Skip to main content

Full text of "Annales Academiae Lugduno-Batavae"

See other formats 


M. Pax, и 
qur мын” ia gu fre 
Эмиге ip Отун pL 
ی کی‎ Ee ROE ШЫР зд T ES 2 


ey 


ANNALES 
ACADEMIAE LUGDUNO-BATAVAE, 


1828 — 1829. 


xs “4 % 
= E 
L x a 3 ^ 4 
) ы 7 , f 
, ! А 1 
a 2 5 E 
= ^ we : 
ж -- і 
r 54 % 

a ж * 3 ‘ 
A 3 - * 


yt 


жәнее xo 


ату 


ve 


ii 


тоста бе‏ ی من پیز 
ES MI‏ 


ANNALES 
ACADEMIAE LUGDUNO-BATAVAE, 


a d. үп Februarii мрсссххуш ad d. үш Februarii mpcccxxix. 


RECTORE MAGNIFICO 


Jy (A. М.О БОА MK E, 


ACADEMIAE ACTUARIO 


GERARDO WTTEWAALL. 


i RR m к” 


LUGDUNI BATAVORUM, 
APUD.S xx АІ LUCH TM AN S, 
ACADEMIAE TYPOGRAPHOS, 


! 


MDCCCXXX, 


ve 


egies bo at eee: 
کا‎ sms ai 


eed 


ax 


NOMINA PROFESSORUM, 
етт. 
inde a d. Februarii wncccxxvirr, ad d. Februarii wbccoxxix. 


IN ACADEMIA LUGDUNO-BATAYVYA 
DOCENDI MUNUS OBIERUNT. 


RECTOR MAGNIFICUS, 
J A N US ВАГ BoB 


ACADEMIAE ACTUARILUS; 
GERARDUS WTTEWAALL. 


PHILOSOPHIAE THEORETICAE Ет LITERARUM 
PROFESSORES. 


J. BAKE. 


J. Н, van DER PALM; 
M. SIEGENBEER. 


S. J. van ре WYNPERSSE; деде infirmam valetudinem rude 
donatus, 


J. NIEUWENHUIS. 


Н. A. HAMAKER, Legati Warneriani interpres, - 
P. HOFMAN PEERLKAMP. 
C: J. C. REUVENS, 


J. GEEL, Professor Honorarius. 


MEDICI. 


M. S. pv PUI; propter aetatem septuagenariam rude donatus; 
G. SANDIFOR T. 


J. C. B. BERNARD, rei medico-militaris in Regno Belgico Inspector: 
M. J. MACQUELYN. 


5. C. BROERS. 
С. PRUYS van per HOEVEN: 
n 70- 


(a) 
MU/XOS983/RQDPO, A” 


N. SMALLENBURG. 279 
Н. б. TYDEMAN;  . uc tid 
С,» Јә YAW AS SEN: қыз UVAE TE ү ААН 

н. COCK. ee dpa da 


ATA gmo vgotu,. AD 
ТА! 97 


лизя н 7а EG OCG Kat 320 € 


J. van VOORST, propter aetatem ѕеріџарепагіат rude donatus. 
J. CLARISSE. | 


L. SURINGAR: cou ROTORS 
W. А. van HENGEL =  . . ee oq ug 


NO O RISE ЧЕ ] d а 


DISCIPLINARUM LIP ERATICARUM, ar „PHY 
‚ vr ISECARU M,? | 


5, SPEYERT x VAN DER EM лт 
с: "UWTTEWAALL. «су ссу 
С. С. С. REINWARDT. "CAS Л 
J. pe GELDER, pira: 4 


q ята А, АД. 
J. van DER HOEVEN, Professor extraordiiarius. .. guyoni? -M 
PL UYLENBROEK, . Professor extraordinarius, Re E 
obpr шопы m КЕЛҮ ЛК ake Ee 
EKO? De aa (10HYXXINT UNM Д 
Or dom. d 1; Er 


N. G. van KAMP EN, Literarum Gerinanicarum. ARMAN А 


A. H. VAN DER BOON MESCH, тен ашық et; 
Physicarum. ТІ 


3 ‚сйс he | Lie ‘ 2 ev 


1% t 
mem MT 4CÁDEMICUS. 


% E 
G. жағ ene Artis Gladiatoiae, i : 174 за dA 
oh ifi 5399 ЗОО yt : " 
vptenob 9 ; E тдочтайдв © 
[ ni eirolilint-o 1 Add .«.. 
ага oojo! пі 2019110009 pm 25 
VIA je ud ۴ TM avi Y TH 109 ^ dH L 
gBANOHE O І 
SERIE 
AT ДОН іла “Us € ] 2132 5 


SERIES LECTIONUM, 
IN ACADEMIA LUGDUNO-BATAVA 
| habendarum à die 16 Septembris 1828. 


RECTORE MAGNIFICO 


p AONO FEB D ook E 


. FACULTAS PHILOS. THEOR. ET LITERARUM 
| HUMANIORUM. 


J. BAKE interpretabitur eum mzmonoTr lib. VI et ҮШ, tum soPHocrLrs 
Antigonam , diebus Lunae, Martis, Mercurii et Jovis , Hora X. 
Explicabit cxcEx ox IS: pis ш. de Oratore ‚ iisdem diebus, hora IX. 
Historiam Veterum. Literarum, diebus Lunae et Mercurii, hora Т. 
Exercitia Philologica et Paedagogica moderabitur, die Martis, hora V et УТ, 
J. Н. van per PALM,.Grammaticam Hebraeam docebit, diebus Lunae 
Martis, Mercurii et punt hora VIII. | 
| iei Hebraeas enarrabit , iisdem diebus, hora IX. 
I Samuelis librum cursoria lectione explicabit , die Veneris, hora I. 
Coranicis lectionibus vacabit, die Martis, hora V et VI. 
Discipulis, qui superiori anno scholis in. Canticum Canlicorum operam бейе.  : 
runt, de hujus libelli forma et argumento, ut et de locis difficiliori« 
bus небе 7) dictabit, die Martis , hora I, 
M;SIEGENBEEK Patriae Historiam dieit diebus Lunae, Martis, Mer- 
curii et Jovis, hora VIII. 


А 2 Suli 


4 SERIES 


Stili Belgici praecepta tradet iisdem diebus, hora XII. 
Eloquentiam Belgicam docebit, diebus Lunae, Martis et Mercurii, hora T. 
Eloquentiae exterioris едн» vacabit, die қылы ‚ hora ХП. 

J. NIEUWENHUIS Philosophiam Theoreticam, in primis Metaphysicam 
docebit diebus Lunae , Martis , Mercurii et Jovis, hora VIII. ; 

Psychologiam et Logicam tradet ,. die dodi. hora XII et Veneris, ho- 
ra X. 

Historiam Philosophiae Antiquae enarrabit, die Mercurii , hora XII et die | 
Veneris, hora XI. 

Doctrinam educationis et institutionis theoreticam , diebus horisque Audi- 
toribus sibique commodis. 

H. A. HAMAKER Jeremiam Philologice et Critice interpretari perget, initio 
facto à Cap. XX, vs. 7, adhibitisque ROSENMULLERI in hunc scriptorem 
Commentariis, diebus Martis et Jovis , hora I. 

Arabicae , item Chaldaicae et Syriacae linguae praecepta tradet, diebus 
Lunae et Mercurii, hora I. 

Wakidaei libellum à se editum, пес non Hamasam cum Tebrizii scholiis 
interpretabitur, diebus Martis et Jovis ,- hora IV. 

Bar-Hebraei Chronicon Syriacon explicabit privatissime , die Jovis, ho- 
ra V—VII. 

P. HOFMAN PEERLKAMP explicabit Historiam humanitatis MAR 
Populorum , adjecta rerum gestarum brevissima: commemoratione , diebus Lu- 
nae, Martis , Mercurii et Jovis, hora XI. | 

Exercitationes. Latine scribendi et loquendi instituet: die Veneris , hora ipsi 
et auditoribus commoda. 

C. J, С. REUVENS Antiquitatem Romauam explicabit secundum Compen- 
dium russit V.-C., diebus Lunae, Martis et Mercurii , hora XII et die Ve- 

neris, hora XI et ХП. 
Scholas de Historià Artium habebit, die Saturni, hora I. 

J, BAKE et P. HOFMAN PEERLKAMP praeérunt Disputandi exercitiis 
publicis , die Martis , hora III, 


FACULTAS MEDICA. 


М. S. pv PUT Selecta Capita Theoretico-Practica Chirurgiae dabit , dicbus 1 Le 
пае et Mercurii, hora I. 


Ana- 


L E ЭТИП ONU M. 5 


Anatomiam Chirurgicam, hiberno tempore docebit, diebus Lunae, Martis, 
Jovis et Veneris, hora V. 

Lectiones Theoretico-Practicas, quae Scientiam atque Artem Obstetriciam 
spectant , habebit, die Veneris, hora XI et XII. 

Medicinam Legalem explicabit semel septimand quávis, per sesqui horam, 
postmodum indicandam, еї а scholis Juridicis, et Medicis vacuam. 

Disputationibus Publicis, Medicinae ambitum spectantibus, lubenter vacabit, 
hora dein indicanda. 

G. SANDIFORT Anatomiam docebit, diebus Lunae, Martis, Mercurii, Jo- 
vis et Veneris, hora X. 
Physiologiam , Anatome comparatà illustratam , iisdem diebus, hora IX. 
Methodum Secandi Cadavera, quotidie, hiberno tempore, ab hora ПІ ad V. 
M. J. MACQUELYN Pharmaciam, ad Pharmacopaeam Belgicam applicatam 
docebit diebus Lunae , Martis, weed et Jovis, hora VIII. 

Therapeiam балак ordine mosologico explicabit, simulque vires et 
usum Remediorum docebit et hasce Institutiones ad Exercitationes clini- 
cas in. Nosocomio Academico applicabit, diebus Lunae, Martis, Mercurii 
et Jovis, hora IX et die Veneris, hora X. 

Item disputationes publicas, de variis Medicinae partibus habendas, mode- 
rabitur diebus et horis, auditoribus commodis. 

J. C. BROERS,- Theoriam disciplinae Chirurgicae exponet, diebus Lunae, 
Martis, Mercurii et Jovis, ejusdemque Praxin in Nosocomio Académico singu. 
-lis diebus, hora XII. 

Operationes Chirurgicas , hiberno tempore, horis dein indicandis. 

Artem Obstetriciam Theoreticam et Practicam , diebus Lunae, Martis, Mer- 
curii et Jovis, hora X. 

Medicinam: Forensem, diebus et horis, auditoribus commodis, dein indi- 
candis. 

C. PRUYS van рек HOEVEN ; Pathologiam docebit, diebus Lunae, 
Mercurii et Veneris, hora I et die Veneris, hora VIII, 

MedicinamPracticam cum exercitatione in Nosocomio Academico singuis aie- 
bus, hora XI. 

Historiam Medicinae tradet, diebus Lunae et Mercurii, hora IV. 


А 5 F А. 


6 » SVE А Е Б 1 
FACULTAS JURIDICA. |. | 


N. SMALLENBURG; Жы ны secundum. ME шы, 
' diebus Lunae , Martis , Mercurii, Jovis et Veneris , her X. 5 
ШІЛ), ; СЕ diebus, hora-XI. - ad 
~ Primas Lineas Juris Civilis Belgici, à se ped pent з dione Lunae, 
Martis, Mercurii et Jovis, hora XII. 9 
Н. С. TYDEMAN, “ныс Juris (sive аб рн йт" шашық 
Jurisprudentiae universae et singularum illius partium ) нае, diebus aem 
Martis Mercurii et Jovis, hora XII, 


Statisticam Patriae describet , diebus. Lunae, Martis, Мери еї 5 oris y T, 
hora I. 

Oeconomiae Politicae principia, ad librum: ex Anglióó orth cud conyersum , 
diebus Martis et Jovis, hora XI. 

Historiam Politicam recentiorem, duce нЕБАЕУІО, enarrabit , dicbus Lu- 
nae, Mercurii et Veneris, hora XI et die. Veneris, hora ХИ. | 

C. J. van ASSEN, illustrabit Historiam Jurisprudentiae Rosmanae,' Aint 2. А. 
BACHIO, diebus Lunae, Martis et Mercurii, hora X. tidra 

Docebit. AUSTINIANY. Institutiones ., find Lunae ,. Martis et Mercuri : 
hora X, 
Explanare perget Gast Institutionum. Commentarios) die. Thies hora E. 

Interpretabitur Digestorum Libros., duce. WHAT EASE RAKES diebus. kuise, 

. Martis, Mercurii et Jovis, hora YV H., T 

Tractabit separatim locum de Delictis et Poenis, interpretanda, Digesto- 
rum Libros хуп et жун, et Codicis Librum x, die Jovis, hora IX. 

Tradet Elementa Juris Civilis Attici, die Veneris, hora ҮШ. 20, 

H. COCK, Jus Naturale tradet; diebus pinea Магия, Meyeri et ер D 
“hora І. 
Jus Criminale, PN Lunae ; Martis et Mercurii, йй IX, 
Jus үче ы et Gentium , diebus bie Veneris et Saturn hora Іх. 


-- v phe] d'été, 4 ете: Ef 


F A- 


I. E: ST TY ON U WM. j 
"FACULTAS THEOLOGICA. 


1, YAN YOO RST , quantum iper aétatem ‘et? valétudinem  licébit , ' praecepta: 
Hermeneutices et Critices de^ Testamenti jai diebus Lunae et Jovis, 
„hora {Кыл F Tal ара уш 

> CLARIS SE, Theologiam алынған et t Apologetisen docebit, Жары ч Я 

curii, Pen et Veneris; hora ЕХ: ic T osin ) 
heologiam Moralem , diebus Lunae, Martis A Mercurii et іле» liora ҮШ. 
г Encyclopaediam њиве, diebus Veneris: et: Satûrnigo hora ҮШ, 
.; Exercitia, Oratoriae Sacrae müoderabitür ,, die. Lunae, hora I. 

т. SURIN GAR Theologiam | Dogmaticam: 1 dicbus Lunge, Martis et 

Jovis, hora X.,etJoyis, hora, Xl. +s 
ко Чапай, diebus Lunae et Martiš} Бен AL. 
Oratoriae Sacrae exercitiis praeérit , die Месії, hora I. 

I. CLAR ESSE, et. L.. SURIN GAR moderari . pergent- exercitia de qüicstioni- 
bus argumenti Theologici disputandi; die. Veneris; liora IV.- 

W. A van HEN GEL, Epistolae: r xun -ad-Romanos-Dogmaticam, quae. di- 


citur , partem. (Cap. I— XI. ), interpretabitur., die, Martis , liora ІХ. et diebus t 


Mercurii et Veneris, hora X. 
бент" Christianae. ad. normam Catechismi Heidelbergensis: жоне! Ага- 
dae.rationem commonstrabit diebtis-Mércurii et: ‚ Veneris; hora XI. 
Theo ogiae studiosos provectiores.,. tum ad. curam. pastoralem habendam у tum 
| sigillatim. ad dicendum, pro. крс populi > gregem ree. in&ti- 
aras die Veneris: ,. hora V. et УТ: ; 
1] Orationibus Sacris. praeérit., die oyies гы p еве 
N. C. KIST , Historiam Еес1езіёе inprimis antiquam: enarrabit. die Matti ‘Mer 
curit et. Veneris;. hora XII} et. байги Һфа IX) солото г lid 
-o Historiae... Ecclesiasticae. veteris: -imortirenta:- quaedam , © inprimis РЕА тит 
buc Wen die Lunae, M" ne : 


r 


er 
$ 


КД 


i SERIES 


FACULTAS DISCIPLINARUM MATHEMATICARUM 
ET PHYSICARUM. 


5. SPEYERT vax век EYK Mathesin Sublimiorem docebit, diebus "Lunae 
et Mercurii, hora I. 

Physicam , experimentis illustratam, tradet, diebus й, Martis, Merci 

rii et Jovis, hora XH. 
G. WTTEWAALL Oeconomiae Ruralis principia tradet, diebus анн Jovis 
et Veneris, hora 4. 

In usum studiosae juventutis, quae Jurispruéntide , in primis Oéciótinine 
Politicae operam dat, Oeconomiae Ruralis capita selecta interpretabitur 
diebus Veneris et Saturni, hora VIII et IX. 

Culturam et Usum Press tradet, horis deinceps indicandis. 

С. С. C. REINWARDT Chemiam docebit, diebus -Lunae , Martis, Mercurii et 
Jovis, hora XI. 

Rei Herbariae fumdamenta tradet, diébus Lunae et Mercurii, hora I. 

Plantarum Historiam illustrabit verno et aestivo tempore matutino , hera ҮП. | 

Historiae Naturalis quaedam capita exponet , horis postea indicandis. 

J, ре GELDER, tradet elementa Geometriae , diebus ies Martis, Mercurii 
et Jovis, hora VIIT. 

Trigonometriam .rectilineam et sphaericam , éjusque usum in Astronomia et 
Arte navigandi aliisque disciplinis, provectioribus discipulis explicabit , 
diebus Lunae , Martis et Veneris , hora I. 

Calculum Differcntisliém et Integralem, diebus Lunae et Mercurii ; hora IX, 

Mechanicam analyticam , diebus Martis et Jovis, hora IX. 

Theoriam probabilitatis , quam vocant, et insignem ejus usum in vita ciyili 
tradet, quarum lectionum heras in commodum Auditorum constituet. 

Phil. Theor. et Literarum Candidatis, Geometriam et Arithmeticam Uni- 
^ initiis repetitis a азад dicbus Lunae, Martis, Mercurii et Jo- 

, hora XI. 

а Theoreticam et Practicam bY HIBE ad disciplinas ‘Mathematicas 
relatae , futuros Gymmasiorum praeceptores docebit, horis deinceps in- 
ууна j 


3.) 


LE СТО фол M. 9 


(3. VAN DER HOEVEN, Prof, Extraordin. Historiae Naturalis elementa ex- 
ponet, diebus Lunae et Mercurii, hora XII. 
| Zoologiam tradere perget in usum provectiorum discipulorum , diebus Mar- 


lis et Jovis, hora I. 
Osteologiam comparatam docebit , die Veneris , hora XI—T. 
P. J. UYLENDROERK, Prof, Extraord, Physicam docebit, secundum com- 
pendium a Cl. віот editum, diebus Lunae, Martis, Mercurii et Jovis, ho- 


ra VIII. 
Physicam et Astronomiam Mathematicam, tradet iisdem diebus, hora XII. 


Astronomiae elementa exponet, diebus BRYON hora X, : 
Arithmeticam Universalem explicabit , dicbus Martis, Mercurii | et Jovis, 


TE set 


D— Senay”) { 


№. G. van KAMPEN, Litt- Germ. Lector, excerpta et auctoribus classicis 
, Germanicae рговае ;orationis . explicabit, Florilegium: suum secutus, cui titu- 
lus: Handboek „ег Hoogduitsche Letterkunde, Vol, ТЇ. (mox inden): die 


Jovis post meridiem, hora V—VII. 
Grammaticam Germanicam m. BAvER ( Vollstzndige Grammatik der neu~ 


_hochdeutschen: Sprache.) exponet die. Veneris, post meridiem, hora 1V: ? 
A: Н. VANDER BOON M ESCH ,: Chymiae Technicae Lector, Chymiae 
doctrinam ejusque in artibus usum hu exponet , diebus Lunae, Mercurii 


et. Veneris + hora IIT. . 
"Chymiam Medicinalem. et Pharmaciam docebit, a Martis. et joris; ho- 


ta та VOR . 
С. KN IPP E N BE RG,  Ácademicus Жы, Gladiatoriae Мыш, aptum et ele- 


gantem gladii usum Loue docebit, 


onc B ACTA 


-4 


ACTA вт GESTAS EN ATU 


^ 
еу: H092 


І.Е sic aies Wibe diaga TEEPE ni 
À CADEMIAE LUGDUNO-B AT AVA Ee | 


Í 


t 
1 


1828. Die 7 Martii. Lectae sunt litterae ill. Chratorum, quibus. Rectorem | 
et Senatum certiores faciunt, ex Regis decreto Virum . Doctissi- 
mum 2лсовум cEELIUM Bibliothecarium secundi ordinis , con- 
stitutum esse Professorem-Honorarium, 


"Die 11. Octobris; Vir СЫ y04wNES YAN уоовѕт. in “Auditorio” 


In Majori sacri muneris sémi- seeularia celebravit solenni Oratione 
In memoriam ИП, Dei decem шаға in зе colla- 


torum, ! Ж” 
етк) 


"e ре 16 даай Ex: ‘lege confictus est catalogs ттан CIL, qui - 
ad gerendum; in sequentem annum, summum Academiae Ma-^ 


gistratum ; Regi Augustissimo ‘Candidati proponendi sunt. 227 
Nominati quoque sunt quatuor ex quibus unus e Lege Regia 
'' eligendus esset її annum séquentém Actdarius, ^ 7 


Prior Catalogus per Litteras latino sermone scriptas cum, Re- 


ge, uterque aütem cum Ш. Academiae Curatoribus communica- 
tus est. jte 


Die 24 Januarii. Lectae sunt litterae Ш. Acad. Curatorum , quibus 
communicatur Regium decretum, quo Facultati Disciplinarum 
Mathematicarum et Physicarum Professor extraordinarius adjun- 
gitur Vir Doctiss. А. н. VAN DER BOON MESCH, hactenus Chy- 
miae Technicae Lector. 


1829. 


b 


“АСТА zr GESTA ін SENATU: 1» 


1829. Die 5 Februarii. Recitatum est Regis Augustissimi decretum , quo 
Rector Magnificus in &nnüm seqüentérh designatur Vir Cl. мі- 
CHAEL JACOBUS MACQUELYN. Designato Rectori Assessores 


. ^ àdjancti шц i MOS eO VX MY 8322 YO 


t Viri Clarissimi Н. С. TYDEMAN, 
E. SURINGAR, 
б, WITEWAALL, 
C, 2, C. REUVENS. 
(EUASABEIuEG. AOU 
Die 9. Februarii, Rector Magnificus cum Senatu communicavit, 
in concessu Curatorum , Rectoris et Assessor um designatum es- 
“Se Aetuarium Virum Cl. JANUM BAKE, qui Recloris Magnifici 
munus depositurus in Auditorio Majori solennem habuit Oratio- 
nem, de praecipio consilio 400 Veteres. Literae colen- 
dae sunt. 
Cetera ex more antiquo et legibus regiis hoc dic рна › 
ә iblieiter. ume ef SDL A уйтөрлдо га .b 


ҮН езітер! (1 n 2% | Oy | зі HOS 


4 4 AL PEN 7521 5&4 


as Bes: SERIES 


mih Mee dc 
DISSERTATIONUM INAUGURALIUM, 
| IN ican uta LUGDUNO-BATAVA 
roan BARRERA 


а die rim Februarii мросоххкит ad diem Ix Februarii MDCCOXXIX. 


> 


1828. { 

d. 11 Februarii. Dissertatio Juridica, de Causis, quae tollunt Delicti 
Imputationem, cum laude defensa, a Diderico Henrico . 
Wicherlink, Daventriensi, pro Doctoratu Juris Romani et 
Hodierni. 


d. 16 Februarii. Specimen Juridicum, de Obligationibus quae quasi 
ex contractu nascuntur, cum laude defensum , a Jano Gui- 
lielmo van Hoogstraten, Hagano, pro Doctoratu Juris: 
Romani et Hodierni. 


d. 21 Marti. Specimen Juridicum, de Jurejurando Suppletorio, de- - 
fensum a Ludovico Adolpho Noiset, Charoloregiano, pro: 
Doctoratu Juris Romani et Hodierni, 


d. 26 Martii. Dissertatio Statistico-Juridica, de Venatione et 
Jure Venationis in Provinciis nostri R egni Septen- 
trionalibus, cum laude defensa , in Auditorio Majori, 


ab: 


SERIES DISSER'EATIONU M. 18 


ab Hermanno Cornelio Jacobo Hoog, Dordraco- Bata- 
ahve! охо, pro. Doctoratu Juris Romani, et Hodierni. 


ТШ 1898, A: Pp 
d. 17 Aprilis. ' Dissertatio Juridica, de Excusationibus Tutorum, se- 
cundum Juris Hodierni principia , cum laude defensa, a Mar- 
tino Adriano Hartman; Нагато, pro Doctoratu Juris Ro 


,mani;et Hodierni:: 


d. 26- Aprilis. "Disputatio Juridica, de Tabellionis (Notarii) of 
ficiis, quatenus in Novo Codice Civili Belgico expos 
nuntur, cum laude defensa, in Auditorio Majori; а 
Siboldo. Schmolck, Haga - Paten, pro Doctoratu Juris Ro- 
mani et Hodierni. i , 


d. о Maji. | Dissertatio Juridica, ad Articulos 427 et 422 Codicis Poe- 
nalis Gallici, cum laude defensa, а Hugone Repelaer, 
Hagano, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni. 


1 
221 A t 


d. 14 Maji Disputatio Juridica, de Judaeorum sub Caesari- 

| ' bus conditione, et de legibus eos spectantibus, cum 
laude defensa, in Auditorio Majori, a Davide Henrico 
Levyssohn " Roterodamensi » pro. Doctoratu Juris Romani et 
. Hodierui... 


d.4 Junii Dissertatio Juridica, de Hugonis Grotii in Jure 
Criminali meritis, cum laude defensa, in Auditorio 
Majori, a Joanne van Riet Jun., Amstelodamensi , pro 
Doctoratu Juris Romani et Hodierni. 


4. 5 Juni. Disputatio Juridica, de Conditione Resolutoria, 
quae tacite contractibus bilateralibus inest, defensa 
іп Auditorio Majori, a Cornelio Themmen, Ommelan- 
do- Groningano , pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni. 


1 v Әрі» 


BS d. 


14 Clits HAM КЕТ ӨЗІНІ: 
1828. HU ол Gl 2D 0ngsrioH ds 
d. 19 Junii, Dissertatio’ БРЕД гаф авав odis , “сат laude 
defensa, in Auditorio Majori, ab Antonio Brants, Am- 
‚ Stelaedamensi, pro Matheseos мере et Philosophiae. Natura» 


lis Doctoratu.. í , iat 
TET Y, YT ЕЕ o1 AM SEU NSD 


d. so Junii." Disputatio mer di panne magna бат lau- 
de defensa, in Auditorio Majorij"à' 'Theodóro' 'Guiliel- 
mo Johanne Juynboll, Breen a! pro, Doctoratu, Theo- 


logiae. .. 1 T SE 
4 i $ | е. 1 , пр. зі ) l 


Eodem die. "ҮҮТ de TUE kébaWse Bum ento, 
sententia et auctore, magna cum laudedeféensa, in Au- 
ditorio Majori, ab Henrico Hn eR ev) Hollando 
ех pago Winkel, pro Doctoratu Theologiae. у J o f 


22 m Я MA 
2 


d. si Junii. Dissertatio Juridica, de moderanda Pena, cum 
laude defensa, in’ wah torio MRO | "a Justo” руна 
„Carolo Henrico, van Lynden, Gelro, pro Doctoratu Juris 


мәе Os 8 


. Romani et Hodierni. pul ist М 


4. о5 fumi. ананда: de УЙУ 5775 ih Belgio, 
cum laude defensa, a Philippo de Kanter, - Zalt-Bomme- 
lia-Gelro , po Doctoratu Juris Romani et Hodierni. itis 


d. 23 Junii. Specimen Historico- Politicum , de "Probinéiae Cronin: 
HT ganae Regiminis forma dntiqua et пора, cuni Iande defen- 

| “sum, а Ferdinandd Foléf voh Innhausen iind Knip- 
hausen, Mitwolda (ad Océidéntetn )' "Groninsano; ; "pro Doctora- 

tu Juris Romani сі Hodierni, gis june 


d. 24 Јарй. Dissertatio "Theologica, ае Заа давівто 
ejusque vi et efficacitate; quam "езегш in rem 
"Christianam seculo primo, magna eum ‘taude defensa, 
in Auditorio Majori, a Davide van Heyst, Amsteloda- 
mo-Batavo , pro Doctoratu Theologiae. 4. 


DISSERTA'TI ©N U м; 15 


1828, 
8224 Joniie’\ Dis sertatio de Theodosii Magni i in rem Christia- 
obse! smamimeritis, таспа eum laude defensa, in Auditorio 
otg p ien кадер a Jano Henriéo Stafke, Amstelodamensi, pro 
visco "Theologiae, 7271725 


do 25: Junii. Disiaptoti c. Furidica у de Privilégiis Urbium coe 
-rof s gemdi^mercatores^ut"meréium vendendarum gratia 
„ооо orforum-suwm/adeant, vulgo Stapelregt, magna cum 
laude defensa, in Auditorio Majori, ab Antonio Za- 
charia Hanlo, ‚ Amstelaedamensi , pro. Doctoratu. Juris. Romani 


AO M i at Hodier и 
б: 


Eod dies "Specimen: Pai entr) Xt EHS doctrinam Halle- 
ја ipi de Fundamento Summi Imperii, cum laude defen- 
sum , in Auditorio Majori, a Theodoro Francisco Ma- 
ria Antonio Gisleno de Pelichy, Brugensi , pro Doctoratu 
Juris Romani et Hodierni. . 


rent 


ern 21 


eh 26 Qni Dissertatio Juridica, de Testamento Publico, cum laude 
977? "defensa, a Carolo Josepho Vercauteren, Brugensi, pro 
mua 74 осона. Juris Romani et Hodierni.. ip 
amsha: ü T | 
Eodem die. Dissertatio Juridica, Де! ‘Emtione Venditione secundum 
Codicem атанын cum laude defensa, a Guilielmo 


SAU NS ҚК. 9 ngeja n, Briellensi, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni. 
{ION 


кы: (Specimen Juridicum, de Injuriis secundum Codicem Poe- 
o ee nalem, cum laude defensum, a Johanne Antonio Roes- 
singh Udink, Enschede-Transisalano , pro Doctoratu Juris 

Romani et Hodicri, 


4 \у УЭ 39393 „Ум ) v 


Eodem dies Specimen lion} de: тено moto, cum laude de- 
(n951 ffensum , а Cornelio Petro Wicherlink, Daventriensi, pro 
Doctoratu Juris Romani et Hodierni. d 


16 MUMS EPR & Ж 158214 


1828. 

d. 28 Junii. - Dissertatio Junii. ad locum. Codicis. Civilis. de Emtids 
ne F'enditione atque speciatim. ad art. 4583; cum laude 
defensa, a Rutgero Jano toe Laer, ақтаған ensi pro 
. Doctoratu Juris Romani et Hedierni. | 4” 


Eodem die. Specimen Juridicum, continens quaestiones aliquot: ex 
Jure Romano. et. Hodierno,. cum claude defensum, а Ber- 
nardo Gutberletho Snethlage; Foner pa Reine pro-Docto- 
ratu Juris Romani et Hodierni. (i nails 


Eodem diez Specimen Juridicum, de Magistratuum dale qui po- 
testate sua abusi sunt, e principiis Juris Hodierni, cum 
laude defensum. a; Gerardo Abrahamo Salomoi Huy 
gens, Lugduno-Batavo, pro Doctoratu Juris Romaji et Hodierni. 


Eodem die. Dissertátio Juridica, exhibens Quaestiones e Jure Romano 
et Hodierno, cum laude defensa, а, Cornelio Wiersma, 


Franequera-Frisio , pro Doctoratu Juris Komani et Hodierni, 
f 


Y 18 ІП? Әр «d * 


d. 50 Junii, Specimen Juridicum , exhibens Quaestiones aliquot ех Ju: 
re Romano et АСА defensum , а Joa nne Henrico 
Daniele Schenkenberg van Mierop, Roterodamensi , 
..pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni; o= зі 


Eodem die. Dissertatio Historico-Juridica » de Collegio quod in Rheno. 
landia viarum et aggerum supremam curam gerit (Hoogheem- 
raadschap van Rijnland), сата laude. defensa,- aJ ato bo rdan) 
no van Halteren, Lugduno-Batayo » pro Doctoratu Juris Ro- 
mani et Hodierpi, |... Tu 1 


4. 1 Jali, Dissertatio Medica, de Signis Morborum, quae petuntur 
ex Oculo, cum laude defensa,.a Johanne Cornelio:vàn! 
der ркан van Lichtenberg, ex, pago, Prinsen-Hagen , 
pro Doctoratu Medicinae. піною 


d, 


DISSERTATIONUM. 17 


1898. 
4.4 Julii; ) Dissertatio Pathologico-Chirurgica , de Cura Aneurysmaium 


ope arteriarum ligaturae, ‘cum laude. defensa, а J acah о 
Baert, Lugduno-Batavo , pro Doctoratu Medicinae. 


а, 2» Septembris. Specimen Academicum, de Sanctitate Legatorum, 
cum laude defensum, a Petro Six, Amstelaedamensi , pro 
Doctoratu Juris Romani et Hodierni. 


* 


Eodem die: Dissertatio Juridica, de Crimine Stellionatus , cum lau- 
de defensa, ab Alberto Jongkindt, Meppeliensi, pro Docto- 
ratu Juris Romani et Hodierni. 


d. 4 Octobris; Specimen Academicum, exhibens Commenta- 
rium Geographicum in Arrianum de Expeditione 
Alexandri, magna cum laude defensum in Auditorio 
Majori, a Petro Ottone van der Chys, Delphensi, pro 
Doctoratu Philosophiae Theoreticae et Literarum Humaniorum. 


` 


4. 21 Octobris. Specimen Juridicum, de Auctoribus et Sociis Delicto- 
rum, cum laude defensum, a Guilielmo Adolpho Wer- 
nero van Haersolte, Transisalano ‚ pro. Doctoratu Juris Ro- 
mani et Hodierni. 


d. 1, Novembris. | Specimen Juridicum, de Sigillis imponendis ac tol- 
lendis, magna cum laude defensum ,.a Samuele Hartogh 
Heys, Delphensi pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni. 


d. 17 Novembris, Dissertatio Juridica, de Quasi Delictis, defensa a 
Georgio Guilielmo Frederico Suringar, e pago Beetster- 
zwaag Frisiae, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni. 


d. 38 Novembris, Specimen Juridicum, de Conjugum in Bona Dota- 
lia Juribus, cum laude defensum, a Samuele Schuur- 
beque Boeije, Zirizea-Zelando, pro Doctoratu Juris Romani et 
Hodierni. 
| С а. 


17 S E RIES |! 

. 1898. 
d. 10 Decembris, Dlissertatio Medica; de Homine interno et 
externo, cum laude defensa, in Auditorio. Majori, а 
Jano Rudolpho Heller; Steenbergensi, pro. Doctoratu Me- 
dicinae. 


d. із Decembris. Dissertatio Juridica, ad Juris locum de Ces- 
sione Bonorum, magna cum laude defensa; in Audi- 
torio Majori, ab Arnoldo Jacobo Theodoro de Bor- 
des, Hagano, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni; 


Eodem die. Specimen Academicum, de Jacobo Catsio JCto; 
magna.cum. laude defensum, in Auditorio Majori, ab 
А, G. C. Alsche, Hagano, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni | 


d. 15 Decembris. Dissertatio Historica et Literaria, de Athe- 
narum conditione sub imperio "Triginta Tyrannorum, 
magna cum laude defensa, iu Auditorio Majori, a Da- 
niele,Tieboel Siegenbeek, pro Doctoratu Philosophiae Theo 
reticae et Literarum Humaniorum, 


Fodem die, Dissertatio ашаны ad Titulum Pid dda vii 
de Fideicommissariis Libertatibus, magna cum lau- 
de defensa, in Auditorio Majori, a Daniele Tieboel 
Siegenbeek, Lugduno-Batavo , pro Doctorata Juris Romani 


et Hodierni. 


d. 15 Decembris. Dissertatio И са ; de Febre h ydrocephalica, defensa 
a Georgio Frederic o Collier, ex provincia Staflordienst Anglo, | 


pro. Doctorata Mediciiiae. ә) 


Ройет die. Dissertatio Juridica , continens Tituli de Hypothecis se- 
cundum. noyum Jus bau expositionem , cum laude de- 
fensa, a Joanne Versfelt, Sylya-Ducensi Brabanto, pro Docto- 


ratu Juris Romani et Hodierni, 
d. 


iA DISSE EEP iO NUM. 19 


1828; 


d. 15 Decembris, . "Dissertatio Juridica; de effectibus justarum Nuptia- 
rum ratione conjugum, defensa a Constantio Eduardo 
| Još ephó de Brouwen; Mechliniensi;: pro Doctoratu Juris Ro- 
üqoeo! mabi et Hodierni.: Iob b [hri 
5601 ІЙ зі) 


ROVS OIG é In m 14 ік? (LET 

d. 19 Decembris. Specimen Juridicum, de jure Repraesentationis , sc- 
cundum principia Juris Hodierni, magna cum laude de- 
fensum ab Henrico Abrahamo Certon, Hagano , pro 
Doctoratu Juris Romani et Hodierni. 


Eodem die. Dissertatio Juridica, de Patria Potestate, secundum novi 
Codicis Belsici principia , magna cum laude- defensa, a 
Francisco Laurentio Certon, Hagano, pro Doctoratu Ju- 
ris Romani et Hodierni. 


d. 20 Decembris. Specimen Juridicum , de Praescriptione Juris Crimi- 
nalis, defensum a Guilielmo Maria Huygens, Haga- 
no, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni; 


d. 22 Decembris, Dissertatio Juridica; de Transactione secundum 
Jus Hodiernum, magna cum laude defensa, a Jano Hen- 
rico Т betes del Lugduno-Batavo, pro Doctoratu Jaris Romani 
et Hodierni, 


18293 | | 
4: 7 Januarii Dissertatio Juridica; de Procüratoribus Judi- 
cialibus, cum laude defensa, in Auditorio Majori, a 
Petro Mabé Jun., Harlemensi, pro Doctoratu Juris Romani 
et Hodierni. 


d. 10 Januarii. Dissertatio Historico-Critica, de ‘Aristide, ejusque in 
Rempublicam Atheniensium meritis, magna cum laude 
C s de- 


20 SERIES DISSERTATIONUM. 


1829. 
defensa, aPetro Epkema, Enchusa-Westírisio ; pro Doctora 
tu Philosophiae Theoreticae et Literarum Humaniorum. - 


d. 5о Januarii. Dissertatio Obstetrico-Medica , de Convulsionibus Par- 
turientium, cum laude defensa, a Cornelio Josepho 
. Crielaers, Walovico-Brabanto, pro Doctoratu Medicinae. 


e 


I... 


HII TUDICIA 


JUDICIA FACULTATUM DE CONSCRIPTIS HOC 
ANNO. COMMENTATIONIBUS , 


AB ACTUARIO PRAELECTA 
D. IX FEBRUARII MDCCCXXIX. 


J; 


ORDO PHILOSOPHIAE THEORETICAE кт LITE- 
RARUM HUMANIORUM 


Хаа responsum accepit ad. quaestionem philosophicam anno superiori рго- 
positam , cujus hoc argumentum est: ; 


» Ita explicentur diversae Adsensüs formae , quae dicuntur Scientia, Fi- 
о» des , Opinio, ut inquiratur primum in cujusque naturam , rationem 
> » et potestatem ; deinde quare certa collocanda sit stabilisque fiducia in 
» Rationis humanae aüctoritate ; denique , quam late pateat haec Ratio- 

» nis auctoritas cum соли ра , tum normativa 2? 


De responso sic judicarunt omnes Ordinis socii, nonnulla quidem in eo ге-- 
prehendenda videri. Tn prima scilicet dissertationis parte desiderari accuratiorem 
diversarum: adsensüs formarum inyestigationem , non quidem ex historia phi- 
losophiae, sed ex ipsa hominis natura petendam, ad modum celeberrimi 
KRUCIL, aliorumque recentiorum ,. qui de hoc argumento scripserunt , phi- 
Їоѕорћогат ; deinceps ad tertiam hujus commentationis partem non ita re- 
sponsum csse, ut recte intelligatur , quid sit auctoritas rationis constitutiva 
€t normativa, et quam late. pateat. haec ipsa facultas duplici hoc sensu expli- 
cata. Verumtamen magnam in hac dissertatione cerni diligentiam , erudi- 
қ | C5 tio- 


22 PU ЭДАС М А ; 


tiorem philosophicam haud vulgarem , orationem „Latinam satis corréctam , et 
argumenti explicationem subtilem atque perspicuam. Omnium igitur consen- 
su visum est, hujus disputationis’ auctori praemium tribui posse. Aperta 
$chedula insignita lemmate : Prudentum victrix ratio, prodiit nomen PETRI 
JOSEPHI LEMOINE, Leodiensis et in Academia Leodiensi Studiosi, 


| IL: "ug pun, - 
JUDICIUM ORDINIS MEDICORUM.: 


Ad quaestionem : 


Quaenam sanior est Humorum. Pathologia, nostris temporibus ad- 
mittenda? , 


Hoc anno iterum ab Ordine Medicorum propositam, tres datae sunt Re- 
sponsiones, quarum prior hoc lemmate erat unie In sanguine fons 
est vitae, etc. DURETUS. | 

Altera Toz urr ornata sententia :: Opinionum commenta. delet dies etc. 

Tertiae denique subscripta erant sequentia Ptixrxz verba: Res ardua 
vetustis nopitatem dare, etc. 

Quarum prior parvo labore, et, breyi, ut videtur, temporis spatio. con- 
scripta, nec lucidum ordinem habet, nec accuratam. doctrinam , neque eam 


ratiocinationis vim atque firmitatem; quae: in Һас praesertim ncs 'sol- 
venda requirantur. 8 


Alterius auctor pes magis quam judicii laude commendabilis , plu- 
rima.colligit ad rem parum. vel nihil facientia , neque ex iis, quae ad. ipsam 


pertinerent efficit, quae tandem sanior sit humorum анн nostris tem- 
-poribus admittenda. 


Tertia denique, etsi multis dotibus duabus prioribus antecellit ; tum ac- 
curata magis doctrina, tum ordine rerum propositarum , tum ingenii potis- 
simum sagacioris indiciis, quam plurima tamen habet vituperio digna, Ete~ 
‘nim displicet manca admodum pathologiae scientia , displicet impudentia 
auctoris , qui obscoenam foedamque experientiam referre non veritus est. 

Dis- 


FACULTATUM 25 


Displicet maxime temeraria ista, et polemica scribendi ratio, qua non ea, 
quae juvenem imprimis decet, modestia viros doctos, sententiae suae adver- 


sarios; а catt est. 


° Universi scriptores commentationum perperam judicasse videntur ; nos 
apologiam. voluisse Pathologiae Humoralis, qui unius veritatis spectavimus 
investigationem, minime vero hujus illiusve doctrinae defensionem; id quod 
perspicue satis ipsius quaestionis verbis declaratum arbitramur. 


Quapropter Medicorum Ordo uuli herum Couunentationum — Auctori 
palmam. dandam esse existimavit. 


ІІІ. 
PUBDOLY ME ORDINIS JURECONSULTORUM. 


Ad propositam quaestionem: 
» Instituatur disputatio de HEINECCII meritis in restitutionem Legis Pa- 


» piae Poppaeae et de novis juris fontibus, quibus doctrina de hac am- 
» plissima Lege illustrari possit?’, 
Tres Ordini oblatae sunt commentationes, 


Prima his erat inscripta verbis: . 


— — — Fluiiem dubiae spe pendulus horae. 
| нолат. Epist. Lib.I. Epist. XP ILI. vs, 110. 


Hujus scriptionis auctor varia Legis capita ab uzinzccro restituta referre 
potius , quam de hujus meritis in. restitutionem Legis, ‘deque novis ; quibus 
illustrari possit, Juris fontibus disputare visus est. "nm oratio ) neqüe 
pura neque perspicua. | 

In a/tera dissertatione , cui haec айса erat tessera: Legi Juliae et 
Papiae Poppaeae tam. multa JCtorum responsa, tot Patrum sententiae , 
tot Veterum fragmenta implicata sunt, caet. Ordo: laudat accuratam 
totius argumenti tractationem , industriam plane singülàrém "et magnam | 


doctrinae copiam , bonorum scriptorum usu comparatam , sed. minus “бі pla- 
спе: 


2t | J'yU ;D5T € F 5$ 


cuerunt operis distribütio non satis idonea, tum dicendi genus nec bonitate. 
nec simplicitate commendabile. Doluit sane Ordo, quod auctor ipse. pro- 
fessus est, ob adversam ejus valetudinem, ultimam operi manum з apponi: 
non potuisse. Quod si auctori facere licuisset , sique tota scriptio limatiore: 
cura 'castigata fuisset, forte praemium tulisset, Ordo tamen eum evocandum 
esse judicavit, qui publice.laudis testimonium acciperet, sed nullum adhuc 
ab eo responsum tulit, 


Tertia commentatio his erat signata verbis: r% тау mpecur£pe» ёти - 
мата pyi evdidwrw оїхєїл› caet, Ea, duabus prioribus justo locorum or- 
dine et argumentorum dispositione, haud dubie antecellens , in simplici et 
modesto sermone adferebat diligentiam et rerum expositionem claram et 
perspicuam. Imprimis autem exercitatioris stili color et judicii magis firmati: 
vigor placuit. Huic igitur disputationi praemium assighandum Ordo censuit. 
Aperta autem schedula et instituto examine auctor ejus repertus est: ANNE 
MAURITIUS CORNELIUS VAN HALL, Juris Càndidatus, in Athenaeo. Am- 
stelaedamensi. 


I V. 
JUDICIUM FACULTAÁATIS THEOLOGICA E. 


Ad propositam antecedenti anno de loco ad Рот. VIII Сар. 22. quae- 
Stionem , quinque Facultati oblatae sunt responsiones, his symbolis notatae: 


Т. Efferendus sensus e S. Libris, non aliunde inferendus. Еһ NESTI; 
I. Humanitatis: est vel non facere quae non optime possis , vel fa- 
cere quae non pessime facias, CICERO. 
Шә, Omnes in ultimum diem spectant, SENECA: 
Гуз, Magnus ab integro seclorum nascitur ordo. 
Va, Spes bona dat vires, 


Judicavit Facultas , in singulis quidem harum commentationum auctoribus 
laudandam esse, quam in interpretando huncce locum praestiterunt , in- 


dustriam ; ZerZiaz? tamen commentationem scriptorem prodere in arte in- 
> ter- 


FACULTATUM. 25 


terpretandi et in linguae latinae usu haud satis exercitatum ; secundae vero 
et primae inprimis commentationis auctores majorem longe exhibuisse cum | 
interpretandi tum latine scribendi facultatem , sed, іп exponendis maxiine et 
dijudicandis variis interpretum sententiis, ultra id quod postulaverat quaestio- 
nis ratio, opcram collocasse. 


Caret hisce vitiis, quae quarto loco commemorata est responsio, his in- 
- signita verbis: Magnus ab integro caet. cujus auctor et propter concin- 
nam et elegantem cum loci tractationem , tum argumenti dispositionem , exi- 
mie est laudandus, 


Ad accuratiorem vero quod attinet hujus loci explicationem et desideratam 
interpretandi simplicitatem , ceteris omnibus palmam pracripuisse visus est 
auctor quintae commentationis , pro nomine suo hoc lemmate utens: Spes 
bona dat vires, Huic itaque praemium decernere Facultas haud dubita- 
vit. _ Reserata est schedula et nomen prodiit 


JANI REGNERI WERNINCX, Theologiae Studiosi in Academia Lugdu- 
no-Bataya. 


-Quartae autem commentationis. auctorem ; quem’ utpote victori. proxi- 
mum , testimonio honorifico publice condecorandum censeret Facultas, per 
Ephemerides invitavit ut nomen suum profiteretur. Cui Facultatis deside- 
rio satisfecit ornatissimus ALLE MEENDERS CRAMER, Athenaei Ша» 
stris, quod Amstelodami floret, ей Seminarii 'Pheologici Teleiobaptista- 
rum alumnus. 


У; 


JUDICIUM ORDINIS DISCIPLINARUM MATHE- 
MA TICARUM zr PHYSICARUMZM. 


Ad: iie lemicam: unum көро acceptum. езе; inscriptam 
yerbis: ander тў ENZ ihi T. 
f T. ` 1 " 4 ТҮҮ rr wir 


D id M Quae 


26 JUDICIA FXCULTA TUM, 
[21 * 

Quae scriptio cum niulta contineat de Minerarum Ferri analysi Chemica ‘et 
ad ejusdem metalli metallurgicam historiam- pertinentia satis accurate con- 
scripta, eo magis dolendum est, auctorem quaestionis propositum neglexisse ; 
ita quidem, ut prior pars quaestionis imperfecte neque accurate sit tractata ; 
nimisque Mineralogiae imperitum arguat auctorem, : Neque posterioris partis 
tractatio Facultati satisfecit, neque denique sermonis puritate haec scriptio 
commendatur. ; 


Ad quaestionem Zoologicam' | i 
» Systematice enumerentur species indigenae Reptilium. ex ordine Batra% 
» chiorum, addita unius saltem speciei anatome et praesertim osteogra- 
» phia accurata, non ex aliorum scriptis desumta, sed ab ipsa natura 
» petita ", ; 
duas accepit Facultas Commentationes, alteram his BLASII Verbis i inscriptam : 
Habet Rana quod curiosum fatiget , licet adspectu vilis ac ciconiarum 
viclima ; alteram hoc lemmate distinctam : Discens, non docens; utram- 
que laudibus suis non destitutam , posteriorem. tamen festinanter nimis ne- 
que satis accurate conscriptam , ita ut in anatomica parte multa eaque gra- 
vissima desiderentur. Prior vero responsio et sermonis elegantia se come 
mendavit et Auctoris industriam , studii assiduitatem ingeniique felicitatem 
probavit egregie. Physiologiam quoque anatomicis descriptionibus adjunxit 
Auctor, et in osteologica pete etiam Osteogenesin perscrutatus est, quemad- 
modum addito commentationi gyrini sceleto, quod ipse confecerat, Facultati 
probavit, Has ob causas non dubitavit Facultas egregium hujus responsionis 
Auctorem praemio condecorare. 

Aperta schedula , nomen prodiit HECTORIS LIVIE VAN ALTENA, Philos, 
Natur. et Math. Candidati in Athenaeo Franequerano. 

Alteram vero scriptionem cum in parte systematica species rectius di- 
stinctae et nonnullae, quas omiserat prorsus prioris scriptionis Auctor, enu- 
meratae sint, cumque accurate conscripta sit Osteologia , quam, additis 
iconibus pluribus, aeque ac Myologiam illustravit Auctor, laudis accessio- 
ne et honorifico testimonio dignum judicavit Facultas, Auctor hujus coni- 
mentationis est; PAULUS JACOBUS LEDEBOER, іп hac Academia Med: 


Studiosus. 
P R O- 


PROGRAMM A 
CERTAMINIS LITERARII de 
go 
RECTORE zr SENATU ACADEMIAE LUGDUNO-BATAYAE, 
lip клм 
омонат 


INDICTL 


Rector et Senatus Academiae Lugduno-Batavae ex Augustissimi 
Regis Edicto d. з mensis Augusti. A, мрсссху, №, 14, omnes Аса- 
demiarum Belgicarum Cives , et Athenaeorum - alumnos | in. annum 
sequentem ad certamen Literarium invitant et evocant, et propo- 
sitas a singulis Ordinibus Academicis quaestiones promulgari jubent. 


Quaestio ab ORDINE MEDICORUM proposita: 


. Quid contulerunt Chirurgi Batavi ad doctrinam herniarum aus 
gendam, et perficiendam ? 


ORDO JUREC ОФУ ROREM bahegeqpenié Quaestionem : 


Generalibus Oeconomiae politicae super pecunia numerata ‘sive 
moneta principiis. succincte expositis , describatur praesens systema 
monetarium Regni Belgici, et cum illo quod in Republica Belgii 


Foederati proxime obtinebat, comparetur, 
D 2 ORDO 


28 д PROGRAMMA бүгү 


@ *. 


ORDO THEOLOGORUM quaerit: 


Qua ratione Lilertas Dei distinguenda sit ab ejus Zndepen- 
dentia? Num de illa Dei proprietate satis constet? Ап prorsus 
tolli possit species pugnae, quae illam inter atque internam et ab- 
solutam Naturae Divina e necessitatem intercedere judicatur? Et qui- 
nam ex perversis de hoc attributo Divinitatis opinionibus , ut anti- 
quitus, ita et recentiori memoria , prognati sint errores ? 

ORDO DISCIPLINARUM MATHEMATICARUM er 
PHYSICARU M sequentes proponit Quaestiones: - 
E MATHESL 
Origo integralium singularium explicetur , eorumque usus in theo 


ria curvarum quibusdam exemplis -illustretur. 


Ex ASTRONOMIA. 


Praecipue. explicentur et inter se conferantur methodi, quiz 
bas altitudo ‘poli, tam terra, quam mari, accuratissime definiaturs - 


Е PHYSICA. 


Exponantur et dijudicentur variae cum observandi, tum compu- 
tandi rationes, quibus quantum vaporis aquei in ШЕРИН, vel 
aére quocumque, contineatur, determinari possit, 


E СНЕМІА; 


Instituatur aquae marinae analysis accüratà, et inquiratur quae- 
nam sint ejus principia constituentia perpetua, quae contra acces- 
soria et minus constantia; tum quibus utrorumque Jodium et Bro- 
mium sint accensenda ? exponatur denique, qua ratione Lc à 
principia separentur et dépurentur. 


E 


PROGRAM M A. 29 


E BOTANICA: 


Exponatur natura et diversitas lignorum fabrilium usitatiorum. 
Inquiratur quibus e causis singula ad certos, alia ad alios usus 
aptiora sint et magis idonea. 


ORDO PHILOSOPHIAE THEORETICAE кт LITERA- 
RUM HUMANIORUM sequentes ponit Quaestiones : 


E PHILOSOPHIA: 


Quum vetustissima Graecorum philosophia poétarum carminibus 
contineatur, quaeritur quaenam praecipuae fuerint eorum opinio- 
nes, cum de Deorum natura et providentiá, tum de reliqua omni 
philosophia physica atque morali, inde ab antiquissimis Graecorum 


theologis, usque ad eos poëtas, qui septem sapientum aetate flo- 
ruerunte 


E LITERIS. 


BALTHAZARIS HUYDECOPERI in linguam literasque Belgicas 
merita explicentur, 


Commentationes, Latiná tantum oratione conficiendae, et alia, 
quam auctorum manu nitide describendae, ante diem з Novembris 
hujus anni mittuntor ad Virum Clarissimum sanum BAKE, Acade- 
miae Actuarium , ita ut nullis ab Academiae parte faciendis ex- 
` pensis detur locus. Lemmate autem omnes inscribendae, iisque 
adjungendae sunt Schedulae obsignatae , Auctorum nomina et pro- 
nomina integris literis continentes, eodemque exteriore parte lem- 
mate insignitae. 

Universa vero concertationis ineundae, et dijudicandae ratio со» 
gnosci potest ex Edicto Regis, supra dicto, art. 205 — 215. 


1 
ес 


20 

y Eu %>т 
| А EG 
f 


NEA MT TTR K E 


ҢА Т ГО, 


PRONUNCIATA Ð. ІХ. FEBRUARII ANNI MDCÓCXXIÉ 


QUUMMAGISTRATUM ACADEMICUM DEPONERET, 


CURATORES ACADEMIAE LUGDUNO-BATAVAE, QUIQUE HUIC COL- 
LEGIO AB ACTIS ES, VIRI ILLUSTRISSIMI , SPECTATISSIMI! 


QUI IN HAC REGIONE, ЕТ IN HAC URBE, VEL IURI TUENDO: 
VEL CIVIUM NEGOTIIS PUBLICE CURANDIS PRAEESTIS, QUIQUE 
HIS COLLEGIIS. AB ACTIS ESTIS, MAGISTRATUS AMPLISSIMI, 
VIRI HONORATISSIMI ! 


PROFESSORES CELEBERRIMI, COLLEGAE CONIUNCTISSIMI 


LECTORES ERUDITISSIMI !- ; 
, А з: DI- 


(4) 


DIVINORUM ORACULORUM INTERPRETES, VIRI PLURIMUM VENE- 
RANDI! — А 


ARTIUM AC DISCIPLINARUM QUARUMVIS DOCTORES CONSULTIS- 
SIMI! | 


CIVES ACADEMICI, SANCTA MIHI NECESSITUDINE CONJUNCTISSIMI, 
LAUDATISSIMI ADOLESCENTES ! 


^T cero t 


AUDITORES QUOCUMQUE ORDINE, LOCO, AUT MUNERE ORNATIS- 
SIMI! 


ri ATA 


— 


DE 


Е: 


А quo tempore qualemcumque industriam mihi in gravi hoc et honorifico 

erudiendae iuventutis munere explicare concessum est, haud exiguam pro- 

fecto voluptatem cepi ex illo otio, quod in optimis studiis tum libere colen- 

dis , tum apud alios excitandis totum consumere liceret. Sed quum magna 

me. Spes teneret, si nec imprudenter, nec segniter nimis ei provinciae prae- 
fuissem, fore ut sepirem quodam mode et confirmarem laudatissimarum ar- 

tium existimationem , lateque sparsis quasi quibusdam seminibus omnis vir- 

| tutis et honestatis , consequerer ita eam auctoritatem , quae et grata mihi, 
et rei publicae ай T et famam fructuosa futura esset; hanc spem со» 

| gitationum mearum non praeciderunt quidem novissima tempora , sed haud 
mediocriter conturbarunt, opinionisque fiduciam , tamquam somnianti vi- 

sum, ingrato strepitu excusserunt. Nondum deficit causam bonorum vox; 

hodieque sunt, qui honestatis moderationisque validissima fundamenta po- 

‘sita esse censeant in disciplinarum studiis non ‘sordide et avare cauponan- 
„dis , sed laute liberaliterque ornandis. "Nondum evulsa radicitus est ea co- 
gitatio, si munitionibus aggeribusque patriae solum continere , si opificiis 
еі mercaturis civium opes confirmare utile est, eruditionis laudem , quam 

"hand minori partam industria a maioribus traditam accepimus, acriori etiam 

animorum contentione tuendam esse nobis et propagandam. "Nondum debel- 

Даја est penitus ea sententia, esse quamdam humanitatis · excellentiam , quam 
А © sine 


6 PANY ВА КЕ 


sine his literis attingere non liceat. Sed qui clamores auditi sint male sez 
dulorim , neminem latet.  Ecquem vestrum non graviter commoverunt 
contumeliae insigni cum auctorum dedecore iactae in eam studiorum disci- 
plinam , quae una et rei gravitati, et bonorum. ехѕресіайопі, et vero patriae- 
voci satisfaciat? Ecquem. non. taedet istius avaritiae dicam , ап petu~ 
Jantiae, omnia ad officinae sordes, aut ad tabernae modulum revocan- 
tis, in ea re quae stare, nedum vigere, nisi іп lautissima et honestissima: 
ingeniorum agitatione non potest? Vestrum studium , Viri Clarissimi, qui 
mecum hanc Musarum sedem, illustre. Batayi nominis ornamentum, pro» 
virili tuemini, nulla, certo scio, vel convicia retardabunt, vel. franget in- 
dignitas. Sed huius.res agitur iuventutis, cuius causa non nunc demum: 
suscipienda est nobis, sed recepta iam pridem est: huius agitur Academiae- 
auctoritas, quaein ipso discrimine condita vindicandae dignitatis, numquam 
ad tantam famam crevisset, nisi praeceptis institutisque anteponendam uti- 
litati dignitatem esse perpetuo-iudicayisset: ipsa denique agitur patria, cuius- 
іп maximis. opibus nullum. tamen maius. umquam fuit decus, quam еа bo- 
narum artium disciplina , quae gratuitum . excitaret ШЕН amorem , ne- 
que ad turpem ambitionem , aut. ad sordidum. quaestum abiici cuncta paz 
leretur. 

Miramini fortasse, A. А., hanc primam ingressionem meam, е tristi;. 
quantumyis . iusta , querela. petitam potius , quam ex huius diei opportuni- - 
tate ductam esse. Sed quae tandem oratio potest bene de eventu sperare y.. 
praeter eam quae ex intimis animi sensibus proficiscatur? aut quae causa. 
erat cur dolorem meum atque indignationem reprimerem? Quum praeser- 
tim viderem primum mihi apud. eos sermonem fore, quos eadém molestiae- 
iniuriaeque societas coniungerct s ut , ei oratio mea futura praecipue esset, 
sensum -ac voluntatem. vobiscum . communem habiturus essem: tum quod 
intelligerem posse me conferre dolorem ad eam sententiam explicandam, 
quam, quum diu in animo infixa , sed involuta quodammodo fuisset, latran- 
do isti magis quam. dicendo mirifice excitassent; Neque enim aut hujus ca- 
thedrae modestia, aut vestri consessus gravitas, aut. huius muneris, quod: 
iam mihi deponendum est, amplitudo inanem aurium: oblectationem quaerit y. 
multoque minus illam voluptatis- effectricem orationem mihi vel natura con- 
cessit, vel ingenii. mediocritas.conciliavit. Sed. consideranti mihi multorum: 

aus- 


& & 4-7 310.) | 7 


audaciam еї arrogantiam , quorum in dies crescere iin auctoritas , vi- 
sumest totum: conferre me ad eorum studiorum tum rationem vindicandam, 
tum dignitatem , quae multi vestrum. pari mecum animo colitis, quaeque si 
quisquam contemneret., non ай audiendum me huc venisset. "Vestra igitur 
fretus suflragatione, А. As, ostendere. studebo hoc polliceri praecipuum 
seterum.. literarum disciplinam, ut eam. qui rite sequatur , ad. ora- 
lionis facultatem excellentem proficiat. Qua causa suscipienda intelli- 
go у quam. in grave discrimen venturus sim. Quippe non .satis erit probasse. 
4mé idoneis argumentis id -quod:spectavi; quod mihi commune est cum reli- 
quis-omnibus, in quacumque disputatione versentur ; sed hoc etiam postu- 
labitis, ipse ut exemplo meo ostendam . exsistere illam artem ex his studiis, 
-esseque hanc praecipuam laudem , euius ea nomine commendentur. „Graye 
profecto. onus -exspectationis vestrae! cui sustinendo ita me imparem esse 
сеге scio, ut paene nunc etiam hane voluntariam et otiosam loquacitatem 
deponere: satius arbitrer. Verum tamen periclitabor in re difficili ingenii vi~ 
res; maloque ipse minus disertus videri, quam causam, iustam praesertim 
‘et honestam deserere, "L'antum yos oro, ut mecum ipsi anquiratis quae 
recte et subtiliter. defendi possint ә педле ех patroni infantia de causae exi- 
‘stimatione statuatis. j 


"Nulla est doctrina rerum honestarum ; nulla ars aut exercitatio , quin , 
quum humani ingenii perfecta sit calliditate et inventis, magno cum huma- 
nitatis colatur emolumento et perpolitione. Et profecto humanitatis illius 
praestantia, quo tendere omnes oportet , nisi si quis pecudum more prae- 
sentis tantum voluptatis, neque ullo praeterea , fructu moyetur, alendis ex- 
olendisque. continetur iis bonis, quorum praeclarissimo munere divinà pro- 
videntia humanam subornavit naturam. Sed neque simplex еа laus est, ne- 
que. parem eius sibi vindicant partem omnes disciplinae. Disputari multam 
solet, unde tandem artes et doctrinae ortum habuerint; utrum invenienda- 
rum causa a necessitate quadam et indigentia repetenda, ut essent quasi 
ministrae vitae communis et civilis, aut naturae adiutrices, an sponte 
effloruerint e pulchri quodam et venusti insito sensu, quem secuti homines 
oblectandi potius honestatem , quam vitae praesidia spectaverint. De quo in 
quamcumque partem statuatur, hoc certe negari non poterit, et nullam es- 
8e doctrinam ita necessariam, quin ad mansuetiorem illam magisque ойо- 

sam 


8 | ІКМІ FFE 


sam ‘considerandi voluptatem extolli possit, neque’ ullius artis’ aleo inanem 
esse oblectationem , quin arctissime cum primis illis naturae fündamentis et 
principiis sit coniuncta. Verum aliud: est ә іп quo plurimum distant inter’ 
se disciplinae. Earum quippe aliae multarum rerum cognitione continentur; 
non illa quidem sine insigni industriae et acuminis laude ac perfectione; 
sed cuius tamen fructus omnis in praesenti potissimum utilitate consumitur: 
aliae minime quidem scientiae cognitionisque operam negligunt, sed nisi opus: 
quoddam: perfecerint, cuius oblectatio ad plures pertineat, posterosque etiany. 
in sui admirationem rapiat, officio suo satisfecisse non existimantur. 717846? 
intelligere possumus, non tantum has cum illis dignitate aequandas esse; 
sed difficultate etiam superiores. Росії enim nomen facile is tuetur , 4а! 
primum ea , quae ante alii invenerunt, complexus est, tum eadem suo quo-- 
dam invento, quantumvis exiguo , auxit et perfecit: quod quis:est qui vel me- 
diocri ingenio attingere: non possit?" Artifex‘ contra non is laudabitar, qui 
permulta didicerit, sed qui suo ingenio eiusmodi opus condiderit, quod cum 
eorum, qui ante fuerunt, perfectissimis monumentis possit de palma:conten- : 
dére, Atque huius postremi generis excellens ‘illa-oratiomis: facultas | cst 3 cus 
ius disciplinam e veterum literarum ‘studio arcessendam. esse dixi, ort 
Sed in primis intelligendum est, sic in praestantissimis illis. naturae: bonis- 
numerandam .esse orationem , ipsamque eius extremam ас perfectissimam 
laudem. ita conferri ad exquisitas humanitatis dotes exornandas et регро-- 
liendas, difficile ut sit decernere; quibus in ea finibus a necessitate segre. 
getur voluptas. Igitur explosum ‘diu est vetus illad, Socratis: propagatum ' 
auctoritate, quemque satis in ео, quod sciat, ésse disertum : : ‘similiaque’ 
multa, quae feruntur, ab eodem scilicet fonte perfecta; primum perperam ” 
intellecta sunt a plerisque, Socratis peculiare: consilium ignorantibus, et sua- | 
vissimae vim ironiae; deinde eorum scriptis ad nostram memoriam tradita , ' 
qui. , quum haec in praestantis virtutis contemtum et-ludibrium explicárent > 
ipsi divino quodám artificio dicendi usi sunt. Constituantur sane angasti” 
illi indigentiae fines in iis disciplinis , quae praesentem quaerunt utilitatein , 
et extrinsecus iudicantur; поп utitur minuta illa computatione stadium. vir 
tutis et ingenii quaedam elaboratio. Nam qui dicere nihil aliud esse ‘putant 
praeter sensa mentis explicare , lepidum: fortasse aliquid’ excogitasse sibi vi- 


dentur, quo exiguam; aut. олардық certe eius facultatis relinquant ы existi- 
ma 


D R А Tilo, 9 


mhationem ; quippe, ut concedant recte illud, et sic ut decet, fieri sine alis 
quo studio non posse, opificii tamen eam artem similem. esse quodam mo-. 
do, quod aut tractare, aut deponere liceàt, nullo: prudentiae, nedum: hu- 
manitatis incommodo. Hi j: videtis, in quanto errore versentur, Sicut enim. 
equus et arbor appellantur nominibus definitis, et suum’ cuique genus et for- 
mam adsignantibus , eodem modo sentiré ac dicere appellari putant, discre- 
ta a se invicem, ac genere diversa: neque intelligunt ita alteram alterius 
ope confirmari facultatem , ut debilis altera futura sit, et imperfecta;-et man- 
са, sine alterius societate. Quid enim? Regi orationem , et gubernari , et 
exsistere totàm dicemus ex intimis animi sensibus: quin parem vim in ipsam 
mentem habeat oratio, dubitabimus ? Non est ità. Nihil est in mente , quod 
non occultum , et obscurum, et implicatum maneat, donec orationis ope 
. detegatur, illustretur, enodetur, primum tacita commentatione, tum ma- 
gis etiam intentissima dicenti exercitatione. Tantaque est mentis humanae 
imbecillitas et inopia, ut non dicam aliorum , sed ne suam quidem vim agno- 
scat et percipiat, nisi sensibus ipsa se suis Ыбан: inque ea ‘imagine ela- 
boranda quantum fieri: potest studii ac diligentiae ponat. j 

‘Proferri sic aliquantum istos: necessitatis fines videtis, A. Ax; sed modum 
tamen quemdam requiri sunt qui existiment» neque opus esse ut in oratio- 
nis copia, et ornatu, et elegantia elaboretur; paucis enim verbis , iisque 
communibus et simplicibus. satis patefieri mentem posse; ultra etiam si quis 
progrediatur , metum esse ne corrumpatur potius intelligentia ‚ quam adiuve- 
tur. Speliare hoc quidem est naturae opes, non explicare thesauros, ne- 
que eius simulacri, quod in animo quisque suo conditum et consecratum 
tenet, agnoscere praestantiam ac divinitatem. Mathematicis hoc concedatur, 
ut nihil praeter certas numerorum notas requirant, quippe quae diligentis- 
sime id, cuius causa inventae sunt, referunt; sicut in rerum permutatione 
signato argento utitur vita communis. Non dicam nunc brevitatem Шапа 
et simplicitatem insigni constare studio, si quidem simul et perspicua futura 
est, et explicandae sententiae idonea. Sed longe pleraque et maxima eo- 
rum quae mente agitamus non utuntur paucis aut firmis verborüm signis : 
) qnumque nitantur fere principiis minus evidentibus , et in opinionis incon» 
etantia positis, oratio ipsa quam vaga et fusa atque indefinita sit, apparet, 
Imitatur profecto mentem nostram oratio: neque imitatur tantum, sed qua- 
; B csi 


A 


16 I AN I^; BAKE 


si venatur, studioseque indagat. Quid igitur est illud sentire et cogitare? 
Si cui hoc daretur; quale veteres in fabulae imagine comminiscebantur; ut 
oculorum acie mentem adspiceret, dii boni! quantam hic opinionum tur- 
bam cerneret, et seriem et varietatem , quantum affectuum tumultum et per= 
tarbationem huc atque illuc rapientium, qualem horum omnium , in parti- 
titione quamvis, inaequali, concursationem et permixtionem et confusionem , 
nihil ut, ne minimum quidem, tangere posses, quin reliqua simul permul= 
ta moveres; quibus illud nititur, et quodam quasi assiduo comitatu circum- 
fusum est. Huius tu ubertatis et redundantiae imaginem et moderationem 
tribus verbis comprehendere sperabis? Neque cogitabis non satis esse ex- 
plicare.quid sentias, sed etiam quo modo, singularumque sententiarum in- 
numeras esse quasi figuras et habitus, ut recte appellant rhetores, sed 
omnes e diyersis. animi affectibus diversisque modis cogitandi profectos? 
Non agnosces vel locupletissimae linguae vix tantas esse opes et tam flexibj-. 
lem compositionem , ut omnia omnino sensa mentis expleat, omnibusque 
sentiendi amfractibus accommodetur? Ignoras denique mansuram. illam ture 
bam, neque ipsi tibi habilem, neque aliis profuturam , nisi orationis. de= 
lectu, et ordine,.ét varietate structurae certam ei formam et speciem in- 
duas, occulta elicias, involuta evolvas, obscuris lucem affundas , compescas: 
tarbulenta , segnia excites, distinguas confusa, itaque et ех temetipso me- 
lior Boetii evadas, et aliis prosis ac placeas? Sic demum extabit illa. 
Ша mens, quae,.sublatis iis quae contemnis, aut nulla omnino erit, aut 
perexigua. Нос qui negligunt, attenditis fortasse ipsi, quam ridiculi sint in: 
omni vel deliberatione vel disputatione. Quippe audimus nonnumquam " 
quorum brevia et incondita, verba , ut Pythiae illius Delphicae, in. versum 
redigere necesse sit, et in sententiae quamdam speciem ; aut qui ita pro- 
nuntiant, ut dicas somniasse eos aliquando aliquid, sed: non amplius іп-- 
tueri visum , nobisque maximam. partem divinandum relinquere. Sint sane 
multa, quae brevitate verborum. absolvyantur ;. adeo. ut, nutu ipso nonnum- 
quam, et motu et gestu. perfecta. animi, sententia aperiatur. Quid? quod. 
silentio etiam sua et gravis significatio constat. Ајасет apud inferos come 
pellat Ulysses, blandisque.verbis offensionem ex armorum iudicio susceptam. 
lenire. studet: nihil ille; respondet, torvoque vultu inter reliquas mortuorum: 
animas: recedit. Dubitamusne tamen, quae sentiat? Utinam. nonnullorum. 

tam: 


ie 


Oo R A THI WO га 


tam: diserta oratio esset! Sed pingere istud. poéta ; non tradere existiman- 
dus est. | j Ki 
‚ Oratio autem illa, quam diu iam quaerimus , sit profecto mentis: quae~ 
dam imago, nou aliorum tantum causa, sedi nostra etiam ipsorum diligentis- 
sime elaborata. Videtis enim quo progrediamur , ipsam secuti necessitas 
tem. Рісіогеѕ solent, ubi aliquam formam aut situm in tabula proponere 
conantur, non paucis iique meris uti coloribus, sed permultis, quibus pers 
miscendis saepe; et varie temperandis , tum etiam’ ita collocandis, ut sibi 
invicem opem ferre videantur, náturae similitudinem. imitari student; neque 
omnia certis definitisque lineamentis absolvere, sed exeuntibus quasi et еүа- 
nescentibus coloribus formas relinquere magis, quam describere. Non dispar 
artificium eius est, qui mentis illam imaginem verbis reddere vult. Sed in 
boc uno distat; quod illi imitantur ea, quorum exempla certe demonstrat 
plene et perspicue natura, is contra qui dicit, hac ipsa demum. exercitatio- 
ne eruit illud et intuetur, quod imitandum sumsit, obscuratum ante; et la- 
tens in tenebris, ignavüm у otiosum , neglectum. Ессе iam, quum impru- 
denti mihi artificii mentio exciderit, non pugnabo vobiscum de verbo, et in 
voluptatis migrasse nos fines confitebor: sed cuius, per deum, voluptatis? 
Nonne eius, sine qua praestantem. humanitatis. laudem. attingi. non -posse 
censendum est? Quid postulat aliud Delphicum illud praeceptum ?, Quodsi 
enim nosse se quisquam sine tacita commentatione: et consideratione inge- 
nii nemo potest, multo banc etiam .superabit oratio, in gravissimis. qui- 
busque rebus studiosissime excolenda. Non reconditum , поп quaesitum 
est, quod dico. Quid est enim illud , docendo discimus, quod et ore usur- 
pamus quotidie, et re experimur; quid est, inquam, aliud, nisi ut tum me- 
lius planiusque scire nobis videamur , quum scientiam verbis enunciare ne- 
cesse est? Multa sane sunt, quorum disciplina locupletamur et emenda- 
mur, quae videmus , quae audimus, quibus perpetuo fere cingimur et ob- 
sidemur, denique magistri, qui hoc ipsum profitentur : sed parum ista pro- 
ficere necesse est, nisi domesticus ille accedat doctor, qui vel insita . foveat 
et eliciat, vel instauret exerceatque aliunde accepta, id est, oratio. Apud 
Platonem interrogat pusionem quemdam Socrates de rebus, quas numquam 
ille didicerat; qui tamen gradatim ita respondet ad faciles quaestiones et 
aptas, ut ea ipsa , quae ignorare videbatur, planissime dicat: quo utitur ar- 
B з gil 


із I АУМИ BAKE 


gumento vir incomparabilis, quae discamus meminisse nos e superiori qua- 
dam vita. Quanto fecisset melius, si orationi hoc tribuisset, ut ostensis 
verborum nominumque tamquam Signis agnoscat ipsa se mens humana, 
et e sopore expergiscatur, et quasi vivere incipiat, quum ad ea se applicue~ 

rit, quorum facultatem. nobis minime otiosam aut lusoriam tribuit natura! 
Si nullum. omnino modum servari nullosque fines quaeri oporteré huius 
artificii dixero, A. A., concurrent undique ad arguendam sententiae auda- 
ciam, et odiosum rhetorüm genus obiicient ; quorum artem qui sequatur , 
furere hunc et insanire ‚ non dicere contendent; sobrietatem enim et parsimo- 
niam et sanitatem laudari , non eam orationem quae tum rerum inanis sit, tum 
impudenter exsultet. >- Sed calumniari hoc est; nisi forte, posteaquam philo- 
sophi extiterunt qui virtutum officiorumque partitiones invenirent , subtilis 
terque singula genera, nominibus etiam impositis, persequerentur, ab ipso 
officio aut virtutis studio abstinendum est. Sordeant sane ista ornamenta , 
et cincinni, et calamistris inusta oratio, ubi ex illorum magistrorum aemu- 
latione profecta est. Sed nihilo ista minus naturam ipsam attingunt , quam 
quae in summa severitate dicuntur. Non commemorabo eorum sermonem , 
quos nulla tangit artificii suspicio , rusticorum et opificum , plenum illum 
similitudinum, translationum , figurarum omnis generis, maxime ubi acrius 
commoventur animi. Vestrum ipsorum testor sensum, numquid in Sopho- 
clis sublimitate, aut in Demosthenis amplitudine offendatis ? Nullone ipsi 
vos agitari sensistis impetu, ut aliorum infantiam ac tenuitatem superare- 
tis, ut conderetis aliquod opus, cuius in praeterita etiam et obsoleta utili- 
tate considerandi honestissima voluptas relinqueretur? Aut, si qui humi 
strati tantum adspicere non poterunt, aliorum conatus suo torpore retarda- 
bunt? "Tantum concedite, nihil in hoc genere aspernandum. esse, quod 
quidem vel modam non excedat, vel proprium cuiusque sit, neque fictum 
et aliunde assumtum. Hoc est illud decorum , quod numquam ita appella- 
vissent homines , nisi multa animadvertissent , quae minus decerent, con- 
traque aut ieiuna et mutila et obscura et abiecta, aut odiosa, deformia, 
tetra et foeda essent. -Non minus іп dictis et in omni literarum artium- 
que genere, quam in factis et consiliis ea suprema norma езі: neque huic 
officio satisfacit, qui ab omni conatu abstinet, quaeque a natura attulérit 
bona contabescere inertia patiatur ; sed is laudatur, qui! ей ‘subire periculum 
aus 


OR A TILIO 13 


audet, et in summo quamvis studio nulla tamén іп re offendit, non saties 
tatem , non fastidium movet, contra clamores et illustres illas significationes 
excitat, eaque condit, quae in summa etiam orationis communione similis 
eventus desperationem afferant cunctis. 

Descripsi illam vel laudem, vel exercitationem , vel virtutem et excellent: 
Шат, ut mihi videtur, cuius disciplinam dixi а ден esse petendam. 
Quo loco operam dandam esse intelligo, ne ambitiosias quam verius causam 
defendere videar. Socrates apud Platonem narrat Menexeno, se quum audi- 
ret publicam laudationem eorum qui in bello pro patria ceciderant, splendi- 
daque oratione Athenarum praedicari fortunam , mirabiliter abreptum faisse 
patriae admiratione, in peregrinos etiam qui adfuissent superbum fuisse, 
verbo,’ prorsus de solito тоге tamquam praestigiis captum deflexisse, vix 
‘ut quarto die post resiperet.. Talem artem neque ego profiteor, nec, si te- 
"neam, uti’ velim. ‘Sed placandi mihi primum ‘sunt, si qui contemni a me 
recentiorum literas putant. Superstitionis hoc est, non sani iudicii et recti, ` 
unice remotis delectari , nostris et propioribus non commoveri omnino. Vee 
‘rumtamen ut sint haud pauci, qui veterum virtutes feliciter aemulentur; 
‘qui cursus ab ilis inde temporibus habuit initium, quibus in lucem reyo- 
cati et propositi veteres sunt; potiorem tamen vetustae aetatis auctoritatem 
esse contendo, ei quidem qui non in turba latere, sed emergere nomenque 
ad posteritatém tradere cupiat. Invidiosa profecto est illa veterum cum re- 
'centioribus 'contentio.' Neque talem а те exspectate disputationem , quae 
‘et apud eos, qui utrosque norunt, otiosa futura, et apud eos, qui alteru- 
“tros, parum. fidei habitura sit: qui autem neutros tenent, quid his facie- 
mus , nisi rogemus ‘ut paullisper-- hinc. facessant? бей illud constat, unam 
quamdam ‘et certam laudis illius. formam esse, aeternis fundatam pruden- 
tiae, ingenii, decori venustatisque principiis. Hanc si oculis adspicere li- 
ceret, unus foret omnium “ай eam cursus, eademque omnibus: spes . esset 
extrema consequendi. Sed, ut reliquarum artium, in quibus humanitatis 
‘praestantia expromitur , quae sensibus subiiciuntur exempla, ut de Homeri 
carmine dixit Horatius, planius ac melius Chrysippo et Crantore dicunt; 
‘par est conditio eius excellentiae , quae in ‘orationis perfecta specie versatur: 
“Exigua solet esse vel E adiit disputationum vis, maxima contra аць 
etoritas corum quibuseum vivimus, Quorsum haec? nempe ut intelligatis 

B 3 quie 


44 I АМ BARE 


.quibus de causis et veteres multo sint. recentiorum exemplis. anteponendi y 
et sine illorum assidua commentatione: egregium quid, sperari поп posse. 
Nullum fere est literarum genus, quin domesticas „afferat: notas eorum tem- 
porum, in quibus explicatur. Contendite nune mihi „r quaeso , recentiorum 
conditionem cum. veterum illorum , qui florentibus. Athenis fuerunt. et. cum 
perpaucis de Romanis ; neque enim adeo demens. sum; ut quidquid .quoquo 
tempore Graece Latineve scriptum sit, eodem nomine commendandum , exi- 
stimem. Nos, quum vix e medii aevi stupore. et) inficetiis. emersissemus , 
obrui coepti sumus literarum quadam immroderata illuvie: eaque intemperan- 
tia ac prope turba incredibile dictu est quantum, offecerit paucissimorum 
virtuti. Nihil poterat aliud. exspectari ab- illa vitae, tum. publicae ,. tum _pri- 
vatae conditione. Utraque quam confusa et implicata, quam prope dicam 
abiecta et perversa postea fuerit, videtis. ipsi, quam. immenso intervallo а 
naturae simplicitate deflexerimus , quantum de: singulorum dignitate imminu- 
tum sit, quanta labes adhaeserit ex immoderato luxuriae. et utilitatis- stu- 
dio. Ne forma quidem rerum publicarum excluditur ex. illa consideratione, 
et civium certis. locis ordinibusque descripta: conditio: siquidem in pruden- 
tissima etiam, quam hodie probare solemus , temperatione civitatis, servan- 
tur multa veteris: vestigia ruris; in quae ingrediendum. est. omnibus, sive 
agimus quid, sive cogitamus, sive dicimus, insigni cum. iactura eius quod 
vere simplex et elegans, et rectum habendum. est... Quorum omnium .tanta 
vis est, et tam late contagio patet, ut propter exemplorum multitudinem ne 
recte quidem fieri, quae secus fiunt; existimentur, facinusque, audax. susci- 
pere videatur , qui his consuetudinis inveteratae claustris. et imperio expedi- 
re. sese., oralionisque genus ас formam . consectari . intelligitur puram , inte~ 
gram , liberam in primis ct hominis praestantia dignam. Quod in praecipua 
literarum commendatione apud. veteres ponebatur; ut. extaret urbanitas quae- 
dam, huius laudis locum hodiernis temporibus inyasit illud ; dicendi genus , 
quod a fonte unde manavit haud inepte aulicum appelles, nostri homines, 
nominis abusu , civile vocant. Noliti arbitrari, А. А., ullam turpiorem pestem 
bonarum literarum studio importatam esse. Pariter enim animum atque 
orationem corrumpit, et ita ad obsequium lecti, abiicitque propemodum 
ad servitutem, ut nervos ipsos honestatis incidere , nativumque cogitandi di- 
cendique leporem opprimere videatur. Quid disciplinas dicam eorum re- 

rum; 


ORA T FEO 18 


rum, quae gravissimae habentur? In quibus facile erat ostendere sic omnia 
ad utilitatem: ей ad scientiae superbiam referri, eaque infinita cupidita- 
te sic exhauriri vires ingenii, non ut iusta supellectili instrui videantur 
plerique , sed ut gemant' sub pondere rerum, penitusque exarescat urbani- 
tatis flos. Philosophia, ut huius utar exemplo, quin acute subtiliterque 
eolatur a multis, quis dubitat? Sed, dii boni, quae deliria propagat! Quam 
horrido conclusionum comitatu stipata incedit! Quam devium et molestum 
et spinosum orationis genus consectatur! Hoc tamen philosophandi furore, 
et quodam vanitatis tactu colorari longe plurimos , quamvis reluctantes , 
videmus , quorum. audiendorum aut etiam legendorum exantlare aerumnam 
possimus , et excerpere utilitatem ; liberalem oblectationem , quae perfundat 
animum atque intima caritate devinciat, frustra quaeremus. 

Quid contra veteres? | Graecorum quidem literae quum ab- ipsis ortam et 
incrementa habuere, «tunî egregie cum ea societatis conditione conspirant.. 
Non loquor nunc de Homero, cuius divinitatem ut multi proverbii loco in 
ore habent , ita sentire nemo poterit, nisi qui exuat plane huius aevi con- 
suetudinem, et quasi reveterascat. Sed illa cogitate tempora quibus Sopho- 
eles et Thucydides et Plato et Demosthenes fuere. Societatis forma ea. erat , 
qualem decebat esse eorum ,. qui superata barbarie et excussa tyrannide па- 
turae vigorem. ac simplicitatem retinuissent , et, in egregia prudentiae mae 
turitate , nondum in confusum quoddam. ей perplexum genus. ordinandae rei 
publicae degenerassent. Leges, instituta. mos maiorum, nihil non inte- 
grum et incorruptum erat. Іагіз summa: aequalitas , auctoritas penes: 
omnes , potestas iis concessa, quos ipsi cives delegissent. Splendor omnis- 
in publicis et aedificiis, et caerimoniis consumebatur, privatorum. vita in pri- 
mis civilis ‚ victus valtusque moderatus. In artibus disciplinisque , quae qui- 
dem publice probarentur, reconditi nihil; aliunde si quid eius generis esset 
állatum, velat in aliud solam translatum. amittebat fastum et inanem iactane 
бат, Atticam contra байнагет et sangüinem adsciscebat. Literarum deni- 
in luce et in foro, aut in conventibus üircülisque теке Qiii 
igitur isti non poésin solum excoluissent, sed tamquam adulta. aetate solu 
tím quoque orationem; virilem ' 'magis' et libero- homine digniorem ita рег» 
fecissent, nihil ut supra cogitári posse! videretur, summa tamen constabat 
"и Oras 


16 I AON Ir Вр K&B 


orationis cultae et perpolitae cum. naturae veritate consensio , nihil admitte~ 
batur odiosum , aut putidum у aui; quaesitam paut- portentosums:> Quidyau- 
tem nos? Sicut in cultu et vestitu solemus esse attenti primum ne income 
ti e cubiculo foras egrediamur, tum ut illum ipsum: apparatum. non quidem 
ad naturae usum. dignitatisque rationem componamus, sed ай hodiernae 
consuetudinis longe inficetissimae obsequium regamus; ita ubi ad dicendum 
scribendumque accedimus , spreta veritate , comtum. quoddam; ac civile , ret 
doctum videlicet in oratione consectamur, in quo saepe quales ipsi simus 
non apparet. 

Non ipsa literarum monumenta utriusque aevi contendi inter se, A. Pic sed 
ne in sola fortunae temeritate ac naturae quadam libidine posita videretur 
illa veterum excellentia , efficere studui. Nihilne igitur tot hominum ingenia qui 
post extiterunt, nihil paucorum etiam egregia contentio perfecit. et absolvit, 
imperfectum ante, nec elaboratum? Respondebo tum, si mihi aut qui Po- 
lycleti signa, aut, ut recentius memorem exemplum, qui Rubensii tabulas 
potuerit arte aequare indicaveritis. - Valeat Ша progressio in multarum i rez 
rum cognitione. et scientia: minus attingit ingenii vim et felicitatem , cuius 
perfectissima opera, quantumvis aetate remota, intueri oportet eum qui ve- 
ro ducitur laudis amore. Non desperabit Ше, si omnem. industriam intra 
imitandi spem. continuerit: superare qui conatur et impune exsultare :роз- 
se sperat, is demum. turpissime labitur. vanitatisque poenas dat реггі» 
diculas. 

Praemunienda haec erant, А.А; ; atque anticipanda priusquam explicarem | 
hoc quod initio posui, ilius. vel. artis vel virtutis facultatem | praecipuum 
esse, quod in veterum literarum disciplina spectari oporteat. Meane cul- 
pa est, si permulti iique minime contemnendi huius sententiae adversarii 
exoriuntur, an ipsorum perversitas et inconsideratum studium? Nulla qui+ 
dem inter nos contentio est utrum abiicienda, sit ea disciplina ad inanem 
iactantiam et speratorum vanitatem , an exornanda ad decus, et ad eum 
humanitatis fructum , quo uno nomine possit vere gloriari. Sed. illustriora 
quaedam et graviora sibi isti reperisse. videntur, quae prae ceteris consecta- 
ri deceat. Quum enim necessarium horum. studiorum officium. cum -yero 
fine ac proposito confundi a multis viderent, circumspicere coeperunt. hon 
mines acuti et industrii, quo a vulgi invidia studia sua defenderent, . Hine 


igi- 


C па TITO. 17 


igitur magnifica Ша, et tragica propemodum, civilem . prudentiam esse ex- 
tremum illud , e veterum illarum civitatum vicissitudinibus percipiendam ; aut 
totum etiam antiquitatis nomen et perfectam imaginem , quam velut іп vi- 
tam revocandam esse ; aut philosophiam et ingenii humani de gravissimis ге- 
bus placita ac somnia ; aut naturae vim, ac divini numinis opinionem e fa~ 
bulis et sacrorum institutis caerimoniisque eruendam. Маса virtute, qui 
tam praeclara spectatis! Itaque superbiunt isti, et vultu supercilioque freti 
interclusas illudendi conviciandique vias putant: nobis etiam istis veluti lar- 
vis induti terrorem incutere student et de gradu deiicere, Quasi dubium es- 
se posset , quin aut magni illa facienda sint, aut egregia plane conferant ve- 
teres quibus ea illustrentur. Sed eodem modo tamen errare videntur, quo 
nostris diebus libelli inscripti sunt de Platone medico, et. de Ovidio iu- 
- risconsulto... Quid enim perspicuum magis est quam aliarum. artium sic effici 
ministram hanc literarum disciplinam, non ipsius constitui finem? Conce~ 
damus. igitur historico aut geographo aut antiquario aut philosopho nostrae 
disciplinae usuram, ut nulla potest sine ullis literis constare scientia; sed 
ne invadant proprium. huius disciplinae nomen et propositum, Duo sunt 
prae ceteris, quibus verum cuiusque .disciplinae finem iudicare solemus. Pri~ 
mum eiusmodi sit necesse est, ut ipsa se contenta esse possit, neque aut 
aliunde sperandi fiduciam arcessat, aut in alienae artis comitatu ac ministe- 
rio delitescat. Videtis autem, spero, in quem angustum locum universae vel 
historiae, vel philosophiae isti veterum literarum propositum. includant. Al- 
terum sine quo recte constitui finis non potest hoc est, ut ex universa disci- 
plina exoriatur, neque alius aliam partem vel contemnat, vel exosculetur. 
At quid ізі? Involabit historicus in Catalogum Navium; sed quid, quaeso, 
faciet aut; dolore Andromachae , aut) Nausicaae pudore?, Pragmaticus Ше 
Thucydidem tenebit et Demosthenem: Pindarus ubi, et Euripides? балта 
appellabit philosophus , parens Ше, ut sibi videtur, omnis eruditionis , Pla- 
tonem, cumque eo fortasse coniunget- Appuleium : sed quum illius suavita- 
tem. et lumina imaginum omittet, in paucas contractis  расеПаѕ quibusdam 
placitis , tam Herodotum. et Sophoclem negliget. Una profecto est orationis 
-virtus et ingenii praestantia aequabiliter. per omnia. illa veterum monumenta 
fusa; qua detracta , ista etiam quae graviora multis videntur vix poterunt vim 

[o C gra- 


18 I AUN !IT 8 A E E 


gravitatemique retinere, contra nuda , exilia , ieiuna, arida sint neces~ 

se est. Adducamus aliquando, qui isto | animo est, ad Tautas et instruc=' 

tissimas epulas. Non dubito quin statim convertat se manumque iniciat 

арро capiti, ат acipenseri; ас perscrutetur utriusque’ ossa ac mervos; 

praedicans naturae varietatem ей fabricam artificiosam у aut etiam orae 

vel maris índolem unde advecta illa erant. Sed aequi et elegantis convi- 

vae esse dicetis haec aliis curanda relinquere, neque in tanto coqui artiti- 

cio, aut in hoc convivii apparatu. et suavitate, in ipsa etiam confabulandi 

duleedine et hilaritate magnopere anquirenda esse. Quid, ubi tabula pic- 

ta consideranda proponitur? . Vestimentorum genus et materiam intuebi-- 

tur, aut supellectilem et stragula, aut situs ornamenta ; negliget lucis et 

umbrae temperationem , non attendet quo modo naturae affectum et prae- 

stantem indolem referre aut gignere artifex potuerit, ad postremum discedet: 

tamquam a picto tabernae cuiusdam insigni, non voluptatem , non salutarem 

Шат e praestantis operis consideratione dolorem domum reportabit. Scilicet 
paratiora quaedam , et solida, quaeque tamquam: manibus contrectari pos- 
sint, nec facile cuiusquam, ne indoctissimi quidem , curam effugiant, haec 
igitur venantur, his pascuntur; reliqua, quippe eruditioris observationis ,. 
otiosa iis videntur, et (nugae, et tenuiora quam quibus magnum videlicet 
animum moveri oporteat. Quae sententia; nam hoc tertium est quo finis- 
constituendi ratio regenda est; ea igitur sententia ubi latius serpet audacio- 

resque patronos nacta erit, interitum afleret aliquando, non enim reticebo ,. 
А. A,, gravissimo huie studio veterum literarum. Quid antiquitus , labente 

vera eruditione et inclinato studio illarum laudum, factum sit, videtis.. Ne- 

que enim desidiae cuiusdam aut ignorantiae facinus fuit, sed eiusdem erro- 

` riset arrogantiae, ut altero iam post Christum seculo excerpi et in angusta 
rdoctinarum compendia includi coeperint nobilissima quaeque de veterum 

scriptis; nihil quippe dignum existimabatur hominum «cognitione, nihil ope- 

rae pretium esse, quam quid traderetur scire, quo illud diceretur modo: 

perparum interesse. Ne hodie quidem deesse suspicor quos Herodoti nativa 

simplicitas haud ita magis quam Ioannis Tzetzae delectet stupor, quique. 

Pontificum Annales Ciceronis Laelio redimere cupiant. Improba sane cupi- 

ditas! Ergone hic literarum flos, et ingeniorum proventus, quibus merito 

7 glo- à 


О ЛАНА T kQ 19 


gloriatur recentior aetas, veterum quorumdam magistratuum descriptioni , 
aut vectigalium investigationi, aut sacrorum explicationi debentur? Quo us- 
que tandem Catilinad, et Атта virumque cano, haec, inquam, erant 
quae excitarent e sopore , haec quae ad intermortuam prope. humanitatis 
laudem studiumque révocarent, | 

Hoc animo vos oportet , ornatissimi adolescentes j ; Graecae Romanaeque 
venustatis intaeri monumenta , nullamque defugere industriam aut conten= 
tionem similis laudis consequendae. . Metuitis fortasse , ne quis in hoc stu- 
dium perficiendae orationis intentus graviora illa, quorum tamen cognitio et 
laudabilis et fructuosa est, omittat. Vanum timorem!  Disciplinarum stu- 
dia, in tenta singularam amplitudine et in his humanae industriae finibus , 
fieri potest ut alia aliorum societatem excludant, perpauci ut reperiantur qui 
plures una complectantar: non utitur his angustiis exercitatio bene, аме, 
compositeque dicendi, potiusque cuiusvis scientiae extrema perpolitio est. 
Наес profecto studia sunt quae latissimum ingenio cursum aperiant, Һаес 
quae ipsum hominem tamquam magis humanum reddant. Quae si nullam 
aspernantur aetatem pariterque comitari et complere possünt oninem, vó- 
bis omnium maxime conveniunt. Minus véstram actatem, opinor, infecit 
pravae consuetudinis auctoritas, minus invasit insatiabilis quaedam et avara 
doctrinae cüpiditas, ut hominum sermones admirationesque fugiatis , ct 
consectemini cognoscendi voluptatem umbraticam , putidam, balbutientém 
denique aut prope пашат:  Iacet, mihi credite, et sordet immensa quamvis 
doctrina hoc studio neglecto; stat contra splendidissimeque nitet ubi oratio- 
пе culta , copiosa et ornata propagatur, quae vel ignavissimum sua potest 
vi ad industriam excitare. Haec sunt porro vefissima praesidia et copiae 
quibus defenditur res publica, quae parum opis in bonorum consilio aut ћи + 
tu habitura est , nisi summo orationis delectu , exquisitissimis verborum šen- 
tentiarümque luminibus, omni ingenii contentione ét artificio oppugnatur ma- 
levolentia ac debellatur improbitas. Vos tandem , quorum animus non 5а- 
tiatur hoc praesentis fructu utilitatis, quique praestantis facultatis igniculos 
mature deprehensos excitare in vobismetipsis audetis, qui mente concepistis 
perfectissimam artis imaginem, tenete hunc cursum laudis, intuemini Ша 
haturae e ingenii simulacra in veterum monumentis extantia ; mortales 


Са t ipsi 


20 . IA NI ВА K E 


ipsi, ea relinquite, quae immortalitati debeantur; firmate eam stirpem: vir= 
tutis, ex qua laetissimi gloriae fructus gignantur. Hoc ubi tenebitis , habes 
bit aliquando vos res publica non artium opifices, sed. disertos patrii nómi- 
nis vindices; habebunt literae illustria exempla. gratiae et venustatis; habe- 
bit haec Academia , in cuius stadiis ad omnem humanitatem erudimini, vos 
pignora famae; testimonia disciplinae, et advérsus иренеп кашка 
insolentiatn аршил propojeno Tv 


—À 


Laudabili sane instituto , A. А. Н. H. , ab ео qui annua hac potestate abi- 
turus est postulatur, ut Academiae conditionem describat novissimamque 
historiam pro rei dignitate commemoret.. : Magna -profecto est, Academicae 
disciplinae vis in gravissimas rei .püblicae. partes sı multumque ea, , si . recte 
servatur, ad privatorum felicitatem ; patriaeque decus valet... Verum. ea bona 
aut non sentiuntur a multis; aut sunt etiam qui. volentes. scientesque. non 
` agnoscant: quos non dedocendos suscipit haec publica rerum Academicarum | 
commemoratio, sed et vobis tribuitur hoc quodcumque est officii, et omni- 
bus qui suam, non alienam , causam agi existimant in bonarum, artium stu 
diis , et, auctoritate, et. praesidiis. Non tamen ambitiose mihi dicendum pu- 
to, ut ille apud. Athenienses publicus: мадар ‚ sed ita ut quum пойн Вер ^ 
tum brevitati consulam, , . 07 ; 
. Nam ut a. rebus inanimatis initium ducam ; et аЬ hoc: ipso, in quo conside= 
tis, loco, nulla praeter modestissimam orationem. argumento conveniet. -Am 
arti quippe. Academiae. Curatores ,' quum -novi splendidiorisque aedificii 
condendi spe ac facultate decidissent ) nihil. amplius a Summo. Imperante.im- 
petrare. potuerunt. praeter veteris aedificii refectionem et amplificationem: 
Quod opus aestate superiori, susceptum ,. haud ita longe jam а perfectione 
abest.. Quale sit, videtis ipsi... Non. splendori et ornamentis , sed propemo- 
dum, commoditati ac necessitati. prospectum. est. Зеле est, nihil amplius 
oro, ut ait Ше: et grati sumus, et, illustrium Quinquevirorum studium. cü- 
ramque laudamus. : Scilicet. servavinius hoc e pristina. democratica. veteris rei 
publicae disciplina ,. facile. ut feramus talem parsimoniam et modestiam : et per- 
Lonorifice.senserunt de Academia nostra Curatores, firmioribus. niti, radicibus 


famam nostram, quam laxis sumtuosisque aedihus, et laqueatis tectis, et 
со-- 


ө RA TIIXOA 1 or 


-eolüinnaram ordinibus; et-propylaeorum fastu. Suum quippe locum ас digni- 
"tatem tuetur bona mens in corpore quamvis deformi, frustraque virtutis eru- 
ditionisque défectum- occultat vel: pulcherrima corporis membrorumque sper 
‘cies. Maneat igitur nobis haec bonorum inaequalitas; et si claudicare ne- 
cessé est, nostro more non tolerabile tantum , sed invidendum etiam incom- 
‘modum. reddamus : propria haec nobis munera faxit deus! 

/^Propius multo-studia doctrinae attingunt ea praesidia, quae non indoctis 
tantum spectaculo et oblectationi , sed vobis, A. A. , utilissima. instrumenta 
sunt, et tanquam invitamenta inexhausti studii іп gravissimis disciplinis col- 
locandi. In his: principem locum tenet Bibliotheca Publica, nisi amplitudi- 
‘ne et praestantia , certe utilitate? quam pariter praestat omnibus, Egregia 
praestita opera est ut copiae. eum latentes explicarentur, tum. confusae dispo- 
merentur.: Quantum €x annuorum subsidiorum mediocritate accesserit, nil 
‘attinet’ memorare. Verum si de vulgaribus et parabilibus copiis palmam 
concedit nostra exterorum Bibliothecis, haud infimum tenet locum in thesau- 
tis, ‘quorum pretium. statuitur paucitate eorum qui tenent. Quam partem 
Ша поп neglexit Rex noster, ut splendidissima potius liberalitate: beaverit. 
In principibus Arabum histori numeratur Zón Khaldoun, qui Sec. XIV 
exeunte , ét sequentis initio floruit.. Magni operis, quod. condiderat,- hucus- 
que "pars prior tantum’ innotuerat, cuius exempla feruntur MSS. tum - hic , 
tum in alis Europae bibliothecis. Erat tamen hoc fragmentum eiusmodi, 
ut qui harum literarum studio delectantur facile agnoscerent viri eruditionem 
et prudentiam: plane ‘excellentem , neque cum) reliquorum. Arabum ingenio 
confundendam. Hamakerus V, Cl., ut primum integri operis. consequendi 
spes facta est , gnaviter ut. ea expleretur operam: dedit. A Nam дашп per 
Humbertum, qui publica legatione in Africae oras Septentrionales profectus 
'erat conquirendis vetustae aetatis- monimentis: rescivisset in: paucis exemplis 
Khaldowniani operis unum integerrimum ac splendidissimum езбе penes ейт 
ministram Regni Tunetani, quem istic Mamlouk‘ Bashki appellant, huius соё= 
mendi mandatum accepit Humbertus , qui. in hoc negotio insignem explicuit 
Хата” prudentiam tum constantiam. . Paucis. his mensibus» perlata ad. nos 
sunt Ша 5 volumina, habitu prorsus regio... De argumento nolite а: me quid- 
"quam exspectare; sed debebitis hoc etiam. Hamakero , cuius exspectationem 
999 С 3 vel 


өз I АМЕ ВАК E 


vel prima tractatio egregii operis haud parum superavit... Non deérunt nobis, 
certo scio, tali doctore, qui exquisitas in hoc genere Bibliothecae copias; ad 
"communem literarum utilitatem, etad patriae decus conferant. 

Verum ut domestica: bona поп reticere honestum , sic turpe. in. primis. est 
alienam negligere liberalitatem.. :In Warneriano Legato, erat Interpretatio Tur- 
cica Bibliorum Manüscripta. . Hanc iam pridem .commodaverat. Academia 
Societati Biblicae Magnae Britanniae, quae edendae eius provinciam. pri - 
mum Dietzio Berolinensi, mox eo mortuo Кіеїїего commiserat Professori 
literarum Turcicarum, eiusque linguae: Interpreti apud Regem, Christianis- 
simum; Ad finem perductum est opus sanequam difficile, non sine egregia 
Kiefferi laade:editionisque typis descriptae splendidissima nobis exempla з. una 
cum Codice , remisit Nobilissimüs Teignmouthius , Societatis Biblicae praeses. 

Alia sunt; quae praeter ordinariàm amplificandi opportunitatem , nihil tu- 
lerunt.; Veluti Nosocomium Academicum quam. fluxis et inconstantibus , 
ct caducis copiis constet, nostis, quae nonnisi ex alienis morbis vitiisque 
colligantur. Noh reticenda tamen eruditorum. querela , de annuis subsidiis 
ante biennium imminutis. Nulla quaeritur luxuria, sed iustus aegrorum 
numerus, et exemplorum copia; unde quaevis praecepta illustrari ipsique 
adolescentes informari possint, ad. diligentem. illam naturae observationem, 
quae magna pars est eius disciplinae, Prisca igitur. liberalitas ut redeat, 
vehementer optandum est. i 

De Theatro Anatomico nihil dicam nisi hoc; кідірді esse Sandiforti 
nostri V. Ch., industriam. Quod quale: sit ; norunt periti, | Igitur tuetur hic 
thesaurus locum suum in principibus per omnem: Europam. 

In praecipuis Academiae nostrae ornamentis Hortus Botanicus езі, noz 
bile Brugmansiani ingenii monumeritum. = Huius quum tanta sit elegantia 
et mundities, ut ignaros etiam advertat, cunctos naturae admiratione per- 
cellat; tantae praeterea opes, ut vel remotissimos terrarum orbis angulos sibi 
tributarios habere videatur, insigniter eae hoc anno cumulatae sunt accessio» 
ne plantarum rarissimarum , maxime palmarum ex utrisque Indiis allatarum. 

Physicorum etiam instrumentorum theatrum crevit haud. spernenda acr 
cessione : eademque liberalitas si.continuatur , habebit aliquando haec disci- 
ріпа, quo cum ad utilitatem , tum ad rei gravifatem , utatur. Pariterque 

con- 


DR A TI MOA І 23 


consultum - est.Oecontomiaa- Rurali so сџіізо causa; quum magnus numerus 
instrumentorum et exemplorum collectus esset, in quavis agricülturae parte 
notabilium , satis ampla accessione ista hoc anno locupletata sunt. 

‚ Museum illad. #Zistoriae :Naturalis'opibus studiisque destinatum, quis. 
ignorat ? Non "continetur: eius fama patriae nostrae finibus, sed extcrorum^ 
etiam iis qui lautissime talia procurant admirationem et invidiam parit, Est 
haec laetissima Academicarum орат propago, nunc Temminckii, viri in. 
paucis celeberrimi; ingenio. et industriae ' commissa : quo factam , ut hoc 
etiam anno plurimum aucta et dotata sit Neque enim deposito naturalis: 
parentis nomine, tamen reipublicae, tamquam adoptivae parentis nomen et 
familiam splendide sustinet et commendat ditissimus thesaurus. 

- Aliud est Museum tabularum. Chalcographica arte.descriptarum , magnam 
partem ex legato Royeriano , cui praeest Humbertus Supervillianus , Vir eru-- 
ditissimus. «Нис: accesserunt multa, quibus completur historia illius artis ; 
neque enim ad inanem. ostentationem , aut ad indoctoram lusum totum hoc 
comparatur , sed ай severam indagationem , a. quibus initiis insignis artificum 
dexteritas tam. longe progressa sit. 

Museum Antiquarium ingentes nactum: est. accessiones : quatuor simular 
era lapidea Indica :. tum artis Etruscae, urnas lapideas fictilesque Georgiorum: 
Volaterranorum: ut iam numerus omnium, quae hic servantur , ad sexagin- 
ta excurrat. · Splendidissima. autem. incrementa. habuit Classis Aegyptia , pri-, 
mum ех reliqua. parte monumentorum. Lescluzii. Brugensis ; postremum in 
nostro Museo repositum: est Museum. Anastasii , Consulis mercatorii Sueciae 
Regis in urbe Alexandriae Aegypti, dignitate. proximum à. Museo.  гоуешіа-- 
no, penes regem. Sardiniae , sed. praestantius Museo Saltiano, penes Galliae 
regem. Contizentur autem hoc thesauro. ultra 6500 monumenta. cujusvis. 
magnitudinis, е quibus, exempli causa, haec memoranda. sunt partim è 
granite, partim ё basanite, partim 6 lapide calcaneo : sacellum monolithon з: 
ата magna, sarcophagi quatuor. magni ;. columnae quadratae quatuor; inte- , 
grum sepulcrum tribus parietibus ; stelae 80; tum magnus numerus vasorum 
ex alabastride ; statuae colosseae duae, plures humanae magnitudinis ; papyri 
scriptae ultra centum, graecae, copticae, . rituales funebres , scripturae de- 


moticae , aliae insignis momenti; mummiae 25, quorum n numerus: sic. ad: 3o 
cre- 


24 І AONET BA ЕЕ 


crevit; postremum ingens suppellectilis copia. ‚Кетпе reticendum est, іп hac; 
ipsa urbe coémta fuisse ectypa gypsea viginti anaglypharum columnae- 'Tra- 
ianae quae Romae est: et ех dono Warringtoni Consulis Mercatorii Britanni- 
сі apud 'ripolitanos, Series urnarum vitrearum et plumbearum. Satis, 
opinor, ex hac vel brevissima: commemoratione intelligi ` poterit, іп multis: 
partibus ita crevisse Museum nostrum , ut cum locupletissimis per Europam. 
conferri mereatur, Sed apparebit hoc magis, amplioresque haruni divitia-: 
rum fructus extabunt, si iustum et vastam aedificium his opibus explicandis . 
conditum егі: idque cam ipsius rei tam Reuvensii nostri causa vehemen- 
ter optamus. 


Absolyi de stadiorum praesidiis ; quibus кенен liberalitas, et А өсінді 
rum virorum industria-hanc Academiam ornarunt. Sed nullius essent ista 
momenti , nisi essent tum qui curarent cuncta ае prudentissime administra-: 
rent, tum qui uterentur vel docendo, vel discendo. Et Curatores quidem , 
Viros Amplissimos partim salvos hic adesse, partim non valetudinis gravi: 
quodam casu, sed aliis rebus distentos abesse, in primis gaudernus, © Per- 
gite, Viri Gravissimi, sic ut facitis, Academiae commodis consulere. Pergite 
nos vestra cura et benevolentia complecti. E maltis, quae sustinetis , reip. 
muneribus nullum esse arbitror quod lubentius geratis, nullum in quo miz 
nus molestiarum exhauriendam sit: quodque praecipaum est dignitatis vestrae 
ornamentum, sitis nobis perpetuo malorum averrunci, haud minori nobis: 
religione colendi, quam datores bonorüm. Incolumes porro vos habeat Аса- 
demia, habeat patria , plürimis Ша nominibus vobis obstricta ! 

Et vos laetus intuéor, Viri Clarissimi, collegae coniunctissimi, Exegimus 
hunc annum sine clade nostra. ` Maiores etiam natu salvos ac prope vigentes 
vel hic cernimus, vel novimus certe non nisi aeris intemperie deterritos hinc 
abesse; neque abutentes otio ad desidiam , sed conferentes totum ad studio- 
rum commodüm et Academiae famam. Puteanum et Palmium , quorum 
nuper affecta paulo valitudo fuit, convalescere novimus , et brevi ad mune- 
118 officia redituros vehementer optamus.  Voorstium ante hos paucos. men» 
ses audivimus quinquágenarii' niuneris. sacri et professorii 'memoriani celes 
brantem oratióne-ex hoc ipso loco dicta’, qua divinae providentiae beneficia 
іп se colláta praedicaret. Quanta consensione tum ‘confluxerint propinqui, 

fa- 


Q R A TILVO:S 1 25 


familiares , amici; discipuli, omnes denique qui istam dicendi opportunita- 
tem sibi quoque et, Academiae laetandi materiam existimarent, nostis. Non 
excurram in tuas , v oonsrr laudes : sed meo ore horum omnium , qui adsunt , 
votum pronuntiabo: faxit Deus ut et tu aetatis bene, et prudenter, et ad 
multorum utilitatem actae conscientia diu fruaris, et nobis vegetae senectu- 
tis tuae suavitas et usura impertiatur quam. diutissime! 

Non mansit tua domus illaesa , cLAR1ss1, sed gravissimo casu afflicta est. 
Quidni enim nostram putemus , quam tu fecisti in filio dilectissimo, Acade- 
mia Groningana in doctore celeberrimo; iacturam ? Foverat Theodorum tuum 
Leida ; excellens doctrinae. stndium у acre ingenium ; incredibilem industriam 
probarant — quid dico probarant?-— stupentes admirati erant magistri; glo- 
riata erat haec alma ingeniorum fautrix et parens praeclaro ad patriae lau- 
dem, partu, invidere. paene coeperat Groninganis tam laetae segetis mes- 
Sem!.... Nosti cetera: quid епіп tuum vulnus exulcerare necesse est? 
Tantum intelligas ; si quod ad lactam minuendum pertineat, nondum eluxis- 
ве calamitatem ,- sed. gravi desiderio nunc etiam moveri bonos omnes, qui 
optimam causam tam firmo praesidio orbatam esse ferunt molestissime, 
.JDe.szNNETOo me dicere minus Academiae causa, quam praeclara viri 
yirtus iubet, et vero quae nobis cum eo intercessit necessitado. Qui, quum 
Medicinae disciplinam: primum: Harderovici, tum hic secutus esset, non sibi 
in practicorum: iactatione et occupationibus diu haerendum putavit, sed in- 
credibili incensus .studiorum ardore тох totum se ad naturae investigationem 
tradidit. - Attulerat- а^ natura’ ingenium "excellens, iudicium subtile," sensum 
etiam; quemdam: peculiarem у: quo acerrime animadverteret quid interesset in- 
ter pulcrum» ас: turpe: fortuna utebatur propitia, nullam ut discendi oppor- 
tunitatem:; «vel propter rei familiaris dispendium , vel propter temporis iactu- 
ram , vel propter locorum intervalla, recusaret. Quo factam, ut, quamvis 
unam scientiae voluptatem sequebatur , neque celebritatem aucupabatur , nihilo 
magis lateret, sed mature iam ad professoriam cathedram expeteretur. Нос 
quidem tum ‘detrectavit ; sed quum “ех nova Academiarum lege , peculiaris 
disciplina postularetur Oeconomiae Ruralis у nemo visus est cui in hac Acade- 
mia maiori iure haec. provincia decerneretur, praeter ne x v zrv x. Designatus 
285.1815, acceptaque conditione, naturali quadam vel animi modestia, vel, 
~9 D ul 


26 I AONIIT BAK E 


ut. ipse etiam memobare: solcbat, corporis incommodo: предав y т primin (f 
Oratione Jnaugurali, mox ctiam à scholarüm haábendárum negotio deterritus 
est, donec. repudiaret:locum ‚ quem quin egregie ornaturüs'fuisset, nemo i? 
bitaverat, Reliquum tempus aetatis iam £ravesceritis transegit quidem іп: con! 
tinnis studiis earum rerum, quas toto animo complexus erat; sed intestinum 
quoddam corporis malum, tum indoles ad melancholiam et terrorem рЫ: 
vis, multum.ex illius otii suavitate et fructu. detrahebant. - Succubiiit tandem 
doloribus ac morbi violentiae vir egregius Ше .9 mensis Septembris Superioris 
anni, ipsi quidem suo tempore, bonis artibus immaturo sane, quippe 4133 
ingenti cruditionis thesauro multum ornare potuerat. ‘Qui casus ‘tum ea de 

causa luctuosus fuit, tum plurimis acerbüs, qui in optimi viri pradentia , 

allabilitate, et insigni quadam ‘urbanitate acquiescere solebant, ^ ' ^c ^^ 
Sequitur ut de civibus Academicis videamus, Qui locus mihi duplex etit; 
primus de veteribus , alter dé iis qui nune-sunt. Veteres, dieat quis, qüid 
ad nos? Tantum. profecto, quantum ad ipsos haec Academia, unde profecti 
in ipsam tamquam aciem rerum gerendarum , suam quisque Spartam orna- 
runt, magno cum universae societatis emolumento. Cuius temporis in doctri- 
narum scholis traducti recordatio quam gravis, quam iucunda videatur та-: 
ioribus natu, hoc ipso anno intellectum. est ; in Hagani conventus celebrita-* 
te, veteribus commilitonibus . gratissimam adolescentiae memoriam instaura- 
turis, Nihil dicam de ipsius consensionis honestate , nihil de numero et ‘am= 
plitudine eorum qui interfuerunt, nihil de Rege nostro, cuius tanta pie- 
tas fuit, tanta huius Academiae caritas, ut cuius pridem fuisset. alunmus; 
nunc etiam in civium subselliis ordinibusque, sedere: voluerit. Vidistis istà 
vos , qui interfuistis, nec sine exquisita quadam animi voluptate vidistis. Sed 
quo magis nobis vindicaremus ea, raxm rus effecit, quem ut suum appellat 
cuncta patria, ita nos уеге nostrum ducimus. Quanto fuit tum ' omnium 
studio auditus! quum divini Numinis pie. graviterque commemoraret benefi- 
cium, et Academicae disciplinae vim ac.salubritatem , quanta in singulorum 
vitam ac mores fuisset, diserte ornateque. celebraret. | Fuit eius oratio quum 
ad patriae amorem, tum ай studia «eruditionis confirmanda efficacissima : 
erat omnino ille dies non laetus magis iis qui intererant ‚ quam: splendidus et 
honorificus Academiae Lugduno-Batavae, parenti et altrici tot carissimorum 
cas 


OR A T3942 27 


capitum qui multiplici laude patriae famam ac dignitatem ornatissime tuentür. 

-Ecquos interius huius rei commemoratio attingit ,. quam vos, Ornatissimi 
Adolescentes , qui nunc earumdem: virtutum; eodem іп loco imbuimini prae. 
ceptis et institutis? Sic enim vos alloqui decet, non tamquam pecoris de nus 
mero, quiinsigniter crevit hoc anno, gloriari. 'lurpis ratio, nec nisi pragma’: 
ticorum quorumdam ей politicorum, si diis- placet, minutis ingeniis conce- 
denda! Cum singulis vestrum mihi sermo est, sive deni estis, sive centeni, 
Sed incendi vos oportet tam illustri caritatis ей grati animi. exemplo. Vetus 
est illud à sapienti viro dictum, beatum esse neminem. ante mortem; ne 
laudatus quidem quisquam. antequam satis. magnam absolyit eius itineris pars 
tem , quod tendit ad verum. honorem certamque laudem. In quo cursu quam 
pauci reperti sunt semper ,. quos. numquam yel gradum. retulisse , vel in avia 
deflexisse constaret!. Praeclare iam cum his agitur. quorum vitae , tamquam 
serenitati , rarissime vel inertiae, vel erroris nubes offecerit. Ut enim. non 
unius morbi casu perpetua на gratia. tollitur, ita laudabilitas. diutur- 
nitate et ex. maiori parte iudicanda est; neque, qui semel laudatus erit, satis 
Sibi ad laudem prospexisse putandus est, Sed non aetas tantum vestra, cuius 
proprium hoc est, ut et libentissime laudemini, et hac una ratione maxime 
ad laudem excitemini, sed indoles etiam {vitaeque modus hoc à. me postulat , 
palam ut vobis hanc voluptatem impertiam. Magnum iam est complures. eg- 
titisse hoc anno, quorum praeclara industria , editis doctrinae speciminibus,, 
iustam bonorum omnium ct. intelligentium admirationem excitaverit, Sed 
maius boc, magisque ad. vos pertinet, multas officii , probitatis , moderatio - 
шз, et. beneficientiae partes egregie à vobis expletas esse, . Quarum laudum 
quum ea natura sit, non ut, subito et sponte erumpant , neque agnoscantur à 
plerisque multoque minus efferantur et venditentur , ego vobis publice earum 
teslis sum. et praedicator, quem neque latuerant , et per huius anni vicissitu- 
dines. et occupationes haud. raro dulcissimo sensu compleyerunt. , Non integra - 
mansit vestra sodalitas, sed afflicta unius. alteriusque amissione. Іп medio. 
studiorum cursu sublati sunt magis, quam; diem obierunt  luvenes hi, y Ax 
RIBTSCHOTEN HAGENS, MACQUELYN, REYNEN, YEERMAN, quos vel ae- 
talis flos commendabat » vel morum honestas ornabat , vel propinquorum. spes 
anxie inyestigabat . quo tandem evasuri essent, . Sit iis terra levis! Vos jus- 
à Ша ta 


28: | IA/NTUB АЮКЕ 


1а iis persolvistis, non sine ea'cogitatione, wt omnia humana: sintifragilia’ et> 
caduca , suum tamen vitae: bene ac moderate actae: constare: praemium, Іп 
primis mementote’Batayos' esse vos, eiusque nominis’ gloriam maiorum ve-- 
strorum constitisse industria , probitate, modestia , fortitudine ; constantia :) 
quae virtutes nisi ornant ingenii -felicitatem , aut quamdam  sollertiam nulla‘ 
erit. Batavorum praecipua. commendatio, . ѕей іп vulgari delitescent ambiti-: 
one, non quae laudem, sed quae fructum tantam et emolumentum sequa-' 
tar. Cogitate huius Academiae disciplinam et instructissima praesidia accepta- 
referri oportere Regi nostro, sine cuius prudentia, et voluntate ‚е studio’ 
aut nulla ista , autgperexigua ac dissipata forent. Nam quod civitatis nostrae: 
pacto constituitur, haec ut Regi commissa essent , nihil vült aliud nisi hoc, ‘ut! 
regio consilio," et regia munificentia sustentarentur, neque in populari aut: 
sedulitate, aut avaritia, aut superstitione bee тай rable iii penitus 
que interirent. TOP "T — VM 
"Et Regia quidem liberalitas efficit, üt vos mihi potissimum  celebrandós: 
commendet hodiernus dies, carissimi iuvencs , qui ex industriae eritditionis~ 
que certamine praemia reportastis. Magnum dicerem hoc esse , quod per=" 
fecistis , nisi dum verbis extollerem vestram virtutem À Te vera frangere ' ас: 
деб vererer modestiam et candorem, sine quibus sordet vel extrema’ 
doctrinae perfectio.  Glorioósum appellarem praemium hoc, quo ornandi' 
estis, nisi multorum contemnere sic viderer egregiam contentionem, sed qui 
idem vel secuti, vel consecuti minus sunt. Nolite enim dubitare in freuen: 
tissima illa corona, quae vestrae laudis concelebrandae causa huc confluxit; 
cuiusque suffragatio ex ipsa hac assiduitate et studio clarissime ‘intélligitar ,' 
complures esse, quibus testes simus excellentis et ingenii ‘et industriae. Pro- 
babitur horum virtus , certo Scio, aliis locis et temporibus , et vel fugientem. 
consequetur aliquando gloria ,' neque cuiusquam dimittet pudorem. Quod vos 
reputare oportet, Non sat partae Priamoque datum, ubi semel enituis~ 
tis. Fovendus vobis est Ше ardor animi, ex quo haec orta contentio est. 
Alendum porro ingenium multis aliis partibus doctrinae; informandus plane 
animus ad eam praestantiam humanitatis , quam qui assecuti erunt, poterunt 
illud Pelei ad Achillem praestare praeceptum , "ut sint oratores verborum , 


actoresque rerum. Sed quid in his moror? Quasi non perspectum mihi 
sit 


; DRA E YON 1 $5 


sit ita. sentire. yos ,'et eo iquo decet animo. splendidum hoc’ appetere laudunr 
vestrarum theatrum. Jam igitur accedite ad me, ornatissimi iuvenes; ut quis: 
que vestrum suum nomen renuntiari audiet а Viro Cl. qui Senatus Acade- 
mici acta curat. Те rogo, Cl. Wttewaall, ut singularum Facultatum recites 
iudicia, de Commentationibus quae ad-te-hoc anno perlatae sunt. 


„ Nulli tibi superandi fuerunt.competitores; ornatissime пем ої ме; séd ipsa 
quaestionis, quae. ad. explicandum posita erat,difficultas. In qua contentione 
si repulsam tulisses, vanitas fuisset rar ‚ aut certe notanda stultitia. 
Nunc, ubi victor discedis , quid est quod, laudem , nisi. philosophiam tuam, 
іа est insitum et verum. studium. sapientiae, non illad latens in solitudine , sed 
disserendo et anquirendo patefactum ? Sic decet certare bonos ac prudentes , 
utri alteros vincant. candore , veri honéstique studio: tuque recte facies, si lez 
vitatis , si calumniae ct prayae ambitionis certamen aliis relinques: te multam 
diri ibus. Quo magis gratulamur Leodio celeberrimam Academiam, in 
qua non defuerunt tibi egregii. horum: studiorum auctores. Redi ай tuos hoc 
ernatus praemio; pergas exaedificare illud, quod instituisti opus , neque du- 
bites quin tali studiorum et voluntatum! consensione maturandus aliquando 
sit ille fructus, quem communis patriae nomine exspectamus! 


Sent, plerisque communia кемеде ad indastriam invitamenta , ornatissima 
penis HALL; Sive quis: sibi deberi hoc; sive patriae existimet, sive denique ve- 
hementem quamdam cognoscendi! sequatur cupiditatem. Та praecipuum hoc 
habebas , ut; parentis: tui, үігі gravissimi multisque nominibus spectabilis, 
ut. universae domus tuae laudi-famaeque responderes, tuasque vires in com~ 
mune quasi gloriae patrimonium:conferrés. ^ Sustinuisti arduam tantorum no- 
minum exspectationem .:. dignum te praestitisti tam illustri agnatione et neces- 
situdine. Носеѕі illud. vere generosum , quod in familiis et stirpibus praedicari 
solet, ut honestatis omnisque virtutis et officii excellens quaedam tractatio pa- 

| DS ren- 


5o IONE BAXE 


rentum ac maiorum exemplo. propagetur et confirmetur. Tuum porro est’ con.’ 
sulere, ut praemium hoc non. sit tibi desidiae latebra, sed initium et incita: 
mentum ad maiora et illustriora. ` T 


Salve weRNINCKrI, iuvenis ornatissime, et cum salute mea hoc accipe 
praemium. Quum ad Шат quaestionem explicandam te accingeres , non tu 
quidem hoc, quidquid езі, auri cogitasti, neque huius diei solemnitatem , aut 
huius loci augustam prope sed severam simplicitatem : sed vero tu eruditionis 
amore , nativo discendi flagrasti ardore. Quod ut de aliis confido, de te ve- 
ге afirmare possum, cognito mihi, et in paucis probato. Circumfusum te 
cernis. lectissimis aliarum Academiarum alumnis; cui suum decus. suamque 
locum in hoc laudum theatro committeret Leida, digniorem te haud facile 
reperisset, Nunc meum accipe vale, id est, persevera in hoc pietatis, mo- 
destiae omnisque humanitatis cursu + sic efficies ut imprudentem et nec opi- 
nantem aliquando te vera gloria consequatur! 

Tali victore secundas obtinere, ornatissime crAmeR, neque laudes tüas 
dedecorat, neque nostrum in te animum infirmat. Habe, industriae tude | 
testimonium luculentum, Tu ne in his consiste , sed ultra audentior ito, 


ا رست 


Non ita effudi verba , ornatissime yaw Arn TENA, nulla ut quibus te affa- 
rer suppeditarent, Ecquem. non disertum redderet laudatissimoram iuvenum 
adspectus? Aut quae virtus maiorem sui concitat amorem ; praeter eam 
quae iuvenilem ornat aetatem? Aut quo denique animo hane' Academiam 
recordari putas, quantum, Frisiorum. ingeniis semper debuerit? Нос tu 
praemio ornatus docebis nullum esse tam remotum patriae nostrae angulum ; 
unde non evolare liceat ad. doctissimorum. virorum: celebritatem , et, ut poeta 
dixit, volitare per ога virům, Sit nobis haec parta victoria tua obses reliquae 
voluntatis : huiusque diei honorem. ita studeas honestare, ut iaceat prae no- 
wis deinceps et maioribus laudibus, | Cae VE { 


Clau- 


O'R A T 1 0. бі 


Claudis agmen , ornatissime LEDEBOER, sed iuvenum laudatoram, lauda- 
tus ipse. Sint hae primitiae honorum , quos si ex ingenio tuo augurari licct, 
postea duplicabis, 2 


СЕЕ 


Extremum hoc mihi fuit, deque ceteris, quae muneris imponeret necessi- 
tas, longe illud gratissimum, Tibi xu ACQUELINE, V. Cl, quem mihi Regia 
auctoritas successorem dedit, trado huius magistratus honores ct insignia. 
Gratulor tibi muneris amplitudinem: certissime auguror, prudentiam tuam, 
et vigilantiam , et consilii abundantiam , columen fore Academiae validissimum, 
euius nomen ego tibi, quantum per me fieri potuit, ilibatum transmitto. 
Quamobrem suscipe hoc, quidquid est molestiae , alacriter, perfer fortiter, ge- 
re moderate, quo animo cognovimus te omnes in plurimis iisque difficillimis , 
quae gessisti, muneribus. Mihi iam superest ut Academiae Lugduno-Batavae 
fortunam et conditionem divinae providentiae pie commendem. — Huic enim 
acceptum feremus si in tanta opinionum temeritate et iactantia sanam tuebitur 
sententiam Rex noster iure dilectissimus: huic item, si bonorum mens non 
quassabitur nonnullorum vanis dicam , an astutis ratiunculis: huic denique, si 
ingenia studiaque non opprimentur, laxata disciplina , et revocata barbarie. 
Averte à nobis, Deus Optime Maxime, hanc calamitatem, et diutissime 
tuere hanc bonarum artium sedem, Batavae libertatis monumentum , semi- 
narium sapientiae , firmamentum honestatis! рх. 


INCREMENTA 
MUSEI ANTIQUARII, 
б. W TTEW A А LL, V. Cl Rectore, 


anno 2827 = 1828. 


donis museum antiquarium divitiis hoe anno locupletatum est, ut temporarium 
tabernaculum operis lignei ampl. Academiae curatores libenter exstruendum curave- 
rint; in quo nunc demum , ordine aliquo dispositis monumentis reliqvis, quibus in 
altero aedificio spatium non sufficit, judicari potest quantae capacitatis novum 
justumque museum rerum ipsa copia flagitet. 

Quatuor vero potissimum classes sunt monumentorum, quibus museum crevit. 
Indica, Punica, Aegyptiaca et Etrusca : omnes, si Aegyptiacam excipias, prae- 
сірпа musei nostri, prae omnibus fere aliis vicinarum regionum , ornamenta, 

1.) Indica classis habet insignem imaginem deae Durgae, magnitudinis paullo 
infra humanam , ex eodem templo Javanico, unde tria alia simulacra biennio ab- 
hine dissertatione peculiari explicare conatus sum ; — tum deum Ganesam , mediae 
magnitudinis; inscriptionem veteris linguae Javanicae, quae Kawi vocatur etc. 
omnia lapidea. 

W.) Punica classis , monumentorum e solo et ditione Carthaginiensi, unica ad- 
huc inter omnia Europae musea, nova inscriptione cum anaglyphe magni ай anti- 
quitatem emolumenti ditata est ( * ). 

III.) Classis Aegyptia , aliorum principum museorum nondum aemula, sed par 
museis secundariis quibusvis, accepit magnam rerum copiam : 

In his papyros funebres undecim; mumiam humanam duorum loculoram inte- 
gerrimorum , animalium vero plures ; stelas sepulcrales lapidis calcarei 24, tabulas 
sepulerales in ligno pictas, vasa HERI fS ex alabastrite, e lapide calcareo, et 
fictilia item ad 92, 

Idola minora lapidea, fictilia, aenea , maximo numero. Іп lapideis aeneisque 

com- 


E 


(* ) Quam edidit postea cum Punicorum verborum interpretatione Latina Hamaxenvs, Vir Clarissimus, 
Ап Miscellaneis Phoeniciis Т.И, n. 2, a quo dissentientes conjecturas nostras de monumenti significatione 
brevi tempore proponemus, 


[Orat. Bak.] 
E 


54 | IANI BAKE ORATIO. 


complura sunt praestantia, etiam aries lapideus, fere bipedalis longitudinis. 

Supellectilem diversissimi genéris uberrimam et ‘in his quasdam res rariores. 

IV.) Classis Etrusca hodie fere unica est cis 4/pes. Nam museum Britanni- 
cum quae ex hoc genere habet, sunt inferiora, et numero et praestantia; cae-. 
tera musea fere lapideis monumentis carent. Praestanüssimo enim coémto Co- 
ratiorum ( Corazzi ), nobilium , Cortonensium , 'inuseo privato, complura e celeber- 
rimis,. quamvis mediocris molis, monumentis, quibus et artificium, et lingua 
Etrusca novissimo saeculo illustrata sunt, ‘in Lugdunensem nostram sedem mi- 
graverunt. 

In aeneis simulacris, quae ad 200, et ultra, numerum adsurgunt, eminent’ puer 
et puella mirandi operis, duo heroes, omnes/altitudinis unius pedis et ultra, tum 
gryphi duo minores, candelabra duo, quae partim a COLTELLINO , peculiari Н 
lo, рагиш-а LANZIO, aliüsque viris doctis, sunt illustrata. ; 

In reliquis sunt multae urnae vel lapideae vel fictiles, quae. cum alils viri 
hoc anno comparatis, fere 25 numero, aequant. Inscriptiones. Etruscae plerisque 
aeneis praestantioribus illis monumentis et urnis, sunt. additae.. Supellex Etrusca 
multa et ratissima:- | 

— Tandem. praeter. has aliti че , Graeca et. Romana ples; xui minors 
monumenta , maxima .copia ad museum pervenerunt. i y 

In his silentio praeteriri поп debet egregium equitis Е. В. VAN DEN BOSCH, 
praefecti militiae navalis Belgicae, : donum monumentorum sepulcralium , . juxta 
Tripolim Syrticae inventorum , in quibus, praeter alia plurima , . sunt multae 
ollae sepulcrales vitreae integerrimae, sesquipedali fere altitudine , et urnae plum- 
beae, quorum. monumentorum quantum, sit; а, raritate pretium, unusquisque facile 
intelliget, 1. : 4 i 


a1 


gi еру ENS. 


ЕРТ ` ۰‏ و 


( 


IN- 


TEE 


INGREMEN Tx" 


«aid мозї ANTIQUARIT;‏ بەسەن وة 


qira appernpp “AK E, V. а, Réctóré, 
ie уль Jone \, 3 gua "m 


[iq 2200159 OIHZOOH я ало anno 1828—1820. 


Чан 10 p sitet ollosq йв tai lanal imobsd oP be ardo} alert 
uae hóc ‘anno museo Academico accesserunt incrementa spectant classem Ine 

dicam et Efruscam , sed longe nobilissima pars est Zfegyptiaca. ' i 

- 0P Classis" Indica: 'accepit quátuor jsimulaera lapidea, duo dei'Sivae, et duo 

janitorum templi — intér: RN vp nee yu 'sunt magnitudi- 

Ais humañae, ^ 55 00 | ЖА aha à Eek 

П.) In classi Etrusca praestanti Coratiorum mused, anno superiori coëmto jac- 
cesserunt jam’ reliquae omnes Georgiorum, Volaterranorum у urnáe lapideae,, ficti- 
ese ita ut harum urnarum numerus jam ad бо excurrat.: 

TIL) egypiia classis primum aucta est reliqua parte monumentornm Leselusii 
Brugensis, quorum ultra partem dimidiatam jam anno 1826 accessevat! Sed. praeterea 
in museo nostro repositum 'est museum. Anastasii, consulis mercatorii Sueciae Re- 
gis in urbe Alexandria Aegypti; grandi:pecunia emtum , quod divitiis et digni- 
tate proximum: est. a Drovettiano museo а Кере Sardiniae: emto, et praestantius 
videtur. quam’ Saltianum, emtum а Galliae Rege.:: Quae: copiae: cum 2200; et ul- 
tra, monumenta cujusvis magnitudinis complectantur, intelligitur facile, nos.singu- 
latim omnia persequi: non posse. Ша ес папс ес dehinc perpetuo summaria re- 
rum descriptione:défungemur. : > j leen: әзе ban біпошатт0: 1 

Complectitur museum hoc omnes monumentorum ;:quae- in aliis: museis cómpa- 
rent, classes. Inter majora monumenta sunt sacellum: monolithon e granite, ех 
Aegypto: inferiores; ara; magna , e granite 5; sarcophagi quatuor magni e: granite, 
basanite et lapide calcareo; columnae quadratae: quatuor 5 ; fere integra cella:sepul- 
cralis ; tribus parietibus, ad humanam magnitudinem , et duabus columnis mone: 
, multa etiam: quae enumerari non possunt, +: иьит ш с о 

- Inter monumenta reliqua sepaleralia stelae sunt ocfogznta у in Rp duodecim у 
quinque aut sex pedum altitudine; ita stelarum numerus ad centum cet wiginti ёге = 
vit. Huc referri merentur stelae ligneae pictae; vasaque ех alabastrite, magno nu- 


mero, et insigni piitchritudine ac diversitate formarum, 
E 2 ; Sta- 


6. IANI BAKE ORATIO. 


оз 


Statuae colosseae calcareae duae ; humanae magnitudinis aut paullo infra trede- 
cim; in his una e basanite viridi, (wes e granite, reliquae calcareae; minores , 
pedis, aut] bipedalis magnitudine , complures: inferioris magnitudinis permagnus 
numerus, | 

Papyri scriptae, si omnia fragmenta , et lintea, quoque scripta mumiarum, 
(eiginti quinque fere numero) in censum veniant, sunt centum et triginta ; in 
his undeviginti papyri Graecae, et inter. has, contractus а BÓCKHIO editus; papyri 
rituales funebres ad 4o pedum longitudinem aut paullo infra, quatuor aut quin- 
que; una pedum 57 , magnitudine ex omnibus museis secunda ; eontractus 
scripturae Demoticae , cum adnotatione тоў ypadeiov, sive registro graphico Graeco, 
complures; duae papyri maximi momenti, quarum altera versionem. vocum demo- 
tice scripsarum in literas Graecas continet; altera maximam partem Graece scripta 
est: utraque vero, ut brevi ostendere conabimur , librum ritualem Magicum continet. 

Ita papyrorum numerus ultra centum et quadraginta crevit. 

Pauci etiam lapides atramento scripti inveniuntur: e quibus unus carmen Moisis 
Graece: ( Exod. XV. ) continet, 

Mumiae vZginió quinque praestantissimae et omnis generis et aetatis, in quibus 
sunt duorum, trium, et una quatuor loculorum; etiam una e gente Corneliorum 
Polliorum Thebaica, cum inscriptione Graeca, aetatis : Trajani, virginis, -cujus 
frater in museo est Parisino, reliqui coguati in Britannico, et fortasse Тай- 
rinensi et Berolinensis Па harum numerus aliquantum ultra £riginia crevit, 
Inter mumias animalium irane crocodilus est 8 aut 9 pedum. longi» 
tudine. 97 

Supellectilis omnis generis innumerabilis copia adest. In hac sunt aurea et gemmis 
instructa ornamenta, mundus muliebris et phylacteria prorsus ditissima : instrumenta 
agriculturae et opificiorum variorum, scripturae, musices, ludorum, et arma varia. 

— Denique non obliviscendum est: 

1°.) Singulari fortuna in nostra urbe: fuisse coémta ectypa gypsea ран anagly. 
pharam: columnae: Trajani quae Romae. est. 

29.) Dono wARRINGTONI, consulis mercatorii Britannici apud Tripolitanos, Ве» 
gi nostro oblato , seriem urnarum vitrearum et plumbearum, quae anno superis | 
ore, simili beneficio viri nobilissimi VAN DEN BOSCH, initium sumserat, inlet 
ter locupletatam fuisses ta empri 


с. J. с. REUVENS. 


ots 
2 


JOANNIS VAN VOORST 


ORATIO, 


IN MEMORIAM BENEFICIORUM DEI, IN MUNERE PUBLI- 
CO, CUM ECCLESIASTICO TUM AGADEMICO, DECEM 
LUSTRA FELICITER GESTO, IN SE COLLATORUM. 


HABITA р, XI oc T. MDCCOXXVIII. 


| 
! 


МҮН» ЭБИПӘШҮОЛІ .. a і 

Miramini, Auditorés , quis me impetus moverit , ut hic loci in publicum prodi- 
rem.. Miramini,; hominem septuagenarium huc adscendentem videre a nemi- 
ne rogatum , neque iis.causis, quae nostri ordinis hominibus publice dicen- 
di occasionem praebere solent, adductum. Saepius ego in hoc Auditorio; 
nondum; ut hodie «conspicitur , pulchre: renovato, sed ех hac ipsa tamen 
cathedra , et vetustate; et eorum, qui.antea in illa verba fecerunt, dignitate 
. Suspicienda, ex officio locutus sum. Nunc vero hune occupo locum, sin- 
gulari, quae ad me ipsum attinet, ratione impulsus et incensus. Occupo, 
grati erga Deum Opt. Max. animi publice testificandi causa. Occupo, meae 
quidem infantiae sensu plenus , sed. sine magno tamen tremore; quem prae- 
sentia virorum; in omni scientiarum genere vérsatissimorum , et eloquentiae 
fama cum: maxime: celebrium semper іпешеге solebat. Hunc hodie terro- 
rem), payoremque. nescio quomodo imminuat 'ex pectore loquendi voluntas , 
de aucupiis verborum atque orationis ornamentis, et omnino de legum et 
consuetudinum іп dicendo obsérvantià párum sollicita. À 

Enimvero est mihi hodiernus dies, si-quis unquam alius, singulari modo 
festus; dies ‘est ў: celebrandis sacris semisaecularibus dicatus. Et is vester, 

VIR CLARISSIMI, COLLÉGAE CONJUNCTISSIMI, animusin me benivolus 
et.favor, multos mihi annos, est probátus, ut Vos socios esse velle puta- 
жегип solennitatis, quam grata beneficiorum , quae Providentia divina de- 


А 2 cem 


4 hk таж VOORST 


cem lustrain me contulit , memoria offert et jubet, Imo vere-testes et socii sensus , 
qui animum meum hoc die- perfundit, totoque vultu et sermone conspicitur , 
Vos omnes esse vullis, AUDITORES CUJUSCUNQUE ORDINIS HU MANISSIMI, 
qui una cum amicis, consanguineis et affinibus, hunc actum solennem prae- 
sentia vestra condecorare haud dedignamini. 'Tu inprimis, honoratissime et 
plurimum venerande моовріхк, virorum optime, ab eo inde tempore, 
quum , ante quinquaginta et amplius annos, іп hac Academia familiarissime 
conversabamur, mihi multis nominibus care et summopere dilecte, atque 
arctissimis jamdiu affinitatis vinculis adjuncte; Vos quoque, numquid dubi- 
tem £ disciplinae nostrae vel antea vel adhuc alumni, et quotquot insuper 
huc confluxistis , Academiae cives, hospites, quos sua quemque dignitas , 
ingenium, virtus et doctrina exornant. 2 
Quoties cogito de vitae humanae vicissitudinibus, et variis meae quoque: 
vitae fatis, cogito autem saepe et multum, Providentiae divinae in guber- 
nandis rebus humanis .sapientiam , .et;-imménsam: erga; humanim genis! be- 
nignitatem admiror, et.quo propius ipse.absum abrinstanti| hujus: cursus .exi- 
iu, tanto magis e ге теа esse, judico , saepius procurationis divinàe; quae 
in singulis meae; quoque vitae partibus . regendis gonspicua. fuit vestigia 
eliam atque. etiam reputare. Шо dies; mihi eo:consilio valde memorabilis 
est. , Cum, peregrinatore me comparo , i qui longo:-confeeto:: itinere diversa lo- 
са, ubi. longius vel brevius pro re.nata,moratus sit, «veteres: itineris^ Socios; 
quos ab initio habuerit „ sed- postea. amiserit; novos: Шеп» | 4008 identidem 
acceperit, eos praescrüm,, qui. bonorum et malorum „guae sibi. evenerint , 
participes. fuerint ,. in. mentem. revocat, „де iis,-quae-in- itinere acciderint 
prospera et adversa, et quae. і.е. illis, ansam: dederint;: pec’nony де iis’, 
.quae viderit et. audierit , sedata mente, cogitat yo eorürnque ; quae ipse есегі, 
memoriam recolit. .. Ego. longam. quoque үйае- iter. absolvi. Longum : dico; 
quod mihi: vivendi. tempus ; obtigit. cum. breviore. vulgo. plurium meam vitam 
comparans, quam tamen , tanquam aliquot momentorum. seriem ; ineredibili 
celeritate decucurrisse expertus sum. . In paulo longtore ergo illo curriculo ya- 
riis in locis. commoratus, sum. Magnus eorum est, numerus ;: quibuscum: hic 
"atque illic vixi. . Plerique „eorum. jam diu obierunt. . Pueritiae socius: vix: ali- 
quis, quantum novi, superest, praeter fratrem carissimum (1); juventutis 


NT 
во”. J4 - і A Қ; 298 5 i ; e 


ә TOAD £2°T Fo . 5 
pérpatici: ^" Oculis dbversantur ' imagines plurimoramr sodalium atque: amico- 
rimy identidem e vita sublatorum. Triste desiderium: sui réliquerunt Prae~ 
серіогев, quibus тізів sum, aliique, quibus multa ей magua me debere mihi 
conscius sum. "Bene memini, qaae mihi inprimis fausta et felicia contige~ 
runt, neque oblitus sum' malorum , quorum tamen semper longe: minor fuit 
numerus , quam-bonorum. “ Horum tanta ab ineunte aetate per totam vitam 
fuit copia, tanta varietas, ut, quoties eorum ‘numeros subducere aggrediar, 
confundar et erübescan. - 

. Delphis Batavorum lucem adspexi.' Parentes honestos, probos ас pios mi~ 
hi contigisse, in primis et summis vitae meae beneficiis semper habui. Il- 
lis ut vitam et quidquid біп, ita et hoc me debere grato animo recordor, 
quod ad scientiam rerum cognitu maxime necessariarum et sapientiam vitae 
me; a prima jam adolescentia , adducere omni opera et studio conati sint , et 
summa prudentia et religione mihi viam aperuerint , qua аф honestum vitae: 
genus contendere, et, quod summopere optabant , “ad sacrorum antistitis. muz 
nus progrédi possem, quam votorum. summam , supra id quod sperare ausi 
fuerant, expletam magna cum: voluptate suis ipsi oculis viderunt; 

"Mensis: Octobris die undecimo anni superioris saeculi octavi et septuagesimi 
sacrum munus solenniter auspicatus sum. : Obtigit mihi, quod semper magno 
mihi. honori duxi, provinciam: publici doctoris populi ‘Christiani ejusdemque 
pastoris suscipere ,' et eam adeo vitae et studiorum rationem ingredi , quae pu- 
blicum ‘divinorum librorum’, et sanctissimae iisdem patefactae Religionis inter - 
pretem “ас vindicem decet, cujus universa huc :spectet:doctrina et cura, ne 
quid optimae rei detrahatur; et ut divina ejus vis et salubritas magis magisque 
elucescat, et;ad latissime patentem vitae usum quaquaversum percipiatur. Eo 
igitur die constitutus sum’ Verbi Divini Minister іп pago Gelriae parum noto, 
propo Zutphaniam , (ә) ubi coetui non valde numeroso viginti menses praefui. 
In ejusdem deinde regionis oppido Vada ( 5), bene sito illo et amoeno; eodem 
munere quindecim menses perfunctus sum, Hinc vero evocatus in magis €e- 
lebrem et florentem tunc Zelandiae urbem Ziericzeam , cum: sex Collegis, me 
natu multo majoribus; sexennium. traduxi. : Stationis mutandae occasio non 
defuit, Mihi vero, in hac. tranquilla et et E stadija literatis valde м 
өе paulo diutius morari placuit. ; vira . 
- А2 Elo- 


6 IJ van VOORST 


‘Eloqui non possum , quam jucundi et utiles mihi novem illi, et quod excur- 

_rebat, anni praétervolarint , quos singulis sacri, muneris partibus, in tribus il~ 
lis coetibus, explendis praecipue. dicavi, Quod de annis dixi ‚ ea. praecipue 
ratione transactis , ео spectat , ut intelligatar , me ab illorum verbi divini mi- 

nistrorum consuetudine. discessisse , qui semel. ad hano. dignitatem provecti у 
sibi nihil amplius agendum esse existiment, quam ut tum concionando, tum 

institutione cathechetica, et curis insuper pastoralibus, quas vocant, populo 
satisfaciant. Ego vero sic statui, muneris sacri partes omnino latius patere. 

Profecto non illius solum coetus, cui praefectus sis, rebus inseryiendum est, 

sed unumquemque sacrorum antistitem universae i Religionis. causae, quoad 

possit, pro virili parte prodesse oportet, Utinam omnes, qui praeclariora | 
quáeque. studiose sectantur, sibi semper cavere possent a noxiis illis furibus 

pretiosarüm adeo horarum, quae non raro incautis surripiuntur, nullo aere 

redimendae! Equidem ,. dum ı hoc: munere sedulo | occupatus: eram , intento 

in rem Christianam animo, etiam studiis literarum, praecipue -sacrarum 

debitum tempus dandum esse existimavi. Per totam postea vitam, horum 

annorum recordatus sum , et hodie laete et pie recordor. (4). ` HARON 

Vix annum: octogesimum octayum superioris saeculi ingressus, ad munus 

Professoris vocatus sum. Primum in Franequerana Frisiorum Academia‘, по» 
vem et amplius annos, Theologiae ét Historiae Ecclesiasticae: docendae , пес 
non Concionatoris Academici provinciam sustinui.: Quam maxime me ргае» 
dicavi beatum, qui tunc demum Ordini Doctorum Academicorum admotus 
essem; Uberrimos nunc vitae in studiis literariis, praesertim Ziericzeae; inter 
muneris sacri occupationes , quantam fieri potuisset, actae fructus cum in- 
signi voluptate decerpsi , et tanquam renascens ad novum me vivendi genus, 
florente aetate alacri animo contuli; Quam беуега lege et indefesso labore, 
` complures annos , persecutus eram studiorum rationem , jam ex officio secta- 
ri, et dies noctesque toto pectore in eam inoümbere mihi licuit.. 

Erat ibi mos, ut non a solenniter primum habita oratione primordia da- 
cerentur academica institutionis. Таға tres menses ante dócendo occupatus 
fueram, quam data; Curatortim in Academiam adventa у opportunitate ; pw- 
blice verba facerem, De temporum nostrorum ad promovendam: Religio- 
nis causam opportunitate. (5) In explenda yero Franequerae demandata 

G'A - mi~ 


теб ROA тұр 0. < 8y 


milii ишен ‘Suntinoperé де. Sorte mea gavisus sam,’ Ad stadia таса pro- 
&équetda udirodüni profuit! Bibliothécae Academicae usus, quam prope ao- 
des meas sitam , singulari favore "Curütorum , tanquam meam , quotidie vadi» 
ге et oe adhibere poteram; non illam magna librorum copia praes _ 
аше, Sed exquisitam et, quamdiu. Franequerae essem ; quotannis ai 
Kon et insiguifer locupletatam. “Desiderio meo" sufficiens ‘probatissimoram 
€t mox augebatar discipulorum ` umeris, quibus omni parte pro- 
Pise cóhabar, In quorum ‘numero "Te, darissisie SURINGAR, ab ‘initio 
intef principes füisse, honoris causa’ commemoro, Nosti; quo in Te'ab ед 
tempore sim animo, quem ab anno huius saeculi quinto èt décimo іс: Ісі: 
die in Collegarum ‘numero habere mihi obtigit. Memini,''Te ante ‘octo et 
triginta annos, me praeside publice, omnibus applaudéntibus , defendisse 
Specrmen Observationum ad loca quaedam 'Matthaéi , quod ad excitan- 
da et alenda bonorum: adolescentium studia confeceram. (6) - Memini , Te 
biennio post tuo Marte conscriptam Dissertationem Philologico Exegeti= 
сат De diversis vocum nonnullarum Hebraicarum ас Graecarum signi- 
Jicaiibus in Sacra Scriptura , ad publicam disceptationem proposuisse’, (7) 
et his tanquam honoris gradibus ad cathedram , quae tunc Lingae erat, jam 
anno illius saeculi sexto et nonagesimo adscendisse. Sensim Franequerae 
increscente studiosorum numero, identidem reperiebantur plures, qui Aca- 
demiaé ornamento erant, et deinceps im variis stationibus studiorum lauda- 
biliter institutorum praemia retulerunt. ^ Aderát intet disciplinae nostráe 
aluminós yo ANNES HENRICUS REGENBOGEN, jüvenis ingenii non vulga- 
гі, altiora spirans , aliquot annos post ad'sacrum ministerium , primum apud 
liis coetus, deinde Franequeranum vocatus, neque diu post, me álior$üin 
profecto, in ipsam Academiam, quae ibi adhuc erat, translatus. ТФосепдае 
ilic primum Historiae Ecclesiasticae, dein "Theologiae. quoque ipsi demandata 
erat provincia, postea mutatis temporibus , et mutata interea studiorum ipsius 
via, ab Historia Ecclesiastica ad Universalem transiit, et hujus professionem 
in hac ipsa Academia Leidensi per breve tempus ad vitae finem praeclare 
tüitus est. Aderat quoque conNxrivs БкАмА, qui cum laude- absolutis 
"Theologiae studiis aliquot annos in Zelandia Oraculorum Sacrorum Interpre- 


tem egit sensim vero ad studia Mathematica , Franequerae jam vehementer 
{ ama- 


8 J. чан VOORST, 


amata, dedita opera promovenda conversus, honorifice oblatam. sibi Phi- 

losophiae in Academia Franequerana docendae provinciam. suscepit. Exstin< 

cta vero hac Academia, una cum RE cgNBocro Leidam translatus a peritis ha- 

rum rerum arbitris cathedra Matheseos et Astronomiae omnino dignus judi. 

catus est. Hos vero clarissimos viros, (proh dolor!) mors immatura nobis 
ex improviso eripuit. De utroque Academiae Rectores KEMPERUS еї ŞURIN* 
слвтпив plura retulerunt. (8) Alios quoque meritissimos viros, quos disci- 
plinae Franequeranae alumnos habui, sapientissimum Numen jam, ad. sedes 
beatiores evocavit, caeteris diuturnam et omni parte. felicem vitam , qua rei 
Christianae omni opera et studio honori atque ornamento sint, apprecor. 
Ego omnibus, praesertim erectioribus ingeniis , studiorum adjutorem et co~ 
mitem me continuo praebui, tum scholis in omni rei Theologicae genere ha- 
bendis, tum privatis consiliis et admonitionibus de regia, me judice, stu- 
diorum via diligenter tenenda. Etiam in eorum gratiam, postquam animad- 
verleram , disciplinae illi, quam Theologiam: systematicam, vel et eximie 
Theologiam appellant, non eum, qui par esset, a multis tribui honorem, 
neque justum a studiosis plerisque statui pretium, quum magistratu acade- 
mico abirem , orationem habui et edidi, De injusto Theologiae, ad scholae 
legem diligenter, exactae , coniemiu. (9). Ab. Academiae. Curatoribus 
approbationis et. favoris testimonia multiplicia et honorifica accepi, etiam 
aucto plus semel stipendio. Et omnino omnia mihi novem annos , conatibus 
Ampigris favente. Deo, Franequerae feliciter, cesserant. (то) 

, Nubila vero , (sic sunt res humanae!) inciderunt tempora. . Velut in patria 

nostra еба зіс in Frisia praesertim , sensim intestinis motibus et dis sim 
diis fumestissimis omnia repleta vidimus et confusa. Re desperata populorum 
vicinorum opem imploratam, е{ ео tandem eheu! rem redactam esse novimus, 

ul regiones Belgicae armis Gallorum occuparentur , et sub libertatis restauran- 
dae praetextu imperio peregrino subjicerentar, Ea tum nostra conditio fait, ut 
noyus prorsus rerum. publicarum. ordo introduceretur , nescio quoties mutatus , 

omnis Ше tranquillis literarum studiis summopere infestus. ; Omnia ad incitas 

redacta, In Frisia maxime turbata omnia et terribilia, Munere motis Cura- 

toribus Academiae, eorum, qui tum rerum Frisiacarum gubernacula. tene- 

rent, consiliis et <u Aoritale factum; ебі, ut plures ab Academia Franequerana 

Pro- 


Professores secederent, partim muneribus moti, partim se ab his sponte sua 
‘abdicantes. In posteriorum numero quum. ego quoque esse mallem , quam 
minus ferendis institutis me subjicere, singulari Dei procuratione, quem, totá 
vitá, benignissime ‘mihi prospicientem expertus sum, evenit, ut ab Arnhe- 
-miensibus in Gelria, plane insciis illis rerum, quae in Frisia agebantur, 
"Theologiae ^Professoribus inimica , ut igitur ab Arnhemiensibus, qui 
-me multos annos ante, quum-Ziericzeae essem, humanissime sed fru- 
stra invitaverant, ad ministerium. sacrum in sua urbe .administrandum, 
nunc’ denuo ex improviso vocarer, et gravissimis rationibus impellerer, ad 
hanc accipiendam invitationem, Equidem inexspectato hoc Providentiae in- 
terventu attonitus, поп ім repugnans, dolentibus nunc Frisiis, tempori 
cedendum censui. Neque me -poenituit, |. Ambabus manibus et omnino beni- 
vole et honorifice ab Arnhemiensibus , tanquam in hospitio jucundo amicorum 
-veterum jı exceptus sum. In quo diverticulo mihi valde caro et utili; integrum 
-anhum et amplius , permansi, (11) donec Viri amplissimi , qui tunc tempo- 
тїз res Academiae Ілейапо Batavae laudabiliter curabant; me Leidam voca- 
“rent, ad 4 ntiquitatem Christianam et Historiam Dogmatum , in hac ipsa 
-celebratissima: Academia , in. qua. initium studiorum feceram , docendam. Quo 
~tunc:animo essem з quantopere:Coelestis Sapientiae vias suspicerem, et quam 
-lacte ай: nunquam: intermissa studia Franequerana reverterer, publice testa- 
tus sum ; habita mense Junio anni пові et nonagesimi superioris saeculi ora- 
(tione, De Scriptorum veterum. Christianorum studio prudenter. ас li- 
"beraliter excolendo.:(12) Inter curatores Academiae erat Vir doctrinae 
-ommis calidus fautor et patronus strenuus, HIERONYMUS DE BOSCH, ipse 
‘haud vulgariter | doctus. Hujus inprimis eximii. Viri, cui nescio quomodo 
innotücram benivolentia factum est, ut, quamquam temporum rationes 
-nondum ferrent, ut novi in Academiam vocarentur "Theologiae Professores , 
mihi tamen aeque atque honoratissimis Viris, T= wATERO et RAVIO, 
“sub novis titulis , demandaretur rerum omnium: Facultatis "Theologicae cura. 
“Маш et TE wATERUS et nA V1Us, Suis singuli: meritis excellentissimis cla- 
‚тї, tunc поп amplius dicebantur Theologiae : Professores , sed Ше Historiae 
-Ecclesiasticae , hic Poéseos.et Oratoriae Sacrae Professor. In me paulo 
post, peculiari. Curatorum decreto -conferebatur insuper professio Hxegeseos 
B Novi 


$o Uva NOORST 


Novi Testamenti. Neque. іп ео ssabstitit horum Virorum liberalitas. + Nam 

ех Facultate Philosophiae ét Literarum creatus Academiae Rector, antequam 

‘ex more magistratui ‘Academicum “deponerem:, Reipublicae: rebus: sensim 

in mitiorem pagiétt conversis; novum accepi diploma, quo ad. professiohem 

Antiquitatis Christianae, Historiae Dogmatum:et Exegeseos Nove Tes- 

tamenti ipsa Theologiae professio accederet, quam ea ipsa opportanitate 

habendae orationis Rectorális; eodem: die aggressus ‘sum, postquam «dixis- 

sem De Joanne Augusio Ernestio, optimo, post Hugonem. Grotium, 
duce et magistro interpretum Novi Foederis. (15) Non ego solus. tunc 
in Ordinem "Theologorum receptus sum, ut cum Collegis res Facultatis. Thed- 

logitae pübliee curare mihi-licerct ; sed 'Curatorüm: aequitate: effectum est, 
‘ut in suüm quoque ‘loci revocaretur вов ветив; vir clarissimus, |. Resti- 
‘tutos eodem circiter tempore ab iisdem esse nostis, in suum singulos, “Ог- 
dinem, viros celeberrimos , PS srELIUM, к тотем et LUZACIUM. Qua- 
тап reritin memoriam dunt recolo, dicere (поп ‘possum ,. quómodo, cogitan- 
do hoc rerum ad fata mea pertinentium cursu, collatorum Dei іп me bene- 
ficiorum sensu afficiar. Equidem sane non alio consilio harum. reram even- 
tum commemorare volui-, quam. ut ‘hoc die. Vos, AUDITORES HUMANISSI 
wr, in societatem adducerem reverentiae , qua immensam Providentiae divi- 

nae sapientiam ‘ét benignitatem, in vitae meae. regendo cursu, cum admira- 
tione adoro. Utique tne vivente et docente multa acciderunt, ad erigenda et 

excitanda literarum stadia minus- apposita. “Magnae illae, quas dixi , rerum 
conversiones , et ortae inde turbae поп potuerunt. non ; praesertim Theologiae 

studio et Ordini Theologorum , noxiae videri et exitiosae. ‘Deo vero, a cu- 

jus nutu omnia pendent, 'benivole sua auctoritate interveniente, et suae ipsius 

' Religionis 'causae' sapientissime . prospiciente , prohibitum est, ne quid еа de- 
trimenti caperet. Suus ergo, etiam difficillimis temporibus, Religioni con - 

stitit et intactus mansit honos, Impediri non potuit ; quominus Theologicae 

quoque disciplinae publica. auctoritate traderentur. Non defuerunt, qui iis 
operam darent, et ad sacrum munus praeparari vellent. Acerbissimis tem- 

poribus magis auctüs quam ‘imminutus ést numerus Theologiae studiosorum; 

Non laeta certe erant tempora , quum. in publicum: prodirent disciplinae-nos- 

trac alumni soRcERUS. et AwERsrFOORDTIUS; Uterque, proh dolor! 

in 


ORO VT мб, 1 1k] 


ін flore aetatis exstinctus. "Neque meliorá alios ante’ alliciebant ; qui іп prin- + 
ciptm’ discipulorum? nostrorum "Leidensiüm loco. numerati sunt, et adhuc 
meto" sud numerantur j^ мово м inteligo.et sodales, atque his, sir 
miks, sua singulos laude: spectabiles: Insignis est numerus: óraculorum dir 
vinorum Interpretam , qai^ex schola/Collegarum ‘et: niea, turbulentis. illis 
annis , prodierunt; tune Academiae nostrae, nunc. Ecclesiae. ornamenta. Te- 
stor Vos , coetus Dordrdceni, Нарапі; Amstelodamenses,; Roterodamenses, 
alii in шна Regionibus ^Belgicis j' qui де facundis et- doctis, ех nostra, 
etiam schola profectis, Verbi -Divini Ministris gloriari soletis, Vos quoque, 
cives Leidenses, quibus inter eximios illos , пов omnes "magno pretio. har 
bétis, Sacrorum Antistites, non minus. cari. eem caeteri aunt : ei, quie 
nostra antea schola prodicratitis їйїр ! 

Наес dum refero , animo obversatur cumulus, quem prosperis vitae meae 
partibus. attulit, ut totius Europae , ita et Regionum: Belgiearum liberatio 
а servittitis jugo, quod sub finem inprimis: durissimum. fuit et; intolerabile, 
attulit 'àdventus sospitatoris nostri ) Celsissimi Principis Arausiaci , tan- 
quam de coeló deyocati et nobis redditi, ad res Belgii. instaurandas. Quod 
quale, et quantum, et quam late patens fuerit beneficium , nostis omnes. 
Vos inprimis, qui anno hujus saeculi decimo. tertio, et ante socii eratis 
multiplicium et dirissimorum malorum‘, quae multos annos perpessi sumus y 
et postea socii evasistis felicitatis, cujus cum restituta. libertate nos omnes, 
‚ imo omnes Belgas 8008, participes. reddidit ¢urnseumus, Rex Augustis- 

simus. Quot et quanta ab Optimo hoc Principe іп nos, omnes et universam 
Academiam ‘beneficia redundarunt! Non solum multiplicia pristini temporis 
resarcita sunt vulnera, sed innumera accesserunt omnis generis bona. Tan- 
quam in novum orbem nos videmus. translatos.. Cum admiratione conspi- 
cimus varli generis thesauros et Musea, quibus immensa Regis munificentia 
nostram praecipue Academiam ditavit. Undequaque elucet literas et scien- 
tias adjuvandi , illustrandi et amplificandi.cura ; omnibusque et singulis suc- | 
currendi et benefaciendi studium. Pro. cujus talis. et. tanti Academiae Fau- 
teris , imo: communis omnium bonorum et, literarum amantium , ac, totius 
Patride Patris , salute. hoc die sincera facio vota,. Deum precor, ut multos 


— talem riohis conservet. m Talem Regem; quam. diutissime sal- 
£oim2559A. a "i HBO , vum 


19 IL van TITVOGORST 


yum esse jubeat, cum Regia Conjuge et universa Regia Domo! Utinam 
mulla unquam Regis tempora redeant adversa! Omnia ipsi ex votis. et Suz: 
per vota humana. succedant , in uberrimum Patriae emolumentum! Salvos. 
sub tali Rege Deus nobis conservet: Viros perillustres, Academiae Curato- 
res, quibus res academica omni, parte саға et desiderata est! Quibus ego. 
quoque quam plurima debeo. O me felicem, cui contingat, ea, qua sum 
aetate, sub tutela talis Regis et talium Curatorum ‚ impenso Dei in me. fayo- 
re, a molestiis senectutis liberum, sine sollicitudine quiete. vivere! Haec. 
dum cogito , et felicitatis fastigium commemoro, quod Leidae attingere mihi. 
obtigit, exsultat oratio , Providentiae divinae contemplatrix, quae uniyersum. 
vitae meae cursum ita direxit, ut Шо tempore, jam difficili, jam vero ор-: 
portuno, ША vid et Ша vitae ratione, quam antea. tenueram , ad cathedram. 
Leidensem adductus sim, eamque. non sine fructu tot annos sustinuerim! 
Sub finem anni quinti et decimi et paulo. post nonnulla ad ше pertinentia. 
acciderunt, de quibus ante ne per somnium quidem cogitaveram. Anno Һл-- 
jus saeculi octavo iterum creatus Academiae Rector; quum ех more hoc mu~ 
nere Academico abirem , ultima vice, ut tunc res erant, et ego certo statue-- 
bam, habueram orationem, De populari Religionis Christianae discipli- 
na, ex legitimae Sacrorum Librorum. interpretationis fonte praecipue 
haurienda. (14) “Sed ессе ; cum adventu Regis, novo rerum Academica-. 
rum ordine constituto, evenit, ut mihi post x EFER uM: ex noya lege or-. 
dine primo, anno sexto et decimo: denuo magistratus Academicus a Rege no~: 
stro injungeretur, et natali Academiae sequentis anni die mihi, hoc munus. 
deponenti , a temporum rationibus suppeditaretur argumentum orationis ; 
De commodis atque emolumentis, quae e singulari Principum Eu~: 
ropaeorum , in Religione Christiana his temporibus profitenda, con- 
sensu sperare et augurari liceat. (15) Accessitaliud haud minus inopina-. 
tum, Ex Lege Regia, deordinandis rebus Academicis , Professoribus Theologiae: 
imposita erat provincia Concionaterum  Academicorum ‚ per vices а. singulis: 
implenda. In quas adeo partes ego quoque іп hac Academia veni, et sex an= 
nos, prout potui, ad usus propositós, una.cum.facundioribus. Collegis , ех- 
plevi. His vero finitis, approbante Rege; ab hac/muneris parte me abdicavi у 
successorem nactus Collegam , facultatis oratoriae laude celeberrimum.,) Prae = 
cesserat Regis perhonorificum:‘mihi decretum, quo Bibliothecae Academicae: 
prae- 


ОВА ТІ О; as 


praefectus sum , quod uni ex Theologiae Professoribus obtigerat ғатрватсо 
sPANHEMIO. Jam aliquot annos ex voluntate Curatorum , vacante loco Bi- 
bliothecarii, rerum huc pertinentium curam in me susceperam. Nimirum, 
me Rectore accidit, ut aedificium, libris et Codicibus MSS. custodiendis de- 
stinatum , renovaretur. Jam ex voluntate Regis, novo ordine ponendi et omni- 
no melius digerendi erant libri, pro magna parte in acervum magis conge- 
sti, quam ad communem , maxime Professorum , usum accommodati. Non 
exigua pars librorum plerisque incognita, et vix ullius erat usus. Voluit Rex 
ut universa , ad commodum omnium Academiae civium usum, magis apta 
. redderetur Bibliotheca. Novus ex omnibus Bibliothecae partibus construen- 
dus. et. disponendus erat Catalogus, et alia multa huc pertinentia, ex votis et 
consiliis Curatorum, erant curanda. Quae гез universa meae praecipue cu- 
rae ab Illustribus rerum Academicarum Moderatoribus erat commissa. Ego, 
subsidiis desideratis ‘gen plane destitutus, et rei Academicae succurrere 
cupiens , manum operi\admovi, et catalogus omnium librorum Alphabeticus 
partim mea opera , partim ab aliis, me rem universam moderante , quoad ejus 
tum бегі poterat, confectus est, ad quod magni laboris opus exsequendum , 
operam à MEINARDO TYDEMANNO, Viro clarissimo, multos annos- novo 
librorum et MSS, parando et instruendo catalogo insumtam, mea laude 
omnino majorem, quam plurimum profuisse, grato in immortalia hujus 
spectatissimi Viri merita animo refero. Ego vero, cum hac re іп commu- 
nes usus agenda a negotiis grayioribus avocari nollem, petii a Rege tanti 
operis perficiendi socium et adjutorem , virum doctum: et peritum, et ad 
rem. persequendam multo magis, quam alii, qui opem tulerant qualemeun- 
que, omni parte idoneum. Cui petitioni Rex benivole satisfecit. Non pla- 
cuit ei, ut ab opera suscepta ipse desisterem. Sed honorifico decreto desi- 
deratum mihi adjunxit adjutorem. operis, злсовом cerxzrrux, doctrinae 
copia et elegantia praestantem Virum, cui, in hoc sociato labore quantum 
Academia debeat, equidem justis laudibus efferre; non possum.  Gratulor 
Tibi, eruditissime овві,т, approbationem Regis et Curatorum , nec поп 
accessionem tum honoris tum etiam majoris , insignibus tuis meritis omni- 
по debiti, stipendii. Gaudeo quoque de adjuncto Tibi aeque ac mihi late 


patentis operis socio BERGMANNO, in literis versatissimo Viro, cui ut, in 
BS ЕШ рас 


СІ 


14 j ‘Fas VoORST 


hac ,re ا‎ d omnia idl suceedant, “ faüsla билей incid e - 
spera, ex animo opto. — | 

Dtxi de iis, quae mihi, presertim ab ес 'айпо, “410 rti айе 
Academici munus auspicatus sum , ad hunc usque Фет, praeter omnem реті 
et exspectationem , inprimis felicia contigerunt. Quot jam ab eo inde témpore 
anni cffluxerunt! Omnes illi et singuli Жерен divinis , quorum summa tan- 
tum capita attigi , in me copiose collatis insigniti; et vero ii potissimum an- 
ni, quos Leidae vivere mihi datum ‘est. Leidae longe maximam vitae par- 
tem. transegi.. Ex voto mihi plerumque hic omnia cesserunt. Vixi in Socie- 
tate Collegarum , omni artium et scientiarum genere expolitorum , quorum 
benivolentiam quotidie expertus ват, numerosa discipulorum corona eorum 
que semper amore gaudens. . Vixi cum familia, sorte mea contentus. бе: 
mel tantum . acerba , imo. acerbissima calamitas domestica me et meos affli- 
xit, et vehementer contristavit : ad quam tamen, ut oportebat , perferens 
dam, Religionis numquam satis praedicando ЛУЫ) adjutus et confirma2 
tus sum, Et hanc ipsam dilectissimae filiae natu majoris jacturam , admo- 
dum. gravem illam et summopere dolorificam , caeterorum, quos saperstites 
Dei benignitas nobis reliquit, liberorum prosperitate et honorifica а ғ 
ne, divinum Numen. immensum in modum compensavit. 

Numerum eorum , quae mihi Leidae praesertim felicia acciderunt , recen- 
sere longum sit. Ego annos illos, quae inter Vos publice vixi, quia ege- 
rim, quo.animo, qua opera, quo studio et quo fructu egerim , qua via et 
ratione Academiae, cum agendo , tum docendo, vel et nonnunquam scri- 
bendo, inservire conatus sim, exponere non libet. (16). Malim , quidquid 
agere potui et studui, sancte et pie, grato in Deum animo, Ый ай һипс 
omnis boni auctorem referre, et summam ejus ` in me patefactam benignita- 
tem summis, qua possim , laudibus praedicare. Ad епт refero, ut agendi 
animum, viresque. et. opportunitatem , ita et omnes adhibiti laboris succes’ 
sus, et quidquid optatorum. ejus. fructuum in bonas literás et rem Christia- 
nam. provenerit....Deum. oro, ut „etiam, me mortuo 4 „sparsa , pro ео quod 
vires valerent , institutionis meae semina “hon omni fructu careant. © “Vestra, 
in docenda Theologia. Collegae clarissimi , Vestra magis fama | quam mea ; et 


Vestris magis curis et vigiliis, quam meis , ‘increscat et longe se láteque dif- 
fun- 


ARATA | 15 


fundat. verae eruditionis et germanae religionis amor, una cum literarum 
omnium humaniorum €t artium liberalium flore. et decore! 
и! Dies, diem docet. : Quae nos hodie agimus, et nobis videmur bene et pri- 
denter, agere ,. alii ‚ qui nobis succedunt , proferunt , emendant et perficiunt. 
Nolim tamen hac cogitatione . in. illud de rebus meis judicium deduci, ut me 
pudeat. vel saltem, poeniteat ante pro viribus. actorum omnium, ас бі tam 
amultos-.annos. frustra. vixisse ,. multaque . agendo. nihil. bene egisse , et omni- 
no-oleum et operam perdidisse existimandus essem. .. Profecto non omnis an- 
te, a. nobis insumtus inutilis est labor, quem ab aliis perfici videas ct emendari. 
Semper in, laude ponitur, si quis aliis ad scientiam veri et recti prodesse co- 
netur, .Est vero aliorum antiqua tenere et vindicare , et novas simul plura 
«t/meliora.discendi vias aperire, aliorum easdem prudenter ingredi; aliorum 
est fundamenta jacere, quibus posteriori. aetati datam est novam aedificium 
superstruere, Non еа certe unica laus est, ut ab antiquis discedas , et tan? 
iquam noyus homo поуа solum detegas et proferas, Mihi quidem ea semper 
longe major visa est, ut nequaquam opineris te solum sapere, sed ut ab an~ 
-tecessoribus peritis et sapientibus omnis aeyi, qui certe. non frustra vixerunt, 
| bene dicta et facta. tantum non omnia in numerato habeas, et ad plures 
transferas, et his identidem nova addas et magis probanda , nusquam sub- 
. Sistens ,..sed..sensim sentimque ulterius progrediens, et ad altiora et maxima 
PONEN dense 
; Equidem saepe,in hanc cogitationem revertor , t quo diutius vivere mihi 
„mihi per Dei gratiam. obtingit, tanto plus et tanto: serius hoc animadvertere 
soleo, ariem. longam , vitam vero.breyem esse, . De hac brevitate certus , 
nihil unquam magis odiosum habui, quam otiari, et in acquisitis acquiesce- 
re, mecum. quotidie reputans ; tanto diutius nos vivere et breve vivendi tem- 
-pus prolongare , quanto magis tempori parcamus ‚ et brevissimum illud viven- 
sdi. tempus sapienter in rationes nostras referamus. Me quidem de temporis 
emendi necessitate continuo admonuit numerus ingens, et singulis fere annis 
adauctus e vita sublatorum aequalium , affinium , amicorum, et, in publico, 
seum Ecclesiastico tum. Academico , munere Collegarum. | Quos Vadae, Zie- 
(Ficzeae , Arnhemiae et Franequerae habui Collegas , ante me tantum non omnes 
obierunt. Unus superest Vir clarissimus so ANNES. GUILIELMUS DE CRANE, 
) : Pro- 


16 J. yaw VOORST 


Professor Franequeranus, necnon Vir plurimum reverendus ,s0ANNES COR- 
NELIUS воот, quo Arnhemiae breve tempus , іп sacro munere, Collega usus 
sum. Hunc Vestrum , Viri clarissimi , Ordinem circumspiciens , quot capita mihi 
cara desidero! Desidero superstites adhac, quum Leidam veni, Praeceptores, Ar~ 
GIDIUM GILLISSEN €f DIONYSIUM VAN DE WYNPERSSE. Desidero omnes 
paene Professores , me natu majores ; in Facultate Theologica’ BOERSIUM et TE 
WATERUM; in Literaria, praeter wvNrERssIUM, longe plures у omnes illos 
mihi desideratissimos Collégas , xu ZACIUM, KLUITIUM, WYTTENBACHIUM, 
MEINARDUM TYDEMANNUM Ct TOLLIUM; іп Facultate Juridica itidem: ae- 
stumatissimos Viros, PESTELIUM, YOORDAM, KEESSELIUM, HAGEMAN- 
мом; in Medica Viros haud minus celebres, spUARDUM SANDIFORTIUM 
OOSTERDYKIUM, PARADYSIUM, nec ПОП vPEUM et KRAUSIUM. Ne alios 
memorem, qui per brevissimum tempus inter nos versati sunt, eheu! de- 
sidero quoque nAVrUM! BRUGMANsIUM! KEM PERU m! ‘quales viros! quam 
insignia Academiae lumina et ornamenta! Desidero quoque, proh dolor! 
BORGERUM! Desidero вкскявосісм! KAMA x! ‘Quibus omnibus me | 
in vivis superstitem fore, equidem haud suspicari ausus fueram. 'O intermi- 
natam Dei in me gratiam , quam toto pectore publice celebro! 

Contigit mihi, qui juvenili aetate infirma fuissem valetudine , ad ulteriores; 
quam qui vulgo sunt, vitae terminos progredi! Deo clementissimo placuit , 
exitiali ilo, etiam Collegis nonnullis, anni septimi hujus saeculi die, singu- 
lari Providentia periculo vitae praesentissimo ereptum , et ante biennium ex 
aegrotatione ad res agendas reversum, metam extraordinariam non solum 
attingere, sed transgredi! Contigit, hoc ipso die publice verba facere, et 
beneficia divina in me collata publice debitis laudibus efferre ! 
^ Novi equidem , admodum breve mihi vivendi tempus superesse. ^ Unus tan- 
tum inter Vos, optimi Collegae, superest me senior. Gratulor ex animo Ti- 
bi, cl. ро pur, vegetam admodum senectutem , et optima quaeque, in diu- 
tissimum tempus prolonganda, voveo. Neque valde multi inter Vos sunt, 
quibuscum , licet aetate minoribus , tamen per longum tempus vixi іп Ordine 
Senatorum, "Tecum inprimis, clarissime smaLLENBURGc, Vir integerrime, 
quem jam Franequerae Collegam accepi; Vobiscum etiam , quos Leidae in- 
° super inveni, extra ordinem dignis muneribus ornatos; Viri suis singuli me» 


ritis clarissimi, SPEYERT VAN DER EYK ct SIEGENBEEK, codem, quo 
ego, 


17 

ego, anno in numerum Senatorum adoptati. | Senescentem Vobis : singulis 
aetatem incolumem opto, et omni parte tranquillam et placidam. Te inpri- 
mis honoris causa, hac opportunitate, propter muneris connubia compello , 
honoratissime PArwr, quem longo tempore, in studiis ad Theologos no- 
stros cum maxime pertinentibus , Collegam habui aestumatissimum. Jam 
ante me hic adfueras, me adventante Rei Publicae causa absens, post. in 
Academiam reversus, cui insigni jam ante ornameuto fueras, et quae inde 
a tempore reditus quantum Tibi debeat, quantum humaniores omnes еі за: 
crae praesertim debeant literae, uno ore praedicamus omnes. Magno mihi 
hoc die gaudio est, Te provecta, qua et Tu es, aetate omni parte florentem 
et celebratissimum salutare posse. Et id tanto lubentius me facere publice 
declaro , quo magis mihi persuadeam, tuae, vir humanissime, amicitiae 
tuaeque bonae de studiis meis in academicam Juventutem opinioni multum 
me debere aestimationis, qua Leidae mihi semper frui licuit. Benignissi- 
mus Deus Tibi Tuisque in longos annos omnia in dies magis magisque for- 
tunata esse jubeat et vere felicia! 

Ego vero, ut ad me redeam , -probe novi, quo longius cum talibus Viris , ^ 
quos Collegas habui, et adhuc habeo, vivendi mihi concessam est tempus, 
tanto plus me in discendo proficere, et tanto magis rei academicae prodesse 
oportuisse, 

Deum testor, hoc mihi per totam vitam sancte propositum fuisse, пе tem - 
pus auro carius perderem aut dissiparem. Aegre fortasse nonnulli tulerunt ni- 
miam subinde, ipsis judicibus, temporis parsimoniam , cui intentus esse so- 
lerem. Ego vero supra exposui, quid de temporis pretio jamdiu statuerim , 
videlicet cogitationi de artis longitudine et brevitate vitae assuetus. Quantum 
est, quod nescimus! In quavis scientia quis quaeso desiderata omnia se edi = 
dicisse sibi persuadeat? A longe tempore mihi visum est, ab affirmandi teme- 
ritate abstinendum esse. Summopere gaudeo, cum a docendi officio sim li- 
ber, tanto majorem mihi concedi opportunitatem progrediendi in discendo, 
dicli son oxrzs memori, 


- 


ВКА TIT. 


Гурдсх» dust modi dduoxépevees (17) 


^; In principe mihi disciplinarum Philosophi innumera superesse scio, ulte- 
uwos) Qi Ti ri- 


13 : ION AR oe ST 


fius ‘indaganda ; in ea praesertim ejus parte, quam sock ATES e coeloin ter- 
ram deduxisse быш, ea nempe , quam c ceno vitae ducem dixit, et quam 
e Patribus Ecclesiae oA NNES CHRYSOSTOMUS tantifaciebat, ut, quum de 
"Sapientia et virtite verba faceret, fecit autem frequentissime, passim eximie 
voce Philosophiae aflinibusque vocabulis uteretur. (18). Neque ille, Phi- 
losophiae illius adj utricem et magistram optimam , Religionem ab ea sejungere 
solebat , "cujus praesidio nemo ad res suas attentus, et de futuris aeque ac 
praesentibus cogitans, adrectum philosophiae usum carere potest. Quale et 
quantum еі hana generi de coelo traditum donum , in praecipuis veri gau- 
dii fontibus numerandum! Е Sacris libris Ei ille sapientiae stabilis 
derivandus est fons. Ex perenni hac scaturigine nunquam satis disci ро- 
test. Nullus studii horum Scriptorum recte intelligendorum , nullus studii 
praeceptorum vitae bene regendae finis est. Haec animadyertenti tan- 
tum abest, üt senectus sit onus, cujus maxime cupiendus sit finis, ut po- 
tius diuturnior sit optanda. Nondum dixi de scientiis, quae quam maxi- | 
me prosunt, ad sanctissima illa afflatus divini monumenta justo pretio statuen- 
da, et ad usus praestantissimos , futurae aeque post mortem vitae ac praesen- 
tis, adhibenda, in quibus quo quis nostri ordinis homo magis exercitatus sit, 
tanto plus adjumenti, ad universum eorum argumentum penitius cognoscen- 
dum et ad omnem vitae usum accommodandum, adferre soleant. Eae profecto 
omnes continuo uberrimam et late patentem discendi praebent materiam. 
Longum mihi fuit discendi, et subsidiis ad discendum obviis utendi tempus, 
sed pauca me didicisse fateor; еа certe perpauca sunt, quae dicere ausim 
me jam sátis scire, Jucunda admodum mihi est adolescentiae recordatio , ad 
quam saepe reverti soleo; dulcis memoria ejus temporis, quum discere coe- 
pi, et vero Praeceptorum, quibus in discendi principio usus sum ducibus. 
Tua inprimis jucunda mihi est memoria, doctissime noocrvEENI! А Те, 
vitae et studiorum duce nunquam obliviscendo,. discere coepi. Tu ante 
sexaginta circiter annos discendi viam mihi primus monstrasti, ab hoc initio 
ductam, Labore improbo omnia vinci. (1g) Та exemplo поп minus do¬ 
cuisti ‚ quam disciplina , ad -optima et, praeclara.quaeque sectanda calcar ad- 
movisti acerrimum, Est adhuc ante oculos tua, Vir gravissime, imago; 
quam quotiés mihi propono, late patentium tuorum іп literas, praecipue 
"Graecas, meritorum et beneficiorum multiplicium , mihi quoque collatorum ; 
me- 


O RC A Тур 0, 19 


memoriam grata mente recolo , nec solum immensae tuae eruditionis, et іп. 
defessae in studiis persequendis constantiae , sed et summi candoris et mik 
nime fucatae pietatis ; magna cum voluptate animo obversatur memoria, Nez 
que mente excidit memoria praestantium virorum, qui in Academia Lug- 
duno Batava , ad monsiratam a. tali magistro studiorum "viam fideliter 
tenendam: ,° auctores mihi et duces. fuerunt.. E disciplina nooczvrewr: 
me humanissime susceperunt DAVIDES RUHNKENIUS et LUDOVICUS 
QASPARUS YALCKENARIUS, quales et quanti Viri , nunquam satis lauda- 
ti! a quibus.si non didicerim , quod a magistris tam accurate et omnino ex- 
cellentis: doctrinae disci poterat, non languidioribus proficiendi studiis et co- 
natibus,” sed ingenii mei tarditati tribuendum est. Disciplinae, quae ac- 
cesserat, WYwPzRssrANAE, mihi grata quoque admodum in hunc usque 
diem: ‘est memoria! ‘Quantopere еат а longo tempore: admiratus sim , Та 
nosti; clarissime Collega ; qui in disciplinae et famae paternae societatem ve- 
neras. Doleo, "Те valetudinis infirmitate jam: aliquot annos. impeditum esse, 
quominus in: inclioato opere progredi potueris. Beatam Tibi jam convale- 
scenti; ab. opere quietem sincere, opto. et a Deo: precor;' Mihi in scholam 
wwPERSSrI Palris, sapienüssimi viri, ventitanti. nova erant et inaudita 
omnia, Is vero, ut ipse Vir erat acutissimi ingenii, ita nostra discipulorum 
ingenia acüere et excitare solebat, ad inquirendum et 'judicandum. verum, 
Non recentiora -tantum: Philosophemata. nobis-accurate' exponebat, sed in 
scholas quoque veterum: praestantiorum ,. quos magni faceret, nos introduce- 
bat, Ego ex illorum , et omni Philosophiae ; studio hune praecipue fructum 
tuli, ut;inteliigerem у а vanitate. plurimorum :philosophantium mihi” caver 
dum, ей omnino" parce: et non nisi prudenter: philosophandum i esse, 
quae mihi postea. cautio in Theologiae studio magno Usui fuit. Ad illud 
progressus, primum adii. scholam soAxxNIs;xAcomr SCHULTENSIZ, США 
paucis comparandi Viri jl cujus multiplex, et exquisita doctrina ,' quam semper 
suspexi, mihi multis modis valde profuit. . Is me ad fontes Hebraicos deduxit, 
et ішегіога mihi^nionumentorum Orientalium penetralia: aperuit, et ad: haec 
studia ita allexit et accendit, ut multos annos quam maxime іп deliciis es- 
sent, (20) Ab'eodem/ et Collegis , variae et uberrimae doctrinae Viris, а4”Гһео- 
lógianv adductus; borum ómnium disciplinam diligenter in meas partes adhibui; 
зза С 2 De 


20 J. ¥ avT MOD BRS Т 


De diversis et magnis eorum in me meritis alibi me dicere memini. In qui- 
bus hoc nón fuit infimum , quod eorum opera inprimis lectu digni mihi in- 
notuerint libri, veteres aeque ac recentiores, et in his exteri aeque ac no- 
strates, ex quorum assiduo et prudenti usu plurimum іп me. emolumenti 
redundavit. + Multo magis utilis mihi eyasit ipsius Codicis Sacri, tam He- 
braei quam. Graeci, quotidiana et identidem repetita lectio, de. cujus : mo- 
mento, ordine modoque universo admonere solebat scuvrTENsIUS. 

Gratus, solenni hoc die, Vestris omnium manibus consecratur. discipuli 
non indocilis animus. Consecro quoque manibus Collegarum , quibuscum 
in docendi partes veneram, ad beatiores jam sedes translatis, quorum con- 
sortium mihi.non uno nomine jucundum et utile fait! Nec minus Vestrum ; 
Optimi. Collegae, in quorum societate mihi adhuc vivere conceditur. Cum 
magna. vos. veneratione. compello, nec minus grato in Vos omnes. animo; 
Quid Vobis referam pro humanitatis et amicitiae tot documentis, quibus me 
semper prosecuti estis? Quid referam pro praestitis mihi omni tempore offi- 
ciis, et hodie cum maxime mihi habito honore? Laeto Vos omnes animo 
adspicio salvos , bene valentes, vegetos; maxime seniores. Omnipotens Deus 
Vos omnes et singulos , in emolumentum Academiae, cujus ornamenta estis 
et columina, quam diutissime conservet! Gratulor Academiae ab aliquot 
annis insigniter auctum talium Doctorum publicorum numerum! Gratulor 
Ordini Senatorum tot Viros cujuscunque eruditionis laude celebres identidem 
adjunctos ; etiam Ordini "Theologorum, in quorum numero etiam Vos, ami- 
cissimi Viri, VAN HENGEL et ківт, ex hoc loco, me Collegas salutare pos- 
se, pergratum est, et nihil quidem gratius mihi accidere potuit, quam quod 
Tu, Hes GELI, roganti mihi а Rege datus sis successor. 

Gratulor Vobis, Theologiae studiosi, tales quatuor viros , suis singulos lau- 
dibus inclarescentes , quibus omnibus benignissimum Numen impense faveat! 
Tibi praesertim , optime cr Amrssr, cui denuo inflictum vulnus acerbissimum 
dolemus omnes , dolet Academia Lugduno Batava haud minus, quam Gro- 
ningana! Dolet omnis eruditus Orbis. Et Tu animo sis fortis, Dei et Reli- 
gionis Christi vi fretus! | Vobis omnibus, Academiae Cives , gratulor magnam ; 
quae vobis in hac Academia magis magisque suppeditatur, opportunitatem 
discendi ab exemplo , et multiplici institutione tot celebrium Virorum, dequi- 

bus 


oR & Т.К. О; 21 


bus Pallas Batava gloriari potest. Equidem sortem meam admodum felicem 
praedicare solitus sum, cui contingeret in consortio vivere talium Virorum, 
a quibus tantum disci possit. Mihi vero discendi tempus ad finem vergit. 
Vestrum, ornatissimi Juvenes , Vestrum, Commilitones , est discendi tempus. 
Et Vos ad discendum huc,venistis. „Non deérunt fructus ; non deérunt hono- 
res, Vivite felices, mei memores, et me, ut facitis, amate! 

Quod reliquum est, pianuncupo vota; ut Academiae Lugduno Batavae , bo- 
narum mentium altrici , incolumitatem , increscens identidem decus et gloriae 
perpetuitatem Deus Optimus Maximus largiatur! Cui pro omnibus tota vitá 
in me indignum collatis benéficiis , et hujus tanti beneficii accessione, quod 
hunc diem mihi concelebrore lioüerit , ‘sit laus; honos et gloria! 


DIX Ik 


C3 А Na 


. 


| xi GO юа 

Aa pag. 4. (1) Optimum Fratrem , 9. €. VAN. VO ORT y plurimum veneran- 
dn Doctrinaé Divinae Interpretem, Amstelodamensem з. ejusdemque vindicem, me- 
ritissimum , virium imbecillitate praepeditum fuisse, quominus festo ipsi valde de- 
siderato interesset , maximopere doleo. 

Pag. 5. (2) Hall. PIRE 

Ibidem. (5) Wageningen. ЖШ 

Pag, 6. (4) Quum Ziericzeae essem, а. 1785, periculum virium facere coepi, 
me conferendo ad tractandum argumentum quaestionis ab IJInstituti T'eyleriani 
T'heologici Moderatoribus propositae, Пе Scepticismi insania et asserendi te- 
meritate in causa Religionis, пес non de media. via hanc inter atque illam tea 
nenda. Styli Latini exercendi gratia, Latine potius, quam Belgice , hane Disputa- 
tionem conscripseram. Exstat vero, ex recepta Instituti consuetudine , in Linguam 
Belgicam conversa, in Operibus Instituti Teyleriani Theologici, Т. VIL. p. 
229 —550. Anno sequenti fundata Societate Hagana, cui proposita esset de- 
fensio Religionis Christianae , avide arripui opportunitatem pro sanctissima hac causa 
concertandi, et a Moderatoribus Societatis probata et praemio coronata est opera, 
quam impenderam conficiendae Commentationi, De arctissimo nexu doctrinarum 
Religionis Christianae, quae eximie Theoreticae dici solent, cum Bracticis , 
et illarum quoque uberrimo usu, et vi quam maxime salutari ad recte et beate 
vivendum. Primum locum occupat inter Commentationes Societatis, a. 1787. 
Scripsi paulo póst, et ad vulgandum, inter opera Societatis, si non displiceret , 
misi Specimen Animadversionem De Authentia et Integritate Euangelii Mat- 
thaei, nec non de authentia loci ejusdem libri, Сар» XXXVI. 19. Exstat in Opp. 
Soc. а. 1738. 

Ibidem. (5) Franequerae, a. 1788. 

Pag. 7. (6) lbid. editum , a. 1790. 

lbid. (7) a 1792. 


) РЕ: 


AN NO T ACT I ©. 25 


‘Pag. 8. (8) CI. KEMPER in Orat De aetatis nostrae fatis, exemplo gen- 
tibus, ac praesertim Belgis, nunquam negligendo , in Annal. Acad. Lugduno- 
Batavae a. 1015--1816. p. 141, 147. Clar. SURINGAR, Orat. De variis 
quae rei Christianae obortae sunt, calamitatibus у in illius commodum atque sa- 
lutem, divina moderante Providentia, conversis, p. 17--22. et 54, 35. Annals 
a. 1826--1827. 

Ibid. (9) Prodiit Franequerae , | a. 1701. 

Ibid. (10) Franequerae quoque ,' a. 1792, conscripsi Disputationem, De poenis 
divinis, Reperitur inter Commentationes Societ. Haganae a. 1795. editas, 1796. 

Pag. 9. (11) Exsistebat Arnhemiae, et, nifallor, etiamnum exsistit Societas Li- 
teras humaniores et disciplinas Physicas amantium Virorum. In horum collegio, cui 
et ego nomen dederam , neotiosus sólum auditor vel spectator viderer, praelegi a me 
confectam Commentationem , De obviis in scriptis Veterum indiciis notitiarum 
rei dAstronomicae, cum Observationibus recentioris aetatis diligenter conferen- 
darum. Confeci quoque, dum Arnhemiae essem , Dissertationem De regia JESU 
CHRISTI dignitate et imperio universali. Edita est Amstelodami а, 1799. De 
scriptionis et editionis consilio monui ih Praefatione. 

Ibid. (12) Prodiit eo ipso anno Lugduni Batavorum. 

"Pag. 10. (15) Lugduni Batavorum, a. 1804. 

Pag. 12. (14) Ibid. a. 1809. 

Ibid. © (15) Ibid. “1817. et in “Annal. Academiae Lugduno Batavae, a 
1816--181;. Exemplum Foederis, quod Imperatores Austriae et Киѕѕіае сат Rege 
Borussiae inierunt, et cui plerique "Principes Europaei, in his quoque Rex noster, 
nomina subscripserunt K aliaque ad qur DINE pertinentia, continent subjectae 
Annotationes. 

Pag. 14 (16) Verbo tantum hic noto, me, ad usum discipulorum, brevem 
Compendii Theologici desciiptionem antea saepe mutata subinde forma, dictatam, 
hic loci, sub titulo Ordinis ejus et Argumenti, in lucem produxisse a. 1808. 
Editio secunda prodiit а, 1814. Tertia a. 1827. Ad amicam quoque inter Commi- 
litones disceptationem , edidi Annotationes in Loca selecta Novi Foederis, a. 1810, 
1811. 1812. et Animadversiones de usu verborum cum praepositionibus compo- 
sitorum in Novo Testamento , a. 1818, 1821. Publicam, me praeside, defen- 
sionem laudabiliter. sustinuerunt J. AMERSFOORDT, D. КҮКЕ, J. HERDE R- 
SCHEE, С. VAN DER LEEUW, et 7. B. Н. BRUINIER. 
| Adscriptus socius variarum Societatum , subinde publice verba feci, et scripti- 
unculas inde enatas in lucem emisi, In editarum numero non fuit oratiuncula , 
'quam ante aliquot annos ,'in publico conventu Societatis Literarum Belgicarum 

Lei- 


24 А. МТО А Ty AOTT y0, 


Leidensis , habui De meritorum HUGONIS GRO TII //егагіогит earietate ,-ей 


singulorum magnitudine aestimanda. et dijudicanda. Nuper vero consilium cepi | 


ejusdem non multum mutatae. lectionem repetendi in conventu Classis Tertiae 
Instituti Regii, et paulo post, adjectis Annotationibus nonnullis , qualecunque 
opusculum subjeci judicio Classis „id ad edendum inter Opera Societatis desiderantis. 

Pag.17. (17) Exstat 20. M EURSII liber, quem inscripsit SOLON, Hafniae , 
а. 1652. ubi cap. XXIX hujus sapientissimi Viri Dicta, Praeclariora congessit , 
et de ejusdem senectute docte egit cap. XXX. Miror, eum versum, cujus haec, 
quam attuli, pars est, non attigisses Memoraverat PLUTARCHUS in Fita So- 
lonis , Opp. ed. а. 1620. T. I. p. 96. Etiam plus semel PLATO ejus meminit , ex 
quo CICERO summam dicti repetiisse videtur in Catone. Majori, » сар. 7 үп. 

Pag. 18. (18) De frequenti in ejus scriptis, hoc sensu, usu vocum Фолософіа, 
Филдсофоз, Pidocodely afliniumque, nonnulla monui in Annotatione ad JOANNIS 
cHRYSOSTOMI Selecta, brevi, si Deo placiturum sit, in lucem proferenda. . 

Ibid. (19) Vir egregius, cui VIRGILIANU M illud passim in ore erat , mirifi- 
ce quoque delectabatur, saepe recitando versu Poétae veteris, quem EPICHAR- 
мо tribut XENOPHON, Memorabilium Lib. IL. cap. I.. á 

Тау тдушу runic july тутж v dyad’ cl бегі. 

Pag. 19. (20) Antequam Academiae valedicerem, scripseram Dissertationem 
Philologicam, De Correctione Masorethica, qua particula negans in ajen- 
tem, et contra, mutatur. De que specimine juvenili hortante et approbante s CHUL- 
TENSIO, edito a. 1770, omnino benivole eodem anno judicavit optimi Praece- 
ptoris dignissimus Filius et postea Successor, HENRICUS ALBERTUS. 5 ся UL- 
TENSIUS, Amstelodamensis tunc Professor, in Bibliotheca Critica, a WY т- 
TENBACHIO, Viro clarissimo eodem fere tempore edi coepta , P. Ш, р. 129--151. 
Mihi, maturiore aetate, praestita mea in argumento Critici. generis opera minus 
placuit, et de emendata Critices V. T. tractandae via, et aucta in dies supellectile 
Critica valde gravisus sum. Brevi post absolutam dissertationem ad me pervenit 
Editionis V. T. KENNICOTTIA NAE Tomus І et.deinde etiam T. II. et inno- 
tuerunt de hoc opere judicia virorum doctorum, i in quibus summam mihi volup- 
tatem attulit elegantissima et omni parte eximia peritissimi arbitri; H. А. SCH U L~ 
TEN SII censura operis КЕМ NI CO TTI ANI, et hac opportunitate praemissa dis- 
putatio De Cri£ces Veteris Testamenti tractandae ratione cum Pristina tum 
hodierna , in Bibliothecae Criticae P. I. Aliquot annos post de incredibili hac re- 
rum cónyersione eandem fere sententiam dixit саг, S C H R OE D.E nU S, in habita 
.Groningae a. 1787. Oratione, De Critica Veteris Testamenti э quam, consentien- 
te Auctore, edidit cl. E. scHELDIUS, a. 1792. in Opusc. De Ratione. Studis. 
P. Ш.Еш sensim omnes hujus studii amantes consenserunt, 


©з 


` 


PETRI JOSEPHI LEMOINE, 


EX‘LEODIO IN PROVINCIA LEODIENSI; 


PHILOSOPHIAE ET LITERARUM УНШ 
CANDIDATI, 


COMMENTATIO 


QUA RESPONDETUR AD 


QUAESTIONEM.A CLARISSIMO PHILOSOPHIAE THEORETICAE ET 
LITERARUM HUMANIORUM ORDINE IN ACADEMIA LUGDUNO. 
‚ BATAVA A. MDCCCXXVIII POSITAM: 


» lta explicentur diversae Adsensus formae, quae dicuntur Scientia, 
» Fides, Opinio, ut inquiratur primum in cujusque naturam, ra- 
ә» tionem e£ potestatem ; deinde, quare certa collocanda sit stabilis- 
ә que fiducia in Rationis humanae auctoritate , denique, quam late 
ә pateat haec Rationis auctoritas cum constitutiva, tum normativa, ”’ 


QUAE PRAEMIUM REPORTAVIT D. ix MENSIS FEBRUARII 
A. MDCCCXXIX, 


- 
EA 
AST, 

DR 
Mt 


“ie 1 


hU ids 773 жайын 


PROO E M I U M. 


VIRI ERUDITISsIMI! 


[лде ab ео tempore, quo primum in philosophiae studiis tabernacula vitae collo- 
care aggressus sum, critica schola maxime ad suam me rapuit disciplinam. Ех 
omnibus vero eis, quae ab illius scholae principibus agitari solent, quaestionibus » 
nulla mihi major, nulla magnificentior, nulla denique dignior quam acutissimi viri 
pertractandam. susciperent reperiri posse visa est, quam illa in qua haec versabitur 
scriptio. In illa enim de firmissimis universae. philosophiae ponendis fundamentis 
agitur, plurimos insuper constat antiquiorum errores ab eadem aut neglecta prorsus 
aut perperam, tractata ortos esse, recentiorem vero philosophiam eidem rectius so- 
lutae suam debere praestantiam; itaque ad. vestram hanc quaestionem, statim ac a 
vobis positam legi , non sine ardore quodam juvenili respondere constitui; ter ta- 
men a labore suscepto inchoatoque difficultate rei deterritus, destiti; ego quippe 
philosophiae tirunculus opus aggrediebar quod non nisi ab hominibus in rebus phi- 
losophicis versatissimis bene perfici posse intelligebam , nec poteram non animo re- 
putare me ad vestram respondere quaestionem , qui tum scriptis tum praelectionibus 
veterem illam elegantiam ac vere Ciceronianam puritatem tuemini, Mihi scilicet cum 
eis maxime philosophis erat negotium , qui ut Borgeri nostri verbis шаг, in horrido 
et lutulento dicendi genere se jactarunt. Мох vero cognovi aliter fere accidere non 
potuisse; in rebus quippe inusitatis verbis inauditis uti oportuit. Quis igitur sum- 
mos reprehendat viros, qui plurima nova dicentes, plurimis quoque novis usi sunt 
verbis? Nova itaque verba ipso philosophiae progressu introducta timidius evitare 
velle putidum credidi, pressumque quoddam scribendi genus, quod a scholae bar- 
bariae multis forsitan non longe abesse videbitur, interdum sequendum putavi, ne 

А 2 ver- 


4 PROOEMIU М. 


verborum elegantiae nimium indulgenti res ipsae mihi ut juveni e manibus elaberen- 
tur. Sed quorsus haec? .... judicium penes vos est. 

Antequam vero ad rem ipsam accedam, quaedam de ratione quam in hac dispu- 
tatione secutus sum praefari liceat. Sic autem a vobis posita est, Literatissimi 
Viri, quaestio, ut ipsa afferat scriptionis hujus partitionem. Tenebo igitur eum 
disserendi cursum quem ipsi monstrayistis , eritque commentatio haec in duo capita 
distributa. 

In priori capite diversas Adsensus formas quaenam et quales sint exponam, pri- 
mumque proposita propria sententia, diversas tum veterum tum recentiorum philo- 
sophorum de Scientiae , Fidei, Оо natura, ralione ac potestate sententias 
addita brevi earum dijudicatione subjiciam , qe majorem scilicet scientiae speciem 
expositio ipsa prae se ferat, quoque magis , qui ad propriam peryenerim sententiam , 
in aperto fiat, 

“Іп altero vero capite quaenam sit et qualis : quam late denique pateat Rationis 
auctoritas, inquiram, Primum Logica duce statuam in universum veram cognitio- 
hem nos ac scientiam assequi posse; post Metaphysica docebit juxta intelligibilem 
sensibilemque mundum humanae patere menti; evincere denique conabor cognitio- 
nem sensualem etsi nullo intellectus rationisque conatu ad verae scientiae dignita- 
tem ac potestatem evehi potest, continuo tamen propius ad illam accedere posse, 
intellectualem vero ac multo magis adhuc a pura ratione profectam cognitionem ad 
summam omni ex parte perfectae scientiae praestantiam perduci posse, quo per se 
sequetur « Certam collocandam esse stabilemque fiduciam іп rationis humanae 
auctoritate. ” 

Haec de instituti mei ratione, quam magis adhuc ipsa disputatio explicabit. 


COM- 


СОММЕМТАТІО 


QUAESTIONEM LITERARIAM. 


Qc Фет pos: р, 


Prima haec quaestionis propositae pars, etsi primo aspectu facilior esse videatur, 
non paucas tamen, imo graves, si rem proprius ac penitius consideres, offert difi- 
cultates. Equidem historia Philosophiae tum antiquae tum recentioris edoctus multam 
esse de scientiae, fidei opinionisque natura, ratione ac potestate philosophorum inter 
se dissensionem magnamque concertationem , omnia prius philosophorum tum veterum 
tum recentiorum hisce de rebus placita accuratius recensere, inter se conferre, 
‘unum alterius оре confutare, unius defectum per alterum explere, ac certo denique 
‘ponderare judicio quid in illis verum , quid falsum videretur esse, constitui, quam 
propriam de tanta re opinionem sisterem probaremque. Cum autem rerum copia 
plus justo urgerer, primum ео animum intendi ut praecipuas duntaxat seligerem 
opiniones quibus maxime incumberem. taque apud veteres diligentius Aristotelis 
et Zenonis doctrinas sum scrutatus; inter philosophos vero qui seriore aevo florue- 
runt, Philonis Judaei et Augustini placita, apud recentiores denique Kantianam , Ja- 
‚ cobinam et Schellingianam disciplinas majori cura tractandas esse existimavi, Tot 
jam diversis sententiis ad pauca capita redactis, causam tanti dissensus explorare non 
arduus fuit labor , causa autem reperta verum a falso rectius et faciliori opere discer- 
mere, meam denique sententiam securius aperire poteram; nec quisquam, ut mihi 
videtur quidem, modo rem non segniter tractet, doctrinam de scientia, fide et opi- 
nione cum metaphysicis placitis arctissime esse conjunctam, ab horumque stupenda 
prorsus diversitate tantam de illis rebus ortam esse dissensionem, inficias ibit, Sic 
fidem practicam Kantii genuit metaphysicum de vi ac potestate rationis in rebus ad 
‘speculationem pertinentibus praejudicium ; item opinio quaedam anticipata de ratio- 
nis humanae imbecillitate suam Philoni et Augustino de fide doctrinam veluti sug- 
gessit ; sic obscurus quidam sensus, quem fere mysticismum diceres, Eschenmajeria- 


A3 nae 


6 р. І. LEMOINE, 


nae fidei originem dedit. Ego vero experientia edoctus , ab omni metaphysico dog- 
mate omnique antieipata opinione immunis , initiis ac progressu rationis humanae 
quam potui diligentissime perspectis, facultatum autem nostrarum ac diversarum 
cognitionis nostrae specierum natura accuratius investigata, comparatis denique , ut 
jam supra dictum est, diversis opinionibus inter se, aliisque per alias refutatis pro- 
priam elicui sententiam, quam, vobis etsi probatum iri nullo pacto confidere possim , 
diligentiae tamen meae specimen vos accepturos esse spero; sicque primi capitis 
materie praeparata, hanc in scribendo rationem sequendam esse putavi, 

Expositis primum pro modulo nostro diversarum adsensionis formarum , scientiae, 
fidei opinionisque natura, ratione ac potestate, explicationem non vanam scientiae 
speciem prae se ferentem a nobis optimo jure exspectari ratus in ejusmodi imprimis 
quaestione quae prorsus ad criticam philosophiam pertinet , diversas diversorum 
philosophorum tum veterum, tum recentiorum recensitas subjicere sententias cum 
brevi earumdem dijudicatione non abs re esse judicavi, ea maxime mente, ut, qui 
ad meam de diversis adsensus formis doctrinam pervenerim, in aperto fieret, 

Jam vero tempus est ut materiam aggrediamur. ae М 

Recte igitur Stoici illi veri videndi. cupiditatem. homini innatam esse perspexerunt. 
Mens humana enim continuo ad verum tendit, enititur, nec falsum nisi sub spécie 
veri amplecti potest. Ita vero a natura comparatum est, ‘ut nihil apud nos veritas 
valeat, nisi vi quadam munita ac confirmata sit, quam nemo mortalium effugere 
queat, nec quidquam. pro vero tenere possimus , nisi ista vi aliquo modo moveamur. 
Vis ista apud philosophos certitudo appellari solet; ille vero, qui. eadem motus , 
aliquid pro vero tenet, adsentiri dicitur, quod optime notat vox germanica: das 
Jür wehr halten., Diu autem attentum rerum scrutatorem latere nequit, non idem 
omni in re veritatis esse pondus, non eamdem auctoritatem , utpote cujus vis certis 
in quibusdam rationibus, quae varii sunt generis, ommis est posita. Si quis enim 
quo sint in loco generis humani cognitiones quaenam | et qualis. earumdem vis sit et 
auctoritas attentius consideret, facile perspicit nonnullas notiones ita compositas esse 
ut singulis et universis probatae sint; longe plures vero singulorum duntaxat tenere 
mentes, nec pauciores, quamvis non, omni ratione destitutas , tamen, nee singulis 
nec universis probatas esse , пес nisi (absit verbo invidia) veluti ‘quodam fiduciario 
jure proponi permittique; quae sane res formam adsensus triplicem jam indicare vi- 
detur. Cum autem in re ad scientiam pertinente empirica ratio minus valeat , i Кап- 
tianam deductionem sequi satius habeo: ,, Adsensio, sic disputat ille (1), aut certa 
est, aut incerta; illa rationibus quae menti humanae satisfaciant, hae vero secus 


est superstructa, Adsensio certa autem duplex est, prout ejusmodi sit, ut omnium 
sub- 


(12 Vide Karts Logik, Einlcitung. IX, р. 95 — 99» 


COMMENTATIO лр QUAESTIONEM LITERARIAM. 7 


subigat ас moderetur mentes, aut apud singulos tantum valeat; prior scientia , pos» 
terior fides dicitur. Denique si ea detur adsensio, quae nec apud omnes, nec apud 
ann valeat, opinionem dicam, ” 

Homo qualis е naturae manu hasce in terras emittitur , in absoluta rerum ignoratio- 
пе adeoque in absoluto dubio versatur, nec affirmare quidpiam , nec negare potest. 

Primo animi impetu modos omnes quibus res quaedam considerari possit, com- 
plectitur, sed nondum e dubio emergere potest, іп quo demersus jacet ; : postquam 
diu circumspectavit, ac tandem eam nactus est rationem qua de re sibi objecta hoc 
potius quam aliud ferre judicium potest, tum primum aliquid etsi vacillans adhuc 
proferre audet; absolutum quidem est sublatum , sed non omne dubium ; compertum 
quidem Habet hanc de re judicandi rationem humanae menti non repugnare, imo re- 
liquis rem considerandi oppositis modis rationi ‘niagis satisfacere; nondum vero per- 
suasum habet Шаш esse veram ; probabilem: habet rei cognitionem, non certam ; non 
multum igitur, sed tamen aliquid jam profecit. Ante nésciebat utrum res sibi pro- 
posita intra cognitionis humanae terminos contineretur , utrum cum ratione consen= 
tiret nec пе; quisnam inter infinite multos unam eandemque rem considerandi modos 
magis naturae rei congruat; hi j jam nunc nodi sunt soluti з jam non est quod scepti- 
cismo cedatur locus, uno verbo opinatur homo. Plura tamen adhuc perficienda те- 
stant ; ; nec sistere gradum homo potest nisi ea saltem ratione motus, quae ipsi plene 
satisfaciat, rem pro vera habeat; ‘illum ‘nactus firma jam. tenetur persuasione, jam 
non dubitat, jam sententiam suam de re proferre, suisque dicta rationibus confirmare 
audet; laetus que verum se tenere profitetur; attamen si reluctanti поп cedat, пес 
cedit ipsi reluctans ; ipse igitur de re persuasum habet, sed aliis persuadere nequit; 
surdis inania canit, si forte quis illius assentiatur dictis, aut credulus acquiescit, aut 
ea duntaxat mente ut rem ulterius ac certo thagis ponderet judicio ҙ fidem igitur has 
bet, nec plura. Mox vero studio nobis a natura insito cogitata nostra cum aliis com- 
municandi, sensaque nostra et ipsis infundendi, longius progredi cogimur donec tan- 
dem eo pervenerimus ut non modo nos , sed et reliqui omnes non assentiri non possint , 
ut jam nulli dubio sit locus, pateat veritas integra, error omnis arceatur. Scientia 
igitur sola (hi enim quos modo enumeratos proposui characteres, nonnisi in eamdem 
quadrare possunt) scientia sola omni numero absoluta cognitio est 3 éjüs enim necessario 
naturae est ut summa gaudeat perspicuitate , summo declaretur ordine, summa verita- 
te vigeat, omni denique ex capite objecto suo respondeat, ut scholae utamur termino. 

Scientia autem bipartito dividi potest. im ‘omni numero absolutam, et in minus 
perfectam scientiam. Haec inductione et analogia nititar, a particulari. ad univer- 
sale regreditur, nec in absolutam unquam "converti potérit scientiam nisi infinitum 
experientiae” campum totum omnique ex parte pétfüstratéfis у quo eniti homini natura 


non dedit; illa contra ab absolutis rerum prineipiis progreditur ,. omnisque in se 
con- 


8 р Р. ] J L E M O IN E, 


consistit ; eadeni ad perfectüm ‘absoluteque verum. systema ( concessa scilicet. princi- 
piorum veritate nec non deductionis rectitudine) natura sua ducit; minus contra. 
perfecta scientia theorias tantum profert; attamen meminerit hómo se continuo pro- 
pius ad absolutam rei cognitionem accedere posse, nec unquam a praeclaro suo co- 
natu ac vere liberali studio desistere debere ; sin autem spe. sua frustretur, postquam 
diu et multum inutili labore sudavit, solatio sit Шад, quod crebro sermone. usur- 
pare juvat: ( i , | i 


y 


» Dans un noble projet on tombe noblement. ” 


Fides ex auctoritate enasci potest; scientia contra omnem horret auctoritatem 5 sic 
pueri parentibus credunt , magistris discipuli ; universarum. gentium aliqua in re соп- 
sensus fidem quidem , nequaquam vero scientiam per se solus procreare posset. 

Scientia e ratione profecta. propria vi viget ut ratio; scientia nihil non explicat ^ 
omnem rei. materiem. ac perfectisimo quidem ordine instructam | comprehendit , 
scientia vera nonnisi uniusmodi est, id est nonnisi absolutis rerum rationibus est su- 
perstructa; fides vero multiformis non secus ac opinio; sic fidem habemus sensibus 
nostris et necessario quidem , habemus et alienis certis. sub quibusdam. conditionibus : 
habere etiam possumus. tum practicae tum theoreticae rationi si id practicae vel 
theoreticae necessitates postulent. Нас de re clar. Denzinger in Institut. Logic, 
$. 1060, sequentia habet: « Mihi videtur, fidem moralem utique ad cognitionem 
« ducere posse, eamque semper probandam esse tamdiu, quamdiu rationibus theo- 
« reticis contrarium probare nequeamus. Inde vero nondum sequi videtur, ea de 
« quibus fide morali constet , talia esse debere, ut rationibus theoreticis confirmari 
u nequeant. Immo si fides moralis nos doceat, esse aliquam veritatem activae: facul- 
« tatis. causa necessario admittendam, profundius examen rei instituendum est, ut. 
« eadem theoretice probari possit. Ita fides moralis. considerata duplicis utilitatis 
«est.. Namque primo sequelas multas e perverso rationis in theoria usu provenien- 
« tes arcet ; secundo sublimiorum vestigationum ansam dat, immo philosophorum 
«'conaminibus continuitatem largitur atque impedit, quominus consilio frustrati ab 
« inceptis desistant. Me vera loqui, experientia probat. Namque quousque philoso- 
« phorum erroribus delati essemus , nisi fides moralis errorum sequelis continuo re- 
« Stitisset ? "' i 4 

Nulla perfecta scientia est quin cognoscamus quibus e fontibus sit hausta, quibus 
mediis adquisita, et qui. ad omnem. aliam. quae. dari possit ejusdem rei cognitionem 
sese habeat, quo facilius vera a falsis, perfectiora a minus perfectis distinguantur. 
Opinio autem et fides, etsi sine ratione nec sine conscientia viae, qua ad easdem per- 
venerimus, esse possint, tanta tamen non postulant : etenim. consistet opinio recta 


si admissa rem dijudicandi ratio omni alia proposita ratione rationi magis. satisfaciat s 
fie 


COMMENTA TIO Ар QUAESTIONEM LITERARIAM. | 9 


fides, viget si даа, ratione nobis constet illam еңбе veram; scientia vero postulat ut 
aliter rem. considerare omni ex. capite. repugnet. :` Scientia a ratione, vine ab intel- 
lectu, fides a sensu. imprimis- originem ducit.: т tu 

Cognitio. sensualis non ultra fidem fere progreditur, nec nisi minus теа scien- 
tiae vim assequi potest; cognitio . intellectualis: ‘yerae: scientiae vim consequi potest, 
saepe etiam tamen, non ultra opinionem ascendit 5. cognitio rationalis vero' natura sua 
ай absolutam scientiam usque evehitur.: 1919 the j 

In philosophia autem opinioni qua tali nullus omnino locus esse — үнү fidei 
nullus ; scientia: sola’ viro;philosopho digna. Ne quis tamen inde: colligat. me opinio- 
nem nnllam habere, nullam ;habere. fidem ; defendo contra jam ех eo probandam 
esse opinionem, quod statum dubii ‘absoluti tollat „ viamque sic ad magis certa sternat; 
пес, parum ad. perscraütanda naturae phaenomena veritatemque detegendam conferat ; 
non semel enim novarum , observationum ansam dare potest, praeterea observatis in- 
ter se conjungendis atque ad unam rationem referendis inservit; fides vero maxime 
landanda, quod. primus. verae certitudinis:sit gradus , assensio firmior, necnon scien- 
tiae. sit longo licet intervallo proxima tamen; per fidem denique,non minimam. cogni- 
tionum, nostrarum materiei. partem. consequimur. T T 

‘Hacc protulisse sufficiat: de Scientiae natura, ratione ac potestate ; 3 ‘properemus jam 
ex] proposito | nostro ad historicam eam expositionem de qua supra diximus. , Prodeant 
igitur primum Graeci illi, ut omnis. doctrinae ас germanae eruditionis , ita et. Philo- 
sophiae verae parentes purissimique 1 fonte, |... i НИ 
) ‘Eleatae primi de Scientia et Opinione disseruere ; illa, s sic Ганну res паз i in se 
sint (và. трд; dandetay ) 5 haec vero quid secundum speciem sint (тй 7025 May) docet ; 
scientia absolutam. rerum profert cognitionem, opinio vero probabilem. duntaxat gi- 
gnere potest ; illius fons una. ratio ; hujus vero sensus. Eleatis tamen objici, potest 
ipsos. verbo tantum istam admisisse distinctionem; . Deo quippe soli scientiam, ho- 
minibus autem nil praeter opinionem unam concessisse constat. ША 

~ Plato Atheniensis Xenophanis Colophonii , nec non Parmenidis vestigia premens 
paulo longius progressus est. Scientia , sic. dicebat , necessario. yera, docet , opinio 
vero nón omni errore caret, nec nisi ea quae apparent tantum. capit ; :scientia circa 
rerum essentiam versatur, opinio contra circa earumdem generationem ; 3 зсіерца evi- 
dentia ac veritate conjunctis conficitur. ; opinio sola. in evidentia consistit (1). 
‘Scientia intelligibilia (re хта) tantum „complectitur , ea scilicet , quae sola ratione 
comprehendi possunt , ac nulli sunt obnoxia. dubio; quae semper sunt, non oriun- 
tur ; opinio contra visibilia (фата) сари, quae ыш ы scilicet subjecta sunt, quae 
"óriuntur , “поп autem sunt, Id autem praecipue laudi Platoni tribuendum est quod 

Dia d Р ЖАСА ргі- 
(12 Ch Sextus Empiricus ady. mathem, Pe 164—165. Genevae 1621. А i 


10 MAINA КЕЗ/ФЛЕЛМ DOTA N BY | 99 


jrinms de fide disputaverit, etsi perperam ad opinionem referendam putaverit. 
« Apokea ойуу віє ait, бттер тд трдтероу, туу uly тротуу wolpas, rfi REACT Зеутіз 
paw 95, Davora” трітуу 8, wists xol “кас FERRY.“ RN Evvaietbore pte D теў; 
Збир Evvecmcporepa $' xila y одист" хай ооу Шіу, тер yeyérty * vdyow "Uy wep одй ~ 
хай фу ті ойтау трд yevectvy VOOM т) доҒау, ітістиййу тр% тістіну ЕЛТІРІ тр 
Kx&ciày | (a J. Omissis Kenocrate, qui cognitionem a ratione ‘profectam adeoque 
absolute certam, firmam ac MPH seientiae nómine ornayit, cognitionem vero раға 
tim ad sensum; partim ad rationem referendam opinionem appellavit. (2), пес non 
Epicuro; qui sensum omnis: séientiae fontem , opinionem vero intellectus ésse' deni 
suit (5), confestim ad Aristotelem properare placet qui longe plura éà in ге de qua 
scribimus perfecit; acutius ‘enim’ scientiae, opinionis fideique maturam perspexit у 
diligentius quid inter eas differret declaravit; primüsque, quod sane тарї ést шо- 
menti , indicasse videtur , ab opinione , à fide ad seiéntiam usque progredi licere: cu- 
jus vei ratio in eo est posita quod psychologicas ét dialecticas res penitius саен 
Stagyrites sit pesserdtatüs; Itaque Aristotelis de diversis Adscnsus formis мубта 
aceuratius enarrare operae pretium nobis esse videtur. "Aristoteles igitur duplicem 
rerum habebat judicem, sensibilium quidem: sensum , шейге vero Ванев: TET 


üm in- 
telligentiam. Phantasiam autem,  €ogitàtionem IN T ‘scientiam ét opini 


ópinio- 
nem sequentibus definit; « Phantasia oritut ех sensis affectione ‘quadatn ; x proa 
innixa mens sponte agehs phantasma quoddam ' genefale proferti “quae ҚЫ ыза 
cogitatio appellatur, quatenus in mente formatur у | intelligentia Vero quendo, jam 
‘experreeta айы Ex cogitatione et intelligentia oritur notio sive singulariam 3 visovum 
congeries et ad universale quidpiam redactió , in'quà ‘consistit scientia у "quae 1 accu- 
Tata est et perfecta, nee labi potest; opinto ЖҮ, ака; cum anima cesserit phan- 
tasiae ех sehsu ingérteratae , et viso assehsa faerit (4%” т” и жин 


&  hitelligere et еше mon est idem ; Sentia O бебі ud opposita ; ; > selentia 


quae opinamür, fidem habens; fides ‘post’ sé tatit” зена опеш, cR та- 
' tionem; ех Tàtioné vero. scientia Вава ; recta intell geha prudentiam , z, scient 
Чаш et ронем veram ебайен (B); T iir oo « "ns ie j 

"Hae quidem e psychologia desilinpsiese sit salis; pauca ‘etiam e dialectica Bruckero- 
duce proferainus 7 : « Scire esse’ Antelligete ` quid res ‘sit, et quae ej $ sit causa ; de~ 
monstrationem ésse syllogismui scientiam айбат, et hane derivari. a causis уе 


ris А рй, “ininediatis , notiotibus ; B scientiam 1 non dari ni nisi rei necessariae 5 > ‚ deton- 
" 1 T 
Cpe виа- . 


йез ыла manus ano: виот, "ии 
i К i ( 


| ы leo e1ubrion Тэ ET i 


i 


7008) Vide Plato de Кер. 1, 7. p. 273. Plat, opp. t, 5, Lipsiae 1819. 
(а) Vide Sext, Emp, adv. math, p, 165 — 166. (3) Ibid, р, 175—178» - dcr 
(4) Ibid. p. 178 — 180, 1901 DAVONI „ФМ 5%») UNTRA, HE айа Б> з. р, paw 43 C1 


COMMENTATIO av QUAESTIONEM LITERARIAM. зї 


swationem fieri e cenclusionibus aeternae. желімін ; nullam scientiam иын a 
sensibus oriri, quia in singularibus- versentur, ? 

Zeno, ut mihi videtur quidem, proxime omnium, , quos hue nsque. recensuimns, 
attigit punetum з ар enim nemo fidem gb, opinione distinctam, habuerat ; ante vi- 
derat nemo seientiam inter gt opinionem medium . tenere fidem, quod ille saltem su~ 
spicatus est in eo tamen peccavit quod opinationem omnem, veluti rationis prorsus 
alienam. а sapientia removerit, Quam nostram sequens e Tullio excitatus locus idem- 
que altero SextiEmpirici loco. confirmatus sententiam fulciet satis: « Zeno , inquit (1) 
impulsionem oblatam extrinsecus Qextaciay appellabat, nos esum appellemus licet, — 
Sed ad baec quae visa sunt, et quasi accepta sensibus, assensionem adjungit animo- 
yum, quam esse vult. in nobis positam е) voluntariam... Visis non omnibus adjunge- 
hat fidem, sed iis solum quae propriam quamdam: haberent declarationem earum. rer 
ұша quae viderentur (2 ) 5 id autem. visum , cum ipsum per se cerneretur, compre- 
hensibile (ұатдАуттоу), sed. cum acceptum jam, et approbatum esset, comprehen- 
sionem appellabat ( Qavrácia каталйттіки). Quod. autem erat. Иа sensu. comprehen - 
sum, Ut ratione convelli ion. posset, sciextiam, sin aliter, igsczeptiazm nominabat, 
е5. qua existeret etiam opinio, quae esset imbecilla ,.et cum. falso incognitoque com- 
munis. Sed inter scientiam et inscientiam comprehensionem illam , quam dixi, eol- 
locabat;:eamique;neque in rectis, neque in pravis numerabat, sed soli credendum 
esse dicebat. E quo sensibusjetiam fidem tribuebat, quod, ut supra dixi, compre- 
hensio facta sensibus et vera esse illi, et fidelis, videbatur; non quod omnia, quae 
essent. in-ze4 comprehenderet 5..sed. -quia nihil, quod. cadere, іп eam. posset., relinque- 
zet, quodque natura quasi normam scientiae et principium. sni dedisset, unde postea 
notiones rerum in animis imprimerentur e quibus non. principia solum , sed. latiores 
«qnaedam ad rationem: inveniendam. via repexirentur,, Errorem autem, et temerita- 
tem, et ignorantiam , et opinationem , et suspicionem, et uno. nomine omnia, quae 
essent aliena firmae et constantis assensionis, a virtute sapientiaqne removebat,”’ 

Locus Sexti Empirici quem supra, dixi sequens est:.« Stoici dicunt tria esse inter 
se conjugata, scientiam , opinionem ,.et.quae est in eorum confinio collocata , com- - 
prehenaionem з scientiam quidem esse firmam. ac stabilem. et immutabilem a ratione 
comprehensionem з opinionem yero imbecillam et falsam assensionem ; comprehensio- 
nem denique, quae inter utramque intercedit, quae est etiam assensio phantasiae 
seu) visionis —ÁÁ€ Couple dana autem phantasia, ex eorum senten- 

) t í | tia, 

Сх) Acad, Quaest, 1. т. Cap. 11. 


(2) Id est, quae (а) rebus revera existentibus responderent, (b) eas animo secundum omnem naturam 


praesentes redderent, С c) omnes earumdein' notas continerent, ita ut facile a өнімі rebus бізсегші possent, (Sext. 
Emp, adv. mathem; p. 1829 185.) 


iudi | Bis 7 


tia, est ‘vera et ejusmodi ut non possit esse falsà, Ex: quibus scientiam . quidem di- 
cunt consistere in solis sapientibus ; opinionem autem | іп stultis ; comprehensionem 
мего essé communem utrorünique-(1 92 n5..9:3120'64 азар apigbir нің du ¢ oO 
- Sehsim igitur арай Graecos perfecta’ est doctrina de diversis Adsensus formis , e 
quibus fides primum prorsus omissa est, post а: i Platone. ес Aristotele: іп medium 
prolata sed necdum ab opinione separata, denique a Zenone: disjuncta etsi minus di- 
lucide; ex quo conficitur, si rem penitius consideres, diversas inter graecorum phi- 
losophorüm: séctas hac in ге parum differre. Omnes enim suum scientiae. servavere 
‘dectis ac principatum neenon fidem cum opinione inferiori loco collocandam censuere. 
‘Notionum vero rectus inversus est ordo, scientia fidei postponi:coepta est , postquam 
“superba Theologia liberum antea philosophiae regnum invasit, Nemo sane non videt me 
"hisce verbis Philonis Judaei, Gnosticorum Christianorumque doctrinas innuere, Philo 
'enim Jadaeus , apud quem 'argutans explicatio aut effrenata phantasia legitimi rectae 
'rationis usus vices gerere solet, postquam scientiam definivit GUTTA eynorarypewy 
‘lyyeyvuvacuevev трос ті тело ғйүристоу (2)5 addit: « opiniones semper duas secum 
pugnantes unam distrahere mentem (dudorepag vae bobus ddiver ша qux CI)? - 
Principatus lubrici sunt, innumeris insidiatoribus .obnoxii; honores et gloriae ; 
‘nobilitas, sanitas, integritas sensuum , róbur: pulehritudove corporis fluxa sunt, 
‘nilque vere bonum in se continent, Solum igitur. certum ass irl uds est fi- 
des, qua Deo creditar (4). . і SOD л 15a orp Th. sted opi 
* "Quisquis Deo credit ex animo ; in nulla re creata corruptibilique collocat fiduciam, 
“ne in his:quidem quibus sibi placet maxime vi rationali ‘sensitivaque. Nam  utráque 
"habet suum ‘consistorium ;' sed’ rationalis intelligibilia solum: considerat, cujus finis 
‘est opinatio. Caeterum: opinionum instabilitas ét vacillatio vel hinc liquet; quod - 
"probsbilibus: tantum argementis nituntur et его: similibus, ' Omnis’ autem: similitudo 
fallax est, cum sit imago tantur réi quam simulat, 'Itaqué fit ut ratio dux sensuum, 
dum putat eodem modo "tractanda intelligibilia , subinde" offenset decipiaturque ; at 
"eui contigit omnia corpora: de: sublimi despicere , ‘et! soli Deo constanter ' inniti certis- 
"sima fiducia , is vere felix est et ter beatus! cénsendus est (5). shag эа 
Арай Christianos autem fides scientiae humanae defectum. veluti “explet. - Fides 
“enim ipsis éw est’ per quam 'crédimus rebus. ad salutarem doctrinam: pertinentibus, 
"quas ratione nondum assequi possumus , ба tamen, miente ut aliquando: intelligantur. 
"Ejusmodi fides ‘est assensio ante rationem ,"neque tamen rationi: repugnare censent, 
‘quia rationis est aliquid verum habere, ut aliquando intelligatur (6). 


Haec 
el «T, of (2) 
(1) тар. 166. 928 t ( 4) 12291 eudbt y (a> Ы (4) 
(2). Philonis Judaei opera , Coloniae » бри, de congressu nei eren erudizionis; causa, ш: ТЕШЕТ 
(3) Ejusdem de Sacrif, Abelis et Саїпі, C4 ) De Abrahamo liber, Pe 107. P» 302» , 


(5) De praemiis et poenis, lib. р, 2084 (6) Augustinus, 


"COMMENTATIO AD QUAESTIONEM. LITERARIAM. 15 


Hae "Yero, quam Christiani profitentur , fides revera nihil aliud est ac fides histo- 
rica, eo tantum supérior , quod Deo ipsi hominibusve quos ab ipso missos arbitran- 
war esse credere putent. "Bene tamen animadvertendum est, Christianam fidem omni 
quidem sapientia humana qualis hisce in terris esse solet et lumine. naturali compa- 
ratur, longe sublimiorem haberi neque tamen supra scientiam universim sumptam 
evehi, ut multo potius conditionis instar habeatur, qua data ad veram scientiam 
usque in altera vita eniti valeamus : fidem: nullam habent Christiani nisi ea lege ut 
aliqnando i in scientiam immutetur. Peccant autém graviter іп ео quod fidem ante 
rationem ac’ sine ratione consistere posse arbitrentur у: quod. rationis, esse profiteantur 
ante aliquid verum habere quam intellexerint. 

Medio aevo spreta est ratio, spreta scientia; ‘fides, sola fides omnium regina re- 

rum facta est ; - fide inviéta armati, quae ipsas adeo naturae leges evertere poterat, 
ad ea usque 'enitébantur sapientiae divinae arcana , profanis hominibus occlusa, mys- 
ticis vero et zyeupamixeis electisque Domini aperta, quae supra, imo contra ratio- 
nem erant (Scotus Erigena, Taulerus, Bonaventura). Excipias. tamen Hildeber- 
tum Touronensem qui fidem definivit voluntariam certitudinem absentium , supra 
opinionem et infra scientiam constitutam. 
"'Accedanius ^ nunc: ай celeberrimum. Wolfium cujus de scientia, opinione et fide 
motiones reliquarum subsequentium , ansam magna ex parte dederunt, Ipsi autem 
scientia erat habitus asserta demonstrandi, hoc est ex principiis certis et indubita- 
tis per legitimam consequentiam inferendi ; opinio vero propositio insufficienter pro- 
Байа fidés denique assensus quem praebemus proposition! alicui propter auctorita- 
tem dicentis Çi enoo тағ; 

Wolfii vestigia pressit Immanuelis кыйба qui mihi excerpenti manum ,, quamvis 
Habla iG in'sé morari cogit. « Assensus (sic disserit summus. ille : Philosophiae 
"Europaeae: restaurator , quo superbiat Germania , faecunda illa philosophorum parens ) 
jadicium est quo aliquid pro vero proponitur (2).et quidem ejusmodi judicium , ut 
'objectivis quidem rationibus (quae in omnium mentes vim. habeant, resque plane 
"tales quales revera sunt, exhibeant) inniti possit, semper tamen. rationes: quasdam 
in dninio jadicantis positas е propias (einzges Interesse, ut eum Friesio loquax) 
postulare. videatur (3)... 32617203 
^ "Tres ашет adsensus “species: ita, ut ‘sequitur, deducit : TRES aut , села, aut 
incerta est, illa- rationibus: quae: menti humanae satisfaciant, haec. vero secus est su- 
"perstructa, Adsensio certa autem duplex est , prout ejusmodi sit, ut omnium subigat 

3 ac 


(1) Vid. Wolfii Logica, parte ЇЇ, sect; 1) cap. IV. ‘ ( 
(2) Vide Immanuel Kants Logik , einleitung, I, p. 98. hne 1 
Сз) Kants Krite der reinen Vernunft, Method. сар: 2, sect, $, p. 848. Lipsiae 1799. 


B5 


4 ANY LI Jb ODEON O X4 NOE; 


ac moderetur mentes, aut apud singulos tantum valeat; prion өсістШіа,, posterior 
fides dicitur. Denique si ea detur assensio, quae mee apud omnes, neo apud singu- 
los valeat, opinionem dicam (1). Opinioni ea tantum-vis-est ut. id -quod exhibet , 
esse possit; fides ad rem quae non modo esse potest, sed et quae revera est, 
spectat; scientia nonnisi rei necessariae datur (2). ised 

Non idcirco tamen opinio contemnenda; et praevium мет judicium gin prac- 
dicatur esse, ех quo conficitur ut eadem: initio praecipue disquisitionis. omnis magni 
sit habenda (3), imo opinioni nullus dari potest locus, nisi quid saltem. sciam, 
cujus ope Ша cum veritate. conjungatur, quae conjunctio minus, plema quidem, plus | 
vero quam fictio arbitraria est. Praeterea legem i ejusmodi» eonjunctionis veram esse 
portet : quandoquidem si ratione ejus nil nisi opinionem habeam, omnia in Judo 
duntaxat phantasiae versabuntur sine «Ша ad veritatem adfectione (4)... у. 

In scientiis a priori » quae nonnisi in rebus necessario et absolute vexis versantur, 
opinari nefas; opineris tantum licet in rebus experientiae subjectis, quas ideo dun- 
taxat mens humana assequi nequit quod limitatis- utatur facultatibus alise. ejusmodi 
impedimentis obstaculisque arceatur (5). 77 

Scientia perfectam, firmissimam et apud universos homines dins eonvictinnem 
profert, rerumque- a priori maxime , interdum quoque rerum a. posteriori babetur. 
In usu autem rationis transcendentali (id ‘est, im notionibus vationis im res extra 
experientiae fines versatas adhibendis) opinari quidem non satis, scire. vero pir 
mium (6), adeoque nec supra fidem hic ascendere, nee infra descendere homo 
potest. Fides in rebus ad experientiam pertinentibus non versatur; fides: historica 
quam habent, nulla est, si quidem illarum rerum scientiam consequi quis. potest $ 
nec іп rebus а priori cognoscendis versatur, sed іп rebus supernaturalibus quae 
extra scientiam aeque ае ultra opinionem sunt. Fides igitur e rationibus practigis 
vim omnem trahat necesse est (7). Fides, vera fides. quam habeo, moralis, fides 
est, aliter fides necessaria dicta, fides rationi practicae atque conscientiae morali 
tribuenda. Etsi neminem res certo ponderantem judicio latere possit Kantianam 8- 
dem ex Augustiniana fide non una ex parte énatam. esse, nec ab hac. fide differre 
nisi specie illa egregie philosophica quam ipsi €ritiees auctor addidit; cui assertioni | 
majorem adhuc vim et auctoritatem conciliat recens orta apud Germanos Theologo- 
rum rationalistarum secta, qui fidem Kantianam ргө praesidio habent, ipsum wero 
Kantium verüm parentem primumque motorem agnoscunt, non possum tamem. mihi 

(1) Kants Logik. p. 98—00. Kritike d. г. V. p. 850. 


(2) Logik. p. 99. Cg) Ibid. p. 100. um Krite p. 859, 
(5) Logik. p. 100—101. Krite p. 850 — 851. ; | 


(6) Krite p. 851. Сл) Logike р, 101—196, . 


COMMENTA TIO Ар QUAESTIONEM LITERARIAM. 15 


teinperüré' quin'longiüs exponam. qul effectum. sit ut Kantius ай. ejusmodi de fide 
üoctiinat adductus fuerit, : 

Kantius nimirum speculationem Rationis nostrae UR re$ ponar subjectas 
progredi non ‘posse’ censebat, categoriarum notiones in has tantum adhiberi posse ; 
uide iis duntaxat objectivam quam dicebat veritatem tribuebat , quae sensus testatur 
esse. Inde ‘sequebatur rationem humanam. de rebus supernaturalibus sic dictis, de 
Deo, de mentis humatiae immortalitate ac libertate nibil statuere posse, quo sane ra- 
tio speculans. in desperationem non venire tion póterat ; Kantius autem (par une in- 
сопведиепсе Süblime, at: praeclare dixit/mirae spei juvenis philosóphus quidam) 
Yationi praéticáe "eati restitüit vim qua Rationem :speculantem spoliaverat, | Ratio 
practica 4d'sunithuf bonüm ut enitamur invicta vi praescribit; finis autem nobis ne- 
Tessari’ propositi” conditionibus: necessario adsentiri débeo, si certo sciam neminem 
lias 6onditionés mosse! posse, quae ad propositum: finem 'conducant,. Itaque fides 
quam cónditionibus illis tribuo nécessária est, wt m aliae esse non possunt mo- 
хай» aitei, quia rationibus practieis innititur (1 ).- в » sj i 

"fidés cotivietionem eam, quae eum aliis communicari queat, nequaquam profert. > 
nee uniyersorum hominüm entes vi veritatis арі з: сопуісіо quam nobis addit, 
logica. Bon ést, séd ntoralis duntaxat, пес dixerim, id moraliter. certum. est, sed 
potiüs, ‘ego sum тоға ет” certus. Fides ita conjancta est саш sénsu morali , ut illa 
tam firmiter mili adhaereat quam hic ipse sensus; itaque quo fortior sensus moralis 
in nobis est eo firmior fides ас vividior (2). i: Fides; moralis. tamen ea noh. est quae ya~ 

cillare ` ане 0061 mere doctrinalis, insta; nam quamdiu. principia, morun сөп- 
sistent , hon. cadet? tig tam Ша (5), nunqüam; sie instat philosophus noster j nisi 
quis | өчен wt divinae naturae éxistentis alteriusque vitae ac libertatis notiones 

Fationi repugnare próbet, quod né quis faciat unquari, поп est: timendi locus: (4)- 
(уна: de Kanüi-doétriná'de diversis: adsensus- formis censcam , jam ex iis facile colligi 
potest quae supra ipse éüuntiavi. . Scientiae longe plura tribuo j fidem: autem practi- 

eain qualem eoncipiebat ‘Kantius prorsus rejició, can ddmitto tahtum eatenus , quar 

tenis niürdlibus quibusdam necessivatibts moti aliquid pro vero admittamus, ita ta~ 
mes ‘ut Hon ideo de seiemia aliquando assequenda desperemus; praeterea et fidem 
doréticant аата codem sensu sumptam non abnuo. 

bs th "opiásedlo 2 ‘die halb= Kantianer uhd der Pantheismus y ita Kansi doctri- 
nain petit ét quidem óptitió jure, ut mihi videtur quidem: 

1 ا‎ Sanî: fheh té ^ уге енши», nee inon.in-aeternum perdurat 
г Тү Ein " TM, amo- 
"Ив 

° Ст) Logik. р. 102—104, in nota, Кгігік, d. г. V. p. terres Kritik der pract. Vene р. 215 — 262, 

Frankfurt und Leipzig, 1903» 5 


(2) Ер, 10342107. Krit, de rV. ps 8576 G2 Bid. P. (мі ib үк lbid. p. 853, 


T МАЛАЛА, ЫЛ ШАМ О ол @їтЁзилммоо 


amoris instar, intuitiorreqne: debilior- est, scientia in, aeternum yera infirmiorem esse ; 
illum igitur de nobis bene meriturum esse, qui non fidem tantum, зей et rerum 
suprasensibiliüm scientiam ‘dari posse deinonstfaret.(1):.-Non intelligi posse, cur 
res quae conscientiae morali innituntur fidem :tantum, non scientiam procreare pos- 
sint; nos libertatis nostrae facto: omnium .certissimo. nobis. conscios ,. empiricam теі 
consequi scientiam , si а conscientiae moralis facto proficiscamun, .speculativam vero , 
si conceptui zo ego puri nostri innitamur, Rationi practicae perperam dari princi- 
patum ; namque notiones Dei, libertatis et immortalitatis mentis. humanae factis conz 
scientiae moralis inniti, haec vero noh ratione practica, sed. theoretica perspici ; 
omnes denique homines illas in aeterhum veras habere debere ;nisi.perversis quis 
utatür animi affectionibus (2). . Placitum istud +: « suprasensibile sciri- mullo, pacto 
posse "^ omne scientiarum, studium ‘ad internecionem. dare; .constare enim. suprasen- 
sibile solum esse revera verum sensibile. vero apparens quidpiam duntaxat esse (5). 
Cognitionem nostram in rebus sensibilibus quidem radicem habere, sed ita tamen ut 
ad suprasensibile eniti valeamus. ( 4 Je» ат: qui credit duntaxat esse Deum, nihil 
certi hac de re assequi posse; doctrinam porro eam quae. homini, qua phaenomeno 
(id est in hoe aspectabili mundo in: quo solo, vivit .existenti) libertatem denegat, 
eidem vero qua mundi suprasensibilis in quo non. vivit incolae eam, tribuit , tum phir 
losophicam tum religiosam mornm doctrinam funditus hoc in., mundo evertere. (5 2. 
Clar. Ritteri verba mihi sufficere videntur :ай »monstrandam Kantianam dt ide 
doctrinam falsis superstructam esse principiis nec nisi ad .errores ducere posses: ıı 
Eodem vero fere tempore quo Kantii placita philosophorum mentes agitarent , nova 
exoriebatur prorsusque discrepans disciplina auspice Henrico , Jacobio, qui non. pau- 
ciores inter Theologos nactus est sectatores. uic scientia fide infirmior.  angnstiorque 
videbatur esse; scientia sic dicebat, é ratione ( Logica) profecta paucissima tantum 
docet, fides contra e sensu orta, non rerum finitarum quidem . sensu, sed: sublimiore 
illo, qui nonnisi absolute-certa complectitur, sensu, e quo excelsior revelatio quae- 
dam, divinitus traditae revelationi dissimilis, exit; fides” certitudinem profert sine 
Бч ulla, brevi opere nobis datam; ab omni liberam errore, innixam suppo- 
sitione certa atque praejudicio sine illusione, ipso intuitu certam. atque summa confi- 
dentia dignam, Eadem perceptio est non .phaenomeni alicujus , sed. illius quod vere 
езі, contemplatio ex scientia ad immediatam persuasionem. ducens , visio ingompre- 
hensibilis, mysterium aeternum, convictio nullo; argumento j innixa, nulloque Opens 
argumento. Omnis cognitio vera ad. fidem revocanda , qua. nempe ea cognoscimus , 


quae absolute vera sunt; — breviter, scimus ea tantum quae probari possunt ; veritati 
au- 


Ст) Ritter, die halb-Kantianer und der Pantheismus, p. 26 — 27. £o8r e gisgis bfi 
K2) p. 28 — gg. (32 Ps 30— gr. (4) ре 310—824 1652р. 337734 


COMMENTATIO лр QUAESTIONEM LITERARIAM. 37 


autem non deductae credi tantum potest (1). Quod si Kantii de fide doctrina mihi 
probata non fuerit , Jacobianam fidem non magis probatam habeo. Fides enim sine 
ratione, nec ratio sine fide consistere potest. Ніс autem satius habeo verbis ipsius 
‘Ritteri uti (2). 

“« Aber ipit Das soll nur ein wissen seyn, was bewiesen werden Î kónne, die 
erkenntniss der grundsatze dagegen, welche beweisen, ein nicht-wissen? So würde 
ja das wissen aus dem nicht-wissen folgen. Und welchen glauben erhielten wir als 
dann? Einen glauben an das sinnliche so gut, wie an das nicht sinnliche, einen 
glauben an die logischen und matliematischen grundsiütze , und dieses alles müsse 
"in eine kategorie geworfen werden mit dem glauben ап autoritit, ап vermuthungen , 
“endlich ‘mit dem religiösen glauben. Wie kann mann so das verschieden-artigste 
vermischen ! Der, | welcher seinen religiósen glauben feststellén und gegen zweifel 
sichern will, wird gewiss nicht damit zufrieden seyn, wenn ihm bewiesen wird, glau- 
е séy nóthig? deün wir müssten doch daran glauben, dass jedes ding und jede 
grósse sich selbst gleich sey. Wenn man von einem glauben an übeilieferupg, an 
'autoritàt,' ja an seine eigene vermuthung, die zur autoritit wird, hoert, dan sieht 
"man noch die verwandtschaft mit dem religiósen glauben, dem kindlichen glauben 
der kinder an ihren vater, hindurch schimmern; wenn aber von einem glauben an 
die gründsitze gesprochen wird, welche aus keinen andern grunde geglaubt werden 
sollen , ‘als weil sie пісне bewiesen worden sind , so hört alle ahnlichkeit des bezeich- 
neten дыз man kann sieh die naektheit des gemachten wortspiels nicht verhüllen. ^' ° 

Quoties gravis’ summos inter philosophos oritur dissensus, nunquam fere desunt , 
(quod et hic factum: est agente clar. Friesio)' qui, illorum ұнын inter se reconcilia- 
re studeant. Itaque Friesius admisso suam intellectui propriam esse assensionem , 
suam rationi, suasque utrique facultati proprias esse adsensionis formas, in doctri- 
na earum quas intellectus arbitratur esse, a Kantio minus dissentit; in altera veró 
doctrinae parte ad Jacobiam 'propius accedere videtur. - « Etenim scientia, si'intel- 
lectum spectes, in veris versatur, opinio verosimilia capit, fides autem opinio est, 
quim necessitatis alicujus causa veram habemus ( 5 ). ” , 

/Sequentes loci, quorum unus e primo Critices novae volumine ( р. 534), alter vero 
e secundo volumine (p.81) excitatis est, Kantii scholam redolent 2 

1. « Wissen heisst das fürwahrhalten mit vollständiger gewissheit. — Meinung 
ist das fiirwahrhalten “eines “vorliufigen urtheils (um uns in sachen des pd 7а 
leiten). — Glauben is das fürwahrhalten einer behauptung durch interesse." 
«Das wissen führt zur vollständigen gewissheit, meinung und glauben nur zu 
" un- 


4 . 


C1) Vide Idealismus und Realismus, "ns р. a 5. — Briefe ueber die lehre yon Spinoza , ‘p. 215. — ‘Von 
den Góttlichen dingen. 1 ( 
(2) Vide opusc, supra laudatum , р, 30. (3) Vide Fries , ‘Logik. Pe 433, 
f © 


à 


18 Р, 1 Jii bp By My OLN Ey 


antergeordneten arten einer ж сара gewissheit ҙ indem der ннн» 
reflexion noch ergünzungen fehlten,” _ 

Sic igitur tres logicas ad reflexionem pertinentes convictionis formas Fries tractavit: 
Jam vero ad tres convictionis immediatae, quae rationi propria est, species et formas 
properare modus operis jubet, Hic autem scientia est perfecta quidem , intuitioni 
vero innixa certitudo; fides autem certitudo exipso rationis fonte profluens ; ; illa de- 
nique omni numero absoluta certitudo, quae per sensionem ( gefühl ) sine ullo deter- 
minato conceptu oritur, ahndung dici potest, Prima теа в, altera idealis , tertia 
denique aesthetica оқуы jure appellatur (1). 

Hi vero tres convictionis modi aequa necessariae certitudinis vi muniti sunt; scientia 
plerumque majori ornata specie reliquis praestare videtur, fides autem nedum in- 
certior sit adsensus , gradu contra omnium est firmissima, si quidem e pura ratione 
proficiscitur; nec ullius rei teneremus scientiam, nisi qua convictio e pura ratione 
enata sine sensu prius in mente consisteret. Etiam praesensioni eadem inest certitu- 
dinis vis, etsi ipsius objectum perfecte determinare nobis non detur (2). 

Non possumus hic non commemorare clar. Calcker qni Friesii doctrinam tanti habet 
ut ab hac propaganda universae philosophiae germanicae regenerationem ac restaura- 
tionem magnam sperandam censeat (3). | 

Ego vero Calckero nequaquam assentire possum; mamque Frisii placita jam inde 
peccare videntur, quod e doctrinis non una ex parte inter se discrepantibus enata 
sunt. Huc accedit quod noyae critices auctor justo plures praeterque. necessitatem 
protulerit distinctiones, ac veluti schisma quoddam. res logicas inter ac metaphysi- 
cas duplici posita Ratione intellectuque, perperam introduxerit, ut omittam antici- 
pationis inauditam quamdam facultatem. | 

Expositis Kantii, Jacobii et Frisii doctrinis Schellingiana et Heh iE. ETS 
describenda restant. 

Schellingiani autem scientiam, a sola ratione petentes, eam volunt universorum ter 
nere mentes; tempori non obnoxiam , aeternam, veram omnique numero absolutam 
praedicant , ei vero tantum tribuunt qui omnia in uno , unumque in omnibus intuea- 
tur, necnon eo usque peryenerit ut materiam et formam, coguitionem et rem. cogni- 
tam, finitum et infinitum omnino unum idemque esse. perspexerit; opinionem. vero. 
pro vario tempore variam continuisque mutationibus obnoxiam, ab hominum com = 
mentis adeo pendentem, intellectus esse. statuunt з: fidem denique quam soli sensui 
adscribere solent, certitudinem singulis propriam (mere subjectivam ut dicunt). de^ 
finire solent cui nulla alia fides, nec ulla ejusdem fidei forma opponi possit, quae- 

que 


Ct) Vide Logik. p. 433. Neue Krit, әдет theil p» 92 —— 95. . у 
(2) р. 83 — 84, C3) Vide Urgesetzlehre; p. 53» 


COMMENTATIO Ap QUAESTIONEM LITERARIAM. Yg 
que homini propria est, qui nondum ad sublimiores pervenit cogitationes; quam vero 
secum ipsam pugnare asserunt , statim ac scientiae locum usurpat. Haec quidem apud 
Schellingianos fuit: de scientia, fide et opinione doctrinae institutio. 

Exstitit autem philosophus quidam non contemnendus sane, Eschenmayer qui si- 
milia Friesio aggressus, Schellingiana cum Kantianis placitis conciliare studuit, ita 
scilicet: ut fidem iterum in supremo constitueret gradu , quin ea rejiceret, quae Schel- 
lingio placuerant ; opinionem in probabilibus versari, in veris scientiam censet; scien- 
tiam Schellingii absolutam non respuit; negat tantum eam nos uno mentis conamine 
assequi posse, sed continuo propius ad eam accedere nos posse contendit. Ultra 
rationém vero €ontemplationem absoluti esse statuebat et fidem eam quidem qua 
numen divinüm ipsum) nobis revelaturs nec porro eam ad scientiam accedere sed 
multo potius scientiam -ad ipsam aecedere oportere, ut quae per fidem unam поп 
adhibita тайопе certa sunt, scientia juvante declarentur ( а). 

UPaucis jam quid: йө Schellingü: atque. Eschenmayeri doctrinis censeam , declarem 
necesse est. ‘Ile procul dubio fidem quaenam et qualis.sit , quamque longe @ scien- 
tia absit recte definit, . Qut autem scientiam absolutam sustineat, non video; ut enim 
caetera omittam , absoluti notio illa, de qua tot et tanta proferre solet miracula, ni- 
hil aliud est ac conceptus, puraque abstractio in intuitionem conversa, ut sic mni 
sublata rerum diversitate ac contrarietate, absoluta tarum stabiliatur identitas , quin 
ratio rem. intelligat. 

Eschenmajeriana denique fides mihi nullo pacto probata esse potest. Quaenam 
enim tandem illa facultas est, Ratione superior, ea nos docens, ad quae Ratio, ultra 
quam homo progredi non potest, frustra eniti studeret ! 

„Па igitur diversas de scientiae , fidei opinionisque matura, ratione ac potestate sen- 
tentias enarravi, breviterque quid in ipsis próbandum mihi , quid rejiciendum vide~ 
retur esse, exposui. . Jam vero. non sine, timore quódam me ad hoc quaestionis pro- 
positae momentum: « quare. certa collocanda sit stabilisque fiducia in Rationis hu~ 
manae: auctoritate ” accessisse videos hic imprimis quantum susceperim onus sentio; 
gravissima enim: omnium-haec est quaestio , quas unquam ingenium humanum: solven- 
das sibi proponere possit, quaeque tum modo recte pertractabitur, €um philosophia 
tandem ad summum. perfectionis gradum perducta generi humano errorum istam ae 
praejudiciorum labem. қ w adhue ашшы oppressumque jacet, eluerit ac de- 
terserit. 

„Нас asque hac in isi iii Eraditissimi. Viri, de азад tanquam de еа PSU 
diis à in qua certa -collocati posset stabilisque fiducia, eamque omnium rerum regi- 
nam ac dominam summamque scientiae , fidei — rectricem ae moderatricem 

біт А; | ti 39 › бой» 

wy Vide! нау, Psychologie, Einleitung, p. 4 120, a A 
ү Ca 


20 
constitui: nunc: vero јат quaerendum est quo nitatur fiducia. Ша, quo jure f кр 
` Rationi tribuamus potestatem auctoritatemque ? УБ! 
Rationem vero eain esse facultatem! qua nulla superior. est ; cujusque imperio ac шо 
deratu reliquae reguntur omnes, demonstrare поп conabor; quid’ enim juyet’ argu- 
menta millies repetita invictaque-munita vi ae pondere denuo repetere ?. Possem quo- 
que. scepticos. facile refellere, possem Empiricorum aliorumque philosophorum: doctri- 
nam quam absona sit exponere; Kantii opera huie rei pertractandae: sola sufficerent ; 
aliam vero rationem. sequi satius habeo ; scilicet, nemo ‘non videt, hanc commenta- 
tionis nostrae partem: universam: complecti philosophiam , proindeque rite tractari non. 
posse, nisi tota. perlustretur háec eamdemque firmo ‘constet inniti fundamento: 14 
езі, nisi exponatur quaenam sint et qualia Rationis principia, quamnam habéant vim, 
utrum et quibusnam. datis conditionibus cognitionem empirico-intellectualemi ac pure 
rationalem assequi valeamus , quam late denique pateat in diversis cognitionis huma- 
nae. regionibus Rationi$ auctoritas tum constitutiva , tum: normativa; Inde: autem 
factum est ut ultima duo quaestionis solvendae momenta in unum coalescerent. 
. His vero praemonitis, reliqua in altero capite prosequar. 


D 
4 


Hoc caput igitur duo و‎ mómenta: primum seilicet inquiram ініңнің 
vim habeant tum logica, tum: metaphysica principia, utrüm homo his juvantibus ай! 
cognitionem. sensualem ас rationalem ‘juxta’ eniti valeat ; post exponam qaita late 
pateat. Rationis auctoritas tum’ constitutiva, tum normativa, | > | ) "i oq 
Prineipia Rationis igitur pro variis , quibus: cognitio nostra conficitur elementis vd- 
ria sunt у omnis vero cognitio duplici constat elemento, quorum unum oljectivum , 
alterum ‘vero subjectivum , cum schola appellare juvat ; unde quoque duplicis generis 
principia orta sunt, principia nempe objectiva (essendi — rerumve existentiae prin- 
cipia aliter dicta) et subjectiva: (sub principiorum. cognoscendi nomine арай none 
nullos celebrata). Illa nihil aliud sunt ac rerum cognoscendarum absolute conside~ 
zatarum notiones, haec vero aeternas immutabilesque animi cogitantis ае! cognoscentis 
leges: complectuntur. -Eadem vero haec bipartito rursus in formalia et materialia 
principia: dividi solent. Etenim ,unaquaelibet ‘cognitio una ex parte’ ай operationes 
animi pertinet, atque ita certum quemdam in modum peragenda est; altera vero 
ex parte ad. rem aliquam nobis objectam refertur, proindeque in se quidpiam con~ 
ti- 


COMMENTATIO ‘ap ОЧАЕЗТТОХЕМ ШРЕКА МАМ, 21 


Илеге: debet quo; fit шай hane, non ad. aliam rem referre: oporteat. Modus Ше 
forma dicitur; id vero, quo fit ut 'cognitio ай .cértam :quamdam , rem referatur , 


' matèria: appellari мы ,atroque.- nomine, ut. videtur, ab. artificum operibus 4с- 


sumpto.(1).. zesh ailit punbu 1 {isk mob 5 fei 

Etsi cognitio, - nonnisi materia ac ;forma мойны omni. ex parte’ absoluta. dici 
queat, mens; humana tamen: vi naturae «suae ,singulas seorsim- examinare potest; 
Itaque si quis cognitionis formam; Ма аһ отті segreget materia, ut nihil praeter for- 
mam. animus: ifa pisi teneatque , oritur | pura forma. іс. digta, id est, purus. modus 
quo cognitio in mente: nostra gignitur. Hic) autem modus у propterea quod purus 
sit modus, in, unamquamlibet: cognitionem, cujuscunque. sit [generis ,. natura. sua 
quadrat, proindeque ‘norma. est ad quam cognitio omnis sit; describenda; inde prin- 
cipia mere formalia, apud. omnes: fere philosophos. laudata, in quibus exponendis res 
logica versatur omnis. Sin autem a conscientiae, purae. facto progressi: поп ad puras 
formas attendamus animum , sed materiam. contra cognitiouis. perscrutemur , prodeunt 
jam tum non mere.formalia, sed vere materialia principia, id. est, quae. поп for- 
malium instar puros exhibent: modos quibus cogitationis. actus. peragitur ,. sed modos 
proponunt quibus: res de- quibus cogitamus necessario existant; quae pura praedicata 
actus cogitationis поп sunt, sed .aeterna.ac necessaria rerum -ipsarum praedicata, 
quorum. breviter expositio praecipuum. Metaphysici munus conficit, 

Principia materialia igitur ita composita sunt ut ad unum omnia ad cognitionis ma- | 
teriem spectent;' alia vero eam quocumque modo vel; immediate vel mediate: suppe- 
ditant, uno verbo, rerum cognitionem. constituunt,. ideoqüe constitutive dicuntur ; 
hug; pertinent Kantianachaec : ««-Alle erscheinungen sind der anschauung nach exten- 
sive gróüssen, ". — « alle: карына 'enthalten die substanz , welche beharret, und 
accidenzen welche wechseln ; °: alia vero nec mediate nec immediate: materiem: cógni- 
tionis offerunt, ей viam duntaxat indicànt даа certae)cujusdami) cognitionis materiem 
assequi: valeamus, ac. proinde cognitionem constituunt nullam, sed regulam tantum sive 
normam proponunt, ad quam rerum cognitionem consequi quis possit, quo fit ütz0r- 
mativa seu. regulativa- appellari. soleant: quorum exempla. haec sunt; « Natura unam 
eandemque constanter sequitur legém, "^ « Universa et singula in rerum natura a-divina 
quadam mente fuere ratione modoque ; constituta. 7s «In rebus historicis у causaruin 
seriem prosequi.:continuo debemus , donec ad primam. causain usque perveniamus,"* > 

Kantius ac Friesius parum ab hac definitione dissentiunt... Ше: enim: | әлек sal 
constitutivum habet, « welches à priori bestimmt , wie etwas seyn muss oder soll; 


Faw 


) Vide Yan Hemert , Phal der алары Wijsbegeerte › eerste (есі, $. 2. p. 2— 4. 


сз 


22 V ALIA ALL Ду; хт (0231 ONCARHJ 110/00 


regulativum vero « welches nicht à priori bestimmt wie etwas seyn muss oder: soll, 
sondern wie etwas gesucht werden muss (1). " 1 i etsy b зч cre 
Frisius vero constitutivam nominabat principium quoddam + « wenn 68, sobald es 
gegeben ist, sich selbst den fall seiner anwendung bestimmt, so dass die subsumi- 
rende. Urtheilskraft , im stande ist, aus ihm wissenschaft in theoretischer form zu 
entwickeln; 5 revulativum ‘vero, « wenn die reffebtirende UrtheilsEreft! erst uà 
ihm hinzu den fall der anwendung und seine konstitative bestimmung suchen muss; ** 
Inde regulativa principia ji se pergit Ше, ordnen sich der induction übér, ste sind 
blosse maximen dey reflektirendén ‘urtheilskraft , welche sie in ‘suchen leiten у - und 
werden Aeuristische.maximen genannt, ‘wenn sie positiv dazu dienen ui induktionen 
für ein gegebenes mannigfaltige 2а leiten; 860 giebt uns z;^b. die philosopliische 
sprachlehre solche ‘maximen ‘fiir’ 'geschiéhitliche: spracliforschung,' so gab uns die ‘wia 
thematik heuristische maximen, nach” denen wir nach der ersten entdéckang КҮТ 
planeten im: stande waren,’ sié am himmel wieder zu finden, ihre entfernung und 
die gesetze ‘ihrer bewegung vordus zu sagen, und eben solche: maximen leiten alle 
experimentale naturbeobachtung' überhaupt. " Infra eddit: « ome’ principium ma 
thematicum immediate голів АЯ esses philosophica vero prineipia ad” tinam Өлейін 
proxime “regulativa, semper esse^" ét vere quidem, si dietum. putetur matlematicas 
leges semper immediate, Philosophica vero principia —— күнтүн orit io 

stitutiva esse (2); ^^"^" bs io 10:2 вигсдиаоо shi toler: niiri 
Kantius autem recte’ monuit unum idenique principium ‹ HIE et -— 
vum simul esse posse, si diyersis ex partibus consideretur. Cajas rei exemplum offert 
privoipidia der beharrlichkeit: šio'dictumi; quod^ supra jam enuntiavi ;' cótistitütivuri 
enim est, si^ experientiam spectes, id est, nullum dari potest: experientiae 'objectura 
quod non perseverans simul et mutabile : quidpiam contineat regulativan жето 
duntaxat, siad intuitionem referre velis, quia поп ponit, quomodo omnis intuitio 
composita esse debeat, sed regulam tantum subministrat у juxta quàm" omnibus 4c4 
cidentibus permanens quidpiam fandamento esse debeat, quod intiitio nullo pactó 
attingere possit, scilicet substantia ^( 3). Mihi vero" et: haec: ‘Kantianae doctrinae 
addere liceat, prineipium quoddam v. gr. causalitatis: prinvipiim dynamicum siè 
dictum. eatenus esse constitutivum quatenus" docet in univèrsum nihil éxperientiàe 
objectum esse posse ' quin éaùsam tempore priorem. habeat , regulativam* ‘veto а Қаға 

ех oe qnod viam'monstret qua ad veram causam detegendatn — valeiinas, 
sinat ос Ен? SI JAYS мола жазбоо » (29400 sen CM 


E 1) Vide Mellin, Encyclopüdisches wörterbuch der Kritischen Philosophie, 1. band, art, foeni V. bd. 
art. regulativ. Züllichau und Leipzig: Zes „ ormagede W, оогоор ob Hoenig 2 УУУХ кы at $ 

(2) Vide Fries, neue Krit. der Vern. ater, theil * 151. р. 278 — 279. 

(3) Mellin, opere citato: art, constitute 


COMMENTATIO AD QUAESTIONEM LITERARIAM. 25 


Idem de principiis der beharrlichkett et тта wechselmirkung ый vocare immi i 
valere in.àprico:est.. ^^ ^ 117421 a 

Unum adhuc addiderim, ERN absolutum ,: si: ар: detur, et constitutivum 
simul et regulativum esse debere; : «tata biy. тәһо gi шә, 

"Sed haec monuisse sufficiat5: jam ad гет ipsam propius isodi mus. Quod si vero ex 
proposito nostro'primum inquirendum sit: quamnam.vim habeant, si. rem in uni- 
versum aestimes , tum logica tum mola physica . amem калм Ordo operis re- 
rumque natura ab illis exordiri jubet, > f 

Quaestio hic esse non potest de; principiorum logicorum veritate ac certitudine ex- 
ponenda ; logica enim non secus ac doctrinae mathematicae nulli dubio obnoxia est, 
nullusque dissensus fere ansam daré potest; uti geometrarum nullae celebrantur 
ѕесбае , ita пес logicorumy doctrinae expositio quidem diversa esse potest, sed non 
doctrina ipsa, ut probant recentiorum quorumdam. Jogicorum conamina ji qui nova 
non ‘docent, sed; jam) ab'antiquioribus: temporibus in medium. prolata principia novo 
duntaxat ordine digerere solent. Singulas quidem Logicae partes augeri ac perfici 
posse non inficior, universae vero Logices fundamenta jam posita esse nec mutanda 
jure defendere mihi videor. 

Quaeritur quanta sit: Logices auctoritas potestasque, utrum tantum valeat ut de 
Ratione liumana bene sperari possit. . Quae cum inquisitio perfectam omnique numero 
. absolutam теі logicae postulet cognitionem , qperae pretium est logices materiam quam 
late pateat rectius definire. Logica autem in degibus formalibus cogitationis expo- 
nendis, necnon?in via describenda versatur , qua cogitatro ас cognitio verae scien 
tiae formam assequi possit, niet — ab omni certae alicujus cogni- 
tionis; materie facta. qa : 

г Haque Logices»ea est ratio ac natura: ut nullo pacto ad aliquam certam cognitionem 
ducat. Logieus architecti instar cognitionis materiem aliunde accipit , repraesentationes 
datas elaborat'tantum , declarat ordihatque, nibilque eis praeter formam addere potest. 
Prima ас:ргаесірпа sane alicujus certae cognitionis tenendae conditio in recta cogitatione 
positaest; sed non ideo recta cogitatio certae:cognitionis habet vim ; principium contra 
dictionis-omni:quidem: cognitioni fundamento est, sed alicui certae cognitioni consti 
tuendae nequaquam sufficit; < Logicae leges ea quae cogitari ac cognosei possunt indi- 
eant у cognitio scilicet ^ quae notiones in unum conjunctas contineret, quas conjungere 
lex. logica vetat; аш quae in se quidem: eonsistere»simul possent, non ita vero ut in py 
tatitia cognitione faetum est ; nulla forét omnino , notiones quippe secum ipsis pugnan- 
tes пес: rei repraesentatae ullo pacto convenire possunt ; vera autem cognitio plura postu- 
lat, eoque tantum confici potest quod rei cognitae omni ex capite congruat eamque omni 
ex parte qualis revera sit exprimat (1). Logica igitur ерімен véram, veram scien- 

е tiam 


(C4) Мағ, über den werth der Logik im verbaltnisse zur Metaphysik und Mathematik ,. Würtzburg 1884. cap. 2, 
р. 74—81. 


24 МАЛАЯ ОЯЫТЕЗМУОлА ONT BELT MOD 


tiam suppeditare nequaquàm potest; docet tantum: hominem »ad:cognitionem absolu- 
tam, ad scientiam eniti posse; viam nobis monstrat qua cognitionis:et- scientiae niae 
teriem assequi valeamus ; \docendo enim , ut verbis Frisii utaran « Was einerley und 
verschieden, einstimmig oder widerstreitend ist, was zum. innern oder üusserh ei- 
nes gegenstandes , zur inaterie:oder. form gehört ; " docendo, inquam , quaenam. con- 
jungi queant, quaename,tumysecum ipsis tum cum aliis pugnent , qui notiones nostras 
definire ac. declarare j; qui ordinare (еі confirmare. debeamus , qui : denique. verae 
scientiae formam cognitioni nostrae addere valeamus j eadem innüere. videtur , quae- 
nam arcenda sit cognitionis ac scientiae materies, quaenam. eligi possit; ex quo соп- 
ficitur ut certa quaedam normativa: auctoritas. Logicae . sit; tribuenda; recteque .eam 
omnis cognitionis. canonem ¿nonnullis praedicent. ; Quid; dicam: de «hoc: principio, сий 
alia multa facile addere | possem : .« duo judicia contrariá simul vera esse meqnennty 32 
quo scepticorum. ratio omnis evertitur? tede s] i sgi120b 
Itaque hane, esse. logices vim set potestatem -constat ut normativa; рен ENE 
subministret , quibus freta. jam veram. quidem. scientiam. non::teneat у spem magnam. 
tamen de sua potestate concipere possit; quibus insistens ай majora eniti: valeat ҙ via 
jam aperta est, solida jam posita sunt fundamenta, jam. habet Ratio:quo pedem: 
sistat , ut thesaurum: illum ,. qnem prospicit ; attingat tenéatque. > potpis 
Hae spe freti. reliqua jam prosequamur. videamusque: utrum 4 nihil: praeter spent! 
rationi. humanae: concessum. sit, utrum. perfecta. sapientia. ipsi: aliquo. modo. pateat ,. 
utrum denique ultra puras formas eniti possit, бей hic. jam. prodit. Metaphysica. 
Logicae dans manum ; ex eodem forte. orta longe diversa tamen docet; dum Logica. 
nonnisi puras prosequatur formas, Metaphysica jam. rerum ipsarum »praedicata nos. 
docet. Videamus igitur quaenam Metaphysices sint principia, quanta eisdem: auctori-: 
tas jure sit tribuenda. Solius autem Metaphysices materiae. conspectus animos jam 
confirmare potest; omnis quippe cognitionis tum a sensu, tum ab intellectu, tum a. , 
Ratione denique promanantis principia docet." A purae conscientiae facto profecta. 
primum Шай quo caetera omnia principia, ipsa adeo conscientia pura innituntur. 
principium , primam omnium ac supremam notionem, entis: scilicet in universum. ab-: 
solutoque sensu sumpti ideam. complectitur. Mox ad. principias sensus ,:sive: ut. alio. 
utar verbo, puras spatii temporisque intuitiones, quas certissimis adeo: doctrinis esse 
constat fundamento , properans, entis finiti consequitur notionem. . Inde pergens de= 
ducit principia intellectus sic dicta, .quia ita sunt composita ut. ipsis;juyantibus- certam: 
rerum intelligentiam. assequi valeamus., “Весепвеһо duntaxat. principia: haec, асспга=: 
tius enim deducere. nimis longum foret. . Eadem vero in. classes: һапс fere in: modum : 
distribui solent; prodeunt:.- . i ] foo МЕ} брод {tel 
а.) Unitas; Multitude, Omiituds. 12:511119 1% atevot sinop 92180 xo 
b.) Positio, Privatio, Indifferentia. 


СОММЕХТАТЧО ap QUAESTIONEM LITERARIAM. 25 


c.) Substantia et Accidens; Causa et 
Effectus, mutua rerum efficacia, 
d.) Possibilitas, Actualitas, Necessitas. 

Unum addiderim , notiones has ad unum omnes in duplici adhiberi posse sensu, 
in absoluto scilicet et relativo sensu, ut experientia testis probat; sic unitatem tri- 
buimus modo rei sensibus subjectae, modo rei sensus transscendenti; sic unum dici- 
mus esse deum; unam esse fabulam, quo sensu praescripsit Horatius: « denique 
sit. quodvis simplex duntaxat et unum.” Sic etiam causae notio modo hoc, modo 
altero usurpatur sensu. Нис accedit quod multa inde commoda in rebus metaphy- 
sicis oriantur , multique evitentur errores, 

Caeterum humana mens viam inchoatam persequens ad infiniti ideam tandem per- 
ducitur, quae cum purae conscientiae facto adeo arctis connexa est vinculis, ut ab 
illo. separari non possit, 

Ut vero paucis jam omnia contrahamus: Conscientia pura, Sensus, Ratio rerum 
cognoscendarum absolute spectatarum notiones offerunt, proindeque principia ob- 
jectiva , quae supra dixi; quae vero intellectus usum regunt ac moderantur leges nul- 
lius rei notionem praebent, docent tantum quf res aliunde datae cognosci omnique 
ex parte intelligi possint ac debeant. Finiti quidem idea intellectusque leges transeun- 
dae hic esse videntur, infiniti vero notio in se me morari cogit : eam itaque qui in 
mente nostra oriatur., quaenam et qualis sit, accuratius exponam. 

„Mihi igitur primum monere liceat Rationem impulsione quadam extrinsecus oblata 
ad. ideam infiniti nullo paeto perduci posse ; illa enim in se consistit omnis, nec nisi 
propriis viribus uti :potest 5 aquilae instar illius , quae pedem vix sistit in terra, quum 
jam libero impetu in altum evolat longeque supra terram sublime fertur. Ratio extra 
cancellos , quibus homo sentiens depressus continetur, nisu suo egressa ad infinitum 
usque et immediate, quidem’ peryenit; ila caeteris quidem facultatibus addit vires 
omnemque qua consistunt firmitatem , ipsa vero а reliduis nulla’ ex parte pendet, 
sibique bene fidens sublimioris laboris nullam fert participem ; sensus ut qui in finito 
versatur omnis , illi succurrere non potest; nec ipse adeo intellectus , namque ultra 
res sensibus :subjectas progredi nequit, indefinitum quidem facile assequitur, semper 
yero infinitum ipsi in profundo: demersum 'esse videtur; non interrupto quidem nisu 
а:Сапва ad causam ascendit, nunquam vero absolutam rerum causam assequi potest; 
ubique quidem offendit, nusquam vero tenet infinitum ; sic statuit id, quod unum 

, una ex parte est, altera ex parte infinite multa esse; substantiae infinite multa acci- 
dentia inhaerere posse ; indefinitam porro esse causarum et effectorum seriem , rerum 
denique ortum et interitum in aeternum perdurare docet, haec omnia vero infinitum 
illud non sunt, quod absolutam existentiae affirmationem in se continere debet, quo 


perfecta et adaequata rerum intelligentia inniti possit, Sic jam-monstrato Rationem 
D unam 


26 E o LENMOIN.E, 


unam per se et immediate infinitum assequi posse, qut revera Шай assequatur decla= 
randum restat. Ratio pura igitur nihil aliud: im зе est ас mens purorum principio- 
rum quae necessario sequi debet. conscia, sive ut brevius dicam, mens semetipsam 
pure:cognoscens; jam vero si res ita ѕеѕе habeat, rationi seriptalex ac proindeinfi- 
niti; idea in eo continetur cujus: fundamento: conscientia: раға (mens: sui pure con- 
scia) nititur; quod cum тә esse im absoluto sensu. sumptum sit, Бос vero comparate 
im ea cum ту esse insensu relativo sumpto versetur relatione in qua infinitum cum 
finito versari-eonstet, inde conficitur. ut infinitum аш offenderimus firmaque manu 
complectamur. Inde porro sequitur illud: ad postulata. sic dicta nequaquam. esse Few 
ferendum, ut quod ex supra dictis cum ipsa conscientia pura rationi datum esse 
constet, non habemus autem quod quidpiam. nobis jam datum postulemus. Quam 
quidem sententiam. pluribus argumentis ab experientia desamptis facillime quis con- 
firmare posset ; his e. с., nullam esse linguam, cui vox infinitum desit ; nullam esse 
gentem adeo barbaram , apud quam non aliquod vitae institutum veperire possis quod 
infiniti notionem obseure saltem. non exprimat; nullum denique spirare hominem 
adeo ferum et immanem cui пот insit:sensus aliquis: (ut sensas- pulchri, boni ; sensus 
religiosus etc. ), una infiniti idea explicandus; in ejusmodi vero argumentis non mo- 
ror; sufficiat argumentum supra allatum: tenere.- 

Etsi; jam in infinito longiuseulus fuerim, non possum tamen mihi temperare quin 
eorum reprehendam errorem , qui, dum interna rerum rimari deberent viscera, in 
externa tantum. specie grammaticisque. formis haereant, puramque infinitum esse 
negationem. nec nisi ad abstractiones referendam asseverent, Quibus: cum celeberri= 
mo Fenelone primum respondeo: « L'idée que j'ai de l'infini, n'est ni confuse ni né- 
gative, car ce n'est point en excluant indéfiniment toute borne que је me réprésente 
Vinfini. Qui dit borne , dit négation simple; au. contraire, qui: nie cette négation, af- 
firme quelque: chose de tréspositif. Done le terme d'infini, quoiqu'il paraisse un 
terme negatif. et. qu'il veuille. dire. non-fini, est néanmoins tris positif; c’est le mot 
de fini dont le vrai sens est trésnégatif. Rien. n'est si négatif qu'une borne: car 
qui dit borne, dit négation. de toute étendue. ultérieure; Il faut donc quecje: mac- 
coutume à regarder. toujours le terme de fini comme étant négatif; par: consequent 
celui d'infini est. trés positif. La négation redoublée vant. une: affirmation, d’où il 
s'ensuit que la négation absolue. de toute négation: est l'expression la pli positive 
qu'on puisse conceyoir,, et la supréme. aflirmation.. Done.le terme: d'infini est infini~ 
ment affirmatif. par. sa. signification. quoiqu’il. paroisse: négatif: dans le-tour gramma~ 
tical,” 

Ideam vero infiniti a finiti notione abstractam. non.esse: exı eo colligi : Баба quod: 


unum cum altero pugnet , nec. infiniti quidquam. finitum. ih sé: contineat; . -Huc'acce- 
dit quod. illud hujus ultima: sit ratio, non quod.tamen dictum putem. infinitum n 


in 


COMMENTATIO ap QUAESTIONEM LITERARIAM. 27 


in tempore prius animo complecti quam finitum ; illud enim adulta tantum ratio as- 
sequi potest. 

Quod si quis denique dubitet nos sensuum veluti angustiis clausos infinitum imme - 
diate complecti posse, reputet velim hominem, quocumque modo id fiat, supra 
sensum ascendere infinitique notionem sibi vindicare ; meminerit primos adeo Grae- 
corum philosophos , etsi soli sensui fidem haberent, movente tamen instinctu quodam 
philosophico ad unum omnes ab infinito disquisitionis initium sumpsisse ; reputet 
quoque, homini, si eo usque eniti valeat, infinita quadam utendum esse facultate; 
mec quaerat autem qui fiat, ut homini undique spatii et temporis veluti cancellis 
"presso infinita quaedam facultas inesse possit, Namque nihil aliud jam quaereret 
praeter hoc: ‘qut homo rationis particeps esse queat? Qui homo homo esse possit? 
(Quae sane quaestiones serio proponi nequeunt. Haec de infinito monuisse sit satis, 
Reliqua jam prosequi juvat. : 

‘Tenemus igitur objectiva principia, tenemus et subjectiva. Logica jam cognitio- 
mem ас scientiam nos assequi posse docuit; videamus nunc quaenam juvantibus Me- 
taphysices principiis ulterius perficere valeamus. Cognitio, ut definire solent, eo 
conficitur quod 'repraesentatio cum ге repraesenteta omni eX capite conveniat congru- 
atque, sive quod subjectivum omni ex parte in objectivum quadret, si recentiorum 
werbis uti liceat, "Veram igitur cognitionem hac una sub lege.assequi possumus, ut 
sprineipia subjectiva in objectiva quadrent, ilaque ad haec adhiberi possint. Duo 
autem sunt objectiva principia inter se maxime :diversa, unum enim finiti, alterum 
vero infiniti notio est, Duplex itaque hic suboritur solvenda quaestio: 

а) Utrum et quí intellectus notiones ad finitum adhiberi possint ? 

' 35) Utrum ‘et дай eaedem apte in infinitum quadrent? 

Bive, wt aliis verbis айат, utrum ad cognitionem tum empiricam , tum pure ratio- 
nalem eniti valeamus’? ‘Supra jam dictum xest intellectus notiones duplici sensu ac- 
жүрі posse , sensu scilicet absoluto et sensu relativo 5 vero autem. verius illas (( si modo 
in res sensibus subjectas et res sensum transscendentes adhiberi possint) in infinitum 
quadrare non posse nisi illo usurpentur sensu, nec finito contra congruere posse 
‘nisi altero ‘sumantur, 

"Etenim ‘si quis unitatis absolutae notionem іп banc v.gr. mensam, cui assideo, 
adhibere vellet з mensae 'ujus natura отті ex parte destrueretur, ut quae jam sub 
sensum. cadere mon 'posset;'namque ea tantum, quae aliqua ex parte multa sunt, 
“sensu percipere possumus. Jtem si quis causae relativae conceptum ad Deum adhi- 
‘beret, Deum habere mullum jure diceretur. His. praemonitis, adversabitix nemo , 
‘si ‘supra memoratas quaestiones ponam sequentem:in modum: . - 

а) Utrum et qut intellectus notiones in sensu zelatrvo sumptae ad res sensu 
perceptas ‘adhiberi possint ? 
D 2 $) 


28 PIT FAL A ОООО AB; 


^b) Utrum denique et qù? eaedem sensu absoluto sumptae in res infinitas ques 
drent ? 

Quod ad priorem vero quaestionem attinet , sequentia habeo : si res бийби» subjec- 
tae ejus naturae sint ut in tempore vel in spatio vel in utroque simul existant, si porro 
categorías, de quibus hic sermo est, certam quamdam ad tempus innuere relatio- 
nem, imo eertis quibusdam schematibus exhiberi posse constet; si denique res. sen- 
siles in haee quadrent Schemata, earum rerum cognitionem humanae Rationi. patere 
necessario erit admittendum; vera autem illa sunt omnia; namque duo prima argu- 
menti hujus momenta extra omne dubium. jam ponuntur; tertium vero aeque valere 
Schematismus ille intellectus quém critica philosophia adéo celebravit, satis probat. 
Nimirum numerus quantitatis Schema est; singulae quippe quantorum relativorum 
partes apprehendendae sunt, ut uno demum conscientiae actu comprehensae sub 
unitatis formam repraesententur ; gradus vero notio qualitatis Schema est , rerum enim 
'sensilium qualitates ex nostris tantum sensationibus dijudicari possunt,- hae autem 
nonnisi ex intensionis gradu aestimari solent.  Relationis Schema- ordinis: in: tempore 
conéeptus est; hic vero perseverantiae et mutationis (quod Schema est substantiae 
et accidentis), successionis ( causae et effectus Schematis) ac simultaneitatis de- 
nique (quod mutuae rerum efficaciae Schema habent ) | notionibus. designari solet. 
Quod ad modalitatem attinet, nihil secundum ejusdem categorias cognosei potest, 
nisi certo quodam in tempore existat, quo factum est ut illius Schemi per existentiae 
in tempore finito notionem exprimerent, ; | 

Hac de re recte disputarunt immortalis. Regiomontanus Professor in Critica Ratio- 
nis Purae, p. 189—187, et Clar. Frisius in Critica nova, altero volumine $. 114. 
p. 152—155. In eo tantum a nobis discrepare videntur, quod neuter intellectus no- 
tiones in absoluto et in relativo sensu sumi intellexerit ; unde factum est ut Kantius 
de illis in sensu absoluto sumptis ad res sensum transcendentes adhibendis non co- 
gitans , Rationis speculantis potestatem mirum in modum imminuerit ac laeserit jura 
principatu Rationi practicae dato et in eis rebus quidem quae ad Rationem Theoreti- 
cam duntaxat pertineant; Frisius vero, etsi ab hoc errore immunis, sublimioris ta- 
men illius categoriarum usus ne suspicionem quidem habuisse videatur. Ut vero 
quaestionem de qua hic sermo est, ommi ex parte pertractemus, ab omnique arbi- 
trio simus alieni , inquirendum restat , utrum. res sensiles in supra memorata notioe 
num intellectus Schemata quadrent; imo diluenda erunt: eorum argumenta, qui ab 
ilis notionibus ad res quae sub sensum cadunt adhibitis enatam cognitionem fere 
nullam et inanem habeant, ejusdemque principia aliqua ex parte deficere opinentur. 
Res sensiles veroin illa notionum intellectus Schemata aptissime quadrare, ex indu- 
bitatis quae sequuntur principiis: facili opere evinci potest. Etenim primum illae 
Quantitatis et Qualitatis Schematibus vi naturae suáe congruunt secundum hoc prin- 


el¬ 


% 


COMMENTATIO Ap QUAESTIONEM LITERARIAM. 29 


сір! tum: «omnis res sensilis quantum extensivum intensivum que est: " extensivum 
quidem, quia nulla res sensibus subjecta percipi potest, nisi singulae partes appre- 
hensae unoque demum conscientiae actu comprehensae ad unitatis formam reducantur; 
ех quo conficitur ut res sensiles ad unam omnes numerorum legi submissae sint, 
proindeque quantitatis Schemati congruant; intensivum vero, quia rem nullam nisi 
per aliquam certam sensationem eamdemque certo quodam intensionis gradu gauden- 
tem intueri possumus , unde per se к емеше et in qualitatis Schema res sensiles qua- 
drare (1 ). 

Idem de Relationis Schematibus dicendum. Namque 1°. unaquaelibet res sensilis 
in se spectata substantiae et accidentis Schemati congruit, juxta legem hanc: « 1еѕ 
sensiles in se consideratae perseverans et mutabile quidpiam habent, ” 

2°. Res sensiles , si поп pure in se, sed in mutua ad se invicem relatione spectes, 
aut simul sunt, aut sese invicem subsequuntur ; si hoc fit, jam in causae et effectus 
Schema quadrant, namque tum unaquaelibet res certo quodam modo in tempore 
existere debet; nihil autem aliquo certo modo existere potest, nisi alia re quae tem- 
pore prior esse debet effectum sit, adeoque nisi jam certam ponas rerum successio-~ 
nem; si Шай, eas mutuae efficacitatis, Schema innuere in aprico est. Quod dd mo- 
dalitatis Schema attinet, per se liquet, et in. hoc res finitas quadrare, nihil enim no- 
bis existit nisi vel formalibus vel materialibus existentiae conditionibus respondeat, 
sive quod eodem redit, nisi certam quamdam ad tempus relationem innuat, 

Facile hic foret plura subjicere principia quae' tum sensuali cognitioni tum Philo- 
sophiae naturali sic dictae fundamento sunt; addam tantum quas Kantius et Frisius 
habuere leges (2). 


KANTIANA EXPOSITIO (5) 
` Т, 
i Axiomata visionis, і 
Summum illorûm decretum hoc est: «omne phaenomenon in quantitatibus versas 


tur extensivis. ?” 


IT. 


Ст) Idem sonant haec jam ab antiquioribus philosophis admissa principia: „1а mundo finito non datur sal- 
tus, " id est, genesis rei sensibus ' subjectae recte intelligi nequit, si ab ejusdem prima parte ad ultimam veluti 
saltu transeatur. ,, In mundo finito поп datur hiatus „° id est, nullus experientiae datur locus, ubi omne omnino 
geale dest, sive ubi nullus sensationi relinquitur locus. 


.. C2) Vide Kants Krite der г. V. p. 200 — 274. Fries, Neue кїй. iis Vern, oter theil , $ uv р 153, 13 


Cs) Versionem Borse o hic liceat, Pe 135--192, Lipsiae, 1796. 


t 
NED 21 I 


| | D5 


5o P. 3; L E M о І N E; 


IL 
Anticipationes perceptionis. 

Summum illarum decretum hoc est: « In omnibus visis reale illud, quod ob- 
noxium sensationi est, quantitatem intensivam, id est, certum quemdam gradum 
habet. " 
L I I I. 


Analogiae experientiae. 


Summum earum hoc est: « НН esse potest sola repraesentatione conjunc- 
tionis necessariae perceptionum. ” 


а) Analogia prima. 
Decretum constantiae substantiarum: « In omni visorum vicissitudine permanet 
substantia, quantumque illius in natura rerum nec augetur, nec minuitur." 


5) Analogia secunda. 


Decretum successionis temporum ad Legem causalitatis ; omnes antationas fiunt 
secundum Legem colligationis causarum et effectorum, ?* 


c) Analogia tertia. 


Decretum simultanei, ex lege reciprocationis sive commercii: « Inter omnes sub- 
stantias , quatenus in spatio possunt qua simul constitutae percipi, perpetuum in- 
tercedit commercium, "* 

I V. 


Postulata cogitationis empiricae in genere. 
1) « Quod Legibus formalibus illis experientiae (quoad visiones conceptusque ) 
congruens est atque conveniens. ”’ 
2) Quod cum lege experientiae materiali (sensatione) connexum cohaeret, id vere 
est atque apparet. 
3) 14, eujus cum eo, quod vere exstat, connexio contagioque ad wmiversales;ex- 
perientiae Leges determinata et circumscripta est, necessario exstat." 


he 


FRISIANA DESCRIPTIO. 


а) Mathematica principia, 


Principium adhibitionis: Lex continuitatis: «o namguodlibat Plaenemenos quan- 


tum continuum est, ^" ні 
1 ) Axiomata rest 


Principium : « Unumquodlibet datum ;phaenomenon est extensum . ЖУА quan- 
tum numero mensuratum, infra quem minor, supra quem major numerus datur, ^ 


3) 


| COMMENTATIO ab QUAESTIONEM: LITERARIAM. 5: 


2) Anticipationes' perceptionis. : 

Principium: «Іп omnibus, visis datum геәје intensivo alicujus certi gradus quanto 

 €ircumscriptum est, supra quem major, infra quem minor datur gradus. ” 
b) Dynamica, principia. 

Principium eorum hoe est: « existentia-phaenomenorum. est in universim necessa- 
ria conjunctione, * ; 
5) Analogiae experientiae. 

Principium: « Omnis unitas in existentia rerum est mutuum substantiarum illud per 
earum. vires constitutum commercium, cujus fandamento physica conjunctio nititur, ?? 

Primo: Principium constantiae substantiae: « Omni phaenomenorum mutationi 
fundamento subest substantia, quae absolute constans est.” 

Secundo: Lex causalitatís : « Omnis phaenomenorum in tempore: successio. fit 
secundum legem causae et effectus, ? 

Tertio: Lex mutui rerum commercii: « Omnia phaenomena, quatenus simul con- 
stituta sunt, in mutuo versantur inter se commercio. " 


4) Postulata cogitationis empiricae in universum. 


Principium: « Unumgquodyis eere esse rerum universalibus legibus necessario 
determinatum 655, quod. metaphysicae conjunctioni. subest fundamento, ” 
` Primo» «:Phaenomenon, existere potest si. quando est. "* 

ененің; «Td vere esse; (,daseyn) existentia est. phaenomeni aliquo certo 
tempore. ? 

Tertio: «ТУ vere esse uniuscuj iuslibet phaenomeni dati necessario habita temporis 
in genere ratione determinatum est," 

Si quid igitur auctoritas in rebus ad philosophiam pertinentibus conficeret, gra- 
yissimi auctores: bane. nostram confirmarent sententiam, qui cognitionis empirico-in- 
tellectualis: (sinnlich verstindige Erkenntnissweise) leges nulla ex parte deficere cen- 
бетпе: ac sumus: professi... Quo autem firmius stet opinio nostra, argumenta quibus 
dar. Rismér im opere: Aphorismen der gesammten philosophie , inscripto, illam 
petit, proferre ac diluere conari liceat. 

Neminem: autein fugere potest leges illas cadere non posse, quamdiu purae temporis 
spatiique intuitiones nec non. intellectus categoriarum notiones consistant. Itaque ad- 
versarius noster; demonstrandum putavit, primum, puras temporis ac spatii intuitio- 
nes non: absolutam ;: sed. relativam tantum, non adaequatam.sed imperfectam cogni- 
tionem ae-veritatem. nobis impertire, utramque quippe intuitionem secum ipsa pugnae 
fe, nulloque pactó cum altera forma consistere posse (1); deinde, idem de cates 

4 go- 

(т) Opere supra laudato , Is bindchen. Logik, oder qualitative wissenschaftslehre, zweyte negative hälfte, 

Ar abschnitt. 2, $. 14. 


52 Рут йл BoM 9) Д, ЖЕ» 


goriarum notionibus (1), necnon de experientiae legibus (2) dicendum , ut quae 
ad utraque superiora principia ultimo sint referendae. 

Tempus autem secum ipso pugnare sic evincere studet: « Tempus evidentér vi- 
hilum est, ejusque repraesentatio semretipsam tollit; in se enim nec aliquid est пес 
nihil; nec objectivi quidpiam (substantia aut accidens) nec subjectivi quidpiam 
(sensualis perceptio, aut spontanea repraesentatio), sed si rem universim aestimes, 
«Ein wesen ohne inhalt, ein punct ohne umkreis, ein continuum, bestehend aus 
lauter discreten , und ein — ünaufhaltsam fliessendes mit starren be- 
stehenden оланан seyn miisste:’’? quod manifesto implicat, i ] 

At clar. Rixner repugnantias eas quas tanta jactat verborum copia gratuito prorsus 
protulisse videtur; etenim tum modo. verae oriuntur repugnantiae, cum ex adverso 
opposita de una eademque re proferuntur; nequaquam vero id fieri solet, cum unam 
eamdemque rem diversis ex partibus consideres, aut, eadem vox diverso accipiatur 
sensu, Sic tempus, de quo hic sermo est, una ex parte niil, ex altera vero ай- 
quid esse quin pugnantia loquaris, dicere potes; namque yox esse non ‘unum habet 
intellectum , ut quae non modo ай ea quae sub sensum cadunt , » Yerum et quae mente 
sola capi possunt, adhibeatur; ex quo conficitur ut tempus in se aliquid sit, si vo- 
cem esse uno sumas sensu, nihil vero, si altero usurpes sensu. "lempus vero natura 
sua subjectivi quidpiam est, est enim repraesentatio; et simul objectivi quidpiam, 
quia illad a nobis distinctum aliquid esse necessario habetur. — Idem est ein wesen,, 
forma quippe est, sed ohne inhalt, quia in se nec materiae quidpiam. continet; | 
punctum vero sine peripheria, quia unicam duntaxat habet dimensionem: ей in infi- 
nitum protensum est, non extensum; continuum іт sè quidem, discretis vero parti-; 
bus secundum reflexionem constans ; quo fit ut in tempore, si in? se consideres, nec 
distincti ac consistentis quidpiam sit, licet quae in illo continentur omnia consistere: 
possint, distinctioque inter ea institui queat. ! ізі isp ig 

Tempus porro cum spatio consistere nullo pacto posse sic demonstrare sibi videtur: 
wenn man erwüget, а) Dass, da der Raum in der zeit, die zeit in dem Raum .ange-, 
schaut und gemessen werden soll, das ausser einander und zu gleich bestehen der 
momente des Raumes dem nach einander und dem stets wandelbaren MN NR 
bestehenden der momente der zeit ; n og’ 

5) Und eben so das unendliche des Raumes mit dem endlichen де zeit. bey. der 
bewegung , (wo unendlich viele ausser einander bestehende Raummomente in einer, 
endlichen zeitdauer nach einander sollen durchlaufen werden); und: umgekehrt. 
beym successiven wachsthume, die immer nur endliche grósse des Rüumlichen stüti-. 
gen wachsthumes mit der авав ц vielheit der zeitmomente, (im ein jeder в 

) 04264 ‘9 Sta, 


(1) Ibid, 3. $. 2t. Са) lbid, 4, $. 26. 


COMMENTATIO лр QUAESTIONEM LITERARIAM. 55 


stitigen wachstume sein entsprechendes increment dazu giebt) in widerspruch 
steht : : 

c) Oder aber wenn angenommen өлер dass jene Raummomente , deren ппеп4- 
lich viele in jedem endlichen Raume, und jene incremente, deren unendlich viele 
in jeder sinnlichen grüsse müssten gedacht werden, wahre minima ohne alle sensible 
grüsse und ausdehnung seyn; dann ein wirklich und sensibel ausgedehntes aus sen- 
sibel unausgedehnten , und eine sensible grósse durch incremente , die gar keine sen- 
sible grüsse haben, kónne und müsse erzeugt werden. 

Tempus vero specie tantum non re cum spatio consistere non posse in aprico fore 
ex infra dicendis speramus: nimirum 

a) Tempus nec spatium in se considerata unum in altero percipi ac mensurari 
possunt; id vero nonnisi de relationibus rerum sensilium progressu temporis in spa- 
tio perceptis intelligi potest, illae enim tum aliis relationibus in tempore quibuscum 
conferuntur, determinari queunt quin vel minima oriatur repugnantia. Item spatium 
in se consistentis quidpiam est, tempus vero іп se fluentis quidpiam jure habetur; 
attamen si certum quoddam spatium complecti velim, ab una parte ad alteram pro- 
gressu temporis transeam necesse est, quo per se sequitur spatium in tempore optimo 
jure poni posse. 

5) Quod ad motüs notionem attinet , урнаш] cum tempore non pugnat, namque 
hic temporis intervallum et spatia quae percurruntur, in ratione inversa, ut aiunt, 
versantur : — quanti porro determinati in spatio progressu temporis constanter concres- 
céntis notio euni infinita temporis momentorum multitudine consistere potest, ut quae 
a determinato partium quibus constat numero nullo pacto pendet. 

c) Denique cum spatium et tempus ex absolute minimis partibus confecta consi- 
deremus, ista res neque tempus neque spatium in se spectata tangit; proindeque 
repugnantiae quas Rixner habet, nullae sunt. 

Quod ad argumenta subsequentia quae contra temporis repraesentationem obmo- 
ventur attinet , ea ex clar, Rixneri libro excitare nimis longum foret; paucis duntaxat 
refutanda censemus.” Monere igitur nobis liceat distinctionem temporis in praeteri- 
tum, praesens ac futurum doctrinae nostrae non obficere; eam quippe tempus in se 
non spectare, 

Quod ad'ultimam objectionis partem , non intelligo qui eam quae sola homini con- 
cessa est , temporis intuitionem ferre nequeat. 

‘Ut nostram vero de tempore sententiam paucis proferamus, illud nec pura nobis 
abstractio est, quia jure dicitur aliquid esse in tempore, nec vero substantiale quod- 
dam principium , quia tempus nobis non est nisi quid. cui temporalitas inest reprae- 
sentemus; nec accidens tamen, quia secus substantia sublata evanesceret; nec pura 
rerum ad se invicem relatio, namque et haec a mente nostra constituenda esset ; nec 

E dc- 


5% MAAR Way BAM oad ONTAEL 802 


denique pura repraesentandi forma, sensui interno propria , uti Kantio-placuit , namigne 
jam quae sunt in tempore nullo jure ad res in tempore existentes referri possent $ sed 
modus est nécessarius nobis Modum; existentiae rerum finitarum pure repraesentandi; 
-qua admissa definitione ut nobis videtur quidem, diversae sententiae modo exami- 
natae facile explicari poterunt., , j ٤ зі 

Eodem Теге modo Rixner de врайо disputat: «i iden NEWER ‘constare ‘quae inter 
se pugnant dimensionibus, adeoque nec aliquid nec nihil esse , пес objectivum , nec 
subjectivum sed in genere ens sine contentu,. peripheriam sine puncto, consistens 
quidpiam. sine aliquo quod consistat, totum sine partibus, quietem sine motu; quod 
implicat. — Supra jam monstratum esse spatium,cum tempore. consistere. nequaquam 
posse , accedere incommoda plura, Spatium scilicet.esse continuum et tamen exten- 
sum; constare partibus absolute minimis, quae tamen mensurari queunt, innumera- 
bilibus: denique quae tamen singulatim percipi possunt. Destructa, ut putabat, (hic 
enim non moror quia. supra allata responsa hic denuo forent repetenda), communi 
spatium et tempus. considerandi ratione, Ambergensis professor pergit dicens quod 
de spatio et de tempore. probavit, idem de categoriarum notionibus. valere, eas aeque 
nullas et inanes esse : , ' 

a) Dass keine dieser bestimmungen ausser nur in bezichung auf zeit. und Raum, 
und. das, was beyde erfüllet , weder sinn. noch. bedeutung haben;: Í 

b) Auch ausser der wirklichen: anwendung. in concreten fallen gar nicht einai 
zum bewüsstseyn kommen 5 

c) Sie als blosse leere сетан denkformen erfasst; und d) slddowhlá in die- 
ser wesenleeren abstraction für ein wesenhaftes an sich gehalten werden ; 

e) Die momente ihrer bestimmungen ganz augenscheinlich in einander übergehen , 
und folglich jedes derselben in seinem. starren für sich bestehen immer nur eine 
einseitige , relative und partielle wahrheit aussage , welche erst durch vereinigung 
mit der ihr entésgengnagtstén zur fülle der erkenntniss des adäquaten begriffes er- 
ginzt werden mag. | 

At 1% objectioni nulla est vis quia tempus et spatium nec secum ipsis nec inter 
se нема jam monstratum est. | 

. Ex eo quod categoriarum notiones ad nostram non deveniant conscientiam nisi 
liens sensibilibus adhibitae, nequaquam sequitur illas omni. carere per se intellectu. 
3°, et 4°. Etsi vero nihil aliud sint ac рагі cognoscendi modi eae tamen reale 
quidpiam sunt nev aliter esse possunt, namque с conscientia pura proinanant; eidem- 
өн, innituntur. Denique, i ; 
. Si categoriarum notiones inter se pugnare videntur, id de duabus primis 
Mac ii tig classis categoriis duntaxat , nequaquam vero, de, tertia categoria quae 
ex utraque superiori conjuncta coalescit, veramque res sensibus subjectas consi- 


de- 


COMMENTATIO Ap QUAESTIONEM LITERARIAM. 55 


derandi rationem €oristituit. intelligi ,. potest... Non, est igitur quod а sententia nostra 
discedamus: videamus: jam utrum Rixner. validioribus..argumenritis leges. cognitionis 
einpirico - intellectualis impugnaveritj.eas autem non. omni ex. parte valere, ex ео 
quod ipsis. aeque: verae opponi-queant,-sic demonstrare. sibi | videtur :.:« So: stellet 
sich dem immer nur halb wahren satze, nümlich dem. sogenannten. axiome alles zühl- 
und messbaren у ce dass alles záhl-. und. messbare notliwendig ein ,durchaus bestimmtes 
seyn müsse; 7 der. seiner seits nicht mehr noch minder wahre. gegensatz gegenüber: 
« dass! nümlich:ales^zàühl^--und messbaroe seim offenbar  unbestimmtes , seye., welches 
unbeschadet seiner wesenheit ins unendliche vermehrt oder vermindert werden mó- 
ge; "^ woraus.. dan so, fort. erhellet, dass auch, die folgesátze: von. yorstehender thesis 
and antithesis gleichfalls nur Байта гд» schielende . und .:dialeéétische behauptun- 
gen: seyn. können! als, nàmlich ш tes) eidon їп | 
a), Dass jede endliche zahl-, oder mitia grósse aus minimis d grüsse bestehe; 
b) Dass, im; continuum «етед, unterschiede. bestehen. 
c) -Dàss | keine. und . jede grüwe ins ünbestimmte weder wachsen noch abnehmen 
;móges ав ыи | И 
- od), Dass. unnnterscheidbare .. wesen, Wenigstens durch áussere.zeit. und. Raum unter- 
-schieden werden. móchten," |. ... HEAT 
- Respondemus, duo principia praeposita inter. se nulla ex. parte pugnare; namque 
etsi omne quantum, qua quantum necessario determinatum: sit, indeterminatum esse 
potest ;. habita. partium quibus constat numeri ratione. quo conficitur ut in infini- 
tum augeri et minui nihilo secus POMA) principia antem: ab, illis. deducta absolute 
vera manent,; ӘЧ : ۴ 
„Шет; ($. 292. sic, pergit ‘Rixner, principio, quo puces omnis perceptionis. ex- 
primitur, nimirum : .« nihil percipi potest praeter illud. quod езі,” aeque verum 
principium oppositum est alterum : « illud quod est in se npnquam immediate per- 
cipi potest: ?. inde (% 50) una ex parte tantum, valere deducta principia haec.: 
a) Dass, das. wirkliche zeitleben eines individuums jedesmal nur den untheilba- 
ren .augenblick der gegenwart, diesen aber. ; ganz егі Пе; 
25%) Omnia sensatio pure intensivum , nullo, vero pacto extensivum quantum este 
с) pure ;nihilum immediate, percipi nequit. ; 
d) omnis rerum sensu percipiendarum qualitatis _ differentia ultimo ad quantitatis 
differentiam. reduci potest (312% ыз элен t 
Principia (6. 29) proposita interse non pugnant ; ; imo utrumque. “absolute vera sunt 
et ad diversa spectant 5 nempe, quod percipitur , certo quodam modo existere debet, 
é adeoque id quod res in se. est, substantia scilicet , percepi nequaquam potest, quia 
conditio. sub qua perceptio fieri possit, data non est; quae . cum ita sint, per se 
liquet. deducta principia nulla ех parte. deficere : quae. contra Relationis principia 
Е 2 ` ob- 


"m 


ow +)! 
ї 


56 PD) SUL E MO IUN E, 


objecta sunt facile dilui possunt; leges quippe quas vulgo admissis opponere clar. 
Rixnero placuit, falso innituntur principio, homini scilicet rerum sensilium in se 
spectatarum cognitionem patere, quae vero nobis ideo nequaquam competere potest , 
quod. nullius rei notitiam assequi quis possit, quae a conscientia nostra nostroque 
repraesentandi modo ‘non pendeat, 

Quod ad reliqua, quae inde “consequuntur principia, ea absolute. vera sunt, 
ut quae ab inconcussis legibus sequi: constat; si quid contra eorum veritatem ob- 
moveri'posset, id in deductionem factam cadere deberet; haec vero nullo laborat 
vitio, 

Ea igitur quibus cognitionem ex categoriarum notionibus (sensu relativo sumptis ) 
ad res sensiles adhibitis ortam nullam esse demonstrare studuerit. Rixner, diluta 
sunt argumenta; ex quo conficitur ut nobis jam majore fiducia plenis pluraque spe- 
rantibus reliqua. prosequi liceat. Reperimus non modo cognitionem in universum 
humanae patere menti, verum et cognitionem empiricam absolute veris indubitatis- 
que-inniti principiis evicimus; mundus jam sensibilis nostris investigationibus pa- 
tet; nunc vero utrum mundi intelligibilis quoque janua hominibus aperta sit in- 
quirere properemus; ea autem infiniti quam huc usque consecuti sumus notio non- 
nisi inchoata est, eam igitur perficere, quaenam in se contineat principia explorare , 
utrum denique ad sublimiorem aliquam mundi sensibilis considerationem ac cogni- 
tionem perducere possit inquirere oportet: omni enim ex parte pertentanda est in- 
finiti idea ut cognitionis nostrae fines proferre nec non fiduciam in rationis hu- 
manae potestate collocandam confirmare possit. Infinitum Rationi datum esse no- 
vimus: sed quid sit infinitum, quanta ipsi tribuenda sint quaerendum restat. Ratio 
recte quidem intelligentia dicitur, imprimis vero ut semetipsam intelligat. necesse 
est. Cum id vero fieri nequeat, nisi infinitum juxta intellectus leges ab ipsa ra- 
tione constitutas consideres, patet hic quaeri jam: « Utrum et quî categoriarum sic 
dictae notiones in absoluto quidem sensu sumptee ad ideam infiniti adhiberi possint." 
Hacque ad Rationis humanae laudem, ut opinamur quidem, soluta quaestione, iter 
inchoatum persequemur, donec evicerimus illam non minori auctoritate in mundo in- 
telligibili quam in sensibili valere. Quod si quis reclamet inutilem, imo erroribus 
gravidam fore inquisitionem nostram , quia nostra haec categorias considerandi ra- 
tio intellectus naturae repugnare, imo in solo arbitrio posita esse videtur. — Re- 
putet velim infinitum ad notiones omni ex parte indeterminates non pertinere, ac 
proinde intellectus vestigationi submitti posse. — Ab omni porro nos arbitrio alie- 
nos esse in aprico est; absolutae enim necessitati tum intellectus tum Rationis satis- 
facturi nihil postnlamus, nihil sumimus, quod rationibus sufficientibus non nitatur. 
Huc accedit quod intellectus per se solus finitum perfecte intelligere non possit, 


quo fit ut a Ratione infinitum petat; cum vero ex non intellecta re nec intelligi 
quid - 


COMMENTATIO Ар QUAESTIONEM LITERARIAM. 57 


"quidquam possit, consentaneum est accuratam magis infiniti declarationem et qui- | 
dem ejus naturae convenienter secundum intelligentiae leges tentare. 

Duplex igitur distinguunt infinitum , formale unum, alterum vero materiale. Il- 
lud nihil aliud est atque forma ea , sub qua infinitum repraesentare solemus , nimirum 
sempiternitas ; hoc vero absoluta Ша est entitas (absit verbo invidia), qua fit ut infi- 
niti repraesentatio ad revera existens quidpiam referri queat. Formale infinitum 
vulgo mathematicum dicitur, materiale vero metaphysicum vocant; utroque autem 
in unum coalescente, id est infinito metaphysico sub forma sempiternitatis repraesen- 
tato absolutum illud provenit, de quo, omni aetate, nostra vero maxime in philoso- 
phorum scriptis plurimus sermo esse solet, Quaestio itaque supra memorata jam ali- 
ter rectiusque proponi potest sequentem in modum : « Utrum scilicet intellectus ca- 
tegoriarum notiones in absoluto sensu sumptae ad absolutum adhiberi possint?" Id 
autem fieri posse exinde patet quod sempiternitatis forma sub qua absolutum neces- 
sario concipimus, aptissime quadret in illas notiones, in quantitatem absolutam sci- 
licet, quia quanti absoluti notio ab infiniti temporis adeoque sempiternitatis idea se- 
jungi nequit ; in qualitatem vero absolutam, quia entitas absoluta ejusmodi est ut 
nonnisi tempore infinito comprehendi possit ; item in Relationem absolutam, ut quae 
essentiam in se et omni ex parte absolutam innuit, ac proinde cogitari nequit nisi 
certam aliquam relationem omni relatione in tempore finito data superiorem , atque 
in aeternum consistentem admittas; in absolutam denique modalitatem, ut quae ab- 
solutae ad conscientiam nostram relationis notionem involvit, nec nisi rei alicui, quae 
sempiterna sit, congruere potest. 

` Jam vero categoriis usi reperimus absolutum esse absolute unum, indifferensque et 
necessarium , absolutam denique substantiam omni accidenti vacuam, Quae cum prae- 
dicata ad unum omnia ad substantiam absolutam ultimo referenda sint, hujus idea 
paulo accuratius nobis exponenda ac declaranda est. Absolutae vero substantiae idea 
ad diversas perducit ideas prout illi principii aut causae notionem 'subjicias; si il- 
lud, tres jam consequeris ideas, scilicet: 19. Ideam principii phaenomenorum pure 
subjectivorum sive existentiae intelligentis; idem mentem vocant; 2°. ideam prin- 
сірі phaenomenorum pure objectivorum sive existentiae non intelligentis; quam 
materiam dicunt; 5°. denique ideam principii absoluti utriusque supra dictorum 
phaenomenorum seriei; quem mundi spiritum appellarunt. Sic igitur tria jam spe- 
culationis philosophicae principia tenemus, nondum tamen adaequatam absolutae 
substantiae notionem assecuti sumus, ut qui, quocumque convertamus animum, in 
accidentibus adhuc haeremus; ut perfectam igitur illius ideam tandem complecta- 
mur, ad causae notionem! confugiendum est, Ніс jam causae) absolutae suprema pro- 

dit idea, huc vero progressi gradum sistere cogimur; ad Deuzn enim pervenimus. 
; E 5 dandi 


58 P: зууг ВЕЛАМ), ЕЗІЛЕ 


His autem repertis ideis, Relationis categoriae longe jam sublimiorem sensum соп- 
sequuntur. Etenim in substantiae relativae. notionis locum subit, principii absoluti 
idea; pro causae pure physicae notione exoritar causae бегае idea, unaque cum 
"hac finis absoluti notio notio denique mutuae rerum sensilium communionis in lon- 
ge sublimiorem conversa est ideam, alicujus certae scilicet mutuae rerum: communio- 
nis per principium absolutum ita constitutae ut resin hac communione versatae ideale 
principium quoddam repracsentent ac veluti oculis intuendum subjiciant, Eaedem vero 
steriles ideae поп Sunt. ut quae ad..ea quae. sunt adhibitae alteram quaeque ideam 
progignant з; sic. principii. absoluti idea ad ea quae sunt. adhibita ideam тегі pror 
fert y veritas enim in.sensu metaphysico sumpta ibi adest tantum ubi , ea occurrit e 
-stentia quae. non ab accidentibus sed a substantia seu principio. ipso repetenda wf 
causae vero liberae idea bond gignit ideams bonitas. enim іп ratione, consistit in Фе 
ens aliquod cum fine absoluto versatur : sublimioris denique illius mutuae communio- 
-nis per principium absolutum. constitutae et: quidem ita ut res in quam intuemur 
ideale quoddam principium in se conspicuum ас veluti visibile reddat. idea ad pul- 
chri ideam perducit; ita vero ex una, Rationis idea ideae septem , quae totidem rerum 
principia sunt, profluxere , Dei scilicet, mentis, materiae uniyersique rerum, pulchri 
porro; veri ас boni ideae; quarum superiores quatuor philosophiae applicatae princi- 
pia constitutiva. sunt, жен Ui vero tres non modo: singularum philosophiae partium 
-constitutiva sunt principia, verum et totidem normas suppeditant ad quas sublimio- 
rem rerum quae sub sensum cadunt cognitionem consequi valeamus, per quas cogna- 
tionem quamdam finitum inter et infinitum instituamus, Sic idea boni duce, ordinem 
moralem. quemdam in hoc aspectabili mundo agnoscere et constituere quaerimus. idea 
pulchri duce, efficere tentamus ut natura inculta principii absoluti. alicujus imaginem 
ac speciem ubique exprimat; idea denique. veri duce, mentem ab accidentibus rerum 
semovemus ut internam earum penetremus essentiam ас veluti Rationem quamdam i: in 
rerum natura constituamus, d 

Haec idea veri in universa dominatur philosophia, in speculativa vero imprimis, 
id estin logicis ac metaphysicis rebus; boni vero idea philosophiae practicae. super- 
eminet certaeque scientiae subest fundamento; ideae pulchri denique innititur phi- 
losophia pulchri sive artis sic dicta, cujus principia in pulchri, sublimis ac ridiculi 
ideis posita sunt. 

Non inutilis igitur nec erroribus gravida fuit investigatio nostra, perfectiorem : enim 
infiniti notionem consecuti sumus ; aeterna porro tum speculativae tum practicae phi- 
losophiae principia detegimus ; qan df ea quidem exposita, satis vero est ex propo- 
sito nostro monstrare juxta intelligibilis sensibilisque mundi certam nobis , patere 
cognitionem ; nondum tamen tantum profecimus ut profiteri possimus certam collo- 


candam esse stabilemque fiduciam in Rationis humanae auctoritate ; novimus quidem 
mag- 


COMMENTATIO Ap QUAESTIONEM: LITERARIAM. 39 


magna hane tum constitutiva tum regulativa in omni re valere auctoritate , in media 
tamen constitisse via jure dicemur, quamdiu intentatam. relinquemus | quaestionem 
hanc :*« quam late "pateat in diversis cognitionis humanae regionibus Rationis aucto- 
ritas' tim? constitutiva tum normativa. ` At primum inquiramus quam late pateat au- 
ctoritas ista in cognitione sensuali quam vocant. Cognitio 'sensualis sive empirica in 
se pure spectata ultra temporis ac spatii limites поп progreditur, prorsusque subjec- 
tiva est; ipsa quippe a sensatione, haec vero ab affectione pendet; ex quo conficitur 
ut illi eadem sit vis, eadem auctoritas, quae sensui tribui solet, id est adjungatur 
fides. Eamdem vero juvantibus intellectus: principiis: subjectivum: characterem suum 
qui ipsi proprius est exuere posse, imo et indubitatis inconcussisque inniti principiis, 
supra monstratum est. Nunc igitur inquirendum tantummodo restat. quam. late pateat 
hórum principiorum usus ac potestas, De dignoscendis autem internis externisque 
rerum sensilium relationibus: quaestionem hic esse in aprico est ; unde per se sequi- 
tur Relationis legibus imprimis substantiae scilicet et accidentis, causae porro et effec- 
tus: mutuae denique rerum еЙсасіае nobis incumbendum esse. Eisdem vero tum pro 
constitutivis tum pro regulativis uti licet. Illae autem leges per se et immediate , id 
est, qua constitutivae consideratae jam nos docent omni rei sensu perceptae зир = 
stantiam .subjacere quamdam , ejusdem aliquam certam causam esse debere; eandem 
denique in-mutuo cum reliquis rebus versari commercio; quaenam vero et qualis illa 
substantia sit, quaenam sit causa specialis, quaenam sit mutuae illius efficaciae singu- 
laris ratio, in incerto relinquunt,  Cognitionis igitur materiem eisdem ducibus prin- 
cipiis quaerere oportet, id est, eisdem pro regulativis utendum est ut finem nobis 
propositum consequamur, TA 

Quod'ad absolutam vero rerum substantiam attinet, eam nemo mortalium assequi 
potest, ut quibus res in se inspicere nisi pro modulo suo, id est, relative, ut cum 
schola loquar, a natura datum est. Duce analogia tantum. et inductione essentiales 
rerum notas dignoscere possumus, Item ad causae et effectus legem tanquam ad nor- 
mam; causam rei quaerimus quaenam et qualis sit; vestigamus etiam quaenam ejus- 
dem sint effecta, quaenam porro causarum effectorumque: conditiones sint, quomodo 
denique haec res sese habeat ad reliquas , а ac quaenam sit mutui ejus cum reliquis re- 
bus commercii specialis ratio. j 

Quae cum ita sint, nemo non videt шына intellectus principiis perfectam. nos 
rerum sensibus subjectarum descriptionem assequi posse, ut quorum ope res, recte 
definire, explicare, neenon: quaenam et quales sint exponere, omnes denique rela- 
tiones, quaecunque sint, in quibus cum caeteris rebus versentur, declarare. valemus ; 
ad scientiam vero eniti nullo pacto licere: namque si formam. descriptionis spectes , 
aut pure formali (subordinationis notionum lege ) aut. pure subjectiva (associationis 


scilicet idearum ) lege praescribi solet descriptionis ordo, 
? ; Ош. 


40 P. Б LE OM Oc! NE; 


Omnis porro descriptionis haec est natura ac ratio, ut nunquam ad finem omni ex 
capite perduci possit; una enim eademque res tam multis ex partibus considerari 
: potest, ut eas ad unam omnes complecti homini non detur. Huc accedit quod de- 
scriptio , si ipsius materiem. consideres , etiam nonnisi imperfecta esse possit; primum 
enim absolute completam inductionem assequi non datur, rerum vero causas absolu- 
tas nunquam assequi possumus : observatio, rerum comparatio et inductio probabiles 
duntaxat rerum causas indicant ; interna denique mutui rerum commercii ratio sem- 
per nos latet , externam etsi saepissime attingimus rationem. 

Nihil tamen vetat quin juvantibus rerum in classes distributionis legibus cognitio- 
‘nes nostras ordine vere systematico distribuamus sicque propius ad veram scientiam 
accedamus ; jam enim systema condi potest summa perspicuitate perfectoque ordine 
commendandum. Ipsa adeo descriptio vim scientiae quamdam consequi potest, si eo 
usque perfectionis perducta sit, ut res descripta non in se tantum sed aliarum rerum 
quae cum ipsa connexae sunt habita ratione talis esse debeat qualem descriptio facta 
monstret. . Rerum vero in classes distributio perfectionis scientiae vim illi descriptio- 
ni addet, siita instituatur, ut species ex superioribus generibus facile et penitus in- 
telligi possint, accuratiusque tum in se tum aliarum specierum et universi generis ір 
sius habita ratione explicentur. 

Ut rem in pauca conferamus: cognitio sensualis ad. scientiae dignitatem ac potesta- 
tem evehi necnon in dies magis perfici quidem potest, nonnisi vero infinito saeculo- 
rum numero ad summam omni ex parte perfectae scientiae praestantiam perduci po- 
terit, ea scilicet die qua tum universa rerum natura tum singulae ejusdem partes pe- 
nitus fuerint cognitae: illa vero dies nondum nobis illuxit. 

Videamus nunc quam late pateat Rationis auctoritas in cognitione intellectuali sic 
dicta? Haec autem duplex est, res sensiles modo mathematicis principiis, modo eis 
quae intellectum moderantur legibus submitti solent: hoc momentum etsi modo jam 
copiose satis tractatum est, paulo fusius explanandi locus hic esse videtur. 

Omnis igitur rerum quam legibus intellectus usi consequamur cognitio prorsus 
hypothetica est; nostra enim investigatio omnis in eo versatur ut a certis. quibusdam 
phaenomenis profecti , in ultimas eorum Rationes inquiramus, Propter facultatum 
vero nostrarum imbecillitatem illas assequi non possumus. Imo posito etiam omnia ` 
phaenomena hucusque nota ratione aliqua explicari posse , quis neget phaenomena 
aliter explicanda observari posse? Nobis enim mortalibus omni numero absolutam 
inductionem et in immensum patentem experientiae campum omni ex parte perlu- 
strare natura non concessit ; ex quo conficitur ut homo negata scientia, hisce in re- 
bus nonnisi opinari theoriasque condere possit. 

In altera vero cognitionis intellectualis parte, vera scientia humanae menti negata 


non est; quae enim secundum puras ideas mathematicas a priori cognoscuntur , са 
sen- 


COMMENTATIO ap QUAESTIONEM LITERARIAM. 41 


sensus perceptio nonnisi confirmare potest, ut quae legem mathematicam sequi de- 
beat, quo fit ut perfecta inde cognitio enascatur, objectivumque omni ex parte sub- 
jectivo congruat. 

Ejusmodi quoque perfecta scientia et multo magis adhuc in mathesi pura nobis 
patet; quod adeo apud omnes constat, ut monere sit satis primo metaphysicam et 
logicam illi tum constitutiva tum normativa subministrare principia, ut facile colli- 
git quisque ex axiomatibus ac postulatis illis quae ab intuitionibus puris temporis ac 
spatii deduci solent, quorumque fundamento geometria omnis nititur; e logica de- 
nique lege hunc in modum expressa: « Combinatio nulla fieri potest, nisi partium 
homogenearum conjunctio instituatur. ” | ту 

Secundo: notiones et formas mente conceptas signis mirifice in eas quadrantibus 
visibilibusque formis omnino congruentibus exhiberi: quod vero verius omnes habent. 
Non solum vero in doctrinis mathematicis humanae menti vera concessa est scientia ; 
namque et scientiam pure philosopham aeque certam etsi in puris ideis versantem 
tenere possumus , adhibendo scilicet ad Dei, mentis , materiae universique rerum ideas 
normativa intelligentiae principia et earum maturae quidem convenientem in modum, 
Imo in quibusdam scientiae hujus partibus, in Physica scilicet et Psychologia philoso- 
pha ad perfectam scientiam pervenire possumus quia hic rerum natura ipsa ideas 
confirmat. Etsi autem universi rerum Deique scientiae ad hunc perfectionis gradum 
perduci nequeant, est tamen sperandi locus continuo nos propius ad absolutam scien- 
tiam et hic accessuros esse. 

Ita igitur in omnibus cognitionis nostrae regionibus aut certam nos tenere scientiam 
constat aut justam saltem verae scientiae aliquando assequendae spem complecti posse: 
ex quo conficitur ut ad quaestionem positam nostro jure sic respondere possimus : 
a Certam collocandam esse stabilemque fiduciam in Rationis humanae auctoritate ,” 
cum modestia tamen vero philosopho digna. Qui enim jam omni numero absolutam 
se tenere in omni re scientiam praedicant, nonnisi puras inanesque formas captare 
solent, nec nisi vana somnia sectantur. 


Prudentum Rectrix Ratio. 


5 


ANNAE MAURITH CORNELI yan HALL, 


AMSTELODAMENSIS, 


LITT. HUM. ET JUR. UTR. IN ATHEN. ILL. AMST. CANDIDATI, 


RESPONSIO 


AD 


QUAESTIONEM A CLARISSIMO ORDINE JURECONSULTORUM 
IN ACADEMIA LUGDUNO-BATAVA А, MDCCCXXVIII, 
PROPOSITAM : 


» Instituatur disputatio de Н eineccii meritis in restitutionem legis 
.., Papiae Poppaeae et de novis Juris fontibus quibus doctrina de 
» hac amplissima lege illustrari possit. ” 


QUAE PRAEMIUM REPORTAVIT D. үш MENSIS FEBRUARII 


А. MDCCCXXIX, 


RU run А. emi. Qe I e m WA 
erri eder tali Сайа co 


on 
MR Lem 
ruere m ny 


Y À 1 у 
13 Е n б Ff 


qe wow ре ON уче 


AD 


J 


QUAESTIONEM JURIDICANM. 


PRA EF A TI 0, 


Quantum operis antiquiores JCti in excolendam Romanam Jurisprudentiam perfe- 
térint, quantunique lucis ex eorum scriptis: ad hujus disciplinae cognitionem redun- 
det, nisi ex diligenti eorumdem lectione ,. intelligi nequit. | Etenim Cujacii, 
Schultingii, aliorumque industria praedicatur) ubivis, adeo, ut horum memo- 
riam omnes summ4 admiratione prosequantur; verum. tamen laudibus illis, eorum 
virorum nomina efferuntur quidem , at accurate’ fere nusquam singulorum in Juris stu- 
dium promovendum merita exponuntur, — Equidem, quum doctissimos quosque 
nostrae aetatis JCtos ex eorum scriptis uberrimos сарете fructus audirem, continuo 
suspicabar’, etiam mihi juveni hoc esse agendum ,.ut diligenti lectione optimos in- 
terpretes pertractarem. Ecce autem, egregiam hujus propositi persequendi oppor- 
tunitatem praebuit quaestio ‘hoc. anno: ûi Claxissirno Ordine: Jureconsultorum in Aca- 
деші Lugduno- Batavá e : 


« Instituatur disputatio de Hei ineccii meritis in restitutionem Legis Papiae 
« Poppaeae, et de novis Juris fontibus ‘qaibus doctrina "de hae. amplissim4 
« Lege illustrari possit. "" 


Arrisit igitur hujusmodi argumentum, atque in illum inquirendum esse scripto- 
rem gavisus sum, cujus opera, utpote juveni apprimis utilia, non prorsus ignoraram. 
Jucundum praeterea videbatur novos illos-Juris fontes adire; adeo ut hisce illece- 
bris allectus manus operi admovendas pütarem, nescius fere quantum difficultatis 
contineret talis inquisitio. — Quandoquidem autem , dum Heineccii commenta- 
rios legerem , inprimis vero dum G aj um atque Fragmenta Vaticana inspicerem quae- 
stionis argumentum melius cognovi, alacritatem meam, minuit non raro dubitatio, 

11 А 2 quin 


4 A. М. С. van HALL 


quin vires meas exsuperaret rei gravitas.) Sane etiamnunc multis vitiis laborare 
hancce commentationem probe gnarus sum; verum, non etiam exspectant Viri Docti, 
quibus juvenilis ingenii explorata solet esse imbecillitas , absolutam quandam com- 
mentationem. Quapropter audenter agendum , vobisque, Viri Clarissimi , hocce qua- 
lecunque tandem specimen offerendum puto, fretus nota mihi vestrá benevolenti4. 
Hac autem ratione , quaestioni ше optime responsurum esse arbitror, ut primum 
de eo, quod JCti Heineccio antiquiores in restituendam Legem Juliam et Papiam 
perfecerint, breviter praemoneam , deinde ipsius Heineccii merita singulatim ex- 
ponam; denique disputem, quomodo novi Juris fontes ad illustrandam legem va- 
leant. Praemissáà itaque introductione de eo quod JCti Heineccio antiquiores in 
restituendam Legem, perfecerint, in duo Capita dividitur hocce opusculum, quorum 
Cap. I. De Heineccio exponitur, et quidem. 
. 1. De ejus vita et stadiorum ratione. 
$.- 2. De ejus commentario in Legem, universe. 
$. 5. De variis capitibus clausulisque ab eo primum legi insertis. 
$. 4. De ejus meritis in veris Legis clausulis а falsis мунын соге 
$ 'ruptioribus restituendis. ШЫ xa : 
6:5. De Legis verbis legitimis ab eo repertis, ttaaisludsg 
6. 6. De ordine quo Legem disposuit. | 
6.77. De Legis capitibus ab illo illustratis atque explicatis. 
Cap. II. De novis Juris Fontibus disputatur et quidem ^ 
§. 1. De novis Juris fontibus universe. 
6. 2. De Legis Juliae: et Papiae placitis н novos Juris fontes non con- 
* fundendis. (3 | 
. 5. De tutelis et exceptionibus liberorum jure constitutis. 
. 4. De caducis. 
5. De jure patronorum, quatenus illud e lege Papi venit. 
„6. De caeteris locis, quibus doctrina hnjus legis illustrari possit. 


IN- 


RESPONSIO. Ар QUAESTIONEM JURIDICAM. 5 


I.N. DOR Они QT E 20; 


De eo диод УС Heineccio antiquiores іп restituendam hanc 
Legem perfecerunt. 


U: erat, ita habebatur a recentioris aetatis JCtis , Lex Julia et Papia Poppaea 
digna, quae restitueretur diligenter et explicaretur; nec mirum igitur, tot ac tan- 
tos variis temporibus in eandem conscriptos fuisse commentarios, quorum merita 
cognovisse nobis operae pretium erit, ut quantum operis ipse Heineccius perfe- 
‘cerit rite possimus dignoscere ab eo quod antiquiores jam perfecerant. Verum lon- 
gius foret omnes hic memorare, qui, quoties argumenti, quod tractabant, ratio 
illud suadebat, obiter aliquam Legis nostrae clausulam. explicare conati sunt; quare 
hic tantum praecipuos recensebimus. 
Qui primus hic in censum venit est Fred. Balduinus qui in commentario ad 
leges de Jure Ciyili ex industria legis Juliae et Papiae Poppaeae explicationem 
Suscepit (1). Hujus libellum legentes non potest non offendere negligentia, quà 
magni ingenii vir egregiae doctrinae rudimenta ubique temere sparsit, nullum fere 
neque in argumento quod tractabat neque in ipsius libelli dispositione ordinem se- 
cutus (2). Et sane eo magis hoc dolendum venit, quo magis eruditionem viri prae- 
sertim historicam , qua primus fere ad interiorem Legis Jul. et Pap. Poppaeae cogni- 
tionem viam muniverit, summa admiratione omnes prosequuntur, Hunc videlicet in 
interpretandis singulis Legis placitis magna pro parte imitatus est Heineccius, 
quod ipse vir eximius testatur in praef. Comment. Utinam autem Balduinus in 
dignoscendá Lege Julià ab ей quae postea lata est, Papia Poppaea, accuratior fuis- 
. Set! ita enim nec posteri quoque in huncce errorem acti fuissent, ut existiman- 
dum videtur. 
Non majori successu іп explicand4 Lege nostrá versatus est Barnabas Brisso- 
nius, qui in libello de Jure connubiorum, veterum JCtorum ad Legem Juliam et 
Pas 


(1) €f. Jurisprud. Rom, et Attica, T. I. p. 101. 

(2) Хе autem temere hac in causa reprehendi videatur indicasse sufficiat, enm primum, p. 202, Caput illud 
quod ex Marcian, fr, 19. D. de ritu- nupt. trigesimum quintum. esse discimus, explicare , deinde vero p. 208, 
accedere ad aliud caput tractandum quod ex Gellio, Noct, Att, IL 15, septimum esse certo constat, 


А5 


6 ПИТЕРА" Me Ge YAN ТАТ 

Papiam fragmenta collegit, et interpretatus est, Quodsi autem quaeramus an hic 
revera legem restituisse dici possit negando respondeamus necesse est. Etenim con- 
fuse admodum utriusque legis clausulas memoravit; de ‘capitibus rite distinguendis 
atque eorum verbis legitimis eruendis ne cogitavit quidem ; de caducis porro aliquid 
lege поѕіга cautum fui$s$e ex €jus cóimméntario пол facile! quis suspicabitur , nam 
totum. illud argumentum tractare neglexit, atque ita haec commentatio ad ipsam Le- 
gem constituendam parum facit .( 1 ). i ЕУ { 

Ad historiam nostrae Legis illustrandam egregie comparatus est Je Lipsii com- 
mentarius (2). Hic enim summae doctrinae vir, licet in litteris magis quam in 
Jure, versatus auctorum classicorum loca hue. ‚pertinentia undique collegit; JCtorum 
autem opera fere neglexisse yidetur, , Quid igitur Lege nostrá cautum fuerit. summa- 
tim indicat, verum singula capita restituere ne conatur quidem. Ejus tamen operis 
multiplex usus fuit Heineecio, quod suo loco indicabimus. 

Plus autem ad Legis explicationem effecisse videtur Antonius PE (3), 
vir ingenii excellentià et vastà eruditione praeclarus (4). At neque hic singula 
fragmenta capitibus suis restituere tentavit, explicandis veterum. JCtorum ad Leges 
Jul, et Pap. locis unice contentus. Haec vero ita explicavit vir eximius ut in ad- 
modum paucis Heineccius ab eo dissentiendum , putaverit , plurimis in locis ejus 
explicationes tamquam. verissimas agnoyerit. Sedulo idem legem Juliam a Papiá 
Poppaeá diversam esse ostendit , adeo quidem , ut prius separatim, Juliam explicet, 
Papiam vero Legem peculiari commentatione illustret, Ast utriusque Legis discrimen 
accurate indicare prae rei difficultate non valuit. Universe de caducis egisse legem 


Papiam, verum caetera placita Juliae legi deberi animadvertit C 5), quo circa hac 


quidem in caus parum ex ejus interpretatione nostra Lex profecit. E 

Eorum autem, quos huc usque memoravimus , JCtorum laudata opera obscuraverunt 
ferme J. Gothofredi (6) duo commentarii , quibus Legis Juliae de maritandis or- 
dinibus, ejusdemque caducariae capita explicavit. Etenim hic , ut prioribus in il- 
lustrandá. Lege praecellit, sic іп eddem restituendá non minori laude versatus est. 
Frimus Legem capitibus accuratius distinxit , atque verba genuina constituit ; ; quare, 


licet universe verum sit quod animadvertit B ynkersho ekius (7), hujus viri acu- 
tum 


(1) In Excurs, А ad Tacit, Annal, TL, ҮП, 

(2) Hoc unicuique apparebit qui vel obiter libellum et notas Trekellii inspexerit, 

(5) In Comment. de legg. in Thesaur, Graev, T. II. 

(4) Cf. de eximio hocce JCto С, б. Hau bold Institut.. Jur. Roin, litt, p.'ó5 et «кенен іы T 
(5) Vide ejus Comment, lre: f. 1244. 

(6) Vid, quatuor fontes Jur. Civ, in Thes, Juris Rom. Ottonis, Tom. Ш, fol, 206. 

(7) Observ, Juris Rom, I, 10. 


RESPONSIO Ар QUAESTIONEM, JURIDICAM. 7. 


tuni. ingenium magis ad explanandas quam ad emendandas Leges natum esse , illud. 
tamen quoad. hancce ejus commentationem verum non putem. Etenim, quamyis 
multis in causis errasse virum egregium fatendum, est, illud tamen satis ejus merita 
in legis restitutionem 'declarat, quod. non pauca capita ipse primus recte yereque 
exhibuit, Quodsi. autem celeberrimi. hujus. JCti laborem recte velimus dijudicare , 
necesse est ut attéhdamus , quando manus operi admoverit. Atqui, primis Juris 
stipendiis istum sibi excidisse libellum , ipse Gothofredus testatur, Quid mirum 
igitur, « liunc, " ut ait Heineccius, «aetatis aestu (1) abreptum plùs justo in- 
dulsisse ingenio (2);” quid mirum eundem nimis fortasse viribus suis fretum, alio- 
rum JCtorum usum fere поп fuisse operibus? Sane eadem haec fuisse causa vide- 
tur, quà tot Legis capita praetermisit, tot ex ingenio Legi affinxit. Balduinum 
eaeterosque secutus, Legem Jul, a/Papià Popp. distinguere.non est conatus; imo 
vero ne Leges Decimarias quidem а capitibus de maritandis ordinibus secrevit. Quum 
vero ipse Héineccius Gothofredum. passim erroris. arguit, infra, ubi ipsum 
Heineccii opus dijudicabimus , errores Gothofredi accuratius indicandi , me- 
lior nobis erit opportunitas; quando tamen simul ejusdem viri laudes, ab Heinec- 
cio saepe minus quam par erat celebratas, merito praedicabimus. 

Gothofredi opere ad corrigendos suos commentarios ad leges Juliam et Papiam 
usus est Franciscus Ramos del Manzano, Hispanus ; quamvis enim hic jam 
vicennio ante Gothofredum hasce Leges interpretatus fuerat, suum tamen opus 
publici Juris non prius fecit, quam. Gothofredi commentarios perlexerat. Па 
factum est, ut in singulorum capitum dispositione Gothofredum ducem secutus 
"videatur vir doctissimus , cum tamen idem. colligendis novis undique capitibus, lon- 
giorem quandam legem, quam Gothofred us constituerat, nobis exhibet. Nam tri- 
ginta septem Legis capita sibi invenisse visus erat Gothofredus, ex quibus Ra- 
mos, secernendis nempe, quas ille in unum caput congesserat, clausulis, magis 
ingeniose quam vere quadraginta quatudór effecit. In illustrandis vero legibus tum 
doctus tum yero etiam copiosissimus fuit; cujus ubertatis exemplum videre est in ejus 
operis Libro I. с. у: usque ad c. 26. ubi quinquaginta fere folia formae maximae 
dissertatione de lege Julià vicesimarià complet. Latissimos itaque merito hosce 
commentarios vocavit J. V. Gravina (5), quos tamen- lectu dignissimos esse nemo 
non suspicabitur ; qui vel primam commentarii paginam inspexerit. Praeter quam 

enim, 

(2) In Comment. ad reg. Juris, p. 704. 

" (2) Commentar. І, 55, 

7 (3) In Orig, Juris Civ. c. 41. Idem 1, L de legibus et SCtis agens, Legis Juliae et Papiae placita persequi- 


tnr, ita tamen ut magis Jac, Gothofredi restitutionem summatim exponere, quam ipse Legem interpretari 
Aideatur, Quamobrem disputare de ео, quod in legem restituendam perfecerit, supervacaneum esset. 


8 ^". M. C ул HALL 


\ 


enim, quod ubivis in hisce libris acutissimi ingenii monumenta prodidit , plane sin 
gularem eruditionem spirant singuli ejus conatus in legem restituendam, Accura~ 
tissime idem ad unumquodque caput, Juris, quod eo'continetur, progressus indica- 
vit, sedulo SCta ad legem facta ab ipso Juris placito distinguens. “Atque haec in 
causis sunt, cur quam-maxime dolendum videatur, Heineccium, licet omni ad- 
hibità industria, sibi illud opus in suae interpretationis subsidium comparare non 
potuisse (1); etenim hunc, si illud vidisset, absolutiores etiam commentarios da- 
turum fuisse recte animadvertit Greg. Majansius (2), qui ipse egregii viri lhi- 
cubrationes ab aliorum cavillationibus merito vindicavit, Operae pretium erit infra 
videre quatenus duumvirorum doctissimorum de eodem argumento conveniant placita. 
Haec sunt, quae de Legis Juliae et Papiae Poppaeae interpretibus Heineccio 
antiquioribus breviter disputare utile duximus, Utinam autem hiscé illud inprimis 
ostendisse videamur, praeter Gothofredum et Ramum, omnes fere magis in 
colligendis atque interpretandis Legis placitis, quam in hac restituendá fuisse ver- 
satos! — De Gothofredi vero et scriptoris Hispani meritis sequenti capite арра- 
rebit ulterius, 


Ga prgops plar No pM 


DE J. б, HEINECCII IN RESTITUTIONEM LEGIS JULIAE ЕТ 
PAPIAE POPPAEAE MERITIS. 1 


6. м 


De Heineccii eitá et studiorum ratione: - · 


Join nes Gottlieb Heineccius natus est Eisenbergae, Thuringiae oppidulo, annó 
1681. Ut studiis litterisque humanioribus operam daret, jam etiamnum puerili aeta- 
te postulabant tum incredibilis ejus diligentia in addiscendis primis scientiarum ele- 
mentis, tum vero etiam debilis atque infirma valetudo. Pater neque ipse illitteratus 
neque inhonesto genere natus, simulac in filio primus ingenii vigor emicuit, ejus 
: i ` stu- 


(1) Heinece, Comment. p. 16, 
(2) In viià Fr. Ramos del Manzano, ejusdem libris de Legibus Jul, et Papià Popp. praefixd, in Thes 
sauri Meermanni, Tom, V, 


RESPONSIO лр QUAESTIONEM  JURIDICAM. 9 


studia regere f animique dotes fovere' coepit.: Egregie quoque hi, conatus; viro cesse- 
runt, Adeo enim a teneris inde discendi cupidine-atque solertià. ferebatur, ut ju- 
venis etiamnunc Philosophiá , Historia omnibusque litteris élegantioribus imbutus , in - 
genti eruditionis copid instructus esset. Primum quidem, maxime -in sacras antiqui- 
tates’ incubuit ; ita, ut primis studiorum. stipendiis, laudatam dissertationem de ha- 
bitu et insignibus Apostolorum. sacerdotalibus conscripserit. Sic factum est, ut sen~ 
sim sensimque Theologiae безе daret, imo etiam postquam magister Philosophiae re- 
nuntiatus esset ;:Lipsiae saepius verba fecerit non; sine applausu. Verum brevi post, 
mutato consilio ad Jus sese convertit, tum quia ех animi sententià hisce studiis se 
dicare jam pridem desideraverat, tum quod. verebatur: ne gravius quoddam debili 
pectori malum accederet y si in suggestu verbi sacri magister vocem quandoque paulo 
plus intenderet, . Dehinc: igitur incredibili ardore Jurisprudentiam amplexus _ est, 
non quideni. caeco impetu JCtorum, quibus tunc temporis Germania repleta erat, 
vestigia sequens, verum: sedulo hoc: agens, ut. misså scholasticá methodo eorum, 
quise barbará.yoce Practicorum nomine efferrent, germanam illam et vere Roma- 
mam Jurisprudentiam excoleret, eam nempe, quae non unà alteráve Lege vel con- 
stitutione olim condità continetur, sed quae omnem suam vim et efficacitatem varia- ' 
тиш leguni eleganti, consensui.eeceptam: fert, Quam igitur Cujacius et summi dein. 
de JCti iniverant viam,.tam feliciter progressus est Heineccius, ut,.nisi ingenii 
acumine, docendj tamen arte atque in explicando perspicuitate caeterorum , JCtorum 
facile princeps evaserit, Neque véro ingentem eruditionis copiam in scholis lectio- 
nibusque abscondere, verum in lucem promere quidquid doctrinae collegerat de- 
crevit. Egregii illius consilii testimonium est illustre illud Antiquitatum Jus Roma- 
num illustrantium Syntagma , opus, quod revera permulta continet, quae 


. Indocti discant, et ament meminisse periti (1 J 


0 


Belgaé inprimis óptimi нын studiorum Judices, hoc specimine allecti meritas viri 
laudes palam; praedicarunt,. atque поп diu post auctorem ad se vocarunt. Scilicet 
"quum illud opus ederet. Heineccins, in Academiá :Halensi privatus tantum Juris 
Doctor cupidae legum juventuti Jus Civile tradebat. Mox vero, a. 1721, Professor 
Juris ordinarius evaserat, Dehinc duobus praeterlapsis annis simul in Viadriná 


A ntecessor desiguatus e et ab Tr ae ‘Ordinibus Ferte in locum 
P" ( } ; - ф 1 ғы 4 Ж: Сіз- 


a Neque vero me fugit multa hac in саи antiquiorum уба Opeth debere Heineccium, imo etiam 
subinde i ipsa verba desériberé Sigonii in Libro de antiquo Jure-Civium Rom,, Ital- et Province, At attenden- 
dum hic est; eum accurate ‘singulis ócis' citare Sigonium , a recentiorum more һас in causa alienissimus , qui 
cum aliorum operibus Santis, verba r nose rma A mutare paulisper, ipsam vero fontem inside hauserint у 
\ turpiter іне solent, © «121226 9 0 2300255 і TELS. : 

B 


Clarissimi Westenbergii ТСН evocatus est, ° Quum vero sciret « nullibi tantum il- 
«lius otii quod Musis studiisque gratissimum est concedi Professoribus, quam in Bel- 
« гісіз Acidemiis ," anno1725 in Frisiam migravit, egregium quoddam. posteris prae- 
piturus documentüm, quantivis semper pretii fuisse tutum illad temporis spatium, 
quo summos aliquando viros majores nostri allicere atque devineere potuerunt (1). 
Quam diligenter quidem Heineccius largius illud otium. in studiosorum non tan- 
tum, verum praesertim in ipsorum Juris peritorum commoda consumsit, tot tanta- 
'que ejus scripta probant, ut eorum merita laudare supervacaneum , eadem vero 
enumerare longiüs foret (2). Шай dixisse sufficiat, summos quosque Belgii viros:, 
inter quos Bynkershoekii nomen tune 'célebrabatur , summá admiratione virum 
coluisse , atque avide ejus operibus fuisse fructose Sed non diu optatá ША sede vitam 
degere Heineccio concessum fuit. Impedivit febribus attriti corporis 'conditio quo- 
minus marina atque palustri patriae nostrae нига diutius uteretur. Francofurtum igitur 
se vocatus contulit neque facile hanc urbem reliquisset Heineccius, nisi Principis 
jussus eum Halensi Academiae restituisset, "Hte reliquum vitae spatium eodem sem- 
per ardore studiis suis deditus degit, nee provectior aetas ei quidquam illius laudis 
detraxit quam juvenis sibi pepererat (5). 

De Heineccii vita studiorumque ratione , breviter ut par erat , exposuimus; haec 
vero satis sint, non quidem ad merita Heineccii universe pracdicanda, verum ad 
commendationem ejus operis » cujus merita dijudicare jam aggrediór. 


4o 
De Heineccii Commentário universes 


Qui tant doctrinae copià atque ingenii subtilitate gravissima Juris Civilis argu- 
menta tractaverat Heineccius, non potuit ion paratissimus accedere ай restitutio- 
nem Legis Juliae et Papiae Poppaeae. 'Etenim antequam -hasce "Leges illustrare Suse 
€eperat, jam pridem in scriniis Tatitabant ‘fragmenta JCtorum ad Edictüm Регре- 

е у 


(1) Causas: em Heineceius, patriam’ "nostrám- praetülerit vide apud 'J. C.. б. о um; celeberr.. 
JG filium in Commentario de vità , fatis ac scriptis J. G. Heinecii, praefixo hujus Recitationibus in Ele- 
menta Juris Civilis, editis жые et Franequerae, a. 1772. 

1 (27) Ногит рѓаезсаеќегіѕ notatu. digna. sunt. .» Elementa: Jur, Civ. secundum: ordinem Institutionum ," Amst, 
1725. ‘Quod opus deitide variis inter V, V. D. D. litibus opportunitatem dedit, cf. » G.I, Schutzii Examen: 
imeth,axiomaticae quà іп Elem, Jur, Civ. .usus.est. Heineccius," et-.oG. Sellii Vindieiae meth, quà in: 
Elem. Jar, Civilis: usus est. Heineccius,? 

(5) Cf. Elogium J. Gs Heineccii auctore C, F, Walchio4 in actis Societ, Lat, Jenens, Vol. п. Pe 265 


RESPONSIO ар QUAESTIONEM JURIDICAM. im 


tunm, atque Aedilitium , Leges Juliam et Papiam, Aeliam Sentiam, Juliam de adul- 
teris, itemque libros Sabini, Alfeni, Plautii, Celsi, Juliani, Ulpiani ita 
disposita, ut, quae inter se conjungenda essent, statim appareret (1). Atque hac 
in re caeteris, qui ante eum Legem Jul. et Papiam illustraverant, longe praestitit 
Heineccius, Celsi enim fragmentis e libris Digestorum XXX — XXXVI nullus 
alius usns est, cum tamen ad interpretationem Legis Juliae et Pap. Poppaeae omnino 
pertineant ( 2 ). i 

Hisce vero nondum contentus auctorum veterum testimonia de origine fatisque 
Legis sedulo indagavit, et porro eorum operibus usus est, ut quidquid ex Philologià 
ad explicationem singulorum. capitum inservire posset, colligeret; qui tamen labor, 
aut fallor, aut leyis admodum fuit viro antiquitatum Romanarum probe gnaro. Fieri 
igitur aliter non potuit, quin reconditam doctrinam redolerent hi commentarii ; im- 
mo vero eruditionis copia caeteris ejusdem scriptis praestarent , uti verissime animad- 
vertit Haubold Inst. Jur, Rom. Litterar. I. 164, Gum autem tot tantaque illi sub- 
Sidia. fuerunt , forsitan quis incong2stam molem hic suspicetur verbosae eruditionis ; ; 
in illud nimirum conspirare videntur illius aetatis Juris periti, ut quidquid doctrinae 
a juvenilibus inde annis comparatam habeant, illud ubivis abunde effundant. Nos 
vero eo magis Heinecciuia admiramur, qui pro horridis atque incultis commen- 
tariis , elegantem quandam ГЕ politom. commentationem prodit, cujus lucidus ordo 
lectorem tenet; quod sane unicuique qui commentarii dispositionem accuratius per- 
spexerit manifestum erit. Opus suum in tres Libros dividit, quorum Primus Legis 
Juliae et Papiae Poppaeae historiam continet; Secundus ad Legem de maritandis 
ordinibus; T'ertius ad Legom caducariam: sive de caducis conscriptus est. 

Historiam autem Legis Papiae primo libro exponens apprimis hoc agit, ut ne соп- 
fundatur Legum, quae eodem hoc nomine insignitae sunt argumentum, finis, aetas, 
occasio, Explicatis scilicet, Capize I°, Legibus Papiis, ab hac nostrá Lege discer- 
nendis, in sequenti varia variarum gentium et inprimis Romanorum instituta per- 
sequitur, quibus civium numerum. augere studuerunt; quo facto finem quem Au- 
gustus hac Lege condendá sibi proposuerat, convenienter indicat. Hoc deinde 
Caput Tertium excipit, quo Legis ferendae opportunitatem atque historiam expli- . 
cat, im sequenti de М, Papii Mutili et О, Poppaei Secundi Coss. gentibus atque 
familiis acturus. Ultimo denique Zoco de Legis Papiae partibus et capitibus, atque 
quomodo ea ordini suo restituenda sint exponit quá ір те sic versatus est, ut primo 


quid de variorum capitum ordine statuendum sit summatim indicet, tum fragmenta 
: ex 


(а) Cf. praef. ad ejus Commentationem, 
. (2) Сі Gothofred, de Reg. Juris, р, 748. et infra pag. 
В 2 


12 A. M. с. VAN mk ff 


ex commentariis veterum JCtorum ad priorem Legis partem, secundum librorum 
ordinem, disponat, tandem priorém ilam Legis partém textui suo restitutam edat, 
brevibus, ubicunque rei ratio hoc. postulare videbatur , notis adjectis, сое, 
Gothofredi restitutione. 

Libro secundo, Legis de maritandis ordinibus textum. füsius illustrare - incipit , 

' singula diversi argumenti capita explicans, quae vero secum invicem cohaerere vide- 

bantur, unà eddemque orationis serie complexus. Ме vero quis varias , quas subinde 
Lex Papia passa est mutationes, сошицйаг, explicitae cujusque clausulae fata dili- 
genter exponit. 

Ad explicationem legis caducariae uliimzs liber eomparates est, quo tum frag- 
menta JCtorum veterum ad hancce Lezzm ordine suo disposita, tum vero etiam ipsa 
Legis capita restituta continentur, Ultimiy autem capitibus, eodem modo quo prius. 
Legem de maritandis ordinibus explicavezit, capita de caducis diligenti illustraticne | 
complexus est, + 
. Toti praeterea operi addenda quaedam. et t emendanda subjecit, quibus non tan- 
tum leves quidam errores Librarii vin^jcentur sed Шана quogns ea; quae no- 
tatu dignissima sunt. Tres denique, сас ё magno studio con (сас, auctorum; 
Legum, rerum et verborum indices cczunodum, libelli i usum augeat. 

Aut fallor aut convenienter adraolum Heinoceius, hos modo. commentarium. 
disposuit, Nimirum. dilucide obscura Ьгзссе legislatio erat explicanda , si tamen 
profligarentur aliquatenus, quibus Ша obvoluia jacóbat, t'nuoLrec. Quodsi igitur 
attendamus hocce i inprimis H eineccii propostuni fuisse, mirari desinemus, sae- 
pius ab eo eandem rem repetitam fuisce In brevibus ғ со? iis воші, esl ini 
sütutis capitibus subjecit, nonn: дадат eisdem ves ©0191 indicat, стаз deinde fu- 
šius explicabit; quod tamen illi vitio vortendum noa putem; лопае enim illae 
lectoris animum ad ampliorem ех plicationem quasi pres;astants et nleragque egregie. 
inserviunt ad probandum, capitum restitution да Стао fant argumen tis. 

Ut ut vero est, commentarii tum disposido, tum voro агї forma externa elegan- 
tissima est, atque eo magis lectorem allicit, quo molestior usus sit aliorum. commen= 
tariorum ad Legem Juliam et Papiam, qui stupendá зай amplitudine scrinia complent, 

Atque haee quidem de ejus-commentario universe dixisse sufficiat ; accuratius jam 
singula ejus merita in legis restitutionem dijudicanda sunt. ‘Quapropter: primum vi- 
deamus, quomodo omissa ab“ alis capita ex veterum JCtorum libris eruere. cona- 
tus Sit. ' | 


Д, TE D 6/5, 


RESPONSIO: лр QUAESTIONEM JURIDICAM. 15 
$. 5. 
De variis capitibus clausulisque ab eo primum Legi insertiss: 


Multas easque gravissimas clausulas Legi nostrae addidisse Heineccium ‘omnibus 
procul dubio erit, qui viderint eum accurate ad singula capita indicasse , quaenam: 
а Gothofredo omissa érant, quaenam ‘contra ex ejusdem restitutione repetita; 

` Singula igitur illa notare , laboris mei pars erit facillima, At gravior insuper quae- 
dam me manet disputatio, quá-inquirendum 681), an neglectas illas a prioribus. Legis 
partes reete et vere restituerit; | 

Gravissima inquam erit haecce inquisitio; neque in laudandis iis, quae non injurid 
Legi inseruisse visus erit, consistet; audacius enim agendum atque subinde ea no- 
tanda putavi, quae me quidem judice Legi Juliae et Papiae Poppaeae perperam tri- 

° buuntur a viro egregio. ` Eo confidentius vero de iis disputare sustineo quod: doctio- 
res viros animadvertisse jam video, temere nimis Heineccium, quidquid іп JCto- 
rum commentariis repperisset ірѕі Legi inseruisse. "Cf. Hugo: Civ. Марат, IV. 595 
Quatenus autem hac in causa cum viro docto faciendum sit, age jam videamus, sin- 
gulatim unamquamque clausulam , quam primas legi attexuit , exponentes. 

Capiti tertio haec addit noster: « Omnes puberes virique potentes matrimonium 
«liberorum quaerundorum: causa inire tenentor." Lege Julià definitam quandam 
aetatem fuisse, 404 matrimonium esset' ineundum , ex Tertulliani Apologet. cap. 4 
discimus, ubi, Legem Papiam ,'ait, "prius liberos suscipi coegisse, quam Juliam | 
matrimonium contrahi, Quaenam vero aetas Lege Papid aut circa matrimonium ir- 
eundum; aut circa liberos procreandos definita fuerit valde incertum est. De lege 
Julia constat; legitimam -aetatem , quà Lex liberos exigebat, XXV: annorum in viros 
in uxore annorum XX fuisse, Cf, Ulpian. fr. XVI 1. Quum autem ulterius nihil 
de aetate reperiatur apud auctóres, equidem non video unde Heineccius illud sum- 
serit , omnes puberes virique potentes ad matrimonium ineundum teneri. Frustra 
sane testimonio Scholiastae a Cruquio editi, ad Horat, Carmen Saecul., suam sentem- 
iam firmare conatur, cum etiam apud hunc: de aetate legibus sancita altum sit si- 
lentium, "Quodsi vero quaeramus an verosimile sit pubertatem legitimum matrimonii 
ineundi tempus. fuisse, affirmando respondeamus oportet, respicientes, prius exegisse 
legem Papiam liberos , quam Juliam matrimonium , unde sequitur cirea nuptias ineun- 
das, de tenerd admodum aetate in lege Papià actum fuisse, Ut ut vero est, nimis in~ 
genio videtur indulsisse Heineccius, hancce clausulam capiti-tertio addens; quod 
eo majori fiducid contendo, quo magis summos quosque .viros ab eo. hac ір. re dis- 
sentientes video, Cf, Schulting ad Ulpian. fr. ХҮІ, 1..in nota. Gothofredus 
ad. сар, 25. legis Juliae іп доа. Ramos del Manzano L, IV. rcliq. 24. 

$ B-3. De 


14 A. M. Ci van’ BALL Di | 


De concubinatu aliquid lege Julia et Papid cautum fuisse jam Cujacius viderat 
(ad fr. 144. D. de V. 5.), verum diligentius indagare, quid tandem de hac Leges 
sanciverant, Balduinus, Augustinus, Lipsius ét Gothofredus veluti ex 
compacto neglexerant, quo factum erat, ut is, qui magis ex industria hancce legis 
partem explicare conaretur, non. sane reprehendi posset, quasi faleem in alienam 
messem immitteret, Primus autem huic rei lucis aliquid offundere cogitavit Heine cr 
cius, qui Cap. IV. verba legis sic restituit: « Quas personas per hanc Legem 
« uxores habere non licet , eas concubinas habere Jus esto. Ingenuam honestam in 
« concubinatu habere jus ne esto." -Legitimum, quodammodo. concübinatum. legibus 
effectum fuisse docet Marcianus Fr. ІП, $. 1. de concubinatu; dicit enim, per 
leges concubinatum nomen assumsisse; Legibus autem illis, Juliam Papiamque signi- 
ficari nemo, ut opinor, negabit, reputans etiam Ulpianum in commentario ad 
hasce leges de concubinatu egisse (1). Eodem auctore (әй statuit Hei ineegius: 
« Ingenuam honestam. in concubinatu habere, Jus ne esto.’ 

Quodsi autem quis hisce argumentis male persuasus etiam nunc dubitet, talem де 
concubinatu clausulam continuisse Leges Juliam et Papiam , quam maxime , ni fal- 
lor, ejusdem dubitationem minuet Frederici Ramos disputatio (5), qui Hei- 
neccii conjecturae, ut supra éxposuimus omnimodo ignarus, eandem sententiam 
áisdem probationibus tuetur. Equidem cum diu incertus haesissem, ап ingeniosae 
huic restitutioni fidem haberem , eximiorum illorum virorum Fade consensu . 
didici tandem, quid in tam ancipiti caus statuerem. 

In caput sextum, quod apud Gothofredum quartum est, pro Serbis s: « Si 
« qui scientes dolo malo adversus hanc Legem. coierint—" Heineccius ex Insti- 
tutionibus (4) petitam clausulam inserit: « nec- vir nec uxor, nec socer sócrusve, 
« пес gener nurusye intelliguntor."". Cum autem totum hocce caput, ex med quidem 
sententid temere a viris doctis restitutum est, in sequenti paragraphe hujus w 
‘stionis pertractandae melior erit opportunitas. 

In restituendo octavo legis capite in eundem errorem incidisse videtur Heinec- 
cius, cujus alio loco (5) Gothofredum arguit, Nam cum lex caveret: « peten- 
« tibus honores singuli anni per singulos liberos demittuntor? hisce subjunxit: « iis- 
« que honores citius quam per leges annarias licet, petere sine fraude sud сео, " 
Fefellit virum eximium Ulpiani locus L. Ш. ad Leg. Jul, Pap. fr. CXXXI. D. de 
V. S., ubi JCtus agit quidem de fraude:g verum unde, quaeso, patet, ad hoc caput 

per- 

(1) Lib, II. ad Leg. Jul. Pap, fr. L D. de concub, 


(2) Ulpian. 1.1. Ceterum saepius Zeges intelliguntur Lex Julia et Papia , cf. infra, : 
(3) Vid. Comment, 1, ТҮ. réli їз, ^ :(4) De Nupt. §. 12. (5) Ad cap, 1, р. 1087 


RESPONSIO ap QUAESTIONEM JURIDICAM. 1$ 


pertinere Шат disputationem , quae, me judice, eodem jure ad poenas coelibatus 
orbitatisque , aliis: capitibus sancitas., referri possit (1 ). 

Quidquid de re statuendum sit, etiamsi huc Ulpiani locus pertineat, potius ta- 
men est, ut illum ex ejusdem interpretatione esse statuamus ; nec alia ulla ratio ad- 
esse videtur, cur illum tamquam .centonem. vesti assutum, legi inseramus, . cujus le- 
gitima verba brevia solent esse atque concinna, 

De liberatione liberti ab operis ob liberos agens, recte adjecit Heineccius verbum: 
operas а Gothofred.o neglectum. „Accurate. etiam Caput. XVI. hoc modo resti~ 
tuit: « si ех alio matrimonio liberos superstites habebunt, praeter decimam. quam 
« matrimonii nomine capiunt" (haec omiserat Gothofredus) totidem decimas: 
« pro.numero liberorum capiunto." Vide Ramos, p. 40» 

Ad. ea antem, quae.ex antiquitate primus eruit Heineccius, pertinet prae сас- 
teris etiam Caput XXXI. de affinitate morte divortioque solvenda, quod sic exhibet : 
« Affinitas praeter quam inter novercam et privignum, nec non solerum socrumve 
« et generum nurumve morte .divortioque solvitor." Equidem ut пі certum sit, hoc 
juris fuisse apud. veteres:Romanos,, illud.tamen cum auctore legi Papiae tribuere nom 
ausim, Paulus quidem, fr. XIV. $. ult. D; de R. N., Augustum, ait, aliquid: 
interpretatum fuisse de.nuptiis cum matre ejus, quae sponsa nobis fuerat , prohibi- 
tis; ast non putem exinde colligi posse, eundem lege Papid Рорраей ita cavisse ;. 
neque ullum alium interpretem talem clausulam nostrae legi attexere inveni. Adde, 
quod Gajus, Comm: І. 6 65, idem Juris placitum exponens, Legis Papiae nullam: 
facit mentionem, -quum ralias,, Juris.fontem accurate indicare sóleat, 

Eam legis partem, quà de divortii modo et poend agitur, ita restituit Heinec- 
cius, ut fere nesciamus, quid magis mirandum sit, aut viri diligentia, quà ex va- 
riis fragmentis sedulo collatis novam quamdam clausulam cum magna verisimilitudine: 
effinxit, aut;acutum ejusdem judicium , quo spuria quaeque a genuinis distinxit. 
Nimirum Gothofredus jam animadverterat de dotis repetitione et retentionibus in. 
lege actum fuisse; verum neglecto Ulpiani loco Fragm. T. VI. $. 1o et 15. capi- 
tis verba restituere non cogitaverat. Sed Heineccius rite perspectis JCti verbis- 
haecce nobis legis verba servavit , veri quam simillima: « Soluto- сита culpam- uxoris- 
« matrimonio, si mulier ob mores mariti divortit, vir eam dotem , quae annua, bima;. 
« trima die reddi debet ob majores mores praesentem, propter minores senum men- 
« sium die reddito." «біп mulieris culpa discidium. factum: morum quidem nomine: 
« maritus graviorum quidem sextam ,. leviorum octavam dotis partem. retineto," Le- 


gem ita esse restituendam ,. neque Ramos viderat, 
Ad: 
(3) Ex eo, quod libro: IIT, ad Leg. Jul. Pap. hoc scripsit Ulpianus, nil probari potest,. Idem: enim: 
L. ХІХ, ad Leg. J, Pap, ipsa legitima legis verba-exhibet, Vid, fr, II, D, de minors- 


б | A ОЗГО УҢДА OUR TO 


Ad legem caducariam non minoris momenti quasdam clausulas adjecit Heimne:c- 
cius. Etenim in exordio Legis Jam Caput" itvenimus , quod’ frustra “арай ; caeteros 
interpretes quaerimus; illud videlicet, quo dies, quà hereditas adeunda sit, atque 
legata cedant, definitur. Firmissimis autem argumentis usus est, ut probet ita fere 
sese habuisse clausulam: а Hereditatem , si plures sint cohaeredes extranei, tabulis 
« testamenti apertis, demum adire liceto, neque ante dies legatorum pure vel in diem. 
« certum relictorum cedito," Ne vero quis putet alienum faisse а legis nostrae ar- 
gumento hocce juris placitum; quidquid enim in testamento , mortuo prius haerede, 
ante aditionem defecerat, tamquam caducum fisco vindicabatur ; ; Cf. 1. апіс, Cod. de 
Сайис. 6. 2. quo circa legis erat, ad locupletandum aerarium comparatae diem 
aditionis in longius quoddam tempus deferre, ne scilicet citius in suos heredes, quid- 
quid cepissent possent transferre legatarii. Caeterum. animadvertendum: venit , hoc 
loco Ramos, idem caput non ipsi legi sed Senat, Consultis ad eam factis "tribue 
re (1), Justinianum in lég. unic. cit, auctorem secutus.' Nos collato Ulpiani 
loco fr. Tit. XXIV. 6. 31. cum Heineccio faciendum. esse existimavimus, ^-^ 

Ad Сарш LIII. de legatis ante aditam hereditatem agnitumve: legatum id delà 
factis, Heineccius legatorum per damnationem, sinendi modo, ‘vel per prae~ 
ceptionem relictorum diserte mentionem facit, ut ita mimirum legatum “per уіп іса- 
tionem relictum lege exceptum videretur, Quodsi autem in subtili hacce distitietione 
reconditam viri miremur doctrinam, non tamen ei assentire possimus, Licet enim у 
quae illo loco disputat, antiquitus revera sese ita habuerint; ін eodem tàmen jare 
mutationem introduxisse legem Papiam infra videbimus. Quodsi vero ‘Feputemtis, an- 
te repertos Gaji commentarios, apud nullum veterum JCtorum ‘hance’ clausülam ` me- 
moratam inveniri, Hein ec cii quantumvis errantis , laudes' praedicare ebes; qui 
quidquid de tantå re sud aetate constaret, perspexit, Quo circa hac quidem i in cau” 
så cum Heineccio errare, quam cum Gothofredo vera proferre malimüs | di» 

Denique Capite LVII. de transmissione legatorum actum fuisse, ex fragmentis" qui 
busdam Ulpiani, Paulli et Gaji ad legem Papiam probare conatur Heineccius, 
At magis ingeniosa quam vera ejus disputatio nobis visa est, reputantibus , М saepius 
JCtos in commentariis ad legem Juliam ` et Papiam; juris placita exposuisse, quae 
tamen ab ipsa lege admodum essent aliena (а), Quodsi | autem temeré nimis Ћоссё 
caput legi assutum fuisse statuetur , illud tamen negari nequit , Juris fuisse арай Ro 


manos hancce clausulam ; pee jure aut in diem certum per. vindicatiobent 
2 qu9D1sp шШігізізіІЗ 90317040.» 
re- 


* Sst „ИЛ Пот 9229 ril t 
(2) Comment, ad leg. Jul. Pap, p. 40, et L. ТҮ. reliq. 55. 
(2) Exempli gratià conferri potest fr. CXXXI, ‘de V, S. ubi Paullus L. П, ad nostram Legem, Aeliae 


Sentiae legis clausulam exponit, Cf, ба}, I. 29. Idem in commeniário б: legem. ка. Бела $ Legis шн 
«арш. explicat. Cf, fr, VI, D. de Jure patron, 19v igol өлігі qs. qa be ІДД 


RESPONSIO Ap QUAESTIONEM JURIDICAM. 17 


x velictum post apertas tabulas s> reliqua non nisi араа; conditionalia denique post 
« conditionis eventum ad heredes transmittuntor.” ; 

Maltis igitur in eausis illud vidisse Heineccium, quod Gothofredi oculos, 
utut lynceos in investigandis veterum fragmentis, ipso auctore mostro teste (1) fe- 
fellerat , jam satis superque: demonstratum | videtur. Hispano autem auctori ita hac 
in re praestitit, ut cum ile, quantumvis doctrinae ad. commentationis apparatum. 
congesserit, pauca tantum legi nostrae capita addiderit, eaque omnia neque ab 
Heineccio omissa, hic non minori eruditione ad tantam. rem tractandam paratis- 
simus passim ea ex scriptoribus antiquis eruerit, quae singula ad legis placita co-. 
gnoscenda praesertim apta erant, Quod autem ad ea attinet, quae temere nimis 
Legi inseruit, ea fere sunt hujusmodi, ut magis abundare quam ipsum contextum 
immutare videantur. Quo circa ampliorem quandam atque absolutiorem , ut videtur, 
Legem Papiam uobis dedit Heineccius. Utrum vero omnino haec talis sit, qualis 
ab Augusto legislatore lata sit, de. eo proximo jam paragrapho ulterius disputabi- 
mus. Etenim jam dijudicanda erunt ea legis capita, quae constituta ab antiquiori-, 
bus, agnovit aut rejecit. 


5. А 


Фе ejus meritis in veris Legis clausulis a falsis distinguendis > 
| corruptioribus réstituendis. 


In dijudicandis iis Legis capitibus, quae, restituta jam ab aliis JCtis, Heinec- 
vius vera falsave judicavit, aut corruptiora emendavit , multa nobis occurrunt, quae 
quominus agnoscamus impedit aut argumentorum, quibus usi sunt Viri Росі, levitas , 
aut novorum Juris fontium, e quibus huic etiam legi nova quaedam lux affulsit, ma~. 
` jor Omni conjectur4 auctoritas. Quo circa prius videbimus de iis, quae jure meri- 
loque aut tamquam falsa rejecit, aut corrupta restituit Heineccius, ultimo loco 
de iis aeturi, quae minus recte ad legem retulit, aut quod tutius dicatur, retulisse 
nobis visus est, 

Quum vero, ut par est, hae commentationes arctis plerumque finibus circumscri- 
buntur, vereor equidem, ne, si omnes, quae hic in censum veniunt clausulas, dis- 
putatione complectar, longior sim, inprimis vero ne amplt quadam disquisitione , 
eAque nec eleganti nec polité virorum Doctissimorum otio patientiaque abutar. Quare 


pauca tantum capita hic explicare lubet, ea nempe, quibus quantum ex Heineccii 
; : re- 


а) Comment, ad Leg. J, Р, p. 508, 


18 А, M. C. VAN H AL L 


restitatione profecerit Lex nostra manifestum. fiat, et renun caetera, qualia sint. 
tate judicari poterit. ha ИТҮ 

Ad ea autem, quae tamquam spuria rejecit Hei ineccius, inprimis pertinet laecce 
clausula, quam Gothofredus capiti tertio adjecerat: : 

« Pontifex M. arbitratu suo virgines XX. non majores quam decem annos natas 
«е populo legat, sortitiogue in concione ex eo numero fiat, et cujus virgo jan 
« erit, eam Pontifex Мах. capiat, eaque Vestae fiat.” 

Nititur Gothofredi sententia loco Gellii Noct, Att. I. 12. ubi «se үш Ра- 
«¢ piam invenisse ” ait, quà ita cautum fuerat, Verum antiquá et obsoletá quidam: 
lege hoc sancitum fuisse ipsa Gellii verba arguunt, qui postquam paulo ante de: 
ritu capiendi virgines Vestales litteras antiquiores exstare megasset, mox tamquam 
exceptionem additurus subjicit :: « sed Papiam Legem invenimus," Merito idcirco rogat 
Heineccius, an ita scribant, qui monumentum quoddam celeberrimum et in vulgus. 
notum excitant? Caeterum idem sufficienter demonstrasse videtur legem hancce im 
duplicem finem conditam fuisse; primo nempe, ut virgines Vestales, quae antea е 
solis patriciis legebantur, dehinc e populo, id est, ex utroque ordine caperentur$ 
secundo, ut minus molesta fieret illa electio, sortitione facta, adeoque quasi divini- 
tus ex optatis virginibus. Atqui multo antiquiorem Lege Papià Poppaeà huncce mo- 
rem fuisse, recte ex Dione Cassio, L. IV. p. 565. et Sueton, in Aug. c. 51. 
colligitur. © Quodsi- autem insuper reputemus argumentum hujus clausulae neque ad. 
augendum civiam numerum per matrimonia, neque ad locupletandum aerarium ine 
servire potuisse, tum vero etiam nullum in nostri lege caput inveniri cui hoc, pro- 
pter argumenti affinitatem commode possit subjungi, merito, ni fallor, hocce caput, 
tamquam falsum rejecisse videbitur Heineccius, neque nos eo commoveri patie-: 
mur, quod etiam Ramos del Manzano, L. IV; Reliq. 25. hocce caput ad поч: 
stram Legem retulerit (1). 

Non minorem laudem idem meruit in restitutione capitis 15, quod apud Govh о: 
fredum sextum est. Quum enim lege caveretur: «пе divortii faciendi potestas 
« libertae, quae nupta est Patrono, quamdiu is eam uxorem esse volet, neve, invito- 
«Шо, alii nubendi potestas esto’? — hisce attexuit Gothofredus: 

« Gener зосегүе inviti in reos testimonium. ne dieunto. Liberta quae. patroni vo- 


« luntate nupta erit, Sparer obligatione liberatore Quae.in coneubinatu patroni 
t «егіс, 


(1) Argumenta quibus.contrazium efficere conatus , affer Vir Clarissimus Gratama in diario juridico ; Bij~ 
dragen tot Regtsgeleerdheid en Wetgeving, door C. A, den Tex en J. van Hall, Amst. 1828. Tom. II, 
p. 282. Eandem sententiam jam prius defenderant P, Merula de lege. Rom, p.279. 1. V. Gravina.de 
legg. et SCt, 6, 44. p, 571. adde Augustinum, P 1249, 


RESPONSIO ар QUAESTIONEM. JURIDICAM, 19 


Merit, ab invito eo discedere alterique se im matrimonium vel in concubinatum dare 
к jus esto. ” 

22 Mirum sane in modum ad hocce caput de Divortiis, has clausulas retorsisse 
Gothofredum, cuivis vel primo intuitu manifestum est, Egregie quoque eas re- 
jiciendas esse probayit Heineccius. Verba enim illa priora: « Gener socerve inviti 
« in reos testimonium ne dicunto’’ ex Lege Julià Publicorum Judiciorum esse, neque 
huc pertinere, diserte testatur Paulus L. П. ad Leg. Jul. et Pap. fr. IV. D. de 
testibus. Quae sequuntur de libertà concubinà tum parum. accurate expressa, tum 
vero etiam non ex ipsi lege sed ex ejusdem interpretatione desumta sunt, Etenim 
male intellexit Gothofredus locum Ulpiani fr. I. princ. D. de concub. cujus sen - 
sus, ut recte docet Heineccius, hic est: Libertam deserto patrono alteri nubere 
non posse; honestius enim esse eam sese alteri in concubinatum dare , ne scilicet 
fructum capiat illa illatae patrono injuriae, Ut ut est, haec ex ipsd lege nequaquam 
de promta esse patet ex eo, quod Julianus.teste eodem Ulpiano fr. XI. pr. D. 
de divort: , aliam sententiam defendat, quod sane facere non potuisset, si lex disertis 
verbis alterutram sententiam sanxisset, Atque hoc quidem in causis est, cur merito 
Gothofredum reprehendisse. videatar Н eineccius, quod temere admodum in- 
scriptionem fr. I. D. de Concub. ita refinxit ut commode ad hocce caput possit re- 
ferri JCti sententia. Perquam enim, manifestum, est hanc pertinere ad caput illud 
de cóncubinátu, quód supra ($. 5. pag. 14.) a Goth ofredo omissum vidimus, 

"Porró non agnoscit Heineecius Шай placitum, quod Gothofredus cap. 20. 
sie exhibet: ¢ Fundum dotalem Italicum. maritus, invità uxore, ne alienato, neve 
« consentiente e4 obligato.” Nominatim scilicet hanc prohibitionem Legi Juliae de 
adulteriis tribuit Paulus Recept, Sent. L. І. T. 21. nec expressa illa auctoritas sinit, 
judice Schultin gio ad locum Pauli laudatumy, ut. illam prohibitionem alio ree 
feramus. : 

` Caeterum ipse" Go thofred'us: in notis sese a, sententid prolatd retrahi testatur, 
ipso nimirum loco laudato, et inscriptionibus. Legum ІР, МІ, XII, ХШ, XIV. D. 

de fund. dot. ad: hoc: adactus. Concedit igitur vir eximius totum illud -Caput 20. 
esse delendum , simul vero: in e4dem, notê addens. reponendam. esse ejus loco aliam 
quandam clausulam; ex: (aj о”, fr. VII. D. de censu, petitam, quá cancum , ut di- 
vortia, septem civibus Romanis, praeter libertum , adhibitis, fierent. Quamvis enim 
bene sciret Vir Doctissimus: etiam: illud: plaeitum а Paule. et Ulpiano legi Juliae 
de; adul. tribui, id ех lege Papià Poppavá in, ША lege. repetitum. censet, Verum, 
uti egregie observat. Hebmeccius, nondum. expeditum est, lege Julia Ша nostram 
Papiam: esse antiquiorem, пес praeteréa. verisimile esty intra. brevissimum: temporis 


өреіші bis idem cavisse- Imperatorem, 
с 4 Haec 


20. A. M. C. van HALL 


Haec tandem sufficiant, ut exempli loco pateat, egregie spuria quaeque a' genuinis 


distinxisse Heineccium. 4 ; 
Caeterorum , in quibus juste vera a falsis dignovisse nobis visus est vir ыйы, 


bic sequitur Catalogus: 


Caput Primum. De senatorum caeterorumque liberorum nuptiis. 
« Qui senator est, quive filius neposve ex filio proneposve ex filio nato, cujus 
« eorum est, erit, ne quis eorum sponsam uxoremve sciens dolo malo habeto li 
« bertinam, aut eam, quae ipsa, cujusve pater materve, artem ludicrani facit, 
« fecerit, ” (Gothofredus addit: «ltem eam, quae palam corpore quaestum 
& facit, fecerit." ) - 


Caput XXIII. Пе solidi capacitate ob absentiam reipublicae causi.. 

« Si vir abest reipublicae caus, donec abest et intra annum postquam abesse de= 
« siit, libera inter eum et uxorem testamenti factio. esto, "-.(Gothofredus 
addit: « Si vir commodi sui caus absit, ex bonis uxoris suae solidum ne capito, 
« At si sine detrectatione reipublicae causa aberit, donec abest, etc.” ). 


Caput ХХХР. De cogendis parentibus ut liberos, elocent. 
« Qui liberos, quos habent in potestate, injurià prohibebunt ducere uxores ve] 
« nubere" (Gothofredus: vel qui dotem .dare nolunt?) «in matrimonium 
« eos? сече addit: « genero nuruive") « collocare per praetorem, 
« urbanum coguntor.”” 


Caput LIII. De bonis vacantibus. 
« Si ante editam hereditatem agnitumve legatum per damnationem , sinendi modo, 
^. « vel per praeceptionem relictum ^ (Gothofredus has ‘species: oniisit) « heres: 
«legatariusve decedat" (Gothofredus addit: « hereditas legatumve seu va- 
« cantia populo vindicantor. Item si” ) «sive heres legatariusve: jus suum omit= 
« tat, repudietve: hereditas legatumye беп уасапба populo vindicantor neve hez; 
« redibus” 2 (Gothofredus addit: « eorum” ) « deferuntor,.”2 


"Prouti autem’ їй. veris falsisque Logis: placitis Жайдак acute versatus est Hei- 
neccius; ita ejusdem conatus in corruptiori: legis. contextu corrigendo. atque 
emendando j valde sunt egregii; quod” uno’ alterove exemplo. óstendi-meretur.: 

« Ei mulieri virginive, quam ex hae lege nubere oportebit s: tutór ad dotem. dandam 
« dicendam promittendamrye , si "н tutorem non habeat,.a Praetore Urbano 
«da~ 


RESPONSIO Ап QUAESTIONEM: JURIDICAM. 2X 


« dator," 5: Па Caput У, ` exhibuerat Gothofredus aliique, qui ante. Heinec- 
cium legem explicare conati erant. Iünitebatur eórum restitutio testimonio Ulpia- 
ni,.L. XL 6.20. « Ex lege Julid dé maritandis ordinibus tutor datur а Praetore - 
« Urbis, ei mulieri virginive, quam ex hac ipsi Lege nubere oportet, ad dotem dan- 
« dam dicendam promittendamve, si legitimum tutorem pupillum habeat^' aut « pu- 
«pilla non habeat" aut « Ша: non libeat." Шоспв вапе , ut videmus ,: variis iisque 
diversissimis lectionibus est obnoxius, Videbat Н eineccius ineptam esse Шат clau= 
sulam: «si legitimum tutorem Ша non habeat." « Quid enim ," ut cum S chul- 
tingio (1) loquamur, « fuit opus. praecise, ut haberet legitimum tutorem? an 
«поп satis erat ut haberet qualemcunque , etiam. dativum?” Illud igitur viro summo 
agendum erat, ut ex duabus lectionibus genuinam eligeret;!nec tamen difficilis ei erat 
Optio,. cum Jureconsultus de pubere, non de pupilla, agens, certissime non scrip- 
serit. «.si legitimum tutorem pupilla non habeat."  Cujacium (2) igitur in Ul- 
piano restituendo auctorem secutus, hoc modo Caput XIV. exhibet Heineccius: 
« Ei mulieri virginive quam ex һас lege nubere oportebit, tutor, ad dotem dandam 
« dicendam promittendamve , si legitimum tutorem pupillum habeat, a Praetore Ur- 
«bano dator." Cum autem haec restitutio et reapse verisimilima mihi videatur ; 
et summorum + JCtorum-: testimoniis, e quibus vel Cujacii. auctoritatem neglexisse 
Gothofredum mirum videatur, quam mazime sese commendet , ecce eam unicam 
genuinam esse ex G aj o; І. 178. discimus, ubi haec legimus : « Lege Јана de-marit. 
« ordin. ei, quae in legitimá tutelà pupilli sit, permittitur dotis constituendae gratia 
«a Praetore} Urbano tutorem petere." Vera igitur vidit Heineccius, in iis, 
quae Gothofredwm et priores fefellerant , quaeque a Frederico Ramos del 
Manzano temere: nimis recepta sunt in Comm, p. 59. et L. IV. rel. 29. 

Eodem modo ad: Caput XVII; Ulpiani textum in titulo decimo quinto probante 
Schultingio emendavit noster; ita enim capnt restituit: «Item: communis filius 
«Пате post nominum dies amissus, amissave decimam adjicito’, duo “post nominum 
« diem amissi duas decimas: adjiciunto." Apud Ulpianum- nimirum antea legeba- 
tur « post nonum. diem," quod.Gothofredus in textum capitis, apud eum duo- 
decimi; receperat.“ Sed egregie: suam: lectionem. probavit Н ёіпессіпѕ, hoc usus 
argumento ; nominum. diem: non semper полит fuisse apud Romanos, verum ocza- 
vum si puella, попит si puer. natus esset, uti discimus ex Festo; voce-« Lustricus ”. 
Plutarch. Quaest. Rom. p. 288. Macrob. Saturn. 1. 16. Quum autem insuper 
etiam in codice. Tiliano. legeretur, nominum , jure quidem, ut opinor, hoc recepit 
Heineccius.. 2 

Ма 
(2) Ad locum Ulpiam, laudatüm,: (2) Observat: XVII, 28, 
; ! C5: 


22 СА, M. C. Хам HAL DLO 


Majoris antem momenti videtur emendatio Capitis XXIV , quod hisce verbis nobis 
servavit Heineccius: « Item si filium filiamve communem habeant, aut quatuor- 
« decim annorum filium, vel filiam «duodecim amiserint, vel si duos trimos vel si 
« tres post nominum diem amiserint., aut si intra annum et sex menses etiam unum 
« cujuscunque aetatis impuberem amiserint, solidum inter se capiundi jus esto.” 
Innituntur et. haecce Ulpiani loco Tit. XVI, quem male intellexit Gothofre- 
dus. Hic enim distinctione post, menses, posit, legit: «si tres post nonum ”. 
(leg. « nominum ” ), « amiserint , intra annum tamen et sex menses etiam unus cujus- 
« cumque aetatis impubes: amissus solidi capiendi jus praestatos ^" qued alium eum- 
que falsum sensum praebere ex eo patet, quod absurdum foret unum cujuscunque 
aetatis impuberem amissum solidi capiendi jus praestare, dum tres post nominum 
diem amissi illud. non. praestiterint, nisi intra annum et sex menses fuerint mortui, 
Caeterum nec Ramos vidit ни absonum sit hoc statuere. cf. Comum. f. 40. Le EVs 
reliq. 55. 

De Jure accrescendi quid statuerit lex nostra egregie quoque docuit Heineccius 
Erat scilicet inter V. V, D. D. vetus quaedam et graviter agitata quaestio, an Jus 
acerescendi- penitus lege nostrá sublatum fuerit necne, Gothofredus quidem, 
lege Рарій omnimodo abolitum hocce Jus fuisse statuit, hanc.legis clausulam agno- 
scens: « later conjunctos heredes legatariosve-Jus accrescendi пе esto."" : At nimis 
temere Vir Doctus egisse videtur, uti egregie in interpretatione Capitis LV. docet 
Heineccius, Ніс enim ingeniose ita restituit legis placitum: «¢ Ante apertas {ат 
« bulas aditamque hereditatem inter conjunctos heredes legatariosve Jus accrescendi 
« in iis, quae eaduca vel in causà caduci sunt excepto usufzuctu legato ne esto, ”. 
Quidquid igitur post aditam. hereditatem deficiebat. conjuncto, heredi legatarioye ex 
hac lege accrescebat, quod inprimis. probavit Heineccius: ex fre 55. D. $. 1. de 
acq. vel omittenda hereditate, et fr. 26. $. 1. D. de cond. et demonstr., ex quibus 
locis manifeste patet, tam cohaeredis quam. collegatarii portionem. conjuncto, аст 
crescere, si tamen hereditas adita sit, Usumfructum, vero legatum ab hisce regulis 
excipi docet: Ul pian us, fr. І. $. 5. et fr, X. D; de usufructu acerescendo,. Р 

Haee dicta sunto, ut pateat, plurima legis capita melius. ab. H eineccio quam ab 
ullo alio esse restituta, Faciant ea fidem. velim lectori, non minori lande in.caeteris 
capitibus eundem Yoxsatum, fuisse, quae hic enumerare operae pretium. erit, 


Caput ІІ. De ingenuorum nuptiis. ) 
« Omnibus reliquis ingenuis, praeter Senatores eorumque liberos, libertinam. uos 
« rem habere, liceto, neve quid iis, qui duxerint, liberisve ex ео matrimonio 

« natis, fraudi ignominiaeve esto." - ыы a усо 1 ) 
Gothofredjus: « Caeteris ingenuis libertinas uxores gti p esto neye quid 


« ug 


RESPONSIO Ап QUAESTIONEM JURIDICAM. i 25 


ý lis qui eos duxerint fraudi ignominiaeve esto, liberique eorum legitimi sunto, ” 

« Ast ne quis ingenuus; eam ; quae palam quaestum: corpore facit, fecerit , " 
(Gothofredus haec superiori capiti intexuit) « lenam a lenone manumissam 
« aut judició publico damnatam aut in adulterio deprehensam, et quaeve artem. 
« ludicram facit, fecerit; quaa uxoremve sciens dolo malo habeto." 


Caput XVII. De jolis et parte proprietatis legatis. 
« Praeter decimam etiam usumfructum tertiae partis bonorum conjugis praemor- 
« ti” (Gothofr. « partem bonorum. eis") et quandoqe liberos habuerint , 


` « ejusdem: partis proprietatem: capere Jus estos? £ 


Caput XXXIII. ' De indulgenti. Senats. 
« Si cui Senatus gratiam hujus Legis faciet, ei nuptiae justae liberique legitimi 
« sunto et omnia praemia ex hac lege capere Jus esto. ”’ 
Gothofr. «Si cui populus prohibitas hac lege nuptias contrahere permiserit, 
«nuptiae legitimae sunto, neve quid ei qui hujuscemodi: nuptias contraxerit 
« fraudi ignominiaeve esto. °? 


x 


Caput XXXVI. De poenis coelibatus:. 
« Caelibes nisi intra С dies huic legi paruerint , neque hereditatem neque le~ 
« gatum ex testamento, nisi proximorum genere capiunto.”? (Gothofr. «le- 
« gatum testamento relictum capiunto. ” ) 


Caput XLVI. De iis, quibus caduca Jure antiquo deferuntur. 

« Si quis testamento facto decedit, isque liberos suos parentesve usque ad ter- 

‚ « tium gradum heredes habebit, sive alios Tong » qui liberos habebunt: 
« heredes‘instituet, hi сабаса jure antiquo capiunto, ” 

Gothofr. « Si quae hereditas, si quod legatum post hanc legem. caducum din 

' « heredibus amplius ne defertor, extra quam ‘si quis testamento facto decedat , 
«isque liberos suos heredes parentesve habebit. Liberi namque parentesve us~ 
« que ad tertium gradum heredes instituti, quod quis- ex eo testamento non ca- 
«piet, capiunto, Item si alii quicumque heredes instituti liberos habebunt, ca~ 
«ducum ех eo testamento Jure rests bark rg » 


Сари? ХІРТІ. De his; quae pro поп scriptis habentur. 
« Quae (Gothofr. « Item ea quae’”) ab initio deficient vel in quibus testator 


1 
« postea mutaverit voluntatem, ea pro non scriptis habentor, eaque ii, a quibus 
«eine sunt jure antiquo capiunto. "' Go Р 


24 MA TAL TUM, COUR AU OHA Los 


Gothofr. « Ab initio deficient et pro поп вегіріо inutiliave erunt. vel in ¿quibus 
« testator voluntatem suam -postea mutayerit, ii a quibus,-ete. ”? . ; 


Caput XLV ПТ. . De causá caducis ‘ 
« Si quicunque hominum heres TORO RES] 9 Vivo. testatore , port, testamentum 
« conditum decedet conditione deficiet, relictum in causa caduci esto et populo 
« quasi caducum defertor. " | 
Gothofr. « Superioribus personis et causis cessantibus cuicumque homini priyato 
« delata hereditas legatumve ех séquentibus causis caducum caducaye erit, po- 
« pulo defertor, si, vivo testatore; post testamentum. conditum, etc.” 


Nunc itaque jam ео pervénit disputatio, quo illa provincia administranda. sit ў 
quam quominus suscipiam tam ingenii quam doctrinae pro juvenilibus annis, imbe- 
cillitas impedire, at contra, ut ad eam confidenter accedam argumenti ratio suadere 
videtur. Etenim de iis dubitare quae doctissimi viri aut proposuerunt, aut tacite 
comprobasse videntur, res est neque destituta molesti, neque arrogantiae suspicione 
immunis. Attamen Heineccii in hujus Legis restitutione merita, recte dijudicari 
nequeunt nisi praeter debitas viro doctissimo laudes, etiam illa addamus , quae 
minus in ejus commentatione probanda videantur. Praeterea, ео fortasse. magis. 
verisimilia videbuntur quae in ejus laudem dicta sunt, quo audacius ejusdem naevos 
indicare conabimur; quo circa, ut ut in tanta re tractanda haesitem , accurate tamen 
exponendum esse putavi, quidquid i in viri commentatione minus vere restitutum mihi 
visum sit, Atqui jam supra, quum de iis capitibus ageremus , quae nova ab eo legi 
erant addita, quaedam eorum genvina non esse conjecimus (1); quae autem nuno 
quasi spuria yel corrupta notanda erunt, ab antiquioribus plerisque interpretibus , 
et inprimis a Gothofredo, jam pridem recepta fuerant. 

Primum hic in censum venit Caput VI. quod ita restituit: « si qui scientes dolo 
« malo adversus hane legem coierint, nec vir nec uxor nec socer socrusve, nec ge- 
«ner nurusve intelliguntor; liberi quaesiti native legitimi et heredes sui ne sunto, 
«neve parentibus prosunto: neque hereditatem, quae iis lege obvenerit legatumve 
«ipsi eonjages neque inter se quidquam. capiunto; .mortudque muliere dos caduca 
« esto." Prima sane hujus capitis clausulà nuptiae revera rescindi videntur; nimi- 
rum in $. 12. Institut. de »mptiis, unde haec desumsit vir eximius, has nuptias 
contra praecepta legum initas infectas haberi accurate indicasse videtur Imperator, 
quippe, quiin fine ejusdem paragraphi alias nuptias in specie prohibitas esse signi- 
ficet: certo, ni fallor , indicio; illan , de quibus primo egerat, non prohiberi, verum 

re- 

(1) Cf, disput. pag, 14, 16, et, ex restitutione Heineccii, Caput Ш, ҮШ, XXXI, LIII , ШҮП, 


RESPONSIO AD QUAESTIONEM JURIDICAM. 25 


rescindi, Accedit quod idem dissoluto tali coitu dotis exactioni locum esse neget, 
quod certe , nisi nuptiae nullae esse intelligantur, nequaquam procedit.: Cf. Schul- 
ting.Jurisprud. Antejust. p. 615. · Patet igitur formulam Шаш: « пес vir nec uxor — 
& intelligantor '” revera esse rescissoriam , quod et Vinnii testimonium . confirmat , 
Select. Quaest. I. 1. nostram vero legem esse minus quam perfectam. eamque. non 
rescindere quod actum est, sed poenas tantum irrogare, si nuptiae contra leges sint 
initae, liquido demonstrant tum Schulting. ad Ulpian. fr. XVI. 2. ХШ. 1. 
I. 1. tum vero etiam ipse auctor: noster L: I. 2, quorum summorum virorum argu- 
mentis haec res omnino expedita videtur. Quidni igitur formulam illam a lege nostra 
omnino alienam esse statuamus, praesertim cum matrimonizm etiam illud intelligi, 
quod. contra leges est initum, disertis verbis docet Ulpianus 1.1.2 Absurdum 
sane est in eo casu viri et uxoris nomen perire, ubi tamen de contracto matrimonio 
sermocinetur Ulpianus.-: Quamvis. autem non rescinderentur tales ‘nuptiae lege 
Papià, omnino jusias illas fuisse tamen non putem. Potius est , ut tale matrimonium, 
Juris Gentium fuisse statàamus. СЁ: Bethmann Hollweg, de causae probatione, 
p. 52. et infra pag. 85, Atque hoc quidem in, causis езі; cur verba Imperatoris 
Inst. $. 12. de nupt. , potius ad: Marci Imperatoris Orationem, qui demum. nuptiae 
hae effectu suo destitutae sunb, <quam ad рей Legem. Papiam ‚ pertinere autume- 
mus, Cf. Heinecc. Comm. Ш 6. p. 193. Schulting.. Jurisprud, Аді) ad 
Ulp. loc; laud. $. 4. > : 

Addit. Heineccius: poenas, quae nostra lex saneiverit. Primum, ай, « « liberi 
« quaesiti native legitimi et heredes sui ne sunto, neve parentibus prosunto." Li- 
beros , ex tali Juris Gentium matrimonio prognatos, injustos esse, tum firmissimis 
argumentis probavit Heineccius, tum infra ex fragmentis Vaticanis patebit ( pag. 
84.) Simul vero eodem loco ostendere conabimur, eosdem profuisse quidem parenti -, 
bus. Caetera autem, quae hocce capite continentür, optimis probationibus innitan- 
tur; quocirca nos quidem ad summam ex ejus capitis restitutione haecce retinenda 
esse existimemus : « Si qui scientes. dolo malo adversus hanc legem coierint : liberi 
« quaesiti justi atque heredes süi ne sunto: neque hereditatem etc. ”’ 

Ut. porro Caput X, de Jure Quiritium ob liberos consequendo поп agnoscerem, 
animos mihi fecit animadversio, idem placitum a G ajo 1.29 et 66. IIT. 75. et ab. 
Ulpiano fr. VIL 4. III. 5. tum legi Aeliae Sentiae tum praeterea etiam legi Juliae 
Norbanae tribui. Nam statim absonum mihi visum. est, fer idem fuisse cautum ; in-. 
tra breve temporis spatium. Diligentius autem probationes Heineccii,ad hocce ca- 
put perpendens confestim eo adductus sum ut illud a lege nostra alienum existimarem. 
Scilicet; innititur Heineccii restitutio sententiae Paulli, 1. II. ad leg. Jul. Pap. 
fr. 154. D. de V. S. ubi « anniculi" fit mentio. Ast etiam libro sui commentarii 
ШО exponit Paullus, quisnam anniculus intelligendus sit ( Cf, fr. 152. D. eod.) id- 

D quc 


46 j A.M. COTAN H SHU 


que fragmentum ab He inecoio ad Caput 24+ rélatim videmus, in quo, tamen eapite 
vox anniculus nom reperitur. Ex ipsius igitur Heinecoii sententid. fieri. potuit, 
Wt, quamvis in commentario ad legem Jul. et Pap. vocem quándam explicet. Pauls 
lus, ejusdem tamen mentio in ipsi lege non occurrat (1). Verum. enimvero, etiam- 
$i éoriéedamus de anniculo aliquid hoc capite fuisse. cautum; non propterea. efficitur, 
de Jüre Quiritium ob liberos consequendo eandem. legem cavisse; | Quodsi ideo non 
injurid contendimus temere nimis ab Heineccio hocce caput fuissé receptui, illad 
сате ad eum excusandum valere possit, doctissimos quosque viros eandem. sentens 
цаа? faisse amplexos. Cf, P, Pithoeus ad leg. Mos, et Rom, coll. XVI. 6. Schul- 
ting. ad Ulpian: HI, 5. Gothofr. comms ad leg. Jul. et Pap. f 218. Hugo 
Hist. Juris $. 295. 


` Age véró videamus, quomodo Caput XII, constituerit auctor: « Ingenua ter enixa 
е vel Таз trium liberorum consecuta, libertina quatuor liberorum jure tutelå liberae 
« tor, Eidem sine patroni auctoritate, dum pro numero liberorum, sibi supersti< 
¢ tum, virilem partem ei relinquat, testari fas esto," Si nonnumquam in carpen- 
dis iis , quae Heinec eius restituit, haesitavimus, nunc contra audacius sententiam 
nostram proponimus, quippe quae doctiorum opinione confirmatur. Egregie namque 
animadvertit Vir Clariss, С, I. van Assen « adnot. ай Instit. Gaji commentarios 
« p. 104." necessario hoc in capite addendum esse — « legitima tutela. ” Gajus enim, 
€omm. I. 145 et 194. docet, libertinas’ quatuor liberorum jure a legitimá tutelà, id 
est, ей quae ex XII Tabulis, (teste eodem Gajo) descenderat, liberari; easdem 
véro ter enixas, a caeteris tutelis, Atiliand, puta et fiduciaria liberari (2). Cae~ 
térum melius de hoe capite meritus est Gothofredus, qui ita clausulam. exhibet: 
«Ingenüa trium liberorum jure legitimi tutelà; libertina quatuor liberorum jure , 
4 tutel& patroni liberautor eíc."* 


Capite XXXIII Legis éavetur: «si cui Senatus gratiam hujus- legis faciet, ei 

« nuptiae justae, liberique legitimi sunto et omnia praemia ех hac lege capere jus 
é ésto,"  Animadvertendum hic venit, probasse quidem Heineccium, Senatui jus: 
fuissé, hujus legis gratiam faciendi, eoque jure saepius illum fuisse usum; verum 
ек ipsi lege Papit Poppaed descendisse Һапебе Senatus potestatem ех ejusdem. dis- 
putationé iequaquam Conetat, Immo vero éontrarium verosimilitudine quidam pos- 
sit eflici ex eo, quod Senatum universe quarumieunque sanctionum solvere potuisse 
tum: 


(1) Postquam haec scripseram, idem animadversum repperi a Clarissimo Bethmann Hollweg, diss 
laud, p. 52, qui plures quoque causas. affert, cur legi nostrae hoc placitum. fon sit restituendum. | ; 
(2) Cf. infra pag. 85. 


RESPONSIO гар: QUAESTIONEM) JURIDICAM. 27 


tum iprincipem tum alios quoscunque certissimum. est: adop: n ut necessarium non 
fuerit hujusmodi quid speciali lege cavere. 

- bDe.liberto centenario niinore Capite XXXIX. fuisse. cantum, nt is jus antiquum ha- 
beret, Heineccius-voluit, Non vero mihi videtur probabile hujnsmodi quid lege 
sancitum fuisse, cum.pmaeterea firmius (etiam hoc probatur ex Сај o Comm. ІП. 45. 
uti infra pag.,95 patebit. Idem de Capite XLI. animadverto guod sic restituit Hei- 
neccius: « Patroni filia, si jus trium filiorum habebit eadem jura, quae et ipse 
« patronus patronique filii. edicto Praetoris habent, habento, " 


„Серпе, quod , anctoze Gothofredo, quinquagesimum est, sic restituit Неіпес- 
clus: « Sive coelibi yel alteri cuivis plus, quam ex ы; Lege licebit , relictum 
« grit, et id caducum esto pepuloque vindicator."  Firmatur Ъаессе clausula verbis 
Ulpiani Tite ХҮП, e 1e: « Quod quis . sibi testamento relictum ita ut jure civili 
«capere possit aliquá ех сапө4 non ceperit, caducum appellatur , veluti cecidit ab 
«ieo verbi gratia: si coelibi vel Latino Juniano legatum fuerit nec intra dies cen- 
« tum: yel caelebs legi paruerit vel Latinus Jus ‚Quiritium consecutus sit," Videmus 
itaque hie caducum fieri illud, quod соғ ШЫ relictum est. At ea, quae coelibi re- 
liagupntar. caduca quidem fiunt neque tamen semper populo vindicantur, Nimirum 
ipsius vocabuli etymologia non docet, ad populum transferri Шай, a quo aliquis 
summovetur. Simpliciter ; teste Ulpiano, notat illud quod cecidit ab aliquo, 
Subjicit autem idem JCtus: « Hodie ex constitutione Imperatoris Antonini omnia 
caduca fisco vindicantur," Certo argumento, ut opinor, ante illam constitutionem 
quaedam caduca non in aerarium fuisse delata. Quod si ita sit, neque Schultin- 
gii conjecturà indigemus , verba haecce ita transponentis: « Omnia caduca Fisco 
« vindicantur, sed servato Jure antiquo liberis et parentibus. Hodie ex constitutione 
« caduca cum suo onere fiunt, " Cf. Claris. Gans, Scholien zum Gajus, Berol. 
1821. р., 576. Sententiam nostram probant Ulpiani verba (fragm. XIX.}17- ) qui, 
« Lege nobis, ” ait, « acquiritur veluti caducum. vel ereptitium ex lege Papid Pop- 
« рае?” et fragm. XXV. 17. « Si quis in fraudem tacitam fidem accommodaverit , 
« ut non capienti fideicommissum restituat nec quadrantem eum deducere Senatus 
« censuit ; ; nec caducum. vindicare ex eo testamento, si liberos habeat, " Adde Ul- 
pianum 1.1, Tit. I. $. 21. Haec ea sunt, quae jam aetate Heinecoti de cadu- 
corum vindicatione ex veterum scriptis constabant ; quaenam eütem ex novis Juris 


fontibus de hac quaestione colligere nobis licuit, infra exponentur Cap. П. $. 4. Бі 
igitur verum est quod probare consti sumus, caput ilud de caducis ob heredis vel 


legatafii incapacitatem ita restitutum ad legem nostram non pertinet; quippe quod 
sic idem caveret, quod capite trigesimo sexto jam continetur, hoc nempe, simpli- 


citer ea quae coelibi "legata erant caduca fieri, id est, cadere ab eo. 
D 2 Ad 


28 ' A. M C vàN HALL 


Caput ШІ ex Heineccii sententid caverat: « Quae hereditas , quodve lega- 
« tum tamquam indigno erepta ereptumve erit, illa illudve populo defertor,” Ate 
qui ereptitia saepius apud heredes manere, tum Justinianus, $. 12. Inst. dé 
cad. toll., tum Ulpianus, fragm. XIX. 17. laud. indicaverat, Quocirca mirum 
videtur, universe statuere Heineccium, haec popnlo deferri; praesertim: cum 
non fugisset virum egregium neque Imperatoris neque JCti testimonium. ` Cf. ejus 
comment. p. 371. in nota. дайы 

De fraudibus adversus hanc legem commissis peculiarem quandam clausulam Capite 
LIV. constituit Heineccius: « Ne quis in fraudem hujus legis, quo magis caduca 
a et ereptitia is, qui capere non potest, capiat, quidquam admittere velit. " Multa 
saepius in fraudem hujus legis excogitata fuisse manifesto indicant Veterum JCtoram 
fragmenta ab Heineccio ad hocce caput excitata, Verum ipsam legem Papiam, 
fraudes has veluti praeoccupasse non probat Heineccius. An caeterum verisimile 
sit hujusmodi quid lege cautum fuisse, difficilis est quaestio , quam dirimere nostrum 
non est. Sed Шай tamen animadvertere licet, faciliorem, me judice, fuisse Heis 
neccium, in clausulà hacce legi addendá, quum nulla illius exstent testimonia. ` 

Verum firmiora sunt quibus ad Caput LVII. de tacitis fideicommissis non agno- 
scendum, motus sum, argumenta, Caverat enim Lex, teste Heineccio: « Si quis 
« heres legatariusve in fraudem hujus legis a testatore tacite rogatus sit, ei restituere, 
« qui per hanc legem capere prohibetur, isque sciens dolo malo tacitam fidem testa- 
« tori accommodaverit , hereditate legatove sibi relicto privator eaque populo vindi- | 
« cantor." Etenim praeterquam quod ex locis ab auctore citatis nullo modo colligi 
potest tale placitum legem Papiam comprehendisse , omne quod etiam nunc circa il- 
lam dubium videri possit, sustulit Gaji locus (II. 286.) « Caelibes quoque, qui 
« per Legem Juliam hereditates legataque capere prohibentur, olim fideicommissa 
« videbantur capere posse, Item orbi, qui per legem Papiam ob id, quod liberos 
«поп habent, dimidias partes hereditatum legatorumque perdunt, olim solida fidei~ 
« commissa videbantur capere posse." Addit idem postea SCto demum Pegasiano 
cautum fuisse ut iidem fideicommissa caperent. Cf. infra pag. 88. di 

Jam igitur, spuria quaeque a genuinis quomodo dignoscere atque corrupta emen- 
dare conatus sit Heineccius pro. viribus exposuimus... Quodsi interdum eundem er- 
rasse ostendimus, illad testimoniorum parvo numero plerumque tribuendum erit, quo 
revera adducuntur Interpretes ut ingenio liberius indulgeant. Neque vero miremur, 
posteriores novorum Juris fontium auxilio, saepius aliquid reprehendendum invenire 
im iis, quae antiquitus non nisi divinari quodammodo, atque subtiliter conjici por 
terant. 


RESPONSIO | AD QUAESTIONEM. JURIDICAM. 29 


) | f F1 5 1 1 iUDR m» 
Quomodo uerba legis legitima , ex veterum scriptis eruere conatus sit. 


` De eo, quod legis Juliae et Papiae Poppaeae singulis capitibus cautum fuerit dis- 
putavimus ita, ut nonnumquam ipsum clausularum contextum exposuerimus, . Arctis- 
simis nempe. finibus cohaeret sanctionis uniuscujusque argumentum cum ipsis verbis, 
quibus legislator, voluntatem suam expressit; nec facile quis Heineccii merita in 
veris falsisque legis placitis dignoscendis dijudicare poterit, nisi formulas subinde 
singulor um capitum in censum retulerit, Nos vero ex industrid hic legitima verba ex 
Heineccii restitutione exposituri hanc ob causam breves esse possumus; nec enim 
opus esse videtar ut de iis etiam Legis verbis agamus quae, cum non exstarent apud 
veteres auctores, ab Heineccio ad similitudinem caeterarum aflicta sunt; inprimis, 
cum supra jam de corruptiori legis contextu, ab ipso emendato, sermo fuit, Age 
igitur videamus, quid novi hac in causa effecerit auctor. 

Ex antiquioribus JCüs Balduinus et Brissonius primum genuina verba sibi 
repperisse visi sunt tum in l. I. Paulli ad legem Jul. et Pap. fr. 44. D. de ritu 
nupt., tum in ejusdem 1. II. fr. 57. D. de operis libertorum. Illud fragmentum sine 
dubio capitis primi de Senatorum eorumque filiorum nuptiis ipsa жағын continet 3 ar- 
gumento enim est ipse Paullus, dicens: « Lege Julia ita cavetur et deinde $. 1. 
« Hoe capite prohibetur caet," Ea porro quae libro sui commentarii secundo Paul- 
lus memorat , propterea ex nostra lege esse videntur , quod ipsa. verba, uti priora 
quoque , jubentia sunt et legitimum „quendam stilum spirant, adeo ut ea JCtorum 
interpretationi tribuere plane sit absonum, Neque etiam recentiores JCti haec verba 
spuria esse contendere ausi sunt. Quamobrem longius eorum causam agere nolim, 
- confidenter statuens, optimo jure eadem agnovisse Heineccium. J. Lipsius 
praeterea tribus aliis locis legitima verba inveniri perhibuit, quae cum a Gotho- 
fredo. deinceps atque ab ipso Heineccio recepta sint, ampliore disputatione vi- 
dentur dignissima. Sic enim, ni fallor, magis magisque fiet manifestum, hac qui- 
dem i in. causa conjecturis potius quam argumentis esse locum, Primum itaque attin= 
gam, quae Ulpianus 1. 1. ad legem Jul. et Pap. refert fr. 45. D. de ritu nupt. Exe 
plicat ibi primum quid sit: « palam quaestum facere," quid « lena ,” denique quae- 
пат. « judicio publico damnata ? aut «іп adelterio deprehensa " intelligatur. Sane 
explicata haecce vocabula ex ipsa lege videntur esse, tum quoniam in commentario 
ad ipsam legem inveniuntur, tum vero quod de, hisce legem aliquid cavisse etiam 
aliunde constate Cf. Ulp. fragm. T. 15. Quamvis igitur nil certo affirmari possit 
de i ipsius hujus clausulae contextu, verosimiliter. tamen ab Heineccio et antiquiori- 


р 5 bus 


o GOLOICAQU.OMIO QS ҒАМ НАЧ : 

bus ita Lex restituta est: « Ast ne quis ingenuus eam, quae palam quaestum corpore 
« facit fecerit lenam, a lenone manumissam, aut judicio publico damnatam , aut 
« in adulterio deprehensam | et быы: artem legare facit fecerit, poems uxorem- 
«хе sciens dolo malo habeto, * 

Certiora etiam sunt, quae ex Fragm. ult. D. de divort. et fragm. 45. de ritu nupt. 
viri docti constituerunt verba legitima. ТЫ enim cayisse legem Ulpianus testis est: 
« divortii faciendi potestas libertae, quae nupta est patrono ne esto" ‘et eodem осо 
б.1. « Quamdiu patronus eam uxorem esse volet,?' denique fr. 45. « invito patro- 
«по libertam , quae. ei nupta est alii nubere non posse, ” Constabat adeo hisce vo- 
cabulis Legislatorem fuisse usum; quonam vero modo ea in lege ‘collocata fuerint, 
non item. Nimirum disjungi poterant hae clausulae, uti fecit Gothofred us, ca- 
put Legissextum ita exhibens: « Si secundum hanc. legem nuptiae contractae fuerint, 
« divortii faciendi potestas libértae, quae patrono nupta est, invito patrono, cumque 
« altero connubii jus, quamdiu no eam uxorem esse volet, ne esto." Rectius 
autem et simplicius , nullis alienis vocabulis interpositis, Heineccius hancce clausu- 
lam ex iisdem, verbis conflavit : « ne divortii faciundi potestas libertae , quae nupta 
« est patrono. ‚ quamdiu is eam uxorem esse volet , neve invito illo, alii. nubendi ро- 
« testas esto.” 

Satis probabilis est, ni fallor, ea di дай hactenus disputavi, legitimorum vefborum 
restitutio; num yero idem de assai ex fragm. 150. D. de V. S. petità, dici possit 
Dr D erit. Scripserat enim Ulpianus l. II. ad legem Ј. еі Pap. « Lege ob- 
« venire hereditatem non improprie quis dixerit et eam, quae ex testamento defer- 
« tur, quia lege XII Tabularum testamentariae hereditates confirmantur." Ex hisce, 
veluti uno ore Viri Docti contendunt, Legis Papiae genuinum esse illud: « hereditas 
« quae lege obvenit." Equidem, prouti prae Ulpiani, qui hoc loco solemne illud : 
« Lex ait” non adjicit, silentio , illud verum esse affirmare non ausim, ita neque spu- 
ria haec esse contendere velim. Ut ut sit, in re tam incert& conjiciendo aliquid ten- 
tasse Viros Doctos, ipsumque nostrum quoque Heineccium , mirum videri nequit. 
Pluribus autem locis verba legitima superesse arbitratur Heineccius, de quibus vi- 
dendum est, ut, quid novi hac in caus4 praestiterit , manifestum fiat. "aedi 

Fragm. XTX. de ritu nupt. Marcian. 1. XVI. Inst. « Capite 55. legis Juliae, qui 
« liberos , quos habent in potestate inj uri prohibuerint ducere uxores vel nubere, per 
« proconsules práesidesque provineiarum coguntur in matrimonium collocare et do- 
«tare. Prohibere autem videtur et qui conditionem non, quaerit, "" Haec scilicet 
verba ex ipsá lege depromsisse ` JCtum admodum probabile fit, tum propter abruptam 
sententiam: « Capite 55. legis. „Juliae , * ? ex ;qui colligas i ipsam. Legis sanctionem jam 
sequi; tum ex eo, quod vocabulum « prohibere ” explicet Marcianus , atque ita certum 
sit illud ejusdem interpretationi non deberi. Non minus recte agnovit Hei neccius 


fr. 


) RESPONSIO Аб QUAESTIONEM.: JURIDICAM, 5r 


fri XIX) Wh verba , ubi Celsus ait» « Lege Papi& cavetur , omnibus ingenuis prae + 
«ter Senátores eorumque liberos libertinam uxorem habere licere." ` Etenim ut le- 
gitimum hoc esse statuamus, facit idem illad, quod de superiori fragmento dixi- 
mus. Quodsi autem quis dubiam hae in:causà horum fragmentorum fidem esse etiam- 
тапс contendat, equidem nom vehementer repugno, modo hoc concedatur, verosi- 
similem conjecturam іп iis rebus proposuise Heineccium ‚де quibus desperare 
multo fuisset. facilius, - 

* Quod ultimo loco Ме in censum venit fragmentum II, de minor. 25 annis, procul 
dubio genuina legis verba continet, quo magis est, ut Heineccio, qui primus illud 
єтїї, gratum animum significemus, Est illud ex libro XIX. Ulpiani ad legem 
Jul. Pap. desumtum atque ita conceptum « рес per liberos suos rem suam maturius 
«а curatoribus recipiat; quod enim legibus cavetur , « ut singuli anni per singulos li- 
« « beros dimittantur," ad honores pertinere Divus Severus ait, non ad rem suam 
« récipieridam, ” . Habemus igitur hoe loco disertum Ulpiani testimonium, ita ver- 
batim legibus Julià et Рарій fuisse cautum ; hasce enim significari ех rubrica frag- 
menti et Gellio I. 15. manifesto liquet, 

Tribus autem itaque locis legitima verba nobis servavit Heineccius, ubi caeteri 
JCü, hujusmodi quid inveniri posse ne cogitaverant quidem. Quodsi igitur in veris 
falsisque legis capitibus dignoscendis atque omissis eruendis optime meritus sit Hei- 
neccius, non minofem eilaudem etiam hac in causa tribuendam esse satis videmur 
ostendisse. Nunc igitar jam de caeteris restitutae legis J. et P. laudibus videamus, 
ut, prouti perfectum ést ipsam Heineccii opus, ita étiam nostra disputatio , qua 
ejus merita exponere conati sumus, quantum fieri possit, suis partibus sit absoluta, 


» 


5. 6. 
De ordine quo Leg gem disposuit Weineccius. 


Neque enim in legitimis verbis ex antiquitate eruendis et verisimiliter affingendis 
substitit incredibilis viri diligentia , qui praeterquam quod singulas legis clausulas 
nobis restitueret, illud etiam egit, ut genuino ordine singulas disponeret. Neque 
vero facilis erat ille labor, quem, uno excepto Gothofredo, superiores aut ne- 
glexerant aut supra hominem esse contendérant. Ftenim, tam diversa capita pristi- 
no loco constituere , « hoe a se homine, neminem exacturum hominem” J. Lip- 
sius scripserat; (Exc. ad Tac. Ann. 1. П. с. 5.) et quamvis Jac. Gotho- 
fredus felici successu in ancipiti hac caus4 aliquid tentaverat , multa etiamnunc ex 


ejus dispositione corri enda, multa firmius GEI restabant. At hic tamen viam 
j P $ P 
mon- 


52 A. M. C чан HALL ov 


monstraverat, quá ad propositum ire, multo cum laetioré) successu contigit Heis 
neccio. Nos jam ostendamus, quaenam viris doctis ad tantam rem tractandam ай-. 
minicula fuerint, et quomodo lisowsi simtii mapi tio) oly рда 

Totam legem in duas partes distinguendam esse, quarum altera ad. amplificandum 
civium numerum; altera ad locupletandum. aerarium: comparata. fuit , dubio caret,s. 
tum quia scriptores passim legis de maritandis ordinibus atque .caducariae separatim , 
mentionem faciant (cf. 1. VI. Cod. de ор, Шегі, et Ulpian. fragm. XXVIII. 7. ). 
tum vero étiam e Tacito Annal. Hl, 27. ; qui disertis verbis jutrumque finem me- 
morat. : Praeterea vulgatum erat, Legem varia. capita; continuisse; quisnam autem 
capitum numerus fuisset, et quonam ordine disposita fuissent, liquido non constabat, 
Memoraverat quidem. Gellius: Noct. , Att, II. 15. caput legis septimum, Marcia- 
nus fr. 19. de В. N. caput trigesimum. quintum; ast parum lacis offundebant haee. 
testimonia, pro tenebris, quibus caeterae legis. partes; undique. obvolatae. jacebant. 
Hujus : antem. difficultatis. probe gnaris, . unica saltem. viris doctis. superesse: videbatur. 
ratio, quà rei exitum. eontingere possent. Scilicet. inscriptiones. fragmentorum qui, 
bus legis nostrae clansulae in Digestis explicantur ,, arguebant multos olim JCtos ad 
legem Juliam et Papiam commentarios conscripsisse ; accurate vero iisdem locis indi- 
cabatur, quonam commentariorum libro ,. legis quandam sanctionem explicaverant 5. 
quare horum librorum seriem secuti Gothofredus et Heinec cius, legis clausulas. 
exposuerunt, ita nimirum, ut quod primo commentarii libro, ү, c. Ulpianus, 
memoraverat, primis legis capitibus expressum statuerent. Nam admodum verisimile. 
iis videbatur , JCtos іп ordinandis suis de lege Julià et Рарій Poppaea, commentariis 
accurate ipsius legis vestigia pressisse, Nihilominus tamen ‘nec ita etiam res erat ех- 
pedita. Nimirum uno quidem libro plura placita explicaverant си; quo factum 
erat, ut cuinam clausulae primus locus dandus esset, saepissime non liqueret, cum 
praeterea non constaret, utrum uno pluribusve capitibus hae comprehensae fuissent. 
Accedebat multarum inscriptionum incerta fides, Digestorum de quibusdam legis 
sanctionibus altum silentium , denique variorum JCtorum varia nonnumquam operis 
dispositio. ` Quodsi igitur bene reputemus quentis difficultatibus etiamnunc laboraret 
legis Papiae restitutio, mirum videri nequit etiam hac i in caus рапса firma argumen- 
ta, plurimes conjecturas esse. Atque ut fieri solet, ubi rerum testimonia desunt, 
non una semper eademque virorum doctorum est opinio; quod 419 manifestius pa- 
teat, de vario ordine quo »i»gnla capita disposuerunt Viri Docti, paulo асса 
ex ponemus, 


LEX 


RESPONSIO Ар QUAESTIONEM JURIDICAM. 


Неіресе, Cap. І. II. 
Сошо. «oI. 


De Senatórum eórumque liberorum nuptiis ; . | 
Ramos « l—V. 


Пе ingenuorum nupüis 2........ 


De sexagenariis quinquagenariis, spadonibus . . бошой. « П. 


Ramos « XXVI. 


. . . . . % E Heinecc. « IV. 


Je « Ш. 


Фе concubinatu. è . . . . 


Ramos « VI. 


Heinecc. « VI, 
Gothofr. « IV. 
Ramos « XXVI. 


De | prre maritorum et parentam in gerendis J conin « VII. VIII. 


SOT] tu БҮР Неіпесе. « V. 
De sponsalibus . LI L] e Ы m.» . B . . L] 1 Gothofr. « ш. 
De poenis injustarum nuptiarum t г i | 


"honoribus. . . +, Gothofr. :« . УН. 
Ramos,. « VIL. VIII. 
» родї pr о 2 í У | ) › 


$ мира Heinecc. « IX. 
ін алшы. b lib PM 5 А 
нж 0 › ні numerum Gothofr. «^ VIL. 


هم 99 249 99 2% =„ . 


De eorundem ni paivilegiis.i in petendis hoporjbus .. 


De jure Quiritium ob liberos consequendo  . 


ә г 


: }:Неіпесе. « Xe 
Gothofr. « IX. 


«sl Heinecc. « XI. ; 
(бошо, « е? a 
f Ramos « X. 


^Héinecc. 1e0 XID ^7 
ле; l ER eee Lew 401 20 LEES Gothofr. « XL. 


De liberatione liberti ab: operis ob libetos °°. 7: 


De оек Же: on а ише „ob, liberorum. 
numerum уу» 4 . . 


Ж 


„еб ЫТЫ d mne үте « “XHI.° ° 
De divortio: зене diis fon еа e oe. p Gothofr. « VI. 


ірілене ры S heres Onlin ugg "IU" ххх. 
uS PT Heinecc. « XIV. 
De tutore mulieri dotis. ра} dando ete? a" Gotltofr/ gy, E 
PER HI, 4 Ramos « XXXI. 
VIAA » "4225513 r^ 
НІ R 2 1) Ow ) e E a | E, а = і "T 


33 


А, М. С. vàAN HALL 


54 Ял 
ilis. Heinece. Cap. XV. 
Пе jure decimam capiundi nomine matrimonii . Tones. & Xo 
ЯН», ‘J Ramos « XXXVII. 
Heinecc. « XVI. 
De decimis pro liberorum numero adjiciendis , « ¢, Gothofrs, « XIL ц 
LL Ramos « XXXVII. 
De decimae capacitate ob communem filium amissum ^) Неіпесе. « XVII. XVII, ХІХ, 
De usufructu et parte proprietatis legatis « . . | Gothofr. « ХП. 
De praelegato dotis ые ш 91€ 9: €) 9:9 Ramos « XXXVII. 
De solidi capacitate inter conjuges ob aetatem : ^ Heinecce. « XX — XXII. 
« « ob diuturnitatem matrimonii Соо. « ХШ. a 
« « ob-cognationem . . . . * Ramos « XXXVII. 
| 7j Heineec. « XXIII. 
De solidi capacitate ob absentiam reipublicae caus | Gothofr. « XVIII. 
Ramos « XXXVII. 
De solidi capacitate ob liberos . . + © = 5 + 7 Heineces « XXIV — XXVI. 
« « ob posthumum s . . s $ | « ХШ. 
« « ob jus liberorum . . . . Ramos « XXXVII. 
De solidi capacitate patris solitarii ex alterius tes- | 
"Уашев: > Неіпесе. « XXVII. XXVIII. 
« « ob liberorum numerum ех al- ( Gothofre « XIV. 
terius testamento . . | Ramos  « XXXVIL 
; à Heinece, « XXIX. 
legato sub conditione caelibatüs relicto . ¢ Gothofr. «^ XVII. 
Неіпесе. « XXX. 
De Jurejurando libertis remittendo 2020.02. вее. « ХХХ. 
Ramos © « XX. 
t.s c - Кта Clik te ee A ЫШ Ле Rs Heinecc. « XXXI. . 
De rivile iis: abscn. б . . 4 ; h ы n Heinecc. « XXXII. 
р gu tium reipublicae causá ^ } Gothofr. « ХҮШ. 
De indelgentà Senajüs agg d e P eran uL Нөлеве €. MM 
боо. а XIX. 
Heinece, « XXXIV. 
De divortii modo. et poenà 6) pe ЖО ДС ON bee) v [ Соо. « xx — XXII. 
Ramos  «, XXXL 


RESPONSIO Ар QUAESTIONEM: JURIDICAM. 55 
) Mgmt o ] Heinece, Cap. XXXV. 
De cogendis parentibus ut liberos elecent .«' - + f соор, « XV. 
) 1 1 Tis ) Heinecce, « XXXVI. XXXVII. 
De poenis cae ibatüs КЭНЕ» S АҢ? . | Gothofr. « XXII. 
«. ы orbitatis RENE EPO FL е эо сетете Ramos i XXXVI. 
Мыс аб. Heinecc.. « XXXVII, 
De liberta ob nuptias ab operis liberandà . . | Gothofr. « VI. 
Ramos « XIII. 
lib Hg: DHT | 1 Неіпесе. « XXXIX. 
De liberto centenario minore |. 4 es + e «+ s бойо. « XXIV. 
1 Heinecc. « XL. 
De liberto centenario . . « « s € o F Gothofr. « XXV. 
: Ramos « XVIII. 
xdi Heinecce, « ХИ. 
ТСО И QUIT Неее ее Gothofr. « XXVI. 
Ramos « XV. 
мавиз х б Heinecc. « XLII. 
Delibertae bonis . з оь © be eia Gothofr, « XXVII. 
[ Ramos XIV. ` 
D 01 | [ Heinecc, « XLII. XLIV. 
ы auf A ТЛ” O e ге ра [ Gothofr. XXVIII. 
e pa ronae STA . * . . e. ” * . B . e Ramos XVI. XVII. 
e "ae dp e J E PT SN plight teh ето Fieri e te е Heinecc. « XLV. 
id \ Ж SM Heinecc. « XLVI. 
De iis quibus caduca Jure antiquo deferuntur . (Gothofr, « XXIX, 
_ Ramos  « АШ, 
De his, quae pro non scriptis habentur. s-o» « 
Ве сабабзсабцы!?, озге) acis “ыс: ie moja Heinecc, « ХУП — L. 
De caducis ob heredem vel legatarium ante aper» У Gothofr. « ХХХ. 
à tas tabulas decedentem ıe: s Ramos « XXXIX — XLI. 
« « |: ob heredis vel legat. incapacitatem. : - 
De caducis ob — — bent eventum у.с « LL LIL 
1 9 conditionis decedentem . >» Gothofr. « ХХХІ. 
De bonis ereptitiis egle es 


“ Ез 


г . ; Heinecc. Cap. LIII. 
De bonis vacantibus ы d FN ў: CE I Gothofr.’ i XXXIL^ 


: mits 1 XN 7 Heinecc. « LIV... | 
De fraudibus adversus hanc legem. commissis f 1 5 бс, «c XXXUL | 15 


H Heinecc. « LV. 
De Jure accrescendi |......... } 5 


Gothofr. « XXXIV. 
. . . . . LI * . . . - . ) , y . > LJ LI LI Heinece. « LVI. м 


D itis fidei ds Неіпесе. « LVII. [ 

e tacitis eicommisSlS о e e . . % ^ > s 1 Gothofr. ۴ XXXV. 4M HT 
Heinecc. « УШ. 
Gothofr. « XXXVI. 05) а 


reiten « LIX. 
Gothofr, « XXXVI. 


a a f к 
. , 5 4 ” 7 ” б e “ е £ F1 1 1 


De praemiis delatorum ........ 


De' oneribus бој . . . ee se ee те 


Equidem in tanto Virorum Doctissimorum dissensu eorundem merita in uniuscu- 
jusque clausulae constitutione comparare pro rei difficultate atque ambitu vix ausim. 
Universe igitur quaenam іп Heineccio maxime laudanda .videantur; iudicare. suf-: 
ficat. Primum igitur illud animadverto, eum majorem fidem habuisse fragmentorum 
rubriciss nec temere numeros; librorum pro lubitu mutasse,- uti saepius fecerat Jacob. 
Gothofredus eumque secutus Вайо8; (cujas fei’ exempla st quaeras , videas: ad 
Caput legis ХУ, ubi, pro libro ХХХ. fr: 19. D. ‘de? ritu ‘nupt. reponi jubet XV; 
ad Caput IX, ubi pro 1. Ш. Panli fr. 152. de V. S. legit l п, Cf. porro Hei- 
necc. comm, p. 68. ) Atque egregie sane ita egit Heineccius. lllis namque tes- 
timoniis fidém ‘habeamus oportet, si tamen universe rationem probemus , quà legis 
dispositionem Viri Docti sibi reperisse visi sunt. Quod si autem hanc ob! causam 
verosimilior sit Héin’eccii restitütio, eo magis eadem fit probabilis quod diligentius 
ubivis fontes adiit. Scilicet, in constituendo legis ordine Gothofredus et Ramos 
fragmenta neglexerant Celsi, qei Septem Digestorum libris legem Juliam et Papiam 
interpretatus.eràu  ]Teineecius veró passim ex ejusdem ЈС opere uberrimos col- 
legit feuctus,.- Quae eum ita sint, capitum/dispositionem eam , quam nobis exhibuit 
Heineccius, tam probationum’ veritate quam ubertate , caeteris quam maxime 
praestare, haud injaria , ut opinor, contendo. Eaudem. vero; reapse ,ommis dubii 
exper:em ‚„ et verissimani esse equidem asseyerare: nolim,: Vidimus enim supra multa 
aliamnune. deesse argumenta » quibus, һас jn causá, aliquid. certi, statuatur, Insuper 

nes- 


RESPONSIO ар QUAESTIONEM JURIDICAM. 57 


neque illud me fugit, meliorem adhuc fortasse viam ай legis capita recte ordinanda’ 
ducere, eam nempe, quà rerum magis habeatur ratio, et singulae clausulae ad idem 
Juris placitum pertinentes secum invicem conjungantur. Sed vires meas longe exsu- 
perarent conatus ad hocce perficiendum, neque illud a Juvene, Heineccii tantum 
merita dijudicare rogato, Viri Doctissimi postulant. Quare, illud mittens, ad aliam 
disquisitionem jam accedo; nam restat, exposità ipså Legis restitutione, ut videamus 
quomodo jus illud, quod ex lege Julià et t Papia venit, interpretatus sit atque illu- 
ЧИН Heineccius. 


$. 7 


De Legis capitibus ab Неіпессіо illustratis et explicatis. 

Fallitur egregie, quicunque nud&, quae praecessit, singularum clausularum' eon: 
stitutione jam contentus, nil amplius hic dari arbitretur; praestantissima scilicet hic: 
invenitur insuper Legis interpretatio, et illa eo magis, ut lex bene restituta videri 
possit, necessaria, quo incertior uniuscujusque placiti fides habeatur. Nec verba 
tantum legis explicantur, sed illustratur quoque singulorunr capitum sententia, ita, 
ut fontem , ex quo unümquodque fluxerit, et vim quam in recentiores leges habue~ 
rit, accurate doceamur; quo circa ad confirmandam. legis restitutionem etiam hancce 
legis partem apte valere confitendum est. Quodsi autem hic amplior reperiatur in- 
terdum verborum illustratio, aut Juris mutationum prolixior expositio , reputandum 
est pro rei difficultate ilta Saepius argumenta ex utrüque parte perpendi, alias 
subinde probationes ex remotissima antiquitate erui debuisse. Equidem ingenue con- 
fiteor , pluribus me locis incertum haesisse, utrum haec vel illa clausula agnoscens 
da esset necne, antequam explicationem Heineccii, qui singulorum capitum ori- 
ginem ей fata diligenter persequitur, magis studiose perlegeram. Quamvis igitur 
doctiores fortasse quid prolixius dictum carpant, illud tamen , ni fallor, plerumque 
ejusmodi erit, ut multum inde lucis in legem nostram redundet; qnam ob causam 
| laudi id auctori tribuere non dubito, si tamen laudanda sit perspicuitas in eo viro 
cujus opera etiamnunc noeturná diurndque manu versant tirones. 

Sed, ne temere videar dixisse, Heineccium verba Legis accuratius explicasse’, 
obiter Caput Primum attingam , quum vel ex eo manifestum fiet. quanti hac in causa 
aestimanda, sit diligentissimi auctoris Opera. Ехріісањ ‘fbi quis sit filius Senato* 
s? de qua dubitandi ratio quaedam erat in co an filius ante "dignitatem con- 
ceptus paterni honoris esset particeps. Licet enim, teste Ulpiano fr. V. D. de 
Senatoribus, non interesset « utrum eum pater jam in senatorii dignitate cón- 
« stitutus , susceperit an ante dignitatem senatoriam: " contrarium videbatur effici: 
lege П. “God. de dign.' « Senator vel alius clarissimus privatos habeat filios, editos: 

E5 : ; quip 


58 Ж.М; о ЖУН A bob 


« quippe antequam dignitatem susciperet etc." .Heineccius litem hoc modo di- 
remit, nt Ulpianum de honore cum , Senatorum filiis eommunicandg 3 Ipperatorem 
concordiam rediguntur haec placita , praesertim. quum ita. explicata, confirmandae 
egregie inserviunt Juris; regulae: іп benigniorem partem leges. esse . interpretandas, 
Caeteri Juris interpretes fere ommes, atque in his Brissonius ( de. jure connub. 
p.545), tansponenda esse constitutionis verba statuunt, | Quid vero ad pervul- 
gatum hocce remedium confugiamus? Solus J, Gothofredus, eo, quem. Hei- 
neccius approbavit modo, rem expedivit; explicare tamen neglexit, quae tandem 
essent onera Ша Senatorum; quod luculenter praestitit Heineccius, Vid. ad Cod. 
. Theod. tom. IL. p. 9. 

Nostrum huic verborum interpretationi , rerum. adjunxisse illustrationem vere ju- 
ridicam, ostendere jam conabor, exempli gratià Capitis. Quarti de concubinatu ex- 
plicationem hic afferens. « Ante legem Papiam parum honestus habebatur. concubi- 
« natus, utpote qui per leges nondum nomen assumserat ( ef. fr. ПІ. D. de coneub. s: 
«тес adeo etiam quidquam intererat inter amicam, реШсеш , concubinam, Quam- 
« vis vero post legem Papiam, licitus aliquomodo factus fuerit concubinatus , non. 
« tamen eo processit licentia, ut eodem tempore quis simul cum uxore vel concubina ; 
« aliam etiam concubinam. habere potuerit, Si autem conjunctioni obstaret. naturalis 
« verecundia , поп magis concubinatui locus erat quam nuptiis. Caeterum , liberi ex 
« concubinà, nec in potestate patris, nec ejus heredes erant; verum. tamen , meque 
'« hi tamquam spurii et vulgo quaesiti infami notabantur, neque inter uxorem et con- 
« cubinam ullum , nisi dignitatis, erat discrimen. Frequens admodum jam Augusti 
« aetate erat haec conjunctio, eaque forsitan erat ratio, cur Augustus Romanis con- 
« cubinatum concessit. Illae autem solummodo in concubinatu haberi poterant, in 
« quas stuprum non committebatur, Primus de tollendo concubinatu cogitavit C on- 
«Stantinus, qui, quum animadverteret et concubinis et liberis injustis donari le- 
« garique posse, hancce facultatem sustulit, non inepte suspicatus , facilius ita tabulas 
« signaturos cives, Eodem consilio hic legitimationem per subsequens matrimonium 
« introduxit; circa eos nempe liberos qui ante constitutionem erant editi. Idem postea 
« cavere mee tasius et Justinus, donec Justinianus perpetuam illam legitima- 
« tionem effecerit. Constantinus sanxit quoque ne viliores haberent viri perfec- 
« tissimi concubinas. Av posteris haec res parum cordi fuit; quo factum est ut Jus- 


« tiniani tempore licita esset etiam nnne ista'consuetudo, nec publici lege sublata 
« sit ante Leonis constitutionem , quae in oriente tantnm valuit. 7” 


Haec fere sunt, quae Heineccii interpretatione continentur, quae quanti mo- 
menti sint, ob lucem, quam obscurae illi concubinatus historiae affundunt, nemo 
non intelligit. Varia deinde quae breviter bic exposuimus, firmissimis argumentis 

stae 


RESPONSIO Ap QUAESTIONEM JURIDICAM. 59 


stabilivit Heineccius, Corporis Juris non tantum verum classicorum scriptorum 
etiam et veterum inscriptionum usus subsidio. Haud minorem quoque eruditionem 
caeterorum. capitum interpretationes spirant, quorum utilitas utinam ex eo, quod 
dedimus exemplo, fiat manifesta. Quodsi autem hac in parte noster nonnumquam er- 
raverit, illud plerumque ibi factum videmus , ubi i ipsa Шау quam) explicandam sus- 
ceperat , clausula ad nostram legem | non pertineat; cujus rei exemplum praébet 
Caput ТҮП, de tacitis fideicommissis, ubi male restitutum caput totam interpreta- 
tionem vitiat, Porto perperam Heineccius interpretatus esse videtur locum Ul- 
pian. fragm. Tit. XII. 6:8. ¢ femindrum autem legitimas tutelas lex Claudia sustinet 
« exceptà tuteld patronorum."' Etenim pro sustinet hic legendum esse sustulit jam 
Cujacius animadverterat, atque ulterius illud confirmatur verbis Gaji Comm. I. 
157. « Sed postea lex Claudia lata est, quae quod ad feminas attinet (agnato- 
« rum ) tutelas sustulit." Сі. Clariss. van Assen adnot. ad Сај. p. 107. 

Universe vero hoc censeo, praeclare nostrum de Legis interpretatione atque il- 
lustratione esse meritum. 


Conclusio Capitis. 


Expositis singulis viri egregii in restitutionem Legis Juliàe et Papiae Poppaeae me- 
ritis, ad summam hoc statuere convenit, Heineccium revera restituisse nostram 
legem. "Vidimus enim quidquid sùå aetate de lege e veterum ‘scriptis erui potuerit 
illum ingeniose perspexisse. Cum vero novis Juris fontibus, quos Heineccium 
non novisse dolendum est doctrina hujus legis ulterius illustrari potest, atque etiam 
de illis disputari postulat proposita quaestio, jam videndum erit, quatenus novo hoe 
subsidio adjuvetur hujus Juris expositio. 


CAPUT 


In a Ө SS (ey 


CAPUT SECUNDUM. 

А MINE 

DE LEGIS JULIAE ET PAPIAE POPPAEAE DOCTRINA BX NOVIS 
| JURIS FONTIBUS ILLUSTRATA: 


§. le 


y 4” к 25 чым 
De novis Juris fontibus universe, 


Ex lis veteris Jurisprudentiae reliquiis, quae nostra aetate detectae sunt, Gaji In- 
stitutionum Commentarii, Fragmentum Veteris JCti de Jure Fisci, atque fragmenta 
Vaticana, prae caeteris valent ad nostram legem illustrandam. Universe de horum 
argumento atque indole disputare, aut fusius quanti pretii haec monumenta. sint 
_disquirere , hujus loci non videtur fades. | 
Шиа dixisse sufficiat fragmenta Љаессе. nostrae. legis explication, multum addens 
lucis. Etenim, ut hoc utar exemplo, multa sunt eaque eximii momenti, quae ex 
hisce reliquiis de celebratissimo illo liberorum jure, quod .ex lege Papià venit atque 
de caducis docemur. . Ipsa vero, Legis verba legitima, capitumque genuinam. dispo- 
. sitionem non facile quis hoc loco reperiet; quare legem de. noyo restituere, quam- 
Vis novorum fontium fretus subsidio, equidem non conabor, nec vero etiam hoc 
postulare videntur viri docti, qui eam quaestionem proposuerunt, quae , quidquid 
de doctriná hujus Legis ex iis monumentis liqueat, exponi roget; nequaquam vero 
voluerunt, ut juvenis ea enucleet, ad quorum interpretationem , altero etiamnunc 
Heineccio indigemus. 
Breviter igitur et quantum fieri possit accurate quidquid lucis ex hisce reliquiis 
legi nostrae afandatur , exponam, separatim quidem singula argumeuta, quae "ad 
in- 
(1) Cf. de Gaji Commentariis Celeb, Schraderus i. whello: » Was gewinnt die Rómische Rechtsge- 
> schichte durch Cajus Institutionen ??^ Heidelb. 1823. 8vo. De fragmentis Vaticanis vide; » A, A. de 


Bucholtz in excursu I, de fontibus fragm. Vaticanorum ," horum editioni subjecto. Cf. porro S. C. Klink- 
hamer dissert, de donationibus ex fragm, Vatic, illustr, Amstel, 1826, - 


RESPONSIO A» .QUAESTIONEM: JURIDICAM. m 


inde illustrari possint, pertractans. Utinam autem varia, quorum hic. mentio fiet 
loca, neque valde negligenter pertractata, neque omnino. perperam videantur esse 
intellecta! 


6. 2. 


De legis Juliae et Papiae placitis juxta novos Juris fontes 
non confundendis. 


Animadvertimus supra, omnes Legis Juliae et Papiae interpretes , uno excepto Ал- 
tonio Augustino, confuse. admodum :utriusque legis clausulas proposuisse ; ne- 
minem eas a se invicem discernere sustinuisse. Exemplum nempe sequebantur an- 
tiquiorum JCtorum, qui uno eodemque commentario ad legem Juliam Papiamque 
Scripserant; atque, ut erat, ita difficillimum , ne dicam humanis viribus impar , vi- 
debatur accurate. distinguere, quidquid alterutra lege cautum fuisset. Accedebat 
et hoc, quod omnia legis Juliae capita in Papiam legem fuisse translata existima, 
rent nonnulli , quapropter ѕпрегүасапеа esset de utriusque legis discrimine dispu- 
tatio. Alii › inter quos et ipse noster Heineccius, fatebantur quidem multis in 
causis legis Juliae diversas esse sanctiones, sed illas, lege Papià sublatas. Nequa- 
quam vero contendere ausi sunt , priore rogatione aliquid fuisse cautum; ту? lege 
Pu Рорраей neque енун, neque repetitum fuerit, Xt. 

Atque etiam illud apprimis in causis fuisse videtur, cur unà eàdemque restitutione 
utrasque leges complexi sint. Mihi quidem novis Juris fontibus persuasum est, non 
шодо diversas esse legem Juliam et Papiam , verum etiam illius legis placita viguisse 
etiamnunc post Papiae rogationem, 

Nimirum constabat j jam olim , circa aetatem qui nuptiae ineundae essent , aliter cau- 
tum fuisse lege Julia, aliter logo Рарі4. Haec enim citius liberos exigebat quam Julia 
matrimonium, Tertull. Apolog. c. 4. ‘Quam ob rem circa: aetatem , quà quis caelebs 
haberetur lege Papi’, priori rogationi derogatum esse oportet. Sed testimonio T ertul- 
liani non liquebat, etiam de orborum poenis aliquid cavisse legem Juliam immo vero, 
si tamen in tantis tenebris conjecturae indulgere liceat, non injnzià cum Celeb, C u- 
jacio (1) ex ejusdem verbis ducere videmur, de matrimonio contrahendo egisse legem 
Juliam, Papiam Poppaeam ad liberorum pertinuisse procreationem, Ессе autem egre- 
gie confirmatur eximii viri sententia verbis С aji Comm. П. 286. « Caelibes quoque 
« pM per legem Juliam hereditates legataque capere prohibentur. Item orbi qui per 

« lee 


(1) Ad Ulpian. fragm, tit, XVI, §. 5, 


4 AV / HOT м; C YAN OWA Ln TE 


« legem Papiam, ob id , quod libéros tion habent; dimidias partes hereditatum. Tega 
« totumque perdünt.'"" Disertis adeo verbis hic legis Juliae de: caelibe ; legis : ‘Pas 
piae de orbis clausula memoratur ; cujus distinctionis ea, ni fallor, vis est, шш ех ей 
manifestum fiat legem Juliam de ай poenis aliquid cavisse, quod sequenti. lege 
neque abrogatum neque repetitum est. Cur enim, Gajo opus fuisset legis Juliae . 
mentionem facere, si Papia lege, quam. іп eddem periodo memorat, idem. Jus com- 
prehensum aut mutatum fuisset? Accurate videlicet Juris fontes indicare solet Ga- 
jus; quare ne hoc quoque in casu, aliquid nimis temere dixisse aut negligentius 
scripsisse videatur, Praeterea, ex industria eundem utrasque Leges distinxisse. ex 
eo probatur, quod, quoties de caelibum orbóramque poenis agat, toties düarum 
rogationum separatim mentionem faciat, uti vidére ést in ejus esa ey ca п. nz 
M. 144. asl rice 
Haec sunt ex Gaji commentariis nisi omni dubio expedite » Satis tamen probabilia , , 
ni fallor, А 
Ulterius autem eadem ex fragmentis Vaticanis illustrari possunt , ut ex se 
apparebit locis, diligenter inter se invicem conferendis. ; 
6, 158. « Promiseua faralsas potiores Дианет pupillos irum suis енче s спі 
«теі obviam ibitur , P. C, , si censueritis, ut collegae. patris sive pupilli. in decu», 
«тїй vel corpore, itém cognati vel affines жы necessitudinis, qui lege , ай: 
« et Рарій excepti sunt, potiorem. non nominent, ? es‘ 
` § 214, « Sed nec cognati: vel affines possunt nominare potiores ; sed. ut. oratione. ех- 
« pressum.est , hi soli, qui lege ЈА, Рарідуе excepti sunt. ^. "raso 
$. 215. « Proinde si quis cognatus alteruwá lege exceptus sut cet, — nec. potiorem 
« nominare poterit affinis, qui alterutrá lege exceptus. est. "* на 
5.:216. « Item.excipiuntur: autem lege quidem Julià cognatorum. sex. gradus , etyex 
« septimo sobrino sobrináve natus: sed et nata per interpretationem з, item. qui in 
« horum, potestate. sunt, quaeve in matrimonio, vel hii, qui. supra scriptarum. 
« personarum. hoe, gradu. nos. contingentium, mariti sunt: item eorum, qui, in po- 
« testate nostri борта. contingentes eos не cognatione, quae septimum gradum non. 
« excedit. "^ ТІН” 
$, 217.0 «Нет múptarum жолы. nognats a жаз usque ad sextum iem t vel nostri 
« cognati. ab. uxóribus: nostris-excepti sunte? |. Dba d 
$, 218. p « Item: Lege autem Рарій hii affines. excipiuntur, qui vir et uxor, et. gener 
« et nurus, et socer: et socrus. umquam. fuerunt. ?? 
6. 219. « Item et vitricus et noverca et privignus et privigna vel ipsorum. vel eorum ,. 
« qui in eorum potestate fuerunt. ^ 


Agitur in hisce fragmentis de personis caelibum orborumque poenis exceptis, et 
j me- 


RESPONSIO 4b QUAESTIONEM JURIDICAM, 45 


nierito Sane ad célébervimam nostram legem. provocatur quippe cujus placita omni- 
bits mota erant. 'Próuti igitur ad exemplum Legis Cinciae Lex Julia atque Servilia re- 
ipétundarum circa personas’ exceptas redacta erat, ita in fragm. 159 Divus Severus 
Patres^Fogat,' ut censeant, ne personae lege Julid et Рарій excepti. potiorem nomi- 
nent.. Ast іпсейдет :oratione tacite’ videtur innui legem. Juliam ¢ognatos, Papiam 
aflines^excepisse. ' "Gertissimum ‘autem Шай fit ex[S..216. ubi dicitur: « excipiuntur 
«autem lege “quidem Julia cognatorum’ sex gradus," et ex illis quae $. 218. subji- 
ciüntur : od Lege autem»Papid hi affines excipiuntur cet." 

Duae itaque'hae leges et» personae iis exceptae disertis verbis secernuntur. Contra 
vero ex S. 314.et!215. colligi posse videtur ,' et cognatos et affines utrüque lege ex- 
ceptós fuisse. з Hujus difficultatis: probe gnarus , doctiss, de Bucholtz ad fr. Vatic. 
6: lauds; repugnantia ita conciliari posse: arbitratus est, ut primum , lege Julia ; lata, 
soli coghati ; ‘lege Papi soli: affines excepti fuerint; postea vero utraque lex соп- 
junctim perlata sit; sanctiones заМегіаѕ in. alteram. invicem: perlatae. fuerint, At, 
venià viri- doctissimi , equidem duas | potissimum ob causas ab eo disseniendum pu? 
tem, | Primum scilicet, quamvis multa: legis Juliae placita in Papiam. legem migra- 
verint miniine.:constat.:conjunetim duas hasce leges.esse perlatas. Deinde mirum 
foret, duarum legum ; que ita jam diu sublatum.esset discrimen , separatim men~ 
tionem fieri, 

»Jamivero, ut alia ratione res expediatur, quod conjectura assequi possum, quale- 
cunque illud erit, audacter proponam. Па nimirum mihi rem informo. Lex Julia 
de:caelibum : poenis statuens solos cognatos exceperat. Papia хего lex, cum orbos 
dimidias partes hereditatum legatorumve ; capere vetaret; praeter cognatos. etiam, affi~ 
nes excepit, simul addens: ut personae hac lege exceptae, placito superioris legis de 
eaelibe etiam ехсерізе essent. Quod igitur ad personas exceptas айіпей conyeniunt 
duae leges, neque amplius mirum est Ulpianum de cognatis vel affinibus, alteru- 
trü exceptis, ‘sermocinari. Universe autem illud remansit discrimen , quod supra 
ex Gajo didicimus , Juliam: nempe de -caclibum, Papiam vero Legem de orborum 
poenis-agere. | · i 


$. 5e 


De tütelis et exceptionibus diberorum Jure: constitutis: 


` -Supra jam, cum de’ iis: agetenius .quae, corruptiora legis capita ab, Heineccio 
melius restituta sunt, observavimus caput illud XIV. de tutore mulieri dotis caus 
dando , praeclare ab eo fuisse emendatum ; atque ibi ipsa Gaji verba (ex Comment. 
I. 178. ) , quibus illud confirmatur descripsi; quamobrem necesse non est, ut diutius 

Fa de 


44 «ИАЭОТПАУ: MII Gavan | ФАО EO: 237: 


de hac re disputem. Eodem vero loco, intet ea quae minus bene ab Heinecoio 
restituta videbantur, clausulam de liberatione a tutela numerayimus »quam.ita ex- 
hibuerat ille, ac si libertina quater enixa demum a, tutela liberata. esset. Atqui 
distinguendum | esse: hoc loco inter tutelam. legitimam patronorum , quà quatuor. quiz 
dem liberorum jure libertinae liberabantur (1) et; Atilianam aut fiduciariam , Ga- 
jus doeet Comm, I. 194.5 ubi, « Tutela autem" inquit « liberantur. ingenuae: qui- 
« dem trium liberorum ; licet in legitima tuteld sint; nam et caeterae ?? (libertinas 
intelligit ut recte exponit Gósschen) « quae alterius generis Tutores habent, velut 
« Atilianos aut fiduciarios, trium liberorum jure liberantur," Postquam igitur fer 
pepererant libertinae, ab Atiliana et fiduciarid tutela liberabantur. | Cf. Clariss. 
v. Assen, adnot. ad Inst. G aji Comm. p. 104) Gaj. І. 145. Pertinet autem Месе 
. Gaji locus ad celebratissimum illud: liberorum Jus, quod ex lege Papid venit, et 
novis Juris fontibus quam optime illustratur. Primum confirmatam jam habemus 
sententiam Heineceii, statuentis, lege Papid fuisse cautum , ut, qui liberos tres 
Romae natos incolumes , qui quatuor in Italià, quinque in Provinciis habeat, mune- 
rum personalium immunitatem habeat ( Cf. ejus Comm. p. 85). Etenim fragmentis 
Vaticanis $. 168. hoc docemur , ubi -abruptam: sententiam cum :doct. Bucholtzio 
hoc modo fere supplendum esse statuo: « ut aliquis. numero trium justorum libero- 
«таш a tuteld excusetur, lege Julid et Papià cavetur. Qui vero sint justi dubitatur; 
« Quidam tamen justos secundum has leges putant, dici" < Mütationem postea in hoc 
Jure introductum fuisse colligi potest ex fr. Vatic. $. 247. Paulus libro 1. ейі- 
tionis secundae Фе Jurisdictione tutelari:: « qui tres ‘pluresve liberos habent super= 
« stites, excusari solent, idque eompluribus “constitutionibus: cavetur , tam Dei- Marci 
« et Luci, — quam dominorum nostrorum. бей hic numerus in Italia Cives Romanos 
K liberabat. "^ Scilicet significare videtur: JCtus tempore Divorum Fratrum tres liberos 
‘non solum Romae sed et іп Italicis municipiis ad tutelae: excusationem suflecisses 
Vetus autem illud legis Juliae et Papiae Jus Imperatorum Severi et Antonini cona 
stitutione retroductum est, uti patet ех iis quae Paulus l.l. statim. subjicit 2 
« nunc ex constitutione principum nostrorum nec. in [talia sed Romae tantum. exem= 
« plo municipalium munerum." Idem probatur Fragm. Vat. $. 191. ubi haec 1е- 
guntur: « Numerus quoque liberorum a/tufela excusationem tribuit: civibus quie 
« dem Romanis earum tutelarum quae Romae sunt injunctae a trium filiorum: earum. 
« vero quae in«municipiis: Italicis: quatuor numero liberorum, ete; °^ 

Egregie, quae sequanta fragmenta, idem Legis placitum claram in lucem voca- 


runt. роне nàmque ex fragm. 192. ^in excusatione: eum — spectari ubi in-. 
! қ к i june: 
J£ | 21 : rab 


248.) Gaj, Comm. Ш, 4, 


RESPONSIO Ар QUAESTIONEM JURIDICAM. 45 


jungitur tutela, quaprópter: « etsi in provincia delata. fuerit tutela, licet Romae 
-@ excusatio allegetur ‘a-quinque liberis, debet recipi." Quinam vero liberi prosint ex 
sequentibus paragraphis audimus (194): « Justi enim an injusti sint filii non re- 
w quiritur : multo minus in potestate nec ne sint, cum etiam jadis һопвге їп» 
w justos’ filios relevare Papinianus, l. V. quaestionum, scribat." ^ Animadvertatur 
velim, ‘hoe loco injustos filios поп eos diei, qui alias spurii vel vulgo quaesiti ап- 
diunt, sed eos qui ех matrimonio Juris Gentium sunt progeniti; justos autem libe- 
rös, qui ex justo, id езі, seeundum: Jas Civile ` contracto matrimonio. nati sunt; 
quod recte probasse videtur- doctiss, Bethmann Hollweg de caus. probat. p. 6, 
et 55 seqq. Vocantur igitur: hoc: loco‘ injusti filii , qui contra praecepta legis Juliae 
et Papiae quaesiti in patrià potestate non sunt; nihilominus tamen ad excusationem 
prosunt. Quodsi, itaque, ut supra animadvertimus p. 45. male hoc negavit Hei- 
neccius (Comment, ad legem Jul. et Papiam p. 207.) ideo: hoe vitio ei vertendum 
non putem, quod’, nullis ejus aetate de hoc jure exstantibus testimoniis obscurissi- 
ma haecce Legis pars fuerit, Ipsos sane veteres de eo disputasse an Z/jusii filii 
dicerentur, qui contra legem Juliam suscepti essent, ex fragmentis Vaticanis $. 168. 
supra laud. colligitur. ^ Caeterum ех ба nepotes. non magis quam adoptivi- filii 
prosunt, sicuti neque nocet eos in adoptionem dedisse. Cf. fragm. $. 195: et 196. 
At bello amissi а tutelá excusant; quod scilicet ex analogià capitis legis Juliae, de 
fascibus sumendis, deduxit Paulus $. 197. Cf. $..198 — 200. : 
© Haec fere sunt quae, quoad Jus liberorum circa tutelam,- a novis. Juris fontibus 
nobis suppeditata, mihi hfc componere licuit, Caeterae hujus Juris partes, quae 
€um cadücorum vindicatione et Juré patronatus arctissime. cohaerent , in sequentibus: 
Paragraphs magis- idoneum obtinebunt vecti f 
б. 

{ De Caducis. 
f Pluribus in lócis viros doctos! fefellisse legis Papiae caducariae placita , suo loco, 
exposüi, ita ut subinde’ loca indicaverim ,’ quae ex шей quidem sententid male vide- 
bantur intellecta." Praestat vero hie uberius dicere j quid novi circa obscurum hocce: 
Jus, nos doceat recentiorum fontium studiosa inquisitioy 

Lege nostra’ сайаса fiunt bona eoruin, qui aut abi hereditate legatisque suzmo-- 
entur prorsus, uti caelibes , aut diniidias partie hereditatum legatorumque perdunt ,. 
tamquam orbi. Gaji Comm, IE 144. ^ « Aut propter: caelibatum lege Julia summo-- 
« tus fuerit ab liereditate. "^ Idem Comm. ПЕ 286. « €aelibes quoque , qui per 16-- 
« gem Табат? hereditates legataque capére prohibentur. Item orbi, qui: per legem. 
« сері ob м, quod liberos: non habent; dimidias partes heréditatum legatorumqne, 

TT E 5. « per- 


« perdunt. " Шад autem caducum non fit, quod caclibi vel.-orbo а milite relictam 
est 5 eujus exceptionis apud: 'G аў алт mentio/ estin: Comm, AL. ал24 «i Caelibes quo- 
. que, qui lege Јана hereditates legataque capere есені; item. orbi, idest, qui 
«liberos non habent quos Lex Papia prohibet; з)”: : Scilicet 'egerat hoc; loco 
Gajus de testamentis militum; quibus licére . peregrinos Latinosque heredes insti- 
tuere docuerat; quo circa illud, quod de caelibe et orbo addit, eodem: referendum 
est. Verum non tantum haeredes institui caelibes possurit:a milite, sed etiam insti- 
titi heréditatem capere. ізі enim hoc statüas.nillum. ést privilegium illud militum, 
quum étiam caeteri-testatorés hos heredes instituere possunt, uti manifestum, est ex 
Comm. II. 144. ubi jure fieri tale. testameritiim -dicitur. A. milite igitur heres insti 
tutus caelebs statim capere potest, ab: alio: vero heres: орин» summovetur ab.here- 
ditate , nisi intra centum dies legi paruerit. 

Шай autem, quod ішіуетве de caelibe ab «hereditate summoto diximus, ad ejus 
cognatos vel affines non ‘pertinet, > Etenim. Ьі. Јеве Julia xet Papid, nominatim. „exci pig; 
bantur, Cf. fragm. Vat. 158.:214— 219. et vide арға pag. 25, 28. neque vero etiam 
nostrà lege fideicommissa capere prohibentur :caelibes atque orbi; videbantur nempe 
ea solida capere posse. « Sed postea , SCto | Pegasiano , perinde fideicommissa quo- 
« que ac legata hereditatesque capere: posse. prohibiti sunt, eaque translata sunt. ad 
«¢ eos, qui testamento liberos habent, aut si nullos liberos. habebunt: аа populum ; 
« sicuti Juris est et in legatis etin hereditatibus." . Сај. Comm. 11,286. |... ша 2 

Praeterea vero lege Papiá'collegatarii deficientis portio caduca fit, Nam, cum ante 
nostram legem deficientis portio in per damnationem legato in her reditate retineretur s 
in per vindicationem vero collegatario-aceresceret , universe cavit Lex Papia, ut ca- 
duca fieret pars conjuncti deficientis. Сї, G.aji.Conmm.. Ц, 206. “Ша factum. est, ut 
discrimen illud , quod olim inter legatum per damnationem atque per vindicationem 
relictum intercedebat, lege sublatum fuisse , visum sit JCtis, Ait enim Gajus II. 208. 
« Sed plerisque placuit quantum ad hoc Jus; quod lege Papid conjunctis constituitur , 
« nihil interesse , utrum per vindicationem an per damnationem legatum sit," Utrum 
vero universe: jie fuerit Jus, accrescendi lege Рарі2, dubitari de ео possit. 

Aliorum etiam bona «caduca facta fuisse, vel ex eo patet quod Gajus IIL 65. La- 
tinum Junianum memoret. Plura exempla praebebit Ulpianus fragm. Ти, XVII. 

Quodsi autem quaeramus quorsum illa bona.delata fuerint., multa nobis respondent. 
loca, quibus hujus Juris adjuvari possit expositio. Primum enim certo scimus, са- 
duca illa non directo ad aerarium pertinere: verum prius vindicari posse ab iis, 
qui in eo testamento, quo incapaci aliquid. relictum ‘est, liberos, habeant, , . Argu-. 
mento nobis est Gaji Comment. II, 206. « Quod autem diximus deficientis portio- 
«пеш in per damnationem quidem legato in hereditate retineri, in per. vindicatio- 


« nem vero collegatario accrescere, .admonendi sumus ante legem Papiam jure civili 
« ita 


RESPONSIO. Ар QUAESTIONEM: JURIDICAM. 47 


« itai fuisse 1! post legem vero :Papiam: deficientis . portio caduca fit et ad eos pertinet; 
«quiin -eo:testamento liberos habeant." Nam; quamvis hoe in loco legata tantum. 
memorentur , universe illud et de hereditatibus verum esse, ex Comm, II. 286. intelli- 
gimus... Cum ;enim ibi dixisset Gajus SCto Pegasiano fideicommissa, caelibi vel or- 
bis, relicta ,. translata esse ad: dosp qui testamento liberos habent, aut si nullos liberos 
habebunt, ad populum, statim subjicit: .¢ Sicuti juris est in legatis ег hereditati- 
« bus." || Scilicet, ex lege: Rapid. Caeterum ad. eaducorum ‘vindicationem profuisse 
liberos, magis;etiàin confirmatur locis, qui sequuntur, 

Fragm. de Jure fisci $. 5. «Jus patrum non minuitur si se is deferat, qui so- 
«lidum id, quod relictum est, capere non potest. Sane si post diem centesimum 
« patres caducum yindicent, omnino fisco locus non est." Patres hoc loco ii dicun- 
tur qui liberos habent, ut egregie observarunt doctissimi Hugo et Heise in diario 
« Zeitschr. für Gericht; Rechtswiss. Ш. 294 et 298.5" nec ideo cum Savignio eod. 
loco p. 162. ad Senatores tamquam aerarii Curatores illud referendum ducimus, 

Fragm. Vatic. 1952: « Ex filià! nepotes prodesse ad tütelae liberationem, sicuti ,. 
«nec ad..éaducorum: vindicationem , palam est. ` 
- Quonam: porro:ordine*ad caducorum vindicationem vocentur patres, ex Gajo-dis+ 
eimus, : Ait enim: .« primam causam esse heredum liberos habentium, deinde, si 
« heredes. liberos; nom) habednt., legatariorum liberos habentium." Comm, Il. 207. 
Quid: vero si „ай :plures- heredes: legatariosve liberorum Jure caduca pertineant? Quae- 
nam. hoc.in: casu successio obtineat ‚ех б ajo effici haud. potest;; Non injuria tamen 
statuere: videmur ad. exemplum illius clausulae, qua in fascibus. sumendis is, qui: plu» 
res: liberos habebat, praeferebatür (cf... Gell. IL. 35.) etiam hac in causa lege Papia 
fuisse cautum, cut, j раі: ille.qui. liberorum. numero praecelléret potior esset; eos. 
vero, quibus liberoram. aequus erat. numerus , partes fecisse, : Quamvis autem primo 
vocantur heredes, deinde legatarii, in casu tamen; quo collegatarii deficientis portio 
caduca fit, exceptio. obtinet, .. Etenim .teste.G ajoi $. 208. ipsa lege Papia significa" 
tur, «ut collegatarius conjunctus si liberos habeat , potior sit heredibus etiamsi Hi 
« beros habebunt. ?? - | 

Haec. fere. sunt.quae. ex novis. Juris. fontibus: circa: celebratissimum. illud: caducorum: 
Jus, quod, ex lege. Papia venit, erui possunt... Қа maximi momenti esse, quod. ad 
restitutionem legis Papiae Poppaeae attinet, manifestum erit unicuique, reputantis. 
nil fere de hoc Jure olim liquido constitisse; pleraque vero ex Ulpiani fragmentis 
atque Justiniani де, caducis tollendis constitutionibus magis suspicari quam pro- 
bare potuisse viros doctos. Prouti autem legi nostrae hac іп causa restituendae optime 
inservit novorum fontium pertractatio, sic ipse Gajus, et ipsa: Vaticana. fragmenta: 
. Subinde, intelligi. nequeunt , nisi rite perspectis caducariae legis. placitis. Exempli 

et, ere 


Ж" 


49 4 A. M. С. ТАУ НАШ 17 


ergo sit illud ex Fragm. Vatic. $. 84 « Quamquamnon sit longe-quod Marcellus 
«1 ХП. Dig. scribit: « si duobus pure Stichus legetur , et alter manumittat alter post 
а « manumissionem repudiet , ubi non fit caducum , libertatem locum. habere, ?? ??: 
Etenim si caducum fiebat legatum (fac. v. c. alterutrum -conjunctorum coelibem vel 
Latinum Junianum fuisse), manumittendi Jus neuter habebat, post қылды Julianat 
Papiam, ut supra nos docuit Gaj. II. 206. l 

Haec de caducis dicta sunto. · Sequenti paragrapho. ulterius persequemur liberorum. 
Jus , quatenus videlicet illud cohaeret cum Patronorum jure in libertorum  sücces- 
sionem, 


ve d 


De Jure Patronorum quatenus illud e lege Pepiá venit. 


Lex Papia auxit quidem jura patronorum, sed eorum tantum qui locupletiores 
libertos, qui sestertium centum millium patrimonium reliquerant, habebant. © Cf. 
Сај. HI. 42. Nequaquam gitur nostrá lege de libertorum -centenario minorum bo- 
nis actum est, neque verosimile est, ut supra indicavimus , p. 48. expressis verbis 
in lege cautum fuisse, ut hi antiquo Jure fruerentur. Ea autem quae: paragraphis 
45 et 44, apud Gajum legimus, egregie me judice cum iis congruunt, quae nobis 
restituit Heineccius. Ait enim Gajus TIL 42. «Іп bonis libertinarum nullam: 
« injuriam antiquo jure patiebantur patroni; cum enim hae in patronorum legitima: 
« tutelà essent, non aliter scilicet testamentum facere poterant, quam patrono aucto- 
«те etc." 6.44. « Sed postea lex Papia cum quatuor liberorum jure libertinas tu- 
« tela patronorum liberaret et eo modo — tutoris auctoritate — habuerit, virilis pars 
« patrono debeatur." Scilicet antequam jure liberorum liberari poterant libertinae 
patronorum tutelà, semper «sibi ipsi prospicere poterant patroni; sed post legem 
Papiam alio modo patronis prospiciendum erat, Quis autem ille modus fuerit ex 
hoc loco discimus, quem recte, ut opinor, ita restitui posse putavit doctiss. G ös- 
schen: « sed postea Lex Papia (cum) quatuor liberorum jure libertinas tutela pa- 
« tronorum liberaret et eo modo (inferret ut jam sine patrono) tutoris auctoritate 
« (testari possent prospexit ut pro numero liberorum, quos superstites liberta) ж 
« buerit, virilis pars patrono debeatur.” xi 

De caeteris, quae hoc Gaji commentario circa patronorum Jus, quod ex lege 
Papiá venit, proponuntur , clausulis , singulatim videre libet. 

$. 46. « Lege XII Tabularum patronis datum est — patronorum liberos — testa- 
« menti liberti — adoptivum — bonorum possessionem petat, trium liberorum jure 


lege Papià consequitur; aliter hoc Jus non habet. ” 
Col- 


RESPONSIO: av QUAESTIONEM: JURIDICAM. «43 


~/ Collate: Ul piani-fragm. Ти, 29: `$. 0: Ма Gaji yerba intelligenda suntt « Femi- 
« nis ex lege XII Tabularum idem Jus concessum est quod masculi. patroni liberi 
« habent, Verum si contra tabulas testamenti liberti аш ab intestato. contra suum 
 « heredem non naturalem sed adoptivum femina bonorum possessionem petat, trium 
ж liberorum jure lege Рарій illud eonsequitar 5; aliter: hen jus non. habet," СЕ, doc- 

1155. Gósschen in not. ad h. 1. 

“ШЫ 47, «бей ut ех bonis libertae suae quatuor liberos habentis virilis pars ei 
« debeatur, liberorum quidem: jure\ ut qoidam putant, sed tamen intestatá li- 
« bertà mortuá , verba legis Papiae faciunt utei virilis pars debeatur. Si vero testa- 
« mento facto, mortua. sit liberta, tale, Jus ei datur, quale datum) est — liberique 
x eontrà tabulas testamenti liberti. habent: quamwis parum diligenter ea pars legis 
xoscripta sit! 5.5. 

Patet ex primis eujus сатыры " ke Gaji aetate dubitatum fuisse an filia pa- 
«roni tribus liberis honorata virilem partem отс contra debate libertae 
"quater enixae. jt 

Maximis autem difficultatibus. гаи e hice locus: «Sed tamen intestata 
«libertà mortuà, xerba legis Papiae faciunt ut бі virilis pars debeatur. " Etenim іп 
‚ omnia bona succedebat patroni filia, quum liberta suos heredes habere non poterat. 
-€f. Gajus Comm. ІП, $1, :et.;clariss.. Gans Scholien zum Gajus 559. Equidem 
quomodo hoe регбіз legis Papiae fieri potuerit, non intelligo. Quid vero, si statuamus 
hanc ipsam illam legis partem esse, quam parum. diligenter scriptam. esse Gaajus git 
ibidem ? Sane ipsum illud : « verba legis Papiae faciunt" ut caetera arguere mihi 
videntnr dnbitasse auctorem au wl. placitum eemvenienter sancitum fuerit, eundem- 
que ut illud agnosceret, mcn Гер Legis verbis quam juris elegantià permotum 
fuisse. \ . 

Ш. 49 — 55. « Patronae olim ‚ ante «Жш Papiam hoc solum Jus habebant in bonis 

« libertorum, quod etiam patronis ex lege XII Tabularum datum est; nec enim ut 

« contra tabulas testamentin quo, praeteritae erant уе! ab intestato contra filium 

« adoptivum , vel uxorem nurumve bonorum possessionem partis dimidiae peterent ; 

« Praetorsimiliter, » o 4... 0) 

Go. « Sed postea lex Papia duobns зыр honoratae ingenuae patronae, libertinae 

ж tribus eadem fere Jura dedit , quae. ex.edicto Praetoris patroni habent. Trium 

« vero liberorum jure honoratae ingenuae patronae ea jura dedit, quae per eandem 

ı« legem Patrono data sunt; slibertinae autem patronae hon idem Juris praestitit. 

« Quod autem ad libertinarum bona pertinet, siquidem intestatae decesserint, ni- 

"X hil novi patronae liberis-honoratae -Lex Papia praestat. Itaque si neque ipsa pa- 

'^« trona neque liberta capite diminuta sit, ex еге XII Tabularum ad eam hereditas 

«pertinet. et excluduntur libertae liberi; quod Juris est etiamsi liberis honorata 

G « non 


5o TADIG ALS. MAS GLU EA AO АО T0383 


« non sit patrona ; peu no ‚ Sicuti süpra diximus, feminae suum heredem: м- 

« bere possunt, ей.” i i таратар cerea er Ви dena Loos et 
55% « Cum autem” testamento "facto, moritur" liberta; ea quidem: patrona ,' quae Ji- 

« beris honorata non est, nihil Juris habet contra libertae testamentum еі vero 


« quae liberis. honorata sit, hoe Jus “tribuitur” їй "mi hip quod: — ex 


« edicto patronus contra еи liberti. эйрагб ж) ‚аё 
55. « Eadem lex patronae filiae', liberis кемені , Loren Fite dedit, T in “ate 
« jus Беном etiam unius fia filiaeve Jus sufficit. ”” ip reo) orssesdob- » 


Egregia est’ horum don чый “өшін ed si él i/irestitattene::cdnsonantia, 
"Verumtamen novi quid etiamnune hoe loco "docemur. | Cum enim ех HUI piano 
(fragm. Tit. ult. §. 6.) probaverit Heineccius, patronam ingenuam-duobus liberis 
honoratam , eodem jure frui, quod! patronus “ех edieto' Praetoris : bebe}; ; hie! ¢J 5o. 
legimus patronam ingenuam si ter enixa sit ea’ jura habere; quae per hant legem 
patrono conceduntur. Illud deinde, filiam patronae patroni jura kabere’, "etiamsi 
unum tantum filium filiamve habuerit, antea non constabat. €f. $. 55. Atqui mi- 
rum hoc videatur necesse est nobis reputantibus, ipsam? patronam trium liberorum 
` jure eguisse, ut tale Jus obtineret. Neque me fugit ex hoc quoque: loco indicari, 
male Heineccium legi inseruisse hancce clausulam supra pag. 40.:jam га nobis, re- 
jectam : « Patroni filia si jus trium liberorum habebit, eadem jura, quae et ipse pa- 
« tronus patronique filii edicto Praetoris habent , habento.'^: 220 6910 etti osred 
Базоғ» риш j | бие... 2 4191521 
66,71 "01 15 MITOSE зз МӘРШЕҮЛТІГІЛІ; 
['wuteq? eig8&t i tenas ‘alli th "Әр 
De caeteris locis , quibus doctrina legis Juliae et Papiae Poppaeas- "t 
a rêt possit; шо satione Om gi i 
pd t 4 ў ake OWL TD. 53: е % 17: | » 
Praeter ea quae circa tutelam, caduca, atque liberorum Jus, e novis Juris fon— 
tibus colligere nobis licuit, quaedam etiamnunc loca’ attingenda sunt, quae аф ar- 
gumenta illa jam exposita commode referri non poterant. - Primam igitur obiter Һс 
іп censum veniant verba Gaji 1. 99 séq.5 quod enim ibi legi Acliae Sentiae tribuitur , 
placitum ; de modo, quoi Latini ad Jas Quiritium 'perveniant 37 viri^ docti; ut jam a 
nobis dictum est, Legis Juliae et: Papiae esse contenderant. ^ Atqui, chujasmodi»quid 
lege nostra nequaquam fuisse cautum, riy ^osténdinmus, ° M Tenue B. 
Hollweg diss. de caus. prob; p. 3r»! 7 sO macanTodil bs metis bonQ y 
А4 nostram legem etiam: pertinuisse: Te clausulam, tga cantum] erat , uk Lati- 
nus, perficiendo Romac aedificio, Jus bim consequeretur; i1 prqbabiliter! statuit 
Clar, Göre lı e&'ad» Gaj. KI 5509: "Сщих-епішозехи lU piam o^ fr. ш. 3:iJeonstaret p. 
0 etiam: 


2000117 RESPONSIO. Ар QUAESTIONEM JURIDICAM, | (04x 


баш hoc modo àd Jus Quiritium pervenire posse Latinos, satis manifesta erat senten- 
tia eorum, quae | ex Gaji Comment, l. l. non nisi mutila nobis relicta sunt: « aedi- 
« ficio ..... non minus C quen partem se. é. patrimonii sui impenderit, Jus Quiri- 
«tium consequatur ....."" Gonferendum autem est ad hunc locum fr. 159. D. de 
V. S.; ex quo patet, Ulpianum in libro VII. ad les. Jul. et Pap. de aedificio 
Romae constrüendo egisse his verbis: « Aedificia Romae fieri etiam ea videntur ,. 
« que in continentibus Romae aedificiis fiant, §. 1. Perfecisse aedificium is videtur, 
« qui ita consummavit, “ut jam in usu esse possit. ”? 

Hisce Clar. Góschen adactus est, ut statueret, locum Gaji bégh in modum 
esse restituendum : « Lege Julià cautum est, ut Latinus si in perficiendo aedificio 
« Romae non minus quam partem sé eld: patrimonii sui. impenderit , Jus Quiritium 
« consequatur, ?” T ТА: ' i 

Quodsi igitur, hujusmodi pxivilegium Latinis nostri lege fuisse concessum , G aj us 
scripsit, de iis certe egit, qui voluntate dominorum in libertate morabantur, ac 
postea , lata lege Juli Norbaná,' Latini dicti sant. Cf. Schult: ad. Ulp. fragm. 
ш. 1. laud, Пе iisdem egerat quoque Тех АвПа Séntia: Cf. бај. L 29. laud; 

Usum, ‘tamquam modum in manum conventionis, legibus Julià et; Papid. fuisse 
sublatum, Clar. Schraderus (1) ех verbis Gaji (І. 111.) deducit. Ibi enim, 
postquam exposuerat quomodo usu іп manum conveniat femina, atque absentià trium 
noctium. interrum patur usucapio ә subjicit. JCtus: « sed hoc totum Jus partim legibus 
-« sublatum est, partim ipsa desuetudine oblitteratum est.” Statuit igitur vir doctus, 
Jegibüs illis ,Juliam Papiamque significari , quod sane mirum non esset , cum saepius 
»simplicitér,ita legum. fit mentio (2).. Ut yerosimilior haec conjectura videatur, affert 
Adem; talem. Juris mutationem cum. argumento legis nostrae egregie convenire, Equi- 
"dem tamen. hand scio, an. hujusmodi sanctio congrua sit consilio Legislatoris, quod, 

osine düliio,. hoc fuit, ne quid nuptiis impedimento esset; quare mihi nondum per- 
-suasüm est, usum legibus, Julia et Рарій fuisse sublatum, Cf. Claris. уап Assen. 
-adnot.:ad ба). p.75. 
о Мафогіз autem momenti; sunt, quae,ex fragmentis Vaticanis §. 197. colligere potui- 
mus: Ші enim Ulpianus, «Ап bello,” inquit, « amissi a tutelA excusare debeant? 
- «mam et in- fascibus sumendis et injudicandi. munere pro. superstitibus habentur; ut 
«lege Julià-de maritandis ordinibus , de fascibus sumendis et publicorum capitè vi- 
« cesimosexto , item privatorum ‘Capite VIL. de judicando cavetur. Et puto соп 
.« tuendum, ut a tutelis excusent.” Ас primum quidem hoc loco discimus, iuscrip-- 
"fiosibus: jam: olim. varia legis ih capita, fuisse insignita; et quidem Capitis VIR. 
(>) In opere: was gewinnt die Rëm. Rechts-geschiclite durch ба). Instit, ? p. 48; 
ka) Cf. Comm, nostrae p. 14 et 40, Plura exempla suppeditat Merillius , Observ. 1. V. с. ros- 
1 С. 2. ' 


53 А. М. C. van HALL RESPONSIO Ар QUAESTIONEM JURIDICAM. 


rubricam fuisse: « de fascibus sumendis,"" Deinde vero etiam hoc ex illo loco effi- 
citur, disertis verbis in illo capite fuisse cautum : « ut bello amissi pro. superstitibus 
« haberentur." Nimirum verba: « et puto constituendum , ut a tutelis excusent * ” ex 
interpretatione sunt JCti , qui ut probet suam sententiam, ad analogiam. c capitis de 
fascibus sumendis provocat. = 

Caeterum conferatur ad hunc locum doctiss. de Hakola » fragm, ч $. T 
et Ulpian. fr. ХҮШ. D. de excusat. 

Denique animadvertendum restat, commentarios ad legem Juliam et Papiam con- 
scripsisse Gajum, antequam Institutionum Commentarios ederet, atque ideo sub 
initiis regni Antonini Pii. Ait enim l ШІ, $. 54., postquam Patronatüs Jus, 
quod ex lege Papià venit, exposuerat: « Hactenus omnia jura quasi рег indicem te- 
« tigisse sat est: alioquin diligentior interpretatio propriis commentariis exposita est.” 
Cf. Schraderum op. laud. p. 59. 


Atqui haec sunt, quae etiamnunc de ¢aeteris locis, ex quibus doctrina legis Juliae 
et Papiae illustrari potest, monenda restabant. Quare jam satis ostendisse videmur, 
quomodo , ad nostrae legis placita constituenda, valeat novorum fontium pertractatio. 


Conclusio. 


Пе Heineocii merlds іш legis Papiao Dappeosa voctitntionem deque novis Juris 
fontibus, quibus doctrina de hac amplissima lege illustrari possit, pro viribus dis- 
putavi. Quodsi autem non ita sese opella habeat, ut vobis, Viri Clarissimi! драй 
cunque tandem ratione probetur, utinam illud tamen effecisse videar, quod a juvene 
in his omnibus rebus novitio exspectari possit! Sin vero etiam liaec spes me fefelle- 
rit, ne tunc quidem frustra manus operi admovisse videbor, utpote quie diligenti 
legis Juliae et Papiae pertractatione uberrimos jam fructus perceperim. Illud yero 
apprimis me didicisse gaudeo, plurimum, tam in excolendam universam Jurispru- 
dentiam Romanam, quam in legis Juliae et Papiae cognitionem , perfecisse Hei- 
neccii industriam; atque etiamnunc, repertis novis subsidiis, ejus commentarios 
eximii esse pretii, — Scilicet magis magisque , dum haec tractarem , mihi persuasum 
est, nequaquam solis novis Juris fontibus investigandis, verum , prae caeteris «quo- 
que, diligenti Veterum quorumlibet optimorum Interpretum lectione promoveri. Juris 
Romani studium, — Verissime enim dixit Plutarchus: 


« — Ilgeourigay ітүн шата 4 se e o «+ + 4руйу Әбеу ioluelay (хай 
« TÓMumy ёт) тд бутбу, ка) Avipedely thy daydetcve”? 


a 


JANI REGNERI WERNINK, 


ZWOLLA«TRANSISALANI; 


THEOLOGIAE IN ACADEMIA LUGDUNO-BATAVA STUDIOSI, 


COMMENTATIO 


IN 


QUAESTIONEM, AB ORDINE THEOLOGORUM IN АСА- 
DEMIA LUGDUNO-BATAVA A. MDCCCXXVIIL 
PROPOSITAM; 


Qua postulatur : interpretatio effati Paulini: Rom. ҮШІ: 22. néoa ñ жїз; ovotevétel , 
xal олды аур той viv, ad quam accedat oportet viai et dilucida totius ora- 
tionis contextae vs. 19 — 25. 


QUAE PRAEMIUM REPORTAVIT D. үш MENSIS FEBRUARII 
А, MDCGCCXXIX. 


C.O.M ME NT À TIO 


QUAESTIONEM THEOLOGICAM 


EE EP CB Se po Teco 


Ee ea ae Ce eer ee ene, я 


F ontem errorum in Sacris Literis interpretandis unum omnium- uberrimum semper іп 
eo fuisse.constat, quod, qui his Literis operam darent yiri docti, haud raro adeo non 
horum sententiam Scriptorum e verbis ipsorum егпеге conarentur, ut suam ipsi men- 
tem, conciliatis tamen utcunque cum ea (ni enim fecissent, quis, quaeso, mentem 
sibi Virórum Divinorum exponi credidisset ?) auctoris, quibus usus erat; verbis, іп 
ipsas Literas Sacras inveherent, Quaecunque igitur nugarum deliria, quae quomodo 
hominibus in mentem venire potuerint, haud injuria mireris ; sed omnia tamen , nullo 
negótio, Divini Codicis auctoritate cónfirmata reperimus, Мор est igitur, quod quae- 
ras, quemadmodum antiqua memoria, ut horum exemplo шаг, Gnostici sua opinio- 
num portenta, quae haud temere delirantium appelles somnia-hominum, salvis tamen, 
ut ipsis videbatur, Christianorum nomine ac juribus, tam contumaciter defendere 
potuerint; quemadmodum his quidem meliores, sed quiin gravissimis tamen erroribus 
versabantur Platonici philosophi (quales multos:e Patribus Ecclesiasticis fuisse 
constat) ne Literarum quidem Sacrarum praesidium sibi deesse opinarentur; imo tam 
praeclare iisdem se adjuvari jactarent, ut (quae Clémentis Alexandrini vox 
est) Platonem summo jure Mac» @rrixifvra appelles: quippe philosophus Atti~ 
cus, Academicorum parens, quam in omnibus cum Hebraeo Mose consentiret, dici 
vix posset. Neque hi solum, бей omnes omnino, quotquot unquam fuerunt, вес- 
tae’, a vera Christianae religionis ratione haud raro tam longe distantes, quam a 
terra’ sol et reliqua sidera, ad: unam tamen omnes (si'a paucis quibusdam fanaticis 
discedas) in Literis Divinis: quod satis, et supra quam ‘satis erat, invenerunt, quo 
opiniones ‘suas defenderent'atque tuerentur, |Quid, quod ne medii quidem, quod 

г А 2 di- 


4 JANI REGNERI WERNINK 


dicitur, aevi barbaries his se destitui putaverit? quod, cum opinionibus Patrum ;. 
Conciliorum decretis, Paparum sententiis , Scholasticorum argutiis , divinam fere- 
auctoritatem tribueret, nihilo tamen minus in rebus vel civilibus omnia ad Sacrum 
Codicem referenda esse, existimaret ; quapropter , cum in Francia controversia inci-. 
deret de eo , utrum solis maribus , an feminis quoque, regnum jure deberetur, difi- 
cilem illam , quae videbatur , quaestionem facillime solutam esse accepimus hac una 
Sacrarum Literarum voce: Hla: поп nent! 

Sed, ne hominum nos ineptia ad ludicra deducat; omni igitur dubio carere de- 
bct, sanae librorum horum interpretationi maximopere nocuisse perversum istud 
suas opiniones, vanas haud raro atque futiles , cum Divini Codicis doctrina conjun- 
gendi studium; quam proniautem multi sint ad suas sententias, quamquam minus 
quidem per se absurdas, interdum quoque verissimas, ubivis in Sacras Literas im- 
portandas, ad earumque patrocinium omnia fere revocandum, exempla docent in- 
terpretum nonnullorum celeberrimorum, quorum aeternitati consecratum est nomen. 

Huic autem aliae, eaeque satis multae, causae accesserunt, quae indagandae verae- 
Scriptorum Divinorum sententiae vehementer obfuerunt. Cum enim primis rei Chri- 
stianae temporibus, omnis, quae quidem ordine disposita literisque mandata esset у. 
desideraretur artis interpretandi disciplina, hujus quidem. nonnullas regulas expone- 
re coeperunt Hieronymus atque Augustinus (ne de aliis, parum illis. proba»: 
tis, quidquam dicamus); mox tamen , invalescentibus tetrae cujusdam barbariei te-- 
nebris, interpretationi quoque Sacrorum. Librorum sempiterna veluti nox offusa хі-- 
debatur, quam cum paulatim dispulisset literis pariter: atque.religioni oblata melioris: 
conditionis lux, ut in aliis disciplinis ab aliis, ita іп hermeneutica: insignis. opera. 
collocata fuit a Matthia Flacio Illyrico, qui; cum artis fandamenta praeclare: 
posuisset, paucos tamen habuit, qui, ante Ernestii quidem aetatem, inchoatum. 
aedificium altius exstruere ей penitus. absolvere. conarentur; quae: causa fuit, ut 
multi, nullis. rite interpretandi legibus. adstricti, imprudenter et temere іп hoc: 
munere versati sint, Мох , denuo increbrescente (nam plures recentioribus cum 
antiquis interpretibus communes causae fuerunt ) studio allegoriarum , ingenio servie-. 
bant, judicio parum ; cumque plurimi linguae, qua Novum. Testamentum -conseri@. 
ptum est, ad Hebraeorum illius et interpretum Alexandrinorum consuetudinem mag- 
nam partem compositae, veram rationem atque indolem. vel ignorarent, vel, quod 
turpius etiam, negarent et oppugnarent, atque omnia ad dictionis bene: Graecae 
leges exigenda. esse praeciperent; aliter accidere non potuit, quin pro vera scriptoris- 
sententia substitneretur ea, quam quisque conjectando singulis locis maxime consen~. 
taneam esse arbitraretur.. Postremo, (nam plura memorare nihil:attinet) ut in locis. 
maxime difficilioribus , ingens exsisteret discrepantia interpretum, causa effecit haec. 


Namque viros doctos, nihil, quod quidem probabile.esset ,' ab . aliis. excogitatum, 
те- 


7 СОММЕМТАТІО THEOLOGICA. 5 


reperientes, nec ipsos quidquam melius invenientes, ut tamen non omnino nihil af-- 
ferre viderentur , saepe deprehendimus illud secutos esse, quod, etsi interdum іп-- 
genii laude ornari mereatur, tamen et linguae rationi aperte repugnet, et cum con 
silio scriptoris nihil habeat conjunctum, 

Quae omnia cum ingentem pepererint diversissimarum, quae in dicta, praesertim: 
obscuriora, habentur, interpretationum numerum; ita tutissime judicium nostrum: 
recturi esse videmur, ut et sermonis, quo scriptor usus est, ratione habita, nec ar-- 
gumentationis continuatione neglecta, simplicitatem sequamur in interpretando, ins 
qua non temere certum indicium veri esse, vulgo statuitur.: 

Quae hactenus disputavimus, si quo alio, illo certe, qui responsioni nostrae pro- 
positus est, locus Epist, Pauli ad Romanos cap. VIII: 19— 25. illustrantur et con-- 
firmantur, cujus in loci cum incidimus commemorationem , sponte eo deducimur, ut 
nonnihil de nostro in hac commentatione scribenda conatu dicamus, Loci quidem. 
difficultas, magnus interpretum de eo dissensus, virium nostrarum imbecillitas , alia 
plura, ab incepto hujuscemodi facile nos cohibere potuerant, Sed quoniam majorum: 
sapientiam in eo quoque admiramur, quod adolescentibus ,. in singulis literarum: 
generibus operam collocantibus , hac etiam ratione explicandae intelligentiae, doc- 
trinae augendae, omnes ingenii animique vires contendendi, opportunitatem sup-- 
peditaverunt, nos quoque sapientiam eorum in nostros usus convertere studuimus $: 
idque eo magis, quia, qua estis, Viri Amplissimi, in condonandis erratis humanir 
tate, nobis quoque ipsis erratorum veniam facile concessum iri, non temere spe- 
rabamus. Quare Viros Clarissimos, si quid hisce insit minus probandum, (ne autem: 
multa, metuimus) illud ut imperitae adolescentiae benigne condenent; etiam atque: 
etiam rogamus, 

Cum autem interpretatio quaeratur effati Paulini Rom. ҮШІ: 22. rata’ ў «rieg: 
avorevater кой соид Ёр тоў viv, ad quam accedat oportet brevis et dilucida to~- 
Шив orationis contextae vs. 19 —25, cumque recta, ut effati illius, ita totius hujus-- 
ce pericopes , intelligentia, unice contineatur recta dé vocabulo xrisis, quo perti- 
neat, sententia, haud temere commentationem nostram ita institituri esse videmur jr 
utin duas partes tribuamus. In priore, breviter memoratis“ variis , lisque. magnam: 
partem levissimis, quae cum hac voce conjünctae sunt, sententiis, ad eas accedese: 
mus ponderandas Virorum Doctorum rationes, quae etiamnum probantur a maltis. 
saltem non omni auctoritate carent. Quae omnia efficient hujusce partis eapmi' 
prius, Та posteriore capite de eo exponemus , quid nobis potissimum hac in те se- · 
quendum esse videatur, Pars altera interpretationem complectetur totias pericopes: 
а. versu 19 ad 25, cui suo loco commode inseretur, opinor, uberior versus 22 inter-- 
pretatio, am 


AS: ` ` PARS: 


6 JANI REGNERI WERNINK 


P... X R S.4 P RIO В, T 
QUO VOCABULUM хт5646у AN HAC, putain CONTEXTA ORATIONE, 
алло Козртюол, 


Р! ЭЙ QUA АТ ИШИНЕ OU М ON o a 


ALIORUM DE НАС RÈ SENTÉNTIAE AFFERUNTUR, EXPENDUNTUR, 
DILUUNTUR, 


6. 1. 


Praecipuae perstringuntur Virorum Doctorum sententiae. 


С infinita sententiarum , quod ad. vocabulum жтт attinet, discrepantia, пе com- 
modum ordinem negligamus , omnino requirat, has ut ad certa quaedam veluti genera 
referamus, genera iterum in subjectas sibi formas distribuamus; nobis quidem ap- 
tissima visa est illa ratio, qua omnes, quae huc spectant, Virorum Doctorum sen- 
tentias, ad duplex genus reyocemus : alterum. complectetur eas, quibus vox ктігі 
ad naturas refertur non nisi ratione praeditas ; in alterum, concludentur ilae, quae 
тйу итісіу у hic significatam, multo latius patere volunt; ili quidem generi hujusce 
partis caput assignabimus :prZus ; posterius alteri. 

Principio igitur sententiam videamus eorum , qui Paulum hoc loco non nisi cogitan- 
tium et intelligentium rerum rationem habuisse statuuut, quorum in ratione ita ver- 
sabimur dijudicanda, ut, omissis vanis, quae diu explosae sunt, cum significatione 
vocis жтт conjunctis opinionibus dicam, ап somniis? quis enim facile sibi persua-. 
deat , mentionem hic fieri v. g. angelorum, sive bonorum, sive malorum , de qua 
sententia.ejusque patronis vid. Ontwerp eener volledige geschiedenis. van de Gods- 
dienstgevoelens der. eerste Christen-eeuwe, Tom, П. pag.228. ; Petr. Cur tenius 
in libro, qui inscribitur: тй Tavaou Suovdyre of de zwaarste plaatsen der brieven. 
ean Paulus cet. Tom. І. р. 285. Deyling. Obsery. Sacr. рагі. 1, obs, 57. 6-5. 

p: 27%. 


COMMENTATIO THEOLOGICA. 7 


р- 274. Mosche, Bijbeleriend , Tom. П. p. 220. Beausobre, remarques sur. 
le.N. Т. Tom, І, p. 265. nec defuisse, qui Adamum imprimis atque Evam intelligi 
vellent, idem docebit Curtenius l.l. р. 286; conf. etiam Tholuck auslegung 
des briefes Pauli an die Römer, гр. 285: eorum. quoque sententiam memorans, qui 
animam , quae ab Origene aliisque sideribus inesse. putabatur (vid. Venema, Hist, 
Eccl. Tom, Ш. p. 605.) cogitandam esse statuerent; sed his neglectis, eam viam noa 
bis sequendam.esse putamus, ut primum dicamus de iis, qui Judaeos hic opinan- 
tur commemorari; dein ad illos transeamus , qui Ethnicos Pauli animo obversatos: 
esse volunt; tum ad eorum rationem animum adhibeamus, ех qua omnes omnino, 
qui religionis expertes sunt Christianae, sive Judaei sunt origine, sive Ethnici „ 
intelligere oporteat ; [praeterea expendamus, num ad Cristianos, hoc quidem lo- 
€0, spectare possit nomen xr/cig;. postremo videbimus, quid sentiendum sit de iis, 
qui universum genus humanum, potissimum. cogitandum. esse existimant. Multa non 
nisi strictim attingere necesse erit, cum operam magnopere levaverint Tholuck 
Flatt, Auctor anonymus in Beets, Christ. Magazijn, als, quos deinceps suo 


quemque loco citabimus, In omnibus modestiae, quae adolescentem decet, memores: 
nos praestare studebimus, К 


6. 2» 
Num jure et merito ad Judaeos referatur vocabulum urlois, breviter inquiritur.. 


Itaque, ut primum quidque videamus; sunt, quibus a verosimilitudine non аһ- 
horrere videatur, ut Paulus hac oratione de solis locutus sit Judaeis, qui tamem: 
quales intelligi debeant, admodum varium est. Namque alii cogitant Judaeos, his: 
ipsis, quibus scripta haec epistola est, temporibus aequales ; alii illos significari 
malunt, qui Christum vivendo antecesserunt ; pars a Christiana religione alienos ў 
pars, his exclusis, eos tantum existimant xz/csgg vocabulo comprehendi, gui Christo 
nomen dederant. 

Antequam: vero ad ipsam harum sententiarum expositionem quamvis brevissimam: 
accedere licebit; quod universam hujus rei investigationem continere videtur, opor 
tet teneamus: primum, Paulum, in tota hae регісора, vel, ut accuratius loqua-- 
mur, in priore ejus parte, agere de iis, quae ad felicitatem spectant Christiano- 
rum futuram, cujus rei argumento sunt verba, cum proxime. antecedentia vss. 17у. 
18, tum ea, quae his ipsis commatibus 19 5644» comprehenduntur ;. atque prorsus: 
eodem pertinent: conf, Scriptor anon. L 2. Tom. Ш. p. 269, 270: deinde eum j, 
non id sibi propositum habere, quod voluit Ше ibid,- p. 275 seq., ut certam esse: 
аш, quae a Christianis exspectaretur, beatitatem , argumento quodam confirmaret , 


ne» 


24” JANI REGNERI WERNINK 


neque etiam, quod Melanchthoni, Hyperio, Calvino, visum est $ patientiae; 
quam non diserte quidem, at tacite tamen, vs. 17. commendaverat, aliquod елет- 
plum commemoraret; sed in ео Apostolum versari, ut veluti specimine quodam 
ostenderet, quam summe beata futura sit sectatorum Christi sors, quamque prae 
ea omnem hujus vitae miseriam nullo loco habere conveniat, ipsa orationis forma 
ostendit: quippe praepositionis yp ea vis est, ut eorum, quae antegressa sunt , ra- 
tionem тейді, indicio sit, quod recte observatum esse judico a Flatt. in Vorle- 
sungen über den brief Pauli an die Römer, р. 230, et Tholuck, 1. 1. p. 284, 
'985. qui "Chrysostomo quoque hic secum convenire probavit. Haec quidem 
postea «larissime apparebunt, оріпог; nunc strictim indicavisse guffecerit, Ad rem 

praesentem veniamus, 
Primum igitur fuerunt, qui pios Judaeos , quorum HOMES antegressa est 
aetas, voce xricig significari putarent, quam sententiam, (si fides habenda est aucto- 
ri anonymo citato аЬ J. Th, Elsner. in Epicrist ad expositionem loci ad Rom. 
VIII: 19—25, inserta Symbolis liter. Duisbergens. Tom. І. part. 1. p. 221 , 222.) 
а. Blackwallo primum propositam (in Oriz. Sacre №. Т. p. 514), dein exornatam ab 
Altmanno, Bernensi Theologo, (in dissert. sing. inserta ejus melet. philol. crit. 
part. 2.) postea probatam a Curtenio 1.1. p. 291[seqq. tandem, ex parte saltem y 
ominis sui fama celebravit Jo. ‘Christ. Doederlein in comment. ad locum 
Pauli Rom. VIII: 19 —25. quam in Commentationes Theol. a se editas susceperunt 
"Welthusen., Kuinoel, et Rupertius, Vol. T. p. 483 sqq. qui tamen D oe der- 
leinius in multis nova via incessit, Loqui enim Paulum (vs. 18.) de ingenti , quae 
sinceris Christianis parata sit, felicitate, qua tamen si, dum nondum potiti erant, 
multis affligerentur malis, nemini debere hoc mirum videri: quis enim miretur , 
quod omnibus commune sit (vs. 19 —25)? aut quis nesciat, non hoc verae felicitati 
obstare, ut-multa tibi adhuc ad -plenam beatitatem deesse sentias, modo animum eri- 
gas spe futurorum bonorum (vs. 24, 25.) Itaque vs. 19. (sunt fere verba Doeder- 
leinii l. c, p. 49o, 491.) vocabulum жтт spectare ad homines omnes , id est per- 
multos (popularem enim loquendi consuetudinem de omnibus affirmare, quod in 
pluribus verum sit), quorum aut historiae conservarentur, aut animum intueri lice- 
ret, quique in spem et expectationem beatioris conditionis %и00иа00у consentirent, 
Cum autem Paulus ad Judaicos scripserit Christianos, atque expressae тў xrloews 
notae , illud quo trahendum sit, aperte designent; qui alii hisce in mentem venire ро- 
tuerint, nisiilli, quorum , vel antiqua memoria, vel hoc ipso tempore, et fides 
spectata esset, et beatioris desiderium conditionis in vulgus notum? quorum univer- 
sitatem complecti versum. 19. Deinde vss 20, 21. ad magis simgularia descendi: 
superioris aevi pios, hujus vitae aerumnis agitatos, vel, quod praefert Doeder- 
Jein, Mosaicae disciplinae severitatis tenuitatisque taedio affectos, non nisi beatio- 
ris 


COMMENTATIO THEOLOGICA: 9 


ris spe fortunae afflictum malorum sensu.animum consolari potuisse, Quid, quod ne 
posteris quidem, quam patribus, felicioribus esse liceret? Hos enim eodem adhuc , 
quo majores, laetioris conditionis desiderio teneri (vs. 22). Quocirca nemini admi- 
rationi esse possit, si ipsi quoque Christiani, pars Ша тў; xricsws longe nobilissima, 
iisdem vexentur calamitatibus: quid enim causae foret, ut ex communi omnium bo- 
norum. sorte exemptos esse oporteat? Et quid est, quod veris eorum commodis ob- 
stare videatur? spes enim, futura bona tanquam praecipiens, moestos animos potest 
dulcissimo solatio perfundere. Sic fere Doederlein; cujus ratio, etsi ingenii laus 
de non debet privari, tamen haud scio an severitate judicii prorsus repudietur, 
Etenim ne de languore, qui sic in orationem inducitur , quidquam dicamus ; tollitur 
connexio versuum 18 et 10, quam supra unice veram esse diximus, postea autem pro - 
babimus, et Paulus, si hoc voluisset, zoz tantum nos, sed multos quoque alios prae= 
sentis conditionis vehementer taedet ; ut significaret, de iis se loqui, qui a Chris- 
tianis essent, diversi, nonne potius dixisset 4 yp дтохарадокіп xal тӯ; xrlcsug vel nal 
Giriş тй xticews? cum autem versum 22, ad eosdem spectare manifestum sit, quorum 
in antecedentibus mentio occurrit : ratio enim affertur antecedentium ; inde quis non 
colligat, discrimen illud, a Doederleinio propositum, constare nullo modo pos- 
se? Nec quidquam erat, cur Apostolus tam operose ea probare aggrederetur, quae 
nullus in dubium revocaret, verbis quidem adeo obscuris, fere ut a nemine intelligi 
possent? Sed haec quidem latius persequi nihil attinet ; persecutus est Anony- 
mus saepius jam citatus їп Christ. Mag. Tom. IV. p. 89. qui Doederleinii ra- 
tionem. funditus evertisse videtur. . | 

A Doederleinio valde discrepat Findeisenius in Epist. gratulatoria ad 
Fihrmannum, inserta iisdem 'Comnentationibus , Vol. IV. р. 565. et ante hunc 
Cramer in libro Verklaring van den brief van P.'aan de Rom. Tom. ЇЇ, p. 92 
seqq. qui Paulum Judaeos а sacris. Christianorum alienos in mente habuisse pu~ 
tant; quam interpretationem cum a, nexu non, minus, quam. superior Ша, abhorréat; 
et vim verbis inferre videatur, necesse non est, ut data opera confutemus ; conf. 
Anonymus] 1, Tom.IV. p.77seqq. Flatt l.l p. 245, 244. qui cum ibid. 
p. 241—245. et uberius in Opusc. Acad. p. 588 seqq. redarguerit Gockelii sen- 
tentiam , quam explicuit in Augusti Theol. monatschrift für. das jahr. 1801. 
Vol. І. p.21 seqq. hanc quidem nos non morabimur. Retulerat autem G ockelius 
omnia, a Paulo тў xr/ze; tributa, ad Christianos , natione Judaeos, quorum. in Pa- 
daestina habitandi sedes esset. 


B §. 3e 


fo JANI OR E CNIE RIT WERNINK 
8 5” 


. Num Gentiles intelligi possint? 
"Venimus ad perpendendam eorum sententiam , qui vocem. xrloig de gentibus dick 
putant, quae vera Dei cognitione carebant. Habet sane haec ratio, quibus glo- 
rietur , patronos longe celeberrimos, Lightfootum, Hammondum, Lockium, 
Semlerum, alios, citatos a Wolfio in Cur. ad Л. 4, Тот. ІН. p. 147. quibus айй» 
Ge. Lud. Rhodius in dissert. ad ^. 1, inserta Gerdesii Miscell. Duisberg. 
Tom. II. Fase. 1. p. 451 —494, qui tamen. Vir Doctus haud scio an verbis copiosior, 
quam argumentis subtilior, existimari debeat ; assensionem tamen sibi conciliavit 
Gerdesii, Miscellaneorum editoris; vid. ibid. p. 494. in nota. 

Neque vero nulla sunt, quibus ejusmodi hujus vocabuli potestas confirmari videa- 
tur. Attulit Lightfootus in Hor, Hebr. et Thalm. ad Mare. XVI: 15. Oper. 
Tom. H. р. 463. quatuor ex Rabbinorum scriptis locos, ubi vocabulum У de 
gentibus usurpatur, quae verum Deum non cognoscerent, quibus testimoniis alia ad- 
jecit Rhodius]l.c. p. 481, 482, бей, uti magnam hoc genus éautionem habere, 
recte ostendit Ernesti in Instit. interp. №. T. Part. 5. Cap. 8. $. 7. р. 517. vid. 
quoque Moshem. excitatus a Cramero l 1. Part. 2. р. 85. atque usus loquendi 
Rabbinorum consulendus videtur, nisi «Бі, neque Graecae, neque Hebraicae, ves 
teris linguae soientia suppeditet, per quod sensus commodus et contextui aptus те 
periri possit vid. Ernesti 1.1. ita, ut maxime hoc loeo Rabbinici sermonis rationem: 
habere liceat, tamen ех eo: nihil quidquam, quod quidem ad hanc inquisitionem: 
pertinet,-effici posse videtur, Quid enim ? Ipse Lightfootus, nonne exemplis. 
allatis probavit, eosdem Rabbinos eodem vocabulo non raro uti де universis homi- 
nibus, vel, quod eodem redit, de universo genere humano? vid. Oper. 1. 1, p. 468: 
add. Deyling 1, c. p. 266, 267, quapropter, nisi expressa reperiuntur in oratione- 
Paulina indicia, quae solos Gentiles, Judaeis exclusis , intelligi ostendant, prorsus eo- 
dem jure omnes omauino homines: seu universum genus humanum. interpretatione- 
nostra complecti poterimus. 

Sed ex ipsis quoque Sacris Literistestimonia depromunt, quibus evidenter probetur у- 
Шай, 5$ кті, praesertim si addita est vox zZcz , nullos alios indicare, nisi gentiles, 
et hos quidem solos. Quid enim Servator , a discipulis jamjam discessurus? xypJ&are s- 
inquit, т) Едәуублоу тйту тй хтісы vid. Маус. XVI: 15. quorum verborum eam тағ. 
tionem esse, ut palam sit, nomen 4r/zıg ad Gentiles referri; quippe Matthaeum , in: 
loco, ili apud Marcum prorsus respondenti, posuisse: méyræ тй Evy (pabyredoure- 
т&ут® тй êl, ) quae vox, уу, eos ipsos indicet, quos V. T. Scriptores to" i.e 
populos germana divini nunimis. notitia. non. imbutos’, appellare consueyerint:- 


Sed. 


GOMMÉNTATIO THEOLOGICA. ii 


Sed, ut posterius hoe libenter largimur, ita, quod de loco Matthaei dicitur, non 
una de causa reprehensione dignum esse videtur, Hoc enim Euangelista si cogitavis~ 

set, quidni potius pxbyreicure тё 00у dixisset , quam тут TÈ yo? (conf. Act. XXII : 
$1. ubi Jesus per visionem Paulo: торе), inquit; frr ёуф elo yy wuxpky ёЁжтотте\й св) 
perinde ac si ex his jam nonnulli populi in Christi se “disciplinam contulissent 5; quod 
si Yel nimiam argatiam redolere videatur ,' verba tamen Marci, itemque Matthaei, non 
ad solos posse Gentilés теўбсагі; sed ad. quoseis pertinere y cujuscunque tandem 
sint gentis atque nationis, homines; facile docere: poterit collatio Lucae, qui 
Euang. XXIV: 27. ita liabet xu} (004 Ән: nam haec debent ек superioribus hisce 
adjici, seu, ut vult Kuinoel’, oro 27) xypuybivas іт) rë Әйраті одтой perdvoray — 
ele ndira và tly, ӘрЕдреоу йт) Черисалди) ubi planum est, in zdyrov r&y ёбуйу nu- 
mero reponi Judaeos non minus, quam alienigenas. conf, Act. I: 8. qui locus citatur 
а Kuinoelio. Recte igitur idem’ verba veg тй ктіти explicat omnis generis ‘hos 
minibus , secutus in eo, ut alios менее ita imprimis Bezam — Elsne- 
rum. conf. brevi post $. 6. г jones : 
Cum loco Marci frequenter confertur alter ex Ep. ad .Colloss, І: 95, ubi Paulli 
Euangelium dicit annuntiatum ésse éy máry vj uric Т) órd vi» c)pzyby, quae tamen 
haud scio an male eodem trahantur, cum possint, pariter atque vidimus іп loco 
Marci rem sese habere, totam complecti hominum wniversitatem, quam interpreta- 
tionem magis etiam probabilem reddunt ea, quae continuo subjuncta sunt? тў 979 тди 
ойрауу, quae non tam Z//ustrandi causa (quid enim dictionem per se satis claram 
attineat illustrate?) apposita esse videntur, sed ut fines hujus #т/тгшв quam latissime 
fieri posset, proferrentur, Conf. Aet. II: 5. et IV: 12, quae loca eam his verbis 
vim inesse ostendunt, ut Latine fere sonent: qua late patet terrarum orbis, sub 
quacunque coeli plaga, undé non sine‘ veri specie colligimus, in loco ad Coloss. 

laudato non Gentiles, sed quoscunque homines memorari. conf. iterum Luc, XXIV: 
27; nec quidquam obstare videtur comma 27, ubi vox xricig vulgo permutari putatur 
cum altero и; vid. Noesselt in Ópüsc. ad interp. бает. Script. Fasc. т. p. 124. 
nam quamquam permutari videtur , tamen non vera permutatio est: cum enim maxi? 
mam тй ктЇтєш, quam brevi ante Paulus memoraverat, partem Gentiles efficerent, 
quidni illi hoc loco disertis verbis appellarentur , praesertim cum eos, magis etiam, 
quam Judaeos, quos semper singulari i institutione ornaverat Summum Numen , ad gra- 
ti animi laudes Deo afferendas compellere | deberet infinita ejus in concedendo sibi 

quoque eodem beneficio benignitas. TONER 
Major, quam commati 27, cum 25 similitudo intercedere videtur versui hujus cap. 
sesto, quem Grotius quoque ad. sect. 25 citayit. Ut enim Vse 25. Euangelium di- 
citur xupuxiljyat dv micy Tj аты. sic idem vs. 6. dicitar лара фу таут} тё. oy 
Yocabulum х2сиоб (de quo vid. Valckenaz.in Schol. Tom. П. р, 91 et 92. Suicer. 
P2 These 


iš IANICREGNERI: WERNINK 


Thes, Eccles. ћ. о. Tom. II. p. 149 seqq. in N. F., cujus quippe auctores Hebraco- 
Graecum dicendi genus sequuntur, non parum recedit a bene Graece loquentium. 
consuetudine. Ut enim х07џ0; per synecdochen totius ipro parte. non raro dicitur, 
pro уй orbis terrarum vel oixévpéysg і.е. ea hujus telluris pars, quae. ab hominibus. 
incolitur ; ita per metonymiam. continentis pro, contento saepissime usurpatur ad 
significandum universum. genus humanum, quod. іп terra sedes habet, Vid. Joh.. 
I: 29. II: 36, 17. IV: 42. VI: 55 et alibi saepe, praesertim apud Johannem,. 
cui hoe in more est positum ; quamquam nec reliquis N. FT, auctoribus insolitum - 
esse, ut дт оу vocabulo totam hóminum universitatem indicent, argumento sunt loca 
Matth, V: 14, XIII: 58. ХУШ: 7. Rom, Ш: 6 et 19. V: 10 al. Cum vero Ju- 
daei reliquas. gentes omnes. alto supercilio despicerent, atque se, quibus, Abrahamo. 
oriundis, Deus ipse Rex praeesset et gubernator, e ceterorum populorum numero: 
eximerent, eosque prae se nullos esse putarent; haec igitur superba gens ceteras na- 
` tiones a Deo contemtas simpliciter уу vel et х2ғиоу appellare solebat (vid. Noesselt 
1.1, p. 125.) cujus consuetudinis certa іп N. Е. libris testimonia exstant; veluti Rom. 
XI: 12. ubi verbis тлойтос хісиоо respondent Ша 200706 Муйу; quae vis tamen. his 
vocibus non. per se inest , sed ex singulari oritur hujus loci ratione. Hic autem, in 
Ep. ad Col., non Е/длісов tantum commemorari , sed totam intelligi gentium uni- 
versitatem, cujus tamen. partem longe maximam ећсетепі Gentiles, tum rei ratio. 
argumento esse videtur: nam cum antea paucis tantum hujus orbis incolis contigis- 
set veri Dei vera cognitio, ab hoc inde tempore, quae praeclara erat Summi Numinis 
benignitas, quilibet homines illustri illo beneficio inceperant ornari ; tum declarat, 
opinor, additum illud таҙт), quod, si solos Gentiles cogitasset Paulus, minus neces- 
sarium foret , et a vulgari illius ratione abhorreret, utpote qui gentiles xézuou vocabu- 
lo appellans , nusquam, quod quidem sciam, adjicere soleat voculam лй; i. e. #206 
vid. Glassius in Philol. Sacr. p. 161—163. ed. Da'thii, quod scriptum invenitur. 
Rom. I: 8. qui locus nostro ad Col. lucem adhibere posse videtur: nam ibi quoque 
haec dictio spectat non ad solos gentiles, sed ad quoscunque, in quibuslibet oris 
versantes, homines. conf. quoque Matth. XXVI: 13. atque Marc. XIV : 9. ubi oc- 
currunt haec: rov dày хуруу0й rà Eùayyénou тобто iv (Ag TQ xdoum vid. et ibid. сар. 
XVI: 35, quo in loco verba xypiEure 70 Едауублиюу racy тй кхтісы de quibusvis homi- 
nibus capienda esse, quod supra nobis jam confirmavisse videmur, etiam id ostendit ,. 
quod antecedentia Ша: zopsuéfureg elg хісиоу &xavra, ad eosdem omnino pertinent. 
Ex omnibus, quae disseruimus , manifesto putamus. elucere in scriptis, ut N. T., 
ita ne Rabbinorum quidem, vocabulum жтт рег ве significare Gentiles ; sicubi tamem 
de his solis vox. хт/т; usurpata. occurrit, illud non nisi e contexta oratione colligi 
posse. Quare nunc quidem investigandum erat, cujusmodi ea sint, quae in loco ad’ 


Rom. тў ктт attribuerit scriptor ; quale consilium, quod in omni hac oratione secu- 
tus _ 


COMMENTATIO THE OLO GICA; 15 


tus sits quae antecedant, quae consequantur; sed haec omnia postea adhuc, data 
6ccásione, attingentur; nunc non nisi brevissime pereurrere licebit. 

1, Et primum quidem, quomodo tandem Paulus illis, quae modo scripserat de 
fatura vere Christianorum. in altera vita felicitate ,, continuo subjungere, et compro- 
bandi quidem causa, subjungere possit ea, quae ad laetiorem, (nam sic illi volunt) 
quae mox exortura esset, rerum, Christianarum in his terris conditionem spectarent 5 
(quae sententia fuit Hammondi in Paraphrasi, graviter de һас re castigati a Cle- 
rico, Semleri in Paraphrasi hujus Ep. p. 100 seqq. et doct. Brouweri in libro 
postea laudando) hoc igitur quale sit, nos quidem non assequimur. Putant quidem 
Viri Docti proxime antecedentia quoque eodem pertinere 5 num optimo jure, postea 
videbimus. 

2. Deinde ex eadem illa interpretatione verba parmdryg et dovrcia тӯ; Ф0ор26 re- 
ferri debebunt ad cultum fictorum Deorum, in quo usque ad illud tempus invité 
(quod quemadmodum cum hujus Epist. cap. I. 21 seqq. concilietur, aegre expe- 
dias) perseverabant gentiles, illa spe erecti, fore aliquando, ut his tamquam vincu- 
lis abjectis, publice filiorum Bei dignitatem. sustinere liceat. Sed vocabula иатай- 
Tyg et DouAslo THs Pope plane alio spectare; felicitatem (34£av) illam, quae hic me- 
moratur, ejusmodi esse , ut cum hoc rerum humanarum statu nihil habeat conjun- 
ctam; repugnare huie sententise versus 25 et 24, haec igitur omnia totius hujusce 
pericopes interpretatio facile, eredo, ostendet. Conf. Flatt in Vorl. p. 245, 244. 

Paucis nunc dicendum restat de iis, qui non Gentiles universe, sed ex his tantum 
eos animo Pauli obversatos esse putant, qui Christo erant conciliati, quam sen~ 
tentiam nisi Clerici eommendaverat (in azimadvers. ad Hammondi parapAr. 
М. T. Tom. П. р. 42) et Noesselti (in commentatione ad he l le с. p, 115 seqq.) 
auctoritas, tuto mitteremus; nunc breviter videamus. 

Cum ea, quae supra de hae re disputavimus, palam faciant, voeem xrisig nullo 
jure ad Gentiles revocari, sequitur, ne Christianos quidem e Gentilibus | cogitavi 
h.l. posse; quod si vel: concéderetur, tamen huic interpretationi alia obstarent ۾‎ 
et ea quidem satis gravia, 

Judaeos, circumcisione ab ommibus aliis gentibus distinctos, eique ritui mirum 
quantum tribuentes, in N. T. crebro meprouñg nomine appellatos invenias; Chri- 
stiani tamen ea natione oriundi, dicuntur illi quidem of 2% терторӯз (vid. Act. XI: 2. 
Gal. И: 12. Tit. I: 10) vel of 2x repro тото (Асі. X: 45) meprrowy simpliciter 
nusquam. Quidni igitur Paulus hoe loco, xrízi; si significaret Gentiles, ad eandem 
rationem of ix xticsw¢ scripsisset: nam in loco certe ad Rom. ХІ: 15. uts advo тїз 
vesim nihil est, quo causa haec labefactetur : : promtus enim sensus est: dico vobis, 
qui (origine) estis gentiles. 

© Ut autem usu loquendi prorsus refelli videtur Clericiatque Noesselti ratio, ita 

В 5 ni- 


а JANI REGNERI WERNINK 


nihil habet, quod cum consilio Pauli ullo modo: sit conjuctum., Etenim quo jure 
A postolus e communi Christianorum, qui antea Gentiles fuerant, futurae felicitatis 
exspectatione, hujus felicitatis colligere magnitudinem posset? in exploranda autem 
eorum sententia, qui £r/c;g de universo Christianorum numero dictum esse орі- 
nantur, videbimus, hunc locum ita esse comparatum, ut non possint Christia~ 
ni intelligi, sed debeant cogitari alia, ab his penitus diversa; quare пипс: plura 


mittimus, 


6. 4. 


Expenditur sententia eorum, qui omnes, quibus non erat cum Christianis 
Sacrorum communitas, cum Judaeos , tum Gentiles, intelligendos 
esse statuunt, 


Sequitur, dicamus de iis, qui vocem. xricig referendam esse putant ad omnes , qui 
Christo nondum se sectatores adjunxerant , veluti existimavit Langius in libro, 
qui inscribitur zur befórderung des nützlichen. gebrauches des Tellerischen. IV ór- 
terbuchs des Neuen Testaments Тот. I: p. 175 seqq. ed. 2. Grimm im comment. 
de ei vocabuli vrtlog , Rom. ҮШ: 10 seqq. quo simul locus iste Paulinus explana- 
tur, et ante hos Wetstenius, cujus haec verba sunt: « genus humanum dividitur 
in eos, qui jam Christo nomen dederant, quique primitiae vocantur hic (vs. 93) 
et in Jacobi Ep. сар. І: 18; et reliquos, qni nondum. Christo nomen dederant, qui 
vocantur creatüra Marc. XVI: 11. Et Јадаеі sentiunt onus legis suae ; et gentes re- 
liquae tenebras suas palpant praedicatione Euangelii tanquam e somno excitatae ; 
illi expectant mutationem in hac vita, quae continget, si ad. Christum accesserint; 
nos vero in altera vita. бей verba тў warosdrytt ў етіс Әтетдуң — ёт? ти, дт! xal 
айтў к. т. & omnino excludere ejusmodi interpretationem, qua x7/z;; pertineat ad ọm- 
nes, qui nondum in Christianorum se familiam contulerant, vel sola ostendat collatio 
Wetstenianae rationis cum ea, quam Grimmius proposuit, Wetsteniusenim 
€uin has voces ad fortunatiorem rerum in hac vita conditionem. revocavisset; quippe 
haerens in eo, quomodo tandem ў zz/ci;, quam) quidem. ille cogitabat, tam. certo 
sperare possit ea bona, quae Ghrietianis i in vita demum altera obtingent ; 3 G rimmius, 
verbis istud Paulinis prorsus contrarinm.esse videns, ut hoc incommodum vitaretur , 
aliam viam ingressus est, qua incedens, ipse non leviore implicitus (esse, videtur 
errore: nam, quae et evidens verborum. potestas est, de futura quidem. Christiano- 

‚ rum beatitate ille hic ogi.arbitratur, et hactenus quidem bene; cum tamen spem illam 
non certam dici posse facile intelligeret, hanc interpretationem, ne abjieere cogere- 
tol tur, 


.COMMENTATIO THEOLOGICA. . T 


fur, aliud amplexus est: defeudit enim, spem significari uon firmam certamque , 
sed quam excitaret gravium dolorum molestia atque sensus; quod ipsum illud erat, 
quo Wetstenius, ut aliam rationem, iniret, fuerat commotns: probe enim anim- 
adyerterat vir perspicacissimus , spem htc memorari ab omni dubitatione remotam s 
quae vis inest verbo тех? ғой: hoc enim non simpliciter est sperare, sed елрес- 
tare, quod non nisi de rebus dieitur iis, quarum satis firma nobis allata spes est. 
Cum igitur omnino cogitentur a scriptore bona ejusmodi, quae quis zemere in hac 
vita exspectet, cumque spes іп illis reposita, stabilis sit firmaque , qualis тӯ хтіс y 
siquidem ita accipias , tribui nullo modo: potest;. non temere nobis efficere videmur , 
hanc quoque interpretationem. omni fere probabilitate carere. 

De usu loquendi non est fere, quod moneamus; hoc tamen tenendum. Namque: 
Viri Docti hac fere argumentatione secum usi esse videntur :- vocabulum z7/z;;, magna 
ex parte convenit cum altero xdcog:; jam, ut xdzgog і. e. ut brevi ante vidimus, 
hujus orbis incolae , crebro dicitur de iis, gui beneficio carent Religionis Chris- 
tianae (vid. Schleusner in Lex. he v.)3 Ма xzícig videtur eodem jure ad eosdem: 
potuisse referri: usurpatur enim interdum de universo genere humano; quare quis 
dubitet, quin per synecdochen de maxima dici possit hujus generis parte, id est, de 
iis, qui non sunt Christiani? Sed haec ratiocinatio:nobis quidem in vitio esse vi- 
detur, In pervestigando enim usu loquendi ante omnia oportet videre, quid certis 
constet seriptorum testimoniis 5. siquid autem sat firma auctoritate: stabilitum inveneri~ 
mus, tum. vero inquirendum est, quomodo. homines, humanam cogitandi et lo- 
quendi rationem secuti, in eam consuetudinem venire potuerint, Veluti , vocabulum: 
хф406 certum est, dici saepe de iis, qui ad societatem. non pertinent Christiano 
rum, cumque hoc dubio vacet, apertis declarantibus, quae in N. F. scriptionibus: 
exstant, indiciis , diligentis grammatici est investigare , qua ratione ita dici potuerit. 
Quapropter vocabulum xricig, si testatum est, multis vel nonnullis duntaxat in locis ,. 
ita, ut volunt Viri Docti, usurpari, comparata voce х070, facile assequimur, qua 
via illa ratio dicendi invalescere potuerit. Verum testimonia prorsus desunt; deesse 
autem vix possunt, cum in N. T. valde frequens sit mentio eorum, quorum de plu- 
ribus Diis opinio erat; ex quo quis non sponte sua colligat, temere hic a vulgari га- 
tione discedi? Loca enim Marc. XVI: 15. Coll. I: 25, quae in hanc partem traxit 
Wetstenius , alius generis esse, planum est comparantibus Marc. XVI: 15. cum. 
Matth. XXVIII: 19. conf. quae diximus. $. 5. et Flatt in Vorles. p. 245. Neque 
vero minore probabilitatis specie possit contendi ,. vocabulum уй, quod. scilicet. рег 
metonymiam continentis pro re contenta dicatur de hominibus has terras tenen- 
tibus, usurpari quoque ad significandos eos, quibus nulla cum Christianis interce- 


dit Sacrorum societas, Denique. si res ita haberet , sequeretur , omnia omnino vo- 
са- 


16 JANI REGNERI WERNINK 


tabula, quae quidem , nativam (originalem) si vim spectas , accurate consentiunt, 
in omnibus omnino linguis eodem modo accipi debere; quod nemo facile contendat, 
conf. Ernesti іп Inst. interp. №.: T. Part. 1. Sect. 1. Cap. 1. $. 4. p. 17. Sect. 2. 
Cap. 1. $. 1. p. 56 ibique nota Ammonii, add. Morus 1,1, Tom. І. p. 54. conf. 
ibid. p. 74, 75. : 


$. 5. Бен) 


Alia affertur, eaque non ignobilis, loci hujus interpretatio, qua 
xrlcig dictum esse accipitur de hominibus Christianis. 


Quae cum viderent viri Literarum peritia Sacrarum insignes, nullos alios a Paulo 
indicatos esse putarunt , nisi ipsos Christianos. Huc pertinent Socinus, Crellius, 
Przipcovius, Vorstius, Schlictingius, et universe illi, qui Socinianam ra- 
tionem secuti sunt; qui tamen haud scio an magis studio sectae suae vindicandae, 
quam probabilitate rei, in hanc opinionem adducti esse videantur; Socinus certe 
(qui, quantum equidem reperire potui, primus, eam, quam mox aperiemus, ratio- 
nem, ut ingenio valebat, excogitavisse videtur) quam captiosas secutus sit, defenden- 
dae opinionis suae causa, argutias, continuo apparet ipsum legenti. vid. ejus Respon- 
sio ad defensionem Franc. Рассіі in Biblioth. Fratr. Polon. Oper. Socini, 
Tom. П. p. 515 seqq. , ut facile] sentias, non liberum ac praejudicatis opinionibus 
solutum judicium proferri , sed hominis suae opinioni uni omnia tribuentis , eludendique 
adversarii studio vehementer inflammati (1). De reliquis idem ego non affirmem, 
quamquam hos quoque, пе aliter sentirent, impedire potuit commune illud sectae 
suae decretum. Postea et aliis placuit haec interpretatio, quibus nihil cum illis com- 
mune fuit, in his S]chleusnero, et nuper Ven. D. Н. Wildschut, V, D. M. 

Am- 

(1) Igitur, utalibi, ita hic quoque , valde prodest, singularum de singulis locis sententiarum causas tenere, 
atque auctores, unde interpretatio quaeque fluxerit, bene mosse, Veluti Socinus, quod ipse in dispu- 
tatione cum Puccio fatetur (conf. Venema, Hist. Eccl. Tom. VII, p. 504.) perexigua erat Hebraeae 
Graecaeque linguae peritia; qua si quis caret , аә tandem subtilis Scrarum Literarum interpretis fungi 
munere possit? Et, quod omnium КОКИРЕК est, cum ipse statueret, homines a Deo ita esse conditos, ut 
won tantum matura sua mortales essent, sed, si vel numquam peccavissent, tamen mortis necessitati aliquandá 
succumberent; adversariis, in his Puccio, urgentibus, cj» xvíow» i, e. rerum naturam, cujus partem homo 
efficiat, invitam h. e. praeter ordinem а Deo constitutum, 77 99op& a Paulo subjectam esse dici, ut ne ho- 
mines quidem , nisi alia causa hoc бегі coégisset, relapsuri ad interitum fuissent; Socinus hanc difficultatem 
eludere potius, quam diluere ac solvere conatus , aliam hunc locum interpretandi viam ingressus est, in quam 
mon ejus, quod verum esset, reperiendi studio adductum , Sed prava cupiditate delatum esse’, manifesto apparet, 
Quamobrem necesse est videre , forte fortuna in illad, quod probabile esset, inciderit; an contra, quae facilis 
snspicio est, severitate judicii ingenii et conjecturae levitas convincatur, Conf, Placaeus Op. Tom. Ш, p. 521. 


“GOMMENTATIO THEOLOGIGA. 3» 


Amstélodamensi, qui suam sententiam , perspicue illustratam, docte et eleganter com- 
mendare conatus est in diario Nieuw Christelijk Maandschrift; * Deel, di 6. Bij- 
lage p. 18 seqq. 
"Аа Christianos, quorum vi divina ad Christianae Religionis praecepta obafobuditus 
esset animus, a ‘Paulo холуй ‘кті с vocabulum nonnunquam | accommodatum, esse, 
memo est, qui ignoret. vid, Gal. VI: 15.]2:Cor. V : 17. Пе appellationis ratione:h. 1, 
exponere nihil attinet ; exposuit copiose et erudite Borgerus ad Gal, VI i15. 
Koppius in Comment. , atque ipse Wildschut 1; l. p. 20. ң 
Cum igitar ( nam'haec brevis Viri Doctissimi argumentatio est) Pauló non inusita- 
tum. fuerit ,'ut hoc vocabulo Christianos significaret, posse nemini mirum videri, si 
et h. 1, eandem illam consuetudinem secutus sit, quae, ut usu loquendi omnino 
probetur, ita insignem commendationem habeat а consilio scriptoris. sententiarum- 
que continuatione»: Sed (quod .justa dietum sit, quae in hac re nos , decet, mode- 
stia) ut ipse sibi occursum iri facile perspexit vir acutissimus; ubicunque Christiani 
hoc :modo: appellantur, semper voci xris aliquod, кадрен adjicitur, з. quo. illa, 
quae ibi intelligitur 47/z;; 5 accurate indicetur , et ab omnibus reliquis «7/zege veluti 
formis! disjungatur; ne locis quidem Apoc. ТЇ: 14. Јас. I: 18. exceptis: nam, si 
wel maxime in his quoque eadem. sit, quae in Paulinis illis, loquendi ratios. nihilo 
tamen minus addita vox 94%, quae acuta observatio est В. Are tii, ad 1.1. Apoc. , signo 
егіс; ejusmodi intelligi xticm, cujus eximie Deus parens dici mereatur. - ; 
i Qui. vocabulum: қану) nomini хт/тї , si quidem ad Christianos, spectare possit, om>» 
nino.adjiciendum. esse existiment, (existimare autem videtur , aliqua duntaxat ех 
partes, F l attin orles: р. 241. ).5. hos quidem satis confutayit Doctissimi Viri peri- 
tia și et, quis inficietur;, ut. Christiani Eph. П: 10, dicuntur тоши aired i. е. Ost, 
ita et eodem modo appellari potuisse кг/га vel xris 0:002 Verum enim vero omnem 
posse.abesse distinctionis. notam, ut Christiani simpliciter nominentur ў xrlog, hoc 
quidem. nobis a verosimilitudine prorsus. abhorrere videtur, Quid enim ? nonne ali- 
quo, quocunque. tandem, ab ea, quae proprie diceretur, hanc alteram eamque 
Jiguratam xris indicio distinguere necesse erat, quo neglecto, non poterat non Yer 
 hementer ambigua . oratio reddi? | Sit sane, ut.iis, ad quos Paulus hanc Epistolam 
Scripsit, cognita vis fuerit phraseos, xawy xticig, ut cognitam fuisse probabile est 
(nam Abrahamum- Ve Ses, ab idololatria ad unius verique Dei agnitionem et cultum 
conversum, a Judaeis nomine WT 7113 appellari solere, docent К op pius et Bor- 
ger. ай Gal, 1..J,). tamen non, potuit ab.iis simplex xricrg eodem modo accipi, Nam, 
ut in phrasi xou xrícig figuratae dictionis indicium inest in addito illo gas}, ita hic 
»ihil prorsus . adjectum, . езі, quo figuratam dictionem esse agnoscas, Neque ulla ex 
ullis vel Paulinis vel reliquis N. F. seriptionibus depromi testimonia | possunt s quibus є ea 
vis. simpliciter, posito nemini athe Ig. satis quidem probabiliter vindicetar ; ex quo cólligi $ 
mus , nullo jure eam in loco ad Rom. huic voci adscribi; ; cumque prudentis ‘scripto~ 
C ris 


18 JANI, REGNERI WERNINK 


ris sit ad. vulgarem. loquendi. consuetudinem se. accommodare; ambiguitatem autem „. 
quoad. ejus fieri potest, omnem. evitare , nobis quidem a prudentia Pauli valde alie- 
na esse videtur tanta in scribendo ambiguitas. 

Sed et hoc tenendum (leges interpretandi ipse mihi praescribo , поп aliis rite eas. 
callentibus) ; appellatio: xrics, ad. Christianos relata „ sine. dubio non est ex propriis: 
est e figuratis, et, ut propria appellatione ubivis uti licet, ita figurata non item, 
nisi haec rei imposita fuerit proprio nomine carenti, vel usus loquendi proprii ipsi 
nominis potestatem tribuerit, conf. Ernesti l.l. Р.1. S. 1. C. 2. $. 6. p.357... Neus 
trum in vocabulo zr/e:;, sic quidem accepto, accidere potuit; Шой. enim. ut. nemo 
facile contendat, ita hoc si cui probaretur, satis ilum confutarent libri N. T., in 
quibus proprio quidem 42-4фйу, тістбу, дуішу, pabyrüv, nomine dicuntur Christia" 
nis xr/regg nunquam: nam si proprii nominis haec appellatio vim obtinuisset, quí 
fieret, ut, cum crebro ibi Christiani memorentur, tamen illi nusquam simpliciter- 
xticews nomine appellentur? ltaque nulla quidem major, quam figuratae dictionis у 
(siquidem ad Christianos refertur) tribui ei potest in his literis potestas. Jam fi- 
guratae dictionis ea vis est, ut semper apta debeat esse ad 14, de quo agitur, Sic, ut 
hoc utar, aptissime Paulus Eph. V: 8. ad Christianos fre ydp тоте oxdrog, inquit, 
viv 38 Фё; ѓу Корі ; "et propterea quidem aptissime, quoniam de nefariis gentilium 
sceleribus locutus erat, quae horrendas arguerent ignorantiae tenebras, quibus libes 
ratos Christianos ad divinorum mandatorum /ucem vitam pie et sancte componere 
oporteret. Eadem imagine lucis usus quoque est in loco 1 Thess. V: 4, utpote ubi 
de eadem re loquitur. conf. Rom. XIII: 12, 15. Sed quis Paulum ullo: modo excus 
sari posse putet si in aliis quoque locis, ubi non de pristina Christianorum ignoran= 
tia, et cum hac conjuncta nequitia ageretur, tamen eandem lucis tenebrarumque іша- 
ginem secutus esset ? 

Aliud exemplum afferam. In loco Phil. IIT: 5. zeprrop/z nomen ad Christianos res 
fertur: jus, inquit, feuey 4 терторй, quo etiam pertinent loca Rom. II: 29, Coll. 
II: 11, quae testantur, nostro, ubi de ea, quam ibi tractat, re disserit, non іп50- 
litum fuisse ejusmodi dictione uti, Verum si ex his Иа a me ratio concluderetur + 
терторй6 nomen in promptu est loco Phil, ПІ: 5. al. ad Christianos spectare, quare 
et loco ad Rom. VIII: 19. pro xricews vocabulo non minus bene auctor posuisset 
тертору , yel, si hoc nimis ambiguum, тертоий axelporolyross (й йтокарадокіз thg 
тертомй% &xeipomorirou ӛтехдіуттан) non defuturos esse, credo, a quibus graviter casti-. 
gerer. Quid enim? dicerent illi, Nomen tu in hunc locum plane alienum infers: iw 


iis enim, quos modo citavisti, locis em dedita opera disputat de 7) терторй ёг 


porary, quam ‘vocat, sive ѓу тунішаті, opposita illa тй тето харотойту vel iy 


capx), cujus rei hîc ne umbra qyidem apparet. 


Quae omnia argumento sunt in manifesto vitio videri esse interpretationem eam , 
qua. 


COMMENTATIO THEOLOGICA. ` 19 


qua ктг ad Christianos trahatur: cum enim hîc nihil quidquam memoretur de in- 
signi illa animi vitaeque immutatione, cujus ratione habita Christiani improprio hoc 
nomine interdum, quamquam addita, ut brevi ante vidimus, alia quadam voce, a 
Paulo dicebantur; profecto omnem loquendi usum neglexisset, si huic loco nullo 
modo aptam dicendi rationem adhibuisset. 

Et haec quidem de usu loquendi; videamus, num magis faveat ratio contexta. 

Hic primum admirationem habet illud , quod legitur vs. 19: 4 xrloig текето 
viv droxdaubiy rûv viüy тоў sod, cujus dictionis is color est, ut dicas, rods viods той 
203 omnino alios esse, atque тйу кгігіуҙ cum tamen hi ipsi, iique soli, тў; xtlcews , 
есеге debeánt universitatem ; quod quia constanti lege loquendi refutari videtur, 
non potest xr/z;; de Christianis accipi. \ 
Ба consuetudinem Hébraeorum esse (ad quam, teste Tholuckio, l.l. p. 285. 
provocavit jam Augustin. Quaest. 57.) ut pro relativo pronomine ipsum ponant 
nomen, res satis nota est, et infinito exemplorum mumero constat. Vid. Glassius 
1.1. p. 350— 152. Gesenius ZeArgebaüde der Hebr. sprache $. 196. n. 4. p. 741, 
Sed est ea е summa Hebraeae linguae simplicitate derivata, quemadmodum infanti- 
bus quoque, cum primum loqui incipiunt , ut omnibus gentibus, quarum minus ex- 
culta lingua est, idem videmus in usu esse solere; cum іп N. T., in quo non tam 
quidem puerilis, (nam sic dicere liceat) quam in multis antiquiorum Hebraeorum 
libris orationis simplicitas inest (2) (conf. Winer, grammatik des Neutestament - 
then sprachidioms, p. 24. ed. 2.) multum abest, ut tam frequentia sint hujus rei 
exempla. Sunt tamen ómmino, vid. Glassius.l, l. (quem male tamen huc revoca- 
visse locum Joh. IV: 1, bene ostendit Winer 1,1, p. 62.) conf. Rom, III: 25. IV: 
12. 1 Gor. I: 50. 1 Thess; III: 12, 15. 2 Thess. [: 7, 8. Ш: 5. 1 Petr. III: 1. 1 Јо, 
HI: 2. Verum id ad nóstrum locum nihil qnidquam ' pertinet. Nam, ut de puerili 
Ша simplicittae nihil dicam , quam non posse libris N. T. adscribi modo vidimus ; vel 
propterea loco pronominis nomen ipsum scriptum est, quia, quod priore loco po- 
situm erat nomen, satis longo intervallo distabat; quae res esse videtur v. g. in locis 
Rom. ШІ: 25, 1 Thess. III: 12, 25. (conf, Jer. XVIIL: 4, XX: 1, 2. 2 Reg. XXIV :2.) 
quamvis haec quoque ad alterum genus, de quo mox videbimus, referri possint; vel 


idcirco haec permutatio facta est, quoniam nomen multo majorem habebat gravita- 
: тещ 


(2) Рашо v, g. nen illud simplicitatis genus usitatum esse. quod in V. T. libris reperitur, argumento sunt 
illa dicta, quae ex his memoriter citavit, in quibus quamquam Hebraica dicendi ratio facile agnoscitur, tamem 
haec proprius ad Graecismum accedit, Exemplo sit testimontum , quod loco ad Rom, XI: 3, petitur егі Reg. 
XIX: 10, ubi non tantum pro ибудтатос, quod in ‘Alexandrina versione legitur’, et minus bene Graecum: езі, 
атанын: jbvds, verum etiam supervacanea! Ша, 207и айтфу, verbis Qo robo» v4» ару уф» wou ex Hebraco- 
rum more айјесіа , penitus neglexit, - Conf. ibid, vs, 4 cum. 1. Reg. XIX: 18. е Graeca. daterpretatione, 

010: С 2 


26 JANSPONEGNERIWERNINK 


tem T insignem quendam verecundiae sensum, ‘quod multis eum V. tum Ne Tes :locis 
confirmari possit; veluti! Job. XXXI: 6. Jes. XLV: 25. coll. vs. 95. Dan, IX + 17; 
coll. vs. 19. Hos. 1: 2 ; 7. Joël. 1: 15, HE : 2r. ‘Amos, VIES:8: Mal. ПЕ: 16. et forsan 
huc quoque "pertinent nonnulla in libris maxime Regum et Chronicorum у ubi. crebro 
nomen v. c. Salomonis, pronominis locum tenet; vid. 1 Reg. УШ: 1. IX: 15026 
XII: 21. 2? Reg. ХҮШЕ 16. add. Dan. Ш: 5. V: 25 е М. T. conf. Rom. XIV: 11. 
у Cor. I: 21. 170. TIT: 2. denique hic’ modus loquendi interdum originem habet a 
formulis , in quibus eum constanter aliquod vocabulum usurparetur, ne tum quidem, 
cum ipsum Шай vocabulum proxime! erat’ praemissum ; facile: poterat omitti- Нас 
referam loca Job.I: 8. If: 5. 2 Chron. XXXIV: 20. 2 Thess, I: 7, 8. Quae cum 
ita sint, atque hujusmodi dictionis usus semper ab aliqua causa oriatur, non profecto 
injuria quaeras, quae huic nostro loco adhibendi causa fuerit; quaé quia nulla afferri 
posse videtur, haud seio an levis suspicio sit eorum , qui Paulum nulla causa. nomen 
cum pronomine commutavisse opinantur. Sed sit sane, ut. interdum rudem: illam in 
loquendo simplicitatem secutus fuerit; tamen exempla prorsus desunt similium formula- 
rum, in quibus quod in. pronomen: converti possit nomen, quamvis. eodem. refertur у 
quo id , quod subjecti locum: tenet, tamen ita sit ab illo diversum , ut hoc loco no- 
men хтісеое ab vi&» Oso appellatione diversum esse videmus. Et in promptu. causa est. 
Nam, quod: ex infantum loquendi more discimus, cum simplicitatis causa: pro prono- 
mine ipsum dicatur nomen, profecto omnis illa simplicitas in ambiguitatem jabiret máxi- 
mam, бі vocabnlum, vi et significatione penitus diversum ; sed eodem tamen. pertix 
nens, posteriore loco collocare licéret. conf. quoque T holuck 1. 1. p. 285, 286. 

' Beatorum animis, iw coelestes regiones susceptis, уу Өгөй nomen imponi, -est 
illud quidem ab Ittigio, ut videtur (vid. Wolf. lel: Tom. Ш. p. 148.) excogita- 
tum, семе commendatum; а Deylingio (1. 1, p.277 ,:278.) lexdrnatumy doctissi- 
mo quoque Wildschut (l.l. p. 22, 25.) probatum ;' nec tamen quid quam: vel in 
usu loquendi, vel in hac ipsa oratione inest, quo hoe confirmetur. Nam-ut hos nun- 
quam eo proprio nomine appellatos reperire. memini ,./ita repugnare. videntur hujus: 
ipsius capitis vss. 14 —17 5 ubi,:cum plane aliam nomini д} vel ту: Odo notionem 
subesse certissimum sit, atque vss. 19 et 21; nulla appareant mutatae significationis 
vestigia, imo expressae notae exstent, quae eosdem, qui іп superioribus: intelligi 
declarent, profecto nullo causa novam hujus dictionis potestatem tueri videaris. — 
Sed hoc nune quidem breviter attigisse өп есетін; postea uberius videbimus ; пес 
necesse est ostendere i argumentandi , quo Paulus utitur, modum non, parum obstare, 
eorum sententiae, qui тўи хтісш putant. pertinere ad Christianos, quod subtiliter, 
factum a Moshemio, quem citat Cramer]. l. p. 87 — 89. " ; 

Proximum esti, eorum referamus sententiam, qui vocabulum. risig ay Christianos. 


quidem spectare putant; at ігі tamen aliter , quam. superiores illi , іп hujus rei 
coma 


c dat ^od un^ 


COMMEN TATION CAE O HO GICA. û к 


-eomprobatione versantur. > Eorum ratio huc жейін ктігіу , per, ве significare: genus 
humanum. universum. ut, autem multa | ejusmodi: vocabula, quibus multitudinis 
‘vis inest, ita ab, homioibus, dicuntur, ut quod in magna hujus multitudinis parte 
everum est, id,toti tribuatur, sic quoque comparatum esse cum Нас voce. Quamvis 
-enim homines,uniyerse denotat, tamen attributa, illi hoc loco adscripta, efficere , nt 
-ex hominibus soli cogitandi sint zi , gui Christi doctrinam. probaverunt. Sic fere , ut 
sputo , (nam ipsos inspicere non licuit) Gregorius Magnus, Nicol Lyranus, 
„citati a Tholuck 1. 1. p.215. Zwinglius, laudatus a yen; Wildschut, et, quem 
ipsi consuluimus , Bullingerus, Paulo quidem aliter Deyling l. l.. р. 276, et, 
mti аһ hoc didici, Ittigius; in summa tamen rei cum. illis prorsus cousentiunt. 
Sed hoc.quoque nihil est, cur assensu nostro probemus. Est enim (quod et supra 
_ostendimus ) consuetudo dicendi ad diserta scriptorum testimonia exigenda, non ar- 
.gumentatione quadam. constituenda 5 testimonia vero. desiderantnr, quibus confir- 
metur, хуту,» simpliciter nominatam , unquam de Christianis dici. Neque vero 

negligendum est, vocabulum хт/г6 interdum quidem universum, complecti Aumanum 
genus. vid, Mare, XVI: 15. cum tamen Christiani partem generis humani eflicerent 
longe minimam , haud scio an ab omni loquendi consuetudine dissentiat ejusmodi 
hujus. nominis usus, Partem enim minimam pro toto, quis facile ponat? Nequid- 
quam autem citetur locus Joh. XII: 19. ubi Pharisaei, 2ғ, ajunt, ô км0 длЇт® 
айт00 лды; quis enim ignorat, quam res exaggerare soleat animus metus sollici - 
tudine jactatus ? Sed haec quidem hictenus.. | 4 [23 


Б11ғ79 H 


+ 


De toto ы, е num cog. gitandum? 


Quae omnes rationes cum parum probarentur magno peritorum interpretuni nu- 
mero, ex iis haud oe: aliud sibi sequendum esse putaverunt, quod et cum consue- 
tudine dicendi magis conveniret, et contextae orationi foret [accómmodatius. Hac ап- 
tem laude multis digna visa est ea sentehtia, quae Paulum de uneerso hominum gee 
nere loquentem inducit; quae cum suffragantem sibi habeat usum loquendi, atque ѕа- ` 
tis probabilem verbis Paulinis sensum attribuat, reliquis fere omnibus longe mihi cum 
Pauli mente conjunctior , et omnino aptior esse videbatur. Fuerunt tamen, quae, ut hanc 


quoque repudiarem, non temere eflicere viderentar : de quibus jam paucis exponam, 


Consuetudini dicendi, quae quidem іп N. T. scriptis reperitur, minime contra- 
rium est, ut vox тїт ad universum pertineat humanum genus, et Rabbinis quo- 
que | idem in more positum esse, docet Cartwright in Месо ad Marc. 
XVI; 15. item ad Rom. III; 19; neque tamen huic significationi nimium tribuen- 

c5 ; | dum 


42 JANI REGNERI WERNINK 


dum esse videtur. Krisi, ut postea videbimus, ѓоѓат complectitur rerum сғеаға- 
тит universitatem, quae cum immensa sit et infinita, nec nisi raro in scriptis hu- 
jusmodi, quale N. T. est, memoretur, frequentissime haec vox per synecdochen ad 
aliquod earum genus refertur, quod quale sit, singula loca ostendunt. . Porro, hujus 
хтісеис, quantum quidem ad hanc 'terram spectat, pars una omnium nobilissima ho- 
mines sunt, qua in re causa est, cur Ші non semel hoc nomine dicantur, quo per- 
tinet annotatio Grotii ad Marc. XVI: 15, hominem per excellentiam creaturae 
nomine a Rabbinis ornari solere, docentis. conf. Flacius in Clap. Script. v. crea- 
iura; ex quibus manifestum est, vim hanc non per se x«riréwg vocabulo i inesse, sed 
totam pendere a verbis vicinis. Exemplo vocis similis rem illustrasse juvabit. Saepe 
in V. T. homines nomine “WJ appellatos invenias; conf. Drusius in Notis majori- 
bus ad Num. XVI: 225 saepe multo latius haec vox sumitnr, Sic, ut hoc utar, 1060 
Gen. VI: 12. in verbis {557 DN "v3 55 PTD ie. ut Graecus convertit, geté- 
Qeips тӛте тёрЁ Th» ду adrod, continuo intelligimus , memorari solos homines quam 
notionem loco Gen. VII: 15. justo multo arctiorem esse, demonstrant conjunctis ver- 
bis comprehensa indicia. His ad vocem xr/c;; traductis, tuto statuemus, хт/т cum 
proprie totam contineat rerum creatarum, universitatem), saepe'accidere, ut ex 
immensa ista rerum copia quaedam pars veluti eximaturs quae cujusmodi sit, ex 
una effici possit oratione contexta; cumque homo una sit de illustrissimis, quas qui- 
dem novimus, maturis, crebro fieri, ut, orationis continuatione т инен де M 
hominum universitate dicatur. 

Quibus, uti spero, rite constitutis, relictis omnibus, in id iidem fion esse pa- 
tet, num omnia, quae тў xrice: tribuuntur, ejusmodi sint, ut jure meritoque ad ge- 
nus humanum pertinere censeantur. Multa quidem quin rectissime huc possint re- 
ferri, neutiquam dubitamus; dubitamus tamen de nonnullis, quae modeste depromere 
liceat. 

1. Et primum quidem, consilium Pauli eo unice spectare, ut ea confirmet, quae 
de maxima futurae Christianorum conditionis felicitate praedicaverat , supra monui- 
mus. Jam ponas, nomen жтт referri ad totum humanum genus, tum ratio ita 
fere concludatur necesse est: tam infinita nobis bona parata sunt, ut, quibus 
nunc afflictamur malis, ne comparari quidem ea possint cum incredibili, qua 
olim fruemur , felicitate; ingentem. cujus magnitudinem atque splendorem сот- 
probat commune illud universo nostro generi futuri illius temporis desiderium , 
quo sperat fore, ut ipsum quoque (non tantum nos Christiani) 2% partem veniat 
eorum bonorum , quae nobis obtingent. Hoc autem num illud probat, quod Apo- 
stolus probare conatur? Non profecto videtur, Nam brevius enuntiata sententia hue 
redibit: cuncti homines, multis malis vexati, eandem ве beatitatem consecuturos 


esse sperant, quam consequentur Christianis e ` quibus quis tandem colligat , 
hanc 


€0MMENTATIO.THEOLOGICA. 25 


hane. tam, immensam. fore ,;ut prae ea omnes hujus vitae calamitates pro: nihilo ha- 
bendae.sint; hoc forsan colligi possit, meliorem fnturam esse, quam Christiani ex- 
spectent, conditionem „quam Ша, sit, in qua hoc tempore una cum reliquis homi- 
nibus versantur. Verum. поп hoc solum. est, quod ei rationi magnopere obstare vi- 
deatur, ; Nam quis, tandem. verisimile esse ducat, ut Paulus, i. e. scriptor longe pru- 
dentissimus , in re gravissima „, qua omne fere Christianorum hominum solatium con- 
tineretür, argumentum petat ab ea ге, quae sit per se valde levis: nam levis sine du- 
bio haberi debet spes eorum hominum, quos ipse alibi in maxima coarguit opinio- 
num. vanitate versari; ne dicam hujusmodi argumentandi modum non esse ad plu- 
rimorum hominum captum aecommodatum, quapropter nullum similis argumenti 
exemplum e Рашіріѕ, scriptis facile allatum. iri credo, quo huic interpretationi ali- 
qua probabilitas possit. conciliari. . 

2. Superioribus et hoc accedit, А filiis Dei (0107; той Oeo) ў xr/zi manifesto di- 
stinguitur, quae igitur ab his diversa sit, necesse est, Jam sic loqui ponamus aucto- 
rem: universum genus humanum ardenter expectat tempus Ший, quo palam et 
publice summa felicitate ай cientur Christiani: пат ea communis omnium spes 
est, fore, ut ipsi quoque homines liberentur cete; quis non sentit, perperam cogi-. 
tata enuntiavisse Paulum. Etenim Ша: ¿psí quoque homines num aliter , ex communi 
quidem loquendi ratione, accipi possint, nisi ut in hominum numero non ponendos 
esse Christianos. ostendant. Neque ita hic nobis occurri posse videtur, ut dicas: 
vocabulum. xrz/z;; redundat; profecto redundat, seu, ut melius dicamus, poterat 
abesse. Sed in hoc vis nostri argumenti non cadit; cadit in voculas уд) airy, 
quas male omnino reddas ¿l/a quoque: debent enim verti ipsa quoque, quod et 
linguae ratio postulat, et forma orationis requirit. Conf. Luc. I: 56. quem locum 
a Noesselto citatum inveni add. Matth. XXVII: 57. Ex quibus sic rationem 
concludo.: Christiani cum sint e numero hominum, cumque a Christianis ita distin- 
guatur ў x7/c;; , ut referri non possit ad homines, profecto non constare posse in- 
terpretationem eam, qua xrzíz;; ad homines seu genus humanum trahendum esse 
statuitur. 

‚ 3. Neque hoc omittendum esse judicamus. Dicit Paulus qv ктігіу h. е. humanum 
genus, ita multis malis constrictam teneri, ut simul speret, fore, ut aliquando, 
liberata йт? тў; OcuAslug т%% Ффборйв , consequatur riy éAeuÜeplay тй; 9046 vw» убу тоў 
Oc); quae verba in altera hujus eommentationis parte probaturi nobis esse videmur , 
eodem spectare, quo voces 4 #тоАдтршт; тоў -odpuros "Ey: Vse 23, quae cum perti~ 
neant ad Z//ud tempus, quo piorum corpora in vitam revocata omni omnino malo 
liberabuntur (quod e: ipsum demonstrandum nobis, sumemus) illa quoque ipsa ў 
блемйберіш rie dëng тӛу viðv rod Oso eodem referre. oportet. Сат autem 5 risig а 
Christianis sit diversa, et ob id ipsum Religione careat divinitus his tradita, Apo- 

sto- 


at JANI REGNERI WERNINK 


stolus docebit hoc loco, illos. quoque ipsos homines , чаї де instaurata olim согро- 
rum nostrorum vita пе per somnium quidem unquam cogitaverint, tamen tam com- 
muniter , tam certo $ “tam denique constanter futurum hoc eventum sperare, ut ex ео 
argumentum adeo deducere put , quo: ad stabiliendam Christianae Religionis de hae 
re doctrinam uteretür (5)3 “quod quis cum sapientia Pauli et (constanti ejus more 
vehementer pugnat, atque idcirco: тй ‘xticewg, quae hte describuntur, attributa non 
in universum genus humanum conveniunt, "m тез To жайық езі, cui haec commo- 
Eni tribui possint. 1 MEME QR 
` Quandoquidem argumentorum non copia, sed veritas et pondus considerandum | 
jas nunc quartam addamus, eamque ultimam causam, quae nos quidem non pa- 
rum commovit, ut hanc interpretationem rejiciendam esse statueremus. Eam quo- 
que memoratam esse video a Ven. Wildschut l c. p. 17. nec minorem, quam 
reliqua, quae modo attulimus, ad convincendum vim habere videtur. 5 
. Futurumne sit, ut omnes omnino homines, quos Supremo rerum humanarum Gu- 
bernatori singulari divinarum rerum institutione ornare visum mon est, futura pio- 
rum felicitate excludantur; de eo quidem hic non est agendi locus, nec ad hanc 
inquisitionem quidquam pertinet. Sed prorsus a constanti Pauli doctrina abhorrere 
videtur, ut generi humano, et ei quidem universo, tam laetam tribuerit, tamque 
certam, exoptatissimi eventi hujus exspectationem, quantam hic tributam esse vides 
mus. Sumas licet probos viros e gentilibus beatitatis illius participes fore ; tamén} 
qui sunt illi probi? Profecto non nisi pars generis humani longe minima. Igiturne £oZz 
adscripsisset, quod parti tantum proprium esset, tam exiguae, ut nein comparatio 
nem quidem cum reliquis ullo modo adduci posset? quod ut omni veritatis simili 
tudini repugnat, ita hoc jure a nobis assumi videtur: omnes, qui Deo sunt pro- 
bati, quacunque tandem genté vel natione sint oriundi, quocunque tempore e! 
rint; omnes omnino, quotquot Deo probati sunt, 072) sunt Oech; in quorum igitur 
numero vel ii collocandi sunt, qui, quamvis divinae patefactionis beneficio non af- 
fecti, tamen ingentem hominum vere Christianorum felicitatem consecuturi sunt. 
Cum vero a. filiis Dei diversa sit xz/eig (genus. humanum), ad hanc qui alii re+ 


ferri possint , nisi 22, qui vitam suam Deo non probarunt i ? Quorum cum Paulus 
«< ^ubi- 

5, 8161 il 

хоп appellavisse , re жаза (vid. Origenes. adre ёш cit. ab J. б. Hesse іп Comment. de Religionis 
Christ. , Philosophiae Stoïcae nec aemula, nec patrona, quam Sylloge Opusculorum ad Saar. doctr. per- 
tinentium complexus es; Muntinghius Р, C. Tom. I. p. 143. Conf. Scriptores laudati a B. de Moor in 
Comment, perp. in Marckii compendium Part, 6. p. 617) hoc igitur e male intellecta Stoicorum rri yy evecta 
fluxisse, idem ostendit Hesse 7,7, p. 148 seqq. ; si vel' verum esset; tamen prorsus nihil commune: haberet сий 


hoc loco, Quid enim paucis philosophis cum genere humano universo ? бо 51997: загад 


Fi. Ам S ‹ 


COMMENTATIO THEOLOGLCA. 25 


ubique. doceat non, tam jlaetam, оге sortem (vid. e. g. Rom. IIs.8, 9. 2? Thess. I: 8), 
quo tandem modo ў xris ita accipi possit, me quidem ignorare confiteor. 

Neque vero. probabilius videtur esse, id, quod Keilius defendit , in. Commenta- 
tione: quinam sint Rom. ҮШІ: 23. of тіу ётжруйу той mveduoros Exovres, inserta ejus 
Opusc. Acad. p.194— 210, ubi, p.207 seqq. Paulum eo potissimum argumento illius , 
quae Christianis obyentura sit, felicitatis magnitudinem declarare dicit, quod , cum 
nunc corporis vexentur imbecillitate, quae. viam paret morti, aliquando corpori, ab 
nteritu retracto, vita concilibiatur prorsus sempiterna; quod quantum sit bonum, 
omnium omnino hominum desiderium probare, qui, cum pariter atque illi, qui 
Christianam Religionem acceperant, corporis affligantur conditione. misera atque 
caduca, vehementer sperent, fore, ut his malis futuro aliquo tempore liberi prae- 
stentur. Sie Keiliuss qui tamen, cum alterum scopulum evitaret, in. alterum in- 
cidisse videtur. | Quae enim. causa potest esse, cur Paulus, qui ad vs. 18. de iis 
maxime loentus est calamitatibus, quae Christianis Christi causa acciderent, nunc de- 
repente ad singulare illud malorum genus se convertat, quod e sola oriatur cor- 
poris humani imbecillitate; praesertim cum horum ea sit cum proxime praegressis 
conjunctio, ut illa his confirmentur ac stabiliantur; ne iterum dicamus id, quod 
brevi ante vidimus, non híc levem aliquam spem, sed certam intelligi exspectationem ; 
immortalitatis autem illius, quam hic memorari putat Keil, ne levis quidem opi- 
nio tribui potest hominibus illis, quibus natura sola veritatis magistra esse contigit. 
Postremo (nam plura, Keilianae rationi contraria, modo jam praecepimus) 
verba c4) иёААдутжу Ota» &mwoxaAsQÜnwai sig пий; multo magnificentiora esse, quam 
ut ad solam adstringi possint corporis immortalitatem ; hoc quidem unusquisque 
facile dabit, opinor. Jam vero hujus 2/%у6 ut magis etiam splendorem declaret , 
affirmat Paulus, ry xris summopere desiderare tempus illud, quo ea zc; 010% тй 
sod obtinget. Et quare desiderat? Quoniam se ipsam quoque, dz tão OovAslae tis 
QlopZc liberatam, consecuturam esse sperat ry éAsvÜsplay rig Es тбу тіхушу тоў OccU. 
Videsne, illud ez ipsa magno argumento esse, non tantum торс 0104 той Odi, sed etiam 
thy ктісіу in partem venturam esse illius, quae hic memoratur, éAsvdspiag? Quapro- 
pter cum supra nobis effecisse videamur , 42у (quacum éZAcvdepia conjuncta erit) solis 
obyenturam esse Filiis Dei, xr/oig, utpote a Filiis Dei diversa , reliqui homines esse non 
potest. Esttamen, quod contra dicas, saltem dicere contra possis: hane £Asv6eplay , 
cum opponatur тй оолга ris Qlopčş, nihil aliud significare, nisi Ziberzazem а morta- 
litate (siquidem ita interpretari vocem d/opà velis); sed videtur id parum commode 
dici: vehementer enim improbabile est, Paulum corporibus eorum, qui contempto 
Numini justas daturi sunt vitiorum scelerumque poenas, adscripsisse 2/zpolav ( hoe 
enim oppositum тй Ф025). Nam vox 2ффжрт1ж ampliorem multo illustrioremque vim 


habet, atque solis tribuitur iis, qui sunt vere beati. vid. Rom. I: 23. П: 7. 1 Cor. 
D XV: 


26 JANI REGNERI WERNINK 


XV: 44, 52 (4), 2 Tim, T: 10; quo modo etiam’ Epicureos Deos suos &pidprovg арс 
pellavisse, notavit Davies. ad Cicer. de Nat. Deor. 1. 1. € 17. Porro éonditionem 
eorum, a quibus Deus justas persécutürus est contumaciae poenas, Q/opà» vocat Gal. 
VI: 73 vocat édvarov Rom. VIT: 21. vocatur quoque 2 lard û dedtepog A poo. М: 11. 
XX: 6,14. XXI: 8. potest Deus, quae Servatoris vox est, Matth. X: 28. dzoMezi 
кә) Чойи nad бид ду vstyyg 5 quae loca omnia planum facere videntur, corpus eorum , 
qui felicitatis pidtum expertes futuri sunt, ex constanti ratione loquendi nullo modo 
dici posse ğ®læprove Mittimus alia, quibus Keilius refutatur. Nonnulla praebet 
Flatt in Vorks,. р. 249. Mittimus quoque opinionem Bergeri, xricw conjicientis 
esse hominem imbecillum , qui sensibus serviat j eorumque illecebris capiatur. Vid. 
Versuch einer moralischen einleitung in das М.Т. Part. 5. p. бо seqq. Hoe enim 
ut consuetudine loquendi, ita consilio Scriptoris prorsus refelli, et quivis facile іп- 
telligit , et bene probavit Flatt 1, 1, p. 250 seqq. copiosius іп” Opusc. Head 


р. 580 sqq. 


Gu АД.Т ALTERUM 


VERA, QUAE NOBIS QUIDEM VIDETUR, DE HAC RE SENTÉNTIA 
DECLARATUR, CONFIRMATUR, VINDICATUR, 


6. ls, 
Notio vocis «risig explanatur ; quam late pateat, definitur, 


Hae igitur rationes. omnes cum in errore esse videantur, age, aliam investigemus, 
quae et usui loquendi sit consentanea , et cum orationis continuatione bene conve- 
niats qua yeluti duce, tuto viam nostram persequamur, et in ipsam nos Pauli men- 


tem insinuemus. 
Vo- 


(4) Nam quod Paulus vs, 22. dicit, of vexgol гуғоб сорта, EpPagrov, id non de omnibus hominibus acci- 
piendum esse, sed ad solos pertinere pos, elucet ex universi hujus Cap. argumento, quod non nisi ad hos 
referendum esse, more suo, id est docte atque subtiliter , adversus Chrysostomum, Theodoretum, Hy- 
perium, aliosque, defendit Abresch ad Hebr. Spec. 1. p. 128 seqq. Vid. et D. Gerdes іп Melet. ай 
1 Cor. XV. p. 25, ven, Bosveld ad 1 Cor, XV, р, 155 seqq. cl, van Hengel, Bibl van Theol. Zettork. 
Part, ҮШ, p. 624 seqq. 


ОТИТ то тео» даа, focal 


= 


ате" 


оь осуи a 


چ 


COMMENTATIO THEOLOGIUA І 8; 


Vocabulum #rlêıg in М. Т. ad significationem bene Graecam exigere non licet. 
Verbum enim xz/£s, quod ab eodem fonte fluxisse videtur, а quo vw, xrZouai, ut 
proprie sonet, Aabeo, possideo, possidendum mihi comparo, wid. Lennepii 
Eiymolog. ling. Graecae, Part. І. p. 455; perinde atque Latinum Aabito, deriva- 
tum ab kabeo, dieitur de Zmcolendo aliquo loco, unde vox sepixrlovez арпа Home- 
rum, et 2шфикті/с apud Herodotum, i. e. vicini seu accolae , qui circum aliquem 
habitant. Vid. Valekenarius in Scholis, Tom. I. p. 5945 multo tamen frequen- 
tius de в usurpari solet, qui domicilium suum alicubi constituunt, urbem con- 
dunt, coloniam deducunt, et universe locum quemdam, aedificiis in eo exstructis , 
ad habitandum idoneum reddunt : hoc enim qui facit, locum illum sibi veluti acquirit. 
Vid. Lexicographi, et add, Wesseling. ad Diodorum Siculum l. V, c.8o. 
Tom. 1. p. 596. Hine ad eos traducitur, qui, quocunque tandem modo, alicujus 
rei auctores sunt et effectores, quae Alexandrinis V. Т. interpretibus causa fuit, 
ut verbo gričem interdum uterentur ad exprimendam vim Hebraici МУ, vid. Eccl. 
XII: т. Amos. ІҮ: 15. Mal. На 10. quod ut usurpari solet de quavis rerum effec- 
tione, vid. Jes. XLV: 7. XLIV: 16 al. conf. Borgerus in Comment. ad Gal. 
VI: 15. ita imprimis dicitur de eo potentiae dieinae effectu, quo totus mundus 
ex nihilo ortus, seu, ut uno yerbo dici solet, creatus est, vid. Schleusner in 
Lexico h. v. et loca ab eolaudata, Koridi igitur, quod forma vocis declarat, proprie 
actio est creandi séu ereatio, vid. Rom. 1: 20; longe tamen ‘crebrius per Meto- 
nymiam valde usitatum, vid. Glassius l, l. p. 826, creatas res ipsas significat , 
i e. totam rerum universitatem, quae alias dicitur. #/7рос: nam quod Matth, 
XXIV: 21 legitur 22” 2руй2 той tirai , а Marco (quam huic propriam consuetudinem 
fuisse, docet Hug, Einleitung іп das ЇЧ. Т. Tom. Il. p. 158. edit. 5) plenius et 
magis definite ita enuntiatur: dz" 4ру% urloews, 4 іктісеу 6 Өбеҙ huic autem, dogos, 
ex usu quidem Hebraeo-Graeco, rursus respondere vocabulum alb; vel абу; e 
comparatione locorum Joh. ХІУ; 50. et 2 Cor. IV: 4. effecit Valckenarius 1, 1. 
Tom. И. p. go; ipsi Graeci appellant т) т2у, quocum , quod Latinis in usu est, 
universitas rerum , prorsus convenit. Ceterum, qnod de universitate diximus, non 
ita capiendum est, ut haec guovis in loco significetur: nam interdum ad aliquid ш» 
tur singulares creandi autem notionem nonnunquam prorsus perire, ostendit G ro- 
tius ad Rom, VIII: 55. add. Abresch in Paraphr. Epist, ad Hebraeos. Spec. 
И. p. 272 et 274. not. т. Sed hoc quidem tamquam aliud agentes. Nunc, eum ve- 
ritas interpretationis maxime eo contineatur, quod sit ad usitatam loquendi ratio- 
nem prorsus accommodata , necesse est, paulo plura ex Hebraeo-Graecis (nam sic 
dicere liceat) scriptis depromta testimonia afferamus, quibus illum vocis жт/л usum 
pervulgatum fuisse appareat, Haec satis magno numero ex Apocryphis V. T. libris 

Da àd- 


. 28 JANI REGNERI WERNINK 


adduxit Grotius ad h.l. Tamquam in libro Jadithae Cap. IX: 12 (5) Juditha i 
precibus Deum appellat Васілёк тӛте ктігесс атой. Cap. XVI: 14 sic habetur + god 
Jourevodro тйт® й xricig ood, Uri eras xol exevydycav, cum quo dicto conf. Apoc. 
IV: 11. бар. V: 17.:0тлотойсы (2 Küpis). tiv xriow #16: Gpuvay 2ұдрдау. Сар. XVI: 24 
ў yàp xtioig, ao TQ. mrotcavTI Әтургтодва, ітітеіуетді elo. xdAmciv xarà TOV ddluwy xe т. de 
Cap. ХІХ: 6, bay уда 5 xrisi; (loquitur Auctor de Israélitarum per sinum Arabi- 
cum transitu) 2у idle уби тілу dyiabey QueruzoUT0, Uanpsroicn rats Blag ёлїтауайг 
х.т. № quibus add. Sirach. ХУІ: 17. шй sinhe, ёт! @тд Kuplou upuBycopmas’ ий Е pous 
Tis wou wuyobyoetass £y Хаф maclou od ий puoi ° tig. yàp 9 Vu mov d dusteytexutices $ 
Haec autem amplissima nominis хтісіс significatio, etiam in №. T. reperitur. De loco. 
Mare. ХПІ: 19 brevi ante vidimus ; conf. ibi nota Be zae, -Dictum Pauli Col. I: 15, 
quo Christum appellat трштётокоу msys ктїтєшє у varie accipitur ab interpretibus: non- 
nullis cum Grotio, Ernestio, Heinrichsio, al. non ita late, nec proprie, su- 
niendum esse opinantibus ҙ aliis, et iis quidem longe pluribus, contrariam sententiam 
tuentibus , quam etiam alteri praelatam esse video. a cl. Palmio.. Et profecto haec 
interpretatio quemadmodum evidenter comprobatur iis, quae vs, 16. ad explicandum 
illud. zgerérexog т. x. subjecta legantur: nam haec sine dubio multo latius: patent у 
quam ut ad solam. іхт/сту eam | referri possint, quam cogitant. Viri.Docti ; atque .vss.. 
17, 10. idem requirere videntur: quae enim ista verborum redundantia. est, qua 
unum idemque ita. enuntiatur, ac si reapse plura, eaque inter se diversa, memora- 
rentur? quod longe a Pauli more recedit; ita. huic rationi auctoritatem | conciliat. lo-. 
cus Hebr. I: 5, ubi, posteaquam Auctor Christum appellaverat dradyacua tig Eng 
xal wapawrAp THs brosrácsug тоў @sod, (quod fere convenit. cum eo, quod in loco ad 
Col. scriptum est, ку rod Oko той dopdérow), continuo addit, eum Qépew. тё тута 
79 fukat THs диудрғос аўто , quae verba, non ad rerum tantum Christianarum ad~; 
ministrationem . pertinere,..sensit quoque. A.bresch in Paraphr. ad hil. ; qua-- 
propter quid aptius excogitari possit, quam ut Paulus in Ep. ad Col. dictioni “ду. 
тоф Oecd, У55. 15b, 16, 17 adjecerit ea , quae non minus late pateant ?. Hoc quoque 
judicium est A. breschii, ll Specim.I. p. 8 еї 15, comparationem utriusque. loci. 
instituentis, — Denique. уох, xr/s:g,eodem modo explicanda. esse. videtur. loco Apoc.: 
ПІ: 14. (аймак ille quoque aliter explicatur a nonnullis. 

Verum ut in locis, quae modo adduximus у non semper intelligitur omnis omnino. 
rerum universitas „ sed. saepe aliqua tantum ejus pars significatur, quae qualis sit, 
contexta oratio indicat, ia.et; hic, quae prudens observatio est ven. Bosveldi in 
Interpretatione hujus Epistolae Belgica, p: 572, поп nimis late fines c£; хтісгоф 
proferendi e esse videntur, sed, coércendi intra „illos terminos, ;quos ipsa ei posuit 

۴ ' matis дын И. em sunl rete LEA 


(5) Commatum numerum ad eam rationem Шеш q quae est in editione versionis Alexandrinae Boslatisd 


COMMENTATIO THEOLOGICA. “29 


буайо Paulina, Fuerunt v.g», qui solem et lunam, ac reliqua. sidera , genios prae- 
térea coelestes у a Scriptore ambitu ejus comprehensos esse crederent, uti ex recen- 
tioribus voluerunt Beza atque Carpzovius, vid. ejus Stricturae , р. 186, 187; 
ex antiquioribus Theodoretus, cit. а Suicero in Thes. Eccles. v. ктітіс, Tom. 
If. p. 179, 190. oix, ópZre y. Фиг) (3 ?Алдото206 ), odpaviv, уйу, б даттау, діри, MAOY y 
TEA, тйс) Thy Opa duy ктіпіуу кой трд тодтое adpara, йууёМдув , dpyayyérous, ur 
удан, tEovclag, хирібтитас з тайта TÉT. TYY. Üpérspay mpocwéver тӘмізті;" quae pro- 
fecto rhetoris magis artem , quam interpretis redolent subtilitatem, veluti testimonio 
est constans et perpetua Apostolicae doctrinae ratio, quam hujusmodi res parum ; 
curare novimus. Porro. vs. 22. voces 022и кет. A. tale quid significant. commemo- 
rari, quod vulgo Christianorum. hominum. satis quidem cognitum esset; haec vero 
non poterant non prorsus latere. conf. Flatt in orles. p. 255 item infra 6.2. n.4. 

Neque tamen haec cautio non adhibenda esse videtur, ut ne nimis anguste vocem 
xrlei; dictam esse оріпешиг ; tamquam fuerunt, qui, neglectis hominibus reliquisque 
omnibus rebus , solarum animantium, quae praeter homines in hac terra vivunt, 
rationem habendam esse. praeciperent, a quo alienus non fuit. Michaélis in Nieu- 
we Overzetting des Ouden en Nieuwen Testaments, Тот. XVI. p. 126, 127 5 quae 
sententia non yalde dissimilis est alteri, qua omnia. ea, quae in hac terra vita 
praedita sunt i. e. cum homines, tum animantes, intelligenda forent. Micha élis 
quidem ratio, non dubito, quin paucissimis probetur; neque tamen propter eam 


. eausam rejiciendam esse arbitror, cui nonnulli magnam ad convincendum vim inesse 


putaverunt : Paulum enim, animantes si intellexisset , hoc loco tradere necesse esse, 
non tantum hominum, sed mortuarum ctiam animantium corpora vita denuo dona- 
tum iri; quod, si vel maxime consilio divino consentaneum esse videatur, tameu 
ejusmodi sit, ut vulgi quidem intelligentiam longissime fugiat. vid. Anonymus 
in Christ. Magaz. Tom. II, p. 284, 285. Verum enim haec non ad individua, 
quae dicuntur, spectare, sed unice de genere dici, ex evidenü hac verborum il- 
Yorum’ explicatione manifestissimum est: animantes, cum nunc multis malis debili- 
tantür; ac tandem morti succumbunt, tamen aliquando hae ipsae i. e. genus ea- 
ruin, quod eo tempore erit, ab. hac calamitate tam liberum erit, ut laete vigeat 
floreatque ; quae ab unoquoque facile’ intelligi possunt.. Quapropter, nisi alia obsta- 
rent, non sane improbabilis dici poterat haec interpretatio sunt vero, quae obstent ; 
saltem''obstare videantur. Nam quamquam. vox xz/z;.de animalibus, et, ut eos una 
complectamur , qui his A4omznzes adjungunt; de omnibus iis,, quae vigunt , dici sine 
dubio potest, tamen', éum. per se latius pateat, debent in contexta oratione certae 
notae inesse, unde agnoscas, haec sola, non alia quoque, intelligi; quae notae hic 
prorsus deésse videntur; nisi in hanc partem trahere velis ea, quae de swspiriis et ex- 
spectatione rig xrlzeug memorantur, Sed injuria hoc fiat. Exspectatio enim est non 


кер D. 5 ш- 


5o JANI REGNERI WERNINX 


nisiratione utentium; quos cum non sólum vel praecipue ЗІН hte existiment significari , 
coguntur per Prosopopoeíam exspectationem tribuere bestiis, in quas haec. proprie 
non cadit. Quare quo jure illi his, eodem alii toti rerum naturae exspectationem 
adscriptam esse defendant ; unde facile est ad intelligendum, nullum hic indicium 
reperiri, quo appareat, tam anguste vocem xtiotg accipiendam esse. Cum autem 
brevi post ($. 2.) diligentius consideraturi simus ea, quae cum e pervulgata Judaeo- 
rum ea aetate opinione, tum ex insigni quodam loco in altera Epistola Petri, et ex 
aliis forsan rebus effici posse videantur, haec nuuc, ne eadem bis dicantur, prae- 
terire praestat. 

Multo etiam magis, quam proximi illi, peccare videntur hi, qui xzíz; putant 
esse omnia ea, quae hominum utilitati cemmodisque inserviant. wid. Flatt 1. 1. 
p. 255: nam ut taceamus, hoc prorsus cum loquendi usu pugnare; Paulus his ver^ 
bis futurae beatitatis magnitudinem non in eo praecipue ponit, ut omnia beatorum 
hominum commodis atque deliciis inserviant, sed, quod acute perspexit Chryso- 
stomus, ut tantum fore dicat exoptatissimae illius conditionis splendorem , ut hu- 
jus tamquam lumine universa natura rerum collustrata, novum et insolitum splen- 
dorem accipiat. Sed haec ad ipsam pericopes interpretationem rejicere malumus. 

His igitur utrisque scopulis devitatis, sic tuto, spero, cursum nostrum dirigemus, 
si, mediam viam tenentes, xt/siy ponimus esse eam totius naturae rerum partem, 
quae, cum sit arcta hominibus necessitudine conjuncta , ab iis utcunque cognos- 
citur i. e. ipsa terra, atque ea, quae hanc proxime cingunt. Quod nunc paulo 
. uberius et illustremus et confirmemus, 


à | ©» 2. гей Ў 


* 


Expositae rationis argumenta proferuntur. 


1 Et primum quidem, cum reliquae, quas adhuc consideravimus , rationes 
omnes inexplicabilibus difficultatibus implicitae esse videantur, et vel ab usu lo- 
quendi , vel a contexta oratione omnino discrepent ; hanc uti vulgarem dicendi ra- 
tionem suffragantem sibi habere vidimus , ita universae huic orationi et consilio. Pauli 
prorsus accommodatam esse, nunc ostendere conabimur, : | 
^ Vocem zz/z;g ita posse sumi, ut sit ea creatarum rerum. pars, quae, cum hor 
minibus in oculos incurrat , cognosci ab his potest h. e. orbis terrarum. eum om- 
nibus, quae in eo sunt et ad eum pertinent, supra jam multis testimoniis confirma = 
vimus. Neque orbis hic cogitatur, quomodo cogitari solet ab iis, qui in naturalibus 
vel astronomicis rebus operam consumunt, sed uti cogitatur a vulgo i. e. quatenus 


sedes est animantium , et superficies illius tegitur rebus quam maxime variis ate 
У que 


C————— M MÀ — MA ——— 


COMMENTATIO THEOLOGICA. 51 


que diversis, quae їп maxima, qua inter se discrepant, diversitate, hoc tamen 
omnes. commune: habent, ut paulatim intereant atque exstinguantur, Aér seu atmos- 
phaera una comprehendatur, nec пе, dubium est; illud tamen , ut postea videbi- 
mus, non a yerisimilitudine abhorret, quamquam non facile mihi persuaserim , 


. Apostolum in subtiliter definiendo т xricewg ambitu magnopere sollicitum fuisse, 


Cum igitur hoc nomen per se valde late pateat, ubicunque notae desunt, quae 
hanc significationis veluti amplitudinem angustioribus tamquam finibus circumscri- 
bant, non videtur consentaneum esse, ut in interpretando vim ejus extenuemus. 


Recte quidem in loco 1 Tim. IV: 4. verba gm» хтігия Өз nærð arctius accipias, 


cum. ob orationem. illam universam , tum ob adjecta ista nerd ефүгрстіг Зорфауцр- 
yoy, quae declarant, haec de cibo dici, quo homines utuntur. Verum prorsus alia 
res est hujus loci, in quo cum, praeter id, quod supra monuimus, non v. g. ad 
sidera quoque haec posse referri, nullae hujusmodi notae insint , latissimam, vocis 
potestatem tenendam esse apparet. 

Neque vero hic поз ео reprehendi posse videmur, quod тў жтт tribuantur ea, 
qnae non sint, nisi ragione praeditorum, dronapadoula, лт), orevayucs. Etenim 
ne dicamus, illos i ipsos , qui v, с. solum. genus humanum intelligi malunt, ut verus 


“sensus, oríatur, vim verborum droxapadoxla et дтездідетді ita imminuere cogi, ut 


multo etiam. latius, quam ad unum hoc referri queant, (quod tamen quo jure fiat, 
equidem non video: nam quid tandem est, cur veram horum vim vocabulorum 
tollere liceat 2) sed hoc ut omittamus; quocunque xr/z; pertineat, tamen commode 
пес ad homines universe, nec ad aZquod eorum genus referri posse, modo eviden- 
ter nobis ostendisse videmur; unde fit, ut necessario sit ad alia descendendum, in 
quae haec cum, proprio sensu acceptis verbis, non cadant, non nisi per Z'rosopo- 
poetam, tribui poterunt. Quam legitimam interpretandi normam esse, auctor est 
Ernestil. 1. Р. 1.5. 2. C. 4. $. 8. p. 118, 119. ed. 5. Prosopopoeia autem, ut 
brutis.animantibus. rationem , ita inanimis rebus vitam adseribit et actionem. Ex 
quo exsistit, hac ratione si тй xríce; tribuuntur ea, quae vitam declarant et ratio- 
nem, tamen minime consequi, тйу xzicw vitae et rationis. esse. participem. dum ta- 
men ab altera parte veram vocum dmoxapadoxia rel. notionem. sic nullo. modo everti, 
evidentissimum est. 

2. Dein observandum est, ea, quae hte de тў urice diortitie PME esse ;, 
ut possint omnino latius paiere, quam ut ad. solos. homines trahere: necesse ‘sit. 
Adscribitur тў xrice: шатобтис vs. 20 , quod eodem spectare, quo, quod vs. 21 legitur, 
йор» videbimus: postea ; Odop% iterum | quemadmodum sit accipiendum, explicant 
verba vss 25 4 dmoLórpocis тоў ca Tos cR: quae. rursus facillima sunt ad intelli- 


gendum, comparantibus 1 Сог. XV: 42 sq. 53 sq. 227 тд Qaprüv тобто évddourbun à- 


Qlapriay , unde manifesto liquet, riv waraidryra et viv Форду spectare ad fluxum hunc 
et 


32 JANI REGNERI WERNINK 


et caducum rerum statum, quo sensim sensimque intereunt atque estinguuntur. 
Igitur ў xrí/cig, hic significata, ejusmodi sit, necesse est, ut тў @lopğ revera sit sub= 
jecta, quod de tota, in quantum quidem nobis cognita est, natura rerum dici ve- 
tissime potest. Quare, cur tandem hanc vocem angustius interpretemur , quam ut 
hac omnia ea comprehensa esse statuamus, quae тй Q/opg obnoxia sunt? Quae nova 
causa est, ut de solis animantibus cogitare nolimus, 

5. Unusquisque Scriptor, qui quidem eo consilio scripsit, ut ab aequalibus in- 
telligeretur, ita explicandus est, ut verba ejus illi interpretari debuerunt, Vid. 
Planck Zinleit. in die Theol. Wissensch. Tom. ЇЇ. p. 104 seqq. Haec rite inter- 
pretandi regula hic quoque judicium nostrum in dijudicaudo vero dirigere posse 
videtur. 

Notum est, quid de omnium rerum , ubi Messias regnum occupaturus esset, in- 
stauratione , communi Judaeorum fama ferretur. Vid. Lakemacher in Observ. 
Philol. ad Rom. VIII: 19—25. in Biblioth. Bremens. Class. 7. Fasc. 1. p. 819. et, 
qui hoc allatis ex Judaeorum scriptis exemplis ostenderunt, Lud. Cappellus ad 
Rom. ҮШ: 21. Pott ad 2 Petri ПІ: 15. maxime vero Tholuck l. 1. p. 287, 
288. Haec autem opinio, quamvis superstitiosorum hominum nugis inquinata, ta- 
men ejusmodi erat, ut Apostoli eam, in sanam partem acceptam , ad futuram totius 
rerum naturae conditionem traducerent ; quod profecto a sapienti Virorum Divino- 
rum ratione neutiquam discrepat; quippe qui, uti vanas Judaeorum de 77 бага 
тоў Oecd fabulas rejiciendas esse, facile viderunt, ita eam huic formulae vim subjece- 
runt, quae esset ad sanam rationem reique veritatem prorsus composita ; quare non 
tantum Apostoli, sed ipse quoque summus Magister ea identidem in doctrina sua 
exponenda usus esse legitur; atque hic quidem eo magis, quoniam ipsi cum solis 
Judaeis ves erat; Apostoli vero postea, et ex his maxime Gentilium Apostolus, Pau- 
lus, Gentiles quoque cura sua complectebantur, Eodem modo Paulus in scriptis suis 
vocabula 2 alb» 6 уйу etd саду 5 шлу vel 6 aiùv ô épxduevog, non semel usurpavit, 
quae et ipsa ab Judaeorum loquendi consuetudine hausta sunt, Si igitur pervulgata in- 
ter Judaeos opinio erat, regnante Messia , ingentem omnium rerum mutationem ori- 
turam esse; cum Paulus ad eos seribat Christianos, qui, quod hujus Epistolae argu- 
mentum testatur, origine magnam partem Judaei erant; cum dere scribat omnibus 
probata et cognita (cidapev vs. 25.) denique ita de hac scribat, ut ex illa: Judaeorum 
-opinione facile explicari posse videatur; quid magis cum ratione convenire videatur, 
.quam ut ejus omnium maxime rationem habeamus ?. Demus, aliam interpretationem 
grammatice posse defendi; amen propterea, quod ita maxime a Christianis illius 
temporis verba Apostoli capi et potuerunt.et vero debuerunt; profecto vel hanc solam ~- 
ob causam jure et merito illam reliquis omnibus rationibus anteferendam esse censere- 
mus, conf. Planck L I. p. 106, 


4. 


А Rs‏ کد ot де өле d ail aqu‏ یکیو کے 


Jet p Чигу ی ت‎ 


COMMENTATIO THEOLOGICA, | 93 


4. Neque vero Judaeis tantum , sed ipsis quoque Christianis (6) eó tempore com- 
munis erat laeta haec exspectatio. Audiamus Petrum. Hic 2 Ep. ІП, ut inanes 
„esse, ostendat cayillatorum , calumnias, quod olim de omnibus mortalibus habebitur 
judicium, ridentium, atque huic conjunctam conversionem omnium rerum fabulae 
loco habentium : nihil enim esse, quin in eodem statu permaneat, quo jam diu ante 
"faerit, quare tam ingentem rerum immutationem prorsus fictam esse videris his 
igitur ut, occurrat, falsam et futilem reprehensionem esse, ostendit Apostolus; 
quippe quod de perpetuo et immutabili rerum a mundo condito ordine dicant, histo- 
ria prorsus refelli, qua constet, coelum et terram, posteaquam diu ratis naturae 
legibus obtemperavissent , tamen aliquando a constanti illa ratione ita discessisse, ut 
.terribilis omnium rerum conversio exsisteret; quam eandem fore coeli, quale nunc 
est, et hujus terrae sortem, Ex quibus manifesto elucet , conversionem a Petro 
istiusmodi futuram esse dici, qualis illa esset, quam ad confutandos cavillatores istos 
"brevi ante attulerat, hoc est, verba proprie capienda esse, nec cum alia re ulla con- 
juncta esse, nisi cum postremi adventus Christi tempore, quod etiam designant illa: 
“ў mopoucla тоў Хротод Vs. 15. algae xplocws xal drwrelas тйу @тєйў йубрйтшу vs. 7. 
ў йріра Kupiov vs. 10. conf. Pott in Comm. p. 257. Eandem interpretationem com= 
mendant « ا‎ vanae istorum hominum voces vs. 4. 700 dm ў éxayyeria’ тй тарт 
сус} 49100; aD’ % yàp ol тотіре Exotpybycay, тйутж одта Марін да” dokis ктісеис 
1. e. ut explicantur a Potto, dc 7» dz’. д. x, unde consequitur, cum illi propter 
perpetuum naturae ordinem êt constantém rationem nullam оте hanc rapovolay de- 
fenderent , talem omnino cogitandam esse , quae magnam naturae conversionem elli- 
“ciat; quod iterum argumento ést eodem quoque perüneré verba vs. 15. xaivebe odpa= 
05 xal уйу Холоу uate тд érdyyeaua айт009 mposdoxgGuev, èv olg naron? Милос», 
quae, cum sine dubio e vatieiniis Јеѕаїае Cap. LXV: 17. LXVI: 22. huc translata 
sint, ibi autem vates loqui "videatur de eméndata humani generis conditione , non- 
nulli, in his yen, van der Roest in Tafereelen van leerzame Sterfzevallen , 
‚р. 395. item. Anonymus in Christ. Mag. Tom. Ш. p. 251, 252., eo addacti 
sunt, ut Petrum quoque hanc unicé spectavisse opinarentur, hoc modo: non nimis 
„cito Christi ad judicandos homines adventum exspectare oportet : illud enim an- 
equam Жа? T ex promisso, olim a Jesata facto, exspectamus fore, ut totum ge- 
nus humanum ad emendatam et longe meliorem conditionem pervenerit. De ver- 


bis Jes esaianis nos t loci angustia exclusi, nunc non disputamus. ef. Cl. van der Palm 
; ad 


(6) Stoicorum , qued huc forsan trahi possit, decretum de industria non commemoramus, Non enim du- 
bium est, quin maximae Christianorum hominum parti ignotum fuerit; nec multum commune habet cum per- 
vulgari illa Judaeorum Christianorumque spe et exspectatione, conf. de eo Jüstus Lipsius, Jac. Thoma- 
sius, Bruckerus cit. ab Hesse 1. lp. 144. add, Reimarus, Voorhadmste wadrheden ғап den Wat, 
Godsd, p. 62 m not? Pott in Comment. ad a Petr, Ш: 10. p. 256:sq. al, 

“OF E 


54 JANI REGNERI WERNINK 


ad 2Petr. IIT. 15; Petru tamen de iis loqui: cénsemus , quae olim: in adventu Jesu 
Christi eventura sunt, Мат, ut, taceamus, vocabula уй et ЕР, in ‘toto lioc Cap. 
semper proprie dici, quare fere prorsus necesse est, hic quoque proprie ea usur- 
pari; sed hac re neglecta, connexio, qua versus 12 cum 15 junctus est, omnem 
aliam. interpretationem excludere videtur. Cum enim vs. 12. Apostolus scripserat , 
odpavods mupovevoug solutum , oral incendio colliquefactam iri, his continuo ad- 
dens: xaiyobe 22 odpavods x. т. Ae quid tandem aliud significare. ‘potuit, atque hoc: 
sed : pereat coelum, pereat tellus! nova exspectamus ! Recte autem Grotius 
coelum et terram е consueta loquendi ratione Hebraeorum Latine sonare, dicit Лос 
universum. (conf. Сісејо de Nat. Deor. L. Т. C. 24. (ex atomis) effectum € esse 
coelum aique terram) cui tamen, interpretationi omnino ea cautio adhibenda est, ut 
universi notionem. ne nimis latam faciamus, sed hos fines observemus, quibus eam 
inclusit usus vulgaris. Nam, ut hoc paulo uberius illustremus, antiqui mortales, 
cum exigua essent astrorum, et immensi, quod ab his conficitur, spatii scientia; 
vulgus autem solem et lunam ac cetera corpora coelestia, non longius a terra putaret 
distare, quam summum. aérem seu atmosphaeram, ut tota rerum universitas exiguis 
his finibus terminata esse. videretur; in hac igitur opinione versantes homines, si vel 
ea tantum commemorabant, quae non nisiad hanc terram, et, qni eam ambit, aérem, 
ac summas ejus partes, pertinerent; tamen universitatem, seu, cum hoc nimis 
abstracto , ut dicitur, vocabulo etiamnum carerent, coelos et terram appellare so- 
lebant. Hoc modo orta, et communi usu celebrata, formula, ne tum quidem. de- 
siit usurpari, cum opinio, a qua fluxerat, non amplius tam esset vulgaris; quare 
nec Petrus ea abstinuit: hunc enim non de universa , qua late patet , rerum natura, 
sed de ea ejus parte locutum esse, quam modo, significavimus , totius disputationis 
ratio confirmat. Cum enim vs, 5. pridem coelos atque terram fuisse dicat, antequam 
tempore Noachi ingenti Ша conversione concuterentur; nisi opinamur , hanc ad si- 
dera quoque pertinuisse , et, quod i ipsi invenire non possent, priscis hominibus di- 
vinitus significatum esse, (quod prorsus improbabile esse, unusquisque facile agno- 
Scit) statuamus necesse est, formulam cjpayo ка) уй non latius patere, quam modo 
definivimus; neque igitur sidera еа una posse comprehendi. Deinde, quia phrasis 
of viv ойрауй хой й уй, V9. 7, prorsus respondet alteri illi, vs. 6, 6 rére хдт(4% i.e 
ої тӛте odpavel xol ў уй, hanc quoque eodem modo interpretandam esse liquet, quare 
nec of хао} одрауо) wa) уў xau, vs. 15. qui rûv уйу obpaviy кой тўс yie locum obtine- 
bunt, aliter intelligi posse videntur, quam ut ad hune terrarum orbem referan- 
tnr, eumque proxime cingentem aérem , nubium, nivium, grandinum, ventorum 

tempestatumque regionem. 
Нас autem Petrini loci interpretatione satis refutatur ratio Laemacheri, quam 
proposuit 1. 1. p. 619, 620., tamquam Paulus in Ep. ad Rom. hoc tantum dicere 
vo- 


COMMENTATIO THEOLOGICA. 55 


voluisset : « tam certa futura est (ipsius Lakemacheri verba:sunt). tamque pro- 
pinqua singularis Ша, qua in. Christi. regno beandi. sumus ; prosperitas, ut ipsa etiam 
creatura eodem; tempore integritatem suam; ut creditur, recuperatura , desiderio 
maximo illam axepestet. “ cum quasi sciat , propediem. illam nobis obventuram,"' Sed 
vide , quam, omnia sint languida ; quam a. consuetudine et ratione Pauli remota, qui 
nusquam ,.Judaicae alicujus fabulae auctoritate , Christianorum de rebus gravissimis 
persuasionem. corroborare conatur; quod si vel alibi fecisset, tamen hic еа suspicio 
ad illum neutiquam pertineat, Quis enim credibile esse putet, virum longe sapien- 
tissimum Christianorum , in Religione „sua, tuenda, constantiam voluisse ea ratione 
confirmare, quae. ratio’ si falsa esse deprehenderetur , periculum foret, ne actum 
esset de omni eorum, in perpetiendis. Religionis suae. causa malis , fortitudine atque 
constantia? Nam profecto quicunque vel leviter Apostoli verba perpenderit, hic 
facile sentiat, eum non loqui tamquam +de fabella quadam, quam illustrandae et 
exornandae orationis causa adhibeat, sed tamquam de re certa, quae nullo pacto 
possit in dubium vocari, Quapropter. sic habeamus , opinionem Judaeorum , demtis 
fabulis, siquidem Petri velimus auctoritatem sequi, in rebus ponendam esse certissi - 
mus, conf. Pott ad 2Petr. III: 10. ; Michaélis, Inleiding in het №. P. Tom. Ш. 
Part. П, p. 776 seq. 

Locum autem Petrinum ideo; uberiore illustratione dignum esse duximus, cum, 
quia hio testimonium edit locupletissimum de communi Christi Sectatorum eo tem- 
pore exspectatione, ad. quam, cum unice, qui Paulo erant aequales, illa, quae de 
ii wrlrei dicta erant , referre potuerint, nos quoque haec eodem referenda esse exi- 
stimavimus 3 tum quia locus ille, bene intellectus , confirmat ea, quae supra in con- 
stituenda xr/regg notione posuimus; etsi valde probabile sit, aérem quoque et айа 
тй curiosi comprehendi , tamen.id cavendum esse, ne ita hujus vocis vim interpre- 
tando exaggeremus , ut Paulum v. c. de corporibus coelestibus. disserentem indu- 
camus (7). 

;À... Quid, autem hac Оши aptius; quid argumento istiusmodi gravius . 
excogitari possit?. Videte; inquit, quam infinita vobis parata sit felicitas; tanta 


` quidem, ut prae ea omnes miserrimae hujus vitae calamitates nullo loco habere 


oporteat! quid enim? "Tota rerum natura nunc quidem caduca est et fragilis; con- 
tinuis. mutationibus subjecta, omnia ad interitum ruunt et paulatim evanescunt; 
hoc.jam fuit inde a longissimo tempore ad hodiernum. usque.diem ; пес ante amove- 
bitur triste illud malum, quam qui nunc Filii Dei sunt, sed nondum palam hac di- 
gnitate ornati, publice ingentis hujus honoris splendore illustres apparebunt. Vide- 
i ; қ tis- 

(7). De locis Ps, XXXVII; 11. Matth, V: 5. а], поп opus est híc monere, ALIA quia valde dubium est, 


an huc pertineant, conf. cl, yan der Palm ad cc. ll. et чө үү der Roest 1. 1. р. 592, 395. 
| Н $ 


56 PANY ORB E KE Oi WERNINE 


tisne ab hac vestra felicitate laetam pendere totíus naturae sortem , unde quanta fa- 
tura sit dignitas, quantus hónos, quis non'faeile'perspiciat? ' | vidi nipu 
6. Neque vero minus hanc interpretationem magna menm simplicitas commen- 
dare videtar, "Ut enim multae, quae in hunc locum afferuntur, interpretationes phi 
losophicam redolent variarum rerum contemplationem, quae cum parum ‘valeat ad 
vulgi animos capiendos, tum a Paulo nusquam ad Christianam. doctrinam. adhibita. 
reperitur; ita huic magna inest ad quosvis homines deliniendos ac prorsus devin- 
ciendos vis et efficacitas ; animum movet quidem, sed et sensus percellit, seu, ut me~ 
lius dicam, dulci perfundit laetissimarum rerum exspectatione , tali quidem , quae non 
longis efficiatur et obscuris argumentis, sed ratione ejusmodi ,' quae in vulgus nota 
esset, et ab omnibus, tam Judaéis, quam Christianis, communiter comprobata. 


$. 3. 
Aliorum reprehensiones diluuntur. 


Venimus eo, quod ultimum est , ut nonnullas reprehensiones dilaamus , , quibus 
nostra interpretatio vulgo subjecta esse existimatur. 

1. Et primum quidem; displicet haud paucis talis et tam dura dictionis veluti 
audacia, qua rerum matura ardenter exspectare fingatur meliora illa tempora 5 fue=) 
rit, inquiunt, ut Prophetae talibus usi sint orationis fignriss fuerit, ut orientales 
Poétae hujusmodi dictionis insolentiae indulserint; at Paulus , in epistola, ad Chri-: 
stianos scribens, quorum maxima pars essent йб yalde simplices ; Paulus sine - 
dubio a tam inusitata in loquendo audacia abstinuit. 1 

Nec tamen quidquam hoe nos movet, Nam ut universe verum est, de talibus пой? 
facile posse disputari, cum pendeant ex uniuscujusque sensu magis, quam judicio , ' 
ut, quod tibi durum, idem alteri minime durum, imo venustum atque decorum? 
esse videatur; ita, ut reapse vulgarem : rationem: deseruerit Apostolus, quod me ipsi 
quidem negamus, tamen nihil quidquam est, cur nostram interpretationem mittamus.’ 
Quis enim illam bene interpretandi scriptiones Paulinas legem scripsit: quidquid du-' 
rum est et nimis audax, id interpretatione ita leniendum est, ut audaciam nullam 
esse appareat? Namque constat, Paulum formam orationis minus curasse, multo 
magis res; et alia in ejus Epistolis occurrunt, eaque ex uniuscujusque sensu durissi- 
me dicta, quae tamen nemini causa esse solet, ut dictionis insolentiam interpretatio = 
nis subsidio tollendam esse statuat, Quis tandem quidquam durius audivit, quam 
Шай: induere hominem, exuere hominem, induere Jesum Christum, quae tamen 
phrases sunt войне нао Pauli perquam frequentatae ? et ut exemplum afferamus , 


quod est cum ойго loco conjunctius, ubi Capite hujus Epistolae 7. тй duaorie ; тў' 
ш- 


ر 


od а e ib. maf rn RE De 


à 


COMMENTATIO 'THEOLOGICA. 57 


lup, TH ізге personae tribuit rationem , et late de iis veluti personis disputat; 
nemo inficiabitur, opinor, Шай а nostro quidem loquendi modo longissime differre , 
atque adeo , res si ad nostrum i, e. ad Occidentalium : hominum , judicium refertur , 
improbandum et rejiciendum esse ?: Sed omni exemplo, orationis si formam spectas, 
insolentius est, quod idem scripsit in eadem hac» Epistola Cap. VI: 6. ubi, Graecis 
ad verbum Latine expressis: petus noster homo, inquit, una cum Christo in сги- 
cem sublatus est, ut destruatur corpus peccati , ut ne amplius peccato servia~ 
müs quibus verbis haud scio an nullo loco quidquam insolentius dictum reperias, 
Vitiositas, nostro animo insita, ome dicitur, et ille quidem vezus; hic homo crucis 
supplicio affectus est, una. cum Christo i. e. tuin , cum nos nondum essemus, 
Porro peccato tribuitur corpus ; nos autem, hac veluti parte nostri morte exstincta, 
бірі dicimur superesse. Profecto, siquid video p multis partibus hic locus durior ha- 
beri debet, quam ille est, quem nunc dedita opera tractamus; dum nemo tamen 
eum propterea ita explicare studuit, vel adeo potuit, quiu illa a vulgari ratione 
discrepantia tota remaneret, M А $ 

Qui autem aliter accidere potuit ? nam praeterquam quod homo erat orientalis, 
quorum acerrimi affectus esse solent; tale a natura Paulus nactus. erat ingenium , 
ut, ad audaciam veluti factus, non nisi magna et excelsa efferret, ut grandia con- 
Sectaretur, ut vehementia sua omnia percelleret. "Testatur hoc tota historia, testan- 
tur omnes scriptiones. Ніссе vir, natura audax, ingenio vehemens, affectibus Йа» 
grans, ingenti obruitur malorum multitudine: aerumnae et probra et insidiae et ver- 
bera et carceres; ne longus sim, quaecünque mortalibus in hac vita tristia accidere 
possunt, ille experitur; sed ita experitur , ut animum erigat, et dulcissimo solatio 
perfundat beata Ша, quam de vita altera habebat, opinio et certa.spes. Fierine ali- 
ter poterat , quam ut, si de talibus loqueretur Paulus, vulgo hominum vehementius 
multo, multo etiam audacius loqueretur; et cum infinitis ipse calamitatibus- agitare- 
tur, meliora autem ardenter desideraret tempora, totam rerum, cui meliorem con- 
ditionem instare sciebat, naturam in iisdem suspiriis, in eadem expectatione esse 
sibi fingeret ? 

At enim , occurritur , ‘in epistola tamen istiusmodi orationis audacia neutiquam tole 
ratur! Sed, ut supra ex episiolis ejusdem generis exempla depromsimus, ita excita- 
tus auimi motus non valde curat locum; sed veluti rapidum flumen, perruptis agge- 
ribus, libere per agros ruit, nec ulla re potest cohiberi ; sic quoque negotium est affe- 
ctuum, qui si semel eruperint , non facile compescuntur , nedum ut scribeuda epistola 
ardor eorum exstinguatur. Non haec quidem eo valent, ut summum virum non ra- 
tione affectus temperavisse existimemus et rexisse; imo vero temperavit et rexit qui- 


dem praeclare; sed quomodo affectuum vim repressisset, quam sola excitaret in Deo 


collocata fiducia, et de ejus bonitate iuturaeque felicitatis magnitudine а зала ratio= 
` Е 5 пе 


38 TANI REGNERI^WERNINK 


пе orla, eaque laetissima, persuasio 2^ Семе Paulus, quamdiu quidem et Paulus. et 
Christianus erat, non poterat, quin de his rebus ita loqueretur; et quemadmodum 
illustri hac nota scriptorum ejus, quam. Critici vocant, ашіЛепШ а summa. in. luce 
ponitur, ita vanam esse patet omnem suspicionem astutiae fraudisque , quippe qe 
naturam tam vere: imitari nullo pacto potuerit. > i | Шы bore 71 EIL 

Neque vero in aliorum. scriptis exempla desunt. similis MENERA] Ргозоророеїае, 
Digna sunt , quae cum loco Rom, УШ :.19 sqq, contendantur, verba Ignatii in Ep. 
ad Ephesios С, 19. ubi hic, quamvis longe abest.a.celeribus illis animi: motibus, 
qui in Paulo eránt, tamen rem multo leviorem tanta dictionis audacia describit , ut 
Fanlum ea longe superet. Fingit enim stellam ilam, Че qua Matthaeus Euang, 
Cap. 2. memoriae prodidit, eo luxisse splendore, ut sol (nox erat!) et luna una 
cum reliquis: sideribus, tanto miraculo rei obstapefacta , eam. undequaque cinge- 
vent; quod nisi me omnia fallant, longe insolentius, dictum est, quam id, quo Pau- 
lus in Ep. ad Rom. utitur, Quid, quod vel elegantissimo cuique scriptori Prosopo, 
poeia in simili re probata fuit? Unum instar omnium citamas Ciceronem, qui 
loco nobilissimo pro Milon. C, 8. quo acerbius interfectum Clodium irrideat, luget 
senatus, inquit , moeret equester ordo, tota сір ав confecta. senio est, squalent 
municipia , afflictantur coloniae, agri denique ipsi tam beneficum, tam saluta- 
rem , tam mansuetum. civem desiderant, Rogo, si Cicero, deridendi Clodii 
causa, quamquam. soluta oratione utens, tamen hanc Prosopopoeíam non devitavit „` 
quid tandem esse causae possit, cur Paulus, in describenda re exoptatissima, fugere 
eam debuerit, ille, qui in ipsis epistolis, ubi de re magna mentio incidit, oratorum 
vehementiam sponte.sua sectatur, atque adeo superat. Nam quid v. 5. ut alia hujus 
generis praeteream ,. quid vehementius, quid gravius, denique ad oratorum ratio- 
nem quid. possit esse accommodatius, quam divina illa disputatio, qua in priore ad 
Corinthios Ep. Cap. 15. futurum mortuorum in vitam reditum vindicat atque tuetur, 
Profecto haec legens propemodum non epistolam tibi. legere , qt oratorem pro magna 
hominum concione dicentem audire videaris. 

Haec vero omnia, et quae plura addi possint (8), [palam facere videntur , injus 
ria interpretationem a nobis probatam eo reprehendi, quod prorsus insolita ratione 
Paulum loquentem inducit. Hunc autem locum propterea diutius urgendum esse ju- 


di- 


(8) Mittimus alia bene multa, veluti quod Josua, in libro, qui ejus nomen praefert, C, XXIV 127. congre? 
gatae Isratlitarum multitudini dicit, Zápidem, quem manu monstrabat, audivisse отта , quae Jehova. ipsis 
praecepisset cet, Seneca de Béneficiis, 1. 9. е. 27. Rufus, wir ordinis Senatorii inter coenam. optave- 
rat, ne Caesar salvus rediret ex: еа peregrinatione , quam ;parabat, et adjecerat, idem omnes et tauros 
et vitulos optare rel. Utrobique certe non poëta loquitur, sed vehemens animi motus, et in aliis eundem mo- 
tum agitandi.studium , talia expressit, 


әнін жасы etw s 


AN an "yon 


agen tame CO ae RES 


COMMENTATIO THEOLOGICA. 59 


dicavimus, quia non paucis haec unica vel praecipua causa fin, cur eam rationem 
repüdiaverint. In ceteris brevioribus esse licebit. 

ә. Putant nonnulli, si xricig est rerum natura, minime ferri posse, quod Paulus 
dicit, eam ‘consecuturam esse cy ércvbeplav тй6 296 räv viü» той Oecd? пат de re- 
liquis , veluti his: rH ратайгиті 4 «rlcig ÜcsTÀyMN , 902% Exotou к. T. Ae NOM necesse est 
dicere: semel enim тӯ ктітер personae forma induta, continuanda erat Metaphora еї 
recte omnino scriptum. est: natura rerum subjecta est, eaque invita, tamquam 
persona esset, Sed illud non statim apparet, quo pacto 7% xr/zei tribuatur ў глоба 
тйс dëng тау vii» той Өғоб, quae verba plerumque explicantur: 4 ёАгшбер/ж Ёу8оЁов , et 
"quaniquam. paulo secus capienda esse videntur, tamen sumamus, recte se habere illam 


© interpretationem. Quid: jam est Ф%р22 Est conditio: rerum fluxa et fragilis, qua 


fit, ut paulatim intereant, ac tandem exstinguantur. Porro доулғ/д) servitus illius 
QopZc, quid) aliud sibi velit, nisi quod omuia illi conditioni necessario sint obnoxia ; 
quod , volente Deo, non possint non sensim sensimque interire , et ad nihilum reci- 
dere? "Quapropter quae huie vasl opposita ѓдеойерід est, nullam aliam cogitari pos- 


-se liquet, quam libertatem ab interitu (77 op%), quod bonum quia rerum naturae 


eum Filis Dei commune esse potest, jure Paulus scripsit, in ea hanc spe. versari » 
fore, ut ila Filiorum Dei felicitas sibi aliquando. contingat. 

5. Sed jam ab alia parte impugnamur. Quis tandem, ajunt, affirmet , fore; ut 
hic orbis aliquando instauretur, et nova veluti facie induatur ? Sed recte Buce- 
rus: « qui sic ista euangelizat, inquit, non probat: modis enim omnibus huma- 


.num sensum superant." Quamquam ne Philosophi quidem hoc improbabile habue- 


runt, vid. Tholuck l. 1. p. 290. et Christ. Magaz. Tom. Ш. p. 282 in nota; 
sic autem futurum esse, ni opinio nos fallit, necessario consequitur e loco, quem 
supra consideravimus, Petrino, qui quidem ad nullam aliam, quam ad hane срок 
rem, accommodari posse videtur. 

4. Posset et hoc objici. Anigitur in novo, quem tu ponis, orbe, omnia et sin- 
gula ità erunt comparata , ut semper maneant, intereant nunquam? Respondeo ver- 
bis Cal vini « qualis futura sit integritas illa, tam in pecudibus, quam in plantis et 
metallis, euriosius inquirere, neque expedit, neque fas est, quia praecipua pars 
corruptionis est interitus. Quaerunt arguti, sed parum sobrii homines, an immor- 
tale futurum sit omne animantium genus; his speculationibus si frenum laxetur, 
quorsum tandem nos abripient? Hac ergo simplici doctrina contenti simus, tale fore 
temperamentum, et tam concinnum ordinem, ut nihil vel deforme vel fluxum appa- 
reat." Eodem modo Flatt ll. p.258. | 

Quod autem supra Cap. 1. $. 2. ps 17. contra rationem Doederleinii attu- 
limus, Apostolum, si eam, quam ipse putabat, verbis sententiam subjecisset, dictu- 
rum fuisse: ў droxapadoule xal тй; urlosws vel хай айтй% тў ктісеос, videatur illud 


non= 


40 TT ROEG N ERE WERNINK 


: nonnullis, nobis non minus’ contrarium esse; quamobrem paucis attingendum :est. 


Ex mente Doederleinii Paulus әкеден aggreditur, non solos Christianos in 
calamitatibus versari: Judaeos enim ejusdem. sortis socios esse; quod Apostolus si 
intellexisset, Particulam ха) omnino additurus fuisset. Verum id е nostra ratione ne- 
cessarium non est: ingens Christianorum felicitas erit: nam tota rerum natura 
cet. ; addi hic quidem potuerat Шай, xa) айтй6; non minus bene prorsus abest, . 

Quod autem argumentum e vs. 25. petivit Keil l. J, p. 208. quo. vulgarem. hujus 
loci interpretationem labefactaret, id nunc quidem praeterire liceat... Hujus enim 
commatis, quam modo afferemus, interpretatio Шай, uti spero, satis infirmabit, 

De his igitur hactenus. Optamus, ut non omnino infeliciter іп ea sententia рго- 


banda versati simus , quam. nobis sequendam esse duximus ; quae si ipsa in errore 


esset, haberemus, quo nos ezcusaremusi: Eandem enim tuiti sunt interpretes cum 
antiquiores , tum qui receritiore aetate floruerunt, multo celeberrimi (9), Chryso- 
stomus, Theodoretus, Melanchthon, Calvinus, Вега, Hyperius, 


-Flacius Illyricus, Victorinus Strigelius, Grotius, Dan. Heinsius 


“(іп Exerc. Sacr. adh, 1.) Beausobre et l'Enfant, Ernesti, Molden- 


^ 


hauer, Morus, Palmius, alii quam plurimi , quos magno numero citatos іпуе- 
nias in libro supra jam allegato, Kort ontwerp etc. p. 252, 255. nota m. Nunc ip- 


ваш interpretationem suscipiamus, | 


2:4 

(9) Hoc tamen поп in eam partem accipi velim, tamquam vana me opinio teneret, eos, qui aliter statue- 
rint, ex horum numero eximendos esse; quod мы secus est, et omnino nihil in hac re tractanda ingratius 
fuit, quam quod juvenis parum doctus cogerer judicium Ичип de iis, quae a Viris Doctissimis docte et 
subtiliter disputata essent ; a quibus si dissensi, profecto non propterea dissensi , quia me illis vel doctiorem vel 
sagaciorem esse somniarem, sed quoniam, quod verum est, id non nisi unicum est, non potui, quin Шай, 
quod verum mihi esse videretur, umice tenerem atque probarem, Imprimis vehementer "uoluit; quod virum еги. 
ditissimum , eundemque de re Christiana optime meritum , (venerandum Wildschut intelligo) ducem sequi 


поп licebat, quem tamen, si haec forsan in lucem edenda essent, id solita sibi иннии benigne interpreta ` 


‘turum esse, vehementer spero, 


PARS 


с 


A 
m 


COMMENTATIO THEOLOGICA. 


Peat Rees А1 ТЕ ВА; AN 


INTERPRETATIO TOTIUS PERICOPES, COMMATIBUS COMPREHÉNSAE 
19 AD 25; CUI INSERTA EST UTERIOR EFFATI: záca % хтїсїб 
cvccevát eu xal сәуәдіугі бүрі tod убу, EXPLICATIO. 


E. lis, quae copiose disseruerat, colligit Apostolus, non esse, cur divinas poenas 
metuant illi, qui, Christo fide habita , et animi sensus, et totam vitae rationem, 
ad sanctissimae Religionis Ipsius praecepta conformarent; contra, ut animus eorum 
vera jam ante mortem felicitate fruatur, ita certissime futurum esse, ut illi, quorum 
corpus Spiritus Sancti veluti templum esset, hoc templum, morte destructum, ali- 
quando restitutum viderent. Oportere igitur Christianos, exutis vitiis, quae omnis 
'sint mali causae, ad veram virtutem omni virium contentione incumbere, auxilio 
usos Divini illius Spiritus, quem quicunque. vitae suae reclorem moderatoremque 
` esse ostendunt, hos esse Liberos Dei, quos Numen amantissimum, quavis occasione, 
sine ulla metus sollicitudine, precibus adire liceat. Legitimi autem filii justi patri- 
monii qut tandem exheredes essent ? Quapropter necesse esse, ut; qui in hac vita 
tales se esse praestiterint, aliquando eam hereditatem obtineant, cujus jam Christus 
particeps est factus; modo ne eadem illa via incedere recusent, qua ille ad haec tan- 
ta bona pervenit: hunc enim qui imitentur, tam maguam exspectare posse beatita- 
tem, ut miseriam hujus vitae, cum ea comparatam, nullam esse constet. : 

Haec summa rerum est, quae hujus Capitis versibus continentur 1 ad 18; non te- 
mere autem. vss. 17, 18. a nobis ad futuram Шаш pitam revocari; пе universae 
hujus pericopes interpretatio fluctuet, necesse est, paucis ostendamus. 

Nonnulli, tamquam Semlerus in Paraphrasi , quocum fere convenit Ven. 
Brouwero in egregio libro, Onderzoek naar het'doel еп beloop van het schrijven 
 -ean Apostel Paulus in de elf eerste Hoofddeelen van den Brief aan de Rom. 
р. 240 seqq. haec de florentiore, quae prope instaret, Christianorum fortuna dicta 
esse putant. Perperam, si quid video, Paulus enim, ut crebro Christi fata et ca- 
lamitates contendere solet cum iis, quae Christianis in hac vita contingunt, (conf. 


clar. Borger ad Galat, VI: 17.) ita ес summum quo ille; post exantlata multa 
F 4 ша- 


42 JANI REGNERI WERNINK 


mala, affectus est , honorem , non raro comparat cum illa, quam Christiani, de- 
curso vitae suae curriculo, adipiscentur, dignitate ; quare quid cum ingenio et ra- 
tione Pauli convenientius, quid ай constantem, quo ille, pariter atque Jesus et reli- 
qui Apostoli , utitur, Christianos homines ad perseverantiam adhortandi modum ас- 
commodatius excogitari possit, quam ut eadem ipsi mens fuerit, cum his verbis ute- 
retur: Өтер сурлйсу0иеу, iva хай суудоҒасббиғу? quibus magna lux oritur ab iis, 
quae scripsit 2 Tim. II: 11, 12. П/ғт%)2 adyog* el yàp cuvamebdvomey (тӘ Хот), кой 
culhcojmev*® et дтоміуореу, ҡай cuuBactrsicouey. conf. Rom, VIII: 29. 2 Cor. ПІ: 10, 
11, 17. 2 Thess, II: 14, 1 Petr. IV: 15. add. Matth, XIX: 28. Luc. XXII: 29, 50. 
Apoc. Ш: 21; Apostolum vero tam prospera Christianis, et ea quidem brevi fu- 
tura, tempora prospexisse , quae splendido 202,6 nomine digna judicaverit , nec 
aliunde constare videtur, et parum credibile est comparantibus locum 2 Tim. III: 
12. ubi zdvreg , inquit, of (£Aovreg edoe Bis Civ dy Хротф "Iyood diwxlycovrar, de quibus 
conf. Grotius, -Neque posse verba oudo&dfecdoa тӘ Хиттў aliter, quam de futura 
vita intelligi, cum locus ostendit 1 Tim. Ш: 16, ubi, cum Christum dicit dyaayplq- 
vat iy Муу neutiquam cogitari potest id, quod huic ante mortem contigit; qua- 
propter si illi, qui Christo Ejusque Religioni se dediderunt, non minus, quam Ipse, 
hac 24у aliquando dicuntur affectum iri, id minime in hae vita exspectari posse 
liquet ; conf. 2 Thess. II: 14. tum idem declarat constans vocis 242 in N. Е. usus , 
quod. de futura hac re ibi valde crebro dici, indicavit cl. van Voorst in Annot. 
іп loca selécta М. Е. Spec. І. p. 26. Postremo , si quae adhuc dubitatio remane- 
ret, eam omnem, ni fallor, eripiant necesse est loca Coll. Ш: 4. 1 Petr. IV : 15. 
V: coll; І: 5. in quibus, quemadmodum hoc loco memoratur ў £AAcuca 2052 &тохж= 
лофіўуги eig rods той Xpicrod, ita ibi dicuntur iidem ody rH Хротф Davepwdjcecbas ё 
SE, vri drokaniyer тй Miss ойтой арўсе», коосу) elvat тйс werrovons локалй 
arecdas 984; (1), quae sine dubio non ad hunc rerum humanarum statum pertinent, 


Alia praetermittimus , observata a ven. Wildschut l.l. p. 29. C 
' um 


(1) Suspicor fere, Petrum hanc dictionem ex Epistolis Pauli hausisse; certe magna in hac causa, inter 
utrumque convenientia est, non tantum rei, sed etiam verborum; et uti Petrus ipse non obscure prae se fert, 
nonnullas duntaxat, а Paulo scriptas Epistolas, a se lectas esse (vid, 2 Ep. Ш: 15, 16.) sic idem non inju- 
via efficias ex iis dictis, in quibus color adeo orationis prope accedit ad eam dicendi rationem, qua Paulum , va- 
riis Epistolarum locis de iisdem rebus loquentem , usum esse videmus, conf. Hug 1, 1. Tom. П, p. 54o seqq. In- 
ter has, Petro cognitas Epistoias, etiam nostram ad Romanos numerandam esse, statuit Millius in Proleg. 
Editioni М. T. praemissis , p. 4. editionis Kusterianae; quod Michaélis adeo ursit, ut hanc a Petro, bre- 
vi antequam priorem suam Epistolam scriberet, lectam esse arbitraretur, vid. Ejus Znleiding in de Schriften 
van het N. V. Tom. ЇЇ, Part. Н. p. 728 seqq. Нос si verum sit, facile alicui in mentem venerit , Petrum, 
eum ea scriberet, quae reperiuntur 2 Ep. HI: 6, etiam nostrum. locum, Rom, ҮШ: 19 seqq. in mente ha- 
buisse, Sed haec ipsa dubiam interpretationem habent, aliis alio referentibus; quare posterius hoc parum cer- 
tum. esse liquet, conf, Hofmann ad Pritii Introd, in N, T, р. 49, et cl, van der Palm ad 2 Petr, Ш: 16, 


COMMENTATIO THEOLOGICA 45 


. Qum igitur versus 17 omnino spectet'ad illustrem illam sortem, quae Christianis 
veri nominis zoz nisi post hanc vitam obventura est, sponte intelligitur, eodem 
quoque pertinere verba commatis 18, quibus, ut argumento est particula causalis 
yàp, causa et ratio antecedentium continetur. Veruntamen, ut haec rite cum iis 
cohaereant, cogitatione aliquid interjiciendum est, quod inter utrumque versum ve- 
luti medium sit, et a Paulo, cum quia hoc proprium est negligentiae in dicendo po- 
pulari, tum ob ingenii celeritatem , ut crebro alibi, ita hic etiam omissum est. conf. 
Matth. VI: 14. XXVII: 23. Joh. ІХ: 5o. Rom. II: 24. 1 Cor. IV: 4. Phil. II: 27. 
et infinita alia loca, in quibus non video, cur propria neglecta voculae yp potesta- 
te, aliam substituendam esse opinemurs sed hac de re mox. Bene autem. senten- 
tiam explevisse videtur Calvinus, cujus haec ratio est: « neque molestum esse 
nobis debet, si ad coelestem gloriam nobis per varias afflictiones procedendum est, ^ 
quibus aptissime adjunguntur ea: лоу боши yàp xe т. As, quae verba nos hic data 
operanon illustramus; sensus huc redit: nam sic mihi persuasi, (conf. Phil. ІШ: 
13.) omnia hujus vitaé mala comparari nullo. modo posse cum illustri. illa , quae 
palam іп nos conferetur, dignitate, Sic enim verba: rhy ёХАоутжу 2080 mozu- 
А9 дуға sig "s interpretanda esse existimo, ut structura verborum sit praegnans; 
quae imprimis in his libris valde usitata est. conf. Matth. П: 25. IV: 15. V : 22. 
VI: 26, X: 9, 17. XIII: 50, 48. XX: 1. Lue, XXI: 24. Act. VII: о. XVI: 24. 
ХҮШ: 21. Rom. ҮШ: 25. 2 Thess. І: о, Hebr. II: 5. et alia permulta; maxime 
vero 1 Petr. I: 4. ubi verba zAwgovoula rerupyuém ela дей ab hac quidem parte valde 
similia sunt dictioni illi, qua Paulus hic usus est; cujus in hac ipsa Epistola Cap. 
- HII:.22. non multum dispar dictum est (фхаювйуу [0072] cig т4утае) add. V : 18. 
Ad sensum conf. 1 Petr. I: 5. V: 1. et alia, quae postea citabimus. Sed haec, ut 
ne in mediam disputationem incideremus; nunc id, quod propositum est, aggre- 
diamur, 
Comma 19. "Н vp дтокарадокію tis wriceug Thy dmoxdAviuw TOV vidv т00 Өзой 
amendéner cet 
Phrasin. 4 dronupadonia vis ктісеше dmexdigeras recte Viri Docti ita explicuerunt, 
ас si scriptum. esset 4 riots дтокарадокооға dmexdéinera:. vid. Koppe, Tholuck, 
Flatt, al. et conf. Glassius 1.1, Tom. І. p. 870; quo modo si orationem. mutayeris, 
Participium 2токарадохо0са; omnem. amittit. Zemporis significationem , et locum sustinet 
Nominis adjectivi, quod iterum pro Adverbio poni manifestum est , idem ut fere sit , 
ac.si legeretur. ody дтокарадоніа. (conf. illud Nepotis in vita Themistoclis c. 6. 
6» 9. cum satis altitudo тигі exstructa eideretur.) Neque vero dubium esse vi- 
detur, quin. multo major vis insit huic orationis structurae, quam. si simpliciter 
scriptum foret ў. хт/ғ6 &mexDéxeroi у quare haud scio ап injuria incertum esse putet 
Winerus ll p.205. vox droxapadoxia, redundet, nec пе. ¡Certe Paulum, cujus 
F2 mag- 


44 JANI REGNERI WERNINK 


magna brevitas in dicendo vel hac ipsa pericopa declaratur, parum credibile est, 
nequidquam nomen droxapadoxta addidisse, et si vera conjectura sit, quam aliis èx- 
pendendam relinquimus, eum hac maxime de causa in illam orationis. formam inci- 
disse, quoniam Hebraei, et universe Orientales, ut vim orationis augeant, verbo, 
quod dicitur, finito, Infinitivum adjungere solent, si non ejusdem verbi, ( quod. 
tamen]|fere semper fit) at similis significationis; vid. Schroederus in Instit. ad 
fund, linguae- Hebr. p. 597 seq. -Gesenius 1. 1. p. 778 seqq. profecto omnis du- 
bitandi causa sublata esset. Hebraei enim pro eo, quod nos dicimus: + natura re- 
rum ardentissime desiderat ,- sic fere loquerentur: PSY "3:5 NIT, quod eo 
modo Graece redditum , quo has formas Alexandrini V. T. Interpretes transferre 
solent, ita sonaret: ў xrízc:; дтокәргдокір дтокарадоуаі vel ётек?оҳӣ daendéyerat, et. 
proxime accederet ad eam rationem, quae, paulo magis ad. loquendi consuetudinem 
Graecorum accommodata, hfe a Paulo usurpata est.: Nos nihil de hac re definimus; 
si vel falsa esset, tamen magnopere probabile foret, Paulum, motu animi elatum, 
naturae rerum vehementissimam exspectationem tribuisse. 

Nomen хт/ғі6 brevi ante constituimus eam esse mundi, partem, quae a quibusvis 
hominibus usu et observatione cognoscitur. lnterpretabimur igitur rerum naturam 
seu universitatem , interdum etiam, varietatis causa , znunmdun. 

Verbum dzexdéyera: bene Theodoretus explicat spocuéver і. e. | exspectat. 
conf, 1 Сот. I: 7. Gal. У: 5. Phil. Ш: 20. Hebr. IX: 28, et fere idem est, atque 
ійдіуетеі, mposdéyeras у тродох8); quamvis Praepositio 47) non vacare videtur, 
sed significationem augere, ut sit ardenter exspectare. vid. clar. van Voorst in 
Animadvers. de usu Verborum cum  Praepositionibus compositorum in №. T. 
Spec. I. p. 69. 

Vox дтохорадокіш , composita е — P dz) et nomine xxpadoxia, quod, ori- 
ginem si spectas, dicitur de eo, qui exserto capite exspectat, тй кефә2й rpoBaéres, 
ut habet Etymologicum Magnum; ut verbum dzexMyerzi, videtur vi augeri acces- 
sione Praepositionis ġrò, ut sit magna et attenta exspectatio, quod multi negantes, 
nihil amplius significare putarunt, quam spem , exspectationem simpliciter. vid. Glas- 
sius 1.1. Tom. I. p.184. Ernesti l.l. p. 156. ibique Ammon. Morus 1.1. Тот. I. 
р. 527. Schleusner in Lex. Л. v., alii, citati a Tholuckiol 1. р. 291. Sed 
contra summus ille Sacrarum Literarum interpres, idemque Graecae linguae peri- 
tissimus, Joannes Chrysostomus, qui verbis 4 edóX тродокіп vim vocis 
droxupadoxla declarare studuit, quocum ex recentioribus convenit quoque A bre~: 
schio, Patri, investigatori harum rerum diligentissimo, in 4uctario ad Cattieri 
Gazophylacium Graecorum, p. 73. Nec desunt argumenta, quibus haec Praepo- 
sitioni potestas vindicetur; quae, eum ab aliis jam sint occupata, nos Ме praeter- 
mittimus, conf. Tholuck ad h.l. et cl, van Voorst 1, l Non possumus tamen, 

quin 


"—COMMENTA TIO. THEOLOGICA. 4b 


quin vanam. nobis. quidem videri reprehensionem dicamus, tamquam Ші, qui Prae- 
positionis 27) vim non negligendam esse praecipiunt, ubivis Emphases sectentur: 
nam. eum Emphasis sit quaedam. ad. solitam, verbi significationem accessio, augendi 
“vim habens in utramque partem, cumque nullum verbum Emphasin habeat per se. 
vid. Ernesti l.l. P. 1. S. 1. C. 2, $. 15, 165 illi profecto, qui statuunt verbum 
dmoxapadoula per se i. e. propter vim Praep. 472, plus valere , quam simplex xapado- 
xia, Emphasin hîc ne agnoscunt quidem. Sed haec. non tam sunt hujus loci; illud 
magis, ġrozæpæðożžlæy neutiquam idem esse, atque 2Az/24: nam, ut alterum cum altero 
creberrime potest permutari, perinde atque Latinum exspectatio (еі spes; ita no- 
tio tamen utriusque vere differt, quod elucet e locis, a Wetstenio magno numero 
collatis, in quibus, ni me fallit, omnibus, фтохарадохғіу semper est exspectare; 
sperare numquam. Idem optare videtur verbum érexdéyerot, quod cum et ipsum 
significet exspectat, (vid. loca modo laudata) multo sane aptius natura rerum es- 
spectans dicatur exspectare, quam sperans: hoc enim. vim dicti non corroboraret , 
sed elevaret et infirmaret. Iu locis autem Phil. I: 20. et Ps. XXXVI: 7. ex in- 
terpretatione Aquilae, non intelligo, cur vulgarem exspectationis notionem repu- 
diemus. 

Tio! Oso qui et quales sint, Paulus ipse definivit brevi ante, vss, 14, 15; neque 
alis lioc nomen imponit vs. 19, quam ilis, quos ibi ea appellatione insigniverat. 
Hanc enim disputatio ejus rationem habet, Dixerat vs. 14, quicunque Tvevyzari Өғоб 
&yovrai, hos esse vice Өн; in quorum numero esse quoque eos, ad quos jam scri- 
beret, quibus, pariter atque sibi, de eo penitus persuasum esse posset, se esse тёху® 
Өғо0. Quos igitar modo viods, eosdem nunc réxyz vocat Oe): quippe vic} semper 
TÍxy& sunt, h. e. liberi parentum. Liberi autem Dei si essent, fieri non posse, ut 
| justo patrimonio orbarentur; contra eam hereditatem , quam adiisset jam Christus, 
1 ipsis quoque venturam esse, si, exemplo ejus, Dei causa nulla mala ferre recusarent: 
ётер CUUTÉTKOREY , iva кой cuvdoEacbGuev; quod suis si commodis consulerent, omnino 
facere esset necesse: лоу/ диш yàp, inquit, бт; cüx aia тӛ табата тоў viv xaspod 
4 pie T» wedroucay kay (2) dronaruPliiva sis Xe — іп nos, utpote qui sumus 
1 ; | тё- 


(2) Similis verborum trajectio est Gal. ПІ: 23, ubi Paulus memorat 77v 110000» лісту àztoxoAvpóijvos. 
Causam trajectionis in eo fuisse putem, quod verba péddovoay dóķav (xiotry) dmoxaivoOTva, multo melius 
fluunt, si ita collocantur , quam si praemissa voce dé$ay (zloty) diceretur: dó&a» (lor) néAAovoav rora. 
Avpójra., in quo id máxime ingratum est, quod una vox praecedit valde brevis, sequuntur duae, eaeque 
satis longae: Neque id tamen nobis volumus , Apostolum hoc dedita opera fecisse: nam talia eum fere negligere, 
certum est; hoc solum statuere licet, summum virum sponte sua, ingenii bonitate, eo delatum esse, Et alia in 
Epistolis illius nobis observavisse videmur ejusdem generis, e quibus, cum similia in scriptis Graecorum occur- 
rant, vid, citatus a Borgero ad Gal 1. 1. Bauerus Philol. Thucyd. Paul. p. 280 seqq. ex hoc igitur non 
minus, quam ex aliis hujus rei argumentis, efficere posse videaris, Apostolum, nec expertem fuisse literarum 
Graecarum , nec scripta Graecorum ignoravisse, Res non est hujus loci, ч 


46 JANI REGNERI WERNINK 


тікух Oso , et propter id ipsum xAsgovdpot s quibus eum continuo adjangat: 4 yàp 
droxapadoxla тй wrleeue arexdéyerat thy ӛтокӛлиүлу тӛу бу той Oso) nec ullum mu- 
tatae significationis signum appareat, planum esse videtur, тойс ulod; rod Өс eosdem 
esse illos, quos modo appellaverat, quosque xAypovduoug fore dixerat ipsius illius Eye, 
in cujus magnitudine jam efferenda versatur. Cogitabimus igitur eos, qui Deum 
benignissimum Patrem colentes, ad Ejusque se exemplum conformantes , aman- 
tissimi Numinis favore fruuntur et benivolentia insigni. conf. Koppe ad vs. 14, 
Noesselt 1. 1. Fasc. lI. p. 555 seqq. et quos citat cl. Borgerus ad Gal. Ш: 26. 

"AmoxdAvipie proprie actio est detegendi; sed, ut supra in voce хт/ғи jam anim 
advertimus , atque exemplo confirmatur infinitorum vocabulorum, quae forma qui- 
dem activa sunt, significatione crebro dicuntur passiva ; vid. F. L. A bresch 1.1, 
p. 29. sic quoque ZzoxZAviig passive, seu, cum passivae saepe pro mediis verborum 
formis ponantur (conf. Winer 1. 1. р. 112. Kuinoel ad Act. XVII: 4. cl. van 
Voorst Annot. in loca sel. №. Т. Spec. I. p. 26.) media seu reciproca signi- 
ficatione usurpari potuit de ео, quod, cum antea ab hominum oculis atque notitia 
absconditum fuerat, post, veluti tegumento remoto, omnibus conspiciendum prae- 
betur seu palam apparet. conf. Schleusner in Zex. h. y. cl. van Voorst 1. 1. 
p. 19, 20. | | 

"А токли тӛу Му rod Oecd quid sit, planum faciunt verba vs. 18, 4 wéaroucw 9454 
ӛтохадифФіЯуді sig jis, quae manifeste eodem pertinent, quamquam forma sunt 
paululum diversa. Nam quemadmodum ibi 4 2/22 dicitur droxaavdbjcecdas, ita hic 
ipsi Christiani, qua re aliqui Viri Docti inducti sunt, veluti Carpzovius 1.1. 
p.197. de Perponcher de Brief van Paulus aan de Rom. р. 91., ut verba 
sic explenda esse censerent: ў mox. rig 208/5 rûv vidv той Oecd. Non satis gravi de 
causa, ut videtur. Etsi enim utrumque ad eandem rem revocetur necesse est, ta- 
men hoc non eam vim habet, ut singula verba ab omni parte conveniant; quod 
cum ne in diligentioribus quidem scriptoribus locum habeat, multum abest, ut in 
N. F., solutiore illis, nec ad artis leges composito modo, conscriptis libris (conf. 
Joach, Camerarius in Tractatu de forma orationis scriptorum Euang. ab 
init. Ernestil.l. P.L. S. П. C. 1. $. 4 seqq.) exspectari possit. Quamobrem sic 
melius statuemus, opinor: Paulum cy длохд2офиу rûv Шу тоў Oecd nominasse, TÀV 
Way, quam unusquisque huic adjunctam fore, sua sponte intelligeret, non disertis 


verbis appellavisse, eadem ratione, qua modo 4 &zexdAviue тоў Kuplou %р8у "Iyood 
2 Thess, 1: 7. 1 Petr. I: 7, 15. modo 


Xpicrod simpliciter: dicitur. vid, 1 Cor. Isi 7. 
Uti autem Jesus 


5 amoudaulis тўс 445 dûro memoratur. conf. 1 Petr. ТҮ: 15. 
Christus, omnibus hominibus palam apparens , palam quoque faciet majestatem 
suam; sic Filii Dei, cum palam apparebunt, apparebunt ornati eo splendore, quem 


omnes coram intuebuntur. Siquid igitur cogitatione adjicere oportet, praestat ad^ 
ji- 


COMMENTATIO THEOLOGICGA. 47 


jicere voces dy 245%, tamquam in loco Col. Ш: 4. Sectatores Christi leguntar ave- 
pwbjosobos iy 346 у ut sententia perfecta haec foret: 4 ZzoxZAviue T&v viv. Tol. Өсе) іу 
dey. conf. Vorstius ad h. 1. Recte, hactenus quidem, Erasmus: donec palam 
fient Filii Dei, nullo jure , credo, castigatus a Calvino. 

Ex hisce autem una quoque probari non posse liquet, quo Noesseltus usus est, - 
illustrationis vocabulum , siquidem. hoe ita accipitur (ex aliqua parte enim. ambi- 
guum est) ut verbum dzoxwadrrev idem significare statuatur, atque éydofdZew, seu 
aliud huie conveniens. Quae opinio, e confusione- sensus, ut videtur, cum signi- 
ficatione verborum orta: nam ётокёлифис sine dubio cogitanda est longe et illustris- 
simia et magnificentissima , quamvis id non illi ipsi foci inest, (vid. v. c. 2 Thess. 
Il: 5, 8.) sed e perpetuitate orationis colligi debet; illud igitur et ab hoc ‘loco 
prorsus alienum est: vs. enim 18 alia hoc verbo notio continetur: quae autem ibi, 
eadem non potest non hic quoque vera esse; et pugnat cum constanti ejus usu: 
quippe droxaauzre respondet. Hebraeo na. (conf. Schleusner in Thesauro Phi- 
lologico~ Crit. in Graecos Interpretes V. Т. v. dmoxariarsy) et in М. T. fre- 
quentissime permutatur cum altero фәаугрду ; utrumque autem Latine sonare patefa- 
cere , manifestum seu notum facere, late demonstravit Voorstius, V. C. Annot, 
Spec. I. p. 17 seqq. Simili modo in voce (avephg peccavit Calvinus ad Phil. I: 
15. peccaverunt postea alii, De differentia significationis et sensus egit Morus in 
Dissertatt. Theol. et Philol. Vol. Y. р. 61 seqq. item in /сғоав. Tom.l. p. 28 
seqq. p. 54 seqq. et Н. C. A. Eichstüdt ibid. p. 56. Keil in Elementis Her- 
meneutices М. Т. p. 65, 66. Egregie autem Chrysostomum secutus Theo- 
1 phylactus » citatus а Suicero l. 1. Тот, I. p. 448. 3:2 тоў ere, Tò ӛтоки29004- 
vot, Weike, Eri қай уйу істі, хрйттета! 24" тӛте Ў йтохж%уфбйте.та!‚, rotors теХғісс Qa- 
vepobjcerat Conferri debet locus Col, Ш: 4. item Eph. П: 6, 8. 2 Tim. I: 9. 
Tit. III: 5. quibus perspicuum indicium inest, Paulum, quo omni dubio majorem 
esse eorum , qui Christum vere colerent, sempiternam felicitatem , evidentissime de- 
clararet, ut admirabili erat in dicendo gravitate, ita hoc enuntiavisse, ut afirma- 
ret, eos hanc 28у nunc ipsum jam possidere; quod manifesto accipiendum est de 
hujus felicitatis non tam usu , quam сег/а spe. conf. Grotius ad Eph. П: 6; id, 
quod necessario ex eo quoque consequebatur, quod , quaecunque Christo acciderant, 
tristia non magis quam laeta, ad ipsos etiam Christianos traducere solebat. conf. 


Tholuck ad h. 1. (5). 
Se- 


(5) Hoc tamen non solius Pauli proprium езі, Eodem modo Petrus i Ep, V: i. se dicit. tõe neAAofoqc 
dxoxalvpOdva. 90546 xowwvbv, quod non animadversum effecisse videtur, ut Pottus eo loco non à», in 
Praesentis , sed iaópevoc, in Futuri Participii forma, addendum esse censeret, Male, ut puto, In antece- 
denti enim membro, quocum hoc arctissime conjunctum est, non hoc (éoópevo»), sed illud ( à») , cogitandum 

ts- 


48 JANI REGNERI WERNINK 


Sequitur, in hujus commatis cum proximo connexionem inquiramus, cui adjun- 
ctum esse videmus intercedente vocula yàp, unde fit, huic rationem inesse eorum, 
quae in illo dicta sunt. Non defuerunt quidem interpretes; е multis unum appello 
Schleusnerum in Lex. h.o., qui hanc Conjunctionem modo idem significare 
putarent, quod 22, то/ууу, ойуу ut non nisi continwationi orationis inserviret decla- 
randae; modo vim ei tribuerent afirmantem, ut positum esset pro 2), dpa, rels; 
modo alia ratione versarentur in ejus ratione constituenda, Parum quidem recte , ut 
videtur. Quod enim cl. van Hengel in Annot. in loca nonnulla М. ЕЁ. p. 9o. 
persuasum sibi esse.ait, hac Particula omnibus in locis vim contineri causalem , id 
cum rei natura prorsus consentaneum est. Quis enim facile crediderit, solam lin- 
guam Graecam, quae immensa instructa est, ut verborum universe, ita imprimis 
-Particularum, quae dicuntur, copia; qua egregie exculta. et accurate definita, usus 
est populus , eujus in acumine ingenii et admiribali subtilitate non minima pars lau- 
-dis posita erat; talem igitur linguam , talibus hominibus propriam , eo nomine a ceteris 
linguis omnibus diversam esse, ut, quae singulis Particulis subjecta vis est, persaepe 
negligatur et prorsus perversatur; ut у. c. voci xo) eadem notio tribuatur , atque 
Particulae yàp; huic vicissim crebro potestas insit vocabuli z4/. Ut hoc in Hebraea 
lingua’ obtinuerit nonnumquam: quippe parum: definitus est sermo Hebraeus ; sed 
quis sibi persuadeat, linguam tam diligenter élaboratam, quam Graecam videmus, 
tam“ infinitam et vagam singulis:fere.Particulis adjanxisse potestatem ? Quamquam 
ne in Hebraeam quidem linguam illud facile. cadere posse putem, cum vel infima 
plebs, eujus perparum in sermonibus diligentiae inesse solet, tamen hoc non com- 
mittat ; quod si committeretur, perpetuitas et continuatio sermonis vehementer 
perturbaretur necesse esset. Hoc igitur tenemus , in vocula yp hic quoque me- 
4noratae rationis causaeque notam inesse; quae cujusmodi sit, nunc accuratius in- 
'vestigemus ( 4). , 
Cum 
esse , quilibet facile perspicit , quare et in sequenti idem adjiciendum. esse videtur, Res e dicendi ratione Pauli 
facile intelligitur, et forsan suspicio, brevi ante expromta, qua Petrum totam illam dictionem lectioni debere 
Epistolarum Pauli conjecimus , eo quoque confirmatur. 

(4) Cum veritas interpretationis, quam nos hic sequimur, magnam partem contineatur ejus, quod defendere 
'studuimvs, veritate, non alienum fuerit, his pauca addidisse, | i 

Praecipuus erroris fons fuisse videtur in ElJipsibus , quas cum saepe non чегер Interpretes ‚ ut tamen 
disputationis ratio sibi constaret, necessario cogebantur Conjunctionibus illis, quae а Grammaticis dicuntur , 
eam vim subjicere, quae orationis continuationi uteunque accommodata esset, Quod cum paulatim /invaluisset , 
factum est, ut non tantum ibi, ubi Ellipsis subesset, sed aliis quoque. infinitis in locis idem obtinere. videretur, 
Imprimis vero haec ratio Literis Sacris adhibita fuit, Каш cum .hae conscriptae sint ab hominibus, nec valde 
illis diligentibus in scribendo , et; ut erant Orientales, vehementiori animi affectu praeditis ; utraque. haec causa 
ellecit, ut persaepe ab una re transirent. dd alteram, intermedià omissà ; cumque nemo ingenio celerior esset 


Paulo, neminis quoque scripta magis referta sunt Ellipsibus, quam hujus Apostoli, Quod non intellectum verae 
eo- | 


COMMENTATIO THEOLOGICA. ág 


Cum in superioribus non cerium esse id, quod Christianis aliquando obventurum 
sit, scriptor affirmaverit, sed ingentem felicitatis eorum magnitudinem , quibus po- 
terat verbis, praedicaverit, a vera ejus mente aberrare videntur Ші, qui, Велат, 
Noessel tum (l.l, p. 125.), Morum (vid. ejus Praelectiones: in hane Ep. 
p. 19%), aliosque auctores secuti, argumentum hic reperiri opinantur, quo olim 
eventum habiturani esse laetam illam Christianorum exspectationem , efficiatur 5; ne 


dicam , zalem quidem confirmationem a populari Pauli rationé prorsus alienam esse i 


videri, quare simile in Epistolis hujus viri argumentum nos quidem’ non reperisse 
fatemur. -Neque vero melior causa videtur esse Calvini, Hyperii, Bosveldi, 


al., xticiv esempi We sectatoribus Christi ad imitationem proponi putantium, quo 
j hu- 


eorum interpretationi non sane profuity Quamquam enim levissima res esse videtur nam dicas, an ef, vere, 


profecto; tamen cum іп hac re omne positum sit sententiarum inter se conjunctionis momentum , confusis illis ' 


notionibus , ipsa disputatio confundatur necesse est. 

Quod autem de Ellipsibus diximus , id a peritissimis quibusque Grammaticis dudum. observatum езі, Ne- 
que tantum Hebraice et Graece, sed etiam Latine ita voculas v, g. nam, namque, enim usurpatas invenimus , 
ut sit aliquid: cogitando. his praemittendum. vid, v. c. Cic. de nat. Deor. 1. I. C. 11, 25 et leg. omnino 
Scheller, in Praecept. stili bene Lat, p. 495—496. ed, 2, qui egregie hoc explicuit. Cum autem nemo 
Latina Ша: пат, enim cet, facile dixerit idem sonare , quod sed, autem, profecto , vere cet,, si quidem no- 
bis constare LEA idem de Graecis et Hebraicis confiteamur , necesse est; praesertim cum omnia fere loca 
hoc modo commode queant explicari; et, si’ in nonnullis aliqua difficultas superest, haec non potest id, quod 
magnam interpretationis partem continet, penitus incertum reddere, Denique in monnullis dictionibus tam an- 
tiqua est tamque constans Ellipsis, ut, hac neglecta, possimus nullo. sensus incommodo , et vero debeamus, 
causalis v, g. Conjunctionis vim cum alia quadam permutare, поп quo aliam illa vim habeat, sed quia, si 
Ellipsis. non expletur, possunt quoque alio, eoque aeque apto et vero moda , cogitata inter se connecti, conf, 
Zeun@et Herman citatia cl, van Hengel l. 1, 

Ceterum quod vidimus, ne plebem quidem solere causali Particulae vim tribuere voculae ef cet, yi id 
magno argumento esse videtur, ne antiquos quidem Hebraeos id ullo modo commisisse, Hoc quidem unusquis- 
que facile largiatur necesse est, cum sermo Hebraeus, ut reliquis vocabulis, ita quoque Conjunctionibus valde 
inops sit, singülarum magis vagam et infinitam esse potestatem , quam у, g. in Graeca lingua; unde tamen mini- 
me consequitur; voculam , quae origine causalis est, etiam aliam диатсивдие connexionem indicare; hoc so- 


lum colligi potest, Particulam aliquam, veluti literam 9, quia cujuslibet conjunctionis indicio est, etiam ibi ; 


posse poni, ubi nos, qui aecuratius connéxionis rationem definire solemus, usurparemus causalem. Сит au- 


tem longe plurima Hebraismorum, qui dicuntur, pars éx ео sint gehere, ut поп tantum Hebraeis, verum etiam ; 


aliis hominibus omnibus “диў nom satis) linguam: perpolitam habent, ob puerilem. sermonis indolem , proprii 
siat; haec res nostraesquoque plebis: exemplo. confirmari possit, quippe. quae, vulgo parum curans, qualis inter 
singulas sententias necessitudo intercedat., crebro simplici et uti- consuevit, Non autem in N, F. puerile illud 
dicendi genus reperiri, quod in У, T, , supra jam significavimus , nec aliter fieri potuit; quo magis enim homi- 


nes in humanitate proficiunt , eo magis lingna excolatur necesse est; et cum Paulus multo quam antiqui Hebraei › 
subtilius disserere "soleat , subtiliori quoque sérmone uti oportebát, Sed si vel haec -falsa essent, tamen Partienla 


origine ‘et! Ivulgabi usu me non videtur: pro/alia quacunque. Conjunctione potuisse: poni, 
Scribentes dongiores fuimus, quam, yoluintus. , Penes. yos ,. Viri..Clorissimi!; de his, ut. de ceteris omnibus. ; 
judicium esto! | з 
G 


a 


со ТАЛЛ АЕО МЕВЛЕВИ К 


hujus patientiam. ipsi animo vitaque exprimerent. Profecto e singulari. genere exem- 


plum,.eujus veritas et „pondus | non injuria. addabiteturs Apostolus autem à hoc si 


cqgitavisset, 725 ктітеое non zoxepadoxlav.» | sed. Üztpoy;», memoraturas faisse videtar. 
Non ' multum recedit. Grotius, qui « Christianos з inquit, « Paulus dupliciter con- 
« solatur: primum quod tota rerum; universitas rerum vicibus. et interitioni sit ob- 
« noxia з. stultum, autem sit.sibi optare, quod mundus. non habet, cet, ^" Sed’ cum 
Ша 3 изар й ктіси ӛтетдуй non. nisi rationem contineant praecedentium ; ў Я. xrl- 
CIG @тек$4д етди Thy. Gron AA Muy Te: Us Te @., sequitur, caput rei versari in тй йтохара- 
dorig) quay хтїйӊ dmendégerat; subjuncta. illa: тй yàp quaadé rq. de т. & non nisi, 
illustrandi: superiora. ergo adjecta esse,- Qui autem comma 19. cum үз, 17. intime 
conjunctum velint, vocem dxoxdaupig opinioni suae contrariam habent: haec enim 
evidenter connexionem indicat мр versus cum 18, in quo quod legitur verbum 
токаш ansam dedit de тй ӛтоха фа тӛ) 0180 той Ord ‘latins disserendi, Sed 
quid quaerere necesse est, quod sponte se objicit? Faturam Christianorum felicita 
tem summis laudibus celebraverat; illustrissimam et splendidissimam. fore dixerat; ad- 
dit 4 yàp ӛтехарадокіш ке T. quid, quaeso; alind. his verbis i inesse potest, nisi argu 
mentum splendoris illius, quem modo praedicaverat ? Judicavit hoc: quogue cl; van 
der Palm ad h.l item Theodoretus, cujüs verba p. 29. jam déseripsimus, Nec 
dubium est, quin, quod solet ille, vid. Ernesti Inst. Interp, N. T. P. HI. C. IX. 

5. 19. Morus in croas, Tom. Il. p. 245, 244. summum illum Chrysosto- 
mum secutus fuerit, qui sane quam venuste: xaddérep тди, аі, 7700100 тріфәута 
баспа». Ёт) cig oig exelvou yevoptvov тіс rarities; кой worn cuvamonauer тау dy e y * 
ойто хай й xrície conf, T holuck l. c. р. 288. 

Haec autem ideo paulo diligentius persequenda esse rati sumus , quia veritas eórum, 
quae antea disputayimus, partim quidem, apta est e legitima hujus commatis cum 
antecedenti соршайопе. Totum sic interpretamur: nam ardentissime (maximo cum 
desiderio) natura rerum exspectat eventum illud , quo qui Deo se probarunt , palam 
apparebunt (summo honore affecti). De Ргоѕоророеїа ac sensu et paulo ante jam 
nonnihil praecepimus, et dein, ubi ad finem ventum erit vs. 22, aliquid addemus. 

Diversitatem. scriptionis ad hunc locum rejecimus, quia receptam lectionem non 
est, quod immutemus ; hic paucis attingamus, қ 

Pro droxapadoula карадокіп habet Cod. 55., quod. facile oriri potuit a vicina vóce 
àmoxdAwjie: xapadoxla enim quandoquidem librario forsan magis cognitum erat, 
quam droxapadoula, conjecit Praepositionem 4то perperam ab HORNS ad Kapa" 
Soule quoque traductam esse. 

Kricews Cod. 57. et Matthaeianus ms hic quidem in margine, conversum prae- 
bent in zicrews. Potuit hoc vitio accidere oculorum ; potest quoque conjectura esse 


alicujus, qui illud non satis intelligens , alterum , тісте;  substituendum esse judi- 
са- 


COMMENTATIO THEOLOGICA:. ғ 


caret, тісте ut diceretur pro тістейюуте 2) quam loco Rom. I: 17. veram hujas vocis 
interpretationem esse aliqui e recentioribus quoque Interpretibus statuerunt. vid. v. g. 
Vatablus. 

Ab eodem emendandi dicam an depravandi?. studio fluxit id, quod Versiones 
Armenicae, cum antiquior, tum posterior ; sed haec non nisi in margine, (vid, de 
his Beausobre et L’Enfant, le Nouveau Testament, Préface génerale p. 211, 
212. Hug 1.1, Тош.1. p. 598 seqq.) item Cod. 70, teste Treschowo, sequuntur , 
ut pro cj» don. Tay vidy TOU OccU ponatur т. d. той vioù т. Ө. Causa in promtu est. 
"Н Brox той Kuplou pw 7. X. i. е. тоў 000 той Oso memoratur non semel; rûy uii 
rod Oso} numquam ; qua re error convinci videbatur. Nos hunc errorem teneamus. 

Commata 21 et 22... Tjj yàp MATÆIÖTATI 4 KTİTIG ümerdys , ody Exotica, 4242 0 тфу 
ўтотйЁжут&* im! Фат, Pri кой айт д «rior ercvbepwbjceras @тд Tis оола тй Фіор26 
гіс ryv érsvbeplay тй Es T&v тёхушу то Өғоў. 

En causam, quae flagrans illud desiderium ас laetam exspectationem et excitet et 
confirmet ! т yàp waraiór4Ti , inquit, й. хтісе ўтетйуи x. т. А 

Maraiéryrog nomine uniyerse significantur illa, quae frustra sunt fiuntque: quip- 
pe @@тж%,‚ auctore Valckenario, 1. 1. Tom. І. p. 515. proprie est frustra quae- · 
situs ; quare quiznendax est et levis, is wdraws dicitur: nam frustra (ийтих) i. e. 
nulla de causa, aliquid affirmat vel agit; deinde cui insita arrogántia et insolentia 
est, ipse quoque appellatur grazie : utpote frustra, 1. е. nullo jure, insolenter se 
jactat şi denique quaecunque res fructum nullum affert, sed spem misere destituit, 
сәтсіз vocatur: etenim frustra: spem fiduciamve in ea reponeres. Bene Grego- 
rius Nyssenus, citatus a Schleusnero iu Thesauro laud. Л. v. patadtag tori 
à jue ddievdvyroy, inquit, j трйупа &удуцтоу, 3) озАй dvumdoraros, d ттоуо8й TÉS 
ойх Exovow, Ў nabdrou тд ёт). тот), avorreactves® дуйтархто» Nihilo tamen minus om- 
nino observandum esse putem, ut in aliis vocabulis quam plurimis, sic etiam in hoc, 
rationem dicendi Graece loquentium Judaeorum a germana Graecae linguae consue- 
tudine. paululum diversam fuisse. Cum enim Ші, ad declarandam vim Hebraicae 
vocis cujusque, solerent illam Graecam. deligere , cujus prima et princeps significa- 
Шо proxime accedere videretur ad primam Hebraici cujusque nominis significatio~ 
nem, atque Graeco illi singulas tribuerent significationes Hebraici, cf. Ernesti L 1. 
P. HII. C. УП. $. 7. factum est, ut voces udrasog et иатолбтив universe quidem idem 
Hellenistis, qui dicuntur, significarent, atque veris Graecis; hoc tamen discriminis 
intercederet, ut, cum. Hebraei quidquid instabile et inconstans esset, quodcunque 
non permaneret , sed, cito evanesceret , id b33 ( proprie halitus , vapor) appellare 
solerent , Graeco шатолітив etiam haec. significatio a Judaeis adjungeretur, quae haud 
scio ап bene. Graece: loquentibus. prorsus insolita fuerit 2 perinde, atque. Latinum pü- 

Itf 'G2 РЧА г up 


5 JANI REGNERI WERNINK 


nitas ea significatione ab antiquis Latinis non facile usurpatum reperias, conf. Eccl. 
ҮП: 15. IX: 9. et vid. Schleusner in Thes. 1. |. 
Restat igitur , quaestionem dissolvere conemur , quae in loco ad Rom. amplectenda 
signilicatio sit; qua de re admodum variae sunt Virorum Doctorum sententiae: aliis 
cum Schleusnero waraidryra miseriam reddentibus ҙ aliis ,' et iis quidem longe 
pluribus: Tertullianum dico, Lutherum, Aretium, Venémam (vid. ejas 
Annot. ad Analysin paraphr. hujus Ер. auctore Steph, de Brais p. 505, 50%) 
Moldenhauerum (iu Griindliche Erklirung der schweren stellen der Heiligen 
Büchern N. Т. Tom. Il. p. 102.) cet, improbitatem: vel pravum usum vertentibus ; 
cultum falsorum Deorum intellexerunt Beausobre et L'Enfant, Semler, rel.; 
denique Flatt existimavit ille quidem fragilitatis notionem esse tenendam, sed ad- 
juncta tamen altera calamitatis miseriaeque. Verum enim vero, ut де postremo 
primum dicamus,- quo jure Шат interpretandi Чебеш, his verbis ab Ernestio 
conceptam 1.1, P. I. 5.1. C. I. $. 5. p. 18. « Etsi consuetudo plures significationes 
tribuit eidem verbo, — tamen in utendo; singulis in rebus singulisque modis lo- 
quendi, unam tantum adjungit verbo cuique." conf. Morus in croas. Tom, I. 
р. 55 seqq. hanc igitur quo jure liceat migrare, obscurum est; ne dicam; id quod brevi 
post ostendere conabimur, g4raiér4zz non esse miseriam. — Plarium ‘cultum Deo- 
rum vanum esse, quis neget? Sed non vicissim quidquid vanum est, id. talis cule 
tus est; qua de causa cum huic loco nulla indicia insint, quae 2/44 vanitatis genus 
intelligi demonstrent, atque hujus commemoratio nihil cum. consilio Pauli habere. vi- 
deatur conjunctum, lioc quoque repudiamus. " Eodem modo de таѓо usu vel perver- 
sitate judicamus: quamvis insolentia vel levitas sine dubio in vitio sit, tamen non 
omnem vitiositatem in insolentia aut levitate versari; et ut illis in locis ubi waraidrys 
CD) той vode appellatur, possit forsan , non valde sensu muíato , eziosias conver- 
ti, tamen si veram volumus vocis potestatem tueri, omnino animi intelligeudam esse 
levitatem, quae in maximorum causa peccatorum esse solet, Citavit quidem in con- 
trariam partem Schleusnerus dictum Pauli Eph. V: 17. sed haud scio an eo 
ipso illud confirmetur, quod modo statuimus, conf. Rom. I: 21. Pauca, sed egre- 
gia ad eum locum notarunt Deausobre et L'Enfant, veram ejus rationem рег» 
spicue aperientes. Denique eadem fere causa est, quare non miseriam interpreter, 
Miserum quidem est, si omnia spem tuam frustrantur ; non quaecunque hanc de- 
sütuunt, continuo miserum reddunt; unde liquet, male in hac re ai locum pro- 
vocari Job. VII: 5. coll. vs. 16. utpote ibi universa orationis ‘doles modus- 
que eam destitutae spei falsaeque rationem cogitari jubet, quae mu.imam — v 
tem infert, Nec facile putem dictum Ps. XXXVIII: 15. (in Graeca editione 


XXXVII; 12.) of routes тӛ хокй ри cadayoay paradrytes huc posse revocari: 
nam 


COMMENTATIO THEOLOGICA. 53 


nam VOX werairytes etsi respondet Hebraico NT, hoc autem a plerisque inter- 
pretibus calamitas. redditur, conf. уап der Palm et Muntinghe, VV. CC. ad 
h. 1.5 tamen quis affirmet, Alexandrinum interpretem ita cepisse? certe nec recen- 
tiores inter se prorsus consentiunt, vid. Alb. Schultens zz Prov. p. 85, 86. ejus» 
-demque Op. min. p. 69, 215, 214, пес Graecus ille sic intellexisse videtur : nam 
cum Ps. V: 10. (Graece 9.) idem Шаа 27/7 Adjectivo reddidit: præg., unusquis- 
que videt , non miseriam ab eo cogitatam fuisse. Quare sic potius existimem, eum, 
cum incertus haereret, hae. non omnino incommoda pæræidryros (insolentiae) voce 
usum esse ad vim Hebraicae utcunque declarandam. Probatur id Ps, LIL: 9. (LI: 7) i 
aquo tamen brevitas nos jubet desistere, пес diutius urgere necesse est: nam ex 
“uno duobusve locis, iisque dubiam interpretationem habentibus , nemo illud efficiat , 

quod. vulgari loquendi consuetudine refelli videatur. 
Quid igitur perits est? Нос quo certius appareat, sequentia oportet consi- 
deremus. Namque recte Limborchius in Comment. ad h. 1. p. 577. J. A. 
CTurrétinus in Annot. ad hance Ер. Op. Tom. IL p. 560. et diu ante Theo- 
'doretus, quo hice: uzraiór470? vocabulum , eodem: vs, 22. referri statuerunt vocem 
"Oop quod. omnino . verum. esse, sic efficio. TH waraidrytt universitas rerum sub + 
‘jecta esse dicitur , non lubens volensque , sed coacta et invita; verumtamen se libu- 
fatum iri sperat dad тй6 dourslas Tío Фор. Sed а qua alia se liberam fore speret , 
nisi аЬ ег, cui serviat invita i. е. лд тй waraidrytog? Quod argumento est, uirum- 
‘que nomen, quamvis forma discrepans, tamen re consentirc, atque eodem perti- 
nere, Jam vero: cujnsmodi. intelligenda est 00р42 . Videtur hoc docere id, quod 
‘vss 25 legitur, 4 àwoxórpacie. тоў сфротое huy у quae cum eadem re, qua superiora 
“Ша (xeufépacis dz 295 QopEe seu pera T4z0;) conjuncta sint, necesse est. Scribit 
Apostolus vs. 21. naturam rerum in ea spe versari, fore, ut ipsa quoque possit ali- 
quando servitutem exuere т; Ф/орй6; atque in libertatem venire Filiorum Dei; in 
quibus illa ipsa quoque testimonio sunt, naturam, ab eodem malo solutam, ejusdem 
"(quod malo illi. contrarium sit) boni fructum .percepturam esse, quo fruentur Filii 
Dei.» Quid autem Шай est ,.quod his obtinget? | Nihil sane aliud, nisi 4 &zoa 729016 
40 echeurog гіп cujus: exspectatione. versari: Christianos , ostendit vs. 25. quae verba 
deinde probare conabimur spectare ad immortale Шай, robore florens atque vigo- 
re, corpus beatoruni, quod. eorum nulla experietur , quibus nunc corpus afíligitur , 
‘sed ab his penitus erit liberum., Igitur cum in hac re cernatur ў éaeudepia тй 206 
“тйу тёкушу тоў Ost05 quae ei opposita est Ф02, ejusmodi existimanda esse videtur, 
ut sit in statu fluxo, caduco, fragili, qui interitum inferat rebus, cumque codem 
pertineat wwraidrys, haec non potest non ad eandem Шат conditionem referri; unde 
colligimus, non v. g. levitati hominum naturam his verbis subjectam. esse dici, sed 
-wnice probandam. esse eam, quam ultimo loco posuimus, nominis hujus significatio- 
G5 пет, 


54 JANI REGNERI WERNINK 


nem, qua conditio indicatur caduca et fragilis. conf. Grotius ‘adh. 1, ес Za- 
charià іп Paraphr. Erklärung der Briefe Pauli , Tom. Y. p. 55... 

Ceterum quam modo illustravimus convenientiam vocum pataidryg et.Qiopà ,. haec 
effecisse videtur, ut in Cod. 67. pro матлдтуті ab aliquo substitueretur Qfopg » quod 
posterius primum , ut videtur, explicandi M. келе xni pcs Керә in con- 
textam orationem ipsam illatum fuit, 4 : ) 

Huic garudrytt, tamquam durae herae, natura rerum гами) EY RUM: est, h. e. 
ut recte annotavit Grotius, subest, Әтетті; posito: verbo passivo: pro.zeutro ,.ut 
saepe fit. vid. Matth. XIII: 24. coll. vs, 51. Rom. I: 21, 22. Hebr. II: 9. verbo 
enim jzézáy4 non aliquid significari, quod olim sit factum, “sed id, quod. constans 

atque perpetuum sit, et ipsa hujas loci ratio ostendit, et elucet e. voce dovacia 
ys. 22, quae, cum eodem refertur , manifestam perpetuitatis notionem habet. 

Sequentia оду éxotc% поп sponte sua transferas саш Hilario, Ambrosio, 


Beza, Moro, an vero, quod "Tertullianus habet, invita, parum refert; nec 


magnum pretium statui. potest lectioni Codicum F et G (de quibus conf. Hug 1. 1. 
Tom. І. р. 295 seqq.) qui pró éxotewofferunt exude, quod-ab aliquo interpreta- 
mento ortum esse videtur. Hane vero secutae quoque’ sunt Versiones Latinae, cum 
antiqua illa, quam' Semlerus suae hujus Epistolae Paraphrasi subjunxit ,. tum 
Vulgata. Quod autem Valckenarius J. J. Tom. П. р. 241 — 244 existimat, 
Хироти proprie dici etm, qui venit liber et aliorum injussu і. e. sua sponte; xive, 
non qui invitus , Sed qui aliorum jussu h.: e. non sua sponte, venit ;. id, quamvis 
vocum si originem spectas, veritati consentaneum esse videtur, tamen consuetudo 
eam his vocabulis vim adjunxit, ut alterum: recte volens; nolens з invitus alterum 
convertatur, quare in disjunctionibus opponi solent іду et тр; Пішу) ixi» et dvaiy 
xafusyos, Exovclag et dvayzacTüs; vide Venema 1. l p. 504. conf. 1 Petre V: 2. Et 
omnino malim , si tanti’ res esset, vocibus nolens , invita h,l. uti, quam non sua 
sponte: hoc enim languidius, quam ut aptum sit durae isti servituti, quae magnos 
gemitus exprimere dicitur vs. 22. Brevius autem Paulus sic dixisset: ў zilei )meT4- 
уу àxojcz (nam haec vis est illius ody 2хоўтж, quod per. Amózwra seu pelaow positum. 
est) вей quae addere үйеме &AAà Bà тд) TON ut ita orationem иреге, 


( 


effecerunt, 

Quà và) дтотдЕаута. Ar Castalio interpretatur per; ceteri plurimi E Baca 
rum ego rationem potiorem esse censeam , cum quia- hoc magis accommodatum esse 
videtur ad verbum jzez/y4, positum , ut vidimus, pro тести) tum quoniam is vul- 
garis Praepositionis hüjus usus est, ut; sequente Accusative, significet поп causant, 
sed rationem, non per, sed propter." Luculentissimum illius“ discriminis exemplum 
rcpéritur Hebr. IT: 10, ubi cum Dets dicitür ебзе19) Di by và mrdyraxaY 0 c vA mévra , 


mani HEBÊ est, hoc ad cusan, ilid ad тайопеттебеті eh el; Abr esc had Hebr. 
j VI: 


COMMENTATIO THEOLOGLCA. 55 


VI: 741,1. Spec. Ш. р, 409. пес dubium est, quin, scriptor 81 tantummodo posuisset 
22-9 тӛ rey nonnulli Viri Docti hoc reddituri fuissent: per quem sunt cuncta ; id , 
quod. latiore hac dictione refellitur. Sensus cum significatione permutatio hic quoque 
errorem peperisse videtur: ad sensum enim saepe parum interest per dicas, an propter 5 
significatio үеге differt. Sic , ut unum aliquam locum sumam , ubi 32 cum Accusatiyo 
Latine. convertendum esse per existimatur; cum Matthaeus ома ХХҮП:.18, Pi- 
latum probe perspexisse narrat, Jesum. sibi traditum esse 3:2 %0у0у, sensus quidem 
idem manet, si per invidiam: transtuleris ; sed veritas interpretationis - requirit: 
propter invidiam , seu, quod eodem redit, prae invidia. Non. vera culpa, sed mera 
invidia, ratio erat, cur Jesus reus factus esset a. viris Judaeorum principibus, Eo- 
dem modo in. Mesh yersandum esse videtar, (5) боһб. Matthia, Ausführliche 
Gr. Grammatik §. 580. n. 2. Winer l.l. p. 162. ; Bene Theodoretus: треттй 
3 етіс éyéveto. inquit, ody xoce, plv, тоб 38 Эушооруйсаутос doraccpdoy. тӛу бро» 
conf Koppe ad h. 1. nam Yi тду ӛтәтдЕшута brevius scriptum est pro 2 тў £e 
TOU mor aE avers 3 hoe enim. vel. simile quid. saepe. omittitur, veluti in hoc ipso Cap. 
vss. 1, 4; 5, 12, 15, 27, add. XV: 5. 2 Cor, X: 2. 5. al. Verbo ózorá£ayra non 
izur Ain dart esse putem cum doct.. Ger. de, Haas, Het vijfde еп drie vol- 


gende Hoofdstukken van den brief аап de Кот. verklaarde Tom. ІП. p. 288, 


289. hoc enim, ut ambiguitas evitaretur, (de qua re mox) ipse Paulus omnino addi- 
disset; sed éxsivy 1. е. тй waroidryt:, quod universa hujus loci ratio declarat. Sed 
quis est д ózord£as ?, Sunt, qui Diabolum cogitent, in quibus est Lockius, quem. 
memorat Koppe ad.h. l. alios citavit Wolfius in Curis. Verum nec sententia 
valde favet, nec Paulus, cnm malus ille genius in superioribus non appellatus esset , 
nomen ejus reticuisset,. Adamum intellexit, Јас. Cappellus, cui opinioni eadem 
obstare videntur; Nam unde, quaeso, agnoscas Aujus, non Dez, quod creberrime 
fit, nomen omissum esse? Аа. homines, universe spectatos, id retulerunt Beau- 
sobre et L'Enfant, rev. уай Heyningen in Bijbeloefeningen ad h. 1. et cl. 
van der Palm, qui tamen nec vulgarem interpretationem repudiat, quam nos quo- 
que potissimum sequendam esse putemus, , Constat enim, Sacros Scriptores saepe 

о- 


(5) Eodem modo Latinum proper interdum sic ponitur, ut nonnullis Мет, quod per , significare videatur, 
Veluti Cicero pro Roscio Am, Cap. 22. parentes vocat propter quos hanc suavissimam lucem adspeximus , 
ubi Schellerus adeo , vir ceterum de imminuendis potius , quam augendis vocabulorum significationibus sollicitus, 
propter significare үйді per: vid. ejus Praecepta stili bene Latini, p. 408. ed, 2. ejusdemque Lexicon 
Lat. h. v. Non necesse est. Quia parentes liberis operam dederunt, ideo mos procreati sumus. Ad locum 
autem, quem ex Euangelio Matthaei adduximus , prope accedunt illa Ciceronis propter, metum poenae novos 
motus conversionesque reipublicae quaerere; propter avaritiam calamitates inferre, vid. pro Sext, Cap. 46. pro 
Lege Мал а Cap. 15. quibus non dissimile est, quod "E s Romanus scripsit in 1 Ep, ad Cor, Cap. V. 
Ove hov nal ;бдуоу — 20009 тоау. 


56 JANI REGNERI WERNINK 


omittere nomen Dei, quippe quod unusquisque facile mente adjicere possit. vids 
Col. Т: 19. ubi conf. Grotius. vid. et 2 Reg. XXIII: 19. Act. XXVI: 7. Rom. 
VII: 6. IX: 4. 2 Cor. IV: 14. Phil. П: 8. Hebr. I: 5 seqq. VIII: 5. et quemadmo-- 
dum hte Deus dicitur à длот ас (ту ктітіу тй ритолбтуті), sic idem 1 Cor, XV: оуу 
28. appellatur ô блот ас тй Христо тӛ mhire. €f. Christel. Magazijn; Tom. HI. 
р. 295, 296 in nota, Ceterum probabile est, Pauli animo obvérsatam ‘esse’ historiam , 
quae Gen. ПШ: 16 seqq. prodita est. cf. Theodoretus et Tholuck ad hst. 


êr” Oo Cre pertineat , controversum est. vid. Wolf et Koppe ad h.l. nón-- 


nullis ad proximum длот куга referentibus, aliis ad Tai NAMENS denique 


aliis ad Aoristum бтет2уу. De singulis breviter. 
Qui cum Participio jzeráfavrz copulent , haud exiguo sunt numero. 'Praeter' 


Theodoretum, de quo vid. Hug 1, 1. Tom. І. p. 250. verba sic connectenda: 
esse defendunt Lutherus et Heumannus, citati а Koppio; praeterea Eras- 
mus, Hyperius, Castalio, Crellius (vid. ejus Comment. in hanc Ep. in’ 


Bibl. Fratr. Polon. Operum Exeget. Tom. L p. 159.) Millius, Noesseltus, 


Morus, Findeisenius, Schottus, rel. Non recte, ut puto. ‘Ait Paulus vs. 


19. naturam rerum maximo cum’ desiderio exspectare qum in Filios Dei collatam · 


dignitatem ; eujus dicti ut veritatem eonfirmet, Ша subjungit, тй vp werasdryrt 


х. т. & quibus idcirco causam exspectationis contineri; evidentissimüm est; at vero: 
non contineretur, nisi voces іл” aridi ай primariam , quam appellant, seztentiam : 


forent revocandae: non enim quidquam exspectes, nisi ejus certa spes tibi sit sub= 


jecta, eujus tamen mentio hic prorsus deesset: etenim haec ox Фа x. T. Avy! 
quibus continuo verba ёл” 2272; annectenda essent, non tam pertinent ad. vs. 19, * 


quam ad verbum фхтетйуу, cujus rationem accuratius explanant. 
Itaque vel cum verbo drexdéxyerer conjungere oportet, quod voluit Alberti, Observ. 


Philol, in М.Т. p. 509. , et Venema l 1. p. 504; vel cum Aoristo drerdyy, quem- | 


admodum fecit Chrysostomus. vid. Hug 1, 1. Tom. I. p.250. fecerünt posted alii, 
Grotius, Griesbachius, plerique ceteri, Si illud mavis , Apostolus, paucis in- 
terjectis , quibus ostendit, cur praesentis conditionis naturam rerum taedeat, hic, 
a-verbis êr” Әт; orditur explicare, quare plenam illam piorum felicitatem deside- 
ret. At vero, hoc si voluisset, omnino videtur scripturus fuisse : TH ge Ў х. dmerdyy 


ancien, dik tiv йтотйЁжутж: hoc enim caput rei erat, quod invita subjecta esset, 


cnjus rei mentioni in. primaria. sententia locus erat tribuendus ; quod cum. пер ехе- 
rit, atque voces одд ікдға — ӛлотіЕаути verbo ‚$тетёух explicandi tantum. gratia ad- 


diderit j melius profecto , illis con Etras dmord&avra in parenthesin. inclusis, yo= . 


ces ёл” ФУ cim irer? connecti videntis. iio ledio M. айтты» asp. (св 


Sed hane altera. excipit , eaque longe gravior, de сопўандепда oratione quaestio, | 


ad quam nunc pergimus illustrandam. Fuerunt jam olim, | qui. post A2: majoris | 


po- 


COMMENTA TIO THEO LOGICA, by 


‘posita -distinctionis nota, consequentia ёт. xa) афтй x. т, Ae a praecedentibus , sejun- 
werent, quo facto; ut aptius oratio continuari videretur, ён (nam) conversum fuit 
ап йт ( propterea. quod), quemadmodum tempore Editionis communis (хой › дя- 
шоти, vid. Hug 1.1, "Tom. L| p. 144,, 145.) іп quibusdam Codicibus scriptum 
fuisse, testimonio sunt. Codd, DFG, qui ivit crebro inter se consentiunt , tum com- 
munem. . solent Editionem referre, quam sequuntur quoque non raro Latinae Versio- 
nes Hieronym т; аеќа(е antecedentes cf. idem p. 145 seqq. pe 459 seqq. , ex qui- 
bus ға, quae ‚ а Semlero edita et (арға јат, memorata est, etiam hoc loco Grae- 
cum tuetur non gm, sed бт, ал autem haec a proximis sic distraherentur, insó- | 
lita, effecisse, videtur ejusdem, nominis , ( xr/cic ) in eadem sententia iteratio ( 4 xrlows 
Srerdyy -- dx nu ёти ха) with 4 iato) quod incommodum , levi hac medela ad- 
hibita , facile tolli posse, existimabatur. Nos, cum posterioris hujus xrícis salis sit 
longinqua a priore, distantia , shac, re nihil prorsus offendimur. сі, supra. p. 19. add, 
Grotius:ad: Eph. ТҮ: 16. 

«Sed; ne. recentiori quidem aetate omnes Interpretes іп eo consenserunt, haec cum 
superioribus, tam, arcto vinculo, cohaerere, cf. Erasmus, Calvinus, Hammon- 
dus; . Michazlis à Semlerus, Noesseltus, al, qui antiquam illam rationem 
non -respuendam ‘esse judicaverunt, Dubito, an recte. Etenim, ut taceam, cum Pau- 
lus versetur in ratione. exponenda, cur natura rerum exspectet, longe magis consenta- 
neum esse videri, ut dicat, non quid ¿pse sciat olim futurum esse , sed quid. z/a speret ; 
vocula ёт. debet illa quidem frequentissime Latino лат converti, non tamen hoc loco, 
ut opinor,. Quidni enim, antecedentia si argumento quodam firmare scriptor voluis- 
set, potius. posuisset Particulam у4р?: Nam сшп ёт; optime. referri; possit ad yocem 
enmity ut argumentum: ejus sequentibus significet contineri, Apostolus, nisi. fere 4е- 
dita opera ambiguam orationem effecisset, sine dubio Шаа, ñon zi, scripsisset (6). 

Vulgarem igitur rationem omnino amplectendam esse putamus ; «nam quod Heu- 
mannus, aliique defenderunt (cf. Koppe ad h. 1.), verbis ёт; — dogs in Paren- 
thesin inclusis, voces &lg т)у éxevdeplav x: T. А, referendas esse ad aridi, id quidem 
nemini ,. credo, facile probabitur. Nam quis infitietur , id, quod vel forma orationis 
testatur , illa.4 dovrsia ase фборйв et ў 2леоберіа тй6 dën Tüv. тёкушу тоб Өєой, Vere esse 
disjuncta. atque Manet е dé opposita ? De, distinctione satis 5 inter pretetionem 


PM Fu TA, v in ee Г ; ity a oot! ^ | 
12046 ' | TJ ёл” 


ay i 


266) РН suspicio mibi orta est, -annon меё аріа iniqua loca мене" lex possit constitui: . In 
dictis hujusmodi, quae duas pluresve interpretationes ferunt, ea reliquis anteferenda est interpretatio , quae 
talem, verbis P'ptgotiam attribuit , ut Auctor, si vel voluisset, non tamen facile potuisset alio modo mentera 
suam explicare ; istae réjiciendae , quarum ea ratio ‘est, ut possint ‘quidem e verbis , grammaticé expositis , 


recte derivari; sed eum tamen sensum dictis ишы, qui: et alio; eoque non minus apto modo, facile potuit 
igh o 


за Quis enim prudens Scripter non ambiguitatem devitat? 279002200 Igo 981 
H 


58 JANI REGNERI WERNINK 

2” ei: Erasmus et ‘Sichlewsterus interpretantur sub conditione spei; sed 
cui placeat illud : natura’ rerum fragilitati subjecta est sub " conditione spei? Beza 
et Piscator habent sub spe, quod i ipsum ambiguitatis ergo nova interpretatione 
indiget. Denique, quod Belgica Versio et Crellius probaverant in spe, forsan 
‘quidem rectum est ; sed quid, si Graeca his reddimus Latinis: simul in hac әре 
versata ? Praepositioni iz) hie! quoque: optime. propria sua vis tribui posse vide- 
tur. Propriam vim dico: nain ёл}, sequente Dativo, proprie significare videtur 
apud, seu potius, cum apud etiam de'rebus dicatur paulo quidem: remotioribus, 
proxime: sic enim facile variarum formularum, in quibus haec vocula occurrit, ү, c. 
ёт} тојтф, ёт) тодто i. e. non universe post (werd) hoc, sed continuo post, dum 
nulla res ejusdem generis alia interim: evenit; praeterea dictionis ED bre, ёт той— 
тов, were, Cet. ratio explicari posse videtur. cf, Schleusner in Lex. hi v. Vi- 
gerus de Idiot. ling. Gr. Cap. 9. Sect. 4, Reg. 17. Krüger in Indice Verborum 
ad Xenophontis Anabasin p. 456. Cum enim proprie de loci vicinitate usurpa- 
retur, mox ad aliam guamilibet conjunctionem referri potuit, Quémadmodum igitur , 
cum Euripides (vid. Iphig. Аи с. vs. 1162.) his verbis Clytaemnestram 'utentem 
facit: êr} 3È Saxptorg Mévy хурон у aut Cassandram sic inducit loquentem (in Troad. 
vs. 515 sqq.) "Emel od, рйтер, ёт} Saxpior ка) Гдосі FOV будут татіри murplda тє Фі- 
лау xaracTÍVoUG" Exes, к. T. 2. in his igitur sicuti dictio ёл] daxpdoss' s. кирдо ex plik 
canda est 2422 daxpdouca (cf. Herodotus І. о. €. 82. ) - Ма; quod Paulus scripsit 
іт” êr recte converti posse videtur in 2400 тоса, М, 6. una,’ simul sperans. 
Possunt quidem nonnulla in contrariam partem disputari, sed quae nec magnam ad 
convincendum vim habere videntur, et nos brevitatis ergo cogimur praetermittere. 
ef, x Cor. IX : 10. 2 Ep. I. 4. 3 Thess. Ш: 7. quibus іп locis” Graecum 27) Belgico 
respondere videtur by, vid. quoque Storrius Opusc Vol. Lp. 502. mondi cc 

Ceterum recte Piscator 227 ariii explanat êr} raury тй Di h. е. si vera sint ea ,. 
quae modo disserüimus : м0) тобто 2Azifouca. Idem bene quoque cepit vim ` dictio- 
nis, quae sequitur vs. 21, xz] ат) 4 жтїт i. e. inquit, 00 фуду тӛ тёхуй Ted Oo. 
dAAÀ kel адті й wrlcig. Similiter diu. ante Chrysostomus: cf ler, ait, ха) abril; 
200) 25 босу, ДААА кә) 0000 тоў катадғітероу; quae sane longe: praestare videtur ei та- 
tioni, quam cum Bengelio secutus est Kophfius, üt ктігіс Pronomini ar) Ap- 
positionis, quam vocant, loco ad illustrandum adjecta sit. Non solet ita brevitatis 
mirum in modum studiosus, seu potins natura sua in hanc proclivis Paulus: simpli- 
ter scripsisset 27,5 ктігіс, 0111550! süpervacaueo isto et’ vehementer languido airy. ef. 
1 Cor. ХІ: 14. Nihilo tamen minus ,' uti Wétstenius átque Griesbachius do- 
еспе, hoc. jam aliqua ex parte probatum, fait Andreae Gappadoci, qui. in 
Comment. in. Apoc, ХХІ: te pro. adr}; legit. arn. . ienne: noite? oua Bsa b 


Qnae causa sit, cur vox xríz;g iterum! N даза Эш а др ад Балу жым. ef. Gian 
ro- 


COMMENTATIO, THEOLOGLCA. 59 


ro nis. Oratio pro Sextio. ‚Сар. 46. In tanto civium numero magna multitudo est 
eorum , — qui — discordiis civium (horum) et seditione pascantur. ejusdemque 
Cato Maj or Cap. 20. in, fin, senectutis ergo, ut. superiorum. aetatum. studia ос- 
cidunt, sic occidunt. etiam senectutis. (hujus >). Dictum ‚ $руле1® тіс plopig male, 
opinor, Vorstius, ‘permutari, putat cum patadtyTos vocabulo, . quod. reperitur vs. 
21 5 imo, refertur dovacia ad yerbum. ӛтетдуй» quod ibi Scriptum est, ut 3ouAela ris 
002; idem sit,, atgye ‚тд, бтотета glans TÒ Umelvat, тй Форд. cf. Piscator et Gro- 
tius ad h. l. quod si verum: est, atque ea constant, quae brevi ante de; conyenien- 
tia yocum &#тдїдтдв. et. Olopa ut quae ad eandem rem pertineant, disputavimus, 
constare. non potest Hebraismus, ille, quem nonnulli i in hac phrasi agnosci : voluerunt; Н 
tamquam dovela: ris Pops conyertendum, esset in OovAela Фігртй, Qheipousg » Фіеро- 
ӛз: non enim inter. se consentiunt, Ita a Graecophilus in Expos. 
Eseg, ad Rom. ҮШ; 19—25. i in Symbolis Liter. Duisburg. Toms 1. Part. I. p.208. 
Kluit in F' indiciis Artic. 6, Ñ, тд in N, T. Part І, Tom. П, p. 414. Ger. de 
Haas. 1.1. р. 291... Contra, et, ut nobis quidem videtur, vere, Morus transtulit 
necessitas patiendi Qlopày, seu, ut Latine forsan aptissime dicas, imzeritum: cor- 
ruptionis enim vocabulum, quo Rosenmullerus hic usus est, non. satis aptum 
| esse videtur : Dbeiper enim, ut argumento sunt ceterae ab eadem origine profectae 
voces , Qin у. Coy QUM , Qlicis a Dbive , plön» Ф02уос , proprie non est corrumpere „ ves 
xum efficere , ut quid contabescat , sensim intereat , exstinguatur , evanescat, qua 
ratione differt ab -ZAAJvzt , FOAL , quod interitum, semel et confestim illatum , 
significat. Neque tamen illud sensim nimis urgendum est: nam, quod saepe fit, ut 
vocabula sz latius pateant, quam patere princeps et prima signifi icatio pope 2 
idem іп hac voce accidisse, confirmat . auctoritas veterum, qui formulam Degey ğu- 
parov de homicidio, de populandis agris Фбєіреі Thy уйу celebraverunt, cf, Schnei- 
der in Lex. Cur autem ¿interitum transferre malimus, REAR (g causa est in vulga- 
to hujus conjugatorumque vocabulorum et: apud Graecos scriptores universe, et apud 
Graece scribentes Judaeos non minus ,significatio еб usus, cf. Schneider J. 1, 
Schleusner cum in, Lex. М, Те tum, in Tes. laud, ҮҮ. Форд, Фйартӛе, &фдавтев, 
adbapola s ; atque bene tenendum est » Qlopè fluxisse non a Praesenti, sed ia Praezerito, 
quod . dicitur ,. Mediz Éfogz.. vida; Cattierus l, 1. p. 56., quapropter, significatur 
conditio ejus , qui contabuit , evanuit y. interiit h.e. interitus... Sed: satis diu. de his. 
Quae autem ad illustrandam, vocis, mares rationem in medium protulimus. satis 
redarguere . videntur interpretationem беһІепвпегі,:Ф/орду malum з calamitatem , 
reddentis » quod -qui ab eo in hanc partem reyocatur locus Ps. СПІ; 4; adeo non con- 
firmare videtur, ut, quam modo: defendimus significationem ,. hang, yehenienter come 
mendet, ef, Morus 1. 1, Ps 110. ; i: Quod igitur supra.e. pe nidi үосіз: (Popa 6m. 

Jit rurdimp ,: И tu uiioiqosdiqa modod ood enogui so da sedig- 


с 


б FANE REGNERÍI WERNINK 


dictione ROA tps тй у WR. idem nune e Қуа ыҚ ratione феа jare: еа 
posse apparet. | Mi rna ада bu 

" Addit Paulus 26 т БУЛ, 73 oi тӛу доу тоб? Oni; que’ "verba: non Ht 
‘controversia carent Моо, lique magni nominis‘ Interpretes, 'бтошаз;' Heu- 
mannus, Carpzovius, Ernestius (“Аптпегһилдеп über 4аз NET: ad HLY, 
al, cum non facile пайиғае: rérum illustrem beatorum. hoininum felicitatem: adscribi 
posse putarent, de, quod positum. sit pro ё, temporis 'Statuerunt esse signum , ^ut 
hic sensus foret: eo tempore , ‘quo pléna piis felicitas obventara sit. P natibam тени 
a molesta ista servittite plane liberatum iri; Sed primum; causam , cur hanc viam 
ingressi sint, non satis quidem gravem ‘esse, Supra jam бе date conati- sumus ; 
mox clarius CBE Deinde quod brevi ante de fugienda: ambiguitate. diximus , 
idem hic etiam in rem nostram. convertere. posse videmur. Сш verbum sude, 
et multa huic non dissimilia , " Praepositionem | eig; non. тато ita subjuictam habeant, 
ut structura verborum ‘agnosci debeat praegnans, raro dé па, temporis nota sit, ut 
tum Latino conveniat 22 (nam de pervulgata illa ratione , qua dicte ad. designan- 
dam vim voculae sub (94%) hic non loquimur) quidni Paulus: duabus literis: in unam 
conversis , potius scripsisset 5 Postremo , cum alterum alteri membro, illud j Du- 
Ada Tis форс huic ў Devüspi T&v rikvow 700 Osod veré sit oppositum, quid magis 
consentaneum excogitari possit, quam ut ipsae quoque res inter sé sint. oppositae , 
h. e: ut bonum faturum Cå дейбер. тйс. 9.2 BP ені malo Русе ‚Сш л тй 
фо). m 
Igitur praegnantem з. cujus jam ante multa exempla adduximus ,' verborüm ¢ ‘com э 
positionem tenendam esse censeamus , ш, quemadmoduni ` idem. hoster Apostolus 
2 Cor. X: 5. algun tor [et may vina sig туу бтакойу scripsit. pro аїднадаті рта seu 
xaT iriedyous aydyely elg туз бт. , ita hoc loco oratio віс perfieienda sit: Reap 
б сете ard — km) ёАЕйтетд 816, беп, quod eodem redit écubepabetow ` Флет. cf. 
Luc. XXI: 24. Gal: HT: 14. "Similia ex aliis Scriptoribus dicta contulit Borgerus ad 
‘Gal. p. 85 ег 240. add: Хепорф. Anab. UI. C. V. $- 58. ёта Фотиаи. еї: тд тіло 
hy e. ёте) AVE elg 20 roo Bun irritas; cf. LN sius 1. "ue B "d — et 
Morus ‘аб. 5% 1 р ; 

?Елеобгріай тіс МЕМО ізді existimant ёх Hebraismo dici pro ега OE 
Indoles dictionis sine dubio non repugnat, nec tamen etiam necessario requirit ; 
"quare forsan alia via ineunda est. Nam, ut tàceam , atitedédéntia Фо т cfc дж 
‘(quae sunt his opposita’) minime, ut vidimus; possé converti in Sele Pips Paa- 
las, cum vs. 18. eximiam tmernoravissét у! quam "Cliristidhi^ adeptari essent, "felicita - 
tem’, jam laeté orationem éxsultare sinit іп efferenda "optatissima Ша ahi fortuna 
Qa. vocat); naturam ‘терип adéo moin ih eam ferri desiderio: quippe hane 
ipsam ab ea ingens hoc bonum ‘percepturam, ut liberata ab iis, quibus nunc sub= 

jec-- 


COMMENTA TIO THEOLOGIGA. 62 


‘jecta sit , malis, consequatur туу éacubeplay тйс 9046 röv тікушу ToU ods quae ob id 
-ipsumi sio interpretari malim, ut intelligatur libertas , guae conjuncta. sit сит felici- 
“tate (Ej) Liberorum Dei. Sed, utut est, ex lege oppositionis (conf. Ernesti Inst. 
“Interp. P. E: $8. HI. 6.11. $. 5,°6. ) efficimus ryv ёАвшберЇжу тӯс 24296, utpoté cum con- 
"traria sit тў оола" Tic 00006) "АРЫП aliud. esse, © quam. illustris: illa naturae. rerum 


'eonditio, "ut ab ea calamitate ibi: y nunc emet; ipsa quoque daret recte 
Фе possit (5 ji T 
ma iidem sunt , quu supra 010) той OecÜ appellaverat ; liaec enim nómina inter’se 
comriutantur. vid. Le icogra phi. Obtusum sane ingenium prodit corruptio, qua 
in' Cod. 5. арай Wetstenium pro тий positum est уйу. "Reliquam diversitatem 


lectionis non’ est quód illustremus : nam sponte sua, unde :fluxerit ‚ elucet :: tantum 


Тпопетав, "trium cópulationem Genitivorum effecisse үйдегі; ut a quibusdam. voces yel 
pn 25% vel ті тікушу 'omitterentur, vid. Griesbachii nota ad Һ 1. sed hoc Paulo: 
non insolitum ёт. cf. 2 Сот; ТҮ: 4. Eph. 1: 6, 19. Matthia Ll. $. 514. dam. а, 
t "Explanata i igitur commata hoe modo- convertenda esse videntur: ezenim -fragilitati 
natura rerum obnoxia est, non lübens volensque , sed propter eum: (voluntatem 
ejus) qui reddidit obnoxiam s” simil «sin hac'spe versata, fore, ut ipsa quoque; 
exuta hecessitate , qua ad interitum trahitur, fruatur ea libertate, quae' con- 
juncta erit cum felicitate eorum , qui Dei se liberos: praestiterunt. Equa versione 
appáret, Apostolum, si quidem: ad 'artis:leges orationem componere . vóluisset,. sic 
fere scripturum fuisse, ” “TR yàp worcitrwsi: juries rat yere (Әто0еа) -- iuo) rri- 
би, тї xe т. A. His enim proprie confirmatur veritas exspectationis $3 (фтокарлдовіме) 
уз, 19. memoratae j illa тй: иштайтуті Өтетдуу; 00%) Exodoa у 222220 тду бтотйёжута , 
propterea tantum adduntür, ut, quare. тат magno desiderio flagrans. exspectatio 
sit, appareat. Verum solutioris scribendi generis est. illam- diligentiam. negligere. 
cf. Rom. XI: 2—4. et vid. Grotius ad Matth. XI: 25, 26. | 

Comma 22; “ОЙайғу yàps Urt asa 4 тїт состен кол cuvedver йу тоў уйу» 

op үші гда! A 
m5 ) Ne, id, quod hic scripsimus, probatam nobis hujus Pericopes interpretationem көктеді videatur , iis, 

quae. supra jam animadvertimus , haec. nunc adjicere liceat, Apostolus, q9o9à» appellans , non intelligit con- 
stantem eam naturae legem , qaa гез gignuntur, oriuntur, crescunt, ad summum robur maximamque perfectio-- 
nem procedunt; tum vere decrescunt, ‘contabescunt’, pereunt; hoe ‘enim’ non praeter naturani i, e. praeter. ог-: 


dinei est а Deo primum, cum wet adhnc.integri et perfecti. essent ;j institutum. et, confirmatum ; imo eam: 
conditionem: intelligit, cai-iavita natura serviat; quae omnia complectitur.ea, quae natura, si adhuc in primo 
illo, statu esset, non experiretur ;. eluviones cogita aquarum , quae agros, urbes, universas adeo regiones delent, 

animalia interimunt , homines. exstinguunt ; morbos pestiferos , qui animantibus mortem inferunt; a арра 
ortum frugum HAN DTE damnnm; ab his, et quae alia magno' numero commemorari possint, liber erit alter : 
ille orbis, ` Sed interpretatio бре requiritur, non rérüm; étquis.rerum nondum testis, has satis subtiliter. 


et vere explanabit2: - ub! | 
T H5: 


62 JA NIO REIG N ER b A WERN ANK | 


En illad, ‘unde Paulum agnoscas! -i Redit. ео; a quo, у8 18. digressus, érat,. ita 
quidem, ut reditus sit et valde „ aptus , et. ut. fere sentiri. non posite, . Inceperat.. vs. 
17. monere de necessitate officii quasvis calamitates Dei causa illatas. patienter tole- 
randi; sed ingenii celeritate incidit in futurae eorum , qui Christi causam „Constanter 
шіп essent j remunerationis cogitationem $ а! cujus remunerationis describenda magni.» 
ficentia commotum animuni non: potest. cohibere, . Et. "utiliter , quidem . hoc :. poterat 
enim eadem cogitatio animum addere Christianis in variis injuriis Christi causa per- 
ferendis. бей proprie tamen. Apostolus disserere volebat de Christianorum 22 hac 
vita. conditione, cujus ea esset indoles, ut non possent jam plenae beatitatis fru= 
ctum habere ; praeterea de. multis magnisque: bonis, quibus, mala magnopere com- 
pensarentur; quo nunc pergit, eo quidem. modo, ut non. derepente, altero abjecto 
regrediatur ad alterum , sed more suo i. e. ut ex illis.i ipsis, quae поп cum praecipuo 
consilio conjuncta adjecerat, ‘arripiat.ansam commode in viam redeundi. Haec igitur 
causa fuit Ша superioribus addendi , сдашёу yàp x TA., unde facile esset ad prae- 
sentem. sectatorum Christi conditionem reverti. Mens ejus huc redit: vera esse ea, 
quae modo scripsi, non opus est, ut multis. vobis ostendam: quotidianus enim 
usus, attent2 rerum. observatio ipsa docet , віс se. rem habere ; omnes novimus. 
Forma dicendi est.Joanni imprimis usitata , quamquam. nec Paulo infrequens, quae 
usurpatur іп re certa atque. evidenti. vid. Rom, Ш: 19 VIE: 14, 18. VIII: 28, 
1 Tim. 1: 8. Joannis huc pertinentia dicta citavit. cl. van Уоогзі 1. 1. Spec. 1. 
р: 14. Satis subüliter Bengelius, modo satis vere: « supponit haec aetiologia ,” in- 
quit, « gemitum creaturae non esse irritum , sed audiri, 

In vocibus mca ў xrÍc;; additum 706%, quod supra ени. bii Re, ea., 
quae scripta erant, non de una alterave:parte, sed de tota intelligenda esse rerum 
matura, Sed hoc constat inter omnes у illud: varium: est, ody in cucrevdger, quomodo 
sit accipiendum. Una cum interpretantur Erasmus atque Calvinus, ut natura 
gemere dicatur ила cum Filiis Deis? Non recte, ut vidétur : horum enim: de gemitu 
nihil adhuc scriptum est, nisi Шис trahere velis verbum cugrdo xoe VS. 17, sed 
quod longiori intervallo est positum , quam ut huc pertineat; ne addam, id, quod 
Beza jam observavit, sequentia of wdvoy 22 cet. cam hac ratione omnino pugnare. 
Negligendam esse vim Praepositionis judicaverunt. Loesner, Ernesti, Michaé- 
lis, Findeisenius, al. Quojure, non apparet. Nam sit sane, ut hoc interdum. 
fieri debeat; id, quod a multis negatur. cf. cl. van Voorst de usu Усгбогит сег. 
ср I. p. 42, 62, 65. tamen quae sunt Ша verba , in quibus hoc obtineat? Nimis 

rum Activa, cuvabpolfo Y. ge суудА (а, туу®рйтт® у соштлиріо з суухітто $ y sed Neu- 
trorum. alia res est: паш, ut forsan cuyxózr interdum non majorem. vim habeat, 
quam xózr6; quamvis quid est, cur sic a simplici verbo. discrepare negemus, ut 


Latinum contundo a tundo? tamen non facile locum adductum iri putem, ubi guy 
Tp- 


COMMENTATIO THEOLOGICA:. 63 


vpixeiy dicatur de ео, qui nullum habeat currendi‘ sociumi Quae vero causa potuit 
esse, quare Graeci Verbis: Praepositiones praemitterent ,: nisi utsignificatio, his addi- 
tis , accuratius definiretur? id quod etin Belgico sermone fieri videmus 5 quippe ubi 
xamenloopen semper diversüm est а simplici: Zoopez.: Itaque jure Beza, Morus, 
Palmitis communem omnibus gemitum significari statuunt , ut, quemadmodum 
verbum cuvabaciv Phil. I: 27. dicitur de communiter certando , sic туттеуйбеш Latine 
convertendum sit communiter s. inter se suspirare. Recte autem Bengel in Gro» 
mone ad М. l. «consideratur · (13: тісі) 5” inquit, «ut unum quoddam. totum, 
Kei; enim hoc loco collectiva vox est, atque bene scribi potuerat. zZczi ої «riseg 
eurtéyáZovri , е qua forma magis etiam vis Praepositionis туу elucet. P. 

"Non ab hac Interpretum opinione, vim Praepositionis negligentium, sed ab ocus 
Yorum errore fluxisse videtur mutatio, qua pro субтеу2б Scriptum. est бтгу20ғ : quam 
facile enim legi potuit ovevd&er pro evcreváters "praesertim a librariis , celeriter Graeca 
inspicientibus! Accessit forsan conjectura, cum nondum alii essent nominati, quibus- 
cum und xricig dici posset suspirare , literas ту verbo orevdfes vitio scribendi praefixas 
esse. Hoc autem sic mutilato, alteri, суу 2/Уғ; j sua servari non potuit integritas ; qua- 
re et ab hoc demtae literae туу. Quibus in Codicibus hoc acciderit, indicat Gries« 
bachius not. 7, et т. Ceterum quod Millius alicubi reperiri testatuf ,' dddver, id 
egregie librarii stuporem convincit : scribendum certe fuerat 2391. 

Verbum туттеуйби vi et vehementia longe superatur addito сизо уе "ОУ Grae- 
eum, et, cui respondet , Hebraicum 593", dolores parturientium significat , qui, 
quoniam solent esse acerbissimi, utrumque universe omnes eos dolores designat, 
quibus quis vehementer crucietur et tamquam excarnificetur.  Laetum doloris exitum 
una indicari, quod suspicati sunt Calvinus, Beza, T holuck, equidem vix exi- 
stimem , ‘cum cn et 2/05 ita dici consueverint, ut nulla ratio habeatur exitus. 
vid. Тез. XIII: 8. Hos. XIII: 15. Matth. XXIV: 8. Marc. ХШ: 9. cf. Schleusner 
in Lek. h. v. add. Grotius ad Matth. L L Veruntamen quod idem Vir Illustris 
ad h. l, notavit, orsvd%elv quoque de parturientibus usurpari, id quidem huc mi- 
nus pertinere. videtur, Etenim non tam partus » quam acerbissimos dolores intelli - 
51, Іова laudata ostendunt , quare ne gemitus quidem ; quamvis parturientibus tri- 
bui potest, hic ad partum refertur, vid. etiam vs. 25. coll. 2'Cor. V: 2, 4. Sunt; 
qui Paulo, cum verbum ouveodives scriberet, tempus Шай ante oculos fuisse putent, 
quod Rabbini numm “Ені. e. tempus fiin ddr S! quod Messias adventum ante- 
cessurum sit, appellare soleant. cf. Schoetgenius, cit, a Tholuckio ad h.l; 
sed videndum est , he cautionem eam negligamus, quam in Judatcorum Scriptorum usu 
adhibendam « езе, monuit Ern esti Inst. ' nterpi “P. ІП. C. VILE 5) 5: ne біса, 
Ша, ех Jydicorum quidem opinione, mec tam fore’ diuturna; et ‘proxime cum ad 
venta | Méssiaé- conjuncta; quod utrumque ab ‘hoc loco planê est alienum : loquitur 

ا 12{ 


64 JAND ORE GINIE RIT WERNINK Мо? 


, enim Paulus де re et nunc ipsum praesenti. (субтеу ў у. cuvwdlver — non тйттгуйтг, 
шл) et quae diu jam. fuerat: (и. то viv.) 3) quare. Judaeis nos. sua; relinquimus, 
' Dictio душ той убу non plena est, sed quae plena facile effici possit: nam sic 
plena foret : dx’ 4руй) ктігеас seurndopou рі той, viv і. е. ToU vin йутов. үрдуди: тӘ vüv 
enim dicitur pro. û уду àv урду vids Glassius:l.l. Tom. I. p. 52--54.. .Matthiae 
l.c. $. 282. Wi rer, kl, p. 52. quemadmodum ;.hujus Ер. Сар. ПІ; 26. dicitur. éy 
T9 viv харф. Similis formula est Zxpi той. detpo. vid. Rom. 1; 35. pro quo etiam fre- 
quentatur fag rod vov. sive ug ӛрті cf. Matth. XE: 32. XXIV $21. Mare. ХШ: 19. 
Jo. П: 10. 1 Cor. VIII: 7. XV: 6. Matth, XXIV: 11. “Easy кн, ріш тй spo; 
тй ӛрті брас cet. plerumque quidem поп nisi ad drevius temporis intervallum viden- 
tur referri; illa de диосипдие «ісі, brevi non magis quam longo.. Quod antem vo- 
ces dr? руй xrleeug ad complendam sententiam, necessarias esse putavimus, id non~ 
nullorum opinioni contrarium est, dp: той, уйу idem. significare. existimantium , quod 
ёи rH viv xpévg , seu simpliciter viv Sic Noesselt, Schleusner, Kop pe, al. 
quorum ratio haud .scio, an parum,probabilis, sit habenda. Nam unde, quaeso, fit, 
ut qua linguae N. F. seriptores usi sunt, tam sit ab omni ceterarum linguarum. indole 
diversa, ut Zwpi dicatur pro iy; quod cum per se neutiquam, verisimile. est, tum 
non nisi certis testimoniis effici posse appatets quae . vero: ;testimonia afferuntur, ea 
multum abest, ut tam vagam hujus vocis tueri significationem videantur, Veluti cum 
Lucas Act ХХ: 6, scribit  етдейтанеу — xol HALEY, тре adrods — йи ХУ, 
ziyrs, nonne hoc sic commodissime accipitur : : venimus ad eos (tamdiu navigantes , 
mMicayrec) usquedum quinque dierum intervallum effluxisset ? qua ex interpreta- 
tione sponte efficitur; propriam hic душ significationem. retinere, non idem esse, 
quod 4j, intra, ut putat.Schleusnerus. Eodem modo Dan. VI: 8. Chaldaica 
Latine sonare videntur: donec triginta dierum. spatium praeteriisset j j h. e per 
totos triginta dies. Hinc autem simul elucet, unde factum sit, ut et Hebraicum 
My, et Graeca &ypi et иір, cum Verbis constructa. quamdiu , cum Nominibus per, 
commode reddi possint ; hoc enim brevitas dicendi effecit, ut ipsi quoque Latini 
donec vivam dicerent , pro donec tempus praeterierit , quod vivam h. e. per totam 
vitam ; quare in talibus dictis, si non suppletur Ellipsis, haec vocabula. recte quam 
diu seu per vertuntur. cf, Hebr. Ш: 5. — Ceteris loeis, quae in eandem partem 
trahi a nonnullis solent, supersedeo enucleandis: nam simili modo facile explicari 
posse videntur, ubivis ut intelligenda sit perpetuitas temporis ай certum finem con- 
tinyata, ЫШ 
Igitur, cum voces йр той viv signilicents, usque. ad. hoc tempus. э. omissum esse 
liquet dx’ Zpxjis ктітешс seu ube utu , quod, cum res ipsa postulet, et facillimum sit 
ad intelligendum , Apostolus поп necesse duxit adjicere. conf. Matth, XXIV : 21. 


Marc. ХШ: 19. 2 Petr. Ш: 4, бей, quaerat quispiam, cur tandem. Paulus hoe 
ѕсгір- 


‘COMMENTATIO® 'THEOLOGIC A \ 65 


scripsit, Ту то viv? "Quidni. prorsus omisit?” Idcirco videtur "addidisse, ut 08- 
"tenderet , cum tamdiu jam in illó gemitu natura fuisset , neutiquam posse бегі; ut 
ante ille cessaret , quam universa ejus conditio in melius foret mutata; quae propter- 
еа non posset non, vehementer ab ea desiderari. 

` Totum igitur versum sic transfero: scimus enim, naturam rerum universam in 
gemitu esse maximoque in dolore h. е. (сат verba cucrevd%er et cuvidiver intime án = 
ter Se connexa esse videantur) in gemitu esse, quem acerbissimi dolores extor- 
queant , inde a, longissimo tempore usque ad hánc detatem. 
° Sequitur nunc, Prosopopoetam in propriam orationem convertamus, — Quid ‘sit ; 
cur hic Prosopopoeiam agnoscamus, in priore Commentationis parte explicuimus ; 
causam item indicavimus , qua Paulus’ ad eam usurpandam fuerit impulsus. Sum- 
mo ardore incensus animus non poterat vulgarem sequi dicendi rationem ,' sed spon- 
te sua eo scriptorem auferebat, ut tam beata tempora prospicere videretur, quae 
ipsa quoque natura vehementér expeteret, Quemadmodum igitur, cum Jeremias 
Vatic. Cap. XXIII: 10. terra; inquit, poenas luget divinitus inflictas , ille nihil 
aliud sibi voluit, nisi quod terra, si luctus ad eam pertineret,: omnino haec mala 
lugeret , sive, ut brevius hoc dicam , tristissimas esse calamitates divinitus illatas ; 
sic Apostolo naturam rerum exspectare dicenti summum illum beatorum splendo- 
тет, поп” ‘alia mens potuit esse, nisi haec: natura, exspectatione si tangeretur , even- 
tum illud maximo cum desiderio exspectaret h. e. laetissimam ei illo tempore condi- 
tionem esse paratam, Itaque, demta omni orationis figura, sensum vss. 19 — 21 fere 
huné‘esse existimaverim : Futura piorum felicitas tam erit illustris, ut insignem 
naturae rerum mutalionem afferat. ‘Nunc enim multis quidem malis natura: ob- 
noxia est , quae aliis rebus alio modo causae sunt: "interitus, quaeque non fuis- 
sent, si adhuc mundus ` in eo statu esset, in quo primum constitutus fuit ; sed 
consilio inferuntur Dei (vim progressumque mali moralis: reprimere volentis ) ; ac 
igitur misería cum nunc natura prematur, si quando Christiani immortalitatis 
honore summaque felicitate palam fuerint affecti, illa ipsa , omnibus istis calami- 
tatibus erepta , suo modo ornabitur ёо splendore , qui continget his Liberis Deis 

Nunc autem, non difficile fuerit , qui. sensus sit vs. 22, demonstrare: Natura su- 
spiria edit acerbo malorum sénsu expressa , quid hoe alind est, nisi malorum sen- 
su si afficeretur , pehementer doleret gemeretque ? h. e. plurima et maxima mala 
sunt, quibus opprimitur. et conflictatur. Et Љаес quidem dé verbis; de re , non 
possum , quin nonnulla, quamvis paucissima, | ПЕРЕ ne videatur Paulus cum qui- 
busdam existimare, cum primum homines officium suum deseruissent, continuo uni- 
versam rerum naturam ita füisse mutatam, ut in conditionem detruderetur longe 
pessimam, - Quod sapientissimum tiram ` équaquam sensisse , ex infinitis ejas dietis 


manifestum est, quibus ddmirabilem Dei hot ipso tempore erga homines benignitatem 
I lu- 


66 ТАЛЛ O REIGN E Rly WERNINK 


luculentissimis verbis, depraedicat. vid. v. g. Act, XIV.: 17. XVII: 25— 27. Rom. 
I: 19— 21. 1 Tim, IV: 10. rel. Verum enim yero, quamvis bona, quibus etiamnum 
genus humanum fruitur „ipso, auctore Paulo, innumerabilia sunt et plané infinita ,. 
tamen idem nec mala ignorabat, quibus ut homines universi, sic totus hic orbis. 
subjectus езі. Infinita. Ша morborum genera dico, quae, a causis innumeris ома, 
non tantum maturis aetate vixis, decrepitisque senibus vitam auferunt. 4 sed ado-. 
lescentibus, sed pueris , atque. adeo recens- natis infantibus а: Ut, quae | vox est Gi- 
ceronis in Caton. Ма). C. 19. pauci veniant ad senectutem. conf. Rom. V: 12 
seqq“ Morbos autem non. solos homines, sed animalia quoque affligere, non est, 
quod. pluribus confirmem, , Nec ceterae res communis calamitatis expertes haberi pos- 
sunt; cum sciamus , eb, quam. terribilem olim , „tempore Noachi[, aquae omnium rerum 
conversionem effecerint , et, quamvis postea quidem numquam tam ingens naturae 
clades exstiterit , tamen et aquarum eluvionibus , et. terrae motibus , et. morbis 
pestiferis alias regiones alio tempore, fuisse afliictas. Quid bella memorem , qui- 
bus. infinita hominum | millia. exstincta, oppida, deleta, arya vastata ‚ quaeque , ipsis 
animantibus infesta, his etiam exitii causa fuerunt ? Praetereo alia, cum. gravio- 
ra, tum leviora mala, quae cum per universum hunc orbem latissime serpant, ap- 
paret, quo jure Apostolus zazuram totam. suspirare dixerit maximisqueé doloribus. 
angi usque ad illud , quod. viveret , tempus. Quod eo minus mirum ‘esse, si et in= 
genii Pauli, et conditionis, in qua positus esset, justam rationem habemus, іп priore 
Parte defendere conati sumus. Ceterum, genus scribendi Paulinum diligenter perse- 
cutus est Fla cius in -Clayi Script. Sacr. cum alibi, tum maxime p. 499 seqq. eds 
Basil... Пе Prosopopoeia egerunt. Glassius 1. l. Tom. I. р. 1006 seqq. Lowth, 
de Sacra, Poési. Hebr. Part. 1. „р. 252. ed. 2, Н erder, Geist der Hebr. Poésie 
Tom. I.. p. 106 seqq. ed. 1. add. cl. van Hengel, Annot. pex 18... 

Comma. 25. Ой уу 22, ЛАД, қой аўто) riv дтарұйу тоў туғімато ËXOVTEG y. ка) diets 
афто) ÈY. ёжуто1. orsvalomey s viodeslay arendexsusvals Thy dmoruTpwoty той сйрато6 mie. 

_ Sic igitur via sibi facta, ad id j jam redit, quod praecipue spectabat, h. e. a ргае- 
senti hujus orbis conditione ad statum se confert, i in quo nunc Christiani versaren- 
tur, Оф фуду 2» , inquit у, brad хай Xv, т, Av. 1 

Dictionem 00: udvov, 38 y dard жай - nostro seriptori agitaGssimain fuisse , adductis: 
exemplis: probavit K op pe ad Cap.. V: 3. conf, ibi nota Bezae. Hic autem e su~ 
perioribus: sic oratio complenda est: 00 шіюу à тёти ў ктісіс, &AM xal йт} х. T. Ê 
quod, nullam dubitationem habet, ;. illud. vero. magnam, . hi, qui dicuntur ойто Thy. 
йлар» той туғімато6 Еуоутес , iidem sint illi, qui in sequenti membro verbis signi- 
ficantur xal Xie афто), an vero alii ab. istis diversi,, Hoc tuentur Zachariàü et 
Kop pe; illud Morus et plerique ceteri, atque, ut puto, recte. ; Nam 1. diversi 


si, cogitandi. зен» tum omnino in ар membro yoces. Tiu. 2777Ж — {оте No- 
mi- 


1 GOMEN TA TIO, "rfl E 01/0 GITA І 6 


minis Substantive locum tenerent "tenere auteti now posse. videntur prdpterea quód 
aBRetifoe" енені “ea ірге): preegredivue Substantivam ; сірі fere: semper:in* 
térponitur ‘Articulus $ ^ sicubi autem "Articulus: Oniissus est, id modo tum factum, 
cum vocem ars}? sequéretüt Nomen Proprium, v7 e; Lie. XX :. 42. ti? Aapid./ Hebr. 
XI їт. adr} Sis y quamvis hoe помирии: ést.: Ceterum :éonstanter dici - 
M rA FA love бе, Vv Е56.а0%26 татр ХҮІ: °9911%тй тй бр Acti XVI s 180 өйт) 
vU aed lie ‘Rom. "VII: 46. 207) 4 Qeu ao Coke Kis 14) wird vk érovpduia, Hebr. IX: 
585 "arie 5 628; Kpoé: "KXIEUSU—^20fà^ dpyay аот тётйр reli numquam. cf. Gers- 
dorf, Sprach? Chardsteristik® dés^ м) "T, «Tomi ii ep. 26r ret: 429 ——451. 20е loco 
Eph: If? 30, (гй "1060 plored ) wid. ibid. ры 652 * Падае eodem «modo scribendum 
füerat $ поп “абто) — forse , Sed airo o Fores y quod: cam contra acciderit j уі» 
detit omnino cà; ‘quant зох videbimas ; interpretandi via donge esse tutior. 
?'Huie'véró' altera cáüsa' aecedit.' Sine dubio magna vis: hderet in ; prioris membri 
oculis illis za girit} нес incertum est, quin ,;quod-in'alteró membro iterum posi- 
` тезі 2070), eandem vim habeat. Тапа véról, nisi utroque membro iidem significan- 
tur, prorsus me ignorare; fateor, quare,; cumin priore vocula e£ 8. etiam scripta 
sit alter фт} , haec inj posteriore. desideretur; quod enim ibi ante %иғ% reperitur 
қа), 34 поп pertinet ай йт]; ctahtumi alterum: membrum conjungit cum. altero. Nos 
certe; si ваш, слап! mülü his verbis sententiam: subjiciunt, Graece enuntiare.debe- 
remus ,° ас. forma dicendi-uteremur = қай афто élus. » 10816. те xxl афто) 
ақы едм» MUEI 19 9509iq 924 T T dioh i ‚ 

“Ех "Ыз : igitur. colligimus , verba Isic} potius accipienda esse ides: хой муу тўи 
tap то туеиатоб”- Iyeyrse у orevdZomey s: non. enim necesse erat voci ато) praemittere 
huis sed quo major: vis:dictis addéretur antequam. scriberet. crevégouev, рег Ера- 
nálépsin (cf. Glassiuisd. 1, Гов. Herp. 1555.) , Apostolus superiora. ita repetit, ut 
nonnullas: voces àdjiciat., shoe modo: nah Hues айтд фу sauTois оте Фр» 7 

"Ab hac imperitis. librariis non satis, perspicua orationis structura fere omnis ө; i 
videtur scriptionis:diversitas; quam, quo brevius et evidentius illustraremus, non ante 
attigimus у quar ipsis verbis ;paulo diligentius, consideratis;: nunc paucis aperiamus. | 
"Cum; mira accideret omissio; Pronomonis, ўр? in priore membro, hoc ipsum ora- 
Чопі ihsertum. est. a : nonnullis , sive, ante vocem , air), sive post Шаш ; quo facto 
sequens xo) juss, perperam. scilicet. huc, translatum, loco cedere debuit, solo re- 
Нехо: dro}. ‘Séryarunt, tamen.;aliqui.vocem ха), pauci etiam integram dictionem xl 
sets ато rétinéri maluerunt, Deinde fuerunt, (ші, vitium. scriptionis suspicati , 
priori аўто; utpotee sequentibus -huc,,traductoy conyerso.in jes, alterius membri 

Жие delendur esse. putarent; Postremum quoniam: plurimis ів, locis Pronomen 207% 
— sibi habet: Articulüm;, Һісгірѕе. additus est а quibusdam scriptumque @ўтд} 


арр: Codices” nominatim non. excitavimus. d brevitatis causa ; excitaverunt 
| l2 ; i Mil- 


68 J AN 15 REGNERE WERNINK 


Millius, Wetstenius, Griesbachius.. Ut autem, his omnibus rejectis ,:vul= 
багет lectionem probemus;..ejus facit , difficultas, et quod ab hoc fonte. quomodo 
ceterae lectiones. fluxerint, facile. potest ostendi. vid. Griesbach Prolegom. in 
AN. Т. Sect. Ш. n. 11.: бї, ibid. n. 1, 2, 4. Quare hic i ipse eam tuetur, — 

Quid sit тіу тарҳ» rob туғіматов Exe з quaestio est miro dissensu Interpretum ша» 
gnopere celebrata, quam cum copiose et subtiliter persecutus sit K eil in Opuse.. Acad. 
p* 194 seqq. nos, ceteris missis, non nisi eam rationem studebimus confirmare, quae 
maxime -cum veritatis similitudine videatur esse conjuncta. Hanc ex antiquis proba- 
verunt Chrysostomus, Basilius M., Theodoretus, Damascenus, Theo- 
phylactus; e recentioribus Piscator, de Brais, Bengelius, Garpzovius, 
Moldenhauerus, Storrius, sli, laudati a Keil l. c. p. 201. not. 21. quibus 
hic ipse accessit. Sic vero se habet: zi» Arap, rod туғіратов Exel, Hebraeorum 
more, vid. Schroederus l l.p.294.. Gesenius l.l p. 677. scriptum. esse 
pro Eye тд тушу 8 істіу 2таруй; eadem ratione, qua loco ejus, quod reperitur 
2 Cor. I: 22. ô 2 арду ToO mvedparogi, Eph. I: 15, 14. dieitur тд туей, % (pron 
prie debebat esse 2) deriv 2226573 deinde. vocem. тарй» primitiae ,. posse quidem 

баш per se referri ad id, quod 22 suo genere primum i. е. praestantissimum. et ех- 

cellentissimum est; sed tamen, ut alibi, ita etiam hoc loco, usurpatam esse de eo, 
quod ila primum est, ut alia deinde consequantur: conf. Rom. XVI: 5. 1. Сог, 
XV: 20. 1 Cor. XVE: 15; Cum autem Apostolus: docere:soleat, in his , quae, Chris 
stianis obtigerint, Spiritus Sancti donis pignus esse plenae et consummatae felicita- 
tis, vid. 2 Cor. I: 22. V: 5. Eph. Т: 13, 14. IV: 50. „conf. Rom.. VIII: 11. recte 
hic туби. е. per Metonymiam тё yaplonare тоў туғймато6, дтаруди esse dici , seis 
licet тў; xaypovoplas , tis сатир y cet. > verba enim sie posse accipi, argumento: est. 
dictum 2299200) той туейшйта; 2 Cor. Із 92. quod neutiquam in hanc partem inter- | 
pretandum esse constat, ut intelligatur 14, in quo pignus езі, Christianos olim Spi- 
ritus Sancti donis affectum iri, sed ut Spiritus dicatnr esse pignus Scilicet futu- 
rae eorum felicitatis, quae postrema ' omissa. esse , unusquisque facile intelligit, 
conf. Eph, I: 14. Qua observatione: prorsus infirmari videtur reprehensio probatae 
nobis vocum тарй Tol. mv. interpretationis , ex eo petita, quod sic ad Spiritam 
Sanctum futura felicitas referatur auctorem 3’ quod’ nusquam fiat alibi. Ne hic qui- 
dem fit, ut vidimus, et e natura Hebraismi consequitur, i 

Cum igitur, salvo usu. loquendi, verba sie possint- intelligi, ut in Spiritus Saneti 
donis dicatur esse initium consummatae félieitatis , tum ita esse intelligenda, non 
sine gravi causa statuere videmur. Nain 14 cum ceterae interpretationes ad unam 
omnes in eo peccare videantur, quod’ exiguo cuidam Christianorum hominum nu- 
mero majorem, quam solet Apostolüs, prae“ ceteris: dignitatem attribuant, contra 


haec interpretatio ab ea culpa prorsus libera este: Fingámus j scriptorem hic loqui de. 
Apo-- 


в 


COMMENTATIO THEOLOGICA.: 69 


‘Apostolis, seu universe de iis, qui excellentioribus, quam reliqui ,' Spiritus Sancti 
donis essent ornati; hoccine cum modestia et consuetudine Pauli conveniens esse 
"videatur, ut dicat: nos etidm, qui ceteris Christianis donorum splendete, antecelli- 
mus, nos quoque ipsi multis malis urgemur? ille, qui Gal. Ш: 28. mdvreg isis. 
inquit, 4% істе Ey XpierQ Tro j; et Eph. IV: 4, 7. fy cua xal fv туб0иау uale ха 
diouilré Фу шй arl тй wdryoews Oui E dY EudeTo judy 9004 Å үйре кат тд pérpov 
“тй6 Зорғйс той XpicroU. 2. Et quare tandem non hîc memorari putabimus. universos 
"Christianos? Nam ut modo jam animadvertimus , Paulum hoc versu eo redire, unde 
‘a commate 18 fuerat digressus, h. e. de omnium sectatorum Christi conditione denuo 
‘incipere loqui ; sic ‘idem confirmatur sequentibus, ubi de cunctis- his scribit, non 
‘de certa quadam parte; qui autem ibi, iidem: non possunt non. hic quoque intel- 
ligi, proptérea quod nullo indicio: appareat, ista ad alios pertinere, quam ad illos 
їрѕбѕғ, quos hîc appellat. "Nam verba quidem фт} ci» ӛтәруйу той ту. Ёдоутг supra- 
ostendisse videmur eosdem significare, ad: quos:sequentia 5ue7e:uüro) spectant. 5. De- 
‘nique haud scio an contexta oratio eam rationem vehementer commendet: Natura; 
ait, in suspiriis est usque ad hoc tempus. Sed de ea minus id forsan. mirum videbi- 
tur, cum nullamdum Ша in melius mutationem experta sit; de nobis. hoc magis. mi- 
‘rum, de nobis, inquam, qui jam fruimur initiis futurae beatitatis. E qua inter- 
‘pretatione una, nisi fallor, elucet , поп magno: jure Keilium.id' nostrae vocis grier 
interpretationi obstare putavisse, quod grisi; componatur cum Christianis, eo. qui- 
dem modo, ac si ejusdem generis subjecta: essent; quod neutiquam.ex his verbis 
"consequitur. Male autem, ut puto, Bengel Participium éyovreg existimat verten- 
‘dum esse: guia habemus. Patitur hoc linguae, пов patitur loci indoles, Nam, 
‘cum repetitum göro? manifesto significet, hujusmodi quid commemorari , quod mi- 
rum quis esse vue >» пісе quadrare videtur quamvis: habemus ; quia nullo 
modo. ү,” 
Kal juse abro) & éavrots стер Epanalepsin, a commoto animo ortam. ora 
tioni vim addere, modo notavimus. Amat hanc figuram: Joannes ;. cf. Flacius bh 
p. 520, 521. sed nec Paulo inusitata est; vid. Glassius l.l. p.1555. Verum quid 
d sibi volunt, iy éavro?s? Posita esse possunt pro ѓу йшй» ат0% , quod et dictio fert 
Novi Testamenti, et ne in bene Graecis quidem libris exemplis caret. vid., Winer 
l.l. р. 6%, 65. Кес minori tamen jure dicta esse statuas pro-éy dAAjAor : nam. hoc 
‘quoque non est inusitatum, cf. Schleusner in Lex. v. ёлотоў. Quare utrum in 
hunc locum magis conveniat, oportet exploremus. Qui ѓи дото; existimant: h..]. 
“respondere phrasi 2у daayjaais, inter nos > invicem,- possunt hi: sane ex antecedenti- 
‚Баз argumentum: repetere, quo haec ratio firmetur, Nam cum ibi natura dicatur 
“ourrevdgew М. e. in communem. gemitum erumpere, videatur Apostolus hoc. vs. ео” 


dem modo: de. Christianis- scripsisse , os: inter se, іпиїсет, і. e. fere communiter 
L5. sua- 


$$ - JA'NI^OREGNERI/WERNINK 


suspirare, Quod tamen dubito, an satis firmum. argumentum. esse: videatur cum illa 
verborum: ‘inter Бе: ‘Comparation mon ‘eam, vim. habeat , ut. debeant. vel. minutissima 
“quaeque’ prorsus-consentire, ‘Itaque ali; Beza, Beausobre, Tholuck, inter- 
pretantar: tên jut адтос hoc: significare existimantes. ex 2220 | ipactores „quac, tamen 
mon-ipsa dictionis motio! esse” videtur ; multu. tamen praestat. сі, quod. Erasmu * 
"кана; Shan Ke wy: probaverunt ,. biis Lege reddendum es easet tacite : i in, . ma- 
‘deus ай conditionis desidetinra: eit y: triam j Quid igitar 2. EL dicto 
сз Gor, I: 9. abro) dv Фет тд йтдирцаш тоў. бжуйтоу Ёдоутев з dicas fere , Шаа, d au- 
tis у pertinere ad corroborandam vim. praecedentis. yusis iro} „а: quidem ; ‚поз 
"quoque ipsi suspiramus in nobis ipsis, h. e. üt putem, | іш ea conditione, i in qua ipsi 
‘nos constituti sumus, :Confirmatur Шай: arctissima: vocum, Gusts, аўто) сш & Еа 
‘conjunctione ,: a qua ut alienum 6856 videtür b auras, interpretari dy: Bananas з sic 
“égregie probatur ea, quam modo aperuimus, ratio, |) 
| “Cur nonnulli Codd. ; D, 58, 48, 724 Barb. 7. pro. haar stato гаттан, 
evidens est, Minuti homines ingenii discrepantiam. tolerare non poterant hujus verbi 
LE M quod est vs. 22. Recte tamen hoc, quod utramque; putaverint « eodem 
esse referendum: nam de industria Paulus hoc ipsum; стем ЕУ.» scripsit ,. non aliud А 
ut oratio ad atitecedentia éonformaretur, : Igitur euspirare s.\gemere ‚ posito. Conse- 
‘quente pro Antecedente , est calamitatibus: affligi. .Sed.ad majora pergamns. | 
viobeclav drevdexsucvor Quidni dixit. rposdoxdivres, varietatis causa? nam brevi ante 
hoc ipso verbo @текд2есбги jam usus est.. Ecce іп multis aliis argumentum , Pau- 
Jum, quamvis orationem non conformaverit ad diligentiam . artis, tamen egregium . ad- 
‘hibere verborum delectum. Cum enim harum vocum argumentum eodem , pertineat , 
‘quo vs. 19) illud it ех ipsa forma: orationis: eluceret , eadem fere verba hic usur- 
pavit, quas ibi, quamquam loco satis ab his remoto, posuerat, Agnoscimus inge- 
nium viri in id, quod. scriberet, animum, intentum. habentis. - Sed quorsum hoc? 
"Ut appareat ; quo-referendarviodecia sit, (de qua re ambigitur;a Viris Doctis.. . Tam- 
quam Zacharia, Bibl! Theologie ,. ‘Tom. V... pe 464. cf, ibid. p. 474. existimat , 
‘quod hie viodeciay , ider alibi appellari жлирохошіху$ ‘ешю autem 'e Luc, XX : 56. ef- 
"ficiatur ,-Judaeos homines a Deo іп vitàm reyocatos) Filiorum Ejus nomine appella- 
‘re consuevissé , propterea quod reditus іп vitam tamquam. 20048. ortus.sit, quem qui 
Deo acceptum referant, recte Е/ив Liberi: dicantur; hanc igitur ob.causam viofecias 
vocabulum h. l. eodem pertinere....At vero cum ipsa verborum. forma ostendat , », ulo- 
"бесіду hic dictam eodem spectare, quo v #тох&млу, тау. vidiy тоў. Өгөй Үз. 193 һос 
‘autem (de significatione hic quaeritur verborum, non de sensu. atque, re ipsa) 1 mi- 
ime mortuorum in vitam reditus ‘siti, ;consequitur , eam. interpretationem | non rei 


‘conisentaneam esse videri; ut practereamovidv, Өс) nomini, etin hoc Сар; 2 vet 
om- 


COMMENTAT10 THEOLOGICA. 71 


emninó in scriptis Pauli; áliam notionem inesse, neque multumi tribui posse dicto 
Luc. ХХ: 56. quippe: quod éam loquendi rationem parum confirmet.: conf. ibi Gro- 
tius. add. Ernesti in Anmerkungen ad h, l. Quare certiora videamus, 

Tioleclo illad Cliristianoram bonum est, quod Det sint Liberi facti; quae Libe- 
rorum appellatio quid sibi velit, ‘supra exposuimus. Hoc autem Christianis. quidem 
jam in hac vita óbtingit; vid. Rom: ҮШ: 35. Gal. IV: 5. Eph. I: 5. - verum: пой 
palam, non ita, ut quam illustris et splendida eorum conditio sit, manifesto арра 
reat. Aliquando demum: erit ў droxdavpis т8у уду тй Otol Vs. 195 quam exspectat 
(тед ето VS. 19. ) natura rerum , exspectant (тенг удати vs. 25.) ipsi Christiani, 
Quapropter htc vicdecia ea est cogitanda, quae раат Је? ; hoc enim quamvis non 
disertis verbis expressum , tamen unüsquisque, qui quidem universae disputationis 
justam. rationem. haberet , facile poterat intelligere. Non multum: dispar dictum esse 
videtur 2 Tim. IV : 1. ubi haud scio an verba ў émifdvem той Xpiorot ҡа) ў Bacihele 
airo) sic interpretanda sint: % éaipdveim , qua palam deelarabitur majestas "Jesu 
Christi regia. ef. Crellius in’ Paraphr. ad Rom. VIII. Ceterum ‘vox, non intel- 
lecta a librariis, omissa est in Codd. р, Е, С, quam rationem more suo Sequitur 
versio antiqua Latina in codd. Clarom. et Boerner, Et omnino oratio non hae 
ret, hoe vocabulo ejecto; quare id facile fieri potuit. 

Thv droarurpuciy тоў тшт Jud Epexegeseos locum tenent , obscurius dictum’ ilz 
lustrantis. cf. v in Scriptis сағ arg. р. 590. ed. 2. Alibi non ráro ргаё- 
mittit 2, тойт" істі, 9 істі, т05т2 фиш, Asya ds vid. Rom. ҮП; 18. 31 Сог. VII: 29. 
Gal, TIT: 16. cf. Camerarius ad h. l. Коп semper tamen: nam Eph; T: ls Coli 
I: 14. breviorem hanc rationem adhibuit. 

>АтоАўтрштщ forma prorsus convenit cum dzoxZAvqQis , atque passive sumenda est; 
vid. quae ad ZzoxdAviis supra scripsimus. Аотройу est accepto pretio (>тгә) dimit- 
tere ; rutpotcba: (hoc enim vere ab illo differt, id, quod non satis observavisse vi- 
detur Schleusnerus) dato pretio redimere, quae cum princeps quoque signifi- 
catio sit Hebraici 15 , Graecum 2vrjoicóz: ad Шай reddendum ab Alexandrinis In- 
terpretibus est collatum, vid. Schleusner in Лез, h. v. eumque: mp saepe nihil 
amplius sit, quam Ziberare simpliciter , nulla habita rátione pretii (Аштро); eadem. 
significationis amplitudo cum Graeco: quoque verbo’ communicata fuit. vid. 2 Sam. 
IV: 9. Jes. I: 9. al. cf Grotius ad Luc. XXIV: 21. Minus igitur recte: Calvi 
nus et Moldenhauer ad Rom. ҮШ. existimaverunt , Рашат ‘cogitavisse т) діру, 
quod persolvit Christus з, minus quoque теме Chrys ostomus-notionem ursit vin~ 
eulórum , ceterum récte, ut videtur, Praepositionis aro in droadrpwoig vim ‘tuitas : і 
тӛте (imum tora: й үйре, iuquit, дта) xal vb обр 2 it gere, бхўйтду nari 
fugly тайбу" тобто yàp Фстіу amontrpacis 200у @тАй$ Айтдшти у ANA? Gore wynére тізі) 
Smcorpivat 2т\ Dy түстірау ауиадасіау. Veram hoc oratori facile conceditur ' Asses 

tiun- 


72 IANIOREGNERI WERNINK 


tiutitur, uti solent, Theodoretus et Theophylactus. vid. Suicer. -l 1. 
Tom, І. p. 565, 564. Simpliciter igitur. vertimus | plenam beze cf, quae de 
ошаш amo in. voce #тохородокій vi notavimus, 

АН dmoadrpwoig 400. тйлйтов judy quo spectet , melius ; vidisse itia Chr ys os to- 
mus, cujus mode verba.excitavimus , quam Carpzovius in Stricturis ad hy. l, 
p+ 191; 192. non valde repugnante Noesselto 1.1. р. 156, . Non;enim consentaneum 
esse videtur, ut Paulum h, l. de vitiositate, (quam etiam alibi тд cáp тй; duaprias з 
TÒ с. Tod baverou s: сеї», appellaverit. vid. Rom. VI; 6. VII:24. cf. Col. II: 15. IIT: 5.) 
locutum. esse putemus. Non illud quidem hanc opinionem refellit, quod non amor ётд 
rol, табиат legitur , sed nude той ойшотос: nam interdum hoc idem significat , quod 
priore Ша formula declaratur. cf. Hebr. IX: 15. ubi dmoadrpaots тараттардтыу sine 
dubio sic capiendum est, idem ut sit, quod éror. 4z3 v. т. vid.ibi Grotius. Sed hoc 
жата ea magnopere pugnat, quod nullo loco т) ойра» simpliciter appellatum , dum 
ceterum in conjunctis verbis nihil quidquam inest, unde hoc efficiatur , ad vitiotita- 
tem refertur ; tum. non video, qui haec interpretatio concilietur cum consilio seripto- 
тіз et continuata ejus oratione. Nam eum haec verba , proximum vjolecia quomodo sit 
intelligendum , explanent (id, quod Conjunctionis quoque xa) absentia ostendit) cum- 
que vicbecia prorsus alio pertineat , non sane probabiliter hanc interpretationem. tueri 
videaris; quo accedit , quod. Paulus vss. 17, 18, 19. quorum quae sit cum hoc nostro 
conjunctio, ante exposuimus, non defutura Christianorum аб omnibus vitiis libertate 

` disserat, sed Че illustrissimo: splendore eorum ac dignitate. Quibus de causis jure 
videmur hanc interpretationem . repudiare; nec est, quod copiose Lu theri, Heu- 
manni, Moschii sententiam persequamur, verba sie dividentium : отеу боши 
vlolsclay y. dmexdexducver Thy толе т?с. Ña dicta enim satis hanc etiam diluunt, opinor. 
. Qualis igitur hic intelligitur liberatio? nam hoc propterea quoque paulo diligen- 
tius inquirendum est, quia supra disputatorum veritas partim quidem hinc pendet. 
Qnae quaestio quo certius dissolvatur, animadvertendum esse existimem, primum, 
Panlum omnino tale quid cogitavisse, unde palam appareret, Christianos summa 
Dei gratia florere, seu, ut ipse dicit, ejus esse Liberos, quod consequitur ex ante- 
cedenti yoce vio/scíz , in comparationem vocato.dicto dzoxdAviie T&v Шу той Ө. У8» 19. 
deinde in nulla re alia fore hujus Christianorum. dignitatis indicium, nisi in тй 24у». 
quae illis obtinget; nam voces 5 „2 ААоута 2452 токли Фиги sig, fije. уз. 18. supra 
eodem pertinere vidimus; quo ў dzoxdAvipue тӛу Шу тоў Oscd vs. 195 denique cum 
illa ZzoxdAvipie seu viobecia hic ad corpus revocetur, ut -ex eo elucere. debeat ,. qui 
sint Filii Dei, atque idcirco й 2а, quam Paulus supra memoravit, in corpore соп- 
spicua. futura sit, sponte intelligitur , ipsi ante oculos fuisse corpus illud Zy3o£ov, 20- 
baprov , &bdvarov, quo beati homines instructi splendebunt. vid. 1 Gor. XV: 42 seqq. 


quod cum liberum eritab omnibus. illis malis, quae in hac vita firmitatem corporis 
et 


COMMENTATIO THEOLOGICA. 7 №5 


«et valetudinem afficiunt, affectum tradunt morti, tum е аба ratione (quo pacto, we- 
-scimus) longe praestantins erit eo, quo nuhc utimur, corpore. — Enimvero, quae- 
siverit aliquis, Scriptor vs. 17. miserias memorat, quae Christianos Christi causa 
affligerents: quidni igitur intelligamus, liberationem corporis ab his ipsis znzserzzs ? 
‚ praesertim. eum hoc.ys. loquatur denuo de Christianorum. statu praesenti. — Atqui 
chas neütiquam excludit; sed observandus est mos Pauli, qui summam calamitatum , 
quae Christianis in. hac vita objiciuntur, ponit in morte. cf. Rom, ҮШІ: 10. mortis 
cautem (causas поп: solum. habet:eas, quae omnibus hominibus. sunt communes , sed 
ietiam injurias sectatoribus Christi hujus causa illatas. сі. 2 Сог, ІҮ: 10, 11, 12, 16. 
Уз; 13:26 coll IV: 17. Үз 4 Phil 11У 21, іп quibus locis haud scio an evidens 
(hujus rei documentum. insit , sed quod nunc ; һе justo fiamus longiores , non uberius 
persequimur, |, Ех iis vero, quae nunc disputavimüs jure colligi posse putamus , 
:Apostólum. intellexisse, liberationem а necessitate mortis, et omnibus iis, quae in 
:eaüsis haberi. debent mortis; deinde, quia istiusmodi quid memorat, quod et sit 
splendidissimum, et omnibus incurrat in oculos, non oportere solam intelligere libe- 
rationem. ab Ші malis, sed una cogitatione complectendam esse illustrem Шат con- 
ditionem, qüaeñcum hac: liberatione futura sit conjunéta, Ceterum recte Piscator 
тоў adju roc collective scriptum esse. notavit pro тӛу сәшдтау. Participium дтехдеу2- 
иел Morus vertit dum exspectamus 5 potest quoque reddi quandoquidem exspecta- 
mus В. e. quia plenam felicitatem nondum sumus nacti, sed eam etiamnum tantum 
exspectamus.: Sed forsan quis miretur, quare ille, quem supra brevitatis magnopere 
studiosum esse diximus, hanc etiam sententiam non brevius enuntiaverit, Nam po- 
tuisset sane scribere drexdexduevar tiv #томйтрютгу тоб сы, viobeclay omisso. ` Atqui 
causa, cur hac uberiore: dictione usus sit, latet in antecedentibus , ubi de ézoxaad- 
Wer Ty vidy той @cod locutus est, de qua eadem re se nunc denuo loqui hoc modo 
significavit ; quod noyum argumentum est, eodem spectare vs. 25, quo spectat 10; 
alioqui vocabulum vjofecía , quippe : quod fere. prorsus esset inutile, omnino omissurus 
fuisse videtur. 

Sicigitur; paulo quidem liberius у hoe: comma Latine'convertimus: Non modo na> 
tura , sed etiam nos ipsi, qui idonis affecti: Spiritus Sancti, jam fruimur initiis 
futurae - beatitatis, nos ipsi quoque nostram. dolemus. conditionem , cum adhue 
non nisi in exspectatione versemur illius felicitatis, ut, corpore ab omni malo %бе- 
rato, illastri modo declaretur , Deo nos esse carissimos.. Neque vero aliud тей 
natura ferebat; nam hok modo »pergit 

- Gomma: 24.: Шу yàp fart: ЕЛА ЛЕД LS 3% Влгтодуй | ок істі earls? 9 yàp літа 
Tie isalcdamigel sbo” — dibibbs гуйв te ) 

Hace: facilem interpretationem. шанадан spe: (non usu) іп partem vocati sumus 


summae felicitatis , quod cum constet , multis adhuc "сагеатив necesse est, quae 
K , ad 


7& JANI REGNERI WERNINK. 


ad plenam beatitatem desiderantur. Hac enim si jam essemus potiti, eam поп 
olim demum nobis obventuram esse speraremus. Nam spem esoludse | usus. ef. 
2 Gor. V: 7. F1 ; 

>®@бесба іп IN. T. saepissime dicia illi , mm ex omnibus malis erepti veram 
felicitatem consequuntur et aeternam. vid. Schleusner h. v. Aoristus autem, 
2706ушеу , indicio est, Apostolum intelligere perfectam felicitatem , quam quidem jam 
nacti sunt Christiani , ut loqui solet Paulus; cf. quae supra notavimus p.47. non ta- 
men nisi exspectatione certa atque firma. vid. Jac. Cappellus ad h. 1. Quocirca 
injuria, ut videtur, Bosveldus servamur reddidit in Praesenti. Nam ut Aoristi 
significatio hoc neutiquam permittit; vid. Winer 1. 1. p.119. in not. sic пе vera 
quidem sententia foret: Christiani enim reapse nunc ipsum jam servantur (cófovrar) 
h. e. malis liberantur; vid. 1 Сог, I: 18. XV: 2. 2 Ер. П: 15. Sed cum hoc non 
fiat nisi sensim sensimque, nondum sunt liberati (éeddycav) , praeterquam si spem 
considerare velis, Non melius Koppe, a cujus sententia non multum V atablus 
differt, Aoristum positum esse putat pro Futuro, quod et Aoristi natura refellit; cf. 
Winer |, c. $. 54. n. 6. p. 119. et per se parum aptam, ut opinor, interpretatio- 
nem gignit: sic enim Paulus docuisset spe felicitatis nos participes fieri, cum tamen 
constanter id tribuat fidei (тў тісте) vid. v. в. Eph. Il: 8. Quare recte: ve ve 
lius: Dativus est, inquit, лоп medii, sed modi. 

In vocibus дт): Basrouévy valde apta Metonymia inest in nomine 2426, spes, 
quod refertur ad ipsam rem speratam. cf. Gal. V: 5. 1 Cor. IX: 10. Coll; Is 5. 
vid. Glassius 1. l; Tom. I. p. 884. amie Влетошёуи ejusmodi est, quae’ oculis jam 
cernatur h, е. qua jam revera fruamur: videre enim Hebraei saepe dicunt de fruen- 
do. cf. cl. van der Palm ad h. l. Verum non est haec 247%, non est spes; res 
sperata appellari nullo modo. potest: $ yap QAézei т, ait, quod praesens: quis ocu- 
lis habeat subjectum, ті xal ёхмтЇбш„ qui etiam speret; nam sic reote Grotius 
Әлтібе interpretatur, Ceterum levissima. res miro modo librarios vexavit; vox xz) 
in phrasi т/ ха) ¿Aris quid tandem sibi vellet. Facillimum erat omittere, quare hoc 
factum esse videmus in Codd. B, Е, Сб, item іп Versionibus nonnullis et scriptis 
veterum Scriptorum, quos nominavit Griesbachius. Utrumque ті xa) deest in 
Cod. D: apud Wetstenium; in aliis vero quoque Codicibus olim defuisse , testi- 
monio est nota in margine scripta Cod. 47. His. autem: ejectis, verba sic erant com- 
ponenda: 2 yàp Baéwe, rig arken Praeterea pro. ті xa) legitur ‘тобто ха) in Cod. 
77» quomodo etiam scriptum est іп Commentario Theophylacti, scripto qui- 
dem, non edito: editus enim vulgarem. tueri rationem videtar, Postremum vocu- 
lam т/ plane praeteriit librarius Cod. 47; post alius addidit, Sed. haec omnia сит 
vocum immatationem redoleant valde eam temerariam, tum vulgo probata lectio sua 


se difficultate satis defendere videtur, Nec tamen. inexplicabilis difficultas est... Non 
nul-. 


COMMENTATIO THEOLOGICA. 25 


-nulli hanc ita tollere voluerunt, ut statuerent, ха) prorsus redundare. Sic Beza 
„ad h; l. Alii idem significare putarunt, atque čr, quae significatio haud scio:an 
. nullis idoneis testimoniis possit confirmari. Hoc tamen Koppe, et diu ante Versio 
"AKrmenica. Sed cur;fluctus in simpulo excitemus ? Nam haec simplex ratio est: qui 
‘tandem quis (et frueretur) et etiam speraret; В. e. quomodo cum rei fructum. jam 
‚percipiat, еаш uma possit sperare? cf. Erasmus et Grotius. Ceterum ab eo, 
«quod in sequenti Commate legitur 27 фтороуй6у ortum esse videtur dropéver vel 
Srouéver, quod in nonnullis Codd. (А, D, 47 in marg.) substitutüm est pro ZAz/cer- 

Comma 25. El 9%, $ vo) Préwouev, ѓАтібошеу, 9r óropoväg drexdexdusba. Si id, 
quo nondum fruimur, speramus , perseveranter hoc exspectamus.  Perseverantiam 
‘enim spes gignit, Quod arbitratus est Koppe, nec Flatt improbavit, verba sic 
explenda esse: ei 22 2Фе/лошеу darie — 20 drexdéyeodat, id contrariam sibi habere 
videtur conjunctionem hujus Versus cum antecedenti, Nam opponitur haec senten- 
tia illi vs. 24. û Вліте tig , ті хо) лл би, cui cum continuo subjungatur: «f òè, 2 od 
Влётошёу (potuerat. quoqne dici: гї 22 2 od Влетгї ті cet. sed res jam ad ipsos Chri- 
stianos refertur) арра Ша sic interpretanda esse, ut. modo fecimus ; alioqui scrie 
ptum fuisset: & ody x. T. ^. 

à! Фторохйс̧ recte Adverbii locum occupare, censuit Koppe: 3% etenim con- 
structum cum Substantivo, quod in Genitivo positum est, interdum refertur ad mo- 
dum rei significandum. vid, Rom, П: 27. IV: 11. XIV: 20. cf. Vigerus 1, l. Cap. 9. 
Sect. 2. Reg. 5, 4. Ceterum patienter vertendum sit, an constanter, controversum 
est. Neutrum tamen, ut conjicio , Graeco тому) accurate respondet. Nam quem- 
admodum érogoyy non proprie patientiam significat, sic ne constantia: quidem uni< 
verse hac voce indicatur: nullo enim, quod quidem sciam, loco opponitur levitati 
seu mobilitat? animi, quae a constantis persona longe est remota. Quid ergo? Pa- 
tem equidem , ӛтоисуйу significare non nisi illud genus constantiae, quod cernitur in 
sustinendis molestiis et malis (ly «à ӛторіуеш), quam vim ut potestas tueri videtur 
verbi drouévetv, ita ingens confirmat locorum N. T. numerus atque copia. cf, Luc. 
ҮШ: 15, XXI: 19. 2 Сог. І: 6. VI: 4 Hebr, X: 56. XII: 1. cet... Non male igitar 
Latine dicatur. perseveranter. 

Verbum лт огу desideratur in Codd. 41 et 55, librario a literis ogey in тоши». 
propter eandem terminationem verbi Z4z/fouev, continuo. oculos convertente in se- 
quentia X? дломоуйс. Alius (Cod..Matthaefanus d) scita conjectura verba trajecit, 
pro 2 où Влітошеу, vrltopev scribens: 2 лт орех у où. Влётошех. 

Generalis autem sententia est, quae in quavis re valet; quam ad singulare id’, de 
quo-nunc agitur, adstringere oportet , his additis: quod nos quoque in: hac re іті- 
temur, necesse esl. Et haec quidem Paulus de constantia Christianorum ,. quae: 
nullis malis: adducitur., ut causam deserat Christi; Ut.autem in superioribus docu-- 

K. 2: ` men~ 


76 JANI REGNERI WERNINK GOMMENTATIO 'THEOLOGICA. 


menta occurrerunt, quae quam. egregié disserere Apostoles. soleat, evidenter decla- 
rant. sic idem elucet ех hoc versu: non ante enim ad aim rem pergit, quami id., 
quod ys. 17. scripserat , accurate pertractavisset, jegog liso 

Et haec quidem erant, quae de loco difficili non ‘minus, quam praeclato,, dieeke 
habebamus; іп quo interpretando si parum versati simus feliciter, езі, quo. nos 
consolemur. j Magna etenim festinatione utendum fuit, ut, quod inceperamus opus, 
ad finem perduceretur; quae causa fuit , ut nec satis expolire orationem potuerimus , 
nec eas ‘partes, quae, quamvis ordine priores, tamen ultimo loco. а nobis conserip- 
tae sunt, et justo forsan videantur esse longiores, contrahere in brevius licuerit, Quae 
cum. ipsi facile animadvertimus , quanto magis quamque plura. Vos! . Quapropter 
Vestram lenitatem , Viri Clarissimi! etiam atque etiam imploramus, Fore tamen; ut 
non omnino omnia displiceant, vehementer speramus. ... ) 


боса disa dat vires , animum quogue spes bona мән ; 
Vivere spe vidi, qui moriturus erat. ; 


Ovidius. 


HECTORIS LIVII van ALTENA, 


DOCKUMO ~ FRISII, Ж» 


ж 


PHIL. NAT. ET MATH. CANDIDATI ЕТ IN ATHENAEO FRANE- 
QUERENSI STUDIOSI , 


COMMENTATIO 


AD | 


QUAESTIONEM ZOOLOGICAM AB ORDINE DISCIPLINARUM 
MATHEMATICARUM ET PHYSICARUM IN ACADEMIA 
LUGDUNO-BATAVA А. MDCCCXXVIII. PROPOSITAM: 


Quá desideratur, ut: ,, Systematice enumerentur species indigenae 
ә Teptilium ex ordine Batrachiorum , additd unius saltem speciei 
›› апаїоте et praesertim osteographiá accuratd, non ex aliorum 
ә» Scriptis desumtd sed ab ipsá naturá petitd.” 


QUAE PRAEMIUM REPORTAVIT D. vit MENSIS FEBRUARII 


А. MDCCCXXIX, 


y 


Seien S GARA, 
ee ad 


а TIVA 


A Ae 2 | 
: е NES P 
2. же) eek eic f 
T Sai s 
3 e du 
a r: mo s : 
сят Та = a X 
Шол tig PW >. 
е 7 үе = ў SRi * 
3 E IRE E 
2 a зе one a 5 
чє: © аш. Я 
сог è 
j d ` 
ye: oot B х 
” : <a eS E А У З 
< + 5 + . д 
i ` j < > . 5 
t Y 4 


ORDINI DISCIPLINARUM MATHEMATICARUM 
O- I T RT PHYSICARUM ут Гу O 


S. 


( 


Literarum dulcedine inbuto, illasque vitae gaudium. arbitrato, eece physicae generalis , 
inprimisque naturalis historiae initia , mihi docebantur. ‚ Maximas: voluptates ; } iquibus 
illa scientia juvenis praecipue inflammabile genium deliniat, vos omnes V. V. C. C. 
sensistis, Mihi igitur, id, quod pluribus, evenit. Naturam satius duxi ipsam, quam 
ejus ab oratore aut poétà adumbratam imaginem admirari, Literarum jam delitiis non 
fruebar nisi horis subsecivis , et brevi hasce etiam Swammerdammius,Lyonnetus, 
alii, sibi vindicabant. Philosophica, illaque physiologica pars, tam in botanicis quam 
in zoologicis maxime me trahebat, sed innumeris offendebar obstaculis, moris. Quid 
enim physiologia, absque anatomia , absque anatomià comparatá? nihil sane, Anatomia | 
vero comparata ab illà hominis maximam snam gravitatem dignitatemque adipiscitur: 

id humanum corpus omnes  anomüliae , i in animalium maxima serie innumerae occu-. 
rentes , referuntur, Humani. autem corporis studio non satis diu incubueram. Generar, 
liora. quidem pervolveram , sed. non huc usque penetraveram, ut enthusiasta — qui 
dicitur, ,Scientiae. essem. - Parvus mens jam. apparatus in anatomiae comparetae stu- 
dio — ut mihi non solida fulera tribueret, timebam. | 

Trist igitur НУ еї sollicito quaestiones aradciulcae obviam fiebant, . inter quas 
illa quae de Batrachiorum anatomiá agit, plane me trahebat. Quamvis enim meas vires 
superare videretur, tantae, tamen jucunditatis et utilitatis esse videbatur, ut ex illius. 
tractatione amcenissimum. mihi otium aestivum, non otiosum , pollicerer. Statim i igitur. 
eum feriarum tempus ‘coepisset, Swammerdammio, Cuvierio et Caro munitus 
(aliis enim seriptoribus earebam ), dissecandis ranis operam dedi et bufonibus. Nul- 
lus tune de vobis offerendá commentatione cogitabam. Utilitas tantammodo volup- 
tasque, e tractandá hacce materie mihi proflucturae, operis scopus erant. Quum 
autem , ut soleo, pleraque in pugillaribus conscripsissem , post feriasque amico praele- 
gissem , — illo. suadente et urgente honoris cupiditate, materiem ulterius prosequutus 
sum, alios quosdam libros adhibui, conseripsique commentationem quam vobis jam 
У. V. C. C. quaequae sit offero, Satis jam utilitatis ex hacce materid mihi profluxisse 
arbitror, plurimum voluptatis scio — superbiae forsitan titulo mea temeritas insigoien- 
da est: sed 

Non jam prima peto Mnestheus, neque vincere certo 
Quamvis O1....(1). 

COM- 


62.) Virg. Aen. Lib, V., 


COMMENTATIO 


QUAESTIONEM Z00LOOGTCAMc 


RATIO OP ERTS. 


( { 4 i 24 


Tia quae de batrachiis dicenda habebam divisi, u ut prius narrem quid sit batrachus in 
genere, quisnam locus in maxima 114 animalium serie illi sit adscriptus quibusnam 
characteribus ab omnibus sese aliis animalibus rite distinguat, 

` Secunda pars aget de generibus et speciebus batrachiorum , in Belgio nostro hue us- 
que inventorum , nec non de proprietatibus praecipuis unius, cujuscunque speciei. 

Tertia deinde pars, illaque maxima , continebit anatomen Hanae esculentae, i inpri- 
` misque osteographiam. 

Hancce jam divisionem cum genio — qui dicitur — quaestionis convenire credidi. 
Quamvis enim non specialiter in illà dicitur de ranis in genere, tamen mihi inqui- 


renti basin inde quandam affuturam et lectori meliorem Sour seen ideam de rana 
orituram, arbitratus sum, 


PARS 


COMMENTATIO Ар QUAESTIONEM ZOOLOGICAM. 5 


a «а» а» em 
ton ТҮГЕ? 


PARS. PRIMA. 


DE BATRACHO IN GENERE EJUSQUE LOCO IN ANIMALIUM SERIE. 


эл1 


бшш vertebratorum et invertebratorum animalium non illa est, quae nos diu mo- 
rábitur. Eadem enim езі cum intravertebratis et: extravertebratis: Cl. Geoffroy 
St. Hilairé, cum sensibilibus; apathicis et intelligentibus СЫ Ша Marck, cum 
osteo-£oariis et anosteo-zoariis Cl. Ducrotay de. Blainville, et sexcentis aliis. 
Maxima jam illa divisio vam naturalis esty: tam: multis firmisque sese characteribus com- 
mendat: invicemque ita cohaerentibus , ut si unus*tantummode :character etie ali- 
cujus.basis ;recipiatur; alteri etiam.characteres іп promtu sint. а 

Ossea igitur compages regularis , i in дай rachis ( cujus pars cranium recte i 
basis est, medullam ejusque maxime evolutam: partem. cerebrum continet, : Intelli- 
gentia sensuumque perfectio, е majore substantiae nervosae evolutione profluens 5. san- 
guis: ruber — pulmonum: vel: branchiarüi , (:оѕѕед. compage externe nitentium ) оре, 
cum gaz oxygenio communicans; sexus semper distinctus ; regularis illa dextrorsum 
sinistrosumque divisio: organorum yitae-animalis ," quae: (paucis piseibus'exceptis) соп- 
stans in hacce divisione io qi praecipui ut epiuor hebr possunt vertebratorum 
eharacteres, ::. › if - 58 і 

"Invertebrata insigniuntur шө воден! aut (si pluribus hodiernis dsséntiendhm: 
os) жай» saepe externe posito (1), medullae cerebriqué minore evolutione, unde 
intelligentiae defectus veliisaltem obtusio sensuumque quorumdam hebetatio , aliorum 
absentia, omnium;:;deinde.in ultimis: classibus defectus ; sanguine plerumque albi- 
cante pulmonum: aut branchiarum minus perféctarum aut stigmatum ope cum oxyge- 
nio//communicante ; ;hermaphroditismo ваёре occurrente; nonnunquam generatione 
per scissuram corporis materni; minore generaliter regularitate vitae animalis, quae 
sensim sensimque organicum accipiens’ habitum, in‘ circulares et radiatas formas abit 
nihilque fere animalitatis ostendere videtur. ^^ dosh sce і 

Quod jam ad vertebrata, quibus batrachia adscribuntur; animalia,' vel sunt san- 
guine calido vel frigido. Inde divisio haema-thermatum et haema-crymatum. Hae- 
ma-thermata, quae mammalia, monotremata Geoffroy St. Hilaire etaees cón 

ripae! поба. зи a $i ti- 


BROTH. e H í 4 
€ ^ 


(а) Hae opinio olim jam obvia, a a bhii e Schellingianae. philosophiae Mni hodie Жетише defen- 
ditur, Naturalistae Franco-gallici qui studio naturae tràns-scendentali, qui dicitur, operam tribuunt, hancce 
"etiam sententiam minime denegare videntur, 


А5 


6 u.c .MADIBOIdeS NXOSOPIAIBUG. сЕ ONT AAS ЖОО 


tinent, cor habent biloculare, biauritum ; pulmonibus semper sunt praedita; coitus 
semper locum ‘habet verus; vivum pariunt foetum vel ova testá *durá calcareá muni- 
ta; foetum aliquamdiu nutriunt eique saltem in prima. vitae epochà provident, Pi- 
lis, ad majorem vel minorem densitatem confertis (nunquam cutis absolute nuda est) 
vel plumis teguntur, 

Haema- -crymata ‘vero habent aut respirationem aut cireulationem - semper minus. 
perfectam. Quum enim cor biloculare et biauritum, respiratio est minus perfecta, 
pars ‘enim sanguinis veiiósi oxygénii contactui non) subjicitur, quum respiratio ve= 
ro totam sanguinis massam; comprehendit, tune соғ uno» ventriculo! tantummodo 
gaudet, ^ Coitus plerumque non verus est ; Ova saepius enim: quum ponduntur:a ша- 
те demum spermate asperguntur.) Oya jam. semper sunt:circumdata membraná- qua- 
dam molli. Saepius: eohaerent ‘unamque massam <onglutinatany: consttuunt, Eorum 
numerus saepe ingens est. Foetus. 'a primo: vitae inde: tempore sibi. ipse "— 
debet nec a parentibus: nutritur et: fovetur, > Squamosa vel) апа" ident. hos 

Наета-стутайшт agmini jam: adscribuntur Batrachias: 2225102 


i $ 
Haema-crymata autem: dividuntur in) гер Ша et різсевь э по soan 129 2al 


Reptilia vel semper pulmonibus sunt instrueta , vel in juventute: Бодра gaudent у 
provecta vero aetate pene pono Pisces. M branchias 4 pede a pul- 
mones offerunt. 192 : KERO ТЕТІ 

Reptilia inperfeetá. gandent) HRS die: ut pars KON sanguinis - ано 
sphaerae actioni subjiciatur, paro: чего. поп oxydata redeat per arterias.: Inde intel 
ligendus color sanguinis arteriosi multo nigrior quam Ше haema-thermatum, mus^ 
culorum inde minor energia, eorporis minor, calor, ‘quae in. reptilibus i observantur. 
Cerebri minor est massa.ct. non tam. arete conjunctum. videtur. cum funetionibus:et ors 
ganicis et animalibus ; plurima enim cerebro medulláque ablatis vitam aliquamdiu vivunt 
plane vegetabilem , quod ipse in Rand esculenta et.in Bufone. cinereo saepius magna 
cum admiratione observavi Pulmonum cellulae majores volumine minoresque numero 

sunt quam in haema-thermatibus. Core qonporh desumtum. per лав: horas, saliens 
vidi in: Rand esenlentá, 20222-25 591105502; ене г іншзінга еічодчоо шөлді "94 

Quamvis: plura vocem emittere non nth anal tamen; arterià asperá et larynge 
praedita sunt. Feminae duobus ovariis duobusque oviduetibus praeditae sunt , in шах 
ribus virga vel duplex est vel simplex vel nulla. . . wO 

Cl. Brogniard primus reptilia: ad. quatuor ordines reduxit satis omnino: қанын 
Ad ordinem Cheloniorum, Savriorum, Ophidiorum et Batrachiorum, 

Chelonia ( animalia testudinea ) eor habent biloculare „ biauritum ,. eorpus 
(quatnor pedibus nitens) duabus continetur scutis, inferiore et superiore, quorum 
hoc e spina et costis, illud e sterno provenerunt.. Vertebrae cervicis et caudae 

ші 


et m 


COMMENTATIO AD QUAESTIONEM ZOOLOGICAM. 7 


igitur tantummodo liberae sunt. Dentes absunt, illorum autem loco superficies cor- 
nea invenitur. . LD "A B 

Sauria (animalia titina cor. repe biloculare, "biauritum , corpus scutis 
squamae-formibus tegitur, dentes quam maxime sunt eyoluti. ' Quatuor! habent pe- 
des , duabus parvis }familiis exceptis, quarum una duobus, altera nullis pedibus gaudet. 

O phidi a (animalia serpentina) cor habent biloculare ‚ biauritum, corpus semper 
pellibus: ‘déstitutum’, pleraque" uno tantum gaüdent ени Sceletum non offert 
sternum , ‘seapulam ;' ic; tympanum nunquam invénitur, tertia palpebra deest. 

Batrachia (алйлайа ranina) cór habent uno: «ндай уепїтїсшо'апацпе auri- 
сша praeditum; corpus nudum est, primáque juventà piscem mentitur, postca autem 
evolvitur, animalque bipedis vel quadrupedis formam. adeptum , vivit et vegetat. In 
quibusdam e.g. rand, paradoxa vocata , haecce metamorphosis (si metamorphosis di- 
cenda est, eyolutio partium cum nullo Jaryae reliquio) tam lente locum habet, ut qui- 
dam, inter quos , nostras Syb illa de Merian, crediderit, animal prius ranam es- 
se, deinde piscem: cui opinioni satis fayere videtur volumen ranae, post eyolutionem , 
ob magnae caudae defectum, multo minus quam illud gyrini. 

Batrachia (a graeco Burpuyog) sunt vel ranae , ad Linnaei genus RANA per- 
tinentes, vel sunt animalia cum ranis ша Мо їйарїз quam cum aliis uia conve- 
nientia. 

Cum Amphibiis Cl. Ducrotay de Blainyille d Latreille: conveniunt, quo- 
rum posterior illa divisit in ойыса brancha. ot Perenni-branchia ad primam di- 
visionem referens batrachia caudata et non, caudata ( urodela et anoura.). quae in 
jüventute branchiis tantummodo gaudent, 1 postea yero pulmonibus instruuntur; ad 
secundam. vero divisionem ommia batrachia semper branchiis utentia , quod e nomi- 
ne jam intelligitur. Ad anoura refert ranas Linnaei, ad urodela , Salamandram 
et T'ritonem, ad Perenni branchia, Proteum et Sirenen. ТА 

E posteriore (perenni TONES. ordine nulla animalia in Belgio occurrunt, 


· Primae divisionis batrachia igitur hic tantummodo in censum veniunt. Urodela au- 
tem, quae mihi perfectiora videbantur quam anoura, prius enumeravi. 


Anouron jam ordo in tria plerumque genera dividitur : in hylam seu calamitam, 
bufonem “ес тапат. Alii plura génera ‘proposuerunt’ e. g. СІ, Merrem (1) qui 
anouris sex genera tribuit: calamitam seu hylam, ranam ; brevicipitem , bombina- 
torem, pipam et bufonem ; quam divisionem autem (nesciens. an auctoritate gaude- 
ret), non amplecti ausum sum. ! аф f 

Nostra igitur. divisio ‘batrachiorum indigenorum sic se Habets ^ ^" 

БА-” 


(1) Blasius Merrem, tentamen systematis amphibiorum pag. 163, 


8 MARDHoodgbos жСИТТРАМЕ) Т. BMMTAZ 


BATRACHIA. 
Urodela ; ; | Anoura 
Salamandras. Hyla , bufo, гапа. 


Ranam jam postico loco enumeravi, quia majorem cum piscibus analogiam mihi of- 
ferre videtur, tam quod ad habitationem, quam quod ad organismum pedum poste-. 
riorum , qui тее >, aptior videtur, quam quidem ille bufonis aut calamitae, 


PARS SECUNDA, 


ENUMERATIO SYSTEMATICA BATRACHIORUM NOSTRATIUM. 


URODELA. 


Truncus teneis, elongatus (1). 

Pedés omni tempore duc, aut quatuor parvi. 

Cauda longa omni tempore praesens. 
` Pulmones longi angusti, Branchiae aut in primá tantum juventute aut cum pulmo- 

nibus simul per totam aetatem sunt. i { 

` Costae brevissimae, : 
Sternum nullum. 

Aures latentes. | i h ME 
Foetificatio interna. 

Mutabilia. 

Metamorphosin subeunt. 

Spirant ante metamorphosin aquam bhranchiis ,, post illam aerem pulmonibus solis. 
Palpebris oculi teguntur. 

SALAMANDRA. 
Cauda teres. Parotides torosae, porosae. 
Salam: maculata: cute rugosd, verrucost, caudà dodrantali, tereti, | "Truncus et 


cauda. cylindrica. 
Syn- 


(1) Terminos systematicos desumsi e fentamine systematis amphibiorum auctore Blasio Merrem, 


COMMENTATIO ар QUAESTIONEM ZOOLOGICAM. 9 


Synonymia, Salamandre terrestre Maupertuis in mémoires de l'academie. 
Paris. 1727. p. 39. Schneider Historia amphibiorum tom. I. 
р. 5% Daudin reptiles tom. VIII. pag. 221. Latreille Sala- 
mandr. pag. 32. Tab. Г. 
Lacerta Salamandra. Linnaei. Blumenbach handb. d, Na- 
tuurljke historie pag. 373« Sturm Deutschl, Fauna III, 2. 
Salam: maculosa. Laurenti, Rept. p. 42. 
Icon. Rósel von Rósenhof historia ranarum nostratium. In titulo 
` : operis, Seba Thesaurus. tom. ТІ. p. 15. А 

Habitatio. Yn locis Europae umbrosis humidis; foramina in terris, murorumque 
ruinas frequentat, i 

Cibus. Insecta, vermes, mollusca, 

Generatio, Vivos pariunt foetus, nonnunquam quadraginta simul. 

Animalia sunt tardissima non nisi pluvio tempore e latebris prorepunt. Juniores bran- 
chiis gaudere primus docuit Du Fay. Igni injectis liquor e cryptis profluit immo 
aliquando ore ejaculatur lacteus glutinosus, qui narratiunculis fabulisque multis de 
Salamandris locum dedit: innocua vero sunt animalia. 


ANOURA, 

Truncus brevis, torosus. 
Pedes ex ovo prodeuntibus nulli, deinde quatuor, longi. 
Cauda ante metamorphosin longa, post illam nulla, 
Pulmones duo, magni, cellulosi; ante metamorphosin branchiae, 
Costae nullae. 
Sternum magnum , cartilagineum, 
Claviculae duae. 
'Tympanum apertum. 
Fecundantur ova ipso quo eduntur tempore. 

CALAMITA. 
Apex digitorum omnium dilatatus. Digitus quartus plantarum medio longiet. 
Calam: arboreus. C. palmis fissis , plantis semipalmatis, dorso ce4Yvexo glabro, 


ventre granuloso, tibiis longitudine femorum. 
Synonymia, Rana quam Graeci Calamite vocani, Plinius Hist. Nat. XXXII, 


OMe. .9 


сар. Х. 

Rana viridis. Linn. Fauna Suecica. Ed. I. p. 94 

Rana arborea, Linns Syst. Nat, I. p.357? Latr. Salam. p. 
XXXVIII. 


Hyla viridis. Laur тері p. 33. Daud. ran. р. 14 4.1. 
B Ca- 


? 


% i НЕ І. ҰАК ALTENGA,; 


Calamita arboreus. Schneid. №. amph. I, p.155. —À ten- 
| tamen systematis amphib. p. 170. 

Icon. Risel Z lJ, tab IX — ХІ. 

Habitatio. Quamvis per omnem Europam inveniatur, meridionales tamen praeci- 
pue frequentat partes. In Belgio nostro non ita frequens invenitur: nusquam enim 
quod sciam huc usque apparuit, nisi in comitatu Zutphaniae ejusque vicinis, 
Praeterea , auctoribus cl. Bennet et Olivier (1), inventa est Peel-landiae 
in Brabantia Septentrionali. In arboribus habitat vel saltem in arborum 
viciniis. 

Cibus. Insecta. 

Generatio, In mense Majo locum habet, simili modo quo aliarum ranarum genera- : 
tio. Maribus saccus sub gutture adest fuscus , coaxationi inserviens. 

BUFO. 

Digiti apice tenuiores, plantarum quartis tertio longior. 

Parotis pulvinata, porosa. 

Dorsum convexum. 

Dentes nulli. 

Bufo cinereus. В. plantis non omnino palmatis, at digitorum apicibus membrana 
auctis, parotide grandi reniformi, dorso orbiculato verrucoso. 

Synonymia, Жала manibus tetradactylis fissis, plantis hexadactylis palmatis , 

pollice breviore. Linn. Faun. Suec. Ей. I. p. 95. 
Капа bufo, Linn. 8. Ne І, p. 355. Latr, Salam. p. XXXIX. 
Bufo vulgaris. Laur. rept. p. 20. Daude ran. p. 72. t. 2%. 
Le crapaud. commun. Lacep. Quadr. oeip. І. p. 568. 
Bufo cinereus, Schneid. Hist. Amph. І. p. 185. 
Merrem tent. S. A. р. 182. 

Icon. Rósel Z 2 tab. го. Daud. ran tab. 24. 

Habitatio. Europa in humidis umbrosisque locis. Noctu tantummodo: prorepit. 

Сив, Insecta. 


Generatio eadem est quae ranarum, Ova vero non informi massa cohaerent, sed 
longam fasciolam COməsituunt. 


Hicce est bufo ille famosus, qui foedo sue ot horribili habitu, tam multis fabellis et 
narratiunculis locum dedit. x 


Bufo calamita., B. plantis fere fissis, lined longitudinali depressá glabra in spina dorsi , 
pal- 


(1) Natuurkundige Ferhandelingen van de Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen te Haarlem. 
XI dl, pag. 409, 


oe желе ісі | 


COMMENTATIO Ар QUAESTIONEM ZQOLOGICAM. ü 


palmis omnino fissis, Dorso verrucis majoribus, in series dispositis , abdomine granuloso. 
Synonymia. Die stinkende Land-króte. Rósel. LL p. лоў (1 
Bufo calamita. Laur. rept p. 119. Lat, Salam, p. XLI. Dau- 
din. ғал, p.77. Merrem 444 p.182. 
Rana bufo В. Gmelin Syst. Nat. Linn. tom I. p. СА 
Rana rubetas Linn. Syst, Nat. t, 1. p. 555. 
Icon. Rósel. /. 2 ѓар. XXIV. Daudin. Ran, tab. 28. Лв. P^ 
Habitatio. Yn totà fere Europa in cayernis adest. 
Cibus. Insecta. · | 
"Generatto. |. Eadem quae bufonis. cinerei. | 
Nonnunquam huncce bufonem eádem celeritate currentem observatunt, quá mus 
effugit inimicorum insidias, quuni: yero quinque pedum spatium currendo: absolvisset 
quiescere debebat, Odore gaudet pulveris pyrii incensi. | 
Bufo variabilis. В. palmis fissis, plantis semipalmatis, digito plantarum quarto 
longissimo , parotide lineari; corpore ovato, toroso, supra verrucoso, 
Digiti plentarum versus apicem "timeo Verrucae in dorso elo, in abdo- | 


- mine minores, 


Synonymia. Rana variabilis. Pallas Spic. оор VII. p. 1. Gmelin Syst. 
Nat. Linn. ЯЛ pag. 1051. 
Bufo uariabilis Merrem 1. l. p. қ 
Bufo viridis. Laur. rept. p. 27. Schneid. Л. pem ny 1. p. 200, 
Latr. Salam. p KEL Daud. Ran р.70. 
. Le rayon-vert. Lace p. Quadr. ovip. 1. р. 588s. ? 
Icon. . Laur. Amph tab. Т. fig. 1. Daud. Ran. tab. 28 fig. 2. 
Habitatio. In Germanià, баша, Suecià, Russia, in locis suffocatis invenitur In 
Belgio secundum Bennet et Olivier 1: di. 404. 
Cibus. Insécta. 
Generatio. Eadem forsan quae aliorum bufonum, de generatione autem nusquam legi, 
Bufo obstretricans (1). B. plantis vix semi-palmatis, corpore ovato verruceram 
serie laterali, utrinque subangulato, . i j 
"Perotidibus caret, igiturque bufonibus vix annumerandus videreeat y siquidem pa- 


rotidum praesentia character esset nofoia sae got 
T Був 


“а)- Вајо obstetricans & с, Bennet et Olivier 1.1, pog. 40%, vocatur Bufo Screberianus. Ап recte 
nescio! Nonne Bufo Screberianus idem est cum ufone variabili? Conf, Мегге Tent, Syst, Amph, рав, 


179 е 180 et Laur, Rept, pag. 27^ T: 
H ` B 2 


12 H. L. YAN AKULUT^E'NUX 


Synonymia, Bufo obstretricans Laur. Rept. p.26. п Salam p. XE. 
Daudin. Ran. p. 67. 
Bombinator obstetricans, Merrem tent. S. A. p. 179. 
Icon. Brongniard Bulletin philomatique No. 36. tab. 6. fig. 4. 
Daudin. Ran. tab. 32. fig. 1. 
Habitatio. Siccos locos, Galliae, Helvetiae , Germaniae frequentat , rarius in Bel- 
gio invenitur. 
Cibus. Insecta. 
Generatio forsan eadem est eum aliorum bufonum. 
Bufo igneus. B. plantis palmatis, palmis fissis, dorso dense verrucoso. Corpus 
ovale, subtus glabrum. 
Synonymia. Rana bombinw Linn. S. М. ed. 12. I. p. 315. Latre Salam, 
XXIX. 
Rana variegata. Linn. S. М. ed, X. p.201. | 
Bombinator igneus. Merrem, tent. S. А, p. 179. 
Icon. Rósel. 4 J tab. 22. Daud. ran. tab. 36. 
Habitatio, Yn paludibus humidisque locis invenitur. 
Esca, Insecta. | | 
Generatio. Ut caeterorum bufonum. est et mense Junio locum obtinet. 
Bufo fuscus. B. palmis fissis, plantis palmatis, corpore laeviusculo. 
Synonymia, Die Wasserkrite mit braunem Flecken. Кӧѕе1 1.1. р. 69 
Bufo fuscus. Laur. Rept. p. 28. Latr, Rept. 11. p. 109+ 
Merrem, tent. Si A. p. 183. 
Le brun Lacepede Quadr. Ovip. I. p. 390. 
Rana bombina y. Gmelin. Syst. Nat. Linn. І. p. 1048. 
Icon. Résel Hist. ran. М. tab. 15. | 
Habitatio. In Germaniae meridionalibus E forsitan in Belgio (1)- 
Cibus. Insecta, mollusca. 
Generatio eadem quas ceterorum bufonum. 
Status gysini in hocce bufone multo diutior quam іп aliis batrachiis ( 2)» 
RA- 


(1). Secundum. Bennet et. Olivier Г. pag. tay. 

(2) Hicce bufo forsitan Ше ‘est de quo mentionem facit Seba thes, pag. 125, Tom. 1. ә Retulit mihi vir fide- 
» dignus, in Gelrià captos esse pisces, formå similes Americanis illis e ranà natis, sed coloris cinerei pallidioris, 
» Multum impendi operae indigenis hisce videndis aut nanciscendis, nec tamen voti compos sum factus ; nisi sexqui 
» ennio inde elapso, postquam tabula haecce jam parata erat; inde hoc alteri inserere tabulae sumus coacti," Con-- 
ferantur Natuurkundige bijdragen van Yan Hall, Vrolik en Mulder, 5 deel, 3t. pag. 229 544-. 


2 


COMMENTATIO ap QUAESTIONEM ZOOLOGICAM. 15 


RANA. 
Digiti, saltem plurimi, apice tenuiores. Digitus plantarum quartus longissimus. Paz 
votides verae nullae. 
Dorsum utrimque angulatum. 
Dentes in maxillis et palato. 
Rana temporaria. (1) R. plantis palmatis, dorso angulato, fere glabro, artubus | 
posticis longissimis, Dorsum transverse gibbum , abdomen granulosum. 
Synonymia Rana manibus tetradactylis fissis, plantis hexadactylis palmatis + 
pollice longiore. Linn. F. Suec. Еа. I, p. 9%. 
La rousse. Lacep. Quadr. Орір. I. p.528. 
Rana dorso planiusculo sub-angulato. Linn. S. М. Ed. X. 
Тапа temporaria, Ga cl. Syst. Nat. Linn. Ie p. 1053. Schneid. 
Н. amph. I. р. 113. Daudin. Ran. p. 46. Merrem, Tents 
46, А. р. 175. 
Econs Bradley Nat. tar. ғ). Rösel L h tom. I. fig. Г. 
х Daudin. Ran. tab. 15. fig. 2. j 
Nota. Variat cutis color. In aliis fuscus est, in aliis fere niger, in aliis rubris 
variegatus maculis, quae variationes an eonstantes sint, — nescio. In ranis insularunt 
Texel et Ameland rubras illas praecipue observavi maculas, 
` Habitatio. Tota Europa. In Asià Africáque inventam esse narrat Valmont de 
Bomare in voce Grenouille. Pascualocaque nemorosa frequentat. Ranam terrestrem 
° vocare posses, dum rana esculenta aquatica dicenda esset. 
Cibus. Insecta, mollusca, vermes; 
Generatio est ex ovo membranaceo gelatinoso quod a mare fecundatur quum er 
- alvo matris prodit. Mares pulvillis iisdem in pollice gaudent quibus ranae esculen- 
tae, sacculis vero membranaceis sub maxillà inferiore destituti sunt. Acrem urinam 
ab inimico minatae ejaculantur; multo frequentiorem ac rana esculenta, ejusdem ve~ 
хо saporis et acritudinis; quae in oculum jaculata levem provocat inflammationem. 


Rana esculenta, В. plantis palmatis , verrucis majoribus sparsis in dorso verru- 
со- 


(1) Miram quandam mihi nuper narrari credebam fabulam, Nautae enim “fam, quibuscum sermonem. 
iniveram, narrabant (quod jam saepius ab aliis affirmari audi---«:1) in insulis Texel et Ameland ranas- 
coaxare non solere: Rei causam cognoscere ewpicus Muentem , illico. illos rogare coepi, an mihi, datàoccasione;. 
quasdam mittere vellent insulicolas ranas, ШІ promiserunt, Post hebdomadem et quod excurrebat accepi in« 
gens vas ligneum, ranis- fartum, simulque mecum communicaverunt literis nullas ranarum species illic inveniri, 
nisi illas, quae vase contentae erant, Vas autem nihil continebat nisi ranas temporarias et bufones cinereos qua-- 
rum neutra coaxare solet, Questio igitur statim erat soluta. 

а insulis Техе| et Ameland rana igitur esculenta adesse non videtur; 


В 3. 


14 Нота AOL, TEA Nowy 


созо. Dorsum angulatum , transverse. eia Abdomen a femper subtus Enmlon., 


T d napi i 


Caput acutiusculum. i і 
Synonymia. Лала manibus калалык Pod hene декабр ратай, 
pollice longiore. Gronovius, Mus. Ichts JI. Nos 66:3 ы 
Rana viridis aquatica. Rósel, Hist. Ri М. pere ni озо 
Rana esculenta, Linn, Syst. Ne Zo. рг 3572 . Lente, ‚герь. pe P 
Schneid, Hist. Amph. І, p. 1154 фы Salam, p REAM, 
“ Daud. Ran. p. 46. 
Icon. RüselZ J, tab: XII—XIF. Lacepède ара 
Daudin Ran. tab. 15 figs 16 4 
Habitatio. Ubique in riyulis vivariorumque ripis tam in Europá. quam in Asià, invenitur, 
Esca. Mollusca , insecta, omnia devorat. хапа esculenta dummodo viva sint et 


sese moveant, : TI д 5. 
Generatio eadem est, quae ranae temporariae. Mares sub. maxillà inferiore sac- 


culos habent membranaceos; unde eorum coaxatio. Pollex non, ut narrarunt, ашо- 
rum tantummodo tempore calloso extenditur volumine (1), pulvilus Ше semper : 
pollici adhaeret satisque magnus est. Prius quam rana temporaria. ponat ova, po- 
пеге ranam esculentam docet J. Cloquet. (2); ranam temporariam vero omnium 
primam batrachiorum amori operam dare, glacie vix soluta, docuit Valmont, de 
Bom are (5). Quid verum sit, non judicare ausim, Ranas, ego esculentas Junio 
mense, immo Julio coeuntes vidi, ranarum temporariarum amores non observavi. 
Aliquando humidis praecipue diebus, ranas quum dissecarem esculentas , undique odor 
nauseabundus , cum allii odore non male comparandus proveniebat , quamvis animal 
nondum mortuùm. esset ; oculi illo putore ita afficiebantur ut ab opere cessare deberem. - 
In Germanid, Gallià immo nonnunquama nostratibus haecce rana comeditur, unde 
ejus nomen, | vida | ЕР. 
Varietates ranae esculentae nom ita constitutae sunt, ut iis fidem habere possimus 5 
praeterea coloris varietatem praecipue basin habent, quae basis nou tanti momenti vi- 
detur esse, ut sola sufficiat. 
Ex aliis batrashiorum speciebus in Germanid, Gallia, aliisque vicinis regionibus 
obviis, aut nulla individus tn Belgio nostro adsunt, aut saltem non huc usque inventa, 
Ego quidem nulla invenire potui uve Dawechia, nisi борид cinereum ,, Ranam temc- . 


(1) Cloquet in Dictlaanaire des Scienc, Naturelles in voce Grenouille... | 102 75072829 
(2) Cloquet in eodem Lexico, | 
(5) Valmont de Bomare Dictionaire raisonné universel d'histoire naturelle ed, 2968, і іп yoce "ri 


nouille. 


COMMENTATIO av QUAESTIONEM ZOOLOGICAM. 15 


porariam , et Ranam esculentam, Е libris et ab amicis harum rerum non rudibus 
certior factus sum aliarum specierum. ; 

Rana jam esculenta, quae plurima invenitur in rivulis nostris; quae et:maxima est 
et captui facillima , mihi prae aliis speciebus apta videbatur, cujus anatomiae ferias 
consaerarem, Bufones vero et ranas temporarias non quiescere passus sum, scele- 
tonque quod adeptns eram pulcherrimum pipae, maximi mihi usus fuit. 

Ita jam in Anatomica disquisitione versatus sum, ut primum caput dicaverim os= 
teographiae , nonnullisque animadversionibus de ossibus gyrini. Secundum caput agit 
de myographid, tertium de dermologid, de splanchnologid vitae animalis ev de 
neurologid. In quarto capite agitur de splanchnologid vitae organicae, de syste- 
mate circulatorio, respiratorio, et excretorio. Ab excretionibus tamen generationem 
separavi, quae mihi tanti momenti esse videbatur ( quamvis rite ad secretiones re- 
ferenda) ut in quinto, ultimoque capite de ША separatim agere non dubitaverim.. 


Р АЧ COSS TUOECSRUSGTCOIOA: 
ANATOME.RANAE.ESCULENTAE. 


0.9 TE OG RYA РНТ А. 


f 


$. 1. 


Columna dorsalis её Pelvis. 


Statuamus sceletón ranae ita videri, ut facies observatorem spectet, Tunc partes, 
quae ab ano versus faciem tendunt, anticam habent directionem , postica vero est 
directio a capite versus anum, Pars superior өзі Ша quae altum, pars inferior quae 
imum spectat, 

Rachis novem vertebris constituitur. 

Superior jam racheos facies statim lineam quandam visui rt, medium ехас- 
te tenentem , ab apophysibusque formatam exsilieseibus , interruptam in uná quáque 
vertebra. Наессе linea formatur ab apopAysibus spinosis in quáque vertebrá obviis, 

In conspectum porro veniunt іп éddem superficie duae margines exsilientes, formatae a 
processibus obliquis superioribus (1) i in quacumque vertebra praesentibus, conjunc- 

tis- 


(а) Processuum obliquorum nomina vulgata: Superiores et inferiores hic servata sunt, licet е ee in quo 
sctleton nobis appositum fingimus › proprie dicendi essent anteriores et posteriores, 


15 иот Uv Aw AR БОТ ҚЫНА 


tisque cum processzbus obliquis inferioribus superioris vertebrae. Atlas autem hic ex 
cipiendus est, quippe qui in posticá tantum parte duas planas offert superficies ай re- 
cipiendos processus obliquos superiores, et in parte anticá praeditus est duobus si- 
nibus articularibus , quibus excipit duos capitis cond ylos. 

V'ertebra nona hic etiam excipienda est; processibus obliquis superioribus prae 
dita est in anteriore parte, in ройекірге Abd condylis, qui movendo ossi coccygis . 
inserviunt ( 1 ). 

Apophysibus jam: transversis tota spina praedita est, inter processus obliquos su- 
periores et processus obliquos inferiores excretis, atque posticam partem spectanti- 
bus. Unaquaeque harum apophysium corpore vertebrae, aliquoenus longior est, te- 
nais atque extremitate cartilaginosà , obtusá. қ 

Atlas caret hisce apophysibus. In vertebrá secundd ceteris breviores , in terti 
et поті ceteris longiores sunt. 

Rachis in parte inferiore superficiem quandam offert planiusculam, magis vel mi- 
nus convexam, nullis excretionibus vel tuberibus praeditam, nisi quod in quaque 
vertebri latus anterius , et posterius marginem parvam offert, vix visibilem, Praete- 
rea in anteriore parte «cujuscumque vertebrae, sinus occurrit articularis , ad reci- 
piendum condylum anterioris vertebrae. 

In atlante autem duo hujusce modi sinus (ut ét antea dictum) capitis condylos 
recipiunt , іп vertebrá noná duo condyli adsunt. 

Cavitas medullaris omnes vertebras transiens, formam fere habet prismatis qua- 
drangularis, in parte anteriore majoris, in parte posteriore minoris. 

In trunco praeter vertebras occurrit os соссудів (a Cuvierio ét Froriepio 
sacrum dictum), quod simplex est, longum , compressum , acutum. In parte 
anteriore duo sinus inveniuntur articulares, quorum ope super posticae vertebrae 
condylos movetur. Longitudine rachin fere aequat, 

Os videtur longum, cavum atque teres esse, in superiore superficie: autem ex- 
pansio plana adest; unde forma ei fere conica. Postice desinit in bulbulum carti- 
lagineum, 

Apophysibus 1 jam z¢ransversis vertebrae posterioris, sese ligamentorum et cartilagi- 
nis ope adjungent duo ossa ilia, longissima, quae cum ossibus ischii et pubis 
unum quoddam corpus cv»stituunt , symphysi ( cartilagineam formante crenam) con- 
junctum, atque acetabulum ossis Jemur ie formans. 

Forma jam ita fere sese habet: Aliquanto longius est osse coccygis, formàm pri- 


mo rotundam ambo ejus brachia mentiuntur, in superiore superficie exeuntem in 
ex- 


(1) Monstruositatem in vertebrà octavà et лопа saepius inveni, oriundam e — tin utriusque hujus- nme 
£ebrae, 


'COMMENTATIO av QUAESTIONEM ZOOLOGICAM. 1y 


expansioner acutam. Brachiorum extremitates anteriores cartilagine sunt ob- 
ductae. Superficies interna, (os coccygis spectans) utriusque brachii, sulcum of- 
fert musculo ischio-coccygio inserendo aptum, | Posticae extremitates excurrunt in 
corpora subirregularia, fere semilunaria , quae in parte superiore et: inferiore cón- 
currentia, cristam formant, Inter superiorem et inferiorem hujusce cristae partem ca- 
vitas apparet rhomboidea , quae antrorsum spectat, quaeque pelvis analogon haberi 
(pro parte saltem.) posset. In postremá extremitate ¿liorum tuberculus videndus ap- 
paret, cavo globuloso in medio praeditus , qui cum hujuscemodi cavo in osse ischii et 
pubis, acetabulum format, capituli superioris ossis femoris. 

Ceteroquin оз ischiz et pubis formå. sud subirregulari lunulam fere exhibent dimi- 
diam, ubique crenà cartilagined cinctam. 


4 $. 2. 


Ossa capitis. 


. Caput in eoque cerebrum sedes est vitae animalis. In capite igitur illae partes 
quae cerebrum continent , essentiales ; quae faciem constituunt, minus essentiales esse 
videntur. А cranio propterea Np cir i 


A. 


i Cranium 


Cranium in Rand esculenté formae est fere cylindricae, superne latum, inferne 
minus latum immo angustum, antice compressum, postice amplum est, Constat quin- 
que ossibus: 1. osse ethmoideo, vel saltem cum eéhmoideo hominum aliquatenus 
analogo ( Riechbein Cari (1)). 2 osse frontali, 5. osse sphaenoidali, 4. duo- 
bus ossibus temporalibus , sive potius occipitalibus. 

In osse frontali et sphaenoidali egregie enitescit linea illa mediana, indicium 
symmetriae omninm ¢érganorum ad animalem vitam pertinentium, a Bichatio tam 
eleganter quam sagaciter explanatam (2). Utrumque enim duabus partibus glutinatis 
(ut ita dicam) constituitur, Sed videamus specialia, .generaliora prectereuntes, 

Оз ethmoideum , anticam cranii partem. constituens. formam habet subregularem. 
Tubo enim constare videtur, majori snê арохсага cerébri partem priorem continente, 
in duoque foramina exeunte, quae trans-mittunt nervos olfactorios. 

Haecce foramina ad partem priorem ossis , formant cayitates duas, infandibulifor- 


; теѕ, 


(2) Lehrbuch, дег Zootomie von. CG, Carus; Leips, 1818, pag..117. 
(2) Vide: Recherches фэн. sur la vie etla, mort L P. Агып, 5; "nn 
С 


18 MASHEIO.IqQS MEXGTSNCUE qv WINAp 


mes, fereque pyramidales, quarum major apertura nares spectat, “Ad latera ibix 
que quidem in superiore parte duo. foramina adsunt, ad transmittendos nervos орһ- 
thalmicos , quinti paris. Superficies porro superior plana езі; ёнли multo brevior. 
superficie inferiore, quaé et convexa est. | 

Os frontale formam fere haberet parallelogrammi , nisi. pars posterior latior es 
set. Tenuissimum est ós, atque und tantummodo constat lamina. Ortum est (quod: 
in junioribus etiam individuis observatur) e duobus ossibus inter se similibus , quae 
ad posticam partem irregularia , antice exeunt in parallelogrammum completum. 
Sequentibus annis extremitates irregulares conjunguntur, regulares autem semper. 
a se invicem remotae manent, nisi aliquando. cartilagine obductae conjunctio - 
nem partialem subeant. Totam longitudinem cranii superne constituunt, | Facies su- 
perior plana est. Sulcus autem, e symphysi ossium oriundus, semper (aliquate- 
nus saltem?) remanet. Pars postica superne convexa est. Facies inferior duos sul- 
cos offert, totam ossis longitudinem .percurrentes, Praeter hosce sulcos excrescentiae- 
tres minimae, in parte irregulari observantur, e forma cerebri hoc in loco forsitan. 
Ç?) oriundae. Наессе extremitas posterior irregularis, cum. ossibus temporalibus, . 
extremitas anterior cum osse ethmoideo conjungitur, suturà squamos4. 

Os sphaenoideum longitudine os frontale aequat. Formam habet crucis," Facies 
inferior, quae externa, est convexa facies superior, quae cerebrum spectat, est 
concava. Extremitas anterior in apicem exit, linea medianá egregie fissum. Ambo 
crucis. brachia expanduntur obtusasque habent extremitates, Crucis culmen (si 
partem anteriorem basin vocamus) est minimum, totumque fere cartilagineum, Jun- 
gitur cum osse ethmoideo et cum duobus temporalibus suturis squamosis 

Ossa temporalia suut polymorpha. Meatus auditori maximam partem continent: . 
Quodcumque ex ossibus temporalibus duabus partibus constitutum esse іп јао" 
ribus individuis statim apparet, in adultis hoc maceratione potest anquiri. . 


Cavitates et Foramind.. 


a. Inpressio ovalis (Geoffroy. (1) ), in osse capiti adhuc adjuncto, statim occur~ 
. ln süpesrná enim parte, magna illa est inpressio , quae a suturá squammosá, quå : 
ossi quadrato aQje»eitur, extenditur, usque ad.suturam ossis frontalis.. Totum . 
labyrinthum superne tegit. 
b. E regione hujusce inpressionis ovalis , in parte aurem spectante externam, са- - 
vitas maxima videtur, quae apparatum acusticum continet, cayitas est voirie 


ris, aurisque mediae parietem. constituit osseam. _ - 
Ce . 


(1) Voyez Geoffroy premier mémoire sur l'organe 4е Гоше des reptiles et des poissons dans les Mémoir. : 
de Math, et Physiq. presentées а l'Academie iae. T. П, p. 165, - 


„еее СЕ 


СОММЕМТАТТО av QUAESTIONEM, ZOOLOGIGAM. + 


ге. Fenestra ovalis, quae gyro sinuoso ad labyrinthum tendit; eumque transiens 
per paryum foramen nervum acusticum transmittit , qui ad internam condyli occi- 
pitalis partem e cerebro provenite " "t 

‚4, Sub condylo occipitali invenitur foramen, idem cum em condyloideo an- 
teriore hominum, quod nervos linguales transmittit. 

е. Crena саға in superficie inferiore ны cui expansio transversalis ossis sphae- 
noidei adjungitur sutura squamosá, , 


Processus externi, 


а Apophysis petrosa, quae cum osse. quadrato et jugali conjungitur. harmonià 
fere squamosa. ' 
25. Condylus quo caput movetur аң асыр, 

с. Степа in superficie superiore, cui sese. suturá squamosá adjungit os frontales. 
quaeque partim inserendo. m usculo Zumbo-costal inseryite |. 45 


Нае igitur cranii sunt partes. Faciem: jam videamus, quam vocamus. totam osseam 
capitis. gompagem , cranio, excepto. х 


E 


'- Facies. 
, Facies. ossibus jam constat 1. quadratis , . 2. ossibus jugalibus 3. ossibus pala= 

tinis, 4 ossibus nasalibus , 5. таз А superiore ,. 6. Maxillá inferiore. 

, Utrique ossi temporáli adjanctum est os quadratum (os malae ).. Figura est irre- 

gularis.. In quocumque .oecurrunt apophysis orbitaria, quae mediante suturá-squa- ' 
mosi cum apophyst petrosd ossis temporalis, orbitae partem lateralem et postè- 

riorem.superne efficit, Наессе apophysis іп-арісеш exit, et cartilaginis ope cum 


. osse jugali conjungitur. Altera extremitas hujusce apophysis est transversa, cón- 


junctionique cum. osse temporali inservit, \dpophysis quadrata praeterea oecur- 
rit, cujus. analogon est os quadratum іп plurimis reptilibus aliisque apimülibus ob= 
vium, Longa est et gracilis cum apophysique orbitarid ‘fere іе cohaeret, ut са- 
pitulus cum malleo. , Retrorsum tendit et cum егес jugali per totam suam fere 
longitudinem conjuncta est cartilaginosa glutinatione , extremitasque posterior cum 
posticá maxillae superioris:parte in cartilagineum exit capitulum ; quod movetur su= 
per, cavum articulare maxillae inferioris. ‘Facies interna сопсауа , externa vero соп- 
vexa est, tO Pu 
:0в8@ jugalia utraque:.laterelem. posterioremque partem: orbitae inferne consti- 
шал, Tribus quodque constat apophysibus, quarum prima (quam Jateralem di- 
C2 сё 


20 mo R05 Фф О XU T E NA, 


cere possemus) quae et brevior est, et figurae fere quadratae, apophysi petrosae- 
ossis temporalis inferne adjungitur, in confiniis expansionis lateralis 05528 sphaenoi~ 
dei. Apophysis alia occurrit, quae retro tendit , (unde eam vocamus posteriorem Y 
et lata est, Наессе apophyst quadratae ossis quadrati cartilaginoso conjungitur 
ligamento. Apophysis jam superest hujus ossis maxima, quae antice vertitur (unde 
prioris nomen). Magnam partem constituit lateralem oris cumque maxillà superio- 
re nec non cum apophysis orbitariae ossis quadrati apice, ac ossis palatini pos- 
terioris parte maxillarid conjungitur. In hocce priore apophysi, sulcus adest, qui 
orbitam spectat. Facies interna convexa, éxterna concava est. 

Мах а superior sex ossibus constat symmetricis, quorum tria dextram, triaque 
sinistram constituunt partem. De tribus igitur tantummodo dicendum est; de osse 
minore maxillae superioris, de osse ejus majore et de ossiculo intermaxillari. 

Os maxillare minus arcte cohaeret cum extremitate inferiore apophysis qua- 
dratae ossis quadrati, Та posticà jam parte extenditur, mox tamen рагүй cur- 
vaturd externe convexi, antrorsum tendit іп apicemque excurrit. Hicce apex squa- 
má cum osse supermaxillart majore conjungitur. In liocce- osse dentes non inve- 
niuntur, qui in supermaxillari majore in intermaxillaribus et рч anterio= 
ribus adsunt. 

Os maxillare majus. Ратүй curvaturà ad latus externum convex4, totam fere 
longitudinem maxillae superioris constituit, Longum est et gracile. Externa su- 
perficies plana est nullasque expansiones offert, Interne per totam suam longitu- 
dinem сгелат offert, cui sese inferne adjungit cutis oris, ita ut in vivo individuo 
nihil hujusce internae superficiei appareat nisi apophyses odontoideae, quas triginta: 
octo. in uno quaque latere numeravi. Apophyses illae odontoideae in apicenr exeunt, 
ad externam partem oris aliquatenus convexam. In confiniis ossium maxillarium pat: 
xillum extenditur os mawillare majus.  Superne apparet apophysis transversa 
quae formandae orbitae parti anteriori concurrit , et cum apophysi ossis nasalis 
conjungitur suturá squamosa. 

Tertium os, maxillae superioris est os-zntermaxillare. Externa superficies convexa 
est. Crena, quae in maxillae superioris internà parte occurrebat, hic procurrit et 
quidem ita extendiear, ut satis magnam palati partem teneat. pophysin habet 
nasalem , quae externe convere, interne concava est, Decem denticuli in uno quo- 
que observantur. Cum maxillae osse majore et cum suo pari ттт one con- 
jungitur , cum osszbus vero palatinis:membranae interventu ertet 

In basi jam cranii apparent quatuor ossicula. palatum formantia. Овва sunt pas 
latina anteriora et posteriora. 

Ossa palatina anteriora duo adsunt, dextrum et sinistrum, Fundam. effieiunt. 

са- 


COMMENTATIO 4» QUAESTIONEM ZOOLOGICAM. 25 


cavitatis nasalis. Forma est irregularis, Anticam unumquodque habet apophysin, 
quà oss? maxillae superioris majori adjungitur, superne crenam. offert cuti oris 
firmandae inservientem. Externam habet aliam apophysin , cui sese membrana ad- 
adjungit oss? maxillari adhaerens formansque partim basin cavitatis nasalis. Postice 
offert apophysin, quam posticam infernam dicere possis. In infernà enim superfi- 
cie ossis apparet procurritque postrorsum , tandemque ossi palatino posteriori ad= 
jungitur, Cum externd apophysi foramen format, quo nares cum oris cavo coliae- 
rent. Postica superficies (dentibus munita: decem vel duodecim antice convexis у ossi 
ethmoideo juncta est. Latera interna ossium palatinorum апіегіопит inter se cons 
juncta sunt et quidem in directione lineae medianae. 

Ossa. palatina posteriora: parva sunt transverse posita, statimque pone ossa ра- 
latina anteriora apparent. Orbitae parietem enteriorem inferne constituunt, U- 
tumque formam habet spatulae, cujus pars lata externe vertitur interneque super- 
ficiei ossis majoris maxillae superioris, nec non apophysi priori ossis jugalis 
adjungitur. Extremitas interna: parti inferiori osss:etmoidalis adhaeret. Superne 
оз crenam parvam offert, quá oss? nasali adjungitur. À 

Ossa nasalia duo: superne convexa, inferne concaya sunt. Antice utrumqué in 
apicem exit, postice Zransversá. apophysi usque ad maxillam tendit, igiturque su- 
pérne orbitae format parietem. anteriorem, In hacce zrazsversá apophysi per to- 
tam. longitudinem. sulcus. adest, cavum: nasale augens volumine, Interne cum suo 
pari jungitur, cartilaginis ope; externe apopAysi transversá ossis maxillaris. majoris 
adhaeret; Inferne postica pars cum osse e¢hmoideo jungitur » пес non cum. osse på- 
latino posteriore. i 

Maxilla inferior quatuor ossibus constat symmetricis, duobus distini duobusque 
sinistris. Duo igitur describenda sunt. Posticum utrumque quod maximum est os 
artitulare dicere posses, quia super condylum ossis quadrati movetur. Os anticum 
utrumque, quod minus est os intermaxillare inferius dici posset, 

Os articulare. Extremitas quae cavitatem glenoideam continet paulum elevatur; 
caeteroquin ossis corpus externe convexum antrorsum. tendit, nec superne. usquam nec 
inferne adscendit aut descendit. Ante cavitatem glenoideam processus datur coro- 
noideus (os complementaire? Qwuv.), cui masseter. sed inprimis erOlaphites inse- 
runtur. Superficies externa porro per totam suam longit«dinem suleum offert, cui 

entis adjungitur et pro parte musculus masseter. Praeterea hicce sulcus recipit 
apophysin externam. ossis intermaxillaris inferioris. 

Оз intermaxillare inferis: adest minimum: quadratum. Anticam maxillae infe- 
rioris partem constituit, Apophysis ei adjuncta est longissima, gracilis, quae cum 
ossiculo ipso angulum fere format rectum. 

C3: Hu- 


22 ' BO mL: ЖАТ cau oT oor N 


m 


Hajusce apophysis interventu ossi articulari не suturá squamos4?, ¡Suo pas 
ri, cartilaginis ope adhaeret. е i 
у 5. 5. 
Ossa sterni её extremitatum anteriorum.. , io 
Pars anterior (extremitates pectorales) in batrachiis non ut in. mammalibus.; 
avibus. plurimisque reptilibus, Ranae quam maxime affinibus, e. g. Ghamae- 
leonte, Lacerta, aliis, ope caveicularum vel apophysium cartilaginearum , cum 
spiná vertebrali conjungitur. Musculorum tantummodo interventu conjunctio eflici- 
tur, in sceletoque igitur pars pectoralis cum reliquis. ossibus non cohaeret. Haecce 
jam pars (a Caro vocata vordern Knochengürtél) constet: A, parte pcm 


В. parte sternali , ІС. parte brachialis enit 7” Т?” 
( | 


“4. Biss ама ті ялт? т 
j { 52 2:%9 
Pars scapularis tam in dextro,. quam іп sinistro latere composita est, duobus 
ossibus: 1. Zixpansione scapuloideá , et 2, Scapuld. ipsá. „йө тыда 
Expansio scapuloidea, Os est tenuissimum formae fere quadratae, cetera. in 
cartilaginem exeunt, vel potius totum os cartilagineum est, hie illic granulas. osseas 
offerens. Cartilagine etiam cum scapuld ipså conjungitur. Und tantummodá. constat 
laminà, cujus utraqne superficies est plana. Dorsum post caput tegit, In Rand pipá 
maximas hahet expansiones, quarum analogia cum testudineo scuto negari nequit. „3 
Scapula ipsa offert. cavitatis glenoideae :partem , quà caput humeri movetar, cujus 
in fundo foramen tendit ad. partem. ossis posterioremi,. Pars superior ossis conjungis 
tur. expansioni scapuloideae,. pars inferior cum. clayiculis , uwaque | cartilaginis 
ope. Facies superior est convexa, inferior concava, nullisque expankionibpa utraque 
superficies- notanda. 


L| aJ 


B. Pars + ej 


Pars sternalis (1) quae in quibusdam generibus e. g. Pipa, immo etiam ih pare 
[NE quae observare valui, monstris , maximam habet analogiam cüm sterno testa 


i. num 
geo етте )- fT mör 


(1) Linea mediana granulis osseis in :cartilagine obviis constitüitur ; quae vestigia sunt ossis centralié, in aliis 
oviparis, in avibus , praecipue in pullo gallinarum obvii , quaeque СЇ, Geoffroy 5. Hilaire, „maximi usus fuit jn 


constituendá analogià inter sternum aliorum animalium "ait? ы Шай piscium, (ones Philas, Anatom, 
Tom, I, pag. 109 etc. 21239 


ү 


COMMENTATIO Ар QUAESTIONEM ZOOLOGIAM. 25 


num (‘quod etiam a Caro observatum est (1)), sex ossibus componitur, duahus 
élaviculis majoribus, duabus minoribus , et duobus ossibus sternalibus, 

* Clavicula major utraque ; cum scapulá capitatem constituit glenoideam, Pars ex- 
terna, scapulam spectans coni^fere figuram exhibet,- cujus basis arthrodiae cavitas 
est. Apex autem mox extenditur, ita ut fere triangulum formet, cujus. basis е res 
gione baseos sui paris, lineae adjungitur medianae. Nulla inaequalitas in quácum- 
que facie occurrit. . 

Claviculae minoros ( claviculae accessoriae Cari (1), apophyses sive claviculae 
coracoideae Geoffroy St. Hilaire (2)), tres expansiones acutas parvas exhibent 
quarum оре parti scapulae inferiori adhaerent. Os est parvum utrumque, gracile, 
ad lineamque medianam in apicem cartilaginosam exit. 
` Ossa sternalia. Os sub abdomen positum , postrorsumque .tendens , extremitate 
sud anteriore sterno adjunctum, cum apophysi sive cartilagine xyphoided homi- 
nis convenit, Їп anteriore sterni parte ejusdem fere formae os observatur, etiam 
lamina cartilagineà terminatum. Os szernale anterius. et posterius dicere posses, 
Utrumque jam ejusdem fere formae est, posterius vero majus faciem fere exhibet 
elepsydrae, cujus utriusque basis nititur cartilagine, ex ossis centralis vestigiis oriun- 
dà. Pars superior exit in eartilaginem, in anteriore unilobam, in posteriore bilo- 
bam. Superficies sunt planae, quam plurimumque latera cartilagine sunt obducta, - 


C.. Pars Brachialis. 


Utraque pars brachialis cómponitur osse humeri, antibrachio et manu. - 

Os humeri est fusi-forme. Extremitatem habet superiorem et inferiorem, In sur 
periore oceurrunt: eaput, quod arthrodid movetur super cavitatem e scapulá et 
clavieulis majoribus oriundam : zuberculum majus quod expansio est ossea, in prio- 
re Ossis facie obvia, dimidiam fere longitudinem ossis comprehendens , inserendis 
musculis variis pectoralibus est idonea. ‘Ad utrumque latus hujusce tuberculi majoris : 
canalis conspicitur , canalis humeralis ( gouttiere humerale Quvier), atque tuber- 
culum minus quod anterius est et sub capitulo, . 

- In inferiore superficie adsunt: condylus capitatus , antibrachio movendo necessa- · 
rius. Condylus internus, qui inservit extensoribus et flexortbus digitorum inseren~ 
dis. Condyl in homine externi fere hic adest rudimentum. 


Longitudinem os humeri fere eandem habet ‘cum osse coccygis.’ 
Ins 


(1) Lehrbuch der Zootomie , pag. 1197 


“(ay El pag. 119. 
(3) Philosophie. eim tom, I, planche 2. fig. 22, litt, сет 


2% WOODY uswwes A Ga TCR IN VAWMOD 


Antibrachium constat cubilo et, radio in unum conglutinatis. Quod “quamvis et 
е figura externà jam pateat, ex intern structurd quam maxime apertum fit. Cava 
enim medullaria quamvis in superiore parte aliquantum coeant, іп inferiore duos 
canales offerunt separatos (1). Pulcerrimum hoc omnino glutinationum e theorid 
Candollii exemplum (2). , 

Pars posterior jam continet cavum articularé: abétalulut рр eapitati ossis 
humeri. 

Pers inferior quae latior est, cubiti et radii extremitates. cartilagine conjunctas , 
satis bene offert, Capitulum inferius in cubito, apophysin styloideam in radio... 

Manus tribus ossium constat seriebus. Prima series duo habet ossa, os radiale et | 
cubitalé , secunda tria habet, quorum. maximum sustinet rudimentum pollicis, duo- . 
bus articulis constans. Tertia series tribus iterum. ossibus constituitur. 

Digitus secundus sustinetur a primo horum ossium , quarius sustinetur а sez 
cundo, tertius ambobus tam primo quam secundo osse nititur, minimus ire 
tertio sustinetur osse. | 

Forma horum ossium est subirregularis. Ossicula vero secundae seriei, satis bene 
cuneum mentiuntur, unde etiam prima series tertiam tangit, Saepius vero cartila- 
gine ita sunt obducta, ut vera forma agnosci plane nequeat, А 

Metacarpus. quatuor ossibus constat inter se aeque longis. Forma est cylindrica 
Extremitas inferior concava, superior convexa est, Longitudo fere tertiam partem 
longitudinis ossis humeri adaequat. ; 

Quod ad digitos; pollicis tantummodo adest rudimentum. Duae phalanges primum 
et secundum digitum constituunt, tertius vero:et quartus digitus tres. habent pka- 
langes. Extremitates phalangium quae cum ossibus carpi conjunguntur cavae sunt, 
extremitates superiores capitulum offerunt. pices digitorum omnes exeunt in un- 
guiculas cartilagineas. | 


6. 4. 
Ossa extremitatum posteriorum, 


Utraque extremitatum posteriorum sive inferiorum constat sex partibus, osse femo- 
ris, 11014 et fibuld, tarso, metatarso et digitis. ; 
Ов 


(а) Minus recte Cuvierus mihi dixisse videtur. Lec. d' A. C. t.I. p. 29: On voit vers le bas elargi de 
cet оз, un sillon de chaque coté; seul vestige d'une distinction en deux os. E sectione transversá enim ossis , 
plura vestigia illaque clariora obviam veniunt, 


(2) Voyez De Candolle theorie Elem, de la меней; totum Librum Ш. ubi agit де: théorie 2% la clas- 
sification naturelle, 4344 | 4 


Es 4. + л idg I (2) 


COMMENTATIO ap QUAESTIONEM ZOQOLOGICAM. 25 


Os femoris est fusiforme. , Duplici gaudet curvaturá , quarum illa quae pel- 
vim spectat antice concava, quae Шат, spectat antice convexa. est, Extremi- 
tas hujus ossis superior caput babet,. quod libere movetur in. eavitate coty- 
loideá ossis ischii. et pubis, ibique retinetur ligamento capsulari, totam cavita- 
115. marginem. ambiente. Extremitas inferior condyli in homine externi et inter- 
ni rudimenta quaedam offert, rudis autem. saepissime moles videtur , -cartilagine ob- 
ducta. 

Tibia et fibula, quamvis separatim non eppareant, ambae adsunt, sed AN SS 
natae. In extremitate enim superiore et inferiore, externa et interna hujus glutina- 
tionis vestigia apparent. Parva gaudent curvaturà deorsum convex’. Ambae extre- 
mitates cartilagine cinctae gynglymo moventur, firmissimisque ligamentis circumdan- 
tur. In media superficie magnum foramen occurrit nutrititium. Figurae estos in me- 
dio fusiformis, in extremitatibus latae, compressae. f 

Tarsus astragalo, calcaneo et ossiculis constat. cunezformibus. Astragalus et 
calcaneus multo majores sunt in Batrachiis quam in caeteris animalium ordinibus , 
quod saltui ranino egregie inservit. Quominus autem hoc nimis teleologice consi- 
deretur, prohibent bufones, qui quamvis astragalum et calcaneum habeant aeque 
longos ac Rana esculenta et temporaria, saltu vix utuntur. 

Astragalus jam et calcaneus quamvis separati, in extremitatibus sunt concre- 
ti ibique superne ginglymo moventur super tibiam et fibulam , inferne super qua- 
tuor ossicula cuneiformia. Forma est utriusque oblonga. Fere nescires quid os 
calcanei nomine , quidque illo astragali insignires, Prius vero os, aliquanto minus, 
anticeque convexum vocabimus ET RIERA cum V calcauea quod rectum est conjun- 
gitur syneurosi, i р. ea 

Ossicula cuneiformia sequuntur. Seriem exhibent tarsique reliquam. anticamque 
constituunt partem, In juvenibus individuis massa tantummodo cartilaginosa- videtur 
‘esse, in senioribus saepe unum duove abortiva sunt. In quibusnam enim duo, in 
aliis tria, quatuorve inveni. Ossicula sunt minima, formae subirregularis. 

Metatarsus quinque 'constat ossibus majoribus, wnoque minore, minus est os 
metatarsi pollicis, quod in quibusdam individuis parvo tubere cartilagineo , in 
alis osseo constare mihi visum est. Ossa metatarsi digiti ‘вест у tertii, 
quarti et quinti sensim sensimque crescunt, sexti decrescit, ita ut fere aeque 
longum sit ac os metatarsi digiti quarti, Ossa tere sunt. fusiformia, ad u- 
tramque extremitatem aliquotenus dilatata. Basis сауа , extremitas superior conve- 
xa est. 

Digiti adsunt sex. Ройек omnium brevissimus'est, A pollice usque ad quintum 


‚ longitudine crescunt digiti, sextus decrescit, Pollex илат tantummodo habet pha- 
Di disciave вт д lane 


26 LS Hs LO КАТЕ N ay 


langem saepius cartilagineam. ' Digitas secundus et tertius duabus gaudent pha- 
langibus, quartus ігібив, quintus quatuor, Sextus Zribus, munitus est, ~> 

In pollice phalanx basi gaudet concavá' et ‘in apicem càrtilagineam ' exit. Aliorum 
digitorum phalanges inter se similes sunt. ' Sensim sensimque enim omnes longitudine 
decrescunt. Bases omnes sunt concavae, hien qiios convexae, ultima cujuscum~ 
que digiti phalanx exit in apicém cartilagineum. ` (2131 енер раен ia 


сё $. 5. ji )? à £5 


— quacdam ad Osteogoniam pertinentia, 


^ 4 
it 3 (1861; 


~ Sceleti descriptione absoluté, jam jam d DM Suida ой, trausgrediendum. 
esset. Angustia vero temporis, ad һоссе specimen: elaborandum cóncéssi, studio- | 
rumque anatomicorum. ruditas (1) inpediebant: quominus saepius’ gyrinos dissecarem 
in unáquáque vitae periodo: pauca igitur. tantummodo individua tali. modo -disse- 
cui, ut quaedam inde consécuta sint mihi non plane пери yisa, quae in molin 
proferrem. | ed atsi ; dove, tot 

Sceleti jam usum esse triplicem; inter omnes anatomicos- hodie. constat, U- 
sus «primarius: est, ut. tegatur sensorium: commune i. e. cerebrum: ejusque ' ac- 
cessoria ; secundus: ut tegatur nervorum. systema in :generes. usus tertius ,. ali- 
quotenus adyentitius est + ut. fiat musculorum insertio et locomotio facilis et con- 
stans. (2). тэт 201 | 

Hoc; demonstratur egregie, tam) in illis TR ut adig ubi. sceleti primordia. inve- 
niuntur, e. g. in Sepia Loligine, Calmare, aliis; quam in systemate osseo. foetali, 
ubi semper partes sensoriüm et nervos tegentes omnium. primae. evolvuntur ac perfi- 
ciuntur. 1 

Haecce jam sententia egregie in. Cit думай mihi елине est, Semper 
enim obseryavi rachidem et.ossa capitis ad. sensorium pertinentia , prius formari: diu 
postea oriri ossa faciei et extremitatum. Quod igitur, ut melius intelligatur nos- 
iisque sententiis postea subjungendis clarior lux ачаг, breviter videamus de os- 
sificationis progressibus. j 


ў 


Су- 


(1) Quin imo! quid a juvene tenui flagitari potest, quum а doctissimis barum гегіт doctoribus pe- 
tatur: 


» D'exposer d'une maniere complete et avec P figures, les changemens qu' éprouvent le squelette et les mus- 


э cles des. grenouilles et des salamandres, dans. les differentes epoques de leur vie.” Vide Revue Encyclopedique 
Juillet 1828. pag. 262. 


(2) Сопѓеггі hic meretar Cl J, v, d. Hoeven in dissertatione de Sceleto piscium L. B, 1822. qui pag, 4 
seqq. egregie agit de variis ossium functionibus, 


COMMENTATIO Ар QUAESTIONEM ZOOLOGIAM. 37 


 Gyxinos in mense Aprili (a die 16—25), collectos,..Julio.et Augusto. mensibus 
dissecabam. Pedes posteriores satis jam evolutae erant, anteriorum vixdum. vesti- 
gia inveniebam sub сше, Quatuor sceleta satis completa praeparabam, in. quibus 
omnibus duo ossa temporalia aderant, quorum unumquodque duo puncta ossificationis 
ostendebat; quod;cum. nostris experimentis in. ossa ranae adultae institutis egregie 
conyenit. Ossa temporalia enim рег dimidium horae spatium адай cocta, iu duas 
dividebantur partes, plane easdem..cum. partibus. quae in gyrino prima- ossificationis 
puncta ostendebant. Os frontale, quod etiam duabus partibus. constat symmetricis, 
duo puncta ossificationis ostendebat, e quibus antrorsüm et postrorsum radii emit- . 
iebantur,calcarii; Os sphaenoideum. erat formatum, calceque in duobus punctis ех» 
plebatur, in, confiniis expansionum. transyersarum , quae postea cum ossibus. tempo- 
ralibus conjunguntur. Ossa igitur cranii, ossa: ad- sensorium commune pertinentia , 
ossa vitae animalis (1), jam egregie evoluta erant, ossa vero faciei non ita... Os 
enim ethmoideum hic illic cartilaginem solidiorem exhibebat, ossificationis vero punc- 
ta invenire non valui, Ossa, jam quadrata et jugalia, in duobus tantummodo indie 
viduis, ostendebant óssificationia initia, in duobus. aliis plane erant cartilaginosa. 
De. maxillà superiore idem valet. Os majus: hujusce maxillae enim, in uno tantum 
individuo erat Miquetenps osseum.. Caetera tam -maxillae m periotia quam palati os- 


j | 19007 20 tite, aiuis шәә bak, жа; 
7 


(1) OpinionibusBichatianis de vità animali et organicá totus inbutus › Sagacissime cl. J. v. d. Hoeven (De 
sceleto piscium pag. 10 ) ossa dividit in ossa ad vitam «АРЕНИ pertinentia et ad vitam orzdnicam. Ossa 
porro vitae animalis, tria quasi systemata constitaunt : } ] 

‚А. Ossa systematis: neryei partes essentiales. tegentia, 
B. Ossa organa sensus includeniia, | 
C. Ossa motui inservientia, - | 
Озза vitae organicae etiam tres constituunt series : 


і 


А. Ossa nutritionis strictiori sensu i. e, masticationis et deglutitionis, 
В. Ossa. respirationis 'offieinde dicata. tn 
C. Ossa generationis officinam -includentia;: orol < 

Jam cum hacee classificatione ossium ,. si comparentur nostrae observationes ad ossificationis progresse per- 
tinentes Pu quaedam. inde mihi profluere corollaria videntur. — ., ; 

Primo enim os fiunt ossa vitae animalis encephalum ‘obducentia, deinde illa quae | »cusuum organa conti- 
nent, postremo quae "motui inserviunt А simulque., cum n posterioribus оша заціш, ie ye ед et generatio- 
mis materià inpletitur éalearià, — 7 Таш: 

Rachis , altera illa ossium vitae animalis series , statim post ossa «керн: өшіге! ét ossificatur.. Haec jam 
egregie conveniunt cum antea. dictis de relativo ossium valore: (v. d;.Ho even: d. 4: раб. 4).. Osså enim digniora 
essentialia = quae. basin sceleti constituunt — primo. evolyuntur т- minus essentialia deinceps sese ostendunt. 

Si гайо vero quaeratur, eur Bos Seriori gaudeat кезей Бел, ac ossa encephalum obducentia, vix quic- 
quàm habeo, quod respondeam , nisi quod rachidis ossa. motui simul inserviant (cf. v, 4, Hoeven pag. 10, ). 
eorumque itaque, consolidatio cum Ша organorum motus ançte cohaerere videatur, ШО adaloci Д Y 


D2 рро 


. 


28 носов мушу" ^ еи; 


sa, nóndum verae osteogeneseds initia moustrabant , immo ossa nasalia, ( parvi liic 
sane momenti, пес ad summum vitae animalis multa facientia), vel per anni spa~ 
tium cartilaginea manebant, ^ Maxilla inferior in duobus tantum individuis 'Servata 
erat, ubi nihil nisi pulpam offerebat cartilaginosam. | 

Rachis autem, quod a priori јар intelligendum, licet non simul cum cranio sub- 
stantiam .caleaream assumere incipiebat, tamen ‘multo prius quam facies ossifica- 
tionem subibat, ita ut satis jam: ossea ejus esset substantia , quum facies adhuc tota 
quanta erat cartilaginea, Ossibus igitar eranii et rachidis satis jam evolutis citissi- 
me evolütio et ossificatio: incipit pedum posteriorum et quidem ita ut in dies ea~ 
rum: incrementum observari possit. Primo formatur os femoris, deinde os fibulae 
et tibiae, jam jamque ad calcaneum et astragalum’ transgressà ossificatione, — in- 
cipit formatio extremitatum anteriorum, савтай, mirum est, quam lenta sit evo- 
latio. 

Liceat hic jam inserere sagacissimam ratiocinationem’, quà ex praeceptoribus ami- 
cissimus mihi, elegantissimá sua ей simplicissim& methodo; totum ыдысы; pro- 
gressum , in lectionibus publicis, explicare solet (1). Р ‹ 

« Tela ossium formativa (ita fere loqui solet) nutritur vasculis, in ipsorum ossium. 
« substantiam penetrantibus, fit vera cartilago; denique verum os. 

«бей in eddem ratione qua os oritur, vascula obliterantur ad substantiam ossis. 
« pertinentia, unde sanguinis affluxus ad hasce. partes minuitur. 

« Quid itaque fit in ranae gyrino mox nato? ; 

« Cartilagines adsunt vertebrales ( tum- capitis: tum: spinae ) perfectiores : adsunt 
« cartilagines ossium faciei minus perfectae, cartilaginibus membrorum posteriorum 
« vix ullus, anteriorum nullus huc usque conceditur locus.. 

« Sanguis itaque ad partes vertebrales advectus , impenditur ad ossificationem: per- 
« ficiuntur quoque cartilagines faciales. Sanguis posteriora versus fluens , rachidem, 
« cujus cartilagines eundem cum iis cranii perfectionis gradum habere videntur, in 
« os mutare incipit, Sed quia longior est ejus tractus, cum cauda quoque nutrimento 
«indigeat, minorque relativa sanguinis quantitas, ossificatio vel inde lentior. Sed 
« cranii Ossithus jam jam ossificatis, sanguinis minuitur ad eas partes affluxus, San- 
« guis vero. nunc mejori quantitate adíluit in rachim., eamque. in os mutat et quum 
« vel sic omnis sanguis inpendi nequeat, incipiunt magis magisque evolvi: membra 
« posteriora. Evolvuntur eorum ossa, tum vero: musculi.. Ossa faciei continuo quo- 
« que solidescere incipiunt. Quid jam?’ pedes: posteriores natationi inservire inci- 
« piunt, cauda languescere incipit, nec amplius augetur, pedum posteriorum evo- 

«dus 


(1) C. Nicolaus. Mulder, Chemiae et Botaniae professor іп Athenaeo quod est. Franequerae, . 


COMMENTATIO лр QUAESTIONEM ZOOLOGICAM. 29 


«luto est completa: quid mirum quod jam sanguis anteriora versus pellitur , vasa 
«ibi stimulat, nutrimentum largum affert: — verbo, теч pedes anteriores evol- 
« vuntur eorundemque ossa vere os fiunt! | 

Porro jam nobis cum mutatá statione ee egregie: convenire: Yidénttipi evolüutio- 
nis progressus supra adnotati. 

Animal enim in primo vitae stadio est aquatile piscinum. Piscium ‘sese modo 
movet, huicce usui praeclare inservit caudae structura; quae cum anguillae muraenae 
structura , praecipue Ша partis posterioris, pulcre convenit ( Cf. J. veS wa mmer- 
dam Bibl. Nat. tab. 49. fig. 1.) Ubique enim musculi transverse sunt: positi , struc- 
turamque habent quam dicunt anatomi pennatam ў superne et inferne exeunt mus- 
culi in margines membranáceas , pinnis analogas, Pedes posteriores primo quoque sunt 
pinniformes. Respiratio, (quae vero hie minus alleganda) , verbo, omnia sunt piscina. 

Jam jam evadit animal, aquwatile pedatum. Natando continuo: безе movet... Non 
vero ejusdem necessitatis hic est сапда ас in priore statu (quae igitur jam flacces- 
sere et leni detrimento absumi incipit), nam pedes. posteriores peculiari modo nunc 
motui inserviunt. Pedes enim posteriores, ad phocarum modum, membraná sunt 
munitae interdigitali, quae, quum. natare constituunt expanditur. Major exinde pal- 
marum evadit superficies, quae ab адай igitur multo melius ac antea fulcitur.. Rana 
jam, pulmonibus aere expletis, ubique eodem: cum адай pondere gaudet specifico, 
‘corpus igitur rite sustinetur, Corpus jam extenditur, Palmae aquaeae icolumnae appo- 
sitae proliibent ne- postrorsum fluctuat rana — jam. jam vero pedes adtrahuntur, di- 
stantia igitur illa quae a fulcro usque ad. truncum aderat transnata est. Corpus iterum 
extenditur, a pedibus in fulcro retinetur, pedibus iterum. attractis eadem. quae antea 
distantia est absoluta.. : 

Pedes igitur posteriores ut prius evolverentur, sapienter natura constituit, 

Animal exinde gyrinus evadit Zerrestre et aquatile (amphibion) saltando et na- 
tando sese movens. Cauda jam in saltando inutilis, immo molesta foret, igiturque 
deponitur. Membra nunc posteriora et anteriora firmissima requiruntur ,. inprimis: 
posteriora — igiturque in illis formandis natura tota est, 

Cauda vero ab initio jam forte ita disposita fuit, ut, quamvis cartilaginet quidam 
basi munita, phosphatem calcis non accipiat. Lex enim illa generalis »aturae, a summo- 
nostrate Brugmans, tam praeclare in lectionibus pnblicís explicata, et a Ge- 
rardo Vrolik. ad arborum. defoliationem explicandam egregie applicata ( 1),. qua: 

om- 


(а) Gerardi Vrolik Observationes de défoliatione vegetabilium ete. L B. 1797, ubi pagina quinta, sum-- 
ma dissertationis continetur, 
14, » Foliorum vita, licet cohaereat.cum vita totius arboris, propria tamen est, sibique privas vitae periodos- 


D- 5. э emes- 


50 H. І“ ҮЛЯТ-А L T E М.А, 


omni córpóri tam vegetabili, quam animali, vita generalis, unicuique vero membro~ 
rum. vita individualis conceditur, ad caudae ranarum depositionem explicandam 
egregie adaptata mihi visa est. 

Cauda igitar, ex hocce systemate, vitam habet individualem, cum totius animalis 
vita cohaerentem , minime vero eandem. Quamdiu cauda 'animali necessaria est,. 
quamdiu vitam vivit suam. vitalem nec ad ultima vitae stadia pervenit, tamdiu. viget. 
Natura enim legis parcimoniae semper. memor, talem vitam caudae tribuit, ut tum 
quidem quüm membra posteriora sunt eyoluta, cauda vitam peregerit, propriique 
(ut ita dicam) morte pereat. 

Eodem enim illo tempore, tota fere absorptio et transspiratio cessat, suecique ani- 
males stagnantes, totam organi naturam depravant. Organon igitur naturam mu- 
tans, stimulus est vicinis corporis partibus, eodem . quo antea modo viyescen- 
tibus. Omnis: irritatio suecos allicit, sanguis igitur majori quam. antea afflu- 
xu partes petit irritatas у inflammatio locum adoritur, putrefactio sequitur, Pu- 
trefactio jam prius membranaceas caudae partes depravat, jam jam yero irre- 
pit in musculos, cartilaginosasque vertebras caudales; quarum quaedam (ап рхо- 
prio periosteo involutae?) os coccygis formant, quarum reliquae petes et de- 
cidunt. 

Tum vero et illorum theoria (e veterum de ranis paradoxis pravis sententiis orian- 
da), falsa omnino videbitur , explicantium caudae defectum in ranê adult ita: cau- 
da absorbetur, vel potius ab animale in corpus retrahitur, indeque evanescit (2). 
Quae sententia licet minus vera, forsan oriri potuisse videtur e quarundam. verte- 
brarum caudalium transmutatione in os coccygis. 


€ | 


э emetitur, Tempore defoliationis folia fato senili tumbam: vita in arboribus superstite, Haec mors s proxima 
» defoliationis causa esse videtur, 


2. > Folia mortua eádem lege de ramis Sólvühitur , ac in toto regno Р pars mortua рег absorbtionem 
» laminae viventis ultimae de parte vivà separatur,”? 
(1) Mirum omnino mihi visum est, hanece adhuc sententiam inveniri in Gulielmi Vrolik, .opnsenlo | te 


rand paredoxà, (Natuurk, Bijdrag, Ш, pag, 25о;) dicentis, » voor. dat hunne (gyrinorum ) staart zich one ge- 
» trokken heet, 


ae 


COMMENTATIO AD QUAESTIONEM ZOOLOGICAM. 51 


M Y.O.G.R.A.P,H,lI.A.-(1). 


|А tota reptilium classe, praecipue vero in batrachiorum ordine, (qui тер ит 
infimus est) maximam, quod ad musculorum substantiam et colorem, analogiam cum 
piscibus observare licet. Fibrae adhuc saepius sunt gelatinosae, albicantes, San- < 
guinis enim minor est quantitas, motus et color, quam in avibus et mammalibus. 
Fibrae non ita a sanguine turgent, non tam copiose nutriuntur, quod in secanda 
гапа vivà egregie apparet. Inde explicanda (quod е 1014 ranae interná oecono- 
mid egregie patet) vita ranarum, multo difficilius exstirpanda quam quidem vita 
haema-thermatum;' patientiaque inédiae, quae maxima ést ( 2). Sanguinis'enim non 
tanta quantitas absorbetur, ad. nutrienda omnia organa; sanguine non magnopere 
quantitate diminuto, cibo etiam non tam frequente opus est, quaii in h; magna san~ 
guinis absorbtione. 

Ranae ut ossium formå magnam habent eum mammalibus analogiam, ita etiam in 
musculis eandem praebeant necesse est, Costarum vero absentia pelvisque forma in- 
dividualis, nonnullis anomaliis locum dant, Nos фаш їй hisce musculis deseribén- ` 
dis eddem processimus vid, quá in Ostographiá processimus: prius enim vertebrarum 
et abdominis, secundo“ capitis postremo appendicum vel extremitatum musculos de 
scribere conati sumus, a 


%. le 


(1) Omnes quum ranae esculentae musculos praeparavissim , in describendis illis praecipue Cuvierum 
secutus sum, qui tam breviter et perspicue de hocce praecipue organorum ordine mihi egisse videtur, ut ple- 
rumque eum transscripserim: melius enim putabam summi illius Anatomi observationibus «tí, quam vano in: 
novationis studio meas, quaeque essent, descriptiones protrudere, innumeraque incurrere in vitia, Hic illic au- 
tem, quae nimis breviter videbantur tractata, aliquotenus amplificare et augere conatus sum, 

(2) Per duos enim menses quinque ranas esculentas in cupulà vitreà servavi, linteo tectà , spallubque 
iis cibum obtuli, nisi distillatam aquam. Сит ex hisce ranis unam dissecare vellem, ventriculigg 1 sinve- 
ni contractum , ita quidem ut pylorus ad cardiam usque adscendisset, Intestina, inprimis duodenum , ita 


sese contraxerant, ut non nisi maceratione parietes separare liceret, Vid, porro Cap. VI, hujusce par- 
tis Ш, 


A. 


MUSCULI RACHEOS ET PELVIS, 

Inter Ша et òs sacrum musculus occurrit tenuis, latus, Jschio-coccygeuse A 
tota interná superficie ossium iliorum incipit, fibrisque musculosis utrique lateri os- 
sis sacri ita inseritur ut angulum fere cum illo efficiat 20 graduum. : Antice cum 
apophysibus transversalibus vertebrae ultimae jungitur, postice abit in contextum 
cellulosum totam trunci posticam partem ambientem. 

M. Lumbo-costalis ( Sacro-lumbalis) ante et super Ischio-coccygeum sese of- 
fert. A crenà superiore ossis temporalis incipit, et inde cuique vertebrali apo- 
physi transversae , musculoso fibro conjunctus (unde intersectionibus quibusdam 
divisus videtur) procurrif ad partem ossis sacri anticam, cui fibris tendinosis ita 
conjungitur ut angulum fere. 25 graduum efficere: videatur. Vertebrarum quinque 
priorum apophysibus spinosis huncce musculum etiam conjunctum videmus, et qui- 
dem ope tendinis. 

M. Obliquus superior sub Lumbo-costali positus est, Oritur a foraminis occipitalis 
margine, inseriturque primae apophysi transversae spinae dorsalis. 

M. Rectus anterior, in basi cranii incipit а crena inferiore ossis temporalis, fere 
sub foramine occipitali, inseriturque primae apophysi transyersae. 

Musculorum Intér-transversorum inter quodcunque par vertebrarum duo inve- 
niuntur. Musculi sunt breves, vertebrisque dextrorsum et sinistrorsum flectendis 
inserviunt. A nomine jam intelligitur illos positos esse inter apophyses transversas. 

M. quadratus lumborum, qui etiam dicitur Lumbaris externus , a longiore apo- 
physi transversali vertebrae tertiae originem ducit, extremitates porro cujuscumque 
apophysis circumvestit usque ad extremitates anteriores ossium ischii, cui tendine 
firmissimo adhaeret. 


B. 


MUSCULI. ABDOMINIS, 


Musculi abdominis a cute semper sunt separati , tres adsunt qui abdominis parie- 
tes in utroque latere efficiunt : musculus, abdominis Rectus, oblique adscendens, 
tem , et oblique descendens. 


M. Rectus abdominis est musculus longus, latus, tenuis. — Magnae fasciae instar 
jux- 


COMMENTATIO Ар QUAESTIONEM ZOOLOGICAM. 55 


juxta lineam medianam а eristá anteriore ossis pubis tendit usque ad duos lobulos 

ossis sterni posteriores; a cristá ША incipit tendine firmissimo : sternoque late adhaeret 

ope plurium fibrarum musculosarum. Ad latera externa adscendit ita, ut quum inci- 

- piens а cristà angustus dici quaeat, in regione sterni latissimus dicendus sit: ad 

haecce latera externa cum cute cohaeret, cum oblique descendente et cum parte ab- 
ominali musculi magni pectoralis. 

M. oblique descendens (magnus obliquus , obliquus externus, costo-abdomina- 
lis) musculus est tenuis et latus. Totam enim lateralem partem abdominis externe 
circuvestit. Sub illo videtur musculus oblique descendens. Ynitium ducit a media 
parte ossis utriusque Ші, et a musculo quadrato lumborum ; inseritur autem late- 
rali exiernae parti musculi recti abdominis, et sub parte abdominali musculi magni 
pectoralis procurrit, usque ad sternum: fibrae a rachide usque ad abdomen oblique 
descendunt. j : : 

M. oblique adscendens (obliquus interior, parvus obliquus , ilio-abdominalis) 
gracilis est et latus, parietemque abdominis lateralem interne format, sub musculo 
oblique descendente invenitur, initium ducens ab utroque iliorum osse, et a toto 
musculo quadrato lumborum. Antice iisdem musculis inseritur , quibus oblique 
descendens, Fibrae a rachide usque ad abdomen oblique adscendunt. 


§. 2e 
 Musculi capitis. 
4 
А. 
` Musculi quorum ope caput super spinam movetur 


Musculus obliquus superior, a prima veniens vertebrarum apophysi transversà , 
partique superiori ossi temporis adjunctus, oblique adscendit. 

M. parvus rectus anterior. Incipit ab apophysi transversá primae vertebrae, in= 
seritur basi cranii sub magno foramine occipitali, Alii huc facientes musculi, Cusie= 


rum secutus, aliae paragrapho subjunxi, e. g. Sternomastoideum, qui inter mus- 
culos humeri inveniendus est, alios. | 


В. 
Musculi maxillam inferiorem moventes, 


M. Crotaphites maximus est musculus, cavitatem ovalem ossis temporalis totam 
tegit; a crená incipit, quà ossa frontalia ossibus temporalibus adjunguntur, fossam- 
| Е r que 


84 Н; 01105 WAR T ЖОҚТА 


que temporalem totam fere complens, in posticá ішегійдае parte maxillae inferioris 
inseritur expansioni osseae coronoideae, huicce usui solummodq fere inservienti, | 

(М. Masseter. Musculus non ita magnus est, Sub crotaphite et quidem in posticé 
thaxillae inferioris parte inséritur, cavitatem — transit et ab apophysi orbi- 
tarid ossis quadrati originem. ducit. 

M. Pterygoideus externus. Ex orbitae parte Vendita provenit, et quidem a 
latere ossis sphaenoidei tandemque angulum maxillae inferioris circumdat illique 
inseritur. ) 

M. Pterygoideus internus cum Pterygoiides externo mihi те conglutinatus visus 
est, Insertio tamen sejuncta érat 5 inseritur enim statim lateri interno partis posticae 
maxillae inferioris, pone pierygoideum externum. 

M. Digastricus planus est, triangularis, lata ejus pars ligamento cervicali adhaeret 
ejusque altera extremitas posticae maxillae inferioris parti inseritur, post articula- 
tionem cum osse quadrato et jugali, in confinio musculorum Pterygoideorum. 


a... 
Musculi laryngis et linguae (1): м EP 


Os hyoideum in osteographia non descripsimus ; satius enim ducebamus de illo age- 
re in capite de organis digestionis et respirationis, hisce functionibus enim plane 
adscriptum est. Ibi igitur ejus forma aliaeque proprietates videndae: sunt. 

Musculi jam de quibus nunc nobis est agendum, sunt: 

M. Mylo-Ayoideus qui latus est spatiumque inter maxillam: destram et sinistram 

inferiorem antice complet. Fibrae ejus transverse adscendunt a lined mediand us- 
que ad brachia ut ita dicam maxillae; faciei internae horum brachiorum. inseruntur. 
Saepius nihil est hicce musculus nisi menbrana , fimbriis mnsculosis magis minusve 
farta, nec unum continuumque corpus offerens. 
М. Sterno hyoideuss; sub sterno ita extenditur, ut dimidiam illius partem tegat ,. 
immo aliquando longius etiam extendatur. JPlurimae ejus fibrae іп pleurá evane- 
scunt Antiee excurrit in plures fasciolas, quae sensim. faciei ossis hyoidei, sternum 
spectanti, inseruntur, Una verum ex hisce fasciis usque ad exteriora cornua ехе _ 
currit, quibus tendine adhaeret gracili. 

M. Omo-hyoideus longus est et gracilis, Veniens a cornu inferiore ossis hyoidei 
inseritur sub. collo scapulae. . 

M. Stylo hyoideus. A posticd capitis parte post аа provenit, ubi juxta. 
ster- 


а) Conferri merentur: vermischte Schriften von G, R. und L. С. Treviranus Erster band: ubi pag. 94 
seqq. elegantissimae figurae, musculi Genio-hyofdet, Mylo hyoidei , musculi parvi transversi, inveniuntur, 


COMMENTATIO av QUAESTIONEM ZOOLOGICAM. 55 


sterno mastoideum inveniendus ests tribus partibus constat іп Rant eseulent4, Pose 
tica pars cornuum: posteriorum Jextremitati inseritur, media pars mediae eorum parti, 
antica autem pars priori parti cornunm eorundem inseritur, 

M. Genio hyoideus. Duo Brachia habet, -Brachium i externum "e inseritur 
lateri ossis hyoidei.. Liternus vero.excurrit usque ad cornua posteriora у perforatur- 
que ab hyoglosso. ; 

М. Hyo-glossus laminam format musculosam satis latam, sub cornibus ossis hyoi- 
dei posterioribus adfixus est, jam jam dexter et sinister unum faciunt ventrem , os 
hyoideum interne tegentem , in linguamque excurrentem , in quà in varia filamenta 
musculosa divitur. 

М. Génio: glossus. Duo pulvilla. ovalia, ossibus intermaxillaribus , maxillae infe- 
ginris .adhaerentiay et snper. parvum musculum transversum posita, genio ~ glossos 
. formant, qui jam in duas laminas excurrentes in linguam invadunt, ibique tandem | 
evanescunt. 

Musculus parvus transversus. Intermaxillaribus ossibus maxillae inferioris ad- 
haeret, musculus parvus est, atque firmandis ossibus intermaxillaribus et insertioni 
genio glossorum inservire videtur, 

Musculi. organorum sensualium., postea in capite de sensuum. organis describentur. 


Musculi sterni et extremitatis anterioris. 


A. 
_Musculi scapulae et apophysis scapularis. 


M. Serratus major (magnus dentatus) tribus musculis constat : 

1°. Museulo qui veniens ab occipite prope foramen magnum occipitale, in duos 
wentres dividitur, qui inseruntur extremitati rachin spectanti apophysis scapularis, 
“arius quidem ejus lateri superiori, alter: inferiori. 

2°. Musculo veniente a secundá transversà apophysi facheos et inserto sub аро- 

ups scapulari , prope marginem: spinam spectantem. 

272159, €Museulo, qui a terti rer tt û0 elbet etsub ашын prope nup» 
ginem inseritur. 

Praeterea in superficie internà proprius invenitur musculus inter apophysin sca- 
pularem et scapulam ipsam, qui inservit hisce ossibus interne appropinquandis, suá- 
que contractione angulo, quem ӛнуісөш formant ,> diminuendo. 

M. elevator кес Желе (angularis omoplatae , trachelo scapularis) musculus magnus 

Е 2 t est А 


56 Н UL так COCALO TORN CA 


est, A basi occipitis initium ducit, sensimque volumine decrescens versus humerum 
tendit, ibique inseritur sub margine posteriore apophysis scapularis; 

M. Rhomboideus (dorso scapularis) gracilis est, nascitur ab apophysibus racheos 
spinosis et inseritur margini apophysis scapularis, 

M. Sterno mastoideus. Unum tantummodo ventrem habet, oblique extensum 
a parte posteriore ossis temporalis, post fenestram ovalem, usque ad collum scapulae. 


` 


В, 


Musculi ossis humeri. 


M. Magnus Pectoralis (analogus pectoralis majoris et minoris) Duabus parti- 
bus constat sibi fere subpositis. Initium ducunt ab osse centrali sterni sive potius 
a lined mediani, nec non a lateribus externis musculi recti abdominis et ab oblique 
descendente. Duos tendines producunt sese inserentes sub duobus lateribus: canalis 
humeralis. 

M. Magnus dorsalis (scapularis Cari) duobus ventribus constat: Unus partem 
dorsi tegit post scapulam; alter scapulam ipsam externe totam tegit. Ambo ventres 
os humeri petunt, tandemque in unum tendinem exeunt firmissimum, qui interne- 
ossi humeri inseritur, atque quidem in superná parte. 

Musculus subscapularis et coraco-brachialis. Unus hicce musculus in Batra— 
chiis duorum musculorum functionibus inservit, Faciei internae scapulae adhaeret ibi: 
ubi cum claviculà conjungitur , монам humero interne versus tertiam supe-- 
riorem. partem.. 

M. Deltoideus. Constat: 

19, Gracili parte, quae longa est, et a parte sterni provenit anteriore; 

29, Parte alia, quae ibi inseritur, ubi clavicula conjungitur cum scapuld, in: fa-- 
cie. quidem. interna. Super os humeri transit, infra ejus articnlationem. Jam vero- 
primae parti musculosae т. de/zoide? adjungitur , super tendinem.gracilem transiens et 
tandem inseritur partim tuberculo, majori, partimque extremitati scapulari 05515 
humeri.. 

Musculus praeterea adest qui provenit a bracliio transversali secundo.sterni , et dud 
dem а parte posteriore. Humero adhaeret per magnam partem marginis internae сағ. 
nalis humeralis. 44ccessorium magni pectoralis dicere illum posses. 


с. 
Musculi antibrachii. 


M. Bicipitis analogus (sterno radialisC u v.) , musculus est magnus sub magno pec- 
tó»- 


COMMENTATIO ad QUAESTIONEM ZOOLOGICAM. 57 


torali positus et ejus margini adhaerens. ^ Tendit usque ad ossis humeri cum ster- 
no articulátionem ; ubi tendinem firmissimum format, qui canalem humeralem tran- 
sit atque annulum tendinosum кады ex duabus extremitatibus magni Pecto- 
ralis, sub Deltoideo. 

~ Inseritur extremitati radii os humeri spectanti et. quidem. sub capsuld. 

M. Triceps brachialis, Tribus constat partibus, (si rationem hominis habemus.) 
majoribus, ейдеш vero: gaudentibus insertione. 

M. Supinator qui unicus adest, provenit a етед» externo ;. articulationi quà ma- 
nus cum antibrachio jungitur adhaeret. 

M. Pronator unicus qui adest, provenit a condylo internos articulationi quà 
manus cum antibrachio jungitur, juxta supinatorem inseritur, 


Musculi manus. 


Fere iidem sunt musculi manus ranae cum. musculis manus hominis. 

Pollex antem. cujus rudimentum:tartummodo adest; uno saltem praeditus est mus» 
ешо: Extensore, а condylo veniente externo.: 

Литі duo digiti extensoribus etiam. praediti sunt, qui venientes a condylo. exe 
terno, ultimis phalangibus digitorum, inseruntur. 


62:42 
уен и Musculi extremitatis posteriorise. 
«Пиза orisii f esti 4 
. А. 


Musculi quibus os femoris ad pelvim movetur, 


M. lliacus. Longus езі; labio interno cristae ossis ischii et’ pubis annectitur’, 
capitulum ossis femoris contigit, et inseritur per speciem aponeurosis ossi femoris 
supra trochanterem minorem, 

М. Pectinaeus ad mediam ossis femoris partem descendit , inter os pubis et fes 
moris partem superiorem oriundus. 

M. Glutaei. Tres qui in homine adsunt in rand esculent іш unum omnes coalue- 
rant. А longiori parte ilii proveniens, sub capitulo ossis femoris inseritur,- 

(Ms, Triceps: adductor tribus. sicut liomine: constat musculis... 
; Primus, super symphysin. pubis, secundus aliquotenus. inferius, tertius: superius in 
ES par 


58 солы VUE AUT E М. SAUIICMOD 


parte alitetiore ossis isehil et pubis i dnnéctitur,  Orlüntür a lined asperi ossis fomos 

riS dbi omnes ünüm fere eandemque parietem: earnosami formate videntar, . 

^M. Pyriformis statim venit ab extremitate posteriore ossis leido (ене tertiae 
que fere supernae parti ossis femoris annectitur, 

M. Obturalof é&lefAas' à symphysi ossis iséhii et n provenionss бы s oar- 
héis алеся eapsulae capitali femoris. 

M. Quadratus. Longus est; a symphysi posteriore иен et pubis venit et lateri 
intér&ó ossis femoris inseritürg th parte tertid superiores 

Psoas, obturator internus, 9 диды minorés et ЖИЙИ desuáh, 


is 
ex 


Bi coi ('otfassdtfas ' prtio шып 


Musculi ossa cruris ad os femoris moventes. 


M. Vastus externus et cruraeus adsunt, unumque corpus formant. Vastus in- 
ternus vero deést, Ша üt ticeps femoris duobis tantummodo: musculis: eonglutia- 
tis constet, Sub trochantere in posteriore facie annectitnr j: —— — 
ram tendens, infra duas tertias partes ossis femoris initium ducit. 5 oen 

M. Sartorius statim in anteriore femoris parte invenitur , ét ad bie. viri , тес- 
14 vid procurrit. Inseritur, mediante tendine, parti inferiori spinae “апбегіоді ossis 
ischii et pubis; initium ducens a tendine genu ambiente. 

M. Biceps cruralis unum tantum ventrem habet. A parte posteriore interiore Ші 
provenit ad anticamque tibiae partem descendit. _ 

M. Seminervosus. Duobus ventribus constat quorum: unus adhaeret symphysi 
pubis, alter symphysi ischii, In tendinem gracilem exiens in latere interno genu, 
retro tendinem musculi gracilis , descendit , ubi latior evadit, tandemque annec- 
titur infra tuber tibiae. К : ' реа 

M. Semimembranosus ut in homine Ud ta est. ` Extremitas superior annectitur 
ішегі ossis ischii et pubis, Inferior autem extremitas parti posteriori tuberis interni 
ossis tibiae et fibulae jungitur. : на ; 

M. Rectus anterior, vastus internus et peak Ate; desunt, | 


C. en 
M useuli tarsim ad eras moventes, | 
зто A rt 


M. Tibialis anteriori A^ m inferiore амь е анаар тепбіне ойып, 


în ‘medio tibiae “in: Aids ‘ventas ividitas , ^ quorum tnus intérnus tendinis ope ad 
і Я ba- 


COMMENTATIO Аю QUAESTIONEM ZOOLOGICAM. 59 


basin tibialem ossis longi tarsi tendit, alter exterior eidem 0551 magis externe ап- 
nectitur. i 

M. Gemelli minores unum tantum ventrem habent. Tendine parvo lateri exter- 
no tibiae annectitür, tendo major ex ventre ipso oriundus super tarsum prorepit et · 
evanescit sub plantà pedis, ubi format aponeurosin plantarum. 

M. Tibialis posterior infra articulationem vel potius conglutinationem tibiae cum 
fibula oritur, ossique longiori interno tarsi jungitur, : 

M. Peronalis longus e tendine oritur gracili, condylo ER 5006 ddhiderente 
ét inseritur basi tibiae externe, duabus extremitatibus tendinosis, quarum una ex- 
tenditur usque ad os tarsi. 

^M. Extensor breeis communis digitorum pedis. Distinctus adest; annectitur 
ioti longitudini ossis externi tarsi et tendit oblique usque ad quatuor digitos in- 
ter pollicem et ultimum digitum comprehensos et terminatur in ultimis eorum pha- 
langibus. | 

M. Flexor communis digitorum sub longiore osse tarsi positus est, interne sub 
aponeurosi m. gastrocnemii quum ad ossicula tarsi transiit in quinque tendines 
subdividitur. 
. М. Interossei superiores adsunt et inferiores, Oblique tendunt; insertione cum 
homine satis conveniunt. 

Praeterea Cuvierus trés musculos epumerat quorum analogia non constat, 

1*. Musculus accessorius tibialis anterioris. A medio oritur ossis tibiae, et ten- 
dit NM ad partem internam baseos longi ossis tarsi ubi inseritur, { 

„ Musculus qui venit interne ab extremitate tarsiand (ut ita dicam) tibiae et 
тк dios ventres ¢ibiaei anterioris transit, tandemque oblique tendens annectitur ex- 
tremitati digitali longi ossis tarsi in latere interno, 

3°. Flexor longus interne positus est sub longo .osse, tarsi, fibrillas musculosas 
emittit, quae superficiei internae tendinum, е, e flexore communi digitorum orium- 
dorum annectuntur. 

Reliqui museuli, in homine inveniendi desunt e. g. peronaeus brevis et medius, 
musculus plantaris, extensor longus pollicis et digitorum. etc, | 


Ра 


a 


DER- 


40 H. L.S жасыта OT BTN hens 


DERMOLOGIA, SPLANCHNOLOGIA VITAE ANIMALIS 
ET NEUROLOGIA (1). 


De cute in eádem divisione cum sensibus, cum nervis atque centro nervóso agere, 
necesse nobis videbatur, Cutis enim sedes est tactus communis, Sensus quatuor re- 
liqui nihil sunt nisi cutis evolutiones et perfectiones. Cum sensibus vero nervi cen- 
trumque nervorum tam arcte cohaerent, ut non nisi in uno eodemque capite descri- 
Ы possint, — А cute igitur incipiendum, 


$. 1. 
Cutis et tactus: 


Cutis in Batrachiis, sicut in omuibus vertebratis dermate const-t, reticula vascula“ 
ri, pigmento, papillis nervosis, epidermide, cryptis (.2 ), 4 

Derma crassitie satis magná praeditum est, spissitate non ita gaudet. Tel& constat 
fibrosa. i 
. Reticula vascularis: quam maxime est evoluta, atque hic illic magna omnino vasa 
continet. : | 

Pigmentum , (quod e viyis lacidisque Ranae v. c. esculentae coloribus j jam cogitan- 
dum erat) crassum est, inprimis in superna superficie, 

Papillorum nervosorum superficies, vel potius nervorum extremitates , insensibili 
modo per totam superficiem pigmenti explanatae, non quidem visui sese offerunt (quod 
nec in homine, nec in ullo animali locum habet) sed tamen maximae esse debent, 
quia а quam plurimis nervis formantur,in cutem exeuntibus. Hocín dorso ad utrum- 
que lineae medianae latus egregie apparet. Epidermis mucoso constat velamine, e 
cryptis profluente, quod in omnibns speciebus, in primis autem in Rana esoulentà , 
in dies avelli potest. 

Su- 


(1) Ad totum hocce caput cf, Ducrotay de Blainville: de l'organisation des animaux Т, І. 

(2) Conf. Wilh, Cruikshank, Abhandlung über die unmerkliche Ausdunstung. A. d, Eng. Leips, 1798. 
G. A.Gautier, Recherches sur l'organisation de la peau ete, Paris 1809. Dutrochet Observations sur la 
structure dela peau, Journ, Complém. Tom. V. cah, 4. pag. 536. Conferri vero inprimis meretur C, А. Rudol- 
phii Grundriss der Physiologie Berl, 1821. tom, І. р. 104. 105. qui nulla strata aut retia in cute admittit, піз ` 


epidermidem et derma, quorum hoc apud illum corium, cutis audit, atque glandulis sebaceis hic illic munitum 
dicitur, 


COMMENTATIO av QUAESTIONEM ZOOLOGICAM. ` 41 

Suapte rana saepius hancce epidermidem mutat, ex quà mutatione СІ. nostras Р. 
Boddaert conclusit ranam pellem mutare (1), quod falsum videtur. 

Cryptae jam quae hunece mucum producunt sunt plurimae et maximae, Quamvis 
in gyrinis cryptas non inyenerim, illarum tamen praesentiam demonstrat maxima mu- 
ci quantitas, in corporum superficie obvia. In bufonibus plurimae adsunt, durissi- 
maque illarum est superficies. ٠ 

E parvo, in illarum summitate canali , profluit mucus flavus gustuque nauseam illiciens. 
Pone unumquemque oculum, in superna capitis parte, glandulae apparent a situ paro- 
tides dictae , conglomeratione illarum eryptarum formatae , eundemque liquorem produ- 
centes. In ranis etiam vestigia parotidum glandularum inveni, semper vero e cute tan- 
tümmodo constabant crassiore et densiore, paucae saltem aderant cryptae. Hylae fere 
nullas habent cryptas. Hic vero in digitorum extremitatibus cutis mirum phaeno- 
menon quoddam offert. Digitorum enim extremitates muco tectas habent , atque pul- 
villis terminalibus instructas, Motui hosce pulvillos inservire omnes statuerunt auctores 5 
quomodo autem hocce officio fungerentur, disputatum est. Putabant enim plarimi, 
mucosl ША substantià, digitos arboribus, immo vitro adhaerere posse. Нос vero 
minus verum esse, primus, ut puto, docuit Cl. Delabillardiere (2). Hic 
enim hylas observans invenit, horum pulvillorum ( peZozes) eundem usum esse, ac 
cotyledonum in brachiis sepiarum. Retractd, enim media superficie ope fibrarum 
quarundam musculosarum , vacuum oritur sub quocunque pulvillo ab atmosphaerá 
in basi retento. Hyla jam ex uno pulvillo facili negotio dependet. Quod demon + 
strare priori explicationi non tam facile erat. 

Haecce de cute ejusque substantid dicta sunto, Quod vero attinet ad tactum ge 
néralem (fact, Bichat), multum valet in batrachiis, non vero tantum quantum іп 
homine. Quamvis enim utrumque animal laevi cute gaudeat, in homine pauco, in 
rani nullo villo consità, cutis in ranê cum musculis non cohaeret, nisi іп articu- 
lationibus atque pectore, unde minor illa tactus generalis perfectio profluit. Mul- 
to vero major est, quam quidem. in plurimis mammalibus et avibus, villis et plu- 
mis obsitis, ubi tactus perfectio decrescere videtur ad inversam systematis phanerosi 
rationem, 

Tactus specialis ( Zoucher, Bichat) minimus est in batrachiis, quippe quae or- 
gana ad huncce usum minime apta habeant, In pedibus enim anterioribus cu- 

tis 


(1) Boddaert Natuurl, beschr, der dieren , pag. 170. 
(т) Vid. Analyse des travaux de l'academie royale de sciences pend, 1816, par Cuvier dans les Annales 
Gen, de Sciences Physiq. par Bory de St, Vincent, Drapiez et ve Mons, Tom, IV. 


F 


4a н: Thos WAITER ED т. EUN TANHO 


tis cum ossibus digitorum cohaeret, ibique systema nervosum fere evanuit, hee 
organorum etiam forma praehensioni adaptata est, De pedibus posterioribus idem 
valet. Quamvis, enim longiores non, aptiores sunt. Longitudo enim Ша saltui tan« 
tummodo inservit atque natationi, unde etiam membrana illa interdigitalis. 

Tactus igitur, quoad generaliter sensus habetur, — — est in batrachiis, 


S. 2. 
Lingua et gustus. 


Gustus in Batrachiis, utpote piscibus chondropterygiis quam maxime affinibus, 
inperfectus est. Lingua, quamvis maxima, gustui non ita apta est, Deglutitioni , 
respirationi, coaxationi, multo magis inservit. Nec gustus organo perfecto opus habent 
batrachia: dentibus enim masticationi aptis carent. Insectis, vermibus , molluscis ves- 
«untur, quae dentibus non conficiunt, Succus gastricus tantae est energiae, ut, non 
masticatum quodcumque insectum et molluscum, durissimis quamvis elytris et testis 

circumdatum, facili negotio digeratur. 

Lingua muco obsita est gelatinoso, quem mucum tainen gustui solummodo i inser- 
vire non arbitror. Quis enim gustus, quaeso, provenire potest ; e testê calcaria, 
quae. illico a lihguá introrsum jaculatür? Lingua jam nihil in batrachiis esse vide- 
tur, nisi praehensionis organon., ‘Insecto enim ob oculos volitanti incito impetu ra- 
na irruit, linguam viscosam motu vibratorio ejicit, animalque muco retentum attrahit 
et devorat. | 

- Forma linguae est longitadinalis, In interna illique anticd parte maxillae inferio- 
ris ossibus intermaxillaribus adhaeret, ope pulvilli musculosi transversi, inde ten- 
dit ad rimam laryngis» Ab ША posticà apice, usque ad tertiam fere partem in 
duos lobos dividitur, laryngem circumdantes, quae divisio iterum in lineae me- 
dianae directione loeum babet, atque vestigium esse videtur formationis linguae ex 

duabus conglutinatis partibus, quod et in foetu humano egregie occurrit, Nonne 
iterum hocce phaenomenon putandum est favere hodierno illi argumento : foetum in. 
alvo matris omnes organisationis gradus percurrere? 

Maximus porro linguae usus est in respiratione et coaxatione. In inspiratione enim (1) 

os hyoideum. et lingua removentur ab ossibus inde palatinis, cavitas oris ita auge- 

шг (2), aér per nares ( propriis musculis aperiendas et claudendas) apertas irruit. 


Mox 


(1). СЕ, Town son Physiological observations on the amphibia ete, a Caro Lehrb, der Zootom, pag. 496 
laudatum, 


(2) Egregie hoc observari potest, amotis ів viva гапа narium operculis, tum enim cavitas nasi patet, et lin- 
guae apparet, qui cum motu super descripto egregie convenit, 


COMMENTATIO. лр QUAESTIONEM ZOOLOGICAM. X ا‎ 


` Mox os hyoideum linguaque in altum tolluntur., nares.clanduntur,, aer compressus per: 
rimam laryngis pulmones intrat. Inde intelligendum quare ranae suffocentur cum: 
earum os vi apertum teneamus, Os hyoideum tum enim nec deprimi et nec elevari: 
potest, respiratio igitur cessat, animalque moritur (1). 
` Cujusnam, usus sit lingua in coaxando, , primus; indicavit. Petrus Camperus,) 
nostras! (2).. Авг inspiratus a ranê per rimam: laryngis superficiei inferiori linguae» 
apprimitur, Hujusce aéris una pars dextrorsum, altera pars. sinistrorsum téndit, (а 
protuberantid enim quae. totam linguam.subtus in duas dividit partes, ad latera re~! 
pellitur), et, quidem in sacculos: buccorum membranaceos, maxillae inferiori marium 
ranarum, esculentarum adhaerentes. Inde. expressus , а lingüà ita 'vibratur, ut inde* 
oriatur. sonus ille; raninus.. ۱ 


$. 5. 


- Nasus ét odoratus: 


Odoratus est sensus tertius, Primus jam est sensuum illorum, qui organo indivi- 
duali praediti sunt et a СІ9. Huschke sensus ideales (ideale Sinnorgane) хосап-” 
tur (5)2 "Quum enim neé tactus nec gustüs organa haberent suis tantummo- 
do.functonibus inservientia (nam dermatis primarius usus est, corpus tegere, 

е, 


(1) Наессе jam aliorum fide innixus credebam, quum mihi Physiologiam Cli, C. А, Rudolphi legere con« 
tingeret , qui longe aliter hac de re agit. 

Primo magnas partes in deglutitione et respiratione adscribit faucium elevationi, quà cibis quodammodo ob- 
viam eunt fauces, eorumque depressioni egregie favent, 

Deinde plane negat, ranas, ore vi aperto, vivere non posse et experimentis a-se ipso institutis afirmat sese , 
ranas gulis apertis, per horas, dies, imo hebdomades integras vivas vividasque vidisse, Aliorum vero experi- 
mentorum infelicem exitum inmersioni ranarum іп aquam adscribit, unde necesse erat, ut aqua gulam intrante, 
misere suffocarentur animalia, Conf, C, A, Rudolphi Grundriss der Physiol. tom. П. part, 2. pag. 85 et 339. 

Соп, Н erholdt Anmerkungen über die Chirurgische Behandlung tiefer VVundén, Kopenh. 1801, S,48— 50. ` 
Bulletin Philom. an7. р. 3o. page 42. С, A. Rudolphi Anat, Physiol. Abhandl, S. 115—122. 

(2) Verhandelingen van het Bataafsch Genootschap der proefond, wijsbeg. te Rotterd. Tom. І. p. 250. 

(5); Beytriige: zur Physiologie und: Naturgeschichte von "E, Huschke, 1 Band. ‘Weimar 1827. р. 99.- 

С Huschke; Okeni- discipulus ;cui^et' sunm’ hocce opusculum dicavit, Philosophiaé Sch ellingii, 
quae dicitur Ideal-Philosophie , Natur-philosophié totus ‘quantus addictus esse videtur. Ниїссе philoso 
phiae:-ad- naturalem. historiam applicatae summum est propositum ; ut demonstretur uniuscujuscumque for- 
mae;.corporalis:, prototypum exstare; іп inferioribus organismis, atque cuique systemati organorum ordi- 
nem:;plantarum i aut animalium analogum esse: Sic’ fungi dicuntur plantae radicariae quippe qui radicem 
quandam. totius. regni: vegetabilis offerunt," Gramineae ‘caulinatiae audiunt, quippé quae caulem regni vegeta- 
bilis fere exhibent. Et sic deinceps, Hocce systema licet ingeniosum esse’ videatur, et juvenibus inprimis ` 


F^ "d 


4^. Н. L. v4N ALTENA 


e. б. in piscibus, linguae primarius usus est cibos deglutire, in e. g. molluscis, pis- 
cibus, avibus) odoratus primo organon offert, officio sensuali tantummodo dica- 
tum Ст). : 

Os ethmoideum duo habet foramina majora ad transmittendos nervos olfactorios, ` 
quae septo osseo а se invicem sejunguntur, quod septum cartilagine procurrit 
expansione, fere usque ad ossium nasi apices. Hic brachio dextro sinistroque car- 
tilagineo jungitur ossibus masalibus atque anticum narium parietem format. In- 
ferne conjungitur ossibus palatinis, quae fundum пазї constituunt, atque in exter- - 
nis lateribus foramina (choanas) relinquunt, quae аёгі inspirando inserviunt, Su- < 
perne cavitas tegitur ossibus nasalibus, quibus membrana a basi ossis nasalis cartila- | 
gineà proveniens, adjungitur. Cavitas itaque ab omni parte fere ossibus est circum- 
data. Nescio igitur an recte sese habeant Cli, Blainville verba: «eke (la poche 
« де la membrane olfactive ) west point recouverte par les ов, si ce n'est раг le 
« nasal a son cóté extérne" (2). 

In anteriore jam parte nasi supra ossa nasalia inveniuntur nares , oxidibus cartila- 
gineis munitae, quae oxides, a musculis nasalibus iisque quae ossibus intermaxillaribus 
adhaerent aperiüntur et clauduntur. 7 i 

Interna cavitatum superficies membraná vestita est mucosá, quae variis gyroram 
ambagibus tandem in marginibus choanarum desinit, De nervis olfactoriis et ophthal- 
micis statim videndum est, quum, visus auditusque organa absolverimuse 


6. 4. 


Oculus et visus. 


Visus organon in Batrachiis plurimum eum oculo pisciam convenit; tam quod ad 
externa tegumenta magnitudinemque relativam lentis, quam quod ad iridis minorem 
mobilitatem processuumque ciliarium minorem evolutionem. Oculus enim maximus 
est atque saliens; spheroida constituit, cujus postica facies tegitur a scleroticá , carti- 

la- 


laete arrideat, Шай esse non arbitror, quod ad inperfectam hucusque nostram rerum naturalium scientiam 
rite applicari possit, Opus jam Cli, Huschke sibi propositum habet ut ostendat: stigmata іп insectis рго- 
totypum esse organorum sensualium in superioribus regni animalis ordinibus, 

(1) Dicat aliquis olfactus organon respirationi etiam inservire, igiturque nostram sententiam falsam esse, 
Sed in inferioribus classibus , in piscibus , nares externam tantummodo habent aperturám , coecumque saccum for- 
mant. In Proteo tantummodo cum tubo intestinali commercium habere incipiunt, Primitivus igitur usus so- 
lummodo olfactum spectat; respiratio est usus adventitus, E nervorum distributione praeterea haecce sententia 
demonstrari posse facile mihi videtur. 

(2) Ducrotay de Blainville 1, 1. p. 229. 


n 


COMMENTATIO Ар QUAESTIONEM ZOOLOGICAM. 45 


lagineae fere soliditatis aliquotenusque diaphaná, ita ut pigmenti nigricantis colo- . 
rem fere transmittat. Colorem ipsius membranae argyro-terphrodea nominare pos- 
ses, idemque est qni in piscibus observatur. “Cornea satis est convexa, igiturque 
magna. Choroideae interna superficies nigerrima est, externa vero argenteo quodam 
nitore albicat. Processus ciliares non inveniuntur, nisi circulum tuberculosum, cho- 
roideae adhaerentem (ubi in iridem abit) capsulaeque lentis cristallini ferme suis 


radiis adjunctum, hocce nomine insignire velimus, Iridis postica superficies pigmento 


gaudet, aureo quodam fulgore externo cum illo oculi piscini conveniente, Pupillam 
plurimi subrhomboideam vocarunt, mihi vero semper elliptica visa est (1). Reti- 
na densissima est, totamque posticam oculi partem internam tegit, usque ad len- 
tis capsulam. Vitrea abundat. Lens est sphaeroidalis, capsulisque. sphaeroidalibus 
constat concentricis, in medio continentibus nucem, mirae cujusdam soliditatis , 
quae etiam analogiam cum oculo piscino egregie demonstrat. | 

‘Oculus variis movetur musculis, Musculus infundibuliformis, nervum opticum to- 
tum quantus est, circnmyestit. Duo obliqui praeterea oceurrunt anteriores , quo- 
rum unus in latere superiore , alter in latere inferiore oculi inseritur. Duo quoque. 
obliqui posteriorés a nervo optico initium ducunt, eodemque fere modo oculo ad- 
junguntur. : à 

Quod ad palpebras: duae inveniuntur; superior immobilis est, inferior deprimi 
et elevari potest, Maxima haec est et diaphana, nigro quodam tincta colore, illa 
minor, viridis, Movetur musculo tendinoso in duo brachia diviso quorum utrumque 
ad orbitae angulum procedit, ibique ( fibrosum transiens annulum) inseritur mus- 
culo infundibuliformi. Наессе inferior palpebra expansione munita est, membra- 
n0$à, internáà: quae munere fungitur membranae nictitantis, et a quibusdam Zerzza est 
nominata palpebra (2). Praeterea in fundo orbitae invenitur membrana muscularis, 
quae totum fundum tegit et inde a musculo infundibuliformi initium ducens mar- 
ginibus orbitae ubique adhaeret. 


$. 4. 


Auris et auditus. 


. af е . . . è 7 H ) 
‘Auris in minori huc usque animalium numero inyentus est, quam quidem oculus, 
Au- 


(1) Carus observavit pupillam auctà luce contrahi ,Sic ut in felibus. Mihi autem ( experimentis anquiren- 
ti) nunquam hancce proprietatem ranae obtulerunt, Cf, Carus Lehrb, der Zootomie pag. 278. Іп bufonibus 
saepius observavi, 

(2) Conferri hic merentur memoires de Асай, Royale an 1756, ibique Petit 1.1, 

F5 


46 ШЕ VAN ALTENA 


"rS Y. 
1 


Auris igitur perfectioris organisationis indicium esse videtur, Auris e tribus organis , 
sensuum ‘idealium , (naso, oculo , et aure) in omni individuo posticum locut habet. 
Наессе causae, quibus’ alias facile subjungeremus, nobis persuaserunt , ultimo loco 
agere de organo auditus. 

'Saccus jam membranaceus , in quo nervus acusticus dissolvitur (ut ita dicam), 
quique: igitur pars auris essentialis recte habetur, in ronis maximus est, ovalis , 
substantia quadam ad cremoris instar , plena. Canales semicirculares (1) primo per. 
osseum labyrinthi orificium internum tendunt, et postea , mutuá sua conjunctione 
circulum fere constituunt.  Substantiam continent 'subgelatinosam. Labyrinthus 057 
seus ab osse temporali formatur , aurisque partes essentiales continet ,. quae vero 
non ita magnae sunt, quin magna hujusce cavitatis pars vacua relingnatur , i in qua, 
lympham Cotunnii observare non ' valui. Interne foramen parvum offert ad trans 
mittendum nervum acusticum ; externe fenestra. ovalis invenitur, quae major, est et 
commercio constituendo cum meatu auditorio externo inservit. Ніссе meatus cavi- 
tas est tympani : in Batrachiis tota fere quanta membranacea , тақпа), lata, non, 
vero ita profunda, Tubae Eustachianae orificium i internum totam. fere, baseos | cayitatis 

.tympani superficiem occupat, magnoque foramine i in cayum oris, exit, . Inter 3 muscu | 
lum elévatorem maxillae inferioris 'ejusque depressorem uterque adest tuba Eusta- 
chiana. dut 

‘Tympanum | ad letra capitis , statim. pone oculum inveniendum adest, cute. тері. 
tur tenui , coloris 1 virido-caerulei. Cartilago est infundibuliformis , infondibuli orie, 
ficium est externum, membrana semicircularis » postice adjuncta, externe illius aper»... 
turam tegit. | 

Ossicula auris tria sunt , (2). Primum, osseum, , piliforme, infernum est atque mgsie | 
mum. Secundum . brevius , subcartilagineum eandemque cum . primo, directionem .. 
babet. Tertium vero (malleo: analogum ) cum secundo. angulum fere efficit rectum. ; 
Spatulatum est, spatulaeque pars lata parti mediae membranae [cayitatis: tympani аб- | 
haeret. Altera extremitas margini cartilaginis infundibuliformis adhaeret, parvi mu- 
sculi verticalis intermedio. 


AT 


$. 6. 


(1), Plurimae auris exstant descriptiones diversae, Illis igitur niti non poteram, Ipse, observare debebam, 
«uod in majoribus organis non tantae est ' molis, imo jucundissimum , in tenuioribus organis maximae molis, et 
arduüm, Cum шей tamen scrufatione satis convenire Clum, Blainville inveni, Rudis tamen mea in secandis 
erganis tenuibus manus , facili negotio alio partes modo ordinare potuit , quam, revera. ordinatae. ; fuerant, y Quae 
milii tamen visa sunt, narravi, 

%2) Vide eorum үтү imagines арпа Clum, Huschke, 1,1, 


П s A YAY 1 H 2 
COMMENTATIO лр QUAESTIONEM ZOOLOGICAM. 47 


96.76. Р P 


7% 


Cerebrum. ét médulla spinalis. 

1 
E tota systematis neryosi. constitutione (nisi j jam атом aliis necesse Баласы» 
bus pateret ) facile demonstratu videtur: batrachia minus composita organisatione 
gaudere, quam quidem mammalia et aves. . In mammalibus enim demto cerebro, 
jamjam: omnis vita organica: evanescit :( 1). Batrachus vero, abrepto cerebro, sal- 
tando reptandoque per horas et dies plures : nem; vivit organicam , immo nonnun- 
quam aliquotenus animalem, 

Idem observatum іш piscibus, c. р. in. еа, muraen ĝis In ا‎ insectis , 
omnibusque jam inveriebratis haecce vitae duratio ad inversam rationem (ut ita 
dicam), massae medullaris; centralis. constituta. esse videtur, Polypi et infuso- 
ria, ubi animalis et ,organica vita in massam. homogeneam mixtae et confusae 
esse videntur, ubi nulla organa centralia obviam. fiunt, "іп quácunque mole- 
сша vitam possident: individualem, et ubique nervosam ` quandam ‘substantiam 
insulatam, (geisoleerd ) ut ita dicam, et per.sese existentem habere videri pos- 
sunt, Antequam jam de nervis cerebri et spinae agere incipiamus , de cere= 
bro ipso spináque medullari : paucis 'videndum. est. -Cérébrum іп ranis appri- 
me simplex adest, nullisque gyrorum. ambagibus insigne, Medullae spinali dia- 
metro ferme aequalis, longitudine longe inferior est, In tres partes non inep- 
te a quibusdam dividitur, partem hemisphaericam, partem thalamorum optico- 
rum , partemque cerebelli et medullae: oblongatae, Hemisphaeria jam sunt ob- 
longa, formaeque fere conicae, eorum apices constituunt nervos olfactorios , 
crassos griseique coloris. Antequam vero hosce nervos emittant, in unum соп- 
fluuüt , gangliumque formant. Postice- commissurA anteriore ambae bases con- 
junguntur, interne сауа sunt, vénuriéulique corporum striatorum analoga conti- 
nent. 

Ülteriüs jam éencephalam tendéns, 1 in amboque latera extensum, duas offert ex- 
patisiones spliaeroideas , quas thalamorum opticorum nomine insignire solent, Color 
éxternus est griseus , internusque albicans, Venitriculosam uterque offert cavita- ; 
tem, cum cerebrum e cranio desumére conatus essem , pulcerrime in basi mi- 
hi dpparuerunt nervi optici crucem formantes. Nec in piscibus nec in alio rep- 
tili tam, distincta et pulcra haecce mihi crucis; formatio. visa.est, quam. im rand, 


Ал- 
* Мм, 


(1) €f, Bichat recherches physiol, sur la vie et la morte 


43 B oL €x A TX NE 


Antequam vero hemisphaeria in thalamos extenduntur, duo ganglia formant mi: 
nora grisei coloris, quae unum duové fila nervosa distribuunt, formando nervo op- 
tico. 

Cerebellum minimum est, statim ad posticam thalamorum partem obviam fit: for- 
mam habet fasciolae gracilis , vasibus egregie distinctae. 

Medulla oblongata satis longa est. Margines ejus complicati sunt, ita ut canalicu= 
lam fere exhibeant; superne tecta est fasciolà, valde vasculosà, ita ut rubram eam- 
que elegantissimam exhibeat superficiem. rare 

Medulla rachidis jam tendit usque ad posticam vertebrarum partem desinitque 1n 
regione articulationis ossis coccygis. Antequamcumque expansionem transversam, tam 
dextrorsum quam sinistrorsum effluvium quoddam est, substantiae calcareae albis- 
simi coloris, quae etiam in cranio et quidem pone scleroticam oculi distincta apparet. 
Color vero medullae rachidis externe griseus est interneque albus. 

Tegumenta cerebri sunt: pia mater et dura mater. Pia mater membrana est ap- 
prime vasculosa, quae in regione, ubi thalami nervorum opticorum concurrunt, 
concursum quendam vasorum sanguineorum introrsum dimittit. In supremá super- 
ficie cerebri venae, in basi arteriae plurimae sunt. Dura mater fibrosae est sub- 
stantiae , inprimisque ad hemisphaeriorum latera dextrorsum et sinistrorsum obser- 
vari potest, 2 

In spina pia mater mihi tenuior et magis cellulosa visa est quam in cérebro. Du- 
ram matrem non, nisi perintervalMa ibi observare valui (1). ; 


5. 7 
Nervi. (2). 


Nervi olfactorii primi sunt nervi, qui in capite appareant. Ех hemisphaeriis 
provenientes, prius conjunguntur, exinde a se invicem recedunt , foramina duo ossis 
ethmoidei transeunt, et in membrana pituitarià leni detrimento dividuntur. Cavi- 
tates nasales transeuntes, statim sub aperturá externá narium dividuntur in duo 
brachia, quorum maximum inter maxillae os majus et os intermaxillare inseritur , ші- 
nimum ossi intermaxillari adhaeret. Alius ramus movendis narium aperturis exter- 
nis inservit, cartilaginique hujusce aperturae adfixus est. | 

Ner- 

(1) Ratione habità. ceterarum corporis partium , cerébrum mihi in junioribus individuis majus visum est, 


quam in adultis. 
(2) Ad plurima septimae hujusce §, conf, Cuvier Leg. d'Anat, Comp. T. IL 


COMMÉNTA TIO av QUAESTIONEM ZÓ0LOGICAM. 4 


(c Nervi optici sunt crassi, E thalamis nervornm opticorum oriuntur, et postquam 
crucem mutuo transitu formaverunt, ex anticà parte ossium temporalium prorumpunt, 
‘statim jam sceleroticam уени; et bulbulum efficiunt , е cujus lateribus retina 


oritur, 
Nervi oculi motorii. Duram matrem perforant, Orbitam uterque intrans in duos 


ramos dividitur; ramus minor per mu$culum rectum superiorem oculi tendit, et in 
facie super oculos evanescit. Alter ramus, in tres ramos dividitur, quorum unus 
‘in musculo,adductore oculi desinit, secundus in musculo recto inferiore , tertius in 
musculo magno obliquo. i 

Nervus uterque patheticus pone priores duram matrem transit, gracillimus est ` 
omniam nervorum, qui е basi cranii' proveniunt. In orbitam penetrat et superne 
tendens, in musculo magno obliquo desinit. 1 

Nervi trigemini: ramus ophthalmicus , maxillae inferioris , et maxillae supe- 
rioris odsunt., 

Nereus ophthalmicus. Sub duram matrem'aliquamdiu prorepens, postea erum- 
әрі in orbitam. Juxta parietem internum orbitae procurrens, transit per foramina 
quae os ethmoideum ad latera perterebrant. Jamjam in cavitate nasali duos praecipuos 
emittit ramos, quornm unus in lineae medianae directione procurrens , ossi inter- 
maxillari adhaeret, alter vero partim inseritur narium aperturae «externae, partim 
| museulo quo nares moventur. 

Nereus maxillae superioris , nervo maxillae inferioris in origine adjungitur. ^ In 
inferiorem partem orbitae simul ambo perveniunt ibique dividuntur, ^Nervus ma- 
хШае superioris, juxta internum orbitae parietem repens, in duo brachia dividi- 
tur, quorum internum filamenta eiittit ad palatum, ad nares et ad faciem, ubi evas 
nescit, Alterum vero brachium externum orbitae parietem transiens, ad inferioreiü 
anteriorem partem orbitae in faciem excurrit, ibique leni detrimento absumitur. 

Nereus maxillae inferioris, simul cum illo maxillae superioris in orbitam pervenit 
et verticaliter fere descendit, inter posticam orbitae partem et os temporale. Fila- 
ménta in musculos temporales et pterygoideos emittit, ante articulationem maxillae 
inferioris flectitur, internae hujusce maxillae superficiei ramulos tribuit, tandemque 
ossibus intermaxillaribus adjunctus ; in linguam emicat, ubi evanescit, 

Nerei faciales, Graciles sunt nervi, ob labiorum defectum, atque faciei superfi- 
ciem musculis. fere поп véstitam. Quidam eorum rami minimi apparent, eorum 
vero difficile est scrutari ramificationes. "Truncus semper observatur. 

Nerei acustici , breves quidem sunt, sed crassi, et quodammodo rubicundi, Sta- 
üm e'cranio prosilientes lábyrinthum intrant, ubi eorum finis, ET 


“Мерг vagus uterque sive pnéumo-gastricus.» Pulmonibus, cordi; oesophago , 
d G ven- 


50 Ja 53Beacbs wera eTA A T oF ЖЕУ ОЛ 


ventriculo; ramos. tribuit , formatque plexus neryosos super haecce organe, E cranio 
prorepens crucem format, cum neryo linguali et, glossopharyngeo: glossopharyngeus 
ibi postico, vagus: medio ji lingualis- antico. loco positus este Saepius tria. filamenta 
e cranio proveniunt, quae aucta quibusdam - filamentis e aii айан et "Заві 
oriundis, tandem. vagum ipsum. боғшап ы 22,2, uar vss T 
i Nervi glossopharyngei. ;Quaedam filamenta, аср, a: neryo Sod e et. yago; ex~ 
inde dividuntur in varios ramos , quorum unus partim evanescit іп musculis ossis tem- 
poralis , partim in musculis linguae. Alter ramus magno nervo Журн, jungitur у 
ali denique rami musculis pharyngeis adjunguntur. ub. 
| Nervi hypo-glossi, per foramen condyloideum e cranio exeunt, none nervum vagum. 
Primo gracilis uterque est, anticam vero capitis partem. petens crassior eyadit,. crus 
cemque format cum vago cui partim adjungitur.,Anterius procurrens super glosso- 
pharyngeum transit , in linguamque. tendit, cui duobus ramis adjungitur... | 
Nervi оасбр et cervicales. Duo paria tantummodo adsunt, Inter vertebras 
oriuntur, ;in-musculis- colli. dividuntur. et. quosdam ramos. emittunt ad scapulam. | 
Nereus diaphragmaticus. deest. 
Nervi dorsales et lumbares. | Similes sunt His; hominum. Numerus Я 
a numero vertebrarum.: dependet. 
Nervi peleici et caudales.  Caudales жылар Rami else adgunt : tam. illi qui ad 
Ovaria et testes , quam qui ad sphincterem ani et membra ҚҰН ана pertinent, 
Nervi: brachiales её nerei-thoracis. i: Truncus, communis est. crassus omnino ner- 
vus. Incipit inter secundam et tertiam vertebram. | Jamjam, sub, axilla ramum emit- 
tit’ scapulam petentem. et inter hujusce.: musculos evanescentem. Ulterius. in bra- 
chium truncus. communis procurrit., et, cito im duos, Tamos dividitur, antea ‘vero 
extensores brachii ét capsula articularis. ossis humeri quaedam inde filamenta тесі- 
piunt, Unus horum ramórum anticum obtinet locum ( У. medianus ) et ad articu- 
lationem humeri cum antibrachio perveniens, in musculos irrumpit . antibrachii, ubi 
. in duas partes dividitur, quarum una in flexoribus digitorum evanescit , altera juxta 
05 cubiti.et,radii prorepens, unicuique digitorum , FA suos surculos tribuit. 
Seeundus vero ramus (N. brachialis ) humerum, circumdat , in extensorem , an- 
tibrachii filamenta- emittit ‚ in articulatione penes cum. humero postice in mus 
cülos emicat , ibique desinit. - i 
Nerei membrorum abdominalium. . Tria paria nervorum plexem constituunt femo- 
ralem. Juxta totam ossium ilii longitudinem procurrunt. In regione femoris, unus in- 
de separatur. nervus, (А. femoralis anterior) quni рег musculos anticos femoris dis- 
pescitur. Caetera pars postieam femoris partem transit et cum М. sciatico convenit. Plu- 
xima filamentá emittit, quae musculis femoris inseruntur. Versus mediam ferme lon- 
gi- 


COMMÉNTATIO A» QUAESTIONEM ZOOLOGICAM. 5 
gitudinem femoris in duo brachia dividitur, quae cum рор аейв conveniunt. Haecce 
brachia ramos extendunt in musculos tibiae, tarsi et pedis, tandemque evanescunt. 

Nervus magnus sympathicus (1), (intercostalis , trisplanchnicus , ) in Rana es- 
culéntà duodecim format ganglia, qon duo anteriora cum trunco vagi et trigemini 
conjunguntur. 

Pars adscendens nervi sympatici, cum trunco vagi e cranio prorepentis , conjungi- 
tur et post conjunctionem duos ramos emittit ad trigeminum 3 3 ramum internum et. 
externum. Internus ramus per foramen intrat quo vagus exierat, ad rotundum tri- 
gemini ganglium prorepit, ibique illi. adglutinatur. Externus ramus cavitatem transit | 
tympani: juxta. ossicula auditoria tendit, cavitatem oculi intrat, tandemque foramen 
440 trigeminus exierat perterebrans, cum ejus ganglio jungitur. Teu 

Inferior: pars nervi magni sympathici super omnes rachidis nervos | transit, non 
vero cum iis in unum coit; sed a quocunque accipit ramusculum; quibuscum fork 
mat parva illa triangularia Белі, e quibus parva brachia in intestina emicant. E 
ganglio quod e nervi sympathici conjunétione cum quinto nervo spinali provenit, 
aliquotenus crassior nervus provenit, qui. arteriae coeliacae conjungitur, Quinque 
caetera ganglia in intestina sese perdunt. Ultimum nullum ramum edit, quo cum ner- 
vo sympathico oppositi. lateris uniatur et glanglion impar. componat, 

{tJ Cf E, EY’ Weber anatómia comparats nervi sympath, Lipsiae 1817. 


ы 


G 3 SPLAN- 


52 H IL үл ALT EN А 


SPLANCHNOLOGIA VITAE ORGANICAE: SYSTEMATA ABSORPTIONS, | 
CIRCULATIONIS, RESPIRATIONIS , EXCRETIONIS (1). 


Maxima pars illorum organorum, quae vitae organicae inserviunt, in hocce capite. 
mihi est describenda. Ad physiologiae dogmata ordinem constituturus mihi videbar, 
si a deglutitione incipiens, posteaque de. digestione agens, jamjam pergerem ad lym- 
phatica vasa. Vasa lymphatica autem in sanguinea lympham suam emittunt, va- 
sa sanguinea tam arcte cum pulmonibus glandulisque, corporis cohaerent, ut se= 
parari a se invicem non possint. 


el i ыы 2.68.2216 


Deglutitio et '"Digestio: 


Deglutitionis organa suntj cavitas oris in eàque lingua, os hyoideum, muscu ' 
li, guttur. Cavitas oris cute yestita est e coeruleo albicante , mucore obsitá , striis- 
que adornata undulantibus , eodem. fere modo quo striae e: papillis nervosis oriun- | 
dae in manu hominis, oculo sese offerunt, Superior pars arcte cohaeret cum in- 
fernà superficie ossium cranii et faciei, nullorum musculorum interventu. Anti- 
ce atque ad latus dextrum et sinistrum а maxillà inferiore terminatur. Apophyses 
odontoideae ossium palatinorum anteriorum cutem perforant. Offert cavitas oris fo- 
ramina interna narium et tubarum Eustachianarum. Maxilla inferior tantummodo 
est arcus osseus, cujus curvatura musculos continet et cutem. Musculos jam absol- 
vimus in capite de myologià. In maribus Ranae esculentae e regione fere apertura- 
rum tubarum Eustachianarum duae adsunt expansiones, quae aere impleri possunt 
et coaxationi inserviunt. Similibus fere expansionibus in cute extern’ respondent. 
Ubique cutis maxillae inferioris margini adhaeret, in anguloque ex ambabus maxillis 
coeuntibus oriundo in unum coit gutturque format. 

Os hyoideum formae est rhomboideae. Quatuor cornibus instruitur. Duo anterio- 
ya, efllaunt in fila cartilaginosa, quae gyro elliptico posticam petunt partem, et ossi- 


bus temporalibus ad ,posticam eorum partem adjunguntur. Cornua duo posteriora, 
quae 


(1) Ad totum hocce caput conferantur Swammerdammii Biblia naturae, a quo plurima mutuatus sum, 


COMMENTATIO ap QUAESTIONEM ZOQLOGICAM. 55. 


quae sunt ossen ‚| rectá. lined tendunt cavitatemque formant, laryngi recipiendae aptam, 
et. deinde іп unüm confluunt.: Laryogis substantia ipsa, tota fere, езі. cartilaginosa 
in mediá- laminae-vero superficie apparent, ossificationis , quaedam, puncta... Tota fere; 

quanta est, contegitur ab anteriore parte ossis sternalis. , Deglutitionis organismus jam 
absolutus езі, in capite de splanchnologid vitae, animalis , igiturque hic; transeundus. 

Cutis guttur formans in ventriculum. „abit. ', Antea. vero. inferne. rimam quan-, 
dam offert, labiis suis laryngem circumvenientem. Ventriculus a cardia usque ad 
pylorum infundibuli cujusdam formam offert, cujus tubus formatur ab intestinis. 

Valvulae tam in cardia quam in pyloro.desunts; pylori vero locus «designatur ana- 
stomosi'quádam quae ventriculum cum intestinis conjungit. Inter intestina tenuia et 
crassa.vix distinguas. Tenuia intestina, а pyloro inde. procedunt, parietibusque. fir- 
missimis : densissimisque. initio , ¿circumdata ,. leni. decursu. procedentia, transitu fere 
insensibili- exeunt. іп crassa, dissepimenta , quaedam oculo ; offerunt elegantissima , 
quae: semicirculoso gyro. totam. intestini superficiem internam .circumtegunt, et cum. 
dissepimentis in intestino: acipenseris sturionis observandis , miram quandam. mi- 
hi, praebere videbantur analogiam.  Valyulam,) quam Cu vierus narrat, adesse іп. 
conjunctione tenuium et. crassorum intestinorum , ego. observare non valui. , Intesti- , 
num. crassum magis magisque coarctatur usque. ad initium recti, ubi statim expan-. 
ditur ,. phiolamque format: amplissimam, cylindricam ; terminatam a sphinctére ani, | 
qui intestinis finem imponit, expellendisque faecibus inservit. Cuvierus (т). dos, 
cuit. corpus Ranae esculentae a, canali intestinali, semel superari longitudine. quod 
minus rectum yidetur., In. plurimis enim, quae: dissecavi, Datrachiis, tam ranis 
quam bufonibus, semper fere intestina corpus ter longitudine superabant. 

‚ Maxima, pars; intestinorum sinistrum. occupat latus, Membrana musculosa i in vene 
triculo.. et initio intestinorum tenuium observatur, deinde autem tela mucosa , intes- 
tina tantummodo constituere videtur (2), at-saltem tunica musculosa hic ita tenuis, 
est, ut observatorem. tota quanta fugiat, | z ; 

- Vasa lactea е: tubo intestinali - chylum absorbent, Eorum decursus 1 non descriptus, 
est in Cuvierii libro, neque a me obseryari potuit. In cheloniis вес. Cuyierum 
omnia vasa lactea ebdominalia abeunt in duos ductus thoracicos: valvulis munitos ; qui , 

plu- 

(1) Cuvier Leçons d'anatomie comparée, Тот, 5. pag. 457. 

(а) Miram illam proprietatem batrachiorüm , quà diutius cibo destituta; ventriculum invertunt, pylorainque 
їп altum tollunt; immo ex ore protrudunt a nemine adnotatam vidi nisi a Gruithuisenio in Reilii et б, 
Autenriethii Archiv für die Physiologie, part. VIII. cap. 5. Causam perscrutari nec mearum virium nec hu, 
jusce loci videbatur, In bufonibus bis observavi, in rand esculentà ter vel quater, ventriculus interne aliquo- 


tenus mihi inflammatus videbatur, quod a corrosivd vi succi gastrici forsitan proveniebat, Intestina valde çon- 
fràcta erant, 


G 3 


5s oli ^d OTOS YA RIT CASO тү. gw ТАЗМИОО 


plirimis PEKUS рудешееіше uisge? ad Wands’ subeldvias аита ает lateris, ubi duos 
plexus. formant et cum’ vasis lacteis capitis et colli conjunguntur. > E plexus dextro duo 
brachia procurrunt, quae jagulari sese'venae inserunt у prope ejus eonjunctionem^ сала! 
yén4 subclavid; Sinister plexus ununi tantummodo éxhibet brachium, cujus insertio 
locum habet in anguló' conjunctiónis^ -véndé өем et: Praia. (Когда : in’ Ва 
prp silis est dixic 'systeniitis. decursus; jasy al зола Hu иог) 


eiit А 
“ TIU ) ntopuq'al Өлі [Isl ¢ У СУ Го: 


TIL 1 a4 i. enie 4. 2 T йи T PH ; i rol 


Diti: Ani. їр £i ni. tud. es lovey 
r 1 2 | 
Licet non inépté separatim tam ‘arteriosa, quaii: venosa: аав авейы озне]: 
` апаш tantümmodo describere circulationém. mihi’ melins | vidétuir , dneipieiido a cori 
de; quod quamvis hte’ imperfectius adest, tamén et hie cireulátionis" Centhini гены! 
Cor igitur in batrachiis apprime ‘simplex! est j uno taritumimods "cónstáns  VéRfriê ûk? 
lo undque auriculà. Omme vestigium compositionis e divobus cordibus (quod egre-' 
gie videbatur in ' €héloniis } Sduriis) hie obliteratum ‘est’; sanguisque"^ uam’ tanti 
modo portam intrat et unà tantummodo expellitur. ^ Unica auricula, “с quae’ adest; ‘est? 
rotunda, latior’ cordis basi ; edlamnis® nitita® eatnéi& Aperitur in’ анса? соті! 
пеш! ‘arteriaram , т uico destróssam in basi Kot merge be ce apertira ай? 
ricülae, ' m Dent m rit itp 
Parietes ^müscülosae in ventriculo cordis тімді tam ‘sunt tenües ut in diastole? 
sangüis in ipsó corde conspici” possit ; quod in “systole” Türsüs palléscit; ot nais 
Sanguinis teniperatura ultra 50 gradüs mon adscendit. Color sanguinis ‘in! bene? 
pastis laete ‘rubescit , in jéjünio labórahtibus ' palléscit, “ Quamvis analysis: néscio an 
facta sit; carbonium tam in vénoso, quám in’ arterioso sanguiné videtur "abündare;' 
e'mnigredine saltem hóc facile demónstrati posse videtur. In venoso tamen sanguine! 
major hujusce principii quantitas adest, quam in arterioso, quia 19. Color vémost' 
sánguinis ‘nigrior tst, 2°. quia ex illà quantitate aeris athmosphaeriti; quae ad’ төз- 
pirationem песеѕѕагіа est oxygenium Ve reri: pro ер, ум acidum: КҮТТІ. e 
sanguine arterioso exspiratur. Í 
"Inter duos sanguines , tamen multo minor ‘differentia est, quam in haema=thermati- 
bus, quia respiratio imperfecta adest, | 
Жегі expositus. sanguis bene pastorum | abit in сайа! unguinosum -flavi бк РЕА 
. Quod jam: ad circulationem ‘ipsam : Ағапсаив: communis’ аттетїаташ!вїайщ' diyi“ 
ditur in duo brachia, dextrum ‘sinistrumque’, quae’ votare ’ posses arterids 'subz^ 
clavias. Utrumque brachium in tres ramos principes exit. Prinium minusque | 
par pulmones adit et per illorum superficiem, in tres divisum ramusculos repen- . 
los 


COMMENTATIO' An. QUAESTIONEM. ZOOLOGICAM, 65 


“йо evanescit, Носсе par nomine arteriarum pulmonariarum insigniri posset, 
Secundum par, e trunco communi arteriarum oriundum facile dignoscitur. Utra- 

que arteria tam dextra quam sinistra, expanditur in duos sacculos, jamjam vero 

huic parietes » quaedam arteriolae. emittuntur in linguam et кү tandem- 


E oie in pur regione exhibet. "Statim j jam е, ES oriunda ambąe arte: 
riae gyro. eleganti flectuntur , arteriasque axillares emittunt, Ulterius tendentibus 
pie т" > ex illis жырда arteriae carotides, quae in altum repunt, et inter os= 
sa cranii penetrant, Jam jam oriuntur arteriae . .yertebrales , ‘hae vero « cito in unam 
coeunt , Atque, emittant arteriam juc»euteriCau y artariac _lumbares, arterias dn maàri- 
bus testiculorum , in feminis ovariorum, arterias renales et ramos iliacos, Ulterius ras 
mificationes sequi arteriarum tempus, non sinebat. i 

Venosa ` cirçulatio ab arteriosa valde differt. | ' Venae pulmonariae ,. . quae ‘statim a 
superiore | cordis parte. oriuntur. duplo. majores sunt. arteriis pulmonaribus. Pene- 
‘ant in cavitatem utriusque pulmonis et praecipue in, parietes et latera cellularam К 
quas capillaribus circumdant vasculis. Vas vero quod, princeps pulmonum vas. ha- 
betur hic non invenitur ; vena arteriosa. Nec Ша est necessaria; circulatio enim 
quum. sit imperfecta, PAS. ¡quaedam , tantummodo; sanguinis pulmonibus potest af- 
fluere. 

Superiores illae venae pulmonariae trans arterias tendunt et ramusculos exten- 
dunt, quorum quidam os, alii caput petunt. : Posteriores quasdam etiam emittunt 
ramificationes in anteriores trunci appendices, 

Ех eodem. trunco oriuntnr venae axillares e quibus proveniunt duo brachia quae 
eleganti gyro. inter musculos abdominis et cütem ,' supér ventrem transeant," 

„Truncus venae сахав, sub corde simplex est... Jam jam emittit tres ramos, qui per 
hepar tendentes -dividuntur et -in infinitum , ramificantur,... Ex hepate oritur ver 
ma mesentericas sub Ша уерӣ cava elegantissime diyiditur: in superficie renum сі- 
toque in duo ‘omnes ramificationes собой brachia; ngu bens formant vemas; е qui- 
bus oritur vena, abdominis, quae secundum directionem. musculi recti alidominis һе- 
раг. petite, ix] 

Sanguis arterias perfluens jam jam enis suum: colorem. amittit y. partes), nutrititiae 
-extrahuntur , partes superfluae vel saltem minoris utilitatis relinquuntur, Color rn- 
"bicundus in nigrorem abiti — ne multa doant; ‘sanguis эла in venosum trans- 


3nutatüs est, 


n 59. рі ر‎ - 


6, 5. 


56 MAOMMOIODS 1 EAS OUR Le TOR AN АММО? 


| te 


Ke laces non in thorace tantum. inveniuntur, séd thorax cum HOHE" unam 
constituit cavitatem et pulmones qui admodum magni sunt, aere expleti totam hu- 
jusce cavitatis amplitudinem complere valent. Longe vero hic pulmonum fabrica 
simplicior est ac in mammalibus et avibus, Constat enim saccis, laxe cellulosis, 
membranosis. Licet majores multo sint pulmones ac in haemathermatibus tamen 
longe paucioribus vasis sanguineis sunt instructis). 

Quisnam oris sit usus. in respiratione et enaxatione in еу de. ‘dermologiA docui- 
‘mus. Forma lar yngio jam describenda soper. est, sed angustia e italie non 1 permisit 
ejus organisationem perscrutari. 

Antequam ad caetera, intestina ( excretioni dicata), ДМ! unó oun me- 
morandae mihi videntur duae entozoorum species, in ranarum pulmonibus saepissime 
obviae, А Swammerdammio, nostrate, prima vice illas memoratas inveni (1), 
ч А hodierna sunt: (ni fallor ) : it 

. Ascaris nigro venosa. Goeze. 
——-— pulmonaris. Linn. Sp. 53. 
°, Distoma cylindraceum, Rudolphi. Ent. hist, nat. pag. 593. stris URL 


* $ { ТЕ 


(1) Animadversione dignum est ^ Wee тей fere semper кзы viventes in ranarum pulmonibus i in- 
» veniantur; certe vel sex aliquando in iis observavi, — Vermiculi isti parte anteriore lumbricis terrestribus sa- 
э tis sunt on circa posteriora tamen non nihil crassiores plerumque complicati inter pulmones haerent, 
» Magnitudine haud multum differant ab illo verme , qui domunculam cochleae marinae alikruick dictáe, cor- 
э rodit.: Colore sunt “ех flavescente albo ; ‘nisi: quod’ versus. posteriora nigrescant: quae varietas ab ingestis ori- 
э ginem ducit, . Ore suo semper. in қамал pulmonum interioribus defixi sunt, atque inde sanguinem exsu- 
»gunt, Quod si autem cireumspecte de hisce membranis abstrahantur , videre licet, eos exiguam ibi apertura 
a inforasse, e quà tunc aliquid etiam sanguinis exstillat, Imo si os eorum tum temporis simul inspicitur , id 
» quoque sanguinolentum apparet, Videntur hi vermiculi aliam praeterea in pectore suo monstrare | әрегбіо- 
» nem: quam tamen haud examinavi, ‘Neglexi ейат in eorum interanea inquirere: nisi quod tenuia atque cras- 
эва intestinula ‘monnullasque ;pinguidinis: partioulas ‘in iis observaverim; sed haec vel foras. etiam transpare- 
- bant. Quandoque aütem alia insuper in ranarum pulmonibus invenitur vermium species, qui tenui, setae sitni- 
a les sunt et semet in gyros convolvunt acuminato rostro caudàque praediti" seqq. Swam Ma, Bibl. з Natur. 
Editio 1758. pag. 805 — 804, ibique versio Cl, Gaubiix 


COMMENTATIO Av QUAESTIONEM ZOOLOGICAM. 57 


ATO Піл Nef 


misa. Hn. eura 

329 £3mtietootob ета! 

í Ongena quae nobis genns ,describenda,, omnia exeretionis organa vocari pos- 
ЕТТІ { 

» Hepar, omnium Pria facile in corpore maxima est. Сошратайопе insti- 
бинм саш. haemathermatibus hepar. multo majus. est in Batrachiis. In duo hypo- 
chondria extenditur: ita ut saepe omnia intestina antice tegat ; superne sustinetur a 
peritonaeo. .. Color, variat plurimum : ex flayo rubescit , saepe flavus est, saepe fus- 
“со ruber: an.in maribus et. feminis differat, observare non valui, Duobus constat 
lobis, quorum dexter semper fere unico, sinister vero duobus minoribus compo- 
„situs: est, quorum unus.simplex, alter autem scissus. et. magis minusve. divisus appa- 
vet, Vasa ‘hepatica et cystica a se invicem divisa sunt, ita ut "petite in intesti- 
numexceurrant. . |... i f 19 : 

Fundus vesiculae fellis anticam spectat br ték Volumen si мунк Siini haee 
mathermatum.) minus êste  Intrat in vesicam. bilis per ramos ductus hepatici, qui ve- 
sicae collo sese inserunt. 

Pancreas figura est admodum irregulari; e variis glandulis compositum videtur et in 
arcu , qui antice formatur a ventriculo et intestinis inveniendum est. Inter duos 
lobos hepatis a pariete: pericardii externa incipit , tenditque anterius in intesti- 
na, Cum intestino corpus pancreatis ad unam extremitatem tam arcte cohaeret, 
ut, non separari quaeat, nisi intestini. parietibus diffractis. Pancreas abit in duc- 
tum pancreaticam , qui filamentis ubique cum intestinis cohaerens, tandem illi in- 
seritur. 

‘Lien i in‘ tênê figuram offert sphaericam et positus estinter gyros intestinorum cras- 
sorum , ubi rubro suo eminet colore. 

Renes sunt ovales, oblongi, planiusculi, non lobati. Non longe a se invicem distant, 
Corpuscula flava. adiposa sub eorum cute apparent, quae а Swammerdammio 

. jam observata sunt (1) et maculas elegantissimas in renum superficie anteriore depin- 
gunt, quorumque usus huc usque ignotus est. 

Vesica urinaria vel potius organon quod plurimi hocce nomine insigniverunt, fundum 
habet, in duo cornua divisum. Maximum est organon , quod si inflatur , gracilibus suis 
parietibus, qui vasis sanguineis pulcherrime distincti sunt, tertiam fere partem trunci 
totius voluminis offert, Townson (2) hancce vesiculam receptaculum credidit a 

quae 


“ 


(1) Swam m, Bibl, nat. tabula 47. fig. 1. Litt, n. 
(2) Physiological observations on the amphibia etc, Lond. 1799. 


H 


58 VAD Be robe swaro Т Е МА. 
quae a cute absorptae, cui sententiae egregie favere videtur 10, ureterum structura, 
qui non in vesiculam exeunt, sed statirh recto intestino inseruntur: 2°. experimenta 
Cli. Ed wards (1) quibus maxima absorbtionis per cutem facultas clare demonstrata est. 

"Abdomen praeterea continet organa péculiaria, quae magnam habent analogiam cum 
capsulis saperrenalibus et accessoria videntur. esse organa testiculorum et ovario= 
ғаш. A Swamimerdammio'et Roeselió ita vocatos esse memini saltem. Haec- 
ce organa in maribus mihi majora visa sunt quam in feminis. In Gyrinis maxima 
sunt. Cuvierus (2) gráciles sese illas obsérvasse dixit in foemineis individuis, 
quae nondam ova posuerant; ego vero tam in Aprili quam. in Septembri mense 
Citaque ante et post idit! ка; н ejusdem fere’ formas b ручне mhi 
visus sum. y NE - 

Ali illa organa credunt esse теберек adipis, quo ranae чт” їп tie 
thargiá ША hiemali: cui sententiae praecipue Malpighius (5) favisse videtur; Tum 
vero harum appendicum magnitudo in autumno maxima, in vere minima: esse debe- 
“rét, quod observationi contrarium est, | ' | 

Res igitur huc usque ignota est: plurimae quidem exstant ypothesees вайа vero 
valet ad rite explicandam, дами он за: gabe gl 


Е? 4 ) t 


ut: x E "m sur inflaence Ж Vathmosphire sur la yie des iis in Ann, Gen, aes Scienc, Phys, 
par Bory de St, Vincent, Drapiez et v. Mons, tom, IV, pag. 232, | 
° (2) Cuyier Lec. d'Ànat. comp. tom V. pag. 248. 
(5) M al p ighius exercitatio | de omento, pinguedine et -adiposis ductibus, Edit. Lig. e "ta 
pag. 255. M „2091980 
» In ranis ( inquit) ipsis strias utrinque renibus adhaerentes oblongas et insignes oleo refertas шы et 
» veluti adnatas wuncó venae portae prope jecur, evidens indicium. pinguedinis collectionem non fortuito qui- 
» dem fieri, sed in hac valde sollicitam fuisse naturam cum conspicua ellormaverit pro pinguedine receptacula, 
» Et quoniam diu laboravi ut vulgatam hujus dicti veritatem explorarem , in ranis tandem pertractandis hoc 
» observavi, dum languide adhuc redit in cor sanguis, in trunco venae portae, cui appenduntur expositae oleo- 
ә sae striae, videre est conspicuas guttulas-olei, compressis praecipue striis quae una cum sanguine in hepatis 
a cavam rapiuntur. і 


COMMENTATIO à» QUAESTIONEM ZOOLOGICAM., 59 


SYSTEMA GENERATIONIS (1). 


RANAE ESCULENTAE MASCULAE ET FEMINEAE: 


) 


Nihil ji jam d descibendum superesse nobis b LTEM nisi reproductionis órganismus , in 
Batrachiis satis inperfectus. Mares enim virgå sunt desiituti, igiturque сорабо’ 
illa interna, quae in шаша ав, avibus ей quibusdam reptilibus abseryatnt, hic 
locum non habet. 


Organa generationis ranae: masculae, . 


Organa genitalia ranae masculae sunt: testicnli, vasa abducentia et vesiculae se- 
minalese 

Testiculi externe аА: offerunt albugineam, saltem externum tegumen- 
tum tenue, translucens. Parenchyma est liquore repletum atque animalculis ‚5рег= 
maticis scatet (2). Interne constant testiculi canalibus minoribus coacervatis quae 
in centrum coeunt, Forma non semper eadem est. "Sphaeram aut “sphacrotda’ ali- 
quando. ostendunt , nonnünquam semilunarem formam aut favam mieniiüntür. Co- 
lor est flavus. Vasa sanguinea pulcerrime tunicam quae ‘testicutos circumvestit, “Се 
peritonaei duplicatione oriundam , nigrisque variegatam maculis) distinguunt. Uni- 
cuique testiculo semper adhaerent appendices flavae, quae уе]. simplices: sunt, vel, 
duplices, vel multiplices. Numerum fasciarum, quae hasce. appendices constituunt , 
non ultra décém adscendentém inveni. “ Nonnenquam ita voluniine distenduntur , ub 
dimidiam fere ` superficiem uniuscujusque тезиси! tegant et circumdent. Quo junio- 
ra sunt individua, eo majores ( ratione habitá caeterarum corporis partium ) sunt 
appendices illae: ita ut in gyrinis maximae sint. Aureum quendam fulgorem ocu- 
lis ostendunt, quem testiculi non habent, quem vero invenias in glandulis adiposis , 
sub collo positis ( 3 ). 

ісір- 

(1) Qui hic inprimis conferri meretur est: J, v, Swammerdam in Bibliis Naturae, a quo plurima huc 

facientia mutuatus sum, 4 


(2) Horum satis accurata invenitur imago, in Annales ‘des Sciences Natur.. tom. I. fig. 20. 
(9) Color organorum, nullis aliis characteribus essentialibus obviis, quamvis (secundum Lina) 


H 2 non 


In latere uniuscujusque testiculi renes spectante igiturque posteriore , sex vel octo 
vasa deferentia majora occurrunt, per paria disposita, quorum quaedam simplicissi- 
ma sunt, alia in ramos divisa. Haecce vasa sperma e testicalis ducunt, jamque 


variis gyrorum ambagibus contorta renibus adhaerent atque juxta illorum latera ex- 


terna descendentia, in vesiculas seminales desinunt. Hae jam vesiculae seminales 
sacci sunt longitudinales vel potius: expansion es membranaceae laterum vasorum 
abducentium, qnae jam jam contrahuntur, atque minoribus aperturis desinunt in 
cloaca, ubi papillam dextram et sinistram formant, quae сат virili organo testu- 
dinis, etiam in cloacá obvio atque maximi voluminis, magnam habere videntur ana- 
logiam. 

Vasa abducentia non tantat semini abducendo inserviunt, urethrarum munere 
etiam funguntur. Urina.enim usum hic adventitium habet ; sperma cum uriná misce- 
tur, urinaque vehiculum (ut ita dicam) seminis haberi potest. Inde et explicanda 
observatio plerorumque naturalistarum ; in uriná ranarum inprimis in verno tempo- 
re invenienda esse animalia spermaticas 


e 6. 2. 


Organa Genérationis ranae јетіпеае, 


Femina reproductionis organa offert: duo ovaria, in acne saccos divisa (1), duos 

oviductus ( £rompes ркы et uterum in duos lobos divisum maximum. 
Ovaria ( de appendicibus flavis hic non loquendum est, quippe quae jam tracta- 
tae) saccos offerunt membranaceos , ova continentes, e peritonaei duplicatione oriun- 
dos 


n 


non magnam habeat auctoritatem ad constituendas anomalias vel analogias, tamen ille mihi esse videtur, qui in 
censum vocari possit et analogias si caeteroquin existere videantur, certiores reddere possit, Color jam’ glan- 
dularum sub collo positarum , cum illo appendicum flavarum idem est; utraque enim organa aureum pulcerri- 
mum. emittunt splendorem , satis convenientem cum illo quem Belgi gebronsd "vocare solent, 

. Usus vero glandularum colli videtur esse nutritio corporis, in lethargià hyemali igiturque appendices flavae 

.huicce usui etiam possent inservire ? 

Conf, Vermischte Schriften Anatomischen und Physiologischen Inhalts von: С, R. und L.C.Treviranus tom. T. 
pag. 96, qui locus lengior qui hic trans-scribatur, pulcre nostram observationem confirmat, sed colorem. flavum 
tantummodo attingit et non ejus modificationem in aureum splendorem, Quae tamen coloris, modificatio hic 
summi mihi videtur momenti: ex illo enim intelligi potest, testes ab appendicibus flavis omnino diversa esse 
corpora, nec in unum eundemque usum (quod plurimi voluerunt) generationem , servire; — sed utrique usum 
adscriptum esse iudividualem, ; 

(1) Ап һаессе differentia aetati sit adscribenda, nescio. Numerus semper mihi observabatar ad utrumque 
M А inter quinque et decem А ita ut totus. numerus -esset inter decem : ret. vigintis: 


є > 4% 
r & 0 M d 


COMMENTATIO A» QUAESTIONEM ZOOLOGICAM. бі 


dos, dissepimentis membranaceis а se invicem divisos, vasisque sanguineis поп abunde 
distinctos, Viginti saccos in.magná et adultá гапа inveni, in utroque latere decem. 
Expansione membranacea, vasis pulcerrime distincta, renibus jungitur. . Ova similia 
in quocumque adsunt ассо з, ,omnes igitur sacci in coitu dilacerari debent, іп omni- 
bus enim oya tam praesentis , anni inveni, quam. ova annorum futurorum, Haecce ova 
distinguuntur invicem, ad rationem voluminis ét ad rationem coloris; ova enim jam 
jam ponenda multo majora sunt, quam ova diu adhuc pérmansura in corpore ma~ 
tris, color et ovorum anni praesentis semi-fuscus et semiflavus, ova vero annorum 
futurorum sunt flava (1). 

An vero haecce ovaria a pressione pollicis tios maris ranae in coitu dilacerentur 
(quod СЇ, Prevost et Dumas, affimare videntur) nescio. Mihi saltem non proba- 
bile videtur, quia saepius a viris doctis, immo et etiam a me ipso observatum est, ra- 
narum feminas absque coitu ova ponere, quae tum vero (quod necesse evenire debebat) 
non fecunda erant, Inflammatoriae solummodo igitur affectioni, e Venere oestroque 
amoris oriundae, tunc. temporis ovaria excitanti , potius dilaccratio illa adscriben- 
da est. TT diii 2% 1101 
` Oviductuum figura est elegantissima, Іп duo enim hypochondria positi sunt 
gyris eleganter conyolutis ab apicibus cornuum uteri adscendunt usque ad pericar- 
dium, cui ut et liganento suspensorio hepatis arcte eorum orificia adhaerent. Sub- 
stantiae sunt pulposae (ita ut summis cum. difficultatibus praeparatio oviductuum et 
uteri juncta sit). In orificiis angusti sunt oviducius. Sensim sensimque vero am- 
plificantur, ita ut uterum intrantes satis magnam habeant diametrum, Меш 
diametros non volui, quippe quae in variis individuis differant, nec igitur sa- 
tis firmam basin offerre possint. Inyeni oyiductus qui quater longitudine truncum 
superarent. Quomodo autem ova ex ovariis in oviductum perveniant, dia dubitave- 
runt viri docti. Ovaria enim tam longe distant ab oviductibus, oviductusque tam 
firme pericardio adhaerent, ut illorum inclinatio super ovaria admitti nequeat. Diu 
haecce quaestio causa certaminis fuit physiologici inter Swammerdammium et 
Oligerum Jacobaeum, in quo Swanimerdammius mihi videtur, palmam 
aemulo surripuisse. Swammerdammius enim, verae philosophiae naturalis stu- 
diosus, melius ducebat , organa minute describere, suamque causarum ignorán- 
tiam ingenue profiteri, quam arduis nec demonstratis hypothesibus phaenomena ex- 
plicare; Ingenue igitur confessus est se non intelligere potuisse modum quo ova ex 


2 ‹ ) оуа- 


(а) С, Cl. Prevost et Dumas (Annales des Sciences naturelles tom, П; pag. 100, seqq. ) narrarunt, ia 
suis sagacissimis experimentis super evolutionem gyrini institutis, ova anni futuri esse tota fusca, Ab Aprili 
vero mense usque ad Septembrem dissecans ranas, nulla nisi semifusca et semiflava ac tota flava inveni, 


з MS 


6» н.т. Was ALTENA; COMMENT, ap QUAEST. ZOOTOGICA м. 


ovatiis ін tübos venirent, quippe quae lóigisstihe " a sé. зайво distarént, На quaes- 
tio remansit ad nostra üsque tempora, Cl. Gh. vers Ditmas et Pre vost nihil 
difficultatis іп solvendá. һассе 'quaéstione inven videmur, vel potius illam si- 
lattes transierunt, statim enim in disquisitione laudata mon Сту: 416 Шош- 
« pes sont placées de chaque coté de la colonne vettebrale у én алате des буй 
«тё. Leur lóngeur ба бокае chacune ‘Welles’ peni se divisér en tois 
« parties distinctes, par leurs fonctions, ' ce qui les rapporte stigulierément. des m mé- 
« mes Organes des oiseaux, En effet la pavillon et la partie qui en est voisiné se 
« montrent à peu prés les mémes en tout temps. Les ovales qui se detachent sont 
« salsis par les {тошреёз, Nihil jam de modo quo ova ab oviductibus absorbeantur , 
loquuntur, sed in figura disquisitioni suae adjeett (organa. genitalia feminae ranae 
exhibente) orificia oviductuum prope oyaria posuerunt , quod "ошо falsam | est. 
Quaestio igitur nondum soluta. иб Poi 

Uterus membrana ést tenuissima , TET sanguineis vasis "distincta | quae “inflata aut 
ovis repleta dimidium fere voluminis trunci occupat. Latitudo latitudinem trunci .quo- 
dammodo superat, ita ut utero ovis repleto cutis musculique transyersi mire disten- 
dantur, Duo cornua, quorum ope oviductibus conjungitur, in postic’ superiore parte 
adsunt. Cornua illa ejusdem fere substantiae. sunt phlposae ac “oviductus , totus vero 
uterus saccis constat duobus, quorum dexter dextro, sinister sinistro cum oviduct com 
haeret, In inferiore posteriore parte paulo super sphineterem ani, ambo sacci excunt 
in cloacam, orificiis marginibus aliquomodo convexis ,. annulatis. ln: 6, 

De evolutione gyrini tam multa , tamque sagacissima experimenta. insütáta sunt ,. а 
viris doctis, ut de ША si nobis hic agendum esset pulcerrimarm omnino excurrendi ‹ ос- 
casionem, haberemus. Quum autem. non plane ad. quaestionem 1 aecce disquisitio per- 
tineret, quumque de ossificatione nostras proprias observationes n queque sint, in 
osteographià narraverimus , finem mostrae commentatinnculae inponimus % credentes, 


satis jam demonstrasse nos: 


inl el аһан 99971! 


Капаш habere quo curiosum fatiget, licet adspectu. vilis sit et ciconiarium victime, 


4 ” bau. ЧҮ? 
į { m ) 1*7 Fech 
I 


(1) L le pag. 102 Posi 


, d» 
“ lg 


зу звороти.“ 


Habet rana quod curiosum fatiget, licet olio 
vilis et ciconiarum victima, 


G. Blasius ae disi сар, xxiv, 


“ADDENDA 


AD COMMENTATIONEM ZOOLOGICAM, DESUMTA E RESPONSIONE . 


FONT CE IE ер E BOE К, „2 


ROTERODAMENGSIS, 


MED, IN ACADEMIA LUGDUNO-BATAV A STUDIOSI, 


QUAE SECUNDOS HONORES TULIT П. VIII FEBRUARII A, MDCOCXXIX. 


ADDENDA 4» COMMENTATIONEM ZOOLOGICAM. 


Aa partem secundam p. 8 sq. 

Enumeratio systematica Batrachiorum nostratium. 

Familia prima. Caudata, Corpus elongatum, terminatam cauda cylindrica aut com- 
pressa et natatoria; lingua brevis, crassa: digiti sine unguibus, 

Urodeles, Duméril, Zoolog. Anal. pag. 95. 
. Genus’ Salamandra, ' Extemitates quatuor; statu perfecto pulmonibus respirantia ; 
pedes anteriores quatuor praediti digitis, posteriores quinque. Daudin. Hist. Nat. 
des Rept. tom. 0. pag. 217. 

Triton. Dum. Zool. Anal. pag. 94 et 95. 

Triton, Cuvier Règne anim. tom. 9. pag. 99: 

„Моде, Blasius Merrem Systema Amph. pag. 185. 
г Spec. І, Salamandra cristata. Supra nigricans, subtus aurantiaca, punctis ma- 
gnis et rotundis adspersa, lateribus albido granulatis et nigro punctatis, cauda cum= 
pressa (crista dorsali fimbriata, mari) Daudin. l. cit. pag. 233. 

Lacerta americana. Gmelin syst. nat. pag. 1065. n. 55. 

Lacerta lacustris, Idem l. l. p. 1065. n. 48. 

Salamandra cristata. Sch neider Hist. ampA. pag. 56. n. 2. 

Salamandra carnifex « к « « « «с « « Fle Mo 7 
. Salamandra pruinata « « « « к « к « 69. n. 5. 

Salamandre à queue plate Lacépède Hist. nat. des quadrupédes ovip. 4. tom. I. 

pag. 471. pl. 31. 
Salamandra cristata. Cuvier, В. a. T. П, p. 100. 
Malge palustris. M errem syst. amph, p. 187. n. 8. 


Lacerta pal. Sturm Deutschl Faun. amph. Heft, 5. 
(gevonden op Reederoord bij Velp. ) 


Spec. П. Salamandra abdominalis. Supra viridi-olivacea, subtus flavida рип» 
ctata, cum linea longitudinali fuscescente in utroque latere dorsi, palmis plantisque 
fissis. Daud. 1. 1, р. 250. 

Lacerta vulgaris. Gmelin Syst. nat. p.1076. n. 42. 

« « « байталға « « « « к 1066, n. 47. Var. е. 

; F / Sa- 


66 | A DDEND А. 


Salamandra palustris. Schneider 1.1, p. бо, 3 
Lacerta taeniata. Wolff in Sturm. Deutschl, Faun (Fem, var. p.) 


Molge Cinerea. M errem, 1, 1. p. 185. n. 5. 
( gev. Meijerij van den Bosch en bij Utrecht. ) 


Spec. Ш. Salamandra punctata. Supra cinereo olivacea, subtus flavida et omnino 
nigris punctis adspersa; cauda рр, palmis plantisque fissis, . D aud, 1. 1 
p. 257. і 

Lacerta Salamandra aquatica. Gmelin 1. 1. p. 1066. n. 45.. 

Salamandra taeniata. Schneider l. l. p. 58. : 

Lacerta taeniata. Wolff. Sturm Deutsch. Faun n : 2 i 

Salamandra punctata. Cuv. 1.1. Tom, 5. BR o STO "n uum 

«^ d € © elegans. Daud. Hist, nat. "Pom. 8. p. 265. кР [ влиая 


Molge punctata. Merrem I. l.p. 186. 
(gev. bij Rotterdam, en op den Oorsprong i Arnhem in een vijver ).. 


Spec. IV... Salamandra rubriventris. Gor porê; sapra. atto- modulis болсода: > 
: subtus aurantiaco immaculato, cum punctis nigris sub: collo; Daud. 1. 1. p. 259. 
Lacerta Salamandra lacustris. Gmelin 1.1. р. 1065. me 48s, хаты 002 
Salamandra alpestris. Schneid. 1. 1. p.515 шебі) . ETT 


Molge alpestris. Merrem l. l, p. He n.7«- 
(gev. te Utrecht en Rotterdam), 


Spec. V. Salamandra marmorata, ` Supra viridi olivacea fusco marmorata , sub= 
tus fuscescens granulis. albis punctata, cauda compressa. Daud. 1, 1. j р. 241. jt 

Lacerta Salamandra lacustris. G mel. var. 4. p. 1065. n. 49. 

Triton Gesneri. Schneid. Hist. amph. p. 19. 

Molge alpestris. Меттет 1. 1, p. 187. n. 7. 

Salamandra marmorata, Cuv. 1. l. p. 100. 


Familia Secunda, Ecaudata. Corpus breve, latum, sine cauda; pedes quatuor, 
anteriores posterioribus breviores; lingua brevis, crassa, fere adhaerens; primo yi» 
tae stadio caudata, branchiarum , dein pulmonum ope respirantia. 

Rana. Gmel. 1. 1. p. 1046. n. 120. 

« « Cuv. 1. l p. go. 

Anoures. Dum. 1. 1. p. 92 et 95. 
Salientia. Merrem. 1. 1. p. 169. 

Genus I. Hyla. Corpus compressum , elongatum; lingua crassa brevis у: digitorum 
ommniuni apices terminati pulvillis viscosia y pedes posteriores corpore longiores, 
Daud. 1, c. p. 18. : TT 

Hyla. G mel. 1. 1. p. 1054. 
Calamita. Scheid. 1.1, p. 155. 
« «. «Merrem 1,1. p. 169. Mr 


? 


Hy- 


AH DC DV EX N^ D' A бе 


«5 oio, Pumi bios УР (61505. 7525553) (osos osn TL 
« « Сау. l 1. p.95. TIC » o» a 1)» 
вй €: «зашт Hist, des \raineties, grens et crap) p. ti 
Spec. Hyla viridis.. Supra laete virens, cum linea}flayida in utroque latere ana- 
ribus exorta et:ad lumbos introrsum sinuata, 
Rana Hyla arborea Gmelin 1. 1 p. 1055. n. 16. 
Rana «_ « Roesel Hist nat Ranar. nostr, p. 57. pl. 9, 10 et 11. 
« « Calamita arboreus. Schneid. l, 1, p. 155. 
« « arborea. Sturm, Deutschl. Fauna. 
« « « « Cuvier 1 l, p.94. 


Calamita arboreus Merrem 1. 1. p. 270-і. 9. 
(gev. bij Groningen buiten de Heerenpoort te Harendermalen ), 


GenusII. Rana. Corpus crassum, parum. compressum, elongatum , humidum; lin- 
gua brevis; pedes posteriores corpore longiores, digiti sine unguibus, apice tenuiores. 
Daud. 1.1. p. 87. : 

Rana proprie dicta. Gmel, 1. 1. р. 1052. 

« « Schneid, l.l. peni 

« « Duméril. 1. 1. p.g2 et 95. 

« « proprie dicta. Cuvier ll. p. 92 

« « Merrem.p. 174. Í 

Grenouille. Lacé pède Quadr., Орір», І, p. 5030 

Spec. I. Rana esculenta. Viridis , maculis nigris , lineisque tribus. longitudina- 

libus flavidis supra dorsum; abdomine albido. Daud. p. go 
Rana esculenta. Gmelin l. l. p. 1055. n. 15. 
; оо е ок Schneid. 1. 1. р.115. 
Rana viridis aquatica. Коеѕе11. 1. p. 55. Tab. 15 et 14. 
Rana esculenta. M errem 1.1. p. 176. n. 11. ; 
« « « « "Cuvier ll. p.g*. = Gren verte. Daud. Hist. nat. 
` des rainettes etc. p. 46. pl. 15. n. 1. 
« « « « Sturm Deutschl. Faun. 
Ubique {еге nostra in patria occurrit, 
Spec. I. Rana temporaria, Supra rufafaut fusca viridescens, cum macula nigricante 
ab oculo per tympanum ductá. Dau 4. 1. 1. р. 9% 
Rana temporaria. Gmelin l.l. p. 1053. n. 14. 
Rana fusca terrestris. Roesel. 1. 1. p. 1. Tab. E, 2 et 5. 
«как. « « © Schneid. 1. c. p. 115. 
Grenouille commune. Lacépé d. 1.1. p. 505. 
Rana temporaria. Quvier l 1, p.92. | 


I 2 Ra. 


68. ^— A DG DC E^ NGDO Ad 


Rana temporaria. (brauner Frisch) M errem l. 1, p. 175. m. 8. 
« « « « « Sturm Deutschl. Faun. 
Grenouille rousse. Daud, Hist. des rainettés. p. 52. Tabe 15. fig. 2. 
(aeque ac praecedens ubique fere dispersa ). . 
Genus Ш. Bufo. Corpus crassum latum у verrucis supra munitui ; pedes posterio-- 
res corpore non longiores. Пал4. 1. 1. p. 157. 
Bufo Gmelin I. ]. p. 1047. p. 5. 
« «Schneid, l.l. p. 177. 
« « Duméril l, 1. p.92 et 95. 
« « Merrem 1. 1. p. 180. 
« « Cuv. l.l. p. 94. 
« « Lacépède l. 1. p. 568. 
« « Daud. Hist. des rainettes etc. p. 47. 
Spec. I. Bufo vulgaris. Supra cinereus pallide rufescens, pustulis rufis, subtus: 
rufescente albidus, Daud. 1. 1, p. 139. 
Bufo terrestris. ( Blatterichte Landkróte mit rothen Augen) Roesel 
1.1. p. 56. Tab; 20. 
Bufo cinereus. Merrem 1.1. p. 182. п.11. 
« « « « Sclineid. 1. 1. p. 185. 
Crapaud commun. Lacépède 1. l. p. 568. ; И 
« « « « « Cuvier KEL р. 94. 


Crapaud raphe à pustules rousses. Daud. Hist. nat. des rain, ete, 
‚ 72. pl. 24. | 
Е дей из Gelderland nabij VVageningen ), 


Spec. П. Bufo bombinus. Supra fusco-olivaceus, verrucosus ; subtus luteo auran = 
tius, maculis coerulescentibus plicaque gulari. D aud. p. 146. 
Rana bombina, Gmelin 1. l. p. 1048. n. 6. 
Rana rubeta « « « l.l. p. 10í7. n.4. 
Rana. salsa «ск «l l p.1049, n. 18. 
Le brun. Lacépède 1. 1, p. 590. 
Bufo aquaticus. Roesel,. 1. 1. pag. ба. Tab, 17. 
Rana fusca. Sturm Deutschl. Fauns 
Bufo fuscus. Merrem l.l. p. 193. n, 15. 
Crapaud commun. Cuvier 1. l. ip. 95. 


Bufo, bombinus. Da ud. 1 ы р: 75. п, 5. Tab. 26.. fig. 1 , 2; 5. 
(беу. nabij Utrecht ). 


Spee. ИІ. Bufo Roeselii. Supra virescens maculis elevatis atrofuscis ; subtus ci-- 
nereo virescens palmis semipalmatis plantisque palmatis. 
Rana Bufo. Gmelin’) 1. p. 1047. n. 5. 


XD VY ENP А 65 


Bufo vulgaris, Roesell l. Tab. 20, p. 86: 
Crapaud commun. Liacé p. 1.1. p. 568. 
Bufo cinereus. Merrem 1. 1. p.182. n. 11. 
Crapaud de Roesel. Dawd. hist. nat. des rain.etc. p. 77: n. 6. pl. 27; 
Spec. ‘TV. Bufo éalamita. Supra olivaceus , maculis saturatis, pustulis subrufis-, 
etlinea dorsali lutea longitudinal in medio dorsi. Dau d. le 1, p. 155. X 
Bufo calamita. Gmelin p. 1047. n.52. (. 
“Те calamite. Lacép. hk 1. p. 59%. | 
Bufo сайатиа. Schneid. 1. 1. p. 195. 
соке e Mefrem 1. h р: 192. 9. 
"Bufo cruciatus. (stinkende Landkróte) R oes d P.107: tab. 24. 
Rana portentosa, Sturm DeutscAl. Fauna. 
Rana Bufo calamita. Cuvier l1. p. 95. 


Bufo calamita. Dau d. Hist. nat. rainettes etc. p. 77. n.7. pl. 30. fig. te 
/ (бех. іа Gelderland bij, VYageningen J)», AR p ы 


Ad partem tertiam; 

De ossibus capitis p. 17 sqq. 

- Synonymia ossium sec. Bojanum in Okeni 1%44е 1821. Heft. XII. et Cuvierium 
fui sur les Ossem. fossiles V. 2. 1824, intelligitur ex Асопит нүнө» quae 
desumta est е Comfnentatione P. J. €. Ledeboer.: 

De Cerebro et medulla spinali p. 47. 

Cerebrum in ratione ad medullam spinalem adhuc parvum est et massae praecipuae y 
ех quibus constat , in eadem. directione ас medulla: spinalis, id: est. апа post alte- 
ram partem; sitae. Trés conspiciendae sunt portiones cerebri, Prima, quae occurrit, 
haemisphaefia: refert, scilicet nervorum. olfactoriorum бап іа. Componitur ex duo- 
bus gangliis rotundis, oblongis, cinerei coloris et, cum tota cerebri massa: si compa= 
rantur, satis magnis; anterius secum invicem conjuncta, sünt, ibi oriuntur nervi ol- 
factorii; posterius a se invicem. disjuncta jı intus: сауа sunt , quae excavationes ventricu- 
lis lateralibus sive trieornibus analogae sunt; eorum cavitatis ope anteriora: versus com~ 
mercium inter se alunt dextrum sinistrumque ganglion: in fundo: eavitatum extumes* 
centiaest, secundum Carum cum corporibus striatis comparanda. Sequens interme- 
dia cerebri pars formata est e.glangliis nervorum opticorum, thalami eorum nervorum 
dimidium: fere minores. sunt gangliis:-nervorum olfactoriotum et in. unum fere ganglion 
eonjuneti cujus e lateribus oriuntur neryi optic; hi nervi antrorsum ad. se invi- 
eem. convertuntur , conjunguntur et porro sub angulo obtuso recedunt. Іп interio- 
re hujus thalami dicti adest tumescentia ex qua radiatio fibrarum medullarium ad 
thalamorum tegümenta exit; supra eum invenitur glandula' parva coloris rubri, quam 
cum glandula pineali sive conario confert Carus (zirbel drüse). Praeterea invenitur 

I 5 ad- 


gò a W D Ri Nt № 


adhuc gangliorum par intê® thalamos 'situni et inter .gtm glia aervorumr olfactoriorum ; 
ex utroque nonnulla emittuntu filamenth adjneryum epticum\formendum, 

Tertia denique sive posterior. ‘pars cérebri constat ex cerebello et; medulla oblon- 
gatas simplicissima. est. formatio; formatur! enim divisione ipsius. medullae spinalis, 
quae dilatatio quartum | cerebri. ventriculum | componit secundum cl. Carum, са)пв 
ventriculi parietes prope ad thalamos nervorum. opticorum.sese Десем» et іогшалЕ 
ita dictum cerebellum, 8. ei 

.. Medullae spinalis latitudo fere eadem est ac ‘bins cerebri i ipsiusque forma cilin- . 
drica est, parum complanata; decurrens tenuior fit ; intus canalis decurrit qui, ut su- 
supra dilatatus sic et inferius fissas observatur, -eo.seilicet loco, quo nervi lumbales 
oriupturs dein descendens quam maxime attenuatur et tandem, роли i in filum, ` 
quod secundum os coccygis decurrit, et evanescit. , 0d 

Dura mater in hisce animalibus cranio ipsi: adhaeret inter aid, et cerebrum hu- 
mor mucósus, oleosus invenitur, Membrana arachnoidea non conspicitur sed ejus loco 
textura cellulosa laxa. Cerebrum ipsum piamiatre obducitur. Medulla spinalis cir- 
cumvolvitur neurilemate tenui, subtili. In ‘basi cerebri arteriae, iin! Superiori: éjus 
parte venae potissimum conspiciuntur. Magnitudo cerebri: adulti nom/magnopere 
differt ab eo juhióriss saltem videtur cerebrum mon aequábiliter rowmocaėteriso parti- 
dbus crescere, ejusque magnitudo eadem manet quamquam. cranium: Crescit ac:capaci- 
tate augetur, relinquitur inde spatium ‘oleosa materia: lisi, aut vet in pum ob- 
servatur, віш Бел зет» e 

Ad pag.5e. De nervo glossopharyngeo. ^ h Is stolen mi ardt 

Glossopharyngeus (рат nonum). :Oritur.a parte posteriori: amodullae oblongatàe:: per 
foramen relictum in osse 'occipitis, ‘pone os petrosum. Ab eodem loco /oriuntur nervus 
vagus (par decimum), nervus accessorius Willisii (undecimum: par ),:¢t mervus 
dingualis medius (з). Ж i o1 

De nervis trunciiad p.50, 51. nii ra Гаки si 

- Nervus cervicalis: 9 Unum tantum пегуогита >colli invenitur par, unica enim .tan- 
tum: est vertebra соі; o inter hanc ret primam: vertebram ‘dorsi: oritur $: seseque ad 
musculos ‘colli extendit; | filamenta- quoque rad TRIN dimittit, ı 

Nervus diaphragmatis-in iis non invenitur. 00000 i иби йаз. „ Jeo EFA 

Sequentium nervorum dorsalium decursus tali modo sese habet. : 1 Piss 1 

Primum par mervoram dorsalium oritur; inter primam et >ѕесппдат ! айй 
dorsalem ,' omnium 'erassissimum , :еї›!айўипдитїиг' rami теруі cervicalis nec ‘non i se 

H Tub з je 1H (002. 1010011804100 cum 
эзди! пава 
( 1) Conf. Treviranus. "Vermischte. Schriften Band. L Gött, 1816. eee ‘ther das Nerven system d des 


Frossches p. 94, Tab, 15. fig. 70, a (by 4. i 
}т=ш оо C 8 02 7і6 Aq isiy шә 


ےھ © 


A DD E ND A 71 


eundi paris dorsalis; cum hisce brachium petit et magnopere confert ad constituen- 
dum plexum brachialem. 
Sequuntur quatuor paria nervorum dorsalium , quorum nervi multi tenuiores sunt; 
primi , ut vidimus, ranum ad plexum brachialem dimittunt: sequentes omnes rami 
caeterorum parium nervorum  dorsalium emittuntur ad musculos intertransversa- 
rios et dorsi; trunci ipsi musculos péttoris: et abdominis petunt et in iis disper- 
guntur, 
Duo sequentia paria (quorum superius par inter septimam et octavam totius co- 
lumnae vertebram oritur, inferius, sacrale dicendum, inter vertebram dorsalem ul- 
timam et vertebram ortum. düéit sacralem ;) superioribus multo crassiora , deóurrünt 
juxta; longitudinem ossorum- ilii donec accedat nervus caudalis i. e. qui oritur. inter 
vertebram sacralem ‘её саййа1еш„! Formant hi trunci tres plexum femoralem et ad fe- 
mur nervum cruralem demittunt , qui in ejüs'anteriore parte dividitur: decufrunt porro 
in pelvim interiorem ; ibi nervi ischiatici, qui ramos in musculos gluteos еі posteriores 
femoris propellit, ipse truneus -posterioreny partem: femoris -petit et inter inuscu- 
los semimembranosos et semitendinosos progrediens dividitur іп popliteum internum 
et externum; horum internus peroneus sese dividit in ramum ipsum. musculum 
peroneum petentem ét in alium qui juxta: tibiae latus internum. progreditur et in 
planta pedis digitorum fle&oribus: ramulos praebet. 07 Externus,' tibielis , per totam 
tibiae longitudinem decurrit, ramum ejus musculis relinquit , ad dorsum pedis sese 
extendit et singulis musculis extensoribus nervum concedits 
- Nervi brachii , ut vidimus , + oriuntur praecipue ex nervo primo dorsali cui adjun- 
gitur ramus nervi cervicalis et secundi dorsalis :-in.cavitate ахШа ex iis formatur 
plexus brachialis ibi ad scapulae musculos ramus eXxcurrits їрѕё іп tfurcos duos di- 
Viditi, quoram exterior , radialis cireura: ipsum ‘os brachii» civeumyolvitar ; pone ar- 
ticulationem brachii et antibrachii sub antibrachii musculis externis;prodit et tandem 
üividitus in ramum: ipsam .eutem petentem, ét in alteram ad musculos extensores di- 
Eon decurrentem. 
_< “Interior truncus / plexus’ ‘brachialis $ medianus, ante os brachii decurrit sub mus- 

culis ad plicam brachii; porro dividitur in ramum alterum. tenuiorem , alterum cras- 
siorem; crassior jaxta ántibrachiünm ‘stb ligameüto carpio ad mtsculos digitorum 
pervenit у tenuior saperficlalis inter" digitoram flexores progrediens in cute manus 
desinit. Quod ad neryos cutaneos , praeter eos qui, 'éx.aliis nervis sive extremitatum 
sive "abdominis oriantur alii adhuc in dorso ex quaque fissura, quae relinquitur in - 
ter processum spinosum rene qmi vertebrae et partem anteriorem séqudntis, or- 
uh чайны 5077 « \ 


ЕХ ~ 


Tab. ۴ 
Tab. IL 


Fige I 
Fig. П. 
Fig. ш. 


EXPLICATIO TABULARUM. 


Sceletum Ranae esculentae a dorso conspectum. 
(Fig. IV. V. VI. desumtae sunt e commentatione H. L..van Altena, 
reliquae figurae e commentatione Р. 7. С. Ledeboer). 
Caput osseum a superiori conspectum. 
Capitis ossei facies inferior. 
Capitis ossa singula, a se invieem remota. - 
a. Os occipitis. p. 17 , 18, temporale. 
b. Os sphaenoideum p. 18. 
€. Os parietale (frontale) p. 18. Secundum Bojanum hoc os e fron- 
tali et parietali constat, qui ossa haec., transyersá suturá distincta, de- 
lineavit. 
d. Os ethmoideum р. 17. ^ 
4. Os petrosum (labyrinthicum Bojani, Rocher, Cuv.) pars os- 
sis temporalis. p. 18. з 
* Fig. Ш. Columella. 
2. Os quadratum (Os squamosum Bojani., iympanicum Cuvierii) 
pen 
г. Os pterygoideum Cuvierii, Ala ossis sphaenoidet Reinet (Оз- 
sa jugalia) p. 19, 20. 
&. Os jugale s. zygomaticum Cuvierii et Bojani, Os maxillare 
MINUS. р. 20. 
5. Os supramaxillare, Os maxillare majus p. 20. 
6. Os pterygoideum Bojani, palatinum Cuvierii, Os palatinum 
posterius. р. 21, 
7. Os frontale алфегіші Cuvierii, os nasi Bojani, os nasale, 
p. 20. 
8. Os vomeris Cuvierii, palatinum Boj ani, os palatinum, ante- 
rius, p. 20, 21. 
9. Os тах аге в. incisivum. p. 20. 


Fig. 


EXPLICATIO TABULARUM. 75 


Fig. IV. V. VI. Ossa gyrini. Fig. IV. Sceleti partes essentiales, Figs V. Cranium 
magn, auctâ, Fig. IV. vertebrae cum osse cóccygis, magn. aucta, 
Fig. VII. Ultima vertebra. dorsi, : : 
Fig. VIII. Vertebra nona s. sácralis p. 16. 
Fig. IX. Оз coccygis. р. i6 ` 
Fig. X. Os, Fig ХІ. Os ischii, et pubis р. 174 
Fig. XII, Ossa extremitatum anteriorum cum sterno. 
| e. Ossterüale anterius. p. Os sternale posterius p. 25. 
J. Clavicula furcularis, C. Clavicula coracoidea. 
sc. Scapulae pars, inferior , sine expansione dorsali cf. p. 22. 
h. Os humeri à latere anteriore , h’. idem os a latere interno conspectum. 
7. и, Radius et ulna inter se concreta; 7". и”, eadem ossa dissecta. | 
1,2535 65456. Ossa carpi. 
Fig. ХШ. Os femoris. A. ab anteriore latere, В. a posteriore. 
Fig. XIV. Sectio ае et Jibulae concretae. p. 25. - 
Fig. XV. Tarsi ossa; а talus s. astralagus , b. calcaneus 1, 2, 5. tria reliqua tarsi 
ossa minora; 4, quartum extra ordinem ceterorum ad latus internum situm, . 
гә о ТЫ Тар ЕЕ” Р 


1 1302355]» 
10218] 


ТА В. ІІІ кт IV. MYOLOGIA 


Ranae  esculentae. 


( Hae Tabulae désuintüe Sunt e commentatione P. J. С. Ledeboer). 


—— 
4 ? іс! 
y СТАВ IIL 
N°. 1. Musculus intermaxillaris intermedius. 7. 6. M. masseter, 
2. M. nasalis. 40M HE Хе 7. M. depressor maxillae inferioris, 
3. M. levator palpebrae inferioris anterior. 8. M. protractor acromii, 
. 4, M. levator palpebrae inferioris posterior, - 9, M. protractor, scapulae anterior, 
5. M. levator palpebrae ‘superioris, = -— 10. M. protractor scapulae posterior. 


K 11 


EXPLICATIO TABULARUM. 


11. M. levator scapulae, sublimis. ZW 296. My pyriformis., 


12. M. leyator scapulae profundus ORUM ‚ 87, M. extensoris, cruris caput 0 АЦ 
13. M. deltoideus, ^ ; 38. M. extensoris crúris caput externum. 
14. M. scapularis. .. 89. М, semimembranosus 0t | 

15. M. detractor scapulae posticus, 240, М, semitendinosus. . У 

16. М, anconeus externns, “ i flexor, tibialis externus, F 

17. M. anconeus medius. "n gracilis. A М ҒА 

18. M. extensor digitorurh, о да asi ж faot tibialis igma e 

19. M. supinator cubiti. OITIS) 700^ od М; gluteus minor. +» péi 

20. M. flexor ulnaris, 000440002 O 45, M, Шасиз internus у 

21. M. abductor digiti minimi. Ове 146. М. biceps. VELA 

22. М. abductor pollicis, ) UTR 47. М. vastus (externis); ' ера" 

23. M. depressor асготії, | JORG GES ДӨ, MI iseréhed&( эттуу? „эе 

25. М. 'pronator brachii. > ros imet. 07049 Magastmochemius |2730 А. 

25. М. extensor radialis cubiti, , , 50, М, tibialis anticuse, f, 

26. M. M. interossei externi, 1 51, М. accessorius tibialis аша, T 

27. M. quadratus lumborum. 52. M, tibialis posticas; * «56^ ^" 

28. M. obliquus. ‘HOMO, «Otis! RMS peroheusA 23 NX 30 .] 
29. M. sacro lumbalis, р os dl. M. flexor, digitorum pedis: > 

30, M:i Шососсубецѕь _ TERES & _ 55. M. flexor externus | REESE ie 
31. M, transversus. : P ^ 56. M. abductor polliéis; ^ ^ ^" *' ^ 
32. M. M. inter transversari 0700 - ^^^ 7o 0087, M; abdüuctor digiti iniuimi: 222 

33. M. gluteus major. : 58. M. adductor pollicis. 

34, M. gluteus minor, 59. M. extensor tarsi infimus, 

35. M. iliacus internus. самалында _ 60. M. M, interossei interni, 

TA B. ٠ِ IV. 
955345195513 95 : 

1. Bulbus musculi lingualis» . 16. M. flexor digitorum longus, 

2. Musculus mylosternoideus, <1 заа 17. + pronator, cubiti, [gif 

3. M. sterno hyoideus, : 38, M. anconaeus medius. | 

4. M. geniohyoideus. 2 19. M. abductor pollicis. 

b. 20. M. abductor digiti minimi. 

6. 1 А d 221. M. flexor radialis. 

7, i pectoralis major: 22. M. M. interossei interni, 

8. - 23. M, rectus abdominis. 

9. M. brachio-abdominalis. : 2^. M. obliquus, 
10. M. deltoideus. 25. M, transversus. 
11. M. sternoradialis, . : 26.: M. extensor :єгщїї сз] 51023317 г, ей 
12. M. pectoralis portio profundior. V. ux 27. M. sartorius, Неге „М X 
13. M. subscapularis. ^! 8 28i ı Ms adductor magnus.) |... 0 
13*.M, depressor abdominalis көршіме . :29.. M. flexor tibialis latus; ,'« 
14, M. pronator brachii. E 30. M. flexor tibialis magnus. 


15. M. supinator cubiti. 31, M. iliacus internus, 


EXPLICATIO 


32. M. addnctor brevis. 

33. M. adductor longus. 

34. M. semitendinosus. 

35. M. biceps. 

36. M, gastrocnemius. 

37. M. tibialis posticus. 

38, M. tibialis anticus simplex, 
39. M. tibialis anticus biceps. 
40. M. peroneus, 


TABULARUM. 75 


14 M. tibialis posticus, 

42, M. accessorius tibialis antici. 

43. M. extensor infimus: est duplex externus 
et internus. 

Аһ, M. extensor digitorum pedis. 

45, M. extensor digiti minimi, 

46, M. extensor pollicis, — | 

47, M. adductor pollicis, 

48. M. M, interossei externi. 


Cf. De myologá, J. C. Zenker Batracho- туді, Јепав 1825, 4. acc. tab, П, {quibus Bufonum 


anusculi praesertim illustrantur ). 


2>29959999<9 


Pag. 11. lin, 
* 3 


ш ш ® r ve чш сч ш зә 
viuda ч. 942 


әзезезәәзәәзей 
y - 


invenitur 
9 » » 
| Жаз... 9 
b] э b] 
n b] 7 
? » »n 
b] ? 0 
n n » 
9 n D 
? b] p 
n 0 0 
» ? ? 
NACE 


NM SAL 


179 e 180 
fluentem 
datáoccasione 
monstruositatem 
Voyez 

| 

2 
evolvuntur — 
Cap. VI 
M. Peronalis 
suap te 


(1) Animadversione 


athmosphere 


ovvu sy 
uvvu Ys 


mutetur in 179 et 180 


data occasione 
monstrositatem 


. Vide 


2 

$ 
evolvuntur, = 
Cap. IV. 
М, Peronaeus 
suapte 
( 1) » Animadversione 
atmosphere 


ТАВ / 


TCBraining del. Ziver promet dd: Loy ders. 


LA В. 17. 


Lith L. рт 9 er te d, ey den. 


ТА B. Il. 


ЖУУЛУУ ДАС ЛАРГА 
Lith Z Sp 74 ^, 


TABIV 


Lith. van тег te oer 


NOMINA 'PROFESSORUM, 


IN ILLUSTRI ATHENAEO AMSTELAEDANENSi | 


4 


а d. уш Februarii wncccxxvirr, ad d. xx Februarii мосссххіх, 


DOCENDI MUNUS OBJIERUN T. 


CLARISSIMI ORDINIS PRAESES, ` 
Nub acumen BOON MESO: 


ACTUARIUS, 
G. I RO UNM EN S 


DISCIPLINARUM MATHEMATICARUM zr PHY- 
^ SICARUM PROFESSORES. 


YAN DER BOON MESCH. 


н. С, 
Ј. Р. S; VOUTE. 


THEOÓLOGUS. 
С. J. ROOWENS. 


JURIDICI. 


J. H. vau REENEN , Prof. Honor. 
C. A. pen TEX, 
J. van HALL. 
A M E- 


M U SNOMINX'PROFBSSOREM:; O y 


MEDICI. 


б. VROLIK. | 
F. VAN DER ‘BREGGEN, CORN. FIL. 


H. BOSSCHA, |, 


PHILOSOPHIAE THEORETICAE ET LITERARUM 
HUMANIORUM. | 


D. J. van LENNEP., 

J. WILLMET. 

J. P. улу CAPPELLE, 

T. ROORDA, Prof. extraord. 


LECTOR. 


Н. ге: НАВТОС.: 


S E- 


SERIES LECTIONUM zr INSTITUTIONUM, 


^ 


QUAE HABENTUR A PROFESSORIBUS ILLUSTRIS 
ATHENAEI AMSTELAEDAMENSIS, 


inde a feriis aestivis anni wpccoxxix ad ferias aestivas мосссххх: 


SACOBUS vaw HALL, 


publice, selecta quaedam Juris Privati capita juventuti disceptanda pro- 
ponit 5. 
privatim , tradit Institutiones JUSTINIANI Imp.; 
Pandectas Juris Romani; 
Principia Juris Civilis Belsici , 
Jus maritimüm tum umirersum , бала MK RE Belgicum. 


GERARDUS VROLIK;. 


publice; IN HORTO BOTANICO, tradet Elementa Botanica ; , 
privatim , ‘docebit 1 à 
Obstetriciam theoreticam et practicam; 
Physicam plantarum. 


DAVID JACOBUS yay LENNEP, 


publice? praecipua quaedam Historiae et Literarum capita tractat, vel ipsi 
juventnti ,; exercitationis causa, disceptandd'préponit; 

privatim , tradit 
Literas Latinas, interpretandis , cicERONIS Somnio Scipionis , , 


Georgicorum y xk G 1 1.11 libro tertio ; j explicandis Antiquitatibus Ro- 
| manis. 


|. Kiteras Graecas, interpretandis locis HERODOTI et XENOPHONTIS 
26) 4 9 qui- 


publice , 


privatim , 


publice, 
privatim , 


. privatim, tractabit 


privatim , exponit Mathesin ; 


Ji қылы ci FX. 


quibusdam in selectis principum Historicorum, а wv TTENBA- 
curo éditis ; Мет rT Û vARCHIVita' Demosthenis , номе кт Odys- 
seae Rhapsod: IM, EU &ivrDis Meéddal// 2274 

Historiam Doctrinarum ab initio ad renatas in Italia literas. 


^s 


JOANNES WILLMET, 


nonnulla Historiae Arabum Literariae capita tractat, aut 


praecipua Philologiae momenta ad disceptationem proponit j $ 
Corani quaedam capita interpretatur; 

Lectiones vero: Grammaticas atque Exegeticas, hoc iterum an- 
no, habebit Vir СІ, т. ROORDA; illi honorifice Аша, 


JOANNES PETRUS. VAN CAPPELLE, 


€ 


partes quasdam historia literariae Belgicae tractabit; j 
de stilo Belgico aget ; А | 

De Poétis seculi decimi septimi Batàvis dini 
Historiam Patriae tradet ; 

Exercitationes oratorias moderabitur. 


FRANCISCUS van per BREGGEN; совм, FIL. 


Pathologiam generalem , 
Materiem Medicam , 
Medicinam Forensem: 


JOANNES PETRUS, STEPHANUS VOUTE; 


Physicam. . _ 
Elementa Psychologiae et Logicae tradit. - 


T 


t \ 


ООТПТІТӘЛЕ RMB HOTT EE enlist: 


- 


COR- 


2 


Ч.И CTD ү o N oul ML 5 


et SORRELL OS “ANNE” DEN TEX, 


' publice, varia loca ex Jure Naturae, Publico et Gentiam tractat, vcl ipsi ju- ] 
ventuti disceptanda proponit. dii 
privatim , tradit Jus Naturae, 
. Jus Gentium, — — 
Historiam Jurisprudentiae Romanae, 
' Historiam politicam atque diplomaticam Europac. 


HENRICUS. "BOSSCHA, 


0 


publice; in THEATRO ANATOMICO, Partium а қалад) fabri- 
cam et usum explicat. 
Operationes Chirurgicas Сасюр variasque eas instituendi 
exponit methodos. ч 

privatim , tradit Anatomiam Ayo, 
aen ipe den Universalem. ' 


| HENRICUS CARO 108 van\ ver BOON: MESCH; 
yerum > tradit TER 
o Chymiae. Doctrinam. et Historiam ; "MO d: 
Chymiam Pharmaceuticam , lingua vernaculá; . 
, Doctrinae ,Chymicae , usus, quoad. artes 5... 
) Historiam. Naturalem ; | 
2 Zoologiam , апаїотае comparatae conj unciam; $ habit Faunae Bel- 


„звісае ratione. + eg нын 


b Sainools19 
/GISBERTUS JOANNES ROOYENS, 
publice ; 3 Quaestiones aliquo Theologica juyentuti disceptandas proponit ; 
privatin , Doctrinam Religionis tradit, tum. naturalis ,tum divinitus patefactae ; 
Historiam Societatis et Religionis Christianae ab initio ad Carolum 


Magnum tractat; 
43 Ean- 


6 SERIES LECTIONUM, 


Fandem historiam a Carolo Magno ad nostra tempora exponere pergit; 
Lage amet selecta interpretatur чл JOANNIS; 


(TAY 


TACO ROORDA, 


they 


privatim, Grammaticam Hebraeam docebit, duce SCHROEDERO! Я 
Antiquitatem Hebraeam , duce. PARAVIO, Viro Clarissimo; 
Exegesin veteris. Foederis, interpretandis Psalmis , „qui Mes- 
siani dicuntur; 

Linguam Arabicam tradet, duce s osenwurutro, qui Institutio- 
nes suas et fundamenta linguae Arabicae edidit anno 1818; 
provectioribus explicabit capita «огош ШЕЛЕК Arabicae:,; 


à KOSEGARTENIO editae. 


HENDRIK эк HARMO Gyi 


Lector in de Wiskunde , Zeevaart- en Sip: сүй Dingsdags, uuu 
dags еп Donderdags, des middags om twaalf ure, in het klein 4u- 
ditoriuz wan. het Athenaeum Ilusire, publicke Lessen in: het Ne- 
derduitsch , over deze wetenschappen geven; en dat wer in afloop van 
de volgende orde: | «шей 

Eerstelijk over de Rekenküitde, Decimale Bréuken: еп Logarith- 
<  mus-Getallen у vervolgens over de Meetkunde en Algebra, en het 
maken der Sinmus- en» Logarithmus-Tafelen ;'voorts over de 

Platte еп Klootsche Driehoeks-meting' en eenige Hoofd-Eigen- 

schappen der Kepelsneden'wwaorin over de: beginselen- der Ster- 

re- en Aardrijkskunde; “еп” laatstelijk over de? THeorie der Zee- 
vaartkunde ; en wel inzonderheid over de berekening der Lengte 
op Zee, zal geháhdeld: worderr: het éen fofi ander- Stuk echter 


MIO 


de lust der tüchoordcrs mit zal т, te en on UM 


DC уа 1075 
» AT 
KIOS MUARA 27 


ACTA 


ACTA кт GESTA ix SENATU 


PROFESSORUM ATHENAEI AMSTELAEDAMENSIS, 


Die xx. m. Aprilis а. моссоххуш. Vir Clarissimus taco вооврал de- 
latam sibi Literarum Orientalium Professionem Extraordinariam so- 
lemniter auspicatus est, habitá Oratione de Poétriis Hebraeis. 


Die xxv. m. Junii, munus Praesidis in annum sequentem a. V. Cl. в. с. 
VAN DER BOON MESCH delatum est Viro Cl. у. VAN HALL. 


ТАС ON ISR O ORDA 


ORATIO, 


POETRIIS HEBRAETS, 


QUAM PUBLICE HABUIT A. D. XX. APRILIS ANNI MDCCCXXVIIL. 


CUM PROFESSORIS LITTERARUM ORIENTALIUM EXTRA. 
ORDINARII MUNUS, IN ILLUSTRI AMSTELODAMEN- 
SIUM ATHENAEO, SOLENNI RITU ADIRE T. 


~» 
- 
У 
— 
/ 


‘Ad vitam et societatem hümanam animum advertentes , naturam vi- 
demus, sive potius , naturae artificem atque dominum, Dou , utrique ge- 
neris nostri parti, virili femineaeque , munera atque ойда distribuisse pro- 
pria. Aliae viri partes, mulieris aliae; variae illae quidem pro variis ter- 
ris, temporibus, sensu variorum populorum diverso; sed ita tamen ab ipsa 
natura definitae atque descriptae, uti, si quando virum muliebria videamus 
agentem, feminamve virilia obeuntem negotia, aut risus nobis, аш stos 
machus moveatur. Quod ita tamen nobis haud accidit , quando sexum 
sequiorem cum fortiori certantem conspicimus laude virtutis et сойз i Inge- 
nii, De virtute ut dicam , non opus est, cum quae hác destituta sit [wu 
na, ne sexus sui nomine aii, digna videatur: sed artes quoque ingenuas 
et liberales , quibus ingenium excolitur atque ornatur, quis nostro sexui ita 
proprias censeat, ut in femind non laudet? Quamquam enim doctae no- 
men mulieris non parum invidiae habeat; et lucübrationes laboriosae natu- 
rae femineae haud nimis convenire videantur; quis, quia femina fuit, sto- 
machetur, quod. Sappho pulcherrima venustissimaque condiderit carmina ? 
quis, quia feminae sunt, in Staeliá vituperet stilum politum ornatumque , in 
Wyttenbachia Atticam elegantiam festivitatemque i ? Sed nimirum habet illud 
вехйв discrimen. suos fines ac limites. . Quamvis enim magna cernatur сог- 
poris formae et constitutionis М morum etiam et affectuum discrepantia : una 

А 2 ta- 


4 TACONIS ROORDA 


tamen omnibus hominibus , viri sint sive feminae, communis mentis natu- 
ra; quà ceteris animalibus praestant; quá et inter se, et cum ipso Deo in-- 
mortali, affinitate coniuncti sunt; quam denique quo magis quisque polive- 
rit atque ornaverit veri, honesti venustique amore et studio, eo humanior , 
id est, eo magis homo erit. 

Ex omnibus autem artibus, quae liberales dicuntur, cum praesertim 
poésis vi magis et facultate ingenii, quam varia et multiplici, et magno cum 
labore acquisitá doctriná , contineri, videatur, ideoque naturae et moribus fe- 
minarum convenientior sit; quid mirum, si omnibus aevis et in omnibus 
fere populis mulieres exstiterint plurimae, quae huic studio et feliciter et 
cum laude praeessent? Non Graeciam citabo antiquam, non Romam, non 
vicinam Galliam, non patriam nostram: sed habeo, auditores, in animo, 
de unius populi, facultatis poéticae laude in primis clari, et cum studiis 
nostris coniunctioris; de populi Hebraei, inquam , Poétriis, paulo latius 
explicare. Nam circumspicienti mihi argumentum, quo pertractando ritui 
et officio huius horae satisfacerem , hoc visum fuit, neque natura’ sud a 
persona et munere meo abhorrere , neque sterilitate teretibus auribus vestris 
indignum , aut perrecondita obscuritate taediosum, ' Sed vero nunc praeser- 
tim penitus sentio, quam vere dixerit Cicero: Mag gnum quoddam. est onus 
atque munus , suscipere atque profiteri, se esse, omnibus silentibus , 
ünum hai HEA de rebus, magno in conpentu hominum, audiendum. 
Dicere enim aggredior, non tantum magno in conyentu hominum, sed ho- 
minim doctissimorum , elegantissimorum : ad quorum benevolentiam. atque 
humanitatem, cum eloquentissimos etiam clarissimosque oratores ducere 
video, sibi confügiendum esse dicturis, quanto magis mihi, infacundo adoles- 
centi! Id autem studebo, ut, quod eloquentiá non potero, patientiam et 
indulgentiam vestram , aliquatenus saltem, meruisse videar brevitatc. 


"Mulieres Hebraeae, qaarum ‘integra ad. aetatem. nostram pervenerint car- 
mina, duae solammodo sunt, Debora et Hanna. Debora , vates illa sub 
palmá in montanis Ене, mulier Dei, religionis et patriae amantis- 
sima ; quae, omni in viris exstincto vigore atque virtute, Sola vindicavit rei 
publicae libertatem. Cum enim viginti iam annos Jabinus, Phoenicum rex, 

dus 


ла FO алА Atk MOAT 5 


darissinià eam/'$aevissitiáque i pressissét; tyrannide, Ша sua virtute , г aucto» 
ritate, ег vero’ etiam) exemplo effecit, ut in populo, servitutis iugo iam ni- 
тіз 'adsueto, апіріав decem’ mille invenirentur, qui voluntarii arma cape- 
rent; fortissimeque. pugnarent , et peregrinos dominos: civitate | expellerent. 
Et: hane victoriam, cuius non minima laudis pars sibi debebatur, immor- 
tali cecinit epinicio.- ^^ ' 

‘Ab hac poétrid moribus ut cotiditioté longe diversa fuit altera ,. Hanna; 
indole mitissima , moribusque lenissimis ,' at;sorte ‘simul infelicissima. Мата 
ut nihil: infelicius ; ‘nihil etiam ignominiosius mulieri in: oriente. accidere , 
quani sterilitas , possit, notum est: cum autem. altera mariti Eleanae uxor 
Peninnà foecunda esset plurimorum liberorum mater, ipsa sterilis, et huius 
infoecunditatis eam saepe Peninna momordisset exprobratione; miram quan- 
tum passa sit animi tenerrimi femina. Tandem quod ardentissimis votis 
tam’ diu precata erat; consequitur ,' parit filium : exsultat atque“ triumphat: 
deleta: ignominia: est, refutata aemulae Peninnae convicia: laeta Siluntem 
tendit, ut quem Jehova ei donaverat, puerum Iehovae redonet ac taberna- 
culi ministerio consecret; et carmen fundit, totum — spirans gau- 
dium: matris. ; 1 
; Non animus est, auditores, de carminum horum argumento, rationé, at- 
que praestantia ‘multis verbis hoc loco exponere: nedum Latine conversa, 
yobis . ea ‘conspicienda, .iudicanda, admiranda praebere. Si belgice dice- 
rem; fortasse facerem , sed .Latini sermonis quamyis multis тегі modis 
laudetur praestantia , carminibus certe orientalibus transferendis ineptissima 
est; nec vinum generosissimum transfundendo diluendoque tantum amittere 
potest: saporis atque odoris, quam робта Hebraicum vertendo in linguam 
Latinam sublimitatis magnificae, gravitatis sententiosae, concinnitatis ele~ 
gantissimae. | Itaque mihi propositum ‘est , de hisce poétriis ita. deinceps dis- 
serere , ut primum de ipsis dicam , ut solis testibus, poéticae studium inter 
Hebraeós cultum quoque fuisse a feminis; tum ipsarum contempler carmina , 
ut sola, quae nobis supersint, poésis monimenta e temporibus Iudicum. 

- Utraque, Debora, et:Hanna, patriam Palaestinam habuit, quae pars est 
magni illius Asiae tractis, qui:austrum et occidentem spectat atque commu- 

ni nomine oriens appellatur, In oriente autem: conditio feminarum ab ед; 
j A5 quae 


6 TACONIS/ROORDA 


quae in nostris oris et omnino in Europa obtinuit, usque adeo fuit. estque 
eliam nunc diversa, ut ibi non altera generis humani pars, sed aliud genus 
animantium videatur. Hic societatis humanae ornamentum et. decus , oblecta- 
mentum et gratia: illic, tamquam generis humani labes, ex vitae commu- 
nitate eiectae inque gynaeceorum. exsilia pulsae. Ніс, libertate, utentes, ей, 
quae hominibus debetur, dignitate fruentes; illic conditione propemodüm 
servili, | дї, qium collocentur, a patre fere camelis, equis ovibusye ven- 
dantur ; quum nuptae sint, herorum. ancillae magis, quàm uxores, videan- 
tur, Ніс іп уйа communi et celebritate versantes ; illic arcte inclusae, su- 
spiciose custoditae, raro prodeuntes in publicum. Hic denique ita :educa- 
taé, ut homines fiant; ilic, ut feminae tantum, Quam, quaeso, requiri- 
mus in hac үа, in hac conditione, іп hac consuetudine virtutem poéticam, 
in quá omne, si quód naturá adfuerit, ingenii lumen et sublimior spiritus 
exstinguantur, necesse videtar? ‘Nullam profecto; si nostrates ita haberen- 
tur mulieres: sed illae, de quibus loquimur, orientales sunt, Quamquam 
enim non is sum, qui naturam putem homines orientales ad poésin cum pros 
pensiores finxisse, tum magis ‚idoneos ab hoc enim, in quo multi olin 
versati fuerunt errore, iam dudum carmina depulerunt Ossiani aliorumque 
excellentium po&tarum , quos frigida tulit et horrida et nebulosa plaga зерїёп- 
trionalis; at sine ШИ tamen dubitatione sic statuo et iudico, coeli solique 
naturam, qualisin oriente est, tum -vitam moresque, qui ibi obtinuere , non 
dare quidem facultatem poéticam, sed excitare, alere, augere, amplificare: 
Tenue enim coelum nonne acuit ingenia? serenum nonne exhilarat? :Рбіп» 
de, siquidem verum est, ingenii soli, in quo orti et procreati sint, similia 
fere ingenia hominum esse, et rerum naturalium, | quod quotidie sensibus 
offeratur , spectaculum. ad formandos: animos vim habere non minimam ; co^ 
gitatione nos, auditores ,» convertamus іп. orientem. | Quanta’ hic eti quan 
mirabilis locorum amoenitas , soli fertilitas atque ubertas, eorum; quae так 
tura profert, copia atque luxuria! nec minis: eoruni ; qui: has terras: inhabi: 
tant , fertile luxuriansque ingenium, imagirium ominis generis, variarum у ocu 
mulatarum, laetissimarum amantissimum.: Nec : desunt „fateor, loca, de- 
serta, intuta a feris, азба ab naturá et cultu ihumaho : sed ipsam illam dis 
ram yastitatem:, formidólosam:solitudinemg borridam | inumensitatem’, quar 

SA tam 


G AO RA PIOA : 7 


tari hinDere .censendum ‘est vim ad id genus dicendi, quod in роёів vel maxi- 
me solet efferri, ad 'Sublàtam dicot Aecedit tertia’ causa: > euius, quam ea- 
rum, de quibus дікі, vis etiam multo maior videtur. Hoc enim ab omni- 
bus, qui de his rebus diligentius. inquisiverunt , jam eoncessum video, esse 
eos fere populos poési et deditiores et aptiores, qui ай eiusmodi gradum: per- 
venerint humanitatis, ùt nec nimis feri, nec nimis politi sint. Et nonne 
haee fuit per plurima deinceps secula populorum conditio orientalium ? Exu- 
tê lenim #18 barbarie , in quá nihil potest esse poésis, nisi mentis delirantis 
somnia ineonditique affectuum imdomitorum clamores; longissime tamen 
ab ей semper remoti fuerunt politiore humanitate.; quà Graecia olim et Ro- 
mà praestiterunt, et in quá etiam nunc populi BER Ear plerique. 
Haec autem quantum virtuti poéticae, quae naturá, non arte paratur, de- 
trimenti afferat , incredibile dictu est. Nam cum virtus illa ne esse quidem 
possit, aut sine mentis quadam in fingendis formandisque imaginibus facili- 
tate et ubertate, aut sine vi et irritabilitate affectuum ; nonne ratio nos et 
historia docet, quo magis ingenia artibus, doctrinis et quavis humanitate 
poliantür; eo etiam Шат mentis facultatem , quam Graeci Payrarıay di- 
eunt, magis imminui, et motus animorum mitigari fortasse emendarique , 
ey simul debilitari atque exstingui? 

"Haec, ut et properans, et.apud doctos , et semidoctus ipse, quem- 
"admodum ait apud Ciceronem Antonius, breviter percucurri, sed Љое iam 
intélligimus, credo, auditores, omnes, quam ad poéticum studium proni 
sint homínes orientales et natura quasi ferantur; nec vero amplius admira- 
mur, fontem istum perennem et sud sponte fluentem ne in mulieribus qui- 
dem exsiccare potuisse conditionem, quá utantur апа omnium vel minime 
poéticá. Sed quid opus est verbis, ubi rerum testimonia adsunt? Ша enim 
res sese hábet: quemadmodum merito miramur poétarum numerum, qui 
in quovis genere apud quosvis populos in oriente floruerunt, ingentem ac 
"paene innumerum ; ita frequentissimis etiam huncce chorum distinctum con- 
spicimus .feminis, Ut e multis paucas. commemorem , quarum aliqua ad 
me pervenit notitia, inter priscos Arabes, ante Mohammedis aetatem, cele- 
bris fuit mulier, nomine Zercaae, Locmani Aditae, ut perhibent, filia: 
cuius nomen .ob duplicem virtutem in proverbium venit, alteram oculorum, 

al- 


8 TACONIS R@ORDA 


alteram: ingenii. "Tam. acrem enim. et acutam illorum. tradunt ;. vel: potius 
mentiuntur , aciem, fuisse, ш tridui (itineris, intervallum , emetirentur:. nee 
minorem. laudem. habuit аһ incredibili . mentis. .perspicaciá ietin coniectando 
sagacitate. ..Haec igitur femina in, tantá. sapientiá non -arithmeticae tantum gî 
sed poéticae quoque inservit ; quin suas, пор raro etiam subductiones. vers 
sibus. complectebatur., Posthaec cum artium doctrinarumque studia y quae 
per prima Ша Mohammedani imperii et bellicosiora tempora. nimis iacue+ 
rant, rursus, Harüni Arraschidi quoque cohortatione ac munificentiá , гез” 
viviscere coepissent ; in huius ipsius chalifae gynaeconitide fuisse fertur puel+ 
la, non magis venustate, quam poética virtute. excellens; Ethuius, rei testi - 
monium etiam exstat memoria. Nam quum. aliquando: celebris. quidam. Роб- 
ta, Almofaddalis nomine, ad Harónum. salutatum venisset, dum. forte und 
cum eo esset ista puella, principem dicunt poétam rogasse ut brevem quam- 
dam rosarum, quae ad gratum odorem in calatho recens lectae: ibi positae 
essent, diceret. similitudinem: et Almofaddalem. quidem ex tempore ita ob- 
temperasse, ut satisfacere, puellam autem, licet minus verecunde , at) ita 
tamen , eodem metri genere eádemque versuum resonantiá, continuo respon- 
disse, ut ille etiam ab ей victus videretur. Deinde ex Asiá victricia arma 
Arabibus per Africam in Europam transferentibus , illuc "ctiam: eos nativus iste 
comitatus.est amor роёйсае; etingens vero, non modo virorum, sed femi- 
narum etiam fuit numerus, quae per diuturnum illud splendidumque Sara- 
cenorum in Hispania regnum clarum in hoc genere nomen adeptae sunt. 
Velut Abderrachmano, regum. Cordubensium huius nominis tertio , qui ab 
ineunte seculo a fugà Mohammedis quarto rerum potitus est, ab epistolis 
serva fuisse dicitur nomine Mosnae, cuius venustissima carmina ei in pri- 
mis in deliciis essent. Idem rex libenter quoque legebat scripta Safiae, filiae 
Abdallae , itidem, ut memoriae. proditum est, excellentis , iucundae et 
doctae poétriae. Et quot quantaeque floruerunt regis, qui huic successit; 
Alhacemi Almostansiri Billae aetate, quá cum omnes in Hispania artes inge- 
nuae, tum in primis poética, in maximo habebantur honore. Ipse rex in 
gynaeceo pucllam habebat admirabilis venustatis, cui Lobna nomen , gram- 
тайса, poéticá, arithmeticá, et aliis disciplinis, eruditissimam,.. Stilus eius, 
ut ait historiae scriptor, quem hic auctorem sequimur, tam pulcher, quam 

ma- 


OVE AGT OQ AT i 


‘manus , quà scribebat; ut Alhacemus, quum res permagni momenti, prae- 
sertim secretas epistolas, perscribendas haberet, illius uteretur ministerio. 
Uno verbo, in omni аца nemo huic Lobnae, aut acamine in scribendo, 
aut fluente in versibus metro, habebatur par. Tum Aischa, puella. Cordu- 
bensis, Achmedis, Mohammedis filii, Cadimi' nepotis, filia, tantam. conse- 
cuta est eruditionis laudem , ut diligentissimus auctor, Abumervan Haiani- 
des, neget, quae hanc vicerit, aut cerporis venustate , aut morum honesta- 
te, aut ingenii praestantiá , aut orationis ornatu, aut eis dotibus, quae poë- 
triam ornent, omnibus, ullam in Hispania exstitisse unquam. Carmina 
condidit, quibus regum et principum suae memoriae celebravit laudes , et 
‘omnes viri docti non minus scripta eiüs admirabantur, quam: elegantem , 
tum in papyro, tum in membranis, litterarum . ductum. Eodem. tempore 
Chadiga, Gafaris Nosciridis filia, bonos faciebat versus et carminasua dul- 
сї voce canebat. Ac Maria, Abuiacobi cuiusdam а; virginibus etiam 
Seviliae nobilissimis, cum aliarum disciplinarum, tum poéticae, tradebat 
praecepta : quin magnam hac re sibi peperit laudem , et plurimae ab ей 
profectae exstiterunt mulieres , his artibus insigniter eruditae principum no- 
_biliumque virorum in gynaeceis amores atque deliciae. Radia denique, co- 
gnomine faustum sidus appellata, regis Abderrachmani liberta et ab hoc filio 
.eius Alhacemo cessa, pulchris suis carminibus et praeclaris historiis omni- 
bus iniecit admirationem sui, susceptisque post obitum Abderrachmani per 
orientem itineribus , quocunque venit, laudes tulit eruditorum. 

. Mitto de multis aliis , dé quibus aliqua quidem, sed non ita explicata me- 
moria est; quales іп Arabica gente Hurca, Villada, Mostacfii ВШае filia, 
aliaeque, et in Turcicá gente, quae ІШ in Orientis principatu successit, 
Zeineba atque Mihria, quam Osmanicam Hammerus vocitat Sapphàm. 
, Etenim iam satis magnam fuisse, quam attuli , arbitror exemplorum yim; 
vet, cum inter omnes orientales nationes virtute n Hebraeorum Pone 


„ita micat топ tantum > ; е - 


= — vélut inter ignes 
Luna minores, 


SE уез 


бет н БЫ Жи \ | Ape , D 
3 Ve- 


H TACONIS ROORDA 


verum velut sol, cum diem Aurora reduxit, et omnes stellas, et ipsam lu- 
nam, pallescere facit atque obcoecat ; nonne hoc igitur omnium maxime fo- 
ret mirandum , si ію hac gente, quae ad poéticum se applicaret studium, fe- 
mina quoque exstitisset; nulla ?. Quamquam ad communes. illas omnium 
orientalium in Debord quidem et Hanna alia etiam, quae poéticum ingenium 
et suscitaret et augeret, causa accedebat singularis: non tantum in Debora 
incredibilis Ше in patriam amor, in Hanna exsultans illud gaudium matris з. 
qui enim sine affectu, qui inspiret atque incendat,, esse potest posta, quae 
poétria ? sed temporum dico civitatis , quibus utraque vixit, ratio atque conditio. 


Atque ita iam. in alteram, quam proposui , me delapsum sentio orationis 
partem , quà, ut praedixi, temporum mihi, quibus poétriae nostrae florue- 
runt, habenda ratio est. At qualia quaeso ista tempora! . Consuevimus ea 
vocitare tempora Iudicum, nomine ducto ab illis, quorum tum civitatis 
Israéliticae nisi imperium, sed imperii tamen similitudo quaedam et imago 
erat, et qui à muneris, quo fungebantur, parte Suffetes sive Iudices vulgo 
dicuntur: sin autem horum temporam statum moresque proprios quaerimus, 
haud incommode, credo, heroica appellabimus. . Quá vero appellatione non 
ea maxime designamus tempora , quibus multa sunt et magna cum fortitudi- 
-ne audaciáque gesta bella , multa magna memorabiliaque facta facinora; quae 
enim tum magis hoc nomine, quam Napoleontica aetas, dicenda sit? sed 
heroicae quae vocantur aetates , eae sunt, quibus qui vivant homines, incre- 
dibili fere excellant corporis firmitate ac viribus 5 simul virtutibus praestent , 
simul vitiis maximis ; non ratione ducantur, sed ruant, quo eos cumque 
ferocis appellat.animi impetus; non libertatem velint, sed licentiam; nihil 
denique, nisi quod magnum et ingens et immensum et, paene dicam , ni- 
mium 84, habeant, sentiant, ament, sequantur. De andi in Villas 
memoriis et carminibus poétarum, prisci Graeci legentes , eos non homines , 
sed hero?s, id est, semideos, vocitarunt, cum ista scilicet eis hominum 
vulgarium modum superare viderentie. — Atque huiusmodi Ша, de qui- 
bus quaerimus, tempora fuisse, quid opus est demonstrare? Ipse Iudicum 
liber, quo aetatis illius memoria continetur, quamquam, si diligentius in- 
quiramus, summá fide scriptus reperiatur, sed primA tamen specie fabula- 

i rum 


ОА TOAD gu 


rum narrationi, quam verae historiae, videtur similior: ita omnia a nostris 
moribus et usu et consuetudine discrepant. Quid commemorem repetitum 
illud, quo aetatis istius tam egregie adumbratur licentia: 2/25 diebus non 
erat in Israele rex, et faciebat quisque quod sibi bonum videbatur? 
Quid de Simsone, altero illo Hercule, eius crinibus, robore, vitae ratione, 
rebus gestis, petulantià atque lascivià ? Quid de Samgare, qui uno solum 
armatus stimulo, sed in manu herois telo sanequam horribili, sexcentos tru-- 
cidavit Philistaeos ? Aut quid memoriam repetam nefandi istius Gibeensium 
sceleris? pellicis Levitae hospitis in turpissimá libidine necatae? corporis in- 
terfectae coniugis a marito dissecti, et in omnes Israélitárum gentes dimissi? 
ultionis non minus dirae et atrocis, quam delictum fuisset; nec a Gibeensi- 
bus modo, sed ab omnibus Beniaminitis petitae? insaniae civilis belli ad 
internecionem gesti, non in viros tantum, sed in senes adeo, feminasque et 
infantes saevientis? tum consecutae poenitentiae, furoris, qui praecessisset , 
magnitudini paris ? ut reliquis, qui e communi strage fugà evasissent, Ben- 
iaminitis uxores suppter ent, poenae ab Iabensibus, qui manus: fraterno 
sanguine soli non commaculassent, repetitae crudelissimae? virginum deni- 
que raptis Silunte? Quid multa? quo enim cunque іп historià Iudicum ocu- 
los convertamus, tempora cernimus , cuiusmodi ea fuerunt, e quibus fabu- 
lae Graecorum manarunt et quae cecinit Homerus; homines intuemur, a 
natura magnos, fortes, vigentes et acres, ab arte incultos inopesque; quos 
nulla adhuc effeminaverit humanitatis mollitudo , sed illis simul omnibus hor- 
rentes aSperitatibus , quas liberalior demum ingenii morumque conformatio , 
et cultura quaedam , deradere possit atque polire. 

Iam vero ex his seculis nulla alia nobis sunt reservata "— monimenta , 
quam carmina illa Deborae et Hannae. Sed enim, ubi ne feminae quidem 
tacuerunt quae ad Musas vulgo tardiores sunt, quis credat siluisse viros? 
Horum autem nulla iam nobis esse reliqua carmina, id unice tribuendum ve- 
tustati, omnia abolenti, et annalium istius aetatis paupertati gracilitatique, 
qui non historiam nobis, sed vix historiae quandám umbram servarunt. 
Quin immo nihil dubito assentiri summo Herdero, qui ista tempora sibi ait- 
ex omnibus Israéliticae civitatis vel maxime appellanda videri poética. Ne- 
que enim, ut iam paullo ante monui, vera illa poesis, quae a natura, non 

B 2 ab 


" TACONIS ROORDA 


ab arte est, valde legum amat et artis imperium, subtilitatemque rationis, 
atque perennem vitae politioris aequabilitatem ; sed libertatem , sed affectaum 
vim, sed animi impetum , sed magna et rara facinora , cum audacià et mie 
rabiliter facta: et haec. omnia. quando magis , quam istis Seculis , umquam 
obtinuerunt ? j : 

Quodsi vero iam ita. pergere velimus, ut quod i in primis poética illa aetas. 
appellanda sit, ideo de poétis etiam, quos ea tulerit, praeclare et. mirabili- 
ter sentiamus , doleamusque. graviter , praeter ista Deborae ` et Hannae car- 
mina, nulla ibi et a viris condita, tempus edax rerum nobis reliqua si- 


visse;. haud. equidem scio, an. nimis celeris haec dicenda sit et properata, 
conclusio. Licet enim polita humanitas ‚ artis ‘norma et. exculta disciplinis, 


ratio ingenio poétarum haud. parum. noceant; attamen ut praeclara sint. 
.quae proferat illud ingenium, ut admiremur, ut divina dicamus, requiritur. 
necessario sensus quidam, quem nulla ars docere , quem sola dare potest. 


natura, sensum. dico venusti pulchrique, eius, quod deceat, quod cuique: 


personae, rei, loco, tempori , aptum et consentaneum sit, Hunc vero quis 
quaerat. seculis. istis rudibus efferatisque, et, ut ita dicam, immoderatis 7. 
Vultisne scire, qualis fere possis tum conditio , qualis habitas fuerit? Ата- 
bes adile, поп recentiores istos, qui omnia ante pedes posita , quamvis bo-. 
na et apta, transsilire solebant, omnia longe. petita, qualiacumque essent ,. 
captare , amplecti , exaggerare ай immensum , cumulare ad. satietatem ; sed. 
veteres illos dico saniores, qui magis naturam sequebantur, quorumque mo- 
res et ingenia incredibile dictu est, quantam. haberent cum. eis aetatibus , 
de quibus iam dudum quaerimus , similitudinem ; quod eo valet, ut Iudi- 
cum librum legentes, non historiam nobis Israélitaram cognoscere videamur , 
sed antiquam. gentium Arabicarum ante Mohammedem memoriam. Horum 
autem, peryolutantes poémata, magnam, ingenii reperietis vim. ct copiam. А 
sublimem. spiritunr, miram imaginum varietatem novitatemque ; ; in verbis. 
granditatem, in sententiis gravitatem ; magnas prorsus et multiplices laudes : 
sed multas alias ; nec minus, magnas „ desiderabitis ; concinnitatem et elegan- 
tiam ; in. translationibus verecundiam , іп ornatu temperantiam ; sonum 
quendam, rei cuique et personae aptum; simplicem denique venustatis, sed 


naturalem colorem, non fuco Allitum , sed anes sanguine diffusum, Quibus 
vir- 


вз 


1 TORA T 1.0; 13 


virtutibus quam infinite his praestant Hebraeorum po%tae, plurimi certe opti: 
mique! ut qui Arabibus istis, Mosem compararet, aut Davidem , aut, Salomo- 
пет, аці Теѕаіат , aut Micham , aut Nahumum et alios multos, non mino- 
rem. hisce: iniuriam. faceret; quam. Virgilio is, qui huius divinitatem cum 


grandilóqüe. tumore Lucani: componeret. Et iam porro quaeritis, quaenam · 
tàritae huius dissimilitudinis tantaeque distantiae fuerit causa; cum ulrique^ 


sub eodem coelo, in vicinis terris , in consimili. lingud paribusque moribus 
nati et enulriti essent, eodem a naturà donati. ingenio yı, eodem, arderent poé- 
ticae studio? Quaenain esse potuit; auditores, alia, quam acrior quidam 
sensus eius, quod. deceat , -quod iustum aptumque sit; quo ducti , velut, au- 
ditu musici, sponte sud, etiam sine praeceptis Aristotelis , vitabant vitiosa. 
Atque huünc:sensum si repetendum esse confirmayerim a legibus institutisque , 
€um ad civitatem , tum ad religionem pertinentibus, quibus prae reliquis 
hunc populum Deus ornasset ; et illud. dixisse videbor , quod in se probabile 
sit, ét quod legislatori honorificentissimum. Quid enim magis potest ай sa- 
nitatem revocare ingenia hominum , quam legum sapientia et vera religio, 
quae affectus. moderatur; rationem excolit , docetque aeternum illud intueri 
omnis . pulchritudinis. perfectionisque exemplar, Deum immortalem ? 

" Iam: vero.:huius sapientiae huiusque religionis quae vis, qui fructus esse 
potuit tempore Iudicum ? Non maior | profecto. quam praestantissimae reli- 
gionis ad verám: humanitatem aeyis illis, quae media dicuntur, J//is diebus 
faciebat quisque , quod sibi bonum. videbatur , non quod fuerat Deo Mo- 
sique visum : tantus erat Iovani cultás neglectus, tantus omnium legum con- 
temtus, tam superba et effrenata ferocitas , ut verendum. esset; ne vix nata 
et alta, necdum corroborata res publica, iam in primà adolescentià nimiae 
libertatis dissolutaeque luxuriae poenas daret. praematuro interitu, Ttaque, 
si quidem ea, quae de causa praestantiae Hebraeorum poésis prae carmini- 
bus Arabum dixi, probanda videantur, non tam aegre feramus, omnium , 
quos aetas Ша edidit aluitque, poétarum monimenta .delevisse tempus: hoc 
enim sine ullà dubitatione eonfirmayerim , ét ex eis, quae dicta sunt, iam 
effectum yidetur, non. potuisse tum A Eta exsistere, qualis in priscá ША 
vitae’ patriarchalis simplicitate fuit. aut auctor Iobeidis, aut postea , depulsi 
ist, barbariae nocte, Davides, lesaias , similesque. Ей si tamen acre illud 
e B3 у et 


14 TACONIS RO ORDA 


et heroicum et iuvenile ingenium penitius cupiamus ' cognóscere , nec videans 
tur istiusmodi ingenii foetus prorsus sperni oportere; copia est adeundi Arabes; 
quorum antiquissima carmina desiderium nostrum satis superque explebunt. 

At enim, inquiet aliquis, haec ita vero satis verbose disseruisti: sed quid, 
quaeso, istiusmodi ratiocinatione efficitur, cum ipsius : reclament. veritatis 
testimonia? Exstant enim Hannae et Deborae carmina, quae ne tu ipse 
quidem videris contemnere; ex hisce igitur monimentis potius, quam fallaci 
coniecturi, de poéticá iudicemus istorum temporum laude. Et si ita cecine~ 
runt feminae, quid non de viris suspicemur! — Шай recte, Наппае me 
ét Deborae carmina non contemnere. Licet enim alterius versus virtutibus 
forte non ita multis et raris excellant; at Deborae certe poémate quod in 
eodem genere aut ad inventionem mirabilius, aut ad compositionem elegan- 
tius, aut ad picturam expressius, aut ad ornatum pulchrius, aut ad totum 
colorem habitumque naturae convenientius esset, me nondum fateor vidisse 
quidquam. Sed vero ex his iam duabus de toto aevo isto coniecturam face- 
re, id equidem haud scio, an nimis inconsideratum sit. Nam principio пе 
illae quidem mulieres in ceteris quoque suae similes fuerint: aetatis. Tam 
ardentis enim Dei religionisque studii, quod in Debord reveremur, antae 
animi lenitatis morumque suavitatis , quam in Hanná diligimus , rara: certe 
іп annalibus istorum temporum exstant exempla, Et quis nostrim tam ar» 
fogans est, tantus sui sexüs laudator, ut non libenter concedat, interdum 
feminas posse aliquid optime facere, quod eodem tempore non perinde viri 
queant? De ferocià aetatis istius iam vidimus: quae tanta fuit, ut nisi 
aliquo modo aliquatenus certe mitigaretur, non posset tum poëta exsistere 
plane perfectus. Profecto eripi tum debuit Туга manibus virorum nimis vehe» 
mentibus, utque pure, ut suaviter, ut divinitus sonaret, digitis pulsari mol- 
lioribus feminarum. 


Quae quum ita sint, auditores, equidem: gratias ago Divinae providen- 
tiae, quae quum ex priscis illis temporibus omnia’ virorum carmina inter- 
ierint, haec feminarum tamen servaverit. Atque magis etiam, quod ex 
tanto veterum litterarum naufragio divinae tamen Hebraeorum poësis nobis 
salva evaserint tam multa, tamque illustra monimenta, In printis vero grai- 

tias 


О R АТ IO 15 


tias асо eidem. benignissimae providentiae, quae ‘cetera іп me сойаға bene- 
ficia, quae sane et multitudine et magnitudine infinita sunt, hoc iam ingen- 
ti auxerit cumulo , quod mihi concesserit, in studio horum poétarum reli- 
quarumque litterarum orientalium , non identidem , ай tempus. duntaxat, 
velut in deversorio, comniérari, sed totus atque perpetuo habitare. 

Et post Deum vobis hoc debeo , illustris Athenaei curatores, huius civita- 
tis consul et senatores, viri amplissimi. Atque laetor: обо , iam tem- 
pus venisse, quo possim pro tanto beneficio publice vobis: gratias agere; 
utque nunc ago, ita semper habebo quam maximas, Quid enim unquam 
mihi ab ullo mortalium accidere potuit gratius exoptatiusque , quam hocce 
munus honorificentissimum j’ quod ad me deferre voluistis? quam. hocce 
otium ‘ай ea studia, quae tantopere amo atque amplector? Unum tamen 
est, quod me solet praecipue commovere ; cogitatio. scilicet iuvenilis aeta- 
tis, quae utique ad discendum , quam ad docendum accommodatior videtur , 
et quae saepe metum mihi iniicit, ut officio тео et vestrae exspectationi , 
quemadmodum volo, ita possim satis facere. Sed vero. unum etiam езі, 
quod haud parum me consolatur; vos ipsos, viri amplissimi , probe novisse , 
qualem vocaveritis; a iuvene autem поп nisi iuvenilia postulari posse: et 

“hoc semper studebo; ut'si ingenium "vobis doctrinamque nequeam, at yo- 
| luntatem certe ac diligentiam probem. De reliquo et personam meam et 
'studia mea etiam atque etiam vobis commendo. 

Et vobis me: commendatum volo , professores quarumvis artium doctrina- 
rumque, viri clarissimi, quos sane non sine verecundià: collegas appello... О 
praeclarum honorem, qui mihi iuveni obtigit, cum talibus tantisque . viris 

"iungi societate collegii! “Infimum, quaeso, mihi concedite in vestro. ordine 
locum , ‘et eidem , quà coepistis; quid enim amplius rogem ? me prosequi 
pergatis perhumana benevolentid. Si quid “autem practer amicum et obser- 
vantem animum ego habeam; quo ' vobis prodesse dg id. quantulum- 
cunque sit, velim vestram 6886 putetis. 

Vobis autem , Rooijensi , Hoeveni, Koopmansi inp: Mullere:,) gratulor 
parem mecum adeptum in eidem hac ürbe honorem , mihi gratulor, me 
"hoc nómine vos salutáre posse: utque non eodem tantum: nobis ‘tempore 
haec provincia obtigit j > Sed maior etiam est^ studiorum yicinitas jta nos 

ac- 


16 T A COO N IS AR;O OR D A 


arctius iungat amicitiae vinculum. Mihi. certe nihil -erit : gratius $. itaque 
iunétis animis iunctisque viribus hoc enitamur, ut, quantum nos qui- 
‘dem ad id conferre possimus, multi etiam ех hac urbe, prodeant veri 
et germani theologi , id езі, quemadmodum tu nuper, Hoeyeni, dicendo 
copiose exposuisti , litterarum sacrarum interpretes. 

Et tibi, venerande senex, clarissime Willmete , gratulor otium ; otium cum 
honore et dignitate coniunctum; otium, quod et annis et meritis tuis de- 
bebatur. Mihi non modo honorificum , tibi et esse et dici adiunctum , sed 
gratum etiam , [aliquid me afferre posse; quo tuam levem senectutem, 
Fruere iam otio parto labore, et utere etiam, si modo id rogare liceat, 


utere etiam ad proferenda ea in lucem еї, utilitatem publicam, quae in 


Scrinia congesserit. longa atque minime otiosa vita. Precor autem, ut vi- 
-vidam beatamque senectutem diu Deus tibi conservet; atque crescentes 
annos hac consolare cogitatione , corpus hocce terrenum esse quidem mor- 
tale, sed, uti animum, sic, nomen immortale, ; ; 
Quam autem laetor , tê hic coram ntueri, clarissime ENDS prae- 
ceptor dilectissime! О utinam. nuno mihi, suppeteret eloquentia "Tullii, | 
"quà magnitudinem possem ‘tuorum in me meritorum verbis atque laudibus 
consequi! Quamquam si quidem verum 5%, quod. vulgb dicunt, pectus 
esse, quod disertum faciat, nemo iam me est disertior. Sed reprimam me, 
ut ne ceteris auditoribus meis molestus sim. | Parum enim ad. hos perti- 
"net, quantis tu-me devinxeris beneficiis; plurimum ad те, ut fiam imme- 
mor nunquam. Quod Deus avertat! et yero quod ne fieri quidem poterit :` 
"tam multa, tam magna sunt, tam penitus in animo meo defixa. Нос ta- 
men et a te, et ab omnibus, ad quorum aures: vox mea penetret ,: sciri 
"volo: quod iam ex hac cathedráà verba facio, quod, quantuluscumque sim, 
eo tamen perveni, ut hinc verba. mihi facere liceat, id ita me, ci prae. 
sertim acceptum. referre; ut iudicare. videar ә me/id tibi uni debere. | Vive 
diu, vir praeclare, vive felix, lux litterarum, nostrarum ;;. splendor eius, 
"quam ornas, Academiae, decus patriae; mihi autem exemplum, quod. in- 
tuear, et, quamvis longo intervallo, sed. pro meo ingenio tamen sequar. 
Perge: vero, precor: sicut adhuc fecisti, consiliis tuis salutaribus atque fidẹ- 


libus, doctrináque.copiosà atque stupendà, porro me. adiuvare. jet. hoc volo 
tibi 


~ 


OR ATI O 17 


tibi semper persuadeas, dum ego vivam, discipulum tibi vivere et gratissi- 
mum , et observantissimum. 

Tandem ad vos se mea convertit oratio , bonarum artium studiosi, іц» 
venes ornatissimi; ad vos in primis, qui me studiorum. comite atque - duce 
uti voluistis, aut uti posthac voletis, commilitones optatissimi. Commili- 
tones vos appello, et commilitonem me vobis praebeo, paullo quidem diu- 
tius in hisce studiis versatum, sed cui nihil sit gratius futurum, quam si 
quid longiori exercitatione acquisiverit, quo vestris commodis servire possit. 
lungit nos, amici, aetatis fere aequalitas, iungit studiorum necessitudo ; 
iungat etiam magis idem studiorum ardor. Nolo iam litteras eas, quas 
ego profiteor, laudare atque efferre: sed tamen quid iuvenili nostrae aetati 
magis convenit, quam illustris, et laeti, et vividi, et locupletis ingenii 
orientalium studium, fructuumque , quos ingenium illud tulerit, uberrimo* 
rum splendidissimorumque? quid ingenuo et liberali animo exoptatius esse 
potest, quam campus, ubi tot fulgent atque invitant palmae? quid denique 
magis necessarium Theologo, quam rerum, morum, linguarum cognitio 
orientis , ubi primum divinitus prolata fuit coelestis nostra religio, et unde 
ad nos permanavit, litteris consignata ab hominibus orientalibus? Quid 
statis igitur, iuvenes generosissimi ? Шіпегіз socium atque ducem quaeritis ? 
Si me vultis, et si quid in me est, quo vos sublevare possim , lubenter yo- 
bis me offero. Agite igitur, jiungamus dextras, et indefesso labore assidua- 
que industria ostendamus, quemadmodum posterius confirmavit omnium 
seculorum. testimonium, ita prius non minus esse verum, in nobis certe, 
huius Arabum proverbii membrum: Duplex est genus hominum, quod 


non saturatur unquam: qui quaerunt doctrinam, et gui quaerunt 
diyitias, 


D I Xx" 


Ж 


3 


ges lu 5 


‚Зу зани di ретй, 
seti 


IC» 


lI E ИДЕ у. er phe 


dud AUD. M 


ipte ЖИ гі Her 


ктер Aeneiden НМВ n i 
3 té dv valle, 


LECTIONES 


IN SEMINARIO EUANGELICO-LUTHERANO-AMSTÉLAEDAMENSI 
HABITAE, 


inde a feriis aestivis anni моссоххүш , usque ad ferias aestipas 
anni MDCCCXXIX. 


D. JO. THEOPH: PLUSCHKE, Prof. Ord. 


Tsagogen tradidit in studia Theologica. 
Acta ‘Apostolorum , itemque selecta loca Jesaiae interpretatus est. 
Doctrinam fidei Christianae proposuit, eiusque praecipua capita cum 


provectioribus co//oquendo pertractavit. 


CHRISTIANUS HENR. EBERSBACH, Prof. Extraord. 


Ethicam Christianam docuit, habita ratione tam eorum , qui primum his 
lectionibus interfuerunt, quam illorum, quos rerum perceptarum re~ 
cognitio iuvare posse videretur. · i 


GEORG, FREDER. SARTORIUS, Prof. Extraord. 


Epistolas ad Timotheum et Titum populariter exposuit , eoque exemplo 
iuvenes imbuere studuit recta rationi Literarum S.S. pro concione ex- 
plicandarum. 


De officiis Pastoris Evangelici disseruit, adiunctis varii generis exercita- 
tionibus tam homileticis , quam catecheticis. 


PUN D E X 


EORUM, QUAE DECIMO QUARTO ANNALIUM LEIDENSIUM 
. VOLUMINE CONTINENTUR. 


Nomina Professorum , Lectorum et Magistri Academici. 
Series Lectionum in Academia Lugduno-Batava. 
Acta et Gesta in Senatu Academiae Lugduno-Batavae. 
Series Dissertationum Inauguralium publicé defensarum, 
Judicia Facultatum de Commentationibus ad quaestiones anni superioris ad 
se perlatis. 
Programma novarum Quaestionum , die уш Febr. anni MDCCCXXIX pro- 
positarum, 
Orationes J. BAKE. | 
J. van VOORST. 
Commentationes P. J. Lemoine. 
A. M. C. van Hall 
J. R. Werninck, 
H. L. van Altena. 


Nomina Professorum et Lectoris Athenaei Amstelaedamensis, 
Series Lectionum in Athenaeo habitarum. 


Acta et Gesta in Senatu Professorum Athenaei Amstelaedamensis. 
Oratio Т. ROORDA. 


—— 


Series Lectio in Seminario Euangelico-Lutherano Amstelaedamensi ha- 
bitarum. 


ЕЙ", ; 
heo 


көй 


к 


‚ уйк 


sab 


otal 


ie qoe 522 52 


SEN 


0000 
< 
vw 2. 


У e