione ha~ 
« bita civium suorum, qui foris ipsam laedunt; quorumque respectu „suspensa est 
« legis poenalis auctoritas , ideoque vim justam adhiberi, si: quando , revertatur. At 
« vero haec. vis, quae, belli jure et politiae ope „erit. adhibenda., et. quidem , tanta, 
c, quanta; sufficiat ad. restituendum. detrimentum e laesione enatum, etiam morte lae- 
« denti illata А secundum juris principia poena nequit vocari, quum. poenae fanda- 
«, mentum, hic omnino deficiat." lay yir , doctissimns,, ex, sua | ;opinione | forsitan, ‚тес- 
te (2 ), обы йл ee, quae monuimus, minus probabiliter. Assentiuntur ei HEN- 
KIUS et ABEGGIUS (5). 


In- 
Ci) In diss. laud. р. 53 РЕ di x edi i 
(2) Etenim arbitror virum doctiss. merito contendere , Vim Шат, a civitate adhibitam, poenam dici non posse. 
Dubito, utrum in statu extrasociali competat puniendi j jus, atque 'adsit шиа, quod dicitur, jus puniendi naturale. Contrá- 
rium quidem affirmant viri summi , quales GROTIUS, de J. B. et P. Il. 20. $. 8. LOCKIUS ди gouvernement civil; 
tractatu. II. с. 2. $. Д. BARBEIRACIUS ad MERC PETS de J. N. et С. с. 3. $. 4, ло. 3.; tum e recentioribus 
MICHAELIS, KLEIN , quosque plures, una cumi alterius sententiae patronis, laudat HOMAN diss. laud. 2.35 їв я notis, 
Uuiverse mihi hon satis videntur attendisse , quaestionem illam unice pendere a vera poenae. civilis notione $ quam 
si bene perspexeris , poenam extra statum civilem intelligi non posse videbis; Poena enim nulla е est 'siné lege. ‘Lex 
eam minatur ; haec autem comminatio arctissime conjuncta ést cum principis notione, a quo =, descendir per fé- 
gem, vi pacti socialis sociis Į praescriptam, Vid. doct. WENS, 1. 1. p. 56 — 59. | Ми, 
(3) Vid. HENKE Handbuch $ 90. p. 607, ABEGG, 7, 1. 2. 36. Bene enim, “ut f puto, eos "refutavit. Wenda 


D 2 qui- 


28 DANIELIS TIEBOEL SIEGENBEEK 


Inter eos, qui, in priore quaestione, a nobis divortium fecerunt, sunt nonnulli y qui ; 
laesa civitate, puniendi jus agnoscunt , quemadmodum FEUERBACHIUs, et SALCHO- 
vius (1). Rationem addant, quod ita suae tantum securitati prospicit laesa civitas,- 
poenam inferens. 


$. 2. 


Quid juris sit, si civis extra civitatem adversus alteram civitatem , ejusve 
civem delictum commiserit. 


Quemadmodum in superiori $, sic h. 1. videbimus singulos fere interpretes diversam 
proposuisse sententiam, Quoniam autem pleraque, quae attulimus, argumenta etiam 
hic valeant, in hujus quaestionis expositione breviores esse poterimus. 

Sponte patet, omnes illos, qui in praecedentibus negando responderunt, hoc loco 
in eadem perseverare opinione. Nam quomodo, si civitati, foris a cive delicto laesae , 
delinquentem punire поп liceat, haec civem poena afficiet, qui adversus alteram ci- 
vitatem delictum commisit? Fecit hoc, ut FEUERBACHIUS, qui civitati a cive laesae 
jus puniendi concesserat, hic illud non admittat (2), licet alio loco (pag.7.) ex ra- 
попаз, e politica et jure gentium depromtis, patriae non deneget jus poenam sumendi 
secundum leges civitatis extraneae у ubi delictum locum habuit, eo in casu, quo ipsa 
civitas laesa illud petat. 

Neque desunt tamen, qui hic etiam poenam a civitate, ad quem pertinet delinquens, 
juste sumi perhibeant; quorum rationes minus probandas esse existimo. 

TirTMANNUs (3) arbitratur, in casu proposito, civitati , cujus civis est delinquens, 
plenius competere puniendi jus, quam alteri, delicto laesae. Jus illad niti putat vin- 
culo, quod imperantem inter et subditum intercedit. Nulla enim civitas, inquit , ab 
altera plus postulare potest, quam ut puniat laesiones, ab ejus subditis suis civibus 
sibique ipsi illatas, Nulla contra civitas alteri plus concedere potest, nisi obligationem 

j in- 
quibus ABFGGIUS inter cos , qui hic poenam jure infligi censent, refertur. Vid. Neues Archif des Criminalrecht , 
tom. 4. $. 3. P+ 394+ Affirmat tantum hoc casu injustum non fore, si malum inferatur, verum nequaquam dicit ma- 


lum illud esse poenam. Quin imo in fine opusculi diserte docet, se poenam non intellexisse $ ›› die beantwortung der 
Уа fragen, meh welche gesetze ein Staat die im Auslande begangepe YESS zu beurthellen habe, falt ganz weg, 

“0 1) Vid. FEUERBACH Themis р. 381. et saLcnow Lehrbuch $. 28. 

(2) Vid. FEUERBACH Kritik des Kleinschrodischen Entwurfs, II. 4, Scqq. 

Сз) Vid. die Strafrechtspflege p.21, 22. Sunt haec praecipua, quae a Tittmanno afferuntur, argumenta; quae 
enim addit, minoris videntur momenti, Tenendum, ea ad utramque pertinere quaestionis partem.. Perspicere autem 
non possum, undenam sua hauserit Wensius, affirmans, quod ad delicta, а cive peregre adversus extraneum perpe- 
trata, Tittmannum propter rationes, e praeventionis jure depromtas, jus puniendi agnoscere , quoties manifesta est 
delinquentis perversa voluntas, Nam in loco, quem allegat, Strafr. pe 21., simile quid non deprehendi, 


RESPONSIO AD QUAESTIONEM. JURIDICAM. 29 


infringere velit, inita civitate, cum civibus contractam. Etenim , cum tutelam promise- 
rit, illosque , secundum leges judicesque a se datos, judicari voluerit, eos alienae civita- 
tis. potestati committere non valet. Neque tamen patriae civitati jus esse existimat TITT- 
MANNUS, omnia delicta indistincte puniendi. Ea tantum enumerat, quae privata solent 
vocari, quae sive vitam, sive sanitatem , sive existimationem , sive bona afficiunt, In 
criminibus, etiam, quae civitatem ipsam laedunt, quaeque periculum. omnibus a de- 
linquente ; metuendum. declarant » poenam recte irrogari censet. lis enim laeduntur j ju- 
ra, ubique et ab omnibus agnita. 

Recte, ut mihi videtur, TITTMANNUM E ABEGGIUS a ys. quoniam dubium fe~ 
re esse nequit , quin hic meliore jure gaudeat laesa civitas. Etenim civis, in altera re- 
gione degens, illius. legibus obsequium praestare tenetur, Quid igitur, quaeso, aper- 
tius, quam ut , ubi eas leges directe Vole 5 ipsamque ciyitatem laedit, haec leges suas 
exsecutioni mandari. curet? i r 

Aliam rationem: affert: EGGERUS (2); patriam . nimirum: pe PUR per delicta adver- 
sus extraneam foris commissa, simul: etiam laedi, cum -talia delicta pacem inter. di- 
versas gentes facile possint turbare, quod quamque civitatem , praecavere oportet. 
Neque. confundi ei videtur jus poenam. infligendi eti politiae, exercendae ; cum delin- 
quens, propter laesionem, patriae civitati illatam, simul puniatur, 'Cavendum praeterea, 
ne delicta impunita maneant, atque enitendum , ut aliae civitates eadem erga nos ra- 
tione procedant. : Dubito , utrum non, re vera, justitiam rationesque politicas confuderit 
EGGERUS 5..ea. certe, quam. allegat, ratio, nimirum. ne quies inter civitates: turbetur , 
illud probare videtur (5). 

Короірноѕ putat, quodsi delictum , quo laeditur alia civitas, peregre poena vindi- 
catum sit, nullum. amplius in patria civitate poenae locum superesse (3). Quin ul- 
terius etiam. progreditur, contendens delictum , quod ipsius patriae civitatis saluti no- 
xium non esset, si peregre poenam. non subisset delinquens, in patria civitate non 
ex officio, verum postulante tantum laesa civitate, puniri posse. Neque ullam hic juris 
adesse obligationem ipse confiteri videtar, quum humanitatis dicat, efllagitante laeso, 
reum poena afficere. 

" Re- 


(1) Conf. l. 1. p.46. Vid. porro STELZER Kritik des Entwurfs eines peinlichen Gezetzbuchs für Schleswick 
und Holstein yon Freyhernn von Eggers $. 87. 

(2) Conf. 7.1. p. 49. seqq. . 

(32) Vid, aBEGG. I. I. р. 49. Was künnte man so alles in das Criminalrecht zieben , weil es wegen gewisser 
rücksichten staatsk'ug wäre, es dahin zu stellen! Allein wo ist das recht, für welches das Vaterland türge ist? 
Das recht des fremden Staates und seiner unterthanen sicherlich nicht. Aber er wird selbst beleidigt , und strafr, um 
den frieden zu erhalten, Gut. Aber dan wird aus andern , als aus rechtlicher rücksichten, ein uebel zugefü;t , folg- 
lich stets der polizeiliche zweck dem der justiz untergeschoben, 

(4) 4. 1. $. то — 12. 


р 5 


5 IDANTELIS TIEBOEL STEGENBERK 


Repetenda' quoque est’ séiitentia’ clar. 3ENULLL) qui; ut’ тайв, existat; » 6ivita- 
tem tutelam étiam прене extraneis ; - аве аа suis perégre laesis, etiamsi: ad 
illad non teneatur; "Sed; at jam observavitnus nulla hic üdest obligatio; "magis igi- 
tur, ubi de utilitate, Фат "ubi de jure Дейин її! dar. válet’ auctoritas, 2  SUAMAY. 

Accedit adé ёа’, quac jani eta vimus; Ou RST ЕЛИ arg йй Но (1). " Affirthat ille detin 
тпетће у tn ранны reversuni; — leges civitatis , ir quie батана а 6 daia 
tüm , if patria "esse нева ‘vel extérad civitati «Уна. т ‘Addit porro, quod 
si, propter laesum extraneum, civitati patriae puniendi jus enegetur , àtqüe laesáe 
tan tin ‘tributary indo! LER pa esse legiti уйй mena atque. civium ipe. et 
{гап Ший rerum orditien: fürbandi ocvasionem. ^ s: о ар iiy 

Liceát “mihi ab’ om nibs) hisce 'viris doctis’ quodammodo: dissentire; ' "aae dia in ins 
quirendo puniendi jure foerim’ sollicitus] illud ; ad huic üsque- dieih ; depreliendere 
non potui. Neque miretur quis , quod, qui in priore quaestioneé affirmáverim , hie ne- 
gandiini esse censeam; Etenim: multum sane differt, trum ‘ipsa eivitas patria Wëld de 
‘cive suo poenam sumat, an cotria damnum Чат сіт: senserit civitas quacdam extranéa, 
‘Si veruni est, uti verum esse, ni fallor, їп praecedentibus demonstravimus, leges in 
civitate feri ; ut ойї: ji аЬ omni imminutione tüta serventur, lotir ĉas recte 
adhibebit € — "ubi ipsa’ delicti incommoda passa’ fuit? + Veram: "quomodo , si juris 
лаһа principia fespidiamus ; alterius. civitatis secaritati prospicere tenetur? Non video 
‘sate, nisi prius ostendatur ideo constitutam ‘esse’ civitatem ; ut ab injuria aliis irife- 
rénda refrenentur cives. Sed dieat aliquis : .civitatem ‘inter: eivesque peregre degentés 
existit pacti cujusdam civilis vinculum. Recte, sit ita; verum quo tendit illüd pac- 
‘tum? nim ad’ éivesiab omni injuria aliis ‚уе. intra j^sive extra terfitorium, inféren- 
dà cohibendos?' Nobis non videtur’, neque ; out credo; ‘facile: probari poterit. "Uniée 
tendit ad omnem juris deminwtibüem , etiam extra territorium , a civibus areendam. 
Sponte tameh patet, aliud dicendum ‘esse , ‘si ieu intervenit pacti civici uae 
sula, ex qua tune ‘negotium est i канві бөзгө т n 


íi 


SN Ae horse RC 


DE PUNIENDIS DELICTIS, LEGE CIVITATIS VETITIS, ATQUE A PEREGRINIS 
EXTRA EJUS TERRITORIUM COMMISSIS. 


Quem in superioribus , eundem hic etiam tenebimus. ordinem , ita ut, omnem hunc 
locum breviorem in duas distinguentes paragraphos, prima videamus , quid juris sit, si 


pe- 
(1) 1.1. p. 189 — 140. 


RESPONSIO; ap QUAESTIONEM JURIDICAM, 51 


peregrinus extra, territorium delictum. eopmiseriF, quo-ipsa laeditur. civitas: ejusve ci- 
vis: altera agamus de delicto, a peregrino, extra civitatem ,. erga aliam quandam ejusve 
civem perpetrate. р! on eame allies 


3£10 1153 yo? ¢ 64H 


ndo ff; (12121192 и i 33 go ny. 18: ( i2 


Quà Ным sit из sÙ PURI dite NEN Mais e ا‎ hane: cipi- 
{бри fi ibtd ejusve cipes. deliotum omiserit t 


y 
{ 

f T 
i рэза 


` Quodsi aceuratius hunece c casum cum: ео, ‘quem superioris pobre S. 1. tracta- 
vimus, comperem ass sponte, patet, omnes interpretes, qui. in priore puniendi j jus non 
agnoverunt , in eadem. necessario perseverare. sententia, Multum enim. differt yincu- 
lum, quod. eivitatem aliquam inter ejusque cives , quam quod inter e eam peregrinos- 
que | intercedit. Praeterea, quum judicent , leges., civitatis nequaquam extra ejus terri - 
torium obligare ciyes,. quomodo peregrinos obligare. poterint (1)3, 

Neque desunt tamen, qui hic acriter sane contrarium defendunt ;. inter quos. primum 
locum, tenent omnes її, qui jus puniendi. naturale, ,agnoscunt,. Quum. enim civitas et 
peregrinus » qui eam laedit, in statu versentur naturali, sive. extrasociali , sequeretur, si 
in ejusmodi statu adesset puniendi jus, civitatem recte peregrino poenam irrogare. 
Verum, quum nobis, ut in superioribus docuimus , jus illud puniendi adesse non vi- 
deatur, parum. curamus hancce argumentationem " ). Neque multum etiam ad pro- 
bandam eam. opinionem. faciunt illa, quae babet TITTMANNUS. (3). Perhibet hic, пе- 
minem per. juris. usum, quo laesio praevertitur , repellitur, aut vindicatur, illud posse 
есеге, utin posterum. securus sit; cujus securitatis, per malum illatum acquirendae ‚ 
laeso jus esse asserit, tantum quidem , quantum fini attingendo sit idoneum ‚ adeoque 
detrimentum laedenti afferat, quod voluptate, e repetita laesione percipienda, com- 
pensari non possit, . Liceat hic in memoriam. revocare, quae de jure praeventionis di- 
ximus, quum ex semel facta injuria nequaquam certa nascatur futurae laesionis per- 
suasio, l 

ABEGGIUS , at hoc obiter moneamus , in delictis , quibus publica laeditur civitatis 
quies, quippe quae saepius. alteri civitati aeque sint utilia, quam ei, cui inferuntur , 

no- 


(1) Conferri etiam possunt, quae hac de re, ex Abeggii sententia, monet doct, HOMAN diss. laud. f. 44. Iis, 
qui negando respondent, , annumerandus quoqué est KLEINSCHRODUS 11. р. 34» quippe qui affirmat delicta, extra Gere 
maniam ab alterius. civitatis cive commissa, a judicibus Germanis puniri non posse, atque in xota 2 Rudolphum im- 
pugnat, qui exceptioni, locum. esse censet, quando ejusmodi delicto Germania ejusve cives laesa esset. Caeterum do- 
leo, me ipsum Rudolpbi locum afferre non posse ,.cum librum ejus nancisci non potuerim , atque sententiam ex iis 
tantum, quae. alii citant interpretes , conficere debuerim, 

(2) Vid. Sectio 1, §. т. ло. 26 et doct, HOMAN l. le 2. 46— 48. 

C3) Vid. Handbuch le te. $. 52. 


2 £ 4 7 


55 DANIELIS TIEBOEL SIEGENBEEK 


noxia; civitati concedit. jus defensionis (das naturliclie recht der selbtsvertheidigung j 
des schutzes, und der gerechte nothwehr (1)).- s UBS " 

Sed, ne diutius tempus inutiliter teramus , atque disputationem, satis jam exilem et 
vitiosam forsitan, longius protrahamus , unam tantum sententiam notabiliorem me- 
morabimus. Protulit eam EGGERUs. Jus puniendi naturale, ex ejus opinione, conci- 
liari non ita difficulter potest\cum rationis praeceptis ; verum ‘extra’ civitatem: deficiunt 
conditiones, sub quibus:poenam probare possit ratio. Eae conditiones demum exis- 
tunt, ubi publica auctoritas, secundum leges publicas , poenam irrogare velit (2). Exin- 
de возен, а peregrino, propter crimen foris commissum , a civitate laesa juste poe- 
nam simi, quoniam quisque, alienam civitatem intrans, hujus legibus poenalibus ob- 
teniperare tenetur, lineque leges vim retrogradam He БЕЯ in actiones, ante aditum in 
civitatem illam commissas. Lubenter fateor, me non assequi , quomodo ejusmodi pac- 
tum, quo peregrinus actiones jam commissas legibus civitatis poenalibus, quam ingre- 
ditar , subjiciat, intelligi possit. Quid, nonne vidimus leges futuras tantum spectare 
actiones ? Solahe igitur peregrini voluntate illud efficietur , ut ad commissas etiam 
tendant? - Vide, quomodo ad absurda ducat haecce sententia. Fingamus quaeso, 
( nam et hoc fingi potest) peregrinum quemdam, relicta civitate, ubi nullam ediderit 
actionem lege poenali. vetitam, nostram adire. Interéa paulo ante factum quoddam 
commiserat , quod ei, secundum leges loci, ubi degebat, committere licebat , verum 
quod a civitate, quam. adiit, poena vindicabatur. Jam dubium non est, quin ex pacto 
illo fictitio in jus vocari possit, Sed dicat EGGERUS, volenti non fit injuria. Sit 
ita; verum illud hic nequaquam sufficit. Praeterea, etiamsi concedamus tale. peste 
locum habere posse, ‚ facile peregrinus, "huic pacto renuntians, illud consequi Apon D 
ut qui volens videretur, nunc haberetur zo/ezs. P 

Licet autem , quantum in me sit, EGGERI sententiam refatare fuerim conatus, iit 
tum abest, ut omne puniendi jus civitati laesae denegandum esse censeam. Bates 
ut jam saepius monui, civitatis illad est consilium, ut omnis omnino arceatur juris 
deminutio; quod cum ita sit, sponte patet, eam peregrinum , qui erga eam delic- 
tum aliquod commisit, punire debere. Neque dubitari potest , quin Шад jure faciat. 
Quemadmodum unicuique laeso, ita civitati etiam competit jus laesionis illius repara- 

tio- 

(1) Cf. 1. 1. p.5t. Fuse cjus sententiam dac de te ie nor t egi de Disco a cive contra civitatem com- 
misso. vid. Sect. pr. S. 1. inf. 1^ : | 

(2) Vid. l.l. 2,53. Cacterum, quo melius haec intelligantur, ipsa addam verba Germanica, quippe quae accurate 
latine reddere , difficilius fuite ,, Das ausserbürgerliche Strafrecht sey niclit unvertriglich mit den rechtsgesetze der 
„ vernunft, aber es fehle ausser X Staate d'e bedingung , unter. welcher die vernunft die Strafe billigen kan ; die- 


ээ 
„зе bedingungen treten dan ein, wenn eine öffentliche macht nach ‚ешеш Рори ru strafen velle, "Haec 
autem sibi invicem obstare contendit ABEGGIUS, qui ر‎ 


RESPONSIO, xn QUAESTIONEM :JURIDICAM. 35 


tonem exigendi, eamque; definiendi, „queni ih . finem poenam: :delingqueénti irrogat. 
Quod si igitur eum comprehendere possit, omuia illa у, qae. bic.et ini: praecedentibus 
diximns. jus. puniendi, adesse abunde. ppobent; Verum objiciunt.alii., saepius accidere 
posses, nt poenam. lege. scriptam: ignoraverint, atque-censeri non possint, ei.se subje- 
cisse, Hane, objectionem. nullius еке momenti ;esse. videbunt. Ші; qui, quae de jure 
sut n exigendi , caps, 1. initio, diximus, attendere velint (1). aos 

Commode hic. trahi possit, зев utrum ја. piratas, qui in, alto. apertoque mari 
naves, nostras aggrediuntur,, si, quando, capiantur, jus puniendi competat... A firmare 
illud. non vereor > quum hipi inprimis civitatis ;officium. sit ; laesionem. sibi.illatam vin- 
dicare. "Neque. dubito, quin mülto, magis juris principiis. conyeniat nostra’ sententia; 
quam eorum, qui. existimant, tantummodo adesse jus reparationis ¢kigendae;ivel qui 
£08, tamquam, hostes y. considerandos. esse censent (2) "S DS idan vei hs 


iil + GO MIISHO (5 (023 ваше 10 jad tang ai TPIS ¢ { Јри: 


2 9 ELIS ieh 
OSEP . £e: ЯШЭ le: = ]'€31002 PA 3528154 0199 T. TIA j 420501 i 
Quid. j jim "m S, peregrinus, , extra civitatis territorium; alterum peregrinum 
eh otto наше ys or delieta:laeserity тураат vetitup эчүләр эприлоін , 


> iel iac imis b. зе ths tb edizon nello nis in] 1 : 
` Hocce in с casu omnem ipoenam nieve cesss ер, consentiens | est enim fere ànterpre- 
tum opinio; quam nos etiem. amplecti nulli ghitamus:, Nequaquam..enim idonea red- 
di, potest; ratio, propter quam, Civitas peregrinis, extra ejus territorium , tutelam prae- 
stare t teneatur (5, ),„9чірре quae, tantum, eo est: r composita ,. мї а, civibus. omnem. juris 
deminntionem , unde, ea tandem i immineat, AYER AE -Accedit, quod.i ita facile, etiam leedi 
poser а aliarum ciyitatium i, 


‚кїї fi 
TT. зор 1 I OOD iWni9"75uü1 


Sunt tamen, quod miror, qui Jie, etiam contrarium, deitudene каш: f attin 
ч 


GHOLJA dO 


paucis videbimus, 


a 


“ТїттмАххоз (4) nostram cen RUM senténüiam , at кашыр tamen , 

uemadmodum „іп statu naturali, quisque ab altero contra дайларын auxilium potest 
implorare, eique jus puniendi , quod habet, mandare, ita et civitates ex mandato jus 
puniendi. acquirere posse. "Verum 1 recte hos. improbat, ABEGGIUS, quia juris puniendi 
naturalis fundamentum deficere | ei ideas, Neque: demere forsitan addit HOMAN- 


' 
i| буа ish аот j TET y POS NUS 


А 1315 ili o AY IN ) HAST yi 
R і 3 4 t 


(1) Iis, quae hic disputavi, magna ex parte consentit oERSTEDUS J I. p. fà." 
262 2. Omnem hancquaestionem latius exposuit doct, WENS J. 1. pe 47. Inter eos, qui piratas, tamquam hostes , 
habendos esse judicant, memorandus CICERO ОЎ. J. 29, et BACO DE vERULAMIO in dial. de beilo Sacro : Operum 
р. 1508. Poenam jure de iis sumi contendunt AZUNI, droit maritime de теа Ну ‘ё. 4 art. 7. $. 6. et 
MARTENS, précis du droit des gens р. 289. 06h oh eh 5 MITTS n 

Сз) Vid. ABEGG, J, 1. p. 55e Weder subject noch’ object der verletzung , noch der art derselben , noch unsere 
Landesgesetze , k ónnem hier rechtliclie veranlassubg eines in ansprüch zu nehmenden Strafrechts seyn. ` 

C42. Die Strafrechtspflege р. 23 et 24. 


E 


54 DANIELIS TIEBOEL 5IEGENBEEK 


NUS , civitatis: dignitatem: maximopere infringi, sine exterarum poenalium | auctó-- 
vitati in suo territorio vim»adjungi patiatur (£4 9:000 tos oo sw) ai и 

Memoranda quoijue est STELZERI opinio; quam refért ABEGGIUs (2). Patat’ dau 
peregrinum, qui foris delictum commisit , ' habita civitatis nostrae ratione, delictum 
commisisse non censeri, sed eum gravius puniri posse, si, delieto foris perpetrato, apud - 
nos delictum simile, aut gravius etiam repetat. Nam licet de poena , pro utroque delicto 
singulatim inferenda, haud eogitari queat, delictum tamen levius effectum suum exse- 
rit in poenam delicti gravioris, Verum,” quomodo singula laedentis delicta justae poe- 
nae objectum esse poterünt? quomodo civitas, quae delictum aliquod jare pum non 
valebat , altero accedente delicto, jas illud aequiret P" 

Ulterius procedit EGcERUS, contendens , delictum in peregrina regione commissum , 
licet nullum ex eo damnum sentiat nostra civitas, ideo tamen ab ea nequaquam negli- 
. gi posse, quoniam ei competat jus, atque incumbat obligatio, ut, poenarum ope, fa- 
turas praevertat laesiones. EGGERUM recte refutat ABEGGIUs (5). Eadem autem, quae 
EGGERUS, afferunt omnes fere. juris praeventionis patroni, qui nullum omnino delic- 
tum , ubicumque perpetratum, ad. alienam civitatem non pertinere existimant , cum de 
animo delinquendi, qui aliis etiam noxius esse poterit et damnosus, ipso facto constet. 

Sunt etiam nonnulli, qui provocant ad pericula, ex nostra doctrina metuenda, quo- 
niam civitas , ejusmodi praeceptis obtemperans , territorium sum omnibus exteris ша- 
leficis refugium faceret atque receptaculum. lis addictus videtur scumipius (4). 
Tenendum, eorum argumenta magis ab utilitate, quam a justitia commendari. Dicunt 
etiam alii, ex nostra doctrina oriri injustitiam , quum , qui civitatem, ubi deliquit, 
egrediatur, poena liberetur, dum reliqui delicti socii poena afficiuntur. Fateor, verum 
nego, nasei exinde jus puniendi. Civitas praeterea variis uti potest cautionibus, quum 
peregrinos, a quibus periculum metuit, a finibus suis arcet, aut delinquentes extra- 
neae regioni tradit, , Ў 

At objiciet forsitan aliquis, poteritne igitur civitas ab altera civitate cogi, ut civem 
suum, delicto commisso in eam profugum , tradat? Quaestio haec proprie a Jure Gri- 
minali est aliena, et ad jus gentium pertinet ; videamus tamen , utrum non ex ejus prin- 
eipiis dijudicari possit. Quodsi enim attendamus, civitatem civibus tantum, non exteris, 
tutelam spóndere, sequitur eam non teneri, tradendis peregrinis delinquentibus, als 
teri civitati in jure tuendo opem ferre.. 

9 Aliud 

Съ) ABEGG, /. Ё. p. 55, 200.596 

(2) Авесс. l. 1. р. 56. по. 51. STELZER le Ё. р. 88. 


(3) EGGER le, 1, pe 53 segge ABEGG. le boi Poi 364 пог. бе 
Са) Ct. Kritische Einleitung. in das. Französischen: Birger lichens Recht p. 3546. MARTENS А. be. р, 1005 


RESPONSIO av QUAESTIONEM JURIDIC: M. 55 


‚ Aliud. est, si obligatio aut pactum. intervenerit (1). Recte etiam existimat TITT- 
MAXNUS (2) p civitatem; nisi; pactis. vel consuetudine aliud invaluerit, obligatam поп 
esse. civitati. laesae denuntiare , reos in territorio suo morari. Argumentum inde petit, 
quod civitas , ratione alterius civitatis, teneatur tantum eam in jure suo vindicando non 
impedire. Vernm minus accurate inde, concludit, civitatem: deditionem rei, a laesa cir, 
vitate petitam; non posse denegare. . Nimirum. aliad est, alterum in. persequendo. ju-, 
xenon impedire , alind, concedere , ut altera;civitas imperare possit, quid. iu altera. sit 
agendum. Hine non miramur, . {белл блеф TITTMANNUS, ejusmodi deditionem, 
DUUM поте fuisse negatam н | ous! ino roses: T 


TE и в, ITTE) 


«jor ie inel ©! o » е” L u's то. 
D td д 5 Arr eggs зета mnbeuses-armor фое 


Ita, ut potui, non ut diary pia mibi de ead delictis , ein wies vetitis , at- 
que extra ejus territorium commissis, dicendum. videatur, indicavi. o Plarimas virorum 
doctorum. opiniones leviter. Tefutavi , atque , ut spero, meain- de quaestione opinionem 
genuinis sapetetensi Juris Criminalis principiis... Neque. tamen omni causa me libera- 
tum credo, nisi prius investigavero, secundum quasnam leges in, éjusmodi | criminibus 
judicandum. sit. Disquisitio haec summis involuta est difficultatibus , non quidem ex 
rei gravitate , verum. ex variis potius interpretum commentis orta. Neque lubet tamen, 
rem. quam. diligentissime enucleare 5/,simpliciter praecipuas aliorum recensebo senten- 
tias, méamque subjungam (4), UL 
Missis igitur omnibus iis vc ii qe y quae hoc loco gn numero moveri ا‎ 
1 duas, Лапш. dinersos нарларкерінан, зирани quibus omnes fere aliae continentur. 
| Non- 


m т ) Aliud, ones utrum civitati. jus;competat, hujusmodi delinquentem tradendi, quod, ni fallor, affirmandum est 


Conf, omnino de tota hacce quaestione DE RANITZ. Сот» lauds р. 22, qui porro ) P48» 24. dijudicat, quid de trà- 
dendis delinquentibus exteris praecipiat prudentia civilis, 


с) Vid. Strafregtspflege pe r 

(3) Nobiscum facit MARTENS 7, 1. $.тот. 5, Le cas des traités excepté, n'est qu'une complaisance, qu'on peut 
s accorder , où refuser, sans’ blesser le droit des gens, dans le cas ой l'individu aurait dejà été traduit devant le ju- 
„бе > qui reclame le fugitif. et porro $. 103. la poursuite armée d'un criminel, et à plus forte raison son arrestation 
syet son enlévement sur un térritoire étranger, de méme que sa transportation, пе péut'donc se justifier, qu'en vertu 
зә d'une permission spéciale, d'une convention, d'une servitude de droit publics?” 

С 4). Quodsi haec mea exponendi ratio alicui minus probanda videatur, hanc afferre liceat excusationis causam , 
quod nonnulla de hoc;argumento scripta inspicere non potuerim. Pertinet huc, монг, de juribus et obligationibus 
specialium -Germaniae rerumpublicarum, inter se in exercenda jurisdictione criminali , obyiis з GUTJAHR de ethibi- 
tione. delinguentium s; secundum principia juris publici universalis gentium Romani ас Saxonici, Specim, I. et IT. 
BUSCHLEB Comm. de principiis juris publici et gentium , circa comprehensionem , punitionem , vel remissionem peregti- 
norum y qui in. alieno territorio deliquerunt, Gotting. 1810. WIESAND, Programma de reo secundum leges loci, ub. 
deliquit , non semper puniendos in Obsery, Juris Crimin, Spec. II. 


E 2 


36 DANIELIS! TIOE po ERESERE 


Nonnulli:eontendünt j civitatem s semper debere jSecundath suas leges', poctani'irrogiée ў 
licet cognoscat de delicto foris commisso; “Ratones qnibus hiir doctrinam 1 firite 
student, sunt sequentes, -Quodsi is; qui delietain: peregre "сопан бїс, ^eivis' ‘est "nibil 
justius est’, quam quod poenam, in patria eivitate Tege- Seriptam , sübeat qaam eas Iu 
ges etiam estia patriae territoriutn: Sequi teneatur A rgürientiumr hocce férsitan how ita! 
absurdum videri: possit ; atque doctrinae quam’ prófitentür. ejus(patroniy “satis cóniév 
veniens. Quodsi autem: peregrinus, "propter: crimen. foris-commissum , puniatur loge 
patrias valere-existimant, quoniám civitas suas tantum , ron aliénae- regionis leges ad 
hibere, atque exsecutioni mandare potest. Pzimum:illud: verim esse" agnoscimuss* 
at dubitamus, ut ex iis, quae supra disputavimus , apparet, utrum leges patriae in= 
. distincte sint adhibendae. Sed ne dicta inutiliter repetamus. Acute autem quaerit 
ABEGGIUS, quare, cum dictum sit, eives, etiam, extra territorium , legibus teneri, exci «- 
piantur peregrini, neque: secundum suas leges menia quibus ubique —— des: 
bent ,: judicentur (1 D iol: sib жэш. oh Ийип Амир, lor gom giving WE „807 
+ Altera ,. quam انا‎ , Sententiá , eorum: est, qii diéint, civitatem  póchati'dnfli.o 
gere debere secundum leges:loci.'ubi commissum -est delictum , aut natus retis; Que 
leges patriae ubi nátus est delinquens y ‘observandas: ‘esse: ‘contendunt'; liacée аана 
ratiocinatione, quod: quisque civis , etiam extra civitatem , ejus legibus: obtémperare tén 
neatur. Haee ad absürda ducere, monet ABEGGIUS. Сабиш fingit Jub aliquis, caha 
cuidam civitati adscriptus, delictum commisit in altera' régione , atque im tertiam , ab 
utraque diversam, aufugit, * Haee, dum in ea деви, atque ‘comprehenditar délin~ 
quens, jus puniendi acquirit, atque poenam infligit secundum үн PR civitatis 5! 
quas quomodo observare teneatur, facile-probari non poterit: ' nigi siu 
Quibus autem legesdoci ; ubi commissum est délictum , peni quen: 
eunt reum , neque leges patrias, neque ejus civitatis, quae poenam irrogat, violavisse , . 
sed alterius cujusdam, quae igitur exsecutioni mandari.debent, Veran noi attéüdunt ,. 
credo, se simul etiam agnoscere , nullum: esse posse poenae locum. 'Obstaré- үтү 
huic sententiae monet ABEGGIUS, civitatem committere non. posse m ut alterius . eiyita-- 
tis leges in ejus territorio,valeant (2)... 5. 4 itr ae fist ади. ORF 
has HEGE qo cen ob ooh oram тон оь: of Ten (se roe 223919 9t 60 "наве 


wee) Амс̧еҝ Ld Memoratam-opinionem iier ап TUTTMANIS Handbuch А: 68; et * попарно P 33e 
Ct. porro KLEINSCHROD, J. 7. $. 124,5 . 

. C2) Leges loci observandas »esse.docet. WESTPHAL. Criminalrecht pe "n LEYZER ; Medits ad Fe Specim. 8 
no» 10s: Praeterea multi sunt „дш: secundum jus commune ( das: gemeine: Deutsche Recht) poenam. infligi volunt,” 
BOUMER de delictis. extra territorium admissis §.\17% VON QUIS'TORP Grundsätze des Deutschen peinlichen Rechts" 
$135. Fuit etiam quaedam inter eruditos. contentio, quid juris esset, si leges loci, ubi:commissum erat" delictum „aut? 
leges cjus civitatis, unde oriundus erat reus, leviores vel. duriores essent. Leviores semper'sequendas esse, volebant: 
SEGER de vi legum et. decretorum in territorio. alieno, RUDOLPH. J, 1, S. 18. WIESAND,: le Je Po I2," PUTTMAN in^ 
Elemertis Juris Crimin, $. 88. Duriores praeferebat. HERTZIUS de .Collisioue legum: $..9. ` 


RESPONSIO AD QUAESTIONEM *JURIDICAM. 37 


Haec de diversis aliorum opinionibus sufficiant, praesertim quum, quia ab aliis 

profectus sum principiis, in nostra disquisitione nullius esse’ momenti videantur. 
Equidem, simulac omnem hanc quaestionem de industria i inspexerim , secundum ea, 
quae in superioribus posut, plincipia dubium non esse existimavi? quin delicta , a cive 
aut peregrino, contra , civitatem, pique ехта ejus territorium commissa si de solo j ju- 
re quaeratur , "duplicem. poenam mereantur. Duplex i in iis adest legis violatio; quod 
si verum est , omnis de lege aliqua adhibenda intercidit dubitatio. Cives enim wit pe- 
régrinij ‘inj aliena regione’ morantes ejis’ legibus (ut omni dubio vacát):tenentur. 
bisuper: legibus alterius: civitatis subjeeti suit; quippe quae, 'delicto:laesa , laesionis 
ejus reparationem, poena irroganda 5 ‘jure ‘ab iis exigit. © Quod. eitim alii volunt "novam 
poenam drrogari: hon posse; verum prioris tantam poenae supplementum, quando 
poena у quam subiit delinquens; levior est illa, quam’ subiisset уі , inverso ordine, quae 
pne раш, prinspanivisser’ eivitas, nullo°fandaménto niti mihi videtur. ^ A ffirmáre 
igitur ation dubito; eum, qui in una civitate pocham jam subiit p summo’ jure ab altera 
civitate y si" forte: comprehendatur j^ ad. poenam вЫ "posse; At^ vereor у пе multis 
haec: niea%sententia justo:durior videatur.- Non diffiteor? neque enim a diversa facui 
natura,:‘verum a: solo locorum discrimine pendet; utrum idem’ faetum , bis:an semel 
tantum „sit puniendum, Fac гү. c.:aliquem’ delictum committere in civitate, cui adscrip- 
tus est. laesus $» semel ;punietür,. dum idem delictum , extra eam eidem- personae illa- 
tam), dupliti poena vindicandam videatur: Quodsi ergo dicat aliquis; temperamentuny 
quoddam. afferre; debere aequitatem. et’ prudentiam civilem , atque tale factam semel 
tàntum esse puniendum , i me dissentientem non habebit, licet affirmare non audeam, 
ejusmodi temperamentum semper esse commendandum. . Sed’ fingamus, ' illud admitti 
posse: quaeiiam tum eligenda:civitas cut puniendi negotium sit committendum ?: Poe- 
narum: ratio;j-atque: diversum , quod laeso cum utraque: civitate intercedit, vinculum 
eam civitatem. eligendam esse suadet уйт ¢ujus territorio delictum sit perpetratum. 
Etenim , cur tandem civitas peregrinis’; quos in territorio admittit, tutelam tacite pro+ 
mittere censetur ? Scilicet, quia propriae civitatis: auxilium iis sufficere: non videtur , 
sed/alio firmiori opus est, firmissimum autem habetur , certe, quum de puniendis 
quaeritur maleficis „quod civitas in. proprio territorio- praestat; Accedit, quod, cum 
de poenarum. 'exsecutione sit quaestio , earumque:yis in hominum - animos, ad confir- 
mandam légum reverentiam , primarius sit exsecutionis finis, vix est, ut ad’ propositum 
acconiniodáta censeatur poena, eo in.loco irroganda , ubi quod punitur ,.nec admissum, 
nec forte notum. est delictum, Observandum. denique, eam: tantam irrogandam esse 
poenam) quita legibus: civitatis punientis- constituta ‘est. Civitas enim ,-injuriam sibi 
suisque illatam persequens, nullam habere potest petegrinarum legam rationem. Poe- 
na porro aliqua est réparationis species , quae tamen antea jam est definita. Illius 
autem definiendae, jus,.quomodo,.quaeso, aliis, quam ipsi laeso., competere potest ? 
ES C A- 


58 DANIELIS TIEBOEL SIEGENBEEK 


CAP UT T,ÀRR.T I, U..M. 
QUALIS SIT DE NOSTRO ARGUMENTO JURIS GALLICI DOCTRINA. 


MIO 43S пите Ie 
Gm E eapite ladies daatit; qiii чегир ‚ жей philosophica. j juris 
principia, dicendum videatur de puniendis delictis, lege civitatis vetitis, aique extra 
ejus territorium admissis, paucis Juris Gallici doctrinam adjiciemus (1). 

Jam ante Codicem , quo etiamnum utimur , in Gallia invaluerat, ut. quicumque ci- 
vis, extra territorium , delictum , legibus Gallorum vetitum , commisisset, in ipsa Gallia 
judicati ac puniri posset, dummodo poenam mereretur infamiam irrogantem atque 
corporalem, et insuper in Gallia fuisset deprehensus(2). Ex his autem sequitur, nul- 
lam admissam esse distinctionem , utrum ipsa civitas patria ejusve cives, an extranea, 
quique ad eam pertinerent, laesionem fuissent experti, cum tantum, ubi lex. Gallica 
poenam minitabatur, vindicandum esset delictum, Fortasse hinc factum, ut haec le- 
gis dispositio deinceps, in exemplo novi Codicis Criminalis , aliquantum fuerit limitata, 
In hoc crimina, propter quae poena infligi possit , diligenter sunt enumerata , ejusmo = 
di nimirum, quae publica sint, atque insigne reipublicae detrimentum afferant (35). 
Videtur etiam plerisque placuisse haecce mutatio, cum e tribunalibus, quae in іст 
tum Codicis exemplum observationes suas exponere: debebant, pauca tantum ad Arty 
451. quaedam monuerint (4). э 

‘Quod adi: peregrinos attinet, qui foris adversus Galliam delictum: PARLA qe supra 
dicto codice des «délits et des peines cantum est, eos neque in Gallia in jus vocari 
neque puniri posse. Excipiuntur tamen ejusdem Codicis rt. 12. ii , qui extra, Gals 
liam nummos іп Gallia usu receptos, vel chartas pecuniae locum tenentes adulteraye- 
rint , vel tales scientes et volentes exposuerint (5). È. f sra) атаи 

à Sim 

Cr) Quid apud alias’ gentes juris sit , exponere nil attinet, práesertim cum illud non exegerit Nobill. Oido. Non- 
nulla huc facientia habet. AnEGG, J. 1. р. 67 segge | 

(2) Vid. Code des délits et des peines du 3, brumaire. a. 4. Art, 11. уу Tout. Francais, iii iden rendu 
s coupable, hors du territoire de Ja republique, d'un delit auquel les lois Françaises infligent une peine afllictive 
$, Ou infamante, est jugé ou puni én France , lorsqu'il y est arreté.” 

(32 Vid. projét du Code Criminel. 1804, Art. 451. ,, Tout Francais, qui se sera ‘tendu coupable’, hors du terri- 
a toire de France, d'un délit attentatoire Ala sureté de Péat de contrefaction ‘de monnaie nationale ayant cours, 
з de papiers nationaux , des billets de banque. de France, ou des banques de departement, ou du sceau de l'état, 


a» Sera poursuivi, jugé et puni en France d'aprés les dispositious des lois darn 
C4) Vid. quae citat WENS, 7. 7. p. 85 et 86. 


(5) Vid. Code du a brum, ai 4. Art. 13. Notandum autem hoc articulo , tribunalibus cerrectoriis , quae dicuntur 
man- 


RESPONSIO ap QUAESTIONEM JURIDICAM. 59 
$. 1. 


Quid. Codice de methodo procedendi. in. causis criminalibus jubeatur , de. puniendis 
-€eriminibus , a civibus extra civitatis territorium. commissis. 


Quae ad hanc nostrae quaestionis partem pertinet Juris Gallici dispositio , brevis est: 
omnis enim sequentibus continetur Articulis. 

« Tout Français, qui se sera rendu coupable , hors du territoire de France, 
«dun crime attentatoire д la sureté de létat, de contrefaction du sceau de l'état, de 
& monnaie nationale ayant cours, de papiers nationaux , de billets de banque au- 
« thorisées par la loi, pourra ёге poursuivi, jugé, et puni en France d'aprés les 
« dispositions des lois F'rancaises. 

« Tout Frangais, qui se sera rendu coupable , hors du territoire du royaume, 
« d'un crime contre un Français, pourra, 2 son retour en France, y ёге poursui- 
«vi et jugé, s'il n'a pas eté poursuivi et jugé en pays etranger, et si le Français 
«offensé rend plainte contre lui" (1). 

, Variae ex, his articulis. moveri possunt difficultates , . de quibus singulis deinceps yi- 
debimus, Ante tamen paueis lubet indagare rationes , quae legislatorem Gallicum ad 
hanc legis. dispositionem sanciendam moverunt. Utilissimum nimirum arbitror, si ali- 
quod juris nostri caput diligentius est examinandum, prius ea consulere, quae in con- 

cilio, ubi de comprobandis. legibus actum fuit, disputata sunt. Cum orationes illae 
suasoriae, tum. disceptationes super singulis articulis habitae, optime declarant, quid 
iis sanciendis spectaverit legislator. 

Qui. coram legislatoribus verba fecerunt, ut hanc legis partem commendarent , fuere 
amplissimi TREILHARD, REAL, et FAURE. Profitentur, eam non, nisi post longam di- 
sceptationem , fuisse aeceptam , cum agnoscant, communem esse regulam, ut his in cri- 
minibus jus persequendi et puniendi illis magistratibus competat, in cujus territorio 
crimen sit commissum , vel ejus, in quod sit protractum. Observant tamen , esse cri- 
mina, qualia sunt, quae Art. 5. enumerantur, quae tanti sint momenti , quod ad 
internam omnium. eiit, ЫТА ЫП, iguarom Jet quonem и communis omnium 
lam, quam perdere voluit , ROR intraverit. Adjiciunt Gallum , qui, extra imperii 


fines, vitae alterius Galli insidias struxerit, manifeste leges suae civitatis violavisse, at- 
que 


mandari, ut peregrinos » qui laesionem sive personis sine etiam bonis alicujus alibi attulerint, quae secu idum. leges. 
Gallicas poena, sive. corpus. alliciente, sive infamiam irrogante, sit punienda, si appareat in terra extranea-de crimi- 
ne illo fuisse quaesitum , Galliae territorium dicta sententia linquere jubeant, vetentque , пе revertantur, antequam; 
ubi oportet, judicium subierint. : 

(1) Vid. Є. Z'Instruct, Crrime Art. 5 et Te 


40 -DANIELIS TIEBOEL(SIEGENBEEK 


que concludunt hinc legis dispositionem justam esse, praeceptisque moralibus certis- 
sime consentaneam (1 ). 

Apparet' igitur, legislatoris' hane fuisse mentem ut non tantum propter politicas 
causas, yertim ek juris etiam principiis, delicta’ foris -commissa ^plecterentur ; quae 
sententia, uti ex superioribus patet , mihi quidem probanda videtar licet universam 
'amplissimor um virorum argumentationem non admittam. ail mp 

Quodsi nunc attentius consideremus, quibusnam ¢ dubitationibus ansam praebere pose 
sint memorati  artienli , , primam atque | gravissimam “illam judico, utrum legislator, 
propter crjmina stricte sic dicta, an propter delicta etiam, poenam inferri voluerit. 
Quaestio, est, a qua plurimum sane pendet quamque adeo paullo diligentius expone- 
mus, Unicuique notum, Jure Gallico adzüissam esse distinctionem inter crimina stricte 
sic dicta, delicta, et contraventiones. (2). Hinc etiam , in "Codice Poenali , sexeenties 
disjunctim. occurrunt, guemadmodum v. c. in inscriptione libri tertii des crimes, des 
délits et de. leur punition: conf. porto Art. 1. C. P. Quod ad articülum 5 atti- 
net, res omni dubio vacat. In eo enim crimina , poenis vindicarida , áccurate descri- 
buntur, ita ut, nequaquam ad. alia, sive crimina, sive delicta’, mee possit. Aliud 
autem est de Art. 7. Verum inquiet aliquis, ubi igitur est "dubitandi ratio? Quae 
attulisti, ea luculenter probare videntur, Jure Gallico distingui inter criminal et de- 
licta; atqui in Art. у. unice memorantur crimina; nihil ergo inipedit j quo ‘minus de 
is tantum intelligendum articulum dicamus. “Non ita; adest ratio satis. mériorabilis, 
quamque. suggerit ejusdem 1 Codieis articulus 24" Agitur in capite ‘illo de Ый - Pro- 
curatoris regis, « les forictions (ita legitur in dicto articulo? lorsqu' il s'ágira de crimes 
оп де délits commis hors du territoire Francais, dans: les’ cas énoncés aux articles 
« SB zu seront remplis par ‘le Procureut ‘du Roi , "du lieu ou residera Te prevénu, 
« ou par celui "du, lieu, ou il pourra être trouvé, ou par celui de sa derniére residence 
«. connue." Nonne igitur videri' possit , 'artiéulum 7. ‘ех ‘artic. 24, esse supplendum, ita 
quidem, ut civis in Gallia puniri possit , non tantum' ‘propter crimen, verum вена 
propter. delictum, foris cominissum. Dissentiunt hac de re juris interpretes. Nonnalli 
afirmando respondent , utrumque articulum nimirum esse conjungendum, ita ut їп 
alterum transferatur , | quod, ibi deest, in altero autem diserte EM (3). Negi vito 
CARNOLUS (4). | ; | ТЕ 

411 13{ : 4 "vi f Ns | " TL 
Ст з, Vid. Discours à la stance du 7 Noy. 1808. Motifs du с. distr. Cr. ЫР mM Um ua 
(2) Vid. v. gre Art. 1. Cod, d'Instr. Cr, L'action en réparation du dommage causé par un crime, par un 


délit, ou par une contravention etc. , 
ETT» ;Memorandi. hic sunt. LE, GRAVEREND Traité de la legislation Criminelle en France. tom. T. p. 99° nb. "3. 
SIREY Receuil; des arz£ts tom. 17- Р. 2» р. 24% Ct BERRIAT DE эт. ERDE, Çoürs de arol Crinisel, 2 TAR Р. 34, 


яо. 3 Ct he ' 


(4) Vid. CARNOT de Instruction Criminelle ad Art. 7. totis І. ре 57+ 


RESPONSIO A» QUAESTIONEM JURIDICAM. "m 


Pertinet huc causa, ante aliquot annos coram tribunalibus Gallicis acta, quam to- 
tam afferemus, praesertim cum diversam judices in ea pronuntiaverint sententiam (1): 
Civis quidam Gallicus , qui surreptionem fraudulosam (escroquerie) Cod. Poen. Art. 
405. inter delicta enumeratam , ab aliis civibus Gallicis in regione peregrina passus 
fuerat, postea adversus eos, in Galliam reversus, querelam movit. Hane ut eluderet , 
unus é reis, cai Langii nomen , fori éxceptionem proposuit. 

Qui primum sententiam. dixerunt, existimaverunt, judicem tantum loci, ubi fraus | 
commissa esset, de.querela illa pronuntiare posse, quoniam factum , foris perpetratum , 
delictum esset, nullaque iis de delictis judicandi concessa esset facultas (2). Verum 
longe aliud placuit Curiae regiae Colmariensi, ad quam appellatur fuit, quaeque variis 
rationibus usa, sententiam judicum inferiorum improbavit (5). 

fue и: el eH лр : Li- 

€ 1) Vid, judicium diei 23 Aug. 1820, apud sIREY tom. оо, P. 2. р. 336. 

(2) Ipsas sententias, quales eas refert SIREY, adscribam: 17 Мой? 1819, jugement du tribunal correctionnel 
de Colmar, qui declare les parties plaignantes non receyables, s Considérant, que la teneur des articles 5 et б. 
s, et notamment des articles у et 24. Cod. d'instr. crim., doit faire envisager les exceptions de Lang, comme n'étant 

» point sans fondement; qu'en rapprochant de ces articles les pensées, qui ont servi à leur confection, on remarque , 


. sw que le législateur w а entendu eyoquer del'étranger pour exercice de la justice répressive , quant aux actes répré- 


hensiblés commis de Francais à Francais hors du royaume , que les crimes seulement, et non, ce qui est qualifié‏ وو 
délit , aux exceptions près portées раг les art. 5 et 6. dudit Code; qu'on ne peut supposer , que lors de la rédac-‏ » 
з» tion du Cod, d'instr. crim, l'expression de crime eut encore renfermé celle de délit , puisqu'a cette époque déjà‏ 
les orateurs du gouvernement avaient formellement établi les distinctions de crime, délit et contravention; qu'il‏ > 
„тешне dons. de ces dispositions de la @, et de.la circonstance; ея пе s’agit, au cas particulier, que d'un dé-‏ 

» lit; „Ја certitude, que les exceptions sont fondées,” 
(3) Judicium ejusmodi est: ,,La cour; considérant, que l'article 7. du Code d'inst, crim, ; si on ne s'atta- 
з» che qu'au texte et à la lettre, n'est applicable > que lorsqu'il y а crime, mais qu'il y а plusieurs motifs pour faire 

» l'application de cet article, aussi lorsqu'il y a délit 5., $ 
19, Dans le Code d'inst. crim, le legislateur confond très souvent, les ‘mots Де crime et фей, et semble les as» 


Ht similer ‘dans leur application. 


int Cet! article 7+ est absolument | isolé des articles 5 et 6, qui précédent, ces deux articles portent, qu'un 
» Francáis , qui s'est rendu coupable , .chez l'étranger, d'un crime attentatoire à 14 sureté de l'état, peut ёге рош» 
эз Suivi | et jugé en France , quand même il- ny serait pas rentré, et qu'il en serait absent: au lieu que l'article 7; 
»» porte, qu'un Français, qui s'est rendu coupable d'un crime envers un autre Français chez l'étranger, devient 

s» justiciable dés tribunaux "Francais, si trois conditions se rencontrent , savoir: 1°. si le coupable ést, de retour en 
5 France; 2°. s'il n’a pas été poursuivi chez l'étranger; 3°, si le Francais oflensé a rendu plainte en France: ces 
» trois circonstances semblent n'avoir aucun trait à la considération, si c'est un crime ou un délit; elles militent 
s»egalement dans le cas du délit et du crime, et il y a paritt de raison, en l'un et l'autre cas,.pour juger la con- 
s, testation en France, et ne pas la porter chez l'étranger, 

» 39. Il semble d'ailleurs, .qu’il,est de l'intérét public national, qu'en matière de délit , comme en matière de 
s» Crime, des Francais, dont Pun est coupable envers l'autre, dés qu'ils sont tous deux présents en France, y soient 
s» jugés plutôt, que chez étranger. <. ; ; { 1 

gs 4°. La lecture attentive de Particle 24. du Code d'instr. crim,, semble tendre sensible; que l'article 7. est ap-. 
a» plicable aux délits comme aux crimes, puisque cet article 24, les confond, 


Е А PIX 


43 DANIELIS TIEBOEL SIEGENBEEK 


Licet multa, uti ex iis, quae attuli , patet , ab utraque parte satis probabiliter dis- 
putari possint, mihi , postquam diu dubius haeserim, affirmantium opinio. videtur ad- 
mittenda , quamquam dissentiat WENSIUS, qui CARNOTUM auctorem sequitur. Ete- 
nim argumenta, quae affert vir doctissimus, rem, me judice, nequaquam conficiunt, 
neque satis refutant ea, quae memoravit Curia Colmariensis. Fateor, me non eam cum 
Codice de methodo procedendi in causis criminalibus contraxisse. familiaritatem , ut 
dijudicare possim , utrum jure, nec ne, dixerit curia, criminis et delicti nomina in il- 
lo Codice saepius confundi ; at tantam auctoritatem. curiae concedendam arbitror , ut 
censeam, eam non sine idonea causa tale quid pronuntiasse. Quod autem dicit cAR- 
NOTUs, cujus verba referam, « l'article premier a établi en effet une ligne de démar - 
« cation trés prononcée entre les crimes, les délits, et les contraventions; et l'on ne 
« peut supposer , que le legislateur ait entendu les comprendre tous sous la même deno- 
« mination dans l'article 7, qui fait partie du méme chapitre" , non multum mihi efli- 
cere videtur. Huic nimirum argumentationi alteram liceat opponere, quod, nisi ad- 
mittatur nostra opinio, non quidem in eodem capite, verum non longe a se invicem , 
duo legantur articuli, qui nequaquam conciliari possunt. Nam, quo tendunt verba; 
lorsqu'il s'agira de délits , commis hors du territoire Français, in 4.14. obvia , nisi 
Galli etiam propter delicta, foris commissa, in Gallia puniri possint? Quid , nonne 
convenit hoc iis, quae ex orationibus super hac parte habitis, citavi? Nonne, quem- 
admodum is, qui vitae civis insidias struxit, dta et qui alterius bona fraude Pharos | 
leges civitatis violasse censendus est? ` $ 

Recte igitur , ut opinor, contendit curia , eandem esse in delicto, quam in crimine, 
puniendi rationem. Objicit Wensius difficultatem probationis, sumtus de publico in 
illam impendendos, aliaque, legislatorem potuisse movere, ut de criminibus tantum , 
non de delictis constitueret: sed, ubi salus civitatis juriumque securitas contrarium 
efflagitat, haec nihil valere debent. Porro urget, quod, licet omnia vera essent, ni- 
hil probarent, quum etiam aliis in locis, ubi similis apparet ratio, de criminibus 
et delictis diversa praecipiantur. Verum dubito, an exemplum, quod allegat, de ra- 
tione nimirum, qua in criminibus et delictis conatus Cod. poen. Art. 2 et 5. puni- 
tur, per omnia quaestioni, de qua agimus, simile sit. Quod praeterea dicitur , legem 

poe- 


» 5°. Enfin les commentateurs de notre législation —. un seul steals sont tous d'avis, que cet Art, 7. 
» doit s'etendre aux délits, comme aux crimes. ! ^ 
„ Par ces motifs, a mis l'appellation , et ce dont est ние; au néaht: émendant, sans s’arréter aux exceptions dé- 
- o , renvoie les parties à se pourvoir au tribunal correctionnel de Colmar, pour у être jugés au fond par 
>> des juges autres, que ceux quiont rendu le jugement dont est appel, condamne Samuel Lang, demandeur enex- 
aj ception, айх depens.”? i 


RESPONSIO Ар QUAESTIONEM JURIDICAM. 43 


poenalem oportere diserte statuere, multum valet, si agatur de legibus ferendis, 
parüm si difficultas, quae iis inesse videtur, explicanda sit. Denique quod affert 
WENsIUS, omne, quod contra juris rationem est admissum, non esse protrahendum ul- 
tra disertam legis dispositionem , nos non curamus, quum nobis non, quemadmodum 
viro doctissimo, videatur juris rationem non sinere, ut civitas poenam sumat de facto 
foris patrato. 
- Si, ut ad alia transeamus, dispositionem utriusque articuli 5 et 7 accuratius inspi- 
ciamus, apparebit, aliquam esse inter utrumque differentiam. Crimina adversus 
rempublicam severius puniuntur, quam quae adversus privatos committuntur. Art. 5. 
cavetur, unumquemque , qui unum ex memoratis criminibus commisit, semper puniri 
posse, non addita distinctione , utrum jam in regione peregrina poenam passus sit, 
nec ne, quod secus est in criminibus, quibus laeditur privatus, ut docetur diserte 
Art. 7. Ratio est, quod crimina Art. 5. memorata gravissima sint, atque ipsi ci- 
vitati maxime noxia, ita ut fere non leviorem poenam, quam capitalem mereantur. 
Praeterea observandüm , in criminibus publicis accusandi potestatem etiam .procura- 
tori regis ratione officii competere, dum in privatis laesus tantum jus habeat quere- 
lam movendi (1); in illis etiam adversus absentem, in his non nisi adversus rever~ 
sum judicium institui posse. - Sequitur hinc, licere propter crimen publicum. reum 
etiam per contumaciam condemnare, cujus condemnationis graves sunt effectus (2). 
Unum illud, in quo majus quid continet Art. ; hoc est, quod eo indistincte mentio 
fiat omnium criminum. , 

Comparata ita utriusque Art. dispositione, alias quasdam difficultates, quibus ansam 
praebent , paucis examinabimus ( 5). 
Ita, primo loco, rogare possit quis, utrum propter falsum commissum in notis et si- 
glis, quae publico nomine, vel aureis argenteisve opificiis , vel chartis diversi generis, 
aliisve rebus imponuntur, poena possit irrogari. Constitutum hoc reperimus Codice 
criminali regni Belgici (4). Recte , ut videtur, negat CARNOTUS n°. 5. Notae enim illae 

е еб 


C1) Ante Codicem, quo nunc utimur, поп idem juris erat, Poterat enim Gallus semper puniri in Gallia, prop- 
ter crimen commissum adversus civem Gallum in regione peregrina. Vid. JoussE trairé de la justice criminelle, 
tOM. le f. 428. et LE GRAVEREND J, l. р. 08, n. Ie 

Са) Vid. Code dinstr. crim, A. 471, 476. et Arrét de la cour de cassation арий PAILLIET ad Art. 

Сз) Non assequor, quid sibi velit quaestio а WENSIO inter multas alias proposita, an nimirum poenae locus sit, 
si in nummis extraneis, per Galliam usu поп receptis , falsum sit commissum. Existimat, si unice spectemus Art. 5, 
affirmandum videri, quoniam ibi tantum sermo est de nummis usu receptis, non addito loco, ubi recepti esse de- 
beant. Contrarium tamen verum esse ostendit ex comparatione 477.132, 135, 134. Cod. Poem. Verum mihi nulla 
omnino adesse videtur dubitaüdi ratio, quum dicatur in Art. 5, de monnaie nationale ayant cours, atque igitur 
tantum de iis nummis , qui in Gallia cusi suut , neque de exteris agatur, Vid. diss. laude р, 104. 

C4) э Arte 2, Ingezeteren van dit Koningrijk , zich elders schuldig. makende aan misdaden, door welke de veie 


F 2 1 رو‎ lige 


44 DANIELIS TIEBOEL SIEGENBEEK 


et siglae non continentur generali nomine szgi/; (sceau de l'état), quo usi sunt 
legislatores, neque licet a paritate rationis argumenta in contrarium deducere, Ae- 
que facile dijudicatu est, quaenam crimina intelligenda sint, civitatis securitati no- 
сеге, (crime attentatoire à la sureté de l'état), omnia nimirum ea, quae nominatim 

indicantur, Codicis Poenalis 7. Ш. 122. 1. c. 1. REGY | 
Majoris momenti quaestio est, num civis, qui matrimonium jam iniit, eoque non= 
dum soluto in- peregrina regione uxorem duxit, deinde in Galliam reversus ab alte- 
ra illa uxore bigamiae possit accusari. Ratio dubitandi inprimis in eo sita est , quod 
secundum Art. у. requiratur ad accusationem juste instituendam, poenamque infli- 
gendam, ut laesio illata sit Gallo, isque querelam moveat, nulla vero habeatur ratio 
laesionis extra Galliam a Gallo peregrino.illatae. Existimat hinc GRAVERENDIUS , in 
casu proposito secundam conjugem , tamquam. extraneam , non esse audiendam (1). 
Mihi autem liceat a viri egregii sententia discedere. Existimo, feminam , quae. Gallo 
nubit, non amplius esse extraneam. Per matrimonium enim jura civitatis. Gallicae 
acquirit (2) ideoque, ut recte monet BERIATUS SANCTO PRICIUS, civis Gallica. est 
habenda (8). Affert quidem GRAVERENDIUS, si hanc admittamus opinionem, pere- 
grinam eo ipso temporis momento, quo Gallo nubit, civem Gallicam fieri , sequi 
Gallum numquam peregrinam uxorem ducere posse, atque Art. 12. nullam idoneam 
continere sententiam , nullaque de causa Codici Civili esse insertum (4 ).. Verum, 
ni fallor, eodem Шо Art. Cod. Civ, omne illud jus constitutum est, illo. sancitur , 
peregrinam Gallo nubentem ejus conditionem sequi, atque igitur Gallicam civem бегі, 
neque assequor, quomodo, dum haec yera sint, dici possit sine idonea ratione Co- 
dici insertus. Pertinet ad hanc quaestionem judicium. a Curia Cassationis latum , 
quod refert stREY (5). Sarrazinus quidam militum praefectus Gallicus, anno 1810 
in Angliam trajecerat, ibique, licet jam anno 1799 in Italia nuptias contraxisset, no- 
vum inierat matrimonium. Hunc, post aliquod temporis spatium in Galliam rever- 
sum. 


» ligheid of welvaart van hetzelve ‚ of yan deszelfs gouvernement wordt benadeeld , of in gevaar gebragt, ‘of aan 
>» het namaken van inlandsche geldmunten, of het valschelijk namaken, of vervalschen yan eenige instrumenten , 
> Zegels , stempels of merken, welke op openbaar gezag, binnen dit Koningrijk gebruikt worden, Zullen mede 
» naar dit Wetboek gestraft worden.” 

Ст) Vid, Le GRAVEREND l, l. р. 98 et 99. 

C2) Vid. Cod. Ciye Art. 12. ,, L'étrangére, qui aura épousé un Francais, suivra la condition de son mari." 

Сз) Vid. BERRIAT DE ST. PRIX Z, J р. 36. obsery. 5. по, 3. 

C4) Conf, 1, 2. pe 99. S'il en était ainsi, si comme on a prétendu , l'instant ou la qualité d'épouse et celle de 
» Francaise se fixe simultanément sur l'étrangére épouse, sont indivisibles, et sl n'existe pas un moment, ou le 
»Crime, que peut former le mariage’ contracté avec elle, puisse être reputé commis envers une étrangère , il faut 
» donc soutenir, qu'un Francais n'épouse jamais ûne étrangère, et que l'Art. 12. du C. Ge, qui sert pourtant de 
» base au systéme que jê combats, est un nonsens dans la loi.” 

C5) Vid. judicium diei 18 Febr, 1819. apud sIREY réceuil. fi 19, р. 1. page 338 Segas 


RESPONSIO Ap QUAESTIONEW JURIDICAM. 45 


sums, bigamiae accusavit secunda conjux, mulier nempe illa Anglica.. Defendit Sar- 
razini causam SIREY , quae etiam causa, ut monet WENSIUS, multas in facto adjunc~ 
tas habebat rationes admodum singulares. Curia tamen judicavit, mulierem peregri- 
nam , Gallo nubentem , civem Gallicam fieri, adeoque recte querelam de bigamia 
movere posse. ‘Non enim ipso jure nullum erat matrimonium , quod in Jure Gal- 
lico locum non habet, verum subsistebat , donee judicis sententia nullum declara 
retar (ï); Pronunciatum igitur est, Sarrazinum jure esse accusatum, eümque de bi- 
gamiae crimine esse judicandum. ‚ 
‘Commode porro‘ hic disputari potest, quid juris sit, si crimen in Gallia coeptum, 
atdué' extra ejus fines consummatum sit, reusqué non fuerit reversus. "Ponamus se- 
quentem casum. Gallus in via publica, prope Galliae fines, civi ejusdem regionis ali- 
quam pecuniae summam furto aufert. Hic farem persequitur, at’ cum ultra fines 
pervenerint, ab eo occiditur, Res defertur ad judices Gallicós;^poteruntne illi per 
contumaciam furem homicidii condemnare ?. Hujus causae decisio mihi quidem non ita 
facilis videtur (2). Existimat wenstvs illud affirmare CARNOTUM , licet in loco, ubi 
eani rem attigit, tantum. agat de publicis criminibus (3). Optandum fuisset, ut vir 
amplissisimus accuratius illa, quae citat, judicia exposuisset , quo melius de ejus senten- 
tia judicari potuisset. Etenim nunc, licet concedam: WENSIO, ultima illa verba, quibns 
utitur CARNOTUS ‚зї еа de privatis criminibus accipiamus , quodammodo videri su- 
pervacanea, ex iis tamen conficere: non audeam , JCtum nostram quáestionem: affir- 
mavisse. Quodsi diligenter attendamus ea, quae Codice Gallico hac de re sancita 
sunt, dubito, an non in causa proposita , propter fartum tantum in Gallia commis - 
sum; juste poena iníligi. possit, quoniam Art. 7; expresse requirit , ut delinquens 
fuerit-reversus (à son retour en France); neque. ergo Вебе de crimine foris com- 
mísso puniri debeat (4 Jer 
Sed 


„С т) Vid. C. C. Аг. 488.5, L'époux з au préjudice duquel а été contracté un second mariage, peut en de- 
, mander Ма nullité ıd) vivant: méme de l'époux, qui etait engagé avec lui:?* videtur autem dicendum, tale matri- 
monium. omnes effectus! а parte uxoris, quae in bona fide fuit у producere, argumento drt. C. C. 28. 

1С 2) Sponte patet hic tantum de criminibusj quibus laeduntur privati ; sermonem-esse , quum propter publica чь 
mina, quae continentur 4/72 5, ‘etiam absentes condemnar? possint, ut supra docuimus. 

C32 . Vids CARNOT д: te adi Art. 5, no., La poursuite: dun’ crime commis en France, lors Шан qu'il n'au- 
rait recu. son ‘complement qu'en pays étfanger, appartient.aux tribunaux Francais. Celut qui s’en serait rendu Colle - 
pable ; devrait» étreijugé et puni: par! les tribunaux pa "lors — qwil.ne serait pas rentré en France ( AR- 
RED, du.18 M yril: et 4 Моул 1806 Ji > sir.. 2 i» 2 

C42) Timide meam qualemcumque protüli ар!ю{дпеш Маш, praeterquam quod res mihi non satis probata videatur, 
obstat magnum in jurisprudentia noinen, MERLINUS, ; atque Curiae supremae auctofitas, Agitabatur nimirum anno' 1804 
in Gallia quaestio non multum. dispar. Curiae supremae judicandum erat, Î del ıcénatu merces prohibitas in Gal. 
liam. vehendi у eumque. secuta rebellione: armata , qua. repulsi fuerant, qui vectigalibus: colligendis praepositi, e ter: ^ 
sitorio Gallico in Belgicum transierant, Judices, ad quos res erat perlata, poenam statuere noluerunt de facto, in terra 


F 3 d exe 


46 DANIELIS. TIEBOEL SIEGENBEEK 


Sed fingamus, civem Gallicum crimen | foris. adversus. popularem. commisisse, at- 
que eam ob rem a judice peregrino per contumaciam esse .condemnatum ; redit 
dein in. patriam :. potestne denuo, in judicium. vocari accusante laeso ?. Non credo. | 
Sed. sententiam non est passus. Recte, verum illud art. 7. non requiritur, | Suffi- 
cit tantum, si in regione peregrina judicium de eo fuerit latum, s'Z/ wa été pour- 
suivi et jugé en pays étranger (1). At objiciet forsitan aliquis, nonne ejusmodi sen- 
tentia in terra peregrina adversus Gallum lata, si aufugerit- hic у in. Gallia; exsecu- 
tioni est mandanda? Existimat cARNoTUs hic distinguendum esse, utrum nimirum 
condemnatio tendat ad poenam, an vero ad damni reparationem. Quodsi prius locum 
habeat, dubium fere non est, quin negando sit respondendum. Nam si magistratui 
facultas non concedatur, nisi in casibus Art. 7. definitis, aliquem in judicium vo- 
candi; quorhodo ei licebit, poenas alibi pronuntiatàs infligere? Accedit, quod ex 
comparatione Art, 2125. €. C. confici potest, hanc^etiam fuisse legislatoris men- 
tem (2). Cavetur ibi, hypothecam ex judiciis in terra-peregrina latis non. posse 
constitui, nisi haec a tribunali Gallico fuerint confirmata, atque decretum fuerit, ea 
exsecutioni mandari posse. Quodsi igitur, in causis civilibus, vim non sortiantur ju- 
dicia peregre lata, merito statuere mihi videor, illud. neque in judiciis criminalibus 
obtinere, quae porro examini ulteriori subjici non possunt. Aliud forte statuendum 
de condemnatione ad damni reparationem , quoniam, ut memoratus docet articulus, 
judicia, in causa civili pronuntiata, confirmari possunt. j 

Hactenus non attigimus rationem , qua ejusmodi crimina in Gallia judicari debent ; 
quod tamen , cum variae etiam hac opportunitate moveri soleant quaestiones, praeter- 
mittere nequaquam licet. Ita у, c, accidere posset, ut laesus, qui querelam instituerat, 
deinde.ab ea desisteret, , Mihi quidem in. arbitrio. laesi positum non) esse videtur , 
quominus judicium ad exitum deducatur. Potest laesus, non instituenda querela ef- 

fi- 


extranea admisso. Horum decretum perperam esse interpositum; ntque vi et effectu esse destituendum , censuit MER- 
LINUS , sequenti usus exemplo, ut sententiam suam confirmaret, : s, Supposons qu'un. étranger: commet! un vol sur la 
» frontière, poursuivi par la personne qu'il a volée un peu au. dela des limites de notre territoire, il retourne sur 
a elle et Ја tue, qu'ensuite trouvé, en France il y.soit.arrétó j et. traduit. devant nos tribunaux ,a quelle peiné devait 
وو‎ il être condamné, a celle du ,simple vol ? Non, mais à celle de vol accompagné -dhomicide ; cependant Varte, 13. 
»» des délits et des péines porte , que les étrangers. пе peuvent être; jugés, ni punis: еп France pour les délits, qu'ils 
» ont. commis hors le territoire Francais, donc et dans: cette hypothèse , le fait. commis hors du territoire, ainsi 
„» que le fait commis sur le territoire, devrait: étre consideró ,; comme des éléments d'un méme délit complexe 
a commis sur le territoire." Hinc Curia decreto suo diei 2 Nov. 1806. viri sententiam confirmavit, Receuil des 
arréts par SIREY 7e Pe Ie Page 516. cf, номам diss. Jé e 66: et on qui Merlinum "e 

Сіл. Ch canwOoT, debe art. 7e: nosys ' j 

(2) Art. 2123 inf. C. C. L?hypothéque ne peut pareillement resulter des jugements rendus en pays étranger, 
qu'autant qu'ils ont été declaré executoires par un tribunal Francais, sans préjudice а ener’ ‘contraires, qui 
peuvent étre dans les lois politiques, ou dans les traités. i Sef Ta 


RESPONSIO AD QUAESTIONE 1 JURIDICAM. 45 


ficere у wt a ;judiee sih crimen non inquiratur; at, simulac res ad procuratorem regis 
est delata , non committendum, ut temere retractetur (1). Manifestum est, in ejus- 
modi judiciis poenam secundum legis Gallicae constitutionem esse infligendam. Nam 
licet in Art, 7. nihil hac de re dicatur, atque juris rationi convenire multis videatur, 
utea, quae in loco, ubi committitur delictum , viget, poena infligatur , patet tamen 
normam Art.5. praescriptam servandam esse. Porro, uti monet WENSIUS, nihil est, quod 
-mobis suadeat, ut existimemus , voluisse legislatorem , ut judices Galli legum extranea- 
yum.auctoritatem tuerentur. sed magis, ut juris relatio inter cives, quae Gallicis !e- 
gibus regitur, etiam in terra peregrina consisteret, neque soluta intelligeretur ( 2). 
Sed. quisnam judex de crimine cognoscet? Art. 24., quem supra attulimus; tres me~ 
morantur ,. procurator regis ejus loci, ubi domicilium habet delinquens, aut ejus loci, 
ubi est eomprehensus, aut ejus denique loci, ubi constat eum postremo habitavisse. 
Existimat: CARNOTUS , quodsi concurrant accusatores, potiorem esse eum, qui prius 
actionem instituit, si simul egerint, rem» judicandam esse in.loco, ubi jam habitat 
delinquens..(5)..- Videri forsitan nonnullis possit, quodammodo ‘hic distinguendum 
èsse, an. ejusmodi Gallus, qui foris deliquerat, sponte in patriam reversus sit, 
an eo fuerit coactus, naufragus v. c. у obses, captivus, Huamanitate ductus illud 
ait CARNOTUS (4), iniquum judicans, alicujus infortunium poenae opportunitatem 
dare. Neque etiam diffiteor, illud perquam durum esse, verum lex simpliciter pos- 
tulat, ut fuerit reversus ( à son retour): vereor igitur, ne, hanc distinctionem admit- 
tentes , a voluntate legislatoris aberremus. git sino 

- Possem hic in-explicanda hacce juris Gallici doctrina subsistere, nisi quaedam 
superessent , quae sine negligentiae reprehensione praetermittere non liceret. Facile 
unicuique in mentem veniet, rogare, quemnam igitur effectum habeat condemna- 
tio, in regione peregrina facta; porro, an crimen ejusmodi locum det graviori poe- 
пае, novo crimine perpetrato, infligendae ( recidive ), ac quonam tempore iis prae- 
scribatur. Ad singula deinceps respondebimus, Supra jam quaedam disputavi- 
mus, ad primam quaestionem pertinentia, ubi inquisivimus, utrum liceat poenas 
foris pronuntiatas in Gallia infligere. Tenendum, condemnationem in extera regio = 
ne factam, ibi tantuni valere, ubi valent leges , secundum quas facta est. Si quis 
igitur poenam subiit infamiam irrogantem ; in Gallia infamiae macula notatus non 
censetur (5). Quodsi scire velimus, an propter crimen, peregre commissum , locus 
sit grayiori poenae ubi secundum accesserit delictum, ajpadverere debemus, quae 
1 uni- 


(1) CARNOT ad Art. 6. по. 6. 
(2) Vid. WENS. Diss. l. pe 15. 
UC3) Carnor 22 Art. од. n0. 8. 
C4) А K ad Art. 7. ло, 13. | : 
Ст) Conf, BERNIAT DE ST. PRIX р, 83. j, Mais Pa t'il aussi contre le delinquant Francais, condamné de sotte 
وو‎ par 


43 x /DANTDTELIS TIEBOEL SIEGENBEEK 


universe. ea de те Codice)Poenali sunt constituta. Arii 56, dicitur , ut quicumque 
faerit damnatus propter crimen aliquod:, alterumque commiserit, secundam poenae 
'qualitatem. gravius puniatur. Hine requiritur, ut fuerit damnatio, atque sponte pa- 
tet, si; damnatio locum habuerit in terra peregrina, graviori; poenae: loeum поп esse, 
quum , ut dixi , talis condemnatio in: Gallia nullam vim habeat: (1).:: Aliud est, si 
damnatio in Gallia locum habuerit. |. Denique dubium fere esse non potest, quin cri- 
minibus: illis: eo } quod praecipit lex Gallica, tempore praescribatur, Poena enim se- 
eundum leges Gallicas infligitur у atque , cum non exceperit crimina УНУН НП КИН 
eadem etiam in iis. рїїпсїрїа вегуапда sunt (2). 994 sri ий saio cte 

Sie; ut spero, leviter saltem , exposui. doctrinam juris Gallici ,: did: ad delicta a 
Gallis extra patriam suam 'commissa. | Verum ab hoc argumento: desistere. ‘non pos- 
sum, misi duas attigerim quaestiones , quae поп directe quidem, verum quodam- 
modo tamen ‘eo referri possunt.- Facile accidere. potest, ut Gallus quidam: peregre 
extraneum, ejus , in.qua-degit , regionis civem; delicto laedat, Quodsi comprehenda- 
tur, sine dubio secundum leges hujus. regionis judicandus est. Verum ponamus eum, 
ut poenam effugiat, in Galliam redisse: poteritne tradi, postulante'altera illa civitate ? 
Existit de hac re decretum Imperatoris, quo statuitur , ‘ut, si quando talis: postulatio 
fieret y Imperator, causa cognita, auditoque ministro, qui rébus judiciariis praeest , 
quemadmodum. ei videretur y- decerneret (5). , RED! moie eb poll bib 

. Secunda, quam ante oculos habebam, quaestio , huc et Gallus quidam: in. citi- 
tate extranea, a copiis Gallicis occupata , crimen committit, qua hanc::civitatem іејиѕ- 
` ve cives laedit. .Ubinam] judicandus est? in. Gallia, an, vero in regione illa. peregri- 
na? Equidem non. video, quomodo ex legibus Gallicis demonstrari .possit;;- ejusmodi 
hominem in Gallia esse judicandum,. Eo enim requiritur; ut civis Gallicus. delicto 
laesus sit. Perhibent nonnulli talem tractum , a Gallis. ¡occupatum , videri. hanc ip- 
sam ob. causam Galliae partem есеге, | Placuit hoc Curiae. Assessionum, in , tractu 
Pyrenaeorum versus orientem. | Haec Gallum puniri jussit, propter. crimen , in, Cata- 
lonia adyersus Hispanum commissum , eo, tempore , 989 exercitus Gallicus regionem 


Tt Mawar e id cif: 7132 yn inate àl- 


эз par exemple, que.frappé a l'étranger, d'une peine opérant la mort: civile; il soit consideré comme mort. civilement 
эп France? Non.” Conf. RICHER) de, la mort civile 1, 1. Se Be. per Bo. eie tries SOO "Irt 

(2) Observat WENSIUS p. I5, judicem’ in determinanda poenae mensura attendere posse, e ad id, quod accusatus 
aliquando peregre admisit. Ita jam, uti porro monet , respondent antiqui juris doctores apud BAVONEM in prasi et 
theoria criminali $. fartum io. 68} propterea quod rens perseveravit ih malitia delinquendi, ^ Alf бего in casu 
proposito poenam propter iteratum delictum inferri- posse existimaverint, quos inter CLARUS —— € 1. 5 §. 
furtum no. їз. Humanius sensit RENAZZI Elementa 1. ТЇЇ. ¢ 5. HO. 8. e IU 2 TOZZA) r 

(2%) Le GRAVEREND J. l. р; 69. no. 3. Principia illa continentur C, d'instr. D Atte Sin Seg gat 

Сз) Cf. Décret imperial rélatif au cas, ou un gouvernement étranger demanderait ERNE hs 
ргеуепп d'avoir commis un crime contre des étrangers, sur le territoire de ce gouvernement зз. diei од Oct; 1817, 
Bulletin des loist tom. 15. anni 1811, no. 74094, Add. Clar. KEMPER Jaarboeken yan het Franseha regt 102. з, 
Darts 3 р. 143. 1 н 


RESPONSIO an QUAESTIONEM JURIDICAM. 4g 


illam tenebat, quam Galliae jam accensendam: esse Curia. judicabat Са). At melius, 
me judice, pronuntiavit Curia suprema , quae hanéce sententiam rescidit, quippe 
quod sola óccupatio a militibus facta non efficeret, ut regio aliqua ad Galliam per- 
tinere videretur, quum jura civitatis Gallicae incolis concedi non possent , nisi per 
documentum publica auctoritate ea de re editum, quod nunquam obtinuerat (2). 


di А 4 "n ) Б L- 


“Quid Codice dé methodo procedendi in causis ÊR ا‎ de pu- 
niendis delictis , a peregrinis, extra Galliae territorium, commissis, 


Vidimus cap. IL peregrinum, qui civem, vel etiam civitatem universe laedit, si 
eum prehendere possit, recte ab illa civitate puniri, quippe cujus consilium est, 
ut se suosque cives,» quantum fieri possit, adversus omnem omnino juris diminu- 
tionem tueatur,. Hocce principium admiserunt quodammodo juris Gallici conditores, 
licet politicis magis rationibus ducti, Sanciverunt enim Art. 6. Cod. @instr. crim., 
ut peregrini propter crimina Art. 5. enumerata, quaeque $. 1. Auj. cap. exposui- 
mus, in Gallia perpetrata , puniri possent, sive in Gallia fuissent comprehensi, sive 
а summo imperante. peregrinae regionis traditi. Cette HERGE pourra étre étendue 
aux étrangers, qui auteurs ou complices des mémes crimes, seraient arrétés en 
France, ou dont le gouvernement obtiendrait Ülextradition. 

Quaestiones, quae ad hunc articulum moveri possint, nullas fere video, quum 
quod $. praec. dictum. fuit, pro maxima parte etiam hic valeat. Peregrinum v. c. 
propter delicta foris commissa , puniri non posse, sponte patet. Causae enim, prop- 
ter. quas. poena. juste infligitur, accurate Art, 5, enumerantur , neque ad alias extendi 

.potest.constitutio. At inquiramus rationes, quibus moti Gallici legislatores hanc 
constitutionem. Codici inseruerunt. In summo imperii concilio ea de re fuit delibe- 
ratum, atque illustr. TREILHARDUS, cujus verba supra memoravimus, ita constitutum 
docet propter criminum gravitatem, delinquentis audaciam, et commune gentium 
commodum ; GRAVERENDIUS legis originem  quaerendam putat in relatione, quae 
conspicitur inter moratiores gentes , easque amicas, cujus vi nonnulla ad communem 

securitatem Sibi invicem concedere ac praestare obligantur (5) (4). P 
2 i= 


(1) Vid. 4rrét du 17 Noy. 1817. apud SIREY tom, 18. f. І. page 178. 

C2) SIREY ibidem р. 179. Antea aliter iudicaverat curia : arrét du 18 Oct. 184. apud eundem.,!fom. 12. p. T. 
p: 122. Verum haec causa multaj habebat singularia, quoniam crimen commissum erat, ante promulgatum Codicem 
poenalem anni 1810, iudicium vero postea demum institutum. Vid. porro WENSIUS f. 119. 

Сз) Vid. 1. 1. p. оў. s L'on sent que l'espèce de solidarité ; qui ‘existe entre toutes les nations civilisées et 
>» leur gouvernement , lorsqu'elles ne зопс раз en état de guerre, a du dicter une semblable disposition pour prévenir, 
э» autant qu'il est possible, les manoeuvres désastreuses, dont l'effet est de bouleverser l'état en sapant les fondements 
a) sur lesquelles il repose. Add. MONTESQUIEU /'Esprit des lois y. 5. 4 

C42 Non satis accurate huncce articulum exposuit ABEGG, Z. J. р, 9o, cum dicit: gy ein auslinder kann wegen 


G der 


^o DANIELIS TIEBOEL SIEGENBEEK 


` 


Lubet ultimo loeo paucis. memorare causam. plane singularem , „quam nuperrime 
relatam. vidi, quamque hic adjungere haud absurdum judico. ( 1). Ante aliquod 
temporis spatium in Belgio ancilla nobilis civis urbis Cortraci in judicium fuerat vo- 
cata , ob. furtum commissum atque raptum minoris. Haec nimirum, cum domini sui 
filia , quae a patre de mutando religionis cultu dissenserat, in Galliam aufugerat, mag- 
nam simul auferens pecuniae summam aliasque res satis pretiosas, Cum paullo post 
Dunkercae fuisset comprehensa , magistratus- Belgici a Gallicis obtinuerant, ut sibi 
traderetur.. Interea saepius jam tentaverant alii, ut ancillam ‚ data pecunia ,. corruptis- , 
que ministeriis, e carcere liberarent, donec tandem morbum , ut videtur, simulans , 
atque; in nosocomium transportata , Comitissae cujusdam, cui nomen de Grandville ,. 
ope. custodum diligentiam subterfugeret. Res ad judicem refertur; verum judéx , 
qui Insulis instruendis accusationibus práeést, omnem rei persecutionem: recusavit; 
quoniam crimen , propter quod accusabatur ancilla, in regione extera fuisset commis- 
sum, atque hinc Gallus, qui ei in evadendo auxilium praestiterat, secundum leges 
Gallicas, poenam non mereretur. Hoc decretum, postulante: ministerio publico, re- 
scidit Camera accusationis, quae Duaci est, jussitque simul ream ulterius persequi ; 
eam ob causam , quod, licet delictum non in ipsa Gallia fuisset commissum, regi ta- 
men competeret potéstas edicendi, ut ejusmodi delinquentes comprehenderentur , 
quod' non liceret illud edictum, opem iis ad evasionem ferendo, eludere, quiam 
igitur Comitissa delictum: commisisset, art. 237 ez segg. C. P. vetitum, з 

Haecce sententia denuo , petente Comitissa , submissa est Curiae Cassationis, quae 
eam improbavit, pronuntians , non adesse causas satis idoneas, propter quas ‘Cos: 
mitissam persequi liceret. Argumenta Curiae huc redeunt. Agnoscit regem ; nullo 
interveniente foedere , jubere posse, ut tradatur delinquens extraneus ; atque similiter: 
ei competere jus, talem peregrinum carceri includendi; confitetur porro regiam auc-. 
toritatem inprimis contemnere eum, qui curet, ut hujusmodi délinquens evadere: 
posset, verum arbitratur nihilominus , dispositiones eas, quae in Codice poenali in- 
veniuntur circa evasionem rei jure carceri inclusi, non indistincte applicandas ‘esse, 
omnibus causis, sed tum: demumr, quando delinquens accusatus fuit propter crimen; 
delictumve Gallicis legibus vetitum. Censet leges poenales noz esse’ extendendas’,: 
atque in causa proposita, dictam ancillam non fuisse accusatam propter delictum le~: 
gibus Gallicis vetitum , atque adeo Curiam Duacensem potestatis suae limites: esse 
transgressam. - | 


Ve-. 


dêr im ausléndé begangenen Verbrechen nur dann bestraft. werdén, wen-er: mitselmuidiger an einam der oben cre 
_ wihnte Verbrechen eines Frangésen im Auslande ist, in welghen falle er nach Frangüsischen gesetze. zu. bestralen 
ists”: Etenim non: tantum ,. si ejusmodi criminis socius, verum etiam si ejus auctor est, puniri debet, 
Ст ;ر‎ Vid. Diarium, quod Hagae Com prodit (,dagblad van s* Gravenhage). diei 13 July. 18276 


V £O°=—RESPONSTO AD QUAESTIONEM JURIDICAM. zT 


"Verum mihi, ( ut’ recte etiam’ animadvertit scriptiunculae auctor), Curia Cassationis 
male pronuntiasse videtur. Primo enim ex iis, quibus usa’ est, argumentis , illud facile 
consequeretur. delinquentibus ,: qui in Gallia, dum rex eos tradendos esse edixerit, 
eüstodiuntur', impune cum ab iis; quibus eorum ‘custodia est mandata , tum ab aliis, ad 
evadendum. auxiliuni praestari: posse.’ De) utrisque enim valent argumenta: memorata. 
. Praeterea.hinc etiam effici potest, obligationem , quam cum aliis gentibus contraxit Gallia, 
ad tradendos delinquentes earum gentium in Galliam profugos , nullius fere momenti esse, 
cum unicuique facile eas eludere liceat. Verum non mültum valerent, fateor, hae ratio 
nes, si contrarium disertis verbis Codice poenali esset sancitum. Dixit hoc Curia Cassa- 
tionis, yerum, ni fallor, non probavit, meque ostendit, eam, quam admittit, distinc- 
tionem in jure’ fundamentum habere. Inspiciamus drt. C. P. 257. Sermo in eo est de 
. evaSionéeoruin qui career? includuntur (toutes les fois qu'une evasion de détenus); 
in sequentibus articulis poenae pro grávitàte aut levitate criminum, quae commiserit 
profugus, indicantur. Forte igitur hinc conclusit Curia, quod, cum de gravitate aut 
levitate eriminis, cujus reus erat peregrinus, judicare non posset judex Gallicus, ne- 
que etiam poenam infligere deberet, Verum nonne judex Gallicus, ab accusatore 
publico certior factus de criminis a peregrino perpetrati natura, de ejus gravitate, 
aut levitate judicare posset?  Existimaverunt porro legislatores eum, qui reis ad eva- 
dendum opem fert , auctoritatem , uti dicitur, publicam laedere. Quid igitur, num 
niinus ea laeditur, si civem , quam si extraneum jussu regis carceri legitime inclusum ,: 
evadere curamus? Regi potestas conceditur, jubendi, ut extraneus incarceretur: quo- 
minus alter impune hocce regis jussum eludat, ac violet, non prohibebitur ? Mihi 
certe persuasum. est legislatorem Gallicum , qui drt. 238. ipsos etiam, captivos enus 
merat, tale quid numquam. voluisse. 


Ita disputationem meam de puniendis delictis lege civitatis , vetitis, atque extra eam: 
commissis, ad finem perduxi. Quaestionem tractavi, quam ab initio jam gravem , in: 
ipso disputationis cursu graviorem etiam esse intellexi. "Tantam quippe deprehendi 
sententiarum multitudinem ac varietatem, tam magnum interpretum sibi invicem ad~ 
versantium numerum, ut parum abfuerit, quin in summos errores dilaberer. Quod- 
si autem reputem , quantum ejusmodi disquisitio afferre possit emolumenti, quin uti- 
lem mihi operam. navaverim: non dubito; an vero vobis, Viri Clarissimi , eam pro- 
baverim, summopere vereor. Saepius multisque in locis justo fui longior , neque illud 
corrigere potui aut studui, quia, quae juveni propria sunt, a juvene mutari posse non 

G 2 cre~ 


52 D. T. SIEGENBEEK: RESP. An: QUAEST; JURIDICAM. 


crederem; ..Déniqüe. nolite. succensere «quod. saepius ipsa. aliorunr yerba mutuave- 
rim, qum, ea, quae referre. volebàm , optime ab. iis; relata. inyenirem. .. Neque, hac 
de causa reprehendendum. me esse.arbitror..: Est enim, aut mihi videtur , harum scrip- 
tionum: finis, non: ut nova próferant juvenes ,' verum: ut. ea ,- quae, diligenti. lectione 
collegerunt ,' congerant) atque .connectant. | Quod .si vobis ji Viri ,Clarissimi ,. non: pror- 
sus ipsias fecisse videar, uberrimos me. retulisse laboris. — existimabo. lsxaton't 


#119 4 *'£51 UIE 269 Ora mi MAS (її nio HAGE ft M75 азотен рубл Os 
р оар pour ERNE TANE 
| )229. Met 3-523150, X; ead: о £31 eey MON Таг, 


> Jif ) эр Ӯ, LOT «Чї tie: fre 191 
o In ipsis rebus, quae discuntur , incitamenta 
insunt, quibus л REP NEATH точ. 


 ФЕТИР, с: алома 
CICERO, i 


WERNERI IMMINK, 


OOTMARSIA — TRANS-ISALANI, 


THEOL. IN ACADEMIA LUGDUNI BATAVA CANDIDATI; 


COMMENTATIO, 


QUAESTIONE AB ORDINE CLARISSIMO THEOLOGORUM 
IN ACADEMIA LUGDUNO BATAVA A. MDCCCXXVII 
PROPOSITA : 


>, E JOHANNIS CHRYSOSTOMI opere de Sacerdotio, et AUGUSTI- 
›› NI, cum de doctrina Christiana libro IV9 , tum de Cathechisandis 
›› rudibus libello; nec non, ex AMBROSII de officiis Ministrorum 
, Ecclesiae libris, conquirantur et justo ordine disponantur prae- 
` s cepta, quae in Sacro administrando munere etiam nunc in usum 
, Suum convertere possint docirinae Christianae Interpretes.” 


QUAE PRAEMIUM REPORTAVIT D. vm MENSIS FEBRUARII 
А. MDCCCXXYIII 


POM 


COMMENTATIO 


QUAESTIONE THEOLOGICA. 


P RAO DEE G.0 M E N A. 


р, iis, quae ad Sacrum Doctoris Christiani.munus administrandum pertinent , 
etsi non prorsus immerito alicubi dixerit Pfaffius (1) «ex proprio cordis fun- 
« do, ex propria experientia depromi hic necessario debere, ‘sapere si velimus;" non `- 
facile tamen quis negaverit, magno cum utilitatis fructu adhiberi etiam posse, quae 
varii vario tempore ad hanc rem facientia monuerunt. Quis enim dixerit, labores tot 
virorum doctorum, qui officia doctrinae Christianae Interpretum de industria expo- 
suerunt, vanas fnisse atqne inutiles? Aut quis praecepta huc spectantia quae in 
N. F. occurrunt, plane neglevevit; ant nullins prerii dnxerit, quae temporibus anti- 
quis de munere Sacro cogitaverint et scripserint viri maxime egregii, Ecclesiae 
Patres? Gratum omnino multis accidere debet, patrum illorum scripta, quae ab 
antiquitate ipsa quandam quasi auctoritatem acceperunt, evolvere,..eorum opiniones 
cum nostris conferre, atque videre in quantum a nobis discrepent, in quantum no- 
bis -conveniant. Qua jucunditate frui cupiens, ad lectionem Patrum. me contuli, ut - 
materiam colligerem ad respondendum quaestioni ab Ordine Clarissimo Theo- 
logorum in Acad. Lugd. Bat. propositae , qua rogatur ut: 
« E:Johannis Chrysostomi, opere de Sacerdotio, et Augustini, cum de 
« doctrina Christiana libro IV?. tum de Catechisandis rudibus. libello; nec non, 
«ex Ambrosii de officiis Ministrorum Ecclesiae libris, conquirantur et justo 
« ordine disponantur praecepta, quae in Sacro admiristrando munere etiamnunc in 
« usum. suum. convertere possint doctrinae Christianae Interpretes," 
Pla- 


.C1) Cit. apud P feifferum in Anweisung für Prediger exc, $. 14: Pv 19e 
s A 2 


4 WERNERI IMMINK 


Placuit quaestionis argumentum, idque, eo inagis, quo majorem respondendi со— 
natu utilitatis fructum mihi augurarer. Cum enim animo volverem quid e lectione 
Patrum, eorumque maxime laudatorum ; quid e meditatione eorum , quae ad munus 
gravissimum , quod et ego aliquando gerere in votis habeo, pertineant; quid denique 
e scribendi exercitatione emolumenti proflueret, magnum sane hunc fructum fore, 
putavi. Haee igitur fuerunt, quae praecipue me ad scribendum impellerent. 

Consilium , quod sibi proposuerunt Viri illi Celeberrimi, non aliud mihi visum 
est, nisi, ut praecepta patrum colligerentur atque ita disponerentur, ut disjecta 
quasi membra in unum coilescerent corpus; atque adeo, quoad ejus fieri posset, 
Systema inde quoddam Theologiae Pastoralis prodiret. Quod cum pro certo ha- 
beam, tale consilium , quantum in me est, respondendo assequi conabor. Antequam 
vero ad respondendum quaestioni progrediar, pauca de ipsis Patribus," eorumque - 
scriptis, quae hic in censum veniunt, praemonenda videntur ! i 

Initium ducamus a Chrysostomo. Johannes ille, qui ob facundiam Chr y- 
sostomus dieitur circa А. 547 Antiochiae in Syria natus est. Patrem habuit Se- - 
cundum clarum exercitus ducem, matrem Anthasam. Patre mature mortuo, 
Anthusa filii educandi curam omnem in se suscepit, eumque religionis rudimentis 
imbuit (1). Praeceptoribus Chrysostómus usus. Libanio et Andragathio (2), 
praesertim in eloquentia multum profecit, Plurium deinde exemplum secutus in fo- 
ro versari secum constituit, quod tamen vitae genus cum minus ipsi placeret, hiuc 
ad legendam S. Scripturam se contulit. Mox Meletium Episcopum Antiochenum 
audivit, a quo, annum agone o8. bapticmato initiatae ot Anagnostes designatus est. 
Hoc officio postquam aliquamdiu fanetus esset, Monachorum mores amplexus, sex 
demum annis elapsis e solitudiüe in patriam urbem rediit, ubi a M eletio dia 
conas, et quinquennio post a Flaviano, Meletii' in Episcopatu successore, pres- 
byter ereatus est (5). Нос autem tempore inprimis apparuit, qualis quantusque vir 
esset Chrysostomus. Quod quamvis jam antea deri pay et factis satis demonstras- 
set, nune habitis pro concione orationibus. sacris magis in omnium. oculos incurrit. 
сола enim tantam ejus fuisse famam, ut undique ad illum audiendum conflaue- 

rent, 


C1) Pmeterr Chrysosto mum alios qnoque in Patribus Ecclesiae, primas religionis Christianae notitias piis 
matribus debuisse , patet ex Gregorii Nazianzeni et Augustini Histor, Сї, A. Neander in libro cui 
titulus: der Н. Joh. Chrysostomus und die Kirche etc. vol. Y. pe o: inprimis not. 2. p. 68 sq. et Cl A. des 
Amorie van der Hoeven in libros Joli, Chrysostomus , voornamelijk beschowwd, als eem yoorbeeld van ware 
Kanselwelsprekendheid. p. 5 et.nota 2. p. 89. 

C2) A nonnullis Archagathi nomen ipsi tribuitur, Nostra vero scribendi ratio praeferenda videtur, СЪ 
Schróckh in Christliche Kirchengesel Vol, X. ps 268i et Ch vede Hoeven le с. in notis p. до, 

Сз) A. 386, СЇ, omnino, quae de Chrysostomi vita ad hoc usque tempus scripsit Neander le Ce рь 
1 — иф 


COMMENTATIO ре QUAESTIONE THEOLOGICA. 5 


seht, | tantóque applausu oratorem ѕаере exceptum esse, ut eo nonnenqaam pedis 
retür, quominus concionando rite progredi posset ( 1). 

"Tta ab omnibus amatus et honore affectus, Presbyter Antochiae: per 12 Annos 
vitam transegit jueundam (2), donec fraude circumventus , extra urbem ductus, et 
nolens volens Constantinopolin delatus, Nestori? defanczi loco, in sede Epi- 
` scopali collocaretur (5 ). Ab hoc inde tempore multis cum diffieultatibus miseriis- 
que ipsi erat luctandum. Eadem, qua antea, ‘in repfehendendis omnium: vitiis di- 
cendi libertate hic quaque ду, neque Optimatibus neque ipsi Augustae Eudo- 
xiae pepercit , sed sine discrimine cujuscunque vitia liberrime persirinxit, unde 
factum est, ut in multorum odium incurreret.- Practerea invidia, quae semper glo- 
riam comitatur, etiam ipsi fatalis fuit, Nonnulli enim Episcopi, e quibus 'praeci- 
pue memorandi Theophilus Alexandrinüs et Acacius, аерге ferentes 
Chrysostomi famam longe lateque divulgata, quovis modo ei. obesse studue- 
runt, atque Eudoxiam incitantes, tandem eo rem perduxerunt , ut Chrys gu! 
stomus A. 402. munere pelleretur. Brevi tamen post in integrum restitatus, ité- 
rum jusu Synodi Constantinop olitanae ; suffragante Eudoxia, munere 
motus, atque in exilium missus est, in quo > superatis multis aerumnis, Ano 407. 
aetatis 60? , vitam finivit (4). і 

Ре Chrysostomo multi multa scripserunt, quique rerum arbitri erant, debitis 
ejus memoriam encomiis celebrarunt (5). Nos ‘vero de hujus viri, nunquam satis 
praedicandi meritis, nihil: amplius addemus, statüentes ipsum scriptis suis erexisse 
sibi monumentum aere perennius. | PA 

Pergimus jam ad Ambrosium, qui, quo ‘tempore aut loco natus sit , бего non 
constat, Videtur autem Anno circiter 540. Treviris:in Gallia ortus esse (6) 
genere nobili. Pater ejus, praefectus. praetorio Galliarum, mature decessit; Quo 
mortuo, Ambrosius noster cum matre, sorore Marcellina et Satyro fratre; 
Romae degit, ibique literis operam navavit, donec is esset, qui forum attingere 
posset. ‘Jam vero Mediolanum se contulit, ûbi rebus forensibus felici successu in- 
terfuit. Brevi post a Valentiniano Imperatore praefectus Mediolanensis сгеа= 
tus (7) talem se praestitit , ut omnium amorem atqué aestimationem sibi concilia- 


t $ ret, 
(1) Ch Schróckh. l. c. p. 350 ubi loca ex Chrysostomo citantur quae dicta; denionstrant. 
(2) Vid. Neander I. c. p. 120 sqq. 
Сз) Cf. Schrückh 1. c. p. 450 sq. ! ^ iiy 
C4) De hac vitae ejus parte lectu. dignissima scripsit Neander I. с. Vol. IT. totos ( 
C5) Vid. script a Schréckhio 1, c. pag. 524 seqqs laudatos, 
(6) Quod demonstrare conatus est Tillemont not. 1. sur S. Ambroise Pe 729 ЕЯ M t. X. 2 Paris: 

` 1704. 49, laudatus а Schréckhio h supra cit. Vol. XIV, p. 149 і i 

CZ) А. circiter 370. Cf; Schróckh ib. p. 150. A " 


* p OWERNERI IMMINK > 


ret. Praefecturam veró non diu. gessit... Mortuo enim. Auxentio (1), кш Ur~ 
bis Episcopo Ariano, cum acres -lites Catholicos inter ‘et Arianos de novo 
Episcopo: eligendo obortae essent, Ambrosius eo missus ,, ut. facundia et, auctori- 
tate sua lites componeret , pacemque publicam restitueret, ab omnibus unanimi con- 
sensu Episcopus flagitatus est. Dignitatem vero, sibi oblatam „accipere recusavit; at 
quidquid faceret, ut Episcopatum a se deprecaretar. (2) frustranea fuit opera. Tan- 
“dem coactus, munus;detrectare non amplius. potuit. Aqua) igitur lustrali aid erat 
enim adhuc Catechuments., ad sacrum. munus admotus est. з; 

Jam stati: -maxima facultatum parte Ecclesiae et pauperibus data , нё se prae~ 
buit, qualem cognitum judicarunt, Vitam egit austeram. . Quotidie ad vesperam us- 
que.cibo abstinens, multum temporis labori, parum quieti dedit, | Raro conviviis in- 
terfuit, cum. sobrietati.atque adeo virtuti ea hocere putaret, Munere suo fidelissime 
functus.est. Auctoritatis, Episcopalis acerrimus propugnator ipsum Theodosium 
Imperatorem aliquando eo. adegit, ut inter poenitentes veniam peccatorum publice 
supplex rogaret (5). Religionis Christianae rudis, etsi ad munus obeundum admotus 
esset (4), magna. diligentia et'indefesso labore, cito tamen eo pervenit, ut de non- 
nullis ejus, partibus qualiacunque tandem scribere posset. : Tantam in Ecclesia Oc- 
cidentali nominis consecutus est celebritatem, quantam pauci inter patres Latinos ad- 
epti sunt, Laudes tamen, quibus yulgo Ambrosium extulerunt , magis ob eloquen-- 
tiam , qualis tune temporis erat * parum. solidam: et. accuratam , et. propter dexterita- . 
tem in rebus agendis atque auctoritatis Clericorum augendae: studium, quam .ob.in- 
genii acumen et eruditionem eum mereri, (quae est Viri docti sententia) facile ` 
crediderim. Inter omnia, сегіе Ambrosii opera quorum alterum alteri praeferendum, 
nullum,.quod. omni ех parte summopere laudandum. sit , exstare videtur (5). 

Reliquum. est, ut dicamus de Aurelio Augustino. . Hic autem Anno 554? natus , 
est Fagastae, oppido: Nümidiae.- Pater ejus idolorum cultui addictus, hortante - 
uxore Mo nica; morti jam. proximus, Christianam religionem amplexus. et baptismate 
Sacro initiatus ; est... Eadem autem. Ша filium suum eodem ritu statim initiari noluit, 
putans (quae, opinio illis temporibus admodum, vulgaris. erat) peccata ante baptismum 
commissa facilius remitti, quam post hunc.ritam susceptum (6). Mr 
Puer 


(1) А. 374. cf. Schróckh ib. . ; 

(2) Quaenam fecerit, ut munere oblato indignum se ostenderet notavit Schré ск he, p. 38h... 

Сз) Vid. Schróckh. ib. pag. 250 sqq. hk. Di T TÉ p 

(4) Hocipsius testimonio constat. 1°, enim —L. 2e O ficiis c. 1. dicit :. 2 90 E mre de atque. administratio» 
» nis infülis ad sacerdotium raptum , docere alios.coepisse.,:quod ipse mon didicisset atque. hinc: factum . esse, ut 
>» Prius docere inciperet quam discere."* $ 9i ; 4 ) 

(5) Mortuus est A. circiter. 397. Vide Schréckh 1,1, IP. 316.315 : 


(6) Vid. Possidium in уйа Augustini c, I. P 164. append. ad Toms X. oppe: Mop. eds. Bened. , Ante 
verp. 


-COMMENTATIO рк QUAESTIONE THEOLOGICA; ^ 7 


“Pier adhic Augustinus, Madaurae, quae urbs Tagastae erat vicina: Gram- 
maticae et Eloquentiae operam dedit; scripta Romanorum legit ; ' atque. inprimis 
poétis Latinis valde delectatus est, Graecis contra neglectis. Tagastam reversus, 
vitam egit dissolutam (1i); at brevi post, aetatis Anno 172° Carthaginem . abiit, 
ubi ceteris Eloquentiae discipulis facile palmam praeripuit. In vitae autem genere 
dissoluto persistebat, variisque vitiis erat deditus. Deinde per 9 Annos. Manichaeo-. 
rum Sectae addictus fuit; quo tempore elapso ; oum. eorum. opiniones у: accuratius 
cognitae , ei displicere coepissent , horum castra deserere decrevit, Haec animo vol- 
vens Romam profectus est (2), ubi postquam aliquantisper essét commoratus, 
Mediolanum discessit, ibique eloquentiam docuit, Hic Ambrosium audivit, at- 
que singulari modo ad Sacrae Scripturae lectionem: permotus (5): ab hoc Episcopo 
A. 587. baptismatis ritu initiatus est. Tandem post varios casus in Africam re- 
diit, postquam sua bona vendidisset, pauperibusque distribuisset, cum amicis qui- 
busdam rationem vivendi asceticam secutus est. At quamvis in secessu degeret, fa- 
ma tamen ipsius per illas regiones longe lateque volitavit. Anno 391 Presbyter Hip- 
pone Regio creátus est a Valerio, qui haud diu post Augustinum in Episco- 
рага collegam adscivit. "Mortuo tandem Valerio, hanc dignitatem. solus adeptus 
est. Hoc suo munere magno cum animi ardore fungens, in haereticorum erroribus 
debellandis, nemini fere fuit secundus. Eloquentia, pro illis temporibus fuit cla- 
rus, multaque scripsit, quibus magnam nominis: famam consecutus est. Nemo sane 
‘fait’ Patrum Ecclesiae, | qui. tantum ‘quantum Augustinus effecit, ad doctrinae 
Christianae formam constituendam, eum abejus scriptis plurima repetenda sint, quae 
multis seculis post eum, vindiearentur tanquam. genuina Christi religionis placita : 
quidque valuerint haec Augustini scripta, serioribus etiam temporibus, lites Jesuz- 
tarum ac Jansenistarum quin et Protestantium inter se agitatae, satis- superque- 
demonstrant (4). Postquam ай meliorem mentem redierat ,. severis. fuit moribus vi- 
tamque egit pietate conspicuam 5. adeoque. vitia ineuntis aetatis, quod etiam in lau- 
dem Themistoclis dixit Cornelius Nepos, maguis. deinceps emendavit vir-- 


tutibus.. 
Bres 


verp, atque Augustini ipsius Confessionum 1: Y. c. ХІ: p. 53 seqq. 1. IX. ce VIII — IX. ps 119 seqq. Тош, Is 
opp. citta Schróckhio l. 1, Vol. XV. p. 221. 

Ст) Vid. Confessionum le Il. c. Ш. IV. p. 5959: с. VI. p. бі. уш. c, VIL p. по. 
ca А„доо. edito, Augustinus narrat , quae inde a prima juventute, usque ad tempus quo hos libros scriberet , iir 
vita ejus maxime notanda evenerint. 3 

(2) Circa. А, 383. aetatis 29, Vid. Schróckh. ibid. p. 235. Р А 

(32 Cujus rei miram Historiam ipse Confessionum k УШ. c. I— ХИ; р. 105 — 114 narrats. А 

G4) Сї. cl. Ypey et Dermout Geschied..der Ned, Hery, Kerk t. 1. р. 170 sqq.- 


Нос enim opere cir- 


5 ' WERNEBRI IMMINK 


Breviter enarrata Patron laudatorum vita, de libris quoque eorum, qui hic in 
censum veniunt; pauca insuper addamus, et koi pu quod illi scribendo „sibi pro- 
posterint indagare conemur. Quod. ubi fecerimus, facilius, quid. nobis exspectan~ 
dum "veniat, intelligemius ; neque adeo mirabimur де nonnullis. partibus ad. nostram 
tem pertinentibas parum ‘vel nihil prorsus арий eos reperiri, quippe quibus nullo 
fnodo propositum fuerit systema quoddam. Theologiae Pastoralis condere. 

Oxdiamur аСт ys ost oani.opere de sacerdotio: Quod quo scripserit. tempore i in- 
certum est (1)3 certius autem, quid illud scribendi ansam dederit (2). Chr ysosto- 
mus scilicetez'ipse e¢ amicus ejus Basilius cum eodem tempore Episcopi essent crea- 
ti, uterque dubius primum-haesit, num. dignitatem oblatam acciperet , an vero re- 
cusasret, Tandem vero inter eos convenit, ut alter alterius hac in re exemplum se- 
queretar. Chrysostomus autem se ipse ad munus amplissimum gerendum yiri» 
Hus imparem; amicum contra’ maxime ` idoneum judicans, clam effugit, cum in. ео 
esset, ‘ut ad Шай admoveretur; Basilius vero hujus rei ignarus in sede Episcopali 
se collocari passus est. At postquam animadvertisset, amictm promissis non stetisse 
seque ab ео deceptum esse, moestus illum adiit, de sorte sua conquestus ,. atque ami- 
ce a Chrysostomo postulans, ut suam agendi rationem defenderet. Postquam 
igitur Chrysostomus primum. demonstrasset, tempora incídere posse, quibus do- © 
lo aliquem circumvenire fas esset (5) ad rem suam defendendam transit, quae 
defensio praecipuum hujus operis argumentum. efficit (4). Hoc autem agens ,.de 
muneris dignitate et gravitate loquitur, ejusque rite fungendi difficultates enumerat з 
atque haec esse dicit, quae a dignitate. oblata accipienda , ipsum absterruissent, 
Quod ad consilium hujus operis, spero fore ut dicta sufficiant, Ex iis saltem apparet, 
Chrysostomum non data opera de officiis Episcoporum, scribere voluisse, sed ea 
tantum afferre, quae ad se defendendum facere possent: ex quibus igitur praecepta 
ad nostram rem pertinentia sunt elicienda. 

Ceterum inter Chrysostomi opera libri de Sacerdotio non ultimum sane locum 
obtinent, immo ab antiquo inde tempore , neque immerito ut videtur (5) maximum 
iis pretium tributum est. 


Haud ita facile dictu est, quid Ambrosio propositum fuerit, cum libros suos 
de 


(1) Ex Socratis sententia Hist. Eccles. 1. VI. c. III. illud scripsit cum Diaconi oficio jam fungeretur post 
А. 381. Idem statuit Neander l. c. I. p. 57. 

(2) Нос enim ex ipsius de Sacerdotio lib. I, patet. 

C32 Haec praecipuum 1.1, de Sacerdotio argumentum efficiunt, 

C4) Epitomen totius operis Vid. ap. Schróckh. 1. сь Vol. x. p.275 — 309. СЇ, etiam Neander h eL 
р. 57 — 67. et des Amorie у, d. Hoeven p. 8 — 20, ; 

(5) De pretio hisce Chrysostomi libris statuendo cf. Schróckh. Vol. XIV, p.293. 


COMMENTATIO DE QUAESTIONE THEOLOGICA. 9 


de officiis ministrorum conscriberet. Hic enim officia proponere videtur omnibus 
in universum Christi Sectatoribus ; cum alibi. contra. apertum sit, eum. praecipue 
Ecclesiae ministros ob oculos habuisse. Magna. saltem horum librorum parte jam 
perlecta, nesciebam adhuc; quid sibi. tandem voluisset auctor, ` Plurima enim, quae 
tradit praecepta, cues Christi sectatori aeque congruunt, Et cum.e.g. Lib.I. capp. 
XVIII (1) et XX. (2) perlegi , persuaderi me passus sum, eum ad munus sacrum ad- 
ministrantes verba facere, ecce! quae ejusdem Libri c. XXXVI. med. (5) occurrunt, 
dubium me denuo reddiderunt. At tandem, cum Lib. II. c. VI. ( 4) inspexissem , 
dubius haerere amplius non potui , mecumque constitui, omnia, quae rite ad illos рег-, 
tinere possent, praecepta, ad Ecclesiae ministros in. materia tractanda referre, Ti- 
tulus ipse huic operi praefixus indicare videtur , plures jam antea de ejus argumento 
incertos fuisse. Olim enim simpliciter titulus caute operi impositus erat: de officiis s 
quem deinde tamen ex plurimis iisdemque optimis codicibus, ita ut nunc se habet, 
mutandum censuerunt Benedictini (5). 

Hac autem scriptione eum Ciceronis libros de officiis imitatum esse, variis in- 
diciis constat, Praeterquam enim quod titulum et ordinem a Philosopho Romano 
mutuatus sit, loca etiam nonnulla ex Шо ad verbum, alia mutatis nonnullis іп usum 
suum transtulit ; adeoque magis reprehendendus videtur ubi Ciceronem carpere. 
non veretur. Quantum vero eum inter et Ciceronem discrimen! Hic enim ordine 
dilucido, verborum sententiarumque perspicuitate ac suavitate , lectorem benevolum 
atque intentum reddit, cum ille contra ordine confuso, stilo diffuso et obscuro, et 
exemplis e 5$. Scriptura iterum iterumque iisdem, ita saepe allatis, ut quomodo 
cum caeteris cohaereant, nescias, lectori taedium creét, eumqne frigide dormitare 
faciat (6). Ceterum , quamvis plurima iis insint, quae merito reprehendas, nemo 
tamen facile negaverit, multa quoque bona his libris inesse, neque immerito eos 
prae reliquis Ambrosii scriptis , multis placuisse putamus, praesertim si animus 

scri- 


(т) Ubi haec occurrunt: ain nostto vero officio.” etc. 

(2) His verbis utens: ,, Ecclesiasticis et maxime ministrorum officiis convenire. ° 

(3) Ubi ait: -,, et haec quidem adhuc omnibus fidelibus , tibi autem fili." etc, 

C4) Ubi haec leguntur: „Neque enim mihi ad mercatores, sed filios sermo est, et sermo de ofliciis quae 
» Vobis, quos elegi in ministerium domini , inculcare gestio , atque infundere.” etc, 

‚ (5) Cf. Schróckh. 1. c, Vol, XIV. p. 262. 

(6) Ipsum Ambrosium sensisse hoc suum opus non contemnendis vitiis laborare , minimeque a verborum dee 
lectu ceterisque elegantiis magnam commendationem habere loca nonnulla ex ipsis Officiorum libris demonstrare vie 
dentur, e. £. Lib. I. c. IX. ubi dicit; ., Nostra legant, qui non sermonum supellectilem, neque artem dicendi , 
s» Sed simplicem rerum exquirant gratiam," et Libr. III. c. XVI. in fine. ,, Nam prope omnia majorum exempla, 
sý plurima quoque dicta his tribus inclusa libris tenentur , ut etsi sermo nihil deferat gratiae , series tamen vetustae 
m Us quodam compendio,expressa plurimum instructionis: conferet." 


B 


a6 WERNERI IMMINK 


scriptoris ét nonnullarum etiam sententiarum palcritudo spectentur ( з), 

De Augustini operibus ad nostram rem pertinentibus, non жыйа dioere; “Opus 
est, ешп ipse scribendi consilium. satis aperuerit. 

Quod ad libros ‘de doctrina Christiana attinet, de iis, Retractat. Lib. IIL, 
c. IV. ‘sic loquitur. « Imperfectos eum eos comperissem, perficere malui, quam eis 
« sie relictis, ad alia retractanda transire. Complevi ergo tertium, qui scriptus 
« fuerat, usque ad eum locum, ubi commemoratum est ex Euangelio testimonium de 
« muliere; quae abscondidit fermentum in tibus mensuris farinae, donec fermens 
« taretur totum (2). Addidi etiam novissimum librum, et quatuor libris opus illud 
« implevi, quorum primi tres adjuvant, ut Scripturae intelligantur, quartus autem, 
« quomodo quae intelligimus, proferenda sunt” (5). Ex hisce igitur apparet aliud 
omnino hujus operis argumentum esse; quam quod titulo' indicari videtur. Tribus 
enim libris prioribus regulas interpretandi, quarto autem praecepta Homiletices 
tradidit (4 ). Quod scire nobis hoc loco sufficit. — Utilissimum plurimi hoc Au- 
gustini opus dicere non dubitarunt (5) neque immerito hanc laudem inprimis 
libro IV. tribui putamus. 

Alterum quod ex Augustini scriptis commemorandum venit, est de Catechisan- 
dis rudibus liber, quem in Diaconi eujusdam gratiam composuit (6 ), quod ex 
libri initio statim patet, ubi haee leguntur + « Petisti a те frater Deogratias , ut 
« aliquid ad te de Catechisandis rudibus, quod tibi usui esset, scriberem. Dixisti 
« enim, quod saepe ad Carthaginem, ubi diaconus es, ad te adducantur, qui 
« fide Christiana primitus imbuendi sunt, eo quod existimeris habere catechisandi 
« uberem facultatem, et doctrinam fidei, et suavitatem sermonis: te autem репе 
« semper angustias pati, id ipsum, quod credendo Christiani sumus’, quo pacto 
« commode intimandum sit; unde exordienda , quousque sit perducenda marratio: 
« utrum exhortationem aliquam , terminata narratione , adhibere debeamus, an prace 
« cepta sola, quibus observandis, cui loquimur, noverit Christianam vitam profes- 
« sionemque retinere, Saepe autem tibi, accidisse confessus, atque ордан es, ut 
«in sermone longo et tepido tibi ipse vilesceres. essesque. fastidio "* eic. Cujus igi- 
tur desideriis, ut satisfaderot dut divis hinj оша id; eum. scripsit, in.quo 

Т” Ara- 


C1) Epitomen totius libri Ze Officiis Vid. apud Schrock hi — XIV. p. 261.— 292. 
С») Ad' Cap. igitur XXV: Quousque hune laborem ^A. јат 397+ ad finem perduxisse videtur, cetera кп ut 
“et Lib. IV. totum fis adjecisse circa A. 426 vel sq. СЕ Schiróck. Lc. Vol; XV. pe g5ts. 
* (35 ‘Idem lisdem fere verbis testatur in Prólogo ad Lib. IV, Ze doctrina Christiana. > i dota 
(4) Нији libri Epitomen: Vid. ap. Sch öckhium 1.20 P 360—363 
Cs) "vid. Scliroek'. 1, Ope 364: 7 Опт. è 
(6) Cf, ipse Augustinus Retractat, hib, Lie cap. XIV. 


a 


COMMENTATIO vt’ QUAESTIONE! THEOLOGICA. it 


tractando hoc sibi proposuit; ut « prius de modo narrationis, tum de praecipien- 
« do atque cohortando, postea de hac hilaritate comparanda, quam Deus sugges- 
« serit , dissereret" ( 1 ). * 

Quanti hune de Catechisandis rudibus libellum . Viri Docti fecerint, ex iis quae 
de illo judicaverint (2 ) scripserintque abunde liquet (5). 

Atque haec. sunt , quae de singulorum librorum. consilio memoranda putavi ; ; ce- 
terum in ipsa materia tractanda luculentius apparebit, quaenam ex iis in usum no- 
strum conyertenda sese nobis obtulerint. mor 


(1) Cap. П. in fine, 
(2) Ch Schróckh. 1. c. Vol. XV. p. 889 ё: apud Quem et Epitome shujus libri invenitur, ib. p. 379—389. 


(з) J. B. Carpzorius e. g. ромен de hoc libro mm edit, Me A. 1688, 4°, Cujus tamem 
inspiciendi occasionem mihi defuisse doleo: ` эў oss T. 


3 


В з PARS 


12 ADT WERNERI IMMINK 


CAPUT PRIMUM 


DE MUNERE DOCTRINAE CHRISTIANAE INTERPRETIS, DOTIBUSQUE AD ILLUD 
BENE GERENDUM REQUISITIS, IN UNIVERSUM. i 


SECTIO PRIOR. 


Muneris praestantia ac dignitas. ' rn 


Aa ipsa praecepta ex patribus laudatis conquirenda, priusquam progrediamur , 
non prorsus supervacaneum duximus, etiam paucis vidisse de ipso munere sacro 
quid senserint, quodque ei tribuerint pretium. Solus autem ex nostris magis aper- 
te suam hac de re declarat sententiam Chrysostomus, et ex toto ejus opere 
de Sacerdotio apparet, omnino magnifice eum de munere doctoris Christiani sta- 
tuisse, ita quidem ut propter praestantiam et dignitatem illud administrandum re- 
cusayerit (1). Suas enim vires considerans atque simul difficultates, quae tali ac 
tanto muneri rite functuro se offerrent, se ipse huic rei parem non putavit. 
Praestantiam illam muneri tribuit, cum, propter originem , quippe quod nec ho- 
mo, nec angelus nee archangelus, nec alia quaedam creata potentia, sed airis 6 
wapaixrytos Duerátmro (2) 3 tum, propter curam atque amorem, quibus Servator il- 
lud prosecutus est, qui vel amoris erga se indicium haberet, si quis hoc munus ad- 
ministrandum in se susciperet (5 ): denique propter res ipsas, circa quas versa= 
tur (4) ubi ritus Sacros memorat Chrysostomus, praesertim Sacram Coenam „ 


in qua multa esse dicit: ой Ü(awzerà шбуоу àAAÀ xm) mca» Exmantw Ümepfalyov- 
TA. 


(1) Crysostomus de Sacerdotio Lib. IIT. cap. VIII. page 29. №. 210, Edit. stereot. Lipsiae a. 1825. 

(2) Vid. Lib, IIT. Є. IV. p.24. N°. 175. ubi haec leguntur: “И pap ‘Iepwodvy teisit dy èri уй; у thew dè 
imwoupaviow Exes трлушйтшу* xai uA. ye eixbrwge о) pp cudpamos , ole "аууелос , ow dgydyyeAor , оди GAA тщ. 
хтитй dúva, GAN ards ó Tlupéxiyrog тайтуу дитйбато ci» duodovblav, xal ёт буут èy capt vj) йуу: 
éxewe pavrékecdu diaxovlay. Сї, et lib. IV. c. II. p. 54, med. Satis autem apertum est, voce: mapdxAyrog. 
ipsum Dei filium intelligi, 

(3) Нос eruit Chysostomus ex Joan. XXI, 15 seqq. Vid, Lib. IL, C, I. pe 12. 

Ch Vid. Lib. П, C. II. inition p.13; 4 $ 


COMMENTATIO рё QUAESTIONE THEOLOGICA. 15 


та (1). — Multus omnino est in describenda muneris dignitate, atque in illis quae 
ultimo, loco attigimus, forte nimius. Мес. tamen: improbandus videtar, qui vividis 
coloribus praestantiam muneris ilius үеге divini (2) depingat. Magni enim qui 
Шаа fecerit, ut revera meretur, eo magis studebit, ut omnia fideliter praestet of- 
ficia, quae dignitas illius me (5). Haec igitur primum perpendat, qui ta- 
lem ambeat provinciam 5 nimirum difficillima simul est, quae pro dignitate admi- 
nistretur, Unde merito Chrysostomus dixit paucissimos huic rei aptos esse (4); 
cum undecunque circumspicere illum oporteat, cui Ecclesia’ Christi (secundum 
Paulum ipsius corpus (5)) commissa est, nec ubi macula aut ruga , aut naevus, vie 
tiumque aliquod pulcritudinem honestatemque illius labefactet ( 6 ). 


SECTIO ALTERA. 
Dotes ad munus Sacrum bene gerendum requisitae. 


Mirum. non. accidit, qui tam magnifice de munere statuat , mdgzas dotes in Шо 
requirere , qui talem. provinciam. administrare cupiat. — Nequaquam. sufficit omni ex 
parte doctrina rerumque notitia imbutum esse, nisi et boni mores accedant, quibus 
se. jsommandats Hunc. vero « tiv теАейт@тоу. 2даскаМас ёби dicita ÖT À» wad à dv 
rat 99] (29175 ES HIB e. 9 трт 


la Lib. m. С. IV. P. 25, nec non L. III. C. IV. $: 24» irr fine coll, І.П, C. ГУ, р, 26. et L. VL.‏ و“ 
IV. e “едь — Proprium autem inprimis fuit Orientalibus jam ante Chrysostomum , mysterii plenam sibi fine‏ .€ 
gerei Ss icoefäm 5 cujus rei vestigia jam cernuntur apud Justinum Mart. Apol. I. p.96. ed. Thirlbii et aps-‏ 
Ignatium. Epist. ad. Ephes ОХХ. Сї, Neander- Algem. Gesch» der Chre Relig, und Kirche Т. I, Р. Ill,-‏ 
р. 1084 sqq.‏ 

C2) Cf. Epist, ad Ephes, IV, 11, 12: 1 Cor. XII. 28; coll. 5, et alibi. 
yi 3) ‘CMH Boers in libro cui titulus: Handboék voor Jonge Predikanten Part. 1. C. L $. 1. p. 2. et Pféifz 


fer Amvéisung für Prediger etc Sect. І, $. 21, p. 4o'sq. Vid,’ et тоем omum le с, Z. п; с. L. p. 12». 
quód elicit ех Matth, XXIV. 45 — 47« 


C4) Lib. II. C. IL. p. tge 
Y C5 ) Vid. ad Coloss. I. 24. et cf, Ephes. V. 27. 

C6) Lege Chrys. Lib, IV. C. lI. p. 54, in medio, ubisait:: Odi: éecip pey rep oixovopcing торо yı py: » 
olde Boy xai трофйтшу , olde тёр} тоойтоу Awy 4 culus, ў mpoxtiufo4 уйу * QAN: Олёр 00200 тоб..сфилсо pod: 
"Тус. ‘Н yàp ёххлусід. той Xpt, kark: civ шлхёро Пабло у, сёра, ёст той Хритой" хай del ^i» voco mere- 
стеуиќуоу ,. elg edelay ced Foy хой xaos duýyavoy aTe , таутахой иў тойга oy Toury ў pue 
cl; тщ ФАА йи ў тоюўто тй» dye xal тўу єй претио Avpecivbpevos Exelvyy ,- код. ті pap GAN ў тй ёт 
хеш arg. хёрайй у. тй axypdrou Kat илхаріа; ‚ iov adr Kick duvápav. тў» dvipareiay dxopuivem у Ch ёс: 
УЬ С. Ц. initio p. 71e. 


В. 5 


14 A WERNERI IMMINK: 


pier oui xal $ бу Aeyousi, тойс padurevoeévous yd yai Cob wpocorireg mpsoBdreper у трд 
e?» quendpion Blans 08 Хротде DieráGaro" (x)... Et hac in.re:eónsentientem habet- Ami 
brosunn, qui recte observat: | « Eos, si exercitati sint in sermonibus, — 
« operibus; prudentiam suam. factis repellere." (2),. |. n 

- Ingenii igitur animique dotes ac virtutes , indissolubili vinculo. held ad. sacrum 
кй че ДАИ munus rite sherman, maxime necessarias пе, ин merito. stas! 


tuit (3). 
Aceuratius autem de jesis. ча habeant А anidgue, postalent videsmus,.. 


apse А 
Ingenii dotes ac virtutes. 


Toto fere libro IV. inde a Cap. 5. Chrysostomus id agit ut doceat, quanto 
studio quantaque exercitione ei opus’ sit, qui doetoris- Christiani partes fideliter ‹ ex- 
plere velit (4). 

Араш enim eum esse debere dieit, d. adhibendas Rad js variis animorum 
morbis curationes, quod officium plus experientiae ac laboris postulet , quam curatio 
morborum quibus eorpora mortaliam óbhoxia sunt: et Hêt ipsum per solam sérmonis 
Euangelici doctrinam; fieri , "oon " qualibet: morbi’ a hane appli mn 
tere (5). t 

Praeterea ad omnium AURA Judaeorum , Hoeretiooruit ceterorumque. ёр 
niones refutandas idoneum eum esse vült, atque aya diversas artes, variaque arma, 
quibus utantur ut veritatem impugnent , cognoscere, Nisi enim omnes eorum falla- 
cias atque artificia satis cognita ac perspecta habeat, noveritque quo pacto ipse.se 
recte defendat, periculum esse, ne non tantum eorum quemlibet Ecclesiam diripere 
ac devastare patiatur, sed ipse etiam in errorem alium incidat dum alium oppug- 
net (6). 

Quapropter maxime necessarium esse monet, ut Verbi Dei peritus, atque in eo 
exercitatus sit, veramque artem ac regulas disputandi calleat, quod sine perpetua ine 
dustria ac labore exspectari nequeat. Hinc Pauli monitum, quod Timotheo 1 Ep. 

C. 


Ст) Chrysost. L. IV. C. ҮШ. p. 62. №. 440. 

(2) Ambrosius Lib. IL. Cap. 11. in fine. 

(3) Cf. Pfeiffer 1, c. Sect. І. $. 22 sq. et Boers і. с, part. І. C. I. $. 6. p. 8. 
Са) Cf. etiam Lib. V. init, 

(5) Ch Libr. IV. C. HI, fere tot. p. 55« 

(6) СЕ Libri ejusdem Cap. IV. totum, 


COMMENTATIO nz QUAESTIONE THEOLOGICA. 15 


C. IV. 35, 355 dedit, inculeat: « intentus esto ey exhortationi , doctrinae : 
Haec meditare, in his esto" (1). "n : 

Denique ostendit quantum diligentiae sibi requirant habendae. ad populam con- 
ciones et disputationes (2): atque doeet, quam perverse agant, qui Pauli ipsius 
testimonium (3) afferant in ignorantiae. suae defensionem, illum Apostolum aperte 
suam professum fuisse inscitiam clamantes. Demonstrat vero, Pauli verba frustra ab 
iis urgeri ad excusandam ignaviam ac socordiam in necessariis cognitionis partibus , 
illumi enim potius et rerum notitia et dicendi vi maxime praeclarum fuisse ( 4). 

Procul ergo abesse vult a doctrinae Christianae interprete ignorantiam atque de- 
sidiam , cum e contrario eum adhortetur, ut studiis se tradat, quibus eam sibi com- 
paret rerum peritiam, quae ad multa gravia, in functione muneris, oflicia obeunda 
sufficiat. 2 

Inprimis sacrae scripturae tractationem valde commendat , quippe quae eruditionis, 
ad doctrinae Christianae Interpretis officium requisitae , et ‘ab ipso quavis occasione 
adhibendae, fons sit uberrimus. Etenim in animorum curatione verbum Dei omnium 
yerum, quae in curatione corporum adhiberi solent, vicem supplet: ..« hoe instru- 
« mentum est," inquit, « hoc cibus, hoc aéris temperies optima, hoe medicamenti 
«instar, hoc ignis loco, hoc ferri vices ac, si vel urere vel secare opus fuerit, hoc 
«ipso uti necesse est; atque hoc si nihil profuerit, reliqua omnia pereant, opor- 
« tet. Hoc et jacentem animum erigimus et tumescentem compescimus, hoc et su- 
« pervacanea amputamus , et quae desunt supplemus, ceteraque omnia conficimus , 
« quae ad animi conferunt incolumitatem"? (5). « Фарри ( sic dicta adstruens 
deinde pergit) « ingens adhibere studium oportet: Bere TOV Maye TOU Xplore EVOKE 
« гу uy maovolag (6). 

Ex hisce in nostram fem collectis Baal раїеге putámus, Chrysostomum non 
pauca neque levia exigere. Quid enim aliud , nisi hoc ipsum, postulat: eum qui 
munere doctrinae (Christianae interpretis rite fand cupiat , поп tantum doctrinam Sa 
eris Litteris contentam bene intelligere, sed insuper in id incumbere, ut egregiain 
Шаш alios docendi facultatem sibi acquirat, qua huic provinciae omni ех parte be- 


ne gerendae idoneus fiat, qua simul is evadat, qui commodis Sectatorum Christi 


^4 - 9 guos 
Cw) CE. Lib, FV. C. VIH, initio, Quantopere lectionem LL. S TS aostimaverit Chrysesompe a, apparet ex dictis cjus. 


Opp. T. III, p. 71 sq« ede ;Montefalcz „яуоиатид;, pupa xai te трой. ý TY кын dagire” 
¥ €2) Lib. V. С. L tot : 


Сз) Ep. 2 ad Corinth, C. XI, Vs. 1,6. et 1 Cor, II, vs. po. 
(42 “СЕ Lib. ІУ, C. VI et VII, 


(52 Vids: Lib. IV. (Ca THe p, 55». Taro рудхои y тойтотрорй pd ure AL 
(6) Lib, IV. C IV. initio, 


16 WERNERI IMMINK 


quóvis modo et ubivis augendis , et doctrinae salutari , окре defendendae, cone 
servandae ac propagandae semper inservire possit (1 ). 

Vult et praeterea, ut vidimus, eum non tantum. cognoscere eorum, qui aliter sen- 
tiunt, opiniones' atque placita, sed etiam modum, quo ea defendere solent, ita ut 
omni ex parte promtus ac paratus sit ad ea refellenda, suasque partes sartas tec- 
tasque servandas (2). 

Quamvis igitur non оваа: ad hanc pertinentia data Opera recensuerit, ex iis ta- 
men, quae habet, abunde nobis liquet, non mediocrem illum rerum scientiam atque 
diligentiam poscere in ео, qui Sacrorum -Antistes jure dici velit. 

Nihil enim aliud , quae habet, si bene perpendas, includunt, nisi hoc: eum om- 
nibus subsidiis adhibitis id agere debere, ut universum, qua late patet, doctrinae 
Christianae ambitum quam maxime familiarem sibi reddat, alios docendi facultate 
polleat, omnibusque sui muneris officiis satisfacere queat. 

Itaque felix ingenium, judicium sanum nec parvam doctrinae copiam Chrysostomum 
requirere videmus atque omnino talia, qualia omni tempore maximopere necessaria 
dici merentur. 


$. 2. 


Animi dotes ac Virtutes. 


۱ 


Ad Animi dotes quod attinet: in universum originem muneris prorsus divinam re- 
spiciens, vult Ecclesiae ministrum белер ѓу аўто; ёттёт® тоё odpavote — ойто elvat 
хабарду (5), vel « Solaribus radiis puriorem (4)." — Atque hoc non solum propter 
praestantiam provinciae , quam administrandam susceperit, verum etiam propter 
exempli vim: si enim verum illud Poétae effatum : « Regis ad exemplum totus 
« componitur orbis" idem et verius dici quoque potest de voluntatis divinae Inter- 
pretibus (5). 

Tnt igitur boni eorum mores multis prodesse ревир ,, › ita vitia vehementer п0- 

Si- 


C1) СЕ Lib. IV. C, III. L. IV. C. V. in fine р. 58 et C. IX, p. 62. N°, 446. 
‚ (2) Lib. IV. C. IV. initio p. 55. et C. ІХ. p. 62. N. 445. 

Сз) Lib. Ш, c, IV, initio p. эд. Cf, L. II. C. И, p. 13. № gr. Hinc etiam, ut saepius aliunde apparet 
Chrysostomum nimium de Sacerdotio cogitasse , atque Episcopos aliquomodo ceteris [hominibns sanctiores habuis- 
se et quasi eos inter et Deum mediatores; quae opinio inde a Saec. ITI. inyaluit, Cf Neander Chrys. und die 
Kirche etc, 1. р. по, n. 26, Schróckh; l. c, X. p» зто 599. 

Сд) Lib. VI. C. II. p. zr. N. 504. et C. IV. p. 74. 524. Coll. І. Ш. C. XIV. p. 35. N. 063. et Le ш. 
C, VIT. p. 28 in fine. Cf. etiam Jos. Binghami Originum Ecclesiasticarum Vol ТЇ, 1. VI. С.П. $. Te 

(5) Сі. Lib, Ш, C. XIV. p. 34 med, 


COMMENTATIO ‘pb! QUAESTIONE| THEOLOGICA. ay 


£ 


-cere Solent (1), et quò- i Шавъотеіа locum ‘obtinent, ёо magis vitia eorum, cuivis in 
oculos incurrunt. Praeterea etiam minima eorum delicta magna videhtar » propter 
“personae dignitatem. (2). làn y ti 2 anobtso si 

Recte quoque hic-A mbrosins: « à Qus: nón despisinty inik; « morum. collu- 
« vionem ? Quis utilem. causae alienae judicet, quem videt inntilem. suae ?. —»Quo- 
«modo eum potes judicare consilio superiorem, quem videas inferiorem: moribus ? 
« Supra me debet esse, cui me committere paro! — An vero idoneum eum putabo, 
че qui mihi det’ consilium, quod non dat sibi? , Et mihi eum vacare credam, qui 
¢ mon vacevsibi?: Cujus animum voluptates occupént, libido devinciat, avaritia sub- 
« juget, cupiditas perturbet, quatiat metus?” (5)..( | i 

« Talis itaque debet esse, qui consilium alteri dat, ut se ipsùm Жа aliis praec 
« beat, ad exemplum bonorum operum." (4). ч 

Fugiat igitur voluntatis divinae т, өнүн vel levissima vitia, аЬ iisque 
purum se praestet. t 

« Fugiat. imprimis vanae gloriae cupiditatem, quae mala innumera gignit. Hinc 
« enim varia vitia: bugis, hvala, Qidvos , Epig, 0080лод, ктйўорй » 40205, dadupiers , 
« &rifeuAaY multaque alia, quae hic Chrysostomus ap quasi ex uberrimo 
fonte profluunt (5). " ; Aug ' 
` Evitet iram, quae ingenii perspicuitatem , mentisque ‘aciem. hebetat, et "simal: ad 
arrogantiam fastumque aliaque pejora facile impelit (6). ^ 

Contra sibi comparet « animi illam fortitudinem" quam Ambrosius praedicat, 
« quae sola defendat ornamenta viftutum omnium , quae‘ inexpiabili proelio adver- 
« sus omnia vitia decernat, invictam ad labores, fortém ad pericula, rigidiorem ad= 
« yersus voluptates, duram: adversus "illecebras ; quibus aurem deferre nesciat (7) $ 


« « pecuniam negligat » avaritiam fugiat , , agit ern эртен ana у! quae virtutem ef- 
° C foe- 


ГА 


ATA і al 


(1) Vid. І. Ш, c. XIV. р. 35. ubi ait: "Qaa ойу adc» ТА — LOST мо, ek тфу (rov 
жаракаћобута {йоу oUt) xa, Tû TAME ATE pauper gous xaréotyse тері THY тў; pei ёрат, хай Praxede 
т rods drip tay стоодайду — тфу. ES xe „тйутобу одтой тд хло; дтоттЁ Bew тў; Vends ta 

xa]. edppealvew Aue xat i рәт быу ft т ty m Voxàs. Tà pay yap cay tuxra &u&pniuaca, oreê êl 
tan тхдтщ яой, тој Eopaopeévous WASTE йуу; , dv dE dravo xui! FoR; урорішоо fru eim , Kore 
38» crass piper тўр DA yv." etc. 

C2) Vid. Le ПІ. C. XIV. p.321. М. 257. et p. 135, med. 

(3) De Oficiis Lib, П. Cap. ХП. " da 

(4) Idem Lib. II. С. XVII et XIX, et Cf. сыа Le V. C. TIL. p. 65. 

Cs) Lib. IIl. C. IX. init, p. оў. et Ambros. "L. I, C. XXXIX. med. " 

(6) Vid. Chrysost. І. III. С. XIV. init, p. 34. N. 251 sqq. coll. L. Md с: ун. ps ze in uw ктей 
Lib. I, C. XXL. et Lib. П, C, V. in fine, Es 

(7) De Ofiċiis L. Il. C. XXXIX. coll; L. LC. XXXVE. med, UA 07 

C 


18" WERNERIT IMMINK 


« foeminets пес tentetur cupiditatibus „пес frangatur metu з iracundiam velut quibus- 
« dam: propulset armis, quae tollit consilium , et tanquam. aegritudinem. vitet (к). 
Hanc eandem Chrysostomus magnopere ei necessariam. dicit , "a 2) @ UBpw xal. 
« xal érifpetaty. хой. Adyov Фортіхду nah тд. map Tay ёАжттоушу oxi U TA Suelo to dne, pa- 
tienter-ferre possit (2). 50 ssop уи j 
Praeterea gravem illum. esse oportet, at minime ени et vid ui 9 p hu- 
manum eundemque integrum , officiosum, humilem , at minime, servilem. Sobrium 
eum .еѕѕе decet, castum , honestum , modestum , simulque mitem , mansuetam ‚ ра- 
tientem , modum tenere in omhibus, ut nullum. vitium. esse in moribus. wel tacitus: 


vultus. vel. sermo annunciet (5). 
$. 5 
Aliae dotes, ad fret habitum pertinentes, 


Cum supra; duce косі mentionem ` elias et sermonis injecerimus , eum. 
sequentes ‚ quid: de externa forma ac habitu ceterisque, quae quidem. minoris ponderis- 
videri possint, praecipiat ,. videamus, 

Vult igitur in ipso quoque motu, gestu, incessu , teneri verecundiam, cum ı habitus. 
mentis in corporis statu cernatur, et vox quaedam animi sit corporis motus (4). 
_.« Motus ergo sit purus ac simplex, cum. nihil fueatum. placeat , , eumque : natura. in- 
« formet. Si. quid sane in natura vitii, est, industria emendet. ut ars desit , “non 
« desit correctio." « Non sit affectatus, decor corporis ; neglectus. magis quam ex- 
« petitus, non. pretiosis et albentibus adjutus vestimentis , sed. communibus," Quod 
«ad sermonem: jubet « ne modum. praetergrediamur. loquendi ,. ne quid indeco- 
«rum sermo resonet, cum speculim mentis plerumque et in verbis refulgeat. Neque 
« solum nihil indecorum. loqui , sed ne aurem quidem hujusmodi dietis praebe- 
« re" (5): i : . 

. Vocem. ipsam vult « neque remissam esse, neque fractam, ita ut nihil сейн 
« sonet ,. qualem. multi gravitatis specie simulare consueverunt, sed formam quandam 


«et regulam ac. succum virilem reservet.. Ut autem molliculus et: infractus aut vocis 
4:50% 


(1) Vids Idem L. Ie C..XXXVI. in fines E. HI, C, IX. i 

(2) Lib. IIT. С, XIIE p«.33« med. ' 

Сз) Vid. Chrys, І. Ш, C XVI..p. 49004292: „ут. су, in fine, Ambros. | Ls Us C. XXVII. 1.1. 
Q. XLV; ib..C XX. coll C. IV, à 

(4) Vid. Lib. І, C. ХУШ, riri 

Св) Vid. Lib I C. ХІХ, С. ХУШ; et сеш. Сар. XXII, « et ХХ. Tu 


COMMENTATIO pz, QUAESTIONE THEOLOGICA. 19 


« sonus aut gestus corporis. non probandus , ita neque agrestis ac rusticus, Natura. 
« igitur imitanda, cum. ejus effigies in hisce formula disciplinae sit, formaque ho- 
« mestatis" (т). 

-Haecce) Ambrosii praecepta , etiamsi primo obtutu non. adeo magni pretii esse 
"videantur, minime tamen contemni merentur. Ea enim si omnes Ecclesiae ministri 
omni tempore observassent, multo. certe minor fuisset numerus eorum , qui risui 
multorum atque irrisioni se exponerent. Et nostris etiam diebus quot Viri Vene- 
randi reperiuntur, qui corporis externo habitu et sermone affectato , minime super- 
vacanea sancti patris de his rebus praecepta esse demonstrant ! 

Quae cum. іда; зіпі y neque nos immerito еа dotibus requisitis, tanquam appendi- 
„сету adjecisse putamus. 


CAPUT SECUNDUM. 


` QUOMODO VERSA RI DOCTRINAE CHRISTIANAE INTERPRETEM OPORTEAT IN 
' PUBLICE TRADENDA RELIGIONIS DOCTRINA. * 


©. л 


JAntroitus. 


Nostra aetate certe majorem operam ac diligentiam postulant orationes Sacrae, quam 
quidem antiquissimis Ecclesiae Christianae temporibus. Ita enim пипс se res ha- 
bent ut sermonibus sacris publice ad populum Christianum habendis , primaria mu- 
neris pars absolvi fere censeatur (2), cum contra in Ecclesia antiqua praelectio- 
ni.S. Codicis brevis tantummodo illustratio atque cohortatio ad populum accede- 
rent (5). Videmus autem Origenem Seculo ПІ, iam longioribus sermonibus fuis- 
se usum, et deinde sequenti seculo unum alterumque жни, quam antea, indu- 

striam 


(1) M. ib. Cap, ХІХ, : 

Со) Cf. Pfeiffer 1, c, Sect. ТУ, c. П. $. 5t. р. 99. р 971-6 

Сз) Hujus generis etiam sunt varii tractatus Ambrosii, Augustini , et Chrysostomi Aemiliae, Cf 
We Cave het eerste Christendom Part, I. c. ge p. 246. edit. Wktsteniaae А. 1724, et Josephi Binghami 
originum Ecclesiasticarum vol VI, 1, XIV. c. IV. $. to. de brevitate qüoque sérmonum a nontullis Ecclesiae 
patribus habitorum in universum , vide Binghamum ib. vol. VI. 1. XIV. c. IV. $. 21, 


C2 


E 40100 АДЛЫ ТА ЖЕАР Омма УЛМО 


striam in iis elaborandis collocasse. лиш Chrysost omum ër ploribus (а): о 
niinasse suffecerit ‚ qui quidem inter difficultates , quibus doctrinae. Christianae.'in- « 
terpretes in munere gerendo, premuntur, non minimam recenset laborem ingentem; 
' concionibus disputationibüsque , quae: publice ad ерй fiunt, impensum. (э);Д{— 
que ' ideo difficiliorém hanc partem esse dicit , quia ipsius? tempore aures. suas: vulgus: 
adsuéfecerat, ut ad voluptatem potius; quam ad: utilitatem: audirent, unde ‘in :doeto=> 
ribus saéris tantam , ut ait, dicendi vim enitescere vellent, quanta. ne in Rhetoribus.: 
quidem ipsis requireretur (5). ^ FM | 7 ір „аниад Dita 

« An nescis," hoc ex Basilio OT « quantus jam ornate copioseque dicendi 
« amor, quantum studium in Christianorum animos invadat , ac tanquam debacche- 
«tur? Quantoque jam in pretio habeantur, qui studium illud: excolant з non: apud» 
« externos tantum, sed apud eos etiam, qui Christianae pietatis partes sequan- 
« tur” (4)? 

Ex quibus intelligimus, apud Patres hujus seculi etiam nonnulla exspectari posse 
praecepta, hodiernis sacrorum Antistibus haud contemnenda, et cultioribus quoque 
nostris temporibus apta. At si simul eorum orationes consideramus, uno tenore de~ 
currentes, nullique certae formae adstrictas, tunc sane facile animadvertimus maxi- 
mam partem non nisi praecepta generalia ad hanc rem facientia apud eos reperiri. 


' 


$. 2: 


Monita de materiae optione dicendique consilio universalias 
Videamus autem quaenam habeant ad publice docendi provinciam: pertinentia f 
_Ac primum universe Augustinus bene monet: « divinarum Scripturarum. 
« ` tractatorem (5 ) et doctorem , defensorem rectae fidei ac debellatorem erroris esse 
« debere et bona. docere. et mala. dedocere : atque in hoc opere sermonis coneilia- 
« re КУЫ, remissos erigere, et nescientibus , quid exspectare debeant, intima- 


«те? (6 
iL Quod: 
i { i 990 «t ; iv 

.-C1) Nonnullas enim Augustini quoque, Gregorii Nazianzeni, N ysseni et Basilii homilias Jongjores. 
fisse, ex eorum scriptis videre est. Cf, et Bingham 1, c. vol. VI. 1. XIV. с, JV, § er. ° 

(2) Cf. Chysost. Lib. V. C. L init, p. 64. supr. 

C32 Vid. L.V. p. 64, n. 452»: et n..450. coll. Le V, C, V. tot, р. 66. 

(4) Lib. V. C. VIII, p. 69. n. 491. 

€5) Vid. De doctrina, Christiana Lib IV. cap. IV.. 

(6) Ex.hisce abunde liquet, Augustinum. statuisse І. L. 5, $. unicum Шат esse fontem , ех quo digendi 
materia petenda sit, qua in re eum sui temporis doctores. secum. consentientes habuisse , multis demonstrare пой 
est opus, Eos autem perverse agere, qui » humana divinis praefcrentés,. fontem. limpidissitmum, green rli dese 
zant, res ipsa loquitur. TA 


СЕ 


COMMENTATIO 5E QUAESTIONE. THEOLOGICA. yn 


/ Quod: ad materiae: optionem. ejusque trantandae modum : huc refero: Am brosii. 
Tocum ; ubi dicit : ^ « tractatum (1), de doctrina. fidei; de magisterio continentiae ,, 
« de disceptatione justitiae, de adhortatione diligentiae, non unum: semper , sed us 
« se dederit Zeetio (2), esse arripiendum , et: prout possumns ,. prosequendum: eum- 
«qué neque nimiam: prolixum esse debere neque cito interruptum у ne vel fastidium. 
« derelinquat ,. vel desidiam prodat atque incuriam" (5). 

Ех quo loco non immerito elicere nobis videmur, Ambrosium. hoc e voluis- 
se: pro varia temporis opportunitate materiam sermonis variam esse debere, neque 
semper in. una doctrinae religionis parte, quam . Z'Zeore£icam , dicimus subsistendum 
esse, sed etiam alteram illam, quae de officiis agit ( practicam» appellamus ) esse 
exponendum. Deinde ita in tractanda materia versandum esse, ut nimiam simul lon- 
gitudinem evitet doctor Sacer, nimiamque brevitatem (4). 

Mentem ejus si recte cepimus, nihil in hisce reperiemus, quod nostris non aeque: 
ac illis commendandum sit, temporibus. 

Vehementer damnat Chrysostomus Oratorem sacrum, qui sermones hoc consilio: 
componat, ut voluptati immoderatae multitudinis satisfaciat, auramque popularem cap~ 
tet (52. cum..sic et. sibi, et multitudini, quae audit, damnum detrimentumque affe- 
rat, hoc, ipso, quod laudum ille suarum desiderio captus, ad auditorum gratiam magis 
quam. utilitatem ; dicendi vim exerceat; (6). Jubet contra, Antistitem sacrum.hanc sibi 
legem. scribere,.atque hoc. consilio orationes. meditari, ut Deo gratae sint atque. auditori- 
bus utiles; (7). « Ойт. yàp", inquit, «атф xavav xal рос :ёстё [4ду% rig ёротӣв. УЛА 
« ylæs-êxewãvs ий крот (8) pù Dè edu." Cum abundans illi fuerit solatium ,. idquc 


MAT присвојио pit т oH om- 

Ci) Sermohes * Sacri a Vátribus Latinis frequenter" tractatus vocantur, quemadmodüm ex multis eorum’ loci 
apparét, "ЄС. Bingham lé. L. XIV. c. ТУ. $. 1. et doctrinae. Christianae Interpretes у tractatores, Cf, etiam 
Bing ham l. c. ibid. et Cave 1, c. p. 246. quod etiam ex loco Augustini supra allato potescit. 

(O p Atque, adeo tam, ex У. quam ex N. Testamento, cum ex.utroque pars quaedam legeretur, Cf. Binghara 
lc ©. JI. $. 2. Quamvis autem lectio ad certam facta fuerit regulam, ea tamen a doctorunr arbitrio pependisse 
videtur (cf. Bringh. l.c. $. 3. p. 72.) , cum dé nonnullis apertum sit, eos dixisse, qnid legi vellent, C cf. id. ibid. 
c. IV, Gert. p. 147. ) De iis autem quae legerentus plerumque conciones habuérunt..( СТ Bing ha mr ibid. et , Cyl V. 
$, 17. et de Lectionibus in universum etiam Сауе l. Ce, p. 242 sqq. nec non. Doers l.c. Part. II, C. П, Sect. L 
$. I+ р. 46., 

(3) Vid. Ambros. de Officiis. L.I. C. XXII. deste 
~ C4) Lectu digna snnt, quae adv. Orationes Sacras nimis prolixas monuit Boers le C- part. Il с. 1, $, 12. p. 34y- 

C5) Chrysost. Lib. V° c, І. in fine sq. p. 64. п» 453» 599• 

(6) Ibid, €. Il- p. 64. in fine. 

C7) Lib. V. c. I. p. 64. n. 453. 1 ; 

C8) De plausu atque acclamationibus in Ecclesia antiqua- usitatis Vid. Suiceri Thasaurum Eccles. ad vosenr 
кротів. vole IL, p. 173 sqq. in quantum vero abusum haecce consuetudo abierit,. cum multi. doctores laudes ac plau- 
sum ambire non dedignarentur, notavit idem Suicerus p.176. Cf. Bingh.l. c. l XIV. c. IV. §, оў, Ipse- 
Chrysostomus publice nonnumquam applaudendi consuetudinem damnavit e. ge hom. 30. in Acta Apost. ct alibh- 
Vid, Schréckh..1, с, vol, X. p.350 599. et Cf. Cl, des Amorie v. d. Hoeven l.c. p. 05. not, 9» 


С. 5. 


эз WERNERI IMMINK 


omnium.certe matimum, si sibi ipse conscius esse potuerit, ad hanc se rationem 
doctrinam eloquentiamque suam.composuisse atque adaptasse, ut Deo illa Мази а ace 
ceptaque foret ( 1). | 

Quanti autem momenti, quantique ambitus hoc praeceptum sit, quisque: videt j 
qui secum reputet, quid ad illud pertineat. Quomodo enim sermo sacer Deo acces 
ptus sit, nisi eo, ipsius Dei honorem: promovere, religionem | Christianam. stabilire 
et propagare atque omni modo auditorum eommodis inservire studeat Volantatis di- 
-vinae interpres. | 

Hanc igitur qui legem sibi scribat, ut nempe ео сайда doceat , quo Deo gratus 
.sit, nonne omni tempore laudandus videtur hb oco , viii bas (anda ^ 


riba oS 


Praecepta ad tractandi argumenti rationem pertinentia. 


Eit ds ` 


19. Sermo perspicuus | site. 


Quod ad tractandi argumenti rationem: Doctor sacer idem sibi proponat, quón 
„quivis alius orator, docere scilicet, delectare, flectere (2), ut, justa, sancta’et Боја 
cum dicat, intelligenter, libenter, et obedienter audiatur (3); quod fiet , si perspi- 
cue, suaviter ac granditer dicere sciat (4). Docere autem necessitatis: est., atque in 
rebus constitutum , quas dicimus; reliqua duo, (delectare et flectere ) in modo , 
quo dicimus, posita sunt (5). Hinc Augustinus: « Qui ergo dicit," "inquit ; 
« cum docere vult, quamdiu non intelligitur, nondum existimandus est dixisse, quod 
« vult, ei, quem vult docere; qui, etsi dixerit, quod ipse intelligit, nondum illi 
« dixisse putandus est, a quo intellectus non est, Si vero intellectus езі, quocun= 
« que modo dixerit, dixit" (6). - a 

Unde apparet ante omnia requiri, ut perspicuitatz studeat Orator i eic 

« In omnibus igitur sermonibus suis primitus ac maxime, ut intelligantur elaboret 
«ea, quantum possit perspicuitate dicendi, ut aut multum tardus sit, qui .non in- 
e telligat , aut in rerum, quas explicare atque: ostendere volumus , difficultate ac sub- 
«litate, non in nostra locutione sit caussa, quo minus tardiusve quod dicimus 

« pos- 

Cr) Vid. Chrysost. Lib, V. Cap, VII, p. 68. "+ 

(2) Vid. August. de doctr. Christ, Lib, IV. c. XII. . ) 4 9, a 

€ 3) Ibid. Cap. XV. Юю o V OW CS 

C4) Ibid. Cap. ХҮН. icis pisuepely o, CR 

(5) Ibid. Cap. ХИ. | аннараа аан, 

(6) Ibid. | ны Fini ave 


COMMENTATIO pz'QUAESTIONE THEOLOGICA: 3 


«possit intelligi” (1). Itaque a talibus potius abstinendum: locis suadet, quae, 
quamvis. planissime dicentis: versentur eloquio, vix tamen a vulgo auditorum intelli- 
gi possint: in id autem semper incumbendum esse, ut vera, etiamsi intellectu dif- 
ficillima, quae ipsi jam percepimus, cum quantocunque labore disputationis ad alio- 
rum intelligentiam perdueamus (2). · : 
Pexepicuitatera multum quoque.juvare verborum usüm atque йени et Augus- 
tinus jam observavit , dicens (5): « Evidentiae diligentem appetitum aliquando negli- 
- ¢ gere verba cultiora , nec curare, quid’ bene indicet , atque intimet , quod ostende- · 
«те intendit:;" « unde oritur diligens quaedam negligentia quae tamen sic detrahit. - 
« ornatam , ut sordes non contrahat". Qui ergo docet, vitet omnia verba quae non 
« docent: et’ si pro eis alia integra, quae intelligantur, potest dicere, id magis eli- 
«gat. ‘Si autem non potest, utatar etiam" verbis minus integris dum tamen. res ipsa: 
« doceátur , atque discatur integre" (4). 


29. dd persuadendum: aptus. 


- Sed non sufficit, tantummodo intelligi, quae dicat Orator sacer. Accedat per- 
suasió (5) apud auditores necesse est, de veritate eorum , quae jam intellecta sunt. - 
Quapropter et ejusmodi ratione dicéndi uti. debet doctor Christianus, quae sit ad 
persuadendum apta. 
Hanc vero vim A ugustinus imprimis dicendi generi, quod submissum vocat. tri- - 
buit, quo vera scilicet dicta esse demorstrentar (6). «Ша enim dictio submissa: 
« plerumque dissolvit difficillimas- quaestiones, et inopinata manifestatione demonstrat 
«dum sententias ceutissimas , de nescio: quibus cavernis, ünde non sperabatur, eruit 
« atque ostendit: dum adversarii convincit errorem е docet. falsuni esse’, quod ab- 
«illo dici videbatur invietum: et hoc quidem maxime, quando adest ei quoddam- 
« decus non appetitum , sed quodammodo naturale" (7). « Haec ergo-magnum изиш: 
prae- 


Ст) Ibid, Cap. VIIK 

(2) Ibid. cap. IX, 

Сз) Ibid. cap. Xe ‹ 

(4) Est omnino praeceptum*observatu semper dighissimuny, sed quod ad Patres Latinos: ipsos atünet, nimii 
saepe fuerunt in verbis cultioribus negligendis, unde barbara adeo dicendi ratio orta est, Horum edocti exemplo 
hanc addimus legem :-ne quis verba, indoli linguae, qua scribat, contraria fabricetur, et novas inducat tenebras, 
male sedulus perspicuitati incultae curans:.de hoc Angustini praecepto" válet- Delphicam. illud: 42/8» дуду. 

(5) Vox persuasio-duo continet, quae belgice duobus vocabulis exprimuntur: overtuiging ет overreding , illud 
h. 1. nos yelle sponte apparet, Dé hoc discrimine Vid, Blair in: enim over de redekunsi* ett, P. п. page 
191 $. v EN 

(6) De doct, Chr. C. xxv. à 

(72 Ibid. C. XXVI. 


xí ОЕА МЕЖ ЛИМА. О Кт лоо 


« praebet doctori, cum. non solum. aperire elaüsa:et nodos: solvere quaéstionunut. de Ы: 
« beat, sed etiam, dum, hoc. agitur;, aliis quaestionibus; quae fortassé ineiderint,. ne 
« id, quod» dicimus , improbetur, per illas aut; refellatur 4: occurrere? (в). : забава is 

- Et omnine iad, persuadendum . saepe. necesse. est, at) respondeatur: difficultatibus y 
quae vel a nonnullis motae sunt, vel facile ab auditoribus moveri; possunt ; ' si odo; 
justam in hisce doctor-adhibeat prudentiam. 3:3; осоп suil 115J5Jinsiqei96.- 

i idk» A ©; ji 7 3edo па amid 
sBs i Suaets sit. „ + U3 34:1 ‚510 > adiny 
pri > iB.» iis муф ses » 
adi docendo semper ita versetur; voluntatis divines Inigupaen., sah ise excitet at-, 
que alat auditorum attentionem. :« Nisi enim huic rei operam det, sed. dicat, insua - 
«viter, ad. paucos. quidem studiosissinios -suus perveniet fructus, qui.ea, quae. iu 
« scenda sunt, quamvis abjecte dicantur, scire tamen, desiderant. At , quoniam. inter, 
« se habent (ut scite Augustinus observat) quandam similitudinem vescentes atque 
« discentes, propter fastidia plurimorum, etiam ipsa sine quibus vivi non potest, ali- 
« menta condienda sunt" (2). 

Etiamsi igitar sint tam felici indole, qui. in verbis verum amare, non verba, sciant , 
propter eos tamen quibus « fastidientibus non placet veritas, si alio quocunque mor, 
«ido у візі: ео modo dicatur, ut. placeat. et sermo dicentis ,. datus. est, in eloquentia) 
« non parvus delectationi locus.” (3). qu. iie hsabesexag - 

Itaque delectandus auditor, ut teneatur ad audiendum, ut benevolum у, intentum 
docilemque.se exhibeat (4).. « Illud autem non propter se usurpandum, sed, ut тет 
«bus, quae utiliter honesteque. dicuntur, aliquanto. prunis ех, ipsa delectatione, 
« elocutionis accedat, vel tenacius adhaereat assensus." _.« Temperati igitur generis, 
«ornatu: non. jactanter, sed prudenter utatur doctor Sacer, non, ejus fine contentus ,, 
« quo tantummodo delectetur auditor, sed hoc potius agens, ut; etiam ipso, ad bom, 
«num, quod. persuadere velit adjuvetur." (3)... ‚йл ҮЙӨ НЕЬ. » 


49. Ad Auditorum animos flectendos idoneus. 


al CE 


Sed praeterea oportet Oratorem sacrum id agere, ut Auditorum moveat affectus, 
quod nisi effecerit, finem dicendi praecipuum nom. fuerit assecutus. (6).. « Quid 
| cw asiosio tier of mienime 


(1) Ibid. C. XIX init, "C. XX. et “Cy XXIII. med. : b : ibak он 
(2) Ibid, C. XI. p «tani tare PY Cay 
*€3) Vid. C. ХШ. їшї. : CE asagat inada Sér wort at al 
(4) Vid. C. XIL fere med. coll, C, Ife et C. XXVI. ' non multum m initio, pF tor 
C5) Ibid, Cap. XXV, in fine; Ae 6 dits F Yid. Oh у 
(6) Ibid. С. хш. ; OAD 


COMMENTATIO DE QUAESTIONE THEOLOGICA. л 


« enim," ait Augustinus, « profuerit verum confessum esse, et collaudasse elo- 
« quium, nec inclinare assensum , propter quem solum, cum quid suadetur, rebus, 
« quae dicuntur, invigilat dicentis intentio?" « Oportet igitur eloqueatem Eccle- 
« siasticum, quando suadet aliquid, quod agendum est, non solum docere , ut in- 
« struat, et delectare , ut teneat, verum. etiam flectere yt vincat (i). « Flectitur 
, « autem , si amet, quod polliceris, timeat; quod minaris , oderit, quod arguis, quod 
ji commendas , amplectatur, quod . dolendum. exaggeras, doleat, .cum quid, laetan- 
.« dum praedicas ; gaudeat, misereatur , eorum , quos ,miserandos ante. oculos. di- 
«cendo constituis; fugiat eos, quos cavendos terrendo propohis: et quidquid. aliud 
`« grandi eloquentia. fieri. potest ай. commoyendos animos .auditorum , non , quid. a- 
« gendum sit, ut sciant, sed ut agant , quod agendum jam sciant ^". (129.1 « Per- 
«suadeat igitur in grandi genere.Orator, ut agantur , quae agenda’ jam. esse sciun- . 
«tar, пес. tamen aguntur, ut bona morum diligantur, vel devitentur malay” — 
«aut, si id dm agunt homines, ut agant shudipsipss eique їп eo firmiter: perseve~ 
«теш? (5). ' ) a 
.o« Sed .et.in isto genere , ubi ad. еннан cor P visit dictionis: grànditate fle- 
« Ctendum est, nisi et intelligenter et libenter, qui dicit; ардіагиг ; non potest obe- 
« dienter audiri" (4). Quapropter dictio ita varietur, ut sermonibus suis Orator sa- 
cer, consilio, quod sibi proposuit, optime. satisfaciat, et ut finem illum assequatur, 
quo nempe auditorem. persuadeat , ejusque utilitati maxime inserviat ( 5). 
Hunc autem scopum nemo facile attinget nisi et vita ipsius verbis respondeat. 
Qui alios a vitiis et peccatis. avocare cupit, ipse eorum timmiunis sit ac purus ne- 
cesse est. « Etiamsi multi multis quidem. prosint, dicendo , quae non faciunt : longe 
« tamen pluribus prodessent , faciendo quae dicunt. Abundant enim, qui malae vitae 
« suae defensionem ex ipsis suis doctoribus quaerunt, respondentes corde suo, aut 
.« etiam, si ad hoc erumpunt, ore:suo, atque dicentes: Quod mihi praecipis , cur 
«ipse non facis" (6)? Qua de caussa, Augustinus ut obedienter audiatur , quan- 
tacunque granditate dictionis majus pondus habere, dicit , vitam dicentis. (7), adeo- 
que hoc loco imprimis urget, quaecunque іп universum de vitae ratione a Christianae 


doctrinae. Interprete. instituenda , supra a nobis allata sunt.(8). ^^ ^ © 

£25 

AM ah 1 ¿Ê A SiH ``. f i 
Cx) Ibid. С, ий Чилек ss (2) бар. XIT. < те тей, 
UU 3» "Vid. Cap. XXV. col. Cap. X, in fines. t7 (4) Caps XXVI. in fines 
чє у Сё, Сар. XXII ét XXIII. 137! C6) Vid. Ibid. circa; ' finem êt y XXVII. 
icf Cip] EX VIL init UO WI отк stie st an egy Сар, NI Sect, altera. $. à. E er ие 


e wl; D “ї "au 


‘26 А WERNERI IMMINK 


$. 4. 


Epicrisis. 


Haec praecipua sunt, quae ad publice docendi provinciam facientia, colligenda 
putavi. Optimum. mihi visum est, ipsos Patres, suis verbis, quantum commode fieri 
-posset , praecepta tradentes introducere, eum hac ratione melius, quam quavis alia 
eorum sententias continuata quadam et cohaerente serie referri, atque antiquum 
quasi colorem servari, cogitarem. Omnia autem, quae tam ad materiae optionem , 
quam ad tractrandi et dicendi modum pertinentia (licet maximam partem generalia 
fuerint) attulimus, nobis quoque omnino utilia dicere non dubitamus. : Quod ad ser- 
mones ipsos: alia certe, utin eapitis hujus initio verbo attigimus, sanctorum patrüm 
aetate, eorum fuit ratio, quam quidem nostra. Utrum vero tecta eorum methodus 
magis minusve commendanda sit, quam hodierna, nostrum non est hic dijudicare.. 
Illud constat: nostram auditoribus evidentiorem, faciliorem atque hinc fortasse utilio- 
rem esse. Ceterum ex hac eorum methodo explicandum videtur, quod. non nisi ge- 
neralia huc spectantia monita apud patres inveniamus. 


v 
CAPUT. TERTIUM. 


QUOMODO VERSARI EUM OPORTEAT IN PUBLICO ET SOCIALI DEI CULTU 
MODERANDO. : 


Aa Episcoporum officia etiam. pertinuisse, publici. et socialis Dei. cultus mode» 
ramen , ex. variis. variorum patrum locis abunde liquet. Quaenam iis hac in re 
facienda incumberent Binghamus hic et. illic ( 1) accurate notavit, Atque ex 
locis ab eo allatis apparet, Episcopos Psalmodiam (2 ) et lectionem S. .Codi- 

cis 


Съ) Cf Binghamus 1. c. Vol. VI. imprimis L. XIV. et omnino Vol. I. L. II. C. VI. $. 1 sq. Ubi do- 
cet Episcoporum potestatem in religionis partibus ritualibus fuisse absolutam. "Videtur Binghamus, ubi de Epis 
scopis eorumque potestate loquitur, non prorsus. ab. omni partium studio liber et immunis fuisse. SE 

(2) Cf Id, L. XIV. C. І. imprimis. $. 6. Ambrosium e, д. multum fecisse ad cantum publicum emen- 
dandum ,; vel exinde abunde liquet , quod noyum canendi modum ipse invenerit y qui de eo cantus Ambrosianus 
vocatur, Vid. Augustini confess, IX. Ze Paulinum én vitd Ambrosii Р. IV. et J. С.І. Gieseler Lehrbuch 
der Kirchengeschichte Vole I. Period. II. Sect, I. C. IV. $. 96. 


ГА 


COMMENTATIO vz QUAESTIONE THEOLOGICA. 27 


cis (1) rexisse, precibus praeiisse (2) et sacros ritus administrasse (3). 

De singulis vero nostri non monent; Quod neque mirum. accidit, ad consilium , 
quo. scripserint , attendentibus. Chrysostomus quidem mentionem injicit admi- 
nistrationis s. coenae. (4) ac baptismatis ( 5) ut et precum publicarum (6), ubi 
difficultates, quae Episcopo se offerunt, recenset , atque docet, qualem eum esse opor- 
teat, qui haec omnia pro rerum gravitate ad dignitate peragere velit, at praecepta , 
de modo, quo in hisce versari debeat, data opera non tradit. Neque tamen pror- 
sus de ommibus huc spectantibus nostri silent. De precibus enim Augustinus 
nonnulla neque ea contemnenda monet. Antequam vero ejus praecepta hac de re 
perpendamus observandum est: publicas Ecclesiae preces eo temporé, maximam 
partem, finito demum sermone sacro fieri solitas fuisse (7), quum precibus, quae 
ei praemitterentur, doctores praecipue auxilium | divinum implorarent , coetumque 
Christianum excitarent, ut pro ipsis orarent (8 ): ad has vero Augustini praecepta 


pertinere. 

Jam quid de his praecipiat videamus ! 

Oratorem Christianum , tum pro se, tum pro aliis precari debere, ait , antequam 
docere incipiat. « Noster enim eloquens," inquit, « orando pro se ac pro illis, quos 
«est allocuturus, sit orator antequam dicor; priusquam éxserat proferentem lin- 
« guam , ad Deum levet animam sitientem , ut eractet, quod biberit, vel quod im- 
« pleverit , fundat" « Cum enim,” ita pergit, « de unaquaque re, quae secundum 
« fidem delectatioriemque tractanda sunt, multa sint, quae dicantur ab eis, qui haec 
« sciunt, quis novit, quid ad praesens tempus, vel nobis dicere, vel per nos expe- 
« diat audiri, nisi qui corda omnium videt? Et quis facit, ut, quid oportet, et quem- 
« admodum oportet, dicatur a nobis, nisi in cujus manu sunt et nos, et sermones no- 
« stri?" (9). Vult famen doctorem sacrum, quoad ejus fieri possit, adhibere prae 
parationem diligentem (10). i 

„Augustini aetate videntur fuisse, qui ab aliis cogitata vel scripta coram poy 

sous 


Сі) Ch Binghamus 1. с. Le XIV. C, III. et C. ТУ. $ rt imprimis p. 147» 

(2) Ch Id ibid. І. ХІУ, C. IV. $. 13. alibi et. C, V. 

.€32 Cf, Id. ibid, І. XV. C. IV sqq. variis in locis, et vol. ІУ. L. XI. С. VI sqq. 
^ €4) Chrysost. l. с. L, П, C, IV. p. 24 ‘in fine sq. et 1. УІ, C. ТУ. p. 74. 

(5) Lib. Ill. C. V. p. 26. 


(6) Lib. VIL C. IV. p. 74. N°. 518. 
С) Vid. Bingh. l, c. Vol. VI. Le XIV. C. V. $. т. ubi de causa quoque, propter quam res ita se hae 


beret, loquitur cf. Id. ibid. C. IV. '$. 13: Ps 152:: - 
(8) Id. ibid. L. XIV. C. IV. $. 13. 3 
(9) August. de Doct, Chr, С, XV ct XVI. 
(10) Cf Id, ibid, 


28 LOK CWwERNERI П ммК "Uv? 


pulo recitarent, dum tales diserte memoret (1); ; iisque quid. 'precatarí sint, prae~ 
‘scribat. « Illi enim” 2 IPS К qui ea dicturi sunt, quae ab aliis cceperunt, et, 
« antequam accipiant, orent pro iis, a quibus accipiunt, ut eis detur, quod per eos 
К accipere volunt; et, cum acceperint, orent, ut bene et "e gia et illi ad 
« quos proferunt , sumant" (2): etc. (30 
' Haec ultima’, quamvis nostris doctoribus sacris in universum nulli usui esse vidéan- 
‘tur, memorare tamen non abs re duxi, cum ad argumentum quod tractamus perti- 
neant; atque ab iis etiam, qui Orationes sacras, experientia teste, ex libris editis 
descriptas publice recitare non erubescant , ay non incommode i in usum suum con- 
verti possint. 
`` Ex paucis autem iis; quaé Nostri habent, Шай іп universum omnino probandum 
esse, quod ex Augustini Cap. XV. attigimus, et consuetudo hodiedum нєн et. 
res ipsa satis demonstrant. 


‘CAPUT QUARTUM. 


«толоро VERSARI EUM. OPORTEAT IN RELIGIONIS DOCTRINA PAIVATIM TRÁ- 
DENDA , SIYE IN INSTITUTIONE САТЕСНЕТІСА, 


E d. 


- Ad doctrinae. Christianae interpretis officia: pertinet institutio: catechetica.. 


Patrum Ecclesiae nostrorum tempore moris fuisse non videtur, ut ipsi Episcopi pri- 
mis religionis rudimentis imbuerent catechumenos , cum apertum sit, Presbyteros at- 
que Diaconos plerumque. catechetarum officio functos fuisse (2), Ipsum € hryso- 
stomum has partes egisse cum Presbyter esset Antiochiae, ex quadam ejus homi- 
lia (2) patet, et Augustini liber de catechisandis rudibus qui nobis unice hoc 
capite in censum venit, indicio est, institutionem rudium Diaconis. saepe fuisse con- 

5 d cre- 


C1) Ibid. Cap. ХХІХ, in fine cf, Binghamus L, XIV. C. IV. $. 22: 

(2) August. ibid. Cap. XXX, 

(3) Vid. Bingham l. c. Vol. II. L; III. С. Xe § 1. et cf, Sale De ylingii institutiones bi he 
pastoralis P. II, $. 6. 

(4) Homilia ХХІ. ad populum Antioch. quae inscripta ests. xaryyyors трд; тойс m vete. 


COMMENTATIO pe QUAESTIONE THEOLOGICA. 29 . 


creditam; Neque tantum. ёх inferioribus etiam (t). interdum ad: illud. officium ob- 
eundam fuerunt electi; constat et praeterea tam in Orientalibus Ecclesiis quam Oc- 
&identalibus , Diaconissarum fuisse , mulieres de Christianae. religionis Capitibus еги» 
dire (2). Binghamus tamen docet, etsi raro, nonnunquam. tamen ab ipso quoque 
Episcopo,catechisandi officium fuisse peractum (35).. Quidquid vero temporum illo- 
rum consuetudo tulerit, et quaenam illius fuerit caussa, nostro aevo Doctrinae Chri- 
etianae: interpretum curae imprimis commissum esse novimus (4), ut juniores atque 
universe rudiores religionis Christianae elementis rite instituantur. Sapienti autem 
consilio, ad. hanc геш agendam ipsos. Doctores sacros teneri , nemo dubitaverit, qui 
perpenderit , quanti ponderis sit juventutis: institutio. Quae si bene fiat, magnum 
sane ef Ecclesiae, e£ universae reipublicae emolumentum afferet, si vero male, 
damnum irreparabile. Quinam autem ad hanc rem probe peragendam magis idonei 
censendi sunt quam: ipsi doctrinae. Christianae interpretes ? Hodiernae vero in hac 
re agendi rationis utilitatem hie demonstrare velle, superyacaneum duci possit, atqne 
a nostro negotio. alienum , quare. lubenter. hisce supersedemus, potius visuri quid 
Patres. Ecclesiae de insliiutione catechetica praeceperint ! 


$02 


Qua ratione rudiores institui debeant. 


S'i 


` De catechisandis rudibus (5) solus ex Nostris Augustinus agit, in libro hane 
ipsum titulum i in fronte gerente, quem, ut in Prolegomenis jam diximus in Diaconi cu- 
jusdam g gratiam composuit. Institutionem Catecheticam narrando fieri debere, statuere 
yidetur, cum in fine cap. H. haec habeat: « Itaque prius de modo narrationis , 
quod te velle cognovi, tam de praecipiendo ac cohortando disseremus.” ; 

Rudiori cuilibet historiam sacram a primis ejus initiis, a creatione nempe usque 
ad praesentia tempora exponi jubet ( 6 ). Qua in re ita catechetam versari vult, 
re ] - ut 
eC) Vide Bingnam le с. Vole Il Ly IM, C. X, § 2 
.C22.1d. ibid. : Vol, I, L. II. C. XXII. $. 9. ubi loca affert, quae hoc probent. 

(3) Id. 1. c. Vol. II. Т.Ш. C. X. $. 1. Quocum consentit Deylingius 1. c. $. б. qui eadem ac Bing- 
° hamus loca ad rem probandam affert, ut saepius, $ 
«C42 CH Liber; cui titulus: Gedachten over het Predikambt enz. Sect. ХІ. p. 184 sqe et Boers 1. c. Parts 
И. C.IV. $. 1, р. 162. ex quibus patet legibus Ecclesiasticis Sacrorum antistitem ad hanc rem obstringi. 

(5) De vocibus xazy£o , xaryxopeves cet. earumque significationibus Vid. S uicerum ad vocem P, II. p, 69g. 
sqq. Сй. Deyling, l. c. p. 305, 307. Pfeiffer 1. c. Sect, ІУ. C. ШІ. $. Go. in nota et Sam, Mur- 
sinna in Homiletica etc. $. 276, p. 99. 

Сб) Augustinus de Catechisandis rudibus С. Ill. cf, C. VI. med. „Inde jam exordienda narratio est, 


D3 » ab 


бо -£ CWERNERI IMMINK 


ut nón omnia. continua serie, quae sacris continentur voluminibus , memoriter quasi 
reddat, vel suis verbis narrando explicet, sed ut éuncta generatim summatimque 
complectatur, et quaedam mirabiliora, quae suavius audiantur, inque ipsis articulis 
constituta sit, eligat; atque háec, aliquantum iis: immorando,' quasi ‘resolvat “at> 
que expandat, et inspicienda atque miranda animis auditorum offerat, cetera vel 
ro celeriter percurrat: in omnibus autem ad praecepti finem attendát; nimirum 
caritatem de corde puro et conscientia bona et fide non ficta ( 1). Imprimis igitur 
id ei agendum esse ait + ut catechumenum doceat, quantus sit ánio' Dei: erga ho 
mines, cujus maximum testimonium edidit, mittendo filium suum їп hdnc terram, 
‘ut homines a peccatis liberaret: adeoque omnia huc referenda quaé ez. E Veteri e£ 
in Novo testamento occurrunt, ut sie ad amorem erga Deum et Proximüm,'à qui- 
bus duobus praeceptis tota Lex et Prophetae pendeant, discentem excitet: qua pro- 
pter omnia narranda sunt, ut ille, ad quem loquatur; vadisid: iringi creiteade 

speret; sperando amet (2). H1 vr, bape 
Ipse Augustinus, ut magis dilucide consilium suum exponat, exemplo docet (5 ) 
haec quomodo sint agenda, fingitque aliquem ad se venire, Christi sectatorem esse 
cupientem propter futuram post hanc vitam requiem. Primum igitur docet: neque 
bona terrestria, neque honores, neque cetera hujus mundi commoda hanc requiem 
afferre, quae ab iis tantum acquiri possit, qui Dei, eam promittentis, praecepta di- 
lexerint, ideoque qui veram felicitatem appetat, spem suam non in rebus caducis 
sed in effatis divinis collocare debere: hominem autem peccato depravatum requiem 
illam penitus perdidisse, Deinde (4) a mundi incunabulis, a primo peccato ejus- 
que sequelis pergit ad ceteram historiam usque ad Noachum, hinc ad Abraha- 
mum, tum ad Davidem, postea ad Captzvitatem Babylonicam in quibus singulis 
periodis allegorias aut typos sequentium temporum animadverti vult: deinceps (5) ad 
tempora aduentus Jesu Christi in hanc terram transit, quolex impleta est, dum non 
cupiditate rerum temporalium, sed caritate illius, qui praecepit, fiunt quae praecepit , 
atque considerat humilem Jesu conditionem, qua ostenderetur non terrenas opes ve- 
ram efficere felicitatem , neque has esse debere finem, in quem tendendum sit. Tunc (6) 
ulteriorem J esu historiam narrat, et sequentia Ecclesiae tempora percurrit tandemque 
narratione finita catechumenum exhortatur (7) ad constantiam in ea fide, quae prò- 
pria 


» ab ео, quod fecit Deus omnia bona valde, et producenda, ut diximus, usque ad praesentia tempora Ecclesiae.” 
cet. 


Cx) Vid. Cap. III. (2) Vid, Cap. IV. 
(3) Сар. XV — XXVI. (4) Cap. XVII. fere in fiue. 
(5) Cap. XXII. (6) Cap. XXII — XXIV. 


(7) Сар. XXV. 


COMMENTATIO рё QUAESTIONE THÉOLOGICA. 5r 


pria esse debeat credenti in Jesu Christo, qui salutis ab eo allatae particeps fieri 
cupiat. 

Non omnes autem eodem modo instituendos esse Augustinus Bodo (1); aliter 
enim cum iis, quos propter , commoda sua Christi sectatores fieri velle scimus ; 
aliter cum Grammaticis , atque ex Rhetorum schola sapientibus , aliter cum doctori- 
bus in universum agendum esse (2). De illis C. V. et VI. fusius agit, His vero non 
odiose inculcare catechetam. vult, quae jam sciant, sed modeste omnia perstringere , 
ita ut credere se dicat, eos haec atque illa jam nota habere, et hoc modo cursim 
enumerare omnia , quae rudibus indoctisque inculcanda sunt. Ante omnia ex iis 
quaerere eum jubet, quibus rationibus adducti, Christi sectatores fieri cupiant s, 
ac si bonis libris edocti sint, approbare, si in haereticos incurrerint, de iis monere 
et contra eos hortari: cetera vero seeundum regulas doctrinae salutaris, sive de fi- 
de, sive de moribus narrare ( 5). 


$$ 5, 


Continuatio. р 


Narratione finita de spe resurrectionis loqui catechetam jubet (4), et pro captu 
ac viribus audientis, proque ipsius temporis modulo adversus varias irrisiones infi- 
дейшп tractare de faturi ultimi judicii bonitate in bonos, severitate in malos, veri- 
tate in omnes , commemoratisque cum detestatione et horrore poenis impiorum, reg- 
num justorum ac fidelium, et supernam illam civitatem ejusque gaudia cum deside- 
rio praedicare : tum vero instruere et animare infirmitatem hominis adversus tenta- 
tiones et scandala sive foris, sive in ipsa intus Ecclesia. Simul etiam breviter et 
decentér praecepta tradere eum vult (5), de Christiana atque honesta conversatio- 
ne, ne ab ebriosis, avaris , fraudatoribus › aleatoribus , adulteris aut ceteris ejusmodi 
‚ generis hominibus , seduci se patiatur, neque vitia impune fieri arbitretur, ' quia 
mitiltos videat , qui Christiani appellantur, haec amare’, et agere et defendere et sua- 
dere et persuadere. Institutione vero ad finem perducta, jubet (6) interrogari ca- 
techumenum , an credat, quae didicerit , eaque observare URINE] quod cum res- 
ponderit , tum solemniter eum signari, et more tractari, 


$ & 


(1) Cap. XV. (2) Capp. V. VI, VIII et IX. 
Сз) Vid. 1. l modo l, L 1 C4) Cap. УП. ; 
C5) Ibid, (6) Сар. XXVH ў 


52 JOIOOIOMTE RINE BILE MME NWE viN 
6024.1 O das t nr Нигрета 159455 


, Quomodo. Doctorem. Sacrum tends tractare бл: 


` Сатесћеіае magna in docendo УЦИ opus esse (1) dicit , inprimis. si inter. ca~ 

téchumenos segniores inveniantur , aut stapidiores y quos. cum amore tractare eum 
vult neque usitata ac parvulis congruentia in eorum gratiam repetere fastidire , "ut 
tandem id efficiat, ut quae dixerit intelligantur; atque adeo omnia sermone tentare, 
quae ad excitandos auditores valeant. Quamobrem timor blanda exhortatione дере]- 
lendus est, interrogandus auditor utrum dicta intelligat , et danda fiducia, ut, si 
quid éi contradicendum videatur , libere proferat : deinde agendum pro ejus гезрой- 
sione, ut aut planius et enodatius loquatur, aut opinionem contrariam refellat , aut 
ea, quae illi nota sunt, latius non explicet, sed breviter complicet. Si autem nimis 
tardus sit, ad quem loquatur, et ab omni suavitate alienus, mansuete ferri eum vult, 
breviterque decursis ceteris, ea quae maxime necessaria sunt, inculcari, magisque pro 
illo ad Deum, quam illi de Deo multa dici jubet (2). 


19249 « : 196 | 1 —X 


„Нав бабтан sunt, quae ; ad. ну эңе neg aie toii aii ex Anensaisio 
colligenda putavimus. In quibus etsi multa bona occurrant, atque omnibus tenipo- ; 
ribus. accommodata haud pauca tamen nostro, quoque aevo minus congrua esse viden-.. 
tur. Nam praeterquam quod raro temporis opportunitas se offerat, ubi haec prae . 
cepta in usum, suum. convertere; possit doctrinae: interpres, varia quoque in ipsis. 
praeceptis inveniuntur minus hodiedum „probanda, ‚ Quis enim .allegoriis, typisvei, 
etiam nunc, ita inhaeserit , ut ubique in Sacra. Scriptura. eas: invenire studuerit, aut . 
tantum , quantum Augustinus, iis statuerit pretium, „Quodsi in universum nemo , 
facile fecerit, quanto minus in iastitutione catechetica y ;,cujus. consilium primarium.. | 
hoc est, ut aut juniores aut rudiores ad. religionis Christianap; notitiam. perducantur, |, 
ad quod non ubique Augustinus satis attendisse videtur., cum saepe inter nar- . 
randum intellectu difficiliora facilioribus, HALA et res minoris. ponderis referat ;. ‚8гат 


viora omittens. 


At; summa tamen rei Augustino eadem est, quae semper esse debeat: nimirum 
re- 
IV .V aO Ce) Ж 90, (1) 


І 


+ ا ست سه 
ry n t 4 P 4 ғ‏ 
ر( & tiy‏ اء 44 ) 3 


C1) Vid. Cap. ХП, ‘ i 
Сг) Сар. XIII. VIKA 2 CO) 


=) 


COMMENTATIO дЕ QUAESTIONE: THEOLOGICA. 55 


religionis cognitione catechumenos imbuere, ipsam religionis doctrinam exponere , 
idoneis eam confirmare argumentis, et ad rectam" vitae rationem applicare. 

Quod ad praecepta attinet, quibus docet, quomodo Doctorem Sacrum erga са- 
techumenos gerere se oporteat; de blando scilicet alloquio ceterisque quae e Cap. 
XII et XIIL. attulimus, talia omnino sunt, quae omni tempore observari mereantur. 

Praeterea, illud , quod Augustinus habet de narratione adhibenda i in rudibus 
instituendis , ; nostra ‘attentione minime indignum. videtur. Ea enim est religionis 
` Christianae natura atque indoles, ut historico argumento innitatur, quin ét tota fere 
eo absolvatur. Quidquid dicant de methodo Socratica, quam ajunt, egregie quidem 
` haec inservit ad docendos rudiores ejusmodi doctrinas, quas cogitando et ratiocinando 
mens nostra inyenire possit, atque eatenus summopere commendari meretur at vero 
in institutione religionis Ohristianae ‘non adeo adhiberi posse videtur , cum res in 
facto positae | et praecepta positiva hancce doctrinam efficiant, Itaque necessario re- 
quiritur, ut doctor initio ‘enarrando incipiat, dein autem , ut commodis discipulorum 
consulat, crebra repetitione dicta animis ‘eorum inculcare studeat. Quidni etiam, 
suadente Augustino, historiae Ecclesiasticae notitia catechumenos, quantum fieri 
possit , imbuat , praesertim nostro tempore , .quo imprimis et indocti opus habeant, 
ut contra Romano-Catholicorum insidias muniantur, quod melius fieri nequit, quam 
aperiundis iis (quod tamen‘ semper absque ullo partium ‘studio fieri debere , res ipsa 
loquitur) errorum causis et fontibus ? 

, Rationem jam concludentes, statuimus multa quidem ex iis, quae attulimus, prae- 
ceptis., a doctrinae, Christianae Interprete ‚hodierno, merito. in., usum.suum .conyerti 
posse , cum alia contra minime. nostris, commendanda censeamus, 


54 Jd WERNERI IMMINK 


1 


GA PUDE QU EA, ETM 
ссоморо. VERSARI EUM OPORTEAT IN IIS, QUAE PERTINENT АР SINGULAREN 
COETUS CHRISTIANI CURAM. . 


10210 pbinQO | „тинто 


„шр, PASTORI, AN COETUS SUI SOCIORUM, USU SIVE CONVERSATIONS 1 з, | AGENDUM. 
INCUMBAT. 


| ciba Eorum aneltendopun «аг | Boso Б 
dT to? 3 Prin! yf ( ti 
Oportet ‘omnino’ Sacrorum” Antistitem , qui munere suo | bug fangi eb pter atque 
omnibus et singulis quovis modo , quantumque potest, prodesse, interdum’ eos in- 
visere, qui curae ipsius commissi sunt (2); atque hoe: ‘quidem eo magis , quo liben- 
tius plerique Pastorum consuetudine utantur. Quod etiam nunc aeque ac Chry- 
sostomi aetate obtinet. Multi enim hodíedum eo usque omnia excutiunt, quae a 
Pastoribus fiunt « ut vel appellationes, salutationesque, adspectus habitum visusque 
« modum observent" (2). Neque ii solum , qui aegrotant, sed et qui sano sunt 
corpore, invisi se volunt, id quod non religionis ac pietatis, sed honoris potius dig- 
nitatisque nomine saepe plurimi sibi vindicant (5 ). 
Ut igitur omnium, quantum бегі potest , desideriis satisfaciat Ecclesiae minister , 
omnes invisere debet, cum hac re amorem multitudinis inprimis sibi conciliet. 
Ambrosio tamen minus placere videtur, Pastorem quotidie omnium domos cir- 
cumire; sic enim loquitur (4). « Cur non illa tempora , quibus ab Ecclesia vaces, 
« lecs 


(1) Cf, Chrysost. l. с. І. VI, C, VIII. р, 78. in fine. 
(2) 14. L. Ш. C. ХУШ. p. 46. fere med. 
Сз) Vid. ibid. p. 46, supr. i 

“(A Ambros 1, с, Г. І, C. XX, 


COMMENTATIO pz QUAESTIONE.THEOLOGICA. 55 


« lectioni impendas? cur non Christum revisas , Christum alloquaris, Christum au- 
« dias? Illum alloquimur, cum oramus; illum audimus cum divina legimus miracu- 
«la. Quid nobis cum alienis domibus? Una est domus, quae omnes capit. Illi 
« potius ad nos veniant, qui nos requirunt. Quid nobis cum egi Ministerium 
« altaribus Christi, non obsequium hominibus deferendum accepimus," In quibus pro 
maxima:parte minus recte sentire nobis videtur, atque ingenio suo severiori nimis 
indulsisse , eum. recte contra Chrysostomus observet (1): «eum, qui suum 
« unius animum. excolat, sibi duntaxat utilem esse et pastoralis tamen functionis lu- 
« crum. ad universum populum, manare debere," | Atque omnino reprehendendus 
videtur Pastor, qui vel socordia, vel superbia, vel nimio studiorum amore. ductus , 
semper domi sedeat, sibique tantum vivens, officii sui verissimam partem negli- 
gat, negligendo: coetus sui sociorum, usu, Nou mediocrem enim invisendi consue- 
tudo. utilitatis: fructum affert; nam praeterquam quod hac ratione multitudinis amo- 
rem, atque. aestimationem sibi conciliet voluntatis divinae interpres, maxime insuper 
prodest, ad eos cognoscendos, quorum cura ipsi sit demandata. 

Et hoe quidem semper spectet , ut singulorum. i ingenium ac mores, virtutes; et vitia 
cognoscat, Quapropter bene Chrysostomus (2) « multa quidem opus. est, ^ in 
quit , a pastori. prudentia, sexcentis etiam, ut sic dicam, oculis, ut recte MED 
« humani animi habitum circumspicere possit." « Illius enim morbi Һара facile sese 
aliis. produnt ; nam, quae intra hominem latent ,, praeter hominis spiritum 3, qui in 
« ipso! est, nemo intelligit. Quomodo autem medicinam adhibere quis possit morbo, 
« eujus modum nequaquam nóscat? Quum etiam persaepe accidat ‚ ut ne intelli- 
« gere. quidem. possit, morbus. subsit, nee ne" (5), 

- Ex quibus sequi videtnr, omni opera atque diligentia | Pastorem. Ecclesiae id agere 
debere, ut gregis sibi. crediti ez bong её mala cognoscat, quo aptus « evadat. у ad curam 
cuique convenientem. adhibendam. | Quod, vero cum nulla re melius, quam frequen- 
ti omniumousu, fieri queat. invisendi, coetus. Christiani. consuetudinem , duce i inpri- 
mis Chrysostomo, merito commendandam putamus. | 


\ „Ах уулу; х Weak) $. 2. 


- 83. Chrys. І. П, ‚С, IV. p.16. in fine: ó idv ap bat dik , д ёаштду Мо ине: tiv her 
тд № тў; rotors хёд% , elg Gravee dix Baier cin’ i. 
Са) Chrysost. L. Н. C, IV. р, 16. 113. Ай roro doy det тй cwvéceng t SNR xal кн ЗУЛ 
mpi; тд тєритхотЕїуў wdvrobey Tv тй; Чоу fw. 
C3) Chrys. L. 11. c. II. p. 14. 102, 1%, dé 4 фт) — eros А ў 
P" " 


\ 


56 ООО Газ RTS MM К NO 


Quomodo hac іп ré versari eum oporteat. | 


Paragrapho praecedenti vidimus , consuetudinem illam, ex qua fit, ut doctri-- 
nae Christianae Interpres, singulos suae curae' creditos ; interdum: invisat mae: 
gnum utilitatis fructum afferre posse; cum ‘hac’ ratione amorem: aestimationemque: 
multitudinis sibi conciliet , ejus virtutes atque vitia et quasi morbos cognoscat зеі ѕі-. 
mul promtus ac paratus reddatur , ad remedia singulorum morbis idonea adhiben- 
da, Prudenter autem ipsi hoc in negotio versandum ‘esse, res ipsa loquitur. Quam- 
vis igitur omnium coetus sui sociorum ' domos frequentare debeat , atqué ‘etiam*con 
vivis eorum laetis interesse possit, non nimium tamen temporis hisce tribuendum 
esse, bene Ambrosius (1) monet « cum et occupationes habeant, et prodant 
« epulandi cupiditatem. Intemperantium omnino vitanda consortia, cum’ sub: spe- 
« cie jucunditatis venenum infundant bonis, et si assidua sint, maxime in- convi- 
« vio, ludo ae joco, gravitatem virilem enervent. Praecipue avtem, cum fabu- 
«lae frequenter de seculo ac voluptatibus subrepant, ubi claudere aures pastor non 
« potest, neque gravitate interposita prohibere, ut ne superbiae suspicionem. in- 
« currat" Deinde non vult « juniores viduarum et virginum. domos frequentius ad - 
« ire, cum ita secularibus facile obtrectandi locum daturi sint, - Quam multos enim ," 
« ait, « fortes illecebra decepit? Quanti non déderunt errori locum et dederunt 
« suspicioni?" (2): 

"Quae hic ex Ambrosio attulimus , minime negligenda pro maxima: a’ parte viden- 
tur, dummodo nobis persuadeamus,, propter abusum in multis, usum поп esse tol- 
lendum. Quomodo enim iis profuturus sit Ecclesiae minister, qui maxime ejus 
ope atque auxilio indigent, si eos vitet atque fugiat? Attamen quo sensu nosier 
praecepta sua tradidit, omnino probanda videntur. Nimirum eos vitare: Pastorem 
commendat, quorum usus et ipsi damnum detrimentumque afferat e£ bonae ipsius 
. famae noceat. 


$. 5. 
Quid ei agendum sit, ut famae suae consulat. 


Etiamsi doctrinae Christianae Interpres, qui munere suo fideliter fungi deside- 


(т) Ambros. L, I. С. XX. 
(2) Id. ibid. Cf. Chysost. Le VI. C. VIII. p. 79. n9, 557 seq. 


COMMENTATIO ре: QUAESTIONE THEOLOGICA. 57 


vat, nullius. consuetudini subtrahere se debet, hoc tamen non impedit, quo minus 
unum, alterumque magis; sibi devinciat. (1 ). ёш» 

.Sed.omnino opus est, ut conversationis fiat electio. Imprimis .A.m bzoiiug. com- 
mendat (2), ut probatissimis quibusque jungatur senioribus у cum. usus eorum tu- 
tior saepe sit, quam aequalium , atque in universum recte dicit (5) « plurimum 
« prodesse, bonis jungi, cum ostendat, eorum se imitatorem esse, quibus quisque 
* adhaeserit, et ea convalescat opinio, quod ab his vivendi quisque acceperit simi- 
«litudinem , quibuscum conversandi acceperit cupiditatem." Sociorum igitur pro- 
batorum usus multum quoque ad id conferre potest, ut homines bene de nobis sen- 
tiant, adeoque omni studio id agere debet voluntatis divinae Interpres, ut bona 
ipsius apud plerosque non tantum sit opinio, sed etiam ut eam quovis modo reti- 
meat, atque firmet (4). Quare « omni sedulitate commendet existimationem opi- 
« nionemque suam, ac primum placiditate mentis et animi benignitate influat in affe- 
« ctum hominum; deinde affabilitate sermonis ceterisque omnibus, quae ad conci- 
а liandam gratiam facere possint, id agat ut amorem multitudinis sibi conci- 
« Ше” (5): «nihil enim melius, quam amari, cum ex dilectione nascatur fi- 
« des, ut committere se ejus affectui non vereantur , quém pluribus carum ani- 
« madverterint" (6). At quamvis omnia fecerit , quae in ipsius fuerint potestate , 
ad existimationem suam commendandam atque retinendam , nonnunquam tamen et 
saepius quidem accidit, ut ab invidis quibusdam labes ei adspergatur, et mali sic 
oriantur rumores. Vult autem Chrysostomus (7) sacrorum antistitem intem- 
pestivas tales insimulationes odre Фшётрос dedoinévar xal tpéusiv, ore ride mopopy » 
sed etiamsi falsae sint, et a contemtis in eum contorqueantur hominibus, conten- 
dere tamen, ut cito eas extinguat, cum nihil magis famam augeat vel bonam vel 
malam, quam vulgus incompositum. Quamobrem jubet (8), vulgus ipsum non 

contemnere , sed potius suspiciones pravas, statim atque exortae illae fuerint, interci- 
dere, ac nihil prorsus omittere rerum earum, quae pravum de ipso judicium delere 

possint. Hoc autem facere eum oportet multa cum humanitate, et comitate, ita ut in- 
justas potius accusationes condonet, quam eas aegre ferat iisque exasperari se pa- 
d : i y tia- 


-€1) Cf. Boers le, c. Parts, II. C, IIL. Sect. И, $. 3. р. 104. 

(2) Ambros. Lib. I. С, XLIII. 

(3) Lib. II. C. XX. 

(4) Cf Ambros. Lib. I. C, XLVI. 

C5) Ambros. L. Ile C. VII. 

(6) Id. ibid. C. XVI. in fine. 

(7) Lib V. C. IV. p.65. no. 460. Cf. Boers 1. c. Part. П. Cap. Ш. Sect. II. $, 7. 
(8) Chrysost, Le V. C. IV, p. 65. по, 462. coll, І. VI. €. ІХ, p. 80. по, 565. 


ES 


58 WERNERI IMMINK 


tiatur : ante omnia vero officio suo ita fungi, atque ita vitam suam cémponere, ut 
nemini eum insimulandi atque accusandi ansam praebeat (1). « Quamdiu enim 


« vita ejus pulchre undique congruens, concinnataque fuerit, nullae illi adversario- 
« rum insidiae nocere poterunt”: (2). 


SECTIO ALTERA 


QUID IN CURIS PASTORALIBUS IN UNIVERSUM IPSI OBSERVANDUM SIT. 


$. т. 


Non omnes eodem modo tractandi sunt. 
› 


Quicunque Ecclesiae minister omnia observayerit, quae supra attigimus, jam. ali- 
quomodo idoneus evadet , ad curam singulis congruam adhibendam, Omnes: autem, 
qui ipsius curae commissi sunt, cum. neque iisdem. sint moribus, neque eandem 
vitae rationem sequantur, per se patet, alios alio modo esse tractandos, Quare 
bene dixit Chrysostomus (5): « Pastorem Ecclesiae varium esse debere, non 
« subdolum , neque adulatorem , sed magna tum libertate, tum fiducia: plenum. 
«et qui ex re submittere se, atque. obsecundare sciat, quoties negotiorum. usus. 
« postulat, quique idem benignus sit et austerus, Non enim," ita orationem per- 
sequitur, « unum duntaxat in modum. subditis omnibus uti debet , sicut neque mé, 
« dicis ipsis convenit, omnes qui morbo laborant, uno eodemque modo tractare." 
« Si enim , (ut alio loco (4) recte animadvertit) « blandius eum tractes., eujus ает 
« ctum corpus incisione, eaqne magna indiget, neque altam inflixeris plagam ei, ; 
« qui ea opus habet, fiet, ut vulnus ipsum partim sit resectum , partim relictum. 
« Rursum, si nulla ex parte parcere volens, debitam adhibueris sectionem , fiet sae- 
«ре, ut animam ille doloris impatientia despondens, adeoque omnia’ simul detre- 
сов 
(1) Chrys, L. УІ, C, IX. p. 79. n0, 562 « А 
(2) Id. L. Ш. С. XIV. р. зя. по, 264: о 


(3) Lib VI. C. IV. p. 75, no. 528. Cf, et Ambros. Lib. п. С, ХХИ, 
C4) Chrys. L, II. С, IV. initio pe 15. no. 108. 


COMMENTATIO эи QUAESTIONE THEOLOGICA. 5 


« ctans, tum pharmaeum, tum vinculum, se ipse praecipitem ferat, contrito jugo 
« ac confracto laqueo." 


$. 2. 


In corrigendis singulorum vitiis prudenter versari debet. 

id 
i Qui in corrigendis Ai galovain vitiis prospero suceessu uti cupiat « eum haud 
« temére," (ut recte Chrysostomus (1) monet) «ad delictorum modüm opor- 
« tet, et mulctam ipsam adhibere: sed tanquam conjecturis. quibusdam explorare 
« delinquentium animum, ne qua fiat, ut, dum consuere velit, quod interruptam 
« est, scissuram deteriorem faciat: ac dum eum, qui lapsus est, erigere atque emen - 
« dare studeat, casus ipse major reddatur." Nam" (ut merito observat (2)) « qui 
« infirmi sunt ac remissi, et magna ex parte mundi hujus deliciis illecebrisqne il- 
«laqueati, quique iidem a generis claritate , a potentia atque opibus habere se pu- 
« tant, unde animos magnopere tollant: ii si sensim ac paulatim peccatorum cor- 
« rectionem Pastor adhibeat, forte, si non penitus, attamen parte aliqua eximere se 
« ас liberare a malis peccatisque ipsos occupantibus poterunt; quos vero si justa 
« statim animadversione emendare velit, facile fiet, ut minore etiam illa correctio- 
« ne, quam sustinere poterant, eos privet. Humañus enim animus, posteaquam ve- 
.« recundiae fines semel transire coactus est, in indolentiam delabitur , ac pest mo- 
« dum nec blandis verbis paret, nec minis flectitur, néc beneficiis movetur." 

Ne igitur nimia severitate in emendando adhibenda, Pastor Ecclesiae efficiat, ut 
nonnulli animum despondeant, et de salute desperent, neque nimia remissione , 
ut in negligentiam decidant, ac majorem peccandi licentiam alii sibi vindicent (3). 
Itaque nihil horum relinquendum. est, quod ptobe non..excutiat, atque exami-- 
net is, cui animorum cura est commissa: quin omnia accurate ac studiose per- 
scrutatum, tnm i demum illum ма sua HUA remedia ооратце;, ою et ойор} 
— Pei Gfx ni nitir іт 

» Magna igitur мара ei opus inb; qui ita. ja ad libram juste pensitatis А 
medicinam 4 cuivis convenientem optime manta velit, 


$. 5. 


esf 


C1) Lib. П. c. IV. p. 15 in fines 

Сэ) Lib. II. с. IV. p. 15. no. 111. 

Сз) Ch Id, ibid. p. 16, no. 114. ec Ambros. le Il, c. XXIVe 
(4) Cf Chrysost, ibid. p. 16, n. 115. 


40 i WERNERI; IMMINK 
6. Soir ‹ тил Da 
Maxima etiam mansuetudine ac lenitate in corrigendo opus est. 


Pastoris agendi ratio, quo magis cum optimae religionis decretis consentiat, at- 
que consilio ipsius Servatoris, qui eam instituit, respondeat , eo certe melior di- 
ci meretur. Et sane Religionis Christianae mandatis maxime consentaneum , atque 
proinde merito laudandum Chrysostomi videtur-hac in re praeceptum , quo haec 
habet: . M4Aie7& i» yàp #т&утшу Xpiovlaols 00®: ire: трд Blay exavopbody. TÈ. ity 
ágnpravóvrav ттеісрата: CY)... BOE aistol FU 

Hanc igitur'sibi semper.scribat.legem, cui animorum. eura FT IR est: «non 
« vim inferendam esse, sed suadendum tantum, ut hac ratione meliorem reddat, quem 
« emendandum susceperit" (2), cum praeterea nemo sit, qui уі inyitum curare pos-, 
sit (5). Quae cum ita sint, rectissime yidetur Chrysostomus alibi (4) quoque 
animad vertisse : ry тўс. dy dme. Odvaquv. Ma TA ty. TOAD „шёрос mpg thy, v», mAyoloy 
pdtv, rou Rane au. i | BS Vi 


8B GUAE aN Т Т.А жедин i a 


QUANAM RATIONE SINGULI TRACTANDI SINT. 


5. 1. 


Quomodo nimis curiosi tractandi sint. огры 


Ех iis; quae Chrysostomus lib. VI. сар. ҮШ. habet,|in universum quidem appa» 
ret: Ecclesiae ministrum invisere aegrotantes, solari lugentes , increpare languentes et 
adjuvare afllictos debere: quomodo autem singuli tractandi sint, non. addit... Neque 
hoc ejus consilium exigebat, cum toto in libro id tantum egerit, ut muneris .sacri 
ambitum, ejusque administrandi difficultates in media quasi luce poneret, atque ita 
se ipsum, illud detrectantem defenderet, 


Non- 
Ст) Lib. П, c, III. p. 15. no. 104, < : Wino dP dit Cr) 
(2) Id. Ibid. no. 104. in fine, у А i Ct 
(3) Ibid. п, 107. in fine. rom QM. sbid ad (Сг) 
(4) Lib, Il, C. VI, p. 20. по» 149, 7А 40 мї д j {ЧӘ aC.) 


 СОММЕМТАТІО DE ` QUAESTIONE: THEOLOGIC A. 4t 


Nonnulla timen etiam affert * in quibus , quid agendum sit,’ dcctiratius indicat, 
ubiy e..g..de iis, loquitar , qni: ‘tn Aurea? kiris a RAGS! x ahe тареруд ети dé 
ждут d. Te: tul dvras dart кердд, porre pabet Suvari aliisque ‘quiz tay той. берй 
xppid Tay S sivas a Pastore martini > xal Ty RBvocov tv толуу: броите Dii Cove 
та" (а), Tales autem Кошіпез, qui prae "nina curiositate: sine ullonutili consilio 
ejusmodi. {нкезЧопев Pastori objiciunt , magnam saepe illi molestiam creare recte. ob- 
servat: « Nam si auctoritate interposita hujusmodi Curiosorum' ora obstruere cona- 
« retur, cum, arrogantiae tum inscitiae notam sibi ipse: inureret.-( 2). Qua de 
causa, magnam hic adhibere prudentiam jubet, ‘ut’ fm illos ab’ linsjusiundi: quae- 
stionibus abducat , tum criminationes istas a se avertat: « cum "vero-adversus haec 
« omnia, nullum nisi dicendi suppetat auxilium , omni modo id: agere Antistitem sa 
« crum , ut. bene dicendi facultate polleat, addens: Kv ru тайтис dmecrepupévos й 
THs Quvdgistoe , 0020 „йрешоу TV жаца &ушУ xilas SERE of PUAN ry dm ийтф tem 


rey eve — Vetus» тйу deleyercépuy ae bs apr AÉyu (5). 


+ { 
) аА јә о0о гозу Ta 


МЕ $. 2. 


Quomodo gravius peccantes tractandi sint. 


si 


Historia teste scimus, jam a primis rei Christianae temporibus morem invaluis- 
se, quo ii qui male viverent atque divinae Scripturae praecepta longius trans- 
grederentur; e' coétu. Christiano exclusi fuerint , juribusque , quae tanquam il- 
lius socii habuerant, privati; eamque. consuetudinem lapsu temporum in tantum 
abusum abiisse, ut propter levissimos errores, vel alias etiam privatas caussas 


nonnulli Episcopi excommunicarent , quemcunque vellent: atque ita prorsus sco- 
po suo excidisse morem, qui propter Ecclesiae salutem et incolumitatem institu- 


tus fuit, ; 
Nonnulla quoque hac de re "patie A E EUR C Ар et Ambrosius, quorum 
hic Episcopum comparat (4) cum bono medico: «à quocum dolore amputatur, 
« quae putruit pars corporis; ét dia tractatur , si potest. sanari medicamentis, si 
« non potest, abscinditur. Sic igitar," inquit, « etiam „Episcopi affectus, boni est , 


« ut optet sanari infirmos , serpentia auferre ulcera у. adurere „aliqua, non ‚ absein- 


« dere.” 


Rem autem aegritudinis ac molestiae plenam dicit Chysostomus (5), amove- 
NIC T2422. 


II m I .3 d 

C1) Lib. IV. cap. V. p. 57 in fine. — (2) Lib IV. c. V. Be 58. near 
| (3) Ibid. n 412, UU 9047 Ambros. Lib; Il. c. XXVII, , 
C5) Chrys, Lib, III, c. ХУШ. p. 46, in fines 


ry 


42 ЕАН ЕА ОЕМ МАХ By son 


re ‘aliquent er Ecclesia coetu, е} magna hic. opus esse diligentia ‚ ne dum prodes- 
se cupias , majoris damni auctor: fias (A)... Neque ¢ deinde уй ei, que a veeto Chti- 
stianae | fidei tramite aberraverit y. yim. inferri, aut terrore éógi, verum suaderi tane 
tum , ut de- integro : саф. veritatem redeat ». unde initio dilapsus fuerat (a). Qnare 
« magnanimurn ac generosum. Episcopum. / hic. esse debere sit ait, "ne animo deficiat ac 
q delassetus , neque errantium salutem. despondeat, ag dt ИДӨ едЕ; "talem: denique ‘qui 
; nanquam: món illud. secum. cogitet, et dient + p : piore, 38 3j aris , D int 
0106, drarawyacr үе той Sida! тауда’ AUS ; E» 

—pieet excludendi. Ша. €onsuetudo | punc. em proves: abrogata амонатии: 
пеп nostro заето: тай. mores .et. pessima EU EU забра" permittuntur , cum. a 
Sacrae Coenáe ausu. n БЕ, ,delingnentes . prohibeantur vy donee ad: r meliorem т fiagém 
*edeant. MA ач w ique. ibesoih date. nudus. ¢ siamo » 

Hajus: мр; ЫҢ iuiligendae potesta i non, amplas penes ^gglüm est Sacrorum 
Antistitem , sed © penes totum. Senatum Ecclesiasticum. " Getexura "agendi. ratio, «(uelis 
a Chrysostomo et Ambrosio "escribitur, si ea, quae' “temporum ratio mur 


tanda imposuit , excipias , omnino jure lior te commendari posse videtur. 


s 857192 


iol 51959 SEG T tae QU KR quo, 2000108 5329) sitojaiH 
ti ia} ) Я E 1 SSID € nis luoclaviv. sles "p m ai 
ıı QUID PASTORI, AGENDUM incutir, QUOD AD PAUPÉRES, ‘ALIOSQUE. RHE: ‘ore, 
нв! „ATQUE AVEIEIO” (INDIGENT. « ri RES УУ 


9 


east rag 116139 ¢ 7a паво 1903 anil 
r паа! «ОБР Fs оч б 

; шәт. Ў r Ki e: Sha ee (ER 

aj stir foc 34^ ‘hist S. EF ‚ inetesigninmesre iqogeigal ilsanon 

Д roz a inp ç 1197101 9 zibiox» ove Oc 

| : j Nonnulla in universum hue (tg еты гъ, 

тит „ erred Trt rrt ^ ja". áü ий ent 


1 үт 

Moun non. "асау" aetate КОШ АДК oe Eplecoponn 4 КҮҢ diam ‘ROR 
la, pertinuisse quae: ‘postrae ‘he ati , minus. “gonveniants , Nimi um muneris | sul "anibi- 
‘tum ас difficultates ‘Pecensens j^ memorat; dy mv: apy pora ayy уу т n. 


yay “nde novia ий TiO Эййтїко9 - ^u Égóve hw? Duc ёрена" (4) deinde. etiam тй т ^ убу 
И Me 
„эхо (€) eporoseory {5 sini БИШ E р { ‚эләр » 
YE C1) тый. P 47+ Ne 335 c menoly эвіугэйош ол eiitinmitgas 019228 дөй 
(2) Lib. II. с. IV. p. 16. n. 118. 
(32 biden Tigi «Vo 0 - 
C4) ibs HI, 6 XVI. bitin PI Me 295. ond sb yg 4 .V «um VI Owl ^L 


COMMENTATIO Ýr QUAESTIONE "THEOLOGICA. 43 


ту datevobvray бадай іда з) Quorum alia tetpori) danda sunt, 
piscopali (а). Forum enim diguitas certe: major: erat et auctori- 


фт wad тдв 


alia euctoritati E |), Mor | 
tas, quam. ministrorum "Ecclesiae Hoste eto у atque liinc irielligi facile potest., 
etam in judiciis , quasdam eorum füisse partes.’ Tantam omnino plurimi in, Epi- 
sooporum. integritate et justitia collocabant fiduciam, ut plerumque litium et, con- 
1roversiarum suarum. arbitros eos eligerent (35). Невс autem potestas. im rebas jci- 
vilibus,- iis, non tantum lubenter concessa fuit; vérát etiam legibus firmata; atque 
stabilita (4). „Qua in те melius nostris temporibus aghi videtar, | eum. ses E 
soli magistratui civili judicandae relinquantur, et Volantatis divinae ; Interpres .of- 
| quaé ad munus sacrum stricte; perti- 
1967 mi 399° “ ` М 


fielis.suis rite functus. censeatur , Si inodo iis, 
MURA, „шр кз Wie te pg 7 rater 

Neque: praeterea: Ша, -eujus Chrysostomus mentionem. injieit , mos premit 
difficultas, quae oritur ex hospitum ac aegrótomum curatione ; ‘neque nunc amplius 
Ai sumus, qui yirginitati perpetuae aut viduitati (5) tantam tribaamas sanctitatem , 
ut earum quoque sacrum quemdam ordinem habere, easque ex Ecclesiae ;rediti- 


‘bus, dere, cupiamus, Qaare; quo | hac $ recen suimus , libentés iis” te mporibas da- 
mus, neque vehementer, d olemus t ia in  desuetüdirem abiisse } “atit prorsus: abro- 
gata esse , qua e, si etiam Jg outs rent, dos УР чы, : ion 

n 2 нр гин miop „азата г .1e9 sisbasoroh diris 


num sane negotium facescereht. 


P DS 


T " " r т " ы 3p I д 
MIp eteo 1i9mte? Юаш ; }иволИтд Ts i "Ie sos Poit 
эшо orporn cinta f f. { $. 2, : bo que: 1 99; OTST 

MK Se А ) ' з " yrs f Oe! 2991 | $93 

li espiA .tiheqot evo bugs am Cura. pauperume 1% sls: 
("ME 9 19 р ў а 


niri: 


17 ax ира tort JINO 11988 1 ә] met ell d ORI LE 
“10 Qian tam pauperum cus qin nostra patria „Diaconis commissa sit, non ita ta- 
iis gulp e 01979 19 [aY tn5'T034920 ишче Шу | 
. , (1) Ibid. р. 43° по; 312. cf et A mbros Lib. IL; C. XXL. RION di 
(2) De ea, е. ge Ambrosius in libro de dignitate sacerdocali c. П. med. sic loquitur: ,,Honor igitur frae 
э» Wes, et sublimitas Episcopalis nullis poterit comparationibus adaequari, Si regum fulgori compares et principum 
‚э, diademati , longe “rit iüferiüs quain (si) plómbi metallum ad.auri fulgorem compares. + quippe cum videas regum 
"colis et principum sábtmitti genibus’ sacerdotam,, et exosculatis eorum dextris s orationibus eorum Credant se com- 
mun, Quid jam de pleuéja üxerim-multifudine , cui; non , solum, praeferri а Domino meruit > sed ut eam quoque 
„jure tüeatur "patrio, praeceptis inipetatuth est Eudngelicis,"? СЕ, etiam Chtysosto mus de Sacerdotio variis iu 
locis e. ge Le VI. ce XII. p. 84« 54. Le Ш. c. ТУ. р. 24. et ade -erescente, clericorum auctoritate Vid. J.C. Le Gic- 
seler: Lehrbuch der Kirchen Geschichte Vol. 1. Period, П. Sects І. €. TIL. $. 97.500» | 4 | 
Сз) СЕ Bingham 1. с. Vol, 1. L. II. ce УП, $. 1, 2 AVES. зуб Ар, 
(4) Cf. Id, ibid. c. УП. $. 3. E s 
(5) De virginibus Ecclesiasticis viduisque , atque de juribus et privilegiisy quae iis concederentur Cf, Bing- 
ham 1, с. Vol IIL L. VIL c. IV. § 1, 2; 7» 9 1 Ту 
F 2 


at ООО ЗАЗ EHE MN IN ess 


eh амф (1)-obtinet. : Gonstat jenim , in aliis terrae тенор, horum. quoque ‘ett 
yam ^ad officia» ipsius: doetrinae: ;Cliristianae Interpretis „pertinere у átdue" Жеті jos 
«sêt status eujusdam etiam, án: patria, nostra coetus , pastoris | "hae їп те aüxilio ihe 
быш! Quidquid: antem hujus .rei et; pileum quaenam. Patres Eécleilne de ‘paupe+ 
yim бага :;praecipiant;- 9[q Iw „швэо05Й зиз або[ ii e OLDE пі BIJ 
~ ovehenienter reprehendunt Sacrorum) Antistitem, qui sds “ten egere y diae 
фена! ане, fame:laborare ,atque aerumnam, perpeti sinat (2); ; eumque "volut 5 
"quoad “ejusifieri , possit;, id; etiam curare , ut Ecclesiae facultates. adsint ; ünde'^pau- 
“perdi: inopiae. sübvenire , qüegt ; 3.) atque, in  Jargiendo _ ipso, prodetiter? /versa- 
yi (4 jv 2 Quare: videre. debet; quinam revera. ope atque. auxilio indi eant , néqtie '5o- 
Jum aures praebere precantium vocibus , sed. etiam oculos , yore nécessita- 
dibus; atcet, ille requiratur, „qui, videri erubescat (5): atque in largiendó та 
‘tionem habere:aetatis. ac, debilitatis, ut senibus plus largiatur, iisque omnibus, ‘qui 
< sibî ‘labore non amplius victum ; quaerere, possint (3). ‘Eum autem liberalitatis FN 
-дашеззе volunt xsub nec, inutilis, | fiat, olangitas. nec alimenta indigentibus unquam 
— sed ,.. quantum. fieri ;potest ,. quasi. ex Du affluant (7) Р omues ps 

—— А E ir per.se: ses lau anda 7 magis Discos d 2a- 


SUOT 


monita jure meritoque commendare possimus, pst muilogem aise pus 


Etiamsi vero haee minus ad nostra tempora pertineant $ TRA tamen est, am 
miremur Patres Ecclesiasticos tot tantaque habere, hodiedum quoque commen- 
danda, quam nonnulla exilia nobisve minus eongrua apud eos reperiri. Atque il- 
„la quidem , quae ab iis jam de doctoris sacri officiis dicta sunt, et etiamnum in 
„nostrum usum converti possunt, ibo: gratiora: et acceptiora nobis. sunt , 2990, ,cextiori 
documento esse queant, de ipsorum praeceptorum valore et pretio, quippe quae 
Ee tot rerum morumque conversiones ,, ad hunc usque diem ipsa vig. УЗУ sint 
‘ip jt Sort. TH у {INNES exact “ " ^ 3 b сот- 

C1) In Germania e. g. Cf. Pfeiffer 1. supral, Sect. IV; c. IX. $. ч р. 270 Sq. et. nota Te i : 
22 Ambrose de “Oficis Lib, I. c. XXX. ^De Episcoporum potestate in, dispensandis , Ecclesiae reditibus Cf, 
‘Bin gh. Ll c. Vol. I. E. IT. c, IV. $: 6. et Vol. П. Li V, c. VI. $1, 24 3+. De archidiacono et. díaconis Episco» 
porum in distribuéndo ministris et adjutoribus Cf, Id. Vol. 1. L. Ц, c. id $.16, et c. ХХІ. $, 5. 

Сз) Ct. Chrys. І. HI. c. XVI? р. 43» fere med. 

(4) Cf. 14. ibid, p. дт. med.’ 

(5) Ambros. 1, 11, c. XVR 
.C6) Idem Lib. І, c, XXX. 

(2) Chrysost. La III. c. XVI, p. 415 п. 309. 


COMMENTATIO эв QUAESTIONE THEOLOGICA: | 45 


comprobata atque in hoc ipso, quod vivimus saeculo, a quovis Christi saera admi- 
nistrante audiri et observari mereantur. 

Jam vero quaestioni propositae satis accurate, pro juvenili parte, respondisse spe- 
ramus : gratissimum saltem opus, quod in hodiernis atque antiquis Ecclesiae tem: 
poribus comparandis cernitur, ad finem perduximus, et simul verissimo Ambro- .. 
sii praecepto satisfecisse nobis videmur, quo haec habet: 


« Quaerendum est in omni actu, quid perso- 
« nis, temporibus conveniat atque aetatibus , 
« quid etiam. singulorum ingenio sit accom- 
^ « modum.” 


T AN TU M. 


WERNERI IMMINK, 


OOTMARSIA == TRANS-ISALANI, 


THEOL. IN ACADEMIA LUGDUNI BATAVA CANDIDATI ; 


COMMENTATIO 


DE 


'CHRYSOSTOMI, AUGUSTINI ET AMBROSII PRAECEPTORUM 
USU IN SACRO ADMINISTRANDO MUNERE. 


IN CERTAMINE LITERARIO 
CIVIUM 
ACADEMIARUM BELGICARUM, 
Die үш Mensis Februarii А. мосссххүш, 

EX SENTENTIA 
ORDINIS THEOLOGORUM IN ACADEMIA LUGDUNO- 
BATAVA, 


PRAEMIO ORNA T A. 


LUGDUNI BATAVORUM, 
ARUD S st A.LU'CHTMAN S, 
ACADEMIAE TYPOGRAPHOS, 


MDCCCXXVIII. 


Растет 


NOMINA: PROFESSORUM, 
QUI 
IN ILLUSTRI AMSTELAEDAMENSI ATHENAEO - 
inde a d. vm Februarii мросоххуп , ad. d, vim: Februarii мососххуш, 


DOCENDI MUNUS OBIERUNT. 


CLARISSIMI ORDINIS PRAESES. 
и воза © BOA. 


ACTUARIUS.. 
EU. X4. HA" b OE 


PROFESSORES MEDICI. 


H. BOSSCHA. 
G. VROLIK. 
F. van per BREGGEN, CORN. rir. 


THEOLOGU S. 
Ww. A. van HENGEL. 
PROFESSORES JURIS. 


J. Н. van REENEN, Prof. honor. 
С. A. pen ТЕХ. 
J. van HALL, 


A PH I. 


2 


op 


U "WoMIRA PROFESSOQUN.I M O Y. 


|| PHILOSOPHIAE THEORETICAE zr LITERARUM 


HUMANIORUM. 
D. у. Vik LAIN NB OES ARs as ems КА 
J. WILLMET. 
JOP2wvaw OARBBEULE.S» 17:000» ASIN my | 
DISCIPLINARUM MATHEMATICARUM zz PHY- 
SICARUM. 
j P. S. VOUTE. adi 


Н. С, van DER BOON MESCH. 
TECTO TR 
H. ve HARTOG. 


S E 


SERIES LECTIONUM zr INSTITUTIONUM, 


ЈЕ 131 


ATHENAEI AMSTELAEDAMENSIS, ` 


unde a feriis aestivis anni moccoxxyn ad ferias аеѕйраѕ мрсссххуш. 


publice ; 


privatim , 


publice , 
privatim , 


publice , 


privatim, 


HENRICUS тук load: afin, 


in THEATRO ANATOMICO Partium corporis: humani fabricam 
et usum explicat, 

Operationes Chirurgicas demonstrat variasque eas instituendi ex- 
ponit methodos, 

tradit Anatomiam, Physiologiam > 

Chirurgiam Universalem 


GERARDUS VROLIK, 


IN HORTO BOTANICO, tradet онаи Botanica ; ; 
docebit а 
Obstetriciam theoreticam et practicam ; 

Physicam plantarum. 


DAVID JACOBUS van LENNEP, 


praecipua quaedam Historiae et Litera rum capita tractat, vel ipsi 
juventuti, exercitationis causá, disceptanda proponit ; 

tradit 

Literas Latinas, interpretandis, Ciceronis Oratione pro Archia , 
Georgicorum Virgilii duobus prioribus libris’, оне Anti- 
quitatibus Romanis. : 

Literas. Graecas, interpretandis locis. Herodoti, et Xenophontis 
quibusdam in selectis principum Historicorum , a W¥ TTENBA- 
ено editis, | 
A2 Ho- 


БЕТА 06 OITA e31A43 


Homeri ا‎ Rhapsod. Н et ©, selectis Theocriti Idyllis. 
Historiam Doctrinarum ab initio ad renatas in Italia literas, 


JOANNES WILLME T, 


publice, Nonnulla Historiae Arabum Literariae capita tractat j aut 


praecipua Philologiae momenta ad Disceptationem proponit. 


privatim, Scriptores quosdam: Arabicos diversi argumenti et stili inter- 


pretatur. 

Lectiones vero. Grammaticas atque Exegeticas, quas nunc ipse 
daturus esset, hoc quidem. anno, iatis Vir e T. ROORDA, 
illi honorifice adjunctus. | кан" 


JOANNES PETRUS, van. CAPPELLE, . 


ublice, partes quasdam historiae literariae Qu tractalit 5 


rivatim , de stilo Belgico aget; 


De Poëtis seculi decimi septimi Batavis disseret ; iom 
Hst огіат: Patriae tradet; » 
Exercitationes oratorias moderabitur, 


FRANCISCUS van DER BREGGEN, CORN. FIL, 


‹ 


privatim , tractabit 


Pathologiam generalem, 
Materiem Medicam ,. 
Medicinam Forensem, 


JOANNES PETRUS STEPHANUS VOUTE, 


privatim ,. exponit Mathesin ; 


Physicam. .. 
Elementa Psychologiae et Logicae tradit. 


CORNELIUS ANNE рах TEX, 


publice, varia loca ex Jure Naturae Publico et Gentium tractat vel ipsi 


juventuti disceptanda proponit. 
pri- 


MUI BE Cc! bY J GEN aU M ; 5 


privatim , tradit Jus Naturae , 
Jus Gentium, ' 

' , Historiam Jurisprudentiae Romanae , 

©] Statisticam. Europae, inprimis patriae nostrae. 


HENRICUS: CAROLUS vam nra BOON MESCH, 


privatim, tradit , HUN. 
., Chemiae Doctrinam et Historiam ; 
... ‘Chemiam Pharmaceuticam ‚ lingua vernáculá ; 
Doctrinae Chemicae usus quoad artes; 
Historiam Naturalem. ` енин 


JACOBUS улу HALL, 


publice, selecta. quaedam Juris’ Privati capita juventuti disceptanda pro- 
pt ЕЕ чо 

privatim, Institutiones yu sTIN 14 Nt Imp. explicat; 
Pandectas Juris Romani, wEsTENBERGIO duce , exponit; 
Principia Juris Hodierni tradit. 


GISBERTUS JOANNES ROOYENS, 


publice, Quaestiones aliquot Theologicas Juventuti disceptandas proponit. 
privatim , Historiam Societatis et Religionis Christianae ab initio ad Carolum 
Magnum tradit. — 
Pauli ad Galatas interpretatur Epistolam. 


TACO ROORDA, 


privatim , docet 
Grammaticam Hebraicarum, 
Grammaticam Arabicam et ` 
Exegesin Veteris Testamenti. 


P de. H EN- 


SERIÉS" "LECTIONUM. 


HENDRIK ре HARTOG, 


Lector in de Wiskunde , Zeevaart- en  Sténekuide, zal Dibgsdags à Woens- 
dags en Donderdags , des middags | om даа ‘ure, in’ het klein 4u- 
ditorium van het Athenaeum lllustre , publieke Lessen, in het Ne- 
derduitsch, over deze Wetenschappen geven; en dat wel in afloop van 
de valide orde : 

Eerstelijk over de Rekenkunde , Decimale Breuken en Logarithmus- 
Getallen , vervolgens over. de Meetkunde en Algebra, en het 
maken der Sinus еп, Logarithmus-Tafelen , Voorts over de 
Platte en Klootsche Driehoeks-meting en eenige Hoofd -Eigen- 
schappen der Kegelsneden ; waarin over de beginselen der Ster- 
re- en Aardrijkskunde ; еп laatstelijk over de Theorie der Zee- 
vaarikunde ; en wel inzonderheid over de berekening der Lengte 
op Zee, zal gehandeld worden; 5, het ееп. of ander Stuk echter 
meer of minder uitgebreid , of wel met bijvoeging \ van eenige vért 
klaring der Zeeyaartkundige Instrumenten , naar mate het getal en 
..de-lust der Toehoorders zulks zal Schijnen! te vorderen.. Ий, 


4 | 


ACTA 


ACTA zr GESTA :w SENATU 


PROFESSORUM ATHENAEI AMSTELAEDAMENSIS. 


Die xxv ш. Junij a. мосссххуп, munus Praesidis in annum sequentem a 


V. Cl. с. А. DEN TEX delatum est Viro Cl. н. BOSSCHA. 


` Die m. ır Octobris, cum Vir Clarissimus WESSEL ALBERTUS VAN HEN- 


GEL, Theologiae necnon Historiae Ecclesiasticae in Illustri Athenaeo 
Professor, in Academiae Lugduno-Batavae cathedram vocatus fuisset, 
designatus ei successor, GISBERTUS JOANNES ROOYENS, Theol. 
Doct., ex decreto Magistratus Amstelaedamensis, Professor creatus 
Theologiae necnon Historiae Ecclesiasticae, in Clarissimum Or- 
dinem relatus est. 


Die x m. Octobris. Quum rogante V. Cl. JOANNE WILLMET, ob pro- 


vectam aetatem , Magistratui Amstelaedamensi ei Doctorem adjungere 
visum fuisset, qui scholis de literis Orientalibus habendis praeesset, 
V. Cl. тлсо ROORDA, A. L. M. Phil. Theor. et Litt, Hum. Doct. , 
extra ordinem creatus Professor Litterarum Orientalium, in Pro- 
fessorum ordinem receptus est. 1 


Die хи m. Novembris V. Cl. GISBERTUS JOANNES ROOYENS delatam 


sibi Theologiae necnon Historiae Ecclesiasticae Professionem so- 
lemniter auspicatus est, habità Oratione de indole Religionis 
Christianae, in qualibet formae varietate perpetuo spectab.li ne- 
que umquam peritura. 


Eod. die munus Actuarii a V. Ck у. van HALL, ad У, Cl. o, 3. ROOYENS 


translatum est, 


GISBERTI JOANNIS ROOYENS, 


ORATIO 


INDOLE RELIGIONIS CHRISTIANAE, IN QUALIBET 
FORMAE FARIETATE PERPETUO SPECTABILI, 
NEQUE UNQUAM PERITURA, 


HABITA D. XII NOVEMBRIS ANNI MDCCCXXVII. 
CUM, IN ILLUSTRI ATHENAEO AMSTELODAMENSI, 


THEOLOGIAE ET HISTORIAE ECCLESIASTI- 
CAE PROFESSIONEM AUSPICARETUR. 


CONSUL PERILLUSTRIS, QUIQUE CUM EO HUIC CIVITATI REGUN- 
DAE PRAEESTIS, HUJUSVE ATHENAEI CURAM GERITIS, VIRI AM- 
PLISSIMI ! | 


SENATORES ET JUDICES GRAVISSIMI , INTEGERRIMI! 
CLARISSIMI QUARUMVIS DOCTRINARUM PROFESSORES! 


MATHESEOS, ASTRONOMIAE, ARTISQUE NAUTICAE LECTOR EXPE- 
RIENTISSIME f 


SACRORUM ANTISTITES, PLURIMUM VENERANDI, COLLEGAE CON- 
` JUNCTISSIMI ! 


AR- 


X у 
ARTIUM AC DISCIPLINARUM DOCTORES ERUDITISSIMI! 


PRAESTANTISSIMA JUVENUM CORONA; PATRIAE SPES, PARENTUM 
DECUS, NOSTER AMOR, HUJUS ATHENAEI ORNAMENTUM! 


QUOTQUOT DENIQUE. ADESTIS , .CIVES,..HOSPITES, SUO QUIQUE 
LOCO, ORDINE ET DIGNITATE SPECTATISSIMI ! 


etl їп, hunc insignem celebratümque locum, P dicendi сайз4, ; prodierim; 
ane. sollicitudine. magná torqueri , et tristitiae. quoque sensu commoveri, equi- 
dem non diffiteor. ‘Exacti sunt novemdecim, ‘et quod. excurrit, anni, ex 
quo ad sanctissimae Religionis oracula, populo pandenda, vocatus sum , stu- 
diisque, quae cum munere mihi imposito arctius conjuncta essent, praeci- 
puam operam nayandam esse duxi. In id autem praesertim, pro virium ` 
-tenuitate , incumbebam, ut literarum sacrarum non plane ineptus ' interpres 
esse viderer. . At ecce! in aliam nunc scenam prodeundum, ut sermone; 
cujus mihi usus familiaris in desuetudinem abierit, pro spectatà adeo doctis- 
Simorum atque elegantissimorum virorum corona orationem habeam. Si 
igitur ipsum Ciceronem (absit a comparatione invidià!) semper" cum tremo- 
“re se. dicere confitentem habemus, quid mirum , scrupulum mihi nunc injici 
-haud. mediocrem , quin 1014 mente ordi dé me artubus contremiscere, 
verentem, пе teretes . adeo aures Sim offensurus. — Verum etiam tremori 
alius. accedit sensus. .. Mecum enim reputans, cujus in locum ego successe- 
тіпа; non lugere non. possum illustris hujus Athenaei sortem , splendidissimo 
lumine orbati. Novimns omnes, qualem quantumque, ditn inter’ nos ver- 
saretur, se praestiterit, HENGELI vs. Vidimus literás "Pheologicas ; ео duce 
et auspice , tanquam denuo. renascentes ^ vigentes , atque ad’ majorém ‘iden- 
~ tidem florem: assurgentes. Amisimus, eheu! virum in paucis eximium; cu- 
»jus..quo magis familiaritate mihi uti licebat, “eo vehementius exquisitam 
Theologiae tractandae rationem sum adrüiratus. Summa autem éjus in hanc 
-sbenarum artium literarimque sedem merita cum nostrae: "semper у tum 
А 5 pos- 


6. G 1 ROOYENS, 


posteritatis etiam , insidebunt memoriae. — Accipe igitur, vir inclyte! acci- 
pe, quamquam absens, devotae tibi mentis declarationem. In curriculo te 
digno ad majoris perpetuo honoris metam propera. Laboris indefessi ad 
placidam usque senectutem fructus percipe; ac Leidensis Academiae, quae 
їйї nunc et doctriná et humanitate gaudet, in dies adauge gloriam. Mihi 
vero tui imago, quam animo- impressam teneo, ita semper obversetur, ut 
ad tui imitationem quotidie exciter, et prima sequens, in tertiis etiam non 
plane improbatus videar! — Sed ad vos redeo, A. A. H. H.! quos rogatos 
etiam atque etiam velim, ut faciles mihi, et porro dicenti, aures praebea- 
tis, vestráque pro benevolentià meam aeque feratis mediocritatem. — Si 
autem argumentum, quod tractaturus sim, a me quaeritis, non illud qui- 
dem ex. abditis. disciplinae "Theologicae latebris, ducendum esse putavi; sed 
hujusmodi. tamen, circumspexi ,, quod, uti cum diversis délatae in me pro- 
vinciae partibus conjunctius, Sic. a nemine vestrum , Christi nomen profitent 
te, sit alicnius. Ita vero, Summo annuente Numine, de co mihi ageré nunc 
liceat, ut, sin minus. orationis ubertate atque elegantiá vobis placeam; ipso 
saltem rei gravissimae patrocinio. non plane inferior esse deprehendar. Рі: 
cam igitur. de indole. Religionis Christianae, in qualibet formae varie- 
tate perpetuo spectabili, neque unquam periturá, In quo quidem ar- 
gumento explicanda, quantum pro ejus amplitudine possim, brevitatt пар 


Religionem Christianam. memorantes , quid. opus est, А. ALP ut diffusam 
ejus expositionem aggrediamur? In illà enim Religione enutriti atque educati 
sumus, ac cujusvis eam salutis fontem esse, quotidie et psi experimur, 
quorsumque oculos conjicimus ; adspicere nobis datum est. — Illius autem in- 
dolem vigentem cernimus , ubicunque praecipua ejus capita Christi sectatores 
sincere credant, firmiter tueantur , atque omnino divina illa Religio- ita--tra- 
datur, ut vim suam atque efficacitatem i in hominum. dnimos exsereré possit. 
Salv4 vero Һас, ejus indole, quis, varias cam formas sibi sumere posse ne- 
gaverit;? Hic, in lucem. prodit ,. simplicissima quasi veste induta, omnemque 
ornatum. plane spernens.. llic, aut nulla non clegántiaé praesidia sibi 'vindi- 
геа, aut ad. Philosophiae., sive sterilitatem sive subtilitatem exigitur. — Maxi- 
mé autem Ша: formae. varietas in.modo Dei colendi, ejusque praeceptis 


obtemperandi.elucet. Hic enim vel Simplex est, ut аф animi sensibus vi- 


D 


‚Юю cRYAOTOISO.L :9 g 


» 


taeqtie integritate unice- fere constet; vel varii inducuntur ritus; pompa in 
dies é6rescit; Summi Numinis veneratio. eo: adstringitur, quod in oculos in- 
cürrit; et infinita: in auxilium ' vocatur caerimoniarum multitudo , ut per eas 
pietas promoveatut dicam? an insanae molis onere opprimatur. — Ne quis 
ipitür perinde esse, quam sibi Religio Christiana formam induat, temere 
prontintiet! Potest , fateor, haec ejusmodi esse, ut intacta maneat Religionis 
indoles; quin ¢tiamicad res divinas melius) percipiendas ipsis inserviat ho- 
ifüinibus. ‘Sed hoc item reputandum, quantopere vulgus j mortalium , , pulcri 
specie capiatur 5 cuique: ipsa res haud. raro formae cedat, quis eam quo- - 
que viri non! formae tribuerit, quá Religionis indoles magis magisque oculis 
subtrahatur’, planeque ‘tandem регеа. Sic autem. contingere possit, ut. do- 
nó illo €aelesti,, quo" et homines antea gravisi sunt, et nos etiam gaudemus, 
genus humanum aliquando aret ac өен felicitatis fonte miserrima 
сагеа! posteritas. | lal oup 29 3 f nón 
Vert, АЛАЛ а quis forte haec Мий. utinam ilis melon eximere, 
Jactique “animum spe регѓопдёге possim! Qué vero ratione gravissimo hoc 
defungar officio ? Provocemne ad sapientissimum eundemque benignissimum 
hujus mundi Reetorem; адио , “uti peculiari. mirandoque plane modo Re- 
ligionem ; omnibus : gentibus aptissimam , i iní) terrarum orbem. induxit, sic 
ejusdem conservatio cuncta рег saecula fidenter exspectanda est? Aut in me- 
diüm proferam luculentissima literarum sacrarum effata; quae, quemadmo- 
dum institutionem Mosaicam aliquando: abrogandam ` fuisse arguunt , Reli- 
gions ità Chtistianae 'perenhitatem: aperte declarant? Aliam. mihi, viam in- 
gredi placet , ut, quod’ ratiocinatione vel auctoritate probandum foret, ad 
illad, in Midélissimo tamquam: speculo :redditum,):contemplandum yos du- 
cam! ‘Si igitur y ut'ait Creo} Historia testis temporum. ас lux , veritatis 
est, nostram in rem вадеа testis. adsit; — им аа «AREER 
tum , quod sumsimus nobis demonstrandum. . огиз у 
"Quis nostrum estj A; A. quotquót a^3Esp 'cnmrsTE fitis sedens 
cui Religionis; quán "tradidit; indoles: abscondita:-sit? Quid enim. illa nos 
ata edotent?- Philosophamine vel popularem:quandam de his in terris sax 
pienter feliciterque’ Vivendo continent instittitionem ? Est majus profecto. ali- 
quid, ‘quod’ in iis suspicimus. "An ‘vero geniicujusdam: caelestis subtilem 
nobis" scientiatà рее 2°" Est Scientia sublimior;: quam. in iis admira- 
mur. 


g G IOR'OOY ENS; 


mur. Tpsum Dei "Filiam 'oculis nobis proponunt , Patris auctoritate Patrem; 
patefacientem , adeoque ostendentem. Ad hunc igitur accedite, in. eoque, 
Suspicite et admiramini divinam plane: majestatem, quá hominibus, ресва- 
forum culpa reis, eorandemque contagione miserrimis , paterna pandat con- 
silia de veniá malefüctorum ‘iis procurandá , atque ita largiendá, ut omni 
meta iberati , ad veram mentis emendationem enitantur , perpetuaeque fem 
licitatis reddantur participes; | Quidquid enim Servatoris nostri doctrinae 
proprium , quidquid deiriceps ab: ipsius Apostolis ad. eam explicandam illus 
strandamque est 'prolatum, his cum) consiliis arctissime junctum videmus. 
Quodsi praeterea ritus respicimus, quibus Religionis suae. indolem. quasi 
oculis depinxit, — sacram lavationem coenamque sacram nomino —; dubii 
certe haeremus, utrum veneratione dignior sit. illius indolis sublimitas; у an 
formáe, qua prodit in) lucem , simplicitas. 

. Haec tamen simplicitas non omnibus placuit; et quo latius Fiir Chris- 
tiana per orbem terrarum 'propagabatur, €o magis perversis hominum. stu- 
diis exornari у imo depravari coepit.  Accedunt ad Christi societatem Judaei ; 
Sacris Mosaicis assueti. "An mirum; ‘si horum- Sacrorum ritus novis., cum, 
Sacris copulare , atque avitae i Religionis splendorem ad ea transferre ge- 
stiant ? Gentes quod : ‘attinet , fictis quidem Diis valedicunt, nec solitam am- 
plius ‘Jovi: Venerique’ tribuunt: honorem. ... Existunt. Хатер з qui philosophis 
2015 imibüti opinionibus, easdem. in: Religione Christiana. sibi reperire vi- 
deantur , vel hujus Religionis: doctrinas ad PLATONIS, Stoicorum , aliorum- 
ve placita ‘componere studeant. Alios porro Allegorica, quae. dicitar, in- 
tcrprétátio “capit; «atque. omnino Isensimi sensimque .. introducitur -doctrina . 
quaedarh interior , sapientiaeque ‘species, cujus dici .yix potest, quanta vis 
in ipsain fuerit Religionem. Hinc oritur certamen quasi; humanam inter 
sapientiam ac divinam illam , quae in. Doctoris. summi. institutione elucet; 
Stat tamen ео in certamine inconcussa; Religio, ut ab augusto « Conditore. ad 
homines perlata fuit: + Unus quidem: et alter аЬ ejus indole abduci se pati- 
tar, © Varii divulgantar rerrofes et, subinde yel: ita graves , ut, psi, Servatori 
diviriam егіреге majestatem: minitentur., Contra, yero. unitatis, - quae , dice- 
batuf, in societate:: Christiana, tuendae causa, in leviter. quoque. errantes 
gravius animadvertitur.. Magna) nihilominus copia adsunt, qui cum caritate 


fraterná fidem. conjungentes integram у praeclaro quo modeste gloriantur , 
no- 


П 


о RACTSI oO; i 9 


nomini baud exiguum concilient honorem, Si autem Religionis Christianae 
indoles ex effecta, quem in totam sentiendi agendique rationem. habet, in- 
primis judicanda est; jam erigamur ad spectaculum nostra omnino admira- 
tione, imo veneratione dignissimum! Oculos, quaeso, defigite in priscos 
Christi sectatorés! Quam excelsum ostendunt animum! Quanta sanctitate 
nitent, etiam, cum praeter modum ei student, ipso conata illustres! Foedis- 
sima ubique morum depravatio ; sed a contagione illibatos se servant. Acu- 
tioribus quamvis conviciorum ac calumniarum telis petuntur , non raro ta- 
. men vel acerbissimis ita probantur hostibus, ut hi ipsi, inauditá prorsus 
'quarameunque virtutum conjunctione quasi obstupefacti , fratres illos. nomi- 
паге, Christumque agnoscere Dominum , haud erubescant.. Sic igitur Religio 
"Christiana novas quotidie victorias reportat. Quas tamen acgerrime ferentes , 
qui antiquam religionem, sive potius superstitionem , tueri conantur, inermi, 
ecce! Christianorum agmini nulla non supplicia parant. Videte autem , 
quam mirabiliter , in summo rerum discrimine , flagrante Imperatorum , Pòn- 
tificum , Augurumque Romanorum in noya Sacra odio, ipsa Religionis in- 
- doles in iis se exseruerit- Quod si forsitan de fide, yesu cHRIsTo servanda, 
scrupulose magis aliquando quam vere existiment; adeo tamen intima persua- 
sio de divinae Religionis excellentia illorum animis infixa est, ut ne tristissi- 
mas quidem aerumnas pro eå tolerare negent. Sensibus adeo, quos alit Ша 
Religio, toti imbuti sunt, ut patientes, tranquillos, mansuetos , Deo optimo- 
que Servatori devotissimos, infestissimis quoque ignoscentes inimicis, mortem 
cos subire videamus crudelissimam. — Testor te, divine Por vcanPr! qui 
Christi imaginem , quam vitá longissimá expresseras, in ipso rogo ad vivum 
retulisti. Testor vos, sacra Martyrum cohors! qui vanê Martyrii laude mi- 
nime incitati, tenerrimá vero in summum Magistrum caritate ducti, sangui- 
nem pro eo effundere haud recusastis. — Profecto, A. A.! quo attentius 
` ejusmodi exempla intuemur, eo laetius de Religione, venerabilium adeo He- 
roum genetrice, тт et, quidquid prioribus tribus saeculis in eam 
-sit invectum , vel qualemcunque tandem apud hos illosve sumserit formam , 
ita tamen ejus indoles sese praebet spectandam, ut in Christianorum plero- 
rumque fide, factis , "ne vitae ratione servatam: eam “те шм: сег- 
` namus. ' ` ) 
At audio mihi insusurrantes: Feliciter ‘tu’ iniu rem. tibi agere videris , 
B et, 


10 | С. ® R'OOYENS, 


‘et, cum ex aurea, quae dicitur , Religionis Christianae aetate argumenta pe- 
tas, non est, quod vehementer adco tibi repugnemus, Ad proxima vero, 
"obsecramus, attende saecula; ac tricis, in quas te conjeceris, vide, qui te 
expedias ! 

Equidem haud infitior, A. A.! ad ea me deferri tempora , quibus Religio 
divina tristiorem in dies ostenderit faciem, eoque tandem res pervenerit, ut 
e societate Christiana ipsa Christi doctrina: exulasse videretur. Laetior qui- 
dem rerum facies sese ostendere visa ab eo tempore, quo CONSTANTINUS, 
cui maGNr nomen est tributum, Christum ipse professus, rebus Christianis 
quovis modo favere coepit. Utinam vero Imperator, magisque etiam. ejus 
‘successores , tam saluti augescentis societatis , quam splendori consuluissent! 
At videte eos Religionis quasi’ exornandae studio intemperato ductos! Cul- 
tas hinc externi color fuco illinitur. Templa magnificentissima exstruuntur ; 
quodque in. stiperstitione antiquá allexerat oculos, ad Christianam magis ma- 
'gisque transit Religionem. Antistites igitur adsunt, splendidius in dies orna- 
ti, ac majore identidem auctoritate pollentes. . Superbiá elati, eorum. insig- 
niores de principatu dimicant. Inducitur Hierarchia. Pontifices tandem Ror 
mani in: rebus tam humanis. quam divinis primas agunt, atque omnia fere, 
in Occidente saltem , ad eorum. arbitrium. nutamque diriguntur. — Neque 
in eo subsistitar. · Асеггипае de ipsá досігіпа moventur rixae. Quod adhuc 
pie creditum est, nunc indagatur curiosius, atque ad argutam  serupulosam- 
‘que scholasticorum sedulitatem: cuncta exiguntur. Quid?, Christi sectatores 
se invicem ipsi dilacerant, ac vel propter nomina alii alios. coeco- plane in- 
sectantur odio. Perit igitur aurea cogitandi sentiendique libertas.: Ex altá 
sud sede, retrt Se dicentes successores , quidlibet decernunt. . Fulmina hor- 
renda longe lateque torquent, stapidoque ac trementi populo imperant, quae- 
"cunque suo ipsorum commodo prodesse putant. Sic praeparantur, ingruunt, 
adsunt tempora , uitia societati Christianae MA eheu !- offundun-. 
'tur tenebrae. Y mise 

Veruntamen, ne illis quidem ipsis iH viros Мид ее у б. 
quam doctrinae Religionisque lumina, desideramus plane, Occidentem spec- 
tate, А. A.! quem haud. mediocriter nacranrir et лмввовіт inprimis il- 
lustrat eloquentia. Convertite ad Orientem oculos! Fulgent ibi вАвтїтиз 
MAGNUS, GREGORIUS NAZIANZENUS, et. omnium facile princeps, 104 N- ` 

NES 


ок & (TI а 11 


NES CHRYSOSTOMUS, Rariora quidem fiunt, ac paene desunt hujusmodi 
deinceps lumina; ipsisque doctoribus haud dubie tribuendum , quod. veram in 
hominum animos efficacitatem Religio tunc minus exserebat.  Latebat igitur 
ejus indoles; latebat vero, ut, opportunitate datê, in lucem laetius prodi- 
ret. — Atqui vanam urgetis rituum copiam , quae in Religione cernitar, Eam 
equidem haud negaverim causae Divinae vehementer nocuisse.. Sed vos mi- 
hi, quaeso, vicissim concedatis, non quamlibet religionis formam q iibusvis 
aeque aptam esse hominibus. Jam vero animum attendite ad barbaras illas 
gentes, quae, everso imperio Romano, Religioni Christianae se, addixerunt. 
Hancne putatis, si formá suá simplici iis innotuisset, puerili illorum ingenio 
placere potuisse? Nunc autem eos allexit forma, et per formae splendorem 
ipsa, qualiscunque tandem, Religio iis se commendavit. Sed yidete, A. A.! 
et admiramini, quantum vel sic depravata Christi doctrina in illos, valuerit 
populos. Emollivit eorum mores, nec adeo feros esse sivit, Quid? quod 
illi nunc sensim sensimque a vita fera et horrid’, a гаріпі, a saevissimis 
belli artibus ad agriculturam , ad mercaturam, ad humaniora omnino studia 
conversi sunt. Dolemus quidem ingravescentem superstitionem; quam medio, 
praesertim aevo' crassam faisse, quis est, qui neget! Caveamus tamen, ne 
opinemur-hanc omnium mentes ita oppressisse, ut nemo ab ea liber et im- 
munis esset. Liberaliüs mitto caRort млбмт ingenium , quod. primordia 
saeculi noni, ‘ut insequentia item tempora, illustravit. ‘Non memoro celsio- 
ris animi viros, qui tunc ác postea ѕапіога in lucem: protulerunt , ALCU t= 
NUM, JO.ERIGENAM, GERBERTUM, ABAELARDUM, PETRARCHAM, alios. 
Non provoco:ad Scholas et Academias, quae, a CAROLI aetate; іп Occi- 
dente effloruerunt.” Non dico denique de melioribus Religionis notitiis, in 
Oriente praesertim fesiduis, quae longe lateque. deinceps sese propagarunt. 
Integras conspicimus nationes, apud quas. Religio Christiana, simpliciori se 
forma probans, indolem egregie retulit. Quasi e longinquo Christianos cer- 
nimus Syros. Propius adsunt Albigenses; et, tanquam lucidum sidus, in - 
coelo undique tenebris obducto emicans, nobilis Valdensium progenies. Quin 
ipsa divinitus nobis.concessa Religio, quaecunque tandem caligo ejus indo- 
lem obscuret, soli, cujus lumine recreamur, est adsimilanda.  Nebulis te- 
gitur coelum , quae magis magisque cumulatae, horrendum terrae incolis 
spectaculum praebent. Neque tamen unquam adeo crassae sunt, ut, non 
B 2 di- 


19 Gy JJ ROOYENS, 


dico, solem luce sua‘, sed nos etiam laeto ejus splendore, . prorsus. privare 
possint. 'Depulsis vero nebulis, ессе! unus idemque sol, novo quasi nito- 
re fulgens, mundum exhilarat , frontemque mortalibus explicans, eorum si- 
mul animos festivo plane gaudio perfundit. Te proinde, o nullo non. prae- 
conio laudanda Religio! te, inquam, salutamus tanquam. solem , menti- 
bus hümanis nunquam occidentem; atque eo laetius ovamus. et exsultamus „ 
quo jucundius tuê ipsius efficacitate ex teterrimá nocte. diem desideratissi- 
mum, et orientem et prodeuntem, et majore identidem cum. majestate ni- 
tentem , cernamus, 

Asite igitur, A. A.! optatissimam rerum mutationem considerate, et, per 
varios quamvis flexus, ad metam. propositam mecum enitimini! 

Pressa barbarie, et falsis opinionibus tanquam vinculis constricta , iners 
jacebat. tota ferme Europa, ortusque inde sopor, qui hominum animos uni- 
verse invaserat, in vitá quoque communi plerosque obsessos tenebat.. At va- 
ria jam concurrunt , quae altum soporem sensim depellant, hominesque , eo 
correptos , ad novam quasi vitam revocent. Quis vestrüm sacri non recor- 
datur belli? Verum ex ipso tanquam superstitionis sinu enata proles matrem . 
impugnat, atque ingenii cultus, qui multas per aetates apud Sarracenos ma~. 
jor fuit, quam apud Christi sectatores , in Europam transfertur. "Turcarüm 
porro armis cedit diu quassatum Orientis imperium. Sed ipsa dies ei fata- 
lis faustiorem parit, siquidem. viri docti, tristissimá e clade expediti , ube- 
rioris in Italia cognitionis lumen accendunt. Invenitur denique omnibus fere 
inventis praestantior Typographia; cujus efficacitate admirabili, quidquid vel 
praesens aetas ad provehendam veritatem: excogitat , vel excogitavit antiqui- 
tas, continuo et quasi magicae artis vi per totum orbem diffunditur.. Quae 
ergo obliterata diu jacuerunt egregia Graecorum Romanorumque Scriptorum 
monumenta, uti et literae Christianorum sacrae, in lucem proferuntur, ex- 
plicantur, divulgantur. Sic magis magisque florescit eruditio. . Sic pulchri 
venustique sensus acuitur ; et omnino tenet hominum animos acerrimum 
quoddam rei cujusvis gravioris indagandae studium. Qui igitur aliter fieri 
potuit, quin summum ex his omnibus Religio caperet emolumentum ? quae 
inscitiam inprimis sibi inimicam ducens , quidquid verum est et. bonum, in. 
usus suos convertit. Existunt proinde , hic, Шіс, quibus , liberaliora edoc- 
tis, 


Q €um - 13 


tis, servile Hierarchiae jugum continuo magis sit odiosum: et quo interius 
viri perspicaciores ad. germanam Religionis . indolem ipsi penetrant , eo sta- 
diosius eam aliis commendant. Nec frustra. Quamyis unus et alter dirissi- 
mum ad supplicium trahatur, mirum in modum eorum augetur numerus, 
qui: eodem: contendunt: his ipsis adeo augetur suppliciis, quippe quae studia 
excitant in hominum animis veritatis justitiaeque vindicandae ac propugnan- 
dae. Ita vero fit, ut quotidie plures cupiant, expetant, efflagitent Religio- 
nem, cujus e limpido fonte rectam rerum divinarum notitiam perpetuamque 
consolationem hauriant; nec procul abesse videatur tempus, quod ferven- 
tem : omnium : bonorum sitim.sit expleturum. . Maximae igitur provido Dei 
Numini gratiae agendae sunt, quod opportune virum quasi suscitavit, quo 
optatior ne flagrantissimis quidem precibus peti potuerit. MARTIN vr dico 
LUTHERUM; quem, quo diutius intueor, eo magis venerari me solere lu- 
bens fateor. Vix declaravit sententiam. suam de rebus divinis et humanis 
intrepidus heros, quin ejus vox , nec Imperatoris augustissimi , nec potentis- 
simorum Principum, Episcoporumye amplissimorum praesentiam extime- 
 $cens, totam ferme per Germaniam resonat; quodque vel antea , vel eodem 
tempore, ZUINGLIUS, item deinde canvinus, mente conceperant, nunc 
liberius, hac freti auctoritate, profitentur publice. Sic autem existit et con- 
firmatur novus rerum ordo, sempiternum eundemque saluberrimum effectum 
certissime habiturus. 

Quem utinam effectum non retardassent , qui a verá liberalitate abhorren- 
tes, in Sacrorum instauratoribus celebrandá, ad. formam magis, quam ad 
res respicerent! De decretis enim Theologorum vel Philosophorum acriter 
denuo litigant ;:ad ipsam vero Religionem animum, vix attendunt. Sed, ubi 
lites illas nobis repraesentamus, ne. Religionis indolem in discrimen adductam 
esse existimemus! Nam diversas quamyis liberior Christianorum cogitandi 
ratio familias pariat, formae quoque colore alias ab aliis valde distinctas ; 1 
pleraeque tamen. de eo inter se consentiunt, in quo rei summa agitur. Fru- 
stra igitur Deistarum , qui dicuntur, et Naturalistarum agmen in ipsam ir- 
ruit Religionem: et, quidquid Philosophorum Anglorum austera subtilitas" vel 
Froncogallorum јосоѕа levitas tentet, rideat, vaticinetur; ausis votisque ex- 
cidunt, Quid? ita. cum iis miscetur praelium, . ut, forina a re enucleatius di- 


stinctá , illud ipsum in majorem Religionis Christianae honorem cedat. Non 
BS est 


14 с. 7. ROOYENS, 


est tamen , quod diffiteamur , quodam assentiendi ‘studio, complüres- inter 
Christiahos adversariorum opinionibus indulsisse. Hinc innovandi cupiditas; 
Hinc explicandi dicam? an depravandi literarum sacrarum 'sensum audacia. 
Hinc plurima ad Religionis formam relata, quae ejus Capita esse firmiter 
defendimus. Si denique impii hominum nonnullorum “conatus: e-vóto. suc- 
cessissent , vix levis quidem nobis gravissimae Religionis umbra superesset. 
Id vero, A. А,! Dei Numen avertit. Cum igitur populares nostros , pro ей, 
quà sunt moderatiane, ab alioram proterviá immunes fere mansisse summa 
cum voluptate recordamur, ingratum profecto sit, prudentioribus et in Ger 
mania viris perquam feliciter firmatae ше illustratae Religionis em de: 
negare. бө 
Aliis interim armis pugna renovatur, et sensit Religio, ut universae illius 
temporis , ita Kantianae inprimis Philosophiae vim. At nec, qui-in ШШ laz 
tebat, scepticismus, nec, quam commendabat, moralis literarum. sacrarum 
expositio, vel Religionis divinae fundamenta convellere, vel ab interpretatione 
grammatica rei peritiores avcrtere potuerunt. Quod majus est, sic illius 
Philosopbiae placitis usi sunt A ut iis em insigniorem — vet 
trinae honorem conciliarent. ü | 
Nec tamen а certando temperatum. Quid? ‘quod et hodie ‘res ‘ita. — 
ut summa nos de ejus eventu exspectatio teneat, -Hic prodeunt Mystici , qui, 
sive ex antiquiorum Mysticorum opinionibus, sive ex scar rrNorr vel iie- 
оті decretis praesidia sibi petant, omnia feré ad Phantasiae libidinem , vel 
sensüs cujusdam obscuritatem , aut ad perceptiones mentis referunt internas: 
Ilic in arenam descendunt, oppositis quasi catervis, Rationalistae , qui di- 
cuntur, et Supranaturalistae , hi auctoritate diviná firmiter nitentes, illi" ra- 
tonis humanae judicio cuncta metientes; utrique autem, variis modis; et 
alios omnes et se ipsos mutuo impugnantes. — Ipsam tamen Religionem sic 
in periculo versari , num anxii dicamus ? Imo vero, salvam eam esse , in- 
tegra plurimorum fides nobis adhuc testatur; nec, re interius ребре; de 
ipsis errantibus adeo desperamus. Namque еа rationis nostrae est efficaci- 
tas, ut, inanibus quamquam spectris aliquamdiu decipiamur, ad sacrum 
tamen ejus asylum confugiamus tandem. Sed velsic quidem ratio humana 
sublimiore eáque vere divinà institutione indiget, ut hanc, omnium virium 


contentione , reperire studeat, ad repertam vero suscipiendam quasi ultro fe- 
ra- 


© А A^T-I 0: 15 


-ratür. == Quid? A, A.! quod ipsa Religio huic, quod committitur , certa- 
-mini чала tantas ad lites componendas paratissima; et, sua cuique lu- 
-bentissime tribuens , nec Phantasiae vel: sensui; dummodo ratione ducantur , 
-nec rationi, quae certis: Dei se subjicit oraculis , minax adeo ostendit super- 
-cilium. Quin, fronte tranquillá in litigantium turmas oculos figit; et nos, 
quotquot ei addicti sumus , blandá sud voce compellans , mittite , inquit, va- 
num: mittite timorem 3: placidis estote animis ; immotamque mihi fidem ha- 
betote , virtutem meam perennem. ad remotissima usque tempora vobis ya~ 
'ticinanti. 


Divinam igitur audivimus vaticinationem ; et praeteriti temporis, quoad lon- 
-gissime possumus , nunc spatium respicientes , quid obstat, quominus ratam 
-eam fore fidenter exspectemus ? 

Percellat nos oportet mirabilis illa reram. humanarum vicissitudo , quam 
octodecim saeculorum historia nobis praebet spectandam. Destructa fundi- 
‘tusque deleta sunt imperia; quae, dum florerent, nunquam interitura esse 
pronuntiassemus. Constitit vero , consistitque in. hunc usque. diem , cocle- 
‘ste illud Regnum, quod ipsum Dei Filium conditorem habet et propugnato- 
rem. — Improbata sunt et explosa,. planeque oblivioni tradita, sapientiae 
"dicam ? an dementiae humanae placita; quae primum comprobata, plausuque 
omnium excepta; perennia videbantur. Viguit vero, vigetque ad hunc usque 
diem , simplicissima illa»Religio, quae altiorum , e quibus. in terrarum orbem 
delata est, sedium stabilitatem sua ipsa stabilitate refert. Quam. varia, quam- 
que atrocia , infensissimi ejüs hostes, quoyis tempore ; in eam periclitati et 
‘machinati sunt! | Vicit autem ac triumphavit, et, quo violentior erat pug- 
na, eo gloriosior victoria fuit. ' Quin, etiam „ex iis ipsis, quae exitium ei mi- 
‘nitari videbantur, majoris identidem. splendoris praesidia sibi ita petivit, ut 
indolem suam eo magis probare, eoque facilius se cujusvis generis commen- 
"dare. posset hominibus. > 
г Age ergo, quisquis es, timidior Christi sectator! animum demissum ad a 
titiam erige! «Anne vero barbariem. putas, quae medio aevo ingenia obtun- 
"debat, forte. redituram , novisque viribus auctam. almum Religionis Christia- 
mae lumen plane” exstincturam esse?... Ab inani, te: obtestor, ab inani tem- 
Tet cura! Quid enim est , quo adeo ex crucieris ?  Exstitit victrix Religio, 

de- 


6 G: J. R'OOYENS, 


deficientibus ipsi plurimis ; quibüs hodié pollet j’ victoriae ‘subsidiis: Nunc 
vero vide saluberrimas rerum notitias longe lateque sparsas. Nunc porro con- 
sidera arctissimum, quod diversissimos inter populos cst , .mercaturae; ac 
navigationis, cogitatorum scriptorumque , ut nunquam fuit antea ,. commer- 
‘cium! Nunc denique divinam 7 Es conspice doctrinam. cum. legibus. rebus- 
“que politicis, cum artibus ас disciplinis, cum quibuslibet tam: privatis tum 
publicis , institutionibus ita cohaerentem, ut et haec de perenni illius Чоор 
“nae constantiá securum te reddere debeant. 

Quod vero tu de redeunte inscitià reformides, num forte alias д. nimio 
timeat ingeniorum cultu? Est, fateor, aliquis, qui inepte hoc nomine dicitur, 
animi cultus , quem Religio Christiana’ respuit plane. Qui contra in veri; recti, 
'pulcri, honestique studio, atque in iis. omnibus cernatur, quae ad. eruditio- 
nem et humanitatem promovendam conducunt, num hunc. Religioni inimi- 
‘cum esse pronuntiemus? ^ Laetor ego profecto, ejusmodi cultum invalesce- 
re videns; et nonne vos, A. A.! in historiae tanquam speculum intuentes, 
de ео mecum laetemini?: Quaenam enim tempora Religioni fuerunt nocen- 
"tissima? Шапе, quae uberiore luce abundarent? Factá medium. inter, ae- 
"vum et posteriora saecula comparatione, penes omnes aequos rerum arbitros 
esto judicium! A renatis inde literis, et restituta cogitandi sentiendique liber- 
tate, critica, quae dieitur, ars, singulas librorum :sacrorum. voces ас sen- 
tentias sua ipsa trutind exploravit. Grammatica. interpretatio nihil non, quod 
ad ipsam Religionis indolem pertineret , diligentissime excussit. In regiones, 
‘in mores, in instituta politica, in- placita religiosa populorum hominumye, 
Quos Novi Testamenti monumenta ob oculos nobis ponunt, inquisitum «est, - 
"Quo autem, anquititis, eventu? Infaustone ac Christi doctrinae exitiali? Imo 
vero felicissimo , atque eo plane, ut divina illa doctrina, tanquam aurum ad 
obrussam , eo praestantior vcriorque appareret. — Aut. accuratiori naturae 
'adspectabilis investigationi, vel insignioribus Geologiae , Astronomiae simi- 
liumque studiorum incrementis, mali quid ominis subesse suspicemini? At- 
qui iis семе, quae novissima etiam tempora in his praestiterunt , doctrina 
coelestis tantum abest, ut concussa sit, ut mirifice interdum sit confirma- 
ta. — Vel ad nostrae denique quis aetatis elegantiam provocet, cujus arbi- 
trio, formae saltem ratione habitá, gravissima Religio inamoenam referat te- 


iricae matris speciem? Abstineat, quaeso. Uti enim virgo, venustatem mi- 
nus 


OIRO T EOS о 17 


nus’ оз{ёпїай$впатп у quam. celare frustra studens , eo gratiosiof apparere so- 
let; sic et nativá sua pulcritudine habet illa Religio, quibus viris quoque po» 
litissimis et semper placuerit, et placeat adhuc, perpetuoque sit placitura. 
Atque ad formam ; quá divina edit. oracula , animum .attendentes , quid est , 
quod , ubi z£sv majestate simplici; aut влом: graviter, subtiliter. urba- 
neque dicentem audimus, DEMOSTHENIS Vel CICERONIS. eloquentiam:, aut 
PLATONTS acumen salemque Atticum, adéo desideremus ? | 
О Religionem- admirabilem , quam , -quo»diutius consideramus', reo’ faustio- 
ra posteris per eam eventura auguramur!Namque inest. ei invicta quaedam 
vis, quá-cuncta, quae in-ejus perniciem téntantur, nutu;suo à  se:depellat. 
. Quidquid. vero: in. se recipére potest, recipit: continuo , atque singulis et. uni- 
versis, quae sibi oblata videt, ita utitur, ut eo ipso nobis: appareat;: quam. 
imniensas cujusvis generis divitias sinu complectatur. Quid igitur damni ti- 
meainus ,: quod. hnic Religioni .increscens ingeniorum erüditio paritura sit? 
Abundet genus humanum. omni, quá possit. cognitionis ubertate 5 nos praesa- 
gimus, fore, шей quoque Christi doctrina: laete exsultet, піп etiam! tempus: 
milii videor videre, — nec erit inanis haec vaticinatio, .—» quo’, vigente па 
rumlibet doctrinarum. omnisque humanitatis studio, his auspiciis ipsa Religio: 
pulcherrime floreat, "Tunc igitur, A. A.l hominum ingenia. nullis non disci 
plinis. literisque . elegantioribus. excolentur., Philosophia , suis: circumscripta 
cancellis mentem acuet, et minus in inutilibus. perscrutandis ; quam in sa- 
lutaribus tradendis atque exponendis versabitur. Nihil vero praeclari. in lu- 
cem producet sapientia humana, quin illud. ad. Religionem divinam continuo 
transferat. Quae, minime ingrata, largiore vicissim manu, tanta retribuet 
hominibus , quanta in eos conferre una. potest, puram. dico. plenamque re- 
rum Divinarum notitiam , dulcem animi quietem, felicitatem sempiternam. — 
О faustissimum illum , et, pulsis tenebris, splendidissimum.diem!. Sic igi- 
tur fiet, ut ex intimo Religionis sacrario eliciatur ac. proferatur , quod in eo 
latere. ne. suspicati: quidem. unquam fuimus. Sic sancto. humanam inter et 
Divinam sapiéntiam foedere pacto, ex gratissimá utriusque conjunctione opta~ 
tissimus ille rerum nascetur ordo, quo Religio Christiana, qualicunque tan- 
dem forma se ostendat , omnes omnium. regionum. ac’ cujusvis ordinis homi- 
nes tot tantisque . cumulet: bonis, ut, unoquoque; pro ratione sua, illorum 
participe. facto,, a cunctis beneficae adeo. Religionis- Auctori у. T'utori atque 
С Per- 


18 G. LOR @ O'YHED S, 


Perfectori laudes: pérpetuae. tribuantur. Quem vero: діет :5і: nobis adspicere: 
non (Бри wý dum haec ossa : — beata groom amarem? јә 9/8 


ч 


4 i 


вип 


үчен orationis, "m ^ Ш mem ejus: !fieri: per кнын mens pote 
raty qualicunque tandem ratione үнүн рё officii imo teneor x tamp 
paucis: me solyam. gh i un T | эррәп 

Honorificentissimum mihi. sane : dle cius accidit ; quo eiii hujus: 
civitatis senatus "Theologiae eti Historiae , quae dicitar, Ecclesiasticae, › іп il- 
lustri hoc Athenaeo , docendae provinciam, adjuncto, ex augustissimi | Regis: 
placito ; concionatoris munere у ad те deferret.: Nec minor mihi honos ha-: 
bitus est ; cum inclyta, quae Leidae est ; Academia 'l'heologiae: me doctorem: 
creare munificentissime constitueret. .— Si vero omnibus, qui tot tantisque me: 
ornarunt beneficiis , maximae mihi gratiae sunt agendae, vobis praesertim; 
viri amplissimi! qui huic civitati regundae praeestis, quibusque et Statoribus: 
et Curatoribus alma haec literarum sedes gaudet, vobis, inquam , animi sen~ 
sus candide explicandus est, Verum , ut vestram erga me liberalitatem ver-) 
bis aptis praedicare-nequeo, ita, ‘ne vestrá de me opinione. inferior mox de-: 
prehendar, vehementer: reformido. Quis enim ego sum; qui tanto, quan-' 
tum mihi est impositam , munere digne perfüngar, inque summi viri, нем 
cELIrI, vices’ succedam ?.. Nihil equidem polliceor. : Vos autem, viri perilla- i 
stres! vestro. me favore, quaeso , complectamini , .vestráque auctoritate et 
consiliis vacillantern confrmetis! Equidem illud unum flagrantissimis in desi: 
deriis mihi habeo, ut, siquid possim; quod sentio; quam sit exiguum ; id to-: 
tum singulis atque omnibus gravissimi , quod ‘mihi incumbit , officii: partibus: 
censecrem. Нос enim ét vobis-debeo', qui vestram" in me propensionem ‘ita! 
declarastis, üt ingratüs profecto sim, nisi grates, quo maxime poscitis mo- ' 
do, persolvere vobis stadeam. - Si vero pro vobis, aut.potius pro Athenaeo ,’ 
vota mihi facere licet', servet vos, viros, provectiore minus aetate quam sû 
pieritáà et virtute vénerabiteiy servet vos benignissimum Dei Numen ita int 
columes у ut. huic doctrinarum sedi , oes "HR vigore ; diu consulere Î 
pergatis. | 101 ) oiii ї ! iå if 

Nescio plane ; iqubiiie do: me iig sentiam , cum. vos intueor , viri cla~’ 
rissimi! qaibuscum arctioribus jam vinculis me video conjunctum. “Honorat” 
insigniter, perturbavit vero-et: apu adhuc! haud mediocriter vestra me. 
-7 prae- 


OR-A ? od o: 19 


práésentia. ^'Pudore equidem confundor, cum viri mihi salutandi sunt Colle- 
gae, quorum me discipulum in plurimis nominare malim. Vos: vero sinite ` 
me vobis ducibus et admonitoribus uti, ex quibus intelligam, quo mihi tra- 
mité eundum ‘sit, ut meo munere vestráque societate dignior aliquando eva- 
: dam. Si quá autem in re ego vobis prodesse potero, quidni lubentissime fe- 
cero ас paratissime? — Suave tibi sit, venerande senex, doctissime wir L- 
МЕТЕ! concessum tibi otium , quod viro adeo literis culto minime otiosum 
esse poterit. Egregium conspicis, tibi ac nobis omnibus gratissimum , laboris 
tui socium , qui te vestigiis jam diligentissime ac felicissime prosequitur. — 
Intercedit autem inter nos, eruditissime Roorpa! qui diversis studiis co- 
dem contendimus , arctior quaedam necessitudo. Tuam igitur maxime ami- 
citiam peto, nec te, quae tibi offero officia, recusaturum esse , persuasum 
mihi habeo. — Quemadmodum vero, de cıceRox rs: sententiá, cunctarum 
artium ac disciplinarum commune quoddam est vinculum; sic etiam, viri 
clarissimi! inter nos omnes ea sit et maneat et augeatur animorum conjun- 
ctio, quae ad hujus Athenaei salutem maximopere conducat. 

Ad vos quoque salutandos impellitur animus , praestantissimi juvenes , qui 
` in hac bonarum literarum sede studiis operam navatis. Amavi semper, et 
_integerrimo etiamnunc amore complector: generosa illa pectora, quibus, quid- 

quid praeclarum atque eximium est, in deliciis habetur. Tales autem alum- 
ni si nobis se in disciplinam tradant, (nec dubito, quin se sint tradituri ) 
nonne vehementiori, quo illi feruntur, verae sibi comparandae eruditionis 
ardore et ipse inflammer? Ме igitur accipite, optatissimi commilitones! non 
ut imperiosum quendam magistrum , imo vero ut studiorum comitem , qui 
vobis docendis ipse discam. — Si nonnulla, quae annorum aliquot me mo- 
nuerit experientia , vobis suppeditare possim , suppetandis, quaeso, vestrum 
in commodum utamini! Neque eruditum praeterea atque doctum solummo- 
do esse debere, sed et humanum ac vere pium, qui alios Religionis sensibus 
imbuere velit, mente perpendatis. Utinam vero mihi contingat, quidquid ve- 
ri, boni honestique est, id ita vobis imprimere, ut literarum sacrarum in- 
terpretes aliquando fiatis idonei, et sanctissimam , quam populo Christiano 
exponetis Religionem , totá vivendi atque agendi ratione ipse palam faciatis ! 
Sic igitur erit, ut et vos confirmetis atque amplificetis aeternum illud Re- 

Са gnum 


ORATLO‏ 0ء 


gnum, quod, ut origine sua atque. indole, ita «а рерин s caducis . 
hujus mundi rebus longe est praestabilius, |. .. ү 

Quod ut Deus Optimus Maximus, idemque per 3ESUM CHRIST vx Pater. 
benignissimus, sancto suo Spiritu, ct vobis et mihi m in votis atque.. 
precibus habeo ardentissimis. ҮҮ | 


LECTIONES 


IN SEMINARIO LUTHERANO HABITAE, 


inde a feriis aestivis anni моссоххүтї; usque ad ferias aestipas 
anni моссоххүш. 


D. JO. THEOPH. PLUSCHKE, Prof. Ord. 


Psalmos selectos , imprimis tales ; qui ad Messiam pertinent, interpreta 
tus est. | 


Evangelium Lucae cum commilitonibus ‘pertractavit. 


Historiam doctrinae et Ecclesiae Christianae enarravit. 


CHRISTIANUS НЕМА. EBERSBACH, Prof. Extraord. 


Theologiam naturalem docuit. 


Doctrinam morum Christianam proposuit. 


GEORG. FREDER. SARTORIUS, Prof. Extraord. 


Rationem znierpretandorum in institutione populari librorum sacrorum 
docuit, explicandis epistolis Pauli ad Galatas et Ephesios. 


De omni ambitu muneris sacri et singulis ejus officiis disseruit. 


Exercitationes provectiorum homileticas et catecheticas moderari perrexit,