Aristotelis De moribus ad nicomachum libri decem

fige mea. o pd du n 4».

de
de a

Dow ow S. ὦ - |
Bernecrf udo dur. * e^ Ἁ d " |
. E »

e.*

UNIVERSITY
LIBRARY

i
!
l Tee
] - ^.
] -
' »
l vil
] "A uu
I 2A
| . ME
|| m
-
i
- Ὁ - - Lt
m.
,
" " - -
nd φ
jJ ^"
:
- Apt νον ΄
. , ^
-- "

v
! ] í : m
" ks : : f
CREE INS s BBIEIAce ON EEELT | s
— “" * “Ὁ m ocv diima n ΘΜ... i "

-— Len

^A»

Πα ΣΝ yis PO
3l Leu

TuS cd I ἰδ ς — yy
(oup) se ORC Arti fiit tid

du hi id

—

ui HIECTDEI Ἷ ν hi 7

ΝΜ. In Hia acu UL ERE
ΜΕΤ

ΕΠ ἢ

"

᾿
L]

http //www.archive.org/details/aristotelisdemorOOaris

ERITSTOTELIS DE.

MORIBVS ADNICOMACHVM

Ἷ |^ LIBRI DECEM.

Pp ON/NC PRIMFM E GRECO ET 1.2-
- tine c fideliter quod vtrumque quevebantur om-
| nes pr&fütifje adbuc neminem, à DIO'N Y SIO

Lambino expre[f-

Eiufdem Dionyf. Lambini in eofdém libros annota-
tiones , quibus cim obfcuri loci multi illuftranzur , de-
rauatiq; emendantur , tum ,quid inter hanc ἃς Mec
Ponit "librorum connetfiocs incerfit , aliqua ex parte

, oftenditur.

CVM PRIVILEGIO,

FENETIIS; Ex Officina Erafmiana y
. apud Vincentium Valgrifium.
Q131j3 GIL.

v ἀνε fuaedetans QUAS yy
7. fon

NL C Tonos ὄχλοι. - Lm

ἃ

(na ἧ
NS m ὝὝ
b] *

P

»ἢ an: pibus n: Sw adi
s ^n ipie itoliilur 150! mi ΘΝ ΝΥ {0
2312i$ ) m. 2nd ti !pitip $ ΠΕΡῚ M

*

end 4 2, V ups «32201 4 inossug L^ ins
τὰν y

4

i]
*
«D
ὼ Ξ
] ^
! J
|
l
]
]
!
[ ᾿ 5
ἣν ^
^. b /
τ
Pt
Ld ,
e “ L
| so
/ *
εν ;
ὁ

Dionyfius Lambínus Clariísimo , Y
. Amplifsimo viro FRANCIS CO
TVRNONIO 5. R. E.
Cardindi | S. D.

atque ornati(sime Cardinalis,
quz ad laudcm ac virtutem, vel
hingule magnopere valeantm ul
tod; adeó magis,fiambz in vno,

natura & docuina.Sed cüm perraró accidat,vtaut
is, quem natura ad fingularem quandam virtutis
przftantiam finxit, doctrinam cum ingenii , na-
turzque bonitate coniungat: autis qui acerrimo
doc&rinz ftudio incenfus totam atatem in veterü
fcriptis legendis ac peruolutandis conterit,ea, quá
dixi,naturz bonitate fretus difcendi cupiditatem,
longius prouehere, feliciusq; promouere poísit:
tüm illud et hominum genus multo rarifsimum,
qui primüm omnibus & naturz ὃς do&rinz bo-

nis cumulati;atq; inftru&i;deinde in reip.admini-.

Ítratione , muneribusque ciuilibus affidue verfati
non folàm expreffam ac folidam virtutis fpeciem
animo contemplari,& cogitatione comprehendce
re potuerunt,verüm etam eius vfum, atq; vtilita-
tem tüm fuis ciuibus, [ἢ ΠῚ exteris nationibus im-
pertire ftuduerunt.Qoo quidem ex hominum ge-
nere nifi te in primis cífe & fentiret & przdicaret

. 2 hon

V AE res efledicüturclarifsime

eodemque homine concurrant,

non modó Gallia,cui te notioré effecredibileeft,. .
fed etiam Italia & Hifpaniaque duz orbis terrarü*
partes & de virtutibus tuis fepe audierunt, ette
przfentem vehementer admirate ac venerate funt:
ego longiore oratione diligenter & accürraté col-
le&is , ac fub vno afpectu pofitis legationü abs te
obitarum;peregrinationum, cófiliorum, pacifica-,
tionum, ceterarum denig; rerum abs tegeftarum:
monumentis ac teftimoniis 1d, quód dico, docere:
atq; oftendere conarer. Nuncautem cüm fint hzc.
omnibus nationibus notiffima, nihilá; fittotius.
tüz vitz curriculo clarius itque illuftrius,quippe
quz in oculis potentiffimorum poptlorü atq; in
media regnorü ac rerü publicarü luceaffidué ver-
fàta eft:non cómittam, vt dum eaque omniü mor
talium voce ac predicatione Ccómiprobata , omniü '
populorü vno ore teftata, multorum Pontificum.
Romanorü , Regum, Imperatorum fenfibusi inti-.
niis impreifa funt, mea orationeamplificare & 11-᾿
luftrare ftudeo, rébus clariffimis tenebras offunde ;
re videar:hoc tantum dicamyillud mihi in te videri.
fumma laudejatq; admiratione dignifíimü, te ho-'
miné maximis Reip.curis diftri&um, plurimis dc
grauiffimis occupationibus diftentum , ita nó 1n-
termittere ftudia do&rinz , vt quotidie horas ali-.
quot ad libros veterü vel legendos velanimotuo
rerum ciuiliü cura fufpenfo ac defatigato, audien-
dos tibifeponas. Quod vt minore negotio,& ma-.
iorecü animi oblectatione efficere queas, curafti,
vtdomi tuz viros haberes omniü ingenuarü arti
laude

[aude przftátes,quibufcum de literis, de numero-
rü ac magnitudinü proportionibus ac méfuris, de
fonorumac vocum diftigétionibus, & interuallis,
derebus occultis, & ab ipfa natura inuolutis, de va
riis poetarum generibus , de optima dicendi figu-
rà,de Iureciuili,de rebus diuinis communicare, &
fcrmones conferre pofles . Neq; veró nunc primü
iftud facereinftituifti,fed quo tempore tibi per oc
Cupationes tuas ftudio doctrinz,& literarum dare
operam non licebat, cum Hifpanienfes , Italicas,
Britanicas legationes obibas: cü totius Regni Gal
lici clauum tenebas, gubernaculaq; tra&tabas : cá
in mediis curarum ἀπ δι vndis , negotiorüque
publicorum flu&ibus verfabaris » eo tempore do-
&iffimorum virorum comitatu ftipatus iter facie-
bas, equitabas, n nauigabas, diuerfabare. Cui enim
ignoti , aut inauditi funt magnarum artiü princi-
pes illi D. Coronzus, Hier, Fundulus, P.Danefius
nuper ob eximiam virtutem ac fingularem doctri
nam Vaurenfis Pontifex creatus , Ar. Ferrerius,N.
Valla ambo Iurifconfulti,& Centumuiralis confi-
Iii Parifienfis le&iflimi Iudices , Regisd; confilia-
rii N.Binetus,& Mat.Orifius Theologi , Fr.Ron-
deletus medicus in primis eruditus, aliij; complu
res do&tiflimi & eloquentiffimi viri? Tunc igitur
tetalium virorum circunftabat comitatus,cü tan-
tum tibi temporis in ftudiis do&trine ponere lice-
bat,quantum à grauiflimis Reip.curis, occupatio-
nibusq; fuperabat. Nüc autem cüm tanquam for -
tis & inuictus miles; qui pofteaquàm luculéta fui
3 animi

animi, [ας dá; virtutis figna dedit , multis prliorü
laboribus ac periculis perfunctus, multisd; vi&o-
riis potitus eft,fi non vacationem militiz,X& excu-
fationem xtatis; atlaborum remiffionem ab Im-
peratore impetrat: Sic tu rebus przclariffimis cófi
lio & ratione geftis in vrbe totius Italiz pulcherri
ma,opulentiffimaquietiffima,pacatifs. à priftinis
tuis curis ac laboribus non omnino quidem con-
quiefcis, & vacas , fed aliquantulum laxamenti nas
Cus refpiras:tum tibi multo minus exiftimas taliü
virorum coetu,& prefentia efle carendum,quibuf-
οὗ ftudia doctrine olim propter grauiffimas illas
occupationes tuas, abs te non ita accuraté,libered;
culta, paulo folutiore animo repetas , retractes ac
recolas. Atque alii quidem pro fuo quifque gradu
& munere przfíto tibi funt, tibi operam dant , tibi
inferuiunt homines in fua quifquearte nobiles ac
praítátes, P. Villarius iurifconfultus do&iflimus,
idemque Centumuiralis confilii Parifienfis iudex
felectus, & Regis confiliarius. B. Brozus item iu-
ris peritiffimus, Vincen.Laurus Philofophus acu-
tiffimus , medicusd; clarifs, Donat. Ianno&tius οὔ:
omnium rerum magnarum cognitione in primis
inftructus, tüm fingulari probitate, atq; humani-
tate orpatusac perpolitus, G. T'oródes Latinis &
Grzcis literis admodum eruditus,Io.Darcius:ego
autem quicunq; fum(neque enim de me diccre at-
tinet,)fed ego tamen,quando me quoq; in tuorum:
numerum aggregare volufti, cum tu fuperiori-
busannis(vt memoria tenes) Ariftotelis libros de- .
cem

cem de moribus ad Nicomachum Grecos partim
legeres;partim me legente reguftares ac recogno-
fceres, vnad; adhiberes latinos quofdam interpre-
tes,ex quibusalii tibi inquinaté loqui , alii non fa-
tis fideliter Ariftotelis fententiam interpretari vi-
.derenturatq; ob eam caufam iufsiffes me operam
dare, vt hos libros tibi in linguam latinam conuer

terem,ita tamen, vt orationem meam nó nimis di-

latarem (quod quidam non fátis confideraté fecc-

.ant)fed quoad cius facere poflem,Ariftotelis bre-
uitatem & limatiffimum diflerendi genus imita-

.reratqueexprimerem:honeftiffimz tux volunta-
ti cum primüm potui, mihi obtemperandum efle

exiftimaui. Neq; veró eo confilio id feci, vt in ma-

nus hominum aliquando peruenirent,fed tantum,

vttuo ftudio gratificarer, tibi officium meum pra

Ítarem,me hoczrealieno liberarem. Verüm cum

hos libros Adriano Turnebo Galliz noftra orna-

mento, M.Antonio Mureto,cuius eloquentiam ac

doctrinam quadriennium iam admirantur Vene-

tiz , Lodoico Corrado Mantuano fapiétiffimi,ma

ximianimi,munificentiffimi,omnium deniq; vir-

tutum laude preftantifimi viri viD 1 BALD Tr

Virbinatum reguli familiari ac domeftico ea men-
te legendos dediffem 5 vt iudicium interponerent

fuum:hortatilunt me,vt quz tibi vni elaborauerá,

cà cum ceteris communicarem.Acceffitad Turne-

bi,Muteti, Corradi hortationé P. Manutii do&if-

[imi & eloquenti(limi viri cófilium , atq; auctori-

tàs,À quo tamé inccepto longé refugiffem,valded;
. 4 abhor-

abhorruiffem , fi teid molefté laturum fufpicatus
-effem: Sed cum intellexiffem tibi quoq; horum di
uulgandorum librorum confilium probari: non
putaui quenquam ,quod talibus viris auctoribus,
hortatoribus;approbatoribus fufcepiffem,id à me
minus confideraté factum ac füfceptum effe dictu.
rum.Tam veró cur eos in tuo nomine apparere v3-
luerim,neminem arbitror quefiturum, qui modó
& audierit eofdem te impulíore, atq; auctore à me
latinitate effe donatos,& fcierit me,quanuislongo
pott interuallo,in eorum effe numero tamen,quos
tibi nomine literarum domum tuam accerfendos,
atque in fidem tuam recipiendos , omni deniq;li-
beralitatis , & beneficentiz genere afficiendos effe
duxeris.Quando igitur hocqualecunque eft, à me
profectum , domi tuz natum eft, tibique tuo iure
debetur, petam abs teampliffime Cardinalis , vt
qua me ipfum beneuolentia complecti foles , ean-
dem huic muneri,quod ad te defero,przftes,exifti
mesque tibi hos libros non effe tanquam hofpites
domum tuam recipiendos , fed vt domefticos fce-
tus recens editos tua praftanti fide ab omni ex-
terna iniuria defendendos,tuoque firmiffimo pre
fidio muniendos. ^ Vale. Venetijs.a.d. 17
cal.Maias,an. CIO 19 LVIII.

DIONYSIVS LAMBINVS
-... erudito, & bonis artibus expoli-
tolectori. S. D. |

IRA?ERrISs fortafe bumanifis
me lector,quibus ego caufis impulfus
is,ctlus nulladum fcripta in publici
prodierunt , que mibi forfitan apud
bomines: nomen aliquod. conciliare

| potuiffert , decem libros Aviflotelis

de moribus ad Nicomachum ἃ tam multis , € tam clavis
uiris ante in latinum fermonem conuerfos , quafi illis uel
doctior, fiel eloquentior de integro fufceperim interpre
tandos . Atqui fi is es,quem te effe & [pero € opto , lez

&is aliorum interpretationibus , € cum Ariftotele fua

lingua loquente comparatis, quantum abjint illi partim ἃ

fanitate atque integritate latini fermonis , partim ab Ariz

ftotelis fententia , dudum cognofcere potuifti : fin autem
cim e45 artes didiceris, quibus excultus de Ariflotelis fen
tentiae interpretum fide ac facultate iidicare pofiis,Pe
vionij interpretatione tamen fuperiorum omnium lumint-
bus obstruxi[fe contendes, eiusq; eloquentie laude ez glo
via me ab boc incepto deterreri ac refugere debuifJe cen
fcbis : petam abs te optime lectoryut;priufquàám bunc mekt
laborem a[berneris atque improbes , quid alij doctifoimi
yiri de reliquis interpretibus fentiant , diligenter exquis
r4$ atque explores,ac tum deniq; incipias de meo confilio

€? conatu iudicare . Nam Perionium quidem cuius tu mi-

bi nonten f[Latim opponis , magnam ex fua interpretatione:

laus

laudé effe confecutu non nego:fed eundem fuperioribus om
nibus ita pre[Lare, ut etiam ijs, qui etate funt pofLeriores,
omnem ad alicuius laudis [pem aditum. intercluferit., palz
mama; preripuerit, id profe&à nego. Neque ueró uideo
quamobrem,/[i Perionium à fuo incepto nomen Avgyropy
li non deterruit , me debuerint ab boneflifiimo de omnibus
* bene merendi ftudio Perionij fcripta reuocare.Q uid enim
Argyropylo preter orationis nitorem, atque elegantiam
defuiffe dicemus? quam culpam non bominis fuiffe, fed ἐξα
poris,quiuis equus barum rerum exiflimator facile iudiz
cabit . Quanta autem ille reconditarum artium,c7 Gre
carum literarum cognitione floruit ? Quis erit Perionij
fautor ita pertinax, ut eum audeat Argyropylo antepone
re? €? tamen aufus eft Perionius cornicum (ut dicitur) o-
culos configere, nouamq; nobis reiecto, ac pene dica, ex»
tinclo Argyrop»lo interpretationem moliri . Yudicio igiz
tur Perionij malus uidetur effe Aviflotelis interpres Ar«
g»ropylus . Ergo Perionius de uiris pre[tantifi.iudicabit,
eo$q; ueluti cenfor quidam ordine mouebit: de Perionij
fcriptis exiflimare nemo omnium mortalium audebit Ez
quidem de Perionio minuende eius glorie caufa nibil coz
flitui dicere; nifi quod ita promptum ex propofitum efl,ut
áquouis uel tacente me,animaduerti pofiit . Non. efl. tei
ingenij, non mei pudoris, non mee confuetudinis de cuiuf-
quam bominis laude decerpere ;prefertim doctrine ez elo
quenti fama preftantis.Legebá adolefcés Perionij crie:
pt diligenter,ez cum Ariflotele conferebam: genus oras.
tionis pro illo, quod tum in eam etatem cadebat , iudicio ν᾽:
amplectebar, probabam,admirabar . Procefói paulatim ea
tate : probatorum fcriptorum ieimeriilun dia
αὐτὴ ores

bore , doctorum uirorum confuetudine conatus fum me ab
ignoratione literarum uindicare. Ac quantum quidem
profecerim,quantumq; mibi ad eruditionem etate progre
diente acce[ferit,aliorum efto iudicium : fed qualecunque
illud fit, quod legendo confecutus fum;de Perionij fcmptis
mibi veligio eft fententiam ferre . boc tantum liquido ues
req affirmare pofJum , quotquot ingenio ac doctrina exe
cellentes uiros conuenerüm ( conueni autem tian in Gallia,
tm in Italia plurimos) partim eorum in Perionio diligens
tiam defiderare,partim illius fcripta omnia uno genere cir
cunfcripta improbare . Sepe querelis interfut Gallorum
noftrorum: audiui veprebenfiones feuerifsimas atq; acera
rimas Italorum , cim bi Perionium in difertorum numero
non baberent : illi quererentur eundem neque fatis fideli
ter Ariftotelem interpretatum effe , neque fatis elegana
ter, aut , ut ita dicam , rotunde , greca latine reddidiffe.
Ego autem tamet[i utrorunq; oratione aliquantulum cont
mouebar , adduci tamen non poteram;ut cam,quam babes
bam de Perionio opinionem , prefertim inueteratam , ez
penitus infitam,deponerem. Volui ego uidere ecquid ipfe
de aliorum fcriptis iudicare po[fem : uolui expeririutrum
maleuolentia ez obtreclandi $udio tam Galli, tàm Ytali
fcripta Perionijde graecis conuería parui penderent : an
incorrupte , integreq; iudicarent. Ac de ceteris quidem
Ariflotelis libris quos Perionius interpretatus efljin pre
fenti taceo. Erit alius nobis de eis quoque ( fi licebit ) σ᾽
dicendi, εἰ exidtünandi locus. Libros autem decem de mos
ribus ad Nicom. in manus fump[i , eosq; cum. Ariftotcle
Greco multo attentius,quám unquam anted , contuli. Dis
cam tibi ine difjmulationesquod fentio , humanifoime les

dor.

&or. dabis autem mibibanc ueniam,ut(quod me paulo ane
te fatturum negaui ) timide quidem , fed tamen finceré id,
quod mibi udetur,proferam,atque expromai.Ex illorum
librorum lectione in banc opinionem difceffi, ut exiftimem
fieri omnino non pofJe ,ut is qui Ariflotelem Perionio in
terprete Latine loquentem legat , difputationem buius
Philofophi de moribus mirifico ordine , puriffimoq; fermo
"ne abfolutam, aequatur . Vidit boc. .Grucbius uir cum
primis eruditus. YMtaque conatus eft ille buic malo publico
fubuenire . Sed ei nomen odiofum , atque inuidiofum nez
fcio qui bomines, preter ipfius( opinor uoluntatem afcriz
pferunt, quod eum Perionij correctorem appellarunt. nea
que tamen ille preftitit, quod fe facturum efe offenderat.
Nain neque omnia Perionij uulnera fanauit,ez ipfe intera
dumsque& erant ἃ Perionio fat bene conuer[t, queq; tolez
rabilia uidebantur, deteriora fecit. Ego autem neque me
Perionij correctorem uolui profiteri: (Quis enim fibi boc
noininis fumat,mfi qui fue uirtutifuoq; ingenio maximope
re confidate)neque Grucbij Studium atque optimam uos
duntatem damnare animum induxi : fed de integro bos liz
bros inlatinum fermonem ttertendos fufccpi: id; non tam
mea [ponteyquám càm uiri omnibus ez nature et fortune
bonisornatiff. FRANCISCI TVRNONII Card.aue
cloritate addu&ius,tim «βιάηὶς bominum uocibus, €x claz
moribusimpulfus .. Qua inre bec fecutus fum: Primum
Ariftotelis fententiam quàm apertiftime ez fideliffime po
tuiyoratione latina exprefsi : deinde orationis genere ufus
fum bumili.pre[Jo, fubtiligtenuiter limato,c7 ad docendum
quám maxime accommodato : Tüm optima ex emendatifit
ina exemplaria non folum typis excufa, terumetiam manu

fcripta

;

fcripta conquifiui, exploraui, confului : lectionis μαγϊείαε.
tem diligenter confideraui , camq; in meis annotationibus

eo confilio propofui , ut tu lector erudite de ueritate , €

(ut ita dica )germanitate fcripture iudicares: Po[lremó

yultos locos partim ueterum codicum fide ac te[Limonio.
fretus,partim coniectura quadam ductus emendaui . Neqs.
Perionium autem,neque quenquam alium bominem ledez

ve in animo babui , immo uero omnes bonarum literarum
$tudiofos iuuare concupiui : bominum querelas, quibus uti
affidue me audiente folebant , ferre non potui: cum ita di-
cerent,deplorandum , atque ingemifcendum e[Je, Aristo-
telis libros decem de moribus , qui femper efJent in mani-
bus tenendi , femperq; legendi, ad nostra tempora litera-
vum latinarum luce carere : in latinam linguam illos qui-
dem e[Je conuer[os;fed tta,ut ex interpretibus alij non [45
tis fideliter Aristotelis fententiam confequantur , neque
exprimant:alij fermone inconditosac , pene dicam,inquina
to preclari buius Philofophi (blendorem obfcurare , ma
culare, extinguere uideantur. Hoc igitur onus ego unus
Reip.iuuande ftudio fubij ac fufLuli: ego ampli(simi Carz
dinalis uoluntati morem gefii , ego exterarum nationum
fermonem ac repreben[ionem fedare , ego nostratium bo-
minum querelas comprimere , ego adolefcentium fLudijs
confulere conatus fum.T ue autem partes erunt bumanif-
fime lector primim ut legas,deinde ut iudices ac fenten-
tiam feras. Legere autem debebis animo non folum atten-
to,uerumetiam eqyo C7 ab omni maleuolentia libero ac
foluto. Ac meum quidem fludium ez conatum fi probabis,
med; aliquanto propius , quam fuperiores, à recte inter-
pretandi laude abe[Je iudicabis:me mei laboris fructum ces

piffe

piffe avbitrabor uberrimum : fimul; libros tres eiufdem
Philofophi de arte dicendi , c: octo de rep. quos babeo in
manibus rudes adbuc atque impolitos,alacrus tibi perpoz
liam , perpolitosq; diuulgabo : fin minus , boc unum abs te
contendam , ut tibi perfuadcas me incredibilem diligentia
in bis libris conuertendis adbibuiffe , fingularemq; buius à
me fufcepti muneris cumulate adminifltrandi uoluntatem -
babui[fc , fed mibi uires e facultatem defuife. ^ Vale
€ utere. Venetijs.a.d.17 (αἱ. Μαῖα an.1 5 5 8. ;

Μαάρκε Ayrovis Mepiirs «

E'voe μοι ὦ xi pity τίνος κὶ βίβλος ἥδε πόνημα
Παντοδαὴς αὐτί τάξατ᾽ Ἀριςοτέλης..
Tís δὲ τὰ πὰρ κείνε πεπογημένω Ε'λλαάδιε φωνὴ 5

ο΄ Eie ΡῬ'ωμαϊκον γυῦ μέτέφρασε Ao ov ;

Λαμέξῖνος τόδ᾽ ἔρεξεςφίλον κάρα Δήλου αὔακτι»
Μεσῶν d ἀπλοκάμων τήλυ [ἔτης τρόφιμος.

οἷν σάρα καὶ μεμάθηκε δίκην τινὸς Ἀςεροποΐε
χρῆσι ταῖς φωναῖς ἐξίσε ἐμφοτέροως.

And σὺ τίς s Φήμη, περὶ Λαμβίνοιο ξοῶσα
IIZzci παρ᾽ αὐβρώποις. κ᾿ ἔποτε παυσομένη»

Oh τάδ᾽ Δυσογίίυ)δε τὰ ξιζλία τῶν ἀγαγόντων
Οὗτος ἀτερϑε φθόνε τθλω τῶ ὡρῶτα φέρει»

Superiores M. Antonij Mureti verfus graecos fic ver]
tebat Lazarus Mocenicus Francifci filius,
Patricius Venetus .

Dic mihi quisnamopifex horum eft ὃ Virgo librorum?
Hos fapiens olim fcripfit Ariftoteles.

Sed quisnam,Graio quz fermone edidic ille ,
In linguam vertit comniodus Aufoniam?

Hoc fecit Lambinus,amat quem pulcher Apollo,
Quem compta tenero Mufz aluere finu.

A quibus & didicit quidam veluti Afteropzus ,
Lingua Itala pariter, Cecropiaque loqui.

Quztu? Famaego fum, de Lambino , omnibus oris
Vociferans feclis innumerabilibus:

Ex iisqui libros verterunt hofce,(ine vlla
Inuidia,hunc primum promeruifle decus.

ἘΚΑΝΟΙΘΟΟ ΎΨΝΆΚΝΟΝΙΟ, S. R. E.

CARDINALI AMPLISS, "S
Idem Muretus. da
Turnoni antiquz fpirans virtutis imago ,
Quo ftupet hzc ztas, quoque beata tumet : .
Hzc tibi Lambinus multo AU labore
Dona dicat, nullo deperitura die :-
Lambinus, cui multiplici pectusque refertum eft.
Do&trina, δὲ variis lingua diferta modis ,
Vt,tua cum feri repetent monimenta nepotes ,
Si, dederint coelum quz tibi fa&ta , rogent:
Poft alias laudes, quas bello .& pace parafti,
Confilio moderans tempus vtrunque pari :
Q uód, quas fudit opes pleno tibi Copia cornu ,
Afhidue doctos foueris hifce viros, . |
Pe&ore & ingenuas conftanti adamaueris artes :
Adiiciat titulis hoc quoque fama tuis.

| P. E.
- Ariftotelis de Morib.
| n AD.NICOMACHVM -
Libri decem,
DIONYSIO LAMBINO

INTERPRETE;j;

| | LIBER PZXIMY y.

MNrIS ἀξ, Τ᾽ omnis docendi uia
€?" ratio, itemq; actio, 5 ' confilium
bonum? aliquod appetere uidetur .
Itaque pulcbre ueteres id effe fummi
bonum pronuntiarunt , quod omnia
appetunt . Ac uidentur quidem inter

fe fines diferepare . Alij enim funt muneris ? functiones ,
alij preter eas , opera quedam . Ac quarum verum prae
ter actiones, aliqui (unt fines , in bis opera funt actionibus
meliora natura . Quoniam uero multe funt actiones, ar-
tes, c7 fcientie : multi quoque fines extiterunt. Nammez
dicine finis efL, bona ualetudo:artis edificandarum nauiit,
nauis : artis Ymperatorie uictoria : rationis eius que in re
familiari tuenda uer[atur, diuitie . Quecunque autem ar
tes buius generis uti alicui ^facultati fubiecte funt , ut ez
quejtri ea que in frenis conficiédis occupata cfl,cetereq;
entes ad inflrumenta equeftria comparate;atque hec ip-
|? faequeftris, omnisq; actio militaris , arti Ymperatoriz , i-
temi; alie «alijs : in ijs omnibus fines earum , que principe
locum obtinent , carum que eis (abiecte funt , finibus fiit

A opt&-

v. i ν S

2 Ariftotelis de moribus
* optabiliores . Nam illerum caufa bi quoque expetuntuv,
Nibil porro intereft utr&m functiones ipfe muneris actio-
num fint fines, an preter bas aliud quippiam, quemadmo-
dum apparct in ijs artibusquas fuprá diximus.Si quis igi-
tur ef rerum ,que fub actionem cadunt finis, quem pro«
pter fe uelimus , cuiusq; caufa cetera, nec omnia propter
aliud;eligamus ( fic entm res abibit in infinitum ita ut noz
fler omnis appetitus inanis ex irritus [it futurus ) per[piz.
cuum eft boc effe fummum bonum , atque adeo bonorum
opiimum. Huius igitur cognitio magnum etiam ad uitam
agendam babet momentum . Namfcopo aliquo nobis tan
quam fagittarijs propofito , facilius * id quod expetere
nos oportet,conjequamur.Q uod fi ita et, danda efl opera
ut eius 7 formam adumbremus;ut quid [it,e? ad qua fcien-
tiam, aut facultatem pertineat, fcire pofsimus. V ideri au-
tem pofiit ad reliquarum facultatum longe principem ac
dominan, pertinere . Talis igitur etiam ciuilis prudentia
eft . Nam € quas in Rep. fcientias efJe oporteat, et quas
quifque difcere debeat, e» quatenus , ea fLatuit , ac prec
feribit . facultates autem easque fummo in bonore funt ,
ut artem imperatoriam , «7 rationem tuende veifamiliaz
Tis;et bene dicendi facultatem buic efJe fubiectas uidemus.
Quod fi bec reliquis omnibus artibus,que in actione uere
fantur , utitur, legibusq; latis quid agendum , €2* à quibus
ab[Linendum fit, pre fcribit : neceffe eft profecto eius fine
atque extremo reliquarum artium fines: contineri, Itaque
boc erit fummnm bominis bonum . Nam? ez fi idem unius
bominis (δ᾽ ciuitatis bonum fit, ciuitatis ? tanzen bonum e£
confequi €? conferuare mator quedam res efJe ex. perfe
&Hior uidetur, Enimueró praeclare nobifcum agatur , fi id
quod

'Eiber primus.

quod uel uni ifi fit utileyreperire pofiimus : fed Ιοηρ cer |

te pulchrius ac diuinius , id quod gentibus c» ciuitatibus
ufue[ft . Huic igitur arte Τ᾽ uia fufcepte difputation

bec funt propofita , cm fit ciuilis prudentie pars que

dam. in eius autem tractatione nibil defiderabitur , fi pro
rei fubieke natura , explicetur. Non enimin omni di«

fputationis ac fermonis genere perequé docendi fubtiliz

t4s "^ requirenda cft : quemadmodum "* nec in operibus

manu factis. Atqui in ijs rebus, que bonefle , queq; fte

funt, quas ciuilis fcientia confiderat , tanta ineft difsimilis
tudo,tantusq; uerfatur error,ut lege '? tantummodo, non
etiam natura conflare uideantur : eadem; de bonis quo
que diffenfio, e» idem error peruafit, propterea quod,ex
bis multi detrimenta capiant . Aliis enim iam diuitiz alijs
fortitudo '3 exitio fuit . Ergo fatis erit, fi ἢ quide rebus
eiu(modi uerba faciunt , vudem quandam formam eius ,
quod in boc genere uerum eft , adutibrent , c quide ve«
bus , que plurimum eueniunt , atque ex talibus , difputas
tionem injHituunt , talia quoque concludant , eodenmaqs
modo quicquid dicitur accipi probarid; debet . eft enim
bominis erudti tantam in unoquoque genere fubtilitatem
defiderare , quantam rei ipfius natura recipit. Nibil enim
interefl utrum matbematicum probabilibus '5 rationibus
utentem feras, an ab oratore demofIrationes po[Lules.De

, ljs autem,que fibi nota funt, bene quisq; iudicat,e» borum
: bonus '? eft iudex . De fingulis ergo rebus recte iudicabit

isqui fingulas res perdidicit.abfolute uero et uniuerse de
omnibus bomo in omni doctrine genere uer[atus . Quos
circá ad ciuilem fcientiam tion eft iuuenis accommodatus
auditor , ἘΠῚ enim ackionun, que in bac uita uerfantur ;

A a imper

Ariftotelis de moribus
imperitus , de quibus babetur , € ex quibus conftat bec
noftra dijputatio . Preterea ueró cüm affectibus animi fer
uiat,Cz obtemperet,inanem atque inutilem operam in au
diendo fumet : quandoquidem finis prudentie ciuilis in a-
ctione, non in cognitione confifLit . Aetate autem fit iuuc-
nis,an moribus adolefcentulus,nibil refert... Non eft enim
culpa in tempore , fed in eo quod conuenienter fuis affe-
cibus ez uiuat , ez ununquicque perfequatur .. Hutufz
modi enim. bominibus , ut ez 15 incontinentibus , inutilis
cognitio futura eft . At uero qui ratione fuas appetitioz
nes c? acliones dirigunt : ijs fructum uberrimum ferre po
teft. Ac de auditore quidem qualis effe debeat quoq; mo
do accipiendum quicque [ite quid nobis ad dicendum fit
propofitum, bec proormij loco dicta fint. Repetitis igi
tur ijs que fuprá diximus , quoniam omnis cognitio , ome
neq; adeó cófilium, bonum aliquod expetit,dicamus quid»
nam illud fit,quod ponimus à ciuili fcientia expeti,et quod
fit omnium rerum , que in actione uerfantur , fummum
bonum . Et certe inter omnes fere de nomine conuenit .
Beatitudinem enim 75 multitudo ez: politiores bomines
appellant . Bene autem uiuere , 75 bene rem gerere,quod
grecibene agere dicunt , idem quod beatum effe , exiftiz
mant . fed quid fit beatitudo, de ea re uero omnis controz
uer[ia eft. Neque uulgus ez fapientes fimiliter eam decla
rant. Alij enim aliquid eorum, que funt in proptu ,et que
per[bicua funt , effe uolunt , ut uoluptatem , ut diuitias
ut bonorem , alijq; aliud . fepenumero autem unus (5 idé
aliud . Aeger enim bonam ualetudinem, pauper, diuitias :
qui autem [ibi ignorantiz confcij funt, eos admirantur qui
magna quedam, ez ipforum facultate fuperiora,loquune
ΠῚ ὁ

Liber primus.

tur . Quidam ueró preter bec complura bona , aliud
quoddam per fe bonum effe putabant , quod e» bis omni
bus, cur bona fint;caufa eft. Atque omnes quidem opinio
| ties expendere fortaffe operam ludere fuerit . fatis autem
erit , fi e4s potifiimum , que funt. infigniores , queq; alie
qua vatione niti uidentur , in medium proftramus . fed boc
ienorare 7 non debemus intere[Je inter eas rationes, que
à principijs proficifcuntur , cz eas que ad principia fe-
vunt. Recte enim Plato de boc dubitabat , querebatq; ue
trim. uia à principijs ad fines , an d finibus «4 principia
duceret : uelut in fLadio , utrtm ab ijs quipremia propo
nunt, ad calcemyan contr. Atque initium certe ab ijs ve
bus,qua note funt , fumendum e[E . barum autem duo gc
nera funt . alie enim nobis note , alie per fe c abfolute
note funt . fortafJc igitur nobis initium ab ijs rebus [umen
dum eft , que funt nobis note . Quocircá qui de rebus bos
neflis ez ulis , ut femel dicam , de ciuilibus utliter au
diturus eft , eum oportet efJe bene eductum,beneq; morae
tum. Principium '? enim cfl rem ita effe . quod ft fit per^
fbicuum , cur ita fit non magnopere deJiderabitur . Homo
autem eiufmodi aut iam tenet principia, aut ea facile pera
cipere poffit . Cui uero neutrum borum fuppetit , audiat
Hefiodi uerfus .

Optinius "5 ille quidem cfl, qui per fe mente, animoq;

Omnia perluftrat , que fint meliora futura

Pofled ad extreme ufque nouféima tempora uite :

ἘΠ; adeo ille bonus , monitis qui obtemperat equus

R ecte fuadentis . ueram deterrimus ille eft,

Qui neque confilium per fe explicat ingenij expers »

Nec monita alterius fequitur neque mente recondit .

A 3 Sed

6 Ariftotelis de moribus i; T

Sed nos εὐ unde digrefói fumus , orationem reuocemus .—

Nam uulgus quidem c7 ^? odiofiffimi,infolentifsumiq; bos
mines e[Je fummum bonum ez beatitudinem,uoluptaten
ex multis uite generibus non fine ratione exiftimare utz
dentur . itaque eam etiam uitam amplectuntur , que tota
in perfr uendis uoluptatibus con[umitur . Tria enim uite
funt genera , que maxime antecellunt , unum quod modo

diximus , alterum citile , tertium id quod in contemplatio

nc «7 coguitione rerum uerfatur . Ac multitudo quidem
mancipiorum fImilima eft , ut que pecudum uitam fequi
uideatur. fed probabili ratione,cur ita ttiuat,nititur,neme
pe quod coplures corum qui poteftate € auctoritate pre
diti funt , fimilibus atque Sardanapalus , animi affcctibus
feruiant . politi?! uero bomines , €x ij quiad agendum
nati funt , beatam uitam in bonore pofita effe putant . Fez
veenim uite citili bic propofitus finis e. Sed uide
tur eo quem querimus, exilior ** ac minutior effe. Est e
| tiim boncr fitusin ijs potius, qui bonorem deferunt , quam
' ineo qui bonore afficitur . At fummum bonum proprium
quiddam,ez omnibus cufLodijs feptum ac munitum e[Je aue
guramur . Pr.etered ueró bonorem eo perfequi dentur,
ut credant ?? fe ipfos bonos efJe . Ytaque coli fe atque bo-
nore affici à prudentibus , €» ab ijs quibus noti funt , ez
uirtutis nominesuolunt. Per[bicuum eft igitur borum quiz
dem iudicio uirtutem effe bonore meliorem . Atque bane
fortaffe qui uite ciulis effe finem fTatuerit, non magnope
refallatur. fed bec ipfa quoque imperfecta c manca quo
déimodo cffe uidetur . fieri emm potest ut qui uirtute fit
preditus, aut dormiat, aut in tota uita nibil agat, et pra

tered maximis in tialis et calamitatibus. uev[etur. eum.

«πε

--

Liber primus. |
autem quiita uiuat , nemo in beatis numerauerit , nifí qui
propofitum ?* admirabile tueri uelit. Acde bis quidem
fatis. Nam de eis abunde in ijs ?? libris dictum cfl, quos en
cyliainfcripfimus . Tertium tite genus est,quod in rerum
contemplatione , cognitioneq; confumitur , quod deine
ceps confiderabimus. Nam qui in pecunie querende [Hus
dio uerfatur ,ad uim alteviinferendam facile impellitur :
€ profecta in diuitijs non eft id bonum , quod querimus ,
pofitum . Yle enim utiles funt duntaxat , neque propter
fe fed propter aliud expetende . Quapropter eos potius
quos fupra expofuimus , fines efJe merito quis exitimaues
rit . propter fe enim adamantur . Verumtamen ne illi quiz
dembonorum . funt. fines , quanuis multe rationes ad boc
oftendendum ac probandum fintallate. —Sedbec miffa
faciamus. Vniuer(um autem bonum confiderare , quoq;
modo dicatur, querere, fortaffe prefliterit, tametfi nobis
fithec queflio lubrica ?5 fane atque ardua futura;propte
reá quod nobis amici funt ij, qui ideas introduxerunt. ΑΞ
qui par effe , atque oportere forta[Je uideatur ueritatis
conferuande caufa uel noftra ipforum decreta euertere ;
prefertim cz pbilofopbos . Nam cim utrique cari fint,
tim pium eft. amicis antiquiorem babere ueritatem . Qui
porró banc fententiam attulerunt , non faciebant earum
rerum ideas, in quibus prius , € pofterius aliquid elfe die
cerent. itaque ne numerorum quidem ideam conLituebat.
At bonum cz in effentia ( fi boc vocabulo nobis uti licet )
dicitur, € in qualitate, (σ᾽ in eo quod ad aliquid refertur.
At id quod per fe eft c7 ( ut ita dicam ) e[Jentia , eo quod
ad aliquid refertur, prius eft natura. boc enim ftoloni ,
εἰ; rei que ei quod e[L , accidit , [imile est . Vtaque nec e»
| Aa rit

8 Ariftotelis demoribus
rit in bis idea aliqua communis . pretereá: cum bonum tos
tidem modis dicatur , quot id quod eft , ( nam ez in effens
tia dicitur ,ut Deus ,ut mens : ez in qualitate , ut uirtuz
tes: ez inquanto,ut mediocritas : cz inijs que ad aliquid
referuntur , ut utilitas : c» intempore , ut occafio : ez: in
loco , ut domicilum , feu diuerforium , e alia buius gez
ueris) per[bicua eft comune aliquod ez uni bonu uniuer
fum effe non poffe . Non enim in omnibus categorijs , fed
in una fola diceretur. Pretered quoniam eorum omnium,
que una idea continentur , una duntaxat fcientia eft , nez
ce[Je quoque effet , bona omnia una fcientia com prebenz
di. Nunc ueró fcientie plures funt etiam eorum que uni
categorie fubiecta funt , ut occafionis , in bello ,ars imz
peratoria : in inorbo, medicina : €?" mediocritatis , in uis
Cu,medicinazin laborib.ars ea que ad exercitatione corpo
vis pertinet. Scd querat aliquis quid fibi uelit apud illos ip
fum ?? quicque, quod appellant , cm 2^ in ipfum bomi
nem e in bominem una eademq; quadret bominis definiz
tio. Nam? quá bomo fit ipfe bomo,nibil different. Q uod
fi ita eft , nec quà bonum fit. Neque uero. eo quod fempi-
ternum fit , magis erit bonum , fi quidem neque res candi-
da diiturna , candidior efl eaque unum diem candida eft.
Mibi uero probabilius de eo Pytbagorei loqui uidentur
qui unum in ?? b onorum ordine locant , quos ez Speufips
pus uidetur e[fe fecutus. Sed de bis quidem non cfl bic pro
prius dicendi locus . De ijs autem que dicta funt aliquan
tulum ambigi poteft , propterea quia non de omai bono
fumus locuti , cim dicatur unum genus corum que per fe
expetuntur eg amantur borum uero aut efficientia , aut
aliquo modo conferuantia, aut contrariorum probibendoz
Tl

P»

— .tegbiberprimus. ^. . 9

orm uim babentia, propter bec, ez alia ratione bona apa

pellentur.Perfbicuum igitur eft bonor& duo effe genera ,

unum eorum que per fe bona funt, alterum eor& que ΡΥ Ὁ
pter bec. feiictis igitur ijs que per fe bona funt, ab utilib.
utràm illa una idea cótineatur,uideamus . fed que πᾶ p fe
bona babenda funte an quecique uel fola ez 4 ceteris de
slituta, fequimur : quale eft fapere : uidere, ex non nulle
"ttoluptates, €?" bonores? ( bec enim ez fi propter aliud
quippiam fequimur, tamen in bonis per fe fortaffe nume
randa funt) an. nibil 3? aliud erit per fe bonum preter is
deam ? Erit igitur inanis idea . Quod fi bec quoque in ijs
que per fe bona funt, numerari debent , boni definitionem
eandem nece[fe erit in bis omnibus elucere , ut in niue , ex
ceru[Jaycandoris. At bonoris ex prudentie € uoluptatis
difsimiles ac difpares funt definitiones quá bona funt . non
eft igitur [ummum bonum comune quiddam quod una idea
declaretur . quonam igitur modo dicitur ? non. enim fimi-

- leeft ijs quorum fortuitu nomen eft commune. An quia

ab co uno proficifcuntur omnia? an quod in unum omnia
definunt an potius proportione,fcilicet ?* ut in corpore
videndi fenfus, mens in animo , €x aliud in alio? Sed for
taffe bec in prefenti funt omittenda . Nam ad difputanda
de ijs fubtilius, alia philofopbia accommodatior effe uidea
tur , itemq; de idea. Nam fi quod eft unum bonum , quod
communiter de multis dicatur , aut fi quod efE ab alijs few
iunctum cz ipfum per fe, id nimirum nec fub actionem bue
manam cadere , nec ab bomine comparari potet. Nunc
autem tale aliquid queritur . Sed fortaffe fatius effe duxe
rit quifbiam id cognitum babere ad ea bona que pofeides
risqueqs agi po[Jutit, comparanda. Nam cim ipfum tane
᾿ quani

' I

10 ÁAriílotelis de moribus. , É
quàm exemplar , nobis propofitum babebimus , facilius —
€4 quoque que * nobis bona funt , €» cognofcemus , ex —
cogtiita confequemur. Atqui probabiliter quidem bec dis
euntur , fed à fciétijs atque artibus plurimum diferepant. —
Nam cüm aliquod bon& omnes expetant,femperq; id quod
deeft, requirant, eius tamen cognitionem pretermittunt.
Atqui non efl uerifimile neque confentaneum , artifices
tantum adiumentum c7 fuiJe ignoraturos,neque fuiffe ve
quifituros . Mlud quoque maxime dubium er pene inexpli
cabile eft, quidnam utilitatis ad artem fuam textor aut fae
ber ex eius cognitione confecuturus fit , aut quo tandem
modo uel ad medendum,uel ad exercitum ducédum aptior
fitfuturus is,qui ideam ipfam contemplatus fuerit . Vides
tur enim medicus boc modo non in[bicere ualetudinem.fed
bominis, immo fortaffe buius bominis potius.singulis enim
medicinam adbibet . Ac de bis quidem bactenus dictum fit.

là uero ad id bonu quod queritur,reuertamur, c7 quid
illud fit tandem ,uideamus . Aliud enim in. alia actione ez
arte uidetur e[Je . fiquidem aliud eft in medicina , aliud. in
arte imperatoria ,€7 in reliquis artibus eodem modo ..??
Quod nam igitur culque. actioni , artiq; fummum bonum
efie non ne id cuius, caufa aguntur ceterae boc autem in
sfnedicina;bona ualetudo efl , in arte imperatoria,uictoria:
in arte edificandi, domus, aliudq; in alia . in omni denique
«ctione, ez confilio , finis . quandoquidem eius caufa oma
nes agunt veliqua . Quocircá [i quiseft omnium rerum ,
que in. aclione uerfantur , finis , boc erit bonum , quod
fub actionem cadit : fin plures,bec erunt bona.Sed ^ dum
buc cz illuc labitur oratio , codem reuoluta eft . uerim
danda nobis opera efL, ut hoc planius explicemus. Quos

niarm

Ld

ΓΑ. Ὁ
Liber primus .- ὦ II
nia igitur plures e[fe fines uidétur,atq; ex bis aliquos pro
pter alios expetimus,ut diuitias, tibias, et uno nomine inz
firumenta omnia: perfpicuit eft non omnes e[fe perfectos.
Quod autem optimum e$ ,id perfectum quiddam uidetur. “
Siquis ergo unus undique perfectus [it , bic erit finis,que
| querimus : fin plures , borum abfolutifimus . Atqui quod
| propter. fe expetendum eft , eo quod propter aliud expe
- titur , perfectius e[fe dicimus : e» quod nunquam propter
- aliud optabile esl,ijs que €x propter fe,e propter aliud
- eliguntur , magis abfolutum eft . Atque , ut uno uerbo diz
cam , perfectum eft id , quod. propter fe femper fumitur ,
- atque eligiturnunquam propter aliud, qualis uidetur effe
in priis beatitudo . Hanc cnim propter fe femper , nunz
quam propter aliud, optamus . At uero bonorem , 5 uoz
luptatem , € mentem ?? fanam , ac uegetam , Τ᾽ omnes
| uirtutes ciam propter fe quidem illas fequamur(nam etian,
| fi nullum ex ijs fructum percepturi fimus , tamen eorum
| ununquicq; optarenus ) tam uero. beatitudinis caufa exe
petimus. quod exiflimemus nos bis adiumentis beatos fus
turos . At beatitudinem nemo neque barum , neque alius
omnino reicau(a expetit. Idem porró ctiam? ex ea copia
que per fe ipfa bomini fatis eft , 37 effici uidetur . id enim
bonum quod undique perfectum e , ipfum per fe fatis ef-
feiullamq; rem externam defiderare uidetur.fatis effe au
tem ipfum:per fe id dicimus; non quodipfi foli uitam foliua
gam c folitariam ag£ti ,fed quod parentibus, liberis,cos
iugi , C7 (ut femel dicam ) amicis €» ciuibus fatis eft.
Quandoquidem bomo ad uitam , focietatemq; ciullem naz
| tus efL . fed in bis. certus quidam fuis conflituendus eft.
Nam fi porrigamus ad paventes;ad po[leros, amicorumq;
ami

Ἴ | PM

12 Ari(totelis de moribus

amicos , abibit res in infinitum . ueri de boc quideni alio
loco pofteá uidebimus.Copiam autem per fe ipfam abunde.
bonis cumulatam ponimus eam , qu.e ab alijs bonis deferta
uitam efficiat optabilem ,nulliusd; rei indigentem . Tale
autem quiddam beatitudinenr effe fIatuimus , atque adeo
maxime omnium optandam , etiam fi cum alio bono non
coniungatur. quod fi cum aliquo uel minimo bono coniuma
gatur, erit nimirum optabilior, magisq; fumenda. 14 enin
quod accedit, bonorum excellentiam gignit atque efficit. |
At quó quicque bonum maius eft , eó magis optandum eft.
Hoc igitur per[picuum eft beatitudinem perfectum quida
dam efe, c7 fe ipfo contentum;bonisq; omnibus per fe cus
mulatum cim rerum omnium, que in actione pofite funt,
fit extremum. fed forta[Je dicet aliquis beatitudinem fuma
mum bonum effe fine controuer[ia,uerim ut planius,quid
c4 fit oftendamus , defiderari . Hoc autem facile affeques.
wur, fi opus ac munus bominis proprium fumptum fuerit .
Vt eniin tibicini ez statuarum fi&tori , omnid; artifici, € —
omnino ijs qui opus aliquod efficiunt , actionemq; obeunt
atque exercent , in opere ipfo bonum es artis perfectio
confiflere uidetur : fic bomini , fi quod eft eius opus et mu
nus, in eo ipfo bonum eius cz" bene uiuere pofitumeffe uiz
deatur . ergo fabri c7 futoris erunt aliqua opera, e? actio
nes 9 bominis erit nullum,atq; ad defídiam, inertiamq; naa. —
tus reperietur? Annon potius ut oculi , manus ; pedis , —
fingularumq; partium fuum cuiu(que opus ac munus eff),
fic hominis quoq; preter bec omniaopus aliquod efJe [45
tuemus * Quodnam igitur illud tandem erit? Nam uiuere —
quidem cum flirpibus ez plantis ei commune efF . At proz
prium bominis opus queritur . Itaque uita alendi, augena

dij; |

p

T

/

— Liber primus. B1

τ dig; tii c facultate preditaremouéda cff. Hanc proxime
τ fequitur ea in qua fenttédi uis pofita eft. At bec communis
- efl et equo et boui et animatibus omnibus. Relinquitur erz
- -go uita quedam;que ad actionem apta fit;eius ?* propria,

X
h

-quod ratione preditum efe . Hulus autem pars una eft; que

- rationi obtemperat ipfa rationis expers , altera que raa

tioné predita eft, cogitandiq; munere fungitur . Sed.cim
3? bec uita, quam ad actionem aptam diximus, duobus mo
dis dicatur, eam quee in functione muneris occupata. eJl ,
ponere debemus . bec enim magis proprie dici uidetur .
Quod fi ita eflopus ez munus bominis erit functio munes
ris animi rationi confentanca , aut certe ratione non cda
rens. Idem ^? autem genere opus effe dicimus buius boz
minis cz buius uirtute prediti bominis, quemadmodum ci
thbaracdi e boni citbarcedi . ἘΠ omnino boc ita eft in omni
bus , fi accedat ad opus excellentia ea que c wrtute efl.
Citharadi enim eft citbara canere. , boni bene canere.
Quod fi ita eft , bominis opus ac munus uitam quandam ,
eandq;, functionem animi c2 actionem cum rattone coniun
&am, boni autem uiri bene cz praeclare boc munere fune
gi ponere debemus . Atqui fua quicq; uirtute bene perfie —

citur . Quod fi ita fe babet, bominis ^' bonum erit functio :

muneris animi uirtute directa : ac fi plures uirtutes fint,
yirtute optima ac perfectifsima , c7 preteredin uita pere
ftcta . Vt enim una birundo uer non efficit , tec dies unus,
lic neque dies unus,neque exiguum tempus efficit felicem
dc beatum. Atque boc quidem modo defcriptum fit fume
mum bonum . Primum enim fuit adumbraudum atque ine
formandum , deinde posteá fuis coloribus depingendum e
zit atque lllu&randum . Cuiufuis autem bonunis cffz udea
tur

14 Ariftotelis de moribus |
tur ea que bene fuis lineamentis defcripta ez conformata
funt, dilatare , fuisd; uelutimembris c2 articulis diftinz
uere : atque eiufmodi rerum inuentor aut certé adiutor
effe tempus : unde artes ipfe tam ualde amplificate cr —
propagate funt . cuiuis enira facile eft id quod deeft, adde
rc.Sed ca memini[fe nos oportet,que fuprá dicta funt, fuba.—
tilitaten illa enucleatam non per eque in omnibus e[Je re»
quirendam, fed in unaquaque re pro materie fubiccte r4«
tione , u(que cà fcilicet quoad docendi uia ac ratio patiae
tur. Nam faber c? geometra non eodem modo rectum an
gulum exquirunt . Sed ille quatenus operi ufui eft : Hic au
temi quidnam [it,ez qualis, inquirit nam in uero contem
plaudo uerfatur . Eodemq mdo modo ;faciendum eft in ce
teris omnibus, ne operum accefsiones {5 ornamenta exis
Slant operibus ipfis longiora . Neque ucró in ommbus cau
fa flagitanda ejt , fed fatis effe debct in quibufdam fl bene
demonfiratum fit vem ita e[Je.. quemadmodum in princie
pijs . Remita efie autem primum ez principium efl. Prin
cipiorum porro alia inductione percipiuntur ez cognofc&
tur ,alia fenfu , alia confuetudine , alia aliter . ea autem
fingula pev(equi oportet, quemadmodum cuiufque natu-
ra pátitur, dandaq; opera cfl, ut bene definiantur. Magni
enim momentum ad ea que fequuntur , afferunt . Quos
circa principium plufquám dimidium totius uidetur &[fe .
multa; in queftione pofita eo cognito declarantur . —
De beatitudine autem uidendum eft non ex conclufioz
. fie folum ,ijsq; quibus atio constat fed ex ijs etiam quee
deeaferuntur . Nam cum uero congruunt omnia, que in
rc infunt : à falfo autem cito uerum difsidet, ac difcrepat.
Cim igitur bona tres in partes [Int diftributa , aliaq; bona
extern

Liber primus. IS
. externa, alia anivii, alia corporis dicantur : animi bona in
(qo primisez maxime proprie bona dicimus . Actiones autem
€ functiones muneris animi in animo collocamus .Ataque
cun ex bac fententia ez uetere, c7 à philofopbis uno ore
comprobata recte boc à nobis dicatur , tm ueró proptera
eá quód actiones e functiones muneris nonnullz , finis va
tiorie continentur . fic enim efficitur ut in animi bonis,non
in externis numeretur . Cum bac ratione congruit c ilz
| dud, bene uiuere c» bene vemgerere uirum beatum. Nam
titam bene actam c? rem bene gellam, quam bonam ^* a2
cionem Greci appellant , propemodum beatitudinem e[Je
dictum efl . Atque etiam in eo quod à nobis dictum eft , ea
omnia uidentur ine[Je, que in beatitudine requiruntur. Az
'dijenim uirtutem;alij prudentiam,alij [apientiam quadam,
beatitudinem e[fe exifHimant . Nonnulli bec ipfa aut boru
aliquid cum uoluptate coniunguut, aut ἃ uoluptate feiunz
gi nolint. alij etiam rerum externarum facultatem c
copiar complectuntur . Atque borum alia multi ac uetee
ves , alia pauci ?' clari uirt loquuntur , quorum. neutros
probabile efl omni ex parte , fed aliquatenus errare , c
in plurimis recte fentire . Ac cum ijs quidem qui beatam
uitam effe dicunt omnem aut aliquam utrtutem,noflra coz
gruit oratio.Functlio enim muneris uirtute perfecta ac dis
recta, uirtutis cf : fed multum fortaffe intereft , fummum

. bonum in po[fcfsione , an inufu pofitum effe putemus y in
- babitu, an in functione muneris . Accidere enim poteft, ut
babitus qui infit,nibil boni efficiat, ut in eo qui dormit aut
qui alio aliquo modo otiofus ac feriatus eft . de functione
muneris idem dici non potefl. Aget enim. nece[Jario , cx
rccte aget. Quemadmodum autem in ludis Olympicis non
᾿ pule

16 Ariftotelis de moribus
pulcherrimus aut ualentifsimus quifque corona donatur ,
fed qui certant ( ex bis enim uincit aliqui ) fic ea que funt
in uita, bona atque boncfla, affequuntur;et obtinent ij qui
recte faciunt , eorumq; uita per fe iucunda eft , per fed;
delectat . Delectari enim , in corum numero ponitur que
ad animum pertinent. Iam uero cuius quifque ^? rei no»
mine ac ratione amans appellatur , ea delecratur jut equo
is qui amat equos : [pectaculo , [pectaculis deditus ;itemq;
vebus iuflis letatur is qui iuflitiam amore complectitur ,
ez omnino vebus omnibus que cum uirtute confentiunt;is
cui uirtus cara eft. fed que res multitudini iucunde funt,
e& pugnant inter fc , propterea quod non funt. per. fe taz
les . lis autem bominibus qui fEudiofi funt boneftatis , ea
funt iucunda , que natura iucunda funt. Quo in genere
funt ee que urtuti congruunt , actiones. Yaque e bis
funt iucunde , c per fe iucunde - Quare uoluptate nibil
eget eorum uita , tanquam appendice quadam , fed babet
in fe inclu(am uoluptatem. Nam preter ea que dicta funt,
non eft is uir bonus , qui boneflis actionibus non delcctae
tur . Neque quifquam aut iufEum dixerit eum, qui non ex
iufLe factis capiat uoluptatem, aut liberalé;qui liberalibus
actionibus non delectetur , idemd; de ceteris uirtutibus
fetitiendum ..Q uod fi ita eft , confitendum e$t per fe ius
cundas e[Je uirtuti confentaneas actiones, atque etiam bos
145 {5 hone[Las e borum ununquicque effc maxime , fis
quidem de ijs uere iudicat uir bonus , ut certe iudicat, quéz
admodum diximus . Eft igitur quiddam optimum , pulcher
rimum ez iucundifiimun beatitudo . Neque tero bec ita
difiincta funt , quemadmodum difltinguit: Deliacum epis
grand ,

Iuflitia

δ νὰ .Δ᾽ "

-

7C Libér primus. /— | 17
Iuflitia eft formofa: ualetudo optimaveseft; —
Dulce fr ui , cuius quenque perurit amor.

Infunt enim bec omnia in optimis actionibus : quas quide,
aut barum unam optimam, beatitudinem e[Je dicimus . fed
tamen bonis quoque externis eget , ut dicimus. Nefas eft
tt enim aut certe difJicile eum , cui nulle fuppetunt facil
trates,res agere preclaras . Permulta enim geruntur ucz
luti inftrumentis quibufdam , amicorum opera ,ac diuiz
tijs, € potentia ciuili : €» quedam res funt quibus [i ca
rent bomines , felicitatis [plendorem obfcurant , atque
inquinant, ut nobilitas generis, pro[bera liberorum fobo-
les, pulchritudo. Neque enim admodum facilé eft ei uitam
beatam confequi , qui infigniter deformis, aut obfeuvifiimo
loco natus , aut orbus fit. Ac multo ctiam minus fortaffe
fi cui fint beri omni tiorum genere cooperti , uel cuius
amici;qui efJent viri boni, exce[Jerint de uita . Talem igis
tur projperitatem , ut diximus ,uita beata defiderare ui-
detur.Ex quo fit ut nonulli eodé numero et loco bcatitudi
n€ babeant, atque fecundam fortunam:nonnulli uirtutem.
Ex quo etiam nafcitur quefHo utrüm uel doctrina pas
tari, ucl confuetudine queri , uel alia aliqua exercitatioa
ne comparari pojsit,an potius diuinitus , an ctiam fortuità
obueniat . Et certe [1 quod aliud à dijs munus efl bominiz
bus datum; profecto confentaneum et beatitudinem quoqs
4 dijs inmortalibus donari, coq; maximé quod rerum bu-
manarum eft optima . fed boc forta[Je ab co quod confides
vare inftitumus , alienum eff , neque buius difputationis
proprium. Vllud quidem per[picuum eft,etiam fi non fit 4
dijs immortalibus dono mia , fed uirtute ac doctrina ali
44 aut exercitatione queratur, in rcbus diuiniffimis tae
8 men

MOERS LI

18 Ariftotelis de moribus

men effe numerandam . Virtutis enim premium € ektre

mun optinia quedam ves effec» diua, et beata uidetur.

eadem iri medio eft pofita, ut cum multis communicetur . :
Pote$ enim contingere ucl doctrina , uel fludio aliquo ijs

omnibus, qui no funt nature , aut fortune uitio ^5 quaft

manci ac debiles ad urtutem inepti . Quod fi fie-preftat,

quàm fortune temeritate beatum e[Je , certe ita effe pro-

babile eft, fiquidem res naturales ut puleberrime efe pof
funt, ita à natura procreate funt , idemq; de ijs que ab av

te cr omni alia caufa perficiuntur , iudicari debet , mul

toq; maxime à prejtantifsma . Rem porro omnium maxi

mam €7 pulcherrimam arbitrio fortune permittere , ualz

de nefarium ac flagitiofum fuerit . Atque etiam ex defiri

tione, id quod querimus , per[picuum effe poteft. Dixix

mus enim eam effe cuiufdammodi ex uirtute 5 animi funz

&ionem . Cetera autem bona alia prefto effe neceffe eft,

alia adiuuant ez" conducunt natura, inflrumentorum ine

fiar . Atque bec cum ijs que initio diximus , confentiunt,

Ciuilis enim fciétie finem optimum efe [Latuebamus , quae

magnam diligentiam adbibet, ut cites certo 17 quodame

modo affectos; bonosq;, €» ad res boneflas agendas idos

neos reddat . Merito igitur neque bouem , neque equum ,

neque aliud animal ullum beatum dicimus . Nulli enim eo-

rum effe poteft talis functionis communitas . Atque ob ea
caufam ne puer quidem beatus eft « nondum enim per eta-

tem ad bec agenda fatis aptus eft . qui autem beatidicurs

tur, propter (bem;quam de ijs babent bomines, tales pre

dicantur. Opus eft enim ( ut diximus) cum abfoluta uirtus

te,tm ulta integra cz perfecta. Multe enim in uitaverum

commutationes ;uarijds cafus interueniunt, fieriqs poteft,
ut

Ü

d oe ge We

— sv Liber primus. 19
| ut culus res bodie fint ualde fecundi, maximis in fenectus
. tecalamitatibus afficiatur, quemadmodum de Priamo fas
: bulantur.pocte .. Porró qui tales cafus fuerit expers
, tus, mifered; de bac uita dece[Jerit , em. profecto nez

' moduxerit beatum. — Nemo neigitur alius mortalium
quandiu manet in uita beatus eft iudicandus ? fed 45 Soloz
nis fententia , [pectandum tempus «tatis extremum? e f
bocita e[Jc fatemur, etiá ne beatus eft tiau cm exce[Jerit
€ uita? an boc quidem prorfus abfurdum eft, nobis pra
fertim, qui beatitudinem functionem quandam muneris efz

— fe dicimus ὃ Q uód fi nec nos eum beatum dicimus,qui mor
tuus efl, nec boc uult Solon, fed tàm denique aliquem ues

|! γὲ, ac tuto beatum predicari tanquam extra omnium via
lorum atque ^? infortuniorum difcrimen pofitum : ne boc
quidem dubitatione uacat . Nam fi ei qui uiuit, neque fenz
tit, aliquid malum € bonum eL, aliquid efl € mortuo , ut
«bonores € ignominie, liberorum €» omnino posterorum
rcs fecunde e aduerfe .. Difficultatem bec quoque affe
vunt . fieri enim potefl,ut quem uita beata ufque «4 fenes
éutem profecuta fit , cz qui fupremum ?? uit.e diem conz
uenienter acke iam &tati obierit ,eum multe in pofteris
mutationes ac uavictates excipiat, ut eorum alij boni fint,
eaq; uita, quam merentur, potiantur alij contrá. atq; boc
5! perfpicuum eL ctiam magno [patio interiecto, magnam
in eis morum ac fortune difjmilitudinem ac uarietate, ft
cum parentibus conferantur, euenire poffe . A bjurdum ie
gitur fuerit , fi unà cum eis mortuus quoque commutetur,
fi«tq; nunc mifer,nunc contrá beatus . Abfurdum ueró e«
tiam illud e[Jet res pofterorum nibil ae ad ullum. quidem
tempus;ad parentes pertinere , Scd redeundum ejt ad id ,

| Ea qucd

FR

wm

20 Ariftotelisde moribus |
quod fuprà dubitatum eft . Ex illo eiim forta]Je id quoque
quod querimus; i ntelligetur.. δὲ igitur fupremus uite dies —
fpedtandus eft , e tàm quifque beatus exiflimandus , cm
eum diem obierit ; non quod nunc beatus fit, fed quod ana
teá fuerit : an non abfardum efl , cám quis beatus eflytum
id quod ei ines, de ipfo non uere. dictum iri ob banc caus
famsquod uiuos beatos predicare nolimus propter rerum
commutationes, cafuumdq; uarietatem, €7* quia cüm beatis
tudinem firmum quiddam (σ᾽ prope immutabile-effe εχ
memus , fortuna fepe fefe identidem conuertens , atque in
orbem uoluens eofdem bomines feriat? Certum eft enim
fi fortune cafus fequamur, nos eundem nunc beatum ,nunc
uuferum fepe effe, dicturos , chamelontem quendam uis
rum beatum noJira oratione fingentes , neque fatis fLabili
fede collocantes .. A n potius indignum atque iniquum. e$t
fortune uarietatem cz infLabilitatem fequi ὃ non enim bes
ne uel male uiuendi vatio in ea pofita ejt , fed: fortune δος
naut adiumenta quedam;bumana uita defiderat, quemads
snodum diximus . actiones autem uirtuti confentanece bea
titudinis ^? domine funt , ez miferiarum contrarie. Atq;
buic rationi teftimonio e boc ipfum de quo ambigitur .
Nulla enim inre bumana tanta ineft firmitudo, quata in ijs
actionibus,que ci uirtute cofentiut. Na uel fciétijs ipfis [La
biliores ac diuturniores effe uidentur . Atque barum ipfa-
rum ut queque plurimi eJE , ita dustifsime permanet , pro-
ptereá quod in eis etatem afsidue agunt beati : que uides
tur effe caufa cur nulla unquam obliuione deleantur . Yns
erit ergo in beato id quod quaerimus , talisq; per totam uie
tam futurus efl. nam uel femper,uel omnium ? maxime ea
C7 aget Θ᾽ animo cernet;que cum uirtute couiundla -
vr

ES! ἄν.

s Liber primns. ?I
fovtuned; cafus pulcherrime , omnid; ex parte cz plané
concinne feret , uere uir bonus , € culpa fine 5* quadra2
tus . Sed cim multa fortuitó eueniant , caq; magnitudine
e paruitate differant , per(bicuum eft ea fortune bona ,
itemq; contraria , que parua fint , nibil ad uitam momene
tibabere:magna autem fortune beneficia c multa uitam
beatiorem e[fe effectura. Nam ez unà ornamento fuapte
natura folent effe , e? ufus eorum pulcber e» bonus eft .
Contraria uero uitam beatam excruciant ,ledunt , et cor
rumpunt . Aegritudines enim animis inferunt , e» multos
rum munerum functiones impediunt . Veruntamen. etian
in bis f[blendet atque elucet ipfum boneflum tim maxime;
cum quis multas e? magnas calamitates fert leniter et pla
cide , on quód doloris fenfu careat fed quod generofí ;
magniq; fit animi . Ytaque ft uite dominatum , [ummamq;
adeo potefLatem obtinent actiones, ut diximus , nullus bed
tus ullo pacto mifer effe pote[E. Nunquam enim quicquam

aget improbum atque odio dignum . Nam qui were bonus

τ bene fane xtentis eft , eum putamus omnes fortune caa
fus decenter c ex perfone fue dignitate ferre, femperqs
ex ijs que fuppetunt res pulcberrimas agere . quo modo
bonus imperator eo exercitu qui prefIo. e$ , femper utiz
&ur bellicofifiime,e futor ex ijs pellibus,que ad eum dela
te funt ,calceim pulcherrimum cotficiet , eodemq; modo
ceteri artifices omnes . Quod fi ita eft , profecto uir beaa
tus nunquam mifer futirus e : baud. facile tamen beatus
dici poterit, fi in Priami calamitates inciderit. Neque igis
tur uarius c7 mutabilis eft . nam ut neque facile de beata
uita poterit demoueri , neque ἃ quibuslibet rebus aduer
fis, fed à magnis c» multis : fic neque talibus fortuna cafi-
2873 bus

δ".
22 Ariftotelis de moribus |
bus perfunctus rurfus breui tempore fieri poterit beatus ,
fed Ji fet , longo e iufto temporis interuallo fietymagnae.
vum et bonefLarum verum intered compos effectus. Quid
probibet igitur quo minus eum dicamus beatum;qui fuas a
ctiones perfecta uirtute dirigit, bonisq; externis mediocri
ter inftructus efl, non ad quodlibet tempus, fed per totam
uitam ? an codem ctiam addere debemus , qui fit ita uictus
rus , Co mortem ei uite conuenienter obiturus ? quandos
quidem obícura nobis funt futura. Eeatitudinem autem fis
nem effe,cz quiddam prorfus ez omni ex parte perfectum
ponimus. Que cam ita fint; beatos ex uiuis dicemus eos,in
quibus ea infunt € inerunt, que à nobis fupra dicta funt .
beatos autem , ut ^? bomines. Atque bec quidem bactes
mus. — Fortunam autem fecundam , ev aduer (am poles
vorum (7 arucorum omnium nibil ad beatam uitam uales
re dicere, cum ualde ab amicitia alienum fit ,tum ἃ coms
munibus bomunum opinionibus abborrere uideatur. fed
cum multa quotidie euenta exifl ant,corumq; magna fit ua
rietas, cumq; alia magis, alia minus ad nos pertineant : ea
quidem fingillatim explicare , atque in partes disribuere
longum dá que infinitum uidetur : uniuerse autem offendez
re ac ueluti ^ rudi imagine adumbrare fertaffe fatis fue
rit . [1 igitur,ut €? res aduerfe que cuiq; acciditaliepon
dus aliquod ey momentum babent ad uitam;aliee funt leuio
ves : fic ee etiam que amicis omnibus : ez fi multàm intez
rcft,unu(quifque cafus acerbus uiuis an mortuis accidat,et
longe quidem mag;s quam utri facinora cótra leges ad-
mifJa, {σ΄ atrocia priufquam i in tragacdijs agantur, extitez
rint,an nunc cum inducuntur actores,perpetrentur : colz
ligeida quoque boc modo erit differentia , inmo ueró de
boc

o3 Liber primus. - 23
bhoc37querédu ac dubitádà efl,an mortui boni alicuius aut
mali fint participes . Apparet enim cx bis,etiam fi quid «4
€os perueniat , quodcunque fit illud , fiue bonum, fiue nas
lumsperquam id exiguum atque ob(curum uel abfolute ,uel
illis effe : fin 5* aliter, at certe tantillum, ac tale, ut neque
cos qui non funt , beatos efficiat , neque beatitudinem ijs ,
qui eam adepti funt , adimat . Videntur igitur res amico
vun tum fecunde, tum aducrfe non nibilad mortuos perz
tinere , fed ita € tantim, ut ncque beatos miferos effia
ciant, neque quicquam aliud tale. — Bis diflinctis ,re«
flat ut de beatitudine uidcamus. Vtrim babenda fit in
numero rerum laudabilium, an in carum que bonore ἀϊπ
gne funt. Eft enim per[picuum eam non numerari in
5? potcflatibus , feu (fi quis malit) facultatibus .. Vie
detur igitur id omne, quod laudabile e οὐ eam caufam
laudari, quód fit ciusdammodi , et 44 aliquid quodama ὦ
modo referatur . nam. iuflum , fortem , € omnino tui»
rum bonum, ac uirtutem propter facta c actiones laudas
mus, Robu[Im autem €7 eum qui ad curfum aptus efe, €7*
ununquenque aliorum , propterea laudamus, quod à natu
ra fic comparati funt , cy quodammodo ad aliquod bonum
€x prefTantiam aliquam affecti .Quod etiam oflendunt
deorum laudes. Ridicule enim 9? uidentur cum ad nos res
feruntur «Atque boc proptereá accidit,quod laudes, qué2
admodum diximus , comparatione » €» relatione quadani
conflant ..C uod fi laus talibus rebus tribuitur , nimirum
per[picuum eft rerum prefstantifimarum non effe laud£,
fed. quiddam laude maius , €? melius quemadmodum €
apparet . Nam C7 Deos beatos ac felices ujurpamuss €
tiros maxime diuinos uitam beatam degere dicimus . té;
B 4 eá

24. Ariftotelisde moribus
ea bonaque diuinitatis funt plenifiima , beata ducimus.
beatitudinem enim nemo laudibus effert ut iuflitiam , fed.
ut diuinius {σ΄ melius quiddam fu[picit , €& in rerum bean
tifiimarum numero collocat. Videtur autem elegante Eu
doxus caufam uoluptatis egiffe cm primas partes , prine
cipemq; locum dignitatis εἰ tribuere uellet. Nam εὖ
quod ctn fit ipfa in nmero rerum bonarum , non laudea
tur , declarari putabat eam rebus ijs , que effent laudabia
les , effe meliorem. talem autem effe deum ac fummum bos
num. Ad bec enim cetera quoque referri . Nam uirtuti ἊΣ
. quidem laus proprie tributtur . ab bac enim ad resbonea
ftas agendas idonei efficimur . Encomia ^* autem factos
vum funt potius , tam eorum que corporis , quam eorum
que animi uiribus obeuntur . Sed de bis quidem fubtilius
ac limatins difPutare, eorum cft magis qui in encomijs feri
bendis occupati funt : nobis autem. ex ij$ que dicta funt,
per[bicuum efl , in bonis ijs,quze bonore digna Θ᾽ perfecta
funt; uitam beatam effe numerandam . Atque ita uidetur
effe etiam propter banc caufant,quod principium eft. Buz
ius enim gratia omnes reliqua omnia agimus . Principium
autem , caufam; cur cetera bona fint , bonore dignum et
diuinim quiddam effe ducimus. — Sed quoniam ^? beatiti
do functio quedam muneris animi eft utrtuti undique abz
folute congruens ,de uirtute ipfa nobis iam uidendum eft.
Sic enim forta[Je ez" de beatitudine melins difpiciemus.Atz.
que is quidem qui ad remp. adminiflrandam uere idoneus
eft , in buius 8udio maxime exercitatus effe uidetur .
Huc enim fe parat;atque boc fludet, ut cines fuos uiros bo
nos , €? legibus obedientes efficiat : quarum rerum exem
pla nobis [uppeditant Cretenfium Τ᾽ Lacedamoniorum
| * λω legum

ἀ

»
-
»
y
^

|
b

v

NE a

| el"pbepprmuss^ ^^ ἃς

— égui latoves , ev (E qii tales extiterunt Quód fl bec
ilis feieritie propria difputatio efe j nimirim ad id con«

filium , atque inftitutum, quod ab initio fufcepimus , que-
flio bec erit accomodata . De uirtnte autem uidendum eft
bumana fcilicet. Nam cin fümmum bominis bonum , tum

- beatitudinem bumanam querebamus. Virtüfem porró bua

manam appellamus non corporis , fed animi uirtutem . At
beatitudinem functionem viumeris animi dicimus . Quod

fi hec ita fe babent , nimirum ut eumrquioculos Cr totum

corpus cuvaturus eft , oculorum ; totiusQ: corporis natu-
vám -ewaturis-eft-, oportet pérfbectam babere : fic eun
qui ad gubernacila veip.aptus futurus'ett jea quie ad anis
mum pertinent , fcientia comprebendiffe ; atque ἐδ quide
magis, quó midiore bonore digia , quam medicina ; [ciere
tia ciuilis eft - Atqui politiores medicimultuim ftudij atque
opere in cognitione corporis ponere confueterunt. Ergo
ei quoque qui cititatis vegende peritus futurus eft , in
aninti cognitionem citra atque opera multa conferenda
efl, conferenda;inquam;barum verum gratia e» quatenus
fatis fit ad ea que querinus. — Nanque accuratifeime ἐξ
ius uiminqiirere atque explicare, matoris forta[Je negotij
fit; quàm ea ipfa; que nobis propofita funt . De quo in ijs
libris quos “1 quonim populeriter fcripti funt , extera
os appedamus , fatis copiose à nobis dicta funt nonnuls
da : atque eis vtendum eft ; uidelicet unam effe animi par
tem-vationis expertem , participem alteram : que utràm
:diflintte fint quemadmodum corporis partes, €» quics
quid in partes fecari potcft ; an ratione due fint fuapte
'alioqui natura indivife , ut in rotunda figura ea pars que
'connexd γ᾽ ca que corcatia dicitur , ad id quod agimus,
ὭΣ nibil

26 Ariftotelis de moribus

nibil vefert . Eius autem partis » que rationis expers eft y.
due alie partes intelliguntur , quarum altera eius, que
omnium communis efl, e que flirpibus proprie conues-

nit , fimilis efl : eam dico que alendi augendiq; corporis

caufa cft - Talem enim animiuim. cum in ijs omnibus qu&
aluntur , atque adeo in fattibus imperfectis ponere licet ,

tum ctiam in. perfectis animantibus . probabilius eft. enim
banc eandem e(fe, quam aliam. Huius autem uirtus ome
nium conmunis,ut dixi, non bominis propria efe , quippe
cian in (omnis bec particula , atque bec uis fuo munere
fungatur . Atqui bonus ab improbo in fomno minimum dis
fcernitur . binc illud efl, quod aiunt,inter beatos ac. mifez
ros dimidiam uite parté nibil intere[Jc:eiusq; rei ratio pro
babilis, cur ita accidat, afferri potefl . Somnus enim aniz
wi eft ceffatios uacatióque ab opere qu& is bonus dicitur et
malus , nifi fi motus quidam peruenunt ac permanant ad
aliquam eius partem. atque bac ratione bonorum,quám
quorumlibet aliorin uifa funt *5 meliora . Sed de bis quis
dem fatis. Alendiitaque uis pretermittenda cft , quando
quidera uirtutis bumane expers eft ua natura . Altera au
tem eft animi uis, que tametfi rationis expers effe. uidea-
£ur , cius tamen aliquo sodo efl particeps.nam €7' contiz
nentis et incontinenti rationem,animiq; partem cam que
ratione predita eft , laudamus . Recta ^5 enim illa eft, €

Ad optima fatta bortatur , atque excitat.Apparet autem.

in eis innata alia quedam pars ávatione auerfa;qu& va«
tioni repugnat ac reluctatur.. Plane enim ut quibus nons

nulle corporis partes refolut funt, fl eas dextror(ummo —

aere animum inducant,in contrariam partem finiftrorfum
peruerse feruntur ἡ [lc in animo euenit , Abeunt enim itt
| | cott

ει Liberprimus. | 27
- eontraviás partes incontinentiumappetitiones. fed in cora
| poribus id quod 7 peruerse mouetur oculis cernimus , in
- animo non cernimus. at nibilominus tamen exiflimare dex
| bemus in animo quoque aliquid ine fJe. quod à ratione fit
- deuium,eiq; aduerfetur ac repugnet. Qttod quomodo à ra
tione 5? fit aliud ac diuerfum , nibil refert. rationis autem

| boc quoque uidetur effe particeps , ut diximus . Parct e«
| mim rationi in continente «c multó quidem magis in uiro
forti ac temperante . in quibus omnia una pene dicam uox
ce cim ratione confentiunt . Apparet ergo uim rationis
expertem e[fe duplicem ,unam ad flirpes proprie pertis
nentem. nulla ex parte rationis participem : alteram ad

. eoncupifcendum cx omnino ad appetendum impellentent,
. aliqua ex parte ratione preditam , quatenus fcilicet ei pa
ret atqueobtenperat . Sie igitur dicere folemus nos ^? pa
tris €x amicorum rationem babere , non quo modo rerum
matbematicarum . Rationi enim quodammodo parere ant
mi partem rationis expertem cüm precipiendi ac monen
diratio,tum omnis repreben/io atque exbortatio indicat .
Quod fi fatendum eft banc uim ratione quoque effe predi
tá; uis erit animi duplex vatiois particeps,altera proprie,
et ut babens eà. in fe ipfa:altera ueluti filius,qui partis di
&to audiens eft . Atque ex bac animi diuifione ac differenz
tia , uirtutis quoque diftinclio ; partitioq; nafcitur . alias
enim uirtutes in cogitatione ac ratione pofitas effe dicis
mus; alias ad mores pertinere . In ratione pofite funt. [45
pientia, intelligentia , prudentia : In moribus liberalitas ,
temperantia . Nam càm de moribus alicuius loquimur, no
illum fapientem , aut intclligentem dicimus , fed clemenz

- tent ac lenem;aut temperantem. laudamus auté fapientem

quoque

i

28 Ariftotelis demoribus —
les , uirtutum nominibus nuncupamus. 700 0o
quoque propter babitum . at babitus eos qui funt laudabia

— Liber Secundus.

z Vn fintigitur duouirtutum generayumuméavtm —
que ab ratione €2* cogitatione proficifcuntur, alte

AN rim earum quasmorales à moribus appellamus:
ille quidem que in ratione pofite funt , magnam partem à
doctrina ortum e incrementum babent. Itaque cm us
fum tm [batium , tempusq; defiderant . Morales: autem
ἐξέθου τ, οχ more cóparatur,à quo nomé quoq; traxerüt,
quod parum admodum ἐπὸ τὰ &3»vs.i.d more deflectit.Ex
uo per[bicutm eft nullam omnino uirtutem moralem in
Bi« nobis effe à natura «nibil-enim eorum que natura
conftant, aliter atque eft , afJucfteri poteft: ut lapis qui
deorfum fertur natura , nulla ratione affaefieri pofsit , ut
furfum moueatur, ne fi decies millies quidem quis. eum fur
fum iaciens affüefacere conetur . Neque ignis unquam
deorfum feratur ; neque. quicquam aliud eorum , qu£ «liz
ter Anatura comparata funt , aliter a[Juefieri poféit . Ev
go neque natura , neque preter naturam nobis ingeneran
- tur uirtutes, fed fic affectis ,ut ad eas fufeipiendas apti fle
sus natura , perficiamur "autem perpoliamurq; more ,
€ con[uetudine.Pretereà quecunque nobis à natura obs
ueniunt , eorum poteflates? prius accipimus , quàm fune
éHiones muneris obeamus : quod in fenfibus per[pici pos
tefL . neque enim ex eo qued aut fepe afpeximus,aut fepe
audiuimus, fenfus adepti fumus; fed contrá fenfus adepti
có εἰς

nd aint "T é

, .sULiberífecundus. 29
. eisufi fumus , non quia ufi fumus , babemus... At uirtutes
. eonfequimur uirtutis prius muneribus functi: quod item
. inceteris fit artibus . Nam que nos oportet pofteà quàm
| didicerimus, efficere, ea cum efficimus , difcimus: ueluti
- bomines edificando fiunt dium edificandarum artifices,
C7 fidibus canendo, fidicines. Ytemq; iuflis actionibus ex«
ercendis , iufTi : temperatis , temperantes : fortibus fortes
cfficimur . Atque etiam boc ipfum teftantur ea que in εἰς
witatibus factitari folent. legum latores cnim eiuibus ad
uirtutem afJuefaciendis, eos bonos efficiunt. Efl enim bec
omnium , qui? leges ferunt mens € uoluntas. Quod. qui
minus recte faciunt , errant .. Atque boc uno Reip. Qatus
ab altero differt , bonus à uitiofo . Preterea ex ijfdem rc»
bus, cz per eafdem , uirtus omnis nafcitur , quibus inte
rit . Idemq; de arte fentiendum .. Nam ex eo quod fidibus
canunt, eg: boni c mali fidicines euadunt eadem; ratios
ne &dificaudi artifices €?" veliqui opifices omnes. Nam ex
€o quod bene edificant , boni funt edificandi artifices fuz
turi : ex eo quod male, mali . Q uod nifi ita fe res baberet,
nec magistro qui doceret; opus efJet , e?" omnes boni aut
mali artifices nafcerentur . Eadem igitur wirtutum ratio
ef . Agendis enim ijs rebusque ab bominibus inter ipfos
contrabi folent , alij iufli , alij inuufli efficiuntur . Et cium
eaque in rebus borribilibus ac periculofis babentur , agiz
mus, 4c fubimus, a[Juefcimusq; ea aut timere,aut prefenti
animo ferre;aliás fortes;alias timidi euadimus.fimilis e&t et

- cupiditat cz iracundie ratio. Alij enim téperantes c le
Aes : alij intemperantes , & iracundi efficiuntur , bi quia
fic ;illi quia aliter in ijs uerfantur : Atque (ut uno uerbo
dicam ) ex [fimilibus actiombus [imiles habitus oriuntur .
iwi) Itaq;

πὴ ; ir.
30 Ariftotelis de moribus. 1
Itaque danda opera es ut actiones noftras certo quodam. — |
modo conformemus . earum enim differentias ; babitus
differentes ac difpares confequuntur . Non igitur: parum
rcfert ; fed permultàm utrim fic an fic à pueris affuefca-
mus. inimo uero totum ineo pofitum ἢ. Quomam
igitur negotium boc, quod est in manibus , non cognitionis
caufa fufceptum eft, ut alia (non enim quid fit uirtus que
rimus, ut cognofcamus , fed ut boni ef faciamur alioqui nia
bil ex ea utilitatis caperemus ) quemadmodunr actiones
obeunde ez exercende fint , confiderandum cjl... Va. eis
enim fitum eft ( quemadmodum dixi) ut babitus fic uel fic —
conformentur. Atque boc quidem commune omnium.efE.—
€ pofitum? fit, recte rationi conucnienter agere oporte —
re .qua de re pofterius dicemus , c quid. fit,recta vatio, —
€? quomodo ad reliquas uirtutes affecta fit, exponemus .
Mud autem preterea confeffum, ratum,c7 fixum fit ome —
nem , que de rebus in agendo pofitis babetur orationem
rudiore quadam forma €? adumbrata , non exquifitaneq; |
accuratius expre[Ja conflare oportere , atque ( ut initio

diximus) fermones materie fubiecle conuenienteseffepo ὦ
flulandos . Atqui que in actionibus uer(antur , queq; ad
aliquid conducunt,nibil firmitatis nullamq; certam fedem
babent, quemadmodum neque ves falubres . Et cim fit. ez
iufmodi eaque ad genus uniuerfurs. pertinet ; ttm multo
magis tenuitate limata careteayque de rebus fingularibus
babetur , oratio. Ez enim. neque fub artem neque fub
preceptionem ullam cadunt . eos autem qui in rebus agen
.dis uer(anturstempus oportet intucri , atque obferuare ,
quemadmodum in arte medendi €x gubernandi fieri uide
mus . Veruntamen.etiam [i talis fit bacc, quam inftituimus,

: oratto
*

Howe ENS :
; ^" Liberfecundus. . ^ 3t
. ordtio , danda tamen opera efl, ut buic incommodo fubue
. niamus. Hoc igitur in prunis animaduertendum ac fcienz
- dum efl, bec talia ab eo, quod parum , 5 ez ab eo quod ni
t mium eft, corrumpi ac perimi folere natura , quemadmos
/' dum in uiribus corporis ez ualetudine fieri uidemus . cla
ris enim c7 per[picuis exemplis ad ea que funt ob(cura de
* elaranda, teflimonij loco utendum efl. Nam € immodez-
vate € pauciores ac vemifsiores exercitationes , uires
minuunt, e? corrumpunt . Item; poculetta €? efculenz
ta eque copiofiora ac parciora ualetudinem ledunt;ac
perdunt. moderata bonam ualetudinem efficiunt, augent,
dc tuentur . Atque eodem modo fe res babet in temperan
| tia, fortitudine, alijsq; uivtutibus . Nam ut qui fugit et exe
᾿ς timefcit omnia, nibilq; fubit ac perfert , is timidus effici-
— tur, fic quiá nullo omnino periculo deterretur , fed ad o-
mnia ruit, audax, ltemq; € qui omni genere. uoluptatis
perfruitur, nullaq; fe abflinet , intemperans : &» qut ab oz
mnibus refugit , quemadmodum folent bomines agrejles ,
is ueluti flipes quidam e fenfus expers euadit.. Nam ut
temperantiamsc7 fortitudinem perimit nimium € parur,
fic feruat mediocritas . Neque uero folàm ortus 75 incre
quenta, e interitus ex ijsdem rebus, ez ab ijfdem proficiz
feuntur, fed etiam muneris functiones in isdem uerfart re
perientur . Nam in ijs quoque que mamfefhora funt ,. ita
wfu uenire confueuityueluti in viribus corporis, que ut ex
eo nafcuntur , fiquis multum cibum capiat ,multosq; laz
bores excipiat ac perferat ; fic boc utrunque maxime pos
teft is efficere,qui uiribus corporis pollet . Adem igitur de
"uirtutibus (entiendum . Nam quemadmodum pretermite
endis €? fugiendis woluptatibus temperantes —
iugi ie

M

2YM

32 Ariílotelis demoribus
fic cffectitemperantes afpernari uoluptates maxime pof —
fumus . Similis eft vatio fortitudinis . Nam e affucfcendo —
ea que terribilia funt , pro nibilo putare. aq; fufferreae —
perpetis fortes euadimus , e fortitudinem confecutimas.
xime po(Jumus ea que terrorem afferunt , fubire. ac pere
ferre... Quales 7 autem fint babitus, uoluptas aut do»
lor qui facta fubfequitur , indicio e[fe debet, Nam qui fe à
corporis uoluptatibus abflinet , eoq; ipfo.delectatur , is
temperans: qui moleflia ex eo afficitur ; is cfl intempee
fáns. Et quires graues €? acerbas perfért ,ex.coq; letis
tiam capit , aut certe nulla-mole[Lia afTicitur fortis ; qui
moleflia af citur , timidus babendus efl . Virtus enimmo
ralis omnis in doloribus ac uoluptatibus uerfatur .. Nam
ez uoluptatis illecebris ad turpes δ᾽ improbas actiones
inuitamur, €7 doloris mor[u ab bonefLis auocamur ac de
terremur . Itaque fLatim a. pueris (ut ait Plato )ita nos
oportet quodammodo e[Je educatos ez institutos , ut quie
bus rcbus oportet , ijs rebus cz" letenur (σ΄ doleamus ..
Hec ef enim recta inflitutio. Preterea [i in actionibus ez
perturbationibus uirtutes funt occupate , omnem. aulem
perturbationem ez actionem dolor fequitur € uoluptas,
οὔ banc quoque caufam uirtus in doloribus {σ΄ woluptatie
bus uerfabitur . Atque boc etiam fupplicia indicant , quee
doloribus ὃ inferendis conflituuntur in maleficos .. Curae
tiones enim quedam funt . At curationes ex contrarijs rez
bus adhiberi folent natura... Preterea , quemadinodum
fuprá dixi , quibus rebus omnis animibabitus deterior ac
imelior fit natura , ad eas res eius natura pertinet, €x in
ijs uerfatur . At propter uoluptates ac dolores uitiofi baz
bitus nobis inttafcuntur, quia c7 illas Ἰώ ὦ bos
gimus

Bg UN

δὲν fecundus. 33

| fügimus j aut quas ey quos non oportet , aut quando aut

quomodo non oportet , aut quot ? modis alijs bec ἃ ration
ne diflinguuntur .— Ytaque uirtutes nonnulli uacuitates
"? quafdam perturbationum , animorumq; [Latus quietos
&c placatos definiunt. Veruntamen in eo minus recte quod
fimpliciter cz abfolute dicunt , nec adiungunt quomodo ,
et quo tépore uel oportet,uel non oportet,e ceteraque
addi confueuerunt . Hoc ergo tanquam. corcefJum ponis
tur , talem uirtutem,que in uoluptatibus 4c doloribus uer
fatur , ad res optimas agendas idoneam e[Je : uitium autem
contrá . Atque bec cadem nobis efJe poterunt ex bis que
iam dicemus, planiora . Nam cüm tria fint , que fequi e
expetere folemus,boneflum,utile iucundum:tria cotraria,
qu& fugimus,turpe;inutilemolefE&: cumq; in bis omnibus
tir bonus recte faciatimprobus et uitiofus erret,et offens
dat: tàm maxime in uoluptatibus. Omnii enim animati
communis eft uoluptas, eorumq; omnium que fub electics
nem cadunt , afoidua comes eft . Nam quicquid bonefLum,
quicquid utile fL, id omne iucundum wdetur. Preterea
tero cim ἃ teneris ungiiculis und nobifcum educata fit 9
bunc affectum animi , quo uita noftra tincta c» penitus in
buta eft , eluere atque abradere difficile eft. Yam uero ncs
γα: actiones uoluptatis ac doloris regula dirigunus , alij
magis,alij minus . Ytaque neceffe eft totum boc quod à noe
bis fufceptum eft, negotium, in bis vebus wer[ari . Non es
him parum momenti ad actiones affert vecté aut perpera

- letariuel dolere . Pretereá difficilius eft (ut ait Heracliz

tus) uoluptati quàm iracundie obfiftere. at ut quicque eft
difficilimum, ita itt eo naxime ars e uirtus occupata eft.
Inhoc ** enim melior cfl bonitas effectionis er actiotis .

C tionis

*

24 Ariftotelis de moribus
Itaque etiam propter banc caufam negotium omne difputa
tionis moralis, prudentieq; ciuilis , in doloribus ac uoluz
ptatibus elaboratur . Nam qui in bis recte fe gerit is uir
bonus: qui fecus , is improbus futurus eft . Virtutem igiz
tur in uoluptatibus ac doloribus occupatam effe , € quiz
bus ex rebus gignitur, ab eifdem eam ez" augeri, cz cim
eodem modo non efficiuntur, perimi : à quibus denique re
bus ortum babuit, in eis fuo munere fungi , ita fit à nobis
explicat. — Sedquerat aliquis quid fibi uelit boc quod
dicimus , iuflitie muneribus fungendis iuflos , temperanz
tie, tenperantes effici oportere . Si enim iustas actiones
obeunt atque explicant ,iufLi: fi temperatas, iam funt tem
perátes : ut qui eaque grammaticorum,muficorumq; funt
propriaof ficia , explent, ij grammatici, c7 mufici fint nez
ce[Je eft . an ne in artibus quidem ita ef? Fieri enim pos
te[E ut quifpiam aliquid grammaticum efficiat,ez fortuito
€7 altero precunte ac fuggerente . Ergo ita denique gra
ytaticus erit 9 fi ex grammaticimunus aliquod gelJerit , et
grammatice ,boc efl ex arte grammatica , qua preditus
eft. Pretereá ne. artium quidem. ac uirtutum. fimilis
ratio eft. Nam que ab artibus gignuntur,cüm artis perz
fc ctionem n fe ipfis inclufam babeat, fatis efl ea certo quo.
dam modo conformata efjici . At que ex uirtutibus agune
£ur, non fi ea cuiufdammodi int, iufle aut temperanter a2
guntur , fed fi is quoque qui agit, quodammodo conforma.
Eus agat . ac primum quidem [i fciens : deinde fi confilio.
apto, cz propter eaipfía capto: poftremo fi firma ,
perpetua c constanti uoluntate agat. Atque bec ome
nia in artibus pofsidendis non opus eJL. adhiberi ;./ed fcire,
fatis eft «, Ad uirtutes uerà comparandas cim [cu itia paz
irent | vum

Liber fecundus. 3$
vum aut nibil ualeat, tm cetera non paruam uim babent ,
fed multo maximam, atque adeo omnem : que quidem ex
iteratis atque identidem repctitis iuflis ac temperatis a»
&ionibusqueruntur. Ergo tm denique res ivfLe ac tenis
perantes dicuntur,cim tales funt , quales uir iufLus ac ἐζΞ
perans egerit . Yuffus autem €2* temperans efL,non qui bas
ves gerit tantim, fed qui ita gerit ut iufli c2 temperantes
bomines folent . Recte igitur boc dicitur iuflis ac tempe
ratis actionibus iuftos ac temperantes efTici .. Eas autent
qui neglexerit , is profecto nunquam uir bonus futurus
efl . fed plerique omnes cm recte facere non curent , atq;
dd uerba confugiant , philofophari fe arbitrantur , itaq;
futurum [perant, ut boni fint , non multim ab egris diffez
rentes , qui medicos fLudiose illi quidem ac diligenter uz
diunt , fed nibil eorum , que ab illis precipiuntur , facere
uolunt . Quemadmodum igitur illis nunquam corpus erit
bene conflitutum , dum ita curantur , fic nec bis animus ,
dum boc modo philofophantur. ^ Sequitur iam deinceps
ut quid fit uirtus , uideamus . Quoniam igitur qu. in anis
mo ingenerantur tria funt: perturbationes, ' *potefLates,
babitus : nece[fario. ex bis tribus unum aliquod erit uirz
tus . Perturbationes autcm dico '? cupiditatem; iram , tis
morer, audaciam , ' ^ inuidentiam , gaudium , amicitiam ,
odium, defiderium,emulationem,ufericordiam,cz omnis
no ea omnia que fequitur uoluptas aut dolor : potefLates
dutem quibus ad bas perturbationes propen[i dicimur , ut
quarum impulfu uel ad irafcendum , uel ad dolendum , uel
ad miferendum procliues fumus : babitus uero funt quiz
bus aut δ' τιὲ aut male aduerfus perturbationes affecti fue
mus : ueluti fi ita affecti fimus , ut uebementius aut emife
ie [ius 2

:
Ὁ

36 Ariftotelis de moribus

fius irafcamur , male affecti fumus : fiut intra modum, —

bene : itemqQ; in ceteris. Neque uirtutes autem neque
uitia perturbationes. funt : primm quia ex perturbas
tionibus nec boni nec mali dicimur : ex uirtutibus au
tem ac uitijs , dicimur : deinde quoniam perturbatioz
ne$ nobis nec laudi dantur , nec uitio .— Neque ez
nm qui timet , laudatur , neque qui irafcitur : neque qui
"7 fimpliciter irafcitur, utuperatur : fed qui certo modo.
Propter uirtutes uero, €" uitia laudamur , aut wituperaz
mur . Deinde ivafcimur aut timemus incon[ulte . At uirtu
tes aut confilia funt,aut non fine confilio.Poflremo à perz
turbationibus moueri dicimur : ἃ uirtutibus €? uitijs non
moueri , fed quodammodo conformari. Propter eafdem
porro caufas nec funt poteflates . Neque enim εὖ quod a«

gerdi poteftate prediti fimus fimpliciter,boni uel mali di

cimur, neque laudamur, aut uituperamur . Pretered poz
teflates infunt in nobis natura:boni autem uel improbi non
fumus natura, qua de re fuprá diximus . Quod fi uirtutes
nec perturbationes funt , nec potefLates 5 relinquitur ut
fint babitus . Q uid igitur fit uirtus genere , diximus .
Sednon fatis eft ita dicere , uirtutem babitum e[fe : ue
vüm etiam oftendendum, qualis fit babitus. Dicendum igis
tur efl uirtutem omnem, c7 id cuius ipfa uirtus fit , bene
ajfectum reddere, cz opus eius ornare ac perpolire : exé

pligratia, ὃ uirtus oculi ciam oculum ipfum probum effis.

cit, tm aptum ad fuum munus explendum . Virtute enim.
oculi bene cernimus . Yemq; uirtus equi cm equum 5o
num cfficiat,tm ad currendum,equitemq; uebendum , cv

bofLes expectandos promptum ac paratum.Q uod fi ita eff
in ominibus , bominis profecta uirtus habitus erit,quo bos

mo

Liber fecundus. 37
,; moe bonus fiat,er fuo munere bene fungatur. Atque
|^. boc quidem quonam modo futurum [it , cim iam anteá dis
xerimus, tàn ctiam magis per(picuum ita effe poterit , fi
qualis fit uirtutis natura, confiderabimus . Licet igitur in
omni e continente ac diuidua,e plus €?" minus ez equae
le fumere , caq; uel ex ipfa re iudicantur, ucl ad nos refe-
runtur . Aequale autem dicitur id, quod medium efl inter
nimium c? parum . Iam rei medium appello , quod equaz
liter abeft ab utroque extremo: quod quidem unum et
idem eft omnibus. Medium porro '? ad nos,eL id quod nec
fuperat, nec deferit id quod oportet ade[Je : quod nec u-
num omnibus ,nec idem efl : exempli caufa , fi dccem,mul
ta : duo , pauca funt, fex rei media fumere confueuerunt .
Aequatiter enim fuperant e fuperantur. Atque boc me
dium efl proportione arithmetica . At quod nobis medium
efl, non ita [umendum eft . Non enim fi cui decem minas
edere nimium fit, duas parum, fex mihas ?? alipta prefcrt
bet. eft enim boc quoque fortaffe multum; uel parum ei qui
fit cibum capturus.Miloni enim parum : ei qui nunc ?' pri
mim incipit exercerimultàm. fimiliterq; de curfu e luz
cta fentiendum . Ytaque fciens ^? omnis nimium c2 parum
fugit : mediocritatem exquirit atque exoptat , mediocriz
tatem , inquam, non rei, fed ea,que nobis efl mediocritas.
Quod fi. fcientia omnts ita demum bene fuum munus exa
plet, ez abfoluit , fi medtocritatem fibi ab oculos propoz
nat , ad eamq; fua opera reuocet ac dirigat ( ex quo ea oz
pera que fcite ez affabre facta funt, bac ad extremum o-
ratione commendare folent,nec eis quicquam detrabi, nec
«ddi po[fe,quafi nimium ez parum omnem perfectionem
artis corrumpat (σ᾽ perimat, conferuet mediocritas) €» fi

Ὁ} ῥοπὶ

τι CULTE TE

38 Ariftotelis de moribus —
boni artifices μὲ quidem dicimus,in fuis operibus efficien
dis banc intuentur et [pectant, uirtus autem,quemadmod&
(δ᾽ natia , omni arte limatior ac melior eft : ea profecto
medium ^? ueluti collineando petat , nece[fe eft . De ea aus
tcm uirtute loquor , que ad mores pertinet . Heec enim in
perturbationibus atque actionibus uerfatur , in quibus eft
ez nimum e. parum c7 mediocritas : ut tinere , fidere 5
concupifcere; odiffe atque a[pernari, irafci , mifereri , €
(ut femel dicant ) gaudere c7 dolere poteft quifque nimii
Ὁ parum, atque utrunque non recte : At ueró quo teme
porescz propter quam caufam, et quibus e culus re gra
ti4,c7" quomodo oportct, bis affectibus commoueri ; id fas
ne e» medium efl, cz optimum , quod in uirtute confiflit z
Itemq; in actionibus nimium , parum , medium reperitur .
Atwurtus ia actionibus ez. perturbationibus uerfatur ,in
quibus nimium cz parum cz peccatum e[t , € uituperae
tur : mediocritas e laudidatur , (σ᾽ recte factum efl,que
duo funt uirtutis . Eft igitur uirtus mediocritas quedam ,
cüm mediocritatem ueluti [jgnum quoddam fibi propofiz
tum petat : Preterea peccare multis modis po[Jumus . ma
lum enim (ut Pytbagorei coniectura quadam confequebáz
tur ) ejt infiniti atque interminati , bonum finiti 7 termia
iati. At recte facere uno modo. ltaque boc difficile, illud
ueró facile :á fcopo fcilicet aberrare facile eft , fcopum
ferire difficile . Atque ob bas quidem caufas nimium € pa
run ad uitium pertinent , mediocritas ad uirtutem. Vno
nanque ^5 boni iaulii modis; mali , ut inquit ille. Efl igie
tur utrtus babitus ad ?? confilium agendi capiendum expe
ditus, in ea mcdtocritate pofitus,que ad nos comparatur
queq; ratione eft definita;et ut prudens deftniret. Medioz

crit4s

"Liber fecundus. 639

€ritas autem feu medium,duorum uitiorum cft , unius quod

ex nimio; alterius quod ex eo , quod parum eft , nafcitur :

. &tque adeó iccirco mediocritas eft; quod alia ?* uitia defea.

vunt id , quod fieri debet tàm in perturbationibus , tunt

dn actionibus , alia fuperant : uirtus autem medium €*

inuenit ex fequitur. — Quocircá wirtus ex fua. ( ut it

i»

dicam ) effentia €» vatione , que, quid [it res decla-
Yat medium , feu fi *7 boc uerbo ( utilicet ) medictas ef :
ex prestantia autem € perfectione fummum. V erm non
omnis actio , nec perturbatio mediocritatem recipit . Sunt
enim quedam , quorum nominibus uitium est implicatum,
üt maleuolentia letans alieno malo , impudentia , inuider
lia: c in actionibus , adulterium , furtum , cedes. Hec
enim omnia , e que funt buius generis , fic appellantur,
quod ipfa mala fint, non eorum inmoderationes,aut pauci
tates . Nunquam igitur fieri potest, ut in bis vette fiat, fed
femper peccatur,neq; in talibus recte aut non recte facicz
di uis in eo pofita ef , ut cum qua ,?? e quo tempore , C
quo modo adulterium facere oporteat , animi aduertatur :
fed fimpliciter e abfolute quiduis borum admittere , pec
care e& . Quamobrem mediocritatem feu medium in bis
poftulare , perinde fit , ac fi quis in iniuria facienda , aut
in uita ignaud eo intemperata viediocritatem, niiium , et
parum querat. Nambac quidemratione efsct. nimij , €7*
eius,quod parum eft, modus ac mediocritas , ez" nimij nimi
ium, c7 eius quod parum efL, aliquid parum. Sed qtio modo
temperantie ac fortitudinis nec nimium efl , nec parvum ,
propterea quód medium ?? quodam modo eft fummum: fic
ne illorum quidem mediocritas eft , nec nimium ,nec pa
yum ; fed ut quicque admiftum fucrit jita peccatum ejt.

νὰ Ontninà

v TEUOPET NE δ
40 Ariítotelis de moribus |
Omninó.n.nec nimij,nec eius quod efl parum, mediocritas Ὁ
effe poteft , nec mediocritatis nimium ez parum. Non.
folum autem boc uniuerse dicendum eft, fed etiamad fine —
gulas uirtutes accommodandum.S ermones enim,qui babé
tur de actionibus ij,qui ad genus uniuer(um pertinent , ali
quanto 3? funt inaniores : quiueró partes c2 res fingulas
res explicant , ueriores . Yn rebus enim fingularibus coz
fiflunt a&tiones . Cum bis autem oportet orationem cogrue
rc. Hec igitur ex defcriptione fumenda € intelligenda
μπὲ. Ac fortitudo quidem mediocritas eft in metu e con
fidentia occupata. Eorum autem qui modum fuperant, is
qui timoris wuacuitate fuperat , carct nomine : ( Sunt ats
tem ulta, que nomine carent ) qui uero fidendo modum
fuperat, audax appellatur. qui autem metuendo ultra mo
dum progreditur, fidendo modum deferit ,ignauus . Yan
ucro in uoluptatibus (σ᾽ doloribus nó omnibus, fed ijs que
ad corpus pertinent, atque barum in eis maximeque in ta
&u uerfantur, minus deniq; in doloribus, quam in uolupta
tibus mediocritas , temperantia eft , nimium,intemperans
tia . In uoluptatibus porro qui eo peccent , quod eas paz
rim expetant,raro reperiuntur.Ata ne nomen quidem coz
fecuti funt, fed appellentur fane fenfis expertes.An dona
dis autem € accipiendis pecunijs,mediocritas eft eaque
. liberalitas dicitur: nimium autem ez parum; ?* effufio cz
illiberalitas. Eas autem quas dixi , mediocritates , cona
traria inter fe ratione uitiofi bomines. € fuperant ez dez
ferunt . Prodigus enim in profundenda pecunia ultra moz
dum prodit,in accipienda modum deferit.Mliberalis in ac
cipienda immoderatus eft , in donanda parcior , ac refLri
lior. Hec igitur nine quidem ueluti adumbramus , fuma
ma

prio rri pe pm 4 à
j ; vol Libér fecuadus. 41
matimd; pevftringimus, in pre fenti boc ipfo cotenti: pofte
. fius eadem enucleatius ?? ez fubtilius diftinguemus.1n pe
. eunijs autem alie quoq; uer (antur animi affectiones,quaz
|. Tm mediocritas magnificentia nominatur. Magnificus.n, -
eo differt à liberali, quod ille in magnis;bic in paruis uera
.Ofetur. Nimium ?? ἐπειροκαλία,, id eft elegantie infcitia.
€ βαναυσία, id efl operaria quedam in fumptu faciena
do infolentia : 3* paria ἱεικροπρέπεια,, id efl indecora in
fomptu. faciendo par[imonia : differuntQ; be ab ijs ,que
«d liberalitatem pertinent . quid differant autem poftea
rius dicemus. am uero. ea; qua in bonore € infamia uer
fatur mediocritas,animi magnitudo nuncupatur: ninuum ,
χαυνότης à Grecis appellatur:que fi uerbum e uerbo ex
primas,laxitas queda animi dici pot.fed ἃ nobis elatio ani g
' miaut fuperbia? in animis extollendis nominetur : par&t,
bumilis € demiftus animus . Quam autem comparatios
nem babere dicebamus cum maguificentia liberalitatem
codifJerentem,quod in paruis uerfetur,eandem babet c
animi magnitudine, que in magno bonore uertitur uirtus
queda altera;que in paruo eft occupata. Euenire .n. pot,
ut quis Cz pro co ac fatis eflbonorem expetat, € ut niis
mium C7 parum expetat.Q ui igitur bonoris cupiditate mo
dum fuperat , ambitiofus : qui deferit , contemptor 3 boz
noris appellatur : medius nomine caret : atque etiam affe
ciones ipfe carent nomine , preter quam ambitiofi,culus
uitiofitas ambitio nominatur.Hinc extremi de medio loco
concertant ac litigant . Atque adeo nos ipft eum, qui me
dius eft , nunc ambitiofum , nunc bonoris contemptorem
appellamus: e aliquando ambitiofum, aliquando bonoris
contemptorem laudamus . Quod quamobrem faciamus
in

"e «ὦ £o e
42 Ariftotelis demoribus ——
in ijsque deinceps fequentuv,explicabimus.nic werü eo, —
quo 37 coepimus , modo de ceteris dicamus . ἘΠῚ autem eti
am in ira nimium,parum jmediocritas . fed cum fere nomi
ne uacent,medium clementem ac lenem,mediocritatem cle
mentiam ac lenitatem nominabimus: extremorum uero is,
qui modum fuperat , iracundus , uitiumq; iracundia dicaz
tur : qui deferit , lentus ? 8 quidam, cz uitium lentitudo
appelletur. Iam uero funt e tres alie mediocritates,que
tametfi fimilitudine quadam inter fe conueniant , diffez
vunt tamen . Osines enim in fermonum € actionum coma
smunitate uer(antur:fed boc differunt,quod una in ueritate
eaque in eis ipfis rebus in cfe 5 uertitur: aliedue in ear
iucunditate pofite funt : atque buius quidem iucunditatis
altera pars in ioco , altera in ijs omnibus, que in bac uita
quotidiana ufu uenire folent , cernitur . Quamobrem de
bis quoque nobis pauca dicéda funt , ut in omnibus rebus
mediocritatem effe laudandam , extrema autem neque ve
é neque laudanda , immo uero uituperanda planius intel
ligamus. Tametfi igitur permulta fint ex bisque careant
uomine , danda tamen opera efl , ut eorum, quemadmodic
et aliorü,nomina fingamus,tim per[picuitatis gratia, ttm
ut aptior,ac facilior fit feries orationis. Yn ueritate igitur
is,qui mediocritatem tuetur ac retinet , uerax , €?" medios
eritas ueritas appelletur:fimulatio autem,que rem auget,
ey maiorem facit , arrogantia , e7 qui ea affectus eft , av
rogans : ea ucróque de fe detrabit , reiq; ueritatem exte
nuat, difoimulatio : cz qui ea uti folet , difsmulator uoces
fur. In iucunditate porro. ea,que in ioco cernitur ,isqui
mediocritatem ez xodum feruat , facetus aut urbanus ,
σ᾽

N

^" Liber fecundus. 43
€ affectio urbanitas nominetur : nimium, fcurrilitas , cz
| qui ea affectus eft, f[curra : qui modum deferit ,ruflicus ,
. agreftis,atque infulfus,c babitus,ruticitus atque infulfiz
(fits. Yn altera autem iucunditate ea, que in uite commua
. nione locum babet,is qui fe ita iucundum prflat , ut dez
bct, amicus, e» mediocritas amicitia nominetur : qui moz

| dum fuperat, fi nullo fuo commodo adductus ; ?? placendz
fludiofus feu blandus : fin fue utilitatis caufa, affentator :
qui deferit , fefeq; omnibus in rebus infuauem atque acera
bum prebet, is pugnax in contentionibus , difficilisq; nos
minetur . Atque etiam in perturbationibus , ijsq; rebus ,
qué ad perturbationes pertinent , mediocritates infunt.
Verecundia enim non eft illa quidem uirtus , ueruntamett
laudatur is qui uerecundus efl . His enim in rebus alius eft
medius is,quem modo diximus, alius qui modum fuperat ,
tanquám ob[Lupefactus atque animo perculfus , qui omni
inre uerecundatur: qui autem modum deferit,quemq; ni»
bil omnino pudet,impudens : medius autem ille pudens ac
uerecundus dicitur . ^? Indignatio uero mediocritas eft in
ter inuidentiam ez maleuolentiam malis alienis letantem
interiecta. Verfantur autem in moleflijs ac uoluptatibus
ob ca commoda fufceptis,que alteri obtigerunt. Nam qui
ad indignandum propenfus cft , is dolet eorum rebus fe-.
cundis,qui eis indigni funt : Ynuidus bunc. fuperans rebus
omnium fecundis contabefcit . At maleuolus alicnis malis
letans ex incommodis aliorum nó modo molefLia ac doloz
ve non afficitur uerüm etiam uoluptate perfunditur . Sed
de bis quidem alibi fuo loco ac tempore dicemus. De ἐν {ἘΠ}
tia autem quoniam non fimpliciter,nec uno modo dicitur ,
deinceps diuifionc cius in duas partes facta , quemadmoz

| dum

Em. Um" ]

44. Ariftotelis demoribus —
dum ambe [int mediocritates,oflendemus, itemq; de uirtu—
tibus ijs,que rationem attingunt, differemus... Cm fint
autem affectiones tres, nempe duo uitia , quorum alterum
modum fuperat;deferit alterum , una uirtus , que medioz
critas eft : omnes inter. (e quodammodo pugnant. Nam
extreme et cii media,et inter fe pugnant,ct cum extremis
media.Q uemadmodum enim fi id quod equale efF,cum eo,
quod minus efl,comparetur , maius eft ; fi cum maiore,mi-
nus : fic medij babitus [i cum ijs,qui modum deferunt, com
parentur, fuperant : [i cum ijs qui fuperant;deferunt;tim
in perturbationibus, tàm in actionibus . Fortis enim ad ἐπ
gnauum, audax, ad audacem ignauus,ac timidus uidetur .
Similiterq; temperans ad eum, quem fenfus expertem die
ximus ,intemperans : ad intemperantem fenfus expers bae
betur . liberalis autem fi cum üliiberali conferatur, prodiz
gus: fi cum prodigo,illiberalis exiftimatur . Yccirco mez
dium uterque extremorum alter ad alterum propulfat ,
fortemq; timidus audacem , audax timidum nominat : e
ita perequa proportione fe res babet in alijs. Cim bec
autem ita pugnent inter fe, tum maior extremorum inter
fequám cum medio pugna eft : quandoquidem longius aba
eft alterum ab altero, quàm utrunque à medio : quemad
modum magnum ἃ paruo , €z paruum αὶ magno longius re
motum eft , quam utrunque ab equali. Preterea uero
quibu(dam extremis cum medio fimilitudo quedam intera
cedere uidetur , ut audacie cum fortitudine , effufioni cum
liberalitate : extremis autem maxima e[Je inter fe difiimi-
litudo.At^' eaque plurimum diflant inter fe , definiunz
tur e[fe contraria . Ytaque magis contraria funt, que lona
gius inter fe difiuncta funt . Cum medio autem parum in
| noti

1

T

Liber fecundus.

non nullis maois pugnat,in quibufdam nimium : ut fortitus
dini non audacia,que modum fuperat,fed ignauia que des
feritomaxime aduerfatur : at cum temperantia non ^? imz.
manitas illain uoluptatibus a[pernandis fenfus expers ,
que modum deferit, fed intemperantia , que fuperat, mae
xime pugnat.Quod quidem duabus de caufis accidit: quae
vum altera ex ipfave ducitur : nam quia propius abeft al^
terum extremum à medio,ciq; fimilius eft , iccirco no boc;
fed contrarium potius illi opponimus : uerbi gratia quos
niam fovtitudini fimilior ez propior efe uidetur audacia ,
difjimilior ignauia, propterea banc potius,quám illam , ci
opponimus . Que enim longius ab(unt d medio , uidentur
effe magis contraria. Atquebaec quidem caufa ex tps
fa ve trabitur : altera eft que à nobis ducitur. nam ad
que uitia procliuiores fumus natura,ea medio magts core
traria uidentur effe : ut quia nos ad uoluptates natura finz
xit proniores , iccirco ad intemperantiam facilius , quám
ad temperantiam impellimur , ac prolabimur . Qvapro
pter ea magis contraria dicuntur , ^? ad que progrefsio
magis fierifolet. Atque ideó intemperantia , que nmiz
us babitus efl, temperantie contraria magis cfe , qum al
teriextremo. — Virtutem igitur eam,que moralis appella
tur , medium feu mediocritatem effc, (σ᾽ quo modo fit mez
diocritas , ac duorum uitioruys e[Jfe mediocritatem , que
funt nimium , e» parum : talem denique eo effe, quód cam
mediocritatem , que in pertubationibus atque actionibus
ineft. , fibi propofitam babeat ,ut fignum y fatis demonflra
tum effe arbitror . Quocirca difficile atque operofun eft,
uirtute effe preditum. magni enim negotij eft inuna quad

? re MM confequi , ut circuli punctum sedium reperire

non

48 Ariftotelis de moribus

non cuius libet; fed fcientis atque intelligentis bominis eft.
Item; irafci, c» pecuniam donare , c7 fumptum facere ,
cuiuslibet bominis eft , c7 facile :irafci ter €» pecus
niam donare, cuz quantum , €7 quo tempore, c9 culus
reicaufa, c" quomodo irafcendum ac donandum eft nee
que cuiuslibet bominis , ncque facile eft . Que ** quidem
eff cuiusq; rei ab(olutio εἰ perfectio,eaq; rara ac laudabilis
efL:omne akt rari ac laudabile, preeclark atq; boneftà eft.
Oportet igituv eumyqui mediu ueluti collineando petit,pri
mum omnii fe ab eo, quod magis cótrariwm c[Llongifsime
remouere,quemadmodum^ et [uadebat Calypfo. ΤῊ pro
cul à fumo e fluctu probibeto carinam . Extremorum ,
enim alterum maius peccatum eft , alterum minus . Quos
niam igitur medium a[fequi fumme difficultatis eft , fecic
da ( ut aiunt ) nauigatione , minima de malis .boc autem
ea ratione continget maximesquam oftlendebamus . Viden
dum efE autem ad que uitia fimus proniores . Alij enim ad
alia procliuiores fumus natura. Quod quidem ex ea uolue
ptate e? egritudine qua afficimur , facile cognofci potez
vit. Sed nos ipfos ab ea in contrariam partem oportet ab

firabere . Nam cim longifime nos ἃ peccato remoueris —

mus, ad id quod medium eft, ueniemus. Q uod fane faciunt
ij, qui ligna diftorta dirigunt.In omni autem negotio quice
. quid iucundum eft ,ipfamq; adeo uoluptatem fummo fluz.
dio uitare oportet . Eius enim nonincorrupti iudices fuz
mus. Quocircá quemadmodum erga Helenam fenes il
li fuerunt animati, fic e nos oportetin uoluptatem: anie
matos e[fe,rebusq; omnibus illorum uocem fubijcere, Ate
tamen ^5 c7 quamuis fit talis, claffe redito. Nam cim eá.
ita amandabimus, nufJamq; faciemus , leuius peccabimus..

| His

Liber fi cindik * 4.9
Hisigitur fadisiut eorum que dixi, funmam faciam)me
diocritatem facilime affequemur. ἘΠῚ autem res fane
difficilis ez laboriofa , prefertim in rebus fiugularibus .. -
Neque enim facile eft diflinguere quonam modo , quibus
bominibus, quibus de caujis, c quandiu fit irafcendum ,
Nos enim interdum eos bomines,qui parium irafcuntur,lau
damus , € lenes ppeliquue: interdum eos, qui grauiter
fuccenfent , animo uiril: «ffe dicimus. At qui^" paulum
ἃ perfectione defledlit, fiue modum aliquantulim fuperet,
fiue aliquantulim deferat, non uituperatur , fed is tantiam
qui longiks,quám par fit,ab co difcedit . Bic enim non eft
obfcurus neque ignotus . Quatenus autem,€7 quantiam ie
rafcatur is,qui nituperabilis elnon eft facile oratione des
finire, ut neque aliud. quicquam eorum , que fenfibus fue
biccta funt . Que fun" autem eiusmodi , in rebus fingulari
bus pofita funt,ac de ijs iudicat fenfus . Hoc igitur ^" quod
ba&tenus à nobis dictum eL, oflédit ac declarat mediocrem
babitum in omnibus effe laudabilem . Declinadum eft auté
nunc ad nimium , nunc. ad id, quod efl parum . Sic enim id
quod medium c perfectum eft, facilime confequemur :

LIBER

48 — Ariftotelis de moribus

Liber tertius.

Cv igitur uirtus in perturbationibus e? actionis
bus uerfetur:ijsqs rebus,quas * [ponte noftra fufeipimus ,
laudes cz uituperationes contingant , ijs autem quas inul
ti facimus , uenia atque etiam interdum mifericordia tris
buatur : fortaffe nobist, qui uirtutis uim , naturamq; ques
rimus , neceffe cft id quod [ponte c7 id quod inuite fit,de-
finire , ac diflinguere . A que bec oratio latoribus legit
quoque tim ad bonores bent ineritis de rep.decernendos,
tim ad fupplicia , in improbos conflituenda , utilis eft fua
tura. Ea igitur fufcipere dicintur inuttG; que aut ui coacti,
aut per infcientiam agimus . ἘΠῚ autem id uiolentum, cu
ius principium extrá eL , atque eiusmodi ,ut nibil adiumé
ti afferat is, qui agit aut qui patitur : ut fi quó uétus detue
lerit , aut ij bomines , quorum fub poteflate fumus .Ques
cunque uero maiorum malorum metu, uel bonefLi alicuius
caufa fiunt , uerbi gratia , fi quis tyrannus cuius in manu
parentum cz liberorum uita pofita fit,alicui ut turpe quip. ὦ
pia faciat imperet,ita ut illi,fi faciat, falui fint: fin minus, —
moriantur , utrim bec (ponte , an inuite fiant , ambigi po
teft : eademq; de iacturis que orta in mari tempefLate fie
ri folent, controuer ia effe pote. Sàmpliciter enim e ab
folute nemo fua [bonte rerum fuarum iacturam facit fed
fue ac ceterorum falutis caufa , omnes faciunt , qui modo
fane mentis fint . Mixte igitur funt tales actiones : fed eis,
que (ponte aguntur tamen , fimiliores . funt enim optabiz
les σ᾽ eligenda tim ciim aguntur.atqui actionis finis ex op

| portunie

, ^C Liber terüus.. ἢ 49
vo portunitate temporis [pectandus cfl . Sponte igitur agi ali
quid uel inuite dicendum c[L, tum cám agitur .. At [ponte
agit , In eo enini eft partium mouendarum earumque ine
firumentorum locum obtinét in buiufmodi «ctionibus, prin
cipium . Quarum autem rerum in aliquo principia infunt,
carum agendarum, uel non agendarum , penes cum potez
flas eft . Hec igitur talia [ponte aguntur : fimpliciter au-
tem fortafeis inuitc. Nemo enim quicquam tale ipfum pro-
pter. fe optauerit. Yam ucro in talibus actionibus bomines
laudibus efferuntur, cim magnarum atque boncflarum re
vum caufa turpitudinem aut molefHam aliquam fubierint ,
ac pertulerint : ez fi aliter faciant uituperantur.nam ves
turpifsimas nullius bonefLe rei,aut mediocris gratia , [με
ferre, uitiofum efl. Ac funt quedam, propter que laus qui
dem nulla tribuitur, fed uenia datur duntaxat,cüm ea quis

. egerit, que non funt agenda ijs rcbus compulfus, que bus
manam naturam fuperant , quasq; nemo perferre queat.
Sunt autem fortafJe nonnulla eiufmodi, ut nulla ui aut ne-
cefitate coacti ea agere debeamus,potiusq; nobis mors fit
oppetenda, grauifsimiq; cruciatus perferendi.Etenim ridi
cula uidentur eaque Alcmeonem Euripidis , ut matrem
interficeret , impulerunt . Difficile efl autem interdum
quid cui anteponendum fit , quidq; pro quo pevferendum ;

. iudicare . Difficilius uer etiam efl in eo , quod decretum
fit: perflare , ac perfeucrare . Fere ? enimea qu& expez
lantur , moleffa funt : ea autem ad que impelluntur bomi
nes, turpia . Hinc laudes ez uituperattones eos, qui ad a«
gendum necefsitate coacti fuerunt , aut non , confequuns
tur. Quenam igitur uiolenta funt dicenda? An fimpliciter
C proprie cám caufa in eis efl, que funt extrá; cz is, qui

: D agit

co Ariftotelis demoribus - |
agit, nibil opere ad actionem confévt ? Que autem per fe
iuuite fufcepta funt, fed boc tempore ; e in eorum locum
optabilia , quorum denique principium eft in eo, qui agit :
per fe quidem inuite fufcepta funt , uerm boc puncto tem
poris,ez in borum locum [ponte fufcepta, ijs autem , que
fponte fufcipiuntur, funt fimiliora? Nam in rebus fIngula
vibus uer(antur actiones . At res fingulares, [ponte gerun
tur . Que autem quibus optabiliora fint,non eft facile πεν
bis oflendere . Multee enim funt in rebus fingulavibus dif-
ferentie . Quod ^ fi quis dicat ea que iucunda, € ea que
molefta funt , e[fe wiolenta : cogere enim cim extrà fint :
bac ratione erunt omnia uiolenta . Horum enim gratia om
nes agunt omnia: Et qui ul aliqua coacti atque inuiti agkt,
molefte ferunt : qui * tucundo ad agendum inuitantur,c un.
uoluptate ez iucunde agunt . Ridiculum igitur fuerit ea
que extrá funt,accufare non feipfum potius , qui ἃ talibus
rebus facile capiatur : €? rerum quidem boneflarum , in
fe ipfum ; turpium iniucunda , caufam conferre. Violens —
tum igitur id effe uidetur, cuius principium extrá efl;cum
id cui uis affertur, bil opere conferat . Quod autem fit —
per infcientiam , füt omne illud quidem non fponte: abine ——
uito autem id fane fieri dicendum, , quod fubfequitur dos —
lor, cuiusq; eum; qui egit, poenitet . Nam qui per infcienz
tiam quidlibet egerit , neque ex ea actione dolore afficis
tur , [ponte ille non egit utpote quod nefciebat : πες
que rurfum inuitus , quippe qui dolore non afficiatur :
Eorum igitur qui per infcientiam agunt ,is quem facti poe
. hitet, inuitus egiffe uidetur : quem uero non poeni/et,quos.
niam alius eft abillo, egiffe non [ponte dicitur . Satius: eft
enimdune, quandoquidem differt ab altero , nomen pros
pria

Libertertius. - ζΙ
prium babere. Aliud cft autem per infcientiam agere;aliud
infcientem . Ebrius enim aut iratus agere per injcientiam
non uidetur, fed propter eorum aliquid , que dicla funt: -
nec fciens , fed infciens , atque ignorans. Atqui ignorat
7 fane improbus omnis, quenam [int agenda , €» à quibus
abflinendum , propterq; boc adeo peccatum, bomines effi
ciurtur iniufli, €z (ut femeldicam ) mali. Actum? autem
ab inuito dici debet non [i quis,quod expedit,nefciat : non
enim ea infcientia, que in confilio uer[atur , caufa eft cur
id quod agitur , actum e[Je inuite dicatur , fed improbitas
tis : neque rerum uniuer[avum infcientia ; quoniam bec ui
tio datur , fed verum [i ngularium , in quibus omnis áctio
uerfatur. Yn bis enim uenia ez mifericordia locam babent:
€ qui barum aliquam ignorat, inuitus agit . Sed non erit
fortaftis incommodum que , € quot ce fint , diflinguere .
He igitur res funt,quis, €? quid agat, ez in qua re uerfes
tur, aut infit actio . Interdum ueró €» quo ueluti inftrus
mento , €? cuius rei caufa . Verbi gratia falutis : (5 quos
modo, ut leniter, an uehementer . Hec igitur omnia nemo
ignorauerit , fi modo non infaniat . Per[picuum uero eft
neque eum qui agit εἰ ignotum fore . Qui enim fe ipfum ie
gnoret? fed accidere potest, ut quis quid agat ignoret: Vt
ij qui aliquid efferunt, aiunt ? fibi ex ore excidifJe , aut fe
nefciuiffe res effe tacendas ac reconditas,ut A efchylus my
fleria , aut cm *? oflendere uellet quifpiam , de manibus
amifit . Vt is qui catapultam. Fieri autem poteft ut
aliquis uel filium boflem effe exiflimet , ut Merope,cz ba
flam [bhere in modum effe obtufam , que mucronem ba
beat acutum , ey lapidem e[Je pumicem , ey ut interficiat

qui falutis caufa uerberabat, C ut pulfet is,qui docere ue
M3 lit

«2 Ariílotelis de moribus
lit : ut pugiles , qui fummis manibus dimicant . Can in bis
igitur omnibus infcientia uerfetur ,in quibus actio confie
fiit ,is qui eorum aliquid ignorabit , intus feciffe uidebiz
tur , ac multo quidem maxime in is que principem locum
obtinent, ea autem principem locum uidétur obtinere , in
quibus €7 actio confiftit, cz id, cuius gratia actio fufcipis
tur . Càm igitur ex taliinfciétia inuite factum nominetur,
tim preterea eam iniucundam ac moleftam e[Je oportet ,
eiusq; illum qui agit , pocnitere . Quoniam autem id inuite
faclum dicitur quod uel uiolétum, uel per infcientiam ad-
niffum eft : [ponte factum effe uideri pofsit id,cuius princi
pium efl in eoqui agit, res fingulares eas , in quibus actio
confiflit, non ignorante. Fortaffe enim non recte. illud di-
citur ea e[Je inuite factaque uel ira, uel cupiditate borta
te fiunt . Nam primüm fi boc ita erit, nullum aliud animal
fponte aget, ac ne pueri quidé.Deinde nibil ne eorum que
irasuel cupiditate incitati agimus, [ponte agimus * an uero
bonefla [ponte,turpia inuiti ? nonne boc fuerit ridiculum ,
cian prefertim una fit utrorumqs caufa? Abfurdum uero
forta[Je etiam fuerit ea inuite facta dicere,que funt appe
tenda : Atqui € ob aliquas caufas irafcendum eflc que
dan funt cupienda , ut bona ualetudo , c7 doctrina. Yam
uero que inuite fiunt , moleftiam : que ex cupiditate uez
vo,uoluptatem uidentur afferre.Pretered '? ueró quam
obrem ea peccata,que ira commi[Ja funt;ab ijs que ratioz
ne peccantur , eo differant quod uite facta fint ? utra;
enim funt fugienda . Neque uero perturbationes rationis
expertes minus bumane widentur effe. Actiones autem
hominis tàm ab ira, tum ἃ cupiditate nafcuntur . Abfurdu
igitur [uerit bec in ijs que inuite fiunt , numerare.

: X. Diflinclis

ΓᾺ

ΤΙ Ιδόγ tertius.
Diftinctis igitur ijs que [ponte €» que inuite fiunt , fe»
quitur ut de confilio dicamus. Nam cz uirtuti coniute

δ βία ες cfl, c» ab eo magis quàm ab actionibus, mores

dijudicari uidentur: Ac uidetur fané confilium , quiddam
effe [ponte fufceptum,non tamen eft idem:fed id quod [pen
te fit, latius patet.Eius enim quod [ponte fit c» pueri funt
participes,e7 reliqua animalia, fcd non confilij Ac repe

tina quidem [ponte noflra fufcipi interdum dicuntir: cone
fultó autem nequaquam. Qui dicunt autem confilium efe
cupiditatem, avt iram,aut uoluntatem, aut opinionem alis
quam, fane mibi non fatis recte dicere uidentur. Confi-
lium enim non eft corum commune , que funt rationis exe

| pertia : Cupiditas autem e ira maxime : Pretered incon

tinens à cupiditate impulfus agit,non confilio capto: cone
tinens contrá confilio capto, non cupiditate. impu fus - Et ;.
confilio contraria eft cupiditas cupiditati autem Clipidia

t Weqiáquam.Tlm 13 cupiditas ez iucundi eft , € cum
sioleflta coniuncta : Confilium , neque iucundijneque cum
moleflia coniunctum . Multo autem minus ira eft. Nam
que per iram fiunt , confilio minime confentanea efe ui-
dentur JNeque ueró uoluntas efl etiam [ἢ εἰ finitimum ef- ^
fc videatur . Confilium enim nó c& eorum, que fieri non
pofJunt: ez fi quis dicat fe talium verum agendayum cons
filium cepiffe, fhultus effe uideatur. Voluntas autem etiam
"eorum eft , que contingere po[faut nemini uerbi gratta
"Tumor talitatis . Preterea uoluntas etim dd ea. pertinet ,
"que nullo modo is qii uult , per fe agere pofiit : ut fi quis
"elit. biffrionem illum uel. atbletam fuperiorem difce-
dere. Atnemo talium rerum confilium capit , fed earum
duntaxat;quas per fe cfFicipoffe arbitratur. Preterca wo
xdi D. lutiz

«4. ἈἈΦὍΦΔειοτκεϊις de moribus
luntas ef ultimi ac finis : confilium. autem corum que ad
finem pertinent : uerbi gratia bene ualere uolumus, confi
lium autem capimus ea5 res adbibere, quibus bene ualeaz
mus . Et beati effe uolumus , atque boc nos. uelle dicimus :
fed confilium nobis captum effe , ut beati fimus, neq; dici-
mus , '* neque conuenit ita loqui . Omnino enim confie
lium ad eas ves pertinet,que funt in noftra poteflate . Nee
4 que ueró erit opinio. Ad omnia enim pertinere uidetur
opini onec minus ad ea que eterna funt , queq; à nobis
fieri non poffunt, quàm que in nobis fita fint . Préetereá —
uero €? falfo diuiditur ac diftinguitur opinio; non bono
ac malo: At confilium his potius, quam illis. Omnino igi-
iw uvm «tur idem quod opinionem [Je confilium , forta|fe ne dices
"t" a gir quidem quifquam conabuur , ac neque idem y quan
dam '? opinionem . Nam eo quód c i nobis c
di tut boa uel mala f. equamur ; ; cutujdatiim po S
fed eo quód opinemur, non item.E t confilium capimus uel |
adipifcendi,uel fugiendi,uel tale qüiddam faciendi.Opinas
mur autem quid fit,aut cui conducat, aut quemadmodum :
adipifci certe aut fugere non admodum opinamur.Et cons
filium εὐ laudatur,quod eius vei *7 fit que agenda eft, uel
quod recte confilium captum fit : at opinio quod uere quis
opinetur . Pretereá confilium capimus earum rerum age
darumyquas maxime exploratum babemus e[fe bonas ; fed
ea opinayiur , que non admodum nobis nota,nec explora-
ta funt . Poflremo non ijdem uidentur de rebus optimis co
filium cápere,atque opinari : : fed nonnulli melius opinana
tur terim animi uitio corrupti ea neque Jequuntur, neque
fumunt, que fequi ac fumere oportet. Vitrim uero opinio
confi lium ántecedat;an fubfequatur nibilrefert. Non enim
nobis

| Liber tertius. ςς
—. mobis propofitum eft boc confiderare : fed utrum idem fit,
^. atque aliqua opinio . Quenam igitur aut qualis res eft ,
. quandoquidem nibil eft corum qu fuprá dicta funt? Et
Jane uidetur quiddam effe, quod [ponte fiat : uerám non
, quicquid [ponte fit , de eo confilium captum cft, fed id utis
' que de quo prius confultatum eft . Confilium enim cum ra
tione Τ᾽ cogitatione coniunctum eft : quod quidem nomine
ipfo apud grecos fignificatur. προωρετὸν enim illi appels
lant tanquam pre ceteris optabile,C [umendum.

Sed utrim confultant de omnibus rebus bomines , omz
niaq; in confultationem cadunt : an de quibufdam conful-
tari non folet ? Ac fortafJe id quidem in confultationem ue
nire dicendum e[L, non de quo flolidus aliquis, aut infanus
confultauerit , fed de quois , qui mentis eft compos. De
rebus eternis autem confultat nemo : ut de mundo;de diaz
metro e latere; quoniam nulla dinenfione inter fe conue
nire pofJunt : neque de ijs, que cum perpetuo moueantur ,
eodem femper modo fiunt, fiue neceffitate, fiue natura, fi-
ue propter aliquam aliam caufam: ut de folis conuerfioniz
bus;ortuq; folis uario ac multiplici : nec de ijs, que alias
aliter fiunt , ut de ficcitatibus , c7 imbribus , neque de ijs,
que fortuito eueniunt , ut de tbefauriinuentione,immo ne
de omnibus quidem rebus bumanis,uerbi gratia , quemada
modum Scytbe eptime fuamvemp. adminiftrare poffint
Lacedemoniorum confultat nemo . Nibil enim borum per
nos effici poteft. At de ijs confultamus , que cim fub. κα
cionem cadant , tám in noflra poteftate funt. Hec autem
funt reliqua . etenim ' δ rerum omntwum caufee uidentur εἰ
fe; natura;necefiitas, fortuna : adde preterea mentem, e
*? quicquid per bominem agit . finguli autem bomines de

Ὦ..4 ijs

$6 Aríftotelis de moribus
ijs confultant ac deliberant, que ab ipfis agi poffunt, neqg
uero in fcientijs exquifitis.fuaq; ui contentis , confultatios
ni locus efl : uerbi gratia, de literis non confultamus . nor
enim quomodo fcribendum fit , ambigimus : fed de ijs. quee.
tametfi opera noflra fiant,non lamen femper eodemmodo
fiunt : ut de ijs qu ad medicinam, ad artem ^^ pecunie
querende pertinent: c in arte gubernandarum nauiunt,
potius quam in ratione corporum exercendorum dubitaz
re jolemus quanto minus illa,quam bec ettcleatis)c exe
quifitis preceptionibus abfoluta cft : c7 preterediten de
rcliquis . Magis autem in artibus , quam in fcientijs cona
jultationi lccus eft . Yn ijs entm fepius ambigere folemus :
Confuitandi autem ratio in ijs uev[atur,qu.e plerunque víu
wentknt,cim corum exitus vicertus fit , cr in quibus nibil
cft defuit. Porro ad res magnas confiderandas alios in
confilium adbiberaus, ncb:s iplis difjidentes , quaft minus
ad eds difptctendas ac. dijudicandas idoneis . Confuitamus
autem non de fibus, fcd de ijs,que ad hnes pertinent. Ne
que enim aut medicus an 7^ fanaturus fit,coufultat: aut o2
rator, an per(uafuvus , aut utr ad remp. admim[Ir andam
aptus, an bons ^* leges conduturus : aut. alij denique ave
tifices dc fuis finibus deliberant , fcd omnes propofito fibi
certo ali uo fine,quemadmodum, ct quibus rebus cum pof
fint affequicoeitant. Ac Ji compluribus modis,4c vationta
bus id quod uolunt » conftei po[fe videatur , qua facilime
€7 opiunc confici pofsi, mjpictunt : : [in autem una ratione
commode pofttt abfolui , qua uit ad diam perueniant , e
qua ad bane, co usque dum ad primam caufam peruenes
rint , que inuentione elt ultimas Ομ con[ultat enim y 18
p iios dc retexere ueluti defcriptioneni. ?3 quandam
Ν 4 matbez

"

τ Liber τόγείως.. οὖ.
matbematicam uidetur, quemadmodum dictum cft. Sed ilz

- Iud certe apparet non omnem queftionem effe confiltatio
- nemyut funt que fliones matbematice: confaltatioemuez

ro oninem effe queJHionem , Vllud ctiam planam eft , quod
eft vetexenti poflremum, id effe agenti primum. Quod fi ij
qui acturi funt, in aliquid inciderint , quod fieri nequeat ,
ueluti fi pecunia fit opus ,ciusq; expediende nilla ratio inz
ueniri poffit , tm ab eo quod inflituerunt., defiftunt : fin.
autem alicunde fuppeditari poffe. mideatur , tum ad agen
dum agerediuntur . Fieri auteym poffe dicuntur eaque no
fira opera effici pojJunt . nam quie amicorum fludio €
cura tranfiguntur , noflra opera quodammodo freri uiden
tuv , Principium enim in nobis eff. Qu.eruntur autem alia
quando instrumenta, aliquando cora ufus ,itcind; in velie
quis : interdum cuius opera, aliquando qxoemodo , aut quá
uia ves explicari pofiit Ac uidetur fane bomo , quemad
modum dictum cst , actionum effe principtam. Habetur aus
tem confilium ijs de rebusque ἃ quoq; agi poffunt . At ἀπ
éiones aliarum reruia caufa fnfcipiuntur . De fine igitur
confultari non potet , fed de ijs qu.e ad fines pertinet: nez
que de rebus fingulavibus ; uerbi gratia fit ne boc panis y
aut fit ne ita coctus , ut ^* oportct. Hac enis fenfu iudie:
cantur. Quod fi femper confultauerit,abibit in infinitum J
Id: autcm de quo. confultatur , ex id de quo confilium cas
ptum cfl, eadem funt inter fe , ntfi quod defimtum iam ac
dccifim cst id, de quo confilium capitur. Quod enim cona
filtatione adlibita reliquis prepofitim est ,id e$t de quo
confiliumi captum est. N ant quemadmodum fit quifque a»
uris, tum quaerendi finem facitcum principium *? ad fe
ipfunt; e2*:ad eam fut partem; qua preecst; atque imperat,
e rel oz

«8 Ariftotelis de moribus

veuocarit. Hec enim? e&t que confilium capit.Quod ex.
seteribus quoque reip statibus , quos. Homerus imitabas
tur , per[pici potest. nam quibus de rebus reges confilium
ceperant , eas populo renuntiabant , Quoniam autem id
de quo confilium capitur , fub deliberationem , appetis
tionemq; earum rerum ,que in nobis fite funt , cadit :
confilium. erit. earum rerum que in nostra. poteftate
funt , appetitio ad confultationem accommodata. Nam po
sleaquám confultatione adbibita iudicauimu s,tum ei conz
fultationi conuenienter appetimus . Ac. confílis quidem
quid fit , quibusq; in rebus uerfetur , carum denique rerit
effe , que ad fines pertinent , fic à nobis ueluti adumbrae
do expofitum (it. - Vltimi autem feu finis potius effe uoa
| luntatem dictum e& . fed alij eius effe quod bonum es, alij
eius quod uidetur bonum;exifLimant : Atqui?" eorum ora
tione; quiid quod fub uoluntatem cadit , dicunt effe ueri
bonum;euenit ut id quod uult is 9 qui minus recte eligit,no.
cadat fub uoluntatem . Nam fi fub uoluntatem cadet,erit

€z bonum:at erat,fi cafus ita tulitmalum.Eorum aktfen —

tentia , qui id quod fub uoluntatem cadit, [pecie duntaxat
bonum effe dicunt ; nibil erit quod fub uoluntatem. cadat —
natura,fed quod cuiq; uidebitur. Atqui áliud alij uidetur ,
€ fi caufa ita tulerit, etiam contraria. god fi bec minus
probanda funt,dicendum e&t ergo abfolute e» re uera fub
uoluntatem cadere uerum bonum , fed (ub cuiusq; uolunz
tatem cadere id, quod fpeciem boni babeat . uiro bonoigi
tur id erit. uoluntati?" optabile, quod re uera boni et :
uitiofo autem quicquid forte oblatum fuerit - Vt corpos
vibus bene conftitutis falubria funt ea, que re uera talia
funt : morbo[is autem € egris alia , ttemq; amara , dul-
cid,

-
QA
»

Liber tertius. $9

cla,calida,grauia ev ceterorum ununquodq;. Nam € ue

— re de fingulis rebus iudicat uir bonus , €? ei ftatim quod it
e. quad; ve ueri es , elucet. Ex. unoquoque enim babitu

propria fibi quifque bonesta (σ᾽ iucunda fingit . atque eo
apfofortafJe longe prestat reliquis uir bonus , quod [ingu

lis in rebus uerum per[piciat , quafi earum. norma fit ac
menfura . Multitudini autem fucum facere uidetur uolus
ptas, quippe que cim bonum non fit , boni [peciem pre fe
ftrat . Xtaque iucundum fequitur , ut bonum : dolorem au
tem fugit,ut malum. — Quoniam igitur finis fub uolunta
tem cadit de ijs autem que ad finem pertinent , € conful
tari ez confilium capi potesconfequens est ut que in cis
uertuntur actiones, {5 confilio confentane« fint , ez [po
te obeantur. At functiones ez munera uirtutum in bis ue
tuntur. Yam C9 uirtus c uitium pariter in nostra potefta

. tefunt.Quas enimres agere in nobis fitum eff , eafdem no

agere po[fumus : € quas non agere in nobis fitum eft,
earundem quoque agendarum pote[Las noftra e[L . itaque
59 fi quid agere, quod boneftum actu fit,in nobis fitum eft ,
tion agere quoque cum id non agerc turpe fit,in nobis erit
fitum ; € ji non agere , quod non agere boneflum fit , in
noftra poteftate eft , agere quoque quod actu turpe fit,in
nobis erit fiti. Q uod fi bonejLa et turpia agere noftri arbi
trij eft , fimiliterq; non agere:boc at erat bonos et malos
e[Je : noftri quoque arbitrij erit profecto ut probi ex ims
probi fimus.lam quod dicitur, ^Spóte 3? improbus nemo,
nec inuitus beatus ullus efe:illud quidem falfum;boc autem
uidetur e[Je uerum.Nam ut inuitus beatus eft nemo , fic ui
tiofitas [pote noflra contrabitur:alioqui ea que id nunc di

- eta (unt,erunt in dubium C7 controuer[iá uocáda, negana

dum;

6o Ariítotelisde moribus — .
dum; erit Lominem effe principium ac parétem actioni,
tanquam liberorum . Q uod fi bec nobis probantur Ὁ ue
va effe patet , neque eas pofsumus ad alia principia , capte
(4; preter quàm ad ea , que in nobis infunt , reuocare;
profecto quarum rerum. principia in nobis infunt ; ee ves
quoque in nobis fite funt , noftraq; [Fonte fufeipiuntur (Ὁ
'T'eftimonio funt bis cm ea que priuatim à fingulis,tiim ed
qu publice à latoribus legit fieri folét,qui cos o&s,quives
flagitiofas , atque improbas admittunt , caftigant , fuplis
cioq; afficiunt , fi modo non per mm aut per infcientiam ,
qu& non ipforum culpa contradla fit , admifevint : eos aus
tem qui ves bonefLas ez preclaras gerunt , bonovibus ez
premijs ornant , quaft bos excitaturi;llos à maleficio dez
tervituri. Atqui ad eas actiones excitatur nemo , que nea
que in nobis pofite funt , neque [bonte noflra obeuntur ,
perinde quafi. nibil profuturum fit perfuafum nobis effe ,
ut ne uel caleamus ,?* uel doleamus , uel efurtamus , uel
aliquid aliud tale . Nibilo enim minus ea feremus . nam e-
tiam proptered quod ignoratum fit , caftigant latoves les. —
gum fi quis fibiipfe fue infcientie cafa efe uideatur: Ver

bi gratia in ebrios duplex poena con[Hituta eft . Principite
enim inipfis efl. Nam fitum in eis erat ne ebrij fierent.E2
brietas autem caufa infcientie e[L. Preterea in eosqui ali
quid ignorant eorum que legibus cauta funt, cám e fcié-
da,neque cognitu difficilia fint,animaduertunt , itemq; fit
in ceteris qua negligentia fua uidentur ignorare, cim lia
ecat ipfisnonignorare . Poterant enim fibiut diligétiam
adbiberent , imperare. fed eiusmodi eft aliquis fortaffe, ut
diligentiam adhibere non poffit . Verim cur tales extitez
rint;caufan ipfi fufHnent;quippe qui negligenter de diffos

lute

- Liber terius, ᾿ 6t
lute uiuant, ez cuv iniufli atque intemperattes fint, caufa
in ipfis confiftit, utpote quorum alteri invialeficijs , altes
ri in compotationibus c7 id genus delicijs etatem confus
mant. Nam quales funt in quaque re collocat actiones ,
tales eos qui agunt, efficiunt. Quod ex ijs per[bicuum ef-

— fe poteft , qui fe in quouis certamine aut actione exercét.

Nunquam enim certare , atque agere intermittunt.I1gnos
rare igitur e fludijs ez actionibus in quaq; re pofitis , babi
tus gigni, bominis cft fenfu fere carentis . Pretered boc
ipfum certe à ratione alienum cft. eum qui iniufle- alterum
le dat, iniuftum, ez qui intemperanter uiuat , intemperáz
tem effici nolle . Atqui [i quis fcis eas res agat , quibus
euadat iniustus , [ponte fua profecta. efficiatur imudtus.
Neque fi uelit tamen , effe definat iuftus , c iuflus fit.
Nam ne eger quidem fanus ?? ac firmus fit , cum uolucs
rit , etiam fi forte [ponte fua egrotet , quippe qui c» incó
tinenter uiuat,C7 medicorum imperium;confiliumq; afpev
netur . Tunc igitur et integrum erat in morbumanon inciz
dere. At pofleaquám fefe effudit, ac proiecit, non iam eft
integrum:quemadmodum nec is qui lapidem mifit,retrabe
re eum iam poteft . erat tamen in eius poteftate. in manum
33 fumere ac, iacere.Principium enum in ipfo ef.fic c7 ins
iuflo atque intéperanti bomini ab initio licebat. talibus nó
e[Je . iccirco fua uoluntate tales funt ; po[lcaquam ueró ta
les facti funt, non po[funt non c[Je . Non folàm autem aniz
mi uitia [bonte contrabuntur, fed in nonnullis , etiam cor
poris : quos (ane reprehendere folemus . Nam qui funt de
formes natur 4,605 reprebendit nemo , fed cos dem&m,qui
propterea quod exercitationes corporis pretermutuntct
ualeiudinem non curant,id mali contraxerunt. Eadem εἰ

Die

— Ἐν

62 Ariítotelis de moribus

imbecillitatis ,?^ deformitatis ev debilitatis vatio . Nemo
enim cecitatem ei,qui uel natura , uel morbo j tel ilu ali
quo cecus fit;probri loco obijcit: quin eius miferetur pos
tius : fed qui ex ebriofitate, aut aliqua alia intemperantia
cecitatem contraxerit, eum nemo eft qui non reprebenfio
ne dignum duxerit . Que ergo uitia corporis in tos
fira poteftate funt , reprebenduntur : que non funt ,
non reprebenduntur . Quod fi ita cft ,in ceteris quos
que rebus omnibus ea que reprebenduntur uitia , in
noftra poteftate effe uidebuntur . Quod fi quis dixerit
id quenq; expetere quod fibi uideatur bonum , uerium. non
in cuiufque poteftate uifionem effe [itam.fed qualis quif-
que fit,talem ei finem uideri: itimo uero fi fibi quifque ine
generandi babitus quodammodo caufa eft, erit e» uifionis
profecto fibi ipfe quodammodo caufa : Sin autem ?? malefi
cij admittendi fibi caufa eft nemo , fcd ignoratione finis
in maleficio quifque uevfatur exiftnans boc genere uite
fe maximo bono potiturim,e fi 37 appetitionem finis ne-
mo fibi fuo arbitratu? adoptare poteft, fed ita natus quife ὦ
que fit oportet ,ut quafi aciem babeat, qua ez recte udis

care , €? id , quod uere bonum eft, fumere atque optare —

pofrit, ez fi is efl bene 3? informatus ἃ natura cui boc naa
ture beneficio bene confTitutum eft (rem.n. maximam e
pulcberrimam , quamq; ab alio neque confequi , neque
difcere pofsit , fed qualifcunque à natura facta eft , ta»
lem obtinebit , eamq; bene ez pulchre à natura factam ,
€ compofitam effe , ea demum perfecta e» uera fue-
rit nature bonitas ) fi igitur bec uera funt , quamobrem
uirtus magis quam uitium noftra [ponte ac uoluntate fue

feipietur ὃ utrique enim {5 tiro bono € improbo bomini
ucl

ἡ

ἡ
|
9n

"s

— Libér tértius ^ — 63

el natura, uel quolibet alio modo finis c" uidetur c4?

pofitus eft : reliqua ueró omnia in agendo quoquo modo
illi agant , eó referunt . fiue igitur finis cuique non natus
r4, qualifcunque ille fit , uidetur fed aliquid etiam **. eft
penes eum qui agit, fiue, ut finis naturalis fit , eo tamen
quod uir bonus reliquas ves fua [ponte gerit , uirtus [pons
te fufcipitur : nibilominus profecto uituum quoque (onte
contrabetur . Aeque *? enim in bomine malo utin. bono ui
ro ineft boc, ut per fe agere posit , etiam fi minus infit, ut
finem per fe uidere pofatt . Siigitur quemadmodum dici
mus, uirtutes [ponte noftra comparantur( etenim babituit
caufas ipfi adiuuamus , ex eoq; quod fic , uel fic affecti fus
mus,talem nobis finem proponimus) profecto uitia quoque
[bonte noflra contrabentur . Similis enim utrorumque ra
tio efE . Ac de uirtutibus quidem uniuerse à nobis dictum
eft : earum genus rudi quadam imagine informatum atque
adumbratum eft , nimirum effe mediocritates , 7 babitus,
c áquibus ^? rebus gignuntur ij babitus , etiam ad ea
res agendas ualere idq; per fe:e efe in nobis [itos, c7 no
ftra (ponte fufcipi, ex itayut vecta ratio prefcripferit . Sed
aliter actiones noflra uoluntate fufcipi dicuntur,aliter bas
bitus. Actionum enim à principio ad. extremum , dontini
fumus , cum rerum ^* fingularium cognitionem babemus :
babituum uero principium ditaxat in noflra poteftate cft .
at rerum fingularium accefsio nota non eft : ut in morbis
euenit ; uerum quia fic;aliterue tractare res [Inoulares no
bis licebat;iccirco babitus noftra [ponte fufcipi dicuntur .
De fingulis igitur uirtutibus difputationé αὶ capite repetis
tam ordiamur,que; qualibus in rebus uerfentur , c» quos
modo [int uirtutes . Eodem uer negotio quot fint numero

μιγ ες

,
,

G4 Ariílotelisde moribus
uirtutes ; planum fiet. Ac primian de fortitudine dicantus,
Fortitudine igitur e[Jé mediocritatem qua in formdi
ne c fiducia uertitur , iam antea diximus . T miemus au
tem nimirum ca omnia , que extervent, que uno uerbo ma
la funt. Maque metum. definiunt mali cxpcétationem ,
Ea igitur metuinus omnia , que mala funt, ut infamiam ,
paupertatem , morbum , folitudinem , *5. uitani; fine ani
cis , mortem. Non tamen. uidetur in bis omnibus contez
mnendis uir fortis uer(ari. Aliqua funt enim pertbnefcenz
da,eaq; ex pertimefcere boneftum, €? contenere turpe
eft,ut mf onam. Nain qui eam metuit , is Ὁ probus eft,
€ pudens ; qui ΜΟΥ non metuit. , impudens . Sed is ἃ nore
nullis fortis appellatur y ex, quadam. fermonis translatioa
ne,quoniam quiddam babet forti fimile . ab omni enim mes
tu liber, ez folutus el etiam εἰν fortis . Paupertatem uez
ró pertimefcere fevia[Je non oportet, neque morbum, neq;
ea omnia ut femel dicam , que neque à. uitio nafcuntur ,
neque culpa noflra contrabuntur . At neque is , qui in bis
feámetuuacuum prefliterit , fortis eft dicendus. Fortem |
tamen bunc quoque ex [imilitudine quadam dicimus. NO
nulli enim ctan in belli periculis timidi fi Brat que ignatidlie
berales funt tamen , e2:.in pecunia amittenda ^5 fidenti
ac prefenti funt animo. Neque igitur fi quis contumeliam
in liberos cz" uxorem extimefcit , uel inuidia , uel. aliquid
eius generis , ignauus ef : nec fortis i is qui animo confidat
tàm cum fe fustibus uerberatum iri uideat . Quibus ergo
in rebus formidolofís uir fortis cernitur?nó ne in maximis?
nec enim quifquam res borribiles, € afperas patientius to
: lerat . Omnium autem rerum tibilborribilius morte eft ,
nam omnium rerum eft. extremum : nibilq; reliquum effe
mortuo

Liber tertius. 6s
mortuo tidetur neque bonum , neque malum . fed non in
] omni mortis geriere uir fortis cernitur. ut fi quis uel in ma
X ri naufragio pereat y uel morbis conficiatur . In quos
- nam igitur? none in eo quod pulcherrimum efl? At tale eft
. id quod in bello oppetitur . Maximum enim € pulcberriz
mum in eo: periculum aditur .'T eflantur €? comprobant
bec , que dicimus , bonores ij qui cz in liberis ciuitatiz
bus , 79 apud reges εἰς. qui bello ceciderint , decernuná
tur. Quocircá fortis proprie uideatur is,qui nec morte bo
- nefLa, nec ijs impendentibus atque infantibus , que mor
- tem afferunt , perterretur : cutufmodi funt ea maxime ,

que in bello accidunt . Veruntamen tum in mari , tum in
morbis uir fortis uacuus eft ille quidem ἃ metu, fed non ita
ut naute . Fortes enim cum de falute fua deberent , tm
genus boc mortis egre ferunt : nautas ufus €" experienz
tia confirmauit , beneq; [berare docuit : fimulq; illi fortent
animum pr eLant ijs in rebus , in quibus aut wribus opus
eft , aut excedere de uita eft boneftum : quorum neutrum
in bis generibus interitus reperitur. Horribile aut no o2
mnibus unà c? idé efl,cftq; aliquid quod bominis coftantia
fperat, quod profe&&o omnibus qui fane mentis funt , terz
rorem inijcit . Que autem boyini *? tolerabilia funt , ea
magnitudine differunt , eoq; quod alia grauiora fi funt , alia
leuiora : item; ea que fiduciam afferant . Cum fit autem
uir fortis *? imperterritus , atque impauidus, ut bomoybec
talia quoque pertimefcet tamen , fed ita , ^? ut oportet ,
€ ut ratio po[Lulat, fubibit ac perferet bonefti cáufa.Hic
enim uirtutis finis e[E. Fieri autem poteft ut bec quis cz
magis,cz minus quàm debet , extimefcat , € pretereá
ut que non funt formidolofa , perinde ac fi talia. [int ,mez
E tiat.

en Iu ;

G6 . Ariftotelis de moribus

tuat. Peccata autem committuntur alia quod id. agitur:
quod non oportet,alia quód non ut oportet, alia quód non
quo tempore oportet;aut aliquid buiufmodi.1dem e de ijs
que fiduciam afferunt, fentiendum.Q ui igitur ea que des
bet,et cuius rei caufa debet,et ut debetperfert,et metuit ,
fortis cfL.itemq; ex qui confidit . Nà pro rei ?? dignitate,
€? quo tempore par efl,ez ut ratio po[Lulat , patitur et as.
git uir fortis. Omnis * autem actionis finis eft id quod baz
bitui conuenit . At uiro forti fortitudo bonefLum quiddam.
eft . Talis igitur eff e finis . fuo enim quicque fine definiz
&ur 4c terminatur . Honefli igitur caufa uir fortis cx fuf-
fert ev agit omnia que fortitudini confentanea funt. Ex
ijs autem. qui modum fuperant, is qui metus uacuitate fue
perat , caret nomine . Effe autem multa quibus impofita.
nomina non effent, fuprá diximus:fed appellari poterit uel.
infanus quidam , uel doloris omnis expers, fi nibil metuat,
neque terre motum,neque procellas,quales aiunt effe Gal.
los .Quiautem in eo modum fuperat , quod in rebus for-
sidolofis prefidat , audax eft . Atque etiam idem arroz.
gans e[Je , fibiq; fortitudinis laudem fumere uidetur . itaq;
quo ille animo eft in rebus formidolofis, eodem uult bic ui-
deri . Quibufcunque igitur rebus potefl,eum imitatur ita: —
fit etiam ut plerique eorum timiditatem babeant cum auda
cia coniun&kam . Nam cum in bis fe iactent, res formidoloz.
fas tamen neque audent fubire , neque poffunt perpeti. At
qui metuendo modum fuperat , is ignauus , timidusq; noa
minatur. nam ey que metuenda non funt , Θ᾽ quemad.
modum non funt , metuit : omniaq; eiufdem generis eum,
comitantur . In fidendo quoque modum deferit : fed ubi in.
doloribus ac soleftijs modum fuperat ; magis fefe indicat.
dc —

; ^ Liber tertius. 67

᾿ς dc prodit .omni igitur fere [pe deflitutus eft ipnauus. ΟΞ
mnia enim pertimefcit : fortis ueró contrá . bominis Jl. e2
nim bona [be freti , benc; [perantis confidere . In ijfdent
igitur ?* rebus timidus, audax,e fortis uerfantur. fed no
(. eodem modo in c4 affecti funt. Ylli enim modum tranfeunt
—. «cdeferunt, bic mediocritatem feruat , fefea; in bis ita ut
.. debet, gerit . Atque audaces fane preproperi funtac pre
cipites,periculumq; antequam in periculo ucrfentur, adiz
re uolunt , in ipfo autem periculo (unt tardiores, cz à [ἐπ
tentia defiftunt . At uivi fortes in factis ipfis acres funt,ez
celeres: ante facta fedati e» quieti . o napropter fortitus
do ( ut dixi ) mediocritas ΟΠ que uerfatur cm in eis que
fiducia complent animos ,t&m in ijs que terrorem affert,
non omnibus;fed ijs que [uprá diximus,eaq; fumit;ac perz
fert, uel quia perferre boneflum , ucl quia non perferre
turpe eft . Sibi autem ipfum mortem confci(cere fugiétem
uel paupertatem, ucl amorem, uel egritudinem aliquam ,
uiri fortis non eft, fed ignaui potius . Mollis enim animi eft
res erumno[as € laboriofas fugere. Pretereá non obid
quod boneflum fit, fed quod malum fugere fludeat , mora
tem fubit ac perfert . Ac fortitudo quidem talis quedam
vesefl. — Eiusautem € alij quinq; modi feruntur;quoz
vum primus eft eius que ciuilis appellatur . ad illam. enim
' que uere e proprie fortitudo efl, proxime uidetur acce-
|». dere. Videntur enim ciues pericula fubire cum legitimis
(panis atque ig nominis compulfi , tm bonoribus ac pre
μηδ inuitati : atque ob eam caufam apud cos maxime uiri
fortifsimi reperiuntur, apud quos cz infamia notantur. ἐξ
guaui, ez bonore afficiuntur uiri fortes. Ac tales quidem

| facit Homerus uerbi gratia Diomedem cz Hectorem...
Mh E z Prunus

E-

--

68 Ariítotelis de moribus

Primus Pulydamas turpi me labe notabit. Et Dioz
medes. Nam Teucrorum inter fic Hector agmina die
cet , "Tydides ἃ πιο. Hecautem Ji milima uidetur ei que
primo loco à nobis pofita efl , quoniam eius effectrix uirz
tus eft . Pudor enim ez bonefli appetitio tuidelicet bono
ris, €? dedecoris,quod turpe eft, fuga,eam efficiunt. Eun
dem autem in numerum referre licet eos qui ab ijs,quorum
fub imperio funt , fortes effe coguntur . fed illis bi funt eo
deteriores , quód non pudore, fed metu adducti id faciunt, —
nec eo quod turpitudinem, fed quod dolorem fugiant.Coz
gunt enim ij penes quos eft poteflas, ut Heclor, — Quem
proculápugna fefe fubducere cernam , Non tamen bic
auium atque canum minus efca iacebit. Cogunt 55 etiam
ij qui in primo ordine locant, c7 fi retrocedant illi, uerbez
rant.idé faciunt et qui ante foffas ev'alias buius generis m
nitiones difponunt . Nanq; omnes bi cogunt . Sed par eft
boneflo excitatum fortem e[Je, non ui , aut necefsitate coa
cum. Atque etiam ufus in quaque re nomen fibi fortitudiz
tiis uendicat | Ex quo € Socrates fortitudinem fcientiam.
e[Je putabat . Atque ufu periti &7 exercitati , alij quidem. —
funt alijs in rebus, fed in bellicis milites. Nam multiuiz
dentur efe belli 5* terrores inanes, quos bi experiendo
maxime perjbectos babent &* cognitos. Quocirca fora —
tes proptereá babentur,quod alij, quales fint terrores illi,
non intelligunt . Deinde cüm aduer[arios damnis afficere,
nullisq; ipft affici ufu € confuetudine maxime pofsint,tim —
ictus uitare , c7 boflem ferire in primis fciunt , quippe qui
€x armis expeditifsóme pofJunt uti , ez buiufmodi armis
infEructi funt , que ad damnum bofti inferendum , ez. à. fe
propulfandum maxime ualent . Vt igitur cum, inermibus

árilts

| Liber tertius. 69
- armati, ez ut atblete cum luctandi imperitis decertant.
. Nanque οἵα in talibus certaminibus non fortiffimus quif-
X. que pugnacifsimus efL, fed qui plurimtim uiribus ualet,cor
| poreq; eff prejLantifimo. At ueró milites tum ignaui fiut,
cim ez periculum maius eft, quàm ut poffint obfiflere cz
copijs atque apparatu (unt inferiores. Primi enim terga
uertunt: ciuiles autem copie pugnantes óccidunt. 1d quod
in Hermeo 5? contigit . Nam c fuga ciuibus turpis , €
mors tali falute optabilior eft . Vlli uero initio pugne fefe
periculis offerebant , perinde ac fi meliores effent : at co-
gnito periculo falutem fuga petierunt, mortem peius turz
pitudine pertimefcentes : qualis uir fortis effe non folet .
Porro autem iram quoque fortitudini afcribunt . fortes ez
nim e[Je uidentur etiam ij qui ira concitati tanquam belue
in eos irruunt , qui uulnerarunt : quoniam fortes quoque
funt iracundi . Maximum 55 enim ad adeunda pericula cal
car admouet iracundia,ex quo €? Homerus | uires addi
ditire. Etillud, bilem conciuit etiram. Et Acrisper
nares fubijt furor ex toto feruebat corpore fanguis .
Heec enim omnia celeritatem atque impetum animi concia
tati fignificare uidentur . Ac fortes quidem bonefli caufa
resomnes gerunt , eosq; ira? adiuuat : beflie autem doz
lore a|fecte . Nant uel quod ice fuerunt , uel quod metus
unt . Nam [i fint in 5* fylua, aut palude neminem aggres
diuntur . Non? igitur eo fortes dicende funt,quod dolo-
re 2 ira incitate periculum adeant, nibil eorum que gra
ula € periculofa funt, preuidétes . Nam iflo quidem moz
do afinos fortes dicere licebit cüm efuriunt , quoniam ne
uerberibus quidem ἃ pastu demouentur: € adulteri cupiz
ditate inflammati multa faciunt audacius . non igitur fora

B 3 tid

7o Ariftotelis de moribus

tia funt ea que dolore uel ira elata fefe in difcrimen offes
runt . Videtur autem ea fortitudo maxime naturalis effe ,
quam ira excitauit , €" [i confilium , id; cuius caufa ves
fit. affumpferit, uere fortitudo poterit appellari . Pretez
γεὰ bomines cum irafcuntur, dolore : cum iniuriam accea
ptam ulcifcuntur , uoluptate afficiuntur . At qui bis caus
fis impulfi periculum adeunt , pugnaces 9? illi quidem, fed
non fortes appellandi funt . Non enim propter boneftum,
neque ita, ut ratio monet, id faciunt, fed perturbatione ἀπ
liqua concitati: Verum fimile ** quiddam babent . Sed nec
ij qui bona [pe freti funt, fortes funt babendi . Nam proa
ptereá quod cv fepius ez multos uicerunt;in periculis fia
dunt . eo autem funt fimiles, quód utrique fiducia prediti
funt . Veruntamen fortes propter cas caufas , quas dixi
mus, fidunt : bi quia animum induxerunt fe uiribus effe os
mnium pre[Lantifsimos , nibilà; incommodi uicifm acces
pturos . Ac tale quiddam faciunt ij,qui ebrij facti funt. Na
bona [be eriguntur. Cüm uero aliaquám [perauerunt , eis
euenerunt, profugiunt . Erat antem uiri fortis que formi
dolofa bomini ez funt ez uidentur, ea ob eam caufam perz

ferre, quia ez perferre boneftum fit,ez non perferre tura .—
pe. Vtaque uiri fortioris e[Je uidetur in repentinis terrore —
bus fefe imperterritum, minimeq; perturbatum prebere ,
quám in preuifis . Hec.n.animi con[Tantia magis ab animi
babitu proficifcitur,minusq; preparationis babet. Na que
multo ante pro[becta [unt , de ijs quiuis animi agitatione
€7 ratione confilium ceperit: At de repentinis , babitu.
fortes porró uidentur ij quoque qui periculum ignorant . .
Nec longe abfunt ab ijs,qui bona [pe ad audendum prouez
buntur . boc quidem certe funt deteriores, quod nibil ple
La doris ,

5

- Liber tertius.

-. doris , tiibilq; dignitatis in bis elucet : in illis uero pluriz

mim . Ytaque illi aliquantum temporis permanent in. inco
pto. Hiautem quafi decepti , ey in errorem inducti , [ξ4π
tin ut aliud effe quàm fupicati funt,cognouerunt.fugiut,
Quod Argiuis accidit qui in Lacedemonios pro Sicyonijs
inciderunt . Ac uere fortes quidem;ez ij qui uidentur elJe
fortes, quales fint, diximus. — Sed cim in fiducia, metuq;
uerfetur fortitudo, non tamen pereque in utroque : fed in
rebus formidolofis magis cernitur . Nam quiin bis omni
animi motu ac perturbatione uacat , quiq; in cis ita affez
Cus eft animo , ut debet , is fortior eo eft , qui in ijs rebus
que fiduciam afferunt, confLantiam retinet ac tuetur Ex
eo igitur fortes appellantur ,ut fuprá à nobis dictum efl ,
quod res moleftas atque afperas fortiter ferant. Vtaque do

. lorisez moleftie plena res eft fortitudo , eaq; iure laudas

tur .Difficilius enim eft ves moleflas toleranter pati, quam

| fe ἃ iucundis abflinere . Verum tamen fortitudinis finis

pofiit uideri iucundus, fed ab ijs rebus , que circumfLant

obfcurari ac pene deleri : cuiufmodi quiddam in ludis gy

micis accidit . Pugilibus enim finis ipfe cuius caufa decer
tant, iucundus efE, ut corona; ez bonores : at ictus e uer
bera, omnis denique labor , cum ex carne con[lent , doloz
re mole[Hiaq; eos afficit . Q toniam autem multa funt labo
riofa c? molefla : finis, qui tenuis, € exiguus eft , nibil iu
cunditatis in fe inclufum babere uidetur . Quod [i talis
quoque efl fortitudinis ratio, (δ᾽ natura, mors ez uulnera
forti uiro molefliam etiam inuito funt allatura : Ea tamen
omnia fubibit ac perferet, quia ez perferre boneftum, e
non perferre turpe efl . Atque idem quo uirtutibus omnis
bus inflructior fuerit, € quo beatior , co moleftius mors

B 4 tcm

2 Ariíítotelis de moribus |
tem feret Nam cüm uir talis uita fit digniffimus,tiam fciés
ac prudens maximis bonis [poliatur. Q uod quanuis ei mos
leftum accidat,mbilominus tamen in bis fefe uirum fortem
prflat , atque eo fortaffe magis , quod illis omnibus id
quod in bello boneflum cfE , anteponit . Non igitur boc in
omnibus uirtutibus inefL , ut earum muneribus (σ᾽ actionis
bus liceat iucide. perfungi nifi quoad finem attingunt.
Nibil autem probibet forta[fe quominus milites preftanz
tifiimi fint, non qui fint tales, fed qui ez minus fortes fint,
€ nibil aliud boni, quám lacertos € uires babeant. Hi ez
nim ad pericula fubeunda par ati funt , uitamq; cum paruo
quefLu pacifcuntur €? commutant . Ac de fortitudine qui
dem bactenus . Q uid fit autem; non eft difficile ex ijs que
dicta funt , rudi quadam forma defcripta atque adumbraz
tacognofcere. —— Sequitur iam ut de temperantia diffez
ramus . b.e nanque uirtutes earum animi partium uidens
tur effe , que funt rationis expertes . Temperantiam igi-
tur mediocritatem effe que uerfatur in uoluptatibus , iam
à nobis dictum eft . Minus enim , nec eodem modo in dolo». ᾿
ribus uerfatur . Yn bis autem utrifque intemperantia quoz
que uertitur . Nunc igitur quibusin wuoluptatibus uerfea
tur, facta earum diflinctione,explicemus. Ac primum cos —
flituatur bec uoluptatum partitio , ut alie fint animi, «lie
corporis : ut bonoris cupiditas , quam ambitionem die.
cirius, e2 difcendi fLudinum , animi [unt :uterque enim eo
delectatur, cuius amore cz fludio tenetur ,ctan corpus ni-
bil afficiatur , fed uis cogitandi potius . Qui autem buiufe
modi uoluptatibus dediti funt , nec temperantes , nec inz
temperantes nominantur . 1temá; neque ij qui in alijs ocz
cupati funt,que ad corpus non pertinent . Nam qui fabel-

larum

Γ ' Liber tertius .

o larum cupiditate, ftudio; rerum narrandarum ducutur ,
€ quiin rebus quas cafus obtulerit, totos dies contert,
eos loquaces,non intemperantes dicere folemus. Ne eos
quidem qui ex pecuniarum iactura , uel amicorum obitu,
maiorem dolorem capiunt . 1taque in corporis uoluptatiz

| busintemperantia uertatur nece[Je eft : ac nein bis quis
dem omnibus . Nam qui delectantur ijs rebus, que afbectu
fentiuntur, ut coloribus, figuris , pictura , nec temperans
tes appellantur, nec intemperantes. Atqui fieri poffe uide
tur , ut bis rebus cy ita ut oportet , & fupra atque infra
modum delectemur . Yderiq; de ijs , que. ad auditum per
tinent, fentiendum . Neque enim quifquam eos , qui fupra
modum cantilenis, uel biffrionum geftu letantur intempe
rantes : aut eos qui intra modum , temperantes appellat :
nec eos qui ijs rebus , que (ub odoratü cadit , delectatur,
nifi ^ ex euentu . non enim eos qui malorum;aut rofarum,
aut fuffimentorum capiuntur odoribus,intemperantes diz
cimus , fed eos potius,qui unguentorum , cz" obfoniorum.
bis enim gatfllent intemperantes , propterea quod eis bec
ipf earum rerum que defiderari folétmemoria refricat.
Cernere auté licet alios, cim efuriunt,ex cibori: odore ca
pere uoluptatem . Atquitalibus rebus delectari bominis
eft intemperantis . Nam intemperantium funt bec verum
defiderabiliu genera. bis autem fenfibus ne cetera quidem
animalia percipiunt uoluptatem, nifi ex euentu . nam neq;
léporum odore delectantur canes, fed cibo . fenfum porro
odor conmouet, atque excitat : neque leo bouis uoce , fed
efca . Ex uoce autem eum propinquum effe fenfit . quo fit,
ut bac delectari uideatur . Similiter autem, ^ nec ceruo
ufo capreaue reperta letatur , fed quia fe nactum. effe

«idet

74 Ariítotelis de moribus

uidet; quod edat . Vertuntur igitur temperantia e? intent
perantia in buiufmodi uoluptatibus omnibus , que nobis
funt etiam cum reliquis animantibus communes.Ex quo fer
uiles eas et beluinas iudicare licet . H«e auté funt tactus et
gu[latus uoluptates , Ac uidentur fane guflatu parum ada
modum , aut prorfus nibilintemperantes uti . De. faporis
bus enim proprie, fuoq; iure gufLatus iudicat.quod faciut
ij qui uina explorant, (δ᾽ obfonia coudiunt . Neque igitur
admodum, aut nibil plane faporibus delectantur intempez
vántes, fed ipfa perceptione uoluptatis , quam profecto to
tam tactus efficit , cim in cfculentis c» poculentis, tam in
ijs rebusque ueneree appellantur . Quapropter ^^ col
lum fibi quidam obfoniorum gurges c7 belluo gruis collo
longius optauit , ut qui tactu maximam capiebat uoluptas
tem.T actus autem omnium fenfuum latifsime patet,in eoq;
fita intemperantia eft , que meritó , ut turpis,ez flagitios
fa; maledicti loco obijcitur, proptereá quia ineft in nobis ,
non quá bomines, fed quà animalia fumus . His igitur tali- |

bus delectari, ead; ucbementius amare beluavum efl. Nam. ἢ

excepte,funt (ane uiris boneftis ez ingenuis omnium quee
tactu percipiuntur, dignifsme uoluptates, cuiufmodi funt
ee, que in gyunafiis fricatione € calefactione gignune

tur. Non enim intemperantis bominis tactus per totum. ὦ

corpus pertinet, fed quibufdam partibus circumfcribitur .
Cupiditatum autem alie communes effe uidentur, alie
proprie e afcite, ut cibi cupiditas eft naturalis . Omnes
enim, ^5 cum indigent, alimentum uel ficcum, uel humidis
appetunt, aliquando utrunque, lectumq; ^5 iugalem ( ut
dit Homerus ) adolefcens aliquis ez qui floret etate. At
hoc ; uel illud alimentum non iam omnes, neq; cadé γι
defi-

Libertertius. -

defiderant . Ytaque boc proprie noftrum eft . Veruntamé
babet quiddam etiam à natura infitum. Alij enim alijs dez
lectantur , ez funt nonnulla , que magis quàm res forte
fortuna oblate omnes bomines delectant .. Yn naturalibus
igitur cupiditatibus offendunt ^? pauci , atque in uno, fciz
licet in co quod nimum eft. Nam edere aut bibere que ca
fus obtulerit , quo ad plenior fis, quàm nature necefiitas
poftulat , nibil aliud eft quàm. menfuram nature conuenié
tem copia fuperare . Naturalis enim cupiditas efL,id quod
deeft, explere uelle . taque greco uocabulo appellantur
bi γαςρίμαργοι : ἰά eft. uentri ufque ad infaniam indulgen
tes, tanquam eum fupra modum implentes . Ac tales quis
dem euadunt ij,qui feruili admodum ingenio prediti funt .
At uero in proprijs uoluptatibus complures cz multis mo
dis peccant . Nam cim buius, ^? aut illius vei amantes có
dicantur uel quod ijs rebus delectentur, quibus non opor
tet, uel quód nimium ^? delectentur , uel quod itaut uule
gusuel quod non ita,ut oportet, uel quod non qua 7? para
te oportet : intem perantes omnibus inrebus modum fupe
rat. Nam € quibus rebus non oportet, quoniam odio dis
gne funt , delectantur ,ez ft maxime quibufdam talibus re
bus delectari oporteat, magis quam oportet,ez ita ut mul
titudo , delectantur . Yd ergo nimium , quod in uoluptatiz
bus uertitur, eJe intemperantiam , ob eamq; caufam effe
uituperabile, per[picuum eft. Yn doloribus autem non ita,
ut tir fortis , fic temperans eo quod dolores perfert: nec
quod non perferat, intemperans appellatur: fed eo intema
perans dicitur , quod egrius , quam debet , ferat ,

nullam fe corporis percipere uoluptatem . Et uero ei
dolorem. affert uoluptas . T emperans autem dicitur cian
ko ob

7G Ari(totelis de moribus
ob id quod fe carere uoluptatibus non molefte ferat , tiam
quod afpernetur e» pretermittat uoluptates. Yntempez
rans igitur omnia que iucunda funt, concupifcit,aut certe
qu& iucundifsima . itaque à cupiditate trabitur , ut illace
teris rebus babeat potiora. O uapropter ez cim uoluptaz
tibus ?' potiri non pote[L , ez" cám eas concupifcit , dolore
angituy . femper enim cum dolore cupiditas coniuncta e[t :
tametfi abfurdum uideatur , propter uoluptatem dolore
affici. am quiin expetendis toluptatibus modum defe
vant , minusq; quàm oportet;ijs delectentur, raro εχ Ἐπ.
Non eft enim bumanus buiufmodi [lupor omni pene fenfu
bominem [polians. Nam cetera quoque animalia pabulum
ἃ pabulo difcernunt,bisq; delectantur llis non ité.Q uod fi
cui nibil fit iuciudu nibilq; inter boc et illud inter[it, is pro
fecto ab bumanitate fuerit remotiféimus . Quoniam igitur
qui talis fit,non admodum reperitur , fuo nomine non eft
appellatus .'T emperans autem in bis rebus mediocriter et
moderate affectus ef . Nam neque ijs delectatur , quibus.
maximopere intemperans , fed offenditur. potius , neque
omnino 75 quibus ex rebus capienda uoluptas non eft , ex
ijs capit uoluptatem; neque ullae tali uebementer delez
clatur , neque fi ee res ab[int ,diferuciatur : neque concu
pifcit, nifi moderate , neque magis 7? quàm debet , neque
quo tempore non debet,neque omnino quicquam tale con-
cupifcit. Quecunque autem ita iucunda funt, ut eadem ad
bonam ualetudinem , uel optimum corporis babitum per
tineant ,ea modice , ez , ut debet , concupifcit , ceteraq;
que bis non funt impedimento , aut que ab bonefLo non
abhorrent, aut quibus ves familiaris non exbauritur.Nam
quiita animo affectus eft, is ucbementius , quàm par "
es

Liber tértius. 77
les uoluptates amplectitur . A&€ temperans talis non eft,
fed recte rationi paret atque obtemperat. |— ^ Videtur
autem intemperantia magis quam timiditas , [ponte ac uoa
luntate fufcipi . Ylla enim propter uoluptatem, bec ob dos
lorem, quorum alterum optabile eff , alterum fugiendum.
Ac dolor quidem naturam eius , qui angitur , de fuo flatu
deturbat, c interimit . uoluptas autem nibil tale facit, int
mo uero quiddam eft , quod [ponte noflra confecta-
mur . Itaque probrofior ac flagitio[ior eft . Nam c facis
lius eft verum iucundarum mediocritati feruandee a[Juefie
ri : multa enim buiufmodi in uita quotidiana occurrunt: et
a[Juefcendi exercitatio ac meditatio periculo ttacat - Yn ve
bus autem formidolofis contrá euenit . Sed aliter timiditas
[honte contrabitur,aliter res fingulares [ponte noftra ex-
time[cimus . Yla enim doloris expers eft , be doloris ma
gnitudine bomines exterrent,cz ut ne ipfi apud fe fint, ef-
ficiunt , adeà ut arma abijciat;aliaq; fue perfone indecoz
ra faciant . taque uidentur effe uiolente.contrá fit in iz
temperante . Res enim fingulares [ponte ab eo fufcipiuna
tur, nempe concupifcente , ac defiderante. Vniuer(um ue
ro genus minus . intemperans enim e[Je cupit nemo . Noz
men autem intemperantie ad errata 71 puerilia transferiz
mus . ineft enim in bis quedam [imilitudo. utrum autem ab
utro fit appellatum , ad inftitutum noftrum nibil refert .
Per(bicuum illud quidem eft ἃ priore poflerius effe -nomiz
natum . Nec male fane translatio uidetur efte facta.
Id enim caftigandum, e coercendum eflquod turpia có«
cupifcit , e? quod impunitate amplificatur, €? propagas
tur 5 quales [unt maxime cupiditas ez puer . Nam etiam
pueri cupiditatem tanquam uite fue fequuntur duccm;ma

ximez

»8 Ariftotelis deemoribus — —
ximeq; in bis rerum iucundarum appetitio dominatür.Ytaz
que fi non parebit rationi , neque fub cius erit imperio: fer
pet e» manabit latius. Nam cim fit inexplebilis verum iu
cundarum appetitio maxime in flulto cz amente, tin cuz
piditatis ufus eius,quod cognatum eL, uires amplificat , a»
ἀεὸ ut fi magne fint c» uebementes cupiditates , mentem
ac rationem de fua fede detrudere ac deturbare-pofüint .
Danda igitur opera eft, ut mediocres [int € modice , nez
que quicquam rationi aduerfentur . Atque boc ipfum eft
quod obediens ez caftigatum dicimus. Vt enim puer € cus
flodis e» magiftri prefcriptione uiuere , fic uis bec concu
pifcendi obtemperare rationi debet . Quocircá debet üt
uiro temperante cumratiotie cocinere ea pars animi, que
ad concupifcendum ualet. V trique enim propofitum bone
ftum eft: appetitq; temperans,que oportet omnias€7 ques
ddmodum; ez quo tempore oportet : que quidem eft ra-
tionis lex atque inflitutio. Ac de temperantia quidem
bactenus.

Liber quartus.

ErNcEPs deliberalitate dicamus , que uidetur
| ).: mediocritas in pecunijs occupata . Nam laue

dem inuenit bomo liberalis non in rebus bellicis ;
nec itt quibus temperans , neque in iudicijs , fed in donas
tione (σ᾽ acceptione pecunie: ueruntamen magis in do
niatione.P ecuni4s autem appellamus omnia, quorum etis
. amationem metitur nimus . Yam ueró' eaque appellatur ἃ
Grecis ἐσωτία,, latino autem nomine uix. fatis exprimi
«stir potest

Libertertius. — 79
poteft nifi forte profufionem aut luxuriam nominemus,cz
illiberallitas funt in pecunia nimi €? parum . Atque illis
beralitatem quidem femper ijs afcribimus , qui nimio pes
cuniarum ftudio tenétur . A fotiam autem attribuimus bos
minibus interdum cum alijs uitijs copulantes . Incontince
tes enim et eos qui in libidinem atque intéperantiam [uma
ptus immenfos faciunt , fotos uocant Greci , nos (fi plas
cet)uel prodigos,uel profufos,uel luxuriofos appellemus.
Quare improbiféimi uidentur effe . nam multis finud uitijs
cooperti funt . non igitur proprio nomine appellantur .
Asotus enim proprie is uidetur effe , qui uno titio affe tus
eft , nimirum eo? quod rem familiarem perdat € confu
mat. Namquiper fe, fuaq; opera perit;is ct nobis proz
digus;grecis asotus . Videtur porró interitus quidá fui ip
fius effe etiam facultatum cofumptio ez iactura , quaft ex
bis tota uiuendi vatio pendeat . Profu[ionem igitur boc
modo accipimus . Quarum autem rerum ufus aliquis es,
ijs (σ᾽ recte e» perperam utiliberum ac folutum est. Atqui
diutie in bonis utilibus numerantur . Yam qui propria cue
iusq; rei uirtute preditus e$ ,is earc optime uti potcft.
. optime igitur diuitijs utetur is qui uirtutem eam que ad
pecuniarum ufum pertinet , confecutus fit . Atque bic e$
liberalis . et autem pecuniarum ufus ,fumptus,c dona
tio. Acceptto autem c7 custodia qu&rentis eft potius ,
quám utentis.Ytaque bominis liberalis eft vagis quibus lav
gendum eft , largiri , quàm ez à quibus accipiendum eft ,
accipere, c2 à quibus accipiendum non efL, non accipere.
. uirtutis enim proprii magis e$t bene mereri, quàm beneft
. cium accipere,€7 res bonestas ac preclaras gerere,quám
| turpitudinem. non admittere . Minime antem illud quidem

b: obs

90 Ariftotelis de moribus
obícurum eft. quin cz" donationem beneficium conferre 5
resq; bonestas agere : {5 acceptionem beneficio affici ,
aut fe à turpiter factis abflinerc fubfequatur.Pratereà εἰ
qui donat,babetur gratia, non ei qui non accipit : multoqs
maior laus illi , quàm buic tribuitur . T ὰπι facilius et non
accipere , quam dare . [uum enim quifq; mauult non proa
fundere , quàm accipere alienum . deinde liberales dicun.
tur ij, qui largiuntur : qui non accipiunt autem non magis
liberalitatis quàm iustitie nomine laudatur . At qui acciz
piunt , non admodum [ane laudantur . Yam uero omnium?
bominum , qui uirtutis nomine cari funt , maxume diligunz
tur liberales . Nam profunt alijs : quod quidem in donatio
ne fitum e$ . Acliones autem ex utrtute , e boneste funt
€? bonesli gratia fufcipiuntur. Dabit igitur liberalis bone
fli caufa , ex recte dabit . Nam e quibus dandum est ,c
quantum , ez" quo tempore : C7 cetera omnia adhibebit ,
que rectam dandirationem confequatur ,eaq; libenter ez
iucunde prestabit,aut certe non grauate . Nam quod uia .

tuti conuenieutey geritur ,aut iucundum eft , aut ἃ molez ὦ

Sta uacuum:moleflum * autem minime.At qui dat uel quiz
bus dandum non eft , uel non bonefti gratia , fed aliqua a2
lia caufa impulfus,bic no eft liberalis, fed aliquo alio nomi ἢ
ne appellabitur. Atque adeo ne is quidem qui grauate dat,
bic enim facile adducetur , ut peccuniam boneflis actioniz
bus anteponat , quod minime conuenit liberali . Nec uevó
unde non oportet, accipiet liberalis . Nam boc accipiendi
genus non eft eius,qui pecuniam nibili efHimat. Nec erit in
po/cendo procax . Non enim bominis efl benefici facile be
neficium accipere. Accipiet tamen unde debebituerbigra
tia ,de fuis bonis «x fructibus , non. quod boneftum e
e

—

εὐ Liber quartus. δ᾽

| fed quod. neceffaritm , ut babeat dandi facultatem . N ec

rem familiarem. negliget , [i quidem ex bis uelit aliquibus
commodare,eisa; fuppeditare que defiderant . Neque qui
buslibet largictur , ut fuppetat ei quod largiri pofiit , qui
bus oportet.et quo tempore,cz ubi , boneflà eft. Magno
pere autem proprium eft bominis liberalis ita in dando mo
dum [uperare ,ut fibipauciora veli inquat. Nan fui ratios
nem non babere liberalis eft... Xam uero exc facultatibus et
penditur c2 appellatur liberalitas . Non enim in multitue
dine beneficiorum qui dantur , fed in babitu cius. qui dat ,
liberalitatis uis fita est . Bic autem dat pro facultatibus.
Exquo nibil probibet eum e[Je liberaliorem, qui pauciora
donet , fi modo ex.paucioribus donet. Videntur porró liz

beraliores effe qui fuas facultates non que[iuerunt , fed

ab alijs partas acceperunt . E g«[iatis enim incommodum
nion funt experti. Vraterca fua cuique facta funt cariora,
μὲ parentibus (σ᾽ poétis. Difficile efl autem liberalem dia
uitem e[fe , quippe quinec ad? accipiendum fit attentus ,
πες ad cu/Lodiendum pertinax , intmó uero ad profundenz
dum ficilis ac paratus, pecuniam denique non ju 4d o fed bez
ncficij conferendi caufa, magni efHimet . Iccirco ^c τις
£o criminari fortunam folent , quod minime omnium diuiz
tcs funt qui diuitijs (σ᾽ copijsrei familiaris funt dignifii-
yi . Sed boc on temere contingit . Neque enim fieri poz
tel ut pecunijs abundent ij, qui nullam diligentiam,ut pea
cunio[i fintadbibent, quemadmodum neque. quicquam ἀπ
liud [ine fEudio ac diligentia comparatur . Non tamen aut
quies non debet, aut quo tempore non debet , aut cetcris
7 id genus boneftij formulis neglectis, dabit . Non enim az
geret conuenienter liberalitati, c7 fi fumptum in bec fa .
F ceret,

82 Ariftotelis de moribus
ceret, unde impenderet in ea que fumptum defiderant no
baberet . Efl igitur is liberalis (ut diximus) qui ez pro
facultatibus, €x quas in res oportet, fumptum facit.qui au
em modum tran[it , prodigus . Itaque reges prodigos diz
cere non folemus. Rerum enim quas pofsident , uim et coa
piam , uon uidetur effe facile donatiombus ex. fumptibus
exbaurire . Quoniam igitur liberalitas mediocritas eft ,
que in dandis c7 accipiendis pecunijs trertitur : largietur
€z impendet profecto liberalis in eas ves in quas debet, e
quan um debct , non aliter in paruis,quam in magnis , idq;
faciet libenter, 7 iucunde . preterea unde cx quantum
accipere debet , accipiet. Nam cim uirtus bec mediocri
tas fit ad utrunque pertinens : utrunque quemadmodum
dcbet , adiiniflrabit . Bonam enim donaticnem fimilis
confequitur acceptio ,€7 que fimilis non efl ; contraria
eff . Que igitur fe mutuo confequuntur ; fimul in eodem
ineffe poffunt. Contrarias in eodem non ineffe per[picuum
efl. Quod fi ei euenerit,ut contrá atque oporteat,aut pre
ter boneflum , fumptum faciat , egre feret ille quidem, fed
iodice, ez quemadmodum debet . uirtutis eft enim et quie
bus rebus , €x quomodo letandum e dolendum e[t, letaa.
Yi ac dolere. In focietate autem rei pecuntarie facilem fe
4c commodum prebet liberalis. Quoniam enim pecuniam
contemnit , ad accipiendam iniuriam expofitus eft , pos
tiusq; grauatur fe fumptum, cim res poflularet, non fecif-
fes quam fc tim cim facere non oporteret , feciffe molefte
fert : neque ei? probatur Simonides. Prodigus autem ez
tiam in bis offendit. N am neque gaudet , neque dolet quiz
bus , aut quo modo debet . quod ex ijsque deinceps diz
centur ἃ nobis , planum fiet. Atque boc quidem iam dixis
| nius,

Liber quartus. 85
mus, profufionem c» illiberalitatem , nimium effe €» paz
vum;idq; utrunq; in duobus confiftere, in donando fcilicet
σ᾽ accipiendo . Sumptum enim in genere donationis collo
camus;illumq; buius nomine uolumus contineri. Ac profu
fio quidem donando cz non accipiendo modum fuperat :
accipiendo autem deferit . Ylliberalitas uero donando moz
dum deferit , accipiendo fuperat , pr.eterquám in paruis.
ca igitur que profufionis propria funt, non facile ? copuz
lari , neque und coberere poffunt . neque enim facile eft
eum qui à nemine accipiat, omnibus donare . Nam celes
riter deficiunt eos facultates , qui ckm fint priuati , plus
equo largiuntur : qui quidem prodigi uidentur effe . alios
qui nemo profecto negauerit eum qui talis fit , auaro non
paulo e[Je meliorem : facile enim ad fanitatem reuerti po
tel, ex etatis maturitate correctus , c» egeflate coaz
élus , atque ita ad mediocritatem peruenire . In eo enim
infunt ea omnia quie conueniunt liberali . nam ez donat ,
€ non accipit : fed neutrum neque ut debet, neque bene.
Q uod fi buic rei affuefcat, aut alia aliqua ratione immu
tetur, iam fuerit liberalis . Nam e quibus erit dandum ,
dabit, neque unde accipere nefas erit , accipiet. Ytaque
non male moratus effe uidetur . non enim improbi neque
bunfilis aut degenevis bominis eft , fed ftulti potius largien
do €? non accipiendo modum fuperare . Prodigus igitur
bis moribus preditus, auaro multo melior efJe udetur
cim propter eas caufas, quas diximus, tum quod. bic iuuat
multos;ille neminem, atque adeo ne fe ipfum quidem . fed
plerique prodigi, quemadmodum ἃ nobis dictum e[L , unde
non debent, accipiunt , eoq; ipfo funt illiberales . efficiunz
tur autem ad accipiendum propenfi, propterea quod cim

F2a fum

rd

84. Διειίοεεϊις de moribus
βρηρίης facere uclint , boc affe qui non facile ρο[μη!. Μά
citó deficiunt cos vei familiaris copie ...Aliunde. '^ igitur.
querere C rem facere coguntur y fimulq; quia nullam ho
ueftirationem ducunt [ine religione , nullod difcrimine
undique corradunt , largiendi autem cupiditate flagrantz
quoriodo , aut unde largiantur nibil fua. veferre cxiffie
mant. Q sare ne liberales quidem funt corum donationes.
Nau nec bonc[te fant, πος bonefti caufa fiunt, nec ut par
efi, fcd interdum quos bomines oporteat in paupertate e^
tatem agere, bos collocupietant, €2.cian ijs qui tempere
tis co pr ipe fint moribus, nibil donent , in affentatores,
aliarum; uoluptatiim miniftros, multa largiter effundut.
itaque et plerique corum funt. intemperantes. Nam cin
facile inpeudant , etiam in ves obfcoeuas , € ab intempez
rautia natas fuaptuofi funt . Et. quia uitam fuam bonefl
regula non dirigunt , ad uoluptates propenfiorrs euadut »-
Ac prodigus quidem [i cuftode ez moderatore, careat;
in bec mala '* delabitur : fed alicuius cura ez. diligentia -
nixus, ad mediocritatem s c" ad id quod oportet ,peruez
niat . Ailiberalitas autem atque auaritia infanabilis iore
bus eft . uidetur enim fenectus ez omnis inibecillitas yilliz.
ber ales efficere:eaq; magis in bominibus innafciturquam
profufto . Nam plerique omnes pecunie fHudio, ducuntur
potius quam ad largiendum provipti funt. "Tum etiam la-
εἰβιπιὲ manat, ct est multiplex . multa enim, genera , muls-
tid; modi auaritiz c[Je uidentur . Cum enim in. duabus ve
bus uertatur, ct in dando inframodum., et. fupra. modum
accipiendo : baudquaquam integra inel in omuibus z fed
interdum diucllitur, ac feiungttur , alüq; reperiuntur qui
accipiendo modum fuperant;alij qui dando deferunt. Nam

ui

"m"

"C biber quartus. ὃς
in quos quadrant tales appellationes , ΠΟΥ δὶ evatia parci ,
tenaces, fordidi, omnes bi in largiendo modum deferunt ,:
fet aliena nec appetunt , nec accipere uolunt : alij t e
qtütate '* 75 bonitate quadam, tum rerum tuvpitm caen.
darum fLudio adducti (uidentur enim nonnulli, dicunt quiz
dem certe fua fe iccirco feruare ac tenere ,ut ne quid tura
pe admittere aliquando cogantur, quorum in numero es
cumini fector ille c» quifquis talis eff, μ ex eo nomen tra
xit quod fupra modum 4 dando abborreat ) alij autem mes
tii deterritife ἃ rebus alienis ab/Tinent, perinde quafi non
fit facile eum qui aliena tollat Π "4 ab alijs intacta vetinerc.
Placet igitur eis neque ab alijs accipere, neque alijs dare.
Alij rurfus in accipiendo funt nimij , quia un di que et quid
libet accipiunt ; quales [unt ij qui operas illiberales pre
flant, € fordidas artes exercent , ut lenones €x omnes
buius noté bomines ez faeteratores : quibus '? exigutm
lucrum: magna mercede conftat. Omnes bi enim 4
quibus non debent , e" quantum non debent , auferunt ,-
communisq; eorit uidetur e[fe lucri turpitudo. Nam proz
pter queftum , eum; exiguum , turpitudinem ac dedecus
Jübeunt : Nam qui magna ἃ quibus,e que no debétaufe
rüt,quales fant tyrani,qui urbes! *euertunt, téplaq; expiz:
lát,cos non auaros; fed improbos potius, ez" impios, cs" ἵππ'
iu[Los dicimus . Yam aleatores c? gva[Jatores qui obuios
[boliant, ez latrones, in numero illiberalium funt babendi.
Nan turpem questum confectantir. Questus enin caufa
utrique €? bi quos proxime nominaut; cz illefuperiores in
ficgotio uerfantur , e dedecora , ignominasq; perferunt .
Atque bi quidem lucrigratia maximis in periculis uerf&-
Am ab amicis quibus donare debebant Iucrim faciunt;
NE^ utriq;

ΠΟΎΣ.

86 Ariftotelis de moribus

Vtriqueigitur quoniam ab ijs , à quibus non debent , lue
crum captant : turpis questus Sudiofi. dicendi funt , om-
nesq; tales accipiendirationes cz uie funt illiberales. Me
rito autem liberalitati illiberalitas effe contraria dicitur .
Nam cim malum fit profufione maius , tm facilius ac fee
pius in bac quàm in illa , quam diximus , profufione bomi-.
nes offendit. Ac de liberalitate quidé ijsq; uitijs, que cum
eapugnant,bacenus. ^— Sequitur ut de magnificentia
quam μεγαλοτρέπειαν Greci dicunt, differamus . Nam eá
quoque uirtus quedam eft in pecunijs occupata . Verum
non ut liberalitas , ad omnes pecuniarias actiones 9 fed ad
fumptuofas: duntaxat pertinet , in quibus liberalitatem
magnitudine fuperat. Namut nomen ipfum fubindicat ,
ες fumptus eft in rebus amplis ez" magnis decorus . Magnitue
do ait ad aliquid refertur. Neq; enim fumptus idé "Trierar
chü decet, et [pectaculoru prefectum.Decorum igitur €*
perfone , ez loci , ez temporis , €2' rerum, in quas pecus
nia impenditur, [Eectatur. Qui autem fumptus facit in ves .
paruas , uel mediocres pro earum rerum dignitate: i$ non
dicitur magtificus,ut quidicebat, Mendicoq; uago '? da
re fepe folebam: fed is demum quiin res magnas. nam qui |
magnificus eft , idem eft. liberalis , fed qui liberalis , non
cotinuo eft magnificus. Huius autem talis habitus id quod .
eft parum,indecora par[imonia appellatur,nimium operaz
via quedam in fumptu faciendo infolentia , €» elegantie
infcitia, c» quotquot funt tales uitiorum. appellationes :
que modum fuperant non magnitudine rerum in quas ma
guificétia conferéda fit,fed eo quód magnos c7 infolentes
fumptus faciunt in eas res , in quas, e: quo modo faciendi
non funt. V erm de ijs poflerius dicemus . Magnificus au-
tem

| το Liber quartus. 87
^. tem' bomini fcienti fimilis cfl. nam ez decorum animo cer
nere , (5 magnos [umptus concinne facere poteft . Nanz

| que (ut diximus ) omnis babitus actionibus, ijsQ; rebus qua
- rum eft babitus , terminatur. Sumptus porro uri magtifi
ci , magni funt Cz decori . talia igitur € eius opera funt,
fic enim fumptus cz magnus, € ad opus accommodatus ,
&c decorus futurus ef . Itaque cm opus (umptu dignum
effe debeat , tum opere fumptus , aut etiam fuperior . fed
bec talia bonefli gratia wir magnificus impendet,( Hoc e
nim omnium uirtutum commune eft) cz pretereá iucunz
de ac prolixe . Nam fubtilius rationes fubducere , ez om
nia ad calculum reuccare, bominis e par[imoniam inde
coram conjectantis. Deinde quo modo opus quàm pulcbera
rimum C quàmmaxime decorum potius , quam quanti ,
€ quaratione minimo efficiatur.cogitabit . Neceffario
igitur uir magnificus erit quoque liberalis. Ympendet ez
nim, liberalis €? que oportet , €z ut oportet . Sed in bis
quicquid "7 magni estmagnifici proprium etnempe ma
gnitudo atque amplitudo '* eius que in bis uerfetur liz
beralitatis. Ac pari impenfa opus efficiet quod magnifi-
centia prestet . Non enim cadem pofsefsionis,atque '? ope
ris uirtus est. Nam pofJefsio plurimi e&imanda es eaque
pretiofifeima eg carifsima efl , ut aurum : opus autem plu
rimi faciendum eft , id quod efl € magnum cz pulchrum.
Eius enim operis , quot tale ejl , [bectatio admiratione [pe
&atores afficit. Quod autem magnificum eft , id admira-
bile eft , operisq; ^^ uirtus ac preflantia efl , magnificenz
tia que in magnitudine confi ftit. Sumptus autem quos am
plos & bonoratos dicimus , uerbi gvatia funt dona que fu
[benduutur in templis ; dijsq; dicantur. € con[tructiones
2 4 teme

88 Ariftotelis de didibus

templorum , € facrificia , itemq; ea ornid ; que in ΟΠ μὰ
numen diuinum impenduntur , cz quecunque in renip. bo
nefte laudis fludio conferuntur , ut ficubi ludos fe fblenz
dide facere, aut triremium pr efcéturam de fuo adminiffra
re , autepulum prebere ciuitati putent-oportere. 1n o2
mnibus autem , ut dictum eft , eius qui agit , babenda ratio
eft, qui fit , ex que fint elus facultates . Sumptis enim die
gni facultatibus effe debent , neque opus folum; fed ez
tiam eum qui facit , decere . Quocirca nemo pauper mae
gnificus effe potefl; quia non babet domi unde fumptus co
uenienter (σ᾽ decore f4cere queat, ez qui conetur; fBultus
fit habendus , quoniam {5 preter?! dignitatem e» pre
ter id quod fieri oporteat , conetur . Quicquid autem vez
cte fitid omne ex tiivtute ftt . decet porro ^? magnificenz
tia cum cos, quibus res buiufmodi uel ipforum labore e»
uirtute parte funt , tel à maioribus , aut ijs quibuscum ali
qua neceflitudine funt coniuncti, relice;tum boncfto lo2
co nátos (5᾽ claros uiros: eos denique qui tali aliqua laude. ᾿
antecellunt . ineft enim in bis ommbus amplitudo quedam
€? dignitas . talis igitur eft maxime uir magnificus , ez in
buius generis fumptibus magnificentia , ut diximus , elus
cet . Maximi funt eniti (5 bonore digniffimi . Yn priuatis
autem fumptibus ijs, qui femel fiunt , etiam locum babet ;
quales funt nuptiz,c7 fi quid cius generis efe , e fi qua in
ve itel tota ciuitas occupata ejt ,uel ij qui dignitate pre
fiit . Yn recipiendorum quoque bo[pitum c» dimittendo2
rim officio, in donis ez remunerationibus. Non entm in fe
ipfum fumptuofus eft uir magnificus, fed in remp. Dona at
temJinile quiddam ijs rebus babent , que Diis confecrans
turyez ante eorum fimulacra fufbenduutur . Efl etiam uie
i 31 yi

uL qd

T ] i d |
| Liberquartus. — 89
Pv gie vola ifa exidificare ,ut eius fpecies diui-
tiis conueniat ,( aliquid enim mec quoque ornamenti
coniparatur) c in cas ves potius pecuniam impendere,
| que diuturne funt future , C funt enin be pulcherrime )
ex inumaquaque decori feruare ; Non enira eadem dijs
atque bominibus conueniunt , neque eodem fumptu fanum
c2 fepilerum edificandim cft. Ac fumptus quidem in fito
quifque genere magnus eft, e» cum Jit ille fumptus m«gniz
ficentiftimus qui in opere ἡ ΠΟ ponitur , ttm bic td [blen
didifimum eft, quod in bis rebis magna eft . Yntereft enint
. interid quod eft inopere magnum , e id quod efL in fum
pto. Nam pila uel ampulla? pulcherrima doni ^* pucriz
lis magnificentia illa quidem obtinet , fed buius pretium
exiguum e tlliberale eft . Itaque nagnifici cf cuiufcunqs
generis opus efficiat , magnifice facerc. Nam quod erit
eiufmodi , id nec facile fuperari poterit : ez fumptus maa
. gnitudini refpondebit . T«lis igitur eft uir magnificus .
Qui attenti nodum fuperat; Τ᾽ i$ quem operariorum moz
re infumptu faciendo infoleten diximus, co fuperat, quod
fecus ac debe£ , impendit. Yn res enim paruas € que par
uum fumptum defiderant , multam pecuniam infumit , [ple
- doremq; ac magriificentiam oftentat inconcinne, atque inz
| uenufte, exempli gratiaynuptiali apparatu eos accipitqui
| fombolam?? in ccenam dedertint , €» comaedis dux. cbori
prepo/itus prodituris in cenam biflrionibus fub/lernendt
| purpuram confert, quentaditiodiqn facere conficuerunt
Mcgarenfes. Atque bec omnia faciet non bonefH, fed ofté
tandarim diuitiarum caufa, e quod fe bis rebus bomines
admiratione affectwrum |perat (Θ᾽ quas in resmudlta im-
pendere debet, in eis fimptum exiguum faciet : ubi parua
impera

9o . Ariftotelis.de moribus

impenfa defideratur , ibi largus €x profufus erit. Homo
autem indecore parcus , quem Gr&ci μικροωρεπὴ appel-
lant, in omni re ἃ modo aberit , maximáque pecunia cone
fumpta, in parua boneflum omne perdet atque extinguet.
quicquid facturus cfl, procraflinans, ey cunctabundus ef
ficiet (δ᾽ qua ratione quàm minimo fumptu id. conficere
pojiit, con[iderabit : ez in bis lamentabitur , (δ᾽ ingemiz
feet; omniáque fe efficere maiora, quam oporteat,arbitra
bitur . Sunt igitur bibabitus uitia . nullam tamen turpitue
dinis aut dedecoris notam inurunt, quia nec alteri damni
inferunt,neque admodum funt deformes. Magnitudo
animi autem magnis in rebus, ut nomen ipfum declarat,elu
cere uidetur . Ac primum fane quales fint be res, intelliz
gamus . Nibil porro intereft utrum ipfum animi babitum ,
an eum qui eo fit preditus, confideremus . Magno autem
animo babendus eft is,qui magna fe mereri exiflimat , idqs
fuo merito . Qui enim preter meritum ac dignitatem id fa
cit, fLolidus eft . At eorum qui uirtutem colunt,nemo [Loz
lidus ef, nemo mente captus . Efl igitur magno is animo ,-
quem defcripfimus . Qui enim fe cm paruis rebus, atque
bonoribus dignus fit , paruis quoque dignum iudicat , bic.
non magnanimus, fed modefLus babendus efE . Animi enim
magnitudo in magnitudine [ita efE , quemadmodum in ma
gno corpore, pulchritudo . Breuis autem flature bomines
uenufli ?* ac lepidi funt quidem illi, aptáque membrorum
conuenientia cz proportione praediti , fed pulcbrinon iz
tem . Qui uero magna fe meritum efte putat, immerito taz
sen , elatus ac fuperbus eft: quem. Greci yZuvov , id. eft
laxum ac vaftum quendam nominant . Quifquis autem *?
- mara fibi deberi quam quibus dignus [it,arbitratur, non.
cotiz

δ |
1

« "B

Libér quartus . 91

continuo fuperbus efL . V eram qui fe minoribus dignum ,
quàm mereatur,exi[Limat;is angu/lo c» bumili animo eff,

' fiue magnis , fiue mediocribus , fiue paruis dignus , etiam
minora fibi tribui putet oportere : tantóque bumiliore ani

᾿ς mouideatur , quanto maiora meretur. Quid enim eum fa
— Gurum putemus , fi tam magnis dignus non [it? Eft igitur
magnanimus magnitudine ille quidem fummus, fed co quod
itaut oportet, de fuis meritis iudicat,medius . ijs enim que
ipfius dignitatimeritisq; refpondent , fe ipfum dignum ἐπα
dicat:alij modum uel fuperant , ueldeferunt. Ergo [i fe
magnis effe dignum merito exiflimat (σ᾽ maxime , fi maxi

X qus,inuna re ?* potifsimum fane uerfabitur . Quenam ??
igitur fit buiufmodi res , ex dignitate intelligamus. lam
dignitatis nomen ad externa bona refertur : quorum mas
ximum boc locare debemus , quod e. Dijs immortalibus
tribuimus , et ij omnes , qui dignitatem in rep. confecuti
funt,expetunt, quod efl denique rerum pulcherrime gc-
flarum premium . Talis uero eft bonos.boc enim eft exter
norum bonorum maximum . Yn. bonore igitur et infamia
fic fe gerit, ut oportet, uir magni animi . Neque uero ??
uerbis aut ratione opus efl ad docendum uiros magnaniz
mos in bonore uer(ari. bonore enim maxime magni uiri
fc dignos effe exifLimant , fed pro eo ac merentur. At qui
demi[fo et bumili animo cft , is modum deferit , fiue ipfius
perfona, fiue magnanimi dignitas [pectetur. Superbus auz
tem fi eius per(onam [pectes, fuperat,non fi e ct uiro ma
gnanimo conferas . Quod fi magnanimus maximis fuerit
bonoribus dignus;erit ille profecto uir optimus ac preftan
tffümus . Nam quo quifque melior eft , eo maiore premio
atque honore dignus el, &7 quidem optimus quifque ma
ximo;

92 Ariítotelisde moribus

into . tteve igitur magnanimus uir bonus fit neceffe eft -
Atqite etiam quod in quaque ulrtute magnum e" amplum
eft , uiri magnaninti effe videatur . Neque porro conue-
niat magnanimo ?* dumiféis manibus fugere , neque irius
viam cuiquam faceve.Q uid eft enim cur turpe aliquid'dd-
mittat , cui nibil fit magnum? Atque ei quidem qui ves
fingillatim in[picere uelit , ridiculus effe uideatur magna-
nimus, fi non fit idem vir bonus . Quin ne bonore quidem
dignus erit, fi malus e uitiofus fit . Premium enim uirtuz
tis e$ bonor; cz tribuitur uiris bonis ..Crbocirca uidetur
animi magnitudo quafi quoddam uirtutum omnium effe or
namentum. Nam 65 yadiorcs eas , anplioresqs facit , ez
fine illis conftare nullomodo poteft : οὐ eamq; caufaye qui
re ueramagno fit animo , non facile reperitur, quippe qui
fine eximia quadam ; €? preclara bonitate talis effe non
pofiit . Xn bonoribus igitur e» ignominijs uirmagni- animi
maxiite cernitur. Ac magnis quidem bonoribus, c7" ijs qui

ὦ türis bonis deferentur ; modice delectabitur jtanquàm ——
fuos, ibis accommodatos , atque etiam fua uirtuteminóo —

rcs, C" inferiores confecutus . Virtuti enim omnibus fuis

üumeris perfecte ez abfolute: non facile par ullusbonos

reperiri potefl . Verüm tamen eos equo anirto accipiet
uel ob banc caufam;quod illi non pofiint ej tribuere 3* ma
iora . ἘΠΗῚ atitem bonorem qui ez ἃ quibuslibet e" ob ves
paruas tribuetur prorfus negliget atque a[pernabitur .
tales enim non meretur : Ytemq; ignominiam "3 atque in-

famiam;quia in eum iure cadere non poterunt. Maxime i«

gitur e potifsimtim in bonoribus uer(atur uir magnanie

mius. Verüm tamen in dititijs quoque,c» principatujin o '

mni denique fecunda atque aduerfa fortuna quicquid acciz
. écrit
9

m

^o Liber quartus. 93
derit , fe moderatum prebebit neque in rebus fecundis
letitia efferetur,neq; in aduer/is merore contrabetur.N&
ne in bonoreni?* quidem fic animatus efl , qui tamen quàm
tttaxima res est . Principatus enim c7 diuitie propter boz
norem funt optabilia . Nam qui bec bona confecuti funt ,
bis?? ipfis bonore affici uolunt. . Cui igitur bonos in rcbus
paruis numeretur, buic ne. cetera quidem magna. erunt .
Quocirca magnanimi ceterorum contemptores ez fupera
bi uidentur effe . Iamuero etiam res fecunde ad animi ma
gnitudinem comparandam uidentur adiuuare;. Nam c7 bo
nefto, fummo; loco nati bonore digni putantur 9 € ij qui
principatum obtinent , aut opulenti , quoniam ceteris anz
tecellunt . Quo quicque porro bono aliquo magis excels
lit,co bonoratius efL « Ytaque bis talibus quoque bomines
animi maioris efficiuntur, quia uidelicet à nonnullis bos.
norem confequuntur. Sed fL uerum quevimus; folus uir bo
nus afficiendus bonore eL . Cuius autem uirtuti coniuncta,
fortuna e[L, is bonore dignior babetur . Quibus uero fiue
uirtute talia bona contigerunt , bi neque fe ipfos magnis
honoribus dignos meritó existimant , neque recte magnas
nimi appellantur . Hec enim. [ine uirtute integra atque
undique perfecta confLare nullo modo po[Junt . Yaqug a7
liorum contemptores ac fuperbi ez. contumeliofi , €» buz
iufmodi witijs 39 affecti euadunt. Difficile ef enim fine uir. .
tute res fecundas cosupofite, concinneq; ferre.. Cum pora
ro ferre non poféint , fefeq; ceteris .preftare.exiftiment ,
tm illos contemnunt , tm ip[i quicquid fors tulerit , ἀπ
gunt . Virum magnanimum enim, imitantur , cám fint ei
difsimiles.Q uibufcunque autem rebus pofiunt, boc faciut.
Nec eq igitur que uirtuticonfentanea funt , agere fludét,

c

as p

94. Aríftotelis de moribus
€7 alios tamen faflidiose de[biciunt . Magnanimus autem
non iniuria de[bicit . De rebus enim uere opinatur € ius

. dicat. At uulgus quomodocunque fors tulerit , iudicat.

Iam uero ?7 neque fefe offert ad cafus paruorum pericue
lorum, neque periculi adeundi cupidus eft , quoniam páu-
ca funt que magni faciat. Magnis auté periculis fefe obija
cit :€7 cüm in difcrimine uerfatur, uite non parcit ,
perinde quafi plane indignum [it eum in uita manere. Et
citm eo fit animo ut libenter beneficium in: alios conferat ,
tum fi accipiat,erubefcitt. Yllud enim prefTantis ez excelz
lentis bominis eft , boc inferioris . Idem beneficium maios
re menfura quám accepit , reddere confueuit . fic enim is
qui de eo prior bene meritus est,etiam ei debebit; e benez
ficio "8 deuinctus erit . Pretered uidentur magnanimi eos
meminiffe,quos beneficio ajfecerint: à quibus autem acces
perint,non item . Eft enim is qui beneficium accepit,eo qui
dédit, inferior . At uult magnanimus quám maxime excel
lere : atque illa audit libentifsime ac iucundifsime , bec
grauate. Itaque neque T betis ?? Youi fua in eum beneficia
commemorat, neque ^? Lacedémonij Atbenienfibus , fed
que ab illis acceperunt . Es etiam magnanimi neminem ^*
pas quenquam rogare,libenter alteri operam dare at»

que inJeruire,e2 in eos qui aliqua dignitate prediti funt,
quorum; res ualde funt fecunde magnum fe atque excel-
fum:in eos quorum mediocris fortuna e modestum ac mo
deratum prebere. Ylis enim antecellere difficile, c» ams
plum , bis facile ef : et inter illos gloriari , generofi bos
miris est:inter bumiles autem et infimos,odiofum, ^^ uixqs
tolerabile efljquemadmodum in imbecillos uires fuas exe
promere atque experiri. Est et eiufdem ad canon ire que

(funt

[- 4 ye s

up

Liber quartus. 9s
funt bonorata , et in quibus alii principem locum obtiz
nent : pretereà ceffatorem et. cundiatorem effe , nifi
ubi aut magnus bonos proponatur , aut magna ves agas
tur : deinde aptum effe ad res gerendas paucas il «
las quidem , fed magnas et omnium fermone , famáque
celebrandas . Yam ueró et apertas eum inimicitias geres
re, c7 aperte amare nece[fe cft .timentis e& enim fron
te occultare fententiam . Deinde matorem ueritatis,quárt
opinionis curam babere : tum aperte c7 dicere € agere
omnia. Amat enim *? orationis libertatem , quia propen
fus eft ad ceteros cotemnédos natura.Contéptor eft autem
tiaturas quia libertatem c ueritatem orationis amat, nifi
ubi difeimulanter loquitur . Eft autem difimu'ator in uulz
gus. Neque tero ^* alterius nutu atque arbitratu uluere
potest, nifi amici . Efl enim boc fertile . Itaque ut affenta
tores omnes mercenarii quidam funt, fic bumiles e7 demif
fi bomines;affentatores . N eque facile 55 admiratur. nibil
enim ei magnum uidetur. Non meminit inturias . utri enint
magnamini ron efl memorem e[Je praefertim iniuriart e2*
malorum, fed ea potius pro nibilo putare. Neque de bomi
nibus cupide loquitur, quippe qui nec de fe, nec de ceteris
dicturus eft ; Nam neque ut laudetur magnopere folis
citus cft , neque ut alij wituperétur . Nec rurfus aliorum
laudator eft : ez ob banc caufam neque maledicus ne in
inimicos quidem , nifi. contumelia accepta. In iis autem
malis , que aut nece[faria, aut exigua funt, minime queri
bundus eft , neque fupplex . E enim bominis 46 nimium
flidium,nimiamq; curam in ves bumanas coferentis,[ic afz
fectum effe. Atque ctiam ita comparatus eft, ut res bonea
ftas , eafdemq; fteriles pofiidere malit , quàm utiles e

fite

Ἀδὰ TT δ de
96 Ariftotelis-de. rhoribus |
fruttuofas Hoc. enim inagis proprium bominis eft fe ips.
fo contenti , et bonis oiimibus pcr fe cumulati. Motum ea.
tiam magnanimi uiri tardun pede effe credibile eft ,
uocem. grauem ,oralionem [t«bilem.ac Jedatam.. Neque.
enim feflinat is qui paticis rebus | fLudet,neqae t ucbementer
coütendit cui nibil magnu c[Je uidetur. Propter bas*^eau,
fas autem et uox ^* acuta ct celer ingreffus.ejfe folet. Ac
magnanimus quidem talis cfe. Ὁ ut autem modu deferit,
is angufLo , paruoq; animo dicitur: qui fuperat, elatus ac.
fuperbus , qui fane minime mali uidétur efJe.nibilenimsaa
leficii in queuquam admittunt: uevism tamen peccant. Nà
qui demilJo paruod; animo.eft cita fit. bonis dignus , tpfe
fe. üs rebus fraudat quas meretur... Preteved co malo afz
fectus effe uidetur , quód fe fefc bouis indigni eff avbitrae
tur Tum ueró fe ipfum. ignorarc.nam nii&t.elfet., ea exe
peteret,quibus dignus eft, cum bona [int . ΔΗ. tai bi nà
uidétur e[Je.fed pigri *? potius ct fegnes. Talis aut opinio —
quai de fe ipfis babent,cos uideur efficere deteriores. E.
enin que ereturquifque expetere folet-Tumpraetered ὦ
4b. honeftis actionibus et [Ludüs,pevinde quafi indigni fint,
icing. 4 bonis externis longe refugiunt . Superbiautem .
cin [tuli fint, tum feipfos quoque ignoratit, neque id obz
fcure .. Nam perinde quafi i digni fint, res amplas et bono-
ratas conantur ac fufcipiunt, deinde fe ipfi *" quales fi fint.
indicant, Cz ab alijs coarguuntur. Yam uevó ex ucffitusto
tod; babitu.ez geflu corporis,talibusq; rebus ornatum fie
biquerunt »fuasis res fecundas omnibus notas € per[pie
cuds effc uolunt, ez de fe ipfis predicant quafi ex his ono
fem confecuturi . Magis autent.animi inagnitudini aduera
fatur humilitas cz demiftio animi,quám elatio ac fuperbia.
Nam

πη. Liber quartus. 97
Nan e crebrior cfL,e7 deterius malum. Diximus igitur
animintagnitudinem , in magno bonore ucrfari. |
᾿ Videtur autem etiam in boc alia quedam uirtus effe oc
eipata, ut ii fuperioribus diximus , que parem ad animi
magnitudinem, rationem babere uideatur , atque ad mae
guificentiam liberalitas. Nam cum ambe be urtutes καὶ ma
gno ramote fint, tin in rebus paruis cz mediocribus nos
dtaut par est , afficiunt . Vt in accipiendis autem c7" data
dis pecunijs locum babent mediocritas nünium eo parum:
fic honos €» uebementius,eo minus quàm oportet,et rura
fum unde, €: quo modo expetendus cl , expeti poteft.
Nam c2 ayibitiofum uituperamus , c2 eux qui nullo bono
vis f[Ludio ducitur , quem bonoris contemptorem nomina
mus : illum quia e" nimia bonoris cupiditate affectus efl,et
inde bonoré aucupatur;unde no oportet:b&c quia ne ex ve
bus bonestis quidé bonoris adipifcendi confilium capit. Yrs
terdum autem ambitiofum laudamus ut wirum [ortem cz*
bonejlatis ftudiofum. Yaterdum eum qui ab omni bonoris
cupiditate liber €?" folutus cft, tanquam mode[tum ez tem
perantem, ut fupr à diximus . Per[bicuum efE autem cum
multis modis quis buius uel ilius rei fL udiofus dicatur, non
dneandem rem femper. ambitio[i nosien ualere : fed fi lau
demus , in eum ?* qui fLudiofior [it bonoris quàm uulgus :
fin uituperemus, in eum qui fLudiofior fit, quàm oporteat,
conuenire . Cuuoniam autem mediocritas uacat nomine ,
iccirco fit ut extrema de eius po[Jefsione;quafi de loco uz
cuo ac deferto concertent ac. litigent . Yam quibus in vez
bus nimium veperitur , € parum : in ijs etiam mediocriz
£45 . Atqui bonorem bomines e? ninuum expetunt, Cz paa
Yum, Eun igitur expetere licet quoque üitra modum , c2
& ut

-

98 Ariftotelis de moribus

ut oportet . Laudatur itaque bic babitus,qui profecto mes
diocritas efl in bonore expetendo occupata non nominas
ta: que fi cum ambitione comparetur, bonoris contem
ptio : fi cum bonoris contemptione , ambitio uideri pofiit .
fed cum utraque comparata , utriufque fpeciem pre fe fc»
rat. quod etiam in reliquis uirtutibus apparet . Pugnare
autem bic uidentur inter fe extremi, ?* quia ei qui medius
eft, nomen impofitum non eft . Lenitas autem medio
critas eft que in iris uerfatur . fed quia medius uacat. noz
mine ac fere etiam extremi, medio lenitatem afcribimus ,
ad id quod eft parum, quod ipfum nomine uacat , propere
dentem . nimium autem iracundia dici poteft . Perturbaz
tio enim ipfa ira efT, cuius multe c uarie caufe funt efft
cientes. Atque is quidem qui quibus de rebus,quibusq; bo
minibus oportet, irafcitur ; pretered uero quemadmodü,
quo tempore, ez quandiu oportet, laudatur, manfuetusq;
ac lenis appellari poteft , fi modo lenitas , laudabilis eft.
E4 enim 53 uidetur effe manfueti ez lenis bominis natura, —
ut e ab omni animi tumultu fit liber ac folutus , nec fe ἃ
perturbatione trabi patiatur, fed ut ratio preceperitita,
et bis de caufis,e tandiu irafcatur.Peccare auté uidetur
in eam partem ;que eft infra modum . non enim ad ulcis
fcendum implicatus efl , fed potius ad ignofcendum pro
penfus . parum autem fiue lentitudinem , fiue quo alio noz
vine placet appellari, uituperatur . Nam cim ij qui non
fuccenfent ob eas caufas,ob quas fuccenfere debent , fLulti
uideantur , ttm ij qui non quo modo, {5 quo tempore , 5"
quibus debent . Videtur * enim bic prorfus fenfu carere ,
neque unquam condolefcere, neque ad propulfandam inz
iuriam, quippe qui non irafcatur , facile excitari . Enim
uero aliorum in fe e? in fuos contumelias perpeti ac ne

Liber quartus. 99

. gligere, mancipiorum eff. Nimium autem omnibus quiz
dem peccandi modis contrabitur . Nam € quibus, et proa
pter quas caufas irafci non debemus,ct uebementius quàm
debemus, {δ᾽ citius, e? diutius quàm. oportet , irafcimur .
nó tamé bec in uno infunt omnia.fieri.n.no poteftut infint.
. Nam cim malum omne per fe perdat atque interimat,tian
| fiintegrum fit,intolerabile efficitur . Iracundiigitur funt
iritabiles;celeriterq; irafcuntur , €» quibus , ez propter
quas caufas non oportet , (5 uebementius quàm oportet :
fed ijdem funt placabiles,ivafcendiq; finé cito faciunt,quod
quidem eft in illis optimum . Atque boc eis proptereá ac
cidit, quia iram non comprimunt,neque cobibent, fed fla«
tim iniuriam acceptam referunt ( qua ratione quo animo
fint , offendunt, ) propter animi concitati celeritat£,deins
de irafci definunt. ΑΥ κρόχολι autem qui à fumma bilis cona
citatione funt appellati ( dicantur nunc κα nobis fi placet ,
fummopere biliofi, aut [ummopere iracundi ) ij fupra moz
dum funt celeres, €? ad omnia , et omnibus de caufis ira-
cundia exardefcunt , unde et nomen natum efl . At amari
quos illi πικροχόλους nominant : propemodum funt ima
placabiles , diud; in iracundia perfeuerant . Yram enim 9?
continent et comprimunt , que tum quiefcit,cim iniuriam
ulti fuerint . Vltio enim iram fedat doloris loco uoluptaté
afferens . quod fi affequi non po(funt , graui quodam one
re premuntur . Quia enim dolor eorum non eft alijs noz
tus, nemo eis ut fe placabiles prebeant;perfuadet . Ad irá
autem in fe ipfo concoquendam tcmpore opus eft . Yta boc
bominum genus cm ipfum fibi fit moleftifsimum;tim ami-
cifrünis.Seuos autem et a[peros cos appellamus qui et pro
pter quas caufas non debent, et grauius , et diutius, quám
G £s dez

100 Ariítotelis de moribus
debent, irafctntur, et quinunquam placantur y nifi iniue
riam ulti fint, uel ctiam ca[ligarint- Letitati atttem magis
opponimus nitum , quam parum. frequentius enim efr,
quandoquidem bominibus ufitatius c? folennius efe iniuria
uleifci . Pretered [eui ez a|heri boutnes, ad conuiclum 9
uiteq; confuetudinem minus accommodati funt , fed quod
fupra dictum eje, ex ijs quoque , que nunc dicimus;intelliz
gi poteft , non e[Je facile oratione diftinguere quomodo;
€7 quibus, ez quibus de caufis,cz quandiu fit irafcendum;
cz quoufque quis in iracundia perfeuerans recte faciat. j
aut peccet . Quad enim paulum δ quiddam à modo fiue in
nimium , fiue in id quod eft parum abfcedit, nonuituperaz
tur . Ynterdum enim: eos qui modum deferunt , laudamus ,
manfuetosa; ac lenes appellamus : interdumeos qui. grae
uter irafcuntur, [Je animo uirili dicimusstanquam ad inta
perandum idoneos. Quam longe igitur e?" quomodo ἃ noz
do deflectés aliquis fit uituperabilis , non eft facile uerbis
definire . In rebus enim fingularibus,ez fenfu iudicium bu —
ius rei fitum efl. Sed illud certe .pev[picuum eft , medium
babitum e[Je laudabilem quo et quibus , ez propter quas
caufas , εἰ quomodo oportet, irafcimur , ceteraq; id genus:
nimium «utem € parum uituperabilia, que fi non longe
abjunt à à medio letter : [i longius , grauiter : fi. longifti-
me ,grauifiime funt. utuperanda . Per(picuum igitur. eft
mediun babitu diligenter effe retinendum. ^. Atque
ij animi babitus qui in ira uer(antur , bactenus fint ἃ nobis
explicati. [ἡ congreffu antem bominum c7 uite quotidiae
ne coifuctudine , denique in fermonum ac factorum. cone
municatione yalij blandi feu placetidi Jtudioft uidétur e[fe,
ih ut [int uoluptati, laudant oxania nullaq; in re aduerjan
tur 5

Liber quartus. IOI
tuv , fed putant fe cos quibuscum quotidie congrediuntur,
nullo modo offendere oportere. Alij contráin omnire
aduerfantur, neque magnopere laborant, ne quem offenz
dant : qui appellantur morofi 57,c7 in contentionibus pua
gnaces ac perulcaces : qui quidem animi babitus nimirum
funt uituperabiles, ut borum mediis laudabilis, quo uir bo
nus ea omnia qu.e probanda,c ut probanda funt , probas
bit , offendetur; contrarijs . Nomen autem εἰ nullum im
pofitum eft , fed ad amicitie [imilitudinem proxime uides
tur accedere. Nam quiboc medio'animi babitu preditus
efl, eiufmodi el,cuiufmodi commodum ?* €x bonum amis
cim fignificamus , cm amandi affectum afsumpferit . Eo
autem differt ab amicitia,quód ammi motu,amorisq; affe-
cu in eos quibuscum uerfatur , caret . Non enim eo quod
uel amet,ueloderit, quicq;,t oportet, approbat, fed quia
co ingenio , c«q; inftitutee uite uoluntate eft . Aeque enim
banc facilitatem erga notos atque ignotos, eque erga cos,
quorum confuetudine utitur , atque eos quibuscum nulla
confuetudine coniunctus eft , adbibebit : fed ita , ut cuique
conucniet . Non enim eque conuenit bomines confuetudiz
ne € familiaritate coniunctos , atque alienos uereri , c7
obferuare: neque rurfus offendere .. V niuerse igitur iam
dictum efL, eum cum bominibus ita , ut debet , uevfaturum
€ communicaturum, fed ad boneflum ez utile fuas actio-
nes referens, bunc fibi Jcopum propofitum babebitne qué
ojfendat, aut ut delectet potius . In ijs enim uoluptatibus ,
ac moleftijs uerfari uidetur , que ex fermonibus €» cac-
tibus bominum capiuntur : ex quibus ,quos delectare erit
ipfi non bonefium,«ut damnofum ,?? eós improbabit ac re
[Duet ; multo; malet offendere . Quod ^? fi quid erit,

ον} quod

102 Ariftotelis de moribus

qitod ei, qui faciat, magno dedecori fit, aut damno:aduera
fando autem, leui illum moleftia afficiat : fattumillud ture
pe, aut damnofum non probabit, fed mprobabit potius, ac
molefte feret . Aliter autem cum ijs communicabit;et cole
loquetur 9 qui dignitate aliqua prediti funt, aliter cum ina
finis : aliter ctm notioribus, aliter cum minus notis, fimiz
liter; in alijs difsimilitudinibus fuum cuique tribuet deco
vum. ac delectationem quidem per fe fequetur atque eliz
get : offenfionem ueró uitabit: ijs autem?" que funt euenz
tura, {1 maiora fint , adberefcet , bonefLo inquam e utili:
denique magne in pofFerum uoluptatis caufa leuiter offen
det . T alis igitur medius cft , quanuis non nominatus . Eos
rum autcm qui delectant, is qui nibil aliud. fibi proponit ,
quod afequi uelit, quam ut fit iucundus : blandus, e plas
cendi fEudiofus appellatur . Q πὶ uero id facit ut aliquam
ex co utilitatem capiat, que uel in pecunia , uel in ijs rea
bus, que pecunia e[ftimantur , pofite funt , affentator :
at eum qui omnibus offenditur , morofum, e» in contenz
tionibus pugnacem diximus appellari. Pugnare autem icz
circo inter fe uidentur extrema , quia mediocritati nomen
impofitum non eft. In ijfdem autem fere arrogantie
quoque mediocritas uertitur : Bec vreró etiam nomine μά
cat . Non erit autem incomodum bos quoque babitus pera
fequi . Nam e planius ea quee ad mores pertinent, cogno
Í(cemus fingulis explicatis , e uirtutes mediocritates effe,
14215 erit nobis perfuafum ac probatum , cum ita effe in
onmibus per[bexerimus . De ijs igitur qui in conuictu , uiz
te; focietate woluptatem et offenflonem eorum quibuscit
uerfantur, [bectant, dictum eft . Nunc de ijs qui ueritatem
eoluntaut mentiuntur,idq; uerbis pariter ac factis,c fi-

mulatioz

ἌΡ id κἀς idv i

Pe

Liber quartus. | 103
mulatione, pauca dicenda funt . Videtur autem arrogans
res fibi gloriofas uendicare,que uel non infunt, uel funt ijs
que infunt, matores . Difsimulator contrá uel ea que ine
funt , negare ,uel minora? fingere , atque extenuare :
medius ueró cám fingulis in rebus fui iurts atque. avbitrij
fit , uita €x oratione uerax effe quiea que babet , in
fc ine[Je confitetur , teque ea uerbis auget , neque exte-
nuat. Nibil «it obfLat quominus quis bec fingula e alic
ius, ez nullius vei caufa faciat . Yam ueró qualis quifque
ef, talis eius c2 actio € oratio e[E , talis denique cz uita,
nifi rei alicuius agat,c7 loquatur gratia. Per fe autem ma
lume uituperabile mendacium eft: uerum autem, c boz
neflum e laudabile. ita € uerax càm fit medius laudabiz
lis eft . At qui mentiuntur ambo funt illi quidem uituperan
di, fed magis arrogans . De utroque autem dicamus , ac
primtan de ueraci. Non enim de eo loquimur qui in pactis
conuentis , neq; de eo qui in rebus que ad. iniuHtiam , iu-
| flitiamue pertinent,uerus eft, (alius enim bec funt fortaf-
fe uirtutis ) fed de eo qui quibus in rebus nibil refert , u-
trum fit eiufmodi,nec ne, tàm in oratione, tm in uita,ue-
ritatem colit e fequitur , eo ipfo quod tali animi babitu
fit preditus : qui idem uir bonus merito uideri pofiit. N am
qui ueritatem amat , ueraq; loquitur quibus in rebus id fa
cere nibil attinet,is multo magis in ijs uere loquetur , in
quibus magnopere referet . Mendacium enim, ut turpe fu
giet, ac uitabitquod iam per fe, f[uspteq; natura fugiebat.
At uir talis laudabilis efl : fed ad extenuandam verum uez
ritatem propen[lor efl . concinnius enim illud e[Je uidetur.
quoniam omne nimium gratie € odiofum eft . At uero qui
- maiora fibi quàm que in[unt , tribuit, ac uendicat , nullus
S a rei

104. — Ariítotelis de moribus
rei ccifa : eft ille quidem improbo fimilis ( non enim mena
d.icto delectaretur )ueruntamen leuis bominis potius ac ntt
gatoris, quàm mali fmilitudinem gerere uideatur . Quod
fi alicuius rei gratia faciat : fane is qui glorie uel: bonoris.
caufa faciat , non cft ualde uttuperandus , ut arrogans :
Atqui pecunie aut aliarü verum;que pecunie loco funt
multo turpior cft . Nec ucro 5? ui ac facultate, fed confis
lio intelligitur arrogans . Ex babitu cnim c2" có quia talis
fit . eff arrogans ; quoinodo cz mendax : quorum bic
| mendacio ipfo delectatur , ille glorie , queftusüe caufa
fibi plusquam par eft, fumit atque arrogat . Atque ij quia
dem qui cupiditate glorte incenfi fibi plus equo tribuut ;
c4 fibi uendicant , propter que bomines uel laudari , uel
beati predicari folent. Qui autem queftus caufaid fas
ciunt , ea fibi fumunt que alijs ffuctum ac uoluptatem af
ferunt, ez in quibus cuique facile eft perficere ut nefciant
bomines non e[fe eum talem,qualem ille fe effe profiteatur,
uerbi gratia, medtcum aut uatem fapientem. | Atqueob
bác caujam complures [ibi talia arrogant . Yn bis enim ea
reperiuntur que à nobis dicta funt. Difiimulatores autem
qui fva omnia uerbis eleuant,moribus uidentur illi quidem ὦ
elfe politioribus : Non entm lucri caufa ita loquuntur, fed
quod elationem ^* animi, iactationemq; fugiant . maxime
autem etiam bi gloriofa omnia de fe negant : quod fa-
ciebat C7" Socrates. Qui tero res paruas , ez in promz
ptu pofita difsimulant, ἐαυκοπανξργοι à Grecis appellanz
tur , quos gloriofos ueteratores ( fi placet ) nominemus ,
funtq; bi abiecti ez contempti bomines. Atque adeo in-
terdum boc uitium arrogantie fInilitudinem gerit , qualis
efl ^5 Lacedemoniorum ueflitus. Nam fibi cz nimium af-
funere ,

P Wess

]

- Liberquartus. | τος

(0 fumere, c parum, aut nibil tribuere , de fe; omnia detra.

here, arrogantis efE . Qui uero intra modum diffimulatioz.
ne'utuntur y eaa; difsimulant, que non admodum nota,nez
que in promptu funt pofitasij politi bomines uidentur. Ar.
rogans autem potiusquam difsirulator ueraci uidetur ops
pori. deterior enim eft. Sed citm fit in uita fuus ctia.
requieti locus ,in caq ipfa requie temporis aliquid cum
ludo c? ioco ponere liceat: bic quoque uidetur communiz
catio quedam (ermonis apta €? concinna confiflere , ut
cim talia dicantur, qualia, €» quemadmodum dici debét ,
tm etiam audiantur. Antererit^^ autem etiam inter quales
quis loquatur, qualesue loquentes audiat . Yam wer pere
Íbicuum efE in bis e» nimium c ffe € parum : quorum uz
trunque abel à medio . A tque ij quidem quirifumouendo
ultra modum prodeunt »fcurrze uidentur effec ^ "cdioft
bomines, ac pene dica intolevabiles , qui ridiculorum inz
credibili cupiditate afficiuntur , vsagisq; fi fibi bunc fcopum
propofi tum babent, ut rifum moucant,quam ut bonefta ac
decora loquantur, cy non offendát cius, in quem false dis
cunt,uoluntatem . Q ui autem nec ipfi quicquam ridicule ,

falseq; dicere queunt; ijs qui dicunt , infenfi funt,agve-

fles €x infulfi, bomines babendi funt... At qui concinne
€7 lepide falibus ez iocis utuntur , faceti aut urbani nos
minantur;apud grecos δὐτράπελοι quafi. d 2272, , id cft
uer[atili ingenio prediti.Angenij enim ez: morum tales mo
tus uidentur e[Je . Qtemadmodum autem corpora ex moz
tibus iudicantur,ita e iptes. lam uero cin fales ez riz
dicula increbruerint, ** compluresq; iocis ez falsé dictis
magis, quàm par fit, delectentur : ftt ut fcurre faceti apa
pellentur, tanquam humanitate politi bomines . Atqui ex

ijs

106 — Aríftotelis de moribus

ijs que diximus , multun inter eos intere[fe perfpicuum
eft . buic autem medio babitui dexteritas quoque que apz
pellatur,accommodata eft .Dexteri porro bominis efl ea et
dicere € audire qu uiro bono ac libero conueniunt. funt
enim quedam que talem uirum ioco deceat € dicere e
dudire : magnumq; inter ingenuo dignum ez" feruilem ioz
cum interuallum interiectum eft : magnum inter eruditi io
cum ez ineruditi : quod quidem ex ueteribus e nouis coz
macdijs cuiuis intelligere licet. Vllis enim ridicula res erat
uerborum ob(coenitas . His fententia potius uerbis tecta .
inter que fane ad [peciem bonefTam ac decoram multum :
intereft . Vtrim igitur is qui bene in alterum dicla falfa
dicit ex eo definiendus eft , quód ea dicat, que ingenuum
decent ? an quod eum qui audit , non offendat , aut. etiam
delectet ? an ueró boc quoque incertum nec definitum ἐξ
Alia enim alijs odiofa funt {5 iucunda . Qualia. auté quis
in alterum dixerit,talia libenter auditurus eft - Nam que —
quifque *? equo animo audit, bec facere quoque uidetur.
Non quiduis igitur in alterum dicet. false dictum enim
7? quoddam maledicti genus efl . At latores legum que
dam maledicti loco obijcere uetant . fed oportebat eofdem
fortaffe prouidere quoque ne quiduis in alterum false di«
cere liceret. Homo igitur politus ez ingenuus fic erit affe
ctus, et ipfe fibi quodammodo lex erit . Ac medius quidem
talis efl , fiue dexter, fiue facetus, fiue urbanus appellanz
. dus fit . Scurra autem ?' ridiculo moderari non poteft,
cim nec 7) fibi nec alijs parcat , dummodo rifum moueat ,
talia denique dicat que bumanitate politus bomo nuquam
dixerit , nonnulla autem. etiam. eius aures re[buerint
Agreflis autem ille et ruflicus atque infulfus ad tales co

grefs

τ

| Liber quartus. 107

grefiiones ez fermonis communicationes prorfus ineptus

ez inutilis e[E . N am ciam ipfe nibil ad ea; opere confee
vat ,tum omnibus offenditur . Videntur autem ad bomin&
uitam requies c7 iocus effe nece[Jaria. tres igitur funt ilz

Le,quas diximus, in uita mediocritates, que omnes in quo

rundam fermonum ez actionum communitate uerfantur :
fed eo differunt quód una in ueritate,relique due in iucun
ditate fite funt . Atque barum ipfarum que ad iucundita-
tem pertinent;altera in iocis,altera in congrefeionibus,res
liqueq; uite communitatibus uertitur . De terecun
diaautem; quaft uirtus fit aliqua, non attinet dicere. pers
turbationi enim , quám babitui fImilior eft . Definitur itaz
que infamie metus quidam.E xiflit autem fimiliter , atque
metus, qui in rcbus formidolofis uerfatur . Erubefcunt ez
nim ij qui pudore afficiuntur : pallefcunt autem qui morz
tem extimefcunt . Apparet igitur utrunque quodammodo
ad corpus pertinere . quod quidem perturbationis potius,
quam babitus proprium effe uidetur . Non omni porró ὅς
tati, fed adolefcentie bec perturbatio conuenit . nam qui
bac etate funt ,pudentes ez uerecundos effe putamus os
portere , quia cim eorum uita affiduis perturbationibus
dgitetuvmulta peccent, à quibus pudore reuocátur. Pre
tereá iuuenes laudamus eos,qui funt pudentes . Senem uez
γὸ quod facile pudore afficiatur , nemo laudauerit . nibil
enim eum arbitramur agere oportere corum,propter que
pudor exiftere folet . Nam ne tari boni quidem efl pudore
affici, fi quidem ex rebus malis pudor nafcitur . Res enim
buinfmodi ne agendee quidé funt . Nibil ueró refert utrm
alia fint re ipfa turpia , alia opinione . neutra enim funt a»
genda. ergo pudore affici non oportet, Pretercd ueró

improbi

108 Ariílotelis de moribus

improbi bominis efl talem c[fe,ut turpe aliquid agere anie
mum inducat . 16a autem animatum e[Je aliquem;ut fi quid
tale admiferit; pudore afficiatur, atque ob eam caufam fe
uirum bonum efe putare , abfurdum efE . corum 75 enim

que [ponte noftra agimus ,nos pudet .. At uir bonus nunz

quam quicquam mali [ponte fua admittet . Sed tamen ex
conditione uerecundia poteft bonum uideri . Nam fi quid
turpe admiferit, fieri poteft , ut pudore afficiatur. fed boc

non ineft in uirtutibus . Neque uero fi impudentem effe.

nulloq; pudore à turpibus actionibus reuocari;maluim eft ,
iccircà turpia agentem pudore affici, bonum erit . tm ue
ro ne continentia quidem uirtus efl : fed quiddam uirtutis
babet admixtum, de qua po[Lerius dicemus . nunc autem
de iuftitia difseramus.

Liber quintus.

E iuflitia autem ev iniufLitia boc primimluidendà

1) eft quibus in actionibus uerfentur , que na medios

critas fit iuflitia,quarü deniq; rerum medi& fit ius.

Quibus in rebus exquirendis et explicadis eadem atque in
fuperioribus uia , rationeq; utemur . Videmus igitur eum
animi babitum . quo ad ves iufFas gerendas bomines effi-
ciuntur idonei , quoq; resiuflas e» agunt. cz" uolunt , ab
omnibus iuflitia intelligi, atque appellari folere : eodemq;
modo iniufTitiam babitum, effe quo et iniuriam faciunt ,
et res iniuftas uolunt . Ytaque bec primum nobis quoque
ueluti quadam imagine adumbrata,pofita [int et concefia.
Neque enim ita fe ves babet in fcientijs et facultatibus ;

ut

Liber quintus. 109
ut in babitibus . facultas enim (fic appello δυύαμιν) et
( fcientia eadem contrariorum uidetur effe : babutus autem
contrariorum contrarius nequaquam , uerbi gratia à bos
na ualetudine. contraria non aguntur , fed ea que funt bo

me ualetudinis propria duntaxat. Dicimus enim aliqué taz

léter' ambulare cümita ambulat ut is qui bene ualet.Sepe
numero autem ex cotrario babitu intelligitur contrarius,
fepe ex rebus babitui fubiectis.nam fi bona corporis conz
flitutio nota fit , nota erit et mala : et cognitis ijs , quee bo
nani corporis confHtutionera efficiunt, bona quoque cora
poris con[Litutio erit cognita: ct vufus ex bac ipfa,ea que
bonam corporis conflitutionem efficiunt. fi enim bona cor
poris conftitutio folidius ^ carnis eft 5 malam , carnis cffe
raritatem nece[Jc eft, c quod uim babet efficientem bon.e
corporis confHtutionis, ident ad carnis foliditatem gienen
dant ualebit. Plerunque autem fequitur ut fi alterum mul-

"tis modis dicatur, alterius quoq; multi fint fignficadi mo

di , uerbi gratia , [i multe fint wh fiemficationes , crunt
€ inivfti multe.NMultis utei modis iuflitia et iniuflitia di
ci uidétur.Sed quia ualde eft propinqua ear? nominis co»
munitas quam ὁμωνυμίαν gr«eci dicunt , iccirco obfcurior
eft ; neq; ita , ut in ijs que longe inter fe diflant , apparet.
pon Aa eniin differentia cft , ea que ex [pecie eft , uerbi
gratias clauis apud ΟΥ̓ πος uno €z communi nomine ap
pellatur, et ea que ceruicibus animalium fube[l, et ea qua
oftia claudunt . boc igitur intellectum fit , quot modis boz
mo iniustus dicatur .E t certe uidetur inivftus elJe et iqui
contra legem comittit ye is qui fibi plus uendicat,quiq;
anequalis eft . ex quo per[bicuum eft iuflum quoq; im
«ἔς eit τὰ legibus parcat, et cum qui equus feu equalis fit.

[|
-.

eD13 Its.

το Ariftotelis de moribus
Ius igitur 5 erit tum id quod legibus cauetur, quod lepitia
mum appellant , tm id quod equum eft : et contrá unius
ria , tiam id quod in legem committitur , tm id quod iniz
quum eft. Quoniam autem iniufEus plus bonorum fibi des
pofcit ac uédicat,in bonis erit occupatus no omnibus, fed in
ijs dütaxat in quibus fecunda et aduerfa fortuna locum baa
bet : que funt bona fimpliciter et abfolute quid illa séper,
fed huic ucl illi no femper. Homines autem bec uotis om
uibus expetunt, ac perfequuntur : quod facere non opora
tet , fed optare potius ut que 7 fimpliciter bona funt , ea
nobis quoque bona [int : eligere autem ac fumere que noz
bis funt bona . Sed iniwflus ὃ non femper id quod plus eft,
eligit , uerumetiam quod minus c[Lin ijs que abfolute maz
la funt . Sed quia^uidetur minus malum quodammodo δος
num effe : cupiditas ? autem. elus quod plus eft , boni cue
piditas eft , iccirco ille uidetur e[fe eius, quod plus εξ εις
pidus , fed tim eft iniquus ( bec uox enim utrunque. cone
tinet et efE communis) tum contra leges committit . Nam.
boc '? ipfum quod peccatum in legem dicimus omnem in-
iufLitiam continet, omnisq; iniufLitie commune eft . Quo»
niam igitur quifquis contra leges committit , iniuflus eft ,
qui autem leges feruat , iufLus :per[picuum eft ea omnia
que legitima funt , quodammodo effe iufla. Nam cüm ea
que à fcientia legum ferédarum defcripta et definita funt,
legitima fint , tm unumquodque borum ius e[fe dicimus .
Leges autem omnibus de rebus ita cauent, ut uel commuz
né omnium utilitatem [pectent , uel optimorum uel eorà
penes quos fumma rerum eft. poteftas , cam preflent cc»
teris aut uirtutis nomine, aut alio aliquo tali inodo . Quo
circa uno modo iura appellamus ea que uitam beatam ,
eiusq;

Liber quintus. II
eiusq; partes 5 ciuili focietati conciliare et coferuare pofa
funt . Ac lex quidem et uiri fortis muneribus fungi impes
rat , ut non deferere locum atque ordinem in acie , neque
fugere , neque arma abijcere : et temperantis , ut non a«
dulterari, neque cuiquam ftuprum inferre : et lenis ac maz
futeti , ut neminem uerberare 5 neque cuiquá maledicere »
itéq; in ceteris uirtutibus ac uitijs partim iubendo, partim
uetando, recte *' quidem ea lex, que recte ac falutariter:
perperám autem , que negligenter et inconfiderate lata
est. Atque bec iustitia uirtus et illa quidem perfecta , fed
non fimpliciter, neque abfolute , fed fi ad alterum referas
tur «οὐ eam; caufam fepe, omnium prestantis/ima uira
- tutum uidetur effe iustitia, neque ue[per neque lucifer tata
- mos admiratione afficit .'T m folemus boc uti prouerbio .
luslitia una alias uirtutes continet omnes : et perfectiffima
uirtus , quia perfecte uirtutis ufus et. Est autem ideo perz
fcctasquia qui ea preditus e& , is etiam cum aliis, non feci
folia , uirtutem colere potest . Plerique enim in fuis quis
dem rebus uti uirtute po[Junt, in ijs autem ἢ quas cum alz
tero contraxerunt , non pofsunt. Quocirca preclare Bia
tis illud uidetur effe dictum , magistratus wiru declarabit.
Nam qui magistratum gerit, is iam cum altero rationcm
babet, cx in communione uite ucríatur. Atque ob banc
ipfam caufam fola ex omnibus uirtutibus iustitia alienum
uidetur effe bonum , quia ad alterum refertur ac pertinet .
Aliorum enim utilitati confulit , nempe aut. principis , aut
reip. Deterrimus igitur ille quidem babendus e$t , qui uix
probitate cz apud fe , ex cum amicis utitur : optimus aus
tem,non qui fecum cz fibi, fed qui cum alijs uirtutem coz
lit.boc enim difficile atque operofum eft.Ergo hec i«stitia
| non

112 Ariítotelis de moribus
non uirtutis pars esL, fed uirtus uniuer[a : neque ei contra

ria iniuslitia,pars uitij e$, fed uitium integrum atque uie

uerfum . Quid interfit autem inter uirtutem ; c7 banc iua
fitiam , ex ijs que diximus , per[picuum e& . funt enim ve
eedem , fed ratione non funt eede . uerum quá cum altez
ro rationem babet jiuflitia cft : quá talis babitus eft, abfoa
lute uirtus eft . VwfLittam autem querimus eamque
pars efl uirtutis . ἘΠΕ enim aliqua , ut diximus : itemq; in.
iuflitism ed que in partibus uttij numeratur. Aliquam por
ro e[Je buiufmodi arguinento efe, quod qui agik aliquid eo
run que ad cetera uitia pertinent , facit ille.quidem iniua
fte; fibi tamen plus boni non uendicat: uerbi gratia;qui cly
peum abiecit propter ignauiams aut qui male dixit ira in
cenfus, aut qui pecunia nion ejt alicui opitulatus ob illibez
valitatem : cm. autem fibi plus boniuendicat , fepe nullo
tali uitio , certe non omnibus , fed uno aliquo peccat: Nam
eum iniuflitie nomine uituperamus.Eft igitur alta quedam

iniu[titia tanquam iniuflitie pars quedam uniuerfe :itéqs ὦ

initum quoddam ut totius pars iniufHi eiusyquod contra
leges committitur . Preterea [i quis que[lus caufa adula
terium committat,mercedemq; etiam ferat , alter cupidis
tate inflammatus idem faciat dans aliquid de fuo , iattue
vandq; vei fue faciens : bic quidem intemperans potius ,
quam eius quod plus est, auidus; feu plus fibi appetens efe
fe uideatur : ille autem iniuflus , fed non intemperans 9
propterea fcilicet quia queftus caufa facit . Pretereá
in ceteris omnibus iniufle factis , fi quid peccetur id fem
per ad aliquod genus improbitatis refertur : uerbi caufa,
fiquis adulterium. commifit , ad intemperantiam : fi. eum

latent:

qui '? in acie proximus locatus erat; deferuit 5 ad timidis.

"

Liber quintus. 113
tatem : fi pulfauit , ad iracundiam : fed fi queftum fecit ,
ad nullum aliud uitium , nifi ad iniuflitiam refertur . Perz
ficum ef igitur prater uniuerfam iniv[Litiam, alia quan
dan e[fe eius partem uno,eodemQ; nomine appellata;quos
niam codem genere utriufque definitio continetur . Vtriz
ufque enim uis in co pofita efl , ut ad alterum referatur .
fed bec quidem in bonore uerfatur, aut pecunia, aut faluz
te, aut fi quo uno nomine bec omnia complecti pofsimus ,
€z propter uoluptatem [ufcipitur eam , que e lucro pro-
ficifcitur : illa autem in ijs omnibus, in quibus uir bonus oc
cupatus eft . Yustitias ergo plures effe , aliamq; quandam
preter uniuerfam uirtutem, effe, per[picuum eft.Q ue fi
porro c qualis, nunc eft intelligendum. Hec igitur à noz.
bis propofíta e[L, iniurie diftinctio, unam effe que contra
leges committitur , alteram iniquitatem , feu inequalitaa
tem . Yemq; t5 effe unum legitimum , equale alterum.
Atque ex ea quidem qu& contra leges committitur , inius
ria, fuperior iniuftitia orta € appellata efE . uerum quo
niam non '* eft idem iniquum feu inequale, quod plus , (cd
aliud ad aliud relatit,ut pars ad toti::quicquid.n.plus effi
niqua feu inequale efl, fed non quicquid eft iniquum; plus
ef : quoniamq; itidem ca iniuria que contra leges commit
titur, €? iniquitas, non funt idem , (nam quicquid iniquum
᾿ς efl, contraleges committitur, fed non quicquid contra les
. ges committitur , continuo eft iniquum ) efficitur ut bec
iniuria, €» bec iniuftitia, non fint eedem , atque ille , fed
ab illis differant : partiumq; rationem a4 tota obtineant .
.. Hec enim iniu[Litia totius iniuflitie pars efL, itemq; totius
X duflitie bec iuflitia itaque €x deiuftitia ea que generi
| fibiecta eft, ez dc iniustitia, que illius iniufiitie pars eft ,
"uu H nobis

114. Ariftotelis de moribus
tiobis eft dicendum , eodem; modo de iure atque iniuria.
Eam igitur iufLitiam atque iniuflitiam, que in eodem, atq;
uirtus uniuer(a, ordine locata efl , quarum altera uirtus
tis, altera uitij ufus eft cum altero , pretermittamus : ius
quoq; Τ᾽ iniuria, que funt bis confentanea , quonam mo»
do difcernenda fint, non eft obfcurum . Nam pleraq; fere
iura legitima ea funt,que ab uniuer/a uirtute pre[cribunz
tur. uniculque enim uirtuti conuenienter uiuere lex iubet,
cz ununquodq; uitium fequi uetat . Caufe autem efficien-
tes uirtutis uniterfe funt eaiura legitima omnia, que lez
gibus de difciplina ad remp. utili comprebenfa, ez conftiz
tuta funt . Sed de difciplina cuiusque priuata,qua quis aba
folute uir bonus est, utrum fit prudentie ciuilis 5 an altez
vius facultatis, cauere, poflevius erit difputandum.non eft
*5 enim fortafsis iden uirum bonum effe, €» bonum ciuem.
Eius autem iuflitie , que fubiecta generi eft , iurisq; eius
quod ei confentaneum e[L , una [pecies efl que in diftribus .
tione uel bonoris , uel pecunie , uel aliarum rerum , que
inter cos diuidi poffunt;qui eiufdem reip.communione coz
iuncli funt, uer[atur. ín bis enim eft 5 ut alter cum altero
€x equum ez iniquum confequatur : altera que in rebus.
contrabendis uini emendandi babet. Huius porro due (unt
partes.Contractuum enim alij fponte ac uoluntate noftra:
alij nobis inuitis fiunt . [ponte fiunt exempli caufa bi,uédis
tio, emptio, mutuum, fideiuffio, commodatum;depofitum,
locatio €? conduétio . Dicuntur uero fponte fierijquia bos
rum cotra&uum principium noftra [ponte inflituitur. Eo2
vum autem qui nobis inuitis fiunt alij funt clandefLini , ut
furtum, adulterium , ueneficium , lenocinium , ferui alieni
deceptio aut corruptio,cedes dolo commilJa, falfum teftiz
"noz

Liber quintus . τις
monium : alij funt uiolenti , ut werbera, uinculamors,raz
pina, debilitatio corporis, maledicentia, contumelia .

Quoniam autem e? inuflus iniquus, c iniuria iniquis
tas eft, perfpicuum eft aliquod effe eius, quod iniquum eft,
medium . boc autem efl equale . In quacunque 7 enim 47
ctione plus eft «σ᾽ minus ,in ea equum quoque feu quale
reperitur . Si igitur iniuria efl iniquitas , feu inequalitas :
erit profecto ius equalitas . quod etia [i ratione cur ita [it,
nó afferamus;ita uidetur omnibus.Q noni aut equaleyme
diit et:ius quoq; medi quoddà erit. Atq; equale quidé in
duobus minim&m '* reperitur . Quare nece [Je eft ius, c
medium effe €» equale; c ad aliquid referri , €» quibufz
dam ius e[Je . Ac quà medium eft , aliquorum medium eft ,
que quidem funt plus ez: minus : quà equale , duobus e
quale eft : quà ius , aliquibus eft ius. Nece[fario igitur ius
in quatuor minimam uerfatur . Nam {5 quibus ut fit ius ,
accidit,duo funt: ez in quibus ius ipfum fitum cJLres due :
dtque eadem erit equalitas €? corum quibus ius tribuitur,
€ earum rerum in quibus ius confiftt . Nam ut res ille
in quibus ius pofitum efE , fe babent ,fic e illi quibus ius
tribuitur. Niff.n. fint equales, babebunt non equalia . fed
binc prelia, quereleq; , (σ᾽ expoftulationes nafcuntur ,
cüm aut equales non equalia , aut non equales equalia
confequuntur , atque obtinent . Pretereá ex co quod cuiz
que pro fua dignitate tribuitur . boc per[bicuum eft . nam
quod ius in difLributionibus '? pofità efE , id fatétur omnes
pro cuiufque dignitate effe oportere . Verüm dignitatem
non eandem omnes dicunt effe , fed qui [Fatu reip. populaz
viutuntur , libertatem : qui paucorum principatu , diuie
tias : alij nobilitatem generis ; ij autem apud quos ** reip.

MM. pre-

16 Ariítotelis de moribus

prefunt optimates, uirtutem . Ius igittv proportione €2*
comparatione quadam conflat . Non enim folum eius. nus
meri quo ** aliquid numeramus , proprium eft proportio-
ne con[Lare, fed etiam eius qui uniuerse €» omnino numes
rus eft . Proportio enim rationis ἐξ equalitas,que in quas
tuor minimian reperitur. Difiunctam igitur proportione
in quatuor confistere non obfcurum eft, fimiliterq; contis
nuatam , feu continentem . Heec enim loco duorum , uno
utetur , e bis unum fumet : uerbi gratia, que proportio
eft prime linee ad fecundam , eadem fecunde ad. tertiam.
bis igitur fecunda fumpta eft . Quare fi linea'fecunda bis
pofita fuerit , quatuor erunt proportione. inter fe coms
parata . eft auteni ex ius minimim in quatuor , eademq;
eiusratio eft. Difiuncti funt enim fimiliter ez ij quibus ius
tribuitur ,€7 ee res que diftribuuntur itaque que erit
extremi Α ad extremum B proportio, eadem extremi C
ad extremum Ὁ. Alterna igitur ratione : ut extremum
Á ad extremum C.fic B ad D. Ergo € totum cum toz
to coxiparabitur . idq; diflributio copulat;e [i ita inter fe
componantur, iufté copulat. Extremiigitur A cum exe
tremo C,ez extremi B cum extremo D coniugatio,ius eff,
quod in diflvibutione confiflit, c ius eft ** iniurie medii,
id efl eitis quod à proportione auerfum eft. Nam quod pro
portione coi[lat, medium eft.Yus autem proportione cons
flat - Appellant porro matbematici talem proportionem ,
geometricam. In geometrica enim euenit ut quo modo toz
tim cum toto;fic utrunque cum utroquecomparetur. Non
eff autem contitens bec proportio . non enim fit. extremi
tini numero is cultribuitur,e? res que tribuitur. Ex bis
igitur fatis intelligitur boc ius proportione conftare : in-
8 5 i. 1:5

Liber quintus. i17
inriam autem, proportione deuiam atque auerfam effe .
quo fit ut alterum fit plus , alterum minus . quod quidem
etiam in factis reperitur . Nam is qui iniuriam facit , plus
boni fibi uendicauit: εἰ qui afficitur ininria,minus efl boni.
contrá fit in malo : boni enim rationem obtinet leuius mas
lum , [i cum grauiore malo comparetur . Nam leuius maz
lum optabilius grauiore eft . at quod optabile ez fumenz
dum eft, id bonum cft : €» quo quicque optabilius eft , co
maius bonum eft . atque boc fane iuris unum genus eft. R.e
liquum autem alterum efl id , quod ad corrigendum € ez
mendandum ualet, uerfaturq; in rebus c [ponte cz inuis
te contractis . Atque boc ius aliud eft à priore . ius enim
quod in diflvibuendis rebus communibus uertitur, femper
ea)quam dixi, proportione conflat . Nm fi pecunie comz
munis diftributio facienda fit, eadcm ratione utendi erit,
quam babent inter fe res e& que à quoque in medium alls
t& funt : eaq; iniuria , que buic iuri opponitur , à propore
tione auerfa efE . Yus autem quod in. contractibus uerfas
tur , eft illud quidem equale quiddam, ez iniuria inequas
le, uerim non illa proportione, fed arvitbmetica.nibil enim
refert utram uir bonus malum fraudarit, an malus bonum:
neque utrian uir bonus 9 an malus adulterium fecerit , fed
damni tantàm differentiam intuetur lex , ijsd; utitur tanz
quam equalibus, an bic faciat iniuriam , ille iniuria af ficia
tur : €? an bic damnum intulerit , ille acceperit. 1taque
banc iniuriam , qu.e inequalitas eft , iudex: exequare cos
natur. Nam cum bic percuffus fuerit , ille percuffes
rit , aut. etiam occiderit , bic mortuus fit , perpefiio
€? actio in partes inequales diuifa efl. fed damno cz mul»
cta conatur exequare; de lucro detrabens. Nam (ut ft emel
δι... dis

118 — Ariítotelis de moribus
dicar ) in bis omnibus etiam fi quibufdam nomen non cone:
ueniat, lucrum appellatur : uerbi gratia, in eo qui percufa.
ferit lucrum : ineo autem qui percufJus fuerit , damnum.
Sed cum perpefsionem metitur iudex , boc damnum , illud.
lucrum nominatur . Itaque eorum quidem , que funt. plus
e minus , equale. eft medium : lucrum autem 53 e$ da.
mni plus eft co sninus contrarie : boni plus (δ᾽ mali miz
nus, lucrum e[E : contrarium damnum, quorum medi e[Je
equale modo demonflrabamus, id quod ius e[Je dicimus .
E»it igitur id ius , quod ad corrigendum €? emendandum
ualet, damni e lucrimedium . ltaque. e cum ambigunt
aliqua de re inter fe bomines, ad iudicem confugiunt. Α ἀϊπ
re autem ad iudicem, adire ad ius εἰ. Nibil 51 aliud. enim
uidetur e[fe iudex , quam ius quoddam animatum : que
runtq; iudicem medium . Ytaque uocant eos nonnulli psaiz
días id eft. medium diuidentes , feu medium adiudicantes ,
perinde quafi facile futurum fit, ut ius fuum. obtineant , f
medium confequantur. Yus ergo medium quiddam efl , fi-
quidem etiam iudex ipfe medius efl. Ac iudex quidem ex
equat , Cz ueluti linea in duas partes inequales fecta,quo
maior pars dimidiam fuperat , boc de illa detrabit , cz ad
partem minorem addit . Toto autem in duas partes equa
les diutfo , tim fe fuum dicunt obtinere,cum partes equae
les abftulerint . Eft autem equale medium εἰ maioris. €
minoris proportione aritbmetica . propterq; banc adea
caufam ius ἃ ΟΥ̓ δεῖς δίκαιον appellatur , quia. δίχα ἐςιν id
efl in duo qualia diuifum eft , perinde ac fl quis dixerit
d'iyauv:e7" δικαςὴς nominatus eft , quaft dvyacis , que
uox eum fignificaret,quirem in duas partes equales fez
cat. Nam fidue res fint equales , &» quod ab una fuerit
detractum, addatur alteri , bis duobus fragmentis bec ill

E I: ST

Liber quintus. 119
fuperabit : fi enim detractum quidem uni fuiffet,non etiam
alteri additum , uno duntaxat fuperaret . Mediam igitur
ed res cui accefii aliquid ,uno fuperat , eáque cui dea
tractum eft , à media uno fuperatur ... Ex boc itaque
cognofcemus c7 quid εἰ, αὶ plus babet, detrabendum [it ,
€» quid εἰ, qui minus, addendum . nam quo quis medium
fuperat, id ei qui minus babet, addendum efl: quo medius
fuperatur , id maximo detrabendum . Sint tres linee .A A.
BB. CC inter fe equales.linee A A — detracta fit:
pars A E, addaturq; ad lineam C C, fitq; ea pars C D.
itatotalinea DCC lineam E A fuperabit linea. C D.
c*linea CH. ergocrlineam B B linea C D. Hoc
autem ineft etiam in alijs artibus .'T'ollerentur enim et coz
ciderent, nifi quantum c? quale id, quod efficiendi uim ba
bet, cf ficittantundem e tale perpeteretur id quod pati
tur . Nata funt autem bec nomina damnum e lucrum ab
eo contractu qui [bonte initur. nam plus fuo obtinere , luz
crum facere appellatur : minus autem , qudm quod initio
fuppetebat, babere, damno affici : ut fit in rebus uendenz
dis ez entendis, alijsq; contractibus , in quibus per legem
licet i impune fuis rationibus confulere , lucrumq; jfacere»
Vbiuero neque plus, ncque minus babent , fed paria?
paribus re[bondent , tunc fe fua babere dicunt , e neque
damnum accepifJe , neque quicquam lucrifeciffe . Ytaque
lucri?? cuiufdam € damni ,que preter uoluntatenm ob-
uenerint , medium ius ce : ut tantundem quis babeat po[ic
rius,quantum antequam iniuria fieret , babuit .

Videtur autem quibu[dam talio quoq; , ideft reciproca
quedam perpefsio , ius effe fimpliciter , € absolute;qué«
admodum Pytbagorei dixerunt. Definiebant enim id e[Je

Iu u$

120. Ariílotelis de moribus
ius abfolute)quod quis à fe factum uicifom ab altero pates.
retur. ius talionis ^? porró neque ad id ius. quod in diflris
butione bonorum uer[atur , neque ad id quod ad emenda
tionem factorum ualet , accommodari poteft .( Atqui banc
t4lionem ius Rbadamanthi quoque fuifse uidentur fignis.
ficare: Si quis,quod fecit , patiatur, ius erit equum ) mulz .
tis enim locis ἃ iure diffidet ac. difcrepat : ueluti fl quis
magifiratum gerens aliquem pulfauerit , non est referiena |
dus . Et fi quis eum , qui magiflratum gerat , pulsauerit y
non modo uerberandus , fed etiam cafligandus efl.
Pretereá permultum intereft inter id quod [ponte noz
fira ,c7 id quod inuite facimus . Sed in communitatibus
rerum contrabendarum ac permutandarum fane boc ius.
talionis proportione,nó equalitate ciuilé focietatem??cos
tinet.Factis enim proportione ? " reciprocis manet coiutiz.
* élio ciuitatis. Aut enim malum ?'. acceptum repones
re conantur , quod fi non liceat , feruitus efte uidetur in-
üriam referre non poffe : aut εἰ qui benemeritus fit , res
ferre gratiam uolunt:quod fi non fiat, fublata eft rerum?
communicatio : at rerum communicatione [ocictas {7 con
iunélio ciuium manet . ltaque (σ᾽ gratiarum templum in
propatulo urbis loco constituitur ,ut fit remuneratio. Hoc
enimgratie proprium eg. Nam cz ei qui beneficium dez
derit,refierendum beneficium est,e rurfus is qui accepit,
alterum beneficio prouocare debet.Facit autem remunes
rationem proportione conflantem ea que medijs tráfuera
fis lineis fitconiunctio: exempli caufa, fit edificiorum opi
ftx 4. futor B. domus C. calceus D. Aedificiorum opifts
cem igitur necefse eft de futoris opere fumere ,eiq; fuum.
impartiri Ergo fi prünüm equalitas [it ea que proportioz
ne

Liberquintus. ^ rer
né conflat, deinde reciproca perpefsio fiat , ideft tantuns
dem accipiatur, quantum datum fit: extabit id quod à noa .
bis dicitur: [in minus, neque erit equalitas, neque manca
bit focietas . Nibil probibet enim quin unius opus alterius :
opere fit preftabilius . bec igitur exequanda funt . quod -.
item fit in alijs artibus . Tollantur ?? enim €7 concidant, .
nifi cz quantum €x quale id quod efficiendi uim babet,ef .
ficit, tantundem € tale accipiat idquod patitur. Non ἐπ
nim ex duobus medicis conflat focietas , fed ex medico €
agricola , €z omnino ex diuer[is ac difsumilibus , denique
inequalibus, quos tamen oportet exequari . Quapropter
quarum rerum fit permutatio , eas res oportet effe eiusmo
di, ut inter fe comparari pofsint. Atque ad banc rem numa
us que[itus € comparatus eft,quiomnium verum quos.
: damodo fit medius ?*. names οἷς metitur .. Quare et nis
nium ct parum metitur : quot igitur calcei domui uel alia.
viento fint equales . Oportet ergo quam proportionem et
comparationem babet edificandi artifex ad futorem , tot
gumcero calceos cum domo aut alimento comparari . Nang
fi boc non ita fiet , neque erit permutatio , neque comma
tiitas. NO poterunt autem cum domo calcei comparari;nifi
domus «7 calceiquodammodo [int equales . Ergo quem.
admodum fuprá dixi, rem unam aliquam e[Je oportet, que.
ceteras omnes metiatur . Hec autemre uera indigentia.
- efl,que omnia cotinet. Nà [i nulla re egerent bomines;aut
fi no fimiliter egerent:uel nulla uel non eade efset permue
tatio . fed in indigentie locum ex bominum pacto € coz
uento quodammodo fuccesfit numus.ob eamq; caufam νόμε
qua Wocatur á grécis 472 τῷ γόμιε, id efL à lege , quia non
natura, fed lege ualeat, [itq; in nobis fitit eum ümmutare s
ἅ inia

122 Ariítotelis de moribus

inutilemq; reddere . erit igitur tm perpefsio reciprocd y:
cim res fuerint exequate.ltaque quanti eft agricola futo-
ri, tanti par e& effe futorisopus, agricole. Sunt aute ^in:

figura proportionis deducédi cm permutaturi funt.quod
fi non fict;alterum extremum utramq; exuperantiá babes
bit .uerüm tamen cian fuas res babent , ita funt equales

inter fe , ac focij , quia bec equalitas in eis effici poteft.

Agricola.A. alimentum C. futor B. opus eius ex:equatum
D. Qwéd fi boc modo non liceret uiciffim perpeti, feu ac»
| cipere, nulla unquam focietas effet , nulla communitas.Ans
digentia autem focietatem bominum contineri , tanquam
uno quodam, quod uinculi inflar fit, ex eo per[pici poteft,
quod ubi aut neuter eget re alterius , aut alter eorum non
eget , permutatio inter eos contrabi non folet : quemadz
modum cm eius, quod quis babet , alter indiget ,ut puta
uini , exportandi frumenti fit poteftas . Hoc igitur opora
tet exequari . Yn permutationem 9 futuram autem , fi for

tere aliqua nunc non egeamus , eius tunc nobis facultaté —

€ copiam fore cum egebimus, ueluti fideiufJor quidam no

bis nummus interponitur.Oportet enim uniculque eam ré,
qua egeat, accipere licere , ubi nummum attulerit. Sed.

idem nummo quoque interdum accidit .non enim femper
equalem 37 uim babet. ueruntamen immutabilior atq; ine
mobilior permanere folet natura. Ytaque debent effe ves
omnes eflimate . Sic enim rerum permutatio femper fue
. tura eft: fl permutatio, ergo c focietas . Nummus igitur
tanquá menfura? quedam communis poflea quàm res ap-
ta quadam compofitione €?" conuenientia confentientes
reddidit , tàm eas exequat . Nam neque fi non fit permue
tatio . focietas con[Lare poterit , neque fine equalitate ,

"o pers

P arum —

"Au mea.

Liber quintus. 123
permutationi locus erit: neque fine apta quadam verum:
compójitione {σ᾽ conuenientia erit equalitas . Res igitur :
inter fe tam difsimiles ac di[pares ( fi uerum querimus)nul
la communi menfura inter fe componi , nec conuenire pofz
funt : fed quod ad utilitatem , indigentiamq attinet , fatis:
commode poffunt. Quare unum aliquod. extare ieceffe:
eft, idq; bominum conce[Ju 7 ex conditione. 3? Quapros:
pter νόμισμα καὶ grecis, id eft nummus appellatur . Hic es
nim res inter fe difbares apta quadam compofitione et cos:
uenientia preditas efficit . nibil eft enim quod non metis
tur . fit domus . A. mine decem. B.le(lus C. A | igitur
dimidium | B fuerit, fi domus quinq; minarum fit,aut tana:
ti quanti quinq; mine funt... C autem lectusypfius B dee
cima pars intelligatur. Per[picuum igitur efljquot lecti do
mui pretio fint equales, nempe quinque . Sic autem verit
permutationem fteri folitam effe ante nummi ufum;tion eft
obfcurtmt . Nibil enim interefl utrum lecti quinq; an quod
tanti fit; quanti lecti quinq;, pro domo detur . Quid igitur
fitiniuria , quid ius ἃ nobis explicatum cft. His autem ἀϊπ
flinctis, per[picuum est iuam actionem ^? inter facienda
€ accipiendam iniuriantmediam effe. illud enim plis obs
tinere eft, boc minus . YufHitia porró non quo modo uirtus
tes fuperiores, mediocritas cfi, fed quia medij id efl equae
litatis efE, εὐ mediocritas intelligitur . iniuflitia ^' autent
extremorum e[L . Pretereá iustitia uirtus efl , qua quis a2
ptus eft tm ad agendum id quod iuflà eft ,confulto tm ad
ius tribuendu e fibi.fi cit altero cotrabat,et alteri cum al
tero cótrabenti;non ita,ut fibi plus eius,quod optabile et,

. minus alteri: e» contrá fibiminus damni , plus alteri, fed
, equum fibi ez alijs periequa proportione tribuat , idemqs
' | ob»

124 Ariftotelis de moribus

obferuet in alijs inter ipfos . Contr iniuftitia uitium eft.
quo ad id quod iniuftum eft, agendum , nobisq; ez alijs di-
ftribuendum , apti (umus . Hoc autem eft. nimium € pa
rim commodi cz incommodi à proportione alienum. Ytaqg
iniuflitia et nimium ez parum , quia eft. € eius quod nis
nium eft; c7 eius quod parum : in fua quidem caufa nimii
rei abfolute utilis fibi tribuityinutilis c» damnofe parum:
1n * aliorum autem negccio generaliter ad eundem mos
dum fe gerit , fed quod ad id iniquum , quod à proportione
auer(um efl, attinet, utrocunq; modo cafus *3 tulerit . Ins
iufle ^* fati autem cum duo fint extrema , minus extrez
mum iniuriam accipere efe, maius autem iniuste facere .
De iudlitia igitur, cx iniustitia que nam fit utriufque nac:
tura, itémque de iure e iniuria, uniuerse bec à nobis diz
da fint. Sed quoniam fieri potest ut is qui iniuriam.
facit, nondum tamen fit iniu£tus : quibus nam iniurijs inz
ferendis iam iniufLus efl in unoquoque iniu[Litie genere, ut
fur , aut adulter, aut latro? an. nibil interest ? nanq; fieri.
poteft , ut quis cum aliqua muliere rem babeat fibi nota —
quidem illa , uerim tamen non confulto, fed perturbatios
nee libidine inflammatus . Facit igitur bic quidem inius
fte; fed non iccirco inivftus eft, quemadmodum nec fur eft,
etia fi furatus fit:nec adulter,ét [i adulterium commiferit;
itéq; in ceteris.Ac fuprá quidé quá rationé reciproca per
pefsioquam talionem uocant;ad ius babeat , explicatum ἃ
nobis efl. Sed fciédum eft ius eJfe fimpliciter ,et ius ciuile id
quod querimus . ἘΠῚ autem ius ciuile in ijs qui communita
te 55 c7 focietate uite inter fe coniuncti funt , ut bomines
*5 liberi c» equales uel proportione , uel sumero , rerum
ad uitam nece|Jariarum copijs per fe abundent , nibilq; az
liuude requirant . Yéaque quibushboc non eft , eis *? inter

e aunt

—n

e

Liberquintus. ὁ 124
ipfos non cfL ius ciuile , fed ius quoddam , e «x illius fi«
nulitudine fic appellatum . Communi enim iure utuntur ij ,
quibus c lex inter ipfos communis eft. Lex autem eorum
communis eft , quorum c7 iniuflitia eft . iudicium 18 enint
iuris € iniurie difceptatio eft. Inter quos autem. iniuftis
tia eft, inter eofdem ez iniurie faciende locus e[fe poteft.
Q uibus autem inter ipfos iniurie faciendee locus eft , non
continuo in ijs omnibus iniu[Litia reperitur . Eft autem in-
iuriam facere , cori que abfolute bona funt, fibi plus tri
buere, minusq; corum que abfolute mala . Ytaque bominé

πὸ finimus imperare, fed rationem;quia boc ille fibi facere

cófueuit, fitq; tyrannus.Eft aut is qui ΡΥ ΘΟ (ἢ, iuris cuftos.
quod [i iuris ergo et &qualitatis.1à uerà quonia fi quis iua
ftus fit, nibilo plus ad eum boni, quám ad ceteros, uidetur
perueniffe ( non enim eorum que abfolute bona funt , plus
fibi, quàm alijs,tribuit, nifl ex proportione quadam ides
beatur) iccirco alteri laborat , ex ob banc caufam bonum

- alienum (ut fuprá dixi ) iuftitiam effe uolunt. Danda igis

tur eiimerces aliqua eft , que eft bonos , e» gloria. Qui
Wero bis contenti ton funt , ij efficiuntur tyranni . Yus aus
tem domini in feruos, uel patris in liberos,non cft idem,at«
que bec, fed tamen fimile . neque enim. cuiquam in fua ine
iutitie locus effe poteft abfolute . &tqui po[fefiio , c7 lis.
beri ufque εὐ dum parui fint , neque à patre feiuncli, pare
tis infLar funt . fe autem confulto damno afficit nemo. Non
e[t igitur cuiquam in fe ipfum iniuflitie locus . Ex quo cf-
ficitur, neque iniurie neq; iuri ciuli locum effe. Lege

enim ius conffare , in φῆ; locum babere, apud quos legem
- effe patitur natura, dicebamus . Eos autem effe docuimus,
. quibus eft inter ipfos imperandi €? pareudi equalitas .. 1e

tq

m

126 — Arí(lotelis de moribus
taq; inter uirunt ez uxoremanagis, quám intcr patrem €
liberos, dominumq; ez feruura, iuris cft communitas. Hoc
enim ius ef? ad tuendam rem familiarem pertinens, quod
aliud eft ἃ ciuili. Ius ciuile 5? autem aliud naturale
e[L, aliud legitimum . Naturale quod apud omnes idem ua
let, nou quia ita uel decretum fit , uel non decretum. Lez
gitimum autem, quod ab initio boc, an illo modo fiat nibil
vefert : cum con[Hitutum fuerit uero , tunc demum refert ,
quale eft illud, mina captiuum redimere , aut illud ,?* ca-
pram Ioui immolare,non oues : pretereá que de rcbus fin
gularibus lege cauta funt ut Brafide facra facere, e
quecunque à populo [cita ez decreta funt . Exiflimant au
tem nonulli iura omnia effe huiufmodi id eft legitima, quos
viiam id quod conftat natura ; immobile atque immutabile
e[L, ey ubique eandem uim babet, quemadmodum ignis e
ῥὶς, σ᾽ apud Per(as uritziura autem quotidie uident immu
tari. fed non ^? ita efFomniquidem ex parte : eft certe ex
aliqua . Et fane 3 apud Deos fortaffe fic fe res habet : fed
dpud nos efl certe aliquid naturale , mutabile , non tamen
omne . Veruntamen nibilominus aliud ius natura ualet,a- |
liud minime. fed quod 51 nam ex quale fit ius illud eorum. —
que aliter euemre,mutariq; pofJunt, quod natura ualeat,
€ quod non ualeat natura,;fed lege cz confenfu,fi quidem
ambo pereque funt mutabilia , ex bis que afferam, cogno
fcere licebit : ceteris uero eadem diftinclio poterit ac» —
commodari . Manus dextera ualentior eft finiftra natura.
Atqui euenire poteft , ut omnes finiftra perinde ut dextes
74; utantur . Iam uero que iura ex confenfu ev utilitate
bominum nata funt,ea menfuris fimilia funt . Neque enim
omnibus in locis funt equales uini triticiq menfure : fed
apud

Libér quintus . 127
apud eos qui emunt, maiores : apud cos qui wendunt , mia
nores . Item iura nontatuvalia, fed bumana , non funt o4.
mnibus in locis cadem, Nam ne veip. quidem flatus idem
ez unus eft] apud omnes, fed unus duntaxat ubiq; con-
. fentaneus nature efliis,qui optimus. Y ununquodq; ius e
ununquodq; legitimum eandem rationem babet ad bomi
num actiones, quam ves uniuer[e ad [ingulares. Nam que
aguntursmulta funt: fed ununquodq; illor& unum.E [8 enim
uniuer(um quiddam .. Differt 55 autem ab iniuria iniufte
factum, e à iure iufEum officium,quo alter ius [uum obtiw
netjiufLusq; efficitur.Na iniuria uel natura uel cóflitutios
ne iniuria efL. bec eadem cim illata fuerit, iniufte factum
ef : priufquam illata fit , nondum iniufté factum «ft , fed
iniuria . Eademq; iusti officij, feu iufle factivatio cft . fed
quod etiam commune eft , id magis proprio nomine iua
fta actio appellatur , que grecis eft dixesocmpd yn . iun
ftum officium autem. ,feu ἐμὲ factum, quod illi δικοίωμα
dicunt correctio e?" emendatio iniurie efl . Que fint ἀπε
tem fingulorum borum genera, e» partes , €» quot [int ,

€ in quibus uerfentur, poflerius nobis erit uidendum.
Iam cim iufla ez iniusta ea fint , qu& funt à nobis exe
pofita, tàm €x facit quifque iniufte, ez iufte agit, ci [pon
te fua facit . Cm uero inuitus : neq; iniufle facit, neq; iue
fte agit, nifi ex euentu . Ea enim agit, quibus eu£nit,ut iue
8a ucl iniusta [int .. Atqui iniuste factum, iutamq; actione
[ponte e inuite agere definit ac terminat. Nam cum quis
[ponte fua agit, tum €x ultuperatur,ez iniu fadum c.
Erit ergo aliquid iniu&um;quod nondà erit iniu£e fadi ,
nifi eà acce Jerit,ut [pote egerit. [ponte agi ait dico; qué»
admodum € fuprá à.nobis didum e$t, id quod quis in fud
| potes

138 — Ariítotelis de moribus

poteftate pofitum agit fciens , nec eum quem iniuria. afe
ficit , ignorans, nec quo quafl inffrumento , nec cuius vei
gratia : uerbi caufayquem uerberet , quare uerberet , cue
ius denique rei caufa uerberet:atque illorum ununquodq;
fiat, neque ex euentu, neque ui: ueluti fi quis alicuius ma
nu apprebenfa alterum uerberet.at. [ponte nó uerberauit
is, cuius efF manus . non enim in eo fitum fuit . Fieri autem
poteft ut pater fit is , qui pul(atur : is qui pulfat uero ; ilz
lum effe bominem duntaxat , aut eorum aliquem , qui
adfunt;fciat;patré effe nefciat:eadéq; diftinctio in eo cuius
caufa res agitur,adbiberi pot,in tota deniq; actione.Q uod
igitur ignoratur , aut cn minime ignoretur , tim uelin
eius qui agit . poteftate non eft , uel ei uis affertur , id ab
inito agidicitur. Na multa fane eorum que natura nobis
affert, fcientes ex agimus , cz patimur , quorum nibil nec
fponte nofira , nec nobis inuitis fieri dicendum eft , ut fe-.

nefcere ,aut mori. Inrebus iuftis autem eque atque ininz.

üuftis euenta locum babent . Nam fi quis depofitum reddis
derit uel inuitus , uel metu coactus ,is neque iufto officio
fungi, neque res iuflas agere dicendus ef , nifi ex euentu:
ite; qui necefoitate coactus, e inuitus depofitum no red
diderit , is ex euentu iniuria facere , resq; iniuflas agere
dicendus eft . Eorum autem que [ponte aguntur , alia cos
filio capto agimus, alia confilio non capto. Confilio capto
agimus, que re deliberata : non capto confilio, que re πὸ
deliberata agimus . Yam cim in focietate generis bumani
tria fint damnorum genera : ea quidem peccatacum infciz
entia coniuncta funt,cüm quis aut quem minime exiftimaz
uit , uuluerauerit , aut id quod non putauit , aut quo ins
firumento non putauit , aut cuius vei gratia non ὌΝ
i cea

Liber quintus. 129
fécerit.nam aut (e non uulneraturum , aut non boc inftruz
méto, aut no bunc,aut no buius rei caufa,arbitratus eft.ue
rüm accidit non id cuius caufa fe facere exiftiviauit, fed là

. gealiud: uerbigratia non ut uulneraret, fed ut pungercet,

ferrum ftrinxit , aut eum quem non putauit , uulnerauit ,
aut no ut uoluit.Cim igitur nec opinató 9^ damnum illstum
fuerit, infortunium nominatur. Cum autem non necopina-
to quidem illud , fed tamen non malitiose , peccatum eft.
peccat enim tum quisq; cum in ipfo cau[e principii ineft:
infortunatus eft , cum principium extrá cft . Vbi quis fci
ens uero lefit alterum , fed [ine deliberatione ,iniufte fa-
um eskuerbi caufa quecunque uel ab ira ,uel 45 alijs afa
fectibus, qui cim aut neccfiarij fint , aut naturales , bomía
nibus accidunt . Nam qui bis impulfi Ledunt alterum , cz
qui bis peccant, iniuriam illi quidem faciunt,ex corum fae
eta funt iniu[Le facta , nondum tamen propter bec iniu[li ,
neque improbi funt . non enim malitiose damnum illatum
eit. Cim autem confilio capto , €» de indu&ria , tian ez

— dniufHis ey improbus eft dicendus . Quapropter rete que

|

|
|

per iram fiunt , 57 non de induftria facta iudicantur . non
enim prior ledit is quiiratus facit : fed qui lacefeiuit.Prea
tereá non e$t controuerfia de facto, fed;de iure . Ob 5? ine
iustitie enim [peciem animo obiectam ira commouetur .
πάη; bic non de facto cótrouerfía eft ut in rebus cótraben
dis inter eos qui contraxerunt , quorum neceffe ef altea
vum ejfe improbum , nifi obliti id faciant : fed de facto uniz
€ idem fentientes de iure diffentiunt , atque ambigunt .
At qui infidiatus e,non ignorat factum . Ytaque qui ab 5?
irato lefus e& , iniuriam fe accepi[Je putat : qui iratus Les
[iti nullam fe feciffe iniuriam exitimat . Quod fi. confultà

I danmz

130 Ariftotelis de moribus
dammum infevatyiniuriam facit : e qui bis iniurijs inferéz
dis iniurius eft , iniustus eft cim uel ἃ proportione,uel ab
equalitate difcefferit : itemque iustus eft tum cum conful-
to iufle agit . 1ufle agit autem [i modo (ponte ez uolunta-
- te fua agat . Eorum autem que inuite fiunt , alia uenia diz
gna funt , alia non item. quecunque enim non folám ἐπε
fcientes;fed etiam per infcientiam peccant bomines;ijs uez
— tiia debetur:quecunque uero non propter infcientiam pec
cant, fed quanuis infcientes , tamen perturbationibus nec
naturalibus nec bumanis incitati, ueniam non merentur. :
Dubitare autcm pofiit aliquis , fatis ne diftindte de ace
cipienda e» facienda iniuria 4 nobis difputatum fit. Ac pri
mam quidem utrim ita feres babeat , μὲ dixit?? Euripiz
des , cuitis bec funt in primisabfurda. — Matremut mea
necauerim dicam breui: — Volens uolentem uel uolentem
nonwuolens: | Anpofit quifquam uere iniuriam fua uo
luntate accipere, nec ne : an potius omnis inuito fiat iniue.
ria , quemadmodum e quifquis iniuriam facit, [ponte faz :
cit ; cz numquifqs iniuriam accipiat ; uel boc uel illo moz
do,quemadmodum iniuriam quisq; fua uoluntate facit : an
una [it quam quis fua [pontealtera quam inuitus accipit :
eademq; fut iuris ?* obtinendivatio fit . quifquis enim ius
fte agit, [ponte agit. itaque confentaneum eft utroque fi-
qiliter inter fe opponi iniuriam accipere ez ius fuum. obz
tinere ut utrunque uel [ponte perferatur , atq; obtineaz
tur, ucl inuite. Sed ab[urdum uideri pofíit etiam in fuo ἐμ:
rc obtinendo, fi omnis quiius fuum obtinet , [ponte obtiz
neat . Nonnulli enim ius fuum obtinent non fua uoluntate.
ti4in boc quoq; cuipiam dubium effe pofiit , utrm quisquis
eliquid iniuftt pertulit, iniuriam accepiffc dicendus fit, an.
uero ut in agendo , fic fe res babeat etiam in perpetiendo.

i ^ Liber quintus. 131
Fieri etiim poteft ut quis ex euentuin. utrifq; iris fit par
ticeps . Quod idem in rebus iniuftis per[bicuum εξ. Non
eiim idem efl ves iniufLas agere , atque iniuriam facere ,
neque res iniu[Las perferre, atq; iniuriam accipere : ideQs
de re iufLa agenda, c7 de iure fto obtinendo fentiendum .
Nam fieri non potefl, neque ut quifquam iniuriam accia
piat , mifi fit qui faciat , neque ut ius fuum obtineat, nifi fit
: quiiufLe agat ,iufliqy iudicis munere fungatur . Quod fl
| fimpliciter aniuriam facere eft alicui (ponte fua nocere:
[ponte autem facere cft fcientem e cui c» quo, cx quo
modo noceas: incontinens autem [ponte fua fibi ipfe nocet:
ergo c? [ponte fua iniuria afficietur, € accidere poterit,
μὲ quis fe ipfe iniuria afficiat . At boc eft unum ex ijs que
dubitantur, accidere ne pofiit ut quis fibi ipfe iniuriam fas
ciat . Pretered [ponte fua aliquis propter incontinentiam
fitam ab altero 5" eius uoluntate damno affici pofiit . itaq;
fieri poterit, ut quis [ponte fua iniuria afficiatur , aut non
efl recta definito, illisq; uerbis nocere fcientem cx cui,ez
40." quomodo tioceas , addenda funt bec , contra illius
uoluntatem.Damno igitur fua [ponte quifpiam afficiresq;
iniuflas perferre € perpeti poteft , iniuriam autem acciz
pere non poteft . omnino enim uult nemo iniuriam accipea
re ,ac ne incontinens quidem : fed preter fuam uoluntas:
tem agit . nemo enim id exiftimandus eft. uelle , quod non
arbitretur effe bonum.At incontinens id quod agédum e[Je
non putat, agit . Neque ueró quidat fua , quemadmodum
feribit Homerus Glaucum Diomedi dediffe ^ Aurea dat
pretio arma boues equantia centum: — Aerea fert nibiz
loq; nouem meliora iuuencis , iniuria afficitur . in cius ea
nim potestate efl dare , aut non dare . At iniuriam accipes.

| I az rc

E E

1,2 ÁAriftotelis de moribus

re non eft in eius , qui accipit , poteflate fitum , fed adfit
is oportet qui iniuriam faciat . Yniuriam igitur fponte ac-
cipere neminem ex bis intelligi potefl. Sed ex ijs que pro
pofuimus, duo nobis funt explicanda,utriamn is iniuriam fas
ciat, qui plus alicui “5 tribuit preter eius meritumac dis
gnitaté,an is qui plus confecutus eft : e utrim fieri pofz
fit, ut quis fibi ipfe iniuriam faciat . Nam fi probari poteft
id , quod priore loco dictum efl, eum qui diftribuit , facere
iniuriam , non eum qui plus obtinuit : fi quis plus alteri ,
quam fibi , tribuat fciens , € fua uoluntate , id quod mo
defli bomines facere confueuerunt: ( nam uir bonus de fuo
iure libenter et facile alijs concedere folet ) bic fe ipfe inz
iuria afficere uidebitur . an ne boc quidem fimplex eft 2
Nam plus fibi alterius boni , fi cafus ita tulit , uendicatit
ueluti glorie, aut eius ^ quod abfolute boneftum eft.Pre-

tereá ex? definitione faciendee iniurie;boc diffoluitur. Nia

bil enim ei accidit preter ipfius uoluntatem. Quare non,

iccirco iniuria afficitur, fed ut boc demus,damno afficitur.

duntaxat. Per(bicuum autem etiamillud efl eum quidé,qui
plus diftribuit , facere iniuriam ; fed eum , qui plus obtie

net , non femper . Non enims , in quo id ineJL , quod inius.

ftum eft, iniuriart facit , fed in quo ut (ponte boc faciat -
boc eft à quo actionis principium proficifcitur-: quod. fane
eft in eo qui diftribuit, non in eo qui capit. Preterea quo-

niam facere multis modis dicitur , quoniamq; dici pofJunt.

inanimata quodammodo interficere, c2 manus , €7 feruus

domini iufJu:non faciitt illa iniuriam; fed res iniufLas. Pres

tere [i quis ignorans iudicauit, quod ad ius legitimum at»
tinet, neque facit iniuriam, neq; iudicium iniufEum efl, fed
eft ueluti iniuflim , SN am ius legitimum aliud eft ab illo pri

imo

Liber quintus. 133
mo c naturali . Quod fi fciens iniufte iudicauit , iam ipfe
quoq; plus confecutus eft, uel in eo quod gratiam inijt ab
altero, uel in eo quod inimicitias fuas ultus eft . Perinde
igitur eft ac fi quis iniurie facte fit focius ac particeps :
e is qui propter bec iniufLe iudicauit , plus obtinere inz
telligitur .nam € qui agrum alteri adiudicauit , is non
agrum, fed pecuniam accepit . Homines autem in fua poz
teflate pofitum effe putant iniuriam facere , coq; facile
effe iuftum effe : [ed non itaef . Nam cum uicini uxore
ven babere, & alterum uerberare , €? manu pecuniam
largiri, tàm facile cfl , tum in eorum , qui faciunt , potez
fi«te fitum eft : fed fic affectos bec facere , neq; facile ,
neq; in eorum poteftate fitum efl : itemq; iura e iniurias
nojJe; nullius fapientie e[Je putant , quia ea de quibus los
quuntur leges , intelligere difficile non efl: Verim bec
non funt infEa , nifi ex euentu , fed cim certo quodam mo
do ez aguntur cz distribuuntur , tum iufLa funt . Hoc auz
tem maus opus eft, quàm res falubres cognofcere.nam ilz
lic quoq; mel, uirium , elleborum, ultionem , c» fectioncm
cognofcere facile eft : fed quomodo, ez cui, ez" quando ad
fanitatem ^5 adbibenda fint , fcire, ita magnum cv operoz
fum eft , ut medicum effe . Propter banc eandem caufant
non minus iufti, quam iniufti bominis effe putant iniuriam
facere, quia iuftus non minus quàm, iniuftus , immo. uero
magis , ununquodq; borum agere pofiit . Nam c2 illum ci
aliena uxore rem babere , € alterum uerberare , C7 ui
vum fortem clypei abijcere,c uerfo tergoin utranuis par
tem currere poffe dicunt . Atqui ignauum effe , c inita

viam facere non efl bec faceresunifi ex euentu, fed fic ajfe
cum facere : quemadmodum mederi € fanaee non c8 fee
PEE! C dYe,

34 —— Ariftotelis de moribus
care, aut non fecare, medicamento purgare aut non pura.
gare , fed fic affectum bec pre[tare. Yn bis autem iura loz
cum babent inter quos eorum que abfolute bona funt ,
communitas efl, cz quibus borum nimimm €? parum ine
teruenire poteft . Alijs enim non eft eorum nimium; ut fore
ta[Je dijs : alijs nulla prorfus eorum pars utilis eft , fcilicet
bominibus infanabilibus , 45" omni uitiorum genere contas
minatis, fed omnia nocent:alijs aliquaténus utilia funt,atqs
boc bumanum 57 eft. Sequitur ut de equitate €7* de
equo bono dicamus, quam rationem equitas ad iu[Litiam 5
quam equa bonu ad ius babeat . nanq; qui propius 68 ina
tuentur, ijs neque ut idem omnino , neque ut aliud genere
uidetur : c interdum equum bonum laudamus,eumq; uia
vum qui equus bonus eft . Ytaque cum laudare uolumus »
etiam boc nomen ad alia transfevimus pro bono equius me
lius ufurpantes . quo quidem id , quod equius melius fit ,
melius e[Je fignificamus . interdum ijs , qui rationem fequi
tur , ab[urdum uidetur equum bonum , fi fit quiddam un&
à iure diuerfum, effe laudabile . nam uel ius 5? non eft bos
num ,uel equum bonum non eft bonum , fi 4 iure aliud ac
diuer fum eb , uel fi utrunque bonum e[L, idem eft . Omnis
igitur de equo bono que[Ho ex bis propemodum caufis na
fcitur. fed bec quodammodo bene babent omnia;nec quica
quam est quod fecum pugnet . nam cüm. equum bonum iuz
re quodam melius fit, ttm ipfum ius eL, neque itaiure me
lius efl, ut fit aliud quoddam genus . idem ergo est ius , c
equum bonum . Cum; ambo fint bona , melius est equum
bonum . Sed binc nata dubitatio est , quod quanuis equum
bonum ius fit , non eft tamen ius lege constitutum , aut lez
gitimum , fed iuris legitimi correctio . Cuius rei bec caufa

gt

P3
Liber quintus . 15€
eff, quód lex omnis generalis eft. De quibu(dam autem vez
* busuniuerse et generaliter recte precipi non poteft Atq;
quibus invebus legis uocem ttiuer(am ac generalem effe
neceffe eft 14 autem non fatis recte fieri pote , id fumit
lex quod plurimüm folet euenire , quanuis inboc peccari
fatis intelligat . nec tamen iccircó minus rectaest. Non
. enim culpa legis e$, neq; eius qui legem tulit , fed nature
| rerum. Earum enim rerum; que fub acttonem cadunt, tas
— is materia eft . Cám igitur lege generaliter locuta , liz
quid euenit po[leá preter genus illud uniuer[um: tunc par
eft, quà pretermifit aliquid lator legis , c peccauit in eo:
quod abfolute locutus eft, id quod dee , quodq; omiffim.
cfl, corrigere , quod lator legis , fi ade[Jet , ita loqueres.
tur, C7 de quo 7. legem tuliffet fi prefciuiffet. Ytaq; cin
equum bonum ius fit tum quodam iure melius es , non eo
. quod abfolute ius cft , fed eo peccato , quod ex fimplici et
generali fermone natum eft. Denique bec equi boni uis ac
natura est, ut legis correctio fit, quà aliquid ei deefl, pros
ptereá quod generaliter loquitur. Hec enim caufa eft cur
non omnia lege fint compftebenfa , quód de quibufdam lex —
ferri non pofsit . plebifcito igitur opus est. Rei enim non
definite infinita quoq; regula et ut fliructure Lesbie rea
gula plumbea efl. nam ad lapidis figuram torquetur et inz
flectitur, neque manet eadem : fic € populi fcitum ad res
quotidianas accommodari ez" transferri folet . Quid fit i
gitur equum bonum, quid ius , quo deniq; iure melius , ex
bis per(bicuum efl . Ex boc autem etiam apparet 5 quis fit
uir equus c bonus . nam qui confilium buiufmodi cepit,
tit becfequatur ad caq; ipfa agéda aptus efL,et qui^ no cft
iuris interpres in fua caufa durior , neq; in deterioré p ar
ET ὦ tem

15 — Ariftotelis de moribus
tem propenfus, fed de fuo iure concedit potius,etiam fi Lez
gis auxilio nitatur , is eft equus bonus ; cz bic babitus e»
quitas appellatur, que iuftitia quedam efl, non alius. quiz
dam babitus . Ex ijs que dicta funt ,per[picium eft,
utrim fieri pofíit, ut quis fibi ipfe factat iniuria,nec πο. Νά
que ex omni uirtute legibus conflituta funt , ea in iuribus
funt babenda : uerbi gratia, non iubet lex fe ipfum interfte
cere ,et que non ubet lex , etat . Preteredcüm aliquis
contra legem nocet alteri , nullo ab eo incommodo acces
pto, [bonte facit iniuxiam. Sponte autem facit , qui fciens
cul, C7 qito faciat, iniuriam facit . At qui ira impulfus fibi
ipfe mortem confcifcit, boc fbonte facit contra rectam le
gem;quod lex non permittit. Iniuriam igitur facit: fed cui
certe ciuitati . Sponte enim bunc cafum fubit , ac perfert ,
cim iniuria nero [ponte afficiatur . Itaq; € eum multat
cixitas, et ignominia afjicitur is,qui fe ipfe 7? exanimauit,
ut qui ciutatem iniuria affecerit. Preterea 73 ex eo quod
uiuftus eft. is , qui iniufte facit tantum , ex non prorfus.
improbus, fieri non pote& , ut quifquam fibi ipfe iniuriam
inferat . boc enim aliud eft ab illo . nam iniuftus ita quo
dammodo improbus efL, ut ignauus, non ut is qui omni ges
nere improbiatis fit affectus . 1taq; ne bac iniuflitia quidé
fibi iniuriam facit : alioqui idem eidem adiini fimul, € ac»
cedere po[fet : quod fieri nullo modo poteft , fed femper in
pluribus ius ez iniuriam ejfe neceffe eft . preterea iniuria
facere cum à uoluntate ez confilio proficifcatur, tm etia
tempore prius cff . Nam qui malo accepto parem refert.
iniuriam , facere non uidetur . At qui fe ipfe interimit;eae
dein ipfe ez patitur fimul, & facit . Deinde acciperet alie
quis [ponte fua iniuriam . His accedit quod nemo fine fine.
gulis

Liber quintus. 127
gulis iniuriarum generibus j iniuriam facit . Át uxorem
fuam nemo adulterat,nemo parietem fuum perfodit , nemo
reifue furtum committit . Poflremo refellitur boc in fuma
má, [ibi quenquam iniuriam facere, ex ijs que "* à nobis
diflincta e decifa funt , nempe neminem [ponte fua iniu-
riam accipere . am uer minime illud quidem obfcurum
est, utrunq; effe malum accipere € facere iniuriam. altez
rum enim minus,alterum plus medio obtinere cft : quod 75
quidé fimilé rationem obtinet, atq; in medicina id,quod d
bonam ualetudinem pertinet: in arte autem corporum exa
ercendorum id , quo firma corporis constitutio compa
ratur . ueruntamen deterius iniuriam facere et . Nanque
iniuriam facere cum uitio coniunctum , c uituperandum
effe dicebamus : (δ᾽ cum uitio quidem uel perfecto atq; itta
tegro, €? quod fimpliciter tale eft , ucl o quod ci μη εἴπ
mum est . Non enim quicquid [bonte fit , coniunctum cum
iniuflitia est . accipere iniuriam autem uitio cz iniuftitia

"ttacat . per fe igitur leuius malum eft accipere iniurian »

quanuis ex euentu grauius efje nibil probibeat . fed de boc

- ars non laborat . Quin lateris dolorem pedis offenfione

femper effe dicit morbum grauiorem, €» tamen ex euentu
pedis offenflo morbo lateris maius malum poterit efJe : ut
fi cut offenfo pede contigerit , ut proptered quod cecidez
rit, capiatur ab boftibus €z occidatur.Ex translatione au
tem cz finilitudine quadam fermonis poterit effe quedam
non ipfi fecum , fed fui partium aliquibus iuris communie
t4s, uerum non omnis iuris, fed uel eius quo dominus infer
ttm , uel eius quo paterfamilias , in familiam fuam uti foa
lct . His enim vationibus ea pars animi , que rationis cft
particeps ab ea diflat; que ratiotie uacat. Ad que [i fpes

TR &unm

118 Ariftotelis de moribus

um referamus , uidetur quoq; bomini in fe ipfum iniufliz -
tie locus e[Je, quia fieri potefL, ut in bis partibus aliquid à.
fuis appetitiomibus alienum ac diuerfum. perferat . Ytaque
inter animi partes, ut inter eum qui preefl;ez eum qui pa
ret imperio , ius aliquod intercedere uidetur . de iuflitia
igitur,alijsq; uirtutibus que ad mortes pertinent,cum. bac
distinctione fic à nobis fit explicatum .

Liber fextus.

VONIAM dutemfuprá diximus medium effe :
deligendum , non nimium , neque parum : mee
dium autem ita effe , ut recta ratio prefcribit ,
dc boc distinctius differamus . in omnibus enim , quos diz
xi babitibus, quemadmodum c7 in alijs rebus, (copus ali
quis ines , quem [pectans is qui vationis e$t particeps , ina:
intendit ' aliquid , e» remittit : finis; ac terminus aliquis:
est mediocritatum,quas inter nimium et parum interiectas
effe dicimus,recte rationi cosentaneas.quod cim ita dici-
tur , eft illud quidem uerum, fed non fatis apertum . πάπας,
in ceteris fLudijs , atque exercitationibus , in quibus fciéz
tia aliqua uevfatur ,licet boc quidem uere dicere neque.
plus , neque minus laboris , aut defidie , quamves po[tuz
let, fufcipiendum efJe , fed omnia mediocriter, c» ut vecta
ratio prefcvibit, e[fe facienda : uerim qui boc tatum perz
cepti et cogniti i; babeat,nibil eo amplius? (ciat: exépli cau
{αἰ quis queréti qualia alédo et curádo corpori fintadbiz.
benda ,re[bondeat , que ars medendi precipit , €x ut is
qui ca preditus eft,precipit.Quapropter etiam in babitis,
bus

MEN

Liber fextus. 139
bus ánimi non folim boc effe 3 ueré ditum , fed etiam di
fLinctum atque explicatum effe oportet , que fit recta ras
tio, queq; eius definitio . Atque animi quidem uirtutesita
diflribuimus, ut alias morum , alias cogitationis efJe dices
remus.E 45 igitur, que ad mores pertinent,explicauimus:
de ceteris autem ttim differamus , cm pauca fuerimus de
animo locuti. Dictum eft fuprá duas efJe animi partes 9.
alteram rationis participem , expertem alteram. Wunc
item eius partis, que ratione predita eft , facienda eo
dem modo diuifio efl. Atq; boc pofitum fit , duas e[Je animi
partes ratione preditas, unam qua res eas cernimus, quaz
rum principia aliter fefe babere non po[Junt , alteram qua
e4s , qu& boc uel illo modo po[Junt euenire... Ad. ea enint:
quorum non eft idem genus, intelligenda, partem quoque
animi , que ad utrunque. apta fit natura , oportet genere.
differre , fi quidem ^ eis ex fimilitudine quadam , atq; affi-
nitate cognitio comparatur , Appelletur autem barum ala
tera , pars in qua uis ineft fciendi , altera que ad ratiocis
nandum ualet. Nam co[ultare € ratiocinari eadem funt.
Iamueró nemo de ijs confultat 5 que aliter euenire non.
po[Junt. Ytaque ea que ad ratiocinandum ualet, una quez
dam pars eft eius animi partis que vatione predita eft Ya.
telligendum igitur efP utriufque barum partium quis optiz.
mus fit babitus.Hic enim utriufque uirtus eft At uirtus ad
fuum queque opus pertinet. Tria autem funt in anis
mo quee actionis € ueritatis dominatum obtinent , fenus
mens , appetitus . quanquam ex bis tribus fenfus nullius a2
&ionis principium eft . Q uod ex eo per(bicuum eft , quod
tametfi beflie fenfu fint predite , actionis tamen commus
nionem non babent , Quod efl autem in cogitatione affira:
du matio

140 X Aríítotelis de moribus
matio (δ᾽ negatio, boc eft in appetitu vei alicuius perfecta
tio ct fuga.Quare quoniam uirtus que ad mores pertinet,
habitus eft ad confilium capiendum expeditus : confilium
autem appetitus eft ad confultationem accommodatus, icz
circo fi confiliit bonum effe uolumus, oportet c rationem
| effe ueram , €? appetitum rectum, eadem; c illam affivz
mare; €?" bunc perfequi . Hec igitur cogitatio ez" ueritas
«d agendum ualet . Cogitationis autem eius , quie ades
contemplandas,non ad agendas neque ad faciendas ualet,
preftantia ex" uitium , efl uerum ez falfum . Omnis enim
poteflatis cogitandi boc propritt opus ac munus eft. Agéz
di autem «7 cogitandi pote[Latis opuseft ueritas con[pi-
vans C7" congruens cum appetitu recto. Actionis igitur
principium con[ilium efl , principium ? inquam tnde oz
tus proficifcitur , non cuius gratia res agitur.Confilij aue
tem capiendi principium e$ appetitus ez" ratio ea;que fi-
nem aliquem fibi propofitum babet . Quocirca neque fine.
" mente C? cogitatione neque fine babitu? eo , qui ad mos
res pertinet , cofilium e[fe poteft . nam neque bona perfe-
faq; actio , neque ei contraria , fine cogitatione ez" mori
bus con[Lare potest . cogitatio 7 autem ipfa nibil mouet ,
nifi ea que alicuius reigratia comparata eft, ez que ad
agendum eft idonea . Heec enim ὃ etiam eique ad efficic-
dum ualet, pr.eeft . Nam quisquis ?aliquid efficit;alicuius
vei fingularis caufa efficit : neque abfolute id quod effici-
tur. , finis efL, fed ad aliquid vefertur,e alicuius eft . quod
idem de eo , quod fub actionem '? cadit, dici non poteft.
áctionis enim ultimi eft perfecta actio , id efl res bene gez
fta. Confilium taque aut mens eft ad appetendum excitás;
«ut appetitus cogitandi uim babens. principiuq; tale ea€
ejt.

Liberfextus. . 141
eft . Nullius autem rei iam facte cofilium capi poteft: V er-
bigratia , nemo confilium" capit Ylium euertiffe . nam
neque de re preterita deliberat quifquam, fed de futura,
€ ea que fteri poteft . Quod factum eft autem ut fit infe
ctum , fieri non poteft . Itaque recte Agatho Hoc nate
, queduntaxat negatum ipfi Deo eft , Que facta funt in-
fecta poffe reddere. |^ Quocirca ambarum animi parti
qu& ad cogitandum ualent , opus eft uerit. Qui igitur
babitus efficiunt ut utraque pars uerum enuntiet , ij funt
utriuq; uirtutes . Principio igitur altiusrepctito de
ijs rurfum copiofius differamus . Ac fint fane quinque nus
mero, quibus animus uerum enuntiat uel aiendo , uel nez
gando, ars, fcientia, prudentia, fapientia , mens , fiue in»
telligentia. nan; exiftimattone '* € opinionc.ut mentia
tur animus, euenire poteft. Ác fcientia quidem quid fit;ex
boc per[bicuum e[fe poteft, ( fi rei ueritatem fubtiliter cx»
quirere, non f[Imilitudines confectari uolumus ) quod om
nes exiflimamus, ut id quod fcimus, aliter fe babeat , eue
nire non poffe . Que autem fefe aliter babere po[Junt , ea
cüm longe '? ἃ con[bectu remota funt, fint nec ne fint,obz
fcurum eft. Ergo quod fcientia comprebendi potefL , nez
ceffario efe . ex quo efficitur ut eternum fit. nam que nez
ce[Jario *^ funt fimpliciter , ea funt eterna omnia . Actere
na dutem que funt, ea neq; unquam orta funt , neq; intere
ire poffunt. Pretereá fcientia omnis fub doctrinam cade»
re uidetur, €? quicquid fub fcientiam cadit, dicendo per
cipi potefl . Lam uero ex quibufdam rebus ant cognitis os
mnis doctrina gignitur, quemadmodum in analyticis dices
bamus . Alia enim inductione , alia ratiocinatione compaz
ratur. Atque induclio '5 quidem principium cft , etian

ju uniz

142 Ariílotelis de moribus
uniuerforum.vatiocinatio atttem principijs uniuevfis cons
flat. Sunt ergo principia aliqua ex quibus conflituitur a
tiocinatio,quorum non efl ratiocinatio . eft igitur. eor
ἐδ inductio . Scientia ergo babitus cft ad vem demonflranz
' dam idoneus, c7 cetera omnia que in anazyticis ad defini
tionem addidimus . Cum enim rem ita. e[Je , quodammodo
credit aliquis, € nota funt ei principia, tim fcire dicitur.
Quod fi non erunt conclufione notiora : ex euétu partam
fcientiam babebit . Ac de fcientia quidem cum.bac. diflinz
ctione ἃ nobis dictum fit. Eorum autem que aliter
euenire po[fant, aliud eft quod fub effectionem cadit;aliud
quod fub actionem . Differt autem. ab actione. effectio ,.de
quibus €7 libri populariter,neq; admodum enucleate à no
bis fcripti, quos ἐξωτερικεὲς appellamus ; fidem facere uo
bis debent.1taq; c babitus cumratione coniunctus ad age
dum idoneus ab eo differt; qui cim ad efficiendum ualeat ,
cum ratione coniunctus e[E , neuterq; ab altero. contine.
tur . Nam neq; actio effectio, neq; effectio actio eft.Quce
niam autem ars edificandi ars quedam eft , atq; idipfum
quod babitus quidam cum ratione ciunctus ad efficiendi
idoneus: neq; avs ulla eft que non fit babitus cum ratione
coniunctus ad faciendum tdoneus, neq; ullus talis babitus
eft,qui non fit ars : idem erunt avs e? babitus ad faciens
dun idoneus cum uera ratione coniunctus . Árs autem o2
muis in origine 7 cz molitione rei occupata eft; idg; moz
litur € (pectat,ut aliquid fiat eorum, que effe ez non efe
fe poffunt, quorumq; principium in eo qui facit. non in eo
quod fit, pofitum eft . Nam neq; eorum que nece[Jario uel
funt uel fiunt,ars eft,nec eorum que natura conftant.Hec
enim in fe ipfis inclufum babent pritcipium; Quoniam aus
« tem

: τ Liber fextus. 14.3
«tem effectio e actio inter fe differunt , neceffe eft. artem
effectionis effe, non actionis : in ijsdemq; rebus quodam
modo ars 7" fortuna uerjantur , quemadmodum ait. c
Agatho, Fortunautartem , fic e» avs fortunam amat.

Ars igitur ( ut dictum efL) babitus eft quidam cum uera
vatione coniunctus ad efficiendum idoneus. Ynertia "ὃ
contrá babitus ci ratione falfa coniunctus ad. efficiendum
idoneus in eo,quod aliter euenire potefLoccupatus.

De prudentia autem fic optime cognofcemus ,fi quos
prudentes appellemus ; perceperimus . Ac prudentis quie
dem efJe uidetur in ijs que fibi bona (δ᾽ ex ufu funt,no fin»
gillatinz, uerbi gratia quenam ad bonam ualetudinem, aut
ad uires, fed uniuerse , que ad bene beateq; uiuendum coz
ducant, bene confultare poffe . Cuius rei argument eft ,
quod prudentes in re aliqua dicimus eos, qui bene ratiociz
nando quomodo ad bone[lum finem perucniant, affequunz
tur in ijs, que arte non continentur . Quocirca qui ad coz
fultandum ingenio ualet ,is prudens omnino iure poterit

— appellari. Confultat autem ijs de rebus nemo que aliter

(fefe babere;queue abipfo agi non po[Junt.Q uare [i fciene

tia omnis ct demoflvatione coniuncta cfLez fi quoru prin
cipia aliter fefe babere poffunt, corum non e[t demonftvas
tio , ( omnia enim '? fefe aliter quoq; babere. po[Junt) de
ijs deniq; que nece[fario funt , confultari non poteft : nee
que fcientia,neque ars, erit prudentia: fcientia,quia quod
fub actionem cadit, fefe aliter babere potefl : avs . quia ??
aliud actionis, aliud effectionis eft genus . R eflat igitur ut

— «a fit babitus cum ratione uera coniunctus ad agendum iz
doneus in ijs occupatus que bomini bona €x mala funt.Ef-
fectionis.enim *' alius quám effectio finis eff : actionis ce
TT ro

CN
144. Ariftotelis de moribus

ro ^? non femper alius ab actione. Eft.n. ipfa res benegez
fta feu perfecta actio actionis finis . Ac propter banc caus
fam P ericlem, ceteros; tales uiros , prudentes efJe arbiz
tramur , quod ea que fibi, bominumq; generi bona funt ,
difpicere, ac prouidere poffunt : quales effe putamus eos ,
qui rei familiaris tuende, reiq; publice adminiftrandee pe
riti funt . Ex quo nomen inuenit apud. grecos temperan-
tia, quam illi appellant σωφροσιωΐην tanquam prudentie
conferuatricem . Talem enim exiflimationem tuetur. ez
conferuat . Non enim omnem exiflimationem corrumpüt,
neque peruertunt dolor e uoluptas ,exempli caufa;trian
gulum duobus rectis pares angulos babere , aut nonbabez
re : fed eas duntaxat, que ad id, quod fub actionem cadit ,
pertinent. Eorum enim que *? fub actionem ueniunt;prim
cipia funt ee res, quarum rerum gratia fufcipiktur actios
nes . [latim autem ut quis uoluptate aut dolore corruptus
eft , ei principij uidendi facultas eripitur , neque is animo -
cernere poteft fe buius rei caufa, €» propter banc caufam —
omnia optare, atque agere oportere. Vitium enim prins
cipij delendi ac perimendi uim babet. Quapropter necefs
fe efl prudentiam ?* babitum effe cum ratione uera conis
élum, ad agendum idoneum, in bonis bumanis occupatum.
Artis porro uirtus ez" pre[Lantia eft aliqua,prudentie au
tem nulla . Et qui fua uoluntate in arte titubarit,atque of-
fenderit;ei eft anteferendus, qui inuitus : in prudentia conz
trá deterior eft is , qui [ponte fua offenderit , quemadmo-
dum cz in uirtutibus . Per[picuum igitur efl eam,uirtutem
effe quandam,non artem . Cum fint autem due animi pare
tcs rationis participes, eius partis que ad opinandu ualet,
uirtus eft prudentia. Ynijs enim que aliter fefe : pof
unt -—

ἴῃς;
- udi Liber fextus. I4.4
funt opinio ct prudentia uerfatur. Sed πες babitus?? e[t
cum ratione coniutctus tantim.1dq; ex eo per[pici potcft,
quód buiufinodt babuit delere pót obliuio,no pot prudctia.
paran. atem fcientia exiftlümatio eft de rebus unie
ucrfis ἢ; que uecc[fario Junt,quonianq; rerum qu fub
ἈΝ ἄρ tLon€ caduint,omnisq ; [cientie , [unt aliqua prie
cipta: ( cium ratione enim NR y fcientia cft ) confentaz
nei eft principij car reri, que fcientia comprcebédi pof-
fuat , neq; fcientiam effe, neq; artem , neque prudentiam.
Nar quod fcientta comprebend! poteft, demonftrari quos
que potefl: ars autem € prudentia in ijs rebus uerfantur,
que fefe aliter pofJunt babere . Ne fapientia quidem "άπ
rum effe potc]l . Sapientis efe enim nonnullarum rer dez
monfErationem expedirc pofJe. δὲ igitur mbil eft , quo πες
rA enuntienus , nunquamqs mentiamur tum in ijs rebus,
que non po[Junt aliter fefc babere, tum in ijs que poffunt,
prater fcientiam, prudentiam , [apientiam «7: mentem ,
feu intelligentiam : nullum ?^ autem ex bis tribus , princi-
piorum e[Je potefl(tria dico prudentia, fapientiam, fcien
tiam)relinquitur ut xaens fit principioru. | Sapientia ats
tem in artibus , ijs attributmus,qui euiufq; artis funt peris
tiffümi , ut Pbidiam f«pientem lapidum fculptorem , Polys
cletum fLatuarum fickorem dicimus, nibil bic aliud per fa-
pientiam , quàm artis uirtutem fignificantes . Nonnullos
autem uniuerse fapientes effe arbitramur, non fingillatint,
neq; alia inre ulla fapientes, quemadmodum ait Homerus
in*7 Margite | Hic neque fofJor erat,nce arator munere
diim, | Necfapiens ullainrealia..— Quapropter pere
[bicuum eft fcientiarum oninium limatifgouam e" abjolus
tifsmam efe dépehti . fapientei igitur oportet non ea
K folus

14.6 Ariftotelis de moribus

folm intelligere, que ex principijs colliguntur, fed etiam .

in principijs uerfantem dc ijs uere loqui , uereq; fentire.

Itaque fapientiam ?? dicere licebit efe tim mentem , tim.

fcientiam, ac fcientiam quidem rerum. bonoratifimarum ;
quafi capitis inftar obtinentem. Abfurda fit enim eius fenz
tentia qui fcientiam ciuilem aut prudentiam,omnium optiz

mam efie putet , nifi forte rerum omnium que in mundo —

funt, bomo fit res una pre]Lantiffima . Quod fi falubre ac

bonum aliud eft. bominibus , aliud. pifcibus : album autem.

e rectum femper eft idem : idcm profectó femper eJe di-

cent omnes id , quod fit fapientia preditum, prudens aliud.

ez diuerfum.Q uod ?? enim fingulis in. rebus pro cuiufque
rei natura pre[Lantiam feu bonitatem actionis perpicit, id
prudens e[fe dixerint, ez eas res buic commiferint.1taque

€ bestias quafdam prudentes effe dicimus eas, que rerum.

ad uitam necejfariarum prouidendavum facultatem babe

re uidentur . Ciuilem autem fcientiam non e[Je idem, quod -
fapientiam,minime objcurum eft . Nam fi eam fapientiam
e[Je dicent, que in fuis cuique emolumentis comparandis .
fit occupata, multe reperientur fapientie . Non enim una
eft que uerfetur in omnium animantium bono , fed in fingu

lis alia atque alia nifi forte omnibus , que funt in rerum

natura, etiam medicina una est. Neque uero quicquam ad

rem attinct , quod bomo reliquorum animalium quiddam
fit quam optimum . Sunt enim ez alia bomine multo diuiz

niora natura , ut ea que omuibus maxime funt in con[pez
ctusex quibus bic mundus coagmentatus e$t . ex ijs igitur
que diximus, per[picuum et , fapientiam effe earum re
rum, quz fint bonore digniftima natura, fcientiam et mé-

tcr; [iue intelligentiam . Quocirca Anaxagoram, Thales

tem,

ἡ

Liber fextus . 14.
tem ,ceterosq; tales uiros fapientes quidem effe dicunt ,
prudétes ueró minime ,cum uideat cos, que fibi utilia fint,
ignorare. Atque cos fatentur recondita atq; eximia que
dam,c» adpurabilia,cz difficiliaye diuina tenere, fed inz
utilia, quia bumana bona non querunt . Prudentia uero in
rebus bumanis;ijsq; de quibus con[ultari poteft, uerfatur.

. Prudentis enim maxime boc proprium munus cffe dici-

mus , bene confultare . De ijs autem confultat nemo, que
aliter fefe babere non po[Junt, neque de ijs quorum non cft
finis id bonum;quod fub actionem cadit. Plane autem con
fultator is bonus efl;qui id, quod bomini eft corum;que fub
ctionem cadunt,oprimum;ratione confequi,cz explicare
potest . Neque uero rerum uniuerfariam modo prudentia
es , fed debet etiam effe note res fingulares . Ad agen
dum enim idonea est. In rebus fingularibus auté omnis actio
terfatur.YAtaque cm bic infcij non nulli fcientibus ad ag€
dum fint aptiores c? compofitiores , tm in alijs rebus ij,
qui funt ufu periti. Nam fi quis fciat carnes leues e[Je ad
concoquendum faciles, cz falubres, leues autem que fint
ignoret,bonam ualetudinem non efficict,fed is potius effiz
ciet, qui auium carnes fciet effe leues ez falubres. Prudé-
tia autem in agendo pofita el . Danda igitur opcra eft ut
uel utranque cognitioné babeamus, uel banc potius, quam
illam . Erit atttem bic quoque princeps quedam e quaft
familiam ducens cognitio. Civilis fcientia autem c

| prudentia funt ille quidem idem babitus , fed natura qua
v funt tamé,no eft cis eadé. &tq; cius fciétie que ad ciuitate

pertinet,altera pars eft tanquá princeps c domina prudé
ti«, que cft legum fcribendarum ratio € facultas : altera

quemadmodum fingulariacommuni nomine ciuilis appelz

Ea latur,

:4.9 Ατπἤοιεῖ!ς de moribus
latur, culus omis opera, in agendo, €x confultando cona .
fumitur. Populi fcitum enim aliquid eff quod fub actionem .
cadit , tanquam 3^ extremum. Ytaque bos folos rempublis .
cam adwiniftrare dicunt . bi enim foli, ut operarij quidam, -
in rebus cerendis uer fantur. Ea autem etiam uidetur efJe -
mes maxime qua?* fibi quisque, c7 uni profpicit: es
bec communi nomine appellatur prudentia . Mlarum aue
tem aliavei familiaris tuenda c curande ratio,alia fcien..
tialegum ferendarum, alia ciuilis. Atque buius pars altes.
"4 ad confultadum perti net, ad iudicandum altera.Genus-
;gitur quoddam cognitionis efJe uideatur fibi fcire; fibid; fa
pere . Sed buius diffeventie Junt multe Ac uidetur fané.
is qui fua, qued; ad. fe pertinent , babet cog nita , € in eis
verfatur, prudens efe - At ij qui ad remp. fe contulerunt, |
vultarum actionum ?* * f'udio,rerumq; alienarum cura dis .
f'inentur. Yccirco c7 ?? Euripides, | Prudentem. enira .
quis me putet mortalium, Cui fuppetebat abfque ullo nego
tio Intotius turbanumerato exercitus Sortempas
rem obtinere fapientifimo? — Preftantiores nanque €
eos, qui pluribus « Se rebusimplicant , male odit Yupis .
ἐεΥ. Querunt enim uiri prudentes id quod fibi bono eft.
iq; unum agere fe arbitrantur oportere. Ex baci igitur
opinione natum eft bos effe prudentes. atqui [uum negoti.
agere fine rei fFaniliaris,reid; publice cura fortaffe tteimo
posit . Pretereá quomodo fuum quifque negotium gerere
debeat, obfcurum efl, et ves eget confideratione , Cuius
rci boc argumentum eft , quod iuuenes cz. geometre , €7
matberiaticiez talibus difciplinis eruditi funt, prudentes
moufuunt . Caufabec eft quod invebus fingularibus pruz
derit uertitur quarum cognitio ufu comparatur. Adolez
fcens

y

| Liber fextus . 14.9
fcens autem ufum verum non babet , quippe quem tempos
xis longinquitas fit allatura . N am boc quoque confider 4a
tione dignam efL , quantobrem puer matbematious effici
pofiit ; fapiens aut phy[icus non pofiit. An quod illa à ma
teria diuulfa atque ab/lracta funt : borum principia ex ufu

€? experientia nafcuntur * c» quod bis non affentiuntur ,
neque fidem babent iuenes.fcd ea dicunt tantum:quid fint
illa autem non cfl obfcurum? Pr.etercá quicquid in conful
tando peccatur, uel ad res fingulares pertinet, uel ad uniz
werfas . Nam wel omnes aquas graues , effe infalubres ,
uel banc 35 e(fe gvauem. Prudentiam autem non effe fcien
tiam per[bicuum eft : extremi enim eL, ut dictum eff. Tale
enim eft id quod fub actionem cadit . Menti igitur feu ina
telligentie opponitur, Mens enim efl eortm terminorum,
quorum ratio afferri non potefl. Prudentia extremiquod
non fcientia , fed fenfu percipitur, non illo cui ?? proprie
funt attribute qualitates,quas fentiat, fed eo quo fentimus
boc extremum in matbematicis effe triangulum. Nam illic
quoque infiflit . uevuntamen ^ prudentia fenfus cft poz
tius . Vllius autem "7 «lia forma , aliaq; notio ejt.

Quuerere atttem c7 confultare inter fe differunt. Nam
confultare certé querere eft. Scd de bona confultatione ,

3? quid fit , ditinctione adbibita wdendum cft , utrum
fcientia aliqua fit , an opinio , an bona coniectura 5 at 4»
lind quoddam genus . Ac primim fane π eft fcientia. N4
de ijs que fcinntur, queri non folet. At bona confultatio,
con(ultatio quedam efl:et qui aliqua de re confultat,ques
rit (δ᾽ ratiocinatur . Iam uero neque coniectura effe poa

-teff . nam ciam bona coniectura fine ratione fiat, tum celez
vitate in ea opus cf . In confultando autem multum. tent

ME 3 poris

ζο Δηϊοιεϊ!ς de moribus
poris confumitur, aiuntq; id de quo con[ultaueris, celeris
ter effe agendi, fed fpifse lenteq; confultandum.Pretered.
aliud eft fagacitas , 3? [iue acumen , aliud bona confulz
tatio. fagacitas autem bona coniectura quedam et. Neque
uero ulla bona con[ultatio,opinio est. (ed quoniam qui ma
le confultat , peccat : qui bene, recte confultat : per[picuiz
esl bonam con[ultationem quoddam rectum efJe , fed neque
fcientie tamen , neque opinionis . (cientie enim nullum *?
eft rectum . nam neque eius eft ulla prauitas. Opinionis au
tem rectum eft ueritas . fimulq; id omne cuius eft opinio,
decifum ** iam ác con[litutum eJL . fed neque fine ratione
bona confultatio e$.cogitatione ^* igitur eft inferior. Hec
enim nondum ^? enuntiatio efE . Nam €7 opinio non que
fio , fed quedam iam enuntiatio eft . At qui confultat fiue
bene, fiue male confultet, is querit aliquid , € ratiocinas
iur . fed certe bona confultatio rectum quoddam confulz
tationis et. Primüm igitur querenda cfl quid fit confultaz :
tio,deinde in quo uer[etur.[ed quonia rectum multis modis ὦ
dicitur:no omne rect. bonam confultationem effe per [bis
cuum e Incontinens enim et malus bomo,quod fibi pros
pofuerint ad. in[biciendum , ratiocinatione confequétur .
Itaque recte confultaffe uidebuntur.fed magno malo*^ aca
cepto. Atqui bene confulta[fe bouum quoddam uidetur efe.
Íe . Id enim confultationis rectum , quod ad boni adeptioz
nem ualet, bona confultatio efl. fed teri potest,ut quis etia
ratiocinatione falso coclufa bonum adipifcatur, et id quis
dem , quod facto opus eft, confequatur,non autem qua ra
tione oporteat, fed medius ratiocinationis terminus falfus
fit. Itaque ne ea quidem bona confultatio cft, qua cofequis
tur aliquis quod oportet , fed non quaratione oportebat .
Preterea

Liber fextus . ISI

Pretereá accidere pote[L , ut alius dit, alius celeriter cos
fultandosid quod uult , a(fequatur . Nondum igitur ne illa
quidem bona. confultatio efl : fed id con[ultationis rectum
quod ad utilitatem , c2" ad id quod oportet , obtinendum ,
quomodo et quo tempore obtineri debet , accommodatum
efl. Pretereá licet ez abfolute bene con[ultare,et ad cer
tum aliquem finem confultattonem referre . Ac bona fane
confultatio abfolute ea eff, que propofito fibi abfoluto ez
totius uit& bumane communi fine bene procedit : quedam
ait bona confultatio efE , que certum aliquem ez proprii
finem [pectat . Quod [i bene cofultare prudenti& cfl;bona
conjfultatio reclum quoddam con(ultationis erit ad utilitaz
tcm accommodatum, culus uera exifHmatio efl prudentia.
Eft autem et intelligentia nonilla quam. νουῦ Greci ,
fed quam σύνεσιν appellant , cul contraria eft. flultitia ,
fine tarditas , ex quibus intelligentes, c7 jLulti nominatur.
neque idem profus cfl quod fcientia , aut opinio . mnes ez
nim e[Jent intelligentes , neque una aliquatx [cientijs finz
gularibus , ut medicina : in cognitione enim rerum. falus
brium , aut in curanda ualetudine uerfaretur: aut gcomez
tria : namin magnitudinibus effet occupata . Neque enim»
bec intelligentia , quam boc loco dicimus , earum rez
rum eft ,que Jeuper funt , nunquamiq; mouentur , neque
ullius earum , que oriuntur, ey intereunt , fcd earum , de
quibus dubitari , ez confultari poteJE. Quapropter in ijs-
dem fane rebus , in quibus 75 prudentia, uerfatur . fed t4
men non eft idem intelligentia , quod prudentia . Habet.e-
nim uim quandá precipiendi atque unperandi prudetia,
Nam propofitus ei finis efl , quid agendum fit , aut non ἀπ
gendum; intelligentia autem , iudicandi folum . Idem eft
j UM T enim

152 Ariftotelis de moribus
enim intelligentia , quod ἐὺσυνεσία id eft bona intelligens
tia . Nam qui funt intelligentes , ijdem quoque funt bene
intelligentes, ut Greci loquuntur. Yntelligentia autem ne-
que babere prudentiam eft, neque confequi . Sed ut ij, qui
difcunt , tum intelligere dicuntur , cim fcientia utuntur ,
fic cum aliquis opinione utitur ad iudicandim i ijs de rebiu,
de quibus prudentia iudicat,alio loquente,*? ez probe iu
dicandum quidem: bene enim e probe idem funt .-. Atque
binc natum eft intellizentie nomen. ex qua bene intellizé-
tes 4 grecis appellantur, ex ea fcilicet que eft in difcédo,
infeliigctia. Sepenumero.n. intelligere pro difcédi wocabu
lo ufurpamus. Eq ait ' que γνώμη ἃ ΟΥ̓ εῖς appellatur,
proprioq; tocabulo latino caret, "fij forte ed;fentctia ucli
nus nominare ,ex qua quosda in sezétia dicéda moderatos,
et fentétia dicéda ualere dicimus, eft uirt boni et moderati
rectum iudicium . cul rei boc argumento eft , quod uirum
equum bonit ac moderat& ad cófentiend& "ideft ad ignos
fcendum promptum ac propen fum dicimus e equum "bo-
num effe in nonnullis delictis ** confenfum accominodare
(ut graeci loquuntur ) idest ienofcere ac uenia dare. Atq; -
bic conjenfus ideft uenia , fententia e£ viri equi ? boni
rcéta ad iudicandum apta.recla autes ea e$t , que bominis
teri edt. Meritó autem ij omnes babitus codem pertinent.
Nam fententiam , intelligentiam , prudentiam ,mentem
fanam ac uegetanrijfdem attribuentes, fententia dicenda
ualere ,€7 ut mentis prefLare utros prudentes ez intelliz
gentes dicimus Ones enum be animi poteftstes, funt ex
tremorum ez rerim fingularium . Atqueintelligens quis
dem, cz m fententia dicenda moderatus , aut ad confen-
tienduni idest ipnofcendum facilis,in eo [pectantur,ut apti
[int

ej iipssab (eiie Qn 48

fnt kd tüidicandisit ijs de vebus de quibus iudicat prudens;
"Rega bona enim omnium uirorum bonorum communia
funt ii ca ve, que cim altero contrabitur, In fingularium

water etestrenorim muterobabenda funt ea omniaque

fub actionem cadunt . et enim tiro prudenti ποία effe dez
bent. Yotelligentia autem e» fententia inijs que fub actios
ment edunt, rer[antur , que funt extrema , Et mens exa
tremorim 5? efl in utrang; partem . eft enimmens €? pri«
morum teymtnorum ideft principiorum , €» extremorum
id cfF fingilavism, nonvatio : ea mens quidem que in dea
monjflrattonibtts ocetipata cft , immobili er primorum
tevninorimt , altera autem extremi, €9 eius, quod ettciia
rc potefI, cz alius promntiati, in ijs avtibusque ad agen
dim funt utiles.H:ec enim pronunctatorim genera eius cu
tus gvatia ves eft, principia funt . mam ex: fingularibus 02
viuntur € percipiuntur tnttcrfa. fing larium igitur ferz
fu preditim cffe oportet ; at hic fenfus ,mens eff . Quos
circa tidentur bec feré nobis tributa ἀ natura: C7 cim fa
piens reno fit natura y tion fententia dicenda ualet c cft
Intellicens , C7 mentis acie prejTat quifque natura ὁ cuius
Fei boca guimentum eft , quod bos babitus etatum conis
ἔς C7 ueluti pedifeqrros ejje avbitrsmir , itaq; loquifolez

nuits bec etas ments acie praefat , co fententia dicenda
1 en , perinde quaft borum fit effectrix €? caufa natura .
Qr napropter principim C7 fints mens eft. Ex bis enim or

qum babent c? conftant demon[lrationes . Ytaque ufupez
ritorum, C fentm , aut prudentium pronurtiatis , atque

opintonibis, que demoftrari non poffunt,non minus quàm
deironjlrattonibus , 4ttendendimt atque obtemperandum

eff.nan mo ΜΗ oculim quendam confecuti funt, prin

ciptd

ιζ4(ὮἪὀ Ariftotelis de moribus
cipia rerum facile cernunt . Quid fit igitur fapientia , ex
prudentia, e in quibus utraque uerfetur,cx utranq; non
effe eiufdem animi partis uirtutem dictum eft .

Sed querat aliquis quam utilitatem afferant . fapientia
enim nibil eorum con[iderat, quibus bomo beatus fit futue
rus, quia nullam ad rem, que oriatur queue agatur utilis
efl . Prudentia autem babet boc illa quidem , fed quid ea
opus efL, fiquidem prudentia efl ea que in rebus iuflis ez
boneftis , bominiq; bonis atque utilibus occupata eft , bee
autem funt res quas adminiftrare atque agere uiri boni
eft ? nibilo enim nos ad agendum efficiet aptiores earum
cognitio, fi quidem uirtutes babitus funt : quemadmodum
neque earum rerum , que ad bonam ualetudinem , aut ad
bonam corporis conjlitutionem pertinent, quecunque fcis
licet ita dicantur , non quód. efficiendi uim babeant , fed
quod ab babitu proficifcantur . Nibilo enim ad agendum

aptiores fumus , quod medicinam aut artem exercendo- -

rum corporum teneamus. Quod [i non propter bas caufas
prudens f[latuendus ejt, fed ut probi?" efficiamur : certe

ijs qui iam probi funt, nibil profutura prudentia eft. Pre

tereá nec ijs qui uirtute prediti non funt. Nibil enimvez
fert utri ipfi prudentes fint , an prudentibus obtempez
rent . Hoc enim fatis fuerit , quemadmodum fatis eft in ua
letudine?? curanda. nam tametfi ualere uelimus,no tamen
medicinam difcimus. Pretereà abfurdum effe uideatur ,
prudentiam maiorem,quam fapientiam, babere dominatà ,
cim ea fit deterior. Nà ea certe?que efficit, in unaquaq;
re agenda pree[t atque imperat. De bis igitur πᾶς dicenz
dum eft . Adbuc enim de ijs duntaxat quefiuimus. Ac priz
müm quidem boc dicimus bas per fe nece[favio e[Je optabiz
les € expetendas,cim utraque utriufque partis animi uir

Liber fextus. Iss

tus fit,etiam fi neutra carum quicquam efficiat... Deinde
efficiunt ille quidem, ueruntamen?* non ut ualetudinem
medicina, fed ut ualetudo, fic fapientia uitam beatam.N 4
cum fit pars unier[e utrtutis : εὐ quód ineft ut babitus ,
e quod fuo munere fungitur, beatum facit. Pretered ex
prudentia atque ex uirtute ea, que ad mores pertinet , 02

pus abfoluitur. uirtus enim [copum, qui proponitur agene

ti rectum efficit : prudentia ueró ea que ad fcopum refes
vuntur, € conducunt. Ouarte autem animi partis,in qua
uis inefL alendi , nulla talis uirtus eft . Non eft enim in ea
pofitum, ut agamus, uel non agamus . Sed quod fuprá obz
lecum eft , nibilo nos aptiores ad res boncflas c». iuflas ἃ
prudentia cf fici , paulo altius nobis buius rci repetendum
principium eft , binc ordientibus .. Quemadmodum enin
quofdam, qui res iufEas agunt, nondum iufLos c[fe dicimus ,
ut qui ea que legibus con[lituta ez" prefcripta funt , fas
ciunt, tel inuitt, ucl ignorantia, uel propter aliud quipe
piam, non propter ipfa : (atqui agunt ea que funt agenda,
€ que uirum bonum oportct agere: ) fic par eft (ut κάτα
tur) ununquenq; certo quodam modo affectum quicq; age
re ,ut fit uir bonus : dico autem. uerbi gratia , proptereá
quod tale confilium ceperit, €? earumrerum,que gerunz
tur, caufa . Confilium igtur rectum uirtus efficit. Ea aua
tem di[picere , qu. illius caufa agi confueuerunt , boc non
uirtutis , fed cuiufdam alterius facultatis munus eft . de
quibus accuratius ez planius eft dicendum. Efl igitur uis,
feu pote[Las quedam quam folertiam ?5 uocant.bec autem
eiufmodi c[L,ut ea que ad f[copum propofitum pertinent ,
agere €? confequi pofiit: ac fi [copus quidem boneftus fit,

— laudabilis : fin malus ἐς &uvpis , uer futia eft nominanda.

[μας

1:6 Διεοτεῖὶς de moribus
Yraque prüdentes eofdem c» folertes , uerfutosq; dicimus.
Non cfl porro 55 prudentia, bec potefTas , fed tamen non
finc bac . Habitus autem? boc quafi animi ocuto ingenez
ratur in nobis non fine uirtute ,ut c» dictum à nobis. efl,
€ perfpicuum eft . Ratiocinationes ?? enim ee que rez
vun fub a&ionem cadentium principium continét, eo funt;
eoq; ualent , quod finis talis e, c» quod eft optimi bono
run , quodcunque illud tandem fit . Efto enim uerbi gras
tia, aliquid forte fortuna oblatum . Hoc igitur non. nifi πεῖς
ro bono apparet. Peruertit enim €? deprauat iudicium
vationis witiofitas, cfficttq; ut de principijs ad agendum a-
ptis falfum iudicemus , Ex quo per[pici poteft fieri non
polJe , ut quis fit prudens; quin idem fit uir bonus .
Rufus igitur nobis de uirtute uidendum eft . Nam ut
prudentia folertie fimilis efE, non eadem: fic ez uirtus ea
que proprie cz precipue uirtus efl, cum uirtute natura

li comparatur . Singuli enim mores in omnibus bominibus

quodammodo uidentur ineffe natura. Nanque ad iujti-
tiam , temperantiam , fortitudinem , ceterasd; uirtu

tes , apti atque babiles fumus cum primum nafcimur .

Sed tamen aliud quiddam quod proprie bonum fit , adeffe
poftulamus,et uirtutes eiufmodi aliter in nobis inefje uos
lumus. in pueris enim, c» beftijs naturales infunt babitus :
fed [ine méte detrimétu uidétur afferre . Atque boc ex fi-
militudine corporis bumani per[bici poteft.nam ut robufto
c ualido corpori, quod fine uidendi fenfu mouetur, gra-
ues offenfiones accidunt, propterea quod uidédi fenfu ca-
reattfic fe res ?? babet in ijs animi bonisque ἃ natura tri-
buktur.quod fi menté adepta fuerint , incredibile et quá-
to in agendo ^^ ceteris antecellant . Habitus autem cum fi»

mulis

Í

L4.

| :

Liberfextus. τς 7

. milis illis extiterit , tunc proprie uirtus erit .. Véque quéz

admodum in ea parte animi que ad opinandum ualet , die
funt forme, folertia e prudentia: ita c7 urea qua morie
bus attributa est, due, quarum altera e8 uirtus naturalis,
altera ea , que precipue €7* proprie uirtus appellatur.
Quarum bec que precipue uirtus ejT, fine prudentta caz

| flare non potest. Ataque uirtutes omnes prudentias effe di

cunt. Et Socrates quidem partim rede querebat , pare
tim errabat , Nam quod uirtutes ^' omnes prudentias efe
putabat , in boc errabat : quód autem. cds prudentia non
uacare arbitrabatur , pulchre dicebat . Cuius rei boc ar^
gumentum est, quod nunc omnes cim ulvtutem defunt
poftca quàm eam,babitum effe dixerunt, ez in quibus uere
fetur ; docuerunt , addunt ;recte rationi confentanesim .
R ecla auté ratio c& eaycui ^^ prudentia moderatur. Ergo
omnes quodámodo uidentur auguraristalem babitum prua
dentie confentancum;e[Je uirtutem . weruntanien paula
immutanda bec definitto cft . Non enim rc£Ee rationi có-
fentancus folion , fed cum re&ratione coniuucius babi-
tus uirtus e . Reda autenrtalibus de rebus vatio, pruden
tia eft. Itaque Socrates uirtutes vationes e|Je exifumabat.
omnes enin , fcientias effc : nos autem cum ratione coniiz
das . Ex ijsigitur que dicta funt, per[picuum cst ncc fine
prudentia quenquam proprie uirum bontm effe pofJeyicc

prudentem. fine. uirtute ca , que ad mores pertinet .
fed “σ᾽ boc eodem modo dilui ac refclli potet ea ratio, qua
difputare pofsit aliquis uirtutes inter fe feparari. No entm
idem ad omnes uirtutes aptifimus cft natura . Maque bác
iam adeptus eft y illam autem nondum ^? erit confccutus .
Nau in ijs quidem uirtutibus que à natura ingenerantum
in

1:9: — Ariílotelis ἐς moribus
in nobis , boc cuenire potefL : inijs autem ex quibus abfoz
᾿ uté uir bonus nominaturnon poteft . Vnà enim cum prus
prudentia , que una cfe, ceter&omnes:preqó aderunt.
Perjpicuu eft autem ctiam fi ad agendum nullam uim bas
berct,edim tamem necefsariam futuram , quia partis animi.
uirtus eft ; ey" quia confilium fine prudentia , fined; wira
tute non erit reum . Hecieninrut finem,illa ut ea que ad
finé pertinent, agamus efficit. At ueró neque in fapi£tiam
dominátür' neque animi particule melioris babitus eft,
quemadmodum neque medicina bone ualetudinis princis
patum babet /'non enim ea utitur, fed ut ^* exiftat, e» ade
fit; operam dat illus igitur caufa: precipit. atque impe
perat non illi. Pretereafub prudentie imperio fapientia
efJe dicere , perinde eft. ac fiquis dicat fcientiam. cialem
Díjs immortalibus prece, quia omnia inflituat ac précis
piat que funt in repub. | |
Liber feptimus.
EQVITVR ntn ut alio initio fa&o,dicamus eorum,
que in moribus fugienda funt, tria efJe genera; uitioft
tatem , incontinentiam , cz immanem quandam feris
tatem. Ac duorum quidem primorum contraria nota funt.
Alterum enim tirtuté,alterum continentiam appellamus .
Feritati autem illi immani dici pofüit aptisfime opponi eam
que fupra nos eL, beroicam quandam ac diuinam uirtuté,
quemadmodum Priamum Homerusde Hectore loquens -
tem facit , quoniam bonitate ac uirtute preftabat:znanque

illud baud e[fe putares Mortali genitore fatum , at genus
ere

Liber feptimus. «9

effe deorum . Ytaque fi ( ut aiunt ) propter excellentiam ,
prestantiamq; uirtutis Dij ex bominibus efficiuntur talis
erit profecto is animi babitus,qui fevitati illi opponitur.N 4
ut fere neque uitium , neque uirtus efL, fic neque Dei, fed
bec quidem uirtute prestabilius et bonoratius quiddá e$t,
illa ait aliud quodda à uitio genus eft. V erm quoniam vaz
rà admodum euenit, ut uiv diuinus exiftat , quemadmodum
* Lacones eum folent diuinum. appellare c falutare ,qué
magnopere admirantur: O uirum diuinum (inquiunt ) fic
inter bomines raro aliquis reperitur feritate belltarü fix
milis natura : fed fi quis ,is maxume apud barbaros exoriz
tur : nonnullasq; adeo buiusmodi immanitates , morbi,cz
membrorum debilitationes pariunt . Atque eos bomines
qui uitio ez" improbitate ceteris antecellunt ; turpi atque
infami nomine feros &2* immanes appellamus . fed de bac
quidem animi affectione nobis erit aliquid posterius dicéz
dum . De uitiofitate autera fuprá dixumus. Nunc de incóz
tinentia,c mollitie, €? luxu dicendum est , itemq; de có-
tinentia c7 tolerantia fine patientiam appellare malis. No
enim de utraque perinde exiftimandum est,aut quafi ijdem
babitus [int, atque uirtus c7 uitium , aut quafi diuerfa fint
genera.Oportct autem quod in alijs facere folemus, pros
pofitis primám ijs , que funt in proptu , atque in question
nem dubiumq; reuocatis , itaexplicare atque oflendere ea
quidem omnta. maxime 5 que bominum opinionibus come
probata de bis animi perturbationibus ferutur : fin yunus ,
at certe plurima c precipua. Nam f] ea que difjicilia et
impedita funt , diffoluantur atque expediantur , cz relinz
quantur caque probabilia {σ᾽ opinionibus bominum recez
pta funt, fatis boc fuerit à nobis declaratum. Videtur igia
tur

ν ον —-
ιΙόο Δυιίξοξεϊις de.inoribus
tur contientia {σ᾽ tolerantia in numero rerum bonarum,
€ laudabilium c[Je: Icontinentia aucem et mollitia in "Ha.
larum, ez nituperaliliui, Idem; eff continens; cz quium,

eo permanet , quod ratio precipit ;idem quoquc. uicontis.

nens, atque is qui facile dejcifeit ἃ iudicio rationis . Atque

incontinens quidem (ciens res .c[je inalas , agit tamen pera.

turbatione animi concitatus ; continens autem quia cupis
ditates effe tuvpes «2: malas intelligit, a ratione vcuocatus
non fequitur« Ac Leniperantem quidcm continentem ettoz.
lerantem effe uolunt ; cum autem qui talis fit , effc. tempea
rantem alij aiunt yalij negant. lcm; alij in temperanté,
incontinentem:cz incontincntem y intexiperantcia confuse
dicunt e[Je:alij cos inter fe difiérre uolunt. Prudentem ues
vo interdum negant ullo u10do inteiperantem effe. poffe :

interdum nonnullos qui prudentes fi fint, ex foleriesyncone

tinentes effe. Pretered dicuntur ire, ey bonoris,eg. lucri

incontinentes. Hac igitur funt que de bis uirtutibus 4c ula

^d

tijs crebris bominum fermonibus ufurpantur. Ambi- |

gere auté posfit aliquis quomodo is qui rccte de rebus exi.
flimat , incontinenter ? uiuere pofsit Atque is quidem qui. -

[ciat με inconiinenter uiuat , fieri poffe negant nonnulli .

Graue enim ac difficile fuerit ,ut aybitrabatur.Socrates,,
in quo infit (cientia,in co aliud quippiam dominari , cz buc:

€ illuc eum quafi mancipium trahere. Socrates cnim pea
rinde quaft nulla fit incontinenti , rationem ? eorum , qui
aliquam flatuel 3t, oppugnabat. N eminem enim qui bene

de rebus exiflünaret, quicquam aliud,quám quod fit optie-
mum , agere : fed fi agat , per infcientam agere. Hec igto.

&ur oratio eain controuer[iam reuocatque funt in promz.

ptus qued; per[picue apparentscz querendum c8 fi pere
tura

Liber feptimus . 161
turbatio incontinentis ab infcientia projictfcitur ,quis fit
bic ignorantie modus . Yncontinentem enim id quod agit ,
non putare agendum e[Je prius quàm perturbatione cóciz
tetur, per[picuum efl . Sunt autem nonnulli , qui alia ex bis
concedunt, alia non item . nibil enim fcientia potentius effe
fatentur.neminé aut quicquá preter id quod ei potius ejJe
uideatur ,agere non fatentur. atque ob banc caufam dicunt
incontinentem non fcientia preditum , fed opinione duntas
xat imbutum à woluptatibus fuperari. Atqui fi opinio * ef
incontinentis , non (cientia , neque firita exifLimatio que
aduerfetur cz obfisat cupiditati, fed infirma et imbecilla ,
ut ijs contingit , quorum in dubio efl animus : profe &tó ei
ignofcidebet,[i in ea non permaneat aduevfus uebementes
C firmas cupiditates. improbitati certe non eft ignofcens
dim,neq; ulli cuiquam rei uituperabili . Superatur igitur
d cupiditate incontinens prudentia reclamante e repus
gnante . Heec enim potétifsima quedam rcs efl. At boc aba
furdum . Erit enim idem prudens ez: incontinens. Nemo
autem prudentis e[Je dixerit, fua uoluntate res turpiftimas
admittere , Pretered fuprá docuimus; qui fit prudens,eia
dem ad agédum effe aptifsimum , quippe qui in extremis ,
id eft in vebus fingularibus uevfetur , alijsq; uirtutibus orz
natus fit . Preterea fi in co fitus eft continens ut webemés
tibus ez malis cupiditatibus incendatur, non erit profecto
temperans continens , neque continens temperans . Nan
neque immoderatum quicquam; neque mal... cupiditatibus
affici , temperantis efe: quod fane ita effe oporteret. Nam
fi bone fint cupiditates ,malus eft habitus , qui probibet
fequi. ita non omnis erit bona continentia. quod fi fint im-
. becilleneque admodum male:non erit gloriofian eas uin-
L cere:

162 Ariítotelis de moribus
cere : fi male cz imbecille,non magnum. Pretereà fi nos
in omni opinione perfeuerantes efficit continentia , mala
eft : puta ? fi etiam in falfa . Et fi incontinentia de omni os.
pinione facile demouebit , erit aliqua bona incontinentia
exempli caufa, Sopboclis Neoptolemus in Pbiloctete laus |
dandus efl, qui non maneat in ijs, que perfuaferat ei w ifa
fes» quia ei^ mentiri fit moleftum . Pretered fopbiftarum
ratio quam 7 mentientem uocant, dubitationem affert pez
tie inexplicabilem . Nam quia uolunt aduerfarium adigere
ad affentiendum rebus inopinatis c" abborrentibus ab opi
nione populari ,ut fi affecuti fuerint, quod uolunt, folera |
tes, e acuti effe uideantur , ratiocinatio. ea, que colles |
cla ef , dubitationem parit inexplicabilem . Vincta enim
mens eft càm ille neque uult infiflere , quia id quod conz
clufum eft ,non probat, neque longius progredi potest ,
proptereá quod rationem di[Joluere nequit. Euenire aus
Lem ex aliqua ratione potefl, ut imprudentia cum incontis |
nentia [it uirtus . Contr enim facit atque exifHimatproz,
pter incontinentiam . exiflimat autem ea que bona funt ,
effe mala , neque effe agenda . Yta que bona funt, aturus
efl, non que mala . Preterea qui ea, que iucunda funt,co
ipfo quod ita perfusum babeat , taleq; confilium ceperit ,
agit e perfequitur;is eo melior uideatur , qui non ratios
ne, fed incontinentia ad turpitudinem aliquam impellatur. |
facilius enim fanari poteft, quia de fententia pofsit demos. |
ueri. Inincontinentem autem quadrat id quod tritum est |
fermone prouerbium , cian aqua fauces premit, quid opus
Jt adbibere £ * fi enim perfuafum ? εἰ effet μὲ ea que ac.
git, ageret, profecto fimul ac ei difJuafum effet,de fentenz.
tia defifleret . Nunc autem, tametfi non. fit εἰ perfuafum y
utc

m

j Liber feptimus. 163
μὲ 42at, agit tamen . Preterea [i in omnibus uer(atur cors
tinentia e?" incontinentia , quis abfolute incontinens est ?
Nemo enim omni genere incontinentie affectus εξ. At
- aliquos e[Je dicimus incontinentes abfolute. Et be quidem
tales quedam funt difficultates , que dubitationem affe
runt, quarum alie tollende, alie relinquende funt . dif Ai«
cultatis enim e dubitationis diffolutio, inuentio e$.
Primum igitur uidendum efl utrim fcientes peccet ins. -
| continentes, nec ne : c2" quemadmodum [cientes : Deinde
quibus in rebus incontinens e? cotinens locandus fit idest
utram in omni uoluptate c7 dolore , an in certis uoluptaz
tibus ac doloribus: continésQ; (σ᾽ patiens,utrum idem fint,
an differant, itemq; de alijs omnibus que funt buic difpus
tattoni quafi cognata. Ducitur autem binc buius orationis
initium , utrám continens €x incontinens appellentur ac
differant inter fe , ex ijs rebus , in quibus uer[antur, an ex
animork babitu:boc dico utrm incotinés dicatur eo folum
quod in bis aut illis uevfeturnec nean potius quod fic'^uel
Mie affectus fit;nec ne: an potius ex utrifque: dcinde utrám
in omnibus uer(etur incontinentia e? continentia, nec nc.
no enim in omnibus uer(atur is qui abfolute eft incontinés,
fed in quibus intemperans:neque eo dicitur,quod abfolute
in bec affectus fit ( idem enim e[Jct '' incontinentia , quod
intemperantia ) fed quod boc modo fit affectus. N am inté-
|perantia quidem cupididatibus feruit confilio capto , exi-
| flimans prefentem iucunditatem fequi femper oportere.
' Incontinens autem non exijFimat ille quidem , fed fequitur
'Itamen.Q uod fi quis dicat uera opinionem e[fe,nó fcientis,
"cpreter quam incontinenter uiuat: nibil refert ad eam v6 ,
' de qua difputamus . Nonnulli enim '^ eorum qui aliqua de
| L?a re

164. — Ariíítotelis de moribus |
re opinantur , non funt incerti, neque ambigunt, fed certa.
fe rem fcire exifHimant.ft igitur ij, qui opinatur,proptereá
quod leuiter et modice credunt ita rem effe, de qua opinás
tur , facilius quàm qui fciunt , contrá atque exiflimant ,
agent : nibil inter fcientiam ez opinionem intererit. Nonz
nulli enim *3 non minorem fidem babent ijs , que opinans
tur,quàm alij ijs , que (ciunt : quod declarat '^ Heracliz
tus. Sed quoniam fcire dupliciter dicimus : ( nam ez is qui
fcientia praeditus efl ,nec ea utitur, ez is qui utitur ; fcire
dicitur ) intererit utrum is,qui cüm fcientia preditus fit
ed non cernit €» contemplatur animo , que fcientia coma
prebendit , an is qui re ipfa ea , que fcit , animo conteie
platur, agat que non funt agenda . mirum enim. uideatur ,
fi quis in eorum, que fcit, cogitatione ez' contemplatione
defixus , non fiis, qui id, quod fcit, non cernit animo;aliez
n4 à fcientia agat.Preterea '? quoniam duo funt enuntiz
tionum genera, nibil probibet, quo minus is, qui utrunque. |.
genus tenet 9 aliquid preter fcientiam agat,dum enuntias
tione uniuer(a, €7* generali utitur, non ea que ad ves fine.
gulares pertinet. res enim fingulares tantum fub actionem,
cadunt . Lam ueró etiam ipfius uniuerfi funt alique diffez.
rentie . Aliud eft enim quod in fe ipfo uertituvsaliud quod,
ad rem acconimodatur 9 uerbi gratia, omni bomini ficca
prode[fe, ev bunc effe bominem , uel boc taleficcum effe :
Verüm fit ne boc tale, aut nefcit,aut fi fcit , fcientis munea ἃ
re non fungitur . Yrcredibile igitur eft quantam bec duo |l
genera inter fe differant , adeo ut fi quisita fciens peca
cet, nibil ab[urdi [it : fin illo modo,ualde mirum uideatur. |t
Pretereá'^alio modo fieri potefl ut bomines fcientia preea |o
diti [int , quàm quos ttodos paulo ante. expofiimus , nam |t

Liberfeptimus. τός
eius qui (cientiam "7 babet, neque ea utitur, babitum mas
gnopere difcrepare uidemus, adeo ut babere quodammos.
do, €? non babere uideatur , qualis eft is , qui dormit , e
furiofus, c» uinolentus. Atqui dubium non eft quin bomis
nes aliqua animi perturbatione concitati,ita ut illi fint af
fecti Are enün ev rerum uenerearum cupiditates,et notiz
nulle buiufmodi animi perturbationes per(bicue corpus
quoque ipfum immutant : nonnullis etiam furores immite
tunt . Nimirum igitur dicendum eft. fimiliter bis affectos
e[fe incontinentes . nec uero [i quis rationes c fententias

á fcientia ductas ex profectas pronuntiet , fatis figni fit
eum fcientie conuenienter agere . Nam qui bis anis
mi perturbationibus efluant , demonflrationes , e uerz
fus Empedoclis recitant : ex qui primum didicerunt ,
uerba illi quidem connectunt ,. fed nondum intelligunt .
| oportet enim illa "ὃ unà cum etate adolefcere . cui rei ἐξα
poreopus eft . Q uocircá ut biffriones , fic exiflimadi funt
loqui incontinentes . Pretereá boc etiam modo buius rei
caufam ex natura [bectare licet . Nam cim opiniones alie
fint de rebus uniuer[is , alie de fingularibus , quarum fen
fus arbiter ac dominus eft , neceffe efl, ubi ex eis una effc-
ἐξα fit,in ijs quidem que funt '? cognitionis,animü id quod
conclufum efl, enuntiare, e af firmare ; in ijs autem,que
ad effectionem pertinent , [Latim agere : ut- fi omne dulce
gu/tandum efL, boc autem dulce,tanquam unum de fingus
laribus, neceffe eft fimul atque dictum fit, eum qui pofsit ,
quiq; non probibeatuv, agere . Cüm igitur ineft untuerfa
opinio, que gu[EFare probibet:fecitdaomnia dulcia effe iua
cunda, et tertia;boc effe dulce (bec autem?" eft que agit;)
c inberet forte cupiditas: opinio illa prima fugere iubet,

πᾳ cupis

Om

166 — Ari(totelis de moribus
cupiditat alio trabit. poteft enim unanquanque animi para
tem commouere . ita fit ut ἃ ratione c7" opinione quodam
modo najcatur incontinentia, non quód opinio per fefitva
tioni contraria, fed ex euentu . Cupiditas enim , non opiz
nio, recte rationi aduer(atur . Quocirca. etiam propter |
banc rationem 7 beftie non funt incontinentes , quia non.
babent rerum uniuerfarum exifHimationem , fed fingulas —
rium uifa quedam, cx memoriam . Quo pacto autemins —
fcientia depulfa fcientiam recuperet incontinens ; eadem
ez communis ratio efE ebriorum ac dormientium , non buz
ius perturbationis propria, que ex ijs audienda eft, quide
natura rerum di[putant. Quoniam autem ultimaenuntias
tio , eius , quod fub fenfum cadit , opinio eft , adtionumqs
domina;atque arbitra : banc aut non babet is qui in pertur
batione efl , aut certe [ic babet ut eam ?* babere non fit
fcire , fed uinolentorum more uer(us Empedoclis recitas
re. Et quoniam non efF uniuerfa , neque: fimilem uim bae
bet ad. fcientiam ef ficiendam terminus ultimus , atque id
quod uniuer [um efL, non immeritó uidetur id quod queres
bat Socrates, euenire. Non enim tum cum prefto efL illa, —
qué uere ez proprie uidetur e[Je fcientia , exiflit perturz
batio , neque ea fcientia ἃ perturbatione conucllitur 9 fed
cum adeft ea, que fenfu continetur . De co igitur qui
fciens aut infciens ; fit incontinens , c7 quomodo fciens ut
incontinenter uiuat , fieri pofot , bactenus à nobis dictum
fit. Deinceps utrum fit aliquis abfolute incontinens,
an omnes ex. parte , €z certe rei fint incontinentes : tüm
fi quis eft abfolute incontinens , in quibus uerfetur, dicen-
dum ejt . Continentes igitur Κ᾽ patientes , incontinentes
c molles in uoluptatibus et doloribus uerfari per [picuum
ejt.

— -—

Liberfeptimus. |. 167

- eft. Quoniam autem eorum, que uoluptatem efficiunt, az

lia funt nece[faria;alia per fe expetenda quidem illa , fed

. eiufmodi ut fupra modum expeti pofáint : ( funt autem nes

cejfaria ea, que ad corpus pertinent , ea inquam , que in
uicbu Co rerum uenerearum ufu pofita funt , ceteraq; bua
ius generis, que ad corpus referuntur 9 in quibus intempez
rantiam e?" temperantiam locauimus : que ueró cum nez
ceffaria non fint , per fe tamen funt optabilia cz expetens
da, funt uerbi grati,uictoria, bonos, diuitie , taliaq; bos
na € iucunda: ) cos igitur ^^ qui in bis contra rectam ras
tionem , que in ipfis ineft, modum fuperant , abfolute fané
incontinentes non dicimus , fed cum adiectione , pecunie
incontinentes, lucri, bonoris, ire : abfolute autem nequaz
quan, tanquám ab illis differant , ez ex quadam [imilitus
dine fic appellentur : ut is quiin Olympijs uicerat , bomo
23 dicebatiür : communis enim illius appellatio ac ratio à
propria paulo differebat, fed alia tamé evat. cuius rei boc
?* argumentum ejL,quod incontinentia uituperatur nó foa
lim ut peccatum, fed ut uitium quoddam aut fImpliciter et
abfolute, aut aliqua ex parte : borum autem quos proxime
pojui, incontinentium nemo fic uituperatur . Eorum uero
qui in corporis woluptatibus perfruendis uolutantur ijs, in
quibus temperantem atque intemperantem uerfari dicis
mus, qui non eo quod id confilij ceperit, rerum iucundarit
nimium fequitur , e? rerum moleflarum nimium fugit , ut
fanis, fitis, caloris, frigoris, earumq; omniumque ad taa
&um; guflatumq; pertinent , fed preter confilium, cz cos
gitationem, is incontinens dicitur,non cum adiectione bua
ius uel illius rei, ut ire, fed [impliciter . Cuius rei ?? boc
argumentum eft, quod qui barum rerum nimium ferre non

L 4 pe

168 . Ariítotelis de moribus

poffunt, molles dicuntur non qui ab illarum nimio uincune.
tur . Atque ob hanc caufam in eadem re incontinentem et
intemperantem locamus ,itemq; continentem c tempes
rantem ,quiain eifdem quodammodo uoluptatibus ez dos.
loribus uer (antur , (ed illorum neminem . ueram quanuis
5 bi in ijfdem uerfentur, non eodem tamen modo , fed ins
temperantes confilium ceperunt ita uiuendi : incontinena
tes non item . Itaque potius eum intemperantem appellas.
uerimus, qui non cupiens , aut leui certe cupiditate «τα
élus, immoderatas uoluptates perfequitur , e» mediocres.
dolores fugit, quàm eum qui idem agat magnis € indomi:
tis cupiditatibus incenfus . Q uid enim faciat ille , fi acris
€ uebemens aliqua cupiditas accedat , €7* ob rerum nes
ce(fariarum penuriam ingens cz ucbemens dolor exerus
ciet Q uoniam autem cupiditatum et woluptatum alie funt

genere bonefLe ez bone ( nam iucundorum aliqua funt na.
tura expetenda,alia bis contraria,alia bis interiecta,qués

admodum fupra partiti [umus, ut pecunia, lucrum, uictoz
ria, bonor) in bis igitur ommbus, ceterisq; eiufdem genes

ris, cz medijs, non quod afficiantur, aut cupiant , aut ae

ment bomines, uituperantur : fed quód boc modo cupiant,
uel ament, cz quod modum fuperent. Quocirca?" qui fez
cus ac monet ratio, aut uincuntur , aut perfequuntur alie
quod natura bonus, atque boneftum , ut qui nimio bonos

ris, aut liberorum, aut parentum amore [ludioq; ducunz.
tur : (bec enim in numero bonorum babenda funt , ez qui

bec [Ludiose colunt atque expetunt, etiam laudantur : uez.
rum tamen eft etiam in bis aliquod mmium, fi quis ut Nioz

be, cum dijs pugnet;aut ut Satyrus ille. qui patris amans:

uocatus eft, immodico patris amore afficiatur: ualde enim

dez

e

Liber feptimus. 169.
defipere tidebatur .) Vitiumvigitur in bis nullum ef-, pros
ptereá quod, ut dixi, unumquodque eorum per fe expeten
dum cft natura : fed eorum aimie atquc immoderate cus .
piditates male funt, ac fugiende : fimiliterq; nulla incona
tinentia : Incontinentia enim non folim fugienda res est,
uerum etiam in ijs rebus numeratur, que funt uitiperabis
les . Propter ?? fimilitudinem autem pertuvbationis,adiez
&ione pretereá facta rei cuius incontinentia efl, ita cua .
iufque rei incontinentiam dicere folent: quemadmodu ma
lum medicum, e»: malum biflrionent, quem abfolute nemo
malum dixerit. Vt igitur bic non dicuntur fimpliciter ma
li, quia non eft uitium medici,aut biftrionis,fed proportioz
ne quadam uitio fimile.fic c7 illic exiflimare debemus dita
taxat eam e[Je incontinentiam,c7 continentiam que in ijf
dem atque temperantia c» intemperantia, uer[atur An ird
autem ex fimilitudine quadam aliquem dicimus incontinen
tem . Itaque cum adiectione dicimus , ire incontinentent ,
quemadmodum honoris , € lucri . Scd quoniam aliz
qua funt iucunda natura , eorumq; alia fimpliciter €9* abz

folute*, alia diuerfis animantium atque hominum | genez

ribus iucunda funt,alia non (unt iucunda natura 5 fed par
tim propter debilitationes corporum, partim ex confuetu
dine, partim propter uitiofas naturas, ftunt iucunda: licet
in bis fingulis confimiles babitus animaduertere , immaz
nes, inquam, ez ferinos,qualis erat eius mulieris, quam die
cunt grauidis mulieribus apertis ac perfectis,pueros deuo
rare folitam, aut qualibus rcbus efferatos quofdam circa
Pontum populos delectari fcrunt , alios fcilicet rudis, a2
lios bumanis carnibus,alios,liberos fuos inter fc mutuos in
epulas dare , aut quale eft id quod de Phalaride traditum

ε

Ej dem

170; Ariítotelisdemoribus —
ejt . ferini igitur bi funt babitus . alij autem propter morz.
bos €? furores nonnullis innafcuntur, qualis ille fuit , qui -
matrem immolauit, c7 comedit,ez qui conferui iecur: alij
uel ex morbo, uel ex confuetudine proficifcuntur,ut piloz
rum euulfiones, cz unguium corrofiones, carbonum quos
que Κ᾽ terre . Pretered uenereorum ufus cum mafculis.
Nanque bec cupiditas alijs naturalis e$t , alijs ex confuez.
tudine nafcitur, ut qui à pueris confueuerunt. Atque eos
vum quidem;quibus natura caufam prebet, incontinentem
dixeris eminem, quemadmodum neque mulieres quod ^?
in complexu uenereo non agant , fed patiantur : eademqs
ratione neque eos qui ex confuetudine uitium morbi fimile
contraxerunt . bis igitur fingulis animi malis tentari , ex
tra uitij terminos ac fines egredi efl , quemadmodum im
mani feritate ad belluarum naturam proxime accedere .
His autem tentatum atque affectum fuperiorem effe aut.
inferiorem, non [implex continentia aut incontinentia et,
fed ex fimilitudine : quemadmodum ?^ €? eum. qui in ia
boc modo affectus eft , ut uincatur , buius perturbationis
incontinentem,incontinentem autem dicere nondebemus.
Omnis enim modum fuperans uitiofitas, cz amentia, ti
miditas, ez» intemperantia , (σ᾽ feuitia uel ferina efE, wel
morbofa . Nam quinatura talis efl , ut ounia extimefcat ,
etiam fi mus ftridorem ediderit , ferina quadam timiditate.— -
timidus eft : alius erat qui felem morbo affectus metuebat:
C7 ex amentium numero;ij qui natura fLulti,e inconfidez
rati funt , fenfuq; duntaxat uiuunt , ferarum. funt fimiles:
quemadmodum nonnulle longinquorum barbarorum na2
tiones ; qui uevó propter morbos ueluti cowitiales,uel fu-
rores, ij funt morbofi . Nibil obflat autem. quo minus aliz
quis

Liber feptimus.. 7I
quis interdum bis uitijs affectus fit tantim ; fed non uin-
catur : hoc dico: ut fi Pbalaris cám pufionem concupifcat
uelad edendum , uel ad potiendum abfurda rerum uenez
reari üoluptate, fe cobibeat,ez contineat:neq; uero quic
quam obflat,quo minus etiam uincatur,non folim affectus
uitio fit. Quemadmodum igitur improbitas alia abfolute
dicitur improbitas ea, que in bominem cadit, alia cum 445
ieclione improbitas ferina, aut morbofa, non abfolute : fic
nimirum incontinentia cft alia ferina et immanis, alia mor
bofa . fimpliciter autem. ez abfolute ea fola, que humane
intemperantie conuenit . Incontinentiam igitur €2 contis:
nentim in eifdem uer fari, in quibus intemperantia et tem
perantia : in alijsq; aliud incontinentie genus fitum effe,
quod ex translatione nominis , non abfolute dicitur , perz
[bicuum cft. Nunc autem ire, quàm cupiditatum vai
nus efJe turpem incontinentian cognofcamus . Videtur ἐπ
nim ira audire illa quidem rationent,fed minislirorum pre
properorum more negligenter € confuse audire ; qui
priufquam id omne, quod dicitur, audierint, exiliunt : dez
inde ab actione ?' aberrant : €x ut canes , qui priufquam
attenderint,utrim fit amicus, nec ne , f quis modo fores ,
pulfauerit, aut [Erepitum aliquem ediderit,latrant: fic ira
propter feruorem € celerem nature motum , audit illa
quidem rationem, fed imperio non exaudito ad poenas rea
petendas omni impetu fertur. R atio enim aut uifio contu
meliam uel contemptum in facto ine[Je indicauit ; illa perz
inde ac fi vatiocinando concluferit buic tali qui contumee
lia affecerit, uel contempferit , bellum inferre oportere ,
continuó excandefcit . Cupiditas autem fi ratio deprauaz
ta, uel fenfus illud cffe iucundum dixerit modo,ad perfrue

dam

172 . Ariílotelis de moribus
dam uoluptatem incitatur . Ita rationem ira quodammodo
fequitur : cupiditas uero minime. Heec igitur turpior illa
eft . nam ire incontinens 4 ratione quodammodo fuperas.
tur : ille autem alter à cupiditate , non á ratione . Pretes
reá ignofcendum ei magis cfl , qui naturales appetitiones
fequitur . Nam. € ijs cupiditatibus danda uenia efl , que
funt omnium communes, e quatenus funt ?? communes:
ira autem e feuitia magis naturalis eff , quàm cupiditas
tes immoderate , minimed; nece[Jarie : ut ille qui bac dem
fen/ione, cur patrem uerberaret, utebatur . nam ifle ( ins
uit) fuum uerberauit,ez ille fuum , cz bic quoque re uir
Tdun uerberabit, pavuulo filio fuo demon[Hrato.eft enim
hoc nobis cognatum . Et qui ἃ filio trabebatur , trabendi
finem facere iubebat ad ? fores. nam fe quoque ufque ad
bunc locum , patrem fuum traxiffe . Preterea. quo quifqs
occultior cz. infidiofior eft , eo eft iniuflior . at bomo iraz
cundus minirte eft infidiator , neque ira. ipfa , immo uero
aperta . Cupiditas autem fallax ez" infidiofa , quemadmos
dum aiunt Venerem — Neclentisq; dolos Veneris e ut
ait Homerus. — Dixit: tium niueo ceftum de pectore fola
uit, In quo fermo inerat blandus , quu mente fagaci
Quanus prudentem [poliat .. Quare fi iniuflior , ergo.
ez turpior bec incontinentia eft , quam que inira uer(aa
tur: eft q; bec abfolute incontinentia, e» quodammodo uie
tiofitas . Pretereá nemo ^ dolens fluprum infert alteri :
at qui ira incitatus aliquid facit, dolens facit : qui ftuprum
wai cum uoluptate infert . Si igitur funt ea queque inz
iuftifiima , propter que iure optimo irafcimur ; profectà
incontinentia ob cupiditatem fufcepta iniufHor e&t . no ina.
efL enim ?? inira woluptaria libido . Incontinentiam igitur.
xb 641 s

Liber feptimus. 173
eam, que in cupiditatibus uerfatur, ire incontinentiature
piorem efJe, continentiamq; e?" incontinentiam in cupidie
tatibus, ey corporis uoluptatibus uerfari, per[bicuum eft.
Harum autem ipfarum differentie funt cognofcende. Na
quemadmodum initio à nobis dictum eft , alie funt. bumaz
n& C7 naturales tum genere tim magnitudine : alie imz
manes (5 ferine ,alie ex corporis debilitationibus , e
morbis nate . Quarum in primis duntaxat uer(antur tems
perantia ez intemperantia . Ytaque neque temperantes ,
neque intemperantes beflias dicimus , nifi. per tralatioz
| nem fermonis, etiam fi animantium genus aliud ab alio li-
bidine cz profufa ad rem ueneream petulantia , cz omnii
verum edacitate differat . Non enim confilium ullum ba
bent, nullad; rationis agitatione predita funt , fed à natua
va defciuerunt , ut bomines furiofi . Eft autem minus maz
lum quidem feritas uitiofitate , fed borribilius tamen . Nez
que enim corruptum eft in illis id quod eft optimum ; quo
modo in bomine, fed eo 3^ cavent . Perinde eft igitur. ac f
inanimatum cum animato conferatur utrum fit peius. 1n
nocentior ?? enim,minusq; perniciofa improbitas cius efe,
quod principium non babet . Mens autem principii. cft .
Sünile igitur eft ut fi iniu[LHitiam cum bomine iniufto confes
ramus . nam fieri potefL, ut utrunque altero fit peius . Yn
finitis certe partibus plura mala intulevit bomo uitiofus et
improbus, quàm fera. In uoluptatibus autem €7: dos
loribus, que tactu €x gu[tatu percipiuntur 5 itemq; in eas
rum cupiditatibus, cz fugis, in quibus temperantia C7: in»
temperantia fuprá pofita eft, poteft quis ita affectus [fe ,
Wt ab cis etiam uincatur, quibus plerique funt fuperiores:
pote[E rurfus ede uincere , à quibus uulgus fuperatur «bos

| VU

174. Ariílotelis de moribus
rum igitur is qui ἃ uoluptatibus uincitur, incontinens : qui
uoluptatum uictor efL, continens: 5 qui doloribus eft ine
ferio, fractus ex mollis eft: qui fuperior, patiens dicens
dus eft .. Sunt autem maxime partis bominum babitus inz
ter bos interiectiquauis ad uitiofos magis uergere uidea
tur. Quoniamautem uoluptates alie funt nece[Jarie;alie
non neceffarie,cz ille ufque ad aliquem finem neceJaris,
earum uero nimium €" parum non funt nece[faria : [imiliz
terq; de cupiditatibus , (σ᾽ doloribus fentiendum : qui ius
cunditates aut immoderatas ; aut immoderate fequitur,uel
proptereá quod confilium cepit bulufmodi,ez propter ipz
fas, non propter aliud quicquam, quod ex eis redeat;is in-
temperans eft . Hunc enim neceffe eft non facile factorum
fuorum poenitere . itaque infanabilis eft. nam qui ita natue
ra comparatus efl, ut eum non. poeniteat ,is ad. fanitatem
nunquam reuertitur . Cui autem modum defcrit in expez
tendis uoluptatibus , buic opponitur. At medius tempes
rans nomin tur . (imilitera; intemtperans efl ; qui dolores
corporis fugit, non quia tincitur ; fed quia confilium. ces
pit ita uiuendi . Eorum ?? autem qui. confilium. non cepez
vunt ita uluendi, «lius propter uoluptatem, quouis impelz
litur : alius quia dolorem fugit, ex cupiditate nafcentem.
Itaque inter fe differunt . Nemo est autem cui non. uideaz
tur deterior is,qui nulla aut leui cupiditate affectus turpe
aliquid admittat , quàm qui uebementi: (σ΄ qui non iratus
alterum pulfet, quàm qui idem faciat ira incitatus.quid'es
nim faceret commotus ac perturbatus ? Ytaque deterior
eft incontinente, intemperans . Borum ?? igitur qui fuprà
à nobis dicli funt , alter eft mollis, alter incontinens . Ops
ponitur autem incontinenti continens, molli patiens. pas
tiens

|

Liber fcptimus. 17s
tientia enim efl in refifLendo , continentia in uincendo . a-
liud eft autem refiftere,aliud uincere : quemadmodum 45:
liud eft non uinci;aliud uincere . Qttare continentia optaz
' ilius quiddam efL, quàm patientia . Yam uero qui modum
; d erit in ijs, quibus plerique obfistunt , ez obfiflere pof-
pu mollis c delicatus eft (delicie enim mollicies ques
- dameft) qui uefLem trabit ne quid in ea attollenda laboris
r ucipiat , ac doloris: €z cm egrum imitetur, miferum fe
effe non arbitratur, qui tamen mifero fit fimilimus: item;
de continentia cz: incontinentia fentiendum. Neq; enim ft
quis à uebementibus & immodicis uoluptatibus , aut do-
loribus fuperetur, mirum debeat uideri : imme9 uero uenia
fit dignus , fi obfifEendo uincatur : ut TbeodccLe ** Phie
loctetes 4 uipera percujJus , uel Carcini Cercyon in Aloa
pe: ex ut qui rifum comprimere conantes uniuer[um cfe

1 fundunt,quod X: enopbanto accidit : fed fi quis,quibus uo

luptatibus multi poffunt ob[iflere, ab ijs [uperetur , neque
pofiit contra niti non propter generis naturam , aut mora
bum , quemadmodu Perfari ** regibus mollities propter
genus innata eft {δ΄ ut foemina ^^ à mare diflat . Atque

. etiam is qui ludo €» ioco magnopere deditus ef , uidetur

intemperans effe , (ed mollis efE potius . ludus enim renufz
fio animorum eft , fiquidem eft requies . in ij$ autem qui
modum iocandi ac ludendi fuperant, iocofus, fiue lidibune
dum appellare malis , numeratur . Yncontinentia autem
alia eft fefTinatio preceps , alia imbecillitas . Hi enim ρος

| fleaquám deliberauerint , non conflant in eis ; qu& delibez

rata funt, propter perturbationem : illos autem quia. nom
confultarunt, neque deliberarunt , quouis trabit ac rapit
— m . Nonnulli enim ut ij qui fe ipfi ante 15 titilla-

rint,

176 ΑΔυϊΐοις 9 ἐς moribus
riit,non titillantur ab «lio, fic quia prefenferunt;ac pre
uiderunt, fe ipfos denique , ac rationis iudicium ante exe
pergefecerunt , à perturbatione non uincuntur y fite iuz
«unditatem oflentet, fiue dolorem afferat. Maxime aute
€? ij quos acuta; C7" ij quos atra bilis vexat, pr.ecipiti illa —
incotinétia funt incontinétes: illi enim propter celeritaté,
bi propter acrimoniam , rationen.** non opperiuntur,eó
quod [pecies animo oblatas ;uifionesq; facile fequantur .
Intemperantem autem;ut fupr4 diximus,non facile
fuorum factorum poenitet . Per Lat enim in confilio fufcez
pto . Incontinens autem omnis eiusmodi eft quodammodo,
ut eum facile poeniteat . Ytaque. non ita feres babetyut fue
práquejfiuimus . fed bic quidem fanabilis e : ille infanaz
bilis. /imilis igitur eft uittofitas aque inter cutem,c tabi:
dncontinentia autem morbis comitialibus . illa enim afiidua
€ perpetua est:bec non eft perpetua improbitas. Atq; in
fumma aliud eft incontinentie genus,aliud vitiofitatis .uiz.
tiofitas enimlatet , nonlatet incontinentia . borum autem
ἐρίου ἢ funt meliores,qui facile de fententia, €» de grae
du deijciuntur , ut dicitur ; quàm quiratione in confilium
«dbibita , in ea non per[Lant. Hi ^5 enim primm ἃ minore
perturbatione fuperantur : deinde non. fine deliberatione
antegrefia ; utilli alteri . Sinulis cfe enim incontinens bic ,
quem imbecillum diximus , ijs qui cito {σ᾽ modico uino, cz
pauciore quam uulgus ; fiunt ebrij . Yncontinentiam igitur
- mon effe witiofitatem , per[picuum eft, nifi forte aliquavas
tione.1la enim à confilio auerfa eft : Hec cofilio cogruit.
In actionibus tamen reperiuntur fimiles , quale illud eft
Demodoci in Milcflos, Milefii non funt illi quidem flulti,
fed tamen cadem faciunt , que [Lulti : fie ids no
unt

Liber feptimus. 177

| funt illi quidem inivfli, fed iniufte tamen faciunt . Quoniá

auté incontinens eiusmodi e& , ut non quód ** ita fibi per-
fuafevit , immoderata: ez à vecta ratione alienas fequatur
corporis uoluptates:intemperans fibi per(uafit ita uiuene

: dum effe, quia talis est , ut cas fequatur: ergo ille facile de

fententia deducetur, bic non item . Nam ut uirtus princia
pium tuetur €? conferuat: ita uitiofitas perdit , atque exa
tinguit . In rebus agendis autem id cuius ille eratia fufcis
piuntur, principium efl : ut in mathematicis ea que ^" poz
fita, σ᾽ concefsa funt . neque igitur illic principia ratione

- doceri poffunt, neque bic, fed uirtus aut naturalis , aut ea

que ex confuetudine^" coparatur, recte fentiendi de prina
cipio magi[tra e. Talis igitur e$ temperans. Huic autem
contrarius intemperans . EX porro aliquis alius qui pro
pter perturbationem ἃ recta ratione auer(us de confilio,
quaji de gradu deijcitur, quem quidem perturbatio bacte-
nus fuperat ut non agat, quod nonet c7 prefcribit ratio:
fed ut talis fit , ut fibi perfuadeat impudenter e» improbe
perfequendas effe buius generis uoluptates , non fuperat .
Hic proprie est incontinens intemperante melior , neque
abfolute improbus . falua enim ves est ea que omnium eft.
optima , principium . Alter eft buic contrarius , qui in se
tentia permanet quid; propter animi perturbztionem de
eo , quod constituit , non depellitur . Ex boc autem per-
[picuum e babitum bunc effe bonum : illum malum ex πὶ
tiofum. Vtrüm igitur continens fit isqui in qualibet

ratione €?" quolibet con/ilio per[lat , an is demum, qui in

recla ratione : G* utrüm is incontinens , quiin quolibet
confilio atque in quauis ratione non permanet , an is qui

an ratione fala, cy in confilio minus recto , quemadmod

M [uprá

178 Ariftotelis de moribus

fuprá à nobis dubitatum c[L, an ex euetitu in quauis vatioa
nc Cz quouis confilio, per fe autem in uera ratione, et rez
&lo confilio permaneat continens, non permaneat incontis
nens , uideamus . Si quis enim illud propter boc. optet. €
expetat , aut perfequatur : per fe quidem boc perfequi et
optare dicendus eft: ex euentu ueró illud prius. per fe au
tem fimpliciter ez abfolute itelligi uolumus . taque ace
cidere potefl , ut in qualibet opinione ille permaneat : bic
ex qualibet depellatur. abfolute aute in uera ille permae
tiet : bic non permanet . Sunt autem quidam qui in. opinio
ne fua facile perfeuerant : atque ?? bi funt, quos in fenten
tia obfirmatos ez pertinaces appellamus , quales. funt ij ,
qui egre fibi aliquid à quoqua per[uaderi patiuntur, quiqs
non facile de fententia deducuntur : qui fimile quiddam ba
bent continenti, ut prodigus liberali, ez" audax fidenti :
fed in multis ab eo difcrepant ,— Continens enim propter.
perturbationem c2 cupiditatem, fententiam non mutat «. .
Namubi fors. itatulerit , facile fibi fidem fieri patietur .
Pertitax autem c7 in fententia obfirmatus de fententia.
not decedit, etiam fi fuadeat ratio , Magna enim pars bos.
minum cupiditates ultro arcefoit , ac recipit , fefeq; d uoa.
luptatibus duci facile patitur. Obfirmati autem in fentens.
tia,funt ij qui precipuas quafdam fibi fententias in animum.
induxerunt, indoctiq; ez agrestes bomines : Atque ij quiz
dem qui precipuas fententias fibi in animum. induxerunt
propter uoluptatem ac dolorem funt pertinaces . Letatts.
tur enim cum uincunt , fi de fententia fua non deducana:
tur,ez grauiter molefleq; ferunt, fi fua ueluti decreta ree:
fcindantur atque infirmentur . Mtaque incontinenti , quám.
continenti funt fimiliores . Sunt autem nonnulli qui non ,

| perftant

Liber feptimus. 179
per[Lit in eis que ipfi decreuerunt c coprobarunt;fed nà
propter incontinentiam, ut in Sophoclis?" Pbiloclete Nez
optolemus . Atqui propter uoluptatem in fententia non
perflitit: at bonefTEam . nam uere loqui erat ei pulcbrum ,
atque bonefLm . perfuafum autem ei fuerat ab V liffe , ut
mentiretur . Non enim quifquis uoluptate adductus alis

' quid agit, intemperans eft, neque improbus, neque incon
- tinens: fed qui turpi . Quoniam autem eft aliquis eiufmos
᾿ di qui minus quàm debeat, corporis uoluptatibus delectea

tur, €? qui in ratione non permaneat: inter bunc, incon
tinentem, medius continens locatus e[L. Incontinens enim
proptereá fefe in rationis gyro non continet , quia magis
5! quám par eft, voluptatibus delectatur : ille autem nos
mite w4cans, propterea quod minus delectatur . Continés
autem in ratione permanet, neque propter alterutrà , fen
tentiam mutat. NecefJario.autem quontam continentia bo
num efL, ambo babitus coutrarij mali funt,quemadmodum
apparet . fed quia alter in paucts €? raro reperitur, iccir
có ut temperantia intemperantie duntaxat uidetur aduer
fari, fic incontinentie continentia . Sed quandoquidem ex
fimilitudine multa dicuntur , temperantis quoque contis
nentia ex fimilitudine quadam ducta eft . Nam € continés
€ temperans eiufmodi funt, ut nibil 4 ratione faciant alie
num. propter corporis ttoluptates , fed ita ut ille prauis
afficiatur cupiditatibus, bic non item : e bic eiufmodi eft,
ut nulla ve delectetur preterquámratio poftulat , ille ex
iufmodi , ut delectetur 9 fed non ut trabatur . Similes funt
quoque inter fe incontinens c7 intemperans, cum inter fe

| tamen differant . Enimueró corporis delectationes uterq;
| perfequitur : fed bic ita ut exiflimet eas fequi oportere, ils

M a le

180 Ariftotelis de moribus
le ita ut non exiflimet . Neque ueró fieri poteft , ti£ idem
und prudens fit , c incontinens . Nam prudentem bonum
sirum eundem e fimul effe oftendimus. Prétered non ex
eo folum prudens aliquis c , quod fciat , fed.ex eo etiam
qucd ad res agendas idoneis fit . At incontinens ad res ge
rendas ineptus eft . Solertem autem nibil probibet incon-
tinentem elfe . Xtaque uidentur nonnulli prudentes effe, et
tamen incontinentes, quia folertia differt à prudentia eo
10do , quo modo fuperiore libro diximus: e» proptereà
quód ratione funt duo illa quidem finitima, fed confilio dif
ferunt . Nonigitur 55 incontinens eft inflar cius qui feit ,
eaq que fcit,re confiderat , e» animo contemplatur : fed
eius qui dormit , uel qui uino obrutus eft . Et fane fua [pon
te facit quidem ille : facit enim quodammodo fciens et quid
€7' cuius rei gratia faciat : fed improbus non efl tamen.
Confilium enim eius bonum eft. Ytaque dimidia ex parte ma
lus eft : neque iniuftus eft , quoniam non eft. fubdolus , aut.
infidiofus . Incontinentium enim aliqui non perstant in eis
que deliberarint : Yi autem qui atra bile laborant , ne ad
confultandum quidem ulla ex parte apti funt . Similis ipie
tur eft incontinens ciuitati , que omnia quidem decernit ,
que funt decernenda, legesq; babet bonas atque utiles, fed
earum nulla utitur : quemadmodum Anaxandrides false
dixit: /— Confultat,?3 d qua [pernitur lex , ciuitas: Mac
lus autem ei fimilis eft , que legibus utitur , fed malis utiz
tur . Ver(atur autemincontinentia €? continentia in eo
quod multitudinis babitum fuperat . Continens enim. maa
gis : incontinens minus, quám maxima pars bominum pof-
fit ,inreclaratione permanet . Eorum autem incontinenz
εἰ [anabilior eft , qui atra. bile affecti funt , quàm corum
| qui

Liber feptimus. 181
qui in eo , quod deliberarunt , non permanent . faciliusqs
fanari poffunt qui ex con[uetudine , quam qui ex natura
incontinentiam contraxerunt . facilius cft. enim con[uetue
dinem mutare , quàm naturam. proptered enim confuetue
dinem vutare difficile efE, quia nature fimilis eff , quema
admodum ait Euenus.— Longos,quod partum eft medi
tando, permanetannos, — Atquein naturam tandé cora
uertitur ufus . Quid igitur fit continentia , quid incontis
nentia, quid tolerantia, ez mollities , e? quam inter fc δὲ
babitus rationem babeant , bactenus à nobis expofitt eft.

De ttoluptate autem cz dolore cognofcere eius bomis
nis efe , qui in ciuilis prudentie ftudio fe uerfart profites
tur . Hic enim ultimi bonorum omnium preceptor Θ᾽ ara
chitectus eft: quod intuentes, ununquicque partim bonum,
partim malum dicere folemus | Pretereá ueró neceJario
nobis de bis difputandum c confiderandum efl, quia uirtu
tes c7' uitia que ad mores pertenent , in uoluptate ac doa
- lorelocauimus. Yam plerique uitam beatam cum uoluptas
te copulatam effe dicunt . itaque μακάριον beatum οἱ πὸ τᾷ
χαίρειν ld eft à gaudendo nominarunt. primum igitur funt
qui nullam uoluptatem bonum e[Jc cenfent , neque per fes
neque ex euentu . non enim idem c[Je bonum € uoluptas
tem. Alij nonnullas effe bonas , multas uero malas . Terz
tijdifputant etiam fi uoluptates omnes fint bonum,non pof
fe fieri tamen , ut fummum bonum fit uoluptas. Prorfus igi
tur non effe bonum , quia uoluptas 5* omnis, quidam ad 4
turam ortus eft , qui (enfu percipiatur. At nullus ortus
finibus eft cognatus, ut nulla edificatio cum edibus cogna
tionem babet . Pretered temperans fugit uoluptates : tàm
prudens indolentiam perfequitur , non uoluptatem : dein-

M 3 de

182 Ariftotelis de moribus

de prudenter, fentiendi facultatem impediunt uoluptates,
eod; magis quo quifque magis delectatur , quales funt ee ,
que ex rebus uenereis percipiuntur . Yn uoluptate enim
neminem quicquam animo agitare aut ratione explicare
po[Je . Preterea 55 uoluptatis ars nulla eft . atqui quic»
quid eft bonum, artis opus eft : 'T a uero uoluptates pues
ri & beflie perfequütur . Non omnes autem effe bonas id
declarat , quod funt alique turpes , €» que uitio uertuns
tur , € que damnum afferunt. Quaedam enim eorum que
iucunda funt, morbos gignunt . non effe autem fummum
bonum uoluptatem ex eo offenditur , quod non finis , fed
ortus fit atque bec fere funt que contra uoluptatem dia
fbutantur . Ex bis autem non effici ,ut neque. bos
num, neque fummum bonwm fit uoluptas , ea que dicemus,
declarabunt : primum quia cim duplex fit bonum, alterum
quod abfolute e per fe bonum cfl, alterum quod alicui eft
bonum , eandem partitionem fequentur e nature €x bae
bitus . eandem igitur €» motiones , € ortus . Et que 5*
: male uidentur uoluptates, earum alie funt fimpliciter ma .
le, fed alicui non male, immó optabiles : alie ne buic.quis
dem funt optabiles , fed aliquando , ez non diu .non: funt
tamen optabiles . bee autem ne funt quidem woluptates, fed
uidentur ,nempe quotquot cum dolore aliquo coniuncte
funt,e curationis caufa adbibentur, ut egrotorum. Pr»
tere cüm bonum aliud fit muneris functio , aliud babitus ,
es uoluptates que in naturalem babitum veflituunt , ex
euentu iucunde funt . Yneff autem in cupiditatibus functio
carentis 57 ye aliqua babitus , atque nature , Sunt enim
alique doloris e cupiditatis expertes tvoluptates , quales
funt functiones muneris in contemplando occupate , nas
tura

Γ

"^^ Liber feptimus. 31985
tiva nibil defiderante, nullaq; re. egente .illas autem vá
eJfe ueras uoluptates argumento ejt; quod non ij [dem rez
Bus iucundis delectantur bomines ckm expletur,?? cz cum
in fuo fLatu efl natura : fed natura con[lituta , rebus delez
&antur abfolute iucundis : etm expletur nero, et: am cona
trarijs.acribus enim, cz amaris gaudent,quorum r:*il es
neque natura , neque abfolute iucundum , Ergo ne uoliua
ptates quidem . Vt enim ex que iucunda funt inter fe com
parantur, fic ez,que ad bis oriuntur , uoluptates . Nec ue
ro neceffe cft aliud quicquam uoluptate mclius ere. ut da
iunt nonnulli ortus finem ortu effe meliorem. nó enim 1 funt |
5? ortus , toluptates : ne omnes quide funt cit ortu coins
cle , fed muneris functiones potius, cz finis . Nec cim gi-
gnuntur res alique, fed cum aliquibus vebus utimur, euez
niunt atque exiftunt uoluptates . neque omnium uoluptas
tum finis, quiddam ab illis diuer(u eft , fed earunt que ad
nature perfectionem perducunt . Quapropter neque ea
cte dicunt uoluptatem ortum effe,qui j enfu percipitur:fed
dicendum fuit potius functionem muneris effe babitus cum
natura confentientis : e in locum illorum uerborum , qui
fenfu percipitur, fabfEituendum cft non impeditum . Yccirs
có autem ortum effe exiftimant;quia functio muneris proz
prie bonum eft. nam functionem muneris ortum effe arbis
trantur, fed aliud eft. Quod autem declarari ex co pua
tant uoluptates cffe malas, quia nonnulla iucunda morbos
pariunt : eadem vatio contra falubria facit : quia nonnulla
funt ad pecuniam querendam inutilia . Hac igitur ratione
erunt utraque mala . fed non iccirco yaala funt . nam caus
fas rerum animo contemplavi , € difcere,nocet interdum
ualetudini . fed neque prudentiam; neque ullum alium baz

M 4 bitum

1834. Ariftotelis de moribus

bitum uoluptas impedit ea que ab unoquoque babitu. profz
cifcitur , fed que funt aliene. ee enim que ex contemplae
tione rerum ez difciplina manant , uoluptates , efficiunt
ut magis ac magis contemplemur,cz difcamus. Nullam ue

ró uoluptatem artis opus effe, non efl mirum : neque id fi-.

ne ratione accidit . Nam neque ullius alius functionis ars
efl, fed facultatis potius : quanquám unguentaria cz cue
linaria uidentur effe uoluptatis artes. Quod uero aiunt

temperantem fugere uoluptates, c» prudentem fequi uis ὦ
tam ἃ dolore uacuam : pueros autem €? befTias, uoluptas.

. £es 5 eademratione bec omnia diffoluuntur , Nam quonia
expofuimus quem ad modum [int abfolute bone uoluptas
tes, C7 quemadmodum non omnes bone : bas tales pueri
€ beflie perfequuntur, barumq; indolentiam uir prudés:
€4: dico que cum cupiditate {5 dolore coniuncte funt,ex

qu& ad corpus pertiuent ( funt enim be buiufmodi) eas .
vumq; immoderationes , ex quibus intemperans ez dicitur.

C7 cJl intemperans . quo fit ut bas fugiat temperans. Nam
funt ez temperantis proprie quedam uoluptates ..

Inter omnes porro conuenit malum e[fe dolorem ac. fu.
giendum . alius enim abfolute malum eft, alius quia aliquo.

modo impedit. Quod autem rei fugienda cotrarium efl, ὦ

quá fugienda ez mala , bonum eft . Nece[fario. igitur bos

num quiddam εξ uoluptas . Neque enim ea , qua utebatur

Speufippus, difJolutio quadrat , ut maius minori ^? ex e.

quali contrarium eft, fic uoluptati duo effe contraria , €.
&olorem,ez id quod medium efl . fed non recte Speufips
pus .non enim dixerit uoluptatem idem effe quod. aliquod

malum . Yam uero nibil prohibet , [ἡ nonnulle uoluptates
male funt , quominus aliqua uoluptas fit fummum bonum ,

4615

Liber feptimus. τᾶς
quemadmodum €7 fcientia aliqua est optima , etiam fi alis
que fint male ; immo uero fortaffe c7 neceffe eft , fiquis.
dem uniufcuiufque babitus functiones libere funt , € non
impedite , fiue omnium babituum functio beatitudo eft, fi
ue alicuius eorum , modo non fit impedita,cam maxime efa
fe expetendam . At bec eft. uoluptas . Ataque erit aliqua
uoluptas fummum bonum , ciam fint multe,fi fors ita ferat,
abfolute male. Ob camq; caufam,uitam beatam iucundam
effe exiflimant,et beatitudinem cum uoluptate connectunt
non iniuria . Nulla ^* enim muneris functio,fi impediatur,
perfecta effe potefl. At beatitudo in perfectis rebus numez.
. ratur. Quocirca C7 corporis €z' externa bona , ez fortta.
- nam quoque, ne bec impediantur, dcfiderat beatus . Qui
uten ei, quiin rota crucietur , €?" qui maximis calamitaa
tibus afficiatur , beato e[Je licere dicunt , fi nodo uir bos
nus (it , nibil dicunt , fiue fua [ponte , fiue initi ^ dicant .
Proptered autem quod fortunam dejiderat, quibufdam tiis.
detur idem e[Je uita beata cx fecunda fortuna , cm longe
aliud fit . nam etiam ipfa , [i fit immoderata, impedimento
eft uit beate, nee ea iam fechda fortuna iure nominatur.
ed enim circüfcribitur ac definitur ex ipfius cum iita bea
t4 comparatione . Et quod omnes beftie atque bomines
perfequuntur uoluptatem , argumento eft cam. quodame.
modo e[Je fummum bonum ..— Fama ^? autem baud. dubie
non funditus interitilla, | Qudm multi celebrant popu-
| li. Sed quoniam neque una natura optima , neque unus
babitus optimus efl, aut uidetur : ne candem quidcm fequis
tur omnes uoluptateyn, fed omnes tamen uoluptatein.Forse
tafie ueró etiam fequuntur non eam quam putant , neque.
| cam quam dixerint , fcd eandem, In omnibus enim diutz
es | nim

186 — Ariftotelis de moribus

num quiddam ineft natura, fed nominis bereditas uenit ad
corporis uoluptates , proptereà quod plerunqte fe fe ad
e4s bomines applicant , earumq; funt omnes participes .
Quiaigitur be fole note funt , iccirco bas folas putant
effe woluptates. Perfpicuum autent etiam illud eft, fi neque
uoluptas, neque functio muneris bonum fit , uirum beatum
iucunde non uickurum. Quamobrem enim ed defideretur ,
fi non fit bonum ? Immó uer ^^ fieri etiam poterit jut in
dolore ac mole[Hia uitam agat . Nam neque malum, neque
bonum erit dolor , f] quidem neque uoluptas . itaque cuv
eum fugiat τ nibilo igitur erit iucundior uiri boni uita;nifl
etiam eius muneris functiones fint iucundiores .

Iam de corporis uoluptatibus eos oportet differere,qui
sonnullas uoluptates magnopere dicunt e[fe expetendas ,
quales funt bonefLe, non ez que ad corpus pertinent, nec
«ὦ in quibus uevfatur intemperans . Cur igitur dolores bis
voluptatibus contrarij mali funt ? malo enim bonum cons
trarium eft. an ita dicendum,eas effe bonas que fint necef-
farie , quia id quod non eft malum , bonum eft? an ufque.
ad aliquem finem bone funt ? nam quibus in 5babitibus ac
notibus, eius quod eft melius , nimium non veperitur , ne
eortm uoluptatis quidem nimium eft : quorum autem ni«
mium reperitur, uoluptatis quoque nimtum reperitur.Cor
poris autem uoluptatum aliquod ef nimium , c? malus
quifque ex eo effquod immoderatas uoluptates fequatur ,
non quod neceffarias . Delectantur enim omnes quodams
inodo obfonijs, uino, ez rebus uenereis jfed nonita ut os
portet . Contrá fit ?* indolore . Nam non fugit quifque
immodcratum dolorem , fed omnino dolorem . non enim
nimio dolor eff contrarius, nifl ei qui nimium confectatur .

Quoniam

τ Liberfeptimus.: 187
Quoniam autem non foli oratio uera effe debet uerum
etiam caufa cur falfa pro ueris babita fint , aperienda eft,
( boc enim ad fidem faciendam ualet .namcum probabilis
ratio uifa fuerit, quamobrem uifum fit aliquid uerà , quod
uerum non effet, tum magis adducimur ut nero fidem bas
beans) iccircó exponenda ratio eft , cuv uoluptátes core
poris magis expetendee uideantur . Primi igitur immoa
deratam uoluptatem,cz" omnino eam que ad corpus pers
tinet, tanquam medicamentum , €» curationem quandam
perfequuntur, tàm quia dolorem difcutit;tm propter ims
moderatos dolores. Curationes autem omnes. funt uebez
mentes,coq; fHudiose queruntier : quin uidentur 57 cum fuo
contrario pugnare . Videtur igitur non effe bonum uoluz
ptas duabus bis de caufis; ut dictum. eft. , quod. uoluptas
tes partim uitiofee nature funt actiones aut à-primo anis
mantis ortu, ut ferarum, aut confuetudine jut. uitiofortum

᾿ bominum : partim curationes , quia funt eius, quod aliquid

defiderat;easq; baberi , quam percipipreftat . be autem
pariuntur cum explentur ^? cupiditates, c» cum ij qui ilz
las defiderant , in perfectam naturam reflituuntur . Ex ez
uentuigitur one funt . Pretereá confe&antur eas ij quis
bus alie oble&tationes non fuppetunt , quia funt uebemena
tes. itaque fitim quandam fibi ipfi querunt ez conciliant.
Vbi igitur innoxius fequuntur, non eft. reprebendendum :
Vbidamnofas, €* perniciofas, malum . Nam neque alia ba
bent , quibus delectentur , € fi ncutrum adfit ;plerique
dolore, molestia; afficiuntur . perpetuo enim labore dea

fatigatur animal, ut etiam libri de natura. fcripti teflans

Ϊ τ

turn quibus fcriptum eft uidere € audirelaboriofum ac
moleftum effe : fed quotidiana confaetudine fieri;ut minus

188. — Ariítotelis de moribus

fentiamus, ut aiunt. itemd; in adolefcentia proptereá quad
ea etate corpus magnitudinem, c5 uires colligit , fic affi»
ciuntur bomines, ut uinolenti : cx etas iuuenum iucunda
ἐξ. At uero qui ab atra bile afflickantur natura , femper
egent curatione ὁ corpus enim eorum afsidue uellicatur;ac
mordetur, propter temperationem , femperq; in uebemert
ti appetitione uer(antur.uoluptas autem dolorem eijcit ac
depellit , tàm ea que contraria eft , tm quelibet alia , fi
talida [it {σ᾽ uebemens . Et propter bas caufas , efficiune
tur bomines intemperantes {5 uitiofi . Que autem doloz
ris funt expertes uoluptates, ee nibil babent niiium , nis.
bil immoderatum . Atque ee funt , que ex rebus natura y
non euentu iucundis proficiícuntur . Ea autem euentu iue
cunda appello , que curationis caufa adbibentur . Nam
quia euenit ut medicamento curetur aliquis parte ea que
2? fana atque integra fubeft , aliquid agente , iccirco boc
uidetur effe iucundum .. Natura autem iucunda ea dico
que talis nature actionem eliciunt;atque expromunt.lam

ueró nibil idem nobis femper eft iucundum , quia fimplex. —

non e[L noflra natura , fed inefl ea etiam «liquid al-
7: terum ac di[par ; ex quo intereat neceffe. eft. Ytaque ft
quid agat altera pars , boc alteri nature preter naturam
e[t . Cum uero exequate funt ambe partes , neque mos
lefium;quod agitur , neque iucundum uidetur. N am fi cts
ius natura fimplex fit , eadem actio femper erit iucundifiiz:
Tiv , 1taque femper una € fimplici deus uoluptate potis
tur . Non enim motionis tantum functio eft. aliqua , fed e«
tiam uacuitatis à motione, magis; eft. in quiete , quàm in
motu uoluptas. — Mutatio at rerum omuium dulcifrima
eft , ut ait poéta . fed id ex bominum improbitate quadam

^ C utto

Libero&auus. . ^ 189
et uitio nafcitur. Q uemadmod& enim wittofus ingetio mos
*. biliac mutabili eft, fic ea natura que mutationem defide-
vat, mala ac uitiofa eft. Non enim fimplex neque bona eft.
De continentia igitur, (σ᾽ incontinentia , de uoluptate ac
dolore, quid fit eorum ununquodque , quoq; modo corum
alia bona, alia mala [int , dictum eft . reflat ut de amicitia
. dicamus .

Liber octauus.

Is ergo expofitis, deinceps nobis de amicitia eft
Ese . Etenim aut uirtus quedam eft , aut
cum uirtute coniuncta . Pretereá res efl ad uitam
dgendam maxime neceffaria . Nemo enim efl,qui (ine amiz
cis uitam fibi optabilem e[fe ducat , etiam fi ceterorum bo
norum copia circumfluat . Nam etiam ij, qui. duitijs ,im-
"petijs, e» potentia inflvutti , atque ornati funt , maxime
utdentur amicorum officium, operamq; defiderare.C uem
enim fructum ferat buiufmodi verum pro[beritas fublata be
neficentiae que ez in amicos confertur maxime, e fune
mis laudibus,cim in amicos ufurpatur, dignifiima cfl : aut
quonam modo fine amicis cuftodiri , incolumisq; feruari
pofsit? Nam quanto maior eft , tanto pluribus cafibus. ez
periculis propofita efE . Yam in. paupertate , ceterisq; rca
bus aduer[is, unicum perfugium amicos e[fe putant. &tque
adole[centibus ' opitulatur amicitia, ne quid peccent : fes
nibus prodeft , ut colantur, e ut, quibus ipfi in rebus. a«
gendis intereffe non poffunt propter etatis infirmitatem ,
- Ἐφ ab amicis conficiantur ac tran[igantur ; ijs quorum e^
T (45

1:90 Ariílotelis de moribus
tas floret, titres magnas € prclarasgerant: « Atque
duo cum? und carpunt iter , alter abundat — Confilto,
quod fepe comes non explicat alter .. Ambo enim agendi
atque intelligendi maiorem babent facultatem . Ac uides
&ur fane in ijs,que procerearunt,in ea que procreata funt,
ineffe amicitia natura , neque id folim in bominibus , ες
vün etiam in auibus, e plurimis animalibus , in ijs deniq;
que funt ciu[dem generis ac gentis inter fe : fed in bomis
nibus maxime , Ex quo eos qui apud grecos ab bominum
amore nomen traxerunt, bumaniq; à nobis , φιλοίνϑρωποι
ab illis appellantur , laudare confueutmus. Cernere etiam
licet in erroribus quàm fit bomo bomini accommodatus ,
atque amicus. Videtur autem amicitia ciuitates continere,
imaloriq; quam iuJlitia;latoribus legum , cure fuiffe . nam
€? concordiam;que amicitie fimilima ac gemina cft, fuute
mopere expetunt, cz editionem ei inimicam omni fLudio:
eijciunt, atque exterminant . Et fi ciues inter fe amicitiam -
colant , nibil fit,quamobrem iuflitiam defiderent. At fiue
iu[li fint,tamen amicitie accefsionem requirant.Et id quod
ex oxinibns ? iuribus maxime ius efl, ad amicitiam uidetur
maxime pertinere . Neque ueró nece[Javia folim res est.,
ueri etiam bonefla | Nam e eos laudamus , qui amicos
amant, ez amicorum * multitudo invebus pulchris atque
boneflis numeratur . Pretered nonnulli eofdem uiros boa
nos Κ᾽ amicos effe putant . Sed de ea magna multis in rea
bus controuer[ia efE . Alij enim eam effe fimilitudiné qua
dam fLatuunt, ez fimiles amicos : ex quo prouerbia nata
funt /—| I Nam? femper fimilem , ad fimilem:ez graculus c&
graculo, e cetera buius generis . Alij contrá bos tales ,
figulos * inter fe dicunt omncs e[Je . ac de his ipfis difputa-
tionem

Liber o&auus. I9I
tionem altius,e» magis à natura repetunt , primam Euriz
pides , quiitaloquitur. — Tellus quidem 7 imbrem amat
ubicampus aridus Οδ ficcitatem flerilis bumore indis
get: Caclum at beatum cum refertum eft imbribus, Ar
det cadendi mira in bumü libidine : deinde Heraclitus coz
trarium idem utile : €7 ex rebus diffimilibus pulcherrimis
concentum exiftere, €? ex difcordia nafci omnia . Aduera
fautur bis cim alij multi , tàm Empedocles . Simile enin
eius, quod fimile cft defiderio teneri . Dubitationes igitur
eas, que funt naturales , mifJas faciamus : non enim buic
di|putationi conueniunt . eas autem qu& ad bomines , coz
Yumq; mores;et perturbationes pertinentyudeamus: quas
les funt , utrüm inter omnes pofsit efJe amicitia , an. inter
inalos non pofsit ; cz utrum fit unum genus amicitie , an
plura , Qui enim ob eam cau(am unum effe putant , quia
amplificationem ez diminutionem recipit , non fatis firmo
nituntur argumento . Recipiunt enim amplificationem Cz
diminutionem multa, que tamen [pecie c7 forma differüt,
de quibus fuprá dictum eft . Hec autem forta[Je plae
tia fient, fi quid fit amabile, fuerit cogniti , non entm om
tiia uidentur amari , fed idduntaxat quod amabile cft ;
cuiufiodi e[L id quod uel bonum , uel iucundum , uel utile
eft . Id autem utile uidetur , quo aut aliquod bonum , aut
uoluptas comparatur . itaque amabilia funt bonum, Cz ius
eundum tanquam fines . fed utràm id quifque diligit, quod
abolute bonum cfl , an quod fibi eft bonum ? quoniam bec.
nonnunquam inter fe di[crepant . Item; de rebus iucune
dis ambigi potefl . Videtur autem € id quifque amare ,
quod fibi bonum cfl, c effe abfolute amabile fummum. δος
tum , C cuique amabile, quod cuique bonum cft , Amat

| porró

192 Ariítotelis de moribus
porro unufquifque tion quod fibire uera bonum eft, fed
quod utdetur . Neque quicquam intererit. erit enim amas
bile, quod bonum e[fe uidebitur .. Cum fint autem tria in
quibus ineft caufa cur amemus , in inanimorum? ama-
tione amicitie nomen non ufurpatur . Nam neque mutuo
amant,neque eis quifquam uult bona euenire. Rideatur.ez
nim fl quis dicat fe uino bona euenire uelle.fed ut quam liz
beralifiime ? agamus, dabimus ei ut uelit uinum faluum es
incorruptum manere, ut ipfe babeat. Atqui amicum bonis
afFici uelle eius caufa , non fuaatunt oportere . qui autem
itauolunt amico omnia bene euenire , eos beneuolos ape
pellant, fi non idem ab illo veferatur: Amicitiam autem effe
beneuolentiam in ijs,qui inter fe par pro pari veferunt,nfi
forte co addendum est , non occultam , neque incognitam.
Multi enim cos quos nunquá uiderunt, beneuolentia coiz
plectuntur : uerüm eos effe uiros bonos,aut fibi utiles fo».
re existimant : fieriq; potet ut illorum aliquis fic in bunc -
fit affectus. Quocirca inter eos quidé beneuolétia interce
: ditfed amicos qudobré eos dixerit,quorü alter de alterius.
in fe animo nibil explorati babet ? Ergo ut fint amici , eos
oportet fe mutuo beneuolétia coprebendere,uelleq; omnia
- bene alterum alteri euenire ita , ut boc utriq;'? per(pectui
fit €» cogniti; propter uni aliquod eoru, que dicta funt .
Sed cütibec ipfa tria que amari folere dicimus,genere
- differant,amationes quoq; differunt,cz amicite. funt enim
éria amicitie genera , que rebus amabilibus part numero
re[pondent . Es enim fua cuiufque generis mutua amatio ,
. tion obfcura, neque incogtiita : €?" qui inter fe amant,alter
- alteri omnia bene euenire uolunt,quà amant. Atque ij quis
- dem qui utilitatis caufa amant inter fe,ion propter fecau

fads

Liber o&auus. 193
faq; fua inter fe amat , (ed quà quippiam boni alteri ab zl2
tero queritur. Eadem est corti vatio qui propter nolu-
ptaten amicitiam inter fe compararüt . Non enim facetos
€x urbanos proptercá diligimus , quia cuiu/daniodi funt ,
fed quia delectant . Deniq; ev qui utilitatis caufa amicitia
inte fe inncti funt;propter id quod ipfis bon eft, diligunt:
ez quos uoluptas ad amandum excitat , amicitiam iucune
doietiuntur : nec i$ qui amatur, quá e$t, amatur, fed quá
utilis , aut tucundus e$ . Ex euentu igitur conflant ee az
. amicitie , quoniam non quá efl is qui diligitur , quicunque

| fit ; amatur , fed quà illi utilitatem aliqua prebet,ac fupe
peditat , bi uoluptatem .. Quocirca facile tales amicitie
dirimuntur,cion ij fimiles non permaneant . Nam fi neque
amplius ücundi,neque utiles fint , amandi finem faciunt .
Vtle autem non idem permanet , fed aliud alias efficitur .
Eo igitur , quod amicitiam contraxerat diffoluto, amicitia
quoque diffoluitur , perinde ac fi amicitia cit Illis rebus cf-
fet instituta :cuius generis amicitia maxime in fenibus cer
nitur nam neque qui bac etate funt, in amicitijs iucundie
tatem fequuntur , fed utilitatem , neque ex iuuenibus , cz
etate florentibus'ij qui emolumento ducuntur. Non admoz
dii autem tales bomines focietate uite uter fe cótuguntur.
nam interdum ne iucundi quidem funt . Neque igitur taliz
bomium confuctudiné defiderant,nifi fint utiles. Nam ta
tifper fefe iucundos prebent , quandiu fe commodum «li-
quod confequuturos effe [perant. Atq; in boc genere bo[pi
talis quoq;amicitia locatur.Yuteni akt amicitia uoluptatis
φάμα cóparari uidetur. Nd cim afjcclibus et pturbationie
bus animi in uita obtéperent,tiam id quod iucidum , quodq;
| prefens c& , fequuntur maxime . Et quia mutata etate ,
N nuc

194. — Ariftotelis de moribus

mutatur et ea que funt iucunda.iccirco celeriter €? amici
fiunt, & amare definunt . Nam eorum amicitia und cum
co quod iucundum εἷς est, immutatur,atque euanefcit.Ta-
lis autem uoluptatis celer e$t mutatio. Ad amorem autem
etiam propenfi funt adolefcentes. Nam magna ex parte vé
amatoriam regit ac gubernat perturbatio : parit atq; ef-
ficit uoluptas. Amant igitur,citoq; amandi finem faciunt,
itaut [epe uno codemq; die uoluntaté mutent. uolunt au-
tem bi totos dies unà traducere,uiteq; focietate coniungi,

quia bac ratione id eis cotingit,quod amicitie maxime co

uenit . At uero perfecta eft uirorum bonorum , «7 uirtute

fimilium amicitia . bi enim fe mutuo bonis affici uolunt,quá
funt boni. boni autem funt per. fe.Yam qui bona amicis ops
tátyllorü caufa,ij maxime funt amici.Sunt.n.boc animo p

fe,nió ex euentu. Manet igitur borii amicitia tandiu. quanz
diu boni funt. Atuirtus diuturna quedam res eft , ex

maxime [Labilis. eft q;"* uterque e fimpliciter abfoluted; —

bonus,et alteri.na utri boni,ex abfolute boni funt,et inter.

fe utiles,itéQ; iucundi: fiquidé boni c7 abfolute iucundi, et
inter fe iucundi funt.Sue enim ^ ez tales qualis quifqs eft ,

cuiq Junt woluptati actiones. bonorum autem tales aut fie

miles funt actiones . Talis porro amicitia merito ftrma ac

ftabilis eft . Omnia enim cocurrunt in ea que in amicis ef-
fe debent . nam omnem avaicitiam uel bonum aliquod conz
trabit , uel uoluptas : ez utrumq; borum uel abfolute , uel

eiqui amat, c7. ex fimilitudine quadam . in bac autem ea

infunt omnia que iam dicta funt per fe. Nam σ᾽ !? bis ez*

ceteris rebus unter fe funt fimiles . Denique quod abfolute

bonum eg , id abfolute quoque est iucundum . Sunt autem
bec amabilia maxime . Et amare igitur in eis uiget maxie.
me

Liber o&auus. τος
πιὲ, e amicitia optima . Non eft autem mirum tales amiz
citias effe raras. magna e enim talium uirorum paucitas.
Preétereá tempore c confuetudine uite opus efl . uerum
enim illud prouerbium cft , Multos modios falis [hmul edes
dos effe , ut inter fe norint. Neque ueró queuquá in '* a-
uicittam recipere , probareq; oportet , neque ullos inter
fe amicos effe;priusqua alter alteridignus,qui ametur εἷς
fus fuerit , fidesq; mutua per[becta fit , c» cognita. Qui
uero cito ea, que amicitie propria funt , inter fe faciunt,
amiciilli quidem effe uolunt non funt tamen nifi digni fint,
qui amenturydq; babeant explorat. Amicitie igitur cona
ciliandee uoluntas celeriter illa quidem fufcipitur , fed non
ftatim amicitia nafcitur . Hec igitur € tépore et reliquis
rebus omnibus perfecta et cumulata estet bis omnibus co
flat. fimilis denique utriq; '5 ab altero e$t : quod in amicis
tia ine[ffe debet . E4 autem que incundi caufa come
paratur amicitia , buic fimilis eL. boni uiri. enim. inter fe
iucundi funt : itemd; ea quam utilitas , emolumentumq;
conflauit. T ales enin; (unt inter fe uiri boni.Maxime autem
Ὁ in bis amicitie permanet, cm par pro pari inter fe rez
ferunt , uerbi gratia, uoluptatem: neque boc modo folim ,
fed ex una €x eadem re , ut fit inter urbanos ac facetos,
tion ut inter amatorem , cumq; qui amatur . non enim ijse
dem rebus bi deleckantur : fed amator illius amore : is qui
amatur, amatoris erga fe JLudio,atque obferuantia.forma
porro euanefcente interdum euancfcit quoq; amicitia . 115
li enim eius, qui amatur factes de[init ejJe iucunda : btc ab
illo non amplius colitur, neque obíeruatur. Plerique auté
| in amicitia permanent , fl confuetudine uite adbibita moz
res dilexerint , cin fint inter fe moribus fimiles.Q ui auté

N a in

ὶ
196 Ατίζοτεῖις de moribus |
in rebus amatorijs non iucundum , fed utile permutant; ci
minus amici fint , tkm minus '? diu in eadem inter fe uolit-
tate permanent . Qui uero utilitatis caufa funt amici y tte
litate fublata dwimuntur. Non enim mutuo amabant,fed
exiolumentum , Qucctrca propter ucluptatem, cz malis
inter fe, &7 bonis cum malis , ez neutri cum qualiciq; ami
citía intercedere poteft . Scd propter fe amici funt inter

fc videlicet foli uiri boni... Mali enim familiaritate mutua.

non delectantur ,nifi aliqua utilitate alter ab altero perciz
piat: Et uero fola bonorit amicitia criminibus ez calumnijs

uacat. Non enin facile eft quicquam alicui de eo credere, |
quem ipfe diu probaris ac [peckaris . Preterea fides babez.—
tur alteri ab altero maxime , [ummaq; ab utroq; diligentia |

adbibetur , ne alteri ab altero iniuria inferatur , ceteraq;
omnia in bis infunt,que uera amicitia poftulat.In alijs aue

té fodalitatibus ac focietatibus nibil probibet quominus bu
iufmodi mala iudicant.quoniam enim bomine amicos appel |
lant €z eos qui utilitate ad amanda adducuntur,ut ciuitas. |
tes , ( inter ciuitates enim utilitatis caufa focietates cota
trabuntur ) et eos qui uoluptate inuitantur, ut pueri:fore |

tafJe bos quoq; tales amicos appellare,compluraq; amicis

tie genera ponere debemus : ac primo fane loco € pros |
prie eam amicitiam nominare, que e[l inter bonos, quá bo.
ni funt; reliquas ex fimilitudine. Amici enim funt ea ratios

ne , qua eft in eis bont quippiam , ez aliquid boni fimile.
Iucundum enim bona quedam res eft ijs , qui rebus iticunz
dis ducuntur:fed be amicitie non [epe copulate reperiun

tur neque ijdem inter fe fiunt amici propter utilitatem ac |

iucunditatem.nam non adimodum" 7. copulantur , ngque ue. |

t4 coberent que ex euentu conftant.Cum fit autem in bec
genera

Liber octauus . 197

genera amicitia diflributa, mali quidem propter utiles
tem , aut uoluptatem inter fe erunt amici, quando funt bac
ratione ueris anticis fimiles : boni autem propter fe amici
futuri funt . quà enim boni funt . atque bi abfolute amici :
illi ex euentu,ez eo qucd bis fint fimucs . Quemade
modum autem in uirtutibus alij babitu , alij re c7 function
ne muneris boni nominantur : fic cz in amicitia alij mutua
uite confuetudine, cz conuictu inter fe delectantur , utilt-
ttes alter alteri fuppediant : alij uero aut dormientes ,
aut locorum interuallo dif iuncti amicitie muneribus noi
funguntur quidem illi, fed ita tamen funt animati , ut fune
gi pofsint.non enim locorum interualla amicitias [impliciz
tcr dirimunt, fed muneris funclionem .. Qued [i diuturna
fuerit abfentia , efficere uidetur ut amicitiam quoque ina
obfcuret obliuio.ex quo dici folet | Neglectum alloquium
. multos difiunxit amicos. Sed nec fenes , nec aujteri ad
- amiciti.on effe idonei uidentur nam cám apud eos non mul
tim [it loci uoluptatireli£tum , tum nemo neque. cim eo
qui grauis ac moleftus eft , neque cum eo qui non eft ticun
dus , dies totos confumere queat . Et dolorem enum maxiz
me fugit, ez iucunditatem maxime expetit natura. lam
uero qui inter fe probati ez accepti funt , nec communi
uite confuctudie deuinciumtur tamen , beneuolis , quam
amicis funt fi miliores . Nibil ef enia amicorum tam proz
prium , quam uit focietate coniungi . Nam uttlitaté quia
- dem egentes expetunt : con[uetudinem uite autem etian
diuites ac beati. Solitaria enim uita eis minime omnium

conuenit . At und uiuere non poffunt qui nec iucundi i funt ,
nec ijdem rebus delectantur : quod babere uidetur maxis

me fodalitas . Eft igitur amicitia bonorum maxime amicis

A3 tid y

198 . Ari(lotelis de moribus
tia quemadmodum fepius iam à nobis dictum efl. Namcim
id amabile c optabile fit , quod abfolute bonum ac iucunz
dum eft , tm id cuique amabile eL, quod ei tale eft . at uir
bonus uiro bono propter borum utrunque amabilis efl.ed
amatio "ὃ perturbationi fimilis ef : babitui amicitia. ama
tio enim etiam in res inanimatas confertur . redamare auz
tem cum confilio coniunctum efl , quod ab babitu proficiz
fcitur. Preterea bonis affici uolumus eos quos amamus;ilu
lorum caufa, non perturbatione aliqua incitati, fed ex bae
bitu: ex qui amicum diligunt , id quod [ibi bonum eft, dilis
gunt. Nam uir bonus amicus alicui factus,ei ipfi cui amis
cus eft, bonum eL . uterque igitur cum id quod fibi bonum.
eft, diligat ; tum par pro parirefert,ez uoluntate'? c7 ge
nere . Nam uulgo dici folet , amicitia equalitas. ergo it
amicitia uirorum bonorum bec infunt maxime . Ynter aus
fleros autem, cz fenes eo minus amicitia conciliatur quo.
funt d:fficiliores, minusq; bominum congre[fu € fermoz
ne delectantur . bec enim € propria funt amicitie maxi
me , € ad eam conglutinandam plurimum ualent . itaque
cito fiunt iuuenes amici : fenes non item . non enim fiunt ijs
amici , quibus non delectantur ; fimiliterq; acerbi , tris
flesq; natura . Sed tales bomines fane beneuoli inter fe efz
fe poffunt : bene enim alter alteri omnia uolunt euenire ,
prejftoq; ^? adfunt atque occurrunt in rebus aduerfis : fed
non facile funt amici,quia neque und totos dies commoran
tur , neque alter alterius moribus delectantur, que maxis
me uidentur amicitie conuenire . Sed perfecta cum mule
tis amicitia nemini intercedere potejt , ficut fieri non pos
tefL, ut quis multarum amore uno tempore captus fit. nam.
perfecte amare niaio fIntile eft -boc antem ut cum uno
dun

Liber oCauus . 199
duntaxat fufcipiatur, patitur natura. Sed uni eodem tema
pore multos uwebementer placere baud facile eft: fortaffe
uero neque ^* bonum e[Je . Oportet autem €x periculum
facere , €? confuetudinem cum eis babere . quod efE oma
nium difficilimum . Propter utilitatem autem cz iucundis
tatem ut quis multis placeat, fieri potefl.nam ez buius gea
neris bominum magna copia eft, ez breui tempore duo ilz
la fuppeditare pofJunt .. Harum autem. duarum ea magis
amicitie fimilitudiuem gerit, que iucunditatis caufa inftis
tuta efl, cum eadem ab altero alteri prefTantur, cz alter
altero delectatur ,aut uterq; eifdcmsquales amicitie iuuez
num funt . Magis ctim in bis elucet ingenium quoddam lis
berale . At ca que propter utile comparatur , corum εἰ
qui faciunt ^? mercaturam . Et diuites ac beati,non utiles,

fed iucundos amicos defiderant . uiuere. enim cum aliquis
- bus uolunt : dolorem autem ac moleftiam ferunt illi quidé
breue quoddam tempus : perpetuó ueró qui perferre pofa
fit, reperias neminem: img ne ipfum quidem bonum, fi ei
moleftum fit . Ytaque iucundos amicos querunt . fed for
ta[Je ^3 €» bonos querere oportet , qui etiam amicis funt
tales . fic etiam eis illa fuppetent , quibus amici inftruci
atque ornati efe debent. Qui uero funt auctoritate aliqua
€ poteflate praediti, difLinclis ac diuifis amicis uti uidene
tur . Alij enim funt eis utiles, alij fuaues ac ^? iucundi. No
admod&m autem ijdem utilium ac iucndor&k partes agit .
Nam neque eos querunt quiiucuidum cum uirtute conitin
xerunt , neque eos utiles , qui ad res boneflas fibi ufui JJe
poffunt: fed iucundos quidem, qui fint f4ceti atque urPattts
quoniam rerum iucundarum *? defiderio tenentur : utiles
autem;qui fint folertes e?" babiles ad id quod —

N 4 i

2200. Ariftotelis de moribus

fit; agendum . Heec autem non admodum in eodem repez
ritur. Atqui iucundum, fimul ez utilem. bonum uirum
e[Je diximus . V erm bomini?^ dignitate ac potentia pres
Stanti , talis non facile fit amicus, nifi etiam. preflans ille
uirtute fuperctur . Nam fi boc non ita fit , non equatur
proportione cum illo preflantiore is qui fuperatur .raro
admodum autem tales bonnes reperiri folent. 1n equaliz
tate igitur ee, quas fuprá diximus , amicitie pofita funt.
Aut eadem enim ab utrifque pre[Lantur,eademq; alter ale
teri uult euenire, avt alid cum alio commutant, uerbigra
tia ciim utilitate woluptatem. Has autem minus effe amicis
tias, minusq; dui permanere , dictum cf , udemurq; proz
pier eifdem vei fpmiluudinem , ac difumilitudinem,c efe
fe amicitie, ey nomejfe . £x filitudine entm eius amicis
ties que uittute conftat , amicitie fimlitudinem gerunt ..
Inefl eniin altera uucuadum , utile in altera: Heec aum: —
tem injunt e in illa . fed eo quod ila crimimationum et εὐ ὦ
lumniarum expers eft , e firma pene ad perpetuitatem z
bz autém celeriter intercidunt , αἰ Πῶς multis rebus diffe |
runt ,ncu uidentur amiciti£ , propter ilius. difsimtlitudis:
nem. Aliud autem amicitie genus eft; qued in excel:
lentia pofitum cfl, ueluti que patri intercedit cum filio ;,
fent cum iuuenes utro cum uxore , omnidenique qui.prez
ejt, cam eo git dimperlo parere debet. fed be quoque inter.
fcd diffe runt . Non entm eadem parentum cum liberis , ez.
eorim qui prej unt cum ijs qui jab imperio fuut: fed neque
eadem patris cuin fülto que filij cum patre ; neque eadeyt
UtTieum uxore, que uxoris cum utro amicitia eft. Alia ea.
ntm culiíaue borvm uirtus eft, alie Junt partes,alia denis
quc ea propter que amant. A lue funt igitur €? amattones,
C

τς bibero&auus. ^ ^ 2ot
C7 aticitie , Eadem igi? utrique ab altero neque prex.
flantur j neque funt poft ulanda. Cum uero ijs qui procrea.
runt;ea qu& debent, liberi tribuunt , uicifsimq; filijs paren
tes, qus debent liberis, tàm firma, c» equabilis talis amie
citta futura cfl . Proportione autem in ijs amicitijs, que in

ον, excellentia pofite funt ;amatio debet extare jut fcilicet

is qui potior cfl, ametur magis quàm amet : C i$ qut. plus
uttlitatis affert , ttemd; ceterifinguli. Cau enim amatio
pro diguitace praflatur, tàm quodammodo exiflit equaliz
t45, quod amicitie proprium cfTe uidetur . Non ita porro
fe habet in rebus ulis; ut in avitcitia, e qualitas. Etenim in
rcbus iuftis primo loco?" ponitur equalitas ea que pro cu
iu(que dignitate eft : fecundo ea qua qualem numero aut
magmtuduie finguli partem ferunt : in amicitia contrá pri
mo loco flatuitur id «quale, quo eque magnam quifque
partem confequitur, fecundo id quo rata cuique pars. pro
fua cuiufque dignitate tribuitur -. Quod ex co per(bici po-
tft fi magna fit uirtutis , aut uitij, aut copis ant alius ali
culis rei dift antia ; Non enim Lam amici funt , bumo ne ez
quum quidem effe wudicant ; Ydq; in. dijs maxime apparet.
ommbus enim bonis longe antecellunt . Per(bicuum idem

. efLinregibus quoque . Nam ad corum amicitiam ne a[bi-

rare quidem conantur ij,quinudlto funtünjeriores ,heque
optimorum uror um, aut fapientifsmorum amicitiam exe.
petunt bumiles (σ᾽ contempt 5 nuliusq; pretij bomines .
Conflitut igitur in lis fübtilis tcrmiuius non poteft, quatez
nus?5 progredi amicitia pofzit. Nam fi mita ab altero dez
trabantur, nianct. etiamnum ancitia: fin longiore *? inz
teruallo inter fe diiunci fint , ut bomo ἃ dco,non tam maa
ποῦ: Ex quo ambigitur uelint. amicos. amici bo τ
nt$

202 Arifítotelis de moribus
nis quàm maximis affici, uerbi gvatia deos e[fe . neque es
nim iam amici funt eis futuri . non igitur bona . amicorum
enim bona funt amici . Quod fi pulcbre boc di&um eft; fuo
quenque amico bona optare illius caufa , profecto 3? mas
neat oportet , qualifcunque tandem ille fit. Verüm ei cera
t€ ut bomini, maxima bona uolet euenire , fed fortaffe non
omnia : fibi enim maxime uult quifque bona euenire .
Multitudo: autem bonoris fiudio ducta sualle: uidetur
aimariquám amare, Ytaque magna pars bominum affentas
' £orum amatrix et cupida efl. ἘΠΕ enim? ' affentator amicus
qui ab altero fuperatur , uel certe qui fefe talem e[Je ffmuz
lat, amared; magis quàm amari . Amari autem e" bonore
affici , cuius vei plerique omnes funt cupidifsimi , finitima
efJe uidentur .. Veràm bonorem non propter fe expetere
uidentur , fed ex euentu . Vulgus enim. letatur cum. ab ijs
qui potestate cz imperio prediti funt , bonore afficitur
propter [pem : exiflimat enim futurum,ut [i quave egeat
ab illis confequatur, bonoreq; , quafi beneficij: accipiendi
argumento , c7 pignore delectatur: Qui uero 4 uiris proa
bis,et ijs quibus noti funt,.bonorem expetunt, fuam de feipe
fis ?* opinionem flabilire c» confirmare uolunt . Seigis
tur bonos effe gaudent , corum iudicio , qui id dicunt, fis
dem babentes . .Se amari autem gaudent per fe . Itaque
carum e[Je atque amari melius efJe uideatur 9 quàm bonos
ve affici, amicitiaq; per fe effe optabilis &» expetenda. Ma
gis autem in eo confiflere uidetur, ut ames, quàm ut amez
— fis. Atque boc ipfum matres indicant , que eo ipfo quod
amant , magnopere letantur . Nonnulle enim filios fuos
dant alendos, eosq; (cientes ex fe natos, amant, nec ut ab
eis redamentur , magnopere laborant , [i fieri utrunque
non

Liber octauus . 203
tron pofiit : fatisq, babent [i uideant eos. frui fecunda fors
tuna : denique nibilomints eos diligunt , quanuis illi non
pofsint matri, propterea quod eam non norunt , que cons
nenit , tribuere . Cim iguur in eo ut amemus,magis quám
ín eo ut amem ,articitia confiflat, laudenturq; ij qui fuos
amicos amore complectuntur, probabile efl amicorum uit
«c uirtutem in co ut ?? amemus, e[Je fitam . Ytaque in quiz
bus boc fit pro dignitate , ij [Tabiles ac firmi permanent a«
mici , taliumd; amicitia integra e incolumiseft. permanz
fara. Atque boc quidem modo bomines inter fe inequales,
maxime fiunt amici. fic enim pofiunt exequari . Aequaliz
tas autem cz fimilitudo, amicitia efl, maximeq; eorum qui
uirtute fimiles funt , fimilitudo . Nam cim bi maneant ex
feifis firmi ac flabiles , tm inter fe firmitatem tuentur
&c retinent, nequeres malas defiderant , neque fe talium
rerum miniftros praebent, immo ΜΟΥ ὁ pene dicam , etian
e4s probibent ac reprimunt . Virorum enim bonorum eft,
neque peccare , neque amicis permittere ut peccatorum
«c flagitiorum fint adminiflvi . Mali uero cim. flabile nibil
babeant, quippe qui ne fui quidem fimiles permaneat;tim
ad perexiouum tempus amicitiam inter fe tentur , mutua
improbitate delectati.V tiles autem ac iucundidiutius pers
manent , tandiu enim manent , quoad utilitates ac wolupta
tes mutuo fuppeditent , Ea autem amicitia maxime, quam
ttiliFas conftituit, ex contrarijs conflare uidetur , ut cum.
| pauper diniti, doctus indocto fit amicus. Nam qua quifque
re forte fortuna eget,eam ab altero expetens , alio genere
illum remuneratur . Adbunc numerum amatorem cz eum
qui amatur, formofum ac deformé licet aggregare . Quos
circa uidentur interdum amatores ridiculi ,cim cos quos

amant

224. Απίϊοτεϊίς de moribus
amant , fibiin amore vefpondere uolunt. e» certé fi eque
digni fint , qut amentur , iure € olunt σ᾽ poflulant : fin
nibil tale babeant, ridiculum fit id poflulare . fortaffe tee
70 neque res contraria contrariam per fe expetit , fed ex
euentu. appetitio autem medij eft . boc enim bonum eft :
gcrbigrattarel ride bonum cji , non bumidam fieri , fed
ad mediocritatem peruenire : itemq; reicalide cv cetez
ris . fed bec omittantur fane. funt enum ab inftituto noftro
alientora . Videtur autem, quemadmodum principio
diclum c[L, tum ad eadem pertinere, ius € amicitia , tim
in ijdem uerfari. Nam in omni foctetate aliqtcod ius c ue
r0 amicitia aliqua reperitur . Itaque amicos appellant, ez
€os quibu|cum nauigant, cz commilitones,itemq; eos quis
bufcum aliam focietatem inierunt . Quanta 3^ porro focie
tas e[L,tam late patet cz amicitia. nam tantum. patet €
ti$ recle; monet prouerbium,amicorum omnia effe coo
yiutita , in focietate enim ez communtone pofita eft amici
tia. Sunt autem fratrum ez fodalium omnia inter ipfos co
munia : reliquorum certa quedam ac diftincta;alijsq; plu-
ra;4lijs pauciora . nam ez amicitie alte magis , alie miz
nus (unt amicitie . barum autem differunt ez tura . non e-
nim eadem funt patri cum liberis , que fratribus inter ρα
fos, neque fodalibus,ez ciuibus : fimiliterq; fe res babet in
alijs 5? amicitijs . Alie igitur 3? funt ex imurie in bos fin-
gulos, ex coq; fumunt incrementum;quód amicioribus infe
runtur: exempli gratia fodalem pecunia fraudare grauius
eft, quàm ciuem:ez fratri non fuccurrere,quam alieno,et
parentem uerberare , quàm quenlibet alium. Solet autem
uná cum amicitia ius amplificari natura , perinde quaft in.
ijfdem rebus confiflant, ez eque late pateant. Omnes aus
tem

EUH Liber oGauus. 20$
tem focietates ciuilis focietatis partibus ac membris funt
fimiles . un enim iter faciunt € congregantur bomines
cim emolumenti alicuius gratia , tàmut aliquid querant ,
€? parent eorum que ad uictum , cultumq; pertinent.1am
uero etiam focictas 3? ciuilis , € ab initio utilitatis caufa
conflituta uidetur effe,€x permanere. boc enim legum laz
tores €7 fibi tanquáfh fcopum;proponunt , cz ius c[fe. dis
cunt, quod communiter C7 rcip. utile efl. Cetere igitur fo
cictates pro fua queq; parte utile expetunt : uerbi gratia
naute id quod ex nauigatione 3? queritur ad pecunie ftue
dium , aut aliquid tale ; commilitones id quod bello paraz
tur. fiue pecuniam concupifcant , fiue uictoria potiri ; fiue
urbem aliquam expugnare cupiant : item; tribules , c7
populares . Nonnulle autem foctetates propter. uoluptaz
tem comparari uidentur, ut eorum qui uná epulantur , ac
faltant : ez eorum "ἢ qui pro rata cuiusq; parte fymbolas
in conuiuium conferunt . He enim partim facrifici , par-
tim conuentus cz conuictus caufa comparantur , omnesq;
ciuili fubicéte effe uidentur . Non enim prefentcm uti
tatem, fed eam que ad omnem uitam pertinet, ciuilis focie
(4s expetit : ut cm ciues una facra faciunt , €7 ad ea cez
lebranda uná conueniunt,et congregantur, bonorcsq; dijs
immortalibus tribuunt,c7 fibi vequiem cum uoluptate co
iunctam praebent. V erifimile *? eft enim prifca facrificia ,
cactusq;, e conuentus qut facrificiorum caufa babebatury
collectis iam fructibus ut primitias quafdam; fuiffe inftutus
ta. bis enim temporibus maxime ab opere ce[Jabant, Apz
paret igitur focietates omnes culis effe membra . Quales
autem fuerint focietates, tales amicitie confcquentur .
Status porro reip tria funt genera ,totidcmq; abis.

fine

πο
^

206 . Ariítotelis de moribus
fiuc ἀϊογ εβίοπες, fiue declinationes , quafi earum pefles ,
€2 interitus . funt autem reip. flatus regnum , optimatum
principatus , timocratia , quam ex cenfu poteflaté nonins
epte pofJumus appellare.Sed eam plurimi folent remp.nos
minare . Horum omnium rcgnum eft optimum : ex cenfu
potefLas deterrima. declinatio à regno tyránis efE . in us
troque^' enim penes unum fumma rerum eft potefLas. fed
plurimum tamen inter fe differunt . tyrannus entm fuam. 5
vex corum quibus imperat,utilitatem lpectat. Etenim rex
non eft is cui faa mo fatis funt, quiq; non omnium bonorum
copia antecellit . At qui talis estymibil preterea defiderat.
Ytaque non fua, fed eorum quibus preest, commoda intue
bitur , fibiq; proponet . Nam qui ^* talts non fuerit vex
quidam fortitó factus uidebitur. Huic aduerfatur tyrannis.
nam quod fibi expedit , fequitur : atque banc magis perez
f[bicuum eft effe deterrimam. Quod enim *? optimo εξ ἐσ.
trarium,pefsimum. Ex regno autem in tyrannidé degenes
rat.nam monarcbie uitium tyrannis e. rex malus autem
£yrannus efficitur.Ex optimatum potestate uero in paucos .
rum principatum fit coninutatio,eorum qui prefunt;culz
paxquires ciuitatis diflribuit indignis:omnia bona,aut mul
to vaximam eorum parté fibi uendicant : magiftratus ijs-
dem femper deferunt,diuitias vebus omnibus anteponétes
ita fit ut pauci magiftratum gerant , ijq; improbi ac uitiofi
pro uiris optimis, atque equifsimis . Ex timocratia autem
( quam ex cenfu poteftatem nominauimus ) in popularem
flatum fit conuer[io. Sunt enim bi veip. flatus inter fe fini-
timi nam ex cenfu potestas quoque natura fua multitudi-
nis uidetur e(fe. omnesq; qui cenji funt, inter fe funt pares
C equales. fed minimam omnium uitiofaspopularis yg?
| 4

Liber octauus. 207

$us eft, quia admodum paululum à reip. forma deflexit. Ac
reip. quidem fLatus boc maxime modo commutari folent .
Sic enim minima cz facilima mutatio efE . Eorum autem
fimilitudines ez ueluti exempla ex familijs priuatis fumes
re licet.patris enim cum filijs focietas regni [peciem quá
dam pre fe fert. Namfilij patri cure funt. Hinc €» Hoz
| merus Youen, patrem appellat, Patriam enim ^* potesta
tem regnum proxime uidetur inmitari.fed eft apud Perfas
patria potefLas tyrannica.utuntur enim liberis fuis,ut fera
uis.E[L ez domini in feruos imperium tyrannicum.in eo ez
nim negotium domini agitur ,eiusq; utilitati cofulitur. atqs
boc (ane rectum eft. fed Perficum deprauatum , ac pers
. uer(um.Eorum enim qui differuntymperia quoque differz
— re debent. I4 uiri € uxoris potefLs ad optimatum impea
v rium proxüne uidetur acedere.Pro dignitate enim vir mz
perat, in eisq; rebus imperat, in quibus uirum oportet ime
perare: ez que mulieri conueniunt, ei permittit . Quod fi
in omnibus dominetur, in paucorum poteftatem fiet coma
mutatio . id enim faciet preter dignitatem , non quá mea
lior eft .Anterdum uero fit ut mulieres imperent ez fcilia
cet quibus amplifsme uenerunt bereditates . Non igitur
tum ex uirtute, fed propter diuitias , €? potentiam impea
ratur , quemadmodum in paucorum principatu . Ex cena
fu poteftati fraterna focictas fimilis fT. Sit.m.pares,nift
quoad «tatibus inter fe differit.quocirca fi multüm inter
fe diflent etatibus,lam amicitia fraterna conftare non pos
teft . ἘΠῚ autem popularis [atus quidem cim in ijs famis
lijs maxime quie domino carent : bic enim ex equo omnes
| dmperát, tm in quibus umbccillus eft is qui imperat, fuaqs
| €uique auctoritas datur c7 licentia Inunoquoque
| : «4.»

208 Arifítotelis de moribus
enim reip. flatu eatenus ^5: fefe proferre uidetur axiicitids |
- quatenus ez ius. Ac que regi fane amicitia cum ijsquifub —
regno fint,intercedit ,in quadam bencficij excellentia ρος
fita eft . bene eoim meretur de ijs , quibus imperat; fl cum
fit bonus;cura cori babeat, tanquam oum pastor, ut fint
fortunatiac beati. Vnde Agamemnonem Homertis pastos
rem populorum appellauit. T alis est autem c7 paterna απ
micitia , mfi quód beneficiorum magntudine prestat . Est
enim pater filio caufa cur fitzque uidetur effe res omnium
maxima : idemqs alendum ez: erudiendum curauit . Atque
bec cadem auis. € maioribus tribuuntur . Ad imperand
enim apti funt natura €? pater liberis , 7 aui nepotibus ;
Q7 reges ijs quifub regno [unt. He autem amicitie in exe
cellentia quadaxt pofite funt itaque parenubus tribuitur
bonos . Yus igitur in ijs nonidem uerfatur , fed id, quod
pro dignitate et . Talis enim c7 borum amicitia. e£ , Yam —
uiri {σ᾽ uxoris amicitia eadem cft , atque eaque eftinops —
timatum principatu . ex uirtute enim ves tota-penditur ,
e plus boni meliori tribuitur , & quod cuique aptum; e
accommodatum eft . Idem porro € de iure fentiendum .
Fratrum autem amicitia;fodalium amicitie fimilis est.funt,
enim pares inter fe ,€ equales etate: ez qui funt tales,
plurimum ijsdem fludijs , 55 ac difciplinis dediti , confimi-.
libusq; moribus preditifunt . Huic igitur fimilis amicitia. —
ea eft, que in eo reip. flatu reperitur ,in quo ex cenfuma.—
giflratus , imperiaq; deferuntur . Postulat enim ratio c7
natura ciuium , ut inter fe fint pares , cz tiri boni , atque
equabiles:;uicifsim denique € equaliter folent imperare. Ὁ
Talis igitur e eorum amicitia eL . In declinationibus 17
autem à recto reip. fFatu quemadmodum iuri: Mom ἡ

Teit-

᾿
l
E

Liber o&auus. 209
relictum efl, fic e amicitie , minimumq; in deterrima . in
tyrannide enim aut nibil, aut par&m loci amicitie eff veliz
etum. inter quos enim nibil efl commune ei qui imperat cit
eo qui parct ; nec ulla proríus amicitia e . Nam ne iuris
quidem inter cos ulla eft communitas . Sed tantundem ἐμ
ris et amicitie eftquantim intercedit artifici cà inftrumé
£o , animo cum corpore , domino cum feruo . His enim ^?
profunt quidem ez confulunt ii qui utuntur:uerum nec az
micitia,nec ius est nobis cum rebus inanis: immo ne cum
equo quidem aut boue : fed neque cum feruo , quà feruus
est.nibil enim domino cum feruo commune c. nam feruus
inflrumentum eft animatum : inftrumentum autem feruus
inanimatus . Quá igitur feruus eft, nulla nobis cum co ami
citia intercedit, fed quà bomo efl. nam omni bomini cum
co, qui legis σ᾽ conuenti particeps e[fe potefL,ius aliquod
intercedere uidetur . ergo €7' amicitia, quoad bomo e$t.In
tyrannidibus autem , neque amicitijs , neque iuri multion
relictum efl loci . at in popularibus pote&atibus plurimu.
multa enim inter eos , qui funt pares , communia funt .

In focietate igitur €» communitate quadam omnis ami
citia cernitur , quemadmodum diximus , nifi quis forte ez
cognatorum (Σ᾽ fodalium amicitiam ab bis fecludere uelit .
At uer ciuium ez tribulium,e eorum qui unà nauigant,

| € quecunque funt buius generis amicitie, fociorum amis

citüs funt [imiliores . Confenfu enim c pacto quodam uie
détur con/tare , atque in eodem numero € ordine bofPiz
talem collocare licet.Iam uero cognatorum amicitia mul
tiplex ac multiformis effe , totaq; à paterna pendere uides
tur . Parentes enim natos diligunt ut aliquid fui. Nati aus
tem parentes ut ab illis quippiam profectum : Melius

oO autcm

210 Ariftotelis de moribus
autem nouerunt parentes fuos liberos quàm. fciunt li«
beri fe ex bis effe procreatos : maiore. denique πε τὸ
ceftitudine coniunctum eft ei , quod generatum eft id , à
quo generatum efE, quàm id, quod natum efl ei, quod effis
cit. nam quod ab aliquo profcétum eft , eius eft propriunt,
ἃ quo profectum efL, ut dens , aut pilus, ez quidlibet eius,
cui inberet : id autem , *? 4 quo aliqua orta funt j illorum
nullius, aut certe minus. Pretereá temporis longinquitas
te patris amor in filium fuperior eft. parentes enim libes
ros fLatim ut nati funt,diligunt: liberi parentes etate pros
grefti tum denique càm intelligere , fentireq; coeperunt .
Atque ex bis per(bicuum eft ettam quamobrem matribus
liberi fint cariores . Parentes ?? igitur liberos ,ut fe ipe
fos; diligunt : nam qui ex eis nati funt , eo ipfo quod fepas
rati funt , tanquam alteri ipfi funt : liberi autem parentes,
ut ex illis nati. At fratres inter fe amant quod ex eifdem —
nati fint . Nam eo5' ipfo quod idem funt, atque illi fit ut —
inter fe quoque fint idem.Yccirco de fratribus ita loqui foz
lent, idem fanguis , flirps eadem , € cetera eiufdemges
neris . (unt igitur quodammodo unum , cz idem etiam in. |
corporibus diuifis , ac feparatis. Magnum autem ad amis
citiam momentum babet educationis communitas, €» eta
tis equalitas . Nam?* equalem equalis , inquit ille : e
qui familiaritate, confuetudineq; mutua delectantur , fos
dales funt . Ytaque amicitia fraterna fodalium amicitie {{Ξ᾿
milima eft . Patrueles autem ,veliquiq; cognati ex borum.
coniunctione , inter fe coniuncti funt ; ex eo enim fcilicet
quod ex eifdem orti funt... Atque borum alij funt inter {ε΄
propinquiores,alij alieniores, quod uel propius , uel lone.
lus ab eis abeft corum generis auctor . Ea autem que lis.
beris

Liber octauus . 211
beris cum parentibus, ez bominibus cum Dijs immortalia
bus amicitia intercedit , ut cum bona quadam re atq; exz
cellente intercedit . Beneficijs enim nos maximis affeces
runt . Cur fimus enim,ez poflea quàm nati [umus,cur edu
cati atque infLituti fuerimus, cau[ze funt. Yneft autem in ta
li amicitia co plus iucunditatis cv utilitatis , quám in aliez
norum,quo uite communitate magis inter fe deuincti funt.
Infunt etiava in fraterna,eadem que in fodalium amicitia ,
dc multo quidem magis in probis cz equis, ez omnino fi-
milibus, quanto funt inter fe coniunctiores , quantoq; mas
gis ab eo tempore , quo primàm in lucem editi funt , fe mu
tuo diligunt: quanto denique fimilioribus moribus pr editi
funt, qui ex eifdem nati, e» uná educati, cz fimili cura ac
diligentia eruditi funt. Poftremo probatio eaque tempo-
re conftat, in bac e plurima, e firmifiima eft. Perequa
dutem proportione in ceteris quoque cognatis ea que ami
citie propria funt, reperiuntur . Yam uero que inter uiri
| ex uxorem amicitia eft , maxime fecundum naturam effe
. uidetur.Homo enim ad coniugium aptior efl natura,quam
ad focietatem ciuilem , quanto prior , magisq; nece[Jaria
ciuitate domus eft , quantoq; procreatio animantibus ome
nibus communior e[L . atque in ceteris quidem ?? badlenus
progreditur focietas . bomines autem non folum procrea-
tionis liberorum caufa communi domo utuntur , fed etiam
ut eorum que ad uitam pertinent , maior cis fit facultas.
flatim enim defcripta ac diuifa funt eorum officia ac mus
nera , alieq; funt uiri , alie uxoris partes . Inferuiunt i
gitur alter alteri fua in medium affeventes, ob eamq; caus
fam in bac amicitia e utilitas inefJe uidetur , €» uoluptas.
Quod [i probi fuerint, propter uirtutem amicitiam intcr

OQ. i [ε

212 Αὐοτεῖις de moribus
ft colere uidebuntur . ἘΠΕ autem fua utriufque uirtus , ac
tali re (ane letabuntur. Liberi autem communes , uinculi
cuiufdam inflar obtinent . Yaque citius diffoluuntur , qui
liberis carent . Liberi enim commuines,amborum funt bos
num . At id omne quod commune eft, ad continendum uas
let . Viro autem cum uxore, Κ᾽ omnino amico cum amico
quo modo fit uiuendum fi queratur , nibil aliud fit , quàm
querere quid Inter eos luris intercedat , Non enim ide ius
amico cum amico, atque cum alieno, neque cum focio , ez
condifcipulo. Cum tria fint autem amicitie genera ,
quemadmodum initio diximus, ez in unaquaque alij fint pa
res anici, alij preftantia quadam inter fe differant, ( nam
ez eque boni inter fe fiunt amici, e melior detertori 9 [8
militerq; iucundi, c ij qui utilitatem fequuntur,tüm utilis
tatibus prebendis equales, tm inequales ac differentes )
eos quidem qui inter fe funt pares, e amando €? reliquis
rebus oportet exequari : difpares autem prejlantie ex
excellentie id proportione reddere, quo funt inferiores .
, Oriuntur autem crüminationes c?" querelae inea amicitia. |
: fola quam con[Lituit utilitas , aut certe in ea maxime , nec
immerito . Nam qui ob uirtutem funt amici , ftudent. alter
de altero bene mereri.Hoc enim uirtutis c amicitie proz
prium eft : illis porro bac dere certantibus , neque crimiz
nationes exiftunt, neque pugne . In eum enim qui amats;et
bene meretur , nemo offenfo eft animo : immo uero fi bus
manitate fit politus, ez gratus, refert gratiam . Yam qui
beneficijs 5* alterum fuperat, cm id quod cupit, affequas
tur, non queretur de amico . uterque enim bonum expez
tit. Ne in amicitijs quidem propter uoluptatem conciliaz
- &i$ admodum fepe querele incidunt , nam [i conuictu lez
tantur

Liber odauus. 213
tantur id quod expetunt, pariter cotingit ambobus. Ridi
culus aut uideatur i isqui alteri criminetur eo quod ab eo
non delecteturcim liceat cur eo totos dies nó cóterere.
. Amicitia autem ob utilitatem con[Tituta criminationum et

querelarum plena efE . Nam quia emolumenti caufa utuna
tur opera € cofuetudine mutua , femper plura defides
rant, femperi; minus quai fibi conueniat , fe babere exis
| ftimant : denique queruntur fe tam multa non confequi ;
quam multis egent 5 cim praefertim digni fint . Illi autem
qui beneficiim conferunt, tam inulta fuppeditare non pofz
Junt, quàm multis egent ij, in quos beneficia conferuntur .
Videtur autem ut ius efl duplex , alterum hon fcriptum ;
alterum fcriptum c7 legitimum , fic €x amicitia ,5? quant
utilitaé confltuit, altera in moribus e[Je pofita 9 altera les
gitinta . Nafcutitur igitur crbninationes maxime ubi non
ex eadem;atque contraxerunt , ainicitia , fit folutio. Eft
dutem legitüna ea que lege dicta, certaqd; mercede ΡΥ [Πα
tuta conftat : eft ds bec duplex : altera prorfus mercatue
ve fimilis inqua de manu in manum merces aut pretium
numeratur : altera liberalior,in qua in diem confertur uz
tilitas,fed ex pacto ex confenfu aliquid pro aliquo praJlae
tur . Neque uero in bac obfcirum cft , neque dubium id 5
quod debetur : fed amicitie conuenientein dilationem bae
bet. Ytaque apud nonnüllos borum non dantur actiones ;
teque ius dicitur, fed putant eos, qui fidem alterius fecuti
ciim eo contraxerunt , eqii boni?" facere oportere. Ed
, «utem que in moribus pofita eft , non. babet ullam legen
- dictam, neq; utilitatem preflituta; fed bic tanquam 57 ami
co donat , aut quidlibet aliud agit . Verümi tamen equunt
jJ ye tantundetit; aut plus ad fe redire; perinde quas

.214 — Ariftotelis de moribus

fi non donauerit, fed mutuo dederit . Quod fi aliter ei fola
uctur,quám contraxerit, alterum accufabit . Hoc autem
proptereá accidit,quia uolunt omnesyaut quàmplurimi ves
boneflas, fed bonejtis utiles anteponunt. Honeflum autem
eft bene de altero mereri nulla μοί βίην utilitate fperata :

| Vtile,beneftcium accipere . Debet igitur qui facultatem
babet , tantundem , quantum accepit , referre ,idq; fua
fponte ( non enim nobis amicum 5 ὃ quenquam qui nolit ,
facere debemus) tanquam qui iam ab initio errarit, benee
ficiumq; ab eo à quo non debebat, acceperit . non enim ab
amico accepit;neque ab eo qui amicitie caufa beneficium
conferebat . Itaque perinde quafi beneficium acceperit
certa lege dicta , fic debet diffoluere ..Qui poteft igitur
fateatur fe beneficium referre oportere : fi non pofsit ues
ro , ne is quidem, qui dedit, fibireddi equum e[Je duxerit .

Q wocirca [i facultatem babet,referendum beneficium et.
Videndum autem ftatim à principio e& ἃ quo beneficium

dccipiat,e7" quam beneficii mercedem ille expectet,ut bac

conditione fe beneficio affici aut patiatur , ?? aut recufet. ὦ

Sed ambigi potefl utrim eius utilitate qui accepit, benefis
cium fit ponderandum , eiusq; ratione babita referenda fit
gratia , an eitis qui dedit , liberalitate metiendum. Na qui
acceperunt , ea fe à bene meritis extenuantes accepifse diz
cunt;que e illis erant parua;e7 ab alijs confequi licebat.
Ili contrá fe quàm maxima potuerint , contulifse : (σ᾽ que
bi ab alijs non tuliffent: ez in periculis ez in talibus eorum
vebus aduerfis, € nece[Jarijs temporibus . An igitur fi «c
micitiam quidem utilitas conftituerit, eius , qui beneficium
dccepit , utilitate funt metienda τ Hic eft enim qui eget ;
C ille huic opitulatur tanquam parem gratia accepturus.

T atis

Liber o&dauus.. ἡ 21s
Tantum igitur ille buic opis tulit , quantam bic utilitatem
cepit. Ei igitur tantundem reddendum et, quantum eft co
τ fecutus , aut etiam amplius . boc enim longe pulchrius
atque bonestius est.Yn ijs autem amicitijs , que uirtute coz
flant,nulle criminationes innafcuntur,ewsd; qui bene mez
ritus est, confilio beneficium uidetur effe metiendum.uire
tutis enim ez morum principatus in confilio pofitus et .

τ lam uero in ijs quoq; amicitijs que in excellentia quas
dam confiftunt , diffidia nonnulla oriuntur .. Poflulat enim
uterqueplus fibi tribui : quod cám fit , dirimitur amicitia .
Exiflimat enim c7 is qui melior Ὁ}, fibi plus tribui conuez
nire , ( bono enim plus tribui olere ) c7 fimiliter is qui u-
tilior eft . Negant enim ewm qui fit inutilis , equam parte
auferre-oportere . Famulatum enim cz miniflerium , non
amicitiam futuramynifi dignitati factorum ac munerum ea
que ab amicitia proficifcuntur, re[pondebunt. Avbitratur
enin;ut in focietate pecuniarumyplura auferunt,qui plura
in focietatem attulerunt, [ic ez in amicitia fieri oportere.
Egens autem cz. inferior contrá . Effe enim boni amici e&
gentibus opitulari,eaq; que defiderant;fuppeditare.Q uid
enim iuuat ( inquiunt ) uiro bono aut potenti amicum e[Jes
fi nullum ex eo féuctum fis. confecuturus? Videtur autem
- equa utriufque e[Je poftulatioyez: utrique ex amicitia plus
tribitere oportere , fed non ew[dem rel , uerim prestana
tiori plus bonoris : egenti uero plus.queftus, 65 emolua
menti. Virtutis enim €7 beneficentie premium est)bonos:
egefLatis autem c7 inopie fubfidium,lucrum. Atque etian
in omni reip. flatu ita fefe res babere uidetur .. Non enim
bonore. afficitur is qui nibil. boni confért invemp. At res
quedam communis ei tribultur, qui de re. communi € pus

'c$291.À : O 4 blica

216 Ariítotelis de moribus
blica bene tteretur . Honos autemres communis eft. Nom
enim fieri poteft,ut quis € rebus communibus ac. publicis y
pecuniofus fimul , e2* bonoratus difcedat . Nemo enim os.
mnibus in rebus fuam conditionem deteriorem effe patiau
tur . Itaque ciquiinre pecuniaria deteriore: conditione
fueritbonorem tribuunt: eiq; qui ? muneribus capitur;pe
cuniam . Dienitatis enim conjertuatio amicitiam exequat
€ conferuat , quemadmodum diximus . Sic igitur cos qui
non funt &quales,alterum. cum altero congredi € agere
par cft , ez qui uel pecunia uel uirtute auctus ey ornatus. —
est , is alterum bonore remuneraridebet , id faltem vefes ὦ
vens culus facultatem babet . Τά enim quod presari poa
test,amicitia defíderat ac requirit,non quo quifque dignus
fit. Nam ne omnibus quidem in rebus id effici potet, qués
admodum *' inbonoribus ijs , quos diisinmortalibus exe
parentibus babere folemus . Nemo efl enim qui bonové iis
dignum tribuere pofiit , fed qui eos pro uiribus ez facule
tate colat , is probus ez pius ^*. effe uidetur... Quocirca
uidetur patrem abdicare filio non licere , fed patri filium .
maxime.Eumn enim qui debet ,oportet reddere. Quicquid
autem fecerit filius , nibil beneficits d patre acceptis dignit
ficerit.Semper igitur debet.Iis porro quibus debetur, dis,
mittendi debitoris potefLas datur . Ergo e» patri. Simulg;.
nemo “3 fortaffe difcedere uelle uideatur-tmifi ab co qui
improbitate excellat : nam preter amicitiam naturalem ,
bumanum es auxilium non afpernari.Mli autem qui fit ims.
probus , buic opitulari aut fugiendum e& , aut non admoz:
dum laborandum.Plerique enim omnes betteficium accipe
re uolunt , dare ueró utrem inutilem fugiunt. Ac de bis:

quidem bactenus . dates !
Liber

LIS

Uc: 217
Liber nonus.

N oninibus autem difsimilium amicorum amicitijs pros
portio amicitiam exequat; €7* conferuat , ut diximus ἃ
-ut €z in ciuili, futori pro calceis , textori , δ᾽ ceteris
pro ijs que dant, remuneratio fit ex merito; e» dignitate,
Hic igitur menfura communis que[ita cx comparata eft ,
munmus : atque ad bunc omnia referuntur; bic omnia mes
titur , In amatoria uero amicitia queritur interdum amaa
tor de eo quem amat , quod cum incredibiliter c7 unice
amet alterum , ille fibi mutuo non. ve[pondeat in amore »
quanuis fortafJe nibil ipfe babeat amabile . Sepe is qui cos
litur, de amatore queritur , quód càm ante4 omnia prox
mitteret, nunc nibil preftet. atque bec tám eueniunt,cum
amator eum quii colitur, propter uoluptatem amat , alter
amatorem, propter utilitatem, e» bec utrique non fuppes
tunt . Nam quoniam bec amicitiam conflituerunt, dirimis
tur tum,cum ea non preflantur , in quibus inerat caufa dis
ligendi . Non enim alter alterum diligebat , fed ea quibus
potiebantur : que fLabilia non permanent . Quam ob rem
tales funt ez amicitie . At ueró ea que ex moribus profis
cifcitur amicitia , cim per fe fit , manet, ut diximus . Difa
fident autem etiam inter fe amici càm alia , e» non ea que
expetebant, confequuntur. Perinde enim eft ac fi quis nia
bil confequatur , cum id quod cupiebat , nos confequitur
Quale illud eft de citbaredo quodam , cui is qui promifes
rat, quanto inelius caneret, tanto fe plura daturum,mane
promifJam mercedem exigetiti,uoluptatem fe pro uolupta
te reddidi[fe re[pondit . Si boc igitur uolebat uterque ; [42
tis

218 Ariftotelis de moribus
tis illi factum e[fet : fin bic oblectationem , ille queftum
atque utilitatem petebat : €? bic babet , quod uoluit , ille
ton babet : non erit id , quod focietatis ratio pofLulat , ei
perfolutum . Nam quibus quisque eget,ad bec animum ha,
bet attentum,llorumq; gratia bec que babet, daturus eft.
Sed e[limationem rei facere utrius eft , eius ne. qui aute
dedit , an eius qui ante accepit ? Nam quidat prior , pera
mittere illi uidetur : quod aiunt €? Protagoram facere fos
litum . Cum enim docui[fet quod ei tandem uifum effet,eum
qui didicerat, iubebat eflimare quanti effe uiderentur ea ;
qu& fciret , ez" tantum auferebat . Yn talibus autem placet
' illud nonnullis — Dita? uiro merces. Qui autem pre
cepta pecunia , nibil eorum que dixerunt , preftant. pros
pter immoderata promi[Jorum magnitudinem , merito ac»
cufantur . non enim perfoluunt ea que promiferunt . Sed
boc fopbifte forta[Je facere coguntur propterea quod. nes
io est, qui ea que fciunt, pecunia fit redempturus . igitur.
quia ea quorum rtercedem acceperunt , non faciunt , non
immerito accufantur . In quibus autem nulla intercedit
pro opera ac miniflerioymercedis reftipulatio: qui de ? al^
tero propter ipfum priores bene merentur, apud eos nibil
erimitationibus e[fe relictum loci dictum eft .. Talis eft. «
nim eaque uirtute confLituitur amicitia , atque in. ea ex
confilio facienda remuneratio eft. Hec enim e2* amici €2*
uirtutis eft propria . eademq; ratio ijs quibu(cum philofos
phia communicata efl, uidetur e[Je feruanda . neque enim
fapientie eflimationem pecunia metiri poteft, neque pres
tium ^ paris momenti reperiri queat . fed forta[fe fatis fit
id quod uires e facultates patiuntur , referre : quemade.
modum e dijs cz parentibus pre[tari folet . Vbi uero ? .
| tion

Liber nonus. 219

- mont boc modo, nec boc animo beneficium confertuv,fed re

munerationis 7" mercedis alicuius (pe : facienda fortaffe
remuneratio ef maxime quee utriq; beneficio accepto dix
| gna e[Je uideatur : fin minus boc contingat, non modo ó fies
ce[Jarium , uerüm etiam iuftum fuerit eum qui prior * 465

. eipiat, quantum fit reddendum, prefinire . Quanta enim

7 utilitas buic allata eft, aut quanti uoluptatem. emifJet , fi
tantum ille uicifiim acceperit , iuftum pretium widebitur

. effe confecutus . Nam etiam inrebus ucnalibus boc idert
. uidemus factitari: (σ᾽ quibufdam in locis legibus cautum
: efl, ne cotractuum uoluntariorum fint iudicia, neue actioz
^ nes, quafi i oporteat,culus quis fidem fecutus eft , ei fic , ut

contraxit ; diffoluere IN am cui permifJum ejL, eum iuftius

" effe arbitrantur , quantum [it reddendum , preftituere ,
quám eum, qui permiferit . Multa? enim non tantidem ez
flimant ij qui babent,e" qui ea accipere uolunt . Sua enim
quifque, eo"que quifque dat, magni putat effe eflimanda.
Veruntamen tanta compenfatio e[Je debet, quantam prz
fcripferint ij qui acceperunt. Tanti autem fortaffe res ez
füimanda eft, non quanti tum effe uidetur cum eam quis ba

᾿ bet, fed quanti priufquám eam nactus e[fet , eftimabat .

Sed buiufmodi quoque que[tiones dubie funt, ac diffis

cilesomnia ne patri fint tribuenda, eiq; in omnibus fit obs

temperandum ; an eger medico parere debeat, cz an imas
perator fit creandus uir bellicofus, reiq; militaris peritus:
itema; an amico potius, quàm uiro bono opera danda fit ,

|: €& eine qui bene meritus eft , gratia fit referenda potius,

quàm fodali donandum, fi utrique fatis fieri non pofiit.bec
igituy omnia fubtiliter ἐσ’ enucleate diftinguere non facis
le eft . Multàm cnim waried; differunt inter fe € magnis

tudine;

220 Ariítotelis de moribus
tudine, c paruitate, ez botefLate; €» necefüitate ;. Nori
omnia autem üni eidem; effe prflanda minime ob(curum
eft, beneficiaq; potius ijs à quibus acceperis;e[fe referens
da,quám fodalibus gratificandum: quemadmodum mutuum
eicuidebetur, veddeiidum eft potius, quàm fodalidonana
dum . Atque boe forta[fe nion femper : Verbi gratia utrüm
is qui à predonibus y edemptus fit, eum qui redeinerit;cas
ptum uicifiim redimére,quifquis fit,aut non capto illi quis
der, ueruntamen repetenti, quod impenderit;reddere:an
patrem redimere debet ? nam patrem ' ^ potiu$ quàm ucl
feipfum redimere debere uideatur .. V niuerse igitur id
quod debetur, reddendum eft ; ut diximus : fed: fl donatio
uel boneflo , uel neceffitate uincat ; ad bec propetifiores
effe oportet . interdum enim ne equum quidem eft fodali ;
qui alterum beneficio prouocarit,parem gratiam referre,
cám ille fciens effe uirum bonum, beneficiuim in. eiim. cons
tulerit : illi autem gratia referatur , quem bic improbum
effe exiftimat . Nam ne ei quidem." * qui mutuum dederit,
interdum mutuum uicifiim dandum eft . le enini exiflis .—
mans fe fuum Yecuperaturum mutuum dedit uiro bono:bie
autem ab improbo fefe recuperaturum effe non [pérat.Sis
we igitur Ye uera ita feres babet,minime par dignitas eft :
fiue «liter eft, fed exiflimant tamen ita efJe , non ab(urde
facere uideantur .. Quod igitur fepe numero à ttobis dis
&um eft, omnis que in perturbationibus ez actionibus ex«
plicandis uer(atur;oratio , nibilo magis jcerta aut definita
eft;quám ea in quibus uerfatur . Non eadem igitur omnis
bus effe tribuenda, neque patri. omnia , quemadinodu nes
que '? Ioui omnia immolantur , non obfcurum eft . Quos
tiam autem alia atque alia parentibus , Θ᾽ fratribus , e

fos

Liber nonus. 221
fodalibus, € bene meritis debentur, fua cuique € accon
modata funt tribuenda, Atque ita fane bomines facere uis
dentur . Ad nuptias enim cognatos uocant. nam cum bi
genus babeant commune;erunt quoque que in boc uer(anz
tur actiones, communes , Atque ob eandem caufam exiflis
mant cognatos maxime funeribus !? cz parentalibus ina
terefJe oportere . Videntur autem filij parentibus maxime
res ad uictum necefJarias fuppeditare debere,tanquam dex
bitores ,pulcbriusq; eft ijs per quos fumus,quám nobis ips
fis in bis rebus opitulari . Pretereá parentibus bonos , ut
dijs immortalibus,efl babendus;fed non omnis parentibus.
Nam nec patri idem, qui matri, debetur , Neque uero fas
piente aut imperatore dignus bonos, fed paternus : itemq;
Xo matrimaternus . Omni autem etate grandiori , pro etate
bonos tribuendus eft : ut ei afJurgamus, ut de fede, € ac
. cubatione bonoratiore decedamus, et cetera talia prefles
mus. Sodalibus autem € fratribus inter ipfos orationis liz
bertas,omniumq; rerum communitas dari debet .. Poflres.
mo ut cognatis, tribulibus, cibus , ceterisq; omnibus fuit
cuique ius, fuum; bonorem tribuamus , danda opera et
conferenda; funt inter fe & perpendenda que cuiq; ine
funt, ex necefcitudine € uirtute, uelufu. Acde ijs quia
dem qui eiufdem generis c» fanguinis (unt , facilius iudis
cari potefl ; de ijs autem quorum nulla communio fanguis
nis efl, difficilius . non tamen iccircó defiflendum eft : fed
inter fc quoad eius fieri pofsit, diftinguendi, ac difcernens
di funt . ExiJHt autem qu&l[lio ez dubitatio fubdiffie
cilis de diftrabendis cz dirimendis amicitijs , fit ne alienas
tio , difiunctioq; ab ijs qui ijdem non permanent , qui fues
vant; facienda,an difcefiionem et difüdium nafci inter eos,
ὦ quorum

222 Ariítotelis de moribus

quorum amicitiam utilitas, aut iucunditas contraxit , non
fit abfurdum . Yllarum enim rerum erant amici : à quibus
deflituti non efl mirum [i iam de[inant amare . Merito aue
temquis eum accufet qui , cum utili , aut iucundo ad aman
dum adducatur , fimulet fe moribus , ez uirtute ad boc ipz
fum excitari . N am, quod initio diximus , plurima amico
vum difidia fiunt,cim baud ita, ut exiflimarunt, funt amiz
ci. Cum igitur aliquem fua fefellerit opinio,exiflimaritq; fe
propter mores diligi , ille autem nibil agat. buiufmodi ,
quamobrem alter id exifHimet , de fe ipfo queratur . Cum
uero illius fimulatione, in fraudem inductus fuerit, merito
is accufandus efl, qui fefe lit, tantoq; magis,quam qui num
mos adulterant, quanto in re pretiofiore , € cariore ma
lcficium admittitur . Sed fi eum in amicitiam receperit , ut
uirum bonum : malus autem euaferit , aut euafiffe uidea-
£ur : utrian etiam nunc amandus efl? an boc '* fierinonpo ὦ
tef , fiquidem non omnis res amabilis eft , fed ea demum
que bonaeft ? Neque uero quifquám witiofus eft. diligenz

dus, neque diligidebet. Non enim oportet rerum "malas...

rum ftudio , neque amore teneri, neque improborum boz
minum fimilem effici . Suprá autem dictum e$t fimili amis.
cum e[fe fimile. V trim igitur [Iatim difcindende funt amiz
citie, an non cum omnibus, fed cum ijs quorum improbitas
infanabilis eft? ijs autem qui corrigi poffunt , auxilium fe
rendum eft , multo magis ad mores , quam ad. fortunas. es
facultates : quanto boc melius , amicitieq; conuenientius
eft? Videatur autem is qui fefe ab amico difiungit , nibil.
abfurdifacere . non enim buic aut tali amicus erat. Quos
niam igitur eum immutatum ve[Ltuere ac feruare non pos
{6}. fefe ab eo femouet ac fegregat. fed fi bic ,ideim qui fuit,
ἢ manez

Liber nonus. 225. .
mattedt : alter autem longe melior fiat , multoq; uirtute
antecellat : utrim etiam nunc boc amico utendum efl τ an
boc fieri non potefl? quod certe in magna distantia maxi-
mé perficere licet , ut in ijs amicitijs , que à pueritia '*
conflitute funt δὲ enim alter animo €x cogitatione puer
maneat : alter uir fit quam optimus , &* prestantifsimus :
qui fieri poteft , ut fint amici , qui neque eadem probent ,
neque eifdem aut delectentur, aut offendantur ὃ nam neq;
bec in corum altero,erga alterum inerunt. At fine bis fiez
vi non poffe, ut fint amici,dicebamus.V nd enim uiuere non
po[Junt . Sed de bis fatis iam dictum e$ . Vtrüm igitur non
alio "7 in eum animo e[Je debet , quàm fi nunquám ei amiz
cus fuiffet, an uevo pr.eterite confuetudinis memoria có
feruanda eft ? & quemadmodum amicis potius, quàm alie
nis gratificari putamus oportere: ita ez ijs quibufcum aliz
quando nobis ufus intercefsit , aliquid concedendum cft
propter amicitiam priftinam? nifi forte infignis quedam
€? immoderata improbitas diftidij caufam prebuerit .

Ea «utem que in amicitia ab amicis in amicos conferri
folent , €x quibus amicitie terminantur , ac circunfcri-
buntur , ex ijs que fibi ipfi quifque exoptat;ac tribuit, uiz
dentur fluxi[Je . Eum enim amicum efJe ponunt , qui anie
eum bonis ornatum e[fe cupit et ornat ipfe quàm plurimis,
uel que reuera talia funt, uel que bonorum [beciem quan

X dam pre fe ferunt , illius caufa : aut eum qui amicum uult
effe e» uiuere eius caufa , quemadmodum matres erga fi»
| liosaffecte funt,er amici ij inter quos "ὃ aliqua offenfiun
cula nata eft. alij amicum effe uolunt , qui unà etatem
dgit , eandémque uite degende uiam atque eadem
ftudia fequitur : aut eum qui pari dolore , pariq; letitia ,
atq;

224. Ariftotelis de moribus
atque amicus , afficitur : quod quidem cz matribus dccis
dit maxime «borum autem aliquo amicitiam definiunt. At-
qui ununquodque borum in uiro bono inet erga fe ipfum :
in ceteris autem quá feJe tales effe exiftimant . Confentas
neum ejL enim uirtutem ez uirum bonum unicuique rei ef
fe menfuram; quemadmodum fuprá diximus. Hic enim fe»
cum ipfe fentit,eademq; non '? una aliqua animi parte, fed
toto animo expetit,uultq; ea fibi cucnire que € uere bos
na funt, talia uidentur : ea denique ipfa agit . Viri enim
boni efi in ἐο quod uere bonum efl, omni contétione elabo
rare, idq; fua tpfius caufa, nimirum eius animi partis gra
tia, in qua cogitandi uis infe , que unufquifque effe uides
tur, Vult pretered feuiuere , c faluum ejfe , maximeq;
eam partem qua ?^ fapit ez prudenter fentit. Viro bono
enim bonum cft effe . Sibi autem bona quifque uult eueniz
re . fed nullus eft qui * (i alius quàm qui prius erat εἶτα
élus fit , optet id in quod commutatus fit , bonis omnibus
abundare . Obtinet enim nunc quoque deus uerum boni y
itatamen ut fit id quod efl,quicquid tandem fit . Non ime.
merito autem id quod in nobis intelligit , unufquifque noz
ftrum effe uideaturyaut maxime . Τὰπι uero is qui talis ef,
fecum babitare, fecumq; uult uiuere . 1d enim libenter faz
cit.nam ez rerum geftlari memoria eft itcunda,cr [pes fu
turavum bona . talis autem eft c iucunda . Pretereá ves
rum plurimarum perceptione “ἢ 47 cognitione mens cius
abundat , doletq; € letatur uná fecum maxime . ldem ἐπ
nim omnino ei femper eft moleflum,idemq; iucundum; nez
que aliás aliud, cum pene dicam nibil agat cuius eum ρα
nitere pofsit . Quoniam igitur bec fingula? in uiro bono
infunt erga feipfum, eft qs [ic animatus in. amicum , ut : fe
ip unts

Liber nonus. 22s
ipfum ( amicus enim alter ipfe ) efficitur ex bis ,ut amiz
citia quoque aliquid borum effe, ijq; in quibus bec infunt ,
amici effc uideantur . Vtrim autem cuquam erga fe ip-
fum anticitta intercedere poft , nec ne , in prefenti quea
rere onittainus . Scd certe ^^ primtm bac ratione amicis
tia effe utdeatur , qua unfquifque noftrum duo fuxmus,aut
plura, ex ijs que [uprá dixunus . Deinde quia amicitia itia
mia €7: immoderata ci amicitie, que cuique fecum eft , fi-
ntilis effe dicitur. Videntur autent ea que ἃ nobis dica
funt y etiam in uulgo ineffe , quanuis improbo . Non igitur
quá [ibi ipfi placet, c» arbitratur fe bonum e[fe , bac par-
te eorum cft particeps : nam in eorum. profecto qui ualde
uitioft c9 fcelerati funt,nemine infunt : quin ne ine[fe quiz
dem uidentur , nec fere in quoquam uitiofo . Semper enim
fecum pugnant, ac difsident, aliaq; concupifcunt , alia uos
lunt : «t incontinentes . Lis enim [pretis *? ac reiectis, que
fibi bona effe opinantur, iucunda fequuntur , e: fumunt ,
que damnofa funt . Alij propter ignauiam ac defidiam ab
actione earum rerum;quas fibi optimas cfse ducunt , longe
fe remouent.. Iam qui multa C atroci facinora admife-
runt. propter ^^ improbitatem uitam oderunt ac fugiunt,
fibiq; manus afferunt .. Et uitiofi bomines , atque improz
bi querunt quibuícum dies totos traducant, fe ipfos autem
fugiunt . multa enim grauia atque borrenda vecordantur,
taliaq; cim foli junt , expectant : cum alijs obluufcuntur :
€ cum [it nibil in cis amabile, nullo erg fe amoris affectu
comyouentur . Neque igitur qui tales funt , fibi ipfis bona
gratulantur , neque fecum pari dolore afficiuntur .1n eoz
| vum enim animo difcordise c7 feditiones concitantur : cz
(— altera pars propter *? üuprobitatem ; quia fefe à quibufs

[3 P dan

226 | Ariílotelis de moribus
dam rebus abftinet, difcruciatur : altera uoluptate afficiz
tur : €7 buc altera, illuc trabit altera tanquam eum ?? dia
uellentes ác diflvabentes . Quod fi fieri non potefl,ut quis
fimul doleat , ac Letetur : at certe paulopoft , quod letaz
tus fit , morrore conficitur , nolletq; bec fibi uoluptatem
attuliffe . Malos enim. afsidue actionum fuarum poenitet .
Non uidetur igitur bomo malus ne in fe ipfum quidem ami
có e[fe animo, quia nibil babet amabile . Quod fi ita affez
&um effe, ualde eft miferum, acerrima contentione fugien
da improbitas efL, operaq; cuique danda , ut fit bonus . fic.
enim (σ΄ amico in fe ipfum erit antmo,cz alijs poterit ami
cus effe . Benesolentia autem fimilis eft illa quidem
amicitie, non tamen amicitia efl. Nafcitur enim beneuos
lentia etiam erga ignotos , eaq; obfcura ez occulta effe po
teft : amicitia non item : atque bec fuprá à nobis explicaz
ta funt . fed nec amatio eft . Nam neque ?? contentionem
babet , neque appetitionem : que duo amationem confes
quuntur. pretered amatio cum uite confuetudine coniunz
cla eft, beneuolentia autem fubito conciliari poteft , quem |
ad modum c in pugilibus aut gladiatoribus ufu uenit.Bez
neuoli enim eis fieri bomines folent , eademq; omnia , que
illi wolunt,exoptant: fed eos fua opera? ?adiuuare aut fub
leuare nolint.nam quemadmodum diximus , repétino quo
dam animi motu beneuoli efficiuntur, neque admodum al
tas amor eorum vadices agit . Principium igitur ?* amici
tie beneuolentia uidetur effe, quemadmodum €7' amoris,
caque a[bectu gignitur uoluptas . Nemo enim amore ca
pitur, qui non fuerit ante forma, [pecieq; delectatus , nec
is tamen qui [pecie delectatur, continuo amat : fed tum c&
«7 abfentem defiderat , x prefentiam concupifcit . Sic
igitur

Liber nonus. 227
igitur nec fieri poteft ut inter fe fint ulli amici,nifl ante fue
rint inter fe bencuoli.. At beneuolt nou continuo inter fe
amant. Volunt enim duntaxat cos bonis augeri atque ora
tari , quibus funt bencucli : fed cos nec opera. fua adiutam
rc nec quicquan laboris , aut moleftie eorum caufa fua
feipere uelint - Yéaque recte quis translatione ?? fermonis
ufus cam dixerit effe amicitiam otiofam : accefttone tem
poris autem, ey confuctudine adbibita fieri amicitiam,fed
non eam que utiliratis aut iucunditatis caufa con[LHituatur.
tiam ne beneuolentia quidem propter bec conciliatur . Is
entm qui bencficium ab altero accepit , f] ob illius erga fe
liber alitatem » εἰ beneuolentiam preflat , iure cr merito
praflat : quiwero ?? alicui res fecundas exoptat [perans
fe illius opera locupletem c copiofum futurum: non in il
lum, fed in fe ipfum potius beneuolo effe animo uidetur :
quemadmodum nec amicus dicendus eft, fi. propter utilis
tatem aliquam eum colat . Yn [umma propter uirtutem ez
bonitatem quandam conciliatur beneuolentia cm pre fe
Rrtaliquis aut bonejLatisaut fortitudinis, aut alicuius bu
iufmodi uirtutis [peciem , quemadmodum in pugilibus: aut
curforibus c7 alijs buiufmodi fieri folere diximus .

lan uero C7 concordia ad amtcitiam uidetur pertines

re . Quocirca non efl opinionum confen(us . boc enim ea
tiam ijs contingat, qui inter fe funt ignoti. Ncque ueró có
cordes eos e[Je dicimus;qui de ve aliqua,quecique fit, idé
fentiit,ut eos quorum una efl de rebus cocleftibus fentétia.
Non enim ad amicttiam pertinet bis de rebus concordes
e[Je . Sed ciuitates concordes effe dicimus cim de ijs, que
fibi expediunt, unum fentiunt , eademq; confilia capiunt ,
€" que communi confenfu fuerint approbata , exequua
P s tur,

228 Ατήϊοτεϊις de moribus

tuy sac tranfigunt . in ijs igitur rebus, que fub actionem ca
dunt , concordia uer fatur , atque barumin ijs que magnis
tudine excellunt, e» que contingere poffunt uel utrifque ,
uel omnibus: exempli gratia,concordes funt ciuitates cum
placet ciuibus ommbus eligi magifltratus, aut belli fociet4-
teni cum Laced.emonijs iniriaut Pittacum pree[fe ciuitas
ti, quod idem ipfe uelit . Cum uero fe ipfum uterque uult
prefici, ut illiin PhocnifSis;?* feditionem inter fe concitát.
Non eft enim concordes e[fe, duos unum e2' idem fentire ,
quicquid illud fit , fed idem in codem : uerbi caua, cm po
pulus, ez uiri boni optimates prec[Je ciuitati uolunt . Sic
enin omnes id quod expetunt , conJequuntur .. Concordia
autem, quemadmodum c7 dicitur , ciuilis awsicitia uidetur
efe . uerfatur enim in. ijs , que reip. conducunt , queq; ad
tite cultum pertinent . Ynefl autem concordia talis in uiz

ris bonis . bi enim e fecum ipfi concordant , cx inter fe, —

cum inijfdem, pene dicam, confilijs e factis uerfentur ac
perfeuerent. Talium enim uirorum eedem manent uolunz
tates , neque inflar 39 Euripi fluunt e refluunt . tidem.
tum ea que iufla tim ea que utilia funt , uolunt , e boz
yum cupiditate communiter affecti (unt . Mali autem cone
cordes effe nullo modo poffunt, nifi parum admodum, qué«
admodum cz amici aliquantulum effe po[Junt , cum in rez
bus utilibus quidem fuperiora omnia babere uelint : in lae
boribus autem. adeundis , muneribusq; publicis obeundis
tinci fe facile patiantur -.At ubi fibi 55 ipfi quifque eadem
concupifcit : in eum qui fibi proximus eft , inquirit , eumd;
arcet, (5 probibet ; Res communis enim interit, dum cam
nemo tuetur neque conferuat , Accidit evgo eis,ut difcor- .
dijs c feditionibus inter fe conflitentur, dum alter alteri

lie»

Liber nonus. 229
neceflitatem imponit : ipfi autem que iv[Ea funt; facere
nolunt.' ^ Benefici autem eos de quibus bene meriti
funt, uebementius «mare uidentur, quam ij qui beneficium
deceperunt , bene de fe meritos : ciusq; rei, quafi ^? prae
ter rationé, et opinioné omnit fiat,ratio queritur.Eoigia
tur fieri plerifque uidetur, qucd illi debent,bis debetur .
Q nreiadmodum "ὃ itaque in rebus mutuis , debitores fuis
creditoribus interitum cxoptant : at ijs qui mutuum dedez
vunt, debitorum falus magne cure efl : flc c eos qui de
aliquibus bene meriti funt , eorum qui beneficium accepes
runt, incolumitatis fHidiofos c[fe , tanquàm beneficij grae
tiam confecuturos: illos autem de gratia referenda non ma.
gnopere laborare . Atque bec fortafsis cos loqui dicat ἘΞ
picharmus,ex bominum? ? improbitate fbectantes.Sed bec
certe abbumano ingenio non abborrcnt. N am magna pars
bominum beneficij inmemor eft , mauultq; beneficium ac
cipere, quàm dare . Verim buius rei caufa à natura po
tiusrepetenda efL, neque ulla ex parte eirci , que ad eos
qui pecuniam mutuam dederunt, pertinet, fimilis efl. Non
enim amant hi fuos debitores, fed'illos faluos effe uolunt,ut
fuum vecuperent . fed qui beneficium contulerunt,amant,
c7 diligunt cos, quos beneficio affecerunt, etiam [ἡ neque
in prefentia ulla in re fibi fint utiles, neque fint poftea fue
turi . quod in artificibus ufu uenit . Amat enim fuum quif-
que opus uebementius, quàm ab opere ^? fuo amaretur , f
ex inanimo fiat animatum. Atque boc in poétis fortaffe ma
|. xime contingit . Sua enim poémata fupra modum amant 9

- ez affectum in ea, tanquám in liberos, induunt paternum.
Non admodum buic diffimilis eft beneficorum ratio . id e
nim quod beneficio affecum efl, eorwm opus eft . boc igis

P3 tur

209 Ariílotelis de moribus
tur illis carius eft, quàm operü,is qui ejecit. Huius rei cau
f« eft, quod omnibus effe optabile ez amabile cfl. Functioz
ne autem muneris fumus, eo nimirtm quod uiuamus,cz ἀπ
liquid agamus. qui opus ^' effecit igitur, re e? functione
muneris quodammodo eL . ergo fuum opus amat, quia c
effe ei carum e& . ἘΠῚ autem boc naturale . Que ^? res ez
nim pote[Late eft , banc opus functione muneris indicat ac
declarat. Preterea bomini bene de altero merito pulcbrü
ef id quod ex actione eft , it t eo, in quo boc ineft delez
etur : ei autem qui beneficium accepit , nibil pulcbri in
eo, quibene ineritus ef, ineft : fed fi quid eff , emolumenz
tum eft . at boc minis iucundum, minusq; amabile eft. Af--
fert porro ez rei prefentis ufus ac functioset future [bes,
€7 preterite memoria ucluptatem . Omnium autem^?rez
vum ea wcundifsima cfH, que ufn e functione efl ,itemq;
emabilifiima . Ei igitur, qui beneficium contulit, manet oz
prs : boneffum enim diuturna quedam res eft : ei autem
qui accepit, utilitas celeriter euanefeit | Et rerum bonce
ferum memoria iucunda : utilium non adyzodum,aut cera Ὁ
££ mitius, Contrá fe res babere ** uidetur in expectatione,
Preterea amatio effectioni fimilis eft . Amari autem perz
peftoni . Eos igitur 9 qui in actione. funt fuperiores , cz
amarc Κ᾽ ea qué amicitie propria [unt,comitantur.Prez -
tered omnes ea que magno labore confecuti funt , magis
amplectuntur . ut pecunias qui. quefierunt , quam qui ab
alijs acceperunt. At beneficium accipere minime laborioz
fum uidetur effe : conferre autem dif iicile atque operoz
fum. Atque obbanc caufam patribus matres liberorum
funt amantiores .. Non cg laborioflor partus eft , ez
fciunt. certius fuos effe... Atque. boc etiam beneficis
(τε

; Liber nonus. 231
accommodari poffe uideatur . Occurrit «utem
dubitatio utrüm fe ipsum maxime amare oporteat , an a2
lium quenquam. Solent enim uulgó. obiurgari qui. fui
funt amantifSimi , €?" quafi ea res cum dedecore con
iuncta fit , φίλαυτοι idest fui amantes appellantur : t»
deturd; bomo improbus omnia fua caufa agere , eoq; mae
gis , quo fit uitioflor : itaque eum criminantur , C7 accus
fant quod nibil agat ^^ à fuis vationibus,c commodis alie
num : utr bonus auté omnia propter bonctum agite" quo

^ fit melior , co magis propter boneftum , cz amicicaufa:

füum commodum autem negligit , ac pr.etermittit. Verum
ab bac oratione facta difcrepant, neq; immerito . Aiunt es
nim maxime eum amare oportere , qui maxime 17 fit amie
cus. At is maxime 18 amicus eflyqui quem uult bonis orna-
tum e[fe,cum uult illius ipfius caufa ornatum Je , etiam ft
nemo ^? fciturus [it-Hc autem ?? infuntin unoquoq; erz
g4 fe ipfum maxime . cz cetera igitur omnia, quibus ani-
cus definitur . Supra enim diximus omnia que anucitie
propria (unt , à nobis ipfis profecta ad alios dimanare ac
peruenire: atque omnia prouerbia confentiunt, quale illud
eft , unus animus , Cz amicorum omnia communia, C7 mta
citia equalitas , €z genu crure propius . Hec enim in tta
noquoque erga fe ipfum infunt maxime . Sibi enim quifque
maxime amicus efl. quo ftt ut fibi fit quifque maxime diliz
gendus . Merito porro dubitatur barum orationum utram
fequi oporteat , cim utraque fit uerifImilis . Fortaféis igi
tur tales orationes diflinguendee funt , quatenus , €z qua
ex parte utraq; uera eft . Ytaque fi quid * rique fuiipe
fius amorem appellent teneanius:res erit fortaffe plana
aperta. Qui igitur eum ut probrum , obijcuat ; fui 4π

P 4 nians

22 . Ariftotelis de moribus |
mantes 4ppellaht eos qui in pecunia,in bonoribus;it tolus
ptatibus denique corporis fibi ipfis maioré partem tribus
unt , ac uendicant . bec enimuulgus concupifcit , «zin
eis ut omnium rerum optimis,omne fludii fuum nallcdit à
átq; iccircó de ijs inter fe dmmicarefolet.Q ui igitur inbis
priores ac fuperiores effe uolunt;fuis cupiditatibus cz (ut
uno uerbo dicam ) fuis afjcctibus , eiq; animi parti. que
rationis expers es , obfequuntur . Tale autem est uulgus
bominum. Ytaque à multitudine,que uitiofa est , fluxit aps
pellatio . merito igitur us , qui boc modo fui amantes funt;
amor bic, maledicti loco obijcitur. Eos autem qui fibi talia
tribuut ,uuloo folere fut amantes appe llariyminime obfcua
vum eft.Si quis enim omnium maxime ea que iufla funtyaut.
temperata , aut qualiacunque utrtuti confentanea;agere
fludeat , & omnino femper bonestum fibi uendicet : nemo
bunc talé neque fuiamantem dicet;neque ultuperabit. Ate
qui ir buiufmodi amans fui potius cffe uideatur . fibi enim
res pulcherrimas , atque optimas tribuit;eiq; fui parti que
principatum obtinet,gratificatur, et omnibus invebus obe
temperat . Quemadmodum ?? autem. pars precipua dtqs
optima ciuitatis, etiam uidetur e[Je ciuitas, itemq; de-quos
vis alio conuentu fentiendum : fic ez bominis pars ea, que
dominari debet, bomo e$t . ἘΞ igitur ille fui amantiféimus,
qui banc amat,e qui buic gratificatur.Et ueró continens
atque incontinens eà dicuntur , quod mens ?? in illo Jupes
rior fit:in boc inferior, quaft fua quifque més Ji t. Vidéturq;
bomines ea ipfi, fuaq; [ponte egifie maxime, que cumras
tione egerunt. Vnunqueuque igitur mentem fuam ejfe mae
xime, eamq; optimo cuique effe carifsima perfpicuum e .
. ltaqute fuifuerit amantiffümus genere quodá amoris ab eo

qui

d

-. Liber nonus. 231
qui uitio datur, dilJerente, tantii diftans fuperiore, quam
tà 5^ interest utrüm quis rationi cowenienter titat,an afa
fedibus e perturbationibus animi feruiat:cz utrim bone
flm; an id quod utilitatis [peciem babet,appetat . Eos igia
tur qui praeclaris atq; bonestis actionibus egregie preter
ceteros fLudentjoyines probant,et laudant.Cinod [1 omnes
ad boneflum certatim peruenire , resq; boneflifenas gez
rere contenderent : tum covmmutiiter omnibus id quod res
poflulat , tan priuatim cuique maxima bona fuppeterent,
fiquidem uirtus talis res eft. Itaque uirum bonum quidem
{μὶ amantem effe oportet : (nanque ez ipfe ex boncftis aa
cionibus utilitaté percipiet , c7 alijs proderit ) improbum
autem ac tütiofum non oportet. Et fibi enim cz proximo

cuique nocebit uitiofis animi perturbationibus obtéperas .
Improbi igitur bominis fatta ab. ijs que skt agenda. difcre
pant : utr bonus autem que funt agenda , ea (5 agit.Etes
nim mens omnis id fumit ac fequiturquod fibi et optimum.
at uir bonus ünperio mentis paret . Quod autem de uiro
bono dicitur eum multa c» amicorum ez patrie caufa aa
gere , etiam fi mors ei it oppetenda , uerum eft . nam c
pecunie,c9 bonorum,ez omnino eorum bonorum de quis
bus bomines inter fe decertare folent , iacturam faciet ,
ut fibi ipfi bonesti pofJes/lonem comparet ac wendicet.Pau
lifper enim magna uoluptate potiri , quàm diu parua maa
lit:et annum unum boneste uiuere,quam multos temere et
ex arbitrio, nutud; fortune : unam denique actionem mas
gnam atque bonestam multis €» paruis anteponat . Atque
boc ijsqui uel pro auicisuel pro patria excedunt de uita,
fortaffe contingit . Magnamigitur fibibone&tatem expes
tunt atque eligunt;pecumiatq libenter amittant ac prof ita

dant ,

234. — Ariftotelis de moribus
dant , ttt amici ampliores confequantur . Amico enim pez
cunis; ipfi bonedum 5? queritur ; Maius autem bonum fi»
bi ipfi tribuit. dé de bonovibus ez imperiis feumagiflras.
tibus fentiédum est . Hec enim omnia amico cocedet:quoz
niáboc ei 7 bonestu ct laudabile e&.Yure igitur bonus co
uirtute preditus babetur , qui rebus omnibus bonefltum
anteponat. Accidere autem potest ut a&ttoné rerium amico
tradat 25" concedat , fitq; ei bonestius amico rerim agen-
darum auctoré,caufamq; fuifee,quam ipfum agere. 1n ome
nibus igitur rebus laudabilibus apparet uiri uirtute pre
Stant fibi plus bones tribuerc.itaq; boc modo(quéadmoz
dum dixi)fe ipsi amare oportet;fed ut uulgus,nó oportet .
Hac etiam de re controuerfia efl, utrám aliquando fu-
turum fit , ut. amicis egeat beatus necne . Negant enim
ijs qui beati , fuisq; bonis ita contenti funt ut nulla ve ez
gednt , amicis opus e[fe . INam cam eis omnium bonorum ὦ
copia fuppetat , fintq; fuis opibus contenti , nibil eos am
plius defiderare . Amicum autem cim [it alter idem, altez
ri fuppeditare folere, que ille per fe confequi non pofsit..
Exquoillud | Fortuna cum fauet quid amicis e opus?
Sed hoc abfurdum eft, omnia bona beato tribuentes , amiz
cos denegare 5 quod omnium bonorum externorum. uidez
ἐπ e[Je maximum . Quod fi amici efl bene mereri de altes
vo potius, quàm beneficium accipere : c" fi uiri boni ,ac
uirtutis eft beneficium conferre in alterum : pulcbrius az
tem eft de amicis, quàm de alienis bené mereri : defidera-
bit profectà uir bonus aliquos, qui beneficium à. fe fant ace
cepturi . Itaque queritur utram in rebus aduer[is magis;
quàm in fecundis requirantur , quaft. c2 ei cul aduerfatur
fortuna, opus [it aliquibus , qui ei benigne faciant : cv ij
quibus

T

Libernonus. ^^ 233
quibus funt ves fecundee, nonnullos in quos benéficium co»
ferant, defiderent . Verm abfuvdtm illud quoque fortafz
fe fit beatum folitarium facere . nemo enim bac conditione
bonis omnibus abundare uelit , ut folus etatem agat. Ciuis
le entm animal bono cft, c7 ad foctetatem uite aptum nas

tura. Hoc igitur ittro beato fippetit . babet enim profes.
ἐἰὸ ea que natura bona funt . Yam uero per[picuum eft cu.

amicis C7 uiris bonis, quam cum alienis , e forte fortuna
oblatis bominibus totum diez confumere preflare . Amt»
cis igitur tiro beato opus efl. quenam ergo eft priorum il»
lorum oratio ? aut qua cx parte uera ἐ an quod uulgus eos
efJe «micos exiftimat qui utilitaté afferuntz At talibus nibil
cgebit beatus : quandoquidem ommum ei bortorum fuppez
tit copia. ne ijs quidem qui proptered quod delectant, funt
amici,aut parum admodum . Nam cum eius uita fit fuauis,
C7 iucunda : uoluptatem aduentitiam non requirit. At fi
talibus &micis nou egeat,amicis egere non uidctur.Sed boc
fortaffe uerum non eff .. ^ principio enia dixunus beatitue
dinera vuineris functionem quandam e[fe . Muneris funa
élio autem nimirum oritur ac gignitur , neque ut pofJefsio
quedam, fubeft ant fuppetit. Qnod fi beatum e[Je , in uie
uendo cz in muneris f unctione confiflit, cx uiri boni fune
&lio per fe bona cz iucunda eft , ut initio dictum eff : id au
tem quod cuinfque propriam eff numeratur iti iucundis-:
altertim uero facilius quant nos ipfos ΤΟ illius acliones;,
quán noftrt cernere pojJumus z (σ᾽ fi uirorum: bonorum
Actiones, eorundem; «micoriim bonts [unt fuaues ex. ius
«cund.e (babent enin ea. utrique que funt iucunda natura)
fi igitur 7 bec uera funt : taübus amicis egebit beatus ff
quidem bonas ez boneft as actiones et proprias intueri exe
; optat.

224. .. Ariílotelis de moribus
optat . Tales autem funt uiri boni, quiidem fit amicus d» ——
étiones . ExifLimant autem beatum iucunde uiuere opors -
tere . Atqui bomini folitariam uitam agenti , molesta. e
acerba uita e$t . Non enim ei qui folus uiuat , continenter
munere fungi facile est . Cum aliis autem , € erga alios ὦ
facilius . Erit igitur ea muneris functio magis aftidia mie
nusq; interrupta que per fe iucunda e$: quod quidem pes
nes beati effe oportet. Nam uir bonus, uirtuted; preditus, —
quá bonus εξ. «ctionibus uirtuti confentaneis dclettatur,
offenditurq; contrarüs:quemadmodum muficus ex modu-
latis cantibus uoluptatem percipit : malos autem €7 diz
fcordes grauiter c moleste fert.Xam uero ex confuetudie
ne C conuictu bonorum exercitatio quedam uirtutis capi
pofiit, quemadmodum 5? ait Tbeognis. Sed fi quis magis à
natura causa buius rei petat, uidetur uir bonus uiro bono ὦ
optqilis amicus efJe natura . Diximus enim quod natura :
bonum e[L,id uiro bono per fe boni ac iucundz e[fe.N iueve
. dutem in animantibus potestate fentiendi : in bominibus, —
fentiendi aut intelligendi terminatur . at potestas ad mue
neris functionem deducitur : rei autem? principatus in
muneris functione confiffit. Videtur porró uiuere proprie
effc fentire aut intelligere . Viuere autem inis que per fe
bona € iucunda funt, numeratur JE enim aliquid termiz
natum. quicquid autem terminatum est,ad naturam 9? ipa
fius boni pertinet . Yam quod natura bonum c8 , idem e
uiro bono bonum e£ . Quocirca ^" uiuere uidetur omhis
bus effe iucundum . Sumenda autem non. eft uita uitiofa ,
€ corrupta , nec doloribus confecta . Nam cim uita talis
nullis terminis circunfcripta fit , tum ne ea quidem , que
infunt in eq» fed in ijs [ane , que deinceps dicturi fumus,
de

Liber nonus. 23s
de dolore planius cz copiofius differemus. Quod fi
wittere bonum οὐ, etiam est iucundum. quod quidem ex eo
uel maxime probabile eft, quód cm omnes bomines , tàm
maxime uiri boni, beati,uiuendi cupiditate affecti funt.
bis enim uita e$t maxime expetéda , eoru; tota uite ratio

beatifoima ed .. Qui autem uidet , fentit fe uidere : e qui
audit, audire: ez" qui ambulat,ambulare : in alijs denique
item omnibus eft aliquid. quod fentit nos fungi munere ,
€ agere.Sentire autem ^? nos fentire,e intelligere nos
aliquid intelligere;poffamus. At fentire ἃ nobis aliquid sé-
tiri:ev intelligere aliquid intelligi, fentire atq; intelligere
eft nos e[Je.E ffe enim.;fentire aut intelligere efL.Sentire au
tem fe uiuere , invebus per fe iucundis numeratur. uita ez
nim bonum efl natura .. Sentire autem in fe ipfo bonum in
effe , iucundum eff . At uiuere cim omnibus [it optabile ,
tian bonis maxime , quia eis effe e» bonum efl, et iucunda.
Cünt eiim uná id quod per fe bonum efL, Jenfu percipiunt ,
uoluptate afficiuntur... Quo modo autem in fe ipfum uir
. bonus animatus efL, fic cx in amicum . Amicus enim. alter
ipfe . quemadmodum igitur cuique fe e[Je optabile ez εχξ
petendum eft, fic e amicum;aut non multo fecus.Effe aus
tem “3 eó cuique optabile e[fe dicebamus , quod id fentiat
effe bonum . buiu(modi autem. fenfus magna per fe afficit
uoluptate . Vná igitur fentiat oportet , etiam amici i effe : :
quod continget in con[uetudine uictus , C7 communicatios
| ne fermonis €? cogitationis . bis enim nominibus cónfues
tudo e focietas itte appellari debere uideatur in bomitiis
| bus, non utin pecudibus , paftus σ᾽ pabuli commumtas . fi
| iro igitur beato e[Je optabile eft per fe , cum fit bonum,

| iucundum; natura , idemq; prope de amici flatu , e vit4
fcio

238 Ariftotelis de moribus
fentiendum : confequens eft ut amicis in vcbus optabilibas
fit habendus .. At quod cuique optabile eft , boc ci fuppes
tere oportet τ aliogutbac parte cgeftate , penuriaq; labos
rábit . Ei igitur qui beatus futurus eft ; bonis uiris amicts
. opuserit. . Sed utrimquám plurimi funt. afcifecndinos
bis amici , an quemadmodum i in bo[pitslitate illud uidetur
apte dictum , ^ Multorum 44 neque dicarisyueque nullus
bojpes : fic €» in auricitia conuenicnter dicetur; neque itis
opem ab ariiels ejfe 5 neque ingenti multitudine aicorum
abundare oportere t Its igitur qui ad utilitatem amteiam
referunt ,id quod modo diclum efr , admodum conucmre
uideatur . Multis enm uicifsim operam dare difficile €
laboriofum eft: neque buic ret “ἢ agende nobisfatis fint
noflre fortune e facultates. Flures igitur quàm. qui ad
fuam. cuiufque em f amliarem fatis fínt fuperuacanei
funt; planeq; bonefte uitendi rationem impediunt. Ataque
nibil eis opus eft . lam qui uoliptatis ^ caufa comparatis
tur amici , pauci fatis [unt : quemadmodum in. cibis ccn-
dimentum . Sed utrum uiros bonos complures numero ade
iungere fibi amicos oportet : an ut ciuitatis, fic «7 anicos
vum multitudinis aliquis modus eft τ nam: neque ex decem
bominibus con[Lare pofiit ciuitas : neque ex centum bomi-
num yuillibus iam ciuitas eft .. Certus autem ciuium numez
rus non eft forta[Je aliquis unus : fed quifquis inter. duos
aliquos definitos interiectus efL, is numerus ciuium certus
eft . Ac fortafle plurimi funt intelligendi , quibufcum conz
fuetudine uictus ez uite quis coniungi pofsit. Hoc enim a«

micitie maxime proprium e[fe uidebatur . Minime uero

illud ob[curum efl , fieri non po[fe ut quis cum multis ui-. |
πᾷ eisq; omibus fefe dedat ; atque impertiat , ipt |
109

A Y B ἕ
X

Libernonus. ^. 239
illos etiam inter fe amicos effe oportet , fi futurum eft , ut
omnes inter fe coniuncti fint. V ertm boc effc in multis dif-
ficile eft. Xlud quoque magni negotij eft conumuni cum

7 multis letitia , doloreq; ad cuiufque affectum accommoe
date affici . Probabile efF enim uno tempore accidere pofs.
fe ut cum altero Letetur, doleat cum altero .Fortaffe igi»
tur commodius ac tutius erit cum quàm plurimis antcis τς
fw coniungi nolle : fed tot querere;quot ad uite focietaten
fatis futuri funt . Neque enim natura pati poffe uideatur,
ut quis multis ualde fit amicus . Quapropter ne plurium
quidem amore captus effe quifquam potefl. Amor enim
ὁ 7quoddam amicitie nimium uidetur effe : Hoc autem cum

εἰ uno duntaxat intercedere poteft. Vebementer igitur 42

| mare inter paucos locum babet. Atque id quod dicimus;re,
factisq; comprobatur . In eam enim amicitiam , qua fodas
les inter fe coniuncti (unt , non recipiuntur multi : ee au
tem que omnium fermone, famaq; celebrantur inter duos
fuiffe dicuntur . Qui uero multitudine amicorum delectan
ture? cumomnibus familiariter , comiterq; uerfanturac
loquuntur , amici uidentur effe nemini , nifi cali more ,
quos blandos feu placendi cupidos appellant . quin ^ ciz
uili more quidem fieri poteft , ut quis fit multis amicus , e
tiam fi non fit blandus, fed re uera uiv bonus ac mode[tus :
Virtutis autem nomine et propter fe ut quis multos anict ,
J fieri non poteft . Preclare enim nobifcum agatur 9 fi uel
ipaucos tales reperire pofsinius . Sed utrümin rebus.
fecundis magis an in aduer/is , amicis opus cft ? Yn utroq;
enim tempore requiruntur nam C2" ij quibus aduerfatur
fortuna, alterius egent auxilio : € qui fruuntur fecunda,
conuictores ez aliquos de quibus bene mereantur, dcjiác-
ránt.

τ

28 Ariílotelis de moribus

vant; Volunt ^? enim de aliquibus bene mereri , Nece[fae
via igitur magis. quidesi.est in rebus aduerfis-amicorum
po[Jcfsio : Vtaque bic utilibus amicis opus est : In fecundis
autem pulcbrior atque boneQior . Quapropter uiros bos
“πος querunt « His enim benigne facere ey cumbis etatem
agere optabilius est . Est enim ipfa amicorum prefentia
tum in fecundastim in aduerfa fortuna [uauis &z iucunda.
leuantur enim dolore ij qui dolent , amicis equam doloris
partem ferentibus . Ytaque. dubitare pofiit aliquis utrum
ueluti oneris partem jubeaut amici , an rninime illud quidé
αι, fed eorum pre[entia;que ltcunda fit,communicatiq;

doloris cogitatio ; dolorem efjiciat leuorem .N.trim igis -

tur propter bas caufas , an propter aliam aliquam; dolore
leuentur, querere omittamus . fed certe id quod diximus,

ufu uenire non eft obícurum. Videtur autem eor preséz.
tia mixta quedam , minimeq;fimplex effe . Amicorum e.

nin con[pe&tus , prefertim calamitofo iucunduseft , mae
ποῦ; ad fedandum ac tollendum dolorem adiumento .

Ineft enim in amico uis quedam confolandi ,tum afpectu,

tum fermone, fi fit commodus ez" urbanus . Eius enira cui
amicus eft mores per(bectos babet,c? cognitos : quibusq;
vebus ille delectetur, c offendatur , tenet . Contrá amie
cum fuun fentire mole[LHa ex fuis cafibus aduer[is affici.,
graue ac molefTum cfe. fibi enim quifque cauendum effe av
bitratur, ne doloris caufam prebeat amicis . Ataque uiri
fortes, animo; uirili natura, cauent ne fecum und dolequt
aimici . Ác nifi quis 7? doloris uacuitate ultra modi: pro-
deat, dolorem, quo illi afficiuntur , non fert equo-anumo .
Denique lamentorum focios no admittit , quia ne ipfe quis

dem ad lamcntandum propénfus eft , Muliercule autem ,
viris

EL

Liber nonus. 241
uiriq; muliebri ingenio pr.editi bominibus, quibufcum fuos
gemitus ac ploratus communicent , delectantur : eosQ; ut
amicos , €? fui doloris participes ac focios , diligunt . fed
omnibus in. rebus uidelicet imitandi funt meliores. Amis
corum autem prefentia in rebus 7' fecundis cm babeat
ute traducende confuetudinem fuauem , c itcundam:
tim incredibilem affert amico uoluptatem cogitanti cos
— fuis bonis letari . Ytaque uidentur ad ves fecundas amici
cupide , fLudioseq; uocandi : de alijs enim libenter bené
mereripreclarum eft: ad dubias autem cz aduer[(as dubia
tanter, ac timide. Quám parciftime enim mala funt. amiz
cis impertiendaz ex quoillud — Satis eft 75 miferum effe
ie. Sed tm maxime uocandi funt cm parua moleftia
deuorata ualde funt ei profuturi. Contrá autem ad eos
quos aduerfa e iniqua fortuna premit , cupide ex ulivà
eundum eft, nec expectandum dum uoceris. Antici cfl ἐξ
nim benigne facere, c? maxime quidem nece[Jarijs ac dif-
ficilibus corum temporibus , es ijs qui non poftularunt .
Vtrifque enim ez boneflius ex iucundius efl. ad ves fecun
das autem alacriter € curfim eundum eft , ut quidem in
rebus agendis adiutor fis . Ad bas enim auiici funt utiles
ac neceffarij : frd ut beneficium accipias , gradatim ac
pedetentim. non enim boneflum e[L percipiende ab altero
| utilitatis cupidiorem effe . weruntamen 7? acerbitatis opie
| nio in recufando, fi quid ab amico deferatur, fugienda e
uitanda fortaffe eft. nam interdum ufu uenit . Prefentiam
|| igitur amicorum in omnibus rebus effe optabilem , per[biz
| cuum eft. Vtrümigitur quemadmodum amantibus
rei adamate a[pectu frui amabilifSimtm eflatque bunc fen
fum ceteris anteponunt, quafi ex eo potifsimum amor ez

Q cota

242: Δηϊἤοιεῖϊς ἐς moribus —
con[Let ez oriatur : fic €z amicis uite focietas optabiliffis
ma efc focietas enim €» communitas quedam eft. amici-
tia: (σ᾽ ut quique in fe ipfum animatus efl, fic €x in ami-
cum. fe ipjum 7^ autem fentire e[Je optabile eft : ergo ez
amicum . eius autem fenfus functio focietate uite contines
tur . Hanc igitur non immerito expetunt : e?' quacunque
25 inre fuus cuique uiuendi flatus pofitus efE , cuiusue rei
gratia manere exoptat in uita , in eare cum amiels uolunt
omnes uitam traducere . Ytaq; alij compotant : alij te[Jes
ris colludunt : alij unà exercentur € uenantur , aut denis
que unà philofopbantur,in boc finguli fludio totos dies.col
locantes , quod maxime omnium uite fLudiorum adamaz
runt . Cám enim uná cum amicis uiuere uelint , bec faz
ciunt , becq; inter fe communicant , quibus fefe arbitranz
tur communi uite focietate copulari. Malorum igitur uia
tiofa amicitia efL . Rerum enim malarum babent inter. fe
commercium, cum fint inflabiles : e» uero deprauantur ,
dum fimiles inter fe fiunt . Bonorum autem. bona amicitia
eft , quotidianisq; fermonibus € congrefJu amplificatur.-
uidentur deniq; in dies fieri meliores ex eo, quód fuo quif^
que munere fungatur 9 alterq; alterum corrigat . Ea enim
fugit, exprimitq; alter ab altero que probat : ex quo illud
Virtutem difces ex fortibus. Ac de amicitia quidem bactea
nus dictum fit . deinceps 7^ autem nobis de uoluptate fuez
rit differendum. vel it

Liber

᾿ « * TS
— Liber decimus.

-.EQviTVR fortaffe ut de uoluptate dicamus.noftro
S enim. generi uidetur effe coniunctifeima . Ytaque qui
pueros inflituunt , eos uoluptate ac dolore moderans

tuv e gubernant. Yam ad uirtutem morum plurimum uaa
lere uidetur ijs rebus delectari quibus oportet,easd; odia
fe que odio digne funt . Hec enim per omnem uitam futte
duntur ez latiffime manant, cin magni int ponderis, ma
gnamq; uim babeant ad uirtutem , € uitam beatam . Yuz
cunda enim potiffimum fequuntur omnes , a[pernanturq, ,
€ fugiunt eaque molefTiam afferunt. De talibus autem,
minime uidetur effe tacendum, praefertim cum de ijs mas
gna fit controuer[ia . Alij enim uoluptatem fummum boni
dicunt effe : alij contrà magnum malum : quorum alij for-
- tafJe ita fibi perfuaferunt rem fe babere : alij utilius bomie
num tite effe putant damnare uoluptatem , camq; etiam
fi malum non fit ,in numero malorum locare . Multitudis
mem enim ad eam effe propenfam , uoluptatibusq; feruire.
in contrariam partem igitur reflectere ac retrabere oa
portere . fic enim bomines ad id quod medium est, peruenz
turos . fed uerendum efl , ne non fatis recte dicatur uolus
ptas effe malum.Omnes enim qui de perturbationibus ania
mi € actionibus babentur fermones , minorem quám fae
- €la, fidem faciunt. Yta cim ab ijs que fenfibus iudicantur,
difcrepant,contemnuntur; fimulq; fi quid in eis ueri inet,
funditus euertunt.nam qui uoluptatem uituperat,fi quane
do eam concupifcere uifus fuerit , fic ad eam uidetur proz
peidére, quafi omnis uoluptas fit expetenda. Diftinguere
i EM enim

244 —Ariftotelis de moribus

enim non egt multitudinis . Videntur igitur ueri fermones
non folum ad cognitionem , uerm etiam ad uitam bene
degendam e[Je perutiles . Nam ubi cum factis congruunt ,
. fidem faciunt . Itaque cos qui audiunt , ad uitam confene
taneam acuunt, atque excitant. Sed de bis fatis. Nunc que
de uoluptate ab alis dicta funt ; perfequamur .

Summum igitur bonum e[Je uoluptatem putabat Eudos
xus , proptereá quia omnia animalia Τ᾽ ratione predita
€? rationis expertia eam de[iderare € appetere uideret.
At omnibus in rebus id? quod fit appetendum , effe boni :
€ ut quicque máxime appetendum , ita longe optimum.
Quod autem omnia ad idem ferantur , eo id omnibus. effe
optimum , declarari .. V nunquicque enim id quod fibi fit
bonum , ut cz cibum , reperire . Quod igitur omnibus efE
bonum, c quod omnia defiderant , id effe fummum boni.
Atque bec [ane oratio fidem faciebat propter uirtutem ,
moresq; bominis magis,quám ipfa propter fe . Egregie e«
nim preter ceteros temperans babebatur . Quare nomut
uoluptati amicus bec loqui putabatur : fed reapfe. ita efe
fe uidebatur. Neque uero ex eius contrario minus id pere
[bicuum e[fe exiftimabat . Dolorem enim per fe omnibus
effe fugiendum : itemq; eius contrarium optabile , atque
expetendum . Id porró maxime e[Je expetendum, quod no
propter aliud , neque alius vei gratia expetimus . Talem
autem efe fine controuerfia uoluptatem . Neminem enim
ex altero querere cuiusrei gratia uoluptate afficiatur ,
quafi per fe fit optabilis e» expetenda uoluptas , €" cuis
cutique rei bone accedat,eam efficiat magis expetendam;
qualis res eft ? iufle agere, e temperanter uiuere . Boz
num igitur ipfum fe ipfo auplificawi atque augeri. Vides —

tur

Liber decimus. 248
tuv ergo bec vatio oflendere eam in bonis effe numeranz
dait,nibilog; magis^bonà,quám alter& ei adiunctum. Oma
ne enin bonum cum altero bono coniunctum optabilius eff, —
quàm ipfum per fe, c ab alio bono defertum . Ac taliraz
tione eorà fententiam Plato labefactabat, qui uoluptatem
fummum bonum effe dicunt . optabiliorem enim. effe uitam
iucundam cum prudentia coniunclam , quam fine prudena
tia . Quod fi iucundum ? alteri bono admiflisa. melius ef ,
non efJe fummum bonum uolnptatem.fummum bonum enim
nullius rei adiunclione optabilius feri poffe . Sed per[piz
cuum eft neque aliud quicquam , quod cuim alio per fe bos
no coniunctum optabilius fiat , fummum bonum futurum .
quid nam igitur efE fumtmum bonum , cuius quidem nobis
fit communioztale enim queritur.Iam uero qui pertinacia
ter negant id effe bonum quod omnia defiderant*atque aps
petunt, uereor ne nibil dicant. Nam quod. omnibus uides
tur , boc e[Je dicimus : nec qui banc perfuafionem labefaz
&arit , multo probabiliora, certioraue dicturus efL. nam fi
fola 7 mentis expertia uoluptates appeterent , effet id ali-
quid quod. ab eis dicitur : fed fi etiam ca que fapiunt. e
prudenter fentiunt, quid caufe eft cur audiendi fint? fora
taffe uerd etiam in tütiofis naturale quoddam bonum ineft
melius,quám ipforum" fit captus,quod bonum fibi accorma
modatum appetit . Iam uero neque quod. de contrario dis
cunt , recte dici uidetur . Negant enim effici ex eo fi dos
lor malum fit , uoluptatem effe bonum . Nam ex malum
malo opponi,ez utrunque ei quod neutrum eft . atque bec
quidem dicunt non male : ueruntamen " fi ad ea que dicta
funt, exigantur, minus uere. Nam fi ambo mala e[fent;ne-
ce[Jario ambo ect fugienda : fin neutrum *? effet malum:

Q. 3 uel

24.6 Αγηϊοτεῖις de moribus

uel neutrum effet fugiendum , aut eque utrunqué . Nune
tidemus dolorem fugi ,ut malum : uoluptatem, expeti ; ut
bonum .fic igitur € opponuntur inter fe.

Neque ueró fi uoluptas non eft qualitas;iccircó non ji |
in bonis numeranda . nam neque twurtutis functiones funt
qualitates, neque beatitudo, Dicunt autem bonum effe ter
minatum ; uoluptatem nullis terminis circunjcriptam;quia
contentior e reimifsior effe poteft. $i igitur ex perceptios
ne '* uoluptatis boc iudicant, in iufLitia “ἢ quoque C7 ce
teris uirtutibus , ex quibus per[Ficue aiunt eos, qui uirtue
tes colunt, magis cx minus cuiu(dammodi fieri , idem erit.
iufliores enim alijs alij funt e» fortiores . fieri etiam ρος:
teft ut iufte agamus,temperanterq; uiuamus magis c7 mie
nus : fin ex uoluptatibus ipfis,uerendum efl,ne caufam non.
afferant, fiquidem funt alie '? pure ac fincere;alie mix«
t2 . Sed quid probibet, quemadmodum ualetudo que tera. ὦ
minata eft, intendi potefE , € remitti fic € uoluptatem 2
Non enim eadem in omnibus temperatio corporis ζ5 corte
senientia eft : neque in eodem femper cfl una , fed ita vea.

mittitur e langucfcit , ut ufque ad aliquem fincm permas
neat : eoQ; differt, quod intenditur ez remittitur . Tale iz
gitur quiddam in o quoque , quod ad woluptatew attinet,
accidere poteft . Et cm fummum bonum perfectum quid
dam e[Je fEatuant , motus autem ez ortus ünperfcctos: uos.
luptatem e[Je motum ex ortum o&endere conantur. Sed
neque recte dicere uidentur, neque '* uoluptas eft motus.
Omnis enim motionis propria uidetur efe celeritas e tar
ditas fi non per fe , at cum alia comparate : qualis eft. ea
9 qua mundus mouetur. In uoluptate neutrum borum ine.
eft . fieri enim poteft , ut quis cità fuerit affectus uoluptas.
te,

Liber decimus. 247
te;quemadmodum c ut cito iracundia exarferit: fed ut uo
luptate celeriter afficiatur, non poteft,ne fi cum alio quis
dem conferatur : fed ut ambulet,e7 augeatur,C qua funt
buius generis omnia, pote[l. Nibil igitur obftat quo minus
celeriter & tarde ad uoluptatem traducamur : fed ut ces
leriter uoluptatis munere fungamur, fieri non poteft.uo
| luptatis autemyunere fungi dico uoluptate affici . Yam

uero qui pofiit ortus effe ? uidetur enim non ex re qualibet
queuis oriri : fed ex quo quicque oritur , in boc diffoluis.
tur , atque interit . Et culus rei ortus-eft uoluptas , eius
rci erit interitus ,dolor . Deinde aiunt dolorem eius vei y
qu& eft fecundum naturam , penuriam elfe : uoluptatem
expletionem . A t bi funt. affectus corporis. Si uoluptas iz
gitur , eius quod fecundum naturam eft, expletio eft , id in
quo '5 fiet expletio etiam uoluptate afficietur.Corpus ers
go uoluptate afficietur . At non uidetur ita effe . Non cft
ergo uoluptas expletio. Verum cim fit expletio , poteft
aliquis uoluptate affici, e» cim fecatur, dolere . Hec opi
nio autem ex doloribus ac uoluptatibus ,que in alimento
uerfantur uidetur effe nata : bomines enim cm egent alie
mento , (δ᾽ cüm antegrc[Jus dolor efl, expletione delectas
ri: Sed boc ton in omnibus uoluptatibus accidit. Sunt enim
doloris expertes tum matbematice, tàm ex ijs , que in fen
fibus "7 pofite funt, ee, que ex odoratu percipiuntur ,uoz
luptates. ez uero? Pacroamata,c [pectaculamulte etiam
res memoria repetite,multe denique [berate woluptatem
afferunt. Cuius igitur rei be ortus erunt nullius enim
reiantegre[Ja cfl penuria, aut egefl s,cuius expletio cone
fequatur. Yis ait qui turpes ez probrofas uoliptates obija
| eunt; refponderi pofiit, bec non effe iucunda . Non. entm

«o4 Jd

2488 Ariftotelis de moribus

fi bominibus male affectis funt iucunda , abfolute iucunda
funt babenda : fed bis tantum : quemadmodum neque ea y.
que funt egrotis falubria , aut dulcia , aut amara : neque

ea que lippientibus uidentur alba , talia funt re uera.poz

teft etiam boc modo re[ponderi , uoluptates effe expetens

das, fed non abbis rebus pr ofect4s:quemadmodum diuitem

effe optabile eft, fed non ex proditione: ez ualere; fed non

quolibet cibo uefcenti . polremo dicendum eft [pecie difs

ferre uoluptates. alie enim funt ee que ex rebus boneftis

capiuntur, ab ijs qua ex turpibus : neque fieri ullo modo

poteft , ut quis iufli bominis uoluptate potiatur, qui non Jit

iuflus, neque mujici , qui non fit muficus : fjmilisqs eff cez

terorumratio , Atque etiam uidetur amicus, qu ab afJens

tatore differt, non c(Je bonum uoluptatem , aut certe [pe

cic differre uoluptates, declarare . YMle enim congreditur

Ὁ uerfatur cum amico , ut ei fit bono : bic ut uoluptatiz. ——

€ boc uituperatur : illud laudant omnes , quafi amicus
fermones ez congreffus fuos alio , quam affentator , refe
rat . neque uero quifquam efl, cui uita fit optabilis,ut cim.
per omnem uitam cogitationem, ez: mentem obtineat pue
rilem , ijs rebus , quibus pueri? letantur quam maxime
fieri poteft , delectetur : neque qui gaudere exoptet tura
piano aliquo flagitio admi[Jo , etiam fi nunquam fit pro-
ptereá doliturus ; multas denique ad res fludium. atque o
peram noftram contulerimus, etiam fi nullam. uoluptate.
fint allature , uerbi gratia,ad uidendum , memoria tenenz
dum , [ciendum , ad uirtutes denique comparandas . Nec.
refert quod bis nece[Jario fuccedunt woluptates. bec enim
fequeremur ez expeteremus , etiam fi nulla ex ijs profici,
fceretur uoluptas . Non effe igitur bonum uoluptatem,nes

que

Liber decimus. 24:9
que omnem e[fe expetendam,effeq; nonnullas per fe expes
tendassuel [pecie tel ijs rebus, ex quibus oriuntur, diffes.

rentes, per[picuum effe uidetur . Atque ea quidem que de
uoluptate ac dolore dicuntur, fatis ἃ nobis expofita fint.
Quid fit autem aut qualis , planius fieri poterit , fi ab
initio repetamus. Videtur enim a[pectus *?^ quouis tempoz
re perfectus efJe . Nam nibil defiderat, quod cum posted
contigerit , eius formam fit abfoluturum . buic fimilis eft
uoluptas.nanque totum quiddam est, atque integrum:neqs
quifquá uoluptaté ullo tepore fumat,cuins fi longius pros
ducatursforma fit perfectior futura.Ytaque ne motus quis
dem est.Omnis enim motus in tempore uerfatur.c7 ad alis
quem finé refertur: uerbi gratia, is qui in edificando có
fumitur , tum perfectus c& , cám id quod defiderat , εἴ εΞ
cerit. Aut igitur in toto tépore ,?' aut inboc.1n partibus
autem temporis omnes funt imperfecti; fpecteq; ez à toto,
ez ipfi inter fe differunt. Lapidit enim compofitioe ftrus
(lura alia efl ἃ colnarum , ^^ ad pares angulos collocas
tione : € bimotus «lij funt à templi perfectione. Ac teme
pli quidem motus perfectus cfl : nibil enimdefiderat ad id
quod propofitum fuerat . fundamenti autem €? lacunaris
?3 imperfectus : uterque enim partis eft . [pecie igitur difa
ferunt, neque in ullo tempore, qualecunque illud fit, pera
fectus in fuo genere motus fiani potefl , aut fi maxime pos
tefl, in toto potefl:ivuiliterq; de ince[fu , € reliquis mos
tibus fentiendum.Si enim loci mutatio ^* motus eft alicuns
de aliquo , buius quoque ^? forme difpares ac differentes,
uolatus , ince[fus , ? faltus , €» cetera buiufmodi , motus
funt alicunde aliquo. Nec folim ita fe res babet in alijs loa
ci mutationibus, uerum etia in ipfo ince[Ju. Nam inceffus
et: alia

1:0: Ariftotelis de moribus

alicunde aliquo non eft idem in fladio, atque in eius parte :
neque idem in una atque in alia: neque eadem loci mutatio
eft , quabec linea , ez qua illa tranfitur . Non enimbec
linea folàm tranfitur, uerum etiam linea que in loco eft.at
bec in alio loco, quám illa e[t . fubtiliter igitur ez enuclea
£c de motuin alijs libris difputatum à nobis eft. Videtur
dutem non omni tempore perfectus effe , fed pleriq; ime
perfecti , [pecieq; differentes , fiquidem termini alicunde
dliquo notum ?? informant . At woluptatis in quotis tema
pore perfecta forma eft . Per[picuum ?? igitur eft motum
€ uoluptaté inter fe differre , uoluptatemq; totum quida
dam e perfectum e[Je . Quod quidem etiam. ex eo intel-
ligere licet , qud fieri non poteft,ut quis moueatur nifi in
tempore : fed μὲ uoluptate afficiatur , poteft. Nam quod
. inpuncto temporis pofitum efL, totum quiddam eft. Atque
ex bis perfbicuum illud quoque eft minus recte. ab bis dici
uoluptatem motum aut ortum e[Je . Non enim omniumvrez
rum dicuntur effe motus ez' ortus , fed earum duntaxat, |
que partitionem recipiunt,ez que non funt tota.neque ez. —
nim afpectus,nec puncti,nec monadis ortus efl:neque boris
19 quicquam uel motus, uel ortus efe. ergo neque ?? uolue
ptas. ἘΠ enim totum;atque integrum quidda uoluptas. Y
uero cum fenfus omnis in id quod fub εἴ fenfum cadit , fuo
munere fungatur , e perfecte quidé fungatur is,qui bené. |
affectus efl, cum eorum;que fub illo fenfu pofita funt,pul-
cherrimo quoque comparatus(tale enim quiddam maxime
uidetur effe perfecta muneris functio: atque utrum fenfum
fuo munere fungi dicamus , an id , in quo fenfus ineft,mbil |
interfit ) in unoquoque) igitur ?* genere optima eft fun-
(lio cius quod optime affectum e&,cum corum;que fub ei

fene

Liber decimus. 281
fenfum cadunt, preflantifsimo quoque comparatum. Hec
autem cz perfectifjima fuerit , ez iucundifsima . babet es
nim. fenfus fuam. quifque voluptatem , itemq; cogitatio
Τ᾽ coguitio: atque ut qu.eq; ?? uoluptas eft perfectifima,
ita iucundifsima eft. efl autcm perfectifsima eius, quod bez
ne affectum ef ad eor& que fub illum fenfum aut cogitas
tionem cadunt,optimum . Perficit autem muneris functios
nem uoluptas : fed non ita ?? perficit , ut € res fenfui fuba
lecta 5 € fenfus ipfe cum bona funt : quemadmodum bona
ualetudo aliter caufa cfl cur aliquis ualeat , aliter mediz
cus. Lam per[bicuum illud profecto eft in omm fenfu uolua

v ptatem exiflere . Dicimus enim quedam , que cernuntur;
€ que audiuntur , effe iucunda : atque ea tum. uidelicet
ducundifsima funt,cum e fenfus eft optimus, € in id quod
tale [it , fuam actionem explicat, fuoq; munere fungitur:
Quandiu autem talia erunt c7 id , quod fenfu percipitur,
€ id, quod fentit, femper erit uoluptas , dummodo pra

| fto fit , quod efficit , 7 quod patitur . perficit autem mus
neris functionem uoluptas non ut babitus penitus infitus
fed ut finis quida fubfequens,ueluti3^eos qui florent etate,
forme maturitas . Quandiu auté id , quod fub fenfum , uel
intelligentiam cadit, tale fuerit,quale oportet efJe:et quáz
diu id , quod iudicat aut contemplatur, tale : tandiu in fus

. ctione muneris futura efl uoluptas. N am cum fimilia funt,
, euniQ; eodem modo inter fe affecta funt e id quod ad aca
cipiendum feu patiendum , aptum eft , ev id in quo efficis
endi uis ineJl , eadem res ex illis exiflere folet natura.Q ui
fit igitur ut nemo continéter delectetur?an quod defatiga
tur e nulle enim res bumane aftidud muneris functionem
ferre po[Juat : ita neque perpetua uoluptas gigni poteft -
pna ifie.

242 . Ariílotelis de moribus
functionem muneris enim confequitur . Nonnulla autem
delectant quandiu noua funt . Sed po[Lerius no equé;pros
pter banc caufam . Principio enim ?5 incübit in ea cogis
tatio €? contente iu ijs fuo munere fungitur , ut qui defis
xis oculis rem aliquam intuentur : poftea ueró talis in fus
gendo munere diligentia non adbibetur ,fed negligenter —
adminiftrantur . Quapropter uoluptas quoque obícuras —
tur . Exiflimare autem pofiit aliquis omnes iccirco expez
tere uoluptatem quia e» uittendi cupiditate omnes affiz
ciuntur : uita auteni muneris functio quedam e[L: cz in ijs
elaborat quifque maxivte , fuod; munere fungitur,que ma
xime adamat ,ut muficus auditu in fonis cz cantibus : dis
fciplinarum [Ludiofus agitatione mentis in cognitione rez
tum,€7 ita ceterifuo quifque in [Eudio . At uoluptas fune
&iones muneris perficit atque abfoluit, e uitam quoque ,
quam omnes expetunt. Non temere igitur uoluptatem apa.
petunt . uitam enim,que cuique optabilis efl, perficit . V»
trum autem propter uoluptatem uite retinende fiudio
ducamur, an uiuendicaufa uoluptatem fequamur , omit-
tamus in prefentt difputare . Videntur enim bec inter fe —
effe copulata, neque alterum ab altero feiungi poffe. Nam
neque fine aliqua muneris functione paritur uoluptas , €?
omnem muneris functionem perficit uoluptas. — Quare
fpecie quoq; differre uidetur uoluptates.Nam que fpecie
differunt, ab ijs que [pecie quoq; differüt, perfici exiflima
mus. Hoc enim uidemus cz in vebus naturalibus, in ijs,
que arte conftant;ita e[Je, ut in animalibus , arboribus, ta
bulis pictis, fFatuis,domosuafis.Eodem igitur modo e2* mu
neris funclione,que [pecie differunt,ab ijs que [pecie dif-
ferunt , perfici . At differunt ^ fpecie functiones cogitas.
tionis, |

| Liber decimus. 24«3
tionis,ab ijs que conueniunt fenfibus, e be inter fc.Ergo
€x uoluptates ee que illas perficiunt. Atque boc ex eo
cognofci poterit , quod fue,queque uoluptas muneris fun
&lioni, quam perficit, coniuncta eft . Auget enim ex ampli

* ficat muneris functionem fua uoluptas. Nam diligentius
quicque iudicant,accuratiusq; perfequuntur , € adminis
flrant, qui cum uoluptate munere funguntur. uerbi gra»
tia,geometrie fiunt periti, qui geometriz fLudijs c7 actio-
nibus delectantur, € jununquicque facilius ac planius inz
telligunt : itemq; mufice ez artis edificandi fludiofi , er
ceteri artifices magnos progre[Jus in fuo quifq; ftudio e
munere faciunt , fi eo delectentur. Augent igitur fIudium
€ actionem uoluptates . At quicquid auget, boc ei , quod
auget , familiare ez coniunctum efE , Que autem ijs, que
fpecie differunt, accomodata € coniuncta funt , ea quoq;
fpecie funt diuerfa . Preterea planius boc ex eo fieri poz
terit , quod ee uoluptates , que ab alijs, ac diuerfis rebus

| proficifcuntur, muneris functionibus impedimento funt.
Namqui tibiarum cantu delectantur, fi aliquem , qui tibia
canat , exaudierint, orationi qu& babetur, attendere anis
mum non pofJunt,quoniam magis eos delectat tibiaru cane
tus , quam negocium , quod agitur. Ed igitur, que ex tis
biarum fonis percipitur uoluptas , muneris functionem eá,
que in oratione expromitur, corrumpit : itemq; in. alijs
boc ufu uenit , cum quis fimul duabus rebus operam dat .
Que enim muneris functio iucundior eft , ea depellit ac
difcutit alteram, eoq; magis , quo illius maior fit voluptas,
adeo ut in altera re [uo munere fungi non poffit.Itaq; ciam
re aliqua, quecunq; illa £t , uehementer deleckamur , non
| fere aluid facimus . contrá cian aliquid aliud leuiter , mos
dices

2ζ4Ὦ — Ariíftotelis de moribus
diceq; probamus,aliud agimus : cuiufmodi eft id, quod fit.
- ab ijs, qui in theatris edunt bellaria . tunc enim uel taxis —
me boc faciunt, cum inepti?" cz mali funt equorum agi- —
tatores , aut biflriones. Quoniam autem propria uoluptas —
muneris functiones quodammodo limat, accuratioresq; e£
diuturniores,meltores denique efficit : aliene autem cor-
vumpunt : perjpicuum eft inter eas multum interefJe.Pros —
pemodin enim idem quod proprij dolores , efficiunt ales.
e uoluptates. Muneris enim functiones corrumpit pros —
rij dolores: uerbi gratia [i cut fcribere aut vatiocinari fit.
"Aniucundum ac moleflum , ille non fcribit , bic non ratioci-
atur, quia molefla efl buius muneris functio . Euenit 38
Agitur xuneris functionibus ἃ proprijs uoluptatibus cone
. trarium atque proprijs doloribus efficitur. Sunt autem —
Aj proprij dolores, proprieq; uoluptates ee que muneris
functionem per fe fubfequuntur . Diximus autem alienas. —
uoluptates fimile quiddam dolori efficere. corrumpunt ἐπ
Anim, fed diffimili modo. Yam cum functiones muneris boni
- Kate c7 uitio inter fe differant;alieq; fint expetende, alie
| fugiende atque afpernande , alie neutre : fimilis eft-az
.. «tio uoluptatum. fua enim cuiufque functionis uoluptas eft.
"^ sAtque eaquidem que bone propria efl, bona efl : quema
14. uitiofa . Cupiditates enim rerum bonestarum funt lauz
dabiles : turpium uituperabiles . Verm muneris funclios —
nibus propinquiores €z* coniutictiores funt ee, que in eis
infunt, uoluptates, quam appetitiones . He enim diflinctee
| funt ex temporibus,ez natura : ille functionibus muneris —
funt proxime ex coberent , itaq; funt indiflincte €» cone —
—fufesut controuerfía fit, an idem fit muneris functio,quod ὦ
᾿ς woluptas, Non tamen ?? uidetur uoluptas;cogitationis aut |

252 fenfus |

" Libérdecimus.. δι Ζ2ςς
fenfus effe functio . abfurdum enim fuerit : fed propterea
quod non feparantur, idem efe nonnulli exiflimant.Quués
admodum igirur diuerfe funt inter (e muneris functiones,
fic € uoluptates . Differt autem uidendi fenfus ἃ tactu
fitnceritate,auditusq; et odoratus à guffatu: fimiliterq; dif
ferunt woluptates, € ab bis ee que in cogitatione uerfan
tur, € utreque inter fe . Poflremo uidetur. fua cuiufque
animalis,ut €» munus, effe uoluptas. ἘΠῚ enim functioni
muneris confentanea cutu(que propria . Quod in fingulis
fi quis [pectare uoluerit, per[picuum e[Je poterit . Alia ἐπ
nim equi uoluptas efL, alia canis,alia bominis,quemadmos
dum ait Heraclitus, afinis culmos «7 paleas auro e[Je opta
biliores . Yucundius enim eft afinis pabulum;quam aurum.
Eorum igitur que [pecie differunt;fpecie quoque differt
uoluptates. E4s autem que funt eorundem;easdem probas
- bile cft . Verüm in bominibus magna eft earum. uarictas..
Eadem enim alios offendunt,alios delectant : € bis odioz
fa ac molefLa funt : illis amabilia e» iucunda. Atque boc
in rebus dulcibus ufu uenit. non enim eadem ei qui eftu;fez
briq; iactatur, ez ualenti dulcia uidentur : nec idem calis
dum imbecillo, cz ei,cui corpus firmum e» bene con[litus
tum est fimiliter; boc in alijs accidit.Sed in omnibus, que
funt buiufmodi , id [Je re uera uidetur , quod uiro bono.,
uirtuteq; predito uidetur . Quod fi boc ^^ recte diciuiz
detur , cz fi uniufcuiu[que rei menfura uirtus, ez uir bos.
nus efL , quá talis efl : erunt ee profecto uoluptates ; que
buic uidentur uoluptates, c7: ea iucunda , quibus bic delez
ctatur . Neque uero mirum cuiquam e[Je debebit , fi que
| | buic funt a[pera c molefta,e[Je alicui iucunda uideantur,
Multe enim ^' exoriuntur bominum pe[les 75 corruptez
T le,
] lx

-

2:6 —— Ariílotelis de moribus
le. Non fant autem illa iucunda , fed bis , {σ᾽ fic affectis.
Ee igitur, que fine controuerfia funt inbonefle uoluptas
tes, non funt dicendee uoluptates,utfi forte bominibus cor-
vuptis c deprauatis. Sed earum, que ** uidentur effe δος
ne ,qualis aut que nam bominis dicenda uoluptas eft ?
ati boc declarabunt vauneris functiones ? bas enim fuse cos
fequuntur uoluptates.Siue igitur una , *3 [iue plures funt
perfecti e» beati uiri functiones, ee que bas perficiunt Ὁ
uoluptates,proprie dici pofst bominis effe woluptates:res
lique autem fecundo loco , €7 longo post interuallo, qu&z
admodum ez muneris futictiones . Expofitis ijs,qu&
ad uirtutes, amicitias, € uoluptates pertinent zreliquum —
eft ut de beatitudine , quontam eam ultimum bonorum bus
manorum pofuimus , formam eius adubrátes , difieramus.
ltaque repetitis ijs, quee fupra diximus , breuior erit oraa
tio . diximus autem non e[Je babitumi. nam [i ita e[Jet eius
compos e[Je poffet is qui in omni uita nibil aliud, quàm dor.
miat, c7 fLirpis uitam agat : €? qui maximis calamitatibus
afficiatur .. Quod fi bec non probantur , fed in functione
quadam muneris potius locanda eft , quemadmodum fupes
rioribus libris oftendimus : ez fi muneris functiones alie
funt neceffarie, € propter alia expetende , alie per fe :
perfpicuum eft beatitudinem in earum numero,que per fe
funt expetende, non earum que propter aliud, babendam
effe . Nullius enim rei beatitudo indiget: fed fuis bonis co
tenta efl. Per fe autem ee funt optabiles, à quibus nibil
preter ipfam functionem muneris requiritur,quales funt.
. confentaned virtuti actiones. Nam in rebus boneflisac |
bonis agendis aftidue uer(ari ,in rebus per fe expetendis
numergtur : Cz uero ex ludis^* ij qui vemifsionis animorus
c

" Liber decimus. dez
€ oblectationis caufa fint inftituti , per fe funt expetendi.
non enim propter aliud cos fequuntur, cim detrimento ab
ijs afficiantur potius quán utilitaté capiant,nec corporiz,
nec rerum quas pofsident, curam babentes . Atque ad ta«
lem uiuendi confuetudinem cofugwnt plerique eorum qui
babentur beati . Ytaque apudreges {σ᾽ principes magno
funt in bonore c7 pretio , quiin. buiufmodi uite degendse

. confuetudine funt comes € urbani . Nam que illi expea
tunt y in bis (efe prebent fuaues c» iucundos : quod genus
bominum defiderant . Haec igitur ad uitam beatam iccirco
uidétur peWinere;quia bomines imperio ac poteflate pre
diti in bis totos dtes occupati funt . Sed ex talium bominum
uita fortafJe buius rei argumentum fumi non poteft. Neque
enim in principatu ez potentia confiflit uirtus,neq; mens,
ἃ quibus probe muneris functiones proficifcuntur : neque
fibi , quia puram c liberalem uoluptatem nunquam gus
flauerunt , ad corporis uoluptates confugiunt;iccircó nos
oportet exifLimare bas magis e[Je expetendas. Nam etpue
rique apud ipfos in bonore funt Cz pretio , arbitrantur
effe optima . Probabile efl igitur quemadmodum alia pues
ri$,alia uiris, magni pretij effe uidentur : fic alia uideri uis
tiofis bominibus, alia bonis uiris . Ea igitur , ut [epe à nos
bis diclum eft, €? magni pretij € iucunda funt , que uiro
bono, ulrtuted; predito talia funt.Sed cum omnibus bomia
nibus ea qu.e culufq; babitu conuenitmuneris functio , os

| ptabiliféima [ittm uiro bonosea que uirtuti. Non igitur in
ludo uita beata pofita efl. Abfurdum fit enim, ultimum
|. bonorum e[Je ludum ez iocum , totamq; ultam in negotio

. conterere; plurinosq; labores ac molejlias fufcipere ludé

|. diaciocandi gratia. omnia enim fere propter aliud fequis

: R mur

2:8 — Ariftotelis de moribus
mur Co optamus, preterquám uitam beatam . E enintos
mnium bonorum finis cfl . Serías autem res agere y eo [άπ
borem fufferre ac perpeti ludi caufa; féultum uidetur ual
deq; puerile :ludere uero ut ves ferias agas (^ut fentit
Anachar[is) probandum eft . Requieti enim fimilis ludus
eft . Verüm quoniam perpetuum laborem ferre non pof
fumus,laxamenti es vequietis indigemus. non eft igitur fi-
nis requies. fungendi enim muneris caufa quiefcimus e
ceff amus . Pretered uitabeata uidetur effe ex uirtute «at
qu£ ex uirtute 5uita degitur,in rebus gravibus et ferijs,no
in ludo neque in ioco pofita cft. Yam Μεγ meliores effe ves
ferias ridiculisijsq; que cum ludo c7 ioco coniuncke funt:
€7 tum partis aninitum bominis melioris functionem fem
per efJe meliorem, € grauiorem dicimus . At quo: queq;
resmelior efl, co eiusmuneris functio eft melior,atque ita
' demi beatior . Pretered corporis uoluptatibus poflrez
mi bomines cz mancipia non mirius quam optimi e2 pra
{ἐπεὶ ἐπεὶ uiri potiantur : beatitudinemy autem mancipio
impertit nemo, πὶ ἢ c7 uitam cum uirtute ^* coniunctam «—
Non enim in talibus uite degendee generibus beatitudo po ὦ
fita eft , fed in actionibus uirtuti confentaneis , quemadmo
dum fuprà diximus. —^ — Quod fi beatitudo muneris fun.
&tio eff uirtuti confentánea, probabile eft preftantifmé —
virtuti effe confentaneam . Atque bec fueriteius, quod in
bomine eft optimum . Siue igitur boc siens fit , fiue aliud.
quippiam;quod quidé uidetur ütperare ac preeffe debere
natura ,rerumqd; bonestarum ac diuinarum in fefe notioz
nem continere , {πε diuinum fit illud ipfum, fiue eori,que
ii nobis funt, diuinifümum : buius muneris functio ex pros:
pria uirtute , perfecta ey abfoluta erit beatitudo. Effe aus
tem |

Liber decimus. 259
tem in contemplatione rerum pofitan: fuprá diximus,quod
quidem ez fuperioribus noflris difbutationibus ez. werte
tati congruere tüdcatur . Preflantifima enim beceft mus
neris functio : ( nam ez eorum que funt in nobis ,mens
quiddam est optimum, e omnibus, que cognofci pojJant,
ca que mente complectimur longe antecelunt:) Preterea
— wero Co xiaxime affidua . Nam e? rcs aftidue contemplas
ri magis quam quiduis agere pofumus : c» cim beatitue
dini adiuixtam c? quafi implicatam e[Je woluptatem arbis
£remur: tn omnium muneris funclionum quse virtuti cos
gruunt; eau que ex fapientia eft , iucundifsimam effe oms
nes uno ore confentiunt. Videtur itaque fapientia ^ ^miraa
biles quafday tum finceritatestüm fEabilitate continere uo
luptates . Probabile efE autem cos qui ciunt quam eos qui
querunt, uitam traducere iucuudiorem. [am uero ea que
appellatur copia bonis omnibus per fe cumulata , nibilq;
extrinfecus defiderans, in ea beatitudine maxime , que in
rerum contemplatione ucr(atur, reperietur . Nam corum
fane, que ad cultum uite necefTavia funt , ez fapiens , e
iufLus, ez reliqui omnes indigent . Sed cim. bi talibiss αὔα
unde fuerint inflrutti : uir wiEus erga quos, cum quibus
iufLas actiones obeat , item; temperans , 2" fortis, 7 cc
teri defiderabunt . At fapiens etiam cum fecum erit , res
poterit contemplari, tantoq; magis,quanto fapientior fue
rit : fortaffe uero ** melius , fi quos babeat adiutores: Ves
viam tamen omnium maxime fe ipfo contentus οἰ . Videas
tur autem ea fola beatitudo propter fe digi. nibil enint
ex earedit preter contemplationem . ex ijs autem rebus,
que fub actionem cadunt,aliquid preter actionem aut plus
aut minus confequimur . Preterea beatitudo in otio uidc-
! Wo V5 B

260 Ariítotelis de moribus

tur effe fita ΟΝ erfamur enim in rcbus gerendis , ut in otio
uiuamus :€7 bella gerimus , ut pace potiamur . Ac uirtus
tun quidem earum , que ad agendum ualent , functiones
aut in ciuilibus , aut in bellicis rebus pofite funt: atque ee
que in bis uer [antur;acliones negotiofe p uidentur. De
bellicis igitur minime dubium es , quin fint omnino nego
tiofe . Nemo enim ^? bellum gerendum neque apparanz
dum fufcipit,ut bcllum gerat . uidcatur enim plane impus
rus quidam ficarius ac fceleratus, fi cum amicis 5? inimis
citias fufcipiat, ut pugne conmittantur C cedes fiant.
Hominis quoque qui in rep.gerenda uerfatur,adminiftras
tio negotiofa eft, que , preter ipfam reip. adminiftrandee
curam atque operam , potentiam 5, bonores , aut beatis
tudinem tum εἰ, tàm ciuibus comparat ,4 facultate ciuili
51 diuerf(am ac differentem: quam etiam ut diuevfam uides
licet querimus . Si igitur omnibus ijs,que uirtutibus cons ὦ
fentanee funt,actionibus ciuiles & bellice pulchritudine
ac magnitudine antecellunt : be autem 5? funt negotiofz ,

finemq; aliquem expetunt , neque propter fe funt expeten. |

dé: ez fi mentis functio grauitate c7 fLudio rerum ferias
rum uidetur preftare cum in rerum contemplatione conz
fiflat,er preter cam nullum alium finem expetere ; proz
prisq; uoluptaté baberes(bec aut muneris functioné ama
plificat) relinquitur profcctó, ut copia bonis omnibus cus
mulata, nibilq; pretereá defiderans , c7 libera cefJandi ,
otiandiq; facultas , cz uita defatigationis expers , proui
res bumane ferunt, c» quecunque alia uiro beato tribuui
tur, inbac functione muneris comparere uideantur . Pers
; fecta igitur fuerit bec bominis beatitudo, fi perfectam uie
ἐπ lougitudinem adepta fit . Nibil enim corum , que funt

δεαίϊ

Liber decimus. 261
beatitudinis , inchoatum ex imperfectum efl. Erit autem
bec uita melior, quàm bominis natura ferat.non enim quá
bomo eft, tta uiuet : fed quà diuinum quiddam in eo ineft.
Quanto autem bec particula toti, c7 concreto antecellit,
tanto ez cius functio ei functioni peflat , que alij uirtuti
confentanea efl. Siigitur mens cum bomine comparata
diuinum quiddam efe : uita quoque menti confentanea dis
uina fit neceffe eft, ft cum bumana conferatur . Neque ues
ró nos oportct bumana fapere ac fentire ,ut quidam mo»
nent , ckm fimus bomines : neque mortalia , cm morta
lcs : fed nos ipfos , quoad fieri poteft à mortalitate «india
care;atque omnia facere ut ei noftri partijque in nobis eft
optüna , conucnienter uiuamus . Nam etfi mole parua eff,
poteflate tamen cx bonoris gradu longe omnibus antecela
lit . Atque pars bec effe quifque uideatur. , fiquidem
id quod principatum obtinet , etiam riclius eft . Abfurdum
igitur fuerit, fi non fuam, fed alienam uitam expetat , cz
fequatur . Preterea quod ante à nobis dictum eft , etiam

᾿ς buic loco conuenit . Nam quod cuiufque proprium ef? na
—— dura, idem c optimum culque efl, e tucundifoimum : era
| go c bomini optima ea uita eft , que menti conuenienter
traducitur , fi quidem bec paus bomo eft maxime. Hec
igitur uita € beatifsma . Secundo loco ea 5
quz alij uirtuti confentanea e$ . muneris enim functios
πες ei conuenientes bumane funt . lufütie enim ez
fortitudinis , €» aliarum uirtutum muncribus inter nos
fungimur , in rebus contrabendis , in noftris € alioz
rum nece[Jarijs , ac difficilibus temporibus , c7 uarijs
actionibus,denique in. perturbationibus quod 53 decorum
efl,cuique conferuantes «Heec porro omnia uidztur e[Je

3 bumana.

262 . Ariílotelisde moribus

buaana « Nonnulla autem e. ἃ corpore uidetur proficie
fci» multisg; in rebus uirtus torum cum perturbationibus
effe coniuncta . Quin prudentia quoque cum uirtute mos
vum, € bec cum prudentia eft copulata , fiquidem prue
dentie principia ex uirtutibus morum conftant , cz quod
recti in uirtutibus inefl , prudentia moderatur . Cum fint
autem be perturbationibus quoque implicate , in eo etiaim
quod ex aniuto €7 corpore conflatum e[L, inerunt. At eius,
quod compofitum ez concretum eft,uirtutes bumane sut:

ergo €7 uita ei confentanea €7 beatitudo. Mentis beatitus .

do autem feiuncta eft: de ea enim bactenus dictum fit. Nam
fubtilius ex preftius de ea difputare maioris negotij eft,
quàm id quod nobis propofitum cfl; postulat.V ideatur aue

tem C7 externorum bonorum copia parum admodum es

gere , aut minus , quàm ed beatitudo, que moribus contiz

uetur . demus. enim utrique rebus ad uictum necefiae

γῆς... Τ᾽ equaliter opus effe : ( quanuis in corpore ,

€x ceteris buius generis si14gi5 elaborat is qui fe ad.

rép. admini&randam contulit : ) parim enim veferat :fed.—

ad muneris f stHiones multàm intererit. Liberali enim pea.

cinia opus erit ad actiones liberales, ez iuto ad remunez

rationesyrerumd; creditaruam folutiones , ( obfcure funt

enim bominum uoluntates , multiq; fimulant feres iustas

agere uelle,qui non funt iufli :) uiro forti autem potentia,

fi quidem aliquid fue uirtuti confentaneum eJfecturus esl:
C téperanti?? auctoritate c7 licentia. qui enim fciri poa

terit fit ne talis,an longe alius ὃ Queritur autem utram in

uirtute confilium dominetur magis , an actiones , perinde

qua/i uirtus in utrifq; confistat . Minime uero illud obfcu-

vum eft in utrifque perfectionem effe fitam . ΑΔ actio-

| ties

β
'
β
β
|

Liberdecimus. |^ 26;
nes autem niulta defiderat , tantoq; plura qtanto fuerint
peiores 2: pulcbriores . Ei autem qui ves aninto cernit
Cz: contemplatur,ad muneris functione nullis talibus opus
efl : immo ueró ea contemplationi rerum pene dicam int
pediméto funt.Quá autem bomo est, €x cum pluribus uite
con[uetudine coniungitur, [Ludct (σ᾽ exoptat ed, que uia
tuti confentanea funt, agere . "Talibus igitur rebus egcbits
ut cum bominibus uerfetur , C7 humaniter 5) uiuat . Pera
fictam autem beatitudinerit, functionem quandam muneris
effe in rerum contemplatione pofitam, ctiam ex boc pers
[picere licet , quód deos fclicijsimos ac beatiffimos effe ars
bitramur. Actiones autem quas eis tribuere os oportet
iustas ne , an ridiculi uidebuntur. contrabentes inter fe ,
€? depo/ita reddentes et cetera id genus ? at. fortes,ut res
formidolofas fubeant ac perferant ez periculi adeat quia
bonesbm fit ξ an liberales? cui uero donabunt? abjurd&
autem fi apud cos erit nummus , aut. aliquid tale. Yam 5*
wero utrum erunt. temperantes , an odiofa , «7:5? non
ferenda laus illa deorum futura cft , uitiofis cupiditatibus
eo$ carere € Quod fi omia que in actionibus uerfantur 9
perfequamur , exiguafane , Dijsqd; indigna reperientur .
Atqui nemo cfE qui non eos uiuere cxifH vict : ergo Τ᾽ aliz
quo munere fungi . Non enim cos oportet dormientes finz
gere,ut Endymtonem . ci igitur qui uiuit, fi actio, multod;
magis,fi effectio adimatur , quid preter contemplationem
relinquitur? Quocirca Dei muneris funciio ea que beatiz
tudine antecellitin contemplatione cófift ere reperictur .
ac proinde buxianarum functtonum ut queque butc fimilis
14 e&, ita ad beatam uita constituendam plurimi; ualet,
cul quidem rel argumento ese, quod cetera animalia, que

| : i 4 tali

264 Ariílotelis de moribus
tali vuuneris functione orbata funt , beatitudine quoqs exe
cluduntur . Dijs enim immortalibus omnis uita beata ess —
bominibus autem, quatenus fimulacrum aliquod talisfuns —
ctionis babent . Reliquorum uero animalium beatum es
nulli, quonia nulla es eis contéplationis comunitas.Q uam
longe igitur, lateq; funditur et pertinet contéplatio, tàm
longe ez beatitudo : ez in quibus maior inet contempládi
afciduitas , ij funt 65 beatiores, neque id ex euentu, fed ex
contemplatione . Ea enim per fe magni pretij etymagnoq;
bonore decoranda . 1taq; beatitudo erit cotemplatio que
' dam. Veri opus erit beato etiá pro[peritate externa cim
lit bomo . Non enim fuis ipfa bonis contenta natura eft ad
contemplandum , fed ex corpus ualeat , €x. uictus , relia
quusq; uite cultus adfit oportet.Rec tamen fi fieri no pos
tc&, ut quifquam fine bonis externis fit beatus,iccirco exi.
stmandum est multa et magna uirum beatü defideraturü. -
Non entm copia bonis omnibus per fe cumulata in nimio
pofita e , neque buius ? rei iudicium , neque actio. Fieri
autcm potes ut etiam ij qul maris c7 terre imperium non.
babent ,res agant preclaras . nam potest quis bonis mez
diocribus instructus , que uirtuti confentanea funtadmi-
nistrare. Atque boc per[picue cernere licet. Priuatienim
bomines nó minus quàm dynaS eres equitati,omniq; uirs
tuti confentancas agere uidentur , atque adeo magis. fatis
eft autem tantum fuppetere , quantum postulent bonete
actiones .Evit.n.cius uita beata,qui muneribus fugatur uir
tuti cüfentancis. Et fortaffe Solon beatos non male proni
tiabat eos, qui mediocriter bonis externis inftructi funt,et
quà res ^?d potuerint bone&tifiimas gefferüt,temperaterq;
wxerunt-Fleri autem potest,ut ijs, qui mediocria bona te-
nent

Liberdecimus. ^ 26$
net ac posfidétagát ea que funt agéda. Anaxagoras quos
que non diuiter , neq; potentem aliquem uiri beatü exin
$timaffe videtur, quippe ^? qui dixerit mirum fibi non fus
turum, fi multitudini abfurdus cx ineptus quida effe uideat
tur . Hec enin ex rebus externis iudicat, proptereá quod
bas tanti fenfu percipit. Atq; bis rationibus fapienti opi
niones cogruere uidétur.Habent igitur aliquid etia talia,
quod ad facienda fidem ualeat.V erm cum de ijs que fub
actionem cadunt, queritur, ex factis ex uita ueritas iudis
catur.In bis enim uis δ᾿ actioni precipua cofitit. 1t igia
tur ea que ante dicla funt , (pectare oportet , ut ad facta
- itaq; referamus:ez fi cum factis confentiant, probanda :
fin diffentiant, cx difcrepét,uerba funt babenda.Q ui ueró
muneribus fugitur meti cófentaneis,et bác colit,cftq; opt
me animo affectuszeum probabile e£ Deo carifsimum effe .
Nan fi dij immortales curam babent rerum bumanarum ,
| quemadmodà uerifimile efl:illud quoque probabile fuerit,
eos re omnium optima , ibiq; maxime cognata, delectari :
| Ciec autem mens eft ) ijsq; qui banc maxime diligunt , €
(oplurünifacitt;premia perfoluere, gratiamq; referre:uts
pote qui eor, que ipfis cara funt,curam babedt,rectasqg
atq; boneflas actiones obeant, atq; exerceant.bec auté o2
mnia in fapiente ine[Je maxime no eft obfcurum.Es igitur
. Deocartfiümus,eüdéq; beatifstmi effe uerifimile cft. 1taq;
- fapiens boc modo beatifstmus eft futurus. — Vtràm igitur
fi de bis,et de uirtutibus et preterea de amicitia, et tolus
ptate fatis copiose à nobis dictà efl, earumq; omni forma
quodammodo adumbrata eft, cofilium noftre difputationis
abfolutum effe exiftimandum efl ὃ an quemadmodum dis
citur, in ijs, que fub actionem cadunt , finem tion effe anis

mo

t

266 | Ariítotelis de moribus

ao cernere, c?" cognofcere , fed agere potius : fic néque
uirtutem per[pectam et cognitam babere fatis efl, fed.eam
babere;eaq; uticonandumsaut fi qua alia ratione boni eua
dere pofiumust Siigitur uerba per fe fatis ualerent ad boe
nitatem,uirtutemq; comparandam, | Multa ^? quidem et
merito prenia magna ferant :ut ait T beognis, eaq; perfol
uere oporteret. Nunc uero uidentur illa quidem fatis maz
gná uim ad ingenuos adolefcétes cobortandos babere , inz
geniumq; generofum e" re uera bonefli fludiofum , docile
ad uirtutem 4 reddere, atq; inflammare poffe : multitue
dinem autem ad bone[laté ac probitaté excitare no pofJe..
No enimilla pudore folet retineri natura;fed metu potius
coerceri;neq; fe à rebus uitiofis propter turpitudinem ab-
flinere;fed propter fupplicium. Nam cum etus ttam per-
£urbatio moderctur , tim. fuas uoluptates, eaq; quibusbe
pariuntur ,confectatur : dolores ei contrarios fugit :boz —
nefti auté, uereq; iucundi ne notionem quidé unquam. ani-
nto depinxit,utpote quod nunquá deguflauerit. Y ales igie
tur bomines que ratio corrigere, et à uitijs ac flagitiis ad
uirtutem traducere queat ?. No enim fieri poteft,aut cere
ie ulx,ut que iam pridem moribus concepta funt,oratione
deleantur: pr.eclareq; 5^ fortafJe nobifcum agatur.fi cám
omnia nobis fuppetant quibus boni fieri folemus , uirtuté
adipifci poféimus.Bonos autem fieri putant alij naturasalij
cofuetuditesalij doctrina.Q uod igitur ἃ natura tribuitur,
in nobis minime fitum efJe 9 fed ab aliqua diuina caufa proz
fectum πες in ijs qui ve uera funt fortunati, perfPicuum ἢ
ect. Verendu eft aut ne no pereque in omnibus ratio etdo
&rina ualeanz;fed oporteat animum 9? auditoris,ut bumu,
que feminis alendi facultatem habitura efl , confuctudine
| dia

Liber decimus. 267
ante fubigi c? excoli;ut rette leteturyrecteq; oderit, Na
qui perturbatione uitam dirigitsis nutiquá ilum ἃ quodes
terreatur atq; auocetur à uitiopatiéter auditurus efL, nu
quá eius oratione intellecturus ..At ct qui ita fit affectus,
| quo nam modo 5 oratione de fua fententia demouere pos
βίος Omnino perturbatio nom uidetur orationi cedere;fed
ui effe cogenda. Mores igitur ante quodaimodo infit opor
tet ad uirtuté «ccomodati qui bonefLi amplectatur, turpis
tudine offendátur.A puero ant diréctá ad uirtutem inflitu
tioné confequi difficile efE,nifi quiam talibus legibus fuerit
educatus T Cperanter.n: et patienter uiuere cim uulgo fit
ininchdistàm iuuenibus naxiüne:Ltaqs educationé,fludiaqg
et exercitationes legibus e[Je deferiptas nece[Je eft. No .n.
volefLe ee ves future funt tofuctudine adbibita. Fortaffe
akt non fatis efl pueros e?" adolefcétes quandiu in ea etate
| funt,bene educari, diligenterq; inflitui : fed quomiam core
roboratis tam tatibus ea que didicerunt, fludiofe tractae
| re € perfequisijsqs affuefievi oportet : etiam in bis nobis

fuerit legibus opus, ex omnino in omni uita traducenda.

τ Magna enim pars bominum necefsitati potius,quam ratios
᾿ ni paret,et poenis magis,quám bonefto commouctur itaq;
exiftimant nonnulli eos,qui leges ferunt,ad uivtuté coborz

| tari C7 excitare bonefli caufa oportereperinde quafi "ui
| ri boni in primis confuctudine adhibita fint obtéperaturi :
| incosautem qui no parebunt,quiq; ad uirtuté, et officium
| dnepti funt naturase[fe animaduertend& et fupelicia coftia
- tuenda: poflremo infanabiles exterminandos ac de rep.tol
lendos.na uirum boni, eumq; qui boneflivegula uitam fua
dirigit;orationi obtemperaturumuitiofum auteni atq; ime.
probum, quando uoluptatem uehementer expetit , dolore
ks "

268 ΑΔτίποτεϊς de moribus
et plagis,ut iumentum;caftigandh ex coércendà effe. Atq;
ob latc caufam eos inuri dolores dicit oportere maxime ,
ui uoluptatibus ijs, quas illi adamant,aduerfentur. Quod
ἦ eit quisir bonus futurus ἐξ, quemadmodum diximus,pri
mim oportet bene e[fe educati, et boneftis officiis asfuefa
&ii:deinde redlis uite fludijs atq; inflitutis uit traducere,
poftremó neq; inuitii;neqs fua uoluntate res tuvpes ac 46
gitiof4s admittere:bec autem contingere ijs poffunt maxia
me,qui menté aliqua fequuntur uite fue ducem;rectumq;
ordinem ab ea prefcriptum;uiribus inftructum:in paterno
iufJo quidem nulla fatis magna uis aut necefsitas ineft, neqy
omnino in unius uiri iu[fo,nift fit rex , aut regi fimilis:lex
dutem uim babet ad cogendum ualenté cian fit v tio ab ali
- qua prudentiamented; profecta. Atq; eos quidem bomis
nesin odio effe uidemus,qui malorum cupiditatibus et aps
petionibus aduev(antur, etiam fi id recte faciant . At. lex.
eaque equum 65 bonum prefcribit,minime grauis aut. —
stolefLa eft.Yn fola autem Lacedemontorum ciuitate cum.
paucis alijs,lator legit educationis c studiorum cura bas
bui[fe uidetur : Yn plurimis bec neglecta fant , uiuitq; fuo
quifque arbitratu Cyclopun?* more ^— Vxorem e na«
tos priuata lege gubernans.Optimum igitur eft ciuium ἱππ
flitutionem communiter ab ominibus «7 recte procurari ,
id; efficere poffe: Quod fi bec comuniter ex publice nes
elicanturuniciique conuenire uideatur fuis liberis e a-
micis ad uirtutem compavádamy operam nauare,aut certe
boc aimo ez confilio effe ut nauare operam uelit . Ex iis
autem,que diximus,boc efficere po[Je uideatur maxime ,
filegum ferendarum fcientiam fuerit confecutus. Nd cum
publicarum difciplinarum procuratio uidelicet contineas
rv —

Liber decimus . 269
tuv legibus,tüm ea bona el; que bonis.que utrian fcripte
fintan non fcripte,nibil referre uideatur . Neq uero res
fert utrim bis legibus unus , an plures inflituantur : qué»
. admodum neque in mufica , c» arte corporum exercene
dorum,ceteris deniq; ^? inflitutionibus. Ná ut in ciuitatia
bus leges e infLituta,fic et in familiis priuatis oratio pae
. terna et mores ualent,multoq; adeo magis,propter gene
ris comunitatem,et beneficia . Filii enim multo ante paréz
tes diligunt , (untq; ad 7? parendum faciles , flexibilesq;
natura. Preterca uero fingulares c priuate inflitutios
nes,i communibus et publicis differunt: quemadmodum ex
ucit in medicina. Vniuerse enim ei,qui febri affüctatur ina
edia e? quies utilis eft : Alicui autem fortaffe inutilis.Et is
pugil qui docendi facultatem babet, fortaffe non in eodem
pugne genere difcipulos omnes exercet. Videatur autem
ille fubtilius 4c limatius rei fingularis naturam. pere
fecuturus, fi propria ac priuata diligentia adbibeatur. Ma
enim ?' quod fibt opportunum,atq; utile efE, unus quifque
magis confequetur atq; obtincbit.Sed € medicus € ex»
ercendorum corporum magifLer;et quiuis alius optime μα
niufcuiusq; curam rationéq; babuerit, qui genus uniuersa
cognouerit:uerbi gratia uel omnibus,uel talibus effe utilez
rerum enim comunium atq; uniuerfarum e dicuntur e
funt fcientie. Veruntamen nibil fortaffe probibet quo mis.
nus eiiam is qui fit infcius,uni alicui pulcbre confulat,dis
| modo experiédo;que cutq; accidát,accurate per[pexerit,

| quemadmodum (σ΄ nonnullos 75 ipfos fibi medicos [Je ops
| timos uidemus , cim alteri fubuenire atque opitulari no&
| pofuit. Nibilominus autem ei quidem qui bonus artifex,
| €7 ad res percipiendas € contemplandas idoneus effici
kclit,

270 ÁAriílotelis de moribus
uelitad genus uniuersi [it progrediendum atq; in illo co-
:gnofcendo quo ad eius fieri pofiit , elaborandu . Yn boc e«
nin fcientias pofitas e[Jz diximus.Et fortaffe ei qui uel mul
tos nel paucoscura et [rudto uelit efficeremelioresyopera
dáda fit,ut lcgü ferédar ^? feicétia prefLet.fi ineft bec uis ᾿
in legibus ut eis boni fieri pofsumus. Non.n.cuiuslibet bomi
nis?* eft quenuis,cz eum qui propofitus cz traditus fuez
vit erudiendus, recte cóforinare, fed fi cuius efL;profecto
fcientis cfl:quemadmodum in medicina ct ceteris artibus , —
quarum aliquod fEudimn;prudentiaqs aliqua efl,cernereli |
-cet.Non ne igitur deinceps uidendum eft unde c quona
todo quis legibus ferendis idoncus effe pofiit anyutfit i
: ceteris artibus , ab is qui in rep. gerenda uerfantur, banc
facultatem cóparaturus e[t 2 (ctuilis enim prudentie pars
effc uidebatur legum ferendarum facultas ) an neró aliter
feres babet in ratione reip. gerende , atq; inreliquis tum —
fcientüs tuna facultatibus? Yn ceteris entm eofdem uides
mus artem,facultatemq; agendi tradere;c? facultatis mu
nere f ungi:ut medicos et pi&tores. At rerump.adminiftrá- —
darum fcientia docere ac tradere fe profitétur fopbiftee :
eorum tamen adminiflrat vemp.nemo,fed ij qui in rep.ge
venda itev(antur:qui quidem ui ez poteflate quadam freti,
ufuq; potius, quam mentis agitatione boc agere nideatur.
nam neq; eos fcribere, neq; dicere de talibusrebus ( atqui
preclarius boc erat fortajje , quàm orationes iudiciales ,
.aut conciones fcribere ) neq; uel filios fuos,uelullos alios
ex amicis fuis ad remp. gerendam aptos effeciffe uidemus.
-quod quidem probabile e^ confentaneum erat. eos fuiffe
facturos /[i id ulla ratione cofequi potuifsét.N4 neq; quic
quam ciuitatibus melius veliquifiét, neq; aut fibisaut e
euge |

e ...-

Liber decimus. 71

eiffimis quicquam bac facultate preflitius exoptare pofz
feut-V eruntamen non parum ufus {5 exercitatio uidentur
ualere. Alioqui ufa reip.gercdee c7 confuetudine bomines
ad remp.gcrendan compofitiores c7 aptiores non efficee
ventur.O uamobrem qui aliquid de republica gerenda fcis
ore cupiunt , credibile eft ijs ufi opus effc. Yam uero
fophifLe qui banc facultatem fe tradituros profitentur, ab
co longifsime sidétur abe[Je sut docere pofüint . Omninó.n.
nieqs quid ea fit, neq; in quibus uerfetur ciunt. NO enim ft
feirent ; uel eandem: efJ? atqs artem dicendi , uel dctertore
flatuerent : neque ferre leges c[Je facile putarent ei qui le
ges omnium iudicio comprobata collegiffet , quoniam(itie
quiunt) prefLantiffimas eligere licet : quafi ucró delectus
non fit intelligentie: aut quafi non fit maxinium rccte iudi
careyquemadmodum in ijs que ad muficam pertinct . N ant
quiculufq; rci ufu periti funt, cm de artis operibus recte
itidicent , tàm quibus rebus aut quo todo ea , que. par cft
cf fici perficiantur, ez que quibus congruant et concinát,
feiunt : Ymperiti uero preclare fecum agi putant [ἡ non
ignorent rectene an perperam opus effectum fit:quéadmo
di fit in pictura.Leges autem opera ctuilia uidentur effe .
Quon4 igitur pacto quis aut ad leges ferédas aptus bis efs
ficut que fint optima iudicare pofitt? Nam ne medicine
quidcm fatis peritifieri uidentur ex comntentariorà lectio
ne. Atqui cómcemorare 75 tradere conantur illi non folium
curationi genera,fed et quibus remedijs eeros [int curae
turi c? quemadmodum medicinam facere-oporteat,de ctt-
iufq; babitudine corporis diffincte ac difltribute differen
tes . fed bec ufu peritis c7 exercitatis prodefje pojJe crc»
dibile efc: iviperttis aut? atq; injcijs nequaquau.Fortafjc i-
giiur

272: Ariílotclis de moribus

gitur c7 legum;rerumq; publicar&t genera collecta eis qui
aninto cernere c iudicare poffunt,quid bene quid contrá
conflitutum [γ᾽ que quibus apta fint ufui effe poterunt:
Iiautem qui bec fine babitu perfecuti fuerint , recte iudiz
candi facultatem quidem [ibi nunquám comparabunt , nift
forte temere ez aliquo cafu:Intelligétiores autem fortafte
in bis poterunt efJc Cim igitur fuperiores illi legum feren
darum rationem exquirere atq; inueftigare omiferint, ope
ve pretium forta[Je faciemus.fi nos ipfi de e«,et omnino de
omni reip. fLatu commentemur , ut quantum in nobis eft ,
tota qu& ad res bumanas pertinet , pbilofophia perfes
dia fit.Primum igitur fiquid preclare à ueteribus fingillas
tim literis proditu esl,id perfequi conemur:deinde ex res
, vum publicarà formis undiq; collectis que res cwitatibus
et fingulis rebus pub.interitum afferant;et quibus de caus
fis alie bene;alie fecus adminiflrentur , uideamus. His ez .—
nim per[pectis et cognitis fortaffe ez qui fit optimus reip.
atus, ex quibus unanquanque remp. in£titutis ,quibusqs Ὁ
legibus ac moribus temperari conueniat,ut fit optima, pla —
num fict . Exordiamur igitur dicere.

273
M. ANTONIVS MVRETVS
PVRIORISACPOLITIORIS

PHILOSOPHIAE STVDIO-

S1$. S. D.

VANTA gratia, quanta; laus
Dionyfio Lambino homini o-
mnium bonarum artium fcien-
tia inflructifsimo debeatur , cu-
pioà vobis omnibus mea opera

: 4j intelligi.qui cum , decem Ari-

Itorclis de moribus libros & reconditioris cuiuf-

dam doctring , & eiufmodi preceptionum, qua-

rum fingularis vtilitas ad omnes vite partes perti-
neret ac permanaret , refertos effe, cognofceret,
quicquid obftare atque officere illorum , qui eos

peruolutare cuperent , intelligenti videretur, id

omne vtremoueret ac tolleret , nullum fibi labi:

rem detrectandum putauit.cumque eorum, qui.

Íead philofophiz ftudia conferunt,alij Grace lin

gua gnari , Grace fcriptos Ariftotelis libros ma-

nibus terant: alij, quibus ad eam linguam perdi-

Ícendam vel tempus , vel magifter , vel animus de-

fuit, interpretum operam neceflarió defiderentz

vtrifque opem haudquaquam exiguam tulit. quip:
pecüm Grecorum exemplarium fcripturam mul
tis admodum locis feu librariorum ofcitans incu-
friyeua quz alia fatalis calamitas deprauaffet : con-
Ha yeu. S quifitis

274.
quifitis vndique quàm potuit plurimis perbonis,
perque veteribus libris, non paucos, eorum auxi-
lio,locos emendauit : nonnullos etiam acumine
ingenii, & naturali quadam 4/o5/« felicifsime re-
ftituit: poftremo quofcunqueamicorum in his li-
bris infignioris operz aliquid aliquando pofuiffe
acceperat, eos fibiadiutores ad tam praclari ope-
ris perfe&ionem cornparauit. Hoc labore perfun
&us ,animum adiecitad eofdem libros , omni ad-
hibita diligentialatine interpretandos. videbate-

nim ,qui hactenus interpretes extitiffent, eorum.
partim, omni orationis ornatu , omni flore negle- -

éto, id modo ftudentes, vt cuiufquemodi verbis
philofophi fententiam exprimerent , horridum

quoddam & agrefte dicendi fectatos genus : alios,
fatis alioqui concinnos noninelegantium vocula-
rum ftructores,dum id agunt vnum, ne quod ver--

bum ponant, quod non é Cicerone decerpferint,

fzpenumero longifsime ab Ariftotelis fententia |

aberraífe : itaquealteros à multis, propter oratios
nis afperitatem,non attingi :alterosà doctis δὲ in-
telligentibus,propter fententiarü deprauationem,
repudiari. Harum ipfe reprehenfionum vt in neu-
tram incideret,magno ftudio enifus eft: ac, quan-
tum ego quidem iudicare poflum, vel omnino,vel
ex maxima parte, id quod voluit,confecutus . Erit
autem hiclabor vtilis & fructuofus non modo ru
dibus Graecarum literarum , ( quanquam iis qui-

dem plurimum ) verum etiam eruditis. non enim

parum fzpe contingit,ut quod, Grece dictum;vel
opti-

y
optime intelligimus;id tamé latine exprimere ne-
queamus. cui difficultati vix vlla res melius,quàm
accurata & diligés huius generis librorum le&io,
medeatur Iam, cum hzc fcriberem, facile profpi-
ciebam animo, tam laudabilibus amicifsimi ho-
minis vigiliis duo parata genera reprehenforum
fore :»wnum , eorum, quibus philofophiam polite
cleganterd; tractari non placet: quid; hac comen-
' dz orationis cura, detrahi aliquid de illius digni-
tateopinantur, in quibus illud primum eft, quod
admirer:fiad rerum pulchritudinem verborum
quoque fplendor accedat, cui tandem id incom-
modo arbitrentur fore: aut in fordibus & illuuie
orationis quam tandem ipfi reperiant dignitatem.
Nam Ariftoteles profecto ipfe, & illius magifter
Plato, & qui ei fuccefsitin fchola, Theophraftus ,
& ceteri deinceps, cum plurimum operz ac ftudii
in rerum perueítigatione pofuiffent: illud quoq;
ftuduerunt, vt quz fcientia comprehendiffent, ea
optimo & ornatifsimo dicendi genere explicarét.
Quin hoc liquido affirmare poffe videor, multo
magis folicitos in retinenda vocabulorum pro-
prietate, quàm vllos alios fcriptores, fuiffe. Id fi
in Grzcalingua faétü efl,cur in Latina fieri,quan-
tum quidem ipfius inopia fert, non debeat, equi-
dem non video. Nam illud quidem nihil ad hanc
| rem pertinet, quod ipfi mihi fzpenumero obic-
| &um eft, cum aduerfus iftos difputarem : multos

| fuperiori etate egregios ac przítantes philofo-
phos fine vllis orationis pigmentis fuiffe , multos
| 2 etiam

.
^A"

276
etiam hodie viuere: multos contra noftris tempo-
ribus exortos effe, qui philofophiam (e exornatu-
ros profefsi , fummam fuam rerum philofophica-
ruminfcientiam prodiderunt, Equidem , fi alte-
rutrum deferendum fit, multo malim fine oratio-
nis nitore cognitionem rerum , quàm fine rerum
intelligentia volubilitatem linguz : neq; vnquam.
jitaamens fim ,vtnonaut diuini hominis 'Tho-
mz Aquinatis ,aut Alberti Magni indifertam Sa-
pientiam ineruditz multorum loquacitati infini-
tis partibus anteponam. Sed fi quis hec vtraque
coniungere conetur,& ijs ipfis quz fanctifsimi il-
ΤΙ & eruditifsimi homines horride & incultetem-
porum magis,quàm fuo vitio, tradiderunt, orna
tum aliquem adhibere ftudeat , quis víque εὖ ini-
quus futurus eft, vt eius induftriam contemnen--
dam potius, quàm commendandam putet? Ake-
rum fortaffe genus erit eorum,qui cauffam nullam | |
fuiffe dicent, cur, poft Ioachimum Perionium ,
quifquam preterea hislibrisin Latinum fermo-
nem conuertendis admoueret manus. his ego re-
fponderenolo. Scholia,quz tum alijs , tum hac.
quoque de cauffa, hifce libris Lambinusadiecit,ea |
ro auctore fuo refpondeant , volo. quibus quidé.
in fcholiis fi fummo ipfe iure cum Perionio agere
voluiffet, verendum erat, ne fufpiciofis homini-
bus, & omnia ad deterioré partem accipientibus, .
non tam probandz induflriz fuz, quàm altenz vi. -
tuperandz ftudio ad ea confcribendaadductus vi |
deretur.Modum igitur tenuit,aut potius intra mo
dum

777
dum conftitit:& propofitis paucis , de ceteris le-
Gores voluit fufpicari: neque fibi maiorem eru-
ditionis & diligentis,quàm pudoris , ἃς modeftie
rationem habendam effe duxit. Quare cum Lam-
binus ipfe omni laude, atque omni przdicatione
dignus eft: tum FRANCISCVs TVRNONZ£VS fÍà-
crofancte Romanz ecclefi* Cardinalis amplifsi-
mus, cuius benignitate Lambini ftudia fouentur,
longe dignifsimus, pro cuius falute & incolumi-
tate, quicunque hzc ftudia colimus , afsidue vota
faciamus, Quód vtinam & ceteri temporibus no-
ftris principes viri exemplum illius inalendis ho-
neftarum artium hominibus imitarentur: & qui
eorum opibus fouentur, ocium fuum huius exé-
plo ad ftudia laudandarum artium, pro fua quit-
que parte, adiuuandaconferrent. ^ Valcte,

No. Mar. ΟΙΟΙΌΙΥΙΙΙ. Patauio.

$.3 D1o-

|

278
DIONYSII LAMBINI
ς Ὃ Ἢ o'pgu

In Librum primum .

T * cousxrtvu ] ftuduj ego in his
libris vertendis ad vnam rem ἀρ δεῖν
dam, vna & eadem voce perpetuó fere
vti, przfertim quz ad hanc difputatio-
nem de moribus pertineret, & vel in
definitione,diuifioneque ac diftin&io-
ne aliqua rerum diffimilium adhibere-
tur, vel ipfa definiretur , atque ab alijs

diitinguerctur : idque eo confilio feci , vc & planior effet o-

ratio, & ne cóturbaretur le&or variarum vocum pro re ea-

dem multitudine. ITeoe/pecis 1gitur quid fit apud Gracos
fciunt jJ qui Grxcas literas vel fummis digitis attigerunt :
quz vox Latina huic grzcz refpondeat ,1d veró obfcurum
eft. neque defunt qui vllam efle in tota lingua latina negét :
atque in hac fententia P. Victorium virum do&ifs. efle au-
dio : qui cüm hos libros Florentiz explicaret, graeco voca-
bulo aroazpezis, cüm latiné loqueretur , femper vtebatur .-

Iam quód nonnulli propofitum vertunt , in quibus eft Pe-
rionius , id faciunt minus recté. propofitum enim vel finis
eft, vel de fine dicitur , vtex M. Tullio multis locis cogno-
fcere licet. epift.lib.r. càóm omnibus nobis propofitum εἴς
fe debeat id, quod à me fxpiffimé di&um eft,cum dignitate
otium.& ibid. neq; mihi in omni vita tam erit res vlla pro-
pofira , quàm vt quotidie vehementius te de me optime me
ritum effe lztére. lib.4. de finib. fi congruunt ipfa fibi, & à
propofito non aberrant. & lib.;.omnem naturam effe con-
feruatricem fui , idd; habere propofitum quafi finem & ex-
tremum , fe vt cuftodiat in quàm optimo fui generis ftatu ,
At Atiftor. lib. 3. τὴν τροσίρεσιν vult effe eorum , qua ad fi-
nem pertinent. Neque veró delectus eft . Eft enim nomen
hoc Cae: quàm vt huic loco atque ei rei , quz grzco
vocabulo notatur , fignificandz aptum fit : vt cum dicebat

Cafar

T Xédl

zB,

Nl
EL

In librum primum. 279

Cxfar verborum delectum originem effe eloquentiz: dele-
&us hic ele&ionem huius vel illius. rei fimpliciter fignifi-
cat. at τροσέρετις clt pluribus rebus , qux fub actionem ca-
dunt,propofitis,vnius,quam agamus & fequamur, cum diu,
multumque deliberauerimus,ele&tio.Ne confilium quidem
ell, fi pro eo, quod Graci euvépioy , id eft confetfum , vel
pro eo quod συμίελην dicunt,accipias . Eft enim confilium
vox πολύσημος, fignificatque ἃς confeffum,vt diximus: (at-
que ita M. T'ullius fenatum orbis terrarum confilium, & a-
lioloco fapiens confilium nominat ) ὃς συμζ(ελὴν id eftra-
tionen quandam rei agendz vel non agendz ab altero ex-
cogitatam , & alteri datam , nondum decifam tamen neque
fixam: (effet enim tum «yoa£pezie ) δὲ fuafionem : de qui-
bus in his libris non difputat Ariftot. Inítitutum autem la-
tius patet,neque in hac requ» grzco vocabulo fignificatur,
locum habet. Denique eorum vocabulorum, quibus ad eá-
dem rem vtitur , multitudo , argumento eít illum non ha-
buiffe conftitutum, quo potiffimüm vteretur . At fané prz-
ftabat vno aliquo femper vti,quàm tot nominibus vnà rem
fignificantibus lectoris docilitatem,memoriamque contur-
bare.Ego igitur & «oo4peziy confilium appellaui & aoa4-
péia, confilium capere latiné reddidi . ac de hoc quidé fuo
loco! dicemus , fimulQquecur ita verterim , rationem afferc-
mus. confilium autem idem valere interdum apud latinos
quod apud grzcos ῳροαΐρεσις , id eft ratio rci agenda , vel
non agendz explicata,fixa,& conftituta,declarant exempla
ex Plauto & M. Tullio. Plautus igitur , in Aulularia .^.
Narraui amicis multis confilium meum de conditione hac:
Euclionis filiam laudát, fapienter faétum,& confilio bono.
M.Tull.in Lucullo. Nec veró (atis conttituere poffum
quod fit eorum confilium , aut quid velint. Idem Philip.
x1. nonne eo confilio ex Italia profectus eft,vt prohiberec
Syria Dolabellam? & lib.v. de finib. Nam volupcatis cau-
. fafacere omnia oportere cum etiam fi nihil confequamur ,
tamen illud ipfum confilium ita faciendi perfe expetédum
& honeftum & folum bonum fit, nemo dicit. & off. 1. Qui
igitur ad natura fuz nom vitiofz genus,confilium vitz om-
ne contulerit, isconflantiamreneat. δὲ de finibus 3.

3 4 Quis

280 τς Scholia í
. Quis eft qui virorum fortium ,atque omni. virtute pr
ftancium facta, di&a,confilia cognofcens nulla omnino af-
ciatur voluptate? quibuslocis & confilium προαίρεσις & -
confilia aeoeupészes grzco noraine dici poflunt. "icd
2 Bonum aliquod appetere videtur ] Zyaf& τινὸς éofe- -
Ga d'oxá . Perionius fic. ad bonum aliquod refertur. non
mihi videtur Perionius ( pace eius dixerim ) fatis apté
hzc verba vertile. Primum enim£oíeeu idem eft quod
ὀρέγεδω,ημοά valet.appetere aut defiderare.fic idem Ari-
ftot. lib. 4. τῶν δ᾽ ἀλλοτρίων ovx ἐφίενται alienanon appe-
tunt: deinde non video cur fugere debuerit hoc loquendi
enus,appetere bonum,quo & M. Tullius vtitur inlib.2.de
A rie loco definit bonum, ut hic Ariftotelés. M.Tul-
lij verbafunt. Bonum ipfum etiam quid effet fortaffe, ἢ o-
pus fuiffet , definilfes: aut quod effet natura appetendum ,
aut quod prodeffet . & paulo poft. (imulatq; natum animal
eft, gaudet voluptate,& eam appetit,vt bonum . Neque eft
quod mihi dicat quifquam , quod quidam nuper obiecit,
cüm hzclegeret, bonum id efle, quod omniaappetunt. di-
cebat autem ille inanima non pofle dici appetere latiné.a-
cutum veró hominem. cur magis Ariftoteles aut Grzcus
alius ita loquetur σαΐτῳ τοῦ ἐγωβε ἐφίεται quàm latinus
omnia bonum appetunt? Atqui etiam apud M. Tullium, fi
exemplum queritur , res inanima dicitur appetere , quam-
uis improprie, ficenimillein Rullum. In hac partitione
ornazus non plus victoria Marcelli populo Romano appe-
cuit quàm humanitas . & Tufcul.r. fic he duz partes vna
ignea , altera animalis re&is lineis in cceleftem locum fub-
uolent , fiue ipfa natura fuperiora appetentes , fiue quód à
grauroribus leutora natura repellantur. — Poftremó aliud
eit ad aliquid referri, aliud aliquid appetere. quanuis enim
finis & bonum re fint eadem, aliter camen ( fi proprias defi-
nitiones , € exquifitas adhibere volumus) bonum defini-
mus;aliter finem . nam finem id efle dicimus,ad quod cetera
referuntur, vel cuius caufa aguntur : bonum autem id quod
omnia appetunt , ut hoc loco teftatcur Ariftoteles à veteri-
bus efle definitum.
3 Munerisfunctiones ] fic ἐνεργείας Latine reddidi'; vt
& | quem-

In librum primum. 281

quemadmodum Ariftot. duobus grxcis nominibus vtitur,

“«ρῶξες ὃς ἐνέργεια, , fic & nos duobus latinis vteremur actio

& functio muneris. Nam ἐνεργεῖν commodé latiné fungi
munere verti pofle, ex bonis linguz latinz au&oribus intel
ligere licet . Cxfarlib.7. huncex proximis vnus iacentem
tranfgreflus eodem illo munere fungebatur. M. Tull.de di-
uinat. lib.2. poffunt aliquando oculi non fungi fuo munere.
& Tuícul.r. nemo parum diu vixit , qui virtutis perfe&ze

fun&us eft munere . ibidem. conturbatus oculus non eft

probé affe&us ad fuum munus fungendum. Itaque xaT'zpe-
σὴν ἐνεργεῖν virtutis munere fungi latiné reddere folemus ,
& ἐνέργειαν functionem muneris. nam & M. Tullius fic.la«
borem definit lib.(ecundo Tufcul. functionem quandá gra-
uioris operis ac muneris .

4 Vnialicui facultati ] fecutus fum libros quofdam ve-
teres in quibus ita fcriptum eft, ὑπὸ μίαν iv δυύαμιν : at-
que hanc fcripturam confirmat Euftrat. Alij libri quos fecu
tus eft vetus interpres,habent Zeezyy. quz vox fine. dubio ,
fi demus eam efle veram lectionem,valet hoc loco δωΐαμιν-

; Optabiliores ] fcio optabile id effe proprie & vfita-
tius, quod Grzci dicunt οἶκτον. & optare 4 veau ,aliudque
eíle αἰρέϊϑαι & αἱρετὸν , quàm ἔυχεοδ οι & d/xzoy . Verunta-
men in hac linguz latinz inopia cüm videam Grzco voca-
bulo αέρετον nullum aliud Latinum refpódere, quàm eligi-
bile, quod vfus improbat , ac refpuit, peto vt mihi ignofcát
1) homines quibus aures funt teretes ac purgatz, fi optabile
interdum pro eo, quod Grzci dicunt e/pezay, vfurpo , pre-

|. fertim cum M. Tull.lib.2.de finib. ea ipfa voce latina videa

tur Grzcam a/pezoy reddidi(le his verbis. Qua honefta ὅς
recta funt, ipfa per fe effe optabilia. & otfi. z- hoc erat ter-

| tium quod de interitu Hippolyti iratus optauit:& de claris
. oratoribus. Quando autem dubium fuiffet apud patres no-
| flros , cligendi cui patroni daretur optio , quin Antonium,

optaret,aut Craffum? & Virgil. eneid. 1. Pars optare locü
te&o:vbi notat Seruius optarevalere o/péisaz id eft eligere.
6 Facilius id quod expetere ] μῶλλον a? τυγχαϑοιμεν τ

| δέοντος. Perion. fic. facilius decorum affequemur. aliud

εἰἰ 72 δέον quod ducitur à verbo d'áy oportere:aliud τὸ aye
| qo

282 Scholia

azoy quod M. Tullius decorum appellat.

7 Vteius formam adumbremus ] Arifto. τύπῳ γε περὶ"
^al. quid fit τύπῳ xai ἐντύπῳ nemini obfcurum eft.Sed
qui hos libros verterunt, non fatis apté Latiné reddiderüt.
Alij enim craíffa & pingui Mineruaalij craffiore do&rina.
ego τύπον rudem formam aut imaginem commodé Latiné
reddi poffe arbittor. Iam formam rei adumbrare;aut rem
informare ex M. Tullio fumpf(imus. fic ille orat. perf. ex-
cellentis eloquentiz fpeciem δὲ formam adumbrabimus.&
ibidem.informabo qualis fortaffe nunquàm fuit.

8 Nametfi idem] Ariftot. d ja 4g: mendose Perio-

.nius. Etenimfi &c. —

» Ciuitatis tamen bonum & confequi ] τὸ τῆς πόλεως
sud λωβέϊν xq? σώζειν. Perion. remp. capeflere. nihil ad fen
tentiam Ariftotelis . non enim hic quztitur, de capeífenda
rep.fed de ciuitatis bono inueniendo ac tenendo.Quis Grx
corum autem ità locutus eft , λωβᾶν τὸ τῆς πόλεως ἐἰγαθὸν,
pro eo quodlatini capeflere remp. dicunt? λαβῶν hoclo |
co mihi poni videtur pro repetire, vel intelligere, vel con-
fequi. fic idem Arift. lib. x. περὶ ζώων γένέσεως,λάβοι d'ap - —
TIE ἐκ Té TOV XgÀ TO ἄῤῥεν πῶς συμβάλλεται εἰσ γένεσιν. Ex
his intelligere licet quomodo mas ad animal gignendum
adiuuet.& primo lib. τῶν μετα τοὶ φυσικαὶ de Empedocle. 7
λάξοι d'a ris αὐτὸ θεωρῶν ἐκ τῶν ἐπῶν . id eft. idautem ex
eius verfibus fi quis infpicere velit,intelligere licet. δὲ infrà
lib. nono. E; dw λάβοιμεν τὸ φίλαυτον σῶς ἑκάτεροι λέ-
γϑυσι» Ty. aJ γένοιτο δῆλον » & lib. 3. περὶ δ΄ αὖ φρονίσεως 1
ὅ τως αὐ λάβοιμεν. δὲ purop. primo .. μέγιςον δὲ χαὶ κυριώ-
τῶτον dA TOY ὡρὸς τὸ d'uiacsan πείθειν,χοὶ καλῶς συμβου-
λόΐειν y Τὰς σολιτείας ἁπάσας λαβεῖν .« & horumlib.z. Aw 7
"ἢέον cub τοῦτα ἔκ τῆς διωγραφῆς.

10 Docendi fubtilitas ] 72 ἐκριβὲς. illelimatum accu-
ratumque dicendi genus.non quzritur hic de tribus illis di4
cendi generibus , qux M. Tull. exponit in orat. perf. fed
negat Ariftoteles fubtilitatem illam limatam docendi per-
zqué in omni difputatione ac fermone defiderari .

11 Quemadmodum nec] Arift. ὥσπερ ἐἐδ᾽ ἐν τὸτς. Ῥετῖο
nius omifit negationem quz tamen reperitur in n:

codi

"2a

Inlhbrum primum. — 283
€odicibus emendatis.
12 Vtlegetantummodo, non natura conftare ] hac de

«e pluradicemusin commentariis noftris in Horatium ad

illum locum.Atque ipía vtilitas iufti prope mater & zqui.

13 Aliis fortitudo exitio ] non erat quód quicquàm ad
hunc locum annotarem, nifi quidam do&iffimi viri,cü qui-
bus hos libros contuli, vereri fe mihi dixiffent, ne non fa-
tis aptum effet huic loco fortitudinis nomen, proptereà
quód fignificaret híc Ariftoteles non habitum animi cum
ratione coniunctum &cet. fed robur corporis potius. Qui-
bus cum refponderem mihi xqué fortitudinis nomine ad γα
trunque fignificandum vti licere, vt Ariftoteles nomine aj-
d'pía.s ad vtrunque vfus effet, querebant exempla . ego au-
tem M. Tullium ftatim protuli, cuius hzc verba funt offi.r.
in feris inefle fortitudinem fxpe dicimus,vt in equis,in leo-
nibus : iuftitiam,zquitatem , bonitatem non dicimus. quo
loco perfpicué fortitudinis nomen pro corporis robore v-
furpat. Quemadmodum igitur grecum ajd'píz improprie
ad corpus quoque accommodatur, (ic & latinum fortitudo .
Simile eft id quod de virtutis nomine infrà dicemus. quz &
ipfa in equo,verbo,opere,& alijs dicitur.

14 DProbabilibus rationibus ] Arift.ziDayoXeyoU vTos. nó
re&é Perionius. Vtrüm mathematicum fuadentem probes:
non enim híc quzritur de fuafione aut diffuafione , fed hoc
ait , quemadmodum non eft audiendus mathematicus , qui
rationibus probabilibus & diale&icis vtatur,fic non efle ab
oratore demonítrationes ideft argumentationes neceffa-
rias flagitandas .

15 Ethorum bonus eft iudex] jq ré Tov ἐςὶν ἐἰγαθὸς xp
τής. Perio. zquus zítimator. mallem dixiffet exiftimator,
tolerabiliusQue fuiffet. exiftimare enim interdum iudica-
re , aut certé opinari eft. Cic.de orat.lib.z. nullius rei quae
quids eífet in his artibus, de quibus aliquid exiftimare pof-

em, rudem aut ignarum effe vifum. ibid. non ftultus alieni
artificii exiftimator. Brutus Ciceroni. Quanta fim letitia
affectus cognitis rebus Bruti noftri & confulum, facilius eft
tibi exiltimare, quàm mihi fcribere. & de claris oratoribus
tantua decraxit,quantum non quiuis vnus ὁ m exi
1ma-

294. 2 Scholia :

ftimator do&us,& intelligens poffet cognofcere. Idem in
top. fed vulgi opinio mutari vix poteft , ad eamque omnia
dirigunt,& qui iudicant, & qui exiftimant. Et partit. cü aut
augendi alterius;aut minuendi fui caufa alia dici ab orato-
re,alia exiftimari videntur. Aeftimator autem & xítimare
plane hocloco inepta funt. Sed negat ille eleganter atque
adeo latiné dici bonus iudex , cum M, Tull. ita loquatur
tamen. fic enim verr. 6, Eft boni iudicis paruis ex rebus,
coniecturam facere vniufcuiufque & cupiditatis & inconti
nentig. & feptima. Iudex bonus effe nemo poteft qui fu-
Ípicione certanó mouetur.fed quid religiofius quàm quod
idem alibinon eft aufus dicere boni citharoedi ,fed clari ὃ
quafi veró clarus citharoedus idem fit latiné quod apud Grae
€os απουδαῖος κι άρῳ δῆς.

16. Vt & incontinentibus ] τοῖς ακρατέσι.Ἰεσε hac de
re Ícholia numeri 66.hoclib. ἐγκρωτὴ & ἐγκράτειαν con-
tinentem & continentiam; εἰκρωτὴ χαὶ ἀκράτειαν, incon-
tinentem & incontinentiam multorum virorum doctorum
exemplo latiné reddidi,eifdemq; vocibus femper vfus fum.
neque putaui mihi fugienda nomina incontinens & incon-
tinentia,quorum altero Plautum, Terentium , Horatium 9
altero etiam M. Tullium víos effe fcio . Pretereà quanuis
fciam impotentem eum efle qui fefe continere, fibique im-
perare non poffit , quz vis eft vocabuli greci experi ,in-
continens tamen & incontinentia proptereà quód oppofi
tionem habent ad continentem ὃς continétiam propioreum
ac faciliorem,magis mihi probata funt . |

17 Sedhoc ignorare non debemus ] μὴ λαγϑανέτω δ᾽ ἵ--
μᾶς. Perio. Sed hocobliuifci non debemus.Aliud eft Aay
βάνειν , aliud ἐπελανδανεῶσα. illud eft latere , obfcurum &
incognitum effe: hoc obliuifci & immemorem etfe,

18 Principium enim eft ré ita effe] Arift. τὸ ὅτι. id eft τὸ
ἐἰδένο, ὅτι 621. Docet autem illelib.2. ajaAvr. ὑςέρων to-
tidem effe ea que quxruntur , quot ea quz fcimus . Scimus
porró quatuor , rem effe , quid fit res, talem rei effe&um
elle , feu ita rem fe habere, cur ita res fe habeat. quibus to-
tidem refpondent quzítiones an fit, quid fit , an ita fit , cue
ita fit, Verba Arift.hzc funt ordine comrmutato . 7Z (n7s-

! μένω

Inlibrum primum. 28«
μένα ἐςινῖσα τὸν ἐριϑμον, ὅσαπερ Eie viua, . ζητῆμεν δὲ
τέτταρα, τὸ ὅτι; τὸ διότι. εἰ ἔς! , τί £91. i totidem funt ea
quz quzruntur , quot funt Eri que Íciuntur. quzrimus au-
tem quatuor, an ita fit , cur ita fit , au fit, quid fit. malé igi-
tur Perio. qui vertit τὸ ὅτι rem efle. fcire enim τὸ ὅτι non
eft {εἶτα rem effe , fed ita rem fe habere. verbi gratiafolem ᾿
deficere , mundü eternum efle.fcire auté rem effe, refpódet
ditioni €i £c. i.an res fit fimplicicer:quz lóg alia eft à qux-
ftione?z:. Iam hzc loquendi forma quxrere ὅτι, vel quz-
ftio ὅτι. nata eft à Grecorum loquendi confuetudine. cum
enim fignificibant fe fcire rei alicuius effe&um, verbi caufa '
lunam deficere , dicebant fe fcire ὅτι εἰσὶ ii rem ita fe habe-
re ,quod latini philofophi barbaré loquentes verterunt,íci-
re quia eft ; vel quód eft... Itaque quzrere τὸ ὅτι, quod vul
go appellant in fcholis quxrere quia, eit quxrere de effectu
rei . Iccircó dixit Arift.primo lib.rGy μετα τὰ φυσικὶὶ, vcl:
vt eruditiores appellant, περὶ σοφίας; τοὺς ἐμπείρους τὸ ὅτι
μὲν eid évou διότι d" dux εἰδέναι. id eft v(u peritos fcire τὸ ὅς
q1: exempli caufa fcire hanc radicem efle ad hoc vulnus fa-
nandum vtilem: cut fit vtilis autem,nefcire . Ait igitur hoc:
loco Ariftot. bené moratum eum effe oportere qui intel-
ligere cupiat difputationem de virtutibus , & omnino de re
bus ciuilibus : vultque hoc efle omnibus perfuafum tanquá
principium quoddam : cur ita fit , non admodum efle quz-
rendum . Sicinfrà càm poíuiflet humanum bonum effe mu
neris animi functionem cutuídammodi ex virtute &c. fta
tit fubijcit fatis efle hoc indicaffe , neque quxrendum effe
quamobrem ita fit. M. Tullius orat. perf. poíteà quàm ofté-
dit etiam in oratione numeros locum habere, fic loquitur
Effe igitur numerum quendam in oratione non eft difficile
cognofcere . iudicat enim feníus,in quo iniquum eft , quod
accidit, non agnofcere , fi cur accidat, reperire nequeamus,
Ariftoteles in eo libro, quem modo commemoraui περὶ zo
gías, (cribit fenfus nulla de re,cur ita fitiudicare;verbi cau
fa, cur fit ignis calidus: fed tantüm effe&um rerum fentire;
verbi caufa, ignem efle calidum, aquam efle frigidam. Ver-
ba Ariftot. hzc funt , αἰλλθυ λέγουσι τὸ d'i£ τί περὶ dd vas;
οἷον d τί θερμὸν τὸ arüp yu AA μόνον ὅγε ϑερμὸν.- Ls
9.11 P 19

286 Scholia

19 Optimus ille quidem ] δυ τος μὲν maya pieoe. Verfus
funt Hefiodi omnibus noti. Perionius Virgilij verfum v-
num atque alterum duobus primis Hefiodi oppofuit. Felix
qui potuit rerum cognofcere caufas &c. fed quorfum , cüm
aliud Hefiodus loquatur, aliud Virgilius ? fcilicet vt Cice-
ronis verba, & fententiasintegras inculcat, etiam fi nihil .
ad Ariftotelis fententiam pertineant, ita Virgilij verfi-
bus,qui ei vifi funt elegantes & ornati, vt reuera funt , He-
fiodum nobis interpretari voluit , eó fortaffe quód aliquid
de felicitate loqui videbantur. Hanc Hefiodi fententiam ad
uerbum fere T.Liuius exprimit lib.xxx 11.fub Minutij per-
fona. (zpe ego audiui milites eum primum eife virum , qui
ipfe confulat, quod in rem fit : fecundum eum, qui bené mo
nenti obediat: qui nec ipfe confulere,nec alteri parere fcit,
eum extremi ingenii efle. eandem ufurpat M. Tull.in Clu-
entiana. Sapientiffimum effe dicunt eum, cui quod opus fit,
ipfi veniat in mentem: proxime accedere illum;qui alterius
bené inuentis obtéperet. & Sophocles in Antigone . gu
ἔγωγε πρεσβάζειν πολυ Duos τὸν ad pa, aT ἐπσιςήμηςπλέῳ..
Eid "ou, φιλεῖ 329 TE To χαὶ ταύτῃ ῥέπειν, Καὶ τῶν λεγόντων du
κάλον TO μανβαψειν.

20 Etodiofiffimi ] φορτιχώτωτοι Perion. importuniffi-
mi , non fatis mihi probatur. φορτίον elt onus, φορτικὸς igi-
tur latiné puto commode verti poffe odiofus,infolens , non -
ferendus , vel vt placet Adriano Turnebo viro Gallie no-
ftrz do&ifs. cuius fententiam in his libris vertendisftudio-
sé exquifiui , cuiusque iudicium multis locis fecutus fum j
in eptus, Cicero quidem de orat.lib.1. videtur infolenté pro
eo quem grzci φορτικὸν nominant , pofuiffe . ne inre nota
multus & infolens fim ; & in orat. perf. idem fignificaffe vi-
detur duobus nominibus.Nihil infolens atque ineptum. να
citur autem hac voce φορτικὸς in his libris fzpius Arift. lo-
cos proponemus omnes ob oculos , vt quiuis intelligere
queat;grzco vocabulo hzc latina feré equaliter refponde-
re. lib.quarto igitur vbi de magnanimo loquitur;£y ἐκείνοις
μὲν σεμνύνεδδαι dux ἀγεννὲς. ἐν δὲ τοῖς ταπεινοῖς φορτικὸν-
id eft inter illos gloriari , generofi hominis eft: inter humi

las autem & infimos, odiofum , vixque tolerabile . δὲ i. ἷ
ib.

In librum primum. 287
lib.de ridiculis.oj μὲν δι τῷ γελοίῳ V σερβάλλοντες,βωμολό
χοι δοχᾶσιν eiyeu y xg φορτικοὶ γλιχόμενι aj TOS τῇ γελοίε..
quz fic vertimus . Atque ij quidem qui rifu mouendo vltra
modum prodeunt , fcurrz videntur effe odiofique homines
ac non ferendi , qui omne fuum ftudium in ridicula confe-
runt. & lib. decimo. οἱ δὲ σώφρονες τί aj εἶεν. n φορτικὸς o £-
erauyos ὅ τι OU ἔχεσι φαῦλας ἐπιθυμίας. Iam veró vtrum
Deos dicemus eife temperantes ὃ an odiofa, minimeQue fe-
renda deorum laus futura eft, fi dicamus eos vitiofis cupidi-
tatibus carere? & primo φυσικῆς εἰκροαῖς. μᾶλλον δὲ ὁ Me-
AlayoU λόγος φορτικὸς. καὶ οὐκ ἔχων αἰ aopíay 1d elt odiofior
autem Meliffi ratio eft,minusque ferenda & qux dubitatio-
nem non habet. Aelianus autem in fecundo coi íA. igop.zro
λυτελὴ δᾶπνα xad φορτικεὶ appellat coenas fumptuofas , &
graues ijs , qui eis delecentur.

21 Politi veró homines ] οἱ δὲ χαρίεντες. fic M. Tull.
academic. 2, Propterid quod doceturà politioribus phy
ficis , ingularum rerum ungulis proprietates efle . ya píey-
τας dici puto à grzcis quos lepidos,feftiuos,atque humani-
tate politos appellamus.

22 Sedvidetur eo quem quzrimus,exilior ] φαίνετο, d"
ἐσιπολωμότερον εἶναι τέ ζητεμέγε . Ício ἐπιπόλομα ca elle
quz extant,quz eminent,quaz funt denique in fumma tere
vel aqua extremitate. fed fignificat Ariftoteles hunc finem
firmum , ftabilem,diuturnum, folidum nó efle,quemadmo-
dum nec ea folent efle fixa, nec diuturna , qux non funt al-
tius in terram defixa, aut defofla.. Tertio rhetoricorum au -
tem £z/a2Ac44 nominat τοὶ παντὶ δῆλα καὶ d μηδὲν d ei ζῃ-
σῆσαι.

23 Vt credant fe ipfos bonos effe ] ive πιςόΐωσιν ἐ-
au TE s ya 34s εἶναι. Perionius mendosé vertit . vt opinio-
nem alijs afferant fe effe probos. fententia Ariftotelis hec.
eft .honorem expetunt nonnulli , vt credant ipfi alijs fe bo
nos efle . Multi enim funt qui aliorum de fe iudicio ; atque
orationi maiorem fidem habent , quàm fibi , fuzque con-
fcientiz . quod genus hominum reprehendit Horatius ia
epilt.ad Quintium, Tu re&é viuis fi curas effe quod audis:
| JaGamus iampridem omnis te Roma beatum: Sed vereor
ne

288 Scholia :
ne cui de te plus quàm tibi credas. fed quis Ariftotelis fen--
tentiam melius,quàm ipfe Ariftoteles explicare poteft?hic
fic infràloquiturlib.octauo. dd" ὑπὸ τῶν ἐπιεικῶν, xd εἰδὅ
χων ὀρεγόμενοι T1145, βεβακῶσαι τὴν ὀικείαν δέξαν περὶ a
τῶν ἐφίενται. χαίρεσι δεη ὅτι εἰσίν ἐἰγαθοὶ πιςαίοντες τῇ τῶν,
λεγόντων κρίσει. Letantur (inquit) tales homines , corum
qui id dicant, iudicio credentes . idem poop. xe tud) xai
οἰ δοξία τῶν ld cov , δι τὸ ylyve en φαντασίαν ἑκάςῳ.ὅτι
τοιοῦτος χαὶ ἀποὺ διαῖος y χαὶ μᾶλλον ὅταν φῶσιν. ἐς ole T O4 εἰ-
ληθόειν.ῖ. honos & bona fama in rebus iucundiffimis nume
randa funt;quia fe quifque cogitatione talem , & virum bo-
num depingit, multoque adeo magis cum hoc dicuntij
quos vera loqui arbitratur. In eundem fcopulum offendit
Strebxus, qui ita vertit, vt fidem faciant fe bonos effe. At-
ui quis nefcit zie&/er efle fidem habere & credere ὃ fidem
ducts autem,& perfuadere,dici à grzcis πείθειγὸ nec me có-
ntouet quód σπίςεις apud. grzcos. probationes appellantur.
exquo quidam Grxcorum interpretes zriec/ey volunt effe
probare ὃς confirmare lib.2.4/2Av7-«yoTépov,quod nihil ad
ad hunc locum pertinet. Stultum igitur & ridiculum meher.
culé hoc hominum genus eft, qui cum fibi ipfi pulchré noti
fint, ÍciantQue nullam inefle in fe virtutem , nihi] denique
felaude dignum vel à natura, vel à difciplina habere, lau-
dari tamen ab alijs virtutis nomine volunt , atque hac inani
& falfa aliorum de fe predicatione pafcuntur,ac dele&átur. .
24 Propofitum admirabile ] ϑέσιν . fcio ab Ariftot. θέ-
ciy fic definiri lib.topicorum τ ϑέσες ἐςὶν ὑπόληψις σαρώ-
'δοξος τῶν γνωρίμων τινὸς we TH. φιλοσοφίαν » οἷον ὅτι OUXÉSIY
e TIM ye, καθάπερ ἔφη Αντιῶϑένης. v ὅτι παύτα κινᾶῶ aue.
Sed.cum videam ϑέσιν propofitum à M. Tullio nominari ;
fintque thefes opinationes admirabiles, & preter omnium
fert opinionem,vt vult Ariftot. mihi vifus fum hoc loco fic
thefin re&é appellare poffe. poteram & exiftimationé feu
opinationem admirabilem nominare .
2; In ijslibris di&um eft ] Quofnam libros fuiffe dice-
mus ἐγκύκλια ὃ an qui omnium 'artium do&rinam, & quafi
orbem difciplinarum continerent?an potius qui quzítio-
nes quotidianas & peruagatas ; & quz quotidianorum. mi-
d nifteriorum

In librum primum. 289

nifteriorum inftar in orbem redeunt,cóple&erentur? Cum
hoslibrosiam pridem à mein Galliain latinum fermoné
verfos, anno fuperiore in Vmbria recognofcerem ac veluti
recuderem , accuratiusq; mecum cogitarem , qui fuiffent hi
libci,neq; mihi quicquàm in mété veniret,in quo acquiefce-
ré, vifum eft mihi ad Guliel. Sirletum virum do&ifs . olim
Pontificis Maximi Marcelli fecundi,nüc Pauli 1111 itidem
familiarem ac domelticum, fcribere,ab eod; petere,vt mihi
fuá fententià hac de re per literas exponeret; ille auté vt eft
cüàm in omnes: humaniffimus, tüm mihi peramicus , fic
refcripfit .Sirletus Lambino S. Peto abs te mi Lambine vc
des veniam, fi tuis literis tam feró refpondeo.fum enim tot
ac tantis occupationibus diftrictus, vt vix calamum in ma-
num fumere queam . ignofces igitur occupationibus meis.
Quod quzris quofnam fuifle putem libros illos , quos Ari-
ftoteles ἐγκύκλιω nominat ,ego exiftimo fic ab illo philo-
fopho nominari libros eos, qui non de vna aliqua certa ma
ceriafed de queítionibus omnium difciplinarü fcripti fint,
vt ὡροβλήματει δὲ res huiufmodi. Εγκύκλια enim fcimus
apud auctores diciea qux nonad vnam rem , fed ad vniucr-
fas pertinent , vt Plutarch. £y τῷ περὶ zreud ov ἐγωγῆς, ἐγκύ-
xe acud ép ra appellat, que orbem difciplinarum com-
prehendunt.íic δὲ apud nonnullos fcriptores animaduerti
ἐγκυκλίες ἐπιςολοὺς nominari, quz non ad aliquem certum
|! .hominem, fed ad omnes prouincias mittebantur. hzc habui
quz tibi hac de re fcriberem. fi quid prztereà occurrer, fcri
bam pofteà. nunc te rogo vt me ames,vt facis. Vale Romz
quarto nonas lanuar, 15 57.

26 Lubrica fané atque ardua ) Arift.zorzti 722 τῇ ς To:
que γενομένης ζητήσεως. Non dicit Ariftoteles hancquz-
jtionem effe difficilem aut obfcuram, aut vix explicabilem,
fed ayocaj T» ideft arduam,vixque tra&abilem. quemadmo
| dum Salluftius ait in primis arduum fibi videri res geftas
| fcribere . non enim arduum ( inquit. Gellius ) pro difücili
| tantum, fed pro eo quoque ponit, quod grzci δυσερὲς aut
χαλεπὸν appellant : quod eft moleftum quoque & incom-
modum ὃς intra&abile.

27 lpfum quicque ] αὐτοέκαςον. Vide ; ina lib.

6. de

290 - Scholia

6. de rep. quo loco fic appellat vniufcuiufque rei formam:

feu ideam.

28. Nam quàhomo fit]. ἢ αὔϑρω πος. Perion.quia bomo:
fit.3 quo magnopere diffentio , quanuis oftendere conetur.

M. Tullium ita hanc particulam j vertere folere . fed errat
mea quidem fententia. Nam in illis omnibus exemplis,que
profert ex M. Tullio , illud quia,refpondet uoci gracx 271,

non /j.quà autem, quo uocabulo fzpe vtitur M. Tullius , a-:
priffimum mihi. ad hanc particulam ἡ latine reddendam vi-:

detur effe. (ic Paulus Iurifconf.ad legem falcid. fed nec ille,

qui filium alienum poflidet, tantum habet, quanti eum pa-. .
tri vendere poteft, fed in prxfentia non quà filius alicu-.
ius, fed quà homo, xítimatur.quà valet qua ratione. fic Ca-.

tull.ad feipfum. Difficile eft,veràm hoc quilibet efficias . i.

qualibet ratione:ec idé ad Rauidum. Quid vis? quálibet effe

notus optas? )
29 Inbonorumordine ] conftituebant Pythagorei du-
plicem ordinem: vnum bonorum, alterum malorum , hoc
modo. BV |
συςοιχίω id eft. coniun&io & fo-
cietas ordinis.

ordo ordo
bonorum malorum
vnum multitudo
mas foemina
finis,feu finitum infinitum
dexterum lzuum
quiefcens feu immotum quod mouetur
rectum curuum
lux tenebre
impar pat.
quadrangulum altera partelógius.
mens feu intelligentia opinio. |
addunt quidam zquale inzquale

3o Annihil aliud erit bonum przter ideam ? | hec funt

legenda cum interrogatione, ita tamen vt membrum fupe-.

rius proximum interpofitionis nota includatur. alioqui fic
erüt

In librum primum. 29I

erunt vertenda,& enuntiando pronuntianda. hoc modo.aut
nihil aliud erit per fe boná. 3r Scilicet;vt in corpore 7
Aviít.lib. v» fapientia 4.quatuor genera exponit eorü quz
unum funt. alia .n. unum efle numero, alia vnü fpecie , alia
vnum genere.alia vnum proportione.dicuntur autem vnum
propoitione , que interfe comparatur vtaliud ad aliud . fic
Acill. κατ᾽ αδαλογίαν δὲ ὅσα ἔγχει ὡς ὥλλο πρὸς εἴλλο . idem
topicorum primo, fimilitudinem efle quxerendam in difpa-
ribus generibus, dz ἕτερον ap?s € 16pv7:: oU 0$ ἄλλο πρὸς
&AA0 : οἷον ὡς ἐπιςήμη πρὸς ἐπιςητὸν, οὕτως αἴϑησις πρὸς
αὐὐϑητὸν, χαὶ ὡς ἕτερον ἐν ἑτέρω τινὶ, οὕτως εἴλλο ἐν LAM «οἷον
εἰς ὄψις ἐνσώματι TO VEg ἐν τῇ φυγῇ illud γα αὔτ αῷ € hoc
loco εἷς γαρέν σώμωτι ὄψις reddidi fcilicet, & itellige haec fic
ab Arif.dici quafi ab eo qui probabilia loquatur;neq; audeat
liquidó ita effe affirmare. folet enim Ariltot. querendo , &
interrogádo,quod fibi uideatur,exponere,nó enuntiádo,in
problematis maximé,& in difputationibus ciuilibus ac mo
ralib. vtpoté in quibus rationes nó admodá exquifitz neq;
tenuiter | imatz adhibeantur.

32 Quz nobis bona funt 7 τοὶ ὑμῖν £ya04 . Perionius.
falutaria : quafi vero hic de falute cuiufquám quzratut, aut
quafi falutaria & bona idem fint. -

33 Quodnam igitur cuiq;? ] Arift. τί du» éxZen T ἐγα--
οθὸν. ἑκείςη fubau. προΐξει vor τέχνῃ - non recte igitur Perio-
nius, Quid eft igitur quod fibi quifq; bonum ftatuit? debu-
| erat ita vertere potius.quid eft igitur quod fibi queq; ars &
| a&io fummum bonum proponit ὃ
34 Sed dum huc & illuclabitur] Arift. μετα βαΐγων d d
| Ad yos εἰς τὸ aire bois To4. lic Perionius. mutata enim tamé
| eodem fpe&at definitio. Quid fibi hec verba velint,non vi-
| deo. ea quidem fcio ab Ariltotelis fententia plurimüm di-
|. fcrepare.

3; Mentem fanam ac vegetam ] z2/ vou2 . dixiffem intel
ligentiam vt fepe M. Tull. fed cum infrà hoc nomine zu/e-

civappellem,ne eiufdem nominis duas res fignificantis er-
| rore conturbaretur leétor, you2 incerdum meucem fimplici-
ter,interdum mentem fanam ac vegetam Laciné reddidi, ra
τὸ intelligentiam, Us

ΠΡῸΣ 36

292 Scholia

24 Exeacopia] ἐκ τῆς αὐταρκείας. pluribus verbis hze
vox οσὐταάρκειώ» cui nulla vna refpondet latina, fuit decla- |
randa . Eft autem eU7apxisis qui fuis bonis contentus , fa-
tisque copiose inftru&tus eft,quid; nullas externas opes de-
fiderat. Videtur mihi Lucret.lib.r.vim huius nominis grz-
ci expreffifle. fic ille de natura diuina . Nam priuata dolo-
re omni,priuata periclisIpía fuis pollens opibus , nihil in- |
diga noftri. & Horat.de natura humana . Diues opis natu»
ra fux.

37 efRci videtur ] evuCaZyer . Apud Ariftot.cuuffa£ye
multis locis eft ex enuntiationibus antegreffis confequi ὃς
concludi . atq; ita accipiunt hoc loco grzci interpretes ,
quos fecutus fum. fic ῥητορ.εἰ.τὸ δὲ τινῶν ὄντων ἑτερόντι duh
τοῦτα συμβαΐνειν παρε τοῦ ταυτῷ ταῦτα εἶγαι ἢ καθόλου. ἥ΄
ὡς ἐσὶ TO πολὺ ἐκέϊ μὲν συλλογισμὸς: . ἐν ταῦθα δὲ € vo quan |
pa, καλέϊται. δὲ primo lib. priorum analyt. συλλογισμοὶς δ᾽
ἐς! Aayae£ V O τεϑέντων τινῶν. ἕτερόν TI τῶν κειμένων ἐξ οΞ
γάγκης συμβαίνει τῷ TO Te, ei yan. o

38 Eius propria ] id eft hominis. ficenim Arift. τῇ λό:
γον ἔχοντος. At Perionius ab Ariftorelis fentétia longé ab-
errat. fic enim ille, quzQue ab ea parte animi proficifcitur,
quz rationis eft particeps.

39 Sedcum hzc vita &c. ] duobus modis dicitur vita
ad agendum apta, vno cum vfu & fun&ione muneris ,quid
poflit ac valeat , declarat, ideft cum agit,& munere fuo fun-
gitur, altero cum agendi poteftate non vtitur,neque vim ἢ"
fuam experitur , fed otiofa ac feriata eff; exempli caufa ho |
minis liberalis vita ad agendum apta eft, fed hoc duobus |
modis: vno cum vi ac poteftate tantum,cum habitu tamen;
liberalis eft, nihilque benignitatis aut beneficii confert in |
alterum, forte quia ei non ! Sé ian facultates : altero cum |
re liberalis eft, virosd bonos egentes fubleuat;beneficiisd; |!
afficit,& cumulat. — 'e ἢ

40 Idem autem genere] non minus latiné dici pofle pu [ἡ
taui idem genere,quàm id quod à M. Tullio dicum eft in
perfecto orat.fpecie difpar..- |

41 bonum] hzceft fummi boni humani definitio quam
cominemorat M. Tullius lib.2.de finibus, his ser iE

teles |-

Inlibrum primum. 20

teles virtutis vfum cum vitz perfe&z , profperitate con-
iunxit .

42 Quam bonam actionem 1 αὐ πραξίαν nominat Ari-
ftoteles.

45 Cuiusquiíque rei nomine ac ratione ] «eoe δ᾽ λέγε-
ταὶ φιλοτσισῦτος. hác tam aptam nominum compofitionem
lingua latina non poteft imitari , nedum affequi . φίλοτοῖς-
οὔτος autem is eft qui rem aliquam quxcunque illa tandem
fit, amat. vt φίλεππος qui equos amat, φιλοθέωρος qui fpecta-
culorum ftudio ducitur.

44 Nefas eftenim] zd uz Tov. fic M. Tullius in Timxo
vertit d duse Toy . Atque illum quidem quafi parentem hu-
ius vniuerfitatis inuenire difficile eft,& cum iam inueneris,
indicare in vulgus,nefas . fic & Horat. ode xxx 111. libro r.
Durum, fed leuius fit patientia, — Quicquid corrigere elt
nefas. & idemalibi. "Tune quzfieris, fcire nefas, quem
mihi , quem tibi Finem Di dederint , quanuis non omnes
hoc loco fic accipiant. -

45. Quafi manci ac debiles] conatus fum exprimere vim
vocabuli grzci πεπηρωμέγοι id eft debilibus aut debilitatis.
debiles aucem funt apud Latinos ( vt fciunt qui latini fer-
monis vfum tenent ) ii quibusaliquod membrum imminu-
tum, fracum, aut corruptum eft ,quos greci ayaziípoyó ap-
| pellant: infirmi veró & imbecilli alij funt ab illis . πεσηρω-
μένους autem ad virtutem nominat Ariftoteles per traníla
tionem eos,qui bus ita vel natura,vel fortuna inimica elt,vt
virtutem adipifci nullo modo poffint.

46 Cuiuídammodi ] zroiz 7:e.fic M. Tullius lib.v. de &-
nib.Iam veró animus non elle folüm , fed etiam cuiufdam-
| modi debet effe,

47 Certo quodammodo affe&os ] eofovs τινες. poterá
& fic vertere, cuiufdammodi.vt fuprà.

τ 48 Solonisfententia ] hac dere Herod. libro primo.
|; Atque hanc eandem fic expreífit Sophocl. in Trachin. fub
perfona Deianirz.

Λόγος μέν ἐς ἐρχοῖος au D param φανεὶς,

|l- ὗς όυχ αὐ αἰῶν᾽ εκμοεΐθοι ζροτῶν, πρὶν αὐ

^ cOdfa ic ἐτ’ εἰ χρηςος, τ T0 κακῆς. &c.

bs , 1.3 49

- .
294. Scholia
49 Infortuniorum ] δυςυ χημεΐτων . infortunium voca-
bulum eft Plauto ὃς Terentio vfitatum, ne quis forte minus
exercitatus in lingua latina fecus exiftimet . |
;o Etqui fupremum uitz diem conuenienter 1, Ariftot.
πελόντήσαντι κατεὶ λό γον. Perion. migraueritque conue-
nienterraiioni. mendosé. verba enim illa xe λόγον»
przcisé pofita funt. plena autem eflet oratio fi ita dixiflet ,
κατὰ λόγον τοῦ βίου uel τῶν CeBuop£yov. 1.pro ratione vitae
fuperioris, feu tatis anté adz.& 1ta loquitur infrà.
$1 Atque hoc perfpicuum eft ] hunclocum fatis(vt opi -
nor)aperté vertimus. Veruntamen fi quis forte huius rei ex-
emplum quzrit: finge parentes locupletes , honeftos , ma-
gnificos, lenes, iuftos fuiffe: euenire poteft longo interual- |
lo vt eorum liberi ac pofteri alij egentes;alij turpes & infa-
mes,alij fordidi ac prxparci,alij iracundi, alij iniufti , mul-
tisque alijs vitijs affecti,& fortunz cafibus confli&ati mul- |
tüm fint & illis, & interfe diffimiles. Adrianus Turnebus
vir do&tifs. has diffimilitudines ad commutationes, varie- |
tatesá; fortunz tantum referebat. | E
52 Deatitudinis dominz funt] xpiad εἰσι τῆς did euo |
vías fic fepe loquitur M. Tullius. fignificat autem in actio- |
nibus virtuti confentaneis beatitudinis dominatum elle |
pofitum. 4 |
53 Omnium maximé ] Αὐπξιμάλιςα maf Tow. fic habent
boni codices non μώλιςα af Tes. quam pofteriorem fcri- |
pruram fecutus effe videcur Derion. d
$4 Etculpa fine quadratus 1 «2 τετρώγωνος ἀγευψόγου.,
principium eft verfus heroici neício cuius poetz. . idem.
A rift.lib. 5;770p..ait virum bonü quadratum appellari peg.
tranflationem quia vterque perfectus eft. | |
ες $5 Beatosaurem, vt homines ] fic habent fcripti codi-?
ces , confirmatque hanc le&ionem vetus interpres , weave
ples d ὡςαὐθρώπους..Τξ )}Ρ6 autem hoc modo loquitur M.Tu
lius,veluti in Bruto.quorum vtriufque orationes funtin p
mis , vt Afiafico in genere laudabiles: ibid. orationes a
tem eius,ut illis temporibus,valdé laudo.& off.5.Tüm Py:
thius , vc argentarius,qui eflet apud omnes ordines gratio
fus. & Tufcul.v. At Diogenes liberius ut Cynicus. &c.

I
|

i

4

Inlibrum primum. 29

in Catone maiore,multe etiá vt in homine Romano litera.

56 Acveluti rudi imagine adumbrare ] s 7o. fuprà
de hoc vocabulo fatis multa diximus. Perion. Summatim:
& populariter. Summatim grzci dicunt ἐν κεφαλοίῳ .
populariter addidit de fuo. e(t autem tralatio ducta à pictu-
ris primüm obícurius adumbratis , deinde potteà illuftrius
expreflis. M. lull.ad Att.lib. 4. τὴν παρῆσαν keTéáeeziy τυ-
πωδῶς, ne iftuc hofpes plané veniam. idelt prxfentem rei-
publicz ftatum mitte ad me rudi quadam forma adumbra-
tam. &cet.

57 immo veró de hoc querendum. 7 μᾶλλον d"7zos τὸ
διωπορεϊ δα. ego hunclocum aliquantum corruptum ita
reftituendum puto, μᾶλλον δΊσως τόδε δῶ δια πορεϊάταμ.
Argyropylus quidem & vetus interpres horum verborum
fententiam expreflerunt.

58 Sin aliter, at certe tantillum. ] fic. Arift. εἰ e μη, τος
VoU Tby γε καὶ TOL TOV (06€ μὴ ποιεῖν cU δοΐμογεας & c. quam le-
&ionem retinét codices Florent. Parif. Ven. fequitur Argy
ropylus.fed vetus interpres fic videtur legitle . eid £,u4 τοσῇ
τον γε χαὶ τοιοῦτον oce ποιεῖν οὐ δαίμονας τὲς pu) ὄντας . cu
ius Ícripturz hzc ertt fententia. fin aliquid valeat , ac non
tantum certé neque tale effe,vt vel eos qui non fint, beatos
eiliciat , vel ijs qui fint ; beatitudinem eripiat.

;9 Non numerari in poteftatibus ] τῶν δυωείμεων δυκ,
ἐς; .Quia quzrere coeperat vtrüm beatitudo bonum effet
laudabile , an honore afficiendum , poteftas autem feu fa-
cultas neque laudabilis, neque honore affcienda eft, negat
ftatim beatitudinem in poteftatibus efle habendam. J'uiz-
μιν autem quam appellant grzci;ego interdum vim , inter-
dum poteftatem & facultatem latine reddo , neque veritus
fum,ne hzc appellationum varietas lectorem conturbaret,
cüm hzc nomina fint Latinis pro grzco J'usejus,vfitata.
Q uanuis autem vir quidam omni doctrina przítantiffimus
malit J'uizpuy poteítatem , quàm facultatem latiné nomi-
nari, Quintilianus tamen oítendit ea tria,qua dixi, latina,
víu effe recepta. Quintiliani verba func hec. Quod evo vim
appello,plerique poteftatem,nonnulli facultatem vocant.

jj amu T4 qua

296 Scholia

quz res ne quid ambiguitatis afferat;vim dico τὴν διωύα μιν.
6o Ridicule enim videntur ] γελοῖοι; jap φαίνονται πρὸς

ἡμᾶς αὐαφερόμενοι . nomen γελοῖοι puto referri ad proxi-.

mum fuperius ezazyey q uanuis vetus interpres , ὃς Argyro-

pylus ad nomen fe oU retulerint.Verüm hanc rationem fe-

cutus fum, quia hoc loco idem propemodum fignificari ab.

Ariftotele putaui,quod docet lib . decimo, vbi ita fcriptum
ell.i φορτικὸς ὁ ἐποανὸς ὅτι OUX. ἔχουσι φάυλας ἐπιθυμίας:
an potiusodiofa feu ( vt alij verti malunt ) inepta Deorum
Jaus futura eit,fiquis eos ita laudet quód malis cupiditatibus
careant ?

61 Namvirtuti quidem laus. fic rhet.r. E'e δ᾽ ἔπαινος λό.

yos p. φανίζων μέγεϑος εἰρετῆ s.i.laus eft oratio qua virtutis
magnitudinem oftendit ac declarat. |

62 Encomia autem factorum] hoc idem docet eodem lo :

co-Atiít.z2 d" ἐγκώμιον ἔργων ἐςι.

63 Sedquoniam beatitudo. ] Ab hocloco principium:

ducit , occationemque & caufam arripit Arift. de virtutib.
difputandi.

64 Quos quoniam populariter ] libri Ariftotelis alij.
dicuntur ἐξωτερίκοὶ fuille appellati, alij ἐκροαμωτικοὶ , de:

quibus fic M. Tull. lib.v. de finibus. De fummo autem bo-

no, quia duo genera librorum funt , vnum populariter fcri:

prum;quod ezeepixcy appellabant;alterum limatius,quod
in commenrariJs reliquerunt.&c. quam librorum diuifioné
quanuis fciam a Sepulueda, & alijs viris doctis improbari ,.
inaio tamen Ciceroni qui propiusab illis temporibus ab-
erat, vel fine ratiorie crederc , quàm eorum qui aliter fen-
tiuat , rationibus,quanurs probabilibus & fpeciofis affenti-
ri : neque ine pudebir errare cum Cicerone , Gellio , Bu-
dzo,fitorte errabo. Quanquàm non eit nobis contemnen-
dus Plutarchus qui diferté in Alexandro libros.aegi φυσικῆς
εἰκροοίσεως ἐἰκροαμαάτικοὺς nominat.

65 Vifafunt meliora. 1 ἔς ἀρρεῖ ας M. Tullius τοὶ φαν-
qut, tüm alijs locis.tum Iib. 2: Acad. quzft. & garza-
σίων vifionem: quam diftinctionem nos:n his libris perpe-

tuó feruautmus, | INam M. Tullius quidem garzazíay πᾶς.

vifum, nunc vifionem nominat. Verba eius funtlib.2. Aca
dem.

In librum primum. 297

demi. Quzritur qualis vifio fuerit aut furentium , aut fo-
mniantium tum cum commouebantur. idem lib.r.quam il-
le φαντασίαν. nos vifum appellemus licet, & teneamus hoc
verbum quidem. erit enim vtendum in reliquo fermone fz
pius.

66 Recaenim illa eft] ὀρϑὸς 52g. fubaud. λόγος. Perio.
fic.inuitat enim ratio bene fanos ad iuftitiam,mendosé om-
nino δὲ perperàm.putauit fcilicet legendum ὀρϑεὸς γε. ead;
verba coniunxit cum 1js quz deinceps fequuntur.Strebzus
autem fic.quippe quz recté adhortetur: ex quibus verbis ui
detur legitle o?Q9s.neuter igitur Ariftotelis fententiam ex-
preffit.. hignificat enim Ariftoteles continentis & inconti-
nentis rationem re&am efle. ac de continente quidem res
in promptu eft : de incontinente autem libro feptimo , vbi
docet quid interfit inter incontinentem & intemperátem,
Ícribit rationem ac mentem incemperantis effe corruptam
vtpote cui fit perfuafum turpes atque immoderatas volupta
tes omni Itudio efle perfequendas . contrà incontinentisra
tionem alioqui re&am,à perturbatione eatenus affici & fu-
perari,vt de lententia deducatur , nec agat quod monet ac
preícribit ratio: nunquam tamen rantüim in eum valere
perturbationem aut cupiditatem , vt fibi perfuadeat impu-
denter effe confe&andas tales voluptates . Incontinentia i-
gitur non corrumpit in incontinente principium,;ideft mé-
tem, fed ea pars quz rationis eft expers , non obtemperat
rectz rationi: in incemperante autem ratio corrupta ac de-
prauata eft. atque iccirco infanabilis eft intemperans:fana-
bilis incontinens.

67 Sedin corporibus id,quod peruersé ] τὸ παραφερό-
μένον. Surebzeus vertit.quod przter voluntatem fertur. za«
paQépecxou non eft preter voluntatem ferri , fed petuersé &
perperàm ferri. quanuis qui peruersé mouentur , plerun-
que prater uoluntatem moueantur. Perionius multo dete-
rius hoc modo . fed in corporibus id quod rapit acdiftra-
| hit. 70 παραφερόμενον 9 & id. quod diftrahit non cohz-
rent.

68 A ratione fit aliud. ]£zeooy.fic alibi Ariftot , φίλος ὅτε -
pos TE κόλακος id eit amicus alius eftab affentatore. Plato

in

- .

298 -.. ^. Scholia

in Menone. Ξκόσει διρὴ Té Tov d rT& σοι! δοκεῖ μη ἐπιςήμη εἰ-
YALyE AN ἄλλο ἐπιςήμης. ideft fed aliud à fcientia. fic enim
loquuntur boni latini fermonis au&ores. M. Brut. Cicero-
ni lib.xx.epift. nos ab initio fpe&aífe otium, nec quicquàm
aliud à libertate communi quzfifle,exitus declarat. & Ho-
rat.epift.ad Quint. libr. x. Néue putes alium fapiente bo-
noque beatum.& Satyra 3.lib.2. Qui fpecies alias veris,fce
lerisáue tumultu Permiftas capiet , commotus habebitur.
fic enimlegendum effe docuimus in commentarijs noftris
in Horat. quos propediem edituri fumus , non vt olim veri
fcelerisque &c.Sunt autem fpecies aliz veris,vel alie à ve-
ris, differentes a veris ὃς pené dicam falfz , vt dicam ἐν za-
(ido .

69 Dicere folemusnos ] Z7o d'i ua τῇ πατρὸς χαὶ τῶν
φίλων φαμὲν ἔχειν λόγον δίς. Perionius fic vertit, atqui eam
dicimus compotem quidem,& parentis, & amicorum , non
tanquàm mathematicorum, quz verba cüm ab Arittotelis
fententia fint remotiffima , tüm infignem Perion.in his li-

bris vertendisnegligentiam indicant. hunc igitur locum .
fic explico. Quemadmodum (inquit) cum dicimus nos ha- .

bere patris & amicorum rationem, non fignificamus ratio-
nem patris & amicorum in nobis inefle,aut cur pater & ami
ci aliquid agant,rationem nos afferre pofle, fed hoc oftendi

mus nos patris & amicorum voluntatem fpe&are, ad eamá; -

noftra ftudia,confilia, voluntates denique accommodare ac
fle&ere: mathematicorum autem rationem tum dicimur
habere, cüm perceptorum (fic θεωρήματα nomino) mathe-
maticorum caufas animo & intelligentia compreheafías ha
bemus. fic vna animi pars eft rationis expers illa quidem ,
fed rationi tamen obtemperans, qualis eft appetitio conti-
nentis : altera ita rationis eft particeps , vt rationem in fefe
contineat.Eft autem hzc pars ea quam Graci λογικὸν μέρος
appellant .

In

e ENS

ERN REOR acte

Je zr

| 299
^^" Inlibrumfecundum.

4
cox Perficiamur autem,perpoliamurque more &c.]762c-
«μέγοις dut τῇ ἔϑες. Perion. & efficiendas confuetudise :
non dicit Ariftot. virtutes effici confuetudine , fed nos na-
tura factos ad fufcipiendas virtutes , confuetudine perfici .
fed quis nó uidet hoc 7eXeip£ yorg coniungendum effe cum
illo ui?

2 Poteílates ] fic interdum appello Zu ues. aliquádo
facultates quod quidam malunt.

3 Qui legesferunt ] Perion.qui leges imponunt. fcio
leges imponere latiné dici, fed ip aliam fententiam , quàm
ferre leges.Eft enim imponereleges, ferre leges pernicio-
fas, duras , atque 1ntolerabiles; vt Cic. de oratore . nimis
mihi duras leges imponitis. & Philipp. leges ciuitati per
vim impofuit. & pro Cornel. Balbo, nobis iniquiffimz le-
ges impofitz funt. ficenim dicimus imponere leges, vt im-
ponere onus , vim, neceffitatem, vulnus, iniuriam.

4 Certo quodammodo conformemus. 1 Arift. zoizz
eUaod id von ic M." Tull.de finibus. vna pars philofophiz
eft qua mores conformemus . & pro Arch. poeta. Quod fi
hzc vox huius hortatu, przceptisd; cóformata, quod igitur
Ariftoteles dicit ποῖον ἀποδιδόναι non inepté verti . poffe
puto certo quodammodojafficere, & conformare, vel vt fu-
prà , cuiufdammodi efficere.

; Etpofitumfit ] omnes boni codices habent Uoocxei-
Sw prater Florentinum, in quo fcriptum. eít ὑπερκείῶω ,
fed mendose. illam autem con£irmat vetus interpres , &
Afpafius .

6 Ab eo quod parum,&c. 7 uv ἔνδειαν aut riy ἔλλειψιν
femper in his libris,parum,reddidimus:UzegCoA;jy,nimium.
fic M. Tull. perf.orat.magis offendit nimium, quàm parum
Idem Phil. 1x. inillius viri confiliis atq; factis nec .ni-
mium,nec parum vnquam fuit.

7 Quales autem fint habitus ] his'confentiunt & con-
cinunt ea quz ftatim in principio lib.decim.ícribit his ver-
bis , Iam ad virtutem morum plurimüm valere videtur dis

rebus

300 Scholia
rebus dele&ari,quz dele&are debent,& eas odiffe,quz (unt
odio digna.

8 Quz doloribus inferendis] Arift. κολείσεις. γιγομε-
you διε τέτων. (ubaud. λυπῶν . Perion. fic. fupplicia quz ob
eas conítituta funt . quafi vero fignificet Ariftoteles fuppli-
cia conítitui ob uoluptates. quod longe aliter eft. fignificat
enim quemadmodum nos expreffimus , caftigari maleficos .
doloribus. fed quis nefcit Jyz cum patrio cafu iunctum aut
nunquam aut raró admodü, ob, feu propter, fignificare, fed
cum accu fandi cafu,tunc coniungi folere 5}

9 Autquot modis alijs ] vtf1 quis fequatur. & expetat
voluptates lege aut inftitutis prohibitas, verbi gratia ex a-
dulterio , ex inceftu , ex alio denique nefario concubitu: fi
- honcftam & legitimam quidem illam , fed incommodo va-
letudinis,& contra officium.Item fi quis fugiat dolores ho-
neftos, pro patria, pro liberis, pro religione, pro libertate.

10 Vacuitates quafdam ] εἰσαθείας τινες καὶ ἠρεμίας:
de quorum fententia Stoici fapientem effe Z«z435 quendá,
ay d Acyioy T patryoy-i.ab omni. perturbatione;dolore;tre-
pidatione & tumultu animi vacuum volunt.

11 Offendat] offendendi verbum pro peccare interdá
poni declarant exempla ex M. Tull. vtepift.ad Varr.lib. 1x.
Quis eft tam Lynceus qui in tantistenebris nihil offendat,
nuíquam incurrat ? de ora. lib.r. nihil tam ad diuturnitaté
memoriz ftabile , quàm id, in quo aliquid offenderis . in
Cluentiana.quia in eodem genere,in quo ipfi offendiffent,
alios reprehendiffent,fe ad premia legis venire oportere.&
Lucius Ciceroni in extrema epiftola:ex quibus aut in alte-
ro mihi velim fi potes, obtemperes:aut in altero non of-
fendas .

12 Inhoc enim melior] maioris enim artis eft élignis
fcabtis, nodofis, tortuofis figna fabricari, quàm ex lzuibus;
rectis,ac politis : & medici melioris eft morbum difficilem
ac periculofum depellere , quàm reduuiam curare. Quód
autem fic locuti fumus : ars & virtus in eo quod eft difficili-
mám, occupata eft, in eo M. Tullium ducem fecuti fumus.
fic enim ille de finibus lib.4. omne animalin fe conferuan-

do efle occupatum, & ibid.munus fapientix in hominis cul
4 . tu

Inlibram fecundum. 301

tu effe occupatum. Verüm non eft omittendum hanc fenten
tiam Ariftotelis,quam verbis illis expreffimus:In hoc enim
melior &c.multo aliter accepifle Perionium : ficenim ille.
Quod enim vndique perfectum,abfolutumque eft,id ibi ma
iorem obtinet & fplendorem & dignitatem. Verba fpecio-
fa , led à fententia Ariftotelis longé remota.funt enim eius
hzc verba καὶ ag τὸ αἱ βέλτιον £y Té 70. non dicit Ariftote-
les τὸ & πεποιημένον, fed τὸ αἰ. id tale eft quafi dicas ipfum
bene,quod Latiné reddidimus, bonitas effectionis & actio-
nis:przltantiam quoque appelles licet,& perfe&tioné, uc ali
bifecimus.non fignificat igitur Ariftoteles id quod bené fit,
in eo quod (it difhicile,melius efle,fed eà ipfam bonitate, ac
przftantiam rei przclaré fac, atque omnibus fuis nume-
ris abfolutz,in eo quod (it difficile, pofitam effe meliorem.

13 Siconfilio capto ] Arift. προαμρόμενος. Perionius. fi
volens & ultro,qux non funt à Gruchio emendata , vt nec
alia plurima. quafi £xov δὲ προαμρέμενος fint idem , ac non
maximé differant, ut infrà docebit Ariítor. Pretereà longé
aliud eft ultró, quàm uolens aut £xay , vt uel pueris notum
elt , Cur autem προσαρέσα confilium capere reddiderimus
latiné,rationem fuo loco afferemus.

I4 Poteftates δωράμεις . fic maluimus hoc loco δωωκ-
pes appellare , quàm facultates. dicuntur enim hocloco
δωυάμειςγπαθητιχοὶ ποιότητες id eft qualitates , in. quibus
uis quzdam ineft alficiendi ac perturbandi, qux ex motibus
animorum turbidis inueteratis,atque vfitatis principium du
xerunt. de quibus fic Ariíto, in categoriis. ὁμοίως δ ὲ τέτοις
xad κωτοὶ uy b παθητιχοὶ ποιότητες καὶ σάθη λεγοντακ ὅσα
τε yop ἐν τῇ γενέσει δὐϑυς ἐπό τινων παϑῶν δυσχεγήτων γε-
γένηται, ποιότητες λέγονται Ya οὐὐταῖ, οἷον TE μαψικιὶ ἔκ-
€ 4716, καὶ καὶ ἐργῆ και τῶ TGLO TR ποῖοι ap χαὶ κατ᾽ αὐτεὶς λέ-
yov Tas ὀργίλοι TÉ aui μανικοί.

1j Cupiditatem,iram 1 ἐπιθυμίαν» o'pylij. hzc verba in
quibufdam codicibus impreflis fequitur vox 3uucy.qux ab
eft à meliorib.atq; adeo à fcripris.& certé mihi videtur ina-
nis elle. iccircó ego eam prxtermifi .

16 Inuidentiam ] φθόνον . inuidentiam potius,quàm in-
uidiam latiné reddidimus M. Tullio auctore ac magiítro .
; Cu-

.
302 —.— Scholia
Cuius hxc funt uerba lib.5. Tufcul. fi fapiens in zgritudiné
incidere poflet , poffet etiam in mifericordiam : polfet in
inuidentiam . non dixi in inuidiam,qux tum eft , càm inui
detur: ab inuidendo autem inuidentia recté dici po:eft , vt
eftugiamus ambiguum nomen inuidiz .& paulo infrà. Vt
zeritudini fubiicitur inuidentia ( vtendum eft enim-verbo
minus vfitato , quoniam inuidia non in eo qui inuid*t fo- .
lüm, dicitur, fed etiam in eo cui inuidetur.) &c. —

17 Simpliciter irafcitur ] &A2s; noa video curtugia-
mus uocabulum fimpliciter: quo toties utitur M. Tuil. ad
idem fignificandum , quod uox grzca fignificat . nam'quód
Perion.uertit omninó,probare non poflum . ^

18 Virtus oculi ] 5722202242 ἀρετὴ. exiftimaui qué
latiné dici uirtus oculi , ut uirtus narrationis , arboris;equi,
uerbi. quorum extant exempla apud M. Tull. fic enim ille
fecundo de oratore. natrationis uirtus eft ut iucunda fit ὃς
ad perfuadendum accommodata . idem in Planciana. Quo
quidem etiam magis fum non dicam mifer (natura quidem
abhorret à uirtute uerbi) fed certé exercitus. idem lib. 1.
de legib.Nam nec arboris,nec equi uirtus, quz dicitur, ( in
quo abutimur nomine , ) in opinione fita eft, fed in natura.
fic Arift. lib.3. ῥητορ. Virtutem uerbi dicit effe perfpicuita-
tem . uerba eius hxc funt . λέξεως ἐρετιὶ σαφῆ εἶναι . σημεῖον

3 ὅτι ὃ λόγος £d Ut δηλοῖ, καὶ ποιήσει τὸ Eau TG ἔργον. id eft.
uerbi feu vocabuli uirtus eft , ut fit dilucidum. cui rei argu-
mento eft,quód oratio,finon declaret, fuo munere non fun
getur. & infra lib.quarto. μεγαλοωρέσειαν ἐν μεγέθεε dicit
effe dpezüv £pys.i.operis uirtutem . Quód .fiuirtus nihil a-
liud eft, quàm in fe perfecta & ad fummum perducta natu-
ra , ut definit M. Tull.lib.1.de legibus,uel,ut Ariftot.lib.2.
ἠθικῶν ad Eudemum,optima affectio, aut optimus habitus 9
aut optima facultas fingulorum , quorum aliquis ufus , uel
opus aliquod eft: not debeat: profe&o abfurdum uideri , ἢ
quis ita loquatur , equi, arboris,operis,uocis& calium rerü
uirtus,cum eo nomine nihil aliud fignificetur, quàm earum
rerum przftantiffima natura , uel przftantiffima affe&io ,
uis ac poteftas .- Ἧ

19 Medium porró ad nos] non fum ueritus ita loqui;

cum

Inlibrum fecundum. 203

cum fciam;ad,in comparationibus adhiberi interdum fole-
re, Ter. nihil ad noftram hanc & Cic.de finib.2.quid ad u-
tilitatem tantz pecuniz ὃ

20 Alipta ] ἐλείη)ης. hac uoce ufus eft M. Tull. cum]a-
tiné loqueretur in epift.ad Lenculumlib.i. |. At Perionius
qui nobisfcripfit librum de optimo genere interpretandi,
&Actziny udi magiftrum uertit,cum ZAc£ns & ludi magifter
nimiümsuantüm inter fe differant ac difcrepent.

21 Eiquinunc primüm incipit exerceri . 1 Ariftot.ró
εἰρχομένῳ γυμνασίων. Perion. tironi. quàm bené , iudicent
eruditi. fed hoc leue eft.

22 Sciens omnis ] zZsezisipuoy. Perion. artificesom-
nes.no "probo.

23. Medium ueluti collineando petat necefle eft.] Arif.

NE μέσα αν ei ςοχαςική. ςοχζεῶσι elt Ícopum propofitum
petere aut ferire. collineandi autem uerbo co libentius ufs
fumus , quódà M. Tull. ufurpatum eftlibro r1. de diuinat.
Quis eit enim qui totum diem iaculans non aliquando col-
lineet? Eft autem collineare hattam ueluti recta linea ad
fignum propofitum dirigere : neque mihi placet eo loco le-
gi collimare à limis oculis,ut quidam uolunt. Nam qui íco-
pum ferire ftudenr,non limis oculis, fed altero oculo clau-
fo potius,alteroque aperto atque dizecto figoum intuentur.
Prxtereà. cüm uerbum limandt à lima , non àlimis oculis
deducatur,non fit mihi uerifimile collimare ad hanc rem fi-
gnificandam latinum uerbum efsc.

24 Vno nanqueboni , mult inodisd; mali.'] ἐῶλοὶ μὲν
jag «TA «ysayrod acre δὲ κακοὶ -. Veríus et pentameter,
quem totidem pené uerbis pentametrum latinum fecimus.
mult? modis autem antiquo more diximus Plautum, Teren
tium,Lucretium fecuti.

25 Adconfilium agendi capiendum ] zpocupeixi. «ρος
eupeicoos, confilium capere latiné reddidi . cuius mei facti
rationem , ne quis inlingua latina parüm exercitatus , uel
miretur , uel tacite reprehendat , reddere non cecufo . dico
igitur confilium capere efse non confultare,ut uulgus cxitti
mat,fed duobus aut pluribus, quz in confultstioné ueniant,
& de quibus quxratur,utrum;uel quod eorum agere au: fe-

| qui

204. Scholia :
qui preftet, unum aliquod potiffimum fufcipere . exempli
cauía L. Arunculeius Cotta & Titurius Sabinus Czfaris
legati cófultant utrüm preitet magna Gallorum multitudi
ne aduentante caítra defendere, neque iniuffu Caefaris ex
hibernis difcedere , an priufquàm hoftes veniant,faluti fu-
a confulere. Illi igitur difputatione ad multam nocté pro-
ducta(vt fcribit Czfar lib.quinto ) confentiunt tandem ἃς
pronuntiari iubent, prima luce ituros. In ea autem diíputa-
tione ficloquitur Cotta . Poftremó quid efle leuius, quàm
auctore hofte de (ummis rebus capere confilium? nemo opi
nor dicet, hocl»5co capere con(ilium effe confultare;fed de
fummis rebus confultantes unü aliquid,quod agamus,fume
re, feu unum confilium ceteris anteferre . Paulo poft ita Ti
turius Sabinus loquitur, Cxfarem fe arbitrari profe&um in
Italiam , neque aliter Carnutes interficiendi Tafgetii confi
lium fuiffe capturos.Idem Caf.lib.7 .Omnia experti Galli,
quód res nulla fucceílerat , poftero die confilium ceperunt
ex oppido profugere. eod. lib. Vercingetorix priuíquám
munitiones à Romanis perficiantur,confiltum capit à fe e-
quitatum noctu dimittere. Μ. Tull. in Orat. pro Quint.
Quatibi uadimonium non fit obitum,eadem te hora confi
lium cepiffe hominis propinqui fortunas funditus euerte-
re.& Verr.4. de Heraclio. capit confilium de amicorum &
propinquorum fententianon adeíle ad iudicium: & epift.
ad Atticum lib.xr 111. necalia caufa profectionis mihi ul-
la fuit càm confilium cepilegari à Cafare.& lib.vrr.fubi-
τὸ confilium cepi ut antequàm luceret, exirem . & offic. 3.
cüm autem confilium hoc principes cepiflent , cognationé
fuperbi, nomenque Tarquiniorum & memoriam regni ef-
fetollendam. & pro Rofc. Amer. confilium ceperunt plenü
fceleris & audaciz vt nomen huius de parricidio deferrent.
& pro Cluent. capit hoc confilium vt pecuniam quibufdam
iudicibus polliceatur. Plaut. Mercat. f |
Neq; is cüyroget , quid loquar, cogitatum eft mihi.
Ita animi decem pe&ore incerti certant,nec quid cor-
de nunc
Confilii capere poffim fcio,tantus cum cura meo eft

Erroranimo. ^ "Ierent. in Andr. Quid ais? cum
intellexeras

Inlibrüm fecundum. 30ς
intellexeras id confili capere, cur non dixti ex templo Pam
philo? & in heautontimorum. Et fi hoc confilium quod ce

it, rectum effe, & tutum fcio. In illis locis omnibus confi-
fes capere e(Te προσερεϊακ: id elt ex duobus auc pluribus
£onfiliis vnum,quod fequaris , fumere , non autem ( vtalii
putant ) confultare;planius eft , quàm ut id pluribus verbis
docere debeamus. idem efle porró confilium capere, & có-
filium fufcipere,intelligere licet tüm ex alijs locis , rüm ex
offic.1.vbi fic de Catone. càm femper in propofito , fuíce-
proque confilio permanfiílet.

26 Alia vitia deferunt ] τας μὲν ἐλλείπειν. deferere mo
dum feu mediocritatem, pro graeco ἐλλεήπειν feré perpetuà
pofuimus, vt fuperare modum pro ὑπερβάλλειν. Ν πὶ defe-
rendi verbum non folum derelinquere ac deftituere (quod
omnibus notum e(t) fignificat, vt cum ait M. Tullius,me a-
mici partim deleruerunt , partim prodiderunt , fed verbo
quoque fuperandi, atque antecedendi opponitur. Vt apud
eundem offc.1. efficiendum autem eft,vt appetitus rationi
obediant , eamque neque przcurrant,neque propter pigri-
tiam,aut ignauiam deferant: fic Horat. od .2. lib. 3. Rarà
antecedentem fceleftum | Deferuit pede peena claudo. eft
autem in his exemplis deferere id , quod Graci aliJs verbis
dicunt εὐπολείπεῶασι χαὶ ὡςερέϊν.

27 Seu (fieo verbo vtilicet,) medietas ] Αὐί μεσότης.
fic M. Tull. in Timxo. vt in fingulis effent bina media: vix
enim audeo dicere medietates, quas Greci μεσότητας ap-
pellant : fed. quafi ita dixerim , intelligatur : eric enim
planius .

18 Cumqua & quo tempore &c. ] Ariftot. ἣν δεῖ &c.
fequitur verbum uory& ew, id eft quam adulterare oporteat.
fcio legi in quibufdam codicib. ἣ δ εἰ, [εξ mendose. Perion..
neque ἥν, neque expreffit, fed praterijt , vt particulam o-
tioíam, Verbum δέ autem vertit opus eft ,non oportet,

uafi hoc fit minus latinum:cüm aliud fit oportere;aliud o-
pus effe,vt fÍciunt Latiné doi, |

29 Proptereà quód medium quodammodo eft ] Jug. τὸ
τὸ μέσον €iycu πως d.Apoy. Strebaus fic vertit. proptereà
quód medium fit quodammodo VERDE UA . Videtur codi-

cem

306 obo Sehloliaós oi
.cem fecutus effe deprauatum , in iac fcriptum effet εἴ χρων.
ed iterat Ariftoreles id,quod paulo anté dixerat,virtatem,
fidefinitionem eius fpectes , effe mediocritatem : fi prxítan
tiam & perfe&ionem,fummum. L
30 Aliquanto funt inaniores ] fcripti codices feré om-
nes, & ij qui Florentiz, Venetijs, Lutetix funt excufi , ha-
bentoip«£v x2:36A0U κενωτεροί εἰσι : nonnulli tamen xoryé 162
por. Ego vtranque lectionem initio fecutus eram , quód δὲ
hzcíententiam continebat non ineptam , & illaoptimorü
librorum fide atque auctoritate nitebatur: fed pofteà illud
κοινότεροι reieci , tüm mea fponte propter vocem οὐληΐϑε-
yoT&po; proxime fequentem,tüm de M. Antonij Mureti fern
tentia viri do&tifs. cum quo nuper hos libros Venetijs recü
gnoui , vt duobus ab hitic annis cum Adriano Turnebo Luz
retiz : anno füperiore, cum Ludouico Corrado Mantuano -
Pifauti contuleram. YT Ug
25r Effufio & illiberalitas ] ἐσωτία xei dvsnxdb τερία ὦ.
3 oscila nomine vti fuit nobis religio , prafertiny
cüm fuppeteret nobis aliud & magis lecum , & Ciceronf
vfitatum. fic enim Cicero in partitionibus : liberalitatem
imitatureffuho. iameffufionis nomini geminum eft pró-
fufio. itaque hoc quoque interdum vfi fumus . i905
32 Enucleatius ac fubtilius ] εἰκριβέςερον . fic M. "Tull.
ad Q. fratr. de aqua nihil pratermifi , in quadam epiftola
quin enucleaté ad te fcriberem. idem in Bruto. Subriliter,
prefsé;enucleaté. quz tria vni refpondenr graeco zxpiCoz ὦ
35 Nimium ] ZepoxaAia. εἰπειροκαλίαν elegantiz in-
fcitiam nominaui . cuius mei facti hanc rationem affero ὦ
Elegantes homines laudabiliores aliquanto funt, & fplen-
didiores paicis : minus fplendidi,quàm qui magnifici appel
lantur . Poteit hoc intelligi ex M. Tullio in:oratore perf.
quo loco de eo,quem Atticum oratorem dicunt;ideft fubci-
lem ac limatum,difputat his verbis. Nam fic,vt in epularum
apparatuà magnificentia recedens non fe parcum folüm ;'
fed etiam elegantem videri volet. Idem ad Attic. lib.xtr1.:
Nam lautiores,eleganter accepti. idem de finib . Vir mun-
dus & elegans . mundü autem collocat Horatius inter for-
didum & profufum,fatyr.a.lib.2. Mundus erit qui nofi pd
i23 - . et

. eg et . σὰ Fs ἀ
Inlibrumíecóndum. — 307
déctfordibusjtque^ . ^^^ Ld 5n ἢ
[ἢ neutram partem cultus mifer. | b.
Corn. Nepos. de Átrico. elegats non magnificus : fplen-
didus non fumptuofus: omni diligentia inunditiam non af-
fueutem affectabat. —Càm igitur Zmergoxe»íz nomen (ic
ex duobus: Zrespos & καλὸν compofitum , non inepté lati-
né elegantiz infcitiam reddi poffe exiftimaui. impecitiam
dixiffem , fi mihi videretur vfiratum . altetum autem illud:
uod Ariílot. pro eodem ponit , Gayauzíay , operariam in
umptu faciendo infolentiam nominaui. infolentiam enim
video de fumptuofts czenis,xdificiis, alijsque rebus à M. Tul:
lio dici,vt epift.lib.rx.ad Pap.Pxtum. In Epicuri nos aduer
fari] notitri caftra coniecimus:nec tamen ad lianc infolen-
tiam, fed ad illam tuam lautitiam veterem dico, cü in fum-
prus habebas. & Philipp.ix. cum paulo αὐτὸ dixiffec M. Tw
lius gratiorem Ser.Sulpitio in legatione mortuo fore eae!
ftatuam ; pedeftrrem , quàm inauratam equeftrem : hanc ra-
tionemríubijeic . mirificé enim Ser. Sulpitius maiorá con-
tinentiam diligebat, huius feculi infolentiam vituperabat.:
operarianrautem addidi proptereà quód Zayauzo; nominà
tur à Grxcis artifices illiberales,fordidi, operarij,& Bayau-
aoi aut Gayawzix42 T£*ryeu, artes ignobiles humiles, & qua:
ab operarijs hominibusexercentur. Imperiti igitur ele-
gantix dicuntur,qui dum magurfici videri volunt , fumptus
magnos illi quidem faciunt, fed ine munditia atque elegan
cia, aut non fuo-teipore, neque fuo loco : qualis erat N-'
uius ille apud Horac. qui victam conuiuis prebebataquá “ἢ
autqui fumptus illos in rem paruàm & contemptam, ἃς in-
dignam RT Y conferunc. Iccircà ab Ariftot. Bayauzor
appellanturid eft operartorum'in morem in fumptu facien,
do infolentes.& βαναυσία eorum vitium nominatur: quam
nos latine reddidimus operariam in funptu faciendo info-
lentiam . |
-734 Parum guxeozréraa idelt ] μιχροπρέπεια nomen
eft compofitum ex duobus fimplicibus μικρὸν & τρέπειν. id
eftiparuum. & decere: quibus duobus refpondere videtur
patfimonia indecora . iddidiatas.ih fümptu faciendo ,máio
εἰς perípicuitatis gratia. M. Tullium imitati, qui lib. 3. de
£u) "1 nib.

308. «5: Scholia

finibus,ait fe folere, fi aliter non poffit , quod vno grzci,idé.
pluribus verbis exponere. -. ^ tn5T1t spen
..35 Superbia in animis extollendis.] fic M. Tull. par-
tit. his verbis.magnitudinem animi imitatur fuperbia in a-.
nimis extollendis. | | ἜΣ rEAJH A
36 Contemptorhonoris.] ἀφιλότιμος. fic maluimus.
εἰφιλότιμον latiné nominare ,quàm vt Perion. vacuum ab.
honore: dixiflet potius vacuum ab honoris ftudio;feu cupi.
ditate. . C SHYIISTACTRNDA
» * ^ e », ,
37 Eoquo coepimus modo] κατα τὸν ὑδηγημένον Tpo-
coy. Perionius, noftro more. non re&é. fignificat Arift.
fe rationem docendi ac difputandi inftitutam,in reliqua di-:
fputatione fecuturtum. Eft cnim ὑφηγημένον idem quod.
προηγημέγον , eoque verbo crebró vtitur Arift. non longé;
abieris.tertio περὶ ζώων γενέσεως , his verbis.: περὶ δὲ τῶν
ἐντόμων, «gd τῶν ὀςρωκοδέρμων λεκτέον κατεὶ τὴν ὑφηγημέτ'
γὴν μέθοδον . & lib. de repub. primo . ὅλως δὲ περὶ πάσηξ:
XTÍ a 69$ καὶ χρηματιςικῆς θεωρήσωμεν κωτὰ τὸν ὑφηγημένον:
χρόπον « ὙΠ γε y τἀ ΕΠ 3.19
38 Lentus quidam,& uit.]Zépynos T1694d £A eile αἰορ-:
σία. fic videtur M. Tull. αἰσργητον appellare de. orat. 2..
[c verbis. In quo ego non quo libenter malé audiam , fed,
quia ego caufam non libenter relinquo, nimiüm patiens,&.
lentus exiftimor. ibid. Neq; enim facile eft perficere vt ira-
Ícatur,cui tu velis, iudex,fitu id lentéferre videare.ad Q.fr..
epiít.t, vbide lingua continenda loquitur. Quz quidem.
mihi virtus nó incerdum mihi minor videtur, quàm omni-.
nó non irafci. Nam illud non folüm eft grauitatis, fed non-
nunquàm etiamlentitudinis. . 65 toro 1 BUR
. 39. Placendi ftudiofus feu ] εὔρεσκοσ . Μ. Antonius
Muretus vir do&tifs. mihi etiam. antequàm eum vidiflem ;.
propter ingenij atque eloquentiz famam noriffimus : nunc
aucem pofteà quàm hoc anno Venetijs & conuéni,& loqué
tem rüm ex zquo, tum ὃ fuperiore loco audiui, propter exi-
miam doctrinam pari humanitate,modeftia,comitate, pro-
bitate ornatam, cariffimus , in commentariJs fuis doctiffi-
mis, ac probatifsimis in Catullum ;fcribit bellos homines.
cos cile, quos Ariitot. zpéexasllib. 3.de moribus appellat «
ua

. "ts
Inlibrum fecundum. — 309
Qua inte cum eo non magnopere pugnabo . Verüm tamen
aliqiantoó mihi videtur aptius huic rei , quz grxco vocabu-
lo dpezxós fignificatur, latinum blandus.Nam cüm aliud ni»
hilinterfit inter dpecxoy & κόλακα 9 nifi quód hic vtilita-
tis caufa : ille nulla fperata vtilitate ad voluntatem loqui-
turfibique imperauit omnia omnibus alfentiri : (fic autem
apud Tetentium in Euünucho legendum,;non affentari)non
video cur ee£zxos bellus potius, quàm blandus latiné fit no
minandus : fac vno aut altero loco belli nomen ad hanc fi-
gnificationem trahi poffe , vt epift. ad. Attic, lib. r. durius
accipere hoc mihi vi(us eft,quàm vellem,& quàm homines
belli folent, quod tamen non dabo : blandus quidem is fere
femper intelligi videtur, quem grzci εἴρεσκον dicunt. Te-
rent. in Hecyra : At tu ecaftor morem antiquum atq; inge-
nium obtines, vt vnus hominum homo te viuat nunquam
quifquam blandior. Idem Adelph.
Ageage nunc experiamur contrà,ecquid ego pofsiem
"Blandé dicere, benigné facere.

Cic. in Cluentiana: tüm appellat hilari vultu hominem
Balbus ut blandiffimé potcft. « Ad Attic. Scis me minime
efle blandum : itaque minus aliquanto dico , quàm fentio.
fed quid tot exemplis opus eft? hoc vnum arbitror contrà
dici pofle , eum à Grecis 4'gezxoy dici , qui alterius oratio-
nem grati cauía probet, neque rcfellat, etiam fi aliter fen-
tiat, eó quód vereatur offendere : blandum aurem à Latinis
appellari eum, qui fuam orationeni 1ta comparet & compo
nat,vt ab altero inire gratiam poffit , quide fermone dulci
ac placido alterum fibi conciliare,atque in fuam fententia
adducere conetur. Ego ingenué fateor haud facilé effe vna
voce Latina grecam dpezxoy interpretari. Putotamen fi
quá reperiri poffit;blandum,quàm bellum aptius laciné red
di pofle. Neque veró Budzi noftri contemnenda auctori-
ras eft,qui in fuis commentarijs linguz grece εἴρεσκον blà-
dum interpretatur . Quód fi cui nihilominus placebit bellá
nominari", huic ego cedere atque affentiri ; quàm pertina-
citer repugnare malo . :

40 Indignatio ] in tanta linguz latinz inopia , nobis
hocopinor,vocabulo licebit vti ad fignificandaam eam,qu&
-$evlg €" 3 Graci.

* 4 . τιν

$1 κου ἰδ Β Ια: οἷ
Grzci νέμεσιν ttominant , qux eft zgritudo fufcépta exals
terius indigni rebus fecundis , quz maximé opponitur mi-
fericordiz , cüm fit hzc zgritudo exalterius rebus aduerfis
iniurialaborantis. Itaque miror. M. Tullium cum inui-
diam & mifericordiam lib. 4. Tufcul. in pertutbationibus
numeraffet, ac definiffer, hanc, quam dico νέμεσιν , ab. ea-
dem ingenij indole proficifcentem , pretermififfe . de qua
fic Ariitot. lib. 2. rhetor. Ayzíxerroud'€ τῷ ἐλξῶν μάλιςα
μὲν δ καλᾶσι νεμέσᾷν. τὸ γβλυπεϊδοι ἐσὶ ταῖς αὐαξίαις κατ
X0 Qytyloas »αγτικείλενον E61 700 ποῦ TIVOU » χρῷ eL dro. T5 QUT
ἤθες τῷ λυπᾶαι ἐπὶ ταῖς αὐαξίσις du πρωγίαας »yad cjuod
τὰ πάθη τρόπε χεηςξ. & topicorum fecundo .. γεμέσητας
xii δὲ ὁ χυπέμενος ἐπὶ ταῖς τῶν κακῶν αὐ πραγίσας. 69:
41 Ateaqua plurimüm diftant interfe] hzceadem po
fita funt incategoriJs capite περὶ 078 , ijdem pené vere
bis. τοὶ Jap πλᾶςον ἐπ᾿ ἀλλήλων διεςηκότα τῶν ἐν αὐτῷ γέ--
νει ἐναντίε ὁρίζονται. | 4 N
42 Immanitas illa in voluptatibus ] fic ayzi&inetay nomi
nat M. Tüull.in partit. temperantiam imitatur immanitas
án voluptatibus afpernandis. δὲ lib. "Tufcul. 3. verba illà
€ rantoris quz leguntur apud Plutarchum £y τῷ παράμυ-
θητικῷ cis Λπολλῶν. τὸ γα d/od uuay T& T0 ,0UX, αὔάν. με"
ADV ἐγγίνεται μιῶϑῶν τῷ ἀνθρώπῳ . -τεβηριῶ δας γα εἰκοῷ
ἐκεῖ uev σῶμα ToL8 TOV ἐνταῦθα, δὲ ψυχήν. fic interpretae
tur. nam iituc nihil dolere , non fine magna mercede con-
zingicimmanitatis in animo ,ftuporis in corpore: quolo-
ico perfpicue ininanitatem vocat duritiem immané in cone
zemnuendo;ac noa fenriendo dolore. e 5t
43 Ad quz progreffio ] fic Ariftot: πρὸς à καὶ ἐπίδοσις
᾿μῖλλον γίνετοι . cio ἐπίδοσιν apud grzcos incrementum
iatqueaccretionem quandam fignifcare , idque per tranfla»
tionem. ego tamen exiftimo eam efie huius loci,quam exe
preffi fententiam. Neque veró mihi etiam nunc difplicet ;
quod aliquando arbitratus fum , ἐπίδοσιν hic deditionem
non incrementum fignificare à verbo £zid id yeu , quod 45
pud grzcos interdum valet dedere fe, dare manus,vtfit heec
fententia : quibus homines niagisdare manus folent. Quod
fi cui non placebit,fciar is quibufdam viris.do&iflimis tam&
€ 58 proba-

^ - :

Inlibeumfecundum. — 3m

probari.Atque vt ijs etiam fatisfaciam; qui vulgatam huius
loci interpretationem magis ample&untur, poteft & hoé
modo verti : qu& magis amplificantur in: nobis . |
--44 Que quidem eft cuiufque ] dep ἐςὶ τὸ «ἰδ. fecutus
fudi.codicem Parifienfem, Florentinum, Venetum , veteré
interpretem , Argyropylum. nam mendofi codices habent,
διόπερ ἐςὶ &c. quos fecutus eft Perion.

4: Quemadmodum & fuadebat Calypfo. ]Sed non di-
cuntur hzc à Galypsóne , vt hic memoria lapíus ait Arift.
neque à Circe, vt item fallitur Euftrat.immó veró ab Vlif-
fe. gubernatorem hortante vt Charibdin vitet." Sunt autem
yeríus hi ed'var. i. | ἐφ
ον Σοὶ δὲ κυβερνῆθ᾽ ᾧ δ᾽ ἐπιτέλλομον,αἰλλ᾽ ἐπὶ θυμῶ . -
2o Βαλλα ἐπεὶ nios γλαφυρῆς οἰκήια yatad.s :

«τ TET yap κατνξ οχρὰ κύματος ἐκτος ἔεργε

ei coN, σὺ δε σκοπέλε ἐπιμαΐεο. -α
6, Attamen & quanuis ] verfus eft /A/a. y.

εἰ. ᾿Αλλὰ χαὶ ὡς τοίηπερ £50. €ey vnum νεέςῳ - ;
« Quem vcomnibus illo tempore notiíIimum , pretermi-
fit Ariftot.ego nihil me à fidelis interpretis munere alienü
facturum putaui , fi eum proferrem. Verba autem funt fenü
illorum Troianorum, qui cum Priamo fedebant belli mue
neribus propter etatem vacantes , Ad eoscum venitIet He-
lena Menelaum ὃς Paridem fingulare certamen inituros fpe
&atura, dicebant illi neque Grzcis, neque Troianis efle vi-
tio vertendum, fi diu talem ob mulierem moleftias & labo-
res perferrent : Eam enim Deabus immortalibus forma ὃς
eris pulchritudine fimilem efle : Veruntamen ( inquiunt )
euam fi talis fit, in patriam reuertatur, Menelaoque redda-
tur, ne & nos & liberos noítros in pofteruns damnis & cala
miratibus acerbiflumis afficiat. 47 Atqui paulum ]
ἀλλ᾽ μὲν paxpoy 78 di aapex D atyoy.Perion.qui paulumali-
quid decórum egreditur. aliud ett 724^, aliud decórum . 78
& ipfa eft bonitas & przftantia actionis feu effe&tionis,ip-
fadenique recta abfolutio & perfedtio,& (vt ita dicam ) ip-
fum bené , vt fuprà annotauimus. Vérba autem quz dein-
ceps fequuntur, ἐ τ ἐπὶ τὸ jd AAovyS 7 ἐπὶ πὸ Wo , qua: Pes
tion.omifit canquam otiofa , coniungenda funt cum patti-
" | Υ ς cipio

4s

yz — .msoniScholieidi oi

cipio παρεχδαίνων, ne quis forte incautior exiftimetad vet

bum | £yeros pertinere. ι (2acii 2 i261
48 Hocigitur quód ha&enus ] τὸ μὲν dpa τοσῶ τον, δὴ“

λοῖ ὅτι &c. ego hzc lego coniun&é 70 μὲν τοσϑτον . alij fe

parant hoc modo. τὸ μεν d'pa..i.hoc igitur roe £70y dA. id.

tantum declarat. δίς. à quibus diffentio . yunesgi

In librumtertium. :

X Quas fponte noftra fufcipimus ] χαὲ εἶν μὲν χοῖσ' € xs
σίοις. Ceteri feré omnes zd ἐκούσιω voluntaria,aut volun
tare fufcepra latiné reddiderunt. ego inftitutum meum te-
nens,ne in his libris, vocabulorum confufione le&oris ani-
mum turbarem,cüm Ariftoteles infrà vbi oftendit,quid in-
terfit inter zpoaípegiy, ὃς. ἑκούσιον dicat ἑκούσιον etiam in
pueros & feras cadere poffe:voluntas autem non fit in fetis:
exiftimaui inepté tm ad fententiam Ariftotelis,tüm ad do
cendi rationem ἑκούσιον voluntarium nominari. Itaque
«üm fint apud grecos hec tria CoVAugieyTpoeptz1€5€ X0U T10V5
ea proprijs ac di(tin&tis nominibus, quoad eiusfieri potuit;
a»pellaur. Ac priori quidem quodnam Latinum nomen res
fpondeat, nemini obícurum eft : proximum autem zpoazpe-
ciy,confilium latiné reddidimus. fed ἑκούσιον quod vno vo-
cabulo Latino exprimi non porerac, fponte factum,aut fpG
te (ufceptum femper appellaui. Porró nominibus grzcis &-
κῶν & ἄκων latina fponte & inuitus refpondere exiítimaui.
Iam εἰκούσια, quz funt ἑκουσίοις contraria , inuité faCtajaut
inuité fufcepta,quaxie inuité fufcipiuntur aut fiuntjnomina
ni. Nam qui ea inuoluntaria dixerunt , voce vfi funt minus
latina : qu! non voluntaria, in eam,quam tantopere vitaui-
mus,confufionem inciderunt . Arilloteles enim perfpicué
hzc tria diltinguit e'xay, κων, cvy € xo. & ἐκεύσεοι» εἰκού-:
gie e κούσια.ντ fint ἑκούσια qux fponte fiunt,ZxoUai45
qua inuité,zvy ἐκούσια, quz non fponte fiuat.fed quid hxc
ab 1js,quze hunt inuité, differüt ὃ eo videlicet , quód dicitur
is egille nó fpótejqui infciés egit quidem ille , fed nulla mo
leftia ex co quod egit ,. afficitur: inuité egit autem y qui

pigra E ex

Inlibrum tertium. 313
ex eo quod cgit infciens & coa&us, dolóre ac moleftia affi«
éitur." Neque eft quód quifquàm mihi dicat;mea fponte ἃς
fua fponte,non admodum efle vfitara, pro,mea & tua volun
tate, fed (zpius habere locum in rebus inanimis,quàm ani«
matis , vt cum dicimus ignem fua fponte moueri : & vera &
falía fua fponte, non aliena iudicari: & cum Lucretius ait:

Si non feecundis vertentes vomere glebas , :
Terraid; folum fubigentes cimus ad ortus "
Sponte fua nequeant liquidas exiftlere in auras.

- Quódfiin ijs quoque , quz ratione vtuntur, fua fponte
dicarur : ne híc quidem idem valere , quod fua voluntate ,
fed potius per fe , fuisopibus , fuo Marte , vc cum homines
agunt aliquid per f* ac non rogati, neque admoniti , vel fi-
ne aliorum auxilio , dici poffe fua fponte agere , vt Cic. ad
Marium : magnum quiddam fpe&auit , ne fua quidem fpon
te, fed eorum auxilio ὅς, hzc( inquam ) fi quis mihi obij-
ciac;nihil commouear. dico enim,fponte ,locum habere τ
in rebus inanimis , tum in animatis. Atque in inanimis qui
dem, & animantibus rationis expertibus , fponte fua , idem
valete quod per fe , nulla vi coacta, auc nulla arte adhibita .
inijs autem quz ratione funt przdita , interdum fua vi , &

rfe, & non rogata , neque adiuta: interdum etizm fua vo
ἐκ λάι ; t Cic. partit. Qui fua fponte & voluntate aliquid

faciunt.ad Attic. lib. xv.Gaudeo te id mihi fuadere,quod e-
go mea fponte pridie feceram . δὲ epift. lib.ix. ad Dolabel.
quanquàm veriflimé pollum refpondere te,quz facias, tuo
iudicio;& tua fponte facere, nec cuiuíquàm egere confilio.
Hocloco aurem,ua fponte,valere idem/quod,tua volunta-
te, declarat locus ille in epift. ad Papyr. Petum eod. lib.nó
poffum ei non amicus effe , neque foltim tua commendatio
ne, quz apud me,vt deber, valet plurimüm,fed etiam volun
tate ac iudicio meo. Eadem enim vtrobique dicuntur alijs
verbis. idem de orat. lib.2. Aut fenatui parendum de falute
reip. fuit : aut aliud confilium inftituendum , aut fua fponte
faciendum. & Terent. Adelp. potius confuefacere filium.
fua fpóte recte facere,quàm alieno metu.Poftremó hoc có-
tendo philofophiam latino fermone explicari ab eo nó pof
fe; qui vfque ade fit religiofus , ut nullum in oratione po-
irs] nere

312. i Scholia.
nere nonien audeat, nifi Ciceronianums, |... 55s
1 Aut perinfcientiam 7 547 ἄγνοιαν . Poteram dicere
perimprudentiam.idquc erant ufitatius,&,fi queris, magis
Ciceronianum. fed cüm videam apud. grzcos philofophos
nimium quantum intereíle inter Zyyoray, ideft ignorantià y
feuinícientiam, & ἐφροσυΐην , 1d eft. imprudentiam : malui
minus Ciceronianus haberi , dummodó diftin&ius & pla-
nius Ariftotelis fententiam explicarem, neque tamen pror
fus inquinaté loquerer , quàm nimio Ciceronis imitandi
ftudio. diftri&us totam hanc difputationem ab. Ariíftotele
pulcherrimé , diftinctiffimé , accuratillimé tra&atam , obs
Ícurare , atque adeó ρεετιγθαῖς. τος 89}
.3 Feréenim ea,quz expectantur ] alij aliter, ego vete-
tem interpretem, & codicem manu fcriptum fecutus fum.
eft autem illius codicis hec fcriptura, quam annotauit A«
drianus Turnebus vir doGtifs. dz γα ἐπὶ τὸ oA € et Τὰ μὲν
Ὡροσδοχώμενα Au upet : τὰ da ry Co ue ya o 6c . V etus,
interpres uidetur legifle £ J'ayaryuaorros.Argyrop. εἰς d^
ai aywddorras« «quarum omnium lectionum vna & eadem,
fententia eft ; acque ad hunc locum accommodata: . Vul-
gáta autem leGtio αὐωγκείζοντα 5 à qua nihil. difcrepat Flo-
rétina,& inepta & corrupta eft. zz ay azyxvíCoyra, enim funt;
eaquz cogunt. Quz expec&antur porró , & qux cogunt,v-
num funt;ícilicet ταὶ λυπηρά , qualita funt damna , feruitus:j
mors,cruciatus. At oportet duo efle, totidemque,fi diligen-
ter attendas,ponit Ariftot.nempe δὲ ταὶ Ὡροσδοκώμενω i. 6a
quz expectantur,quz funt molefta, grauia, afperahorribi-
l1a& eajad quz impellimurà potentiore, quz funt turpia ;
vcfi quis tyrannus iubeat amicum prodere, vel patriam op
pugnare,& nifi faciamus, profcriptionem bonorum, poena,
€raciatum minitetur, atque intentet. Amicum prodere igi-
tur,eft id ad quod impellimur à potentiore, quod Ariftote-
lesnominat τὸ ἀὐαγκαζόμενον, vel εἰς à ὐαγκάζοντωις pro»
fcriptiobonorum,cruciatus δίς. τοὶ λυπηροὶ, funt d προσ δα
&G cya. i.qux expe&tantur. | lo 51281
-^4 Quod iquis dicatea quz iucunda] fecutus íum Afpa
fium, qui hoc modo legit hunc locum. εἰ δέ τις τὸ δέω xa
τὰ λυπηροὼ βία civica Qo libri Florentini cum quibus alii
$151 eré

In librum teftium. 313
feré confentiuntjhabent, τὰ ἰδέα xa? τὰ καλοὶ. id eft iucü-
da'& honefta . Vetus interpres videturlegiffe τὰ ἡδέα καὶ
τὰ & yaf vel απεδ αἴ α.. (ic enim vertit iucunda & bona. Ar
gyropylus autem neque vocem λυ πηροὶν neque xaAa neque
'ansd'e4a, habuit in fuo libro, aut certé reiecit. Ego in tan-
ta librorum; & interpretum diffen(ione , fi mihi. coniectura
vti licet , arbitror ita fcriprum efle ab Ariftotele. εἰ δέ τίς
τοὶ ἡδέα, aua, εἶναι Qaío . Id vt credam, facit ea,quam dixi,
librorum varietas, quam le&orum dubitatio peperit , alias
atque alias voces pro fuo cuiufque fenfu & arbitrio ad mat»
ginem libri afcribentium : quam auxit pofteà librariorum
infcitiam ne dicam an audaciam ? qui qu. afcripta ad oras
librorum repererant , in ordinem verborum Ariftotelis re-
tulerunt. Prxtereà ea uerba quz ftatim fequuntur , Et. qui
vi aliqua coa&i atque inuiti agunt , moleíte ferunt: qui 1ü-
'«undo ad agendumjiinuitantur, cum voluptate & iucundé a-
gunt: hzc igitur verba eó pertinent vt refellat Ariftoteles
quod fuerat obiectum,nempe iucunda efle violenta.fieri nó
poteft, (inquit) vt iucunda fint violenta. Nam violenta do-
lorem ac moleitiam afferunt: at iucunda, voluptatem.Qua;
re vocem ga λυπηραὶ delendam cenfeo . Iam illa quz fequá
tur, Er RERVM quidem honeftarum in feipfum,turpium
in iucunda;tcaufam conterre,argumento funt;hoc nomen καὶ
Ad quod reperitur in libris Florétinis poft vocem τα id éag
eciam effe reiiciendum. fignificant enim folere homines re
yum honeítarum caufam fibi attribuere. At fi honeíta ef-
fent violenta , dici non poflent homineshoneftarü a&io-
num aáuctores,cum violenta fint extrà. mea igitur fenten-.
via fic legendus eft hic locus . E; δὲ τις τὰ ἡδέα, βίσμω εἶναι
φαίη , id elt. Quód fi quis dicat ea quz iucunda furit, efle
yiolenta &c. | :

τ Qui iucundo ] οἱ δὲ διε τὸ 9d V, ( (ubaud. τρεζήοντες )
p ild'oyi s. in nonnullis libris corruptis ita fcriptum eft...
ei δὲ διὰ τὸ d V τὸ κακὸν us ἡδονῆς. quos Perionius fecit
tus eft cü ita vertat,ijs malum affert cum voluptate. in eun.
dem fcopulum offendit Gruchius,quanuis à Perionir inter-
precatione hoc loco difcrepet. - Verum eradendum eft illud.
z2X?y . nam neque in vllis exemplaribus reperitur emenda-

iau A ti$,

516 .ínSeheligic! o0
tis,neque'Argyropylus,neque Aretinushabuerunt; ἢ
6: Quod autem ht per infcientiam ] Ariftoteles hoclo-
co,vt fuprà admonuimus , oftendit quid interfit intet hee -
tria ἑκούσιον, ἐἰκούςσιον, Ge ἑκούσιον.: quibus tribus grzcis
tria pária Latina ( quantum quidem confequi potuimus )
reddidimus : quod fponte fit, quod inuité, quod non-fpon-
te. Sunt & alia tria ἐχκων, ἄκων jov €xay ..qui fponte agit ὁ
qui inuitus, qui non fponte. Horum igitur trium δα fit
$nter fe difcrimen,pulchré explicat Ariftoteles: quà diftin-
€tionem tamen miré perturbauit Perionius. fic igitur hzc
diftinguic Ariftot. qui per infcientiam aliquid egit ; cuius
eum poftea non poeniteat , certé [ponte non egit. Nam qui.
fponte agit, fciens agit : ille autem egit infciens . rurfus nó
egit inuitus.nám qui agit iriuitus , moleftia ex eo afficitur.
eumque fa&i poftea poenitet. at fingimus hunc fine vlla mo
léítia egiffe,)neque eum fa&i fui peenituiffe. non igitur egit
inuitus. colligitur cm neque fponte, neque inuitus egerit,
tertium aliquod effe oportere . quod nam'illud erit? dicatur
(inquit,) ἐστε non fponte . Tria igitur funt fponte facere;
1snuicum feu inuité facere, non fponte facere. scii
7 Atqui ignoratfané] pofteaquàm oftendit Ariftotelés
ebrium,fi quid peccet, non per infcientiam , fed per vinum
& ebrietatem peccare : docert,etiam fi peccet infciens , non
tamen iccircó dicendum efle inuité peccare: quoniam im-
probi omnes peccant infícientes. Nam mala educatione vel
confuetudine deprauati,quid fit agendum,;nefciunt. id enim
fibi perfuaferunt ete bonum, quod eft malum , confilium;
fufceperunt minus rectum : quos tamen abfurdum fic dicere
inuitos peccare , proptereà quód ea inícientia exeo nata
fit, quód principium in illis eft corruptum, videlicet mens .-
Jtaque hxc infcientia non efficit, vt feciffe dicantur inuiti ;
fed vt fint improbi. Prxtereà neque infcientia rerum vni-
uerfarum caufa eft cur aliquis inuitus agere dicatur. Nam
qui res vniuerfas, & omnibus notas ignorant, vituperátur .
atquiagunt inuiti;non vituperantur. Reftat vt infcientia
fola rerum fingularium efficiat vt quis inuitus agere dica
tur: quemadmodum fi quis patrem ; quem hoftem effe exi-
filuetyoccidat. 1:1 600 τ πτόϑς 2018 or ΠΗ θυ n ΥΠΟΝΣ
x A&um

. : 4 5^. Φ *?

In librum tertium . 317

—^.$ Aftum autem ab inuito ]. Arifto. τὸ δὲ εἰκούσιον βού
λεται λέγεῶαι. fiquis verbum de verbo exprimere velit,
ita vertat : Actum autem ab inuito.vult dici id e(t folet , vel
debet dici.Locos aliquot collegi,in quibus fimilis verbi βού
λεζαι fighificatio eft.lib.4.i princ. βούλεται γα ἄσωτος eva
d ἕντι κακὸν ἔχων , τὸ φϑεῖρον τὴν ovaíay. Yd e(t Asótus enim
proprie is videtur effe, qui vno vitio affe&us eft,eo nimirü,
quo res familiaris confumitur . eod. libro. (ούλεται 2a €
πρᾶος ἀταρανος εἶναι. &c.. ideft. ea enim videtur efle má
fueti.& lenis hominis natura, vt & ab omni animi tumultu
fit liber, acfolutus.&c. lib.quinto. ὁ ja δικας ἢ «(ούλεται

“3 πο ἐν ΄, / . : 1 :

εἶναι οἷον ἔμμψυχόν τι δίκαιον . ideft nihil enim aliud. vide-
tur efle iudex, quàm 1us quoddam animatum .ibid.de num
mo. ὅμως δὲ βούλετοι μένειν ut AA oy. V eruntamen nummus
gnanere Érmus ὃς ftabilis magis folet natura. lib.8. πατρικὴ
ag cpi βούλεται κα βασίλεια ναι . ideft ad patriam enim
poteltatem regnum proximé videtur accedere. ibi. σοι 52?
οἱ πολίται βούλοντοι xod € πιεικεὶς εἰναι. & (C. pyrTop. CU Ae Toa 0
κατηγορῶν GeA Tícoy εἰναι τοῦ φέυγοντος. δὲ lib.G. eusux. ζούλε
T4 "yl ἐν παΐ eias τὸ ἔογωτον, τέλος, ἀλλο τὸ ξέχτιςον.. 1d
elt non enim omne extremum finis dici debet , fed id ἀεηγᾶ
quod fit optimum ; quo loco D. Thomas prafítantifs. alio-
qui philofophus,& Ariftotelis interpres acutiís.grzcz lin-
gu inícitia titubauit, Cüm enim Ariftoteles poetà quen-
dam reprehenderet, qui dixerat eum, qui mortuus eflet, fi-
nem,euius gratia natus effec, confecutum elle: videri enim
nonomne extremum effe inem, fed id demüm extremum ἢ
quod effet optimum, D. Thomas illud βούλεται refert ad
poetam hoc fenfu : vult poeta non omne extremum elle fi-
nem. &c. cüm fit coniungendum cum nomine ἔσχατον , vt
diximus. ἭΝ ὁ
: 9 Aiunt&biexore] re&é annotat P. Victorius virdo-
&ifs. in lib. variar. le&ionum £zz/zje« idem effe quod ex
ore excidere.fed non emeadat vocem αὐτους hoc loco.quz
mea quidem fententia corrupta eft, putoque legendum £x
“πεσεῖν αὐτοῖς. alioqui ἐκπεσεᾶν dicuntur a&ores tragoe-
diarum aut comoediarum , qui non. fuerunt à fpectatoribus
probati, qui non fteterunt; qui eiedi & exploíi funt Á ora
-i unt

318 —— "Scholia
funt illa ex orat. Demofth. περὶ ςεφαύε. σὺ μὲν ἐξέπιηεἶ,ἐ-
ya δὲ ἐσύρνῆον. Αὐ περὶ ποιητικῆς. ἡ ἐκπίσηεσιν dd ways
εἰγωνίζονται, ὅσοι πέρσιν Τλίκ ὕλην ἐποίησαν, καὶ pal ate
'Ζαὰ μερος- ! (£02 τ d
-— xo Autcum oftendere vellet ] fecutus fum codicem Flo
'fentinum,vererem interpreters , Argyropyl. quanuis: mihi
-&on difpliceat ed fcriptura; quam fe reperille in quibufdam
veteribus codicibus , ait Adrianus Turnebus 59/52 id eft
tangere. : S X6
1I Ec haftam effe fpherz in modum ] ἐσφοιρθόσδι . ti-
diculé vertit Perionius. & haftam orbicularis effe &gura,
quz fit lancez in formam directa. quis enim mortalium
vidit vnquam haftam orbicularis figure? nefciuit fcilicet
ἐσφαιρωμένα, dici ligna , quz ita (int obtufa , vt eorum exe
eremum fpharz in modum fit rotundum. hic omiffus eft na
merüs index, inverbis Ariftot. * s
12 DPraterea veró quamobrem 7 ficarbitrorhüc locum
effe legendum apud Ariftot. ἔτι δὲ τί διαφέρει τῷ εἰκούσια
εἶνσα τῶν κατὰ λογισμὸν, τὰ κατοὸὶ ϑυμὸν ἁμαρτηδϑένται
Vult oftendere Ariftoteles. neque ea quz ab ira impulfr,
neque quz cupiditate inflammati agimus, inuité agi . Pro
bauit autem iam fuperiore ratione , ea quz cupiditate pec-
cantur, dici non poffe inuité peccari, quia hec molefta sát,
illa iucunda. nunc docet neque ea quz ire impulfu admittü
tur, inuité peccari dicenda,hoc modo . dicunt nonnulli ea
qux quis adhibita ratione peccat , ab iis quz ire impulfu.
peccat, eo differre, quód hxc inuité admiffa fint, illa autem
nequaquam. At ἢ ita effet , hzc non effent fugiéda , illa ef-
fent. nunc autem vtraque funt fugienda, tum ea qux ratio
ne adhibita peccantur, tum ea , que irz impulfu : fi fugien-
da, ergo & mala. Atquaz facta funt inuité , non funt mala;
Ergo quz quis peccat itatus, non peccat inuitus; immó ve-
τὸ fuafponte ac voluntate. : xn
τ X3 Tum cupiditas & iucundi eft ]: non duübitaui multo-
tuni codicum confenfum improbare Florentini, Parifenfis,
Veneti, Germanici; in quibus ita fcriptum eft «x44 νἷμὲν ἐ-
triSupía. ἡδέος x92 ἐπιλύπου! ἡ προσέρεσις δ᾽ οὔτε λυπηροῦ,
ἐθ᾽ ἡδέος. Vifa eft enim mihi longé concinnior ; planeque
Sod it-

r 2 ^
In librüm tertium.
-jücorrupta ac germiana ea fcriptura quam P. Victorius in
vno codice manufcripto antiquo.extare dicit. hoc modo : :
Lg ἡ μὲν ἐπιϑυμία. δέος, καὶ ἐπίλυσος, ἡ δὲ ροαέρεσίς οὖ-
τε λυπηρεὶ, οὔτε ἡδέος.
S84 Ν eque dicimus, néque conuenit ita προφωρούμε: ιν
“δὲ λέγειν υχ dpus qa. Perion. pri nobis ferre. non decet.
multa vno loco peccata . primüm εἰρμόζειν non eft decere:
fed conuenire potius : deinde quid fibi hxc volunt pre no-
'bis ferre?non enim hoc dicit Ariftoceles indecorum effe,auc
mon decere fateri, atque adeó przdicare, propofitum nobis
efe vt beati fimus. (id enim gloriofum & przdicandum eít,
cüm bearitudo fit vltimum bonorum ) fed cüm oftendere
velit quid interfit inter βούλεὼ δὰ & zpoeupéicxas , dicit nos
proprié & apté ita loqui, βέλομοι δ δοαμονεῖν. id eft νοϊὸ
beatus efle:íed. aeoaupz uen ἀὐδαιμονῶν id eit confilium ca
pio, vt fitm beatus,fi quis dicat, inepte locuturum "
r$ Quandam opinionem] opinionem quandam grex
lat Ariftoteles eam quz verfatur in iis rebus qux noftra ope pesas.
ra effici poflunt. Suprà autem proximé opinionem, vniuer-
fam accipe . Iccircó malim illud ὅλως id eft omnino coniü-
gi cum nomine δόξῃ, hoc modo. Idem igitur quod omnino
opinionem &c.
: 16. Cuiufdammodi fumus .]. Ariftot. σοῖοι τινὲς £y
id ef certo quodautiodo affe&i (umus,nempe vel boni,vel
mali,vt fuprà admonuimus: φαλῦτεές uod V of time -
-717 Quódeiusrei fit] σῷ ἄναι Κὶ δῆ". Perion. eius rei
ux fit honefta ; quanuis non admodum abfitab Ariftorelis
ententia tamen Eas non idem eflej,honettum, ORA id
quód oportet .
18. Etenim rerum omnium ] Ariftoteles hic quatuor o-
mnium rerum caufas enumerat. naturam neccflitacem, fore
tunam,mentem, & quicquid opera hominis agit. Periouius
hunc locum fic vertit. horum enim caufa eít natura, necetfi-
ta$.&c. quorum?nempe eorum quz in nofira poreitate süt.
ett enim talis Perionij verborum Íemtentia Ac hoc faifum
eftjneque vnquàm ab Ariftorele cogiratum.... Ὁ τος
-' 19 Et quicquid per hominemagit 1 Arift. ya τὸν T0 3
tav: Subaudiendum eft pii a]oy e l'erioni: s iuvem ic
quic :

20 ^ Scholia
: quicquid ab homine geri poteft. At qui fieri poteft vt quie-
quàm ab homine geítum cauíafit 9 cum iteffe&tum ?.— ΄

20 Adartem pecunix] aenuezisixbu . Perion. artem
nummulariam. mendose. em

21 Aníanaturusfit 7 Arift. e£ yc 7e. Perion.an curet.
Primüm Jjsc v non eft curare,fed (anare;aut fanum face-
re. Deinde fanare latinum verbum atque etiam (fi quztis)
Ciceronianum elt . fic enim de natura Deorum 3. Vomica
Phzrei Iafonis,quam medici fanare non potuerunt. Idem
officiorum 3. fanum facere pro fanandi verbo vfurpat. fieo
medicamento fanus factus fuerit. Poftremó aliud eft fana-
re, aliud curare . curant enim multi qui non fanant;curátás
omnes vt fanét: fed quifquis fanat, curauit , neq; quifquam
fanat,vt curet .

. An bonas leges ] εἰ d γομείαν ποιήσει. Perion.an legé có-
dat.tolerabilius peccailet,fiibonam addidifiet.

| 23 Retexere veluti deícriptionem ] Arift. διοείγραμμα.
Perion.lineam ducere. | Lineam ducere latiné dictum eft,
fcd non fatis efteum qui grzca in latinum conuertit, latine
loqui : oportet enim illum eadem loqui & fentire , quz lo-
quitur is,quem interpretatur.

24 Autfit ne ita piftusut oportet ] ἤ πέπεηαι ὡς δε. in
quibuídam libris impreffis fequuntur hzc , καὶ πεποίηται εἷς
d'éi,quz abíunt à libris Florent. Venetis, Parifienfib.

25 Cum principium ad feipfum] ὅταν εἰς αὗτον αὐαγοΐν
yn τὴν ἐρχῆνοχαὶ ou eis τὸ ἡγέμενον. Perion.cüm princi-
pium ad rem quam vult aggredi,retulerit,atq; ad id ipfum ,
quod eft ex eo confequens.aliud loquitur Ariftoreles , aliud
Perionius. Ariftoteles hoc dicit, querendi tum quenque fi-
nem facere , cum actionis principium ad fei, & ad eam fui
partem, quz przeít, nempe rationem feu mentem potius ;
teuocatit.

26 Hzceftenim quz] 72706 γα τὸ ὡροωμρέμενον . alii
fic verterunt, hoc enim eft quod eligitur. fed non reae.
Ytaque D. Thomas culpa veteris interpretis, hunc locum
perperàm intellexit.
* 27 Atquieorum oratione ] hoc dicit Ariftoteles. Qui-

dam dicunt id quod fub uoluntatem cadit;efe uerum bep;
e

In librum tertium. 321
fed refponderi poteft, non ita effe : alioqui eueniet vt quod
quis velit , non fit voluntati optabile, exempli caufa , quod
quis optat atque eligit non recté , id malum eft : at quod
quifque eligit, id vult: ergo quod is vult, qui eligit minus
recte, id non eft voluntati optabile , feu vt planius dicam,
fub voluntatem non cadit.nam fi fub voluntatem caderet ,
eflet bonum : at erat malum. ergo id quod volet quis , non
erit voluntati optabile,quod eít aac.

-.28 Voluntati optabile] fic C«av7cy hocloco appellaui.
aliàs id quod fub voluntatem cadit. fed quia hoc mihi vide-
batur hic produ&tius ac longius, illo altero vti malui: Eft
autem fic accipiendum hoc totum,voluntati optabile, quafi
vnum fit nomen, ne quis forte mihi dicat mc debuiffe dice-
re , boni viri voluntati optabile. quod quidem fi cui magis
placeat , non repugnabo . Hoc tantum volebam , hec duo,
voluntati optabile,pro vno βελητον haberi, quando nullum
vnum in tota lingua latina reperitur. Peto autem vt mihi
1gnofcant tum diferti, tum philofophico ftudio dediti ho-
mines, fi neque dum latiné loqui ftudeo, verbis vtor inter-
dum philofophorum nationi fatis tritis, neque dum philo-
fophicas difputationes , ac diftin&iones religiofius tracto
& per(íequer, verba v(urpo Cicéroni vfitata. Nam cum M.
Tullius philofophiam Peripateticam latinis literis uix liba
uerit, ac tantummodo commentarios quofdam Stoicorum
in Lacinum fermonem fuo arbitratu conuerterit,non cfl du
bium quin fieri non poffit , vt quifquam verbis Ciceronia-:
nis philofophiam Peripateticam explicet. Przclaré veró
nobiícü agatur,(i táta nobis Latinorü verborü copia fuppe:
tat quáuis nó admodàü Ciceroni vfitatorü, vt ijs Arift.lati-
né poffimus interpretari. Eftjigitur βελητονοἷά quod barbari.
voluntabile appellant.i.id quod quis velle potett aut debet.

Itaque fi quid agere] «9 εἰ τὸ aede καλοὺ oy ] fenten
tia horum verborum non ctt illa quidem obfcura: verun-
tamen eam non funt aíffecuti neque Perionius, neqne Stre-
bzus . Duo igitur proponuntur,agere,non agere. quod age
re,eft honeítum,id non agere,turpe eft: quod non agere,ho
neftum eít,id agere eft turpe. :

30 Sponteimprobus nemo 7 & δεὶς ἑκὼν πονηρὸς, ὦ d'z-

| κῶν

322 Scholia
xov μεΐκαρ.. Vefuseft trimeter, é quo nos oCctonarium a-
tinum fecimus ἦν

31 Vrne vel caleamus ] fecutus fum libros emendatio-
res in quibus fic legitur.,uj θερμαίνεϑακ. nam à quibufdam,
ijsque corruptis,abeft negatio.

32 Nam ne zgerquidem fanus ]Z δε Jag à νοσῶν ὑγιὴς.
Perion. ita. quoniam ne xgrotus quidem valens & incolu-
mis fit . nihil hic de incolumiiate quzritur . fed non eft au-
fus vti vocabulo fanus . quo tamen vtitur M. Tull. pro eo
quem graci ὑγιῆ nominant, & qui corpore valet , vt fuprà
annotauimus. Vtitur ὃς Horat.elegantiffimus latini fermo
nis au&or.Ita dum fugit apta & propria nomina, vtitur alie
nis,minimeque ad rem aceommodatis.

33 In manus fumere ac iacere ] Arift. λαβεᾶν καὶ αι
fic libri Florentini,PariGienfes, Veneti . fic & manu fcripti.
fic denique Argyropy.aliter autem vetus interpres . qui vi-
deturlegiffe ξαλεν χαὶ pilos, cum quo nonnulli codices
confentiunt.

34 Imbecillitatis,deformitatis] ὁμοίως δ'ὲ καὶ περὶ δέ
yeutyxal αἴογος. Videtur mihi vox αἦονος., redundare hoc
loco. nam cum paulo ante dixerit eos qui deformes funt
natura,reprehendi non folere,quid opus cft iterum eadé de
redicere? | T

3; Vifionem] φαντασίαν. fic eam M. Tull.nominat , vt

fuprà oftendimus.quam Perionius zftimationem dicit,no-
uo & barbaro nomine. Voluit exiftimationem dicere :
quz tamen grzco refpondet ὑπόληκμς» vc alio loco docebi
mus.
36 Sinautem maleficij admittendi. ] longum eft hyper
batum, quod vfque ad illum locum pertinet : εἰ dy ταῦτ᾽ ἐπ
ςιν ἐἐληϑὴ . itaque vfque eó fuspenditur fententia. Quia ve
τὸ folet hzc res obfcuritatem parere , memoriamque lecto
ris turbare, remedio vtitur vfitato, eorum videlicet verbo-
rum repetitione, ad quz referuntur, & à quibus pendent ea
' quzlongo poft interuallo fequuntur , hoc modo; fi igitur
hzc vera funt, fcilicet neminem fibi »pfum,cur maleficium
admittat,caufam effe &c.

17 Etfiappetitionem finis] καὶ δὲ τό τέλες ἕω». ἐκ

αἰβαέ-

Inlibrum tertíum. 323

eulospe Tos. fufpenditur etiam nunc fententia:Perionius ita
vertit quafi concludatur, & quod grauius eft;totum hunc]o
cum corrumpit , quippe qui jaufazperos vertat propter fe
approbanda. j

. 38 Adoptare poteft ] adoptare proprie valet eligere,
ita M. Tullius dicit;adoptare fibi patronum ἃς defenfíorem,
& Plaut. adoptare focium, & adoptare tutorem .
39 Benéà natura informatus ] d"guss, beué fa&us, be-

7

neque compofitus natura. Quocircà αὐφυίαν nos naturx
bonitatem latiné reddidimus. |

40 Pofitus et ] x&az . ciendum eft. £y τοῖς πρακτοῖς
id eft in iis quz fub actionem cadunt , inem effe canquam
principium, quoniam ex eo pendet & apta eft eorum, qux
ad a&ionem pertinent , neceffitas, fi neceffitas cft appellan
dai. Itaque quemadmodum in mathematicis nonnulla
funt , qux non egent probatione , neque docenda aut] de-
monítranda funt , fed ca oportet efle pofita & conceffa,ap-
pellanturQue principia : fic ἐν τοῖς πρακτοῖς, finem pofitum,
fixum,certum,clarum,minimeque obfcurum effe par eft,ci-
quam principium.

41 Sedaliquid etiam eft]. εἰλλά Ti xa? Ta200/16 €ci. fic
habent boni codices . nonnulli z22447$ . qux quidem ver-
terunt alii,extra ipfum, alii przter hoc, alit aliter.incidi in
quendam librum Germanicum, in quo fcriptum effet «2-
eJ T€ ,quz le&iolnon eft reiicienda . fententiam enim conti
net non abfurdam , hoc modo. fed fi quid etiam eft ab ipfo,
id eft ipfius labore, induftria, (tudio partum, non à natura tà
tüm acceptum. Vetus interpres , & Argyropylus perípicué
legerunt za?a970 ,quam lectionem fecuti fumus, vt omniü
optimam.

41 Aequé enim in homine malo] hunc locum quanto
& melius & fidelius,quàm alii,verterim , do&i iudicabung .
Ego quidem & optimos codices fecutus fum,& Ariftorelis
fententiam fummo ftudio exquifiui , atque expreffi. Pri-
müm igitur veram lectionem proponam: deinde eius le-
Gionis fententiam exponam. 212/20; γαὺ καὶ τῷ καχῷ ὕπαρ

τὸ δὲὶ αὗτον ἐν τασαρά ξεσι. xad εἰ αὐ ἐν τῷ τέλει. horü
verborum hanc fententiam efle puto: fingamus (inquit ἃ -
2 ri-

224. το Scholia |
riftoteles) finem vnicuique hunc vel illum videri,ac propoa
fitum effe natura: nihilo magis tamen viri boni, quàm im-
probi homitiis attiones ,qux ad eum finem demie o
qua ei fini confentanea funt , ab eius opera , & ftudio pro
ciícuntur.Vulc autem oftendere Ariftot.vitium zqué vt vir-
cutem , effe £x zio , id eft voluntate contrahi , (iue finem
nobis ipfi per nos & noftro Marte proponamus , fiue cüm
finis nobis propofitus fuerit natura , noftrz actiones à vo-
luntate, & confilio noftro oriantur. | j
45 Etàquibus rebus ] Ve'ayre γίνονται, χαὶ ὅτι TÉ TOV.
πρακτικαὶ. hxc vno quafi fpiritu continentur , quz tamen
alii difcerpferunt. 1
. 44 Cumrerum fingularium ] εἰ δότες T καθ᾿ E xaca. De
rionius , quód rerum fingularium tencamus fcientiam . fal-
fum eft nobisres fingulares femper effe cognitas. Nam fr
femper effenr cognitz, nihil vnquàm ageremus inícientes,
nihil inuiti . Nunc autem accidere poteft vt quis cum mulie
re aliqua rem habeat, quz fit mater aut. filia : quam tamen
alienam effe exiftimet.
4$ Solitudinem, vitamque fine amicis. ] fic reddidimus
latiné Zgrx/ay M. lullium imitati lib. r. definib. —.-.— -
Nam cüm folitudo,& vita fine amicis, infidiarum & metus.
plena fit , ratio ipfa monet amicitias comparare. Idem in
Lzlio videtur ἐφίλες , inopes amicorum dixiffe , et βίον d
φίλον , vitàm incultam & defertam ab amicis. ;
, 46 Etin pecunia amittenda fidenti 7 xa προσ χρημαίτων"
εἰποξολίω) ἀὐθαρσῶς ἔχεσι. Perion.ad largiendum funt pa-
ratiffimi . multa in paucis verbis peccata. quz mihi non li:
bet amplificare dicendo. ipfa enim per fe magna funt. |
47 Quz autem homini tolerabilia funt ) τα δὲ xa7^-:
εὐὔϑρω σον. Perionius: que homini accidere poflunt : men-
dosé.multa enim homini accidere poffunt,quz nó fint κατ᾽
αὔθρωπον.1.ηπώ homo ferre non poffit. oidp e
48 Imperterritus ] αὐέκασληκτος. Perion.reprehenfio-
ne caret .reprehenfione.carere latinum,;& fi voles,etià Ci--
ceronianum. fed quid tum poftea? oportet interpreti eam
linguam quam incerpretatur, efle cognitam. ἐκπληήγηειν eft:
exterrere. Vnde du&um αϑέκπληκτος, qui non exterretur ὁ

fed

In librum tertium. 32s
fed ille fortaffe putauit legendum σὐεπίλητθος. |

- 49 Seditavt oportet,& vt ratio poftulat,&c. ] fic Arif.
ες δ εὶ δὲς χαὶ ὡς ὁ λόγος, ὑπομενεῖ, τῇ X& AE ἕνεκα. Perione
hzc verba ὡς ὁ λόγος, ὑπομενεῖ, coniunxit, & ita interpreta-
tus eft,vt ratio pofulabit.Atqui ea funt feparatim legenda.
&« 6 λόγος lubaud. Acyer.xeAdler. vt infrà eadem pagella. &.
irerum ἐν d" ὡς ὁ λόγος. ὑπομένειν autem valet ferre, perfer
re;fubire,non,poftulare, vt ille interpretatur. .
5.50 Nam pro reidignitate ] χατ᾽ ἀξίαν γα , fcio Argy-
ropylum legifle , xaz72 τὴν ἕξιν. , ideft ex habitu. Verüm.
fecutus fum veterem interpretem, & codicem Florentinü ,
& ceteros vulgatos.
εἰσι Omnis autem actionis fnis eft id quod ] fic Ariftot.-
7& A0$ δὲ πάσης € γεργείας € 61 τὸ κατε T V € ξιν. alij fic in-,
terpretantur. omnis actionis finis eft is qui habitui conue-
nit.& ita vetus iterpres. ego mei facti proferre poffum mul
tos viros doctos approbatores,qui fic hzc accipiunt. τὸ κατ
τὰ τὴν εἰ ci. 1. id quod habitui conuenit: non vt fit τὸ τέλος
ὃν κατα TW Y € ξιν.
$52 In ijídem igitur rebus] fcio italegi in omnibus,quos
quidem viderim, codicibus, περὶ τοῦτα μὲν ouv.id eft in his
igitur,fed placuit mihi M. Antonij Mureti conie&ura , qui
fufpicatur legendum περὶ zauza. quam le&ionem fequitur
Aretinus. Quanquàm vtrocunque modo legas,nihil de fen
tentia decedit.

33 Coguntetiam ij qui in prinla acielocant] omnes]i-
bri & impreffi,& manu fcripti, quos quidem viderim,habét
οἱ posi ]orr6s . fed .Amioto viro doctiffimo,qui mihi olim.
affirmauit fe fcriptum reperiffe in codice quodam Pontifi
cio manu fcripto zpez7/oy7s, idet in primo ordine locá-.
tes,affentior,eamque fcripturam , qu*a mihi ad hunc locum
valdé accommodata videtur , non poflum non probare.Ve-
tuis interpres quide infrà proximé quo loco legitur in vul-
gatis mapa Td Torres, petlpicué legit προτάηοντες..

, 54 Belli terrores inanes. ] δοχεῖ γα eiyou πολλαὶ κενεὶ τῷ
πολείμε. Ício in quibuídam libris legi xouyz, fed mendose.
notum eft prouerbium xzya goAAd 78 πολέμε.

j; Hermgo 1 Hermazum locus fuit in vrbe Borotiz Co

^ ᾿ "Mer rODa,

^ - ἐε} τῇ
326 Scholia ^ | |
rona fortaffe à Mercurio fic appellatus .in quocum Coro-
ταὶ & Boeotij milites auxilio eis miffi aduerfus Oenomar-
chum;qui arcem vibis fibi proditam occuparat, confligerét,
omnes ad vnum ciues , pugnantes occubuerunt: auxiliarij
veró ftatim ut audierunt ducem quendam fuum in przlio ce
cidiffe,in fugam verfi funt .

56 Maximáü enim ad adeunda]varia eft huius loci le&io.
aliàs enim ὁρμητικώτωτον ja ὁ θυμὸς. aliàs κινητικώτατον.
al. ἱτητικώτωτον. quarum quancunque fecutus fueris,eadé
fententia manebit.

57 Eosque ira adiuuat. ] ὁδὲθυμὸὲς σαμεργεῖ αὐτοῖς. non
recté Perionius , cis fubfidio eft , quafi veró fubfidio effe i-
dem fit Latinis quod συωεργαν Grzcis , qua de re infrà di-
ceimus. |

;8 Nam fi fint in fylua , aut palude ] fic omnes codices
& manu fcripti & impreffzay jap£v ὕλη η ἐν ἕλει. quan-
quàm P. Viétorio viro de literis optime merito affentior,
qui fufpicatur à librarijs indoctis cum vnum ex his tantüm
ab Ariltotele effet pofitum, à ftudiofo autem aliquo ad li-
bri marginem alterum adiectum, vtrunque effe inculcatum.

9 Nonigitureó fortes | locushic aliquanto mendo-
fior eft : quem fic arbitror effe corrigendum , leuiter; im-
mutandum εἰ d'y gei ayd pesa, τῷ δὲ 2nd vos wai θυμξ ἐξε-
λαυνόμεγω πρὸς τὸν XE vd unoy ὁρμᾷν.νεὶ e dij ἐςιν aud péia διαὶ
τὸ ὑπ᾿ ἀλγηδόγος xad θυ μέ, &c.

6o Pugnaces μοίύχιμοι. Perion.non re&é bellicofi.
61 Verüm fimile quiddam habent ] fecutus fum. bonos
codices cum quibus confentiunt vetus interpres & Argyro -
pylus. eft autem hxc illorum fcriptura.zagezradíztoy δ᾽ ἔχε-
ei τι. verba enim illa. οἱ κατ᾿ ελπίςίαν, quz reperiuntur
in quibufdam Germanicis,ab aliquo imperito & audaci li-

orario adiecta funt.

62 Nifiex euentu ] εἰ μιὶ κατὰ cupCeÉnxos. Perionius
uertit fortuitu. fed hoc mihi videtur grzco refpondere xa-
ταὶ TV yl). euenta autem ea effe quz Grzci συμβεξηκότα,
barbari accidentia nominant , ex Lucretio optimo Latini
Íermonis auctore cognofcere licet.lib. 1.

Ergo prater inane,& corpora,tertia per fe

Nulla

Inlibtumtertium. 327

Nulla poteft rerum in numero natura. relinqui ,
Necqua fub fenfus cadat vllo tempore noftros,
Nec ratione animi quam quifquàm poffit apifci.
Nam quacunque cluent, aut his coniuncta duabus
Rebus ea inuenies,aut horum euenta videbis. &c.

At M. Tullius lib. de natura Deor. 2. Sunt autem ( in-
quit) qui omnia naturz nomine appellent,vt Epicurus , qui.
ica diuidit, omnium quz funt, naturam,efle corpora δὲ ina-
ne,quzque his accidant. Quibus ex locis perfpicuum eft
quz dicuntur à Lucretio corporis & inanis euéta,à M. Tul.
dici ea quz his accidunt .

63 Neccetuo vifo ] ἰδ ἰδὼν ἢ doy ἔλαφον, alludit 2d
Homeri ver(um.qui eit /judd'.y. Ευρὼν ἢ ἔλαφον xepaoyu a
γρίον αὐγα.

64. Quapropter collum fibi ] fecutus fum codicem Flo
rentinum,& Parifienfem,quorum hzc ett (criptura . δι xa
«uU TO-TI$ ὀψοφοίγος oy. 1n aliis codicibus autem, quos fe-
cutus eft vetus interpres ὃς Argyropylns, fic legitur: ἡυξα-
τό τις φιλόξενος Ἐρύξιος. Ego hzc duo. φιλόξενος Ἐρύξιος.
puto ab aliquo le&ore οὔτε adiecta , que reperiuntur tamen
in libris ad Eudemum. fed admonendus eft le&or hunc phi
loxenum falsó Eryxium appellari mea quidem fententia,
atque vbicunque legitur Φιλοόξενος EpuZios , legendum,diA6
ξενος ὁ Ερύξιδος. i. Eryxidis filius. Cur ita credam,ha funt
caufx. primüm quód Athenzus libro fexto eum τὸν EgvZi-
d'os,non Epgu£iey nominat. Deinde quód idem lib. ocauo,
eundem Κυθήριον appellat,cx quo perfpicuum εἰς Philoxe-
num illum Kyo3ifgroy à loco , τὸν EguZid'os , à patre et-
fe appellatum . Prxtereà lib.3. de moribus ad £udemnm di
ferté Eryxidis filius ideft ὁ ΕἸ ρύξιδος nominatur. Poftre-
mó Hermolaus Barbarus , cuius plurimi facieuda eft aucto
ritas,in epiitola ad Antonium Galatheum,quam prapofuit
"Themiftio in latinum fermonem à fe conuerío,fic loquitur.
Philoxenum Eryxidis , δὲ Gnatonem Siculum gulz proce-
res &c.hx me caufe impulerüt,vt crederé libros eos oés efle
corruptos in quibus hic Philoxenus Eryxius appellatur.

6; Omnes enim cum indigent] ὅταν €yd us ἡ. Perion.
cum vacui funt. non placet.

X A4 66

mw " : c -
4323 ὙΠ Scholia. ^

66 Le&um iugalem ] χαὶ ἀἰνῆς. pars eft vltimá ver-
fus Hormceric./judd'os.o. D. Thoimasle&um putauit fignifi-
ficari ad quietem, càm eo lecto fignificet Ariftoteles com-
plexum & vfum rerum venerearum . nos le&umque iugalé
vertimus, fatis,opinor, verecundé,nec minus aperté.

67 Offendunt pauci] Zpaprávouai.i. peccant , vt aliás
admonuimus. "5

68 Cum huius vel illius rei amantes ] guaoroiré or dicü-
tur à grecis,qui vnius alicuius rei ftudio przcipué funt dedi
ti ..Vt φιλολύγοι. φιλείργυροι « φιλόψυ χοι. φιλότιμοι . φίλοι-
yot « &c. ua

69 Velquód nimium dele&entur]] fic Arift. ἡ τῷ uda
λον, ἢ ὡσ οἱ πολλοὶ. dottus quidam fic hxc verba accipit,
vt vnum fignificent hoc modo.aut quód magis quàm vt mul
zitudo . à quo diflentio,primüm quód delectari re aliqua vt
vulgus, malum eit ipfum per fe , etiam finon infit in eo ni-
mium : deinde quód infrà paucis polt verfibus,ita loquitur.
μᾶλλον ἢ δεῖ, xod ὡσ οἱ πολλοὶ χαίροσι .1. magis quàm opore
tet,& ita vt vulgus, delectantur.

70 Quód non quà parte debent ] ijui ᾧ δε, omnesfe-
xé interpretes hzc verba omiferunt , vel quód non intelle-
xerunt,vel quod fe intelligere diffimularunt . ineft enim 1n.
eis(vt quidem mihi videtur) obfcaenitas. δ

71 Et cum voluptatibus potirinon poteft. 7 xa εὖσοσ,
τυγχάνων. Perionius. & fruendo angitur. fi dixiflet nó fru»
endo,non admodum malévertiflet. — . ]

7: Neque omnino quibus ex rebus ] ἦτε οἷς pu] δῖ. re»
petendum hic verbum y δέται . quod proximé antecedit, i-
remque in ijs quz ftatim fequunzur ἅτε σφόδρῳ τοιέτῳ
vd ey. :

73 Neque magis quàm debet. ] ἐδὲ μῶλλον ἢ δεῖ jtepe
tcverbum fuperius ezfvpé. delenda elt autem vox £d'eyi,
quzfequitur in omnibus feré codicibus etiam Florentinis,
przterquàm in Parifienfibus. fic enim fe reperiffe fcriptum
in quodam codice manu fcripto teftatur Adrianus "Turne-
bus ἐδὲ μᾶλλον ἡ δ, 6 δ᾽ ὅτοιμὴ d'eisd ὅλως τῶν Toi ov vd'e
νὸς, fubaudi επιβυμεῖ . neque eft quód quifquàm mihi di-
cat in ea voce £deyj, quam tolli oportere dicimus, fubaudi-

EU E ri

-

Inlibrumtertium. 429

| ri poffe verbum ἥδεται. Nam primüm obftat verbum ἐσι-

Bvi«& , quod eft vicinius. deinde fi ita effet, Ari(toteles eo-
:dem prope tempore δὲ loco, idem ridiculé & prater confue
tudinem fuam bis diceret. modó enim dixit ἔτε ceód pa τοῦ
x70 €d'eyi. id elt neque vehementer vlla re cali delectatur.
veheméter auté delectari δὲ magis quàm oportet;delectari.,
ynum & idem funt. inel |

^. 74. Ad errata puerilia transferimus. 1 ἐπὶ τας aud ixde

. d paprías. Perion.ad errores.ille fcilicet nihil intereffe pu

tat inter errorem & erratum , cüm errore duci;aut in erro-
re verfari dicantur qui falluntur, aut qui falfum aliquid opi
;nantur: erratum autem idem fit quod peccatum: grici ἐ-
«μαάρτημα aut e uapríay nominant. Sciant autem ij qui grz-
cas literas nefciunt,Z κολασίαν dictam efle à verbo xoa.
quod valet caftigare. Iccircó tralatione quadam pueri fero-
ciores & contumaciores, dicuntur ἀχόλαςοι quafi non cafti
gati,vel qui caftigationis indigent. :
... 25. Nam etiam pueri cupiditatem tanquá vitz fux] xa
ἐπιθυμίαν κῷ ζῶσι καὶ τὰ 'πσαιδία. Perionius.libidinosé vi-
unt. non puto Latiné dici poffe pueros libidinose viue-
xe.& quid dixi latiné ὃ immó ne veré quidem. non cadit e-
.nim in eam xtatem ea, quam latini libidinem nominant ,
neque pueri libidinofi dici folent, etiam fi rebus iucundis
dele&entur. puerilibus enim rebus dele&antur, non turpi-
bus & flagitiofis,ex quibus libidinofa vita nominatur.

In librum quartum .

1 Iam veró ea quz appellatur à Grzcis. ]Huius loci hzc
mihi videtur efle fententia . Afotia & illiberalitas ( inquic
Ariftotel.) funr in pecunia nimium & parum. fed afotia ,
quam proprium eius vitii,quod illiberalitati opponitur,no
men efle volumus,latius patére, atque ad alia vitia pertine-
re videtur. Eos enim qui pecuniam , & rem familiarem 1n
libidinem & res venereas profundunt,afotos appellamus.at
inomen quzrimus, quod opponatur illiberali . Nam asótus
eum proprié fignificat , qui rem familiarem & bona fua
diflipat ac profundit, fimpliciter ; etiam fiea ad libidinum

H 1n

"S

330 5 Scholia
intemperantiam, & rerum venerearum vfum non conferat,
appellatur enim asótus ap τὸ σώζειν , & à particula pri-
uante &.id elt ab eo quód is feruari nó poffit. Videtur enim
ad interitum properare is qui fuas facultates perdit, ac pro--
fundit. Intelligamus igitur hanc vim huic nomini fubie&tá
effe,neque nunc afotiam pro intemperantia & libidinofa il
la luxuria accipiamus. Hanc putamus efle Ariftotelis fen-
xentiam,Q uód autem afotos hoc loco luxutiofos latiné no
minamus, id M. Tullijexemplo facimus , cuius hzc verba
funt lib. de finib. fecundo. de Epicuri verbis ad verbum ex-
prefla : Si ea que funt luxuriofis efficientia voluptatum, li-
berarenteos deorum & mortis & doloris metu , docerentd;
ui ellent fines cupiditatum , nihil haberem quód reprehen
deiiut cüm vndique complerentur voluptatibus,nec habe-
rent vlla ex parte aliquid aut dolens , aut zgrum ideft aut
malum. Idem paulo poft,quos hic luxuriofos latino nomi-
ne appellauit;grzco asótos nominat his verbis. Quid er-
o attinet dicere, nihil haberem , quód reprehenderem , (i
nitas cupiditates haberét ? hoc é dicere,non reprehendere
afotos, fi non effent afoti. &c. Atque hoc planius ex Athe-
nxo cognofci poteft, qui eam Epicuri fententiam attingit
his verbis . lib. . ole τον gap οὗτος ὃ σοφὸς καὲ τῶν ἐσώτων
Ciov αὐεαίλητῆηον εἶναι» εἴπερ αὐτῷ προσγένοιτο τὸ did e£ exa
ποϊλεων. ᾿ '
2 Nimirum €o quód rem familiarem ] τὸ φθείρειν τὴν
ϑυσίαν. P. Vi&orius notart,in codice antiquo legi. τὸ 936-
for: quam lectionem fi probamus , quanuis nihil immutet
eam fententiam quam expofui, fic vertam. nimirü eo quod
rem familiarem perdit & confumit.
3 Omnium hominum qui ] τῶν £z ἐἰρετῇ s. puto fubau
diri grise voy. : :
4 Moleftum autem minime ] fecutus fum codicem Flo
rentinum, Parifienfem, Germanicum , qui hanc le&ionem
continent. Z'Avzoyjl iuga λύπηρον. vetus interpres auté vide
turlegiffe Z'Avaoy ἢ ἥκιςα λύπηρον . id eft moleftiz expers
aut minimüm moleftum. quz quidem le&io aliquantüm
differt à priore,quam ego exprefli. illa enim omnino ne-

gat id quod ex virtute getatur ; effe moleftum: hzc fatetur
ali-

Inlibrum quàártum. 331
aliquantulüm effe moleftum. id eft enim minirmüm mole-
itum. δὲ ita D. Thomas explicat ab interprete in fraudé in-
ductus. |

; Nec ad accipiendum fit attentus , nec ad. ] ficlatiné
Au7fixoy reddidi, vt φυλακτικον, ad cuftodiendum pertina-
cem. Eft enim pertinax valde tenax , vt ex Plauto intelli-
gere licet.

6 Iccircó & vulgó] dvd xe € γκαλεῖται καὶ TU n. fic enim
legendum non τῇ τύχῃ. id eft accufari fortuna folet .

7 Autceteris id genus honeíti formulis ] ἰδ ὅσα ἄλλα
τοισῦπτα. Quemadmodum dicimus caufarum, actionum,iu
diciifiduciz, poftulationum, teftamentorum formulas : fic
hzc,dare quibus,quo tempore,quátum, quo animo dare o-
portet)honefti formulas appellaui. ;

8 Nequeei probatur Simonides. ] Plutarchus in libel
lo περὶ τε δείου βραδέως τιμωρεμέγου,, fcribit Simonidem
dicere folitum 10co, duas fe capfashabere , vnam pecuniz ;
alteram gratiarum , illam fe femper plenam: hanc femper
inanem reperire . Verba Plutarchi funt hzc: Σιμωνίδης £-
. λέγε σφαΐζων τὴν τῇ εἴργυ ρίκ κίζωτοὺν dupla XE αἰεὶ πλήρη yTHY

δὲ τῶν χαρίτων, κενὴν.

9 Nonfacilé copulari, neque vni ] ἐν παύυ σιωδυαζε-
τοι ἔς habet liber Elorentiz impreflus.aliàs zuuZ'orZ Ie Tas
quod idem valet.quorum verborum hzc fententia eft.profu
fionis propria funt hzc,multa donare ; pauca accipere . dí-
xit enim fuprà prodigum dando & non accipiendo modum
fuperare: accipiendo modum deferere. Hxc igitur duo mul
tüm donare, parum accipere,non admodum vnà confitte-
re, nec coherere poflunt. non enim facile eft eum qui à ne«.
mine accipiat, omnibus donare.quidam 411] libri habent
σωναύξεται, & ita vetus interpres. quam lectionem fi quis
alteri anreponet,cum eo equidem non pugnabo.erit autem
eius hzc fententia: quz funt profufionis propria,non admo
dum amplificantur. non enim facile eft eum , qui nihil aut
parum accipiat, diu donare, diuque profundere. Nam ( vt
inquit ille) largitio fundum non habet.

10 Aliundeigitur querere.]. ajayxaQovras oup € τέρω
Bev πορίζειψ. Peripicua huius loci fententia cit. Prodigi im

iming-

83) .': Scholia
moderato fumptu fuas facultates citó exhauriunt; itaque
. cümfumptum perpetuó facere velint , neque id aflequi có-
fumpto patrimonio,poflint,coguntur aliunde rem facere .
Quód fi. honeftis rationibus rem facerent , nori effent repre
hendendi: nunc autem tanto largiendi ftudio ducuntur , vt
dummodo .largiendi facultatem | habeant, quiduis facere ὃς
pati nihil peníi habeant. Perionius hzc vem fic vertit. a-
dienis bonis manus afferre coguntur : non fatis recté mea
quidem fententia , quantumuis clamet licet illa Ciceronis
íle. Scio. fed quid fibi illa velint apud Ciceronem, quzfo
wideamus. Wix uei M. Tull. offi.z.atque etiam fequü-
tur largitionem rapinz. cum enim dando egere cceperunt;
alienis bonis manusafferre coguntur. ira cum beneuolen-
tie comparandz caufa benefici eífe velint, non tanta ftudia
aaffequuntur eorum, quibus dederunt , quantaodia eorum,
quibus ademerunt . en hzc verba, zEonvM quibus àdeme-
runt, & illud fuperius RAPt1NAE: declarant , manus affer-
xe bonis alienis , effe aliena eripere. at πορίζειν ££ pov,
non-eft aliena eripere, neque hoc dicit Ariftoteles , fed
prodigos patrimonio fuo effufo , cogi ad aliquam pecunia
quarendz rationem non fatis honeftam confugere: quod
ita effe, ut dico,ex illis uerbis Ariftotelis intelligi poteft.
eiua uod d'id τὸ μηδὲν τᾷ καλξ φροντίζειν. δίς
sU rr Inhzcmaladelabitur. ] εἰς ταῦται μετωβαΐγει . Pe-
1ionius.in hac miferias incidit. non probo. — | :
12 Alij quidem tüm zquitate & bonitate quadam &c. ]
ei μὲν δια τιν᾽ ἐπιείκειαν, καὶ ἀλαάβειαν τῶν adiorpoy.. Íequi-
tut d'ox£zi γαὺ ἔνιοι id eft uidentur enim nonnulli. δὲς, que
verba interpofitionis nota funt includenda ufque ad illa . οἱ
d'au did edCoy,id eft alij autem metu deterriti . &c, Atque
hoc membrum refpondet illi fuperiori, οἱ μὲν dua. τιν᾽ ἐσι-
&ixe&ay. Quod non uidens Perionius torum hunclocum in-
dignis modis lacerauit,ac perturbauit, fimulque in eo pecca
uit quód ἀὐλαβειαν τῶν eor py , vertit, uolupratum obícoe
parum fugam . Atqui non dicit Ariftot. aliquoseffe qui ob
fugam turpium uoluptatum;aliena neque appetant , neque
tangere uelint, fed ob id quód uereantur, ne quid in fe tur-
picudinisadmittant,ut mox ipfedeclarat. . -ὦ . -
το 13

Inlibrum quartum. — 335
713 EÉtquibusexiguum lucrum magna mercede conitat]
"sd οἱ τοὶ px pd. € 7r] πολλῷ. oratio eft admodum przcifa. nà
fubaudiendum in illo τοὶ uixez , verbum aliquod. & in hoc
τε πὶ σολλῷ- nomen fubintelligendum. Antequàm igitur
mez interpretationis rationem reddam,quàm varié hiclo-
'€us explicari probabiliter poffit, exponam . Ac primüm ar
bitrantur quidam fubaudiri pofle verbum διδόντες, hoc mo
do οἱ τοὶ μικρεὶ διδόντες ἐπὶ πολλῷ . in hoc autem εἰσὶ πολ
A9 ,neceffarjo fubintelligendum τόκῳ uel με ϑῷ. & itae-
rit hec fententia , & qui parua dant magnam mercedem ac-
cepturi . Verüm hutc interpretationi aduerfatur id quod
'proximé fequitur. Nam propter quzftum , eumque exigu-
um, turpitudinem ac dedecus fubeunt. Itaque hanc inter-
,pretationem reieci. Alia eft multum diuerfa,eaQue proprié
mea . in qua fubaudio non J';d cyrez,íed Aauayovres , hoc
modo, zaz oi τοὶ μικροὶ » au alovrez ἐπὶ πολλῶ puo: quo-
tum verborum ea,quam expreffimus & fecuti fumus,fenten
tia eft. Probatur autem mihi primüm proptereà quia cum
ijs & qux fequuntur, & qux antecedunt, maximé concinit:
Deinde quia video fic Grecos δὲ Latinosefle locutos , vt
μέγαν μιῶον , & magnam mercedem dicant in malum,
Hom. ;/A.d. σωΐτε μεγοείλῳ ἐἰπέτισαν . vbiinterpres annog
tat μεγάλῳ. fubaud.7oio d γόλῳ « ego γόλῳ ,nullo modo
probo, τύχῳ malim aut μιῷ. — Et Demotth. ἐν τῷ περὲ
τῶν ἐν χεῤῥονήσω. Ex δὲ τέτων περιγίνεται v dv μὲν κἡ ὁ φλὴν
yeu τὸ μηδὲν n δὴ ποιεν ( & δέδοιχ᾽ ὅπως μήποτε ἡγησηῶε
ἐπὶ πολλῷ γεγενῆ αι) τέτοις δὲ pires . id ell εχ his auté
nobis quaritur'& redit otium, nihilque iam agere. quz ve-
reor ne aliquando exiftimetis vobis caré conftare , vel mas
gna mercede contigiffe, Catull. Rufemihi fruftrà ac ne-
quicquam credite amice : Fruftrà? immo magno cum pre-
tio atque malo . M. Tull. in epift. ad Lentulum. Tamen
in moleftia gaudeo te eandem fidem cognofcere hominum
non ita magna mercede , quam ego maximo dolore cogno
ram. non rta magna mercede , valet, non ita magna iacu:-
ra, autimagno incommodo. Et Tuícul. 1ib.5. Tamen itluc
nihil dolere, non fine magna mercede contingit immanita
tis in animo, ftluporis in corpore, qua funt expreiia de Crà
Hd tore

334 Scholia

tore,vt fuprà annotauimus. Curautem participium. Az

Éafovrts , potius quàm dud yres(ubaudiamus, facit prxter
ea quz diximus,verbum ipfum Azu£efey , quod antecedit.

dbid.oi δ᾿ αὐ κατα τὴν λῆψιν ἱπερβάλλεσι τῷ πούτοθεν Actu,

βαΐειν,οἷον οἵ T&s.&c.. ftru&ura ipfa verborum profectó po-
ftulat,vt fubaudiatur λαμβαΐοντες . immo repetatur po-
tius dz2 τῇ κοινξ hoc modo», xq? οἱ v μικραὶ λαμέαῤον-
τες. loquitur enim de 1js qui accipiendo modum fuperant.
Sed quzret aliquis,quomodo in accipiendo modum fupera-
re poflunt, fi exiguum quzítum magna mercede emuntedi-
€o eos 1ccircó modum fuperare in accipiendo dici,quód to-
tum in eam rem , ftudium fuum conferant , totique fint in
accipiendo occupati quantumuis fit illud exiguum ac pufii-
lum. magnam autem mercedem accipio,vt ex 3js exemplis,
quz fuprà protulimus, per fpici poteftynon magnam aliqua
pecuniam , fed dedecus potius, turpitudinem , atque infa-
miam , qua afficiuntur ex eo quód his artibus rem faciant.
Eleganter igitur tales homines paruum lucrum magna mer
cede, aut magno pretio emere dicuntur. Nam vel maxi-
mum lucrum cum infamia & turpitudine coniunctum ,fi cü
'ea comparetur, paruum eft: itemque ea ipfa infamia cum
illo lucro comparata , veré magna merces appellatur.

14 Qui vrbes euertunt ] aes πσορθουῦτας. Perionius.
qui ciuitates oppugnant . Primüm non ciuitates, fed vrbes
oppugnantur potius: deinde πορϑᾶν non eft oppugnare,fed
expugnare,euertere , delere.ex quo Vlyíles & alij dicuntur
ab Homero γολίσορϑοι.

1; Mendicoque vago dare fzpe folebam. 1 Hom. ἰλ. p.
καὶ πολλείκι δόσκον εἰλήτα .

16 Magnificus autem homini fcienti fimilis eft. 1 ἐσι-
exuoyi ἔοικε. Perion. docto. non re&é . aliud eft enim ἐπε

ξήμων, aliud σεπαιδόμένος.
17 Sedinhis quicquid magni eft. &c. 7 fententia huius
loci hzc eft . magnificétia i dibwretitare magnitudine dif-
fert duntaxat,operisQue in quo fumptus collocatur, ampli-
tudine. Cum igitur liberalis pecuniam impendit in ré ma-
gnam & przclaram, magnitudo illa magnifici propria eft .

18 Nempe magnitudo atque amplitudo eius ; quz 8.6.1
as 1€

In librumtertium . 335

- fic Arift. οἷον μέγεϑος περὶ τοῦτα τῆς Ad Sepió woe ἔσησ.

Locus eft aliquanto obícurior . ego autem verba fic conne-

.€&o ,oloy μέγεϑος Til s éAduSepió TW Tos τῆς περὶ ταῦτα ἄσης.

quorum verborum hanc fententiam effe puto . coniun&is

.1}5 que proximé antecedunt. In iis qux agit liberalis, quic-

quid eft magnum magnifici eft : vt magnitudo liberalitatis
quz in his verfatuc : quod (imiie eft,vt fi diceret, magnificé-

tiam elle quandam liberalitatis magnitudinein . quam fen-

tentiam videtur probafle D. Thomas. candemque expret-
file Argyropylus . interpunctio autem,quz adhibetur inter
vocem μέγεϑος» δὲ przpofitionem περὶ, tollenda erit,fi hzc
fententia placebit. M. Antonius Muretus , homo iudicii li-
mati(limi, ingenijque acerrimi, exiftimat interpun&um il-
lud effe retinendum : ea autem quz ftatim (equuntur,men-
do non vacare,atque adeó fic effe corrigenda , περὶ ταυτὰὲ
δὲ τῆς €AdlÜepió wTos Quane xad dro τῆς αὐτῆς dumajne τὸ
ἔργον ποιήσει, &c. ideft càm ineifdem autem verfeturli-
beralitas, in quibus magnificentia , tüàm ab eodem fumptu
opus efficiet, &c.de qua cóiectura nihil pronuntio:hoc tan
tum dicam ,le&ionem receptam ac vulgatam ferri pofle,
eiusque fententiam mihi videri non ineptam neque ab-

furdam .

19. Poffeffionis atque operis virtus.] vide quz fuprà hoc
de nomine annotauimus .

10 Operisque virtus ac przftantía. ]. fecuti fumus codi-
ces:emédatiores Floren. & Paritenf. qui fic habent sg ἔςιν
αἰρετιὶ ἔργε μεγαλοτρέπεια ἐν μεγέθει. quibufdam codici-
bus deett vox αρετη αιοϑ fecutus eft Perion.

11 Quoniam & przterdignitatem] παροὺ τιὴν ἀξίαν ap
xau 240 τὸ δέον. Perion.citra dignitatem & decórü. 7T pd
non elt citra,Z'éoy non eft decorum.

,22 Decet porró magnificentia] Ariftot. ae ze δὲ xo?
eic.&c. Perion. Atque etian eos honeftant. nihil ynquàm
vidi peruerfius. erat hiclocus verbo decere: non eft víus,
vfus eit alieniffimo: ubi non eft locus , inculcat.

23 Velampulla.] ἢ Adxufos «λήκυθον ampullam nomi
naui Adriano Turnebo auctore. & fané areones ληκύϑες

λόγων appellaut, Latini verborum ampullas dicunr. Hora.
: Proiicit

316 εὐ Scholia |

Proiicit ampullas & fefquipedaliaverba.vnde ampullari ver
"bum, quo idem Horat. vtitur. Et tragica defzuit & ampul
latur in arte. M. Tull. ad Atticum,lib. fecundo. nofti il-
las ληκύβες. |

24 Doni puerilis.'] z«4vx8 dope. Derionius. Pueri
'ratione & fententia: nihil fingi poteft à fententia Arifto-
telis abienius. |

:; Eosqui fymbolam in cenam dederunt . ] fic ἐρανί-
'φοὺς nomipaut , quia reperio in Grxcorum commentariis
ἔρανον fic definitum τὸ ἐκ συμβολῆς δέϊανον. ne quis auté
miretur me fymbolam ,non fymbolum dixiffe , admonuit
Adrianus Turnebus , Terentij locum illum qui eft in An-
dria, corrigendum efle , fymbolamque ibi legendum , non
fymbolum. qua de re plüra etiam dicemus in commentariis
noí'ris in Horarum.

26 Venuftiaclepidi. &c. 7 oi μικροὶ δ᾽ ἀςεϊοι . Perion.
breueshomines fuut aftuti , mera fomnia. quid valeat no-
men gczcum zséáos,quid latinum aítutus ,me pueri quidem
ignorant. :

27 Quifquisautem maiora fibi deberi ] finge aliquem
magnis d!goum effe, & paulo maiora tamen fibi deberi exi-
ftimare: hic non eft elatus , neque fuperbus : magnanimo
enim proximus eíl,ita vt quid caufx fit, cur hoc nomine di-
gnus non fit, d:fficile fit iudicare . fic D. Thomas hunclos
cum explicat.alij hoc modo . finge aliquem paruis dignü
effe,& maiora quàm quibus dignus fit ,fibi fumere,aut poftu
lare, hic non eft elatus. :

28 In vna re potiffimum fané verfabitur ] «epi ἕν μέλι:
ς᾽ αὐ εἴη. fic habent emendati codices,quos fecutus fum.nó-

nulli περὶ ἐν uouea ἄξιος a) εἴη. fed mendosé.nam vox Z-
£ios delenda ett. exis n
29 Quaznam igitur fit huiufmodi . &c.] r£ oui τοι 1 ἔςιν
ἐκ τῆς ἀξίως λητῆέον. tota hzc fententia abeft à libris Flo-
rentinis, Venetis, Parifienfibus,neque agnofcit vetus inter-
pres,neque Argyrop. M MR ἘΝ τ:
30 Neq; ὩΣ sdb aut ratione ]ug? οὐ ab δὲ Ad»ys gakyoy
qu. &c. ] Poterát hzc & hoc modo cóuerti. neq; vero ratio
eft quaerenda cur dicamus magnanimos in honore verfari .
e DEM 31

In librum quartum. 337

31 Neque porró conueniat magnanimo dimiffis ] dud,
p ἐ τ᾿ αὐ ἀρμόζοι μεγαλοψύχῳ φαϊγειν παρασείσαντι, fubau.
qd y&pas. quid fit fugere dimiffis manibus , ex Plauto in-
telligere licet.fic ille in Epid. immó fi audias meas pugnas,
fugias dimiflis manibus domum . docet Ariftoteles libro de
ingreflu animalium, eos citius currere, qui dimiffis manib.
currant : verba Ariitot.funt hzc , ue οἱ j£ovec 07 7]oy Ü£ «1
παρασείοντες ταὶς yéipas. Non eítautem diffimulandum hu
ius loci reftitutionem P. Vi&orio de literis optuné meritó,
ac do&iflimo viro deberi : quem legat ftudiofus adolefcens
lib.xv.variar.le&ionum. Vcrüm autem dimiffis manibus,an
demiffis,vt fcribitur apud Plautum iu Pfeudo.(it dicendum,
pronuntiare non eft meum. Veruntamen fi quis meam fen
tentiam exquirat,dimiflis malo,quàm demiflis , proptereà
quód magis grzco uerbo eapazetey refpondet. hoc eodem
autem verbo utitur Arift. φροξλημ.περὶ κόπε.

32 Tribuere maiora] μείζω αὐτῶ ἀπονέμειν. Perionius.
maiores habere, nempe honores: non probo : probarem fi
dixiflet Arift. μεζες.

33 Item4; ignominiam atque infamiam ] (ic Hor.epift.
ad Quintium. Falfus honor iuuat & médax infamia terret

Qucm nifi mendofum & mendacem ?

34 Namneinhonorem quidem] huius loci hzc fenten
tia eft: magnanimus (inquit) tanti non faciet opes ac diui-
tias,vt aut in rebus fecundis 1nfolefcat , aut in aduerfis ani-
mo frangatur,& cóncidat.nam ne in honorem quidem,quz
res multo pluris eft,quà diuitiz,eo animo erit,uc aut hono
rem adeptus nimialztitia geítiat , aut honore fpoliatus ac
deiectus, maerore contabefcat: deinde rationem fubiicit ,
quare honos diuitiis & potentia pluris fit. Nam potentiam
(inquit) & diuitias expetunt homines , vt honore affician-
tur. Verba autem illa ὡς μέγιςον ov valent , rem quàm ma-
xigmam, non vt vulgo interpretantur, tanquam rem maxi-
mam. fic enim loquuntur grzci ὡς κέγιςος, ὡς χάλλιςὸς «ὡς
dpicos, vel ὅτι μέγιςος. δίς. id eit quàm maximus , quàm
pulcherrimus, quàm optimus .

3; Hisipfis ] δὶ αὐτῶν. non dicit δὲ auzz , quod effec
eorum caula , vel propter 'ipfa:íed δὲ αὐτῶν , vt dixi , id

! Ἐν εἰ

Pr

338 — Scholia

eft perea . |

36 Ethuiufmodi vitiis affe&i .] xe τεὶ τοιαῦτα C'yoy-
τες κακοὶ. Icio hxcabefle àlibris Florent. Verüm quia &
habuit vetus interpres,nec mihi videntur fuperuacanea, nó
putaui mihi effe rerjcienda . |

37 lam veró neque fefe offert &c.] Varia eft huius loci
lectio. Alij enim codices fic habent , dux ἔς, δέ πυκνοκίν-
d'uvos, cud € φιλοκίνδυνος» id eftnon crebró autem fefe pe-
riculis offert , neque adeundi periculi cupidus eft : ali] óvx
ci δὲ uunpoxiyd uvossd ud € zruxvoxívd'unog: id eft non offert
autem fefe ad cafus paruorum periculorum , neque crebris
periculis fefe obiicit:alii ux ἔςι δὲ μικροκίνδωωος, dud €
giNoxivd'uvos, quam eó fecuti fumus ; quód ea & reperitur
in libris Florentinis, & à vetere interprete , atque Argyr.
probata eft. d

38 Etbeneficio deuin&us erit. ] xe ἔςας d? πεπονθὼς.
Perion. beneficium accipiet. bené vertiflet , fi Ariftoteles
dixiffet, xai d πείσεται. — -

39 Neque Thetis ]2uzd*.a.fic loquitur Thetis ,

Z4 πάτερ εἴποτε δή σεμετ᾿ ἐθαγείτοισιν ὄνησω
ἢ ἔπει. ἔργῳ. &c. ; |

40 Neque Lacedzmonij ] cüm in Lacedemoniorum fi
nes Thebani inuafiffent, Lacedemonii ab Achenienfib. au-
xilium petiuerunt: id vt obtinerent , non fua in illos , fed
illorum in fe beneficia prxterita commemorarunt.

4r Neminemaut vix quenquam rogare ] μηδενοὶς δ εἶπ
eas y καὶ μόγις. d'éiyan , valet & rogare,& egere. Itaque hunc
locum fic quoque licebit insétpreubtidinus indigere. ego
tamen ilio modo malui. |

42 Odiofum,vixque tolerabile eft. ] φορτικὸν: poteft &
ita verti,odiofum atque ineptum.

43 Amatenim orationis libertatem ] varia eft huius lo
ci fcriptura . Videtur autem mihi ea multo optima , qux in
duobus codicibus manu (criptis reperitur, vno P. Victori] ,
altero Adriani Turnebi,quam quidem fecutus fum . fic ha-
bent autem illi codices. 726ps7izcus ag,d'ud τὸ κουτάφρονη
TIXA$ εἰναι: καταφρονητικὸς d 2 dud τὸ mao INA 6 xgà εἰς
ληθευτικὸς εἰναι. ᾿

44

Xs

Inlibrum quartum. 3319

44 Neque veró alterius nutu ]- Ariftot. 492 τρὸσ doy
pal d'usaesas ζῆν. Perionius. nec cum alijs,nifi cum ami-
co vita, uictuque coniungitur. Nihil ab Arittotelis fencen-
tia alienius excogitari poteft. «ec; εἴλλον (jv , elt alicno
more uiuere , alterius arbitratu viuere. fic loquitur idem
Ariftot.libro rhetor.1.£A«/Séproy gap τὸ uil τρὸσ ἄλλον Cav.
id eft liberalis enim ingenii et ἣν νὰ arbitratu non ui-
uere,

45 Neque facile admiratur] Horatius ait nihil admira
ri unum propé efle, quod beatum & efficere & feruare pof-
fit. Nil admirari prope res eft vna Numici ,

Solaque , quz poffit facere & feruare beatum .

46. Eft.n.hominis nimiü ftudium &c. ] Arift. auda )oy
qos jap 4 ros ἔχειν»περὶ τοῦτα | Peri.boni.n.viri eft his in re-
bus eamanimti affe&ionem , conftantiamqQue retinere. pu-
det me huius interpretationis . putauit fcilicet verbo azz-
διαζοντος fignificari virum bonum : ἀσεδάζειν περὶ πλοῦτον,
erept τιμὴν, “ερὶ λόγες , eit in diuitiis , honore , literis ftu-
dium ponere. fic loquitur Ifocrates. ἐθαύμαζε τοὺς περὶ
αὗτον ασεφάζοντας: & Plato amed'aqes «περὶ τὸν πόλεμον:
& Plutarchus. ασεδάζει περὶ τὴν φιλίαν. ic Arifto. πολιτ-
primo. ZAA'Y TT £c1 περὶ δ απεδείξζεσι. & infra. κεἰ Jap
an docinc s ὃ περὶ ὀλίγα ἀπεδάζων.. Itaque vocem ἀπεδα-
Cevros coniungo cum illis verbis , quz fequunturyzep? ταῦ
74,hoc πιοάο,δυτως ἔχειν » nempe ὀλοφυρτιχὸν xe2 δεητι-
κοὺ εἶναι. id elt facile queri de rebus aut neceflariis, aut par
uis, eius hominis eft,qui his rebus ftudeat , qui in his rebus
elaboret;qui in his rebus ftudium,atque operam collocct.

47 Propter hascaufas autem ]. Arift.JZuz zrwy:quz ver
ba explicat Afpafius.d'iz ταῦτα.

48 Et vox acuta eft ] fic Arift. i δ᾽ ἐξυφονία xad ἡ Ta yv
τῆς. Perion.Vocis contentio.aliud ett vocis contentio , à-
liud ὀξυφωνία. Poteft enim aliquis voce acuta efle,qui vo-
ce non contendat , vt puer, aut mulicr: poteft & aliquis vo-
ce contendere qui voce non fit acuta, immó grauiffima .
At contentio vocis Ciceronianum eit. quid tüm poftcà?
multa funt & alia vocabula Ciceroniana. fed nos oportet
Ariftotelem bona &de interpretari , non verba Keiesmpnis

2 alie

4.0 Scholia
alieno loco iticulcare T

49 Sédpigri potius] tnendofi funt hocloco libri Flo».
rentis impreffi, in quibus ita fcriptum eft Z'AAZ μᾶλλον voe
£oj, càm fit legendum e xynpoi. quam le&ionem confirmant
vetus interpres, Argyrop.& omnes alij codices.

;o Deinde fe ipfi, quales fint ] εἶτα ἐξελέγχονται. Pe-
rion.culpantur.inepté.

52 [neum qui ftudiofiorfit] fic Ariftot. ἐπὶ τὸ μᾶλ-
λον,ἢ οἱ σολλοὶ: ψέγοντες d'é 7i τὴ μεῖλλον ἢ d'éi. mira ver-
borum breuitas,quam affequi nobis difficile eft. itaq; hoc
loco fententiam Ariftotelis,vt potui, expreffi : verba nó nu
meraui . quod iccircó dico , ne quis maleuolus mihi obii-
ciat fcriptum effe ab Ariftot. ἐπὶ τὸ μᾶλλον , non ἐσὲ
τὸν &cet.

52 Extremi] οἱ Zxgor. non re&é igitur ii qui uertunt ex-
trema,quanuis uetus interpres ita legiffe videatur.

53 Eaenim videtur effe manfueti ] βούλεται apà τρᾷ-
e£ ἀτερωχος eiycu .Perion. Vultenim clemens omni animi
vacare perturbatione . nos de huius verbi βέλεται , fignifi-
catione in his locis,fuprà diximus lib. 5.

54 Videtur enim hic prorfus ] fecutus fum fcripturam
librorum Florentin. & Parifienf.quz talis eft. δοκέϊ 9ag ἐκ
ed Sdiye Su ἐδ € Aum ras CpyiC S uevós T V εἶναι ὠμυωτι-
x5«. quam & vetus interpres probauit. Argyropylus autem
videtur legitfe , ἐκ ἔςιν ἐμυντικός . M. Antonius Muretus
putat ze,commutàdáü in J£, hoc modo μη ὀργιζόμενος δ᾽ ἐκ
eei. δίς. ideft. Cüm minimé irafcatur autem, non facile
ad propulfandam iniuriam excitari , quz fané lectio mihi
videtur elegantior ac politior.

;5 Iram enim continent κωτέχεσι 3ap τὸν ϑυμὸν. Pe
rion. Parét enim animi dolori.quid eft aliud Ariftotelis fen
tentiam corrumpere?

;6 Qui enim paulum quiddam &c. ] fic Ariftot. c γα
μικρὸν παρεκβαΐγων d ψέγεται, τ᾽ ἐπὶ τὸ μᾶλλον, ὅτ᾿ ἐπὶ το
ἡ ον. Participium παρεχβαίΐνων cum iis quz fequuntur; 7"
ἐπὶ τὸ μᾶλλον. τ᾽. &c.coniungendum eft.qui defle&it pau
lum à medio,fiue in hanc, fiue in illam partem,id eft fiue ad
nimium ,fiue ad id quod eft parum,non uituperatur . Itaque

Pe

Inlibrum quartum. 34:

Perionius, qui cum verbo ψέγοται, coniunxit , ab Arifto-
telis fententia longiffimé aberrauit. fic enim vertit. is non
eft in vitio neque maiore, neque minore. Quid fibi velint
hzc verba, vitium maius, vitium minus,nefcio. hoc fcio nó
reperiri apud Ariftotelem . Vtitur ille quidem his vocibus ,
p Aor & 710v: fed in vtraque fubaudiendum jj δε. id eft
magis quàm oportec,& minus quàm oportet . quz: funt ni-
mium & parum,

;7 Morofi & in contentionibus ] δύσκολοι. 422 δυσερι-
δὲς. Perionius, feditiofi. non re&é . feditiofos erzci
ςασιώδεις nominant,qui long alii funt,quàm Juzzp;d'e«.

;8 Commodum & bonum amicum ] ἐπιεικῆ φίλον. fic
melioris notz codices fine coniunctione : deteriores ha-

"p bent ἐπιεικῆ καὶ φίλον.
γ 59 Autdamnoíum ] βλαβερὸν. Perion. nocens. non
robo. Damnofum autem quanuis non (it Ciceronianum,
eft tamen Plautinum, Terentianum, & Horatianum.

6o Quód fiquid erit quod ei ] hunclocum aliquantüm
obfcurum ac difficilem, ego fatis dilucide, nifi fallor,inter-
prezarus fum, Veruntamen vt adolefcentibus confulam,fen
tentiam Ariftorelis fufius & planius explicabo . Si quid fa-
ciat (inquit) is quicum qpngeenus erit is.quem amicum no
minamus, quod ei ipfi, qui faciat, nec paruum dedecus, nec
leue damnum illarurum fit ; ipfe autem amicus aduerfando
leui moleftia eum fit affe&urus : factum illud turpe non pro
babit. Perionius ea verba Ariftotelis 5 δ᾽ ἐναντίωσις μι-
χρεὶν λύπην, fic vertit,& contraria leuem molelttiam . £yay-
718 a4 valet adueríati: ἐναντίωσις igitur ipfa eft aduer-
fandi adio.

é1 lis autem quz funt euentura &c. ] τοῖσ δ᾽ αἀποξαΐνε-
σιν. £aJ 4! μείζω. &c. Verba funt facilia, fententia planiffi-
ma: Perionius tamen fic: quz aurem eueniunt , ex honetta
te , dico,et vtilitate : debuerat dicere,qua autem eueniunt ,
honeftas (inquam) & utilitas .

62. Vel minora fingere ] fic Horat. ad Claud. Neron.
Sed timui mea ne finxifle minora putarer
Diffimulator opis propriz,mih: commodus uni.

63 Nec veró viacfacultate ] id eít non intelligitur is

tub elle

342 Scholia

effe arrogans qui eam vim ac facultatem habet, vt poffit fi-
bi, que non habeat , arrogare : fed qui fuum confilium eó
contulit , vt fibi ea arroget, qux non haber. fic loquitur A-
rift. rhetor. I. d jap σοφιςικὸς ἐκ ἐν τῇ δυύαμει AX ἐν τὴ
“ροαμρέσει. δίς. & eadem de retopic. 4. :

64 Sed quód elationem animi περ εἰλλεὶ φαὔγον-
χες τὸ 0-yxupoy. fic habent libri Florentiz, ὃς Lutetiz im-
preffi. alii autem. ὀχληρὸν. Vetus interpres videtur vtran-
que lectionem fecutus effe.

65 Qualiseft Lacedzmoniorum ] de hac Lacedemo-
niorum ex fqualore veftis , arrogantia fic fcribit Aelianus
variz hiftorie libro nono. Διογένης εἰσ Ολυμσπίαν ἐλθὼν»
καὶ θεασάμενος ἐν τῇ πανηγύρει Ῥ'οδιακούς vivae νεαγίσκες
πολυτελῶς ἡϑημένες , γελάσας ἔφη , τύφος τοῦτο ἐςιγ: Y
ΕἾτα περιτυχῶν Aaxed'ouuovioie ἐν ἐξωμίσι φούλαις καὶ ῥυ-
σσώσαε:: ἄλλος, εἰσενοού τος TUZOS-

6€ Intererit autem etiam inter qualcs διοίσει δὲ 2242 τῷ
£v τοῖς τοιέτοις λέγειν ἡ τοιέτων εἰκόυειν . lecutus fum hoc
loco Ὦ. Thomam. qui mihi eum videtur rectiffimé explica
re . Poteram & fic vertere , nulla ex partetamen ea, quam
expreffi , fententia immutata. Hoc autem differet ea , quá
dixi , fermonis communitas altera ab altera , quód vel in-
ter hos atque illos verba fiant , vel hi atque illi audiant.

67 Etodiofi homines ] xe φορτέκοὶ. lidicerem hoclo-
co,& incpti homines,non quadraret.

68 Increbruerint]ne quis miretur me dicere increbrue-
rint,non vt vulgó, increbuerint, quanuis hoc alienum eft à
noftro inítituto , lubet tamen , paucis etiam hocloco mei
facti rationem reddere , eam ob caufam maxime, quód au-
dio doctos quofdam aliter fentire. Dico igitur à nomine
creber, verbum crebrefco deduci : vt à nominibus macer,
niget , ceterisque quorum patrius cafus exit in ri , macre-
fco, nigre(co, & à patriis cafibus integri , facri , integrare ,
facrare . Quód autem illi obiiciebant rubefco à nomine ru
ber proficiíci , atque eadem ratione crebefco à creber efle
fingendum, non crebrefco : refpondeo illud rubefco, non à
tubro, fed à rubore formari : vt pallefco à pallore, puteo à
putore , faeteo à factore , candeo à candore;caleo à calore.

l ἐὸ

In librum quartum. 343

69 Namque quifque equo animo ] οἱ γα Javu£ver αἷ-
κέωγ. Perion. qux enim (απ πες audire. hoc loquendi ge-
nus latinum effe non puto , nedum Ciceronianum. Latiné
enim dicimus proprié onus fuftinere;ex cuius fimilitudine,
nata funt illa fuftinere munus, dolorem, laborem , feruitu-
tem, poenam, negotium ,curam, culpam , grauitatem coeli
&cet. fuftinere audire autem, videtur mihi durum , & in-
folens.

70 Salsé di&um enim, quoddam ] idem Ariftoteles ali-
bi σκῶμμα dicit efle. d ογίμονα λοιδορίαν. id eft maledi&tà
fpeciofum, feu honeftum.

' 7X Scurra autem ridiculo] $4 ᾿ξωμολόχος ἥῆων ἐς! τᾶ
γελοία» id eft fi verbum de verbo exprimas , fcurra ridiculo
* inferior eft, quod tantundem valet , quantum ἢ diceret , à
τ ridiculo fuperatur , non potefl fibi imperare quin rifum mo
ueat , vel quin aliquid falsé dicat.Efle autem difficile ea que
false dici poffunt, cenere, declarar illud Ennianum, flammá
à (apiente facilius ore in ardente opprimi, quàm bona di&a
teneat . quod cum eflet ab Ennioin aliam fententiam di-
&um, faceti quidam homineseó detorferant , vt bona di-
ἔα, false dicta interpretarentur,quemadmodum fcribit M.
Tull. de orat. lib.2.
72 Cümnecfibi,nec]fic Horat. Dummodo rifum
Excutiat fibi, non hic cuiquàm parcet amico.

73 Eorum enim quz] Arilt. ἐπὶ τοῖς ἑκεσίοισ γα καὶ αἰ-
δως. nihil his verbis facilius. Perionius autem fic ea inter-
pretatur. (Pudor uoluntate , iudicioque fufcipitur: quàm.
bene, vel pueri iudicabunt.

In librum quintum.

»

1 Valenter ambulare ] v54ems Gad íi fev. Perion. re&é
ambulare. non probo. fciendum eft autem. cum J;34ey2y di
catur , ( vt fcribic Ariít. lib. x. topic.) tribus modis, το μὲν
υγιείας ποιητικονοτὸ Φὲφυλακτικον, το δὲ auay Ti oy.id eft
aliud efficiens fanitatis, aliud quod vim habet conferuande

.— fanitatis aut valetudinis , aliud quod fignificat in aliquo M
4 cíie

Scholia
elle fanitatem,totidemqQue modis dicatur vj4ey2* , aceipi-
endum effe hocloco J3;e3« pro σημαγτικῶς . Iccirco in-
terpretati fumus valenter, nó,falubriter. nam valenteram-
bulare, fignificat eum qui ambulat , bené valere . re&é au-
tem ambulare poteft aliquis,qui non bené valeat.

2 Soliditas carnis ] ficeapxos συκνότητω nominaui.ná
quz denía funt, eadem funt & folida. & apud Teren.in Eu-
nuch.corpus folidum quod laudat Chzrea ille in uirgine,vi
detur mihi idem valere , quod zuxyoy. |

3 Nominis communitas ] fic ὁμωνυμίαν | latiné reddi-
di. ὁμώνυμα enim fic definit Arift. ὧν ὄνομω μόνον κοινὸν» ὃ
δὲ κωτὰ τουΐϑομα λόγος τῆς ἐσίαςοξτερος - '

4 Clauis] κλεὶς apud grzcos eft homonymum , apud
Latinos non item. y « Y

; Etisquicontralegem ] dux ponuntur ab Ariftot.fGiue |."
partes, fiue forma τοῦ zd xov. ὃ παράνομος» qui legibus nó
obtemperat , feu qui contralegem committit. ὁ a7igos.id
eft iniquus,feu inxqualis. quem δὲ πλϑθονέκτην nominat.fed
quia hic αὔτσος (eu πλεονέκτης . non folum fibi plus-boni ,
quàm par fit,appetit, fed etiam minus mali : mali autem mi
nus quodammodo videturbonum, fit vt μεονέμτης τῶν xa
κῶν; id eft is, qui minus malorum fibi fumit , dicatur etiam
σπλεονέκτης ele.i.plus fibi vendicare. dicatur denique &
dyizoz,quiadyisoy continet plus δὲ minus.

' 6 lus igitur erittum 1 fic malui τὸ δίκομον Latiné red-
dere, & zd xoy iniuriam, quam iuftum & iniuftum.quanuis
& ad iupua foleam nonnunquam iniuriam interpretari . nà
iniuriz nomen tum id dr ἢ quod iuri opponitur , vt cü
dicimus,iure an iniuria occiderit: tum iniufté fa&um. fic e-
nim definit au&or ad Herenn. vt infrà dicemus numero 5 5.
Quoties igitur τὸ d'íxzuoy , ius interpretor , neceffarió 72
εἴ δικον , iniuriam appello . εἰδίκημα autem fepius iniufté fa
€tum,raró admodum iniuriam. ὟΝ

7 Ὁ fimpliciter bona funt ] τὰ ἑπλῶς ἐγαϑαὶ Βοτίο.
falutaria : non placet. Ariftoteles enim hocloco , diuitias 9
opes,& cetera fortunz bona, bona appellat, que nemo qui
latiné fciat, falutaria dixerit.

8 Sediniuftus non femper ] locus eft facilis,& apertus,

quem

1

Inlibrum quintum. — 34$

- quem Derionius tamen minus re&é interpretatus eft.hoc i-
itur ait Ariftot. non femper iniuftus plusfibi vendicat, ac
d , fed interdum etiam minus , exempli caufa.in bonis,
- plus fibi boni fumit, in malis , minus mali: fed quia minus
malum , fi cum maiore malo comparetur,quodammodo bo
num eft;bonique rationem obtinet, iccircó homo iniuftus,
quoties fibi minus mali fumit, plus aliis relinquit, atque a-
deó imponit, videtur nihilominus dici poffe zAeoyéx7ns,id
eft pluris,vt ita dicam,cupidus : fed eft proprie Zyrzoc, vt di-
ximus. hoc enim σλεονέκτην & μειονέκτην continet.
9. Cupiditas autem eius quod plus eft ] pendet etià nüc

' fententia,hoc modo.quia autem cupiditas eius. quod plus

eit,&c. id eft quia cum dicimus aliquem plus fibi appetere,

^J eum fignificamus plus boni fibi appetere, iccircó ille. &c.

|
)

Perionius hzcnon fatis explicat. Verba autem illa quz fta
tim reperiuntur in quibuídam libris Germanicis 70 522 ay1-
σον ἔχει τὸ πλέον χαὶ τὸ ἔλαιον» cüm abfint à libris Floren-
tinis, neque ea habuerint vetus interpres, Argyropylus,A-
retinus, ego mihi reiicienda putaui , vt ab aliquo arrogan
τς adiecta.

10 Nam hoc ipfum quod peccatum in legem ] fic ha-
bent omnes libri & manu fcripti, δὲ impreffi , quos quidem
viderim , 7570 ag ἡ πσαρανγομία ἤτοι ἡ αὐισότης. &c.id eft
nam hoc ipfum, peccatum 1n leges aut inzqualitas , quibus
verbis nihil mea fententia ineptius dici poteft . Equidé hüc
locum femper effe iudicaui corruptum . Nam primüm zz-
ρανομία, & εἰνισότης , id eft peccatum inleges & inzquali-
tas, dux funt res differentes ac diuerfz , quas iniuftitix no-
mine fignificari dixit. non potelt igitur conftanterab Ari-
ftotele ita digi , hoc,nempe peccatum in legem , aut inz-
qualitas,quafi hzc duo vnum fint : Deinde quid minus cre-
dibile, quàm ira effe locutum Ariftotelem, τοῦτο ij zr&payo-
μία ἡ τοι καὶ αὐτσότης, nonne ,fatiserat dixifle 770 , quod
refertur ad id quod proximé antecedit ? Poftremó fi quis di
cat Ariftotelem, id feciffe,vt planiusloqueretur , ac fe ipfe
explicaret : cur alterü illud addidit, ἡτοι 91 ὐισότης. quz vt
dixi, in iis numerata eft, que communi iniuílitie nomine
fignificantur, & vc à peccato in legem difierens;pofita? fed

quid

46 | Scholia

quid fruftra tempus contero? ego hzc verba ij παρανομία
ἤτοι ἡ αὐισότης , puto efle meralibrariorü peccata,qui cüm
ea reperiflent ad marginé aícripta , alijs lectoribus fub pro-
uocabulo, τοῦτο, παρανομίαν , fubintelligentibus;aliis ay;-
σότητας in fcripta Ariftotelis coniecerunt. Quod quidem
ita videtur & M. Antonio Mureto do&iffimo atque acutiffi
mo viro . Ego autem ne nimis ad viuum omnia refecarem ,
vocem illam , ij 4payouía, fuo loco non moui , quanuis, fi
quis meam auctoritatem fequi volet, eam quoque poterit
vel meo periculo,delere. fatis enim plana & luculenta ora-
tio eft (ine hac puerili atqu* inepta nominis repetitione : -
neque quifquam eft, paulo qui fit homo tolerabilis, qui cü
hzc ἰερατ,τοῦτο jap περιέχει πᾶσαν &c. nonftatim fubin-
telligat nomen quod proxime antecedit , τὸ πάρανομον -
Vnum etiam reftat, de quo admoneam , verba illa fuperio-
ra, τοῦτο γαὶ περιέχει καὶ κοινὸν , qua funt interiecta inter
hzc duo, aj120s, xal παρώνομος, M. Antonius Muretus pu
tat eadem librariorum vel imprudentia, vel confidentia in
locum alienum inuafifle : cenfetque slle totum hunc lo-
cum , hoc modo legendum . διαὶ τοῦτο δοκέϊ πλεονέκτης,
e3you: ἔςι d € αὔισος nad a palíouos. ToU TO γαρ περιέχει πᾶσαν
«'δικίαν, «ad κοινόν ἐςι πόσησ ἐδικίας.

11 Re&é quidem ealex] fecutus fum libros Florenti-
nos, & Parifienfes, in quibus ita fcriptum eft. ὀρϑῶς χκὲν (ὃ
χείμενος plas ,yéipoy d'€ &c. quam fcripturam compto-
bat Argyrop.Alii libri habent. ὀρθὸς μὲν. δίς. χείρων d'£.&c

12 in ijsautem quas cum altero ] £y δὲ τοῖς ρος € Tépov.
Perion.inalienis. non probo.

13 Sieum cui in acie proximus, ] τὸν zrapacdiznv. Perio.
Si inacie locum & ordinem,deferuit.nomen zagacci rwynó
fatis videtur expreffiffe .

14 Verüm quoniam non eft idem.&c. ] Varia eft huius
loci le&io.ficlliber Florent.& Parifienf.cum quibus confen-
tiunt Argyropylus & Aretinus. | E'ze δὲ τὸ aj 100y 9 χαὶ τὸ
πλέον, ἐν ταντον, ἀλλ᾽ E TEpoY » ὡς μέρος Ὡρὸς à oy : τὸ μὲν 249
πλέον ἅπαν ἀϑίσον. τὸ d'ayigoy o'v παΐ πλέον : καὶ τοὶ ὅδι-
κον &c. Vetus interpres autem fic videturlegiffe. ΕἾ πεὶ δὲ
τὸ αἴὔισον χαὶ το πλέον oU qtu To y , CAKE TEpoy ὡς μέρος po e

ὅλον:

. [| .

Inlibrum quintum. — 34.7
ὅλον: τὸ μὲν γαβαδισον day .παραύομον: τὸ δὲ rapetyouoy
οὐχ ὥπαν ἄνίσον . το μὲν oup πλέον ἄπων ἄγισον: το δ᾽ ἄγι-
σονου πᾶν πλέον. led per(picuum eft hanc fcripturam εἶδ
mutilam ac decurtatam.. Tam in fcriptura libri Florentini
& Parifienfis defideratur cotum illud membrum de inzqua-
li & eo iniufto quod contra leges committitur:quod vel pre
cipuum argumentum eft , quo probat Ariftoteles iniuftitia
vnam aliquam elfe vniuerfam & generalem , alteram vt par
tem,generi fubie&am,de qua hoc libro difputare inftituit.
ΕΠ enim tale argumentum.fi id iniuftum quod contraleges
committitur, (z4pa'yomoy appellant greci ) generis eft in-
ftar : id iniultum autem quod inzquale nominatur, pars eft
generis: efficitur ex eo vc iniuftitia hecde qua hic difputa-
turus eft, quam inzqualitatem dicimus, non fit eadem atq;
illa vniuería & generalis qux legibus aduerfíatur , queque
impellit , vt quis contraleges committat. Idemque de 1u-
ftitia fentiendum, vnam fcilicet elle legitimam, generalem
quandà & vniuerfam iuftitiam: alteram eius partem feu fpe
ciem,quam zqualitatem nominamus . Quoniam igitur hec
Ariftotelis fententia eft , quam expofüimus fic cenfeo ea
quz defunt ei fcripture, quam vetus interpres fecutus eft,
fupplenda. E'ze δὲ τὸ αὔίσον we τὴ πλέον jV ταυτονολλ᾽ -
ἕτερον, ὡς μέρος τρὸς ὅλον : τὸ μεν γα πλέον ἴσαν ὦγισον » τὸ
d"alizoy οὐ ra πλέον : xad ἐπεὶ TO παραΐγομον , xad. τὸ ἄγισον
0 U TQU/TOy »ἰλλ᾽ ἕτερον ὡς μέρος apos ὅλον : τὸ μὲν jap ἄνισον
παν παράνομον yro δὲ παραεΐνομον vy. ἅπαν αγισον: χαὶ τὸ
dd'ixoy. &c. Hanc le&ionem probauimus , atque interpre
tati fumus. quz ἢ cui non probabitur,licet totum illud tol
lat , qd ett ab illis verbis xo ἐπεὲ τὸ παράνομονονία; ad illa
χοὶ τὸ &dixoy. Ego quidem & vereris interpretis au&orita-
te, & fententia Ariftotelis,quz hunc verborum ordinem po
ftulare mihi videbatur, adductus fum,vt ita hunc locum le-
gendum putarem. | 1; Non eft enim
forraffis idem. ]M. Tull. epifto.ad Lentulum, fignificat ali-
quid intereffe inter bonum virum,& bonum ciuem his ver-
bis. Ego cum ipfa quafi rep. fum collocutus , vt mihi tam
multa pro fe perpeífo atque perfuncto concederet,vt eum
quem bonum ciuem femper habuiífet ; bonum virum efle

pate-

348 — - Scholia
pateretut , Et Ariftot. lib.5. polit. pluribus verbis hac dere
difputat, probatque tandem in optima reip. forma eundem
eff? bonum virum & bonum ciuem .

16 Eftvtalter cum altero ] id eft fieri poteft vt : quod
grzci dicunt interdum ἔςιν 20s. Hora .epift.ad Iccium lib.
1.non eft vt copia maior Ab Ioue donari poffit tibi. Lucret.
lib.2.noneítut credere poflis Effe infinitis diftantia femi-
naformis. &lib.3. quód filinquuntur & infunt, Haud e-
rit vt meritó immortalis poffit haberi. Etlib.4. Hico-
dor ipfe igitur nares quicunque laceffit, Eft alio ut poffit
permitti longius alter.

17 In quacunque enim a&ione ] fic Arift. £y 2moía Sap
exp Ee ἐςὶ τὸ πλέον καὶ τὸ ἔλωήῆον; ἔςι καὶ ro Troy. Perioni.
Verbis perperam interpun&is hoc modo , in quacunque e-
nim actione plus & nimium ueríatur , in eadem etiam mi-
nus zquumque cernitur. !

18 In duobus minimüm reperitur]Ze; δὲ τὸ σον ἐν ἐλαχέ
ςοισ d'uciy.Perion. in duobus minimis . non loquuntur ita
Latini .

19 Namquod ius in diftributionibus 70 Jap διχομὸν ἐν
τοῖς διανομεῖς- Perion. in legibus : fortaffe putauit legen
dum ἐν oic vépore . turpiffimum erratum. 1

20 Ijaütapud quos reip. przfunt &c.] οἱ d picox ρώτικοί-
Ariftocraticos appellat eos Ariftoteles, qui optimatum im
perio gubernantur. Perion.ita, Qui optimum reip. ftatum
fibi conftituerunt. Atqui multüm intereft inter optimum
reip. ftatum,& eum in quo optimi vel optimatesi mperant.

21 Eius numeri quo aliquid numeramus ] μοναδικὸν ap
pellant grzci eum numerum qui conftat ex monadibus , id
eít (fi hoc nomine vti licet)vnitatibus. Hoc ergo dicit Ari
ftoteles.non in hoc numero folüm proportionem reperiri 9
fed etiam in rebus iis,quz numerantur.

22 Iniuriz medium, id efteius ] hiclocus proculdubio
corruptus eft. Videtur autem deeffe vox zd /x«,hoc modo.
xal μέσον τὸ δίχομον τῇ ἐἰδίκε T& τες. &c.Vetus autem in-
terpres videtur ita legifle. δέκαμόν ἐς! χαὶ μέσον.τὸ δ΄ ἐδικόν
ἐςι τὸ παρε τὸ αὐάάλογον. τὸ γα αὐοείλαγονμέσον. &c. id eft
alterna extremorum cum extremis coniugatio ius μὰν me

Ium

Inlibrum quintum. 349
dium , Iniuftum autem eft id quod à proportione auerfum
eft. Nam quod &c. ego priorem fcripturam fecutus fum.

23 Lucrum autem & damnum plus & minus eft contra-
rié.] Perionius huius loci fententiá totam deprauauit.quze
tamen planiffima eft.

24 Nihilaliud enim videtur] d γα δικαςὴς ξἔλεται &-
yen οἷον ἔμψυχον δίχομον. Perion. Profitetur enim fe iudex
legem effe loquentem. At non eft ea vis verbi βούλετακ
hocloco ,quam putauit , vt fuprà docuimus. pratereà dY-

| xexoréudvyoy, non τε δὲ reddidit legem loquentem mea

]

)

—

quidem fententia.

25 Itaque vocant eos nonnulli uezid ec ] fic fcriptum
eít in libris Florentinis, & Parifienfibus,non,vt habentalii
nonnulli μεσοδιίχες. Exiftimo autem μεσιδύες elle qui ali
quam rem mediam diuidunt à verbo μεσίζειν, quod eit me-
dium diuidere, feu in duo xqualia partiri .

26 Sed paria paribus refpondent ] ὐλλ᾽ αὐταὶ δὶ αὑτῶν
γένηται. alii fic hunc locum verterunt, quando conftát fuz
cuique opes. alii , quando fua cuique pcr fe ipfa euaferint .
alii aliter.genus hoc loquendi rarum admodum eft.ego fen
tentiam expreffi neque admodum à verbis abhorrentem;ne
que ab eo de quo agitur;alienam.

37 Itaque lucri cuiufdam & damni,quz prxter. 7 Locus
eft aliquanto obícurior. fecutus fum autem fcripturam libri
Florentini,& Parifienfis,quà agnofcit vetus interpres,pro-
bat Argyropylus quz taliseft: dece κέρδους τινὸς χαὶ (r-
μέας μέσον τὸ d ouo y €ct τῶν παρε το ἑκούσιον. loquitur
hocloco Ariftotelesde iure quod ἐπανορϑωτικὸν à Grz-
cis appellatur,ideft quod ad emendandum comparatum eft,
in quolucri & damni nomina à contra&ibus voluntariis
mutuó accepta func.Lucrum enim exempli caufa;fecifie di
citur is, qui alterum verberauit : damnum , qui vapulauit.
Hoc igitur ius ( inquit Ariftoteles )lucri cuiufdam ἃ da-
mni eft medium, eorum quz locum habent in contractibus
non voluntariis. nonnulli codices habent τὸ σωροὶ τὸ ἐκού--
σιον. quz lectio (cui probabitur , coniugendum erit cum
voce d'/xezcy.. hoc fenfu,ius quod diuerfum eftab illo,quod
verfaturin contractibus voluntariis. Iam illa verba qux

Íe-

: :
350 -. Scholia
Íequuntur ze zov ἔχειν wai πρότερον, καὶ Ucspoy , videnturea
quz antecedunt, declarare hoc modo . hoc ius medium eft
lucri cuiufdam δὲ damni,quz preter voluntatem eueniunt ,
vt tantundem quis habeat re coram iudice difceptata;atque
exzquata, quantum habuit antequàm ad eum adiret iuris
fui perfequendi & obtinendi gratia . in nonnullis codicibus
fcriptum reperi τῷ £e&y- quod mihinon difplicet.: Qui-
dam vir doctus putabat legendum τῷ παρεὶ τὸ ἑκούσιον σον
ἔγειν xai τρότερον χαὶ 0sepor , cuius le&ionis hanc fenten-
uiam effe dicebat. lucri cuiufdam & damni hoc ius medium
eft , vc nii aliter ipforum voluntate conuenerit, tantundem
poiterius habeant,quantüm prius habuerunt.

18 lustalionis porró nequead id ius ] τὸ d'Zyziz&zoy

ὶ

θὸς οὐκ ἐφαρμόῆει. fecutus fum libros Florentinos.& Pari-(, κ

fienfes, cum quibus confenciunt Argyropylus, & vetus in-
terpres. nam in quibufdam codicibus Germanicis interpo
nuntur áliquot verba plané otiofa, δὲ fuperuacanea, quz e-
o reieci . erant aüt pofita deinceps polt illud 72 zyziae-
“πονθὸς fecüdü,ante id qd' fequit τὸ δ᾿ ἐντιπέπονθος. ea ver
bafunthzec τὸ δ᾽ ἀντιπεπονθὸς (Ux ἐφαρμόπει & 76 ἐπὶ τὰ
νόμιμον. τ᾽ ἐπὶ τὸ πολιτικὸν - πολιτικὸν δὲ λέγω τὸ κοιγωγε-
Xov. τὸ δ᾽ ἐντιπεέπονϑος. &C.

29. Ciuilem focietatem continet ] συωέχει. Perionius
concluditur . Ἢ

3o Ἐδέϊί5 enim proportione reciprocis] σῷ Zvzimor&y ,

ὁ αἰγάλογον,συμεμένει ἡ πόλις: Perion. τὸ αὐτιποιεῖνονετ-
tit, gratiam referre, cüm ὧν τι σοιεῖν fit fimpliciter,id quod
paflus fis,referre,& vt ita dicam,contrà tacere . gratiam re-
ferre autem , quod Latini dicunt , à grzcis αὐτ᾽ ἐποιῶν
dicitur. b

31 Autenim malum acceptum reponere ] Ariftotel.
ἢ jag τὸ κακῶς ζιτᾶσιν. &c. repetendum verbum ajzizor-
ὧν, in his τὸ κακῶς, & τὸ 40, hoc modo, ζητῶσιν i ay-
τιποιεν κακῶσ., id elt ayriuaxoupytirn αὐτιποιεὴν dU id elt
εἰντάυητοιεῖν. Quare Perionius cum illud χωκῶς vertit ma-
]é mereri,& hoc 4? beneficium conferre, fententiam Arifto
telis non exprimit.

32 Sublata eftrerum communicatio. μετάφοσις: pe-
τὰ

—

Inlibrum quintum. — 341

sad id yos , eft impertiri:alii. μετάδοσιν» remuneratio-

nem interpretantur : fed non conuenit. nam remuneratio-
nem Greci ay7e&zodogziy nominant.

33 Tollantur enim δὲ concidát , nifi & ] Quia hzc fen-

tentia ab Ariftotele paulo anté pofita eft , fufpicantur qui-

dam viri do&i à librariis effe inculcatam,cüm ea rcperitlenc
in margine ab aliquo ftudiofo.le&ore memoriz caufa an-

notatam.

34 Fit medius ] μέσον. quidam libri habent. μέτρον. id
eft menfura.
35 Sunt autem in proportionis figuram deducendi, ] lo-

cus eft obícuriffimus tüm propter fcripturz repugnantiam:
alia enim ait, alia negat: tum propter fententiz ipfius dif-

ficultatem. Quanuis igitur libri Florentini , cum quibus

confentiunt Parifienfes, negationem contineant hoc mo-
do, εἰς σῆμα d'ayaxoyias v d'éi ἄγειν ὄταν 2o c zy Ton. KC.
egotamen libros manuícriptos, confentiente prxíertim
cum eis vetere interprete , & Argyropylo, fequi malui. 1-

taque hunc locum cum D. Thoma fic explano. Debent ad

figuram proportionis deduci cum funt permutaturi , vt &
ij qui contrahunt, & res ipfz fiant inter fe proportione ari-
thmetica zquales. Nam fi hoc non fiat, alterum extremum
vtranque habebit excellentiam , feu vtrunque nimium: ex-
cellentiam artis eam qua futore przeftat zdificandi artifex :
& excellentiam operis qua domus calceo praftabilior ett:
vel quod idem feré eft,vcranque excellentiam intellige plus

& minus: plus, quia dificiorum opifex futore przítantior

elt opifex : minus, quia futoris opus,quod zdificiorum opi-
fici datur, eius opere fit deterius. Illa autem verba , dAA'2-
ταν ἔχωσι τὰ αὑτῶν, coniuncté erunt legenda cum iis quz
ftatim fequuntur, £ 77721 xz κοινωνοὶ, &c . Quód fi quis
alteram le&ionem in qua negatio eít , huic anteponer, hzc
mihi videtur fencentia,ex iis verbis elici poffej1tque ita hic
locus declarandus: non etle deducendos ad zqualitatem feu
proportionem pofteà quàm permutauerint, fed antequim
fiat perinacatio.alioqui alter permutautium vtranque prz-
ftantiam habiturus eit, nempe plus & minus. &c.. vt fupra.
actum illa verba ἀλλ᾽ ὅταν ἔχωσι Td. 04) 79y , interpunctio-

nis

2ς2 ^ Scholia.

nis nota ab iis,quz deinceps fequuntur. 7927721, erunt fe-
iungenda,& varticula ZAAZ ,referetur ad negationem fupe
riorem, eique aduerfabitur , vt folet. Ego arrogantis elle
puto alteram le&ionem probare;alteram improbare,ac ve-
luti capitis damnare : hoctantüm dubitanter actimidé di-
cam, priorem mihi videri veriorem , atque integriorem;
negationem autem huc irrepfifle exiftimo ex particula εἰλ-
Ad , quz quód foleat aduerfandi vim habere,cüm viderent
imperiti quidam lectores, nihil antecedere , cui adueríare-
tur, negationem deeffe iudicarint , eamque iccircó tanquá
neceffariam adiecerint.

36 In permutationem autem futuram ] ὑπὲρ δὲ τῆς ueA
λούσης ἀλλαγῆς, id cít propter permutationem futuram.
fed in permutationem & dulcius & bonis latinz lingua au-
&oribus vfitatiuseft . qualia funt illa M. Tullii, data pecu-
nia inrem militarem τ cognitorem mein hanc rem dedit.
& Terent. piíciculos in coenam feni. |

3; Nonenim zqualem femper] εἰ 2a d'eitzoy διωται.-
Perion.non enim femper zquum poteft.horrida atque ine-
legans oratio. |

38 Tanquam menfura quzdam communis ] fcio in lib.
Florent. fcriptum efle μέσον. verüm tamen cum videam ve
terem interpretem & Argyropylum μέτρον legiffe , eaque
vox huicloco maximé conuenire videatur: ego quoque μέ
7ecy probaui, μέσον reieci. quód fi quis hoc illi anteponet , .
equidem cum eo non pugnabo. |

39 Idque hominum conceílu & ex conditione ] 74704"
ἐξ ὑποδέσεως. ὑποϑέσεις dicuntur à mathematicis ea quae
poftulare folent , vt fibi concedantur : que ponuntur , non
probantur, neque docentur: quz funt eis. denique veluti
quzdam fuarum demonfílrationum | principia ac funda-
menta. Ex quo υἱποϑέσεισ appellantur ἐν τοῖς apa x ois 9
fines earum rerum, quz fub actionem cadunt , ad quos agen
di confilia referuntur. Ita hocloco dicit. Ariftoteles num-
mum omnium rerum menfuram effe ἐξ ὑποθέσεως, id eft
ex hominum conuento, & confenfu,& ob id quód hoc inter
fe ftatuant,& concedant,non quód ita fit,

49 Perípicuum eft iuftam- actionem inter IDE -—-

ria

τς

Inlibrum quintum. 353

"Tria funt hocloco, εἰδικῶν, iniufté facere, feu iniuriam fa-
cere, d d'ixéiSos , iniuria affici , feu iniuriam accipere, dy-
κομοτραγεῖν.» iulté agere. iniuriam facere , plus eft: iniu-
riam accipere, minus : iufté agere , medium. Verüm (vt di-
camzyzapod'» ) inter d'uxeuoaea γέεϊν , idelt iufté agere,
& δικωμουῶ. id eftius alteri reddere, feu iufti iudicis mu-
nere fungi, hoc intereíft,quód διχακοτραγεῖν commune eít
ei qui cum alcero iufté contrahit , cum eo qui iufto iudicis
munere fungitur. duxauous. autem proprtide iudice aut ma
giftratu, qui fuum cuique tribuit, dicitur.fed hac de re mox
plura dicemus .

41 Iniuítitia autem extremorum eft ] extrema funt
plus & minus. itaque & is qui plusboni obtinuit , minusá;
mali perpeffus && qui plus mali pertulitminusQ; boni ob-
tinuit, quodammodo iniuftus eft, nempe quà inzqualis : &
iniuftitia eft in vtroque : fed ille eft improbus , hic non eft.
iniuftitiz igitur duo funt extrema, vnum Z4'/xéy,id elt iniu
riam facere,quod eft plus,quàm medium obtinerc:alterum
αἰδικεϊδαι, id elt iniuria affici , quod eft minus,quàm me-
dium obtinere. quod quidem minus eft malum, quàm illud
alterum.

42 In aliorum autem negotio] ἐπὶ δὲ τῶν ἄλλων,τὸ μὲν
ὅλον ὁμοίως. locus eft aliquanto obfcurior, quem fic decla-
ro . Vniuersé quidem iniuftitia in aliorum negotio plus v-
ni tribuitboni & mali , quàm alteri : quód ad id iniquum
autem attinet, quod ἃ proportione auerfum eft , in eo non
feruat dignitatem , fed vtrocunque modo cafus tulerit,bo-
num & malum diítribuit: ita vt cui plus boni , minus mali
debeatur , ei plus mali & minus boni tribuat, & contrà.

43 Vtrocunque modo cafus tulerit ] id eft , nunc huic ,
nunc illi parum: nunc huic,nunc illi nimium.quod perinde
élt ac fi dicat, temere.

44 Iniufté facti aüt]700 δ᾽ ἀδικήματος, τὸ μὲν ἔλαπον ;
«τὸ ἀδικεδαι. hunc locum fic vertit Perionius , Accipere
autem quàm facere przítat iniuriam. fpeciofa & Cicero-
niana oratio , fed aliud Perionius loquitur , aliud Ariftote-
les. dixit fuprà Ariftoteles τὸ ἐδιεκεὶν elle πλέον ἔχειν : τὸ

“δ᾽ ἀδικῶϑαι. ἔλωηον ἔχειν,» id eft iniuriam facere eile plus
Z habe-

334 Scholia

habere : iniuriam autem accipere , minus habere. id ipfum
iterat in hoc extremo libro his verbis ; φανερὸν δὲ x4 o 7i
ἄμφω μὲν φαῦλα; Xgà TO ἐδικέϊοι y xgà TO αφικεῖν: TO. μὲν

ὁ ἔλωον, τοὶ d'é ysAéiov ἔχειν ἐςὶ τῇ μέσε , 1d eft vtrunque
inalum eft, & iniuriani accipere, & iniuriam facere. Illud
enim minus, quàm medium,obtinere eft : hoc plus.nihil a-
liud hoc loco dicit, ita vt quiuis non tardiffimus hzc intel-
ligere queat . Quanuis autem vtrunque fit malum , tamen
deterius facere iniuriam eft: atque hoc ipfum eftquod non
fuo loco dixit Perionius , tamen accipere quàm facer
przftat iniuriam. dicitur autem hoc infrà in extremo lib.

45 Iniis qui communitate δὲ focietate vitz ] £z κοινά
νῶν Cis . Íccutus fum librum Florentinum , & Parifienfem.,
cum quibus confentit Argyropylus. Alii enim corrupté μας,
bentézixoieyouD. Vetusinterpretatio autem etiam cor-
rupta eft. 5

46 Vthomines liberi & zquales ] 7p2s τὸ εἶναι αὐταΐρ-
κειαν £A dod pov uaa 180 V κατ᾿ ωλογίαν, ἢ κατ᾽ pua y.
Perionius fic,vt fatis magna fit multitudo hominum;qui li-
beri fint, vel zquo inter fe iure viuant . foedum erratum,au—
vá px&ay , fatis magnam hominum multitudinem interpre
tari. Homines autem proportione zquales intellige exé-
pli caufa, qui fub regno, aut optimatum imperio viuunt;u-
bi zqualitas ex dignitate fpectatur : equales numero veró
qui ftatu populari utuntur, ubi non habetur ratio dignita-
tis, neque uirtutis,neque vllius alius preftantiz, fed capitü.
tantum enim tribuitur honoris & preimii cerdoni , modo:
libero,& ciui, quantum viro & animi & fortunz bonis orna
tiffimo. D. Thomas hzcuerba , proportione vel numero,
coniungit cum fuperioribusillis,ius politicum . itaque ali-
ter explicat. ego Euflrat. fecutus fum .

47 Eisinteripfosnon 7 fic Ariítot.2ux ἔς, τούτοις ροῦν
dioi Nas τὸ, πολιτικὸν δίκομον. Perion. inter eos ius) ci-
uile non eft ius. fecutus eft fcilicet codices mendofos, in
quibus fcriptum eflet τὸ σολιτικοὸν δίκαμον, d'Íneuoy,aut ipfe
de fuo addidit hoc. δίκωμν. Porró fi quis querat qui fint ij
quibus inter ipfos non eft ius ciuile;funt pater & filius: do-
minus & feruus , vt paulo poft dicet Ariftoteles. :

4

ye oc 2

- Inlibrüm quintum. (3$

48 Iudicium enim iuris ] fic Arift. καὶ jap δίκη κρίσις τοῦ
d'ixaíz xg τοῦ αἰδίκου. Poteram & fic vertere . iufli & iniu
fti difceptatio. Verüm cüm 72 d/xzuoy , lioc 10co commo -
diuslatiné,ius,reddatur, quàm iuftum, vt & multis alijs lo-
cis: τὸ ἄδικον iniuriam eadem opera reddidune fi iniultum
dixillem,contrarium contrario refpondere non uideretur.
Iam οἰδίκημα , quo alio latino nomine;quàm iniuriá , auc
iniuíté factum redderemus , non veniebat in mentem. fed
quanuis iniuria etiam iniufté factum fignificet apud Lati-
'nos,tamen οὐδιίκημαν iniufté fadum fxpius, quàm iniuriam
nominaui, diftin&ionis caufa.

49 Víque eó dum parui fint, neque à patre feiunái,] fe
cutus fum libros Florentinos & ceteros omnes imprefílos ,
«um quibus congruit Argyrop. P.Vié&orius notat in quo-
dam antiquo codice fcriptum reperiri xg χωριοῦ, Gne nega
tione, cuius le&ionis extant manifeíta in antiqua interpre-
tatione veftigia. vtrocunque modo legas,manet eadem fen
tentia. veruntamen negatione fublata, paulo aliter hic lo-
cus erit vertendus , puta hoc modo. víque eo donec adole-
uerint, & fuerint à patre feparati.

50 Iusciuile autem aliud naturale eft. &c. ] longe ali-
ter ius partiütur Iurifconfulti.extat enim hzc iuris apud eos
diuifio. Ius aliud ef naturale, aliud ciuile , aliud gentium.

;1 Autillud capram Ioui immolare] hunclocum in o-
mnibus libris, quod íÍciam,dcprauatüm , reftituit M. Anto-
nius Muretus . Cüm enim anteà legereturhoc modo, κα τὸ
αἶγα θύειν AA μὴ δύο πρόβατα. 1116 εχ Herodoto fic e-
mendauit . ij 72 a£y& Διὶ θύειν , ἐλλεὶ μη πρόβατα. Verba
autem Herodoti quz ad hunc locum pertinent , hxc funt.
exlib. 2. O'eor μὲν dy Διὸς Θηβαμέος ἵδρυται ἱρὸν," vous
τοῦ OnGa£ou εἰσὶν,οὗτοι μὲν παύτες Gia y εἰπεχόμενοι αἶγας
δύσι.

$2 ϑεάποη ita εξ, omni quidem] locus eft obfcuriffi-
mus ,valdeqQue varié à philofophis explicatus. Ego fecutus
fum meo quidem iudicio , opinionem veriorem , Ariftoce-
lisque fententiz maximé coníentaneam , quam D. Tho-
mas, & Faber Stapulenfis probauerunz,hoc modo: Exiíti-
mant nonnulli(inquit Ariib) iura omnia eile legitima,nul-

Á& a lum-

3.6 Scholia

jumque effe naturale, proptereà quia vident, id quod natu-
rale eft, ixum effe , atque immutabile: iura autem omnia

uotidie immutari ; neque iusapud omnes vnum effe, fed
apud alios aliud . Refellit illorum rationem, qua adducun-
tur illi;ut credác , nullum ius effe nifi legitimum,hoc modo.
non ita eft, id eft,non eft hoc verum,omnia quz natura va-
lent , fixa efle & immutabilia , eandemque vbique locorum
& gentium, vim habere;omni quidem ex parte : eft cert a-
liqua ex parte verum . Et fané apud Deos ita fortaffe fe rec
habet, nempe omnia que naturalia funt, effe perpetua, fixa
atque immutabilia,fed apud nos &c.

553 Etfané apud Deos fortaffe ] fecutus fum hoc]loco
veterem interpretem;apud quem extanttalis fcripturz ve;
ftigia. καί o1 σαρεΐγε rois eoe iss ἐδαμῶς ἄλλως ἔχον:
in aliis libris defideratur vox ἄλλως. qux tamen, mea qui-
dem fententia , afcribi debet. Ac D. Thomas huius lectio
nis fententiam eam , quam expofui, probat atque explicat.

54 Sed quodnam & quale fit ius illud eorum. ] Hxc hu
ius loci fententia eft. fi verunque ius & naturale & legiti-
mum, mutabile eft : quodnam ex iis quz aliter euenire poí-
funt , erit naturale? ὃς qui naturale à legitimo diftingue-
tur? refpondet Ariftoteles , fore illud naturale , quod apud
omnes perzqué nationes ac populos, nifi apud barbaros,ac
ferarum fimiles: apud omnes homines, nifi apud cos qui
corrupti ac deprauati funt, ratum, certum, ac penitus in aní
mis infixum eft: quemadmodum dextera manus veré dici ὃς
poteft, & folet valentior ac robuftior quàm zxua , natura 9
etiam fi reperiantur nonnulli εἰμφιδέξιοι , ideft vtraq; ma-
nu dexteri,vel quibus vtraque manus dextera eít,qualis fuit
Afteropzus ille apud Homer. immo veró etiam fi accidere

poflit, vt]omnes homines vtantur manu lxua perinde ut
dextra. |

;5 Differt autem ab iniuria , iniufté fa&um ] diligenter
nobis notandz ac diftinguendz funt voces hz;quibus vtitur
Ariftoteles , fi difputationem totam de iuítitia fubtiliffimé
ab eo explicatam , cognofcere , animoque comprehendere
volumus. τὸ δίκακον, ius, feu id quod 1uftum εἰς, τὸ ZJ'/xoy
iniuria, feu quod eft iniuftum, τὸ £d /xnpa, iniufté fa&um:

TuS

In librum quintum. 357

| poteft & iniuria appellari,vt fuprà diximus . ficque eam de-
finit au&or ad Herenn. iniuria eft qux aut. pulíatione cor-
pus, aut conuicio aures, aut aliqua turpitudine vitam cuiuf-
piam violat. M. Tull. parad. Quocunque afpexilti,vt furiz,
fic tibi tue occurrunt iniuriz. & pro Rofc. Amer. Quem
vides ipfum ab fefe tam atrocem iniuriam propulíare non
poffe. fed facilioris diftin&ionis gratia, ed'/xnucs, iniufté
factum appellare maluimus, ne,fi iniuriam diceremus,z'-
κον & d ixnjua, confunderemus quorum illud fuperius;in-
.iuriam nominare folemus , τῷ d'ixa£o , id eit iuri contra-
riam.zo διχοαίωμε. Εἰ ᾿ξ officium,feu iutté fadtum,quo al
ter ius fuum obtinet, iuftusque efficitur: quod. quidem eft
iudicis, eiusque hominis, qui iniuriam altcri ab altero illa-
tam vindicat, hominemque iniuftum,iuftum οἰ οἷς. d'ixazo
“πρεΐγημα, iulta actio. quod nomen commune eft ei qui iu-
[τὲ agit, iuftamQue actionem obit, vt qui reddit depofitum,
cum eo qui iniufté agentem , iniuriamque alteri inferenté,
multa aut poena coercet. quod quidemi proximum proprio
nomine δυχφίωμα, appellatur. duxeuozubsy autem iufti-
tiam*,4& ἀδικίαν iniuftitiam femper;nominaui. eduxiay
certé nunquam iniuriam, quodffecit. Perionius. apud quem
maxima ell horum nominum confufio , atque incon-
ilantia.

56 Cum igitur necopinató ] παραλόγως. Perion. non
confultó . inconfulta dicuntur οἰ σροσέρε a, ἢ t 7poGoV Ad -
τῶν Verbi gratia , fi quis iratus hominem occidat. σαάραλο
ya autem, id eft inopinata, fi modo hoc nomen grzco re-
fponder, funt ea quz preter communem omnium opinio-
n5, atque adeó pr.eter rationé fiunt: vt fi venatorferam per-
fequens,hominem in vepribus dormientem interficiat, pro
fera. hinc παράλογω ToU πολέμου dicuntur , belli euentus
necopinati, vt fi xxx. hominum millia , à fex millibus vin-
cantur . παροαΐλογα igitur omnia funt οἰπροξέλουτα , & ἐ-
προαΐρετα: fed non omnia. εἰπροσίρετα lunt σαρόλογα-
quale illud exemplum eft , quod fuprà pofuimus de irato.
nam iratus εὐπροαμρέτως quidem atque epoC«A d ros oc-
cidit alterum, fed non. παραλόγως ποη enim ab hominum
opinione abhorret , neque à ratione "o eft , ab pte

3 alte-

3:8 Scholia

alterum occidi poffe . | 13d
;7 Non deinduftria ] οὐκ ἐκ προνοίας. fic malui quàm
quo modo Perionius, non ex voluntate . fuprà docuit Ari-
ftoteles iratos peccare ἐκοσίως, τὰ eltfua voluntate , feu fua
fponte, quos nunc negat peccare ex zpoyoiae. Ergo ἐκ
προνοίως peccare, non eft peccare fua voluntate .. -
:8 Obiniuftitiz enim fpeciem] fic Ariftot. ἐπὶ gauro-
μέν» ep ἐδικίᾳ ii ὀργή £c1.. Perion. ἔς. Quoniam ira fpe-
ciem quandam fert ( prz fe fert voluit dicere ) iniuriz. At
longé aliud fentit Ariftoteles, quàm loquitur Perion. In-
du&us eft ille videlicet in fraudem à quibufdam codicibus
mendofis in quibus fcriptum eft. ἐπιφομνομένη coniun&é.
fed potuerat hoc erratum fuo ingenio, nulloque alio exem
plari fretus corrigere , przfertim admonitus fimilibus lo-
quendi generibus,vt rhetor. fecundo de inuidia. εἰ γαῤ és:
λύση τισ ἐπὶ φαινομένη asapuaia, ἐγαθῶν ἐντίμων xad e vd eo
μένων οὗ τῷ λαβεῖν περὶ τις ὁμοίους τῇ φύσει ὅδις. & topi-
cor. fecundo. εἰ γαὺ ὃ φθόνος ἐςὶ λύπη ἐσὲ φαινομένη δὐπρω-
yia τῶν ἐπιεικῶν τινὸς, δῆλον &c. joe
$9 Itaque qui ab irato lzfus eft. ] hunclocum verti pau

lo vberius, quàm Ariftoteles fcripfit,vc obícuritati ex mira
verborum breuitate, & interpofitione aliarum rerum natz,;
aliquaratione mederer. Secutus fum autem hoc loco inter-
pretando Euftratium, qui fic eum explicat: cuius auctorita
tem fi quis parui z(timat, ego meam fenrentiam ratione fta
bilire conabor . dixerat paulo anté Ariitoc. eum qui iratus
lxfic.cumque qui ab irato 1zíus eit, de fa£to confentientes,
de iure interfe diffentire . interpofuit hec : τ qui infidia-
tus eit, id eft qui malitiose & re deliberata nocuit,non igno
rat fattum . redit deinceps ad inftitutum , atque ad id quod
dixerat, illos de iure tantum diflentire. Itaque ( inquit) al-
ter , nempe isqui ab irato lzfuseít, δὲς. Solet autem fxpe
Ariftoteles pauca quzdam,atque adeó niulta interponere:
deinde ad inftitutum redire,vt Íciunt;qui eius libros terunt.
6o Vtdixit Euripides] Perionius, vt Euripides abfur-
d? cradidic. nihil tradidit Euripides de facienda,aut accipi-
enda iniuría. Scripfit ille quidem tragoedias: fed. philofo-
phi & hiftorici tradere dicuntur, non poctz, nifi forte quis
14

"s 4

In librum quintum. 359

ita loquatur , memoriz traditum eft à poetis. quod loquen-
di genus,mea quidem fententia huicloco minime conueni-
ret. funt autem hxc ex Bellerophonte. fed non eft omitten
dum quod quidam vir do&us me admonuit , hzc verba Πρῶ
τον μὲν ei ἔςι &c. quz fic conuerti. Ac primüm quidem v-
trüm ita feres &c. fibi videri à fuperioribus pendére , i-
deoque ita efle incerprecanda : ac primüm quidem fi ita fe
reshabet &c. ἃ quo diffentio.

"61 Eadem fui iuris obtinendi ] ὁμοίως δὲ xe ἐπὶ 78 di-
xot as . d'ixcu£ en. Latine reddidimus ius fuum obtine-
re. ius fuum obtinent autém tüm is qui fecit iniuriam,tüm
is qui accepit,vbi iudex eum qui fecit vel multat,vel poena
affhcir. Nam etiam ij,qui capite ple&untur , ius fuum obti-
nent, iuftique ex iniuftis etficiuntur, id eft zquales ex inze-
qualibus. Eft enim d'rxeuz os, feu ius fuum obtinere, me-
dium obtinere : quod omnis iudex facere conatur, cum bo
ni iudicis munus fit;ius fuum cuique tribuere, atque inzqua
les ad xqualitatem redigere. Sunt autem inzquales & is
qui iniuriam fecit,& is qui iniuria affectus eft . nam qui fe-
cit iniuriam, plus habet : qui accepit, minus. Boni igitur iu
dicis fententia uterque fit zqualis: is qui iniuriam fecit,
quia multatur , aut fupplicio afficitur : is qui affe&us iniu
ria eft, quia ei damnum farcitur.

65 Abaltero eius voluntate ] uz '4AA& ÉAdczlorro éxóv-
τος. Perion.incommodum ab alio;qui paratus cit dare;ac-
cipiat ἑκόντος, qui paratus eft, non probo.

65 Qui plus alicui tribuit ] ὁ vetuas az τὴν εἰξίαν τὸ
“λεῖον. Perion. qui fibi plus fumit . pugnant hxc plané cü
jis quz dicit Ariftoteles, fi quidem fumere δὲ tribuere inter
fe pugnant.

64 Aut eius, quod abfoluté honeftum eft] κα τῷ σλῶς
καλοῦ. Perion.quàm eius quod omnino bonum eft.

65 Przterea ex definitione faciende ] poteram & ita
interpretari . Prztereà ex 115 quz de facienda iniuria à no-
bis explicata & diftin&a funt.

66 Adíanitatem] σρὸς ὑγίειαν. non putaui mihi fugié-
dum nomen fanitatis,quo non femel e er εἢ ny X:

4 on-

ΕΣ ἢ x»
360 τς Scholia
long? abieris.Tufcul. 4. Corporis temperatio , cum eacó-:
gruunt inter fe é quibus conftamus, fanitas eít.. & off. 5. in.
mancipiorum venditione venditorum fraus omnis excludi.
tur .Qui enim fcire debuit de fanitate , de fuga , de furtis ,
przftat edi&o zdilium . idem de optimo genere orat.qui in
tegra fanitate funt. quod poftremum tranílatum eft à cor-
poris, ad oratioais fanitatem. |

67 Atque hoc humanum eft] fecutus fum veterem in-
terpretem, qui uidetur italegiíle . τοῦτο δ᾽ αὐθρώπινόν €t.
quam le&ionem probat Argyropylus , aut eam certé quae
illi finitima eftjxq τὸ τ᾿ αὐθρώτινόν &ci- !

68 Namqui propius intuentur, neq; ut &c.] Ze γα εἷς
TouTOy.Perion. non enim ad idem aut diuerfum genus per-
tinere vidétur. habuit fcilicet codicem corruptum , in quo
Ícriptum etfet], 7e γαῤ apos TauTOy. &c.

69 Nam velius non eft bonum, ] fecutus fum veterem
interpretem,apud quem extant, mea quidem fententia , fin
cerz le&ionis veftigia: cuius fententiam D. Thomas com

robat , atque explicat . Nam ex aliislibris, quo modo hic
e in eis fcriptus eft,nullus probabilis fenfus elici poteft.
fic igitur legendum arbitror, jj γαβτὸ δίκαμον dansd oiov, ἢ
TG ἐπιεικὲς 4 εἰ διχοίς ἀλλο» εἰ ὄμφω απεδαῖα , TOUTOVÉSI«
N on affertur autem vis admodum magna vulgatz lectioni:
fed illud Jvxeí«, quod erat & corruptum & loco motum,
fuo loco reponimus . Nam ex Z/za/s,. quod erat verum at
que integrum, factum erat δίκσαον. & illud εἰ quod ante-
cedere debebart,poiteriore loco erat collocatum. V erbis igi
tur hoc modo in fuum ordinem reítitutis , tale eft argumen
tum Ariftotelis : fi equum bouum à iure diffidet ac difcre-
pat, vnum aliquid horum ex ea re nafcitur abfurdum. Nam
vel ius non eft bonum, vel equum bonum non eft bonum,
vel fi ambo bona funt,idem funt. nihil eft δὲ verbis & fenté-
tia horum verborum planius : nihil hoc argumento poteft
dici aptius conclufum. fi ius diueríum eft ab equo bono , &
iusbonum eft: ergo xquum bonum non eft bonum: & rur-
fum fi zquum bonum, bonum eft, ius bonum non eft : aut fi
vtrunque bonum eft, idem eft vtrunque. Genus autem illud
loquendi d'ixg£s ἄλλο, apud Ariftotelem perquam. —
ex.

Ei
à wu P.

- 5

In librum quintum. 361
eft ,' vt aliàsadmonuimus . fic hoc eodem libro 7276 jag £-
κείνου ἄλλο. nosque iifdem pené verbis latinis reddidimus,:
quód ita reperiamus bonos fcriptores effe locutos.

70 Et dequo legem tuliffet ] xa εἰ ides, ἐνομοϑέτησεν
aj. Perion. etiamfi iam legem tuliffet. longe abfunt hec
verba à fententia Ariítotelis. Videturlegille ἤδη pro 5-
de. (

71 Etqui non eft iuris ] pu) ἐἰκριξοδίχαμος. intelligüt
"eré omnes de iudice feueriore , & ad. omnia fummo iure
yvtente . quidam do&i. viri de quouis priuato di&um acci-
»iuntqui fi velit equus & bonus effe,fummo iure rem fuam
perfequi non debeat , neque in deteriorem partem omnia
apere, fed de fuo iure potius decedere . |

72 Quifeipfe exanimauit ] non annotarem id quod le
46 ac puerile eft, nifi quidam amicus meus,dubitare fe ἀϊχ
fet, an latiné dicatur fe ipfum exanimare. quam quidé eius
dubitationem ilico fuftuli prolatis his verbis C. Iulii Cx-
faris é lib. vx. de bello Gallico. Catiuulcus Rex dimidis
partis Eburonum taxo,cuius magna in Gallia, GermaniaQ;
copia eft , e cxanimauit .

75 Przxtereà exeo quód ] fic reperi fcriptum in omni-
bus libris & impreffis, & manu (criptis, quos quidem vide
rim. xaB'o ἄδικος ὁ μόνον ἀδικῶν. ego vero aliquando exi-
Itimaui legendum d4'xoc μόγον ὁ ἀδικῶν, vt it hzc fenten
tia,ex eo quód iniuftus eft cantüm is qui iniufté facit &c.

74 Exijsquz ànobis ] omnes libri fic habent , xa7Z
τὸν διορισμὸν τὸν περὶ τὲ ἑκεσίως ἐδικᾶδαι. Docuitfuprà
neminem fua voluntate accipere iniuriam. Itaque veren-
dum eft ne hic legendum fit , περὶ τῇ ἐκεσίως ἰδικᾶδαι.
aut certé ita , περὶ τοῦ ἑκεσίως ede ve, did'ixeicten . Senten
tiam igitur Ariftotelis hanceífe perípicuum eft , definitum
jam atque explicatum efle , inuito fieri iniuriam : vt fi quid
infit mendi in fcriptura , nobis non fit admodum laboran-
dum. Vetus interpres quidem videturlegiffe Zxscíos ἐν
δικαδαι.

75 Quod quidem fimilem rationem ] quod, videlicet
medium inter hzc duo, iniuriam accipere, ὃς facere. Hiclo-
cus corruptus eft in omnibus libris excufis, quos quidem vi

PM τᾷ

262 ες Scholia

derim : ín quibus ita fcriptum eft, χῷ μέσου ὥσπερ ὑγιεινὸν.
&c. przterqdam'in Germanico,in quolegiti ὥαπερ U*ytet
vé μὲν. &c. Ego autem eum emendaui'ope codicis manu-
fcripti perantiqui , in quo is ita fcriptus elt, dep ἔχει. ὥσπερ
ὑγιεινὸν μὲν &c. dUexzixoy de. &c. Natum autem mendum
eit ex duarum vocum propinquarum fimilitudiíne dep ,&
ὥασσερ. Argyrop. folus veram,& emendátam fcripturam a-
gnofícit , ac retinet. Perion. & Gruch. ab Ariftotelis fenten
tia longiffimé diícefferunt . D. Thomas autem ex vitiofa -
interpretatione, veram , & germanam μῆνα ΘᾺ elicit,
immo potius fingulari quadam ingenii przftantia, interpre
tationem vitiofam corrigit . fcriptura autem, Germanica
emnium vulgatarum tolerabiliffima eft. — ..— ^

}

In librum fextum.

Y Intendit aliquid δὲ remittit ] ἐπιτείνει 2d αὐΐησι. Pe-
rion. fic.vel confequitur,vel ab eodem aberrar. Ille vero ab
Ariftotelis fententia toto ccelo aberrat.

2 Nihil eo amplius fciat .] fic Arift. &fey aj εἰδείη πλέ-
oy. Sequitur deinceps οἷον oid δεῖ προσφέρεϑαι πρὸς τὸ 009
μα.οεἴτισ eet. &c. nequele&ionis vlla eft in libris vel
manufícriptis , vel impreflis varietas: fed M.Antonius Mu
retus dicebat fibi videri , hunc locum mendo non care-
re: {π 86: mihi coniecturà proferebat,qua ductus hoc modo
emendabat: ἐδὲν αὐ εἰδείη πλέον, ἡ ὅποια, δέϊ προσφέρεῶαε
“ρὸςτο σῶμα.εἴτις εἰδείη ,ὅτι ὅσα, δίς. quorum verborum
hzc erit fententia: nihilo plus fciat , quàm qualia fint ad
corpus alendum adhibenda , fi quis fciat ea adhiberi opor-
tere , que precipit medicina. -

3 Nonfoliüim hoc effe veré di&um ] jy μόνον Zaun 385 &i-
yat ToU T εἰρημένον. ficlibri Florent. Parifienf. & ceteri im
preffi,cum quibus confentit vetus interpres, Argyrop.Are-
ti. P.Vi&orius autem annotat , fe in vno codice manufcri-
pto reperiffe fcriptum , ug μόνον ἐἰχηθὲς cya «1. non folum
id effe verum, quod di&um eft.

4 Partium quoque animi,eam quz ad vtrunque apta fit

natu

Inlibrum fextum. 363
natura , oportet genere differre,fi quidem eis ex fimilitudi-
ne. ] Iccircó Plato animumex elementis conftituit. fimi-
le enim fimili cognofci. huc pertinent veríus illi Empedo-
clis, quos profert Arift. lib.z.de anim. |

T 2ín μὲν οὺ γοῖαν ὀπώπαμεν, ὕδατι δ᾽ ὕδωρ,
Aulé pud" αἰθέρα doy, ap πυρὶ πῦρ αἴδηλον,
Στορδὴ d'é d wf νεῖκος δέτε νείκε! λυγρῷ.

Id eil; terram terra afpicimus , aquam aqua , coelo. cae-

lum,igui autém ignem. — &c.

Σ Principium (inquam ) vnde motus] Ariftotel.lib. τ.
τῶν pede ταὶ QugiXA, fcribit caufas dici quatuor modis ,
his verbis; τὰ δ᾽ αἴτια λέγεται τετραχῶς, ὧν μίαν μὲν αἰ-
τίαν φαμεν εἶναι τὴν Wale, χαὲ τὸ τί ἦν εἰναι. a yere ap τὸ
δια τί πρῶτον εἰσ τὸν τὰς 1 cet Toy. Αἴτιον δὲ xai epo τὸ
Tig τί apa Toy . μίαν δὲ τὴν ὕλην, καὶ τὸ ὑποκείμενον . χρίτην
δὲ δθεν καὶ ἐρχὴ τῆς κινήσεως. τετάρτην δὲ τὴν αὐτικειμένην
αἰτίαν ταύτῃ, χαὶ τὸ 6 ἕνεκα, xor τὸ ἐγαϑόν. 1d eft,caufze
aüt quatuor modis dicuntur : ἐσία (liceat nobis eam effen-
tiam dicere ) materia: tertia ca vnde motionis principium
exiftit: quarta id cuius gratia res eft. Quod principium
autem hoc loco nominat, caufam in lib.i. χῶν μετεὶ 74 ev
cix appellari perfpicuum ett. cum dico igitur (inquit A-
riftoteles) confilium actionis effe principium;intelligendü
eft id principium vnde motus exiltit, non id cuius caufa res
agitur.

6 Neque fine habitu ] fic habent boni & emendati codi
ces, quos probauit uetus interpres, δ᾽ οὐ ἐν ἠδικῆς €civé-
ξεως. nonnulli,iique corrupti, ἐρέξεως.

7 Cogitatio aucem ipfa ] fcio in libris Florentinis , &
ceteris impreffis ita (criptum effe: dyayoie δ αὕτη id eft
cogitatio hzc . fed fecutus fum tamen veterem interpretem
δὲ Argyropylum, qui funt vfi melioribus codicibus;in qui-
buslegerunt διανοία δ᾽ αὐ τη, ideftcogitatio ipfa. fcien-
dum elt autem ipfius cogitationis, quz per fe eft , & quam
alio nomine lib. 3. de animo, γϑυ θεωρητικὸν appellat,f-
nem,efle veritatem , nihilque aliud prztereà ab illa defide-
rari. Itaque hc nihil mouet, nihilque molitur: altera au-
tem cogitatio feu d';g/o;a, qux finem alium fibi propofi-

26 4 Scholia

data eft , ea adjagendum impellit , & aliquid molitur. Cum
igitur paulo anté proximé Ariftoteles

tum habet, quàm veritatem,& quz ad idm. accommo--

cogitatione ea ,

quz ad agendum valet,& fine qua a&tio obiri non poteft ,

locutus fit : fi nunc diceret , hanc cogitationem nihil moue
re, pugnantia loqueretur. At fi legamus Jya/ora d" aui, in
telligemus eum iam de cogitatione ea, cuius finis.eft veri-
tas , verba facere : & ita nihil erit in oratione repugnans.

8 Hacenimetiamei] poterat ftatim aliquis quzrere ,
quid de ea cogitatione qua ad efficiendum valet , fentien-
dum fit, quam ποιητικὴν nominant. Grzci : huic occurrens
refpondet, hanc efle illi quodammodo fubie&tam, illiusque
imperio parére , eandem denique cogitationem ad agen-
dum efle idoneam, quz fit ad efficiendum expedita,quanuis
earum fines difcrepent. :

9 Nam quifquis aliquid efficit. ]fic Arift. ἕγεχα γαῤ Tov
“ποιῶ πᾶς ὁποιῶν . Perionius hoc modo.lad hanc enim o-
mnes qui effe&ionerm fequuntur, quz faciunt,referunt om-
nia. apparet illum v(um effe libro, in quo ita fcriptum eí-
fet ἕνεκα yap τότε. fed quanuis hanc fcripturam non im-
probem , vtpote cuius extent in antiquo interprete velti-
gia, eamque fequatur Argyropylus , eius tamen interpre-
tationem non probabo . debuit enim fic interpretari. Ad
hoc enim, vel ad huncfinem enim. Nam fignificat Ariftote
les, eum qui faciat, proponere fibi inem aliquem fingula-
rem,vt domum,ftatuam, calceum : eum qui agat veró, pro-
pofitum fibi habere aliud nihil, quàm bonam a&ionem.

10 Appetitio autem vltimi eft] hzc verba omiferunt
librariil/quz poni debent ftatim poft illa τες bené gefta
hoc modo . A&ionis enim vltimum eft perfe&a a&io, 1d'eft
res bené gefta . Appetitio autem ultimi eft . & ad hec verba
numerus ille 1o. debet afcribi, non ad quem locum afcripfe
runt. fic igitur Ariftoteles. jj δ ὄρεξις τούτε , ideft appeti-
tio huius eft videlicet finis ,feu vltimi. repetendum eft
enim nomen τούτα. Perion.autem illa verba 5j jag δὐπρα-
ξία τέλος:ὄρεξις δὲ Tol Tw, ic interpretatur . Eft enim offi-
cii, re&eque fa&orum omnium fructus ac finis ipfum offi-
cium & actio , ad quam appetitio refertur. in quibus verbis

tam

“τ

In librum fextum. 36s

tam multis , multa quoque infunt peccata: primüm quód
prz polteré dicit officium & a&ionem, finem effe re&é fa-
&orum, cüm dicendum fit,officii & a&tionis finem effe re-
&é fattum : deinde quód &'rpa£íay, re&é fa&um nominat,
non diftinguens effectionem ab effecto , neque ab effedtio-
ne aCtionem : Deinde quód appetitionem ad a&ionem re-
ferri dicit, cüm Ariftoteles vtatur prouocabulo τούτο, in
quo fubauditur 7éA«s, nec ToU 78 & πράξεως, cohxrere pof
fint : poflrremó quód fuo more vtitur verbo referri,cüm Ari
ftoteles diferté dicat;appetitionem finis eflejid eft finé appe
ti, nimirum vt bonum.

1x Nemo confilium capit Ilium ] cvdéezpoceipérron Τ-
λίον πεπορθηκένοι . Perion. nemo vult Ilium expugnare:
"Toties iam docuit Ariftoteles aliud efle &ov2e&c» , aliud
egeocupéte224. Perionius tamen quafi nihil interit, ita zpoaz

pé, velle interpretatur.
1i Nanque exiitimatione & opinione 7 vzéasLiv,exi-
ftimationem latino nomine appellavi , eoque nobis in his
ftudiis philofophicis fpe eft veendum . nam id quo vulgó
vtuntur recentiores, zítimario, ad hanc rem ineptum cit ,
& barbarum . nomen exiftimationis autem effe latinum ad
eam rem fignificandam, atque vfitatum bonis fcriptoribus,
declarant exempla ex M. Tullio in Cluentiana. Oppiani-
cus re & exiftimatione iam, lege δὲ pronuntiatione nondü
condemnatus . in Verr.v. in hoc gcnere facilioreft exifti-
matio , quàm reprehenfio , ideó quód eum qui hoc facit;a-
uarum poflumus exiflimare : erimen in eo conítituere non
tam facile poflumus. de prouinc. conful. fed non alienum
efle arbitror, quo minus fepe aut interpeller à nonnullis,
aut tacita 'exiltimatione reprehendar, explicare breuiter
&c. Calius ad Cic.lib.vrrr. epift.& quemadmodum a&ü
fit, & qux exiftimatio confecuta , quxque de eo fpes eft,di
ligentertibi perfcribemus. idemad eundem. De comi-
tiis confularibus incerti(lima eft exiftimatio. Exiftimatio
igitur cum de co qui exiftimat, dicitur: id quod hoc loco
quzrimus, fignificat : cum de eo ,de quo alii exiftimant ,
nomen, & famam valet. vt cum dicimus*. violare exiftima-
tionem alterius: iudiciü fummz exiftimationis. & Cic. de
oratore

266 Scholia
oratore, bona exiftimatio diuitiis przftat. — .— ^.

13 Eacümlongéà confpectu remota funt 7 ὅταν ἔξω
τοῦ θεωρεῖν γένηται. fic Euftrat. ὃς D. Thomas explicant.a-
lij fic,cum animo non cernuntur,nec cognofcuntur.

14 Nam quz necellario funt fimpliciter, ] fic hzc inter
punguntut ab Argyropylo, ὃς D. Thoma. in libris Floren-
tinis veró interpunctum poft vocem ὄντα locatur, hoc mo-
do,r γα ἐξ aj dcyums ὄντα, , id elt,)nam qux neceffitate có-
ftant, feu quz neceflario funt, ea fimpliciter funt zterna. e-
go priorem fcripturam huic pofteriori antepono.

15 Atque indu&io quidem, principium ] fic habentli-
bri Florentini,& ceteri fer& impreffi 4 μὲν dw ἐπωγωγὴ ἐρ-

ἡ ἐςτ»χοὶ τοῦ καθόλε . Argyropylusnon adhibet coniun-

ionem xg7. Indu&ionem elle principium vniuerfi eó di-

cit Ariftot. quód vniuerfa , ex quibus conftat! fyllogifmus,
indu&ione cognofcuntur. incidi in quofdam libros in Ger
mania impreflos, in quibus ita legitur , w uev δὴ ἐπαγωγὴ»
dpyils ἐςὶ, καὶ τοῦ καθόλε : quorum verborum multo faci-
lior erit explicatio, hoc modo , inductio principii eft,& v-
niuerforum, quod perinde eft , ac fi quis dicat , inductio ad
eam rem comparata eft, vt principia per eam doceantur , δὲ
cognoícantur : ( Principia autem hoc loco juniuerfa: intel-
ligo ) nam cum uniuerfa nec feufu , necfyllogifmo doceri
poffint , relinquitur vt inductione doceantur. Atque ita ex-
plicat D. Thomas , quanuis antiquus interpres principi ,
non principii,verterit. Euftratius itidem legit εὐρχηῆ» non
&pyns. Et Ariftoteles libro fecundo rhetoricorum, ita fcri
bit. ἕμοιον γα ἐπαγωγῇ τὸ παράδειγμα: κἡ δ᾿ ἐπωγωγὴ εἶρ--
αὶ. id eftindu&ioni exemplum fimileeft. Indu&io autem
principium eft. Itaque tot libris eam,quam priore loco po
fui, & quam fecutus fum , fcripturam confirmantibus , non
fum aufus ab ea difcedere , quanuis hzc pofterior fit (vt di-
xi) facilior atque expeditior. Neque veró inftitui Ariftote
lis fententiam in his libris fubtiliter explicare , fed confilii
mei rationem , cur aliquem locum fic vel fic verterim ,
reddere .

1é Eíligitur eorum indu&io ] poteft his verbis fupe-

rior illelocus explanari.funt quedam(inquit Arift. )princi-
pia

Inlibrum fextum.

iaquorum non eft fyllogifmus,ideft,quz fyllogifmo pro--
de: non poffunt. eorum igitur inductio eít, id eft, ea igi-
tur inductione docenda & cognofcenda funt.

17 Inorigine & molitione rei ] Ariftot. ἐν γενέσει. fic
M. Tull. γένεσιν interpretatur in Timzo.

18 Inertiacontrà ] é7eyvía. fic M. Tull. in partit.arti
bus , inertiis.

19. Omnia enim fefe aliter habere quoque ] ideft om-

ia enim quz ex talibus principijs,nempe ijs quz aliter fe
: habere poflunt, proficifcuntur, aliter quoque fefe habere
oflunt . Euftratius & D. Thomas paulo vberius hunc lo-
um explicant. Dicebat paulo anté Ariftot.quorum princi-
ia fefe aliter habere poflunt , eorum demonftratione non

e. fiquis , inquit, hoc negabit , ergo cueniet , vt aliqua

uz fint demonttrata , fefe aliter habere. poffint quod eft

ἰ abfurdum & falfum . id autem quod dixi , confecuturum

erípicuum ex eo efle poteit , quód principia deteriore có-

tione efle non poflunt natura,quàm quz ex principiis ma

narunt , at principia illa fefe aliter habere poflunt , vt po-

fuimus. ergo & ea quz ex huiufmodi principiis demonftra-
ta funt , (efe aliter habere poffunt .

20 Quiaaliud actionis ] γένος, non τέλος habent bo-
ni codices , cum quibus confentiunt vetus interpres , & Ar
gytopylus .

21 Efecionis enim alius, quàm ] ἕτερον, fübaudien-
dum'ris ποιήσεως, id elt, aliusab ea ipfa cffe&ione , nem-
peopus. |

22 Aüionis veró non femper] τῆς δὲ πράξεως quy, ἀεὶ.
fic omnes optimz notz codices. nonnulli ἃς ii quidem de-
tertimi , dux aj εἴη. quos fecutus eft Arccinus . & unà Pe-
rionius.

23 Eorum enim quz fub »&ionem] hac de re plura di-
cemus (ub finem huius libr.

24 Habitum elle cum ratione &c. ] μετεὶ λύγε ἐληθοῦς.
fic legit Euftrac.quem fequitur Argyrop. in omnibus fere
libris fcriptum eit £a55.ego cóitantiz caufa dAMSoUe,prz-
tuli.fuprà enim non femel dixit λόγε ἀληθοῦς. f

2j 3ed nec habitus eít.&c. ]hunc locum non fatis aper-

té

368 ^ Scholia ὁ
té interpretatur Petionius , neque fieri póffe arbitror vt ex
- eiusoratione;quz fit Ariftotelis fententiaquifquam intel-
ligat. Prudentia (inquit Ariftoteles)non eft habitus cum ra
tione vera coniun&us tantüm : id elt non eft integra hxc
meine definitio, neque ab arte prudentiam ἀπ σε τὶ,
abitus.enim cum ratione coniun&us, id eft ars ,obliuione
deleri atque interire in animo poteft , prudentia non po-
teít. !

26 Nullum autem exhis tribus τότων δὲ τῶν 7eidy
μηδὲν ἐνδέχεται εἶναι. ideft, fi neque prudentia , neque
ars (nam artem prudentie nomine vult contineri , quód
vtraque in eodem verfetut) neque fapiétia, neque fcientia,
principiorum eft, relinquitur , ut principiorum fit mens:
quod perinde eft ac fi diceret, fi neque prudentiz, neque fa
pientiz , neque fcientiz munus eft principia cognofcere,re
linquitur vt id fit métis propriü, càm omnino nihil fit pre-
ter Ícientiam, prudentiam, fapientiam, mentem , quo ve-
rum eloquiaut mentiri poffimus. Perionius miferé hunc
locum corrupit his verbis, eorum autem trium in nullo in-
telligentia efle poteft , relinquitur vt in principiis;initiisqs
cernatur. quz ab Ariftotelis fententia magnopere difcre-
pant. |
27 In Margite ] Margites poema fuit Homeri , quod
non extat , de quo Arift. inlib. περὶ zomzixis, vbifcribit
ille hoc poema eandem comparationem habere cü comoe-
dia, quam habet Ilias cum tragoedia. Bafilius autem in o-
ratiuncula quadamzpes τοὺς νέες σῶς αὐ ἐκ τῶν ελληνεκῶν
&c. non Homero, fed Pittaco Margiten afcribit.

28 Itaque fapientiam dicerelicebit] ita fcriptum eftin
omnibus libris emendatis. ὡς éin aj σοφία v6 s «gà ἐσιςήμη
xol ὥσπερ κεφαλὴν ἔχεσω ἐπιςήμη τῶν τιμιωτάτων. Perion,
autem legiffe videtur ἔχεσω ἐπιςιίμην , qui ita ἱπτεγρτγεῖδ-
tut, quaisapet continens eorum omnium fcientiam qua
in fummo honore funt. quz quidem δὲ le&io , & interpre-
tatio fe ipfa refellit. quid enim ineptius, quàm ita loqui;
fapientia fucrit,& intelligentia , atque veluti caput habens
Ícientiáàm ? quid fibi vult rurfus hoc dicendi genus , caput

habere 9, ὃς ícientia, caput habens vt in omnibus libris le-
gitur

In librum fextum. 369.

gitut? fed ego le&orem non tenebo íufpenfum diutius ,
quanuis qui paulo acutior erit , facile etiam non admoni-
tus, quam feripturam fecutus fim, aut potius, qua in re [cri-
pturam vulgatam immutarim, perfpiciet. Ego igitur hunc
locü fic emendaui detraalitera.y.xez ὥσπερ κεφαλη ἐ vua,
ἐπιςήμη.. Natum autem fcripturz vitium efle puco ab in-
doctorum quorundam audacia , qui cum fcriptum reperif-
fent, κεφαλὴ e vega, necattenderent)hzc verba;hoc ordine
efle componenda . ἐπιςήμη ἔχεσα o az6p κεφαλῆς, putarunt
nomini xegaAg. v. deefle , propter participium ἔγεσα ,
quod ftatim fequitur , cum fexto cafu coniung: folitum. Eft

autem hoc genus loquendi apud gracos vfitaciffimum, £e

ὥαπερ κεφαλῆς ἔχει ὥσπερ κένσρον.1. rationé capitis obtinet.
Waftar quafi pü&i obtinet. Porró ἢᾶς emendationé co liben
tisamplector, quód eam M. Antonius Muretus approbat.
29 Quod enim fingulis in rebus pro cuiufque ] Huius
loci Ícripturam femper corruptam efle iudicaui . Eit autem
hzc in omnibus libris impreffis Parifienf. Vener. Elorent.
German, δὲ in manuícriptis , quos quidem viderim. 72
«ερὶ αὐτὸ ἕκαςο; TO du εωροιυῦ, φοῖϊὲν αὐ cives φρόνιμον, χοὶ T« -
τῷ ἐπιτρέψειαν αὐτὰ. Hoc vno Parifienfis differt à ceteris,
quód in eo fine articulo 7? fcriptum eft αἱ ϑεωρουῦ. Ex hac
igitur fcriptura difBcile admodum eft fententiá verbis có-
fentaneam elicere. Itaque omncs , quos vidi , interpretes ,
alij magis,alij minus eam immutarunt: Argyropylus illud
e1à ,legit cum fpiritu afpero σατο, neque articulum τὸ a-
gnoícit. idem facit vetus interpres. Aretinus autem partici
pium βεωρουῶν in tempus infinitum commutat,atque inter
pretatur , prouidere . Iam Perion. & Gruch. longiflimé ab.
hac lectione difcedunt . Nam primüm cüm dicat Aziftote-
les τὸ Üeepouz , in genere neutro , illi conuertunt latiné.
Qui enim rede rebus, rationibusque fuis confulit : deinde
illa verba xe τούτῳ ἐπιχρέφειαν od , ita interpretan-
turzeique fe acíua omnia committunt , vt videantur legiffe
£ayu1$5,n0n aia. D. Thomas autem hxc ipfa verba,quo-
modoctnque à vetere interprete conuerfía fint, fic explicat:
δὲ tali homini prudentia concedenda & tribuenda eft. quz
fententia profectó a verbis plurimüm diltat. non enim di

ἃ cit.

370 Scholia
cit Ariftoteles αὐτὴν» vt fübaudiri poffit φρόνησιν, id eft pru
dentiam, fed σὐτεὶ , vt omittam quód ezizeézey non va-
let apud Grzcos concedere auttribuere , fed committere ;
& cultodiam rei alicuius tradere, & prouinciam dare.Quid
quxris ὃ mira eft huius le&ionis obfcuritas , inufitatum lo-
quendi genus , maxima in ea interpretanda , interpretum
varietas , multiplex denique fit ab illis fcripture commuta-
tio. Ego autem fententiam Ariflotelis coniectura quadam
exquirens & augurans, fic initio verteram. Id enim quod in
rem fuam res fingulas acuté perfpicit,prudens effe dixerint;
& huic eas commiferint . Sed hoc ineft in hac interpreta-
tione vitii, quód nemo vnquam ei ,qui rerum fingularum
cognitionem ad lucrum δὲ quzftum fuum reuocet , res illa:
commiferit, nifi earum iacturam facere velit . finge aliqui
efle qui equos ita tractare & curare fciat,vt nihil prater vti
litatem fuam in eis curandis fpectet: nonne ille fit demen-
tiffimus, qui ei equum fuum curandum tradat ? Ergo non e-
rit verum, quod hic dicit Ariftot. omnes ei qui fingulas res
in víum fuum diligenter & accuraté perfpexerit & cogno-
uerit , eas res commifluros. Ne diutius igitur le&orem mo
rer, exiltimo de M. Ant. Mureti fententia hune locuin effe
corrigendum. Non. enim dubitat ille quin vulgata om-
nium librorum fcriptura fit corrupta, ( quod ego dudum fu-
fpicatus fum ) fed ita corruptatamen,vt fine vlla arrogan-
tiz nota poflit emendari . Nihil enim addens de fuo;nihilq;
detrahens , fed vnam vocem duntaxat , culpa librariorum
difiun&am ac diuulfam, de integro conglutinans & cóiun-
gens , & ex illis duabus αὐτὸ £xac« , vnam faciens, auro£
xaca,cmendat hoc modo, 72 Ja? περὶ αὐτοέκαςα o £u θεῶ
pouD, φαῖεν aj εἶναι φρόγεμον &c. Quorum verborü ea eft fen
tentia , quam expreffi . αὐτοέκαςω igitur interpretatus fum
res fingulas pro cuiufque natura. eaenim mihi vis efe vi-
detur huius nominis. 72év veró folus ex omnibus inter-
pretibus integrum feruaui,cum alij articulum τὸ omiferint,
reddidique latine a&ionis prftantiam . aU zo£xa cor autem
vox elt non folum Platonis , vt aliquando exittimaui, fed &
Ifocratis , & aliorum fcriptorum. Nam Plato quidem , ut
omnibus notum eft , aJ oéxasoy , vfurpat pro cuiufque rei
notione, & forma , quam ideam appellat .

30

In librum fextum. 371
30 Tanquam extremum . 1 ἔονγωτον. aliud eft hoc loco
ἔσχωτον 5. quod extremum Latiné nominatur : aliud τέλος.
ἔσχώτον enim intelligitur hic ab Arittotele aliquid fingula-
re,quod feníu percipitur,quia & ab eo cognitio noftra ori-
tur ad vniuería progrediens, & ab vniueríis profe&a ad fin-
gularia definit. Iam quód τέλος nonnunquàm vltimum ἃς
extremum nominauimus ,in eo M. Tullium fumus imitati:
fed id vno aut altero loco duntaxat fecimus. non enim me
praterit 70 ἔσνωτον apud. Ariftocelem, latius patere , quàm
τέλος , neque omne extremum finem efle , fed id tantüm ,
quod fit optimum.

31 Qua bi quifque & vni profpicit. ] fic Arifto. i σερὲ
eU TOY «gu ἕνα alij putant legendum περὶ τὸν αὐτὸν, à qui-
bus diffentio.

32 Multarum aQtionum ftudio ] pluribus verbis dixi,
quod vno grzci , σολυπράγμονες.

33 Iccirco & Euripides, ] citantur hi verfus à Plutar-
cho in libro περὶ τοῦ αψετιφθόνως ἑαυτὸν €arauyéiv , integri.
nam híc verfus tertius eft mutilatus.fic igitur eft ex Plutar-
cho fupplendus ἴσον μεταοεῖν τῷ σοφωτάτῳ τύχης.

34. Velhanc efle grauem ] Graci interpretes fubau-
diüt verbum zyvos71, quod nonnulli in ordinem verborum
Ariftotelis coniecerunt.

535 Nonillo[. non vno ex quinque fenfibus,afpectu,au-
ditu;, odoratu, guftatu , ta&u , fed eo quem internum &
communem dicimus.

36 Veruntamen prudentia fenfus eft potius. ] liber Flo
rentinus, Parifienfis, Venet. German. & fcripti aliquot fic
habent : ἐλλ᾽ αὕτη μᾶλλον αἴῶησις ἢ φρόνησις. quorum ver
borum hzc fententia eft . fed hic fenfus communis qui dici-
tur, fenfus eft potius, quàm prudentia. Vetus autem inter-
pres ,cuntquo confentit Argyropylus ,legit hoc modo,
&AA a TII μᾶλλον αὐ ὅδησις ἡ φρόνησις. quam lectionem ita
explanat D. Ihomas:prudentiaad hüc fenfum communem
propius accedit, quàm ad fcientiam , & vt verba. magis ex-
primam, prudentia feníus eft potius,quàm fcientia. Atque
hzc lectio mihi fané videtur & verior, & incorruptior,eàq;
iccirco fecuti fumus ; illa autem fuperiormendofa & corru

8. 4 pta

371 .. Scholia |
pta eft, meo quidem iudicio . Quin fi mihi , quod fentio ; lí.
beré liceat dicere, videtur mihi etiam hzc fufpe&a ; putod;
hoctotum καὶ φρόνησις , ab aliquo ftudiofo primüm ad oram:
libri afcriptum, ad explicandum id prouocabulum αὕτη.
deinde ab aliquo imperito librario in ordinem verborum:
Ariftotelis conie&um : pofteà alios(vt folent propagari fal:
fa) quóillud nomen 5 φρόνησις pertineret , non intelligen:
tes. inj φρόγησις commutafle propter illud μάλλον» quod
antecedit. Ne diutius igitur le&orem fufpenfum teneam,
coniectura mea eft hzc, fcriptum effeab Ariftotele hoc mo
do ἀλλ᾽ αὕτη μᾶλλον εὐῶησις hoc fenfu . fed hxc, videlicet
prudentia, fenfus eft potius , fnbaudi quàm fcientia. folet
autemArriítoteles,quod δὲ alii itidem fcriptores faciür,cum
aliquid ingreflus dicere, aliud interpofuit , ad. id quod. ἐπε
choatum reliquit, reuerti , atque id ipfum vel iidem ver-
bis, vel aliis repetere , & abfoluere . Ita cüm dixiffet , prue
dentiam effe extremi ; quod extremum non fcientia , fed
fenfu comprehendatur: deinde ea interpofuitfet , qua ad il-:
lam fenfuum diftin&ionem pertinebant,redit ad illud quod
interruperat, hoc modo : fed hxc, feníus eft potius: quod:
quidem id ipfum eft, quod aliis verbis proxime dixerat,ex-
tremü in quo uerfatur prudétia , nó fcientia comprehendi;
fed f(eafu percipi. nà hxc oratio , fed hzc fenfus eft potius
prxcifa eft, quzerit integra ,fi ita expleasl; fed prudentia
fenfus eft potius,quàm fciétiaid eft prudentia fenfui,quàm
jcientiz,fimilioreit. — ᾿ |
37 Illius autem alia forma , aliaque notio eft. 7 illius
&éempe fcientiz. alii ad fenfum referunt. non eft autem o-
inittédum veterem interprecem legilfe ἐκείνη d" ἄλλο eid'osh,
cum in omnibus libris, quos quidem viderim , fcriptum fit
ἐχείνης d" ἄχλο d os.
38 Debonaconfultatione ] περὶ αἱ Bexías. Perionius
prudentem confultationem: quafi veró bona cófultatio aut
fninus fit Lacinum, aut non propius accedat ad grzci nomi
nis ἔτυμον. 5j
39 Sagacitas] fic ογχίνοιαν nominaui, Nam cum videa
di&am elle εἰγγίνοιαν παραὶ τὸ εὐγχὶ νοεῖν, dd eft à proxime
intelligendo, feu à propinquitate mentis: fagaces — 2
a

*

,

ignes -

In librum fextum. '373

fagiendo, id eft acuté fentiendo, vt fcribit M. Tullius: fen-

tired; idem fit interdum, quod intelligere, & homo dicatur

animal prouidum, fagax, multiplex :vifum eft latinum no-
men fatis apté greco refpondere . vno contentus ero exem
plo. ex quo intelligere licebit zyyívous , & fagacem idem
valere . Plancus Cicer. lib. x. Sed certé nimia eius indulge
ria in Lepidum, ad hac pericula perfpicienda fecit eum mi
nus fagacem, Definitur autem ab Ariítotele οὐγχένοισ, hoc
modo αὐάλυτ: ὑςέρ. lib. 1. in extremo καὶ &yvívort £civ d ea-
κίατις ἐν ἐσκέπῳ χρόνῳ, τοῦ μέτε: οἷον εἴτις ἰδὼν ὅτι καὶ σε-
λήνη τὸ MA fV Lei ἔχει opa s τὸν ἡλιονυταχυὶ ἐνενέητε διὰ
qi T0UTO , ὅτι πὸ λέμπειν ἐπὸ τοῦ ἡλίε: ἡ διαλεγόμενον TAE
σίῳ ἔγνω διότι δανείζεται. Nam folertiam ofiendemus fuo

!loco eam efle,quam Ee δενότητα appellant. Acumen
autem mihi non difplicet, fi quis hoc malit.

40 Scientia.n. nullum eft rectum: nam neq; eius ]fic'A-
rif. Επιςήμης μὲν ap ἐκ £ciy ὀρθότης:ὀυ δ e γαῤ ἐμαρτία nibil
eft his verbis facilius homini non indocuilimo.fcientia fem
per eft recta , nunquam praua , cum verfetur in rebus veris,
& neceffariis : eller autem eius aliquod rectum , fi eflec eius
aliqua prauitas. nunc autem cüm fcientiz nulla fit praui-
tas, fequitur vt neque eius vllum firre&um. Perionius hxe
fic vertic: Quoniam in fcientia non fpectatur quid rectum
fitquoniam , ne in peccato quidem. Equidem fateoringe
nué me,quid fibi hec verba velint , non intelligere.

41 Decifum iam ac conftitutum eft διώωρίῶη. Peti,
enumerata eà funt omnia,in quibus effet opinio . nondi-
cit Ariftoteles fe aliqua in quibus effet opinio, enumeraf-
fe Perioni , fed eum , qui opinatur , id quod opinatur,iam
decidiffle , & conítitutum in animo habere, tatnetíi re fit
dubium,& incertum , atque adeo forzafle falfum. — |

42 Cogitatione igitur inferior elt ]. διάνοίας apos λείπε
74. Perion. relinquitur vt fit mentis,non τε ὁ. Acízeas
cum patrio cafu iunctum, valet, fuperari , inferiorem effe:
fic loquiturlib. 2. de animo | ἐν μὲν τοῖς ἀλλώις οἰδδήσεσε
λείσετωι πολλῶν τῶν ζώων : κατὰ d'É τὴν d QU πολλῷ τῶν
ἄλλων διαφερόντως ὠκριβοῖ. Aelianus. σοιϊκίλ.ΐςορια. de
Gorgia & Protago. τῇ δὲ σορίᾳ τοσοῦτον ἐλείποντο οὗσον e

ΤΣ o à 3 δρῶν

᾿

374. Scholia ^
δρῶν aedes. Tccircó autem dicit bonam confultationetü
cogitatione feu mente effe inferiorem , quód bona conful-
tatio,cüm fine ratione conítare non poflit , nihil enuntiet;
fed ratiocinetur & quxrat aliquid: cogitatio autem fit e-
nuntiatio. Sed quxret aliquis: quorfum hic Ariftoteles
cogitationem interiecit , cüm opinionis & bone confulta-
tionis differétiam oftendere inftituerit? fortaffe ideó quód
vtraque nempé cogitatio , & opinio aliquid enuntiat, id-
eft vel ait, vel negat. fi probatum igiturfit bonam conful-
tationem iccircó effe cogitatione inferiorem,quód illa ni-
hil dum enuntiat , hzc aliquid enuntiat , erit quoque pro-
batum bona confultatione opinioné effe fuperiorem, quia
& opinio non fit quxítio , fed iam enuntiatio.

43 Hxcenim nondum enuntiatio 1 αὕτη jag 97e φοί--
σις. hzcnempé bona confultatio. Vetus interpres videtur
legilfe αὐτιὶ, id eft ipfabona confultatio , que mihi vide-
tur incorrupta & germana lectio. ;

44 Sed magno malo accepto ] xaxov δὲ μέγ εἰληφως-
Perion.fed magnum id malum exiftimarunt , aliud elt εἰλὴ
eas, aliud Vzeingas aliud Aeuayo , aliud ὑπολαμβαύω.

45 Alioloquente ] ZAAev λέγοντος. Petionius taceü-
tibus nobis . cui probabitur hzc interpretatio?

46 Ea autem quz γνώμη à grzcis] Tota hzc difputatio
de ea,quam gtrxci γνώμην appellant,nominibus ipfis ita im
plicata eft , vt fi quis aliis,quàm grzcis , eam períequi cone
tur : aut aliud agere , áut iocati , aut operam ludere deniq;
videatur. Equidem fateor ingenue me ea,quz hic ab Arifto
tele dicuntur , fatis commodé latiné explicare non poffe.
hoc dico amplius me in hac effe fententia , vt ea ab eo,qui
grzcé nefciat , vix intelligi pofle exiftimem.Itaque melius
fortaffe mihi confuluiffem ,fitotum hunclocum non atti-
giffeni,aut certé grzca nomina ea , que ad hanc diftin&io-
nem atque explicationem pertinent, retinuiffem. Verüm
altera ex parte reprehenfores aliquos extimefcebam , qui;
fihxc in latinum fermonem non vertiflem , dicerent me
opus inchoatum edidiffe:defertum negotium quererentur:
nihil effe,quod ex vna lingua in aliam transferri nó poffit:
me vel nimis religiofum , ac timidum fuiffe,vel hec inter

preta

ΠΣ m vens

* )

In librum fextum.

pretari non potuifle. Ego igitur vtrifque fatisfacere infti-
tui,& grecarum literarum rudibus , δὲ grecé do&is: illis;
vt ne querantur fibi non effe confultum : his,vt lxtentur fe
gracas literas didiciffe,cum viderint quanto hzc noftra la-
tina grzcis fint deteriora. Quod fi qui hzc eadem melius
verti potuifle contendent , xquiffimo animo me ab eis do-
ceri patiar.

47 Ad'confentiendum id eft ad ignofcendum] συγγνω-
povixóy.Icio συγγνώμην non efle id quod latini confenfum
appellant,neque συγγινώσκειν. clifdtite fed nos his no-
minibus vti oportuit ,fi vellemus hanc Ariftotelis de fen-
tentia , quam graci γνώμην dicunt , explicationem latiné
reddere. Nam fi συγγνώμη; veniam,! aut veniz dandz vo-
luntatem , & συγγινώσκειν ignofcere & veniam dare, &

"yydjuoye, moderatum , aut zquum , aut'commodum, aut
facilem nominaffem,totam hanc. difputationem ac diitin-
&ionem;inutilem atque ineptá reddidiflem. Pendet enim
é nominibus , nec nifi feruata nominum quafi cognatione,
intelligi poteft.

48 Confenfum accommodare] συγγνώμην ἔχειν dicüt
greci.nam confenfum accommodare fcio non elle latinis
admodum víitatum,fed volui ( vt dixi ) in iifdem perpetuó
nominibus hxrere, vt qui hzc noftra legeret, facilius,
quid fibi vellet , aut quid fentiret Ariftoteles , intelligeret.

49 Viri equi & boni ] τοῦ ἐπιεικοῦς. fecutus fum Afpa
fium, nam D. Thomas interpretatur ipfius equi boni.quod
grzci dicunt το ἐπιεικὲς. .

;o Ec mensextremorum eft]. fic Arifto. 1272 γοῦς τῶν
ἐσχάτων ἐπ᾿ ἀμφότερα. huius loci hanc fententiam effe ar-
bitror. rens tüm primorum terminorum efl,id eft defini-
tionum , eorumque principiorum , quz demonítrari non
poflunt , tüm eorum extremorum , quz proprie hoc nomi-
ne appellantur , id eft fingularium , quz fenfu quoque ipfo
percipiuntur . funt autem fingularia principia vniuerforü:
& vniuerfa fingularium fines. Mens igitur vna eft , quz pri-
mos,fixos & immobiles terminos cernit , quales funt defi-
nitiones,& enuntiationes vniueríz:easq;.ad conftituendas
demonftrationes adhibet,cum illz tamen demonftrari non
a 4 poffint

S»

376 -Solielias at.
poffint. Altera eft,que extrema;hoc eft (ingularia contem-
platur, & confiderat,verfaturque in iis artibus,quz ad agen
dum valent.atque hxc fenfui communi fimilima ac gemi-
na elt. | | | EE

5t Sed vt probi efficiamur ] τοῦ yevéSreu, fubaudien-
dum azsd'síse, non vt Perionius putauit, gporíuss . itaq;
expeditior effet lectio hoc modo.-ZAA4 sa τοῦ yeyé au ans
d'a£ssyrois δυσιν ὀυθὲν aj εἴη oeiísipos.ego tamen nihil mu-

Vez

to. fed fententiam fequor tantüm.
52 In valetudine curanda] περὲ
dicina: non recte. :

53. Nameacerté,quz efficit ] d jap ποιᾶσα ἄρχει xai ei-
qula περὶ ἕκαςα. Perion. Nan cüm eius omne opus ficin
agendo &c. quid ab Ariftotelis fententia difiunctius fingi |
poteft? | | 4
54 Veruntamé non vt valetudinem] fecütus fum lib.Flo
renti. Venet. Parifien. in quibus itafcriptus eft hic locus
S TEITÀ, 018 T1 EY, Ure αἷς ἱωτρικὴ dd Voyleta λλ᾽ ὡς ὑγίεια
οὕτως ij σοφία, d, δομμονίαν : quà lectione confirmant Euftr.
vetus interpres, Argyr.verba aüt Euftr. funt hec , 9s μέρη
CUM A TIXZ τῆς Gd eugaovias. idet , vt partesque bca-
titudinem conftituunt , & complent. fignificat Ariftoteles
prudentiam , δὲ fapientiam effectrices elle vitz beatae, non
vt caufas efficientes, fed vt partes eas, quz conflituunt to-
tum. alii codices habent ὡς ὑγίεια 74 ἐνοκτι καὶ, ὅτως ἡ σοτ
eia οἰ) δαιμονίαν : quos videtur probaffe D.'Thomas, quan-
uis verus interpres ( vt dixi)vocemevexzixz,nó habuerit.
|0$5 Quam folertiam 17 δεγότητω folertiam appellaui
bonis auctoribus linguz latinz fretus: melius ( opinor)
quàm Perionius ,qui ingenium : melius quàm alii qui cal-
liditatem nominarunt. nam calliditas quidem zayspyía, eft
potius. fed nominis;folers, exempla proferamus . M. T.
oifici .1. decipere hoc quidem eft, non iudicare . quocircà:
in omni re,fugienda talis folertia eft. idem de natura deo-
rumlib.z. Quibufdam beftiis machinatio quzdam , atque
folertia , ut in araneolis. Idem offi. 1. in extremo . Sic ho-
mines,ac multo etiam magis , natura congregati, adhibent:
agendi , cogitandique folertiam , Idem ibidem. aut enim:
in

ec , : . .
ὑγίειαν. Perion.in me-

E 3 : ;

In librum fextum. 377
in perfpicientia veri , folertiaque verfatur , autin hominü -
| focietaté δίς. quo loco perfpicué folertiam cam nominat,
'" . quam Gr&ci δεινότητα. Tdém in Bruto. Habuit à natura
genus quoddam acuminis,quod etiam arte limauerat,quód
erat in reprehendendis verbis veríutus , & folers . Terent.
in Eunucho.fac periculum in palxftra , in muficis , foler-
tem dabo . Horar.od.8.lib.4. Solers nunc hominem pone-
re , nunc Deum. His locis omnibus , arbitror folertem δὲ
*; folertiam d'eyzy. & δεινότητα grxcé reddi pofle.
;6 Non eft porró prudentia 1 Secutus fum veterem in-
terpreterem ; & Argyrop.qui hoc modo legerunt . ἔς δὲ,
V ἡφρόγησις Quy αὕτη ἡ d'usage. à codice Florentino & Ve-
neto abeft uox αὕτη. imo deeft potius. ni fine dubio aícri
jbenda eft. fignificat autem Ariftoteles prudentiam non effe
folertiam quidem illam,;fed non efle tamen fine folertia.
, 37 Habitus autem hocquafi 1 D. Thomas hocanimi
oculo folertiam fignificari putat, atque ita hunc locum ex-
plicat: inhocanimi afpe&u atque oculo , id eft in folertia
ingenerari prudentiam non fine virtute. Euftratius hunc
oculum vult efle τὸν «exrtx2vvou?, ideft mentem,quz ad
agendum valet; Ego D. Thomz atlentior in eo,quód bunc
animi oculum vult eíle folertiam : fed nolim inteliigi habi-
tum cum virtute ingenerari in folertia, fed potius huius
oculi,nempe folertix,opera ac beneficio, habitum cum vir-
tute coniunctum in animo innafci , vt illud 79 Zu: fic
inltrumenti loco pofitum : habitus autem ille cum vircute
coniunctus, prudentia. ;8 Ratiocinationes enim
exque] Nulla eit hocloco in omnibus grxcis exempla-
ribus lectionis varietas,nullum fcriptura vitium : tantum-
modo vitiofajinterpunctio eít.nam id interpun&um, quod
γοοὶ εἰσὶ pofteriore loco appingitur , abradendum eft, ὃς
Q-fequóátur,vno fpiritufunt legenda hoc modo ,c/ γα συλ
λογισμοὶ τῶν Gea TOV (plu) ἔχοντες , εἰσὶν ἐπειδη τοιονδ ὲ
τὸ τέλος. ideft ratiocinationes , qux rerum in actione po-
fitarum principia continent , eó lunt, in eoque vim fuam
habent fitam , quód talis fit finis , nempe vel id quod (it re^
apfe bonum,vel id quod boni fpeciem prz fe ferat. Namq;
iniis rebus, qux fub aQionem cadunt , finis principii "M
2 ftar

78 Scholia

ftarobtinet. Quemadmodum enim in iis, que animo cer-
nuntur,conítare fcientia non poteft, fi principia fint incer-
ta,dubia,deniq; nó neceffaria:ita in illis folercia vacillabit ;
claudicabit prudétia;atq; iccircó ad action& min" alacriter;

minus; expedite aggredietur , fi nullus certus finis, ad qué

a&ionis confilium referatur , propofitus fit. Ec quemadmo
dum in his principia demonftrari neque poffunt,neque de-
bent,fed ea pofita oportet efle , & concefla: fic & in illis fi-

nes, vt pote qui principiorum loco funt;pofiti, fixirati,cer

ti efle debent .

j9 Sicíeres habetiniisaninii bonis] Z7» χαὶ évrolÜa;
id eft (ic & hic.in omnibus libris impreffis,quos quidem vi-
derim , ea eit interpun&io , quam expofui . Euftratius auté
le&ionem aliter interpün&am proponit , huiufmodi 47a
xai ἐνταῦθα ἐανὶ Adi Gu youp, vt hzc coniuncté legantur,qua
membratim legebantur. Verüm cum hzc le&io , quam fe-
cuti fumus,tot librorü fide,ac teftimonio confirmetur , ha-
beatQue fententiam non folüm probabilem , & confenta-
neam,verum etiam apertam non putaui mihi ab ea teme-
ré effe difcedendum. Si quis autem huic alteram antepo-
net , neque ei aduerfabor , neque inuidebo.

60 Quanto in agendo ceteris antecellant ] ἐν τῷ eyT-
quy διάφέρει. Scio apud graecos διώφεέρειν valere differre 9
inteteffe : fed valet quoque antecellere , przftare.Iíocr.de
Helenayj 4a τῷ γένει χαὶ τῷ κείλλει y χαὶ τῇ δόξῃ πολὺ diii
veyxe. idem περὶ εἰρήνης . τοσοῦτον αὐοίᾳ διήνεγκαν ray Toy
αὐθρώπων. Arift.lib.7. Polit. εἰ einzay τοδοῦτον διάφέρον-
7&6 οἱ ἕτεροι τῶν ἄλλων, ὅσον ὑγέμεϑα τες ἥρωας τῶν αὐθρώ-
aroy Ζιαφέρειν. Atque hanc proximam huius verbi fignifica
tionem magis conuenire huic loco cxiftimani.D. E homás
quidem cui vix linguz grzcz elementa fuerunt cognita, &
qui intetpretatione vfus eft pené barbara,fic explicat. Hisás
feré verbis utitur: multüm diftert excellentia bonitatis :
Quód fi quis malit hoc loco διαφέρειν. pro differre accipi,
Perionii tamé interpretationem probare nullo modo pof-
fim , quz talis eft. iam magna eft in a&ionc diftinctio.

61 Namquód uirtutes omnes ] Plato in Menone.

62 Eacui prudentia moderatur.] 5 xe τὴν ehétiem

ide

-.
Inlibrum fextum . 379
ideftea quz prudentiz congruit. | ^

65 Illam nondum erit confecutus.] τὴν d ὄυπω εἰληφωὶς
ἔςοι.. Sic liber Flor. et Parifi, Vetus interpres videtur le-
giffe zz», ideft nullo modo , nequaquam. Qux le&io fa-
né mihi non difplicet. erit enim hzc fententia , vt intelli-
gas orationem efle eorum,qui dicebant , uirtutes poffe in-
ter fe feparari , fierique poffe, vt quis fit fortis ac liberalis,
nec tamen temperantiam,nec iuftitiam fit confecutus.qua-

ἢ le eftillud M. Tullii offi. τ. funtenim quiin rebus cótra-
riis parüm fibi conftent : voluptatem feueriffimé contem-
nant , in dolore fint molliores: gloriam negligant , fran-

^ ganturinfamia. Iam fi legamus Zo, erit hic fenfus,heri

! poffe,vt qui non fuerit , verbi gratia , nuper temperans , is

! confuetudine adhibita , laboreque fufcepto, eam virtutem

comparet. non elt autem omittendum, hzc verba ease

^ £€a4, Perionium non mihi videri re&é vertiffe hoc modo,
percepit . aliud eft enim εἰληφωῶς ἔςαι, aliud εἴληφε.

64 Sed vc exiftat , & adit. ] ὅπως γένηται nempe fapien
tia. Hoc fignificat Arifto. quemadmodum medicinz pro-
pofita valetudo eft,fic & eem fapientiam effe propo -
fitam : Perion.fic , fed vt quicQue fiat, prouidet: quz quàm
longé abíint ab Ariftotelis fententia , nemo eft, qui non
videat.

In librum feptimum.

1 Quemadmodum Lacónes.] Plato in Menone,in extre
180. xaz οἱ Λάκωνες ὅταν τινὰ ἐγχωμιάζωσιν ἐγαθὸν 4j d pac,
Bcios ἐνιὴρ (φασὶν) ἔτος. no loco Muretus legendum pu-
tat σεῖος.. cuiaffentior. fic enim loquebantur Lacedzmo-
nii:Suprà autem,malé librarii imprefferunt illud;pro illum
pag.159. verfu vltimo .

- 2 Incontinenter viuere poffit. ] Arift. εἰχρατένηται:
Perionius iudicium fuum retinere poffit. puto eum aliud e-
giffe, càm lixc fcribebat.

3 Omnino rationem eorum qui ] ὅλως ἐμοΐχετο πρὸς
γον λόγον. Poteram & fic vertere , cum eorum ratione pu-

p gnabat.

1

: . " roc -
280 ies Scholis n
gnabat. Perionius bellum gercbat. atqui ye taz non'eft
bellum gerere, fed przliari , aut pugnare, nifi forte bellum
& prelium,idem efle exiftimat". fed hzc leuia funt. librarii
hic omiferunt vocem,omnino. cfe deat Saee

4 Atqui fi opinio eft incontinentis ] fic Ariftor. Aaa
μὴν eye d'óZa y xad pal ἐπιςήμῃ . δίς. Perio. Atqui fi opinio
quidem & fcientia infit. fuftulit negationem . SELLE

y Putafietiam infalía.] Arift. εἰ καὶ τῇ «aidé .- Pe-
rion. zqué vt fi falíz . Hocfentit Ariftoteles . fi continen- |
tia faciat,vt nosin omni opinione marieamus;etià falfa:ma
la erit: àqua fententia longé abeft Berionii oratio . "3

6 Quia ei mentiti fit moleftum . 1 uz τὸ avecidreu «|o. |
δόμενον. Perionius ,tum cum vi doloris coactus mentire- :
tur. monftri fimilia profe&tó videri poflint ei qui cum Graz
cis conferat. |

7 Sophiftarum ratio quam mentientem ] mentientem .
etiam M. Tullius commemorat lib.:.de Diuinat. Quomo-
do at mentiétem,quem «[4/Zusyov vocant , difloluas ? ὃς
& acad.quxft.z. e$.

8 Adibibere? fecutus fum librum Florentinum , in quo.
legitur ézroívey.. Alii habent ἔτι πίνειν. id eft amplius bi -
bere:quorum vtrum fequamur, nihil magnopere refert.

9 Sienimei perfuafum effet ]ifecutus fum veterem inter-
pretem, & librum Parifienf. ab Adriano Turnebo emenda-
tum : cuius hzc fcriptura eft , ei uev 2a ἐπέειςο εἰ Ὡροΐ εἰ.
μεταπειδεὶς n) ἐπσαύσωτο: νῦν d' Ov πεσεισμμέγος dud £y ἥ ον
τοιοῦτο wed Te. quam quidem effe veram & incorruptam
leétionem , quiuis non tardiffimüsfaciléintelligat. 6

1o An potius quód fic,vel fic] deerant hzc in omnibus
libris vulgatis, que reftituta funt à P. Vi&orio. eorumque
reperiunturin vetere interpretatione , veftigia. ἀλλο 79
Qs, δὴ Ü x " » ? ᾿

11 [dem .n.effet incontinentia , quod intemperantia] fic
Arift. ταυτὸν sapi τῇ ἐκολασία. quod perinde eft,acfidi-.
xillet: ταυτὸν γα vil εἰκρασίωῳ τὴ ἀκολασίᾳ. Perionius y
qui Zxpazíay femper impotentiam nominat,(quod tamen
non reprehendo ) fic vettit. idem enim effet,quod impoten
tia. debuerat dicere, quod intemperantia.
1i

[I

^ LI . r
Inlibrumfeptimum. — 58:
- «$2 Nonnülli enim eorum qui ] id probat Plato in

Meilenes 7 -

13 Nonnulli enim non minorem ] fic Ariftot. ἔνιοι γαβ

OM 3NM Δ e ΄ ν᾿ : 4
πιςάεσιν ἐδὲν ἡ ον, οἷς δοξάζοσι. Perionius: non enim
fant apud quofdam minus firmz de iis quz credunt;opinio-
nes . inuerío verborum ordine, fententiam Ariftotelis cor-
rupit, vt cuiuis intelligere licet.

14 Quod declarat Heraclitus ] qui omnia moueri pu-

» tabat, vt fcribit Arift. topic.x.& Plato in Cratylo,his ver-
bis, ved dv τι αὖ d τοικαθ᾽ Ἡράκλειτον, ἡγδῖντο αὐ τὰ ὄντα

ἰένομ τὲ TO TA. καὶ μένειν ἐδὲν. alij referunt ad id quod di-

» €ebat Heraclitus, fe omnia ftatim à puero fcire coepitfe.

;" 1$ Prxtereà quonianrduo funt;&c. ] Difputat hocloco
aduerfus Platonem, qui negat eum qui (ciat , quicquam a-
lienum ab eo , quod fciat , agere pofle . oftendit pti -
müm fÍícire dupliciter dici : Nam ícit is , qui cum
fciat, fcientia non vtitur,nec ea quz fcit , animo cernit , vt
grammaticus aliud agens,quàm quod eft grammatici , puta
canens, numerans,& c. fcit & is qui ea quz fcit , confiderat,
& contemplatur : Deinde duo efle enuntiationum genera.
aliz enim funt vniuerfz,aliz fingulares.fi quis igitur vtrun-
que genus íciat,& non vtatur tamen fingulari , fed vniuerfa
tantum : non fit mirum, fi ea quz agit , ab iis quz fcit,alie-
na fint: quia fingularia duntaxat fub actionem cadunt.

16 Pratereà alio modo Jic Αἰ, ἔτ, τὸ ἔχειν τὴν eaieit-
parv AXoy gea aov τῶν νῦν ῥηθέντων ὑπάρχει. Perion. fitum
elt in homine, vt alia ratione fcientiam habeat.non probo,
quód illud /zZpye vertit , itum eftin homine. quid ita?
quia neque hoc [quiin Ariltoteles,neque fentit. commo-

dius vertiflet hoc modo; Prxtereà habere fcientiam , alio
modo przter eos, quos nunc diximus , ineffe poteft in ho-
minibus.

17 Νᾷ eiusqui fciétià habet]fed quid itereft inter huius
habitum , & illius quem fuprà commemorauic his verbis?
Nam & is qui fcientia prditus eft; neces vcitur.&c, Re-
fpondeo illius habitum folutum & expeditum elle , ita vt
cum velit, habitu fungi poffit : huius autem, vinctum atque
impeditum,ita vt non fit ei liberum 9 cm fit opus , munere
fcientis fungi .

382 | Scholia -

18 Oportetenimilla vnà cum xtate ] 4 γε rv apüves.
fubaudio τῆς λόγες. "ὦ peenm

19 Iniisquz funt cognitionis, &c.] locus eft facilis ijs
qui paulum modó in philofophia exercitati funt. Aliz func
(inquit ) opiniones de rebus vniuerfis,aliz de fingularibus.
Atque illarum aliz in ijs fcientiislocum habent;qua in co»
gnitione pofitz funt, alix in iis quz ad agendum,aut efficié
dum funt vtiles. fimulatque igiturin illis dixit aliquis,om-
nem hominem effe animal, & Socratem effe hominem,;nes,
cefle eft animum atfentiri, Socratem effe animal : in his au
tem ,ítatim vt quis dixit, quicquid eft dulce,guftandum eft;
& hoc eft dulce, guítat. Perionus huius loci fententiam nó
intellexit: quod quidem declarat eius interpretatio. INam
primüm verba illa ὅταν μία ἐξ αὐτῶν γένηται. ic vertit.s
cüm earum vna adfueric, cum longé aliuddignificent, nem-
pe cüm ex iis, quz duz erant , vna facta fit : deinde illa Zy-
Sa, gajas aiv ψνχίωδ , animum intus prafcribere . at quis
vnquá fomniauit ἔνθα latinis valere intus,& gaiaz prafcri-
bere? poftremó illa £y δὲ τοῖς ποιητικαῦς , lic, & vires eas
quarum omne opusin agendo eft : plané totum hunc locum
indignis modis corrupit .

«20 (Hzcautem eft qux agit) ] αὕτη d" £vepyéi haec funt
includenda interpofitionis nota . quod non vidit Perio-
nius , qui hoc modo vertit. hzc profecto exequitur: neque
emendauit Gruchius.

21 Vteam habere non fit fcire] de dux dv τῷ ἐχειν- ἐπί-
ξςαῶσι. fic habent codices Florent. Parif. Nonnulli au-
tem alij τὸ ἔχεαν. ego hanc fÍcripturam corruptam efle puto,
corrigendumque vel hoc modo , àz dux. eiwaz τὸ ἔχειν ἐπί-
καῦσαι : quorum verborum fententiam expreffimus , vel vt
M. Anton. Muretus mauult , 9s ux εἶναι ἐν τῷ ἔχειν ἐπίσωτ
&a, , id eft vt in ea habenda non infit fcire , que mihi vide-
tur germana lectio , eamque vetus interpres agnofcere yi-
detur. malé autem librarij infrà verfu abhiucxertio impref
ferunt vniuerfa pro vniuerfus. hoc igitur erratum corrige.

22 Eosigiturqui in his ] videlicet per fe expetendis:
longum eft hyperbatum ab illis verbis ,, Quoniam autem
eorum quz voluptatem,&c. víque ad hunc locum.

15

Ά. e τ"

Ια librum feptimum. 385

25 Homo dicebatur ] Huius loci hxc fententia eft. Qué
admodum ille Olympiorum victor non Plato , non Aritti-
des, non Socrates,alioüe proprio nomine appellabatur,fed
communi omnium hominum nomine, homo: fic ire & lu-
cri,& ceterarum rerum incontinens , communi nomine in-
continens appellatur, càüm incontinens tamen multüm ab
illarum rerum incontinente differat. Euílratius in proo-
mio commentarii in libr. 5. de hoc homine Olympionice
fic fcribit, καὶ δὲ τροκειμένη dpernduxauor uim μὲν λέγεται,
χαὶ ὀγνομαζεται τῷ τῆς ὅλης δικοκοσυύης ὀνόματι: ὄνομα d"1-
d'uoy dux. ἐκληρώσατο: εἰλλ᾽ ὥσπερ ἐκεῖνος ὁ Ολυμπιονίκης κα
Σοκρετης, καὶ Πλέτων.ἐκ Λριςείδης, ἀλλὰ τῷ κοινῶ aa ray
αὐθρώπων ὀνόματι αὔϑρωπος ὠνομείΐξετο : To χαλὴὶ apu ra,
εἰρετιὴ δικομοσιμῃ καλᾶται: ex quibus verbis fufpicari pof-
fit aliquis,illum nefcio quem Olympionicen proprio nomi
ne caruifle communiq; omnium hominum nominc fuiffe
appellatum . Quidam doctiflimi viri exiftimant fuifle olim
quendam Olympiorum victorem, qui communi omnium
hominum n omine ΑἼγθρωσος. quod ei tamen eflet propriü,
appellaretur.

24 Cuius rei hocargumentum eft ] σημεῖον δὲ. Hxc
pertinent ad continentis & incontinentis differentiam,ne-
que funt referéda ad fimilitudinem vi&oris Olympici, quà
proximé interpofuit,vt putauit Perionius.

25 Cuius rei argumentum eft ] fecutus fum codices me-
liores & quidem manufcriptos , in quibus ita fcriptum eft.
σημεῖον δὲ. καὶ 2 μαλακοὶ λέγοντοι, quam lectionem có-
firmát vetus interpres, & D. Thomas.probat Victorius.Ea
autem quorum nimium ferre non poflunt molles , funt fa-
mes ficis, frigus: illa à quorum nimio qui vincuntur , mol-
les non dicuntur,funt pecunia;lucrum,honos;ira.

26 Quanuis hi in iifdem verfentur ] οἱ δ᾽ εἰσὶ μὲν περὶ
TauT4 . hic legendum, non ταῦτα, repugnantibus omni-
bus feré codicibus. fed Argyropylustamen , & D. Thomas
probant zaw7a, ideft eadem.

27 Quocircà qui fecus ] Διο ὅσοι μὲν παρεὶ τὸν λόγον.δζο.
Hic eft αγνακόλεϑον . nullà enim verbum nomini huic ὄσοι
infrà refpondet , fed fubiicit mutata loquendi figura , uz-

ἥ-

v

i

384. Scholia
θηρία μὲν ovo vd'eula περὶ aU T £cl διὰ τὸ &c. id eftvi-
tum igiturinhis.&c. - aporte 2 alli zai

28 Propter fimilitudinem autem ] fic habet liber Flo-
ren.& Parifien.& ceteri feré imprefli, δὲ ὁμοιότητα δὲ τοῦ
σπεΐϑες προσεπιτιθέντες τὴν οεἰκρασίαν περὶ €udieu λέγεσι.-
quz verba fic quoque verti poflunt , [δὰ obfcurius: Propter
perturbationis autem fimilitudinem , adiecta prxterea in-
continentia , de vnaquaque re dicunt. vetus interpres , &
Argyrop.videntur legifle περὶ ἕκαςον. ego Ardtotelis fen-
rentiam quàm planiflimé potui;expreffi. -

29 Quód in complexu venereo ] fic Arifto. ὅτι ὁπιίε-
σιν» οὐκ O7 oyrau. vetus interpres ita vertit , quia ducunt,
non ducuntur. quibus verbis indu&us ac deceptus D. Tho-
mas putauit hoc fentire Ariftotelem , mulieres non efle eó .
dicendas incótinétes, quód non affectus , & appetitus fuos
rationi obedientes prxbeant,fíed ab affe&ibus fuis trahan-
tur.Verüm id non fentit Ariftoteles;fed illud, mulieres non
iccircó incontinentes efle dicendas,quód patiantur mulie-
bria,non agant.Eft enim hoc mulieribus attributum à.na-
tura,vt fubigantur à maribus,non fubigant mares.

30 Quemadmodum & eum qui ] hic locus in omnibus
libris,corruptus et, & fic emendandus.xaÜd ep xod τὸν περὶ
τοὺς δυμοὺς ἔχοντα τοῦτον τὸν χρόσον, τούτου τοῦ πάθους
εἰκρατῆ » εἐπρωτῆ d ἐ λεκτέον « natum eft mendum ex voce
εἰκρωτῆ, quam cum librarijbis fcriptam viderent,putarunt
alteram fuperare,atque iccircó fuftulerunt.Illud τότε pre-
tereà omiferunt , vel con(ultó , velimprudenter , propter
fimilitndinem trium fyllabarum deinceps infequentium
TÉTW TE.

31 Deindeab a&ioneaberrant.] fecutus fum codicem
Floren.Parien.& ceteros melioris notz , cum quibus con-
fentit vetus interpres,& Argyrop. fic habent autem libri il-
li.éizet ἁμαρταύεσι τῆς apxzeos. P.Victorius teftatur fein
nonnullisfcriptum reperiffe «&eoczZeos, ideftà mandato,
aut przícripto aberranc.quam fcripturam non improbo.

3: Etquatenus funt communes ] καὶ ἐφ᾽ ὅσον Κοιγαὶ. Pe-
rion.quia communes.non recte. ;

33 Adfores ] ad fores iudicii.

43

In librum feptimum. 38«

34 Prztereà nemo dolens ftuprum. &c.] ἐνθεὶς ὑβρίζει
λυπούμενοτοὐ βρίζειν non folüm id valet , quod Latini con-
tumelia afficere dicunt,fed etiam ftuprum inferre, vt inter-
pretaci fumus.

3; Noninefteniminira ] 4 γαῤ ἐςὶν ἐν θυμῷ ὕβρις. Pe-
riomneque enim ira dominante loci aliquid libidini relin-
quitur » gni oratio , fed ab Ariftorelis fententia aliena.

36 Sedeocarent ] ZaA ux ἔχει. nonnulli codices,ijds
mendofi habent , &AA' μώρτηται y καὶ ἐκ ἔχει. quos fecuti
funt Perion.& Gruch. i

37 Innocentior enim , minusque perniciofa] Zeivecéoa

ap. fic habent codices emendau . alii Zdevecésa ideft im-
Pecillior quos fecuti funt Perion.& Gruch.

58 Eorum autem qui confilium ] horum prior e(tincó-
tinens , poíterior mollis , vt mox ipfe di&urus ell. ibi, cor
igitur. &cet.

39 Eorum igitur qui fuprà ] fic Arift. τῶν 4j λεχθέντων
τὸ μὲν μαλακίας εἶδος μᾶλλον, ὁ δ᾽ ἀκρατιὺς. atque hzc eft
vera & incorrupta Ícriptura , quamuis libri Floren.habeant
0 d" ἀκόλαςος . vetus interpretatio autem hoc loco plané
corrupta elt . nanque eius autor prxter cetera mala, videtur
legitfe κακίας cid'os. fed Argyropylus, & Afpa(ius perfpi-
cué probant eam le&ionem quam fecuti fumus. Verba Afpa
fij funt hzc. τῶν δὲ λεχϑέντων( δηλονότι TOV uil mpocupsu-
ya, ) ὁ μὲν ἡφίώμενος varo τῶν λυπῶν ὧν οἱ φολλοὶ ἐχ ἐΠῶν-
τοαμμαλακὸς: ὁ δ᾿ ἰώμενος ὑπὸ τῶν ἡδονῶν , ὧν οἱ πολλοὲ
ἐχ ἡπῶντωι ἐκρωτηῆς. fed quid Argyropyli, quid Afpafij
auctoritate opus eít? ipfa le ratio ac nuda veritas tueri ac
probare poteft . Nam quod hic diciturab Ariftotele,illo-
rum , quz paulo ante pofuitibi EonvM, qui confilium
non ceperunt ita viuendi, alius &cet.repetitio eft,qua tum
vti folent (criptores,cum aliquid dicere ingrefsi,id non ab-
foluerunt . caeperat autem dicere, eorum qui confilium nó
capiunt;alium dulcedine voluptatis duci;alium doloris me-
tu perterreri, deinde docet, interefle inter eum qui leui cu-
piditate adductus lagitiofum aliquid admittat , & eum qui
vehementi &c.quorum ile eft intemperans , hic eft incon-
tinens. His interpofitis, fubiicit. Eorum igiturquos dixi-

b

mus

386 — Scholia
mus non capto confilio quà voluptates fequi , quà dolores
é cupiditate natos fugere;ille eft incontinés, hic eft mollis.

40 Vt Theodeáz Philo&etes ] 'Theode&tes & Carci-
nus poetz tragici fuerunt, de quibus Ariftoteles in libro
evepi ποιητικὴ S-

41 Quemadmodum Perfarum regibus 7. fcio libros Flo
rent. Parifien.& ceteros omnes impreffos habere zxv32y:
fed ipfa hiftoriz veritas poftulat , vt Περσῶν legatur.cui
quidem eo libentius cefsi , quód eam quidam libri manu-
fcripti adiuuant. accedit his Afpafius, qui perfpicué legit
IIeopov.

42 Etvtfoemina à mare diftat ]diftat mollitie.cófer hüc
Jocum cum illo fuperiore , vbi dicit foeminas pati;non age-
re natura.

43 Vtijquife ipfianté titillarint ] ὥσσερ προγαργαλίν
σαντες. nonnulli libri “προγαργαλιῶέντες . Perioniusea ,
quz proximé fequuntur , v γαργαλίζονται vertit latiné,
non fuccumbunt , non re&e.

44 Rationem non opperiuntur ] ovx arau£ysgt τὸν λό--
γον. Perionius rationem , & iudicium fuum non retinent,
mendose. |

4; Hienim] videlicet qui rationem adhibent in confi-
lium,fed in ea non permanent.

46 Vtnon quód ita fibi ] fecutus fumlibrum Parien.
Adriani Turnebi opera & diligentia emendatum, in quo
ita fcriptum eft οἷος μὴ did τὸ z€763e4.. quam Ícripturam
confirmat vetus interpres. nam Flor. Vene.& alij mendosé
habent οἷος διοὶ τὸ μη δίς.

47 Ea,quz pofita, & conceffafunt αἱ ὑποθέσεις. hac
de re fuprà diximus,annotat.lib.;.numero.39. i

48 Auteajquzex confuetudine comparatur ] s ἐθιςὴ.
fic omnes libri emendati, cum quibus concinit vetus inter-
pres. mendofi autem ἠθικη,

49 Atque hi funt,quos] εἰσι d" ὃς καλξσιν ἰογυρογνώμο-
vas. Ego cofdem cfle puto τοὺς ἐμμενετικους τῇ d'oEn , &
τὸς ογυρογνώμονας. Quapropterilla εἰσι d" s. &c.. fic ver-
ti.funtque hi quos δίς. quod quidem eo maiore fiducia feci,

quód eas duas voces εἰσι €, fcio abefle à codicibus —
am

Inlibrumfeptimum. Ἁ87
dam manufcriptis . Argyropy. quidem non habuit. Deni-
que M.Antonius Muretus mihi affentitur.

;o Vt inSophoclis Philo&ete Neoptolemus] de quo
fuprà feré in principio huius libri.

;1 Quia magis quàm par eft] διὰ τὸ Za»ov τι. ora-
tio eft przciía , quàm Perion.non intelligens, ita interpre-
tatur. propter vini quandam maiorem . quz quidem inter-
pretatio inepta, & ab Ariftotelis fententia vald2 aliena eft.

? nonenim hic loquitur de γι maiore,quam θεοῦ βίαν grz-
ci vocant , fed dicit incontinentem magis, quàm oporteat,
voluptatibus delectari. in illo autem pracifo ( vt dixi ) lo-
quendi genere,fubintelligendum eft γαέρειν καὶ ^c. hoc mo-
do, διαὶ τὸ μᾶλλον τι γχαΐρειν ἢ δεῖ» quemadmodum inter-
pretati fumus.

» $2 Non igiturincontinenseft ] ded d£ ὁ εἰδὼς xai

»δεωρῶν. Perio.fic. Nec veró debet impotens ita atfectus εἰς

fe , vt &c. ineptiflimé. fcilicet corrupto vfus eft codice in

uo fcriptum effec δε, pro Jy. demus ita effe , at potuic
vel à nullo emendatiore libro admonitus , neque adiutus,
hunclocum per fe corrigere. Sciunt enim omnes paulum-

modo literis grzcis tincti,grxcos ita loqui non folere, dud e

δε ὡς ὁ εἰδὼς xoi θεωρῶν. &c.

:3 Confultat, à qua fpernitur lex, ciuitas] verfus eft
trimeter καὶ πόλις £g AdU ἣ νέμων vd £y μέλει. £C AU. autem
legendum puto , non ἐβούλεθ᾽ : EG Ate7o enim mihi nullo
modo conuenire videtur. nam cum diferté dicat Arifto. in-
continentem ei ciuitati effe fimilem , quz leges habeat bo-
nas quidem illas,fed eis non vtatur: nonne ad hunc locum
ineptus elec Anaxandridz verfus , fi hanc fententiam con-
tineret , leges volebat ciuitas , cuileges non funt curz?

uód fi quis auctoritatem meam parui zftimat , Argyro-
pylus mecum facit.

$4 Quia voluptas omnis ] aliter definit voluptatem £y-
Top... Sed illic populariter, & ad fenfum vulgi accommo-
daté, híc fubrilius,& enucleatius.definitio autem illa fic ha
bet. ὑποκείϑω δ᾽ ἡμῖν εἰναι iw did'ovdv κίνησιν τιγαὶ ψυχῆς καὶ
χατάςατιν ἄθροον. χαὶ αἰϑητην εἰς τὴν ὑπάρχεσαν φύσιν»
id elt , nobis hoc pofitum fit , voluptatem motionem effe

2 quandam

388 Scholia
quandám ΔΆ ΠῚ] & reftitutionem vniuerfam, quz fenfu per-
cipiatur , in priftinam naturam. |

55 Prxtereà voluptatis ars nulla eft.] 7i τέχνη ἐδεμία
Wdovie hzcfic interpretatur Perionius.Iam vero nulli arti
Quafi meteria , quam tractet , fubijcitur volüptas.nó probo.
nam qui hoc argumentum afferebant aduerfus voluptaten,
non dicebant voluptatem nullius artis materiam eflfe , fed
nullius artis opus effe: quare nec effe bonum , quia bonum
omne humanun: artis alicuius opus effe videatur.

: 6 Et qux male videntur ] fecutus fum fcripturam co-
dicis manufcripti,quo vfus eft Turnebus , quam confirmat
vetus interpres. eft autem eatalis . χοὶ a£ φαῦλαι d'oxzeax
οἱ μὲν «A06 φαῦλοι .ab alijs libris abfunt duz particulae az
μὲν. qux mihi non videntur otiofz. Sed hancdiuifionem
omnes interpretes,& commentariorum in hos libros fcri-
ptores,tribus membris conftare volunt; hoc modo , mala-
yum voluptatum aliz funt fimpliciter male quidem illz, fed
alicui non malx,immoó optabiles & fumendz , vt gro me-
dicamenta : aliz ne huic quidem funt femper optabiles, fed
aliquando,& non ita diu,vt ei,qui iam iam fame fit moritu-
rus,cibü alicunde fuffurari optabilius eft , quá fame periret
aliz fpeciem prz fe ferunt voluptatis, cümre vera non fint
voluptates;vt mulieri citta , ideft pica laboranti, carbones,
autlapides edere. Atque hxc quidem D. Thomas , quem
fequuntur ceterilatini, à quo grxci non difcrepant. Sed
pace tot & tantorum virorum dixerim , videtur mihi hac
diuifio duobus membris duntaxat conftare hoc modo. Vo-
luptates malz alix funt fimpliciter malz, fed alicui non, im
mo optabiles,quales funt aialium corruptorü , vel natura ,
vel cófuetudine voluptates,vt ferarü,& vitioforum hoium:
alie ne huic quidem funt optabiles,fed hoc tempore;eoQue
non longo , vt medicamenta, & cetera omniajquz adhibé-
tur à medicis ad valetudiné.ad hoc genus pertinent cibus,
potus , & vfus venereorum . adhibentur enimtanquam cu-
ratiopes,neque uoluptatem afferunt nifi penuria antegref-
fa fit. Iraque hoc quod habetur tertium membrum, ec d"?
ἡδοναὶ. idelt, hx autem ne funt quidem voluptates , erit
xxplicatio fecundi , hoc modo : he autem;quz ne huic qui

dem

Inlibrum feptimum. 389

dem funt expetendz,fed aliquando, & non diu , non funt re
uera voluptates,fed ita videntur. Confirmat hanc fenten-
tiam id quod eft hoc eodem libro. pag.187. Videtur igitur
non efle bonum uoluptas duabus his de caufis jut. diximus,

tum quód uoluptates partim &c. quo in loco perf»icué di-

uifio duobus membris , non vribus conílaz. nam ea,quz fe-
quuntut Has AvTEM. &c. declarant ea, qux proxime
antecedunt. Alix funt curationes &c. ut dicemus fuoloco.

;7 Caventisaliqua re] fcio in omnibus uulgatis codi-
cibus , etiam in Elorentinislegi ὑπολύσα, ideíl lubtriftis ,
aut fubmocfti habitus : fed uidetur incorruptior & fanior al

reraícriptura UaoAoic«, quam quidem ita probauic vetus

interpres , ut eam duobus nominibus expreíleriz.hauc ean-
dem fecutus eft Argyro.neque eft,quód quifquam m:hi di-
cat,ea verbaque deinceps fequuntur: ἐπεὶ χαὶ aj. λύπης,
declarare legendum effe hoc loco voa v7s. dico enim hxc
opponi fuperioribus 115 ὅσσα μετα λύπης καὶ ἰατρείας.» id
οἰξ quotquot cum dolore aliquo & curatione &c.

:8 Cumexpletur & cum infuo 1 fic Arift. aja nes
νης τε τῇ σφύσεως,χοὶ καθεςηκῳ asia AA xalecuxwu ας μὲν δὶς
fi quis conferat noftra cum grxcis : deinde Perionii latina
cum noftris δὲ cum grzcis , reperictur ille non folum hune
locum male vertiffe,fed etiam aliquot verba pratermi(fifle,
Cum expletur natura ( inquit Ariíto.)idcft cum is qui cibo
& potione eget , reficitur , delectatur , verbi caufa , cibis a-
cribus & amaris: cum veró nihil defiderat , abfolute dulci»
bus.

59 Non enim ortus funt uoluptates ] € γαῤ γενέσεις εἰσὶν
eu εἰ δοναὶ. Perio. Neque enim funt in motu voluptates.Pla-
né loquitur alia,quàm Arittoteles.

60 Vtmaius minori & zquali ] Patroni voluptatis hac
quoque rationc conabantur oftendere voluptatem effe bo-
num;quz proxime expofita eft ab Ariftotele: Quod fugien-
do contrarium eft,id expetendum & bonum eft: At dolori,
qui fugiendum quiddam ett , voluptas contraria eft: erga
voluptas bonum eít . eam rationem fic refellebat. Speufip-
pus Platonis fororis lius. Non fequitur , fi dolor malum

fit , voluptatem effe bonum. Nam fieri poteft, vt duo ex-
3 trema

390 Scholia |

2 |
trema fint mala , quemadmodum , uerbi caufa , maius & mt
nus contraria funt inter fe, & vtrunque xquali . fingamus
igitur maius , effe malum: non continuó minus, erit bo-
num : fed maius , & minus , ut extrema , erunt mala, equa-
leerit bonum. HancSpeufippi diffolutionem refellit fta-
tim Ariftoteles.

61 Nullaenim muneris functio ] ratio eft illorum ver-
borum ,queíuntfuprà, Sr wow 511 impedita. Solet
enim fepe Arifloteles multa interponere antequam ratio- :
nem eorum , quz dicit , afferat.

62 Siueinuitidicant ] Vtfibi conftent,& ne pugnantia
loquantur, utij, qui fummum bonum in fola virtute po-
nunt.

63 Famaautem haud dubié ] verfus funt Hefiodi. quod
neque Perionius,neque Gruchius animaduerterunt.Eorum
autem alter non eft integer,fed ex Hefiodo qui omniü ma-.
nibus verfatur , fuppleri poteft.

64 Immo veró fieri etiam poterit] dAAd xal λυπηρῶς ἐν
δέχεται e . Perionius hzc non fatis confideraté coniun-
xit cum fuperioribus.

6; Namquibus in habitibus ] hunc locum mihi] ita
vertiffe uideor ,ut à quouis non hebete facile poffit intel-
ligi. Veruntamen hoc fignificat Arifto. non omnium volu
ptatum efle nimium , fed corporis voluptatum tantum .ni-
mium enim omne vitiofum eft : at animi voluptates nullae
funt vitiofz. neque earum igitur vllum eft nimium. Verbi
gratia , nullum eft eius voluptatis , que ex contemplatione
proficifcitur , nimium, quia contemplationis ipfius nullum
eft nimium . at voluptatis corporis aliquid eft nimium. Nà
motionum ipfarum , atque habituum ex quibus oriuntur
hz voluptates , aliquod eft nimium. P.Victorius vir do&if-
fimus eleganter & docté hunc locum explicat libro.xxj.
variar.lection.

66 Contràfitindolore ] locus eft obfcurus , quem fic
declaro ex D. Thomz fententia . Dixerat non effe eum vi-
tiofum , neque reprehendifolere , qui fequatur voluptates
neceífarias,(ed qui immoderaté & immoderatas. In dale
(inquit)contrà de: nanque homines non fugiunt. nimium

dolorem

Inlibrum feptimum. 2391

dolorem tantüm,fed dolorem fimpliciter. Non enim vo-
luptatis nimio dolor contrarius eft , vtbonum malo: fed &
dolor , & nimium voluptatis mala funt. Quod dixit autem
dolorem non effe voluptatis nimio contrarium,id ex eo in-
telligi poteft , quód fapiens dolorem fugit, vt malum , non
nimios dolores tantüm.voluptatem autem moderatam , &
ita uti oportet , expetit : & fi moderata , & concefla volu-
, ptate careat , doliturus eft .. At (i nimium uoluptatis effet
dolori contrarium , ftatim vt fapiens immoderata & nimia
voluptate potiri non: poflet,dolore afficeretur:nam contra
ria fefe viciffim pellere folent , & quemadmodum vno de-
. pulío , admittitur alterum: ita vno admiflo , pellitur alte-
rum.Sapiens autem & immoderatas uoluptates afpernatur,
& omnem dolorem etiam mediocrem fugit. nimium volu-
ptatis igitur & dolor non íunt contraria : fed volu-
ptas & dolor fimpliciter funt contraria. [τὰ fit , vt fa-
piens & dolorem fugiat , & voluptatem neceffariam , me-
diocrem, humanz naturz congruentem expetat. Dici tamé
poteft voluptatis nimium efle dolori contrarium,fi εὖ fpe-
&emus,qui nimias uoluptates confe&tatur, nempe homi-
nem uitiofum. Vitiofus enim voluptates nimias perfequi-
tur & expetit tanquam dolori contrarias , & quafi alia ra-
tione fieri non poffit,vt dolores, quibus affidué roditur , ac
mordetur , propulfet , nifi voluptatibus immoderatis per-
fruatur. Quod ipfum ex ipfo Ariftotele paulo pott audie-
mus. Itaque ilaverba, ΝΟΝ rNiM nimio doloreft có
trarius &c. hanc habent fententiam. dolornon eftnimiz
|. voluptati contrarius , nifi eum fpe&tes, qui nimiam volu-
pratem confe atur.

67 Quia videntur cum fuo contrario.&c. ] διαὶ τὸ mp
[9 ἐναντίον gave en .. fic habent libri feré omnes impref-
fi. nonnulli tamen legunt περὶ τὸ ἐναντίον, quam fcripturà
nullo in codice reperi . fed priorem illam , & peruulgatam
alii (ic interpretantur. quia magis elucent cum fuo contra-
rio compofitz.à quibus diffentio. |

68 Quód voluptates.&c.] Ex hocloco fuperioré illá di-
uifionem malarum voluptatum /bimembrem/etfe collegi.
Quz fequuntur enim deinceps, Haz AvrEM pariun-

4 — Ur

. "o. .

392 Scholia

tur: non efficiunt tertium membrum, fed membrum fecun-
dum declarant,hoc modo. Hz autem voluptates,quas cu-
rationes appellauimus , tumgignuntur & exiftunt , cum ij
quibus aliquid deeft,explentur,& in integrum naturz habi-
tum reftitiuntur. Acque ita D. Thomashunc locum ex-
plicat,quo magis miror eum,fuperiorem illam diuifionem,
trimembrem efle putauifle,cum perfpicué oftendat Arifto-
teles fe hic ea,quz illo loco dixerat,iterare.

69 Cum explenturcupiditates ] Afpafius hoc zeAempu£
yoy fic explanat,cum explentur cupiditates. D.Tho.fic,cüm
ijqui defiderant , perficiuntur, atque in integrum naturae
ftatum reltituuntur,quz fané inter fe confentiunt , & con-
cinunt.

70 Parte ea,quz fana.&c. ] ὑπομέγοντος τοῦ ὑγιξς πρά-
glovrós τι. Perion. quia valetudo reliqua eft , quz aliquid
agit .quz verba longé aliam habent fententiam, quàm quz
loquitur Ariftoteles.

71 Sed ineft in'ea etiam aliquid alterum ] x47 ἕτερον.
notum eft ex Platonis Timzo , ex materia , quz indiuidua
eft, & qux femper eft vniufmodi , & exea , quz corporibus
diuidua gignitur , Deum tertium materiz genus ex duobus
in medium admifcuiffequod eflet eiufdem naturz , & quod
alterius. Hoc igitur quod alterius naturx M. Tullius nomi-
nat,Plato in Timzo ἕτερον appellat eodem nomine , quo
vtitur hocloco Ariftoteles. quo fit , vt credibile fit Arifto-
telem ad illud ἕτερον Platonicum refpexilfe. Eodem perti-

- met illud M. Tullii in Catone maiore: & cüm fimplex ani-
minatuta effet ; neque haberet in fe quicquam admixtum
difpar fui , atque diflimile , non pofle eum diuidi.

Inlibrum octauum.

1 Itaque adolefcentibus opitulatur ] fecutus fum libros
emendatiores in quibus ita fcriptum. eft, πρὸς ϑερωπείαν
χαὶ τὸ ἐλλεῖπον τῆς πραξεως δὶ d'oYéveiay, Gone: . non vt in
aliis nonnullis corruptis βοηθείας, quanuis extent in anti-

qua interpretatione huius lectionis veftigia. |
2

Τὰ librum odauum. - 393

2 Atque duo cum vnà carpunt iter] σωΐτε δύ᾽ ἐρχομέ-
yo. veríus funt Homeri /A. x. itanoti , & triti omnium fer
mone,vt prouerbii locü tà obtinerent,vniusq; verfus princi
pium duntaxat efferretur . fic M. Tull. epiftola ad Varro-
nem. Volebam prope alicubi effe , fi quid bonz falutis. σωώ
τε d'V ἐργομένω . & ad Att.l'ib.1x.

3 Et id quod ex omnibus iuribus maximé ius eft ] 42
τῶν διχφίων τὸ μάλιςα. que verba fic explanat Afpafius .
Cuüm multa fint iuris genera,ciuile, paternum,& id quo do
minus.in feruos vtitur , horum id quod maximé ius eft,)nem
pe ciuile, quod quidem in zqualitate potiffimüm pofitum
eft, ad amicitiam pertinet maximé.Perionius fic vertit. Iu-
ftorum etiam proprium eft in expetendis amicitiis excelle-
re maximé, qux quàm longé abünt ab Ariítotelis fentétia ,
nemo eft qui non videat.

4 Etamicorum multitudo ] fecutus fum eos libros, qui
habentzoaveiA/a, Florentinum, Parifienfem , Venetum ,
Germanicum, cum quibus confentit Argyrop.eamque fcri
pturam agnofcit, Afpafius.V etus interpres autem legit φιλο
φιλία... amicorum amicitia.

; Nam femper fimilem ad fimilem] principium eft ver
fus Homerici, εἰς ἐεὶ τὸν ὁμοῖον ἄγει θεὸς ὡς τὸν ὁμοῖον.

6 Alijcontrà hos tales figulos inter fe ] οἱ δ᾽ ἐξ ἐναν--
τίας κεραμεῖς παΐτας τοὺς τοιέτες ἀλλήλοις φασὶν εἶναι. id
eft dicunt fimiles,inter fe inuidos efle &gulorum & artificü
inftar. natum prouerbium eft ex Hefiodi verfu. se xepe-
μόϊς κεραμεῖ xovéa , χαὶ τέκτονι τέκτων. fignificat autem
prouerbium inuidiam efle inter zquales , qua quidem de re
ita fcribit Ariftot.lib. ῥητορ.β. φιλοῦσι καὶ τοὺς ὁμοίες. x04
T αὐτὰ ἐπιτηδένοντας aj pal gre pevoy Aoi μηδ᾽ ἐπὸ ταυτοῦ᾽
y ὁ βίος. γίνεται γαρ οὕτω τὸ κερα μοὺς κεραμεῖ. folent ( in-
quit ) homines,(imiles amare, & eos qui eadem ftudia , eas
demque artes exercent, nifi obítent, nifique eodem ex artifi
cio victum δὲ cultum quxrant. — Perionius hunclocum A-
riftotelis in quo verfamur,ridiculé interpretatus eft;fic: Alii
contrà figulos aiunt ita elíe inter fe animatos .

7 Tellus quidem imbrem amat ] EeZy μὲν ὄμβρου . fic
leguntur integri veríus hi apud Achenzum, T
Ἐρα;

4

294. Scholia

- Ep& u£v ὄμβρε yi ὅταν ξηρὸν πέδογ.
Αἴκαρπον αὐχμῷ νοτίδος ἐνδεῶς ἔχη.
Epz δ᾽ ὃ σεμνος ἐραγὸ5 πληρούμενος
Οὐ μέρου πεσεὶν ἐις γαᾶαν Ἀφροδίτης ὕπο.

$ Ininanimorum amatione. ] ἐν μὲν τῇ τῶν εἐψύχων Qt
λήσει. non fugi nomen amationis ,quo & Plautus víus
eft, przíertim cüm ad hanc de amicitia difputationem ma-
ximé fit neceffariü, vt infrà cognofcemus. Neque veró hxc
nomina que grammatici verbalia in 10 appellant;tantope-
re fugerunt veteres. Nam & Catullus vocationem , efuri-
tionem , ofculationem: ὃς M. Tullius fcriptionem , audi-
tionem , ofculationem , iocationem, & Plautustactionem,
rifionem, infcenfionem, amationem dixerüt. Iam quód Pe
rionius g/Aggiy,amorem ὃς ayz19íAnziy, amorem mutuum
interpretatur , latine ille quidem , fed neque fideliter , ne-
que accomniodaté, neque diftin&té. amorem enim grzciap .
pellant ἔρωτα «ἔρως autem & φίλησις. nimium quantum
inter fe difcrepant , vt fciunt vel pueri.

9 Sed vt quàm liberaliffimé agamus . 7 οὐλλ᾽ εἴπερ. po-
teram & fic vertere vt alibi: fed fi hoc demus , ideft fi quis
contendat mutuam efle in eis amationem. Perionius aftu-
té has duas voces tacitas atque inta&tas pretermifit , vt mul
tas alias.

10 lta vt hoc vtrique perfpe&um fit ] ju λανθαύοντάς ;
Perionius hzc verba przteriit.

11 EítQue vterque & fimpliciter, ] nihil eft his verbis ,
eorumque ipforum verborum fententia jfacilius. x7 ἔςιν
ἑκάτερος ἰ σλῶς dye dos καὶ τῷ φίλῳ. Perionius fic. Atque
etiam omaino vterque bonus εἰξ alteri. Latina oratio, fed
tanti nominis interprete indigna. Tam cetera qux proxi-
mé fequuntur, indignis modis difcerpit ac lacerat . ,

12 Surenim & tales. &c. ] αἱ οἰκέϊαι πράξεις , χαὶ a£
qoiaDTo4: Perionius omifit nomen τοίαῦ τοι, tanquam fu-
peruacaneum .

13 Nam & his & ceteris &c.] locus eft aliquantüm dif
ficilis propter lectionis varietatem. vulgati libri fic habent.
ταύτῃ Jap ὅμοια, χαὶ Td λοιποὶ : alii ταύτη ap ὅμοιοι καὶ Td
λοιπά. alii τοῦτα 229 ὅμοιοι x34 τὰ λοιποὶ ἡ quam quidem

po

Inlibrum octauum. 39s

poftremam le&ionem probat Afpafius: eam; fecutus fum,
vt omnium longé optimam . habet autem hanc fententiam
κατεὶ ταῦτα 4p ὅμοιοι χαὶ κατεὶ ταὶ λοιπεὶ. ideft. viri: boni
qui amant inter fe honefti caufa, funt inter fe fimiles & vir-
tute, & vtilitate,& iucunditate. Sunt enim boni, vtiles, iu-
cundi & per fe,& ipfi inter fe. Vetus interpres quidem pet-
fpicué legit fimiles , idett. 21/0707: Denique D. Thomas ad-
mirabilis Ariítotelis interpres, qui cum Ariftotelem in bar
baram linguam conuerfum haberet , eius fententiam tamé
veriffimé,& aptiffime explicauit;hunc locum ita,vt nos in-
terpretati fumus, explanat .

14 Neque veró quenquam in amicitiam ] hoc loco funt
mendofi omnes libri Florentiz & Venetiis impreffi;qui ha
bent Jj, pro δέ, hoc modo, 4d" αἀ ποδέξαῶοι dil πρότερον.
Vetus interpres quidem & Argyropylus perfpicué δῶ, le-
gerunt , non J'y. Quód fi quis vulgatam lectionem tueri
velit,contendatque verbum ἐςὶ, quod antecedit, εὐπὸ[κοι-
νοῦ repeti poffe , non pugnabo cum eo pertinaciter: hoc
tantum dicam,alteram fcripturam mihi videri probabilio-
rem.

1; Similisdenique vtrique ab altero eft. ] fic Ariftot.
xal ὁμοία ἑκατέρῳ παῤέκατέρου. nonnulli legunt] δμόμα,
vt fithzc horum verborum fententia, fimilia denique vtri-
que ab altero przftantur . quam quidem neque ineptam ef-
fe arbitror, neque à me refellendam . hoc dicam , priorem
le&ionem mihi videri incorrupriorem. quam Argyropy-
lus probat . Vetus interpres autem hocloco corruptus eft.
nam vox, fimile , quz apud eum repcritur,grzcz 215ía,nul
lo modo refpondet.

16 Tum minus diu in eadem interfe voluntate] Arifto-
teles, χαὶ διαμένουσι. vox soy, qux antecedit, repeten-
da eft, hoc modo, καὶ εἰσὶν ἥ 7ον φίλοι , xad iov διαμένεσι.
quod Gruchius Perionii corre&or non vidit. Nam ad illius
non nouum erratum,addit ipfe nouum vulnus . fic enim cor
rigit, & minus diligunt, & diu permanent in amicitia. cum
plané aliud fentiat Arift. |

17 Namnon admodum copulantur. 7 vv 442 74/v σεω»-
δοιίζεται. fic fuprà dicebat lib. 4. ea quz profufionis funt

' pro-

396 | Scholia.
propria, nempe immoderaté doriare , nihil aut parum acei
pere,non facile copulari , neque inter fe cohxrere poffe.

18 Sed amatio perturbationi fimiliseft.] quam g/aw-
σιν gtzci nominant apa τὸ φιλεῖν , Cam amationem ab a-
mando latiné reddidimus . Qui veró amorem reddiderunt ,
res duas diffimilimas, confuderunt , vt diximus. docet au-
tem hoc loco Ariftoteles quid iuterfit inter φιλίαν» & φίλης
σιν. id eftamicitiam ὃς amationem , oftenditQue amatio-
nem valere etiam in rebus inanimatis , quz redamare ( vt
ita dicam) non poflunt : amicitiam veró locum habere in
rebus animatis & ratione vtentibus tantüm . Itaque fi φίλῃ,
σιν. amoreni interpretemur, mendax reperiatur noftra ora
tio, cüm in amore & rebus amatoriis fxpe adáit. αὐτιφίλη-
eis.

19 Et voluntate & genere ] fecutus fum veterem inter-
pretem,& librum Parifienfem,& quofdam libros manuícri
ptos optima nota.in quibus ita fcriptum eft χα τὸ σον αὐ
ταποδίδωσι τῇ ξελήσει xg τῷ ede. Atque hanc le&ioné
fic explicat D. Thomas; par pro pari refert amicus δὲ ami-.
ci erga fe voluntati & amicitiz generi , vel vt nos paulum
immutantes reddidimus;par pro pari refert amico,& volun
tate, & amicitie genere. Eftautem huiufmodi illorum
amicitie genus,quód quemadmodum alter amatur ab alte-
ro non illius,fed fua caufa, ita ille hunc quoque amat non
fua,fed eius caufa. Vulgari codices etiam Florentini , habét
hoc modo: βελήσει qq; ἡδεῖ. ideft voluntate ὅς iucundo,que:
le&io mihi nullo modo probari. poteft. Nam fi quis miht:
dicat, hanc ex ea elici pofle fententiam , amicum amico
fuo refpondere & voluntate δὲ iucunditate , quia fe in eum
zqué beneuolum ac iucundum przbet , vc illum experitur
erga fe,cur potius iucundum dixit ,, quàm vtilem ? aut cur
non vtrunque ὃ cüm in amicitia bonorum , honeftum , 1u-.
cundum , vtile perzqua. proportione compareant ? ficigi-
tur hunc locum legendum & corrigendum arbitramur, 1t.
tamen,vt fuum cuique iudicium liberum relinquamus.

20 PraítóQue adíunt , atque occurrunt. 1 εὐσαντῶσες
TPerionius adiumenta , prefidiaque fuis rebus duris petunt
nihil tale fentit Ariftotcles,quin ne loquitur; quidem zza»

,

Inlibrumocauum. 397
τῶν eftoccurrere , prefto adefie , congredi,obuiam ire.ille
fortaffe putauit legoisibud va Reb τῇ

21 Fortaffe veró neque bonum effe . 1 ἴσως δ᾽ ὁυδ᾽ ἐγα
θοὸν θῖναι «τερεῖς εἰ τὸ κοινοῦ", καὶ δοίδιον, vt fit integra oratio .
fortaíle autem ne facile quidem eft bonum efle. difficile eft
enim in amicitia bonorum multos vni vehementer placere,
cüm eos oporteat bonos effe , bonum effe autem difficile
fit. Perionius longé aliter accepit, qui ita reddiderit. neq;
fortafle vtile eft . atqui omnes libri fine vlla varietate habétc
aiyafov ἕἶγαλ τ nullus ( quod fciam ) αἰγωθόν ἐς.

22 Eorum eft qui faciunt mercaturam ]Zyopezey. Perio.
eorum qui in foro, iudiciisque verfantur.nihil ad rem .

23 Sedforaffe & bonos | δεῖ δΊσως καὶ τοὺς εἰγαθοὺς.
΄χοιούτας &c. huius loci hzc fententia eft . beati amicos
vtiles non defidetant ,fed iucundos . Verüm oportebat &
bonos quzrere , qui etiam amicis funt tales, ideft iucundi.
boni'enim ( vt fuprà docuit) & vtiles funt , & iucundi . Pe-
rionius non recte, hoc modo.Itaque amicos fuaues deligüt,
quos quidem par eft probos effe. Atqui non dicit Ariltote
les oportere illos bonos efle .grzcé enim dixiffet δῶ 4"z-
γαθοὺς εἶναι , fed oportet bonos querere. nam verbum i
dé, à luperioribus repetendum elt, vt uidebunt, qui grz-
ce fciunt,

24 Alii fuaues ac iucandi ]. Arift. ἕτεροι idc. Perion.
alios habent miniftros libidinum . non eft hec Ariftorelis
fententiaPerioni, vehementer erras.fed eos fuaues & iucun
dos intelligit, quorum confuetudo fit fuauis, fermo facetus
& vrbanus. hoc indicat verfus qui deiüceps fequitur.

:; Reram iucundarum defiderio tenentur,] τοὺ ἡδέος
ἐφιέμενοι. in nonnullis codicibus corruptis legitureeieué-
y«e, quos fecutus efle videtur Perionius. hanccerté diftin-
Cionem iucüdorum δὲ vtilium amicorum miferé confudit.
Admonendus autem le&or eft minus exercitatus in grzcis
kteris, illa τοὺς δὲ δεινοὺς, non effe coniuncté legenda,fed
ita τος δὲ, videlicet γεησίμες , deinde δοωνες aod zou. iden
de illis verbis, τὸυς μὲν δὐσραπέλες : funt enim ea quoque ,
feparatim legenda hoc modo, zov μὲν ; uidelicet θεῖς, 4»
Φραπέλες WC.

16

298 Scholia

26 Verümhomini dignitate] locus eft aliquanto obfcu
rior.habet αὔτ μᾶς fententià. Vir bonus nó facilé opuléto
& potentia przftanti fit amicus,nifi quanto potens ille po-
tentia & opibus przítat, tanto eum vir bonus virtute & bo
nitate fuperet . Videtur paulo poftin voce ὑφερεχόμενος ,.
fubintelligi articulus 9. i

27 Primo loco ponitur;zqualitas ea] Quam Ariftote-
les'equalitatem κατ᾽ ὐξίαν appellat;eius ea lex ac natura eft,
vt qui virtute,vel rebus geftis,vel opibus;vel aliis rebus an-
tecellit,is plus confequatur,quàm qui ijs rebus inferior eft.
alterius autem zqualitatis , que'appellatur κατε «ócoy,
proprium eft non habita meritorum, aut potentiz;aut vir-
tutis ratione , tantundem vni , quantum alteri tribuere.
Non rec&té autem Perionius τὸ xa 74 πόσον , latiné reddi-
dit, quantum quifque auferredebec. Nam filquis bene
de rep.meritus ducenta verbi gratia confequatur, alter lon-
gé melius meritus quadringenta , vterque dici poterit tan-
tum quantum meretur, effe confecutus: non erit tamen z-
qualitas κωταὶ πόσον, fed κατ᾽ ἐξίαψ'. ideft ex dignitate.

28 y spere progredi amicitia poffit] Arift.£ws τινος.
Perion. fic,quatenus hi permaneant in amicitia, non recte.
nam fi quatenus pro quandiu pofuit , vt omittá dicere quód
id Latinus fermo non patitur: hoc dico , quod eft grauius ,
hic de eo non quzri, quandiu permaneat amicitia , fed víqs
ad quantam excellentiam ac diftantiam falua effe poffit ; id
eft quantam inter amicos excellentiam amicitia ferre pof-
fit : exempli gratia : finge duos effe ciues Rom. eiufdem or-
dinis , pari g?neris nobilitate , paribus fortunis: eosá; in-
ter fe amicos : quid fi alter fiat edilis , praetor, conful: alter
maneat priuatus ὃ falua nelmanebit amicitia ὃ quid fi idem.
ille fiat di&ator? quid fi'clariffimis rebus geftis triumphet?
quid fi ad unum fumma res deferatur?

29 Sinlongiore interuallo 7: σολὺ δὲ χωριῶέντες. quà
Ícripturam retinent liber Florent. δὲ Parifien. quibuscum
confentit Argyropy.

30 Profec&tó maneat oportet , qualifcunque tandem ille
fit] fic Ατῇο. μένειν αὖ δέοι, Ego fic accipio:maneat opor

get amicitia , qualifcunque fit alter ex amicis. Et ita D. Tho
mas

In librum o&auum. 399

mas explicare videtur.

3 1 Eít enim aflentatoramicus ] fic Ariíto. ὑπερεχόμε-
νος γι φίλος ὁ κόλαξ. Perio.fic.Elt enim amicus nimius,af-
fentator. qux uerba plurimüm ab Ariftotelis fenfu diflidét,
hoc enim fentit Ariftoteles . affentatorem,amicum effe in-
feriorem , atque ( vt itadicam ) humiliorem, aut certé qui
fe talem effe fimulet. Nullus enim affentator fefe ei cui
aflentari decreuit , exequat , fed illum potius , quàm ma-
ximé poteft , admiratur atque attollit: de fe contrà quam-
plurimüm detrahit.

32 Suam de feipfis opinion& ftabilire] ex hocloco ex-

licari ac declarari debet locus ille , qui eft in xz.lib. pag. 6.
licaorem enim expetunt homines , vt credant feipíos bo-
nos effe.

33 In eo vtamemus ] εἶν τῷ φιλᾶν. Perion.in amore.

fignificat Ariftoteles amicitiz virtutem, ideft preítantiam
in actione , non in perpeflione, efle pofitam , in amante
non in eo qui amatur , denique 1n amando altero , non in
alterius erga fe amore fentiendo & experiendo.

34 Quanta porró focietas eft ] fic Ariftot. καῇ ὅσον δὲ
XVIVOYE σιν, ἐπὶ τοσῇ τόν ἐς! φιλία, Perionius fic . quandiud;,
homines inter fe communione aliqua confociati funt , tà-
diu quoniam iuris communio,amicitia permanet, qus ver-
ba cum laffas ( vt ait ille) onerent aures,ordinemque clau-
fularum,& membrorum orationis perturbent, tüm ne fen-
tenriam Arift. quidem exprimunt.

35 Inaliisamicitiis ] fecutus fumlibros magis proba-
tos, in quibus fcriptum eft, ἐπὶ τῶν &AA«y φιλιῶν. nam alii
nonnulli habent φίλων... aliis amicis.

36 Aliz igitur funt & iniuriz. ] corrupti funt hocloco
omnes,quos quidem viderim,codices.nam cüm ita fit legen
dum, ἕτερω δὲ xa? τὰ dd ix, habent tamen, ἕτερα δὴ xad
τὰ δίκαμα: quas fané lectio nullo modo probanda eft.nam
& pauló anté de iuribus dixit, & exempla, quz fubiicit , fa-
tis indicant,eum nunc de iniuriis loqui. incidi 1n quofdam
libros, in quibus vtraque vox,ícripta effet , βέκοωμα, & dd-
xa, hoc modo, é£7spa δ καὶ τοὶ δίκομα, καὶ τὸ ἄδικα, id
eit aliaigiturfus* 1rajalizQue iniuriz . Argyropylus per-

fpicué

4.00 Scholia

Ípicué legit καὶ το ἄδικα. |

37 Iam veró etiam focietás ciuilis. ] χαὶ id πολιτικὴ de
κοινωνίᾳ τοῦ συμφέροντος χείριν d'oxéi χαὶ ἐξ ερχῆς συνελθεῖν,
χαὶ διαμένειν. Perion.fic. focietas autem ciuilis iam ab ini
tio conítituta eft. omificilla xaz δια μένγειν.

38 Id quod ex nauigatione quzritur]790 xara τὸν oun
πρὸς ἐργασίαν χεημότων » hanc le&ionem fecuti funt ve-
tus interpres, & Argyropylus,eandemque P.Vi&orius pro
bat, quanuis alteram illampos ἐργώσίαν ἢ χρημάτων, cefte
tur in libris manufcriptis reperiri. |

39 Eteorum qui pro rata cuiufque parte fy mbolas &c.]
φραψιςῶν. ἔραγος (vt fuprà admonui ) eft τὸ ἐκ συμβολῆς
d'éizyoy. id eft coena in quam pro fua quifque parte collect
confert, ex quo £payiszu dicuntur tales conuiux.

40 Vetifimile eft enim prifca facri&cia, ] Idem fcribit
Borat. lib. 2. epiftola prima,

Agricolz prifci , fortes , paruoque beati
Condita poft frumenta leuantes tempore fefto

. Corpus, & ipfum animum fpe finis dura ferentem ,
Cum fociis operum & pueris, & coniuge fida,
Tellurem porco,Syluanum la&e piabant.

41 In vtroque enim vnus przeft: 1 μφω γα μοναρχίαι:
Perion. vtrique enim vnus przeft .commodius dixiflet. in
utroque enim unus przeft.

41 Namquitalis non fuerit.&c.] fecutus fum libros o-
ptimz notz,quibus Turnebus víus eft. in eis autem ita Ícri
ptum eft: ὁ Jag μη 7018 τος» κληρωτὸς alie εἴη θασιλόῦς-
Florentinus, Venetus, Germanicus habent. κληρωτὸς ay &i
ἢ βωτσιλόῖὴς. &itavetus interpres & Argyropylus. quam
le&ionem fi quis illi alteri; quam fecuti fumus,anteponet ,
fubintelligendum erit j£ AAor.vt apud Terent. fi quifquam
ἐἰξ qui placere fe ftudeat bonis,Quàm plurimis.& Hom.A.
α-Βούλομ᾽ ἐγὼ λαὸν σαὸν ἔμμενο,.»᾽ ὐπολέζαι.

43 Quod enim optimo eit contrarium. &c.] boni codi»
ces habent, κείκιςον 329 τὸ ἐγαγτίον τῷ Gex Tic o.non vt vulga
ti κεΐκειςον δὲ. quanuisfciam nonnunquàm δε etiam apud
Ariftot.valere jag.

44 Patriam enim poteftatem regnum.&c.]. σώφρικιὶ γα
gp.

ε -

* - ᾿

| Inliberum odauum.. — 4ot
οἰρχιὶ βούλεται καὶ βατίλεια ναι. Perion. Vult enim regiam
poteftatem efle patrium imperium. Exiftimat Perionius,
verbum (ούλεται, ad Homerum referri ,cüm ad vocem Ca-
σίλεια referendum fit , Sed hac de re fuprà diximus. lib.5.-

4; Inunoquoque autem reip.ftatu , eatenus fefe.&cer.]
φιλέα φαίνετσι ἐφ᾽ ὅσον «ga TO δίκεμον. Perionxandiu amici«
tia manere videtur , quandiu ius ὃς officium. permanet. ni-
hil tale fentit Aciítoteles.

46 lifdem ftudiis acdifciplinis.&c.] eos libros fecutus
fum , in quibus ita fcriptum eft δικομαθεῖς, xai ὁμοήθεις. nó-
nulli fic habent 21010656, x22 ὁμοιοπαθεῖς,, idcit fimilibus
moribus przditi funt,fimilibusq; affectibus feruiunt. quam
le&ionem non damno.

47 Indeclinationibus autem à re&o 7 εὖν δὲ ταῖς πάρεκ
βάσεσι. Perion. ineuerfionibus. neque ego probo , neq;
quenquam doc&um probaturum exiftimo .

48 His enim profunt quidem & confulunt ]Gc4Ariftote.
ὠφελεῖται μὲν jap τοῦτα Varo τῶν χρωμένων. lententia hu-
ius loci eft in promptu. Dicit Ariftoteles arcificem,animü,
dominum , inftrumenti , corporis, feruiquibus vtuntur,cu-
ram habere,Perionius longe aliam fententiam effe putat,vc
cius hzc verba declarát. Ab his.n.percipiüt vtilitates ij,qui
vtunt.debuerat ita reddere poti". ab iis.n.qui utát hxc vcili
taté pcipiüt,eratq; tolerabili*.neq; πᾶς locü correxitGruc.

49 ldautem à quo aliqua orta funt. &c.] fic habent o-
mnes , quos quidem viderim , codices. ἐκείνων δ᾽ ἐυδενὶ τὸ
dQ οὗ. vetus anterpres autem paulo fecus legiffe videtur..
ἐκείνῳ δ᾽ ουδὲν τὸ do od, ideft illius autem nihil à quo ali
quid ortum eft : quorum verborum fententia eadem eit.

5o Parentesigicur liberos.] γονεῖς uev cus &c.mendofi
funt libri,qui habét γονεῖς μὲν 22g. σι Νὰ eoipfo quód]:
fententia elt aperta,qus funt aliquibus idem,ea ob eam cau
fam interíe funt idem. Quoniam igitur filii cü patribus
có parati, idem videntur elle , atque illi : it vt inter fe com
parati , vnum & idem quodammodo efle videantur. Adr.
Turnebus vir noftre Galliz doctifl. cum. ad hunc locum
perueni(leinus , ( hos enim libros cum eo contuli & com-
municaui ) eum fic intelligendum , atque explicandum vs

c exilti-

02 Scholia

exiftimabat. Quód fi lingua latina pateretur,vt vocabulum
Grxcum 7avT?7w074 , pari latino identitatem. appellare
poffemus , multo facilius ac planius Ariftotelis fententiam
latiné redderemus. Perionius non fatis feliciter ita inter-
pretatur. Que enim ipfis cum illis eft coniunctio, idem in-
ter illos efficit. Nam primüm nomen coniun&io longiffi-
mé abeft à vi nominis grzci ταυτότης: deinde illa altera
parsyidem intet illos ethcit , Ariftotelis fententiam nó ex-
primit : debuerat potiusdicere , eos idem inter fe efficit.
nam nemo ( opinor) qui grecé (σίας, ἐλλήλοις interpreta
bitur, inter illos , fed interfe , vel alterum alteri. Le&io
igitur omnium librorum & manufcriptorum , & impreffo-
rum fine ulla uarietate hzc eit. jj Ja πρὸ ἐ ἐκεῖνο, ταυτότηξ»
εἰλλήλοις ταωτὸ ποιεῖ. fed Marcus Antonius Muretus has
duas voces poftremas ταυτὸ ποιεῖ, coniungebat, atque ex
duabus vnam faciebat τοαωτοσοιεϊ . qu» coniectura mihi
valdé probatur . verbum enim nobis reftituit grzcorum ele

gantia ac felicitate digniffimum. ]
;2 Namzqualem zqualis ] fic Ariftote. ἥλιξ gap aute
ἘΠῚ autem particula veríus nefcio cuius poetz,cuiabeft ver
bum τέρπει. id eft dele&at, prouerbiique locumobtinet,
yt indicat rhetori , primo his verbis. ὅθεν 4g? αὐ παροιμίαι
élpnvraa : καὶ ἥλιξ ἥλικα τέρπει: καὶ ὡς dei τῷ ὁμοίῳ φίλον τὸ
ὅμοιονιδις. habetautem nefcio quem lepórem verfus poc-
tarum prafercim notos , δὲ tritos, & prouerbiorum fimiles,
non totos proferre,quales funt illi. σωλδ ὲ d^ ἐρχομένω , ὃς
“ἢ ςδ᾽ ἐρετὴς ἱδρῶτα, & ἔρδοι ie & uaferis d'dpicos.& as£v
dpicdiem.& μηδ € δίκην .. Quanuis igitur fciam hancadmi-
rabilem elegantiam pari breuitate coniun&am latinos aí-
fequi non poffe , quod indicant exempla fuprà pofita , quz
M.Tullius ne vertenda quidem fibi efle putauit ,'cum lati-
né loqueretur , ego tamen arbitror, vbi verbo aliquo omif-
fo,fententia nihilominus elucere poteft , eam , quam dico
pracifionem , atque elegantiam effe ftudiosé ample&endà.
Eo igitur confilio in hoc prouerbio fauZ ἡλίκων 1deft cqua-
lis zqualem,verbum dele&at , omifimus , quia videbamus,
& ab Ariítotcle efle precermiffum,& à quouis non tardiffi-
mo facilimé fubintelligi pofle.
᾿ sogy

Inlibrum odauum. 403

53 Atque in ceteris quidem ha&enus &c.] ἐπὶ τοσοῦ-:
"oy ἡ κοινωνία ἐςίν. Perion.fic.ac beltiz quidem hoc unum
fpe&ant & fequuntur &c. Negare non poflum quin hzc ad
Ariilotelis fententiam accedant : fed certe à verbis nimium
quantum diftant.

$4 Iam qui beneficiis aleerum fuperat &c. ] ὁ δ᾽ ὑπερ-
(άλλων,τυγχοαύων oU ἐφίεται, V X αὐ ἐγκαλό Im τῷ φίλῳ. Pe-
rioniusfic. Et qui cum faenore confecutus eft, quod vole-

! bat &c.quz quidem recte verfa funt , (i beneficio füperare
alterum , & cum foenore confequi , funt. eadem. fignificat
Ariftoteles veros amicos beneficiis inter fe cercare , nul-
lumque alium fru&um, quam amicitiam ipfam & honefta-
tem Ípectare.

55 Sic& amicitia,quam utilitas conftituit] Ariftoteles,
X9À τῆς κατα χρήσιμον φιλίας καὶ μὲν Dra y δὲ νομικηὴ ναι.
Perioniushzecuerba. negligenter δὲ diffoluté cóuertit hoc
modo. fic emolumentü quod ex rebus utilibus capitur &c.
Audio quid dicturus fit , fe habuitfe librum corruptum, in
quo fcriptum eflet ὠφελείας, pro φιλίας. demus ita effe.quid
tum pofteà ὃ num iccircó ei 1ignofcemus ὃ primüm nonne
debuit multa exemplaria adhibere , & coníulere ? deinde
quis puer non ftatim animaduertat hoc loco , etiam fi à nu!
lo alio meliore libro adiuuetur , φελίίας effe legendum,non
ὠφελείας ὃ

$6 Aequi boni facere oportere 7 δὲν ςέργειν . ςέργειν,
hocloco non eft amare , aut diligere , fed contentum effe,
equo animo ferre,zqui boniq; facere. non re&té igitur Pe-
rionius vertit: fed fibi caros effe putant oportere. neque
hzc correxit Gruchius,vt neque alia quàm plurima.

57 Sedhictanquam amico donat, aut qu idlibet &cet.]
hic locus varié fcriptus eft in exemplaribus grzcis. in aliis
fic AA ὡς φίλῳ δωρᾶται, ἢ e iYI δήποτ᾽ ἄλλῳ, cuius fcri-
pturz extant in antiqua interptetatione veftigia: in aliis
fic ἢ ὅ,τι δή so ἴλλο. atque hancle&ionem fecutus fum.
quam quidem probauit P. Victorius , temque Argyropyl.
mei autem conf(ilii fi quis rationem poftulet , hanc equidé
in hoc tempore afferre poffum . Dixerat Ariftoteles in hac
amicitia vtilitatis caufa conftituta , nullam certam merce-

€ ἃ. de

4.04. Scholia |
dem efle prxftitutam , fed alterum alteri tanquam amico
donare: quoniam autem donandi verbum , quo víus erat,
non videbatur tali amicitiz conuenire , quia quanuis nulla |
promi(fio mercedis interceffiffet , id ageretur tamen inter
€os,qui contraherent , vt qui donaffet, fuz donationis mer-
cedem ferret , quod à donationis natura alienum eft: iccir--
có ftatim occurrens , aut fi non donat , ( inquit ) quidlibet |
aliud agit: non magnopere laboro : appellet hoc;quo quif-
que nomine volet. in his igitur verbis ἢ à,74 δήποτ᾽ ἄλλο», . |
fubintelligo ze 7/&. Quód fi quis alteram le&ionem huic
anteponet , eam fic intelligemus: donat vt amico: vel fi:
quis contendat , hunc talem, amicum veré dici non poffe,
donat vt cuilibet àlii.
58 Nonenim nobis amicum quenquam qui nolit &c.]-
fic Arifto. εἴκοντα jag φίλον καὶ ποιητέον. locuseít aliquanto
obfcurior . Debet ( inquit ) is qui abaltero beneficium ac- ᾿
cepit , nulla quidem remunerationis mentione facta, fed.
eo tamen ,qui prior dedit, remunerationem fperante, de- ^
bet,inquá,fua voluntate referre gratiam. Neq; eft quód di- |
cat illum fibi,vt amicum amico donaffe: non enim cuiquá — |
debemus quodámodo uim afferre, vt fit nobis amicus:quod
faceremus, fi ei perfuadere vellemus,eum gratis donafle:qui
tamen eo animo donauit , vt tantundem , aut pluseo, con-
fequeretur . Quare fifacultatem habemus , beneficium re-
ferre debemus , perinde ac fi initio ea conditione accepe- '
rimus, vt redderemus . Hunc locum fic explicat D. Thom.
quem fecutus fum. commentàriorum grzcorum fcriptores, -
enatare non poffunt . Perionius autem ita vertit. Neque '
enim amicus quicquàm 1nuitusfacere debet. qua fenten--
tia ὁ grzcis verbis nullo modo elici poteft. Non diffimile ἡ
eit illud Xenophontis, C.Z σομνημον κοντα jap φίλον ἐλεῖν
€py3d'ec-i.amicum inuitum capere operofum.

. 29. Aut patiatur , aut recufet.] Uaopyn,i μὴ. fic Perio.
vt expectet,aut minus expectet . Quid dicat Perionius,fci-
re arbitror neminem.

/ 60, Eique qui muneribus capitur ] χαὶ τῷ d'epod xe, fic
habent codices emendati jatq; huius fcripturz veftigia ex-
rant in yetere interpretatione manifefta. alii habent,zd'e-

pa-

Inlibrum o&dauum. — 4ος

ῥοδόκῳ, fed mendose. dixiffet enim Zd'opod'oxifro non ἐδὼ
ροδόκῳ. Pratereà fententia fit inepta,fi ita legamus.
. 61 Quemadmodum in honoribus iis.&c.] ὥσπερ ἐνταῖς
yos τοὺς θεοὺς τιμαῖς. Perio. quod iniis contingit focie-
tatibus, que nobis funt cum Diis . nihil abfurdius , nihil ab
'Ariftotelis fententia alienius excogitari poteft.
- 62 Isprobus & piuseffe videtur 1 ἐπιεικὴς ναι d'oxéi
fcio ἐπιεικῆ. alium effe ab eo,quem d"zeC5 appellant grz-
'Ci:veruntamen quia ἐπιείκεια in Deos nulla alia virtus
, "eft,quàm d&z££eaz , ideft pietas , ἐπιεικῆ» hocloco pium
Jatiné reddidi.

63 SimulQue nemo fortaffe difcedere ] Totus hic locus
'admodum habetur obfcurus , variéQue ab iis , qui fcripfe-
'runt commentarios in hoslibros, explicatur. Ego in ver-
'tendo nihil de meo addidi : verba Ariftotelis quàm planií-
fimé potui , latiné reddidi. quorum fententiam hic meo

* "arbitratu exponam .fed mihi admonendi funt prius ftudio-
fi adolefcentes, £efzacxeu. non effe exhxredare, fed abdi-
care : deinde illa verba τὴν δ᾿ ἐπικερίαν αὐθοωπικὸν ui διω-
Side , non re&é efle à Perionio italatiné reddita , com-
munis humanitas impellit , ut neomni przfidio defertum
eum effe patiamur . Nam nec ézuxspíz , prxfidium eft,ne-

que przfidium , quo ille nomine abutitur pro auxilio , aut
fubfidio, huic loco conuenit , neque διωθ οι ἐπικερίαν εἰξ
alteri przfidium , feu auxilium potius denegare, fed auxi-
lium ab altero oblatum reiicere, feu alterius auxilio vti nol
le.Nam διωϑδδαι efl reiicere , recufare , afpernari. vtitur
eodem verbo Ariftoteles libro decimo , vti fuo Ioco often-
demus. Quaerit igitur hocloco Ariftoteles, vtrüm patri
filium abdicare liceat,nec ne:& vtrüm filio patrem, nec ne.
& refpondet patri filium licere, filio patrem non licere.háe
rationem affert . filius patris eft debitor. at creditori debi-
torem dimittere , atque abfoluere licet , debitori credito-
rem non licet. Sequitur iam : fimulque nullus &c.quz ver-
ba alii de filio dici volunt , in quibus;eft D. Thomas, hoc
inodo , credibile non eft filium à patre difcellurum , à quo
auxilium fperare debeat.fed viris noftrz etatis doctiffimis

(quibus affentior)placet;hzc fic intelligi.Credibile non eft
; e 3 vllum

406 Scholia :

vllum patrem à filio difceffurum,à quo videlicet auxilium,
fubfidiumqQue fenettuti fperet, nifi forte filius infigniter
fit improbus: fed contrà fugiendum erit filio , quandoqui-
dem eft improbus , patri opitulari & fubuenire,aut certé nó
admodum laborandum. fubiicitur vtriufqueratio . Pater
non facilé filium fuum amardabit , aut eiiciet . nam prater
communem omnium patrum affectum , omnibus infitum
eft à natura , vt beneficium accipere velint.at pater procrea
: tionis, atque educationis gratiam à filio iure expectat , fuae
que fenectuti fubfidium , in eo fibi conftitutum effe exifti-
mat . Contrià filius improbus patrem facile ablegabit , atq;
exiget,neque ei fubuenire ftudebit. Nam omnes feré homi-
nes beneficium dare fugiunt.Cum igitur hxc ita fint,cumds
filius in hanc partem,pater in illam propenfus fitjhuic malo
fubueniendum , ac remedium adhibendum eft : patrius affe
&us adiuuandus : filij ingratus animus coercendus , & ita
ftatuendum eft ne liceat filio patrem amandare ac dimitte-
re . fuprà enim dixit homines in contrariam partem , ideft
in eam à qua refugiuntl, atque abhorrent natura , ab ca in
quam fünt procliuiores,effe detorquendos. patri auté per-
rüittendum fuo iure vti,cum verifimile non fit, eum aut có-
munis humanitatis obl'itum,filium à fe dimiflurum , aut au-
xilium fubfidiumque fuz fene&uti , quod in przfentia filii
pofitum eft , repudiaturum . Iam ueró filium ortus , & edu-
cationis mercedem , ut alimenta , ceteraque huius generis,
patri debere , oftendit Plato libr.o&auo de rep.idem docet
Arifto.infrà lib.nono his uerbis. videntur autem filii paré-
tibus maximé res ad victum neceflarias fuppeditare debere;
tanquam debitores.

In librum nonum.

1 Placerillud nonnullis] fecutus fum hoc loco Euftra-
tium qui difcrté legit Zp£zxer, non ,ut habent libri feré o-
innes.Zpxc. ideft fatis eft.cum quibus tamen confentir ve
tus interpres. Quód fi quis hanc receptam omnium libro-
zum iccionem meliorem iudicabit,non repuguabo..

1 |
Inlibrum nonum. 4.07

2 Di&aviro merces ] Mis δ᾽ αὐ δὶ φίλῳ, verfus ett
Hefiodi dimidius . Legitur autem integer hoc modo Μιὸς
d'ayd pi φίλῳ εἰρημέγος ἄρκος ἔςω.

3 Qui dealtero propter ipfum &c.7 οἱ μὲν δὲ αὑτοὺς
«oiépsvor. Perion.fic: ii quoniam vltró dant, quz verba
longiffimé abíunt ab Ariftotelis fententia . fciendum eft a
tem huic membro , alterum , quod eft infrà , multis tamen
uerbis interpofitis ,refpondere, | Vsr vsRo nonhoc
modo ἄζο, μη τοιαύτης δ᾿ ὅσης. &c.

4 Neque pretium paris mométi] τιμή τ᾽ ἰσόῤῥοπος vx. αὖ
&cet.zi4i, apud graecos tüm pretium, rüm honorem figni
ficat. ego pretium reddere malui, quanuis Argyropylus
honorem appellarit , quod non probo. Honos enim fapien
tiz fortafle par haberi poteft : pretium autem par ac iuftü
' perfolui nullo modo poteft, —

; Vbi veró nó hoc modo &c. ]uit τοιαύτης δ οὔσης τῆ «δ
σεως. hxc,(ut dixi) refpondent fuperioribus illis: qui de
altero priores proprer ipfum , &cetmalé autem Perionius
ea , qux proximé fequuntur , εὐλλ᾽ ἐπί τινε reddidit , alió
referatur , cum ἐπί τινι» valeat latiné propter aliquid , re-
ferri autem ad aliquid, greci dicant e; τιν

6 Eumqui prioraccipiat ] τὸν προέχοντα. Perio. eum
qui rem tradat , quid tam perueríum ? dicet forzatíe fe fcri-
pium habuiffe in fuo libro παρέχοντα. fitita fané. Iccircó
ne Perionius , aut optimus interpres habebitur , aut libros
de optimo genere interpretandi nobis venditabit ?

7 Quanta enim huic utilitas allata eft, aut quanti ]. ὅσον

δ dy Gu Toc ὠφελη Oi, ἡ e 0c την ἡδονὴν eae T 2j. Perion.

oc poíterius membrum fic reddit,aut quantam uoluptatem
fecutus fit. non dicit hoc Ariftoceles,fed(vt eius verba pro-

ius attingam ) quanto pretio uoluptatem prztuliífet. fic
[o quitur Demofth.Olynth. Ayz; σολλῶν aJ χρημάτων £Aof
μὴν» ideft multis pecuniis pretulerim , muita pecunia e-
merim , in locum multarum pecuniarum fumpferim,

. 8 Eum iuftius efle arbitrantur &c.] fcio librum Floren
tinum , & reliquosferé omnes habere οἴεται. fed fecutus
fum veterem interpretem qui perfpicué fcriptum habuig
Bioy Teu.

"4 9

4.08 . Scholia. τ

o Multaenim non tantidem xítimant] fic Ariftotel.
mH πολλοὶ γαὴ &c. alii , ταὶ πολλεὶ. dictum volunt Attice
pro xad τὰ πολλαὶ, idelt plerunque , fepe . quibus affen-
tiatur qui volet: non impedio , neque refello.

το Nam patrem potius, quàm vel feipfum &c.] fic Ari-
fto. δάξειε γα xad ἑαυτοῦ μᾶλλον τὸν ac 1épa. Perionius&
Gruchius fic. Na m fuus cuique pater potius fit redimendus.
fed multo plus dicit Ariftoteles . Non enim fignificat fuum
cuique patrem effe redimendum,fed patrem potius , quàm
vel feipfum videri effe redimenda. |

τι Namneei quidem qui'&c.] Arift. 4€ 44270 δανεί-
cayTi ἐνίοτε arid ayeicéoy, Perion. Neque entm femper
.ei commodandum eft viciffim, qui commodarit . Iurifcon-
fulti docent, quid interfit inter commodatum , & mutuum.
quam diftin&iionem nobis puto diligenter effe retinendà:
videlicet rei mutuz transferri dominium , commodatz ne-
"quaquam : mutuum confiftrere in iis rebus , quz pondere,
menfura , numero conftant, commodatum etiam in aliis.
mutuum nonidem numero , fed idem fpecie reddendum:
commodatum autem idem numero effe reddendum.de qui-
bus qui plura fcire uolet , legat inftitutionesiuris ciuilis &
pande&.tit.fi cerrum petatur.Perionius hanc diftin&ionem
non putattit fibi efletam religiosé obferuandam ,vno aut
altero fortafle Ciceronis exemplo confífus: in quibus vi-
deatur commodatum pro mutuo víurpari. fed eo cautius il-
la funt imitanda , quo funt rariora.

12 Quemadmodum neque Ioui omnia immolantur ]
confér cum hocloco ea , quz funt libro quinto pag. 126.
capram Ioui immolare, non oues.

15 Funeribus & parentalibus interefle ] xa? εἰς τὰ xndn
d μεέλιςα. ali feré κήδὴ reddunt fponfalia , fed non re&e.
Ego cum hunc locum ita vt nunc eft, vertiflem, P. Vié&toriü
yitum doctiffimum poíteà mecum facere cognoui.

14 Anhocferi non poteft? ] refpondet interrogando;
v* facere confueuit in iis quzílionibus, quz in vtranq; par-
rem difputantur,& in quibus , vtrius partis rationes fint ve
riores,non facile expediri poteft:quales funt de rebus ciui?
libus,de moribus , de affe&ibus,de aCtionibus humanis, ὦ

0033

In librum nonum. 409
τς Nonenim oportet rerum malarum ftudio, neque a-
mote teneri ] φιλοσόνηρον 4a aen ἄνωι. fic Afpafius , &
D.Thomas. alii malorum hominum amorem vetari vo-
lunt : vt libet , parum admodum refert. |
^ 16 Quz à pueritia conflitute funt ] in omnibuslibris
impreffis,quos quidem viderim,vox παιδιᾶς corrupta eft.
egendum enim zr«ud'as , vt videbunt , qui grzcas literas
didicerunt.

.37 Nonalio ineum animo &c. ] d ἐδὲν ἐλλοιότερον
appo s αὐτὸν ἑκτέον. Perion. vtràm nihilo erga eum alienio-
re animo eíle debet? mendosc.non enim dicit εὐλλοχριώτε-
ρον. fed εἰλλοιότερον, idelt nihilo fecus,vel non aliter: nec
quzrit Ariftote. an non alieniore effe animo ab eo debeat,
quàm fi nunquam amicus fuiflet, fed an non alio animo;id-
elt an eodem , atque fi nunquam eum amaffer. Nam alie-
no animo is dicitur efle ab altero , qui alterum non amat,

, quiabeius confuetudine, atque amicitia abhorret: alio
autem animo eft is,qui animum fuum immutauit priftinü,
fiue olim oderit , & nunc amet : fiue olim amauerit,& nunc
odio perfequatur. Poftremó latiné dicimus alieno eílc ani
mo ab aliquo,non in aliquem:fed hzc puerilia funt,

18 Ecamiciij inter quos aliqua offenfiuncula &c.] xe
τῶν φίλων οἱ προσκεκρακότες . Derionius fic , iique a-
mici,qui temeritare ducti funt ad amandüà. Gruch. Perionij
cube Qo fic,nihiloque melius : qui veluti impulíi ad aman
dum feruntur. Atqui,vel pueri fciunt, quid fit προσκρούειν.
eft enim in aifenonon incurrere , offendere , interdum
etiam conflictare.

19 Non vna aliqua animi parte] κατὰ πᾶσαν ψυχίω).
Perionius. per omne tempus ztatis.huius interpretationis,

uam rationem reddere poffit Perionius , non video , nifi
forte dicet animü interdum pro vita accipi;atq; iccircó xa-
τὸ πᾶσαν ψυχίωΐ, idem hocloco valerejquod χαταὰ πᾶσαν
ζωὴν. Sed errat Perionius. Nam cum dicit xe7Z πῶσαν v
xbs Ariftoteles, refpicit plures animi fiue partes fiue fa-
cultares,quz in vno & eodem homine , vt in incontinente,
& improbo diffident, & fedicionibus agitantur , quemad-
modum infrà dicet. Nunc autem oftendit hoc , in animo

viri

4:10 — Scholia

viri boni sccidere non folere. Eft enim in eo míirificusom-
nium animi partium confenfus,neque vlla eft in cius animo
diffenio ; neque difcordia , eandemque rem vel toto ani-
mo expetit , vel toto afpernatur: non vt incontinens , ynà
animi parte Been fugit. ;

ao Eam partem qua fapit ὃς prudenterfentit.] xa uds
ea, τοῦτο ᾧ φρονέϊ. Perion.ob id maximé quia fapit.quantü
diftent h&c ab Ariftotelis fententia,velcaco appareat. ——

21 Sed nulluseft qui fialius, quàm] huiusloci hzc fen
tentia eft: fi quis in lapidem, auta(inum vertatur , nolit fe
afinum iam factum, aut lapidem , bonis omnibus humanis
abundare,fed ijs duntaxat, qua afini aut lapidis naturz có-
ueniant. Habet & Deus verum , atque vndique perfectum
bonum,idque bonum nature diuinz conuenit maximé:non
cóueniret aüt fi Deus unus & idem non manerct,vt manet,
quicquid fit Deus. non enim huius loci eft querere; quid fit
Deus,

22 Plurimarum perceptione &c. ] χαὶ θεωρημοΐτων d"
πορεϊ τῇ didyoía . Perionius. eius animus abundat przce-
ptorum copia. Conftat iam inter omnes eruditos , quz
βθεωρήμωτα Grxci dicunt, percepta à Cicerone appellari.
qua de re & P. Vi&orius dudum admonuit,& Adrianus Tur
nebus vir fingulari bonarum artiü,& vtriufque linguz co-
gnitione in primis inftru&us in do&tiffimis fuis annotatio-
nibus in lib. M. Tullij de fato,fcripfit aduerfus quendam vo
lubilem noftrz xtatis diale&icum : qui cüm fe philofophü,
& eloquentem profiteretur, populoque fe talem effe perfua
dcre vellet: preftantiffimos earum artium principes A rifto
telem, & M. Tullium Ciceronem verbis & fcriptis petulan
tiffimis infectatus eft , applaudente , & admirante quidem
multitudine imperita , prudentiffimo autem ὃς doctiffimo
quoque maximopere indignante , ac ftomachante . Üeopir-
ματα igicur percepta M. Tullius appellat, quantunuis licet
reclament infolentiffimi homines. hoc eodem vocabulo v-
fus eft Arift. lib. ro. his verbis, ὁ δὲ φιλομαθὴς ἐνεργεῖ. τῇ.
διανοία περὶ rd θεωρήματα. qui verba fic verti. Difcipli-
narum ftudiofüs autem,in rerum cognitionejagitatione mé,
tis elaborat , inunereque fuo fungitur. "
2)

»

Inlibrum nonum. 4τι

23 Quoniam igitur hecffingula in viro bono infunt . ]

Hzc Íunt apud Perionium valdé diffoluta,difie&a ac per-
turbata , quz nos paulo magis aftrinximus , aptiusque col-
ligauimus. ,

24 Sedcerté primüm hac ratione ] fic Arift. δόξεις d"
εὖ ταύτῃ εἶναι ὃ φιλία 9 ἐςὶ δύο πλείω ἐκ τῶν εἰρημένων.
Perion.lic. Tandiu autem amicitia manet, quandiu eorum,
quz dixi, aut duo funt , aut plura. tantüm hxc abfunt ab
Ariftotelis fenrentiaquantüm praua ἃ rectis. Primüm ne-
mo grzcis literis mediocriter tinctus , vnquàm dubitauit,
quin ταύτῃ non fit tandiu. deinde nemo vnquam fufpicatus
eft, hic queri de amicitiz diuturnitate . fed fruftrà tempus
contero . Hunclocum Afpafium fecutus fic explico. Nam
D. Thomas veteris interpretis culpa fententiam Ariftote-
lis non eft affecutus. Dixerat pauló anté Ariftoteles fe hanc
quxítionem,an cuiquàm erga feipfum intercedere amicitia
poffit, in prafenti omittere velle. Verüm tamen eam £y-
παρόδῳ. tranfigit hoc modo. fed certé hac ratione(inquit)
feu ex hac parte videatur alicui in feipfum conftare amici
tia poffe, qua quifque duo funt, aut etiam plura,vt corpus &
animus: tüm iterum animi plures funt partes : altera ratio-
nis particeps , altera rationis expers , ut fuprà dictum eft,
Ita igitur dici poterit aliquis feipfum amare , vel fi corpus
fuum amet , yel fi animum. Pratereà folemus eam amici-
tiam, que modum fuperat,cum amicitia,quz cuique fecum
intercedit, comparare, vt càm ad Πᾶς modum loquimur.E-
go te amo tanquam meipfum. Quibus verbis fignifico te mi
hi efle cariffimum: Quamobrem fequitur vt amicitia no-
bis erga nos ipfos effe poffit: alioqui hoc loquendi genus
non eflet apud nos vfitatum.

25 lisenim fpretis ac reiectis , quz fibi bona &c. ] ae-
ρουῦται yag aj Ti τῶν δοκουύτων ἑαυταῖς ἐγαδῶν εἶναι Td ὅ-
δέα (λαβερα ὄντα. Perion.iJs omnia anteponunt quz funt
iniucunda & molefta . Gruchius quoque hocloco pugnan
tia cum Ariítotele loquitur,fic Qux enim fibi bona efle fta
tuerunt, ea iis quz iucunda funt , cum fuo etiam damno có-
iuncta anteponunt . Corrigere Gruchiü poffit aliquis dua»
rum vocum ordine mutato, vt pro eaiisjfcribat iis ea.

26

412 Scholia
᾿ς 6 "Propter improbitatem vitá oderüt] fecutus funi fcri-
pturam, meo quidem iudicio, meliorem , quz reperitur in
quibufdam codicibus manufcriptis quamque Argyropylus
robafle videtur. Ea autem eft huiufmodi . 2/2 δ ὁ z6AAd χαὶ
eid πέπρακται, διαὶ τὴν μοχθηρίαν puni oi xad φαίγασι τὸ
ζῆν. Libri autem imprefliin quibus δὲ Flodetrün ὠμά ς
οὶ διοὶ τὴν μοχθηρίαν μοσουῦται, φέυγεσι To (y. quamle
&ionem vetus interpres fecutus eft. Ego priorem integrio-
rem ac meliorem eó iudicaui,quód videtur mihi fignificare
Ariftoteles, homines improbos ac fceleratos , vitam odifle
acfugere propter/fcelerum fuorum conícientiam,non pro-
pter poene metum tantüm . At fi diceremus fceleratos ic-
circó vitam fugere,quód fe in odium hominum incurriffe
fentiunt: aliam ob caufam vitam fugerent , quàm propter
angorem animi ex fcelerum fuorum recordatione natum.

27 Etaltera pars propter improbitatem ] fecutus fum
fcripturam libri Florentini, Parifienfis, & aliorum impref-
forum emendatiorum, quz talis eft: καὶ το μὲν di μοχθη-
ρίαν ἀλγεῖ ἐσεχόμενόν τινων, τὸ d'ild'érau. loquitur autem
Arilloteles de diuerfis animi noftri partibus, vt re&é P.Vi-
&orius admonet, atque hanc lectionem fequitur vetus in-
terpres . in nonnullis aliis libris ita fcriptum eft. x27 τοτὲ
μὲν διαὶ κοχϑηρίαν e Ayyel ἐπεχομενός τινων «τοτὲ d'nderos.
cuius hzc fententia eft: & nunc propter improbitatem do«
loreangitur , quia fe à quibufdam rebus abitinet, nunc vo-
luptate afficitur. fed hanc lectionem, neque probant viri
doctiffimi,neque ego germanam iudicaui. —

28 Tanquàm eum diuellentes ὥσσερ diaazóvza. ni-
hil eft his verbis facilius, nihil eorum fententia apertius.De
rionius tamen ita interpretatur : vt folent partes difloluti
corporis.

28 Nam nec contentionem habet, nec &c. ] 2v γαῤ ἔχει
διάτασιν, dud" ὄρεξιν. Perionius. prefertim cum νὸν ἣν
defiderii, nec appetitionis particeps. ὄρεξις. appetitio La
tiné appellari poteft: διάτασις: autem defiderium nullo
modo nomen eft enimà verbo διωτείνεϑαι ductum, quod
valet dilatari , & contendere. eó autem in beneuolentia
gontentionem non inefle dicit , quia qui inalterum pn

uolo

-

Τῃ librum nonum. 413
volo eft animo, ne tantillum quidem eius caufa contende-
re velit,vt mox declarabit exemplo pugilum aut. gladiato-
rum.Namíic εἰγωνιςοὺς interpretatus fum: quod nomen
generale eít,& ad eos omnes qui fpe alicuius premii cer-
tant , pertinet : qua de re plura dicemus annotationum li- .
bro proximo & vlt. | :

30 Sed eos fua opera adiuuare &c.] συμπράξωμεν δ᾽ ἐ-
«εν. Perion. fic. cum interim nullis officijs,nullis a&ioni-
bus coniungi queant. vix intelligo quid ille ibi velit. fed
mihi profecto videtur ab Ariít. fententia longiffimé abef-
fe. συμπράπειν idem valet , quod συνεργεῖν : Latini di-
cunt adiuuate . Longé enim aliud eft adiuuare , quàm auxi-
liari : in quo video errare nonnullos qui habentur latiné do
&i. Nam auxiliari,vel auxilium ferre dicimur ei qui uerfe-
tur in periculo, aut cui adueríi aliquid acciderit : adiuuare |
autem etiam eum , cuius res fint valdé fecunda : & auxiliari
ei qui ab altero opprimatur, aut oppugnetur: adiuuare au-
tem etiam eum qui alterum oppugnet: denique auxiliari
fortalle à verbo greco ZAeZeiv, manauit, quod eft arcere , -
propulfare : adiuuare veró non elt propulfare, fed alteri in-
feruire , atque operam dare, ὃς (vt Grxci dicunt ) euvepyeiy
χαὶ συμπρα Te, xa) συλλαμβαΐειν. fic M. Tull. offic. 1. vi-
ciaum potius adiuueris in frugibus percipiendis, quàm aut
fratrem,aur familiarem.& 2. Qui denique ex beftiis fructus,
aut qu: commoditas,nifi homines adiuuarent,percipi pof-
fet? ibid. nunc dicamus de gloria, quandoquidem ea in re-
bus maioribus adminiftrandis adiuuat plurimum. ib. in iis
tamen qui fe adiuuari volent, non vt ne aflligantur , fed ut
ad altiorem gradum aícendant, reftri&i omnino nullo mo-
do effe debemus. Terent. in Eunucho. faciam feduló,ac da-
bo operam,adiuuabo. idem in Heautont. at te adiutare o-
portet adolefcétuli caufa;id eft, συμπραΐήειν τῷ Apéuovi
& adiutor cuvepy2«. idem Terent. Adelph. poftremó,ho
dic in pfaltria iftac emenda hic adiutor fuit. & Phor. Fortes
fortunaadiuuat. — & iterum M. Tull.oflic. 3. Qualis haben
dus eft is qui non modo non repellit,fed etiam adiuuat in- .
iuriam? Idem pro Quintio. non ad mendacium obtinen-

dum, fed ad uerum probandum veritatem addiuuare. Pro ,
Archia

414. Scholia

Archia poeta. Liters adiuuant ad percipiendam , colen-
damdQue uirtutem. In his omnibus locis, quos exempli cau
fa protulimus, fi quis auxiliandi, pro adiuuaudi verbo, vta-
tur, improprié & barbaré loquatur. adiumentum item Ion-
δὲ aliud eft, quàm auxilium . Cic. pro Quintio. hoc mihi
in caufis confueuitefle adiumento. offic. fecundo . quos
negat fine adiumentis hominum tantas res efficere potuií-
fe: M. Brutus Ciceroni : Tüm quód Bruti eruptio non fo-
]üm ipfifalutaris,fed etiam magno ad victoriam fuit adiu-
mento.

Principium igitur amicitias &c.] ἔοικε di] pal φιλίας εἷς
ναι, ὥασερ τοῦ ἐρᾶν." dic τῆς ὄψφέως ἡδονη . fententia huius
loci aperta eft . repetendum eft autem ὁ fuperioribus nome
δ γοια. neque quifquàm mortalium vnquàm hunc locum
aliter intellexit. At Perionius.longé aliter : vc amoris, fic &
amicitie principium eft, voluptas ea, quz ex afpectu perci-
pitur: quz interpretatio profectó magnopere diftatab A-
riftotelis fententia . fignificat enim Ariftoteles beneuolen-
tiam effe amicitiz principium,quemadmodum amoris prin
cipiá eft ea voluptas quz afpe&u gignitur. Perionius vult
hanc ex afpectu nafcétem voluptatem,effe & amoris & ami-
citiz principium , quod eft falfum.

31 Itaque re&é quis trantlatione fermonis vfus] fecu-
tus fum librorum emendatiorum fcripturam , quz talis eft.
διὸ μεταφέρων φαίη τις οὐ αὐτην ἐργίω) εἶναι φιλίαν . quam
omnes libri manu fcripti comprobant , vetus interpres fe-
qiitur.iccircó autem beuolentiam appellat Ariftoteles a-
micitiam otiofam , quód qui erga alterum habet beneuo-
lentiam , ei omnia fecunda exoptat quidem ille,fed nullum
laborem,nullamáue moleftiam eius caufa fufcipere,nullum
deniq; periculum adire velit.amicus autem , vt amico pro-
fic & confulat , nihil tale recufare, aut pertimefcere folet.
Perioniusle&ionem quorundam aliorum librorum fecu-
tus eft, huiufmodi φοΐητις αὐ ow Tiv dp χίω) φιλίας εἶναι, ver-
titque hec verba latine, amicitiz fontem licet dicere.quod
εὸ libentius ei ignofco,quàd etiam Argyropylus hanc fcri
pturam fequitur,probat Euftratius . à quibus hoc loco dif-

Aentio , Petroque Vi&torio potius affentior ; qui wen
o

Inlibrum nonum. 41$
docet priorem illam effe aptiorem ac veriorem,
43. Quiveró alicui res fecundas &c.] à δὲ ξελόμενός τιν᾽
d) πράττειν. Perionius fic. At veró qui beneficium ponere
vult.non recté.nimirum putauit e πράή εἰν, idem efle,quod
d mroisiy. fed noneftita. eftenim à προΐπειν . rem fuam
bene gerere: d? ποιεῖν, beneficium in alterum conferre.fed
hzc nota funt vel pueris.

34 Vtilliin Pheeaiffis] Eteoclem & Polynicemfigni-
ficat . de quibus vide Phoeniffas Euripidis.

ἋΣ. Neq; inflar Eurippi Huunt & refiuunt 1 x22 € e725-
ῥεῖ ὥσπερ Εὔριππος. Eurippus fretum eft in Euboea ; quod
duodecim horarum fpatio fepties fluit , & refluic , vt fciunt
omnes. Perionius hunc locum felicius vertit , quàm illum,
qui eft in oratione Aefchinis in Ctefiphontem πλείους zez,
πόμενὸς pom τοῦ Ευρίππε , παῤ O OXct. liceniminter-

, pretatur , plures fe in formas quàm Eurippus;cuius erat ac-
cola , vertens : quafi veró Eurippus Proteus quidá fit. Atqui
uel exM.Tullio fuis deliciis difcere potuerat Eurippum nó
Protea,fed fretum aliquod efle. Sic enim M.Tull.pro Mu-
rxn.Q uod fretum,quem Eurippum tot motus, tantas , tam
varias habere putatis agitationes flu&uum ? fed hac dere
tum dicemus ,cüm orationes illas à nobis quoque in lati-
num fermonem conuerfas edemus. quod quidem non fiet
longius.

36 At vbifibi quifque eadem ] fic habent omnes libri
excufi , ἑαυτῷ d" ἕκαςος βουλόμενος TaD T4, prxter vnum
manufcriptum,in quo reperi fcriptum zauz£ , quam fcri-
pturam fecutus fum,ut ueram & germanam.

37 Eiusquerei quafi preter rationem δὲ opinionem] «a
ὡς σαρξὶ λόγον γινόμενον ἐπιζητεῖται. Perio.quz nobis có
tra opinionem incidit quzítio. quid fibi hzc uelint;intelli-
gere arbitror neminem.

38 Quemadmodum itaque in rebus mutuis 1 ἐπὶ τῶν
δανείων. Perioniusin commodato.fuprà aliud efle mutui,
aliud commodatum à iuri(confultis doceri oftendimus.

:39 Ex hominum improbitate fpect. ] Epicharmus poe-
ta comicus Siculus non extat.Eius uerficuli nonnulli tepe-
riuntur apud Achenzum , Stobazum , M. Tullium . fed Bis

r

Sq κα.

416 Scholia |
hildum reperi,quod ad hunc locum pertineat. Ariftoteles
autem in libello περὶ zomixiie,. fcribit eum fuiffe Siculü,
quod item multis locis fignificat M. Tullius: & uno , atque
altero loco Horatius. EN

40 Quàm ab opere fuo amaretur δίς. 1 ἢ ἐγαπηϑείη ay
ὑπὸ τοῦ ἔργου ἐμψύχου *y&vou£yov . Perionius. quàm fuis
quifque operibus,qux muta & inanimata funt.le&toris otio
abutitur Perion. cum Ariftotelemita interpretatur. .

41 Qui opus effecit igitur &c.] ἐνεργείᾳ δὴ ὅ ποιήσας τὸ
ἔργον,ἐςί πως. Ego huiusloci fententiam hanc effe puto,ar
tificem qui opus aliquod effecit,tum re uera & fun&ione ef-
fe artificem : ante quàm ueró opus effecerit, poteftate dun-

Arv

^

taxat effe artificem : verbi gratiapi&or qui Venerem pin- ἢ

xit , re & functione operis,pictor eft. Grammaticus qui o--
pus aliquod ex fe prompfit grammaticum , re δὲ funcione
grammaticus eft: denique uir fapiens cum fapientize mune-
re fungitur , re & ufu fapiens ueré dici poteft. Alii feré om-
nes pené dicam incredibiliter dicunt hoc fentire Ariftote-
lem , effe&orem operis alicuius , opus effe fuum quodam-
modo. Sic Euftratius,fic Argyropy.fic D. Thomas intelli-
gunt . Atque Euftratij quidem hac uerba funt . x92 72 ἔργον
ἐνεργείᾳ ἐςὶν ὁ ποιήσας. ἡ yap εἰκὼν αὐτὴ, ἐνεργείᾳ ἐςὶν ὁ ζω-
ρεΐφος. ideft & opus functione eft operis efe&or . nam
imago ipfa fun&ione pi&or eft.Quz fententia ἢ cui place-

bit , (nam meum non eft in re tanta iudicium meum inter-

ponere ) fic erit hic locus latiné reddendus. qui opus igitur.
effecit , re & functione muneris , fuum quodammodo o-
pus eft. |

41 Quz res enim poteftate eft &c.] fic Ariftote. δ᾽ γα
ἐς; δυυάμει:, τοῦτο ἐνεργείᾳ τὸ ἔργον μηνύει. Ex hoc loco
colligi poteft fentire id Ariftotelem , quod pauló anté di-

cebamus,eum qui poteftate tantüm erat artifex , antequàm -

opus efficeret:tum re & functione efle artificem , cum opus

effecit . opus enim cuiufque artificis (inquit) eum re & fun

&ione operis, artificem effe declarat , qui poteftate tantüm
erat artifex , antequam aliquod ab eo opus cftectum eflet.
43 Omnium autem ferum ea iucundiffima eft &c.] i/'4-

eov δὲ κατὰ τὴν ἐνέργειαν y xg φιλήητογ ὁμοίως. FE
e

. wur ᾿
Ww

In librum nonum. 417

fed tamen eo , quod przfens tanquàm in manu datur , nihil
iucundius,nihil amabilius cft. Vera funt hzc, qux dicuntur
à Perionio,fed ab Ariítotelis fentétia funt alieniffima. Ν
enim hic agitur de donando , fed cum tria dixillec Arift. effe
iucunda, vfum feu functionem przlentium , fpem futurorü,
memoriam przteritorü : horum trium diciceífe iucunditli-
mum, functionem prefentium.

44 Contràfe res habere videtur &c.] modó dixerat re-
rum honeftarum memoriam eíle iucundam , utilium non
item : nunccontrà fe rem habere dicit in fpe, [eu expecta-
tione. Nam rerum utilium expectatio maxima nos ] xtitia
afficere folet,honeftarum veró non admodum: huius diffi-
militudinis ratio eft.honefta non delectant nifi cognita : at
fieri non potefl,ut fint cognita,nifi ab eo,qui habeat. ita fit,
vt futurorum honeftorum fpes delectare non poffit,fed pre
teritorum memoria potiuss utpote cognitorum. vtilia au-
tem nota funt & przterita & futura quidem illa , fed prate-
ritorum vtilium memoria iccircó minus dele&at , quia uti-
litatis priteritz fructus celeriter euanefcit: futurorum au-
tem expectatio proptereà magnopere dele&atg quia cm
fibi perfuaferit vnufquifque iucundé, beateQue viuendi ra-
tionem in copiisrei familiaris, & fortunz bonis eíle pofi-
tam,eo fe iucundius victurum efle confidit, quo plus utilita-
tis fit confecuturus.

45 Eos igiturqui in actione funt fuperiores ] fic Arift.
τοῖς ὑπερέχουσι di περὶ uvapaZw ἕπεται τὸ φιλῶν χαὲ τεὶ
φιλιχοὶ. Perionius hxc interprecatur ( inuitus equidem di-
cam,fed tamen dicam , idque neceflarió )indo&iffiimé. hoc
modo. Qui autem in actione funt occupati ,eos neceffe eft
diligere . vep£ ye, noneftoccupatum effe , fed excellere
& przftare , nifi forte mendofo codice vfus ett , in quo fcri-
prum fit Jm povovzi,quod quàuis demus ita efle, foedü tame
eit erratum.

46 Quód nihil agat à fuis rationibus &cet.] fic habent
omnes excufi libri,quibuícum manufcripti confentiunt,Z74
οὐθὲν ἐπ᾿ αὐτοῦ: fed Euttratium fequor;qui legit ze" ΩΣ
quam le&ionem confirmat uetus interpres.

47

4ἀιϑ . Scholia

47 Qui maximé fitamicus ] τὸν μοίλιςα φίλον. Perion. s
qui fit maximus amicus . non probo. - (

48 Atismaximé amicus eft ; qui quem uult bonis orna-
tum effe, 1 φίλος δὲ μάλιςα, ὁ ξουλόμενος y ὦ ξούλετοι τεῖ.
ψγαβεὶ, ἐκείνου ἔγεκα. Hxc eft emendatorum librorum fcri- |
ptura. quanuis uetus interpres aliter legiffe uideatur.

49 Etiam ἢ nemo fciturus fit] xe ei μη εὶς aeos. Pe-.-
rion. etiam fiad fe ex his nihil redeat. in duobus uocabulis
duo errata,quz tamen non emendat Gruchius , ut neq; alia.
multa,vnum quód μηθεὶς, interpretatur nihil: alterü quód
ἐΐσετωι, latiné reddit,redeat.ezezos, futurum tempus eft
vetbi ad oues , quod ualet fcire . hoc vel pueris notum eft.

το Hecautem infuntin vnoquoque &ce:] ταῦ τὰ d"v- .
σείρχειϊ μόλιςα αὐτῷ apos airo y. lententia elt aperta. figni .
ficat Ariftoteles fibi quenque maximé velle omnia bené
euenire fua caufa. Perioniusfic. Quz fibi quénque conci-
liant. non probo. at funt. Ciceroniana. quid tim poftea?
non fatis eft effe Ciceroniana. oportet prxterea cum Ari-
ftotelis fententia congruere. 7 uni |

σὰ ltaquefi quid vtrique fui ipfius &c.] εἰ Jil az Borutv; ,
τὸ φίλαυτον πῶς ἑκάτεροι λέγουσι. nomen ἐκείτεροι refero .
ad eos qui rationes illas fuperiores in utranque partem at- .
tulerunt . quód fi quis malet ad nomen λόγους referre,non
pugnabo cum eo pertinacius: fed illud 70 φίλουτον, non re-
&é interpretatus eft Perionius , fibi carum , aut fui aman-
tem. non enin dicit τον φίλαυτον, fed τὸ φίλαυτον » idelt
σὴν φιλαυτίαν. Ὁ ᾿ NUS
$2 Quemadmodá αὔτ pars precipua &c.] ὥσπερ δὲ xa τό
λις το κυριώτατον μαλις᾽ εἰναι δοκεῖ, xod ral ἀλλο σύςημώ;,
οὕτω udi αὔ.ϑῥώπος. nihil horum uerborum fententia pla-
nius,nihil dilucidius. Ar Perionius hzcita interpretatur,
vt merz tenebra videantur,hoc modo: vt enim ciuitas , o-
mnisque alius conüentus , fic homo eft omnium optimum.
hzc Ariftoreliprofectó nunquàm in mentem venerunt.

53 Quód mensin illo fuperiorfit &c.] Ariftot. 72 xpa-
τῆν τὸν Vou2 καὶ μῆ. P'erion. quód animum vincat δὲ teneat,
vel non teneat . faeda interpretatio: tolerabilius erat. quód

animus

-

- . Inlibrum nonum. 419
animus vincat.& ita fortaffe ab eo fcriptum eft.

54 Quantum intereft utrüm quis &c. ] fic reperi fcriptá
in oibus libris ipreffis,& manufcriptiszzoy τὸ κα 2A yov ζῆν
τϑχατα πάθος, καὶ ὀρέγεϑαι ἢ TE καλᾷ τοῦ δοκουὕτοςσυμ
φέρειν. vetus interpres videtur legiffe χοὶ dp£yz Seu τοῦ κα--
λοῦ, fine particula difiungente ante χοῦ καλοῦ: qux qui-
dem mihi videtur plané otiofa. Sic igitur hunc locum expli
cant latini : tantum intereft intereum , qui mentem fuam
amat, & eum qui partes animi rationis expertcs colit,quá-
tum inter vitam rationi confentaneam , & eam qux pertur-
bationibus dirigitur , & quantum inter honeiti appetitio-
nem,& fimulatz vtilitatis.Euftr.hec tria τὸ χω τοὶ λόγον ζῆν y
quà dpé*y&daras TOU καλοῦ,το ἐρέγεϑαι τῇ συμφέροντος,νπὰ CÓ-
iungit hoc modo, quantum intereft, vtrüm quis rationi có-
uenienter viuac,& honeftum , aut id quod ad honeflum obti
nendum valet , appetat , an affectibus animi feruiat : fed
fecutus fum D. Thomam,& Latinos.

55 Ipfi honettum quaeritur] a76 δὲ τὸ καλὸν, mutat
numerum.

$6 Fortuna cum fauct &cet. ] ὅταν 2 δαΐμον iM τί
δεῖ φίλων; veríus eft Euripidis in Orefte. Perionius puta-
uit efle verba Ariítotelis.

57 Siigitut hecuera funt ] nos hzc addidimus propter
hyperbatum, quod pendet ab illo loco.Q uód fi beatum εἰς
fein uiuendo &c. —

:8 Quemadmodum ait Theognis ] verfus Theognidis
abfunt hoc loco à bonis codi. & mihi fit uerifimile ab Ari-
ftotele elle precermiflos , utomnibus notiflimos , quanuis
eos infrà proferet. d aos

;9 Rei autem principatus ] τὸ κύριον. Perion laus om
nis τῇ a&ione confiltit. pulchré di&um & veré. fed non fi-
deliter.aliud enim loquitur Perionius, aliud fentit Ariftote
les. τὸ κύριον » vis przciptià , principatus , id quod pluri-
mum valet.

60 Adnaturam ipfius boni pertinet ] τῆς τ᾿ ἀγαθοῦ φύ-
σεως. Perion.ad naturam boni uiri accommodata eit. Pu-
tauit Ariítotelem de uiro bono loqui.fed non tta c(t. figni-

d ἃ ficat

4.20 Scholia

ficat enim id quod finitum ac terminatü eft,ut Pythagorei .
tradiderunt,efle in ordine rerum bonarum locatum: quem-
admodum infinitum in malarum . qua de re-diximus in an-:
not.lib.r.pag.290.nume.29. |
61 Quocircà viuere videtur omnibus effe &c. 7 δισπερ
ἔοικε πᾶσιν id V εἶναι. repetendum τὸ ζῆν à fuperioribus .
Perionius aliter intellexit . putauit enim fignificare Arifto
telem 72 siye4 , ide(tipfum efle, omnibus effe iucun-
dum:quod quanuis uerum fit , id non dicit tamen hoc loco;
fed alibi dicturus eft. !
62 Sentire autem nos fentire , & intelligere nos intelli-
gere poffumus. ]. Ai&ayoiue 3a, δ᾽ αὐ ὅτι αἰϑαγόμεϑα y καὶ
γοοῖμεν ὅτι νοοῦμεν . hunc locum non re&é vertit Perion.
hoc modo. Atquifeníu aliquid percipere poflumus, quia
fenfu percipimus,& mente agitare quid poffumus, quia co- .
gitamus.Non dicit Ariftoteles nos iccircó fentire, quia fen
tiamus,aut intelligere,quia intelligamus: effec en:m dictu
abfurdum , atque ineptum : fed hoc fignificat , cum uiuere
fit fentire,aut intelligere,& cum fentiamus nos fentire, in- .
telligamusque intelligere;ex iis effici , vc intelligamus nos
uiuere : fi uiuere , ergo & efle. i
65 Effeautem eó cuique ] ficlibri impreffi, & nonnulli
manu fcripti,quos uctus interpres & Argyropy.fecuti funt.
τὸ d" εἶνοι ἥν eápeay διε τὸ ὐἀδονεῶσ, αὐτοῦ ἐγαθοῦ avTog»
mendosé autem fcriptum eft τ libris Florétinis δι οὶ τοὶ αὐ-
GSalíedas αὑτοῦ ἐγαθοῦ Qyros , quz ícriptura virum quen-
dam doctiffimum in fraudem induxit , vt exiftimaret hanc -
εἴς huius loci fententiam: efle autem erat optabile propte :
reà quod quis fentiat feipfum bonum effe. Sed vehementer
errat. Non enim dicit Arifto. 72 εἶναι, proptereà effe expe-
tendum , quód quis feipfum virum bonum efle fentiat , fed .
proptereà quód τὸ εἰναι fit per fe, δὲ natura bonum tum
omnibus,tun maxime viris bonis,ut fuprà dixit. Qua de re
pluradicerem , nifi verba ipfa Ariftotelis , quz funt hoc lo-
co,fententiam illam perfpicué refellerent.
64 Multorum neque dicaris,neque nullius hofpes μήπ
qt πολύξονος, μήτ᾽ ἄξειγος. ab eft verbum κωλέεῶσα. vie
us

-*

-

Inlibrum nonum. 421

fus eft Mefiodi.

65 Neque huic rei agendz fatisfint &c.]. «a2 ὀυχ xav?
ὃ βίος eui ois τοῦτο τρεΐπειν. βίον fortunas & facultates lati-
né reddidi Euftratium & Argyropylum fecutus. Alii vitam
interpretantur , vt fit hic fenfus,ne totius quidem vitz fpa-
tium eis fatis futurum ad hocagendum . fed non eft. omit-
tendum , Argyropylum legitfe ὁξίος 72$, non vt in omni-
bus libris impreflis legiturad eis.

66 Iamqui uoluptatis caufa comparantur &c.] fic Ari-
fto. xa oi ωρὸσ ἡδονὴν δὲ. Perionius fic, iis etiam qui dele-

&ationis,iucunditatisque caufa amicitix prxfidia quxrunt.
non rece. primüm enim debuit dicere,ij etiam qui &c.fcri-
ptum eft enim ab Ariftotele. οἱ es ἡδονὴν, non τοῖς: de-
inde quid fibi hc volunc;amicitiz przfidia voluptatis cau-
faquarere? quis vnquàm audiuit przfidia adhiberi caufa
voluptatis?

67 Amorenim quoddamamicitiz nimium &c.] Arifto.
ὑπερβολιὶ γαῤ τις εἶναι βούλεται φιλίας. repetendum dà
κοινᾷ τὸ ἐρᾶν. ideit amare . δ

68 Quem ciuili more ] πολιτικῶς μὲν ουὗ. μὲν οὖν in-
terdum aduerfandi vim habet , vt hocloco.

69 Volunt enim de aliquibus bené mereri ] (ούλοντοι

δέν δρῶν. Perion.przfertim cüm alijs confultum velint.
eth verba fententiam Ariftotelis non exprimunt.

70 Ac nifi quis doloris vacuitate &c.] fic Arift. xv un
ὑπερτείνη τῇ ἐλυπία.τὴν ἐκείνοις γενομένην λύπην ovy. ὑπο-
μένει. mutat numerum,vt fepe aliàs folet. — Huiusloci au-
tem hzc fententia eft,quam D. Thomas culpa veteris inter-
pretis affequi non potuit.Viri fortes , animoque virili ami-
cos fuos nolunt fecum vnà dolere.Et nifi quisanimo fit pe-
né dicam ferreo , ita vt in eum non cadat vllus animi dolor,
zquo animo non feret illorum dolorem ex fuis cafibus ad-
uerfis contra&um.Verbum vaepretyn, abfoluté ( vt loquun
tur grammatici) pofitum eft: vt fuprà hoc eodem lib. cay
δ᾿ ὑσερτείγη i δόσις τῷ καλῷ. &lib.s.dvay ὑπερτείνῃ ὁ niv-
d'wos. |

71 Amicorum autem przfentia in rebus fecundis] ;j2"

5 £y

4.22 Scholia

ἐν τεῦς Tu γίοας τῶν φίλων παρουσία . Perionius vfus eft
corrupto codice in quo fcriptá effet ὠτυχίαις. vertit enim.
in rebus afperis.

72 Satis eft miferum effe me ] ἅλις £99" δυςυχῶν . Eu-
ripides in Orefte. j

73 Veruntamen acerbitatis opinio &c.']d'o£ay d"Zud fae
ἐν τῷ διωθε δαιεῖσως ἐνλαβητεον. omnes codices fine v!la
varietate fic habent. Huius quoq; loci fententiam vitio in-
terpretationis antiquz;non eft aflecutus D . Thomas. nata
eft difficultas ex uerbo d'uefeieu, quod valet reiicere , re-
cufare,vt fuprà diximus. QuemadmodumY( inquit Ariftote-
les) non nimis cupidé ex amicitia in amicorum rebus fecü-
dis vtilitatem quzrere debemus : fic ἢ amicus benigné no-
bis facere velit, emolumentumque aliquod ac beneficium
deferat,non debemus ita precise ac prafracté reijcere illius
liberalitatem,ut infüaues, atque acerbi meritó videri poffi-
mus.Perionius quoque in hoc loco lapfus eft,qui ita reddit.
fed tamen vitanda eít in denegando , quod petitur , offen-
fionis opinio. e:

74 Seipfum autem fentire effe &c.] fententiam verbo-
rum expreff; , non verba appendi.fic enim loquitur Arifto.
περὶ exis ov δ᾽ ἡσλώησις ὅτι civ, αἱρετη - ideft verbum feré
e verbo , fenfus autem cuiufque in feipfo occupatus , quo fe
effe fentiat , expetendus eft. ergo & in amico. Perio.autem
fic : fuus cuique in femetipfo iucundus eft fenfus,quz verba
parum declarant Ariftotelis fententiam . Tüm omiffa funt
114. ὅτι ἐςὶ, in quibus tota vis fententiz pofita eft.

75 Et quacunque in re fuus cuique &c.] x22, ποτε ἐςὶν
ᾧ καΐςοις τὸ εἶνοα. poteram fic verbum ἃ verbo interpretari,
fi liceret ita loqui, & quodcunque tandem cuique eft effe.

76 Deinceps autem nobis de voluptate 1 ἑπόμενον δ᾿ αὐ
ἔων διελβθᾶῶν περὶ nd'oviis. doCtiffimi quidam viri putant hec
eife fuperuacanea,neque effe Ariftotelis: quibus affentior.
nam quz in hoc extremo libro ponuntur,in principio eius,
qui proximé fequitur , aptius dicuntur , magisque fuo loco
ponuntur.

In

Eoo

P

'guram variare uoluifle ὃ athoci

433

Τὴ librum decimum.

. Ld 5
1. Quafi omnis fitexpetenda: 7 9e τοιαύτην οὖσαν : in
corruptis codicibus legitur cum negatione, ὡς οὐ oto τὴν
οὖσαν» quos Perionius & Gruchius fecuti funt.
xi y : a en ἢ m $5
2 Aromnibus in rebus id, quod fit, &c.] ἐν ez: δ᾽ εἶναι

' T0 σίρετον ἐπιεικὲς 9 χαὶ T? μάλις α κροΐτιςον. prepoftere

hzc interpretatur Perion.In omni re quod bonum fit, etie
expetcendum,& optimum quicque maxime.

5 Qualisres elt iufté agere, & temperanter &cet.] libri
omnes imprefhi fic habent , neque diffentiunt manufcripti,
prater quàm vnus & alter, οἷον τὸ δικαιοπραγεῖν χαὶ σωφρο-

" very. quidam fcripti cum quibus confentit uetus interpreca-

tio, τῷ δικοκοσραγεῖν , quam le&ionem fi quis probabit-
coniungendum erit illud 7" cum participio aeociSeu£vny,
neque variabitur vlle ex parte fententia. -

4 Nihiloque magis bonum &ce. ] xe 2vd £y μᾶλλον ἐτέ-
pov. poteram & fic interpretari , nihiloque magis bonum.
quàm quiduis aliud . & ita Argyropylus: probat D. Tho;
mas: tametfi parum interelít incer hanc , & illam interpreta-
tionem. mihi quidem hxc quam fecutus fum , concinnior
videtur. |

$ Quód fi iucundum alteri bono admiftum ] Ariftote.
eid € τὸ μικτὸν κρεῖτηον . Omnesqui in hos librosffcripfe-
runt commentarios,fic accipiunt, 72, vt fubaudiant jd'V,
idelt iucundum: quam uocem latinam maioris lucis gratia
mea interpretatione reprzfentandum efle exiftimaui. |

6 Quod omniadefiderát ] οὗ παντα ἐφίενται. libenter
ex Perionio quzfierim cur hzc verba , 4 aya ἐφίενται»

" reddiderit latiné hoc loco,quod omnes appetunt : in primo

libro autem maluerit interpretari,ad quod omnia referun-
tur.Eadem funt verba , eadem fententia eft. Vtrüm dicet fe
confilium mutauifle ὃ an orationis formam , dicendiQue fi-
h ijs, quz fubtiliter difputa

tur , maximeque in definitronibüs , vel facere non oportet,
vel ita facere,vt eadem fententia maneat. fuprà autem do-
| j | (€ 4 cuimug

4324 . Scholia

cuimus aliud effe referri ad aliquid , aliud quippiam defide-
rare, aut appetere. iam quód dixit omncs appetunt , non,
omnia,in 60,116] fecutus eft codicem aliquem corruptum,
uel fuo arbitratu id fecit. Nam omnes libri emendati habéc
“π͵αύτο, non aj 76e.

7 Namfifola mentis expertia ] duos codices manufcri-
ptos antiquiffimos fecutus fum , in quibus ita fcriptum elt,
εὐ μὲν ap τοὶ αὐόητα μόνα ὠρέγετω αὐτῶν,» qui quidem fcri-
prturam confirmant Euítratius & Argyropylus.libri uulgati
autem non habent uocem u£ye, acne Florentini quidem,
neque Parifienfes. D. Thomas tamen & latini eam fubintel
ligunt : mihi certé prorfus neceflaria uidetur.

8 Quàmipíorum fit captus ] jj καθ᾿ αὐτὰ. Adriano Tur
nebo approbatore, atque adeo auctore , hunc locum fic in-
terpretatus fum. fignificat Ariftoteles in malis fiue rationis
expertibus,fiue ratione vtentibus, aliquod efle bonum natu
rale,fanum,;integrum,incorruptum , melius denique, quàm
id.quod in iilis eft uitiofum, & corruptá : hoc aüt appetere
id , quod fibi fit accommodatum , atque amicum : Omnia
porro appetere fine ulla varietate uoluptatem : Summum
igitur effe bonum uoluptatem,camd; integrz , atq; incorru
prenature maximé conuenire, Suprà autem proximé , i]Ja
verbazsos δὲ xq £v τοῖς Qau/A oie fic verti: fortafle veró eciá
in vitiofis,nó in vitiofis hominibus.puto enim hocigavaors,
neutrum effe à rectó cafu mumeri multitudinis eadAe,quod
ita effe declarant ea verba ij καθ᾿ αὑτὰ.

9 Verümtamen fi ad ea &c.] εἰ μὴν ἐπίγε τῶν εἰρημένων
e^n3éucyres . Hxc verbahancíententiam continent. di-
cunt illi verum fimpliciter,malum opponi & malo, & bo-
no,quemadmodum duo extrema & inter fe opponuntur, &
medio.fed fi qux dicunt,ad ea de quibus querimus , exigan-
tur,non reperientur vera.nam fi dicent dolorem opponi
voluptati, vt malum malo , ergo erunt ambo fugienda : fin
neutrü erit malum : vel neutrum erit fugiendum , vel fi-
militer vtrunque. At videmus dolorem fugi δίς. Perionius
hzc (ic reddit latine , fed ab iis,qux di&a funt , diflentiunt,
quàm apté,iudicent homines. |

10

Inlibrum decimum. — 424

xo Sinneutrum effet malum ] fecutus fum librum Flo-
ren.Parifien. Vene.& D.Thomà.fic Arifto. τῶν μηδετέρων
δὲ μηδέτερον. ὁμοίως. Quas fic interpretantur Perionius,

"& Gruchius , (in neutrum fit aut. alterum , eadem ratio eít:
omnino (Ὡς quid diffimulem) uitiosé. :

11 Si igiturex perceptione voluptatis ] εἰ μὲν eus ἐκ
ποῦ ἡδεῶσα. Perionius fi ex maiore & minore id iudicant.
equidem quid πρὶ hzc velint , nefcio. deo; eft delectari,
voluptate affici . quód fi mihi dicat in verbo dec, fub-
audiri μᾶλλον καλή ον, ego ramen non probabo hanc in-
terprerationem jjd'e&as μᾶλλον X22 »3]oy, maior & minor
voluptas.

12 Iniuftitia quoque,& ceteris virtutibus,ex quibus per
fpicué aiunt &c. ] hiclocus ficin omnibus libris & im-
preffis & manufcriptis legitur, xa περὶ τὴν d'uxeuoguslu,

χαὶ τες ἄλλας dpeTds καθ᾽ die ἐναργῶς φασὶ μᾶλλον keu v q]ov
τὲς ποιὲς ὑπάρχειν, καὶ κατοὶ τεὺὶς pe Tae ἔςαι τὸ αὐτὸ. αὐ
fcriptura fine dubio corrupta eft . quorfum enim illa inanis
iteratio xaf'áis, δὶ xard τεὺς perds? qux quidem do&ifli-
mos homines commouit, vt hzc poflrema verba κατα 74€
dpeTas, putarent eíle delenda. Ego cüm viderem tantum
omnium librorum confenfum, antequàm ea reijcerem,dilt
genter mihi confiderádum effe exiftimaui , qua ratione hu
1us loci peruulgatam fcripturam tueri δὲ feruare potlem.R e
peri tandem ordinem verborum tantüm effe perturbatum ,
eaque verba χατε τες εἰρετοὺς» fuo loco effe mota , qua fi
reitituantur in fedem fuam,totum hunc locum perpurgatü,
& reflitutum iri. fic igitur lego. Εἰ μὲν ouZ éx72 ἡ de eu τῷ-
qo κρίνεσι. χαὶ περὶ τὴν d'ixeuomuDm, καὶ ee ἄλλας εἰρετοὶς,
καθ᾿ εἰς ἐναργῶς quai μᾶλλον χαὶ ἡ ον τες xe Td. τεὶς d peus
ποιὲς ὑπάρχειν, ἔςαι τὸ αὐτὸ . in hac emendatione ( yt di-
xi) nihil preter ordinem mutatur, immó veró nihil preter
ordinis perturbationem innouatur,nifi quód copulatio xeZ
etiam tollitur. Poterat δὲ ijfdem verbis feruatis, eademque
. fententia, quam ego ex verbis elicio , neque vlla ex parte
verborum ordine immutato, fed fublata copulatione καὶ, ὃς
in eius locum trátlato articulo zovs,.hoc modo legi. μῶλ-

λον

4.26 Scholia

N fet νὰ Es 2A ^ M4 crisi ^ 9.

λον καὶ i Tloy rots e ὑπάρχειν τες κωτεὶ ταὶς οἱρεταὶς. 51 quis
autem ex me quzrat, qui dicantur οἱ κατα 74s perds, re-
fpondebo fic appellari ab Ariftotele eos qui virtutes colüt ,
feu virtutum ftudiofos . fic enim loquitur lib.4.cum de ma-
gnificentia difputat. Τῶν δὲ κατ᾽ ἀρέτην edel ἠλίθιος :

quz verba fic fum interpretatus : eorum autem qui funt ftu
diofi virtutis,nemo ftolidus eft. Simile feré illud eftjin lib.
de categorijs,capite περὶ 018 καὶ ποιότητος , in extremo.
vbi docet in qualitatibus locum habere ea qux dicuntur
magis & minus. Sicigitur loquitur. Αλλ᾽οω fe κατ᾽ σ")-
qd λεγόμενά, αὐωμφισβητήτως ἐπιδέχεται TO μᾶλλον χαὶ
τὸ if ον. Quod fi quis malet illa verba τες κατ᾿ epe va s ποι--
£«, coniuncté legi,vt ποιοὶ xe7 £pe zs, intelligantur ij qui
ex virtutibus cuiufdammodi fa&i, & quodam modo confor
mati funt, perinde mihi probabitur. fic enim idem Ariftot.

locutus eft fupràlib.r. εἴρηται ag ψυχῆς ἐνέργεια κατ᾽ ἐρε-- «

τὴν ποιά TIS.

13 Siquidem funt aliz pure ] omnes libri excufi habét,
ay ὦσιν αἱ μὲν dpa [ ie. vnus fcriptus ὡς εἰσὶν .i. quoniam
funt, paruo difcrimine.

14 Neque voluptas eft motus ] fic definiturapud "Mar.
"Tull.lib.2.de finibus . Voluptas eft iucundus motus quo fen
fus hilarantur. a ἌΝ POE

15 Qualiseítea]] fic Ariftot. οἷον τὸ τῷ xógue yrpoe dA
Ao, atque ita fcriptum reperi in omnibus codicibus excufis
emendatioribus , non vtin nonnullis Germanicis οἷον τὴ
τῷ κόσμε. huius loci fenteatia non eft obfcura ,fi Euftratiü
fpectes,& D. Thomam, & ceteros,qui in hos libros fcripfe
runt commentarios, aut fcholia. omnes enim fine vlla va-
rietate , hzc verba e μη καθ᾿ αὐ Τὴν , οἷον TO TÉ κόσμε , πρὸς
d AA, fic explicant; omnis motionis propria eft tarditas &
celeritas, fi non per fe, at comparatione facta ad alias mo-
tiones, qualis elt ea qua mádus mouetur;id eft prima fphae
ra. hzc enim celeritatis & tarditatis non eft capax per fe,

proptereà quód equabiliter perpetuó mouetur: fed fi quis :

eam cum aliarum fphzrarum motionibus cóferet , reperiet
eam motionibus illis longé celeriorem effe, Verüm fiuerba
j Ariíto-

|
|

In librum deeimum. 427

Ariftotelisalio ordine collocentur, & legantur: vid*ntur
& planiora futura,& eam fententiam quam modo expofui ,
fignificantius oculis fubie&ura,hoc modo. II» γαῤ οἰκεῖον

3 ew Ν N NUS καὶ δ᾽. e s UNS.

you δοχεῖ τεῖχος χαὶ βραδυτὴ 95 καὶ εἰμὴ καθ᾿ au lw yrpo e GA
-A0,0lcy τὸ τοῦ κόσμε. Prxtereà non reprehendam , fi quis
dicat in illis verbis πρὸς £AAooioy τὸ τοῦ xogux 5 fubintel-
ligi τάχος» hoc modo aes λλο τάχος. οἷον το τῇ κόσμιε
τοῖχος, quanuis fciam hoc doGiffimis viris non probari , à
quibus mihi graue eft diffentire.

16 Id in quo fiet expletio,etiam voluptate afhcietur.]fic
Arift. ἐν ὦ 4 aya An pois , τέ T αὐ χοὶ ἡ δοιτο. τὸ σῶμα,
epa, hzc fic interpretatur Perion. id in quo fuerit Srile-
tio,id profecto corporis percipiat volupratem.qux quidem
interpretatio à uerbis & fententia Ariítotelis abeftlongif-
fimé.

17 Etexiisquz in fenfibus pofite funt] in omnibus li-.
bris impreffis , à quibus manuícripti non diflentiunt,fic le-
gitur, xq τῶν κατὰ Te οὐδϑήσεις καὶ d'i τὴς ὀσφρήσεως.
quam lectionem fine dubio mendofam & corruptam ego de
tracta vna litera .x.emédaui fecid;,vt legatur e£ δι τὴς ὁσ-
epiíceos, cum antea xa legeretur, vtdixi: neque dubito
quin omnes do&i hanc meam conie&uram fint probaturi .
M. Antonius Muretus quidem & probart,& negat aliter hu-
ius loci fententiam conflare pofle .

18 Et yeró acroamata Jacroama nomen eft grxcum : fi-
gnificat autem narrationem iucundam, fabulam,cantilenà,
quicquid denique audiendi fenfum permulcet. eo vtitur M.
"Tull.in ora.pro Archia poéta. Cum ex eo quzreretur,quod
acroama,aut cuius vocem libenter audiret . :

.. 19 Quibus pueri]ztantur quàm. maximé] ἡδόμενος ἐφ᾽
οἷς τοὺ παιδία ως οἷἱόντε μεΐλις. Perion. Voluptatibus per-
fluens,quibus pueri quàm maximé putanrz. Videtur vfus
efle corrupto codice,in quo fcriptum fit] οἴονται id eft putát,
pro οἱόντε. quanquam Argyropylus quoque & vetus in-
terpres ita legiíIe videntur.liber Florentinus quidem,Pari-
fienfis, Venetus quibufcum confentiunt manulcripti, habét
οἱόγτε. quos fecutus fum. dux

20

4.28 -. Scholia

20 Videtur enim afpe&us ὅρασις. proptereà quod 2-
Lie eft ipfe videndi fenfus, ὅρωσις autem, oculi fun&io,,
atque actio , quzrebam nomen aliquod Latinum , quod
grzco refponderet. Ac nomen afpectus quidem, quia mi-
hi etiam videbatur videndi fenfum fignificare duntaxat, ví-

- que eó fugi ac reieci, quoad apud M . Tull. relegi pro Ce-
cina. afpectus armatorum, & Philippic. fecunda , afpe&us
auctionis. Ν

21 Aut igitur in toto tempore, aut in hoc 7 om-
nes quos quidem viderim codices, fine vlla varietate ficha-
bent, ἢ ἐν ὥπαντι d' τῷ χεόνῳ i ré TQ, preter Germanicü,
àquo abeft j', quem fecutus eft Perionius .fic enim inter-
pretatur. aut certe in eo toto tempore .quz fcriptura po-
Ítrema vnà'cum fua interpretatione, vitiofa eft.

22 Aliaeftà columnarum ad pares angulos collocatio-
ne.7]-fic Arift. ἕτερα τῆς τοῦ κίονος ῥβαβδώσεως. ῥάξδωσιν
κίονος ( inquit Euftratius ) λέγει Αριςφοτέλης τὴν κατε μῆ-
κος τοῦ κίονος TW, ἥτις γίνεται ὅταν πρὸς ὀρϑεὶς γωνίας, ςἡ-
724 , id eft rhabdófin columnz,nominat Ariftoteles , colu-
mnz in longitudinem , collocationem, & (filiceat dicere )
defixionem, quz tum fit,cüm ad re&os angulos rectajftete-
rit. do&iffimi quidam viri putabant pf£d'wsir , effe colu-
mnz ftriaturam, feu ftriationem, & κίονας p2/2d'we«, colu
mnas ftriatas,& quafi virgatas. qui tamen Euftratii aucto-
ritate commoti facile de fententia deceflerunt.

23 Lacunaris ] χριγλύφε. σρίγλυφα, (inquit Euftratius)
ξύλα ἐςὶ qd pri ἐν τοῖς πέρασιν ἐγκεκλυμμένα. id eftli-
gna funt in extremis tabulatorum partibus tripliciter
infculpta. Ego affirmare non aufim zeíyAvgor , idem effe ,
quod apud Latinos, lacunar: fed cüm videam χρίγλυφον.τε-
éti effe ornamentum é lignis fculptis,feu cxlatis, neque vl-
lum latinum vocabulum , quod ad eam rem fignificandam
propius accedat , reperire poffim, hoc mutuatus fum,ei gra
tiam habiturus , qui mihi aliquod aptius proferet.

13 Sienim loci mutatio ] fic eocay appellaui. nam la-
tionis nomen , quo alii vtuntur, reformidaui. tranflatio au

tem nihilo magis mihi probatur. Iam gopay non inepte lo
ci

Inlibrum decimum. 4.29

ci mutationem latiné dici pofle ; ex ipfo Ariftotele intelli- -
ere licet, qui inlibro de categoriis, vbi motus partes , feu
Suidas enumerat, gopay peripicué τὴν κατα τόπον μετα-
ζολίωὐ appellat , his verbis: κινήσεως δέ ἐςιν εἴδὴ ἐξ, γένε--
σις» φθοραὶ , αὔξησις» μείωσιφςἐλλοίωσις, χοὶ ll κατεὶ τόπον μὲ
ταβολὴς. quanuis in Lopicis id improbare videatur.

25 Huius quoque formz ] quoniam hocloco breuius
ac przcifius loquitur Ariftoteles,vt fxpe aliàs folet , nos ea
verbajquz fubintelliguntur , perfpicuitatis gratia,reprzíen
tauimus . fic loquitur Ariftoteles .. Ergaé ἐςιν καὶ φοραὶ κίνησις
πόθεν ποῖ: xad ταύτης διαφοραὶ κατ᾽ εἶδος πτῆσις, βάδισις,
εἴλσις,χαὶ Tc τοισ τῶν repetendum απο κοινοῦ, κινήσεις εἰσὶ
πόϑεν ποῖ. Nihileft horum verborum fententia planius ho
mini no hebeti.argumentü eít à genere: fi loci mutatio elt
motus à puncto vnde,ad pü&ü quó,huius quoq; differétiz,
id elt. partes feu formz inter fe differentes , motus erunt
alicunde aliquó . Perionius fic interpretatur. {1 tranflatio
motus eft, quo hinc illuc itur, & huius genera funt volatus,
ingreflus, (altatio , & alia generis eiufdem. qux verba ab
Ariftotelis fententia plurimüm diftant.

26 Saltus] εἵλσις. Perionius , faltatio . aliud eft falire,
aliud faltare . nemo feré ( inquit M. Tull. ) faltat fobrius.
aliud igitur altus , aliud (altatio . neque veró nomen faltus
nobis fugiendum eft. eo enim vtitur M. Tull.in Catone ,
nec enim excurfione, aut faltunec eminus haftis, nec com-
minus gladiis vteretur .

27 Motum informat ] εἰδοποιὸν. ideft formarum effi-
ciens, & quodam modo parens: quod perinde eft ac fi di-
ceret , puncta vnde, & quó loci fit mutatio , motionis for-
mas efhcere differentes .

28 Perfpicuum igitur eft &c.] fic Ariftote. δῆλον ouo de
ἕτεραί τε εἶεν ἀλλήλων, X34 TOY ὅλων TI χαὶ τελείων vi ἡδονὴ.
Perionius minus attenté, minusque confideraté ita inter-
pretatur, Ita perfpicuum eft & inter fe fpecie differre volu
prates , &c. Hic non colligit ὁ fuperioribus Ariftoteles in-
τοῦ fe differre fpecie voluptates , fed motum: à voluptate eo
ditterre,quód nihil uetet,quó minus motus fit imperfectus:

vo

430 Scholia |
voluptas autem fit quiddam totum , & integrum; atque :
ita explicat D. Thom. 9 "P

29 Neque horum quicquam vel motis ] fic habent om-
nes libri vulgati Parifienf. Ven. Florent. dé τούτων εἐἰδὲν
κίνησις ἐυδδ γένεσις. quam le&ionem cum reiicere veritus
fim, tüm putaui legendum deinceps , Οὐδὲ δὲ ἡδονὴ» qué-
admodum legit ὃς Argyropylus,vt mox dicemus.Huius au-
té νυ! σάτα fcripturz hzc fentétia eft,neq; afpectü,neqs pü- .
&á,neq; monada,feu(fi dicere liceat)vnitatem;efle motum
aut ortum . Ergo neque voluptatem effe motum , quod alii
dicebant. neque me commouit quorundam librorum manu
fcriptorum au&toritas;íü quibus ità fcriptum efl, ev δὲ τού--
Tov ἐδενὸς κίνησις. quanuis enim hzc fint veriffima,tamen
cüm paulo anté dixerit afpectus, pun&i , monadis non etfe
motionem, ineptam repetitionem futuram exiftimaui , ft .
ftatim fubiungeret, neque cuiufquam horum motio aut or-
tus eft. Pretereà tota hxc difputatio pertinet ad eos refel-
lendos,qui dicebant voluptatem effe motum. colligit igi-
tut hic à fimilibus illis afpectu, pun&o , monade , qux cum .
fint quzdam tota , non funt motus , neque voluptatem εἴς.
motum. docuit autem primüm neque afpectus,neque pun-
&i, neque monadis effe motionem : deinde addit; neque ho .
rum quicquam effe motionem. Sad finihil horum eff mo .
tio , ergo neque voluptas motio elt. eo enim his fimilis vo-
luptas eft, quód quiddam totum ἃς perfe&um eft.

30 Ergo neque voluptas ] fic arbitror hocloco legédum .
dv δὲ δὴ ἡδονὴ, quantunuis reclament licet omnes codices.
Ac meam quidem fententiam adiuuat Argyropylus,prater
ipfam rationem, quz multo pluris eft. |

31 In vnoquoque igitur] fcio in omnibus libris impref
fis legi xal 'Éuaeoy δὲ, led arbitrord'y? effe reponendum.Ve
tus interpres neutrum habuit neque δὲ. neque dy. pendet :
autem fententia ab illo loco , [Δ veró cüm fenfus ominis
&cét.

32 Atque vt queque voluptas eft perfe&iffima, ita eft iu
cundiffima . ] iden d" ἡ τελειοτάτη. Perionius przpofte-
ré hzc interpretatur.Vt autem queque actio plurimüm e

et

-

p^" p". ue

In librum decimum. 43t
bet iucunditatis,ita eft perfectiffima . articulus enim przpo
fitus voci τελεοτάτη , poftulat vt 7eAeo7 75 antecedat
fi non ordine, at fententia.

33 Sednon ita perficit ut & res fenfui fubie&a.] ficom-
nes habent codices fine ulla uarietate ; dv τον οὐ τον δὲ σρό
erovil ré ἡδονὴ τελειοῖ» χαὶ v0 αἰάδητόντε wed ἡ αἰἴϑησις. Quo-
rum verborum hzc fententia eft , aliter functionem fenfus
perficit uoluptas;aliter & d qd' fenfu percipitur , & fenfiüs .
Nam voluptas fun&ionem fenfus perficit , vel vt forma,vel
vt finis,quemadmodum infrà docebit Ariftoteles . id autem
quod fenfu pércipitur, & fenfus, vc mouentia quedam perf
ciunt. Acque hoc quidem modo D. Thomas explicat . fed
Euftratius & aliter explicat, & fcripturam immutat.fic e-
nim legendum cenfet . du τοῦ αὐτὸν δὲ χρόπον ἥτε ἡδονὴ €
λαοὶ γκαὶ TO αλόδη τοῦ τὴν az ηδσιν « putat enim mendum effe
in nomine az ὥησιξ , fufpicaturque in eius locum fcriben-
dum efle τὴν az&nzuvy, vt fit hiec fententia Ariftotelis. non
eodem autem modo fenfus fun&ionem perficit voluptas ,
quo modo id quod (ub fenfum cadit , fenfum: fed id quidem
quod fub fenfum cadit , fenfum perficere dicitur,tanquàm
eum à poteftate ad fün&ionem muneris deducens : uolu-
ptas aücem muneris functionem perficere dicitur tanquam
ceiamplificas,maioréq: efficiens. Ea.n.quz ex terrz dimé-
fione percipitur, voluptas , terrz dimetiendz ftudiü & fün-
&ioné exacuit, promouet, amplificat : itemd; ea quam ex fi
dium cantu capit fidicé,auger fidicinis fidibus canentis fun-
&ionem. Quemadmodum igitur medicus & bona váletudo
non eodem modo bene valendi funt caufx: fed medicus qui
dem extra eum eft qui conualuit , & homine bené valente
prioreft: zgrotante enim homine erat medicus is qui mor
θὰ depulíurus ett:ille aüc nó erat vales. at bona vàletudo &
cit in eo qui bené valet vel vt habitus; vel vt forma ( bonà
valetudo enim hominé bené valenté informat, cum à bonà
valetudine bené valeüs & fit & appelletür) & vno eodemáj;
tempore eft, quo is qui bené valet: fic id quod fub fenfum
cadit,longeé aliter fenfum , eiusque vfum & functioné per&-
citquàm voluptas. Nam id quod fenfu. percipitür , fenfim

εὸ

43 .. Scholia
eó perficit, quód fenfum ipfum quodammodo laceffit , atq;
ad munus fungendum prouocat , fun&tionéQ; ex eo in quo
poteftas ineft , elicit: voluptas autem proptereà quód fun-
&ionem muneris amplificat,vt diximus.

34. Veluti eosqui florent,ztate ] τους ἐκμαζες uel τοὺς

ET

εἰκμείζοντας foleo ita latine reddere etate florentes. nam —

& paftores illi Virgiliani Ambo florentes xtatibus , mihi
videntur grzco nomine εἰχμαάζοντες dici poffe. & flos xta-

tis apud Lucretium & Terentium ; εὐκμηὴ ἃ Grzcisnomi- :

natur.

55 Principio enim incumbit in ea cogitatio ] fecutus
fum hocloco librorum Florentinorum, Parifienfium,& ce
terorum emendatiorum fcripturam : quz fic habet , τὸ μὲν

δ τρῶτον παρωκέκλιται ἡὶ διαΐοια, , quanuis mihi non di-
Ípliceat altera lectio quam fecutus eft Arpyropylus , πάρα
κέκλητον. ddeftexcitata,& prouocata quodammodo co-
gitatio eft.

46 Atdifferunt fpecie functiones σοσίτας. Ἰδιαφέρεσι δὲ
αἱ τῆς διανοίας. δες πα quibufdà codicib.corruptis reperitur
hzc fententia bis fcripta , femel hic fuo loco: iterum fuprà
alieno,ftatim poft illa verba 24e 34 τελειξ σα. atque eos
codices fecutus eft Perion.neque emendauit Gruchius.

37 Cum inepti & mali funt equorum agitatores , aut
hiftriones ] ὅταν φαῦλοι wei imi ὦσι. fecutus fum
hoc loco Euftrat. qui hzc verba fic explicat. Δηλοῖ τὸ συμ-
βαῖνον ἐν τοῖς ἱπποδρομίας. dud'els jap τῶν θεατῶν,εἔγωγιζο-
μένων τῶν ἡνιόχων ἔλλοτι peli, ἐλλ᾽ κείνοις AU Ὡροσέ-
χόσι did τὸ σφ d pu χοέρειν τοῖς τῶν ἵππων δρόμοις. καὶ τοῖς
τῶν ἡνιόχων €vepyeizus.i. declarat id quod accidit in ludis cir
cenfibus. nemo enim fpe&tatorum certantibus aurigis aliud
agit,immó veró eos fpe&tant attentiffimé proptereà , quód
equorum curfibus , & aurigarum functionibus delectantur,
cum boni funt aurigz . fic igitur Euftrratius . fed. εἰγωνιςαὲ

intelligi etiam poflunt hiftriones , quod ex libro Ariftote. Ὁ

περὶ ποιηπικὴ ecuiuis cognofcere licet.3 £waizdezivyl κακῶς

αὐ γωνίζονται. ibid.di ap ἔδει ἑκατὸν τραγῳδίας ἐἰγωγίζεϑαι» ᾿

πρὸς κλεψύδ ρας aJ ἠγωνίζοντο. Ἶ
3

ΝΞ ΒΞ ΟΣ

Inlibrum decimum. 433
εἰ 48. Euenit igitur muneris fun&ionibus ] fic Ariftoteles
eupGoíva δὴ περὶ τὰς ἐνεργείας τό αντίον πὲ τῶν οἰκείων
ἡδονῶν τε καὶ λυπῶν. quorum verborum fententia eft aper-
τὰ. At Perionius fic.nec emendat Gruchius . Contingit er-
go circa actiones rem fe habere contrà in voluptatibus iis,
qua naturx accommodatz funt, atque doloribus : qux ora-
tio,neque fatis emendata eft, neque fententiam Ariitote-
lis declarat.

39 Nontamen videtur voluptas ] cu μὴν ἔοικέγε κἡὶ ἡ δο-
yi διαύοια εἶναι, ἐθ᾽ καὶ ad rasis. quibus verbis hoc fignificatur
fi verum de verbo exprimas , non videtur tamen voluptas
cogitatio,aut feníus eíle. fed cüm grzci & latini Philofo-

| ΡΒ, αὶ in hos libros fcripferunt commentarios, hxc verba
fic accipiant, J'rayoi2 & a£ ois, quafi dixerit d'uayo//ac ἐ-
νέργεω , αἰϑήσεως ἐνέργεια : ego quoque mihi faciendum
effe putaui , ut hunc locum alioqui obícurum futurum, hoc
modo interpretando luculentum redderem.

40 Quod fi hoc re&é dicitur , vt uidetur,& fi uniu(cuiuf-
que rei δὲς, ] fecutus fum eam fcripturam , quz reperitur in
omnibus emendatis codicibus , Florentinis, Venetis,Pari-
fienfibus. eft aucem huiufmodi. E; δὲ 7270 κελῶς λέγεται,
xad 6p d'oxei qd ἐςιν ἐκαάςε μέτρον καὶ at pew xod om yalós ἢ
qoi Tos : καὶ ἡδονσὶ εἶεν αἢ αἱ Té τω φαμνομμεναι . mendofa
funt "utem exemplaria quzdam Germanica,in quibus legi-
tüt χαί £&1 x24 ἐχάςε ,tollendad; eft copulatio 44, qux cft
ante vocem ἐχαΐςε: eaque verba xa eei, fic funt accipienda
quafi dixerit 4d ἐΐ £cr.. ideft & ἢ eft.repetitur enim particu
la εἰ , ὃ fuperioribus.Quare mendosé vertit totum hunclo-
cum Perionius hoc modo.Quód {1 przclaré ac veré dicitur,
profe&óo vt videtur, ficetiam eft rerum omnium menfura
virtus & fapiens quiataliselt. Putauit fententiam hic con-
cludi & finiri,cüm pendeat vfque ad illa verba τὰ δὲ 775.
Eft autem legendum hocloco in meis latinis, Quód fi
hoc re&é dicicur , ut uidetur: non ut librarius imprefhit,di-
ci videtur.

4x Multe enim exoriuntur hominem peltes δίς, Ἰῆς Ari-
fto. πολλαὲ γα καὶ φοραὶ καὶ Aqua αὐθρώπων γίγογται. De-

e rlonius

434 Scholia

rionius fic . Multz enim funt hominum deprauatz , infe-
&zqQue affectiones. non dicit Ariftoteles multas effe homi-
num deprauatas affectiones , fed multas exiftere hominum
corruptelas. ideft multa quotidie exoriri,quz ingenium bo
minum corrumpant;ac deprauent, 3

42 Sedearum ,quz uidentureffe &c. ] Perionius hunc
locum (diffimulare non poflum)ualde inconfiderat ὁ inter-
precatur. Verba Ariftotelis hzc funt τῶν δ᾽ ἐπιεικῶν δοκε-
σῶν eiyaa ποίαν. M τίνα φατέον τοῦ αὐθρώσε εἶναι 5 Primüm
horum verborum vnus fpiritus , una continuatio eft. ille
autem diícerpfit, hoc modo, bonorumautem funt verz vo-
luptates . fed quz tandem,qualisue hominis propria volu-
ptas habenda eft? Deinde in nomine ἐπιεικῶν , fubintelli-
gitur ἡδονῶν : Perionius uult feine ti uirorum.Poftre-
mó δοχκεσῶν, participium eft patrii cafus , numeri multi-
tudinis à retó δοκοῦσα, quod cohxret cum nomine £zzer-
κῶν : que cum fint puerilia, & in promptu pofita,non per-
fequerer,nifi Perionius in eis lapfus effet.

43 Siue igiturunajfiue plures δὶς. fic Ariftote. ez óun
μία ἐςὶν,εἴτε meus ad TÉ τελείε καὶ μακαωρίς ayd pas. Subin-
telligendum nomen eyépyeiu, quod antecedit,non y d'ora/,
vt interpretatur Perionius. Toties dixit Ariftoteles vnam-
quanque a&ionem,feu functionem muneris à fua voluptate
perfici . nunc hoc dicit. fiue una , fiue plures fint viz? boni
actiones,eas,qua has actiones perficiunt , voluptates , pro
prié dicendas effe hominis uoluptates. £f

44 Et veró ex ludis ij qui remiflionis ] Ariflot. xz τῶν
ereud' iy αἱ iid ieu, Perion.atque etiam ez,qux pueris gra-
tz funt & nicundz, oble&ationes. zz;421z .grxcis, ludus eit
latinis, Nemo grzcé doctus contrà dicet. at Perionius unus
aliter fentit. y

4; Atque ex virtutz vita degitur &c.]& τος δὲ ἀπε οἷος.
Peiion.quoniam ea demum fapiens videtur. azsd ees, hoc
Joco non fapientem,fed grauem,feuerum,;ac ferijs rebus de-
ditum fignificat.itaque Cjos an«d vos ab Ariftotele appella-
tur vita euera;& in rebus feriJs pofita : & ασόδάζεν inter-
dum valet res ferias agere & azud'ea, τοῖς γελοίοι 99 des "

iculis

Inlibrum decimum. 4ς
diculis ftatim opponit. tem

46 Nifi& uitam cum uirtute cóiun&am 7 εἰ μη xa? Cf.
Euftratius & Argyropylus fubintelligunt azed'as. alii «)-

δαίμονος. ego illos fecutus fum.

47 Videtur itaque fapientia ]d'oxéi you2 καὶ σοφία . fecutus
fum libros Venetos,Florentinos , & ceteros feré omnes:in
quibus ia fcriptü eft.vetus interpres & Argyropylus lege-
runt jj φιλοσοφία. quod fi quis probet,non repugno.

.48 Fortaíle vero melius ] fic omnes libri habent βέλ-
τιον δ᾽, σωςσιωεργους ἔχων. vetus interpres videtur legiffe
σωμεργους ἔχειν. quam fcripturam fi quis probet fic erit in-
terpretanda: fortafle veró przítiterit adiutores habere.

49 Nemo enim bellum gerere ] ratio eft fuperiorum il-
lorum.Veríamur enim in rebus gerédis &c. quzdam inter-
pofuit fuo more.

50 Si cum amicis inimicitias fufcipiat ] εἰ τὶς φίλες πος
λεμίες ποιοῖτο. Perionius, fi quis amicos ad bellum infttuat.
re&té fic interpretatus effet Perionius,fizoaeuixée fcriptü
effet. nififorté putat πολεμικες. & vroAeuí«e , idem effe.
quod longe aliter eft.hanc fententiam fic Homer. /A . ἰῶτ.

ἈΑφρήτωρ,ἐθέμιςος, t yéció se ety ἐκέϊνος ,
ΟἿ πολέμε ἔραται € aid lul s ἐκρυόεντος. |

Et M. Tull. Philip. 13.in princip. Nà nec priuatos focos,
nec publicas leges uidetur,nec libertatis iura cara habere,
quem difícordiz,qué cedes ciuium , quem bellum ciuile de-
le&at : eumque ex numero hominum eiiciendum , ex fini-
bus humanz naturz exterminandum puto.

$1 A facultate ciuili diuerfamac ] fic habent om.lib.
impreffi . neque diflentiunt manufcripti: ἑτέραν ὅσαν τῆς
πολιτικὴ (9 &c.quorum verborum hanc fententiam elfe pu-
το. Reip. quoque adminiftratio negotiofa elt. nam prater
rcip.gerendx curam,& operam,is qui remp.adminiflrat, fi-
bi,ac ciuibus potentiam,& honores;aut beatitudinem com-
parat:quz quidem beatitudo à ratione reip. gerédx differt,
eamq; beautudinem quxrimus , vt ab illa plurimum diffe-
rentem.Eullratius uidetur vim afferre verbis Ariftotelis, &
in locum nominis φολιτικῆς [ubitituere velle. ϑεωρητικῆἐ-

Mr! itaque

436 Scholia

Itaque fic hunc locum explicat.& talis beatitudo feu felici-. ..

tas alia eft ab ea beatitudine,quz in contemplatione pofita
eft , quam beatitudinem in contemplatione pofitam nunc
quzrimus .ego peruulgatam Ariftotelis le&ionem fecutus,
interpretatus fum , eiusque fententiam eam , qux mihi
verbis Ariftotelis maximé videbatur conuenire,pauló ante
jn medio propofui.

;3 Hzautem funt negotiofz ] dua. J"doroAcij. Perio,
hzcautem officia funt actuofa.actuofi dicuntur ij , qui ad a-
gendum apti funt,qui in a&ione verfantur. & virtus aCtuofa
ἃ M.Tull.appellatur,quód aliquid agat:res autem ipfe non
dicuntur actuofz,íed negotiof potius.

$3 Quod decotum ell cuique &ce. ] τὸ πρέπον £u
d'uaThpou Tes. Perio.fuum cuique tribuimus pro dignita-
te. Multa peccata in paucis verbis .d'uazupéiy eft ica
re,non tribuere. nifi forte dicet fe legifle &zepouD es , quz
Je&io reperitur in quibufdam libris Germanicis. fed men-
dosé. Pratereà τὸ eyézoy non recté interpretatur pro di-
gnitate.

$4 Et temperanti,au&toritate & licentia ] ua τῷ σώφρο-
yi ἐξεσίας . Plato lib.primo de rep. przclaré ac pené dicam
diuiné,vt alia,oftendit iuftitiam & temperantiam in homi-
nibus diffimili ac difpari fortuna fpectari , atque explorari.
Nam vt fi quis diues , & omnibus rebus ad victum cultumá;
neceffariis affluens neminem fraudet,nemini furetur : non
continuó iuftus habendus fit:fed is potius, qui in fumma te-
nuitate,& mendicitate,nihil cale admittat: fic fi quis priua-
tus, & inops ac tenuis vxorem alienam non folicitet ad ftu-
prum , nec puellis ingenuis labem inferat , non fit ob eam
caulam temperantiz laudibus ornandus : fed is demüm , qui
potens,opulentus,& magiftrratum gerens ab vxore alterius
oculos & cupiditates fuas contineat , & refrenet. Quidam
viri do&iffimi putant £zegíar, hocloco valere facultatem,
à quibus diffentio. eft enim ἐξεσία poteftas ea quam po-
tentior,aut opulentior aliquis propter opes fuas, aut magi-
ftratum adeptus eft. & ita loquitur fupra lib. x. dud πολλὲς
“Τῶν ἐν ἐξεσίαις ὁμοιοπαθεν Zapd'aye don.

ΣΣ

——À———— ———Z——V—M—

-- dusmclitttndidb mcd ME EE UE dS MER οἷα μα. νο

. | c9»

In librum decimum. 437
.^$$ Ethumaniter viuat ] ficloquitur M. Tullius in qua-
dam evi ftola.docebo quid fit humaniter viuere.
$6 Iam. veró vtrüm dij erunt temperantes] fcio in o-
mnibus libris impreffislegi. εἰ δὲ σώφρονες, τί dveiey: fed
cá viderem hzc verba non fatis apté cohzrere cum ijs, qua
antecedunt , δικαίως, τοὺς αὐ d peine, τὰς £A Depíss, fufpica-
tus fum fub effe mendum . auxit füfpicionem meam quidam
vetus codex manufcriptus , in quo ita fcriptum reperi. az δὲ
σώφρονες. Pratereà vetus interpres aliquantum abeft ab
hac vulgata lectione,videturque legiffe zpa aj εἶεν : vt hxc
fortaffe fit integra huius loci fcriptura . οἱ δὲ σώφρονες d pez
aj εἶεν, goprix2c.&c.quorü verborum fententiam expreffi,
cum iis,quz fentit Ariftoteles, meo quidem iudicio , valdé
confentaneam. Verba autem , quz deinceps fequuntur , an
odiofa acnon ferenda δίς. qux cum interrogatione prontim
tianda funt;affirmationis vim obtinere intelligentur. quod
genus Ariftoteli perquàm vfitatum eft.

.57 An odiofa ac non ferendalaus illa] 7' φορτικὸς 2 ἔ-
πάινος . Ífuprà annotaui vocem φορτικὸν mibi videri apté
reddi poflelatiné odiofum , non ferendum. Adr. Turnebus
arbitrabatur hoc loco φορτικοὺν ἔπαινον commodé dici pof-
fe, laudem ineptam:cuius auctoritatem quanuis plurimi fa-
ciam , non fum tamen femper fecutus , exiftimans ineptum
minus effe,quàm φορτικὸν.

58 Neq; huius rei iudicium ] dud" ij κρίσις. quibufdam
codicibus mendofis defunt hzc £4" if κρίσις. '

59 Ertqui res quàm potuerint honeltiffimas , gefferunt ]
omnes libri tüm impreffi,tàm manufcripri,quos quidem vi
derim,fic habent πεσραγότας δὲ τὸ κάλλιςα 9s üero. Ego
veró eos omnes arbitror effe corruptos.qua in renon dubi-
to , quin homineseruditi , & perpoliti mihi fint affenfuri.
Quis enim iraloqueretur? ὃς qui res, (vt arbitrabatur) ho-
neltiffimas gefferunt. Exiftimo igitur ita primüm fcriptum
eile ab Ariltotele πεπραγότας δὲ τὰ κάλλιςα ὡς οἱόγτε.
deinde vel librarios,vel arrogantes aliquos homines( quo-
rum maxima turba eft ) ex oicvre;fecifle οἴονται. Poftremó
fludiofos , & mediocriter doctos animaduertétes verbá t&:

E poris

4.38 — | Scholia

poris przfentis οἴονται huic loco non quadrare,& fufpican-
tes ab Arift. ícriptum effe ὡς 9ezo , vt ad Solonem refera-
tur , non ad participium πεπραγότας , ita correxií-
32 , legendum igitur hoc loco cenfeo deo/Zyze . neque pu-
to quenquàm auris purgate hominem à me difsenfurum.
M.Antonius Muretus quidem mihi affentitur , cuius vnius
fententia & iudicium inftar eft multorum.Q uemadmodum
auté grzci dicere folent , ὡἧς οἷόντε κάλλιςον . εἰς οἷόντε βέλ-
τίςον. ὡφοῖόντε μέγιςον: [τὰ & latiné dicimus , quàm pof-
fum maxima voce dico,quàm breuiffimé potui, quàm maxi
mé poffumus , quàm potui maximis itineribus.

60 Quippe qui dixerit mirum fibi non futurum,fi multi-
tudini &c. ] [οἷο Euftratium ita hunclocum ex plicare,quafi
fignificet Arifto.Anaxagoram dixiffe,fibi mirum non futu-
rum , fiipfe haberetur à multitudine ineptus quidam & ab-
furdus.fic enim fcribit Euftratius. λέγει δ᾽ ὁ Αγαξωγόρες
paid £v εἶναι θαυμαςοὺ εἰ τοῖς πολλοῖς ἄτοπος χαὶ κακοδοήΐμων
γομίζομωι. Ideft non eft mirum ( inquit Anaxagoras ) ἢ ἃ
multitudine abfurdus , & mifer habear. Verüm pluris eft
apud me Ariftoteles ipfe in libris ad Eudemum,cuius hzc
verba funt. Αγαξωγόρως μὲν ὁ Κλαζομένιος ἐρωτηϑεὶς τίς d
οὐ δεωιμονέςωτος, ἐθεὶς εἶπεν ὃν a νομίζεις » ἐλλ᾽ ὥτοσος aJ TIS
σοι φωνείη . idelt Anaxagoras Clazomenius interrogatus
quis eflet beatiffimus ὃ non is ( inquit ) quem tu exiftimas,
fed abfurdus quidam, atque àbeatitudine valde alienus vi-
deatur. Apparet igitur ex his;verbis,non dixiffc Anaxago-
ram mirum non futurum , fi ipfe mifer , miniméque beatus
à vulgo habeatur: fed fi is qui re vera fit beatus , non habea-
tur àuulgo beatus. fateortamen etiam Euftratii fenfum
huic loco conuenire.

61 Vis a&ionum przcipua ] τὸ κύριον. Perion. inqui-
bus laus verfatur. non probo . τὸ κύριον malim interpreta-
ri;id quod plurimüm valet , vim przcipuam. δος vt fup.

.62 Multaquidem & meritó premia magna ferant |zoA-
λὲς αὖ μιῶ ἐς «qi μεγώλες &c. verfus eft 'Theogn. integet:
pentameter. interié&üm eft autem aduerbium δικωΐως. cu-
ius fententiam non eft affecutus Perionius.quin.ne fufpica-

: ᾿ tus

In librum deeimum. 4.39

tus eft quidem efle verfum. fic enim interpretatur,magnum
illa quidem fru&um ferrent , ideft , vt opinor , affcrrent.
ἔφερον autem valethocloco ἐφέροντο. ideft confequeren-
tur , obtinerent, referrent. Prztereanon probo quód pu-
&ay. fructum interpretatur,cüm mercedem fignificet]. neq;
veró eft , quód quis mihi vitio uertat, quód prxmia latiné
reddiderim . nam & licuit mihi in verfup;&4& przmia di-
cere,et arbitror etiam in foluta oratione premium pro mer
cede vfurpari pofle, non tamen contrà pro eo , quod latini
premium proprié nominant , metcedem , nifi quis vti velit
tralatione liberiore,& pené dicam,inuerecunda.

63 Docile ad virtutem reddere ] fcio χατακώχιμον, va-
lere ἐλωτόν. xevT&yóutvovxexpayThAuévor, ideft captum;ob-
noxium,diuino quodam fpiritu afflatum. fed cum lingua la-
tina-talem tralationem non ferat,nifi ita verterem , virtue
tisftudio,atque amore diuinitus afflare , ftudui in Ariftote«
lisfententia exprimenda quàm proximé ad greci nominis
notionem alio loquendi genere accedere.Intlammandi igi-
tur verbum;quo vfus fum,quanuis à fignificatione nominis

Feci κατακώχιμος valdé remotum fitab eo tamen , quod
fignificat Ariftoteles, non valde longé animos abducit. Al1-
terum autem illud;quod priore loco pofui, docile ad virtu-
tem reddere,grzco χωταχώκιμον motion, ita fimile eft , ve
idem pené videatur.Euftratius enim difert&'ait χωτακώχι-
μον; hocloco valere τὸ Jzéixor χαὶ 4" meés. ideft quod ce
dit , facileque obtemperat:quibus nomen docilis propemo-
dum pareft. Non eft porró omittendum Argyropylü mihi
videri aliter legifle ; quàm in vulgatis libris jit repe»
ritur.fic enim habent omnes libri typis excufi , cum quibus
confentiunt manuícripti,quos quidem viderim , 592; τε &-
γενὲς xad ὡς ἐληθῶς φιλόκαλον y ποιῆσαι a κατακώχιμον ἐκ
τὴς εἰρετῆ ς. quorum verborum ea fententia eft , quam ex-
preffimus . Ille autem fic videtur legiffe ἦθος τε &yevee a2
εἷς ἀληῆῶώς φιλόκαλον y φεῖσαι a κατακώχιμον ἐκ τῆς ἐγω-

ijs. ideft ingenioque generofo , veréque honefli ftudiofo
los educatione diuinitus afflato fidem facere poffe .cuius
le&ionis veftigia nufquam alibi reperi.
| e 4 64

4.4.0 ^ Scholia |.

64. Przclareque fortaffe nobiscumagatur.] dyaziyréy
Jia ἐςιν. ἐγαπητόν £i, latine dicere folemus, bené aut
przclaré nobifcum agitur, magna diis habenda eft gratia .
Perio. fed contenti efle debemus . non probo. "css

65$ Sedoporteat animum auditoris.&c. ]zAAz δέη apo-
διειργαδηαι τοῖς ἔθεσι τὴν τοῦ εἰκροωτᾶ, ψυχίω) . Periontus
hzc verba, τίω 72 ἀκροατέ «luy, interpretatur . impo-
tentis animum,duorum uocabulorum fimilitudine Zxpox-
Tue & εἰκρατιὶς deceptus . quorum alterum auditorem figni
ficat, alterum incontinentem feu impotentem . neque e«
mendauit Gruchius. |

66 Quonam modo oratione de fententia fua demouere
poffis? ] Varia eft huius loci le&io ita tamen,vt quomodo
cunque legas, eadem fit fententia . libri Veneti;Florentini;
& Parifienfes, quos fecutus fum , fic habenc. σῶς οἱόντε με
ταπέϊσαι. 411 πῶς οἷύετε μεταπέϊσαι. fubintellige λόγαςς
alii quos fecutus eft vetus interpres . φῶς οἷογτε μεταπείβε-:
ez o4. M

67 Perinde quafi viri boni in primis confuetudine ] [65
cutus fum fcripturam omnium librorü impreíforum , quos
quidem viderim. quz talis eft. εἷς ὑπακεσομέγων τῶν ἐπίεε
κῶν Toi c ἔθεσι προηγεμένως, quiuis eà fufpicer εξ corruptà.
fufpicionem meam adiuuat vetus interpres, qui videtur le-
gifle προηγκμένων, proculdubio mendosé. ne igitur lon-
gum faciam, puto omuino legendum -«eonyuévov. atque
hanc meam coniecturam codices nonnulli manufcripti có-
probant & confirmant. Erit autem ἢ ita legamus;hzc fen-
tentia, perinde quafi viri boni confuetudine prouedti ; fint
obtemperaturi . |

68 Cyclopum more vxorem & natos priuata lege gubet
nans.] κυκλὼω σικῶς θεμις ἴων ποέδων, nd" dA ys . Hom.
€d'vos.it. mn

«9 Ceteris denique inflitutionibus ] xa? τῶν ἄλλων σᾶς
d'doutray.in quibuídà codicibus fcriptü reperi ,xg2 τῶν d'A-
aov ἐπιτηδα μάτων. Vtraque lectio »qué probabilis eft.

70 Suntque ad obtemperandum faciles & propenfi. 1 χαὶ
ἐνπειδᾶς. nonnulli codices habent ἐνπαθέϊς , fed ns

ose.

ΜΓ -ς----

-
Inlibrum decimum. 44}
dosé. quos fecuti. Perion, ὃς Gruch. hunc locum perpe-
ram interpretati funt.

71 Ita enim ,quod fibi opportunum ,'atque vtile eft .
μᾶλλον a τοῦ προσφόρου TUyyalíea ἕκαςος. Ῥετίοη. omnes
enim vtilitatem fequuntur libentius. funt hzc quidem ve-
ra ,fed ab Ariftorelis fencentia valdé diffident.

73 Quemadmodum & nonnullos ipfos fibi medicos ]xa-
βώπερ xeu ἰατροὶ ἔνιοι δοκξσιν £awrroie ἄριςοι εἶναι. Perion.
ficuti etiam funt quidam. medici , qui fuo iudicio funt cla-
riflimi .longé aliam orationem afhingit Ariftoteli , quàm
ipfe fentiat Ariftoteles . non enim dicit quofdam medicos
fua opinione, fuo'ue iudicio efle optimos, fed reapfe quof-
dà fibi effe medicos optimos, proptereà quód iis rebus ob-
feruatis, quz fibi prodeffe & qux obetfe foleant,didicerint,
quo potíffimüm vi&u,& quibus exercitationibus fuà vale-
tudinem tueri poffint.

73 Vr legum ferendarum fcientia przftet. ] youofezixó:
γενέῶϑαι. Perionius.vt ad leges imponendas idoneus effe vi
deatur. docuimus fuprà leges imponere, effe ferre leges per
niciofas;aut inutiles. neque hoc loquendi genus huic loco
conuenire.neque tamen hzc funt à Gruchio emendata.

74 Nonenim cuiuflibet hominis eft quenuis,& eum qui
&c.] ὅντινα Sap ou xe4 τὸν προτεθέντα dina yeu καλῶς ous.
ἐς! τοῦ τυχόντος. Perion.& Gruchius hzc verba ὅντινα καὶ
τον προτεβέντα referunt ad νόζλον, non re&é. fic enim illi,
Neque enim cuiufuis eft noffe quas leges ponere oporteat,
& quomodo re&é difponendz , quas ponere. velit. quam
quidem interpretationem ego refellerem, nifi grzci fermo
nis vfus;& proprietas refellerent.Q uis enim grzcorum ita
vnquam locutus eft ὡροτιθένοι νόμον, pro legem ponere aut
ferre ὃ pretereà his verbis,Zvziva οὐ, nullo modo ea fen-
tentia,quam illi expreílerunt , fubiici poteft. Poftremó Ar
gyropylus,& Aretinus,& ceteri omnes verba illa.Zyz;ya , &
τον προτεϑέντα , de homine qui fit inftituendus;accipiunt.
Quin D. Thomas tametfi corrupta interpretatione vfus fit,
eam tamen fententiam,quam ego expreffi fequitur, & ex-
plicat. |
Errata

-

ΨΥ͂

5» x:

Errata fic corrigenda. "wp.

Pagina (o verfus

21 eruditi ..—

12 debeat ,

17 vtiliter ' :

7 4 encyclia Ὁ

eadem 13 bonorum funt fines

7 eo quod. ..

IO quo &c. eo

13 Éodemq; modo

13 chamzleontem

30 fortune

4 accommodata
ead. 13 atque co quidem δζς quo

1 hic verfus duo prepofteré pofiti funt,
ead. το qued parum

$ temperate

12 | propter has

9 dicam)

1 per infcientiam)hic omiffus eft index

numerus 2.

2 horum
eadem 219 dicatur

28 fphere hic omiffus num. 11.

ξ . ἘΔ autem TG

X poffunt. Neque

19 qua fint , & qualibus

qui in bello &c. decernuntur. '

eadem 24. afferunt. n
29 nec cerio vifo) hic omiffus num. 6j J
29 Nam ét pueri ) hic omitfus num. 75
16 propeniiores
3 alii quidem tum
eadem 16 & quibus exiguum
. 9 μεγάλο πρέπειαν
2$ ^ operis, quod
7 remote
Ij expo yoAOL
100 6 .accommodati funt. Sed
118 — Ys. Itaq; vocant eos &c.) mn.25 amitfus
125 24 víq;eó dum parui) —nu.49 omiffus
134 i8 abíurdum vi detur,

13$

135
129
Y40

156
158
59
τόο
166
173
176
183
188
204
208
247
255
eadem
368

273
188

316
323
351
38;
397
398
401
407
416
47

fieri poteft : P.

partium quoque animi eam , quz

gefta. Appetitio, 10.aüt vltimi εἴ. Οὗ

filium &c.

careat : fic fe

illum haud

tolerantia,fiue

,omninó rationem eorum

non eft vniuerfus

predic

Hzc enim à confilio auería eft : Ille
uz ab his
ed ineft in ea

Videntur autem

autem reip.

expletio,etiam

eaídem effe probab.

Quód fi hoc re&é dicitur vt videtur ,

ab omnibus

Errata in annotat.

22
29
33
aa
6
24
T7
14
23
3
38
32

incuria , feu quz

ty ὅτι

etiam fi quis

"rap αὐτὸ

eam

τῶν δὴ

bonos effe: bonum effe —
X4& TO. ποσὸν. & ita verf. 19.
qui vtuntur, hzc

εἴρκιος
ἤδιςον δὲ τὸ κατὰ
perfruens

"spp. mer
dos iari μενα

B | | Pi τὸ x
^ » £ntt105. σποιι δε, pios PN
TAE (co adum fis nomo,

“τὸ πὴ
alil; f5 x 35i oiifinios $ mins as,
. zu ὧς ὍΝ
25 πὶ Regiieh. :

Ἢ (02305 be

« à «qi y1T 33 MA
' fugias, ,oialqxo
c tdoq 31i» artis
Yinsbey TY, ΡΣ ib $3121 — n 0
. &ndinitio ds

- »»

Ae δὶ ord
Vs

eut i Bias ,

A^ $ ide

veu uev

à ἘΠ]

4* b Sr s €» É acc. κα. Vater ma 2
a Vd br! — iu e ND ** νῶν

cmd errtmrePMUE PH
“ον TL AC su

j *
^

í Bd m b i

T. u A ve
^ X E
A v ὶ à λ «: a
/ 27 ᾺΣ Wk * - -——1 "EN
* C » ^ δι DE 5 "A - ὁ E :
t, 3 n m ΕΣ M

hi ΑἹ

Σ ἰών)» 5"
ec qa ara ν
——— 0: δ E oc

in uit δ»

Ad cen Ὁ ἐγ ΤΣ
Ἐν pretiis ek

X ὅροι

Bor om

by sa E "s.
"hs
nalis Uic is.
Ψ.γν "ἢ

ó
^ . TR
bo» e Danes ES LED -— *
en y^ ^ - & ^ rm uon 2^ Bini ἮΝ
4 em 4 c ep X
prodiit P
x

E as" di. 2d . » σ΄ »
|owo 7 faim M tns "——

, :
. A 4 à ]
vct dabei" 6rd oe
z ^e 4 3 Υ͂
κι᾿
ΨΥ
& 4 e * ,
ὴ 3
* M

: —. NE ei ios uh E oed ^ Ae ^ gu
Ἢ IT * 7 “Ὁ * , PX * "^. KA. 2. ὁ- Mea mdi H
"We uocat ba. E PE s ' v 3 3 UJ t PUMA os δι ἐὰν
υ "d LE ME ὥς JU o ane PEN ᾿ ὍΝ ᾿ " rye Ὁ modiis Ded.
T δ ὦ Deere ὧν ἂν alae us * ^ti :
i. L ; ^ 4 .
E Iw 2s ἑρθδη». ἢ. qa-
& -74 . ^v th a. m ἔφ
abs ve σα ὦ s

Boa el» cnt rid de AC “ἐν ᾿
λοι, o ῳ Ὁ ? 2» c ip ist

Tw,