Itefe 'lv *
!. ,’U'1.!)# . 'rf i
K I
: ;’ .* ■" ■
■ ■
y& ri .
iSVVU vw &
ylV'
BURNDY
LIBRARY
Chartertd in 1?41
GIFT OF
Bern Dibner
The Dibner Library
of the History of
Science and Technology
SMITHSONI AN INSTITUTION LIBRARIES
A<a 1
\
0 *
MT .
i
.
'
ARISTOTELIS
De natura animalium:libri nouem.
De partibus animalium:libri quattuor.
De generatione animaliumilibri quingj,
INTERPRETE THEODORO GAZA,
TABVLA
HAEC SVNT CAPITA QVAE PRIMVS DE NATVRA ANIMALIVM LIBER
CONTINET.
cap.i. car.i;
cap.ii. car.i.
cap.iii. car.if.
cap.iiii, car.ii.
cap.y. car.in
cap.vi. car.ii.
cap.vii. car.ii.'
cap.viii. car.ii,-
cap.xi. car.in.
cap.xii, car.iii.
cap.xiii car.iii;
cap.xiiii. car.iii.
cap.xv. car.iii.
cap,xvi. car.iiii;
cap.xyii.
cap.xviii.
cap.xviiii.
car.iiii.
car.iiii.
car.iiii.
In quibas aialia iter fe differanttqbufue conueniat:eorudemq? naturae diuerfitas.
Qux corporis partes aialibus comunes quae item pprie finr.
Quomodo aialia alia ab aliis differat in emiffione &C admiffione ,phTici feminis.
Humorem quodcp aial habere:aliter tamen uel huic uel illi inefle.
Quse aialia pfedl um alakquae oua:quae uermen gignat quoue ritu quaeq? incedat.
Quae aialia habeat fanguinem quaeue eodem careant.
De fummis in hois corpore partibus:& quid caput:quid item thorax fit.
Quid fit facies in homine.
De fuperciIiis:ocuIis:palpebris:ciIiis:pupilIa:nigro candido:angulis:& de iis animalibus quae oculis ca/
reant. cap.yiiii. car.ii,
De oculorum uarietate in quibufq?afantibus. cap.x. car.iii
Deaure:nafo:temporibus:maxillis:labris:gingiuis:detibus:Iingua:palato:coIumelIa:eoru^inqbuf^
animantibus differentiis.
De collo 8C pedore eorum ^ partibus;
De uentre inferioribufcp ad genitale ufcp membrum. ;
De uarietate feminalis membri uiri & mulieris.
De dorforcaererifq? partibus pofterioribus.
Cum quibus aiantibus hois cerebrumigula arteria:# uenter coueniant.
De corde hois caeteroruqi aiantium 8C eius fede;
De iecinorediene felle:renibus:# uefica.
De genitali mebro dC te! fiibustqbufuccorpis partibus mas cu fcemina diflentiat
CAPITA SECVNDl LIBRI, De NATVRA ANIMALIVM.
Suae aialia in qbufda coueniat in qbufdam aut differant.
piniones utru canes mutet deresiquoue fditio uetufhores a recetioribus dignofcaf.
Dentes equo i fenedute cadidiores fieri plurefqs mares q foemias habere detes.
Hominibus circiter uicefimu annu geminos dentes digni.
Elephantes mares e foeminis diftare in ordine dentium.
Exiguam effe elephantis linguam.
Qua: aialia i oris magnitudine difcrepet:ibi<£ de equo fluuiatili aegiptio.
De genere fimia^ qd partim hoiem partim q‘drupedes imitatur.
Decebis.
In qbus ouipara qdrupeda cu caeteris qdrupedibus coueniat qbufue diflentiat*
De chamaeleone 8t eius cu exteris fimilitudine.
Deauium natura quibufue cum terreftribus animantibus coueniants
De genere pifeium eiufg? differentiis. • ,
De genere ferpentum;
Quae membra quocp aialium genus interiora fortiatur.-
Quae aialia renibus 8C uefica careant.
Qua cornis parte i qbufm aiantibus cor.iecor.pulmo.Iien.fel & uenter obtineat.
CAPITA TERTII LIBRI.DE NATVRA ANIMALIVM.
De fitu & forma genitalium mebrorum oius aiantium eorugi differetiis.
De partibus animalium fimilaribusdbicg finefis cyprii diogenifep Apolloniate opinionesde fanguine
cap.ii. car.viiii.
cap.iii. car.viiii;
cap.iiii. car.x.
cap.y. car.x.
cap.vi. car.x.
cap.vii. car.x.
cap.viii. car.xi.
cap.viiii. car.xi;
cap.x. car.xi*
cap.xi. car.xi.
cap.xii. car.xi.
cap.xiii. car.xii.
cap.xiiii. car.xii;
cap.xv. car.xii.
cap.xvi, car,xii.
cap.xvii. car.xii.
cap.xviii. car.xii;
a ii
cap.i. car.mii
cap.ii. car.vi.
cap.iii car.yi*
cap.iiii. car.vi;
cap,v. car.vi,
cap.vi. car.vi.
cap.vii. car.vi,
cap.viii. car.vi*
cap.viiii. car.vi,
cap.x, car.vi.
cap.xi. car.vi,
cap.xii. car.yii,
cap.xiii» car.yii,
cap,xiiii. car.vii,
cap.xv. car.vii,
cap.xvi. car.viii,
cap.xvii, car.viii»
cap.i. car.viii.
# uenis.
Polybi fententia de uenarum ordine:ibicp falfarum opinionum refutatio.
De Ahorta uena minore eiufqj fede.
Deuernis eoruq? origine.
De febris. *
De oflibus eorum qp in quibufep aialibus differentia.
De cartilagine eiufg? cum ofle differentia.
De ungue ungula cornu 8t dentibus eorumq? cu oflecouenientia;
De pilisidegs ns quae pilorum uice funguntur.
De natura pilorum oium fiffilirdecp cute:# iis quibus pili&Tcutis infint animalibus,
De pennis auiu # ea^ mutatioe alioruq? animalium e potu quorunda fluminu;
De membranis in fanguineis animalibus.
De omento.
De uefica # quomodo generetur calculi.
De carne.
De adipe # faebo # quae aialia adipe faebo quae pinguefiant.
Pupillas oibus animalibus eafdem efle.
TABVLA
Saguine oibus & comune 81 necefiariu ee aiantibus fanguieis de$ faguinu uarfetate. cap.xix, car»xif.
De meduilis:la<9:e:fero di caleo.
De coagulo & pabuli genere quod Iadtis copiam extinguatiquodq? ite augeat.
De femine genitali di eius uatura.
CAPITA QVARTi LIBRI DENATVRA ANIMALIVM
Deanimaiibus quae fanguinecareat.Quattuorg? eorum generibus.
De animalibus qua; crulta integuntur.
De partibus aianciu crufta iccdtoi^ quibufue cu iis q fanguine habet coueniaf.
Dcaiulibus qua; refla iteguntureoruq? inter fe differentiis.
De echinorum genere.
De uertibuhs di urticis deq? eorum animantium natura. «
De infedtis:eorumq3 uarietaubus di natura.
Quibus animalibus iniit fentiendi uis.
Quae animalia uoce qua: fonu qua; murmur edantiqua; ite loquatur.
De fomno di uigilia aialiumimultacp aialia pter hoiem fomniare.
De lexu mafculmo faemininoue:eoraa3 in aiantibus differentiis.
CAPITA QViNTl LlBRl DE NATVRA ANIMALIVM
Omnium aiantium generis partitio.
Quomodo quaec^ aialia gencratim coeant.
Quomodo quadrupeda ouipara coeant. i
De coitu eoi uni quae pedibus carent longoq? funt corpore.i.ferpentiu.
De coitu pifcium.
De coitu mollis generis pifcium.
De coitu pifcium crufla opertorum.
De coitu infe&o£>:quoue tpe uenereus flimulus magis aialia quaccp excitet.
Qua; aialia femei quaeue pairies in anno pareant.
Quotiens;quibufue anni temporibus cartilaginea pareant.
Quibus menfibus pifces pariant maiori ex parte.
Molle genus pifcium uerno tpe parere:fepi
cap.xx. car,xu.
cap.xxi. car.xui.
cap.xxii. car.xui.
cap.i. car.xiii»
cap.ii. car.xiiii;
cap.iii. car.xiiii.
cap.iiii. car.xiiii.
cap.y. car.xv.
cap.vi. car.xv.
cap.vii. car.xv.
cap.yiii. car.xyi.
cap.viiii. car.xvii.,
car.x. car.xvii.*
cap.xi. car.xvii.
cap.i.
cap.ii.
cap.iii.
cap.iiii.
cap.y.
cap.vi.
cap.yii
car.xviu.
car.xyiii.
car.xviii.
car.xyiii.
car.xyiii.
car.xyiii.
, car.xix.
cap.vin car.xix.
cap.viiii. car.xix.
cap.x. car.xix.
cap.xi. car.xix.
cap.xii. car.xix.
piam uero oibus anni tpibus;
De auiu foemrai"ies qbufueani tpibus hyrudo:merula:colube:&gallie pariat. cap.xiii. car.xix,
De foetura uiuiparo^ aiantium :6i quo aetatis tpe incipiat quoue definat. cap.xiiii. car.xix.
De iis qua; filicea iteguntur tefta quse coitus oino expertes funt. cap.xv. car.xx.
De urticis &fpongiai$i genere quoue modo gignant. cap.xvi. cas.xxi.
De locuftis & eoyi partus tempore:deq? exteris crufta opertis. cap.xvii. car.xxi.
De polypo:fxpia:lolIigine cxtenfq3 mollibus ouiparistdeq? eo^t foetura di partu, cap.xviii. car.xxi.
De iis miedlo^ generibus q aut ex erucis aut ex uermibus aut ex fimo gignuf. cap.xix car.xxi.
De uefparum generatione di eius tempore:quoue etiam tempore infedtorum genera quam plurima
pereant. ' cap.xx* car.xxi!.
De coitu di generatine apum uaria opinio, cap.xxi. car.xxii.
De apum generibus di earum ducibus di aetate degp fauorum cofedtione & fcadonibus.ideft apum fo
bole, cap.xxii. car.xxii.
De foetura crabronum di uefparum. cap.xxiii. car.xxii.
De partu nonnullorum ex genere bombicum. cap.xxiiii. car.xxiii,
De coitu di partu formicarum . cap.xxv. tar.xxiii.
De partu terreftriumfcorpionum. i cap.xxyi. car.xxiii.
De generibus araneorum deorum partu. cap.xxvii. car.xxiii.
De coitu di partu locuftarum earumque aetate. cap.xxviii. car.xxiii.
De brucis di eorum foetura. cap.xxix. car.xxiii.
Degeneribus cicadarum & earum coitu. cap.xxx. car.xxiii.
De coitu di generibus pediculo^: pulicu cimicuq?:que aiantu genera ii ifeflet. cap.xxxi. car.xxiii.
De genere tinearum quod in lanis procreatur deq? xilophtoro quod in lignis:necnon de ficariis culicia
bus quos caprificus generat. cap.xxxii. car.xxiii.
De foetura quadrupedum ouiparorum. cap.xxxiii, car.xxiii.
De uiperae caeterarum^ ierpentium foetura. cap.xxxiiii. car.xxiii.
CAPITA SEXTI LIBRI DE NATVRA ANIMALIVM.
Aues ois oua parere diuerfis tam e ani tpibusrnec i ouoiji numero ois couenire.
De natura di diuerfitate ouoj^ olum auiu feminecp genitali di icubadi officio.
Quotdieru fpatio pullu s in ouo generetur deq; eius creationis ordine.
Genus colubaceu bina oua uel terna ad fu mu parere deqj eius foetificatiois ordine.
De nidificatione di foetura uulturis 3i hyrundinis.
De aquilaru genere di foeturdeg? anferis accipitris milui dC corui partui
De cuculi natura & eius partu.
cap.i. car.xxuii.
cap.ii. car.xxiiii.
cap.iii. car.xxiiii.
cap.iiii. car.xxv.
cap.y. car.xxv.
cap.vi. car.xxv.
eap.vii. car.xxv.
TABVLA
lituiquoue tpe masrquo ite femina incuber.
De pauone 8i eius fetu quotienfg? in anno pariat decp auium teftibus qui coitus tempore grandiore?
efficiantur. cap.yiiii. car.xxv.
De pilcium fetu:eiufde^ inter eos diuerfitate 81 uuluae forma. cap.x. car.xxv.
De affluentia genitalis feminis in pifcibus maribus foetus tempore quomodoq? differat genitales mea
tus maris 8i foemine detp cartilagineo^ partu. cap.xi. car.xxvi.
De partu 8i pullorum numero pifaum uiuiparorum delphine balena uitulo marino 8i reliquis quae
cetae appellantur; cap.xii. car.xxvi»
De partu pifcium ouiparo^ deqg fexus feminae 8C maris difcrimine. cap.xiii. car.xxvi.
De partu 8£ generatione pifcium lacuflrium fluuiatiliuq?. cap.xiiii. car.xxvi»
De generbius pifciu q uel limo uel harena uel fpua maris ex imbre excitata ,pcreaf « cap.xv. car.xxvii.
De procreatione anguilla^. cap.xvi» car.xxvii;
De utero 8C tpe partus aqtiliu:quocp alte^ab altero i fetibus emittedis differat, cap.x vii, car.xxvii;
De coitu eiulcp tpe 8C libidine quadrupedia quae animal parium. cap.xviii, car.xxvii.
De coitu foetugp ouium 8C caprarum. cap.xviiii. car.xxviii.
De coitu 8i foetura canum eoruq? uite longitudo. cap.xx. car.xxviii.
De coitu 8C partu bouurde^ maris 8i foemina aetate. cap.xxi. car.xxviii.
De coitu 81 partu equo^de amiflione dentiutdeq? maris 8i foeminae aetate. cap.xxii. car.xxviii.
De coitu afini 8C afine partu marifq? di foeminae aetate. cap.xxiii. car.xxix.
De mulo 8C eius coitu 8i xme* cap.xxiiii. car.xxix.
Inditium aetatis quadrupedum. cap.xxv. car.xxix»
De utero 8i aetate cameli. cap.xxvi, car.xxix.
De elephantorum coitu decp tempore quo utejje fert 8i eo$z pullis. cap.xxyii. car.xxix.
De coitu fuum 8i eius tempore. cap.xxviii. car.xxix.
Deceruo^ coitu partu 8i natura. cap.xxix, car.xxix.
De urfi coitu partu pullis deq? hyftricis natura. cap.xxx. car.xxix»
De partu leonum 8i pullo^ numero degj denriu mutatione. • cap.xxxi. car.xxx.
De hyenae natura meatibuf^ genitalibus maris 8i foeminae. cap.xxxii. car.xxx.
De coitum 8C foetura leporum. cap.xxxiii. car.xxx.
De coitu 8i partu uulpis. cap.xxxiiii* car.xxx.
De partu lupoj^ felis ichneumonisdupicanarii 8i lupi ceruarii, cap.xxx v. car.xxx.
De mulis quos terra fyria fert. cap.xxxyi. car.xxx.
Denatura 8C uariis generibus muriurde® pullor nutnerofitate* cap.xxxyii. car.xxx.
CAPITA SEPTIMI LIBRI.De NATVRA ANIMALIVM;
De lignis quae puero^d feminis emifllone puellarug? uiripotetia pueniur. cap.i. car.xxx.
De menftruis mulieris. cap.ii, car.xxx.
Deinditiis conceptionis:# quot dierum fpatio mas quot item foemina in utero moueafdeqi abor/
tionibus. cap.iii. car.xxxi.
De iis qua; a coceptione ad partum ufq$ mulieribus eueniunt:quoue tpe pariantiquotg? uno partu pa/
rere poffint. cap.iiii. car.xxxi.
De ladis bonitate 8£ malignitaterdecp meftruo^d muliebriu fine. cap.v. car.xxxi.
Vufqj quo maribus fit generadi facultas:# de ,plis fimilitudie cu paretiba uehcu aliis.cap.vi» car.xxxi.
Quomodo femen genitate informetur. cap.vii* car.xxxifi
De alimento aialis in utero exiftentisideqj hominis flatu l eode. cap.viii. car.xxxii»
De doloribus muliej^ in partu 8i q facile quaue difficulter parturiat. cap.yiiii. car.xxxii;
De obfletricis cura 8C <3 ifatis exitu de tarditate duratiois ofliu 8C detiu amiflione. cap.x. car.xxxii.
Deaduetu ladis i muliere 81 malo pilari de<£ ladis duratione» cap.xi. car.xxxii.
Pueros ut plurimu ante feptimu die couulfione icerire. cap.xii. car.xxxii.
CAPITA OCTAVI LIBRI DE NATVRA ANIMALIVM.
De uarietate adionum 8i uidus omnium animantium, cap.i. car.xxxii*
De uidu aquatilium animantiu. cap.ii. car.xxxiii.
De uidu auium:# quae carniuore:qux frugiuoretquaeue oluore fint quae item cibum e terra, quae ex
aquis petant. cap.iii. car.xxxiiii.
De uidu ferpentu caeterorumq? aialium cortice intedorum. cap.iiii. car.xxxiiii.
De uidu lupi urfi leois:eorugp qdrupedu q ex lacubus fluuiii® uidu petut. cap.v. car.xxxiiii.
Quae animalia lambendo quae forbendo:quaeue mordendo Dibant:quibu% rebus cornigera omnia
pafcatur necnon de uidu fuis. cap.vi, car.xxxiiii.
Quibus rebus pafcantur boues 8i eopd incremento, cap.vii. car.xxxiiii»
De paftu 8i potu equi muli 8i afini. cap.viii, car.xxxiiii.
De paftu 8i potione elephanti deq? state eiufde 8i cameli. cap.viiii. car.xxxv.
Quibus herbis oues 8C capre uefcantur 8i de ca ipinguatiois earude. cap.x. car.xxxy.
Depaftione 8i potu Medorum. cap.xi. car.xxxv»
a iii
TABVLA
car.xxxv,
car.xxxv.
De asionibus afaliu 8C rebus in quibus cade ucrfantur. cap.xii.
De asionibus pifcium quorudaq? terreftriu in fugiendis aduerfis. cap.xiii.
Quo tempore infe&o^ genera fefeabfcundat aut atftus aut hyemisipetu, cap.xiiih car.xxxv,
De genere ferpentum quod hyerne abditundeq? nonulhs pifdbus qui hyerne frigoris ca coduntrqui'
que affate propter calorem.
De auibus quae hyerne occultantur.
De quadrupedibus qua: hyerne lateant deq? iis quae fenedlute exuant.
No oia animalia oi tpe^pfpere ualere quodue tps auibus coducat.
Qua: aiantia pluuia gaudent quibufue noceat.
Qua fluuialibus & lacuffribus pifdbus noceant quoue ingenio iide capiuntur.
De morbis fuu eoruqi remediis.
Quibus morbis infeffentur canes.
Morbi bouu gregaliu.
cap.xv. car.xxxv.
cap.xvi. car.xxxvi;
cap.xvii, car. xxxyi.
cap.xyiii. car.xxxvi,
cap.xviiii. car.xxxvi
cap.xx. car.xxxvii,
cap.xxi. car.xxxvii.
cap.xxii. car.xxxvii,
cap.xxiii. car.xxxvii.
. ca.xxxvm,
car.xxxviiii,
car.xxxviiii,
car.xxxviiii.
car.xxxviiii*
car.xxxviiii.
Quibus morbis laborent aequi gregatiles domeff iciq? 8t de morborum inditiis & remediis : nec non
de hippomane & potu equorum & bouum. cap.xxiiii car.xxxvii.
Afinostuno morbo laborareifrigorifqj impatientes efle. cap.xxv. car.xxxvii.
De elephanto^ morbis & eorum curatione. cap.xxvi» car.xxxvii.
De morbis infeifforum & praecipue apum. cap.xxvii. car.xxxvii.
Animalium differentia pro locorum uarietate. cap.xxviii. car.xxxvii.
Mores etiam animaliu pro locorum qualitate differre uenena® ferpentum uel mitiora uel afperiora
effici. cap.xxviiii. car.xxxviii
Quo rpe pifciu genera praffatiora in cibu reddantur. cap.xxx. car.xxxyiii.
CAPITA NONI LIBRI DENATVRA ANIMALIVM.
De affedfaba aio^ oium aialiu:deq? iis q iter fe ppetuas inimicitias gerut 8£ ea ^ cais. cap
De iis pifeibus q gregatim amiceq? uiuungue no gregatim & inimici funt. cap.ii.
De genere ouili amete 8C ftulto. cap.in.
De focietate bouurequaru^ interfe mutuo amore. cap.iiii,
Deceruse prudetiain pullis adedis :deq? maris cornuuamiflione & reparatioe. cap.v,
De quibufda afalibus qua prudetia quadam natura inftituit. cap. vi.
De ea intelligcntia parte qua afalia quada hofum ronem reprafentant ut hyrundines & oe columba
ceu genus:de^ atate columbarum perdicum & pafferum» cap.vii. car.xxxviiii*
De iis auibus qua; nidum no aedificant deqs perdicis affutia, cap.viii. car.xxxx.
De pico martio 8C tribus generibus eiufdem, cap. vini, car.xxxx.
De prudentia graum. cap.x. car.xxxx.
De domiciliis agreftiu uoluerum. cap.xi. car.xxxx;
De generibus auiu quae apud aquas dcguntideqi chalcide aue 6C eius natura nec non de concertatione
eiufdem cum aquila 8C gruum pugna. cap.xii, car.xxxx;
De partu 8C nidificatione picarum:meropis:Iutheae:argatilis:& cinnami arabi decp ciconiarum & me/
ropum prudentia in alendis parentibus.
De fpecie nidulatione & partu halcedonum.
De partu & nidificatione upupe:pari atricapillae fali 8C uireonis.
De uelia aue & eius colore 8C ftatura.
De moribus & natura cregis:fitta:ulula:certhise 6C Iigurini.
De tribus ardeolarum generibus 8C ea^: uita:de^ phoicis natura.
De duobus merularum generibus,
De tribus turdorum generibus.
De aue quada ceruleo nomine 8C eius forma.
De uireone 8C mollicipite auibus.
De pardalo dc collutione detj auibus cateris quae femp cofpicuafunt.
De tribus generibus monedularum,
De duobus alaudarum generibus.
De gallina£ine& ffurnoearum$ forma.
De ibe & auo^ ea^ generibus.
De duobus afionum generibus;
De cuculi foetu 8t eius prudentia.
De apodum nidulatione 8C caprimulgi forma,
De cornorum nidificatione & foetu.
De fex aquilarum generibus earum nidulatione & uenatioe.
De aue quadam fcithica & eius nidificatione.
De noffua &C cicunia fiue oflifraga.
Fulicarum aucupatio.
Dc accipitrum generibus numero decem.
cap.xy.
cap,xvi.
cap.xvii.
cap.xviii.
cap.xviiii.
cap.xiii, car.xxxx.
cap.xiiii. car.xxxxi,
car.xxxxi.
car.xxxxi.
car.xxxxu
car.xxxxi;
car.xxxxi.
cap.xx. car.xxxxi.
cap.xxi. car.xxxxi,
cap.xxii. car.xxxxi.
cap.xxiii. car.xxxxi.
cap.xxiiii. car.xxxxi.'
cap.xxv. car.xxxxi.
cap.xxvi. car.xxxxi.
cap.xxvii. car.xxxxi.
cap.xxviii, car.xxxxi.
cap.xxviiii. car.xxxxi.
cap.xxx. car.xxxxu
cap.xxxi. car.xxxxi.
cap.xxxii. car.xxxxi;
cap.xxxiii. car.xxxxu.
cap.xxxiiii. car.xxxxii.
cap.xxxv. car.xxxxii.
cap.xxxyi. car.xxxxii*
tabvla
De ingenio maritimo^ BC fluuiatiliu pifciu pro rone comodioris uite, cap.xxxyii. car.xxxxii,
De ingenio infedo^ BC formica ftudio. cap.xxxviii. car.xxxxiii.
De geneubus araneorum eorum<j lnduftria in uenatione&tela coficienda. cap.xxxix. car.xliii*
Pe generibus apu earuq? ftudio \ aedificadis fauis deg? iis herbis qbus apes alutur. cap.xl, car.xliii*
De duobus uefparum generibus BC earum ftudio in Fauis conftruendis* cap.xli. car.xliiii.
De crabronibus uiducp eorum BC alueis. cap.xiii. car.xlv.
Pe genere bombicum BC teredinum earum fcetibus. cap.xliii. car.xlv;
jMores afantiu differr BC mafuetudie BC fentate:de^Ieonu gniba 8C na &Jupi ceruarii. cap.4.4. ca.4.5.
De natura fpecie BC partu bonafi. cap.xlv* car.xlv.
De ingenio 8C fagacirate elephanti. cap.xl vi. car.xlv,'
Camelum matrem nunquam fuperuenfrerdeq? prudentia aeg? regis fcytharum. cap.xlvii. car.xlv,
De manfuetudme amore BC celeritate delphinorum.
De iis animalibus quae pro adtionibus afficiuntur moribufque immutantur.
De iis animalibus quae caftratione immutantur quaeue ruminent.
CAPITA PRIMI UBRI.DE PARTIBVS AN1MALIVM.
Duos efte 8C contemplandi BC docendi praecipue habitusreorumque ibi longa difceptatio:muIrac$ con
cap.i. car.xlvi.
cap.ii. car.xlyii.
cap.iii. car.xlviii*
cap.iiii* car.xlviii,
cap.v. car.xlviii.
cap.xlviii. car.xlv.
cap.xlix. car.xlvi,
cap,I, car.xlvi.
tra empedociis dodrinam feu contemplationem
Contra eos qui genus fingulare in duas diuidunt differentias.
Contra eos qui differentias per priuationes diuidanr.
De generet fpecie.
Deffibftantiis naturalibus partim mortalibus partim immortalibus.
CAPITA SECVND1 LIBRI.DE PARTIBVS ANIMALIVM.
Triplicem efie rerum omnium compofitionem. cap.i. car .xlix.
Partes fimilares alias molles BC humidas:alias ficcas BC folidas efle:deg? ordinis fimilarium difcreparia:
calidig? BC frigidi definitio eorumq? exceffu. cap.ii. car.xlix.
Pifputario de ficco BC humido. cap.iii. car.l.
De fibris BC quae animalia iis careant:deg? metus ca 8C faniei natura; cap.iiii, car.l.
De feuo 8C adipe quoq? irerfe differat 8C q aialia feuu quae ite adipem habeat* cap.v. car.If.
Quid fit medulla quibuf^ animalibus data fit. cap.vi. car.li.
De cerebro BC eius natura deg? capitis fludionibus BC fomni caufa. cap.vii. car.li*
De carne feu iis cuse uice carnis habeantur. cap.viii. car.li*
De uenis offibus 8C cartilagine» cap.viiii. car.lii;
Deduabus partibus in quibufque animantibus neceflariis quae uiuunt:qua]cibum capiant BC qua ex/
crementa emittant dcque fenfuum ui BC eorum loco in corpore. ‘ cap.x. car.lii*
De fitu auricularum in quadrupedibus, cap.xi. car.Iiii.
De meatibus auditoriis auium. cap.xii, car.Iiii.
Genus hominum auiu BC quadrupedi! contedlos palpebra oculos habere quoue modo ipfope quodq?
, eorum conniueat. cap.xiii. car.Iiii.
Quae animalia cilium habeant quaeue eodem careant deg? caudag? BC iubis quorudam animalium BC
capillo hominis, cap.xiiii. car.Iiii,
Quas ob caufas fupercilia &C cilia in animalibus natura conftituit. cap.xv. car.Iiii.
Quomodo in hominibus quomodog? in caeteris animantibus nares BC libra fint collocata deg? labro/
t rum BC narium officio, cap.xvi. car.Iiii.
De lingua eiufm fitu BC uarietate in quibufm animalibus. * cap.xyii, car.Iiiii,
CAPITA TERTII LIBRI DEPARTIBVS ANIMALIVM.
De ordle BC coftitutione dentium oris BC faciei eorudeq? in olbus aiantibus diuerfitate. cap.i. car.Iiiii.
De cornuum conftitutione BC quae animalia habeant cornua quae item iis careant. cap.ii, car.lv.
De collo gula BC arteria Bi earum officio in corpore animantium. cap.iii. car.lv.
De corde BC eius qualitate quaq? ob caufam animalibus iniun&um fir. cap.iiii, car.lv.
De uenis BC earum loco in corporibus eorum animantiu quae fanguine praedita fint. cap.v. car.Iyi.
De pulmone BC eius forma quae item animalia pulmone habeant quaeue careant. cap.vi, car.Iyii.
De uifcerum torma BC eorum loco in corpore animantium BC officio. cap.vii, car.l vii.
Quibus animalibus data fit uefica deq? eius officio 8C fitu in corpore animatium. cap.viii. car.Iyii,
(De renibus BC eorum officio:quibufq? animalibus dati fint. cap.viiii: car.Ivif.
De fepto tranfuerfo fiue praecordiis BC eius officio. cap.x. car.lvin.
De membranis dearum officio. cap.xi. car.lviii.
Non omnia uifcera omnibus animalibus inefle. cap.xii. car.lviii.
Differentiauifcerumacarne. cap.xiii. car.lviii.
De inteftino 8C uentreieorucg officio BC locis cocodhonis 1 qbufcp aiantibus, ^ cap.xiiii, car.lviii.
Quae aialia coagulo careac dem coaguli loco in eoru animantiu corpore 5 id habeat. cap.xv car,lix.
CAPITA QVARTI LiBRI DE PARTIBVS ANIMALIVM.
Vifcera BC uentreoucjeteragj fupenus expoficain quadrupedibus ouiparis BC iis quae pedibus carent
TABVLA
eodem modo haberirat in nonnullis aliis differre. cap.i. car.Ivmfj
Quam ob caufam animalium alia fel habeant alia non# cap.ii. car.Ivnii,
De omento 8C eius ortu 8C officio. cap.iii. car.Ix.
De ladibus 8C eorum orturi g ob caufam animalibus fanguine praeditis data fint. cap.iiii, car.lx.
Mollia:cmftata:teftacea:&infedorum genus omnibus fupradidis membris carere deque iis qux uice
eorum fungantur. cap.y. car.lx.
De partibus exterioribus generis infeci eorumgj inter fe diffidentia* cap.v. car.Ixi,
De partibus exterioribus reflatorum, cap.vi. car.Ixi»
De exterioribus partibus crufta intedorum. cap.vii, cardxii;
De partibus exterioribus mollium animalium & fanguine carentium. cap.yiii. cardxii;
De exterioribus partibus animatium uiuiparorum fanguinifg? praeditorum & eorum cum homine
in his partibus differentia. cap.viiii, car.Ixii#
De partibus animalium ouiparorum partim quadrupedum partim expedum:& quam ob caufam fic
a natura digefte fint. cap.x. car.lxmi*
De partibus auiu exterioribus 8i earu differetiis qfg? ob cas fic a natura pofite fint; cap.xi. car.lxiiii.
De partibus exterioribus pifeium 8t caufis quare fic a natura lftitute fint. cap.xii. car.lxv.
De ftrutione aphrico & eius natura & forma. cap.xiii. car.Ixvi*
CAPITA PRIMI LIBRI.DE GENERATIONE ANIMALIVM*
Vniuerfalis generationis partitio. cap.i. car.Ixvi;
Principium generationis efle marem & feminam; cap.ii» car.Ixvi.
Genitalia membra non eadem omnibus efle animalibus. cap.iii. car.Ixvi.
Qua ob cam natura tefhculos aiahbus ididir:& q aialia citius q ite tardius coeant, cap.iiii. car.Ixvi.
Quae aialia membrum ad coitum accomodatum obtineant 8C quae non. cap.v. car.Ixvii.
Quam ob caufam nonnulla animalia membro genitali careant. cap.vi. car.Ixvii»
Quomodo ferpentes coeant» cap.vii. car.Ixvii»
De fitu uterorum aut uuluarum in qUibuftp animantibus* cap.viii. car.Ixvii»
De generatione uiuiparorum & eius inter eos differentia* cap.yiiii. car.Ixvii.
De generatione cartilagineorum & uipere* cap.x* car.Ixvii.
De generatione mollium animantium. cap.xi. car.Ixvii.
Quam ob cam uteros intus aialia habeant:teftes autem alia intus alia extra. cap.xii» car.IxyiL
Meatus excrementi ficci & humidi in omnibus animalibus efle diuerfos, cap.xiii. car.Ixvii*
Cruftacearmollia teftacea 3C lfeda aialia tu iter fe tu eu faguieis i generatioe differre, cap.14. car.68.
De coitu & generatione mollium animalium . cap.xv. car.lxviii.
De coitu 8t generatione infedorum; cap.xyi. car.lxviii.
Quae animalia femen emittant quae autem non quoruda^ opinio qui femen ex unaquaque corporis
parte prouenire affirmant, cap.xyii. car.lxviii.
Improbatio contra eos qui dicunt feme ex omnibus corporis partibus prouenireifemeque efle excre/
mentum. cap.xviii. car.Ixyiii*
Meftrua efle excremenraromniaq* quae fanguine pdita funt ea emittere. cap.xix. car.Ixx;
Contra eos qui credunt foeminas ut mareslemen genitale emittere argumento 5. pari fere uoluptate
afficiantur. cap,xx* car.Ixx*
CAPITA SECVNDI LIBRI.DE GENERATIONE ANIMALIVM.
Quid fiteaufa ut principium generationis cuiufq? mouens primum :& procreans* cap.i. car.lxxi.
De feminis natura:&quid fit femen :& q ob caufam non congelafcit. cap.ii. car.Ixxii,
Vtru in iis aiantibus q feme i femina mittut infit aliqua eoftituedi coceptus pars» cap.iii* car.lxxiii*
Quae na fint generatiois caaetqueadmoduqs partes quaeq? coftituatur 1 aiantibus* cap.iiii. car.lxxiii*
Quomodo fetus in utero animantium augeantur» cap.v. car.lxxvi.
Contra empedodis 8C Democriti fententiam qui non rede fenferunt quam ob caufam nulli fint fte%
riles. cap,vi. car.Ixxyi.
CAPITA TERTII LIBR.DE GENERATIONE ANIMALIVM.
De generatione animantium fanguineoram 8C ouiparorum:deqp ouis fubuentaneis 8C caeteroru oucy
rum natura 8t q ob caufam alia unicolora Annalia bicolora. cap.i. car.IxxviL
De ortu eorum quae perfedis ouis foras generantur tum auium tum quadrupedum ouum crufta in/
t edum parientium. cap.ii. car,Ixxviii*
De iis animan tibus quae perfedum ouum intra fe pariut foras autem animal:quaq$ ob caufam pifciu
oua mollia fint contra ac auium, cap.iii. car.Ixxviii.
Quam ob caufam pifeium oua foras fufeipiunt incrementum* cap.iiii* car.lxxix.
De ortu cartilagineo^ pifcimeofcp q pifces ois ee feminas putat no rede fentire. cap.v. car.lxxix*
Contra eos qui coruos 8t ibin ore coire muftelam autem ore parere:hyenam duplex genitale habere
throcum uero fe ipfum inire opinati funt» cap.vi* car.lxxix.
Quare cartilaginei pifces mares feme fpargere no uifunf nec femiae fuos coceptus» cap.7. car.lxxix.
De partu mollium animantium 8C ortu locuftarum. cap.yiii* car.lxxix.
TABVLA
De triplici inferorum generatione. cap.yiitf» car.Ixxx.
De generatione & ortu apum. cap.x. car.Ixxx.
De generatione & ortu tefta torum animantium tquomodocp nonnulla plantarum generationi conti
guafmt de® reflatorum incremento. cap,xi. car.Ixxx»
CAPITA QVARTi LIBRI DE GENERATIONE ANIMALIVM.
Democritu epedocie 8C nonullos alios no retfle de maris & foemiae generatioe fenfifie. cap.i* car.gi.
lnditia quibus rnaris a faeminae generatione generatio difcernatur. cap.ii. car.lxxxii.
CauTe ob quas nati uel parentibus uel aliis fint aut fimiles aut difllmiles. cap.iii. car.Ixxxiii*
Quas ob caulas monfttofa animalia geneientur:& quarealiis unifer aliis paucifer aliis multiplex fit
partus. cap.iiii. car.Ixxxiii»
Quaobrem animalium alia fuper foetant alia non:8d quae fuperfoetant interdum foetus enutriat iter/'
dum non 8i alia libidinoia in eo genere fint alia non. cap.v. car.Ixxxy*
Quare uiuiparorum alia perfedhim alialimperfedum animal pariunt. cap, vi. car.Ixxxv.
Quam ob caufam mola muteris mulierum generetur :& quare potius in muliere q inaeteris anu
malibus: cap.vii. car.Ixxxv.-
Quae animalia lac habeant:& quam ob caufam a natura datum fit. cap.viii. car.Ixxxy.-
Quam ob caufam partus nonnullis animalibus in caput uerfis fiat. cap.viiii. car.Ixxxvi.
De tempore ferendi uteri:& quare non omne animal poflitefle diuturnior. cap.x. car.Ixxxvi.
CAPITA QVINTI LIBRI DE GENERATIONE ANIMALIVM.
De difcrimine oculorum in animantibus 8i colorum eorudem differentia^ quid fit fomnus quid
itemuigilia. _ ^ cap.i. Ixxxvi;
De audi toriis fenfibus 8t olfadhi eoruq? ratione. cap, ii. car.Ixxxvii.
De pilorum in animantibus uarierate 8t qua: pilorum uice fungantur; cap.iii. car.Ixxxvii,
Quam ob caufam homines canefcant. ^ cap.iiii. car.Ixxxviii.
Quam ob caufam nulla aialia pilisiaut iis q piloi^ uice fungatur Imutentur. cap.v. car.Ixxxviii,
De coloribus animantium.- cap. vi. car.Ixxxviii.
De uoce:animantiu & eius mutatione. cap.vii. car.lxxxix.
Quare detes a natura coflitutifunt.& cur ptl decidat denuoqi nafcanfptiatno. cap.viii. car.lxxxix.
THEODORI:GRAECI:THESSALONICENSIS:PRAEFATIO:IN LIBROS:DE ANI/
MAL1BVS : ARISTOT£LIS:PHlLOSOPHI : AD XYSTVM : QVARTVM PONTI FI\
CEM MAXIM VM.
YCVRGVM Lacedaemoniu qui leges ciuibus luis coflituit.Rephendut nonulIi.Poti/
fex fume Xyfleqrterq? ita tulerit leges ut belli potius q pacis rone habuifie uideretur.
Numa uero Popiliu rege Romanu laudat maiore i modu:q> pacis adeo ftudiofus fuerit
ut nulla ca moueri ad bellu paterefcquo^ fniam 8C fi alias probotut debeo(nihil.n.pace
comodiusrnihil fadhus),Tame cu uita hoium:ita ferat:ut bella uitari iterdu neqant.Sic
cefeo pfiniedu cofuleduq? ut & bellu iterdu fit fufcipieduifi res urget:& pax feruanda fit
femprfi fieri pot:nec belli ro unq pbada finnifi ut demu rebus copofitis qeto tranqlloq? aio uiuamus.
No.n:ad pugnat homicidia: no ad difcordias & bella nati Iumus:fedad cocordia & humanitatem.
Ita^ pricipis iftitutu atcp officiu id ee reor ut pace fuma opera petat:feruet:& colat.Quod cu Romaos
Potifices fere oes fecifle quo ad potuerif:itelliga:laudo illoru animu.Quod neq? ab iflituto nature bo/
ne recefler it: pceptu au&oris diuini feruarit:qd fepiftime pace cociIiat:& comedatrSed ufum nonullo/
ru aufim rephedere.Pace.n.qua uti debuerat ad littera^ 6C artiu bonaru fludia:& uirtutu officia:illi q/
de ad uoluptates pa^ honeflas abufi funt:qd cu omni hoium ordini fit turpe:tu potificis pfone turpif
fimu e:fuerut rame &C q redte pace uterenf :8t Potificatu magna cu laude gerenqbus te fimile uideo pia
ne fucceflifle:pflas.n.do(flrina 8C moribusrquo fit ut nome tuu imortalitati madadu:celeas Audio po'
rius litterarii quae nuq peuntiq uel aedificioru q breui tepore deletur uel thefauri gema^:6i auriicuius
haeredes inimici pleruq? fuccedut:ut<j uoluptates:quae animi lume extinguut refpuas:unaqi littera^s
uoluptatemtquae aium llluflrare poteft:expetas:atq? in ea requiefcastitaqp oes ponfice tale habuifle lae
ramur:8£ quift^ fiue ciuis fiuepegrinus ftudet pro uiribus:re afferre.qua 8C uirtutu tuaru Iaude:& ani
mi tui uoluptatem augeat:que.n.ob eius merita non folu ueneramur 8C obferuamus:fed etiam perin/
de ac patre amamus:ei perlibenter opera ftudioru noflroru dedicanda putamusialii igif alia.Ego tibi
libros Ariflotelis philofophi quos de natura animaliu fcripferat.Conuertere in latinu fermone uolui:
cxiftimans re tibi grata me faduru.Si hi libri Iatinis litteris mera induftria mandaretundi cultius atq?
integriustqua adlum ab aliis adhuc adhuc eft exponerentunuidebam per multa errafle interpretes tu
imperitia linguae:tu Ariftotelicse difciplinx infcitia.Itaq3 officiu efle putauiiut fi quid facultatis in me
eetiqua pftare haec poflem meliorarre aggrederer:^ £ uiribus dignius qcqefficere conarer. Laboraui
eqde gac i re uehementer quonia nihil adiumeti ab iis qui eadem interpraecari uoluere capere : potera.
Aut.n.graece illi dixerunt quae latine audire homines latini defiderat:aut rerum aliarum nola aliis lm
proprie tribuerut:aut noua ipfi fepte finxerur.Sniam uero audtoris pafllm adeo deprauarut:ut argu^
mento quidem interpretationis eorum nemo tam indodus fit: qui non redius iudicare de rebus na/
ture:quam Ariftoteles pofleuideatur.Locutionis et genus ne tale quidem quod legi poftenno modo
non Arifto telis eloquetia dignum:adhibere potuerunt.Quod fi quid pre fua facillima cognitioe per/
uerti ab omni ueritate non potuitnd et propter incultu horridu & ineptum fermone interpretis uix
intelligi pot. Afferrem hoc loco fcripta illoti interpretum:errorefg? fingillatim enumerando repre/
henderemmifi longior efiem in re non dubiatprefertim apud te princeps dodiflime:qui ante dedor
pro tuo Angulari iudicio femper danafti llloru fterpretationermeliore^ defiderafti:fic nuc fadus pri/
ceps accuratis agis:ut hac aliqdo explanentur:& una cu fui audoris fniaduce latina Iiugua recipiant.
Vtinamtantufacultatisinmeedpricepsfapientiflime:uthoc meu interpretadi genus:efle optimu
illud quaeris cofirmare poflem.Sed quonia hoc plus e:q ut uel homo modeftus de fe polliceri debeat:
uel m eaeuires attigere poflInt:nihil ego tale de menllud uero dicere licet:hancee 01'bus qua adhuc fa/
dae funt.Horu libi o^ interpretatione:&: philofophis ad eloquendu comodiore:& eloquentibus ad
difputandu utiliore 6C utrifq? ad Anffotelis fenfum peipiendu aptiore.Nec ada equide egirfed a male
conuerfis primus ego latinis hoibus apuuq his libris Ariftoteles fcripferanfed illuc redeo.Me plurimu
elaborafleihis libris lterpretadis fateor.Cu nihil a primis iterpretibus illis iuuari poflermfed omnia
ex codicibus uete^audoru petere necefle habere: Iedioe loga:notatioem uaria PIiniu:Corneliu:Colu/
melia:Varrone:Catone.M.Tulliu: ApuIeiu:GeIliu:Seneca:coplure(^ alios liguse latina audores euo/
luere diligetius oportuitiquoi^ libros uel femel accurate legifte laboriofum e:ne du ad ufum interpta
di accomodafle:no.n.ita ufum uerboru accipit iterpresiut fuo arbitratu re difponat maderq? elocutio/
ni:fed totide fere uerbis fenfus alienos accomodare exprimere cogitur:qd pdifficile eft. Accedit ad haec
altera ca laboris q> exeplaria grecadibros hos de aialibus dico medofa admodu habemus uel librario/
ru culpa:uel eo cafu que apud Strabone geographum Iegimus:in his.n.emedandis elaborare Iterpres
fine dubio debetine ipfe errafle i conuertedo uideaf Jta.n.pleriq3 iudicat ut fi qd bene ab Iterprete dici
tur.Id audori opis tribuant.Si qd maledd interpreti uitio afcibant:de iis iterpretibus loquorrqui no
minus laudis mereatur in conuertedis alioru libris q illirqui eos magna cu laude ediderurmon de iis q
8t fibi & audori que interpretatundedecus pariu t.Quid aut:cu uel ipfa latina exeplaria quoru ope iu
uari utimurrno minus fint emedada q greca.Quae.n.utilitas Iibroru Plinii fatis Iterpreti afferretur:
nifi emedaretur & corrigeretunla ante atate noftra:feculis multis iacuit inutile opus eius audoris:qd
dehiftoria naturali infcribif.f.pp inumeros librario^ errores:quauis.n.audoritate:tu fcriptoris:tum
reru feripraru peteretur:8<: a pluribus feriberetur tame Iegi:ne a dodiftimis quide diris poterat : ufque
adeo medofum corruptu q? habebaf : caruerut certe diu latini hoies magno frudu eoru librorum qq
nunc dodrina lfigni fingulariq? Iduftria Iohanis Andreapfulishaleriefis facilis fadaeft:& ledioeoru
librorum:& imitanoihic.n.primus hos libros emcdauit:atqi utiles reddidit.Quod munus:fi \ ceteris
quoq> libris corngedis hic fubiifl*et:labor faneiaut nullus:aut loge minor feriptoribus iterpretibus re
linquereturrfed quonia hunc uiru alia munera tui foeliciflimi pricipatus:&: reipublica a litteraru ftu/
diis priuatis diuerterit:accidit res cuiq? proculdubio difficilior.Mihi aute uel illa difficultas labore ac/
cumulat:qua non ad eos interpretes fpedatiqui res difficiles grece dicant : faciles uero latinis uerbis
impropriis peruertantded ad eos qui ne ea quide inconfiderata relinquunt:qua antiqui audores negli
gentia quada non facile excufandapretermiferunt qualis qu^ftio de Thoe quadrupede:^: panthere:
de aiafipode:de lyncerde aliis plerifcp:occurit.Sed an ego dignu quicquam uel meo tato labore:uel tuo
defiderio efficere potuerim:tu mihi eris & iudex:& cenfor:fuit quidem ftudium mihi certandi:no cu
interpretibus illis:quos uincere nullum negotium eftifedcum Ariftotele ipfo:ut libros quos ille Ale/
xandro regi fuo principi non minori induftria quam dodrina confcripferanhos ego tibi principi meo
latinos redderem non deteriores:fed an effecerim quod mihi ftatueram:tu uideris.Habes uero in hoc
codice libros duo de uigiti.f.noue de hiftoria animaliu.Quattuor de partibus qnq? de generatioe.Hi/
ftoria primum optinet locum :at<£ ut nomen ipfum figmficat expofitione continet rei:q> eft fiue ut fit:
quod fcholac philofophoru noftre setatis:quia eft dicere foIent.Moxilibri de partibus:ac de generatio/
ne cam cur ita fit:dedarant:alteri finale precipue:alteri agenteicu.n.re cuius caufam reddere uolumus
exploratam cognitione qd e:habere debeamus rede & feribitur hiftoria animalium :& precedit i edo
cendis caufis:unde nam:aut que ad fine fiue cuius gratiarcondita qu xcg funt:a natura:precipue inqua
finalem agentem^ cam:na oditer quide materialisquo^ paffim pro rei defiderio exponitunut fimul
aut necefiltatis:noreq? melioris ratio dedaretur:aut ex quo:undeq? confiftat quscqi, demoftretur. Sed
qq libris nouem interpretatio hsec hiftoriaru confumatuntame q nonus in exeplari greco continef:
hunc ego feptimu collocauimec id temere fadu exiftimo. Agitur.n.in eo de hominis generatione: qua
rem Ariftoteles continuo a generatione caeteroru animalium pollicetur explicaturum ,Itaq> cu qnto 6C
fexto libro cateroru animalium generatione expofuiflet:nulli dubio efle debet: quin ille ieptimu huc
collocarit.Sed Apellicon Theius de quo Strabo plura:ut alia permulta in excribedis Ariftotelicisjibris
deprauauit:fic id pmutafte uidetunexiftimas ultimu efle totius hiftoriae collocadu: quoniam cu Ari/
ftoteles agere de generatione inciperet:ultimo loco de homine didurum pollicitus eft. At ille non ulti
mo totius hiftoria dixitffed eius loci:quem de generatione tradaret quod patet ex iis:qua i fexto:qui
fecudus de generatione eftdocum eum abfoluens fcribit:fequitur:inquit ut pari modo de iis qua l ter
reftriu genere animal pariut:atq? etiam de homine' difleramus.Tertius igif hic a primo de generatioc
collocandas eftrquo fit utide feptimus forias ordinis hiftoriae habeaf.Sunt et exemplaria tum gratca
tum uero latina quae habeant fragmentu quoddam hiftoriis additum:fed id caufas quafdam materia
Ies agentefq? generationis humanae exponmnon hiftoria compIe<ftitur.Ita<$ no inter hiftoriae libros
hoc ego ponendum duxi:fed fi collocandum ufpiam eriibris de generatione: meo quidem iudicio co/
mngendum eft:infpicere fmgulos hos libros ac legere uelis fumme princeps; quoad tuae occupatioes
patientur.Vt& re explorata iudicare:& fi quid uoluptatis eft in legendis natura: opibus oble&aripof/
fis. Non enim me offenfiirum tuas aures puto:quaquam non graeco mihi patrio: fcd peregrino utor
fermonernon quod ab interprete dicitunid ex graeco excplari inrelligere defidcrabis:ipfa latina oratio
fenfum Ariftotelis ita explicabituit minime graecam delideres: nihil mifcet:nihil inculcat. Nominat
ufu uterum probatiflimorum au&orum genera animalium.Si quid noui imponitiita inferit:ut fami
liare cognatum® :id quogp uideri poflir.Si quid grsece appellatnd non durum occurrit:aut enim ufi/
ratum:& ut ita dixerim uagum latinis eft: quale eft nomen Delphini: Cameli: Elephanti: Crocodili:
Ichneumonis: Afpids:Salamandrae:& reliquorum generis eiufdem:aut ira fonat:ut non minus latinu
efle q graecum uideatuncur enim tetricem auem:aut crecem:aur clarem:no eodem hoc nomine uoce
fi non comperio larinum. Cum quafi Iatinum fit:ira congruat.Quis latacem ambiguam illam belua:
aut balerum:fluuiatilem pifcem ita nominans peregrinum fonare uidebitur:nec uero conrenendum
uulgus interdum eft.Si quid nondum a litterarum profeflbribus nuncupatum fuoipfum nomine ap
pellanut brucum genus locuftae terreftris:quod graeci attelabum uocar.Aut m artem genus muftelae
ruftiGe:quod graeci ichtida dicunquis plura eius genera finnnec temere adhim dixerim :fi quis uiuere
noieea copledidplanius enim ita docebimus :fi id marte:aut uiuerram uocemus.Muftelaeaut nome
in eo tantum remaneanquod graeci Mygalem appellanneodeq? modo fi locuftae illius terreftris altent
genus locuftam alterum brucum nuciipamus.Sed enim fuffkit lingua latina fingulis grsece orationis
fiue uocabulis fiue fententiis:qq nonulli quae latine exprimere nequeunt: haec inoriae lingua tribuunt
latinae fuamcp pauperiem uitio dare linguae locupleriflime audenc:quos fatis cor.uinci a.M.Tullio pu
torcum ille linguam romanam ne copia quidem uerborum a graeca fuperari autumet: exclamat ille
aliquantulum quidem imporrune:o mopem interdum linguam graecamifed non finecaula: quando
nonnulli ita contendunt:utgraecis nihil deefle:Iatinis permulta deliderari pronuntiet. Sed de his ha/
dtenus. Ariftotelis uero laudem:Quauis mos interpretum lineum quem interpretantur audtore ube
rius Iaudare:tamen fi latius perfequar. Vereor ne mihi idem obiiciarur quod illi qui apud lacedaemo/
nios de Hercuhs laudibus agere uoluit.Quis herculem uituperet:aut minus bene de eo fentiate' Quis
illum non inter deos imortales enumeret:colat:obferuet:ut tu laudare uelis: lacedaemonii fubdierut*
Tanta eft enim Ariftotelis exiftimatio:tanta au&oritas iam apud omnes mortales:ut fruftra quis prae
dicet:quo ingenio:qua doiftrina hic fuerit . Quo artificio rem quacunque explicandam fibi ftaruerit:
tradat . Quanta uis in hoc diflerendi : quanta in cognofcendis exponendifque rebus diligentia: hunc
Clarii decus.M.Tullius ita laudat: ut excepto Platone facile philofophorum principem appellet:ex/
cipit ille quem amat: laudat uero quem dodhflimum efle iudicat.Mifla haec facio librorum : quos
interpraetatus fum : frudum : quantus fit explicafle quoad pofTum & locus hic patitur non ab re fue/
rit fortafle.Omnis enim philofophandi ratio naturalis:ubi a primis illis naturae initiis:materiam di/
co : formam:finem:agens : 8C motum : ut ita loquar emerferitrhic uerfatunac diuriflime immoratur:
hic fuas uires exercet:atqi muftiplicem:uariam : & admirabilem rerum conftitutionem : amplifilme
explicat perfequitur ordine diferimina omnia : quibus natura fuas animantes differre inter fe uoluit:
colligit fumma genera:reliqua fingillatim expomt:partitur in fpecies genera : & fingula quae circiter
quingenta numero in his continentur libris defcribit:pergit:quaegp explanans:quemadmodum oria/
tunfiue terreftria:fiue aquatica.Quibus nam conflent mem bris : quibus uefcantur alimentis quibus
afficiantur rebus quibus moribus praedita fint:quantum uiuendi fparium datum cuigpeft. Quanta
corporis magnitudo quod maximum:quod minimum eft . Quae forma:quis color:quae uox quae i'
genia:quae officia deniq? nihil omittit:quod in animalium genere natura gignat:alat:augear: & tueaf.
Quae omnia eo fpedant : ut quod fandiflimus quoque audor ille:quem deus fibi ueluti fupelledile
quandampraeciofamelegerat:admouet:exiis quae a natura proucniunt deum immortalem : ex quo
ipfa pendet natura:intelliga mus :adm iremu r:atque colamus:qua re nihil pulchrius nihil grauius : ni/
hil dignius efle homini poteft.Tantus frudus horum librorum eft.Nec audiendi funt qui inquiunr:
multa Ariftoteles de mufca:de apicula:de uermiculoipauca de deo:permuIta enim:de deo is tradatrq
dodrina rerum conditarum exquifitiffima conditorem ipfum declarat:necueromufca:nec uermicu
lus omittendus eft.Vbi de natura mira follertia agitur:ut enim artificis cuiuiuisffic naturae lgenium
in minutiflimis potius contemplandum eft:Quinetiam cum reni caufas cognofcere pulcherrimum
fit ac enim una cognitione homo pfici abfoluiq? poteft:ut deo imortab.Similis quoad eius fieri poteft
euadat.His fme libris plene docemur.Cur quaetp res i animalium genere ita fmplane^ foelicitacem af
fequimur illam nobiliorem quae in adione animi confiftit:qua fapiens quoqt? poeta pdicas. Foelix in/
quit:qui rerum potuit cognofcere cas.Quid de aia Ioquar:de qua totiens pubiice priuatimq? difputaf:
nufqua fuoi^ libroru tam aperte philofophus hiefuam opinionem exponit:q i his libris:qd aia fit:un'
deq? i corpus recipif . Ad haec mores illi & uircuni officia qbus uiru appellamus bonu Iaudeq$,pfeqmur
loge melius hic accipi poflunt q uel a rhetore que graeci fophifta uocat uel a pdicatore noie ia trito lati/
nfs auribus:iis enim fxpenumero uita difcrepat a pceptis:& melius hortanf alios q ipfi officto fungan
tur:ut interdum fruftra illa uirtutis egregia laus recitata finprolixaqj eorum prxceptio:uacet:& iaceat
cum exempla defiderentur uitae prxceptoris:& audoritas:quam qui refpicit facilius:&: mouef ad uir/
tutem:& in officio tenetur. At uero in contemplandis animalium moribus exempla fuppetunt oium
officioflim:& effigies offeruntur uirtutumrfumma cum audoritate naturae omnium parentis:non fi
mulate non commentitisemon inconftantes:&: labiles.Sed uere ingenuae atq? perpetuae : quis enim ta
peruerfa natura hoftis fui generis eft quin emedetur:&: mitigetuncum nullum animal occidi a fui ge/
neris beftia uideatur ( Quis tam in parentes \ pius:ne cum ciconiae auisraut meropis pietatem erga pa/
rentes intelliganpientior efficiatur ( Quis adeo inhumanus illiberalifq eftiquem ofiifragae benignitas
in pullos aquilae non faciat benigniorem f Quis tam piger:iners:& fegnis eft quin excitet ad uitae mu/
nera:cutn formicarum aut apum labores at<j induftriam intuetur ^Quem non pudeat per metu pec/
carercum non folum leonis animum inuidum cogitat:fed etiam reguli auiculae quae cum aquila pu/
gnatcertatqp de imperio^quis principem bonum non colat:arqs obferuettcum fi rex apum in itinere
aberrauerit omnes eum inquirere adoratuq? fagaci perfequi: donec inuenerint:cognitum habeatfge/
flari etiam regem a plebercum uolare non poteft:& fi perierit omnes difcedere.Nuquid parum exem/
pii ad boni principis fiue defiderium fiue obferuantiam datur { Quis princeps non ad clementiam faci
leinuitetur:cum reges apum armari quidem aculeo fed eo nunquam uti intelligat ( Quae fides : quis
amor in canibus i Quanta in elephantis manfuetudof Quae in anfere uerecundia f Quatum (ludium
ornatus ac politurae in pauonef Quanta opera uocis amenae fuauifcp in lufciniaf Quid de iu (licia apu
dicarmtqux colligunt quidem ex iis quibus aliquid dulcedinis ine(l:fed fine ullo fruduum detrimen/
tofquid de ca (litate elephatis i qui quam impleuerit coituieam rurfus non tangit. Aut columbae: quae
neq? coire cum pluribus patiturrnec^ coniugium iam inde a primo ortu initum deferit:nifi uidua aut
celebs .Difciplina autem 8t eruditio elephanti:quem non faciat (ludiofiorem fomnino nulla pars ui\
tae humanae c(l quae nofuorum officiorum exempla commodiflime hincaccipiat»Nam ut omittam
artes illiberales quae:& ipfe ingeniis animalium non parum iuuantunualitudinis exempla quaefo un/
de commodius petirq ex animalibus pofllntf loca pro temporis conditione folent illa mutarerno plus
aeduntraut bibunt:q fibi falubre fitrnon diutius dormiunt quam ratio ualitudinis po(lulat:modu mo
uendi quiefcendicR feruant.Nouit fua quodq? medicamentaruiuit fua quodq? forte contentum &C gau
detrhaec late a medicis praecipiuntur. At uero exempla in quibus uis maior quam in praeceptis e ab ani
malibus certiora praebentur. Addo utilitatem quae in dicendi facultate ex hac animalium ratioe a(fer/
ri pote(l:com parationes enim affirnilationefq? ille quas graeci parabolas uocannquae plurimum ora/
rionem exornant audi to rem q? tenentrhinc uarie copiofe aptifljmeqp accipi po(Tunt:ut fiue oras:fiue c 6
munem partiris cum aliis fermonem:eIoquens:aptus fuauifqj efle poflis. Poeta uero unde na pulchri/
lis fua illa rara & mira accipiat:g ex his libris qui naturae arcana rimantur:enarrant:aperiunt. Medicus
autem quod fatetur fe fua inde ordiri:ubi philofophus definit:nufq plenius:quam hic uiderir.Quod/
que a Galieno medicorum principe traditur Ariftotelem primum anatomen hoc eft membroru dif/
fedionem fcripfifleihic agnofcet:& quam idem & primus &L optimus fuerit audor:percipiet:ia 6C phi
lofophi noftrae aefatisrqui quadrifariam rerum caufam ex prima illa librorum naturalis aufcultatiois
inditu tione:accipiunt quidem comuni quadam ratione:fed quemadmodum his natura utatur in co/
flitutione generationeque animalium parum audore Ariftotele uidentrinopia fcilicet exemplaris uni
uerfales ut Ariftotelicirquod legere po(fint:hicuidi(Ie aliquando gaudebunt:& phifici quo fe appella:
dignius de extero profitebuntur:rationes enim ideo quaerimus demum res particulares 5C fenfiles te
neamus. Accedit ad haec uoluptas qua iuuari ac perfici quauis adionem Aridoteles ait quam in conte/
pJandis rebus naturae auidiflime capimus.Nam fi pidor nos uehemeter obledancum animal fcite pf/
xeritrquanto uehementius natura ipfa afficiet uoluptate.Cum eius ram multa:& uaria animalia: mira
membrorum conuenientia inauditeque modera tione:& elegantia fada cum hos legimus libros conz
templamunprofedo q uarius ac pulcherrimus frudus horum librorum:^ utilitas amplior q ut uer/
bis exprimi poffir.Sed quorfum haec:ut fi in traducendis his tam necefTariis t% comodis:& amenif/
fim is libris:fatis ego interpraetis munere fundus fum:tu fententiam feras princeps dodi(fime:aedafqi
in ufum publicum opus quod ego fine tua audoritate aedere nec pofiiim nec debeo. Si quid etiam di/
gnum ex meo ingeniolo exit quod in ea bibliotheca ponatur quam magnifice confulens hominu co/
muni utilitati : condere (latuifti.Si quid inquam tale effici mea opera potuit cenfeas ea ipfa bibliothe/
ca tanquam ciuitatedonarihunccodicemrnondum cognitum:aut ullam infedem receptum. No ego
primus teconflituo iudicemriam pridem confenfu omnium dodorum uirorum habitus es exiftima
cor:& architedus eorum qui in (ludiis liberalibus elaborant:facitenim tua illuftris dodrina tuumcp
fum mum ingenium:ut nemo te uel iudicio grauior:ueI audoritate locupletior habeatur : principem
eriamfummumtenuper quidem habuimus:fed quod optauimus talem habemus:ut facile tempo/
ribus his tuis fperare poflumus publicam illam fadicitatem quam piato uir dodiffimus futuram con
firmat;cum aut philofophi regnannaut reges philofophantur. Tu enim 8C philofophus es illuftris &
fortuna fum mi imperii uirtuti tuae coniunda eft : lege igitur Princeps rapietifiimeiS/ iudica. An ego
rem tibi non repudiandam attulerim:& fi bene ut fpero ceflerit:age pro tua Uberalitate:ut pari (ludio
laborem fufeipere alterum:pluraque in dies afferre huiufmodi opera poffim»
UBER PRIMVS i
Anftotelis Stragiritas de hifloria animalium* Liber primus : interprete Theodoro*
In quibus afalia inter Te differant:quibus ue conueniantieorumdem^ naturae diuerfitas. CAP. .1*
NIMALIVM Partes:autincompofitae funtquaefcilicctin fimilesfibi
partes diuiduturutcaro in carnes:& obeam rem fimilares appellentur
aut compofitae quae aptae fecari in partes diffimiles fintnoninfimiles:
ut manus non in manus fecatunaut facies in facies:Quapropter eas dif/
fimilares nominemusiquo in genere partium lunt:qua* non modo par
tesruerum etiam membra appelletunuidelicet quae cum ipfae totius in/
tegritate deferibantunhabeat tamen intra fe partes diuerfasffuiq? gene/
ris odificia:utcaput:ut pes:ut manus:ut totu brachiuraut pe$:us:Quip/
pe quae:& ipfa partes fint to tae:& ex partibus coftet diuerlis^Qua^ aut
pars diffim daris ex fimilanbus conftat:ut manus ex carne offibus ner/
uis:habet uero animalia partesraut eafdem fibi oes:aut diuerfas : partes
eafde uel fpecie intelligi uolo:ut hois nafus:aut oculus fpeciecu naloiaut
oculo hois alterius conuenit:& caro cu carne:& os cum cfie.Quod ide
de equo di eseteris quae fpecie inter fe confentire ftatuim usatelUgi debetiut enim totu fe habet ad totu
fic partes fingulse fele ad fingulas habeant neceffe efbuel genere:qcj exceffu defe&uue inter fe differant:
de iis loquor quoiji idem eftgenusiuerbi gratia:auis:aut pifcisiid enim utruq? differentiis cofum if ge/
neris. Et fpecies copi ures: tum pifciumttum etiam auiu habetur:differunt uero iter fe partes peneplu/
lima eorum cotraria affe&uu qualitate:utcoloris:aut figurae:eoq> aliae magis : aliae minus affedtae iis
jpfis qualitatibus fint:multitudie etia & paucitate di magnitudie paruitatecp di oino exceffu: dcfeducp
difcrepancum aliis cruftaraliis tefta pro tegmie habeatu r:& aliis roftru porre&ius fit:ut gruuibus:alns
breuerpena ite aliis uberius: aliis parcius data eft:fed tame in his quoqj ratio partium nonullapi diuer
fa eft, Cum alia calcari aut aliquo armentur aculeoialia mhd eiufmodi habeant:^ aliis apex in capite fit
aliis defitifed enim quod prope dixerim artes plurimae: di ex quibus tota moles compadteelhauteae/
dem funt:aut ratione cotrariorum:& p exceffum defedhimcp differut.Pluris enim minorifep ratione
referri ad exceffum: defetftucp putauerim oportere.No defunt:qbus partes nec fpes finteaede:necp ex/
ceffu defedtuue: fedpportiSe coueniat»Quomodo os cu fpina:& unguen cu folida ungula:& manu cu
forcipato: pedes 6i pena:cu fquama couenire aiaduertimus.Quod.n.pena l auiu genere eft ide fquama
in pifeibus habef: partes quas fingula animalia habentihunc in modu diuerfas:eafdemue intelligimus
ateg et fitu cotemplamur.Sunt enim coplura: quae eafdem habeat partes:fed no fitu eode:uerbi caufa.
Mamas alia i pedore habent:aIiaifoeminibus:partesautefimilares:aut molles:ac humidae funt:aut
ficcxidi fo!idae:Molles inq uel omnino uel qdiu i fede maneat naruraldut fanguisffanies : adeps:faeuu:
medulla:femen genitale:fel:lac:ubi haberi id poteft:caro:& quae iis proportioe refpondcat:Item excre/
menta omnia:modo tame diuerfo ut pituita:& fedimeta alui atq? ueficaeflfcQs ac lohdas itelligi uolo:
neruum cute:uenam pilumros cartilaginem:unguen cornutequoceenim ad genus appel!amus:cucor
nutum figura:tum toto dicimus.Item quae iis proportione reipodetf&nimalium uero differetias aut
per uitas:aut per adiones:aut per mores:aut per partes conftitui dignuth eft.Quibus de rebus primu
formula quadam agedum:deide generatim difcuffone diligentiore differendum cenfemusrprofedo
differetiae quae in moru:uiduum adionumcp ratione uerfantur:colIigi debet:eo quod alia fint aquati
liatalia terreftria:& aquatilium ordo duplex:alia.n.in fluido degut:uictumqi petunt ex humore * Que
etiam humore per uices recipiunt:^ redduntrnec uiuere poffunt nifi uerfentur i humore. Quod pluri
mae pifcium parti euenire apertum eft. Alia degunt quidem in fluidoiuiduq? ide emoliuntur: fed aere
non humorem recipiunt di foris parere folent.Coplura huius generis funt partim grefiilia:ut lutris la
tax.Crocodilus-.partim uolucres:ut mergi:ut unnatrices.Quinetiam quae nullis pedibus initantunut
namx.Nonulla cum uidum i humore exerceant nec foris uiuere queant nihil uel aeris uel humoris re
cipiunt:ut utricae utoftreafcqpatilis autem generis alia marina alia ftuuialia:alia Iacuftria:alia paluftria
ut rana:ut cordula.Terreftrium uero animantium:alia accipiunt reddutq? aerem :quae res:fpiratio no
minatur:ut homo:&: qcuq? terreftria habet pulmonem.Alia quis aerem recipiant:tamen fedem i ter/
ra perpetuo tenent:& uidum indidem capiunt:ut uefpae apes:& reliqua infeda quo nemine ea appel/
loiquogt corpus icifuris praeangitur:aut parte tantum fupina:aut et prona.Sed cum terreftrium plu/
ra:ut didum e cibum ab aquis petat:nullum generis aquatilis e quod di aquam recipiat:& terra cibi ca
petat:funt porro quae primu uiuat i humore:deide forma imutata foris uitam ldpiant agere: ut culi/
ces paluftres:ex iis.n.afili prouemut. Ad haec alia fede ftabili degunt:alia mutabili di uaga: fedes ftabi>
lis in humore tantummodo eft:terreftrium nulla ftatu immutabili uiuunt.A& aquatilium plura la/
xis affixa uitam omnem traducunt ut conchae genera copIura.Quinetiam fpongia lenfum habere ali/
quem creditur. Argumento multo difficilius abftrahuntur:nifi danculu agatur:ut referunt auulfo/
res:funtitem:quae &adhereieibleant:& quotiens libuitabfolui:utgenus quoddaeius qua urtica uo/
caraus.Quippe cum nonnullae ex his nodtuabfolute pafcuntur.Non defunt complura qu^e cum fint
b
1 DE NATVRA ANIMAL1VM
abfoluta mouere tamen Te nequeatrut oftrear:& quae tota fimplici mitforfm tefVa operta uertifcula ap'
pellanf :8t calli:aut tuberaruis item aliis nandi tributa eft:ut pifcibus:ut mollibus:ut cruftatis uelut Id/
cuftis.Quedam ambulare poflunt ut genus cancro^.Quippe quod cjq fuapte natura aquatile e:tame
uim habet ambuladi.Terreftrium uero alia uolucres funt:ut aues:ut apes quae modo iter fe quodam
alio differunt:alia pedeftriaiquoi^ item alia greflilia:alia reptilia:alia tradilia funt, Animal qd uolucre
rantum ft:ur pifcis natatile folumodo eft:nullu nouimus.Nam 8C quae penis cureis uolaningredi pof/
funt.Vnde uefpertilioni et pedes funt:& uitulus marinus pedes habet minutos:fic nonulls aues depe
des funnquae ob eam rem apedes a prauitate pedum nuncupanf:quod genus auiculae penis plurimu
ualet ficut cetera quoqirppe fimilia ut penis pualere:fic pedibus degenerare uidenfrut hirudo &falcu/
Jafiueriparia:haec.n.oia:6<: moribus:& uolatu & fpecie ,pxima iter fe cofpiciunf. Apparet apes oibus
anni teporibus.Riparia aeftate tantu cum imber iceffit.Tunc.n.&: apparet:& capifrdenicp rara haec aui
cula eft.At uero q greflilia:eadeg? natatilia fint coplura reperiunf .Necnon differentias illas uitae adtio/
nefqj animatium continet, Sunt enim aliae gregatealiae folitariae.Tum uolucres:tum nantesrtum et
pedeftres:uitatn aliae ancipirem degunt:ut eaedem mo focietatermodo folitudine gaudeat.Item aliae ci
uiles:aliae inciuiles.Tum ex gregalibus tum et ex folitariis funt:gregales in uolucrum genere columbi:
gruesrolores, Nullum cui ungues adunci gregatileee ppendimus:cdpluraet iter nantes piicium gene'
ragregatim degere fcimus:ut quos curfores uocant:& thunnos:& Iimofas:&amias.Hominis natura
ancipirem focietatisiac folitudinis ee aptum eft.Ciuiles appello animares quae labori comunicat:idem
quagd opus comuni eificif opera munufgp idem omni efhquod non oibus gregalibus competit.Ciui/
lis generis eft homo apis:uelpa: formicargrus: quaurm aliae fub duce degunt: ut gruesrut apes: aliae
nulli fubditae iperio funt:ut formicae:& alia inumera pene genera:funt item tam ex gregalibus:q ex fo
!itariis:aliae q fede nunq muteualiae quae mutare flatu to tpe foleant.Er aliae quae carne uefcanf aliae q
frugibas:aliae oia attinganr.Non defunt quae cibo fui generis utanf ut apes:ut aranei. Apes enim mei/
Ie:& qbufdam aliis dulcibus aluntur. Aranei uaenatu mufcape uiuunt. Nonnulla pifcibus uefci natura
noluit. Ad haecaliac:aut uim habent uaenadi:aut ingenio recodendi cibi dotata funt:aliae nec ad uaena
dumaptae:necad recondendum. Item aliae domicilia fibi parant:ut talpa:mus: formica: mufca: apis:
aliae nullis fe iduderecafis patiuntunutplures tam ifedi generis quam quadrupedis.Quinetiam locis
difcrimen aliud exiflit.Quippe cum aliae cauernas fubeant:ut lacermut ferpetes:aliae per fum ma tellu'
ris degant:utcanis:ut equus. Ac aliae foramina fibi cxcauent: aliae nunquam eo munere fungantur : 8i
aliae nodtu uagentur:ut no<ftua:uefpertilio. Aliae interdiu tantum. Addo etiam alias ee Cicures:alias fe/
ras:& alias perpetuo cicures ut hominem:ut mulum:alias perperuo feras:ut pantheram: ut Lupumon
nullas etiam facile pofle manfuefcererut Elephantos.Sed quin aliter parriendu efl.Genera enim quae'
cunqi placida funtihaec eadem fera quocp poflunt reperirnut fues:equi:homines:oues:capr^:canes:bo
ues.ltem aliae mutae omnino funt:aliae ftrepitum tantum elidunaliae uocem etiam formant : quarum
aliae loqui poflunt aliae uoce fola nullis exprimenda litteris reddunt. Atq alis loquaces:aliae taciturnae:
aliae ofcines:aliae inofcines:omniu uocaliu animantium communis mos eft ut fui initus tempore potif
fimu canat & blaterent: Aliae praeterea campo^e incolae funt ut palumbes:aliae montis:ut uupupae:alias
cu hominibus degere folentmt Columbi.ltem aliae copia libidinis gaudent utperdicum genus & gal/
Iinaceo^:aliae minus uenere ualent:ut quae coruina fpeciem gerunt. Quippe q raro foleant coire : ma/
rinarum etia aiantium aliae pelagicae:ahae littorales alise faxatiles funt: Ad haec aliis data uis eftdimican
di:aliis ingenium cauendi & euitanduuiribus pollent quae iniunam uel inferant aliis uel illatam fibi ,p/
pulfent:feq? defendant:cautae QC prouidae funt quae aliquid in fe ipfis praefidii habent contra inuehen/
dam iniuriam Dilferunt praeterea moribus«Nam al iae mites remifle dC minime peruicaces funt ut bo
ues:aliae animofae peruicaces brutae omnino:ut fues filueftres:aliae ingeniofae ac timidae: ut cerui:lepo/
res:cuniculi:ali3c illiberales per fidae infidiofaeqp ut Serpentes. Aliae liberales fortes & nobiles ut Leones
aliae generofae:feroces infidiofaerut Lupi:nobile enim id eft quod ex bono prodiit genere : generofum
aute quod no a fua patura degenerarit:& aliae afturae malitiofae callidae:ut uulpes:a!iaeanimofae & ama
trices & aflentatrices:ut canes:aliae mites &mafuetudmi addidlae:ut Elephates:a!iae uerecudae:& cautae
utanferes:aliaeinuidae& ornatus & politurae ftudiofle ut Pauones. Homo unus ex numero aialium
01'utn uim obeinet cogitadi:&: cu memoria::ar^ difciplinse complures animateseeparricipes poflint»
nulla tamen praeter hoiem poteft reminifci.Sed de moribus uita^ generis cuiufqa diligentius poft.
Quae corporis partes animalibus communes qua: item ,ppriefint. CAP. II.
Mnium aut partes comunesanimaliumfunt:qua cibus recipitur:&: in quadeuoraf. (luas
quidem partes 3C eafdem efle &C diuerlas nihil pdidis rationibus prohibenaut enim fpecie:
I aut exceflu:aut jpportione:aut fitu determinandum eft. Ab his aliae communes plurimo^
^aialium partes habenf :8C qua cibi excremetu emirtif.Non.n.haec oibus data efhparte qua
cibus recipif:os appellamus:in quam deuoraf uentriculum.Reliqua pars multiplici noie fignificatur
Sed cum duplex fit excrementum hoc eft ficcum:achumidum:q partem illam humidi excremeti ca/
pientem habet:haec ficci quoq^ receptaculum cotinet.Quae uero hoc habetino illud et habere oia no/
uimus:quaobrem:q uefcicam habet aluum eadem et optinenat uero q aluum habet:no oia:&: uefcica
pofljdet.Humidinaq?excremetic6ceptaculurn:uefcica:ficciaIuurn nofamus.Reliquis magna ex pre
tum ea quas enumcrauim.us partes tributa funt:tum it qua faemen genitale mittat . :*j
" UBER PRIMVS 2 ,
Quomodo aialia:alia ab aliis differat in emiffioe &L admiflioerplifici feminis. C AP. III.
Vae modo gignereanimal poffint: aut \ fe ipfa feme prolificum mittunt aut in alterum foe
mina quod in fe mittit.-appellatur.Mas quod in alterum:fed in nonnullis difcrime id focmi
na; &maris non eft:fpecies quoq? partium quae ad ipfam pertinent procreationem diuerfa
_ eft:cum alia uuluam habeantralia quod uuluae proportione refpodear: partes hae funt q ne
cellarie uel oibus uel plurimis datae afalibus iunt:oibus uero fenfus unus tacftus ineft com munis, ltaq*
pars qua fentiedi uis ifta cotineaf noie uacar, Aliis enim eadem aliis ex ,pporrione habef.
Humorem quod<j animal habereraliter tame uel huic uel illi inefle. CAP. 1111«
Vmorem item genus quodg? animalium conrinenquo fi aut per uimraut per natura ipam
priuetunin pernitiem agatur necefle eff. Habet etiam id diuerfum in quo humor ille & fiat
8C contineaf.Sunthaecin aliis fanguis &uena:in aliis quod his proportioe refpondeat.Quae
_ quidem imperfedta funnarq? alterum fibra:altcrum fanies dicituntadhis itaq! i parte corpo
ris iimilari confiftit:ut in carne: aut ialiqua generis eiufdemrdeniqi in parte fangumea autin ea q ex
portioneuiceilliushabeatunomnibus tum parte fimilari fcnfum hunc contineri certum eft:ficuteco/
trariopotetias agentes partibus diffimilaribus tributas ee aptum cfhutoricibopi confedhone pedibus
aut aliis aut quibtts uis proportioe accomodatisrofficium incedendi.Ad haeeanimahum alia fanguine
habet ut homoiequus deni® 01'a q autpfecfta pedibus caret:aut binis quatemifue pedibus coftannalia
exanguia funt utapes:utuefpae. Atq$ iter marina: faepia:locufta:denicp omnia qua" pedibus plufquam
quaternis innitantur.
Qua; animalia perfedum animahquae oua qua; uermen gignant: quoue ritu quaeq?
incedant. CAP. V.
Tem alia animal gignut perfe<ftum:alia ouum: alia uerme ,pcreat:animal:homo: equus:ui
tulus marinus:& reliqua quae pilis integuntunatcj in genere aquatili quae caete appellamus
ut Delphini:& quae cartilaginea uocantunquorum alteris fiftula data eft:branchiae defunt:
_ ut Delphinis:&Balenis.Habenr delphini fiftulam a dorfo balena a fronte.-alteris branchis
detedtae:ut MufteIo:raiae:reliquifcp generis eiufdem. Ouum id ex foetibus perfeflis uocamus. Cuius
ex parte principio animal confiftit.Reliquum ueroalimeroei quod gignitur eft. Vermisndeft ex quo
toto:animal totum per lubie&i foetus formationem incrementum^ gignitur. Animalium ergo quae
animal generant aut oua intra fe prius conficiunnut cartilaginea:aut lllico animal intra fe formant: ut
homo:ut equus. At uero 1 lucem foetu perfeffo:autanimalaeditur:autouum:autuermis:ouum ipm:
aut putamine continetur teftaceo:& bicolor eft:qualeauiu ee uidemus:aut cute molli obducitur uni/
colorq? eft quale cartilaginea uermefcj pariunt:uermes item autcotinuo mobiles funt:aut immobiles.
Sed de his accuratius poft cum de generatione agetur difieremus.Nunc animalium reliqs differentias
addimus.Enimueroaliis pedes natura dedit aliis negauit:& qua; obtinent pedes : aut binos haec habet
uthomines:atqpaues:duohaec tantum modo genera: aut quaternos:utlacerti:utcanes:autpIures:ut
centipedes & apes uerum quaecumq? ambulant omnia pedes pari numero poffldent . Qua; autem in
genere natante pedibus carent haec aut pennis natant ut pifces:quorum alii quaternas binas fcilicetpar
te prona 6c binas fupina habent: ut aurata ut Lupus:alii binas ratum qui longi laeuefg? funtrur anguiP
lae:ut congrnaut nullas omnino habent:ut murena:fed ita mari utuntur ut terra Serperes : modo quae
fimili repunt in humore.Cartilaginei quora generis aliqua pinnis caret: uidelicet quae plana funt & cau
dam habent:ut raia:& paftinacaffuaq? ipfa latitudine natant.Raiam tamen pinnas habere uidemus: 8C
quaecuncp fuam latitudinem no colligunt in mucronem.Quae autem pedes habere putantur: ut mol/
lia:tum pedibus ipfis:tum pinnis natant:& quidem his celerius : iners autem alueus ducitur : ut faepia
loIligo:poIypus potefffaepia lolligo nequeunucrufta itedla ut locufte fuis caudis natanticelerrime® re
trorlum pinnarum cauda adiunflai^ beneficio:cordula etiam pedibus natat 8C cauda: quam fimilem
fildjto habet:quo ad paruum magno licet conferre, Volucrum autem aliae penna uolant:ut aquila : ut
accipitenaliae membrana ficca:ut apes:ut fcarabei:aliae cute:ut uulpccula ut uefpertilio : uolant pennis
aut cute quae habent fanguinem:membranis ficcis quae fanguine caret: funt porro quae uel pennis uel
membranis uolant:omnia bipeda:aut apeda. Angues enim circa aethiopiam tales uolare narrantunge/
nus pennatum auem appellamus:reliqua duo genera nomine carent communi : uolucris aute generis
exanguis aliis pennarum tutelae crufta fuperuenit: ut uaginipennes poffint nuncupari: uelut fcarabeis:
aliis pennae nulla crufta integuntur.Quorum alia bipenes funt alia quadripenes:gerut penas quater/
nas quae aut grandiora funt aut aculeo in aluo armatur. Vaginipenis illius ordinis nullum eft qd acu/
leum gerunt:ut mufca:tabanus Afilus culex:oia q fanguine carent minora quam q habent fanguinem
adolefcunt:paucis marinis exceptis:ut mollium no nullis:quae|quidem genera grandiora locis tepidis
redduntur:& mari potius aut dulcibus aquis q terra. Omnia quae fe mouet aut quaternis notis mo/
uentunaut pluribus.Quaternis tamni quae habent fanguinem ut homines binis manibus binifq? pe/
dibus:aues binis alis:& binis pedibus.Quadrupedes pedibus quaternis:pifces pinnis quaternis.Nam
8C q penis aut no amplius binis aut nullis aut ferpetes ututur q ternis ea quoq? notis nihilominus mo/-
uentur:flexus enim quaterni his aguntunaut bini cum pinnis binis, At uero quae fanguine uacua pe/
dibus fe pluribus moueant fiue uolucres funt:feu pedeftres:iis certe motus per notas plures exercetur:
ut animal quod a uita die uno deferibenda ephemerum appellatum eft pedibus quattuor pennifque
b ii
DE NATVRA ANIMAUVM
totidem mouetur.Quippe quod non folum uitx fux ratione proprium id merito hab£at:fed et cum
quadrupes fit uoiucre quoq? efl.Omnia porro tam quadrupeda q multipeda modo fimili moueri fo/
lira funt.-cundis enim motus per diametrumlagiturtuerurn cum cetera ducibus binis pedibus fcedat:
cancer un us quaternis regi folitus efl:. r
Quae animalia habeant fanguinem:qux ue eodem careant. CAP. VI.
V mma uero aialiu genera f q fingula digerantur redigaturqj afalia qbus fcilicet illa cofuma/
i tur:& coflet:hxc funt auis:pifcis cxtus:q qde oia habet fanguine. Ad haec genus tefta i tedu
| erqcfoftreu fiue cocha appella mus :& crufla idufum aliudtqdnofe uacat comuni ut locufla
_ SJ ru & cacrorumi&gammaro^ genera:aliud item moIle:utIolligenes:ut fepix:adde genus v
dum:q oia genera fanguine carer.Et quorum natura pedes habere patitur : multis haec pedibus ccy
atrSed infedorum uel aliqua uolucres efie apertum eft.Reliquoi^ aiantium genera nulla pterea am/
pia intelligutununum enim quod plura genera cotineat nullu eft.Sed aut fimplexeft nullis ipfum fpe/
cificis euarias diferiminibustut homo:aurdiuidi quide potefl i fpecies:fed nullis nominibus diffindas.
Quae em genere quadrupede no penato cotinetur fanguinem quide oia habet : fed alia aial pariut alia
ouu:dixeri haec ouipara illa uiuipara:q igitur aial generat:pilos no oia habetiq autem oua pariut corti/
ce oia muniuntuncortex hic loco fquamx fimilis potefl: appellarirpedeftre fanguineJtjuod pedibus ca/
reat ex natura genus Serpetum eftndq? in tedu cortice eft:ueru cu exterae Serperes oua pariant: uipera
una aial gignit.No enim pilos oia habennquxafal generant.Quippe cum nonulli ex pifdbus aial pro/
creenQux tame pilos fortita funt:aial oia progignur. Nam pilos quocj effigie aculei fpiculatos genus
quoddam efie piloru putadum efl:quales herinacei:atq?hyftrices geruntruicem enirn uillorum:no pe/
du:ut xchinnoru aculei pftanf. Generis quadrupedu q aial gignunt:plures quide fpecies intelliguntur.
fed nullis fere notate noibus fingulorum eni noia habetunut hois.Leonis:eq:cerui : canis reliquoruq?
adhunc modum nullis fere inqua quoniam genus unu uel fuper iis oibus q iumeta nominamus efl ut
equo. Afino.Mulo.Ginno.Ino:& mulis: qs terra fyria fernq fimilitudine quadam nomen mulai^ ac/
ceperunnquaquam nooino eadeq mulse fpeciecotinentur.Coeuntenim:&: mutua Iter fe ratioe pro
generantmaturam it acp co$i qux minus genere certo cotinentunfecrfum figillatim cofideremus ne/
cefie:cft.Hxc ita i pfentiarum formula expofiuifie quadam prxguftadi gratia placuit:uidelicet:ut qui
bus de rebus tradadum:& quatenus efiet perfequedum icelligeretunpoft accuratius deiifdediflere/
mus:ut primum differentias atqj accideriaiqux iunda cuiqi funt aedpiamus: deide ad eorum compe/
riedas caufas enitamur:ita enim effici potefl ut uia ratideqj docedi utamur naturxcogrua.Cum com/
mentatio fingulorum antecedat:hinc enim aperitur quibcifnam de rebus: & ex quibus effici demon/
ftratioem oporteat.Primum itacp partes aialium ex quibus coftanenumerafle par efl : his enim potif/
fimum:atg? i primis:tota quogi ipfa inter fe differunt : uidelicet:aizt eo quod alia habeant:alia careant;
aut fitu:& ordine aut differentiistquas ante hac expofuimusadeft fpecie : excefiii proportione : & affe/
duum cotrarietate.Sed primum partes hois explicare debemus:ut enim nummos ad id q<3 fibi quifq?
exploratum certumq? habeat:probare folet ita:cxreris quoq? in rebus agendum efl. At homo aialium
maxime oium notum nobis necefiario efl, Partes igitur hominis exteriores: & fi no fenfum effugiut
tamen ne fequela:& feries cotinuanda dodrinx prxtermittatur: atqi etiam ut lenium ratio comite/
tur:partes primu enumerabimus officiales:fiue iftrumetales:deide fimilarium ordinem profeqmur.
De fummis in hois corpore partibus:&qdcaput:qd item thorax fit. CAP. VII*
^mma£ iS*011 partes:in quas primas totum diuiditur corpus hx funt:caput.Collum:tho/
rax:brachium duplexrcrus duplex.Thoracem eam partem appello q a collo ad pudeda ufqj
gml truca pcrtedincapiris aut pars:q capillis iteda eft.Calua appellatuncuius pars prior fincipuc
^ 3 nouifllmecoftitere folita.Oium enim ofiium corporis:ultimum id cocrefcit: 8t iduradpo
:qux aut uiri:tres in idem magna ex parte coeutes.Iam uiium et line ulla lutura caput i
Verticem calux medium difcrimen:& xquamentum capilloj^ uocamus:quod nonullis geminu efl;
funt enim qui fadi a natura biuerdees Iint:ue^ no ofie fed capillo^ xquameto*
Quid fit facies in homine; CAP. VIIIs
Aciem partem eam nominamus dutaxat i homine qux calux fubieda efl.Nam pifeis aut
bouis faciem dicere non folemus:partes faciei frons q fub fincipite pofita inter id ipfum
oculos eft.Quibus hxc magna:fegnes:quibus parua mobiles:qbus lata mente moueri ido
nei:quibus rotunda:iracunai.
De fuperciliis:ocuIis:palpebris:ciliis:pupiIIa:nigro:cadido:angulis: 8C de hiis animalibus,
qux oculis careant. CAP. Villi.
Vpercilia fub fronte bipartito diftinda:qux fi in redum porrigutur mollem fubefie afumi
fignificat.Si iuxta naxum lflexa fut aufterum notat 8C acerbum :Ied fi iuxta tepora ffledun/
tur deriforem diffimulatoremgp Idicat:fi uero i totum demifla:notam luidix habct.OcuIi
_ I His fubiacet duo legitimo.f.naturx officio:quorum partes fuperius lferiufqj regetes palpe
urx appellatunpilos qui extremo palpebra^ ambitui adhxrentxilium noiamus, Humor oculi inte/
riqnquo uidemus:pupilla eft.Quod eam ambit nigru dici^qd poftremo nigtu circudat cididu fiue
UBER PRIMVS 5
albtigo:pars cois fupioris inferiorifq? palpebra angulus efbque duplice uterqi oculus habcnalrcrum
iuxta nafumralce^ mxra rparq fi iufto funt longioresrnoram mo^ malefico^ pber.-fi carnofi more pe/
dunculop^ funt:q naribus iungu tu r malitiam prxferut.Habet ,pfedo oculos tum extera aialium ge/
nera oia pter qua tefta iteda:& fi qd imperfedum aliud eftrtum ea q animal generanr oia prer talpam:
que mo quoda habere dixerim cutameoino habere negem.Quippecuoinogdem nec uideat: nec p/
fpicuos habeat ocuIos.Verum fi qs ptenta mebranam detrahit locus oculore apparet:& pars nigra eo /
rudermfitus deniq? & defcriptio eadcrqua legitimam cofpicui oculi optinet: utpote cum obduda cute
oculi preflirconfufiioblcfi^ cflent dum crearentur.
De oculorum uarietate in quibufq? animantibus. ^ CAP. X.
Andidum oculi magna ex parte fimile in oibus eft. At quod nigrum dicit uariat:aliis enim
atrurmaliis admodu cxfium:aliis fuluumraliis caprinumtquod mo& optimo^ iditium e:
& ad cernedi claritatem primatu obtinenfolus ergo potiflimum aialium homonumerofa
oculojji ueritate notaf.Cum exteris in fuo fmgulis genere color fit idem:equis exceptis qui
lterdum oculis proueniat cxfiis:funt oculo^ralii gradiores:alirparui:alii modici q optimi habet”: item
aliinimium prominetes:aliicoditi:aIii modice fiti, Qui coditifunt clariflime cernere in genere quocp
brutos aialium poflunt.Modicus tame fitus nota moru eft optimoru:& aut nimium coniuenaut n/
gidi itentiq? conflat aut modice nutant.Notam moru laudabilium habe tq mediocriter coniuent.Re/
liquorum alteri impudentix:alteri inconftatix indices funt.
De aure:nafo:teporibus:maxillis:Iabris:gingiuis:dentibus:Iingua:paIato: Columella eo/
rumq? in quibufq? animatibus differentiis. CAP. Xl.
Vris pars capitis:qua audimus eft:ita:ut nulla fpiratio defideref. Erat.n. Alcmcron qui ca/
pras fpirare p aures credidit. Auris pars exrerior cui eft nome auricule: parte coftat fupiore
pinnauferiore fibra tora aut ipfa ex cartilagine carneg? coflituta e.Atpars iterior formaan/
fradui coclex fimilis definit in os: q<5 auricula plane imitat in qdqfinouiflimu uafculum
ftrepitus deuenit.Hinc meatus ad cerebrum nullus eft. At in oris palarum uf<^ femita pertedit:& uena
de cerebro defcedit eodem.Oculi quoq? in cerebru finiut 8t uterq? pofitus fuper uenula efl. Aures ho'
mini ratum fmobilesma eo$i q fenfum obtinet audiendi:aliis auriculx funt aliis defunt: meatufq? pa/
tet ipfi audiedimt iis q pena:aut cortice fquamaue iteguntur. At ea q aial generanoia auriculas habent:
excepto uitulo marino:& delphino:# reliqs ita cxtariis.Na & q cartilaginea appellauimus:aial pariur.
Ve^4 ho unus aure no mouet.Vitulus ergo marinus meatus cotinet manifeftos:q audit: at Delphinus
audit qde:fed nullis cauernis q uice pftent auriu.Cxtera fuas auriculas oia mouenr: fitu aures hominis
eunde in orbe:quo oculi obtinenno ut qdrupedum Nonullis pofitx fupius funt, Auriu alix leues aliae
pilofx:alix mediu tenet.Qux quide ad audiedum aptiflimx funt:mo^ hinc pftita nulla habetur. Ite
alix maiores:alix parux:alix mediocres:# aut nimiumtaut pa^:aut mediocriter arredx. Nota mo^
optimo^ habet q mediocres. At q magnx arredxq^ultra modum flultitix idices funt : autloqdtatis
Parte iter utralibet oculum :# aure:# uerticem pofita:tpa appellamus .Ite pars faciei nafus: q meatum
pbet fpiritui. Aerem enim ea parte reddimus # accipimus. Sternutametum quo® eadem agitur par/
te qdmatus uniuerfi eruptio eft.Signu augurale:# unu ex fpirituum oram generibus fandum # lac^s
Tum etia fpiritu trahi i pedus:# ide reddi necelle eft qd" fieri no pot nifi naribus fpiremus.Cu reciprq
catio fpiritus de pedore p gurgulionem:no de capite parte aliq aditetur. Sed datur uiuedi facultas etia
fi dedit fpiratio. Olfatus quoqu.fenfus odoris:hac eade parte fumminiftratur.Mobiles ee nares natu
ra uoIuit:nec ficut aures imobiles fua copage:pars nafi q cartilaginea nares diferiminat fterfxptum uo
camus.Mcatum uero utruq? inane.Nafus enim bipartito diflindus eft tramite. EIephantis,plixa uali/
daq; naris augetur eiu fq? ufus ide qui manus:ea naq? cibos tam ficcos qhumidos colligunt: capiunt:&:
in os admouent foli aiantium oium. Eft pterea maxilla duplex cuius pars prior mentu : pofterior ma/
dibula eft:mouent aialia oia maxilla lferiorem Crocodilo fluuiatili excepto . Is enim unus fupiorem
mouetdabra moxanafo habenf xarojpmobilis.Quod aut ltra maxillas 8t labra defcribi£:os eft cuius
partes palatu & fauces:ineft pars fenties faporem lingua uim ifta fentiendi pcipue obtines parte fui pri
more.Na fi iteriore ragat:minus fentietroia pterea q caro fentire potilfgua etia p6t:utdu^calidu:frigi/
du fua quis par te:ficut & fapore.Hxc aut lata eft:aut anguftataut mediccris:q quide optima: & expia/
natiflima eft.Ite autabfoluta:aut coftrida:qIis tortor balboruq? eft.Carne foluta rara : fungofa: ligua
coftat:eius pars qda ligula eft.Bifida oris copagotofillx.Multifida gingiux appellatur:carne hx coftat
Intufq? dentes oflei coherent parte uero penitiore particula pendetialia uuigera : uene applicata colu//
mella nomine q fi fmodice humefada intumefeat infiametur^ nemine uux uocatur di ftragulat.
De collo 8C pedore eorum g? partibus. CAP. XII.
Ollum quod iter pedus 8C facie e.Cuius pars prior guttur: pofterior gula: qtucp colli ipfius
cartilagineum priore obtines fitum uoce trafmittir &i halitu. Id arteria noiatum eft. At ue/
ro qtum iterius carneu fpix piacet:gula dicifrpars aut pofterior colli extima ccruix appella/
ta eft:ptes thorace tenus difpofirx hx funt.Thorax lpe pte priore pofterioreqp coftat. Mox
a collo pedus priore optinet fitum bipartitu in mamam parte fui utraq? extuberas. Maniis 'laxior co/
textus corporis eft iuda papilla per qua foeminis lac trafmiflum elicifun maribus et lac fieri potiueru
uro his fpiftxmulicnbus fungofa foraminulentacp eft.
b iit
DE NATVRA ANIMALIVM
CAP. Xlll
rs fubieda in la/
De uentre inferioribufg? ad genitale ufg? membrum.
Enter infra pedtus eft parte priore:eiut<j? radix umbilicus eft.Cui radici pa
tus utruncp ilia dicituriquae autem rede fubiungitur fumen eft fiue abdomem. Cuius po'
ftremumraquaticulus.Sed fuper umbilicum hapocondrium eft a cartilaginerquafi fubcar
_ tilagium dcnominatum.Cauu aut comune fubcartilagii & ilium Cholagoeft: partem po/
ftenore lubi pari ftrudura pcingunt:unde nome ofphys iditum eft.Partis uero excretoria» qdfubdP
tum qfi ftragulu eft nates appellafdn quo aut femur uerfaf Coxa 8C acetabulu pars foemiaejapria ute/
rus aut uulua eft: maris penis foras poftremo thorace ,ppendes:parte fui prima carne ,ppe modu con/
ftans BC inequabili facie turbinata,Nome a glade pars haec mutuata e:qua q itegit cutis uocat noie quas
uulnere obdudo coalefcere neqt ficut nec genae aut palpebrae pcife reduci ad unitate queur: totu rame
qd ex ea cute glandeq? coftat pputium eft:reliqua pars cartilaginea eft:& augeri ampliter pot BC igredi
atqj egredi cotra q iumento^.Subiacent mebro genitali teftes gemini cute obdudiiqd fcortu nomina
mus*Teftes ipfi nec eiufde natura? funt.Cuius caro nec multu a carne difiiderifed queadmodu hsecfe
habeat:ac orno de caeteris huiufmodi partibus poftea accuratius differemus.
De uarietate feminalis membri uiri 8C mulieris. CAP, XUIf.
Vlieris aut genitale cotra qua uiri formatu eft.Cauum.n.fuhditu pubi e:non ficut maris y
pefum ac £ mines :Ceruix ab utero efferf acceflum.plifico maris femini pbes exitu humidi
excremeti fuo fexus uterqj genitali habet fuminiftrandu:Comunis coIli:& pedoris parstiu
II gulu e.Cofte brachii 8C humeri:ala foemoris:& imi uetrisuguen.pars ite iterior foemoris:
&i natis comunis.CoIes et exterior fubnatale.Thoracis ia partes oes primores diximus,
Dedorforcaeterifqj partibus pofterioribus, CAP. XV.
Orfum pone pedtus e.Cuius ptes fcapula?:& fpina lfrac^ e regioe uetnsdubi habenfxoes at
partis fupioris iferiorifqj:cofta? odtonse.Na de hoibus getis turdulofe quos feptenis coftis
ferunt crearimullius idonei audtoris teftimonio conftat:habet fane homo fuas partes ita dP
fpofitas:ut in eo BC fupius fit:& inferius:&prius:8d pofterius:5 C dextru 8C finiftru.Coftat fa
ne dextru BC finiftru ex fimilibus fere partibus atgp eifde. Vej^ finiftra oia funt lbeciliora.At pofteriora
prioribus SC fupiora iferionbus difcrepattpterg g? lferiora fimilitudine fupiore pferre ea dixerim r a/
tioe q ueter imus refpodere aflbllet faciei in corpuletia uel gracilitate^ crura cu brachiis comune ine/
unt rationeJta qbus cubiti breues iis et foemora : magna ex parte breuia funt:& qbus pedes exigui iis
manus quoqt parua? habenCMebri uero fupioris bipartita copadione: brachiu fiue ulna appellamus
Cuius partesdacertus agilis:gibber:cubitus manus.Partes manus:palma BC digiti quinq? numero di**
giri pars q fe lfledit: nodus fiue articulus e:q rigida coftataternodiu dicif : digitus pollex nuncupatus
uno infledif nodoicaeteri binis adducunt.Inflexus uero tum brachii tum digito^ oium agitur in iw
teriorarbrachiu ad gibberum appellatum infledtirunnodus.quo cum brachio manus iungif coarta*
turq? brachiale uocamusrpars interior manus uola diciftcarnofa e:8C in fcifturisuita? indicibus diftin/
da logioris.f.uitae fingulis aut binis dudtis p tota:breuioris binis q no logitudine tota defignentrexte/
rior neruofa eft 8C noie cares mebri lferions bipartita copadho crus efhhuius foemurrqd biceps, Mola
qd locum orbiculatum foris adiedu eft.Tibia qd gemio ofle iubiacet, Cuius pars prior crea: pofterior
fura.Caro neruofa uenofaue aliis retrada a poplite qbus nates funt plenioresialiis detradla quibus gra/
cilioresrpoftremu cruris malleolus geminus utrigp partitus lateri eft:pes autem: quod multiplici ofle
coftat.Cuius pars pofterior caIx:prior difcrera in digitos qnqj eft:media piante noie explicaf :cuius qd'
carnofum inferius folum attingit ueftigium e:qd fupius ,pnam coficitparte neruofum:& nois adhuc
indiga eftihaeret fumis digitis unguis & nodus fteruenit:fed non nifi uno lflexu adducunf:qbus pars
interior piata? no caua fed ita pleniufcula e:ut folum toto attingat ueftigio ii uerfuti funt 5L frauduleti*
Commune foemoris 8C tibiae genu poplefcp e:partes maris ac foemie coes hx funt qru ficus queadmo
du ad fupius inferius:prius pofterius:finiftru dextru:fe habeat ra 8C fi p corporis fumma uifu explora/
tur ac parendefcribendus tame is quo^p recitadufcp eft eadem illa de ca qua fuperiora enumerauimus
oia.f.ut feries commendandi feruetur perpetua:dum ordinem perfequimur oium quo minus lateant
ea q non modo eodem hominis quo extera afalia» poflldent:ergo fuperiora inferioraq? hominem om
nium maximae aialium hebere:ratione locoru naturalium intelligimus:eius eni partes ta fuperiores:q
lferiores ad fitum orbis uniuerfi fupiorem iferiorem^ difpofitae funr. Itidem^ priores pofterioref^
atgp etiam dextrae fmiftrxg^ habencur.Cum eaeteroru animalium genus uel oio refpedlu eiufmodi ca/
reat uel cofufius ita conftet.Caput itaqp caeteris oibus fuperiorem obtinet fitum corporis fui ratione®
At homo quoniam ut modo diximus:ad uniuerfi orbis habitum inftitutus eft : iccirco partem etiam
iftam habet refpodente parti fublimi uniuerfi :caput ceruices 8C collum excipiunt.Tum peflus 8C dor/
fum alte^ prius:alte^ pofterius e:fubiacent his ueter 8C lubi genitale BC nates:mox fcemur BC tibiatpa
ftremo pedes rcrura uero ante fledunt eodeXquo BC inceduntrpedis et pars mobilior eodem fe fledif#
Calx e tergo pofitus eftunalleoli fitum imitanf aurium, Quippe q latera teneat imi cruris quomodo
aures iundse lateribus caditis habenf brachia ex latere conps finiftro dextrogp depedet atqp fe ltro fle/
dut: ita ut homini potifiimum deuexa cru^: BC brachiorum aduerfa iter fe fint:fenfus autem partef^p
eo^ fenforiasroculos dico nares linguam eode.f.priore in parte foedates habemus. At auditum eiufqjs
partem fenforiam ideft auresia latere eodem in orbe quo ocub^iftant oculi hoU fibi lteruallo^ppos/
LIBER PRIMVS 4
Aone magnitudinis refpedu catero^ afalium minimo.Tadus e fenfibus homini exquifit.iffimus:de/
inde gudus:reliquis fuperatur a mulris:ita partes exteriores colIocatae:atq? difpofit^ funt : noiantur^
precipue Si cognita per ufum fitum q? euidentiorem habentur.
Cum qbus afantibus hois cerebru:gula.*arteria 8i uerer coueniat. CAP. XVI.
T uero iteriores c6tra:funt.n.hoium i primis fcerta? atqi icognitse.Quamobre ad ca?tero£»
afalisi partesrqua^ fimiles fint humanse referetes:eas coteplari debemustprimum igif cere
brum capitis priore obtinet fitumrno modo in homine ue^ i caeteris etiam aialibus qbus
ea pars data eft:oibus aut in iis efbquse fanguine obtinent ob eam re fanguinea appellatur
ca ena qua? mollia noie fpeciali nuncupatur.Sed homo plurimum cerebei proportioe magnitudinis
humidiifimu habet: cotinet id mebrana? dua?:alteri offi adheres ualidataltera ipm cerebra attiges
infirmior.Bjpartitum oium cerebra eft:poftremucpiungitur quod cerebellu appellatunquod certe Si
tadu 8i fpefle forma habet diuerfamrpars uero pofterior capitis inanis:& caua oibus efhprout i fingu/
Jis magnitudine uariatur.Quibufda enim caput gradeifacies fubieda capiti parua:ut qu^ rotuda funt
feae. Alris caput paruum:maxilla? 16ga?:uelur generi omni iumeto^.Cerebru oibus priuatum fangui
ne eftmec uena intra fe ullam continet:& ad tadum frigidum per natura eft. Habet fuo in medio ple/
ri% oibus cauum quodda exiguum rmebrana obherente uenofarcucularigt obducitunofle poftiemo
corinetur tenuiflimo ifirmiflimogj oium capitis ofllum:cui nome occipiti.Meatus ab oculis terni ad
cerebra ptinenita ut maximi Si mediocres ad cerebellum tendant:minimi ipfum cerebra adeat: Mini
mi ii fimt:qui propiores naribus oriuntunmaximi porro illi sequi diftant:nec ufqua coire poflunnme
diocres coeunt:quod praecipue in genere pifeium pateti cerebro funt ii japiores q magni: minimip/
qua laxo inter fe dfftant inter uaIIo:8£ nunqua ob ea rem poflunt coirefeula intra collu eft ab anguftia
6C longitudine nuncupata cui comes arteria iangituripriore obtinens fitum :in oibus iis qua? elhabe
re natura? placuerat.Habent aute oia quibus pulmo eft.Natura cartilaginis arteria conftat:& fangui/
nis perqua exigui copos eft uenulis complexa tenuibus quod ad fupenorandeft habitum pertinet:e re'
gione polita eft foraminibus narium qua? in oris parte patefcunr:unde fit ut quotiens inter bibedum
humor retrahitur effluat ex ore per nares :iungitur lingua? poftremaerqua? lingua nominata eft pofita
inter ea:quae modo dixi foramina:uidelicet apta qua? peruices arteria? forametum: quod ad os fpedat
operiat. Arteria altero fui extremo cum lingua ima coiungitunaltero ad pulmonis iter capedinem de/
ro genere ut auibus Si quadrupedibus quo^ partus oui primordio inchoari folitus eft:pars altera pul
xnonis multu difcifla:ab altera eft.Ita ut binos habere pulmones uideantur atq? a fingulari arteria par
ces in utruq? pulmonis latus duae depedet. Venae quoq? maiori : ac alteri cui nomen eft ahorte pulmo
coneditur.Spiritus uero quoties inflatur arteria:caufa fubit pulmonis.Ha?c mucronata fpeciecartila/
gineis diducuntur corpufculis de qbus foramina quoquo uerfus per diminutiones ardioribus fubin/
de ampliora excipietibus tranfmittuf.Cor etiam arteria? iungitur oba?fis cartilagineis fjbrofifgi uicu/
lis 8i qua anneditur cauum efbfpiritus du arteria iflatur:an fubeat conminus 1 nonullis coftat.f.minii
lis. At i gradioribus aialium fpiritu cor fubire ipfum apertu eft.Arteiria ita fe habet:& accipiedi redde/
diq? tantumodo fpiritus officio fungitur.Nihil etenim aliud nec ficcu uel humidu pati ipfa uidef : fed
ubi i eam tale quid de errauerit:ta diu torquetur du excutiat quod delapfum eft.Gula ab ore Si ipfa de
pendet corinua tum fpinae.tu arteris nexu fibrarum Si per feptum trafuerfum 1 uetriculu finit carnis
fpeciem referes 8i pariter diftedi in logum latumgp habilis. Ventriculus aut humanus canino fimilis e:
quippe qui non multo amplior fit q inteftinu:fed quafi inteftino fimilis ampIiori:tum lteftinum fim/
plex flexuofis orbibus eft a quo proximum inteftinum admodum amplu.Aluus autem ipfafuilla? fi
milis eft.Quippe quae Si ampla fit & quod ufq? in fedem porrigitur breue id corpulentucp trafnrittar.
Omentum medio a uentre dependet quod non mfi pinguis membrana efhficat etiam in caeteris ani/
manfibus quae unum continent uentrem :Si utrag? parte oris dentata funtdades fuper inteftina pofi/
ta funt qui 8i ipfi latiore conflant membrana Si pinguefcunt:pendent ex uena maiore atq? ahortarue/
tiafqt per multas frequenti concurfu deferunt ex pari illo uenarum grandium ad inteftina de fummis
ab ima ufqs fpargentes.GuIa arteria uenter-ita fe habent»
De Corde hominis:ca?terorum<p aiantium Si eius fede. CAP. XVII.
Or finum triplice continet:iacet paulo a pulmone fuperius ad arteris fifturaopertu-.mem/
brana? 1 uolucro pingui Si corpulento:qua uenae maiori adnedif Si abortae iugi&cu ahor/
ta fuo mucronato turbina? i pedufqj parte eade uergit oium paritenquae pedus fortiutu r:
_ omnibus uero ta pedore coftitutis:qea ipfa parte caretibus:Cor aeque fuo mucrone i par/
tem uergit prioresueru latere fepius poteft:quoniam diffedo animate dimoueaf.At parte fui amplio
re:&: gibba fupiora corporis fpedatthabet maiore partem fui mucronis carnofam 8i fpiflam : & ner/
uulos fuis 1 cauis continet:fitu caeteris aialibus \ medio pedore efta quibus fcilicet pedus ineft: horni/
ni tacum in partem finiftra potius uergmpaulo a maraa^ diftidionead leua inclinas papilla pedoris
parte fupioremec magnum eft Si fpene tota non ob logum fed rotudius.Parte tame extrema m acutu
fe colligit exit^ pene 1 mucrone:habet(ut mo expofui) finu triplice; maximu dextro i latere minimu
DE NATVRA ANIMAL1VM
in finiftro mediu magnitudie ner finiftrum di dextrum.Oes ad pulmonem foraminibus peruii red'
dutur.Quae res i uno ranru perfpicua eftaferius uero a nexu fuo maximo finu uenae colligitur maiori
ad qua lades etia funt:finu aute medio ahortae annexum eft.Quietiam ad pulmone mearus a Corde
ducunrur perpctui:fmduturq? eode quo arteria modoa oes pulmonis parres:& meatus qui eodem ab
arteria tedunt fequutunuepe hi fuperiore obtinet fitummeq? ullo comuni foramine ad illos comeant:
fed fua ipfi copulatioe fpiritu que Cordi trafmittat recipiut:pertinet enim alter ad cauum dextruralter
ad finiftru.Deuena maiore ac de aborta feparatim ratione comuni poftdifteremus:Saguinis autplu
nmii pulmo ex eat teris cotinet mebris quae aial pulmois composadeq? uiuipa^i itus forifue coftituut.
Quippe qui torus inanis fir:& fungofus:ac riuulos uense maioris fingulis fuis fiftulis excipiat : errant
enim qui (anguinis uacuu pulmone efle arbitratur deceptnfcilicet cofpedu eoije pulmonu quos difie'
dis detraxerit aialibus.Quo^ fanguis ilico effluit uniuerfus:cor unum ex reliquis uifceribus fangui'
nem habet:& cum pulmo no itra fe:fed i uenis cotineat fanguinem:Cor eudem ltra fe continere aper'
tum efhfingulis enim fuis finibus fanguinem tenet:uei$e renuiflimu medio fub pulmoe faeptum traf'
uerfum pedoris eft quae prccordia & cindum appellant, Coftis di fubcartilagineis:& fpinae annexum
parte media tenue mebraneaqs exilitate cotextum. Venas etiam per fe corinet porredas:funt porro ho
minis uenae craflae proportione humani corporis.
De Iecinore:Liene:felle:renibus:& uefica. CAP. XVIII*
Ecur fupra feptu pofitu a dextro latere eft:lie a Iaeuo aeque i oibus qu^ mebra ifta difpofita
habet per natura:n6prodigiofe:iaennegitimuillu locum i nonullis quadrupedu liene cu
iecinore permutalTe uifum eft, Vetri lien anneditunqua ometu abducmeft hois lie fuillo fi
_ _ milistfed fpecie angufta &Joga:iecur magna ex parte maximccp aialiu numero felle caret*
Ve^d in nonullis id habere fibi adnexu uidetur.Rotudu jecur hois efl: ac fimile bubulo: fellis priuatid'
ne uel i uidimis nonufq percipi certu efl.Quippecu parte quada agri chalcidici cboiae fel nullu pecori
fit. At i naxo oibus fermae quadrupedibus adeo grade ut qui facra fecerit aduense ftupefcant re.f.pro^
dygii loco fibiarbitratesmotaleeiTe natura terre illius quadrupedu. lecur uenae maiori adnexum eft:
nulla ex parte ahorta attinges:uenae enim quae a maiore proficifcitur.lecur tranfigitiqua portae appel'
latae iecoris habetunlien quoqi uenae uni maiori adnexus eft.Vena eni ldead liene perteditrrenes poft
haec iuxta fpina ipfam adheret bubulis fimiles:dexter i oibus qbus funt renes aialibus : fupiore obti/
net locurminufcp pingui obducitur :8i ficcior eft (quod uel i oibus eque liquido manifeftatur)ptinet:
ad renes meatus taexuenamaioreqexahorta:fednoadcauu,Quodalii amplius alii ardius fiiame'
dia parte cotinet:pter q I uitulo marino.Cuius fane renes quis bubulis fimiles finr.tame oium folidif'
fimi uifuntunmeatus uerorq eo ptinetroes i renum corpus abfumutur.Cuius rei argumetu e:q> fan'
guine caret:nec itra fe qcq cocrefcere oftedut.Habet igi£(ut modo dixi)finu exiguura quo meatus duo
mfignes ad uefica deueniutralii et ex ahorta freqntes :ac ualidi eode predut.Ex medio aute renu fingu'
loi* uenae fingulae cauae neruofae depedet:fpina ptereutes ipfam angufto itinere: tu i utraqj abolent co
xa:ac denuo ibi porredae apparendemucp i uefica defcedut:hsec.n,loco ultimo pofita e : meanbus an/»
nexa illis porredis a renibus ad ceruice:urinariu producete meatu:& fere circuundicp:extenuatis in fi'
bras membranulis proximis:quodamodo faepio illi trafuerfo pedoris deligata.Eft profedo uefica ho
minisproportione:qua caeterorum amplior.
De genitali membro di teftibusrquibufue corporis partibus.Mas cum fcemina dif/
fentiat. _ CAP. XIX.
grirsl Enitale ceruici ueficae adnedif:foramine foras diredo puiu:fed paulo iferius altero itra ea'
^ couio dedudu:quo^ foraminu alte^ ad teftes alte^j ad uefica neruofum cartila'
gjj ginofum^ tedit.Teftes ex eo maribus pedende qbus poftea partiu comuni exnmine que'
="LI admodu fe habeat difleremus.Harc eode modo uel i fexu foe mineo oia natura coformauit
atq? difpoluit:nulla,n.parte iteriore fexus iter fedifferut:nifi utero:cuius forma qlis na fitexcofedio/
nu deferiptioe petedu expedaduq? eft:fitus eius ad iteftina ifra albu a parte priore tu uefica iuda fupra
uteru eft:fed de ueteris quog? pariter oibus difleredu poftea eft.Necp enim fimiles dati omnibus funt:
nec forma fimili coftituti.Si uterus esetero^ quo<^ animaliu uulua diceda eft partes hominis tu in te'
riores:tu exteriores haftalefq?:&: adhuc modu haberi perfpedum eft.
ARISTOTELIS STRAGIRITAE PHILOSOPHI DE HISTORIA AN IMALIV M UBER
SECVNDVS INTERPRETE THEODORO.
Quse aialia in qbufdam conueniat in qbufdam autem differanri CAP. J<
i AETERORVM Animalium partes:aut comunes oium funt (ut fuperiore uolumine
explicatum eft)aut aliquorum gene^ ,pprik:e^de aut diuerfe ue iter fe funt eo modo
' quo (upius didu e.Quippe cu oia fere aialia genere diuerfa partiu quo^ fiia^t plurimas
i fpecie habeat diuerfas:8<: aut ,pporti6e tatu eafdc:genere aut diuerfas.Sut et coplures: q
f aliis datae aliis denegatae funt:ergo qdrupedes:q aial generant caput col!u:& oes capitis
pies fortiunf:uei^ ipfe fingulie ptes forma iter fe differut:ia leoni ceruix olle uno: rigida
UBER SECVNDVS 5
conftatmcc uertebris ullis iugitur.Interiora autem omnia canibus fimilia cotinentur.Habent quadra
pedes quse animal generat omnes uice brachiorum crura priora:fed pracipue qua? multifidas funt has
manibus fuo digitato pede refpondent, Hoc enim ad plura quafi manu utuntunpartem etiam lamam
minus q homo abfolutamhabenti&agilemrexcepro Elequanro.-qui dygitos numero quinq? indiui/
fos Ieuiterq* dilcretosicrura priora multo pofterioribus longiora:& malleolos pofterioribus imis cru '
ribus poffider:habet praterea talem tatamqp naremiut ea manus uice utatur.Quippe qui non nifi ad
os illam admouens:& bibat:& ardatduo etiam redlori eam erigitratq? offert: 8C arbores quocp eadem
profternit:& quotiens immerfus per aquam ingrediturrea ipfa sedita in fublime: reflat:atque refpirat
adunciufcula parte fui:poftrema naris hsecefhfed fle&i non poteft. Cartilagineacnim & proinde rigiV
diufcula efhfolus etiam animalium homo ambidextenhoc efbdexter manu utrag? nafcifrprdus aniv
malia omnia humano proportionatum pedori habere uifuntunuerum no fimilerlatum enim pedus
humanum eft.Geteraangufta.NuIIum e enim quod prater hominem mammas partegerat priore:
elephantus mammas duas quidem:fed non in pedore habet.Sed paulo citra.-fledut autem crura pno
ra cotra atq? pofteriora:& ecotrario cj homo membra infledat excepto EIephato:Quadrupedes enim
quse animal generatrgenua ante fe fiedut fuffragines i auerfum raduerfacp iter fe habet cSnexa curua/
tura cruru fuorum elephasrrio ut aliqui retulerat agit:fed cofidedo crura inficdit:nequit tamen pra
nimio podere utruq? i latus aequilibrio quodam uergere.Sed aut lamo icubat aut dexrcro:atq? eo ipfo
habitu requiefcit.Fledit hic certe fuos pofteriores poplites modo hominis . At ouiparis quadrupedi/
bus:ut Ccrocodilo:lacertae:§£ reliquis generis eiufdem crura tum priora: tum etiam pofteriora retro
fleduntunPaulum i latus uergentiamec fecus i caeteris mulripedibus agitunnifi q> medii pedes fubin
de ambigui amplius i latus flcduturihomo inflexum membrorum fuorum eodem e contrario agit:
quippe qui brachia retroi fum fledanquaquam ira ut paulum uergant i latera exteriora crura ante co/
trahat rede:fed quod ante tam priora q pofteriora ifledat nullum eft.Omnibus uero humeri armi ue
cotra q cubili aut crura priora fledutuncoxce etiam cotra q fuffragines.Cum itaq? homo cotra quam
magna pars caeterorum animalum fledatifit ut fi qua alia membris huiufccmodfic6ftat:ea quoque e
contrario fledauaues etiam fuos inflexus fimiles quadrupedibus agut:crura enim quse bina habenm
pofteriora curuant:alas:quas uice brachiorum:aut crurum priorum optinennin priora. Vitulus mari
nus tanquam Lefa imperfedaq? quadrupes efhquippe qui continuo a fcapulis pedes habeat manibus
fimiles modo urfe:in quinos enim finduntur dygitos:qui finguli ternis articulis fledantur:&: ungui/
bus muniantur non magnis:pedes quoq? pofteriores quinis diferetos dygitis habet : & curuatura : &C
unguibus cum primis conuenientesiueriam forma proximos pifeium caudis.Motus animalium qua
drupedum ac mulnpedum per diametrum agitunquomodo fubfiftere etiam folent : initium autem
incedendi omnibus a dextris partibus gradiuntur:pedatim Leones:& genus Camelorum utrunqs ba
dnanum dico atqp arabium pedatim incedit.Cum pes finifler non tranfit dextrum fed fubfequitur;
partes quas homo habet priores quadrupedes infra habent fpinas.Quas autem illae pofteriores hae ,p
nas:magna item quadrupedum pars caudam habetmam Vitulo quoque marino cauda ineft:quanuis
exigua Cerui modorde genere fimiarum poftea dicemus : omnia fere quadrupeda eademque uiuipa/
ra funt pilofa:nec hominis modo leuia eite nouimus : homo certe pauciflimis exiguifque integitur pi
lis nifi in capice:qua quidem parte hirtilfimus omnium ipfe eft : caeteris quae pilis ueftiuntur : partes
pronae pilofiores funt : fupinae aut glabra omnino : aut minus pilofae habentur. At homo contra. Ci
lium etiam homini utraqi in palpebra:& alae opplera pilis : 8C pubes:quod eseteris abeft.Carent enim
cilio palpebra inferioris : fed paulo inferius pili rari nonnullis exeunt.lpforum autem quadrupedum
pilis intetftomm : aliis corpus totum eft hirtunr.ut fui urfe:Cani . Aliis collu hirtius pari undiq? mo/
do : ut Leoni : & reliquis iubatisialiis prona tantum ceruiris a capite ad fummos armos uillos gerunt:
ut Equo : &L Mulo:& reliquis capronatis:quo in genere bonafus quoque e lilueftribus cornigeris enu
meradus eft. Quinetiam Hippelaphus faris iubae fummis continet armis qui a forma Equi 8C Cerui:
quam habet compofitam nomen accepit quafi equiceruus dici pieruiffet. Nec non fera : quae 6C ipfa
ab Equo Hippardum nominata eft Capronas parte gerit eadem fed utrunque id genus tenuifllmo
iube ordine a capite ad fummos armos crinefcit: proprium equiceruo uillus : qui eius gutturi modo
barbae dependengerit cornua utrunque:excepta foemma equiceruini generis :&i pedes habet biiulcos:
magnitudo equicerui non diflTdet a Ceruo : gignitur apud arachotas:ubi etiam Boues filueftres funt:
qui differant ab urbanis quantum inter fues urbanos & filueftres intereft: funt colore atro: corpore
robufto : ridtu leuiter adunco : cornua gerunt refupinatiora:equiceruo cornua funt Capra proxima:
Elephantus in quadrupedum genere hircus minime eft . Caudae etiam animalium pili corporis mo/
dum imitantur : dummodo cauda nota aliqua audhore dependeat :eft enim nonnullis tam exigua:ut
uix dignofei a fenfu poffit . Camelus proprium inter caeteras quadrupedes habet in dorfo : quod tu/
ber appellannfed ita ut badnanseab arabus differannalteris enim bina:alteris fingula tubera habetur.
Sunt etiam omnibus fingula parte ima quale in dorfo tubera : quibus incumbat reliquum corpus &
firmetur quotiens in genua inclinantunpapillas quattuor modo uaccae habet Camelus:caudam afino
fimilem genitale retroigenua fingula in fingulis cruribus funt:& flexus artuum :non (ut quidam per/
hibeut)plures.Sed propter alui interuallum plures efle uidentunhabet etiam talum fimilem bubulo.
Clunes proportione magnitudinis paruos:bifulcum id animal eft.nec utrin^ dentarn : fed bifulcui fic
DE NATVRA ANIMALI VM
eft : ut pes parte pofferiore fciflus paululum fit ad flexum digyti : fecundum parte autem priore fum/
ma quadi i partito findatur difcrimineparuo:quantum primotenus digiri inflexu : 8t quiddam inter
fiflurasrperinde ut in anferum pedibus adiedum contexarrpes ueftigio e carnofarut urfe.Qua de cau/
fa eas quae per exercitum longiore itinere fatifcunticalceant carbafinis. Omnium quadrupedum crura
oflerneruoq; abundantrearne deficiunr.Quineriam nullum quod pedibus coftet:excepto homineipe'
des habere carnofos pcrfpcdum eft.Coxarum etiam carne exuberante inclunes uacannquod in gene/
re auium confpici apertius poreft.At homo cotraiquippe qui nullam fere fui corporis partem tam car
nofam habeat:quam nates:fcemora:tibias:quas enim furas uocamiis:non nifi carnis copiarparte tibias
pofteriore com plentur.Quadrupedum autem quae fanguine conflant eaedemq; animal generat : aliae
multifidae funt:quales hominis manus pedes q habentur.Sunt enim quse multiplici pedum fifliira di
gitenturrut Canis:Leo:Panrhera:aliae bifulcs funtrquae forcipem pro Vngula habeannut ouesrCaprse
CeruirEqui fluuianlesraliae in fiflo funt pedeiut quse folipedes nominantUnut Equus:Mulus . Genus
fane fuillum ambiguum eft.Nam &C in terra Illyriorum :& in Paeonia:& nonnullis aliis locis fues folP
pedes gignunrur.B ifulca igitur binis fifiuris utrumqindeft a parte priore pofteriorecp diducurur.So/
lipeda eam partem continentem ex toto habent.Sunt item animantiu:alia cornigera:alia mutila. Quse
cornua gerunnbifulca magna ex parte per naturam funt:ut Bos : Ceruus:Capra . Quod autem idem
& folipes:& bicorne finnul Ium eftiquodnos adhuc norimus. At folipesudemque unicorne efl : qua/
quam rarumiut Afinus indicus.llle enim & unicornis:& folipes efhunicornis uero:idemque bifulcus
orix eft.Talum etiam Afinus ille indicus folus m folipedum genere poflider.Sus enim (ut modo dixi)
^ ambiguus eft:quo fit etiam :ut talocareat probiore: permulta ex bifulcorum numero talum habent.
At uero multifidum nullum adhuc talum eiufmodi habere cognitum eft:ut ne hominem quidem ha
bere cerrum eft.Sed linei fcmitalo fimile quiddam:Leoni autem tortuofum in anfradum efl quale eff
fingunr.Omnia uero quibus datus efl talus:cranbus eum pofterioribus continentrita ut eredus i fuf/
fragine parte fui prona foras fupina introrfum fpedet:& quae ueneres uocanrur intus aduerlae fibi po
fite fintrquse canes foris quae antenna fupra habeantur fitus talorum omnium talis eft.Sunt nonnuP
Ia quse fimul bifulca fint &C lubam habeant:& cornua bina orbem in flexu mutuo colligentia gerat : ut
bonafus qui in Paeonia terra : & medica gignitur. Quse autem cornuta funt: eadem omnino quadru'
peda efie certum efhnifi quid per tranflationem cornu habere dicatunqueadmodum a’gyptii aliquid
illis ueluti uefligium cornus extuberet .Ceruo ex cornigeris uni cornua tota folida:csetens cauarquo/
dam tenus:& mucrone demum concreta funtrpars caua ex cute potius orimr:quam folidum quidda
Qfle enafcensrfubit impletque totam:quomodo.cornua Bouum conflare uidemus: foli etiam Ceruo
cornua omnibus annis decidua .Initio a bimatu :cseteris perpetuamifi peruim aliquam amitrant.MsP
mas item haberi uarie certum efl:nam & inter feipfse quadrupedes : &C ab homine mammarum diffe
runt ratione membrorum etiam quas ad uenereum coitum accommodata habentur diferimen pia/
ne eft:pater ratio uaria mammarum.Cum aliis mammse parte priore:hoc efl in pedore:aut iuxta pe/
dus fint binae binifq3 papillisiut Homini:ut Elephanto:fub armis duae tam mari quam foeminae per
quam exiguae : nec pro corporis uaftitate : ita ur eas a latere confpicere propemodum nequeas:urfse
mammas habent quaternas :aliis mammse inter foeminabinae:papilIeg3binae:ut ouibus:aliis papillae
quaternse:ut uaccis.Quibufdam nec in pedore nec in fceminibus mammae:fed in uentre habentur:&
quidem pluresruerum non omnes pares:cum itaq? esetera id genus habcant:plures pantherae quater/
nas uentre medio geruntur* Camelus quog? in uentre mammas duas cum papillis quattuor habet.
Laeenaetiamduasinuentre.Maribusfolipedisgenerisnullaefuntmammaenifiiis qui matri fimiles
prodierunt:quod in equorum genere euenit.Genitale marium aliis foris eft:ut homini: Equo 8C aliis
multis:aliis intus:ut delphino : Quibus foris efl his:autante habetunut homini & reliquis quas mo/
do dixi:aut retro. Quinetiam iis quas ante gerunt.-aut 8C penis:& tefles abfoluti pendet:uthomini:auc
aluo adhaerent:& aut plus:aut minus abfoluuntunnon enim pariter apro 8t equo membrum hoc ab'
folutum eft.Elephantus etiam genitale equo fimile habet fed paruum nec pro corporis magnitudine:
tefles idem non foris confpicuos fed intus circa renes conditos habet: quo circa initum celerius agit.
Aliis iraqt tefles abfoluti ut equo: aliis non abfoluti ut apro, Sus fcemina genitale ea continet parte qua
pecoris ubera habentur : & cum per libidinem rurget ac prurit ad coitum furfum tantifper hoc retra'
hit:uertitq? foras ut inde mai i coitus fit facilior refciflum id longe produdius 6C dehifces amplius efl*
Genitale maxima animalium parte ita fe habet , Nonnulla ex auerfo mingunt ut lynx.Leo:Camelus:
Lepus.Mares igitur ita inter fe diferepant ur expofitum efl: foeminas omnes ex auerfo minguntiquip/
pe cum etiam foemina Elephantorum genitale:utcaetere inter foemora habeat. Genitalis uero lpfius
differentia numerofa efl . Aliis enim cartilaginofum carnofum^ efl ut homini:quod ut parte carnofa
inflari neat fic cartilaginofa intumefeit excrefcit®. Aliis neruofum: ut Camelo ut Ceruo: Aliis ofleum
ut Lupo Vulpi Muftelae ididiadeft Muftelas rufticas:quam uiuerram iterpror: nam is quog3 ofleum
geric.Ad haec homo cum ad iufta incrementa peruemt partem fuperiorem habet minorem q inferio'
rem : contra atq? casrera animalia quae fanguine conftenr.Partem fuperiorem intelligi uolo quantum
decapiteadeam pertendit partem : qua exitus patet excrementis. Inferiorem autem quantumabea
ipfafublequiturreliquumcorporis.Afalibusergoquae pedibus initi natura uoluit: crura pofteriora
partem complent inferiorem, Quae aute pedibus carent:iis cauda 8C quicquid uice caude fimileq? ha/
UBER SECVNDVS i «5
fcetur pro parte inferiore eflhfales perfectis iam incrementis animantes euadant:difcrimren autem i cre
fcendo eft.Homo enim priufquam adultior fitrpartem fuperiorem corporis habet maiorem q iferio/
rem:& quo per aetatem amplius augetur eo econtra euenit ut inferiora fint fugioribus longiora.Qua/
obrem unus ipfe non modo eodem ingredi folet infirma adhuc aetate:quo iam firma ingreditur : fed
primum dum infans eft quadrupes reptat:deinde fe erigit:bipe% inceditrfunt quae ex proportione in/
crementa partis utriufq? capere foleannut canis nonnulla primum parte fupiore minora funt poft ma
ioracum creuerint eadem parte:euadunt:utiumeta:nullum enim ex his addita aetate au&ius redditur
ea parte quas ab ungula ad clunem porreifta eft. Detes etiam ceterorum animalium multiplici diffe/
rentia tum inter fe tum hominis ratione euariat ihabent enim dentes omnia qua? quadrupeda fangui
nea uiuipara funt:Ied uariae:funt enim alia utrinq* dentataralia altero dentiu ordine carenr.Quae enim,
cornua gerunt haec non dentata utrinq? funt:quippe quae primoribus maxillae fuperioris carcant den/
tibus, Quaquam funt nonnulla quae cornibus uacent& utrin^ dentata no fint:ut cameli. Item alia
dentes habent exertos uelut apenalia fine his funt.Et aliis dentes ferrati ut Leoni:Pantberae: Caniraliis
continui ut Equo ut Bouhfunt enim dentibus ferratis:quorum feries acutorum dentium mutua in/
fertione pedhnatim le conftipat . Quod autem fimul 8C dentem exertum 8C cornu habeat nullum eft:
nec uero quod fimul &C ferratis dentibus fit 8C alterutrum habeat illorumihoc eftiuel cornu uel dente
exertum primores maxima ex parte habent acutos .-interiores planos.Vitulus marinus ferratis omni/
bus eft:ut generi pifcium affinis.Pifribus enim fere omnibus ferrati funt dentes . Genus autem quod
duplicem dentium ordinem habeatinullum noftro in orbeeftruerum apud indos(fi ethefiae creden ¬
dum eft) belua gignitur ut ille fcribit:cui nomen mantichorae dentes triplici utring? ordine:magnitu/
do hirtitudo 6C pedes Leonis:facies & aures homimsioculi csefiircolor rubricae:cauda Scorpionis:mo/
do terreftris aculeo armata fpiculaq? agnata iaculansmox fiftulae tubaeue non abfimiiis:curfus no mi/
roris pernicitatis:q Ceruistferitas tanta ut nunquam poffit mitefcererapperitus precipue carnis huma
nae.Mutantur dentes tum hominittum etiam quibuldam aliis animalibus ut Equo:MuIo: Afinorho
miniprimores m utatur.Maxillares autem nullum animal mutat.Sus nullu omo detcm amittit.
Opiniones utrum Canes mutent dentes:quo ue iditio uetuftiores a recetioribus digno/
« fcantur GAP. II,
E Canibus dfuerfa fententiaeft:quippe cum alii nullum iis deridere dentem opinentunalii
| caninos tantum appellatos mutare uelint.-quos etiam homo amittinuerum hoc latere pro/
jpterea quia non ante mutannq pares intus enafcantur.Quod idem uel in caeteris fcilicet:fe/
_ j ris euenire ueri fimile eft. Et quidemCaninos tantum mutare perhibentur: Aetas uetuftio/
rum recentiorumque canum dentibus iudicatunluuenibus enim dentes candidi & acuti : aetate pro/
«edis nigri obtuficp.
Dentes equorum in fenedhite candidiores fieri:plurefq? mares q feminas habe/
re dentes. CAP. III..
Gitur certe in equis contra atq? in caeteris animalibusxum enim caeteris fene&ute detes ni
grefcant:equo candidiores redduntur.PIanos ab acutis difterminant:qui Canini appellan/
tur formae utrorumq? parttcipes:quippe qui ifra latiufculi fupra artiuiculi fint : maribus de
tcs plures q feminis:ut m genere hominum:Ouium:fuum:Capraru patent.In caeteris no/
dum exploratum eft. Quibus plures:haec uiuaciora magna ex parte funt.Quibus pauciores 6c rario/
res haec magna ex parte uitae funt breuioriSi
Hominibus circiter uicefimum annum geminos dentes gigni. CAP. 1111«
Omini nouiffimi maxiIIares:quos geminos uocamusxirciter uicefimum annum gignun/
tur & uiris & mulieribusjam uero quibufdam mulieribus anno etiam ccftogefimo maxil/
lares illi nouiffimi non fine dolore exierunnuiris quocp idem euenifle accepimus: quod cer
te iis accidit quibus in iuuentute ipfi gemini nati non fuerint.
Elephantes mares a feminis diftare in ordine dentium. CAP. V.
jLephanto dentes utringp quatmonquibus conficit cibum atq? i farinae fperiem molit: dico
'praeterea prominent grandes:quos mares grandiores refimatofcg habenfeminae minores:
j& contra q mares. Vergunt enim deorfum proniqs deuiant:ftatim cum natus eft elephan/
l!tus:dentes habet qq grandes illosmon iliico perfpicuos obtinet,
t Exiguam efle Elephantis linguam. CAP. VI.
jnguam perquam exiguam habenat^ interius pofitam quam m caeteris finita ut uix eam
uidere poliis.
Quae alalia in oris magnitudine difcrepent ibiq? de equo fluuiatili aegyptio. CAP. VII.
Ris etiam magnitudine difcrimen exiftere animalibus planum e:aliis enim os refriffiumtut
])] cani:leoni:deni<£ omnibus quibus detes exerti. Aliis paruum:ut homini: Aliis mediocre ut
A\ genenTuum :equo fluuiatili que gignit aegyptus: iuba equi:ungula qualis bubus roftrum
Si refimu, Talus etiam ineft bifulco^i modo dentes exerti fed leuirencauda apri.Vox equi:ma
gnitudo afioixergoris craffitudo tata;ut ex eo uaenabulafariat;interiora oia; equi & afiiii-fimilia»
DE NATVRA ANIMAL1VM
De genere fimiarum quod partim hominem partim quadrupedes imitat, CAP. VIII.
Vnt qua? natura ancipite partim homine partim quadrupedem imitetunuelut fimia? Ca?/
bi. Camcipites.Sic enimcynocephalos appello:ca?bus:fimia geres caudam eft.Caniceps etia
eadem formaiqua fimia eft:fed maior ualidiorq? di facie canina? fimilionunde di nomen ac
!&fcepir:ad hax moribus ferocioribus eft:& dente robuftiore caninoq? propiore.Simia ta par/
rrtnrit nrnni nilnfj pft-nfhnrp nnaffrnnpHpc ri (iinma nrfnpctpfjj geres hominisiqui
ueftiuntur logeo; hirtic
ua? nares:aures:detes:ta
te fui corporis prona pilofa efhutpote quadrupedes q fupina ut fpeciem geres'hominis:qui cotra atqj
quadrupedes obtinet pilum ut didtum iam e.Sed crafliore pilo fit
limia? i
te utraq; funtrconueniunt cum homine plurimum fua facieiquippe qua? i
irtiores par/
“ primo/
pedore binas mannarum pupillas & brachia hominis modo:
ufcula qua? Si ipfa 8i pedes ut homo iflcdunt:hoc eft ita ut circunferetia? membrorum utrorucp ob\
uerfa? Iter feadaucanf.Ad ha?c manus:digitos:ungues homini fimiles:ueru ofa rudiora efferaciorag?:
pedes fui generis habet:funt.n»uelut manus maiufcula?:& digitis ut manus conflat medio logiore:ue
fligium etiam manui fimile efhnifi quod in longum fe porrigant uola referens tendat ad poflrema.
Callofius hoc altera fui parte extrema e:& calcem inepta? atq? exiliter imitaf.Pedu officium duplex eft:
his enim di ut pedibus di ut manibus utuntunifleduntcp eofdem per Ide ac manusdacertos di foemo
ra habent breuia proportione cubito^? 8i tibiarum. Vmbilicu qui emineat nullum habet«Sed durum
quiddam cotinetur loco umbilicirpartem corporis fuperiorem multo maiore habent q lferiorem u i'
delicet more quadrupedum rquinarii.n.feread ternarium ratione coftant.Degenerat ergo tu ea de cau
fa:rum etiam quod pedes manibus habeat fimiles:& quafi ex manu pedeq? coftitutos.Calcis enim po/
ftremum ad pedeirureliqua? autem particula? ad manu facile referuntundigiti naq? uolae fpeciem ge/
runt:degunt plus teporis prone quadrupedum more quam eredta? carent:natibus:ut pote quadrupe/
des:priuarae Cauda funt:utpote bipedes :exigua enim omnino cauda iefbquatenus nota folum habeat
Genitale etiam fcemina? mulieris efbmari potius canis:q hominis
f DeCsebis. CAP» VIUI.
| Aebi (ut fuperihs dixi)om nes tandam habent:partes uero interiores humanis fimiles: gene/
[ra ha?c omnia continent:partes animalium uiuiparorum exteriores ita fe habent»
In quibus ouipara qdrupeda cu ca?teris qdrupedibus coueniat:qbufue diflentiat.CAP. X.
Vadrupedes quae oua pariunt:ea?deq3 fanguinem habet (Terreftre autem ac fanguinis parti
HI ceps nullu oua aedittquin idem aut qdrupes fit:aut pedibus careat omo)omnes caput:coliu:
□jldorfum :prona atg? fupina corporis poflident:pedes etiam priores pofteriorefqy& quod pe
§§a°ri proportionewnmodouiuipariquadrupedum generis cauda quoq; habet logiorem:
exceptis paucis:fed ha?c oia pedes i plures digitos habet difcretos. Ad hsec olbus his fenfus totide quot
caeteris qdrupedibus funt &h'gua oibus data eft:excepto quem aegyptus fert crocodilo:nam ille flmilis
qbufdam pifcibus ell.Cum enim pifces olno fpineam nec abfqluta continet linguam tum uel maxiej
nonulIi:adeo Ia?uem indifcretumq? eum ipfum linguae tributu locum fortiutunut nifi admodu labra
diduxeris ne ueftigium qdem lingua? infpicere queas» Auriculis tame ha?c omnia carentimeatufq? ta/
tum habent audiendi.Carent et mammis:nec genitale aut teftes foris obtinet manifeftosrfed intus co/
ditosmec pilo fed cortice oia tedla funndentibus et ferratis funt oia Crocodilo fluuiatili oculi fuis de n/
tes magni exertiq?:ungucs robuftiteutis corticofa:cotra ocm idu fui&atuifus i aqua hebes:extra acer/
rimus:dies itacp m terra parte maxiaagittnodles i aqua teporis rone:tepidore.n,aqua experif q aerem i
De Chama?Ieone:& eius cum eseteris fimilitudine. CAP* XI,
Hama?leo figura totius corporis lacertam plane reprefentatdatera deorfum dudta uetri iu/
guntunut pifcibus:& fpina modo pifeium eminet.Roftrum fimia? porcaria? fimillimu cau
da prelonga i tenue definens:&l longe lplicata i fe orbibusdorimodo permultis elatior a ter/
ar eft q' Iacerta:inflexus crurum peride ut laceta?:pedes finguli bipartito fecatur.-partefq? tale
inter fe habent fitum rqualem pollex ad manus:reliquam parte obiedum.Sed ipfeetia reliqua? partes
pauiotenus i digitos quofda finduntur uidelicet primores triplici fifTura interius:duplici:exterius: po/
fteriores fterius:duplici:exterius triplici unguiculi adunci.Corpus afperum totumrut crocodilo: oculi
in recelfu cauoatus reccpti:pre:grandes rotundi:cute fimili:at<j reliquu corpus obdudti media fui par
te perqua exigua deredh:q uidat:quae qde uidedi fedes nuq cute operiturmec pupilla? motu fed totius
oculi uerfatioe i orbem m utationeq? quoquouerfus afpicit:q uelit mutat fuu colore iflatus.Veij?& ni/
ger no longe difTimilis crocodilo c:di pallidus:ut lacertae maculis diftfdlus:ut pardus nigris. Mutatur
color toto i corporema di oculi concolores reliquo corpori redduntur:&cauda eandem colorem acci/
pinmotus.n.piger admodum ut teftudinis e:pallefcit cum moritur:defundluf^ colorem eudem fer/
uat.Gulam atqi arteriam fitu eodem cotinet quo lacerta:carnem nufqua nifi in capite &maxillis:& po
ftrerno caudae admodum exiguam poflidet:nec alibi fanguinem q in corde &oculis:& loco a corde fu
periore:^ uenullis hinc tendentibus:uerum nec i his quidem ulla copia fed paufillum habetur fangui
nis.Cerebrum paulo fuperius oculis pofitum eft:6i prope iis contiguum.Cute autem exteriore detra^
da oculis quiddam hices:ueluti annulus aeneus tenuis:nulla pala itercoeptus cingit, Membrane in ois
LIBER SECVNDVS 7
fere corpori? partes multae ac ualidaedongecp firmiores q in ceteris tendunt.Difle&us hic torus fpira/
re praeterea diu pot motu admodum exiguoradhuc circa cordis fedem extanre:& cum omnes corpo/
ris partes contrahintum uel maxie coftas cogere atqt adducere pot, Lienem confpicuum nufqua conti
net:fubit cauernas & latitat more lacerta^.
De auium natura:quibufue cum terreftribuscafantibus conueniant. CAP, XII.
N auibus etiam partes nonnulle fimiliterratqs in iis qua: expofui animalibus habentur:om
nibus enim caput ineft:& collum & dorfum & fupina pars corporis: 8t quod pedori pro/
portionef.Crura et bina hofs modorfed quae in aqerfum fledantuneodem ritu quo qua/
}kiaL^SIl drupedes faciunt ut dicflu iam eft.Carent manibus' pedibufcKprionbusrpeculiare interemte
ra aialia alas poffident: & clunem fremori fimile longiore:uetreq? medio tenus porredu:cohcfione p/
petua ita ut ipfe diuulfum femur efle uideatur.Sed eni femur parte alia iundu tibia: e:funt foemora fa
ne maxfa iis auibus q ungues habet aduncos:& pedtus q caeteris robuftiusrcopia ofbus auibus unguiu
eft:multifide etiam oes quodna modo funtrquippe cu pars maxfa digitata fit: & nates quis planipedes
rame & ipfe digitos pfedos diftinftofqj habeant:ommbus qua: fe efferant : quaterni digiti dari funt:
terni in priore parte:finguli in pofteriore maxima ex parte pro calce paucis quibufdam utrinq? bim:ut
auiculae qua lyncem uocant:haec paulo maior qua fringilla efbcolore uario:habet fibi propriam digi>
rorum quam modo dixi difpofitionem & linguam ferpentibus fimilem: quippe quam in Iongitudi/
ne mefura quattuor digitopd porrigat:rurfumc£ cotrahat intra roftru.Collu etia circuagit in auei fum
reliquo quiefeente corpore modofcrpentum:unde torquilla uulgo appellata eft : quancj turbo ab an/
tiquis:ungues ei grandes 6C fimiles ut monedulis exeunnuoce autem findet : os fibi proprium uolu/
eres pof!ident:non enim labra:no detes fed roftrum habet:auriculis etiam carent:& naribus:meatuf<^
odorandi in roftro contineuaudiendi in capite.-oculi omnibus fieut ceteris animalibus bini:fine ciliis.
Grauiores palpebra inferiore conniuent.Metantur oes ab angulo obeunte membrana . At uero quae
foedem nodule gerunt fuperiore etiam palpebra conniuent: hoc idem cortice inteda animalia quoq?
faciunt:ut lacerta: & aliqua generis eiufde:conniuent enim palpebra inferiore ofa:quaq no moreauiu
metantur. Volucres item non pilis non fquama non cortice fed pennis teguntur: penna: omnes caule
conftat.-cauda etiam tali qualis data quadrupedibus efhuolucres caret.Sed penis conditam gerunbre/
ue qua: logipedes ac plamipedes funt:maiore aut q econtrario conflat q uel cotradis ad uentrem pedi/
bus uolat. Cum ilice caudee pufillae:gerule porredis in caudam cruribus feranturdingua ofbus efl fed
uarie. Aliis enim Ionga:aliis breuis:aliis Iata:aliis angufta:omnium maxime afalium poft homine lit/
lerras pferrae nonulla auiu genera queut:uidelicet ea pcipueiqbus Ifgua latior e: linguam aut ilia mfo/
re operiedi miniflra:nullu ex iis qua: oua pariunt fup fpofita luse arteris cotinet fed meatu ipfum mo
do trahut:modo laxat pro fui commodi defiderio:at« ita efficitur nequid poderis f pulmonem dela/
batur.Sut nonulla ex auibus genera quibus natura calcar etiam dederit:fed nulli datum hoc efl cui un
gues adunci fint: uolaces porro notantunqus ungues habent aduncos :calcarigers qua: prs fua graus
catefint ad uoland um feptiores. Ad haec auiu nonullis crifta addita eft.qua cu caeterae pena^ eminen/
tia qdaextrudagerat.Gallinaceus unus peculiarem fibifortitus edicenim inftitutam : ut nec caro fit
neca natura carnis omnino aliena.
De genere pifeium eiufg* differentiis» C A P. XIII.
S" ~ Ifcium genus iter ea qua: aquas incolut unum diflinguia caeteris iure pot cu forma euariet
numerofiore:habet id caput:& ,pna:& fupina parte qua ueter & uifcera cotinenf fupina ha
bet:cauda cotinuam fdiuifamqs partegeritpofterioreuarie:pifciunulliceruix:nuh manus
_ aut pedes:nulli tefles: nulli mamae.Sed mama caeteris quo^ negata efl oibus: quae aial ne/
queant generare:nec uero uiuiparis oino data e.Sed iis tanturquaeptinus intra ieafal formant nec pri/
mum ouum:deinde animal. Vnde fit ut Delphinus et mamas habeat aial.n.cocipit ilico:& creat. Con
tinet hic fuas mamas non parte fupiore:fed ,ppe genitale:nec modo quadrupedum papillas cofpicuas
habet:fed uelut alueolos quofdam humoris duosiutroq? de Iatere:fmgularem: e qbus lac fluuinquod
ore catulo^ fedatium parentem excipiafadq? iam a nSnullispfpedtum efl pifces igif(utmodo dixi)
nec mamas habent:ne<p? meatu genitalium ullu intus confpicuum:brabchias aut rem habent peculia/
rem:qbus humore que ore acceperint:reddunt:atg? et pinnas quas magna ex parte quaternas gerunt»
Attamen longis:ut Anguillae:bine iuxta branchias haerent.Mugilibus et quos lacus fipharum gignit/
binae:at<j et ei qua uitam appellantmonullis e longis nulle oino funt pinnae ut murens:nec bianchis
integrae ut caeteris pifibus habentur:qui aut branchias habent:aut intedtas continent eas aut detedtas
ut cartilaginea genera oia.Qui intedta habent: iis in obliquum utroq? latere tenenf» Qua: tegumero
carent cartilaginea dico:iis Apiana funt parte inferiore:fupina ejuse habentur.ut torpedini: ut rai^e: fed
fi oblonga funr.eorum lateribus adherent:ut in quouis muftelino genere cernif.Raia tam & fi dedu/
ftas in latera habet branchias tamen non fpineointe&as operimento:ut qux uon cartilaginea funt :fed
cuticulari.Item branchiatorum ipfo^ aliis fimplices branchiae funt:aliis duplices:omnibus tam e fi m/
plex quae nouiffima corpori admota eft:& aliis paucae aliis multa:/ Verum in utruq? latus ^que parti/
ta: omnibus funt:habent qbus paucifiimae funt fingulas branchias utrinq! eafq? duplicesuit aper aliis
binae utrincp:alterae fimplices: alterae duplices ut congro:ut fcaro:aliis quaternae utrin^ fimplices:ut
accipenferi;dentici:murenae:anguillae:aliis quaternae duplici ordieinouiffima excepta;utTurdo percae
DE NATVRA ANIMALIVM
Siluro ciprino.Mufteligenisetduplices-.&quinaeutra^expartefuntgladio aroftri mucroneita ap/
pellatorodone duplices. Ita brachiarum colligitur numerus.Sed praeter branchiarum difcrimen pifces
a carteris animalibus differunt eo q> non pilis ut terreftria:quae animal generant: non corticerut non/
nuite oua parientes quadrupedcsinon penna ut genus auium integuntunfed plurimi fquamofi funt:
pauci quiddam fcabri pauciffimi teucs.Ergo cartilagineorum alia afpera:alia Icuia funt:Congri etia &
anguilte & Thunni teues funt:dentes omnia pifcium genera habent ferratos: pedhnatimcp coeuntes
excepto fcaro:ac oia ferte dentium acuta atg? multiplici fulciunfffn lingua et dentes nonullis linguam
autem ipfam duram 8C paene fpineam habent:& ita adherentem ut interdum carere lingua uideantur.
Os refciffum ut nonnullis ouiparis quadrupedibus eft:partes audiendi:odorandi denic^ fentiendi nui
te confpicuae:praeter q oculi habentunlatent et meatus quibus fentire necefle fit:oculi oibus fine pate
pebrisffed non duri.Eft omne fane pifcium genus fanguinis particeps:difcrimine aut partus fic difcre/
pant ut alii oua parannalii animalrpariunt oua omnes qui fquama conteguntur» Animal omnes q ge/
nere cartilagineo continentunexcepta rana»
De genere Serpentum» CAP. XI1II.
Eliquum ex iis quae fanguinem habent animalibus genus ferpentueft:quod comone am/
bobus fuperionbus efle potffunt enim alii terreffres: alii aquatiles: qq maxima pars fit ter/
teftris:exigua uero aquatilis.f.fluminum incola. Sunt etiam maris indigena ferpentes ter/
reftribus fimilesmifi q> caput habeant congri:& quidem genera eorum complura funtxo/
lore numerofe uarietatis:nafci ebs non in altiffimis gurgitibus certum eft. Scolopendras etiam quas
centipedes uoco:maris incolas efle nouimus. Specie terreftnbus fimiles magnitudine paulo mino/
5res:coIore rubentiores numero pedum copiofiores:& crurum tenuitate graciliores: nafci locis faxofis
folent:& modo ferpcntum:no magna altitudinegurgitum.Caretpedibus genus omne ferpentum:ut
pifces:nam remoram errore nonulli pedes habere prodiderut:expes enim omo eft:fed quoniam pin/
nas habeat pedibus fimiles:hinc fit ut pedibus lftare uideatunpifciculus quidam haec eft faxis afluetus
in cibos non admittendusrnomen a remorandis nauibus adepms:utilis ad iudiciorum caufas & ama/
toria ueneficia(ut aliqui uolut)partes exteriores fanguineorum afalium quae nam fint:& quot nume/
ro:& quibus inter fe differentiis diflonent explicatum iam eft.
Quae membra quodqsaialium genus interiora fortiatur. CAP. XV»
Vnc interioije ordinem pfequemur:& primu in eo genere quod fangmecoftat(acenim ra/
tione fumma genera a caeteris differut:q?haec fanguinea funt:illa exaguia)fanguine predita
funt:homo & quadrupedes q aial ouum ue pariunt:atqs et aues:pifces:cetae:& fi quid aliud
uacas nomfe quoniam genus no fitffed fpecies fimplex in fingulis itelligatur ut ferpens: ut
Crocodilus.Igitur quae quadrupedes uiuiparae funniis gula atcp arteria oibus e:& eodem fitu quo ho/
mini.Ouiparis et quadrupedibus atg? auibus eadem illa adiu&a uidemus fed difcrimen fpecies affert
ca^: partiumtdeniqj oia q aere accipiut:& reddunt habent puImone:arteria:gula 8i fitum gute: atq? ar
tense fimilemtquaq eas partes diflimiles:pulmone autem ne fitu qde fimili cotinet.Cor item oibus e:
quibus fanguis 8i feptum tranfuerfum quod precordia& cinctus appellaturiuei* hoc i minutis pfuat
tenuitate exiguitateqmon seque fpedari poteftmifi in corde peculiare eftiquod de nonullis bubus £>?
ditum eft:genus enim quoddabou fuo i corde ofliculumcotinereaiut.At uero pulmo non oibus da/
tus eft:pifces. n.& oio q brachias habet carent pulmone. Iecur in oibus eft in quibus fanguis.Liema/
gna ex parte oibus:quibus fanguistfed magna? parti eorum qua? non aial fed oua pariunt lie ufq? adeo
exiguus efttut propemodu fcnfum effugiat:quod magna in parte auium expimur: uerbi ca in colubis
miluis accipitribus nocluis.Capriceps auis liene oio caret . In quadrupedibus et ouiparis fimilis ratio
eft:na ea quoq? admodum exiguu habent liene:ut teftudo.Mus aquatilis:rubeta:lacerta:crocodi!us:ra
na, Fael aliis aanechtur iecori:aliis minime:ex genere eni quadrupedu quae aial generat ceruo & damae
deefle notatu eft:atq? et Equo Mulo. Afino. Vitulo:marino:& muriu nonnullis:ceruis achainis cogno
mie fel cotinen i cauda creditur:eft quod ibi cotineri aiuncolore qde fimile faelli: fed non ita ut fael hu
midu fed lieni fimile parte interiore.Vermes tame Cerui cotinent oes fuo i capite uiuos:q nafci folent
fub lingua in coeauo circiter uertebra:qua ceruici ineditur caput magnitudine haud minores his uer
mibus quos maximos carnes putres ediderint*Gigni uniuerfi atq contigui folent numero adeo circi/
ter uiginti.Sed Ceruus felle ut didlum eft uacat:cjq eius iteftinu amaije adeo eft:ut ne a canibus quide
attingatur:nifi Ceruus prepinguis fit. Elephanto etia iecur fine fselleuncifo tamen parte qua fel adhaere
re folet humor faelleus effluit plus minus.Delphinus interea quae mare excipiunt:pulmone<$ habet
unus faelle priuatus eft:aues pifcefq oes fael habet:& quadrupedes quae oua pariunt dixerim in uniuer
fum oes aut plus aut minus faellis fortiutunfed pifcium:aliis f iecore pofitu eft:ut mufteligenis:& filu/
r o:& fquatinse:leuiraiae:torpedini atcp ex logis anguiIte:acui:libelte:pulchro enin ecore ieft jpportio/
necorpis maxieoium copiofum:a!iis iteftino anexu e depedes a iecore meatibus qbufdappetuis fum,
mae tenuitatis.Ergo amia fuo inteftino parijDcefili obdudu habet.-fepeet replicatu.Reduxq aliquate
nus:reliqs colledim iteftinis comiffiim e:aut femotius a iecore:aut,ppius:utrate:accipeferi:detici mu
renae:glaaio.Saepe et genus ide utruc^ patiT fitu:ut coger, Aliis.n.ad iecur:aliis lfra fe pofitum adhaeret
qd et i auibus pari mo pfpe&u e:aliis.n.uetri:aliis iteftino iungif:ut colubae:como:coturnici:hirudin4
paflari:aliis iecori fimul 8C uetri:ut capricipitiraliis iecori fimul &C iteftino:aut accipitri:miluo»
LIBER SECVNDVS 8
Quae animalia renibus 8C ueficacareant. CAP. XVI.
Enes atg? ueficam omnes quae animal generat quadrupedes poilident. Atuero ex his quae
oua pariunt:aues pifcefcp non habent. Quadrupedum una teftudo marina habet magnitu
dinead caeterarum partium rationem:fimiles bubulis renes ei omnino adhaerent quafi ex
_ _ multis exiguis coftituti.Bonafus etiam iteriora 01'a bubus fimilia cotinet fitus idem earum
partium eft oibus quae ex his conflant.
Quam corporis partem in quibufcg animantibus cor iecorrpulmo: lien: fel:& uenter
obtineant. CAP. XVII.
Or prorfus i medio pedore oibus pter q i hoie efl huic eni parti potius lamae comiffum efl
«t ante expofui.Tedit oibus priorem i partem fuo turbinato mucroe: praeter q pifcibusrhis
eni no ita effe uideri poteft.Cum eo w cor fuu mucronem no ad jpedus fpedatem: fed ad os
habeat:extremumq? ide pedes qua brachiae dextrae atqj finiftrae iter fe coeunt copulaturgi;
Sut etiam meatus alii de corde ad brachias tedetes fingulas pro defiderio magnimdinis:hoc efl maiori
bus laxiores minoribus ardiores iter quos crafla admodu:& cadida fiftula efhquae de cordis extremo
orimr.GuIa paucis i pifcipus ieftrat cogro anguillae hi% exigua & iecur qui habet:fi no filium efl:dex
tro latere totum corinetur.Sin fiffum a pricipio ufcp dextro maior pars applicata efbqbufda eni partes
fepofitae funt:nec eadem certa origine continetunut iter pifces muftelino generi:& inter quadrupedes
lepo^ generi cuidarqd tum alibi:tu et in fycino agro circiter bolba lacum gignitur : quippe quos bina
habere jednora credideris:quoniam meatus procul admodum coeat, Quod ide uel i pulmoe fpedare
auiu licetdie etiam parti finiflre adneditur iecori aduerfus : fitu ualet iuflo natura quo fi qua difieda
quadrupede liene latere cotineri dextro:iecur fini tiro uifum efl: ^digiofe id euenifle putadu.Tedit ar /
teria oibus ad pulmone queadmodum poft exblicabimus:gula ad uetre pfertur trafiges feptum traf
uerfum.f.in his quae habeat gulam necefie e:pifces,n.magna ex parte gula caret(ut dictum efl) quo cir
ca faepius euenit gradibus nonullis:ut dum p impetu infedantur minores:uentricuIus i os pcidat.Ha
bent omnia quae adhuc enumeraui:uetrem fitu confimiliffepto enim tranfuerfo corinuo fubefl:itefli
nuq? de eo porredum finit ad exitum cibi:& eam partem quae podex dicitur.Sed uetris diffimilitudo
primum quod quadrupedes uiuiparae cornigerae altera maxilla dentatae quaternos eiufmodi habent
finus:q quidem ^ruminare dicuntur.Gula eni incipiens ab ore deorfum tedit ad pulmonem :feptum
quae trafuerfum:hic fe ad uetrem applicat majorem:qui parte iteriore afper itercepmf^ eft : ac prope
gulae comiffuriuSinum fibi adnexu habet:que ex argumero reticulum uocatx eni uetri extrinfecus fi
milis:intus reticulis muliere iplexisimagnitudine multo quam uenter minor : hunc excipit omafum
parte iteriore afperum cancellatunucmftatum magnitudie reticuli.Abomafum ueterab eo alius iugi
tur magnitudine amplior omafo;forma oblongiorjcancellis intus 3C cruftis multis magnis 8C lembus
innormatus: mox inteflinumiam fequitur. Cornigera alrera maxilla detata omnia ad huc modum
fuum habere uetrem certum efl, Sed differat iter fe magnitudie aut:figura:atcj etiam quod gula uel i
medium uetris tedat uel i latus uergat. At uero omnia detata maxilla utraq? uetres fingulos habet Ut
homo,Canis:fus:urfus»Leo:Iupus:Quinetiam Thos que lupum ceruarium appellem : iterna oia lupi
fimilia habet:his igitur oibus fimplex uetriculus efl:quem excipit iteflmu:uerum aliis amplior: ut fui
utVrfo:& fuillo quidem cruftae laeues pauciores funt. Aliis artior nec multo amplior iteflino ut cani:
leonuh©mini.Caeterofs et fpecies oium refpedlu eo$L quos modo enumeraui diftiguu tur, Aliis enim
ueter fuillo fimilis:aliis canino tam i maiore q i minore aialium genere.Sed difcrime i his quoq? ma/
gnitudine figura corpuletia exilitateux oritur:atgp et fitu gulae quo meatum ad uetrem ducat Sccouio
iungatur foramini.Inteflinoi^ et natura utricp illi aialium generi:hoc efl utraq? dentato: &C altera ma/
xilla detato:fibi differt magnitudie craffitudie replicametis.Sut certe maiora oia iteflina no utriqj de/
tatis:nec imeritomam ipfa ita detata oia funt audtiora:pauca enim parua eo in genere habetur. Admo/
dum paruu iter cornigera nullum e.Quibufdam et appedices funt iteflino^. Redlum aut iteflinum
nulli efl:cui no parte utraq? detes.Elephanto iteflinum ita efl finuofummt aluos habere quattuor ui/
deatur:in hoc et abus reapif.NuIlum.n.conceptaculu cibi aliud fepararim adefl,Exta quo<£ eide fuil/
lis ,pxima:fed maiora.lecur.n.quadruplo maius bubulo efl,Et reliqua pari ratioe:excepto liene:hic.n.
minor ex ^portioe eft.Haec eadem ratio uetris iteftinorug? uel in ouiparis quadrupedibus eft: ut i te/
(ludine:tum terreftri:tum et marina i lacerto Crocodilo utroq? oibus deniq? genens eiufde. Simpli/
cem.n.unu<$ habet uetrem:aut canino:aut fuillo fimile.Genus ferpctum nulla euariat ratioe:& oia fe
re jpxia lacertis ex terreftri ouiparo genere habere fpedtesffi pedes his demasdogitudinc addas. Quip/
pe quod itedlum cortice fit:& ,pna fupinag? peride atg? lacerti habeat:fed teftibus caret.nec alio m odo
q pifces meatus duos coeutes i idem:6i uuluam legam ac bifidam habencaetera iterna eadem ferpeti/
bus funt quae lacertis.Ve^ oia ea^ uifcera:^pter logitudine 8C anguftiam corporis :loga ardla^ habe
tanita ut dignofci prse fuse figura diffimilitudie no queant. Arteria n% loga admodum eft:at^ etia
gula logior. Arteriae orio ita iuxta os ipfum pofita eft: ut ee fub ligua uideatur.Et qdem uideur liguae
praeminereiquoniam lingua contrahitunnec ut caeteris manet.Lingua autem ipfa tenuisdonga 8C atri
coloris eft:atq$ fi extrahas porrigi logius poteft:peculiare pr^ter ceterorum linguas ferpentibus 8i la/
certis eft.Vtfumma eorum ligua bifida litffed pr^cipue ierpentum, Quippe quae tenuiflimis qbufda
quafi capillamerisjdifcreta uibretur. Vitulo etiam marino lingua fcifla eft. Ventriculum ferpentes: ue/
c ii
DE NATVRA ANIMALIVM
lut Iteftinum :Iaxfus habet canino fimilermtum Iteftinu logum :tenue:& ad exitu ufca uniforme. Cor
arteriae poftremae adhaeret exiguu:fed logum & renum fpecie referes :quaobrem uideri interdum pot
mius mucrone fuu dirigere ad pedtus.Pulmo deide adnedhffimplex fibrofus fiftulofus plogus logeqj
a corde fepoiitus.Iecur item logu 8C fimplex:fed lien exiguus rotiidufq? ut lacertis.Fel fimiliter arg? in
pifcibus habet”: natricibus enim adnexum iecori ercaeteris Iteftino magna ex parte adhaeret.Deres exer
ti oibus funt.Coftae totidem quot dies mefem integrum complet fingulis eni tricenae. Euenire ferpe'
tibus ide qd pullis hirudinum nonulli aiut.-oculis eni ferperum laceratis fubnafei alios referut : caudae
etia lacertis atep ferpetibus amputataerrenafcuntur.Hsec eade ratio Iteftinorum &C uetris pifciu quo^
eft:ueter enim his unus & fimplex fed figura uaria efhnonullis enim diuerfa oio fpecies uetris eft: ut ei
quem fcarum uocant qui & ruminare folus pifeium creditur : inteftinum etiam fimplex replicans fe:
quod in unum cotinuumq? refoluatur.Peculiare auibus 6C magnaex parte pifcibus appendicum agna
no eft. Sed auibus fubter & pauce pifcibus fuperne circa uetriculum exeunt & nonullis Complures ut
Gobioni:muftelo:percae:fcorpioni:fidiculae»Mullo,Sparo.Mugili Cui parte altera plures exeut altera
una tatu aliis pauceiut Iecorino.GIauco Auratae et paucae.Tum aut ipfi eiufdem fpeciei cofortes iter fe
differunt. Aurataru enim aliis plures aliis pauciores:funt etiam quibus nullae omnino fint ut magnae
cartilagineorum parti caeteris ita ut aliis pauceraliis uel plurimae habeatur . Oes tame pifces ad ipium
uetrem eas appendices continet. Aues & inter fe ipfas differre &C a caeteris diferepare animalibus Iterio/
ru partium ratioe apertu eft. Aliis eni igluuies perpofita uetriculo e ut gallinaceo palumbo : columbo:
perdici .Ingluuies cutis i amplum finuata e q primum : cibus igeftus cotinetur Icodtus: haec parte qua
iungitur gulae anguftior eft mox amplior.Tum qua definut i uetriculum ar&ionuetriculus parti plu/
rimae carnofus callofufqi eft:cutx itus robufta cruftatufcp facile detrahi integra poteft aliis ingluuies
deeft.Sed eius uice gula pertinet latior:&: potentior uel tota uel qua propius uentriculum adit ut mo/
nedulae Coruo coturnici. Quinetiam coturnici gula amplior infra & capricipiri pars inferior: paulo
latior eft: atque etiam noftuae. At anati. Anferi.Gauie : catarafte . Tarde: gula tota ampla & lata eft.
Multis etiam aliis auibus gulam huifmodi effe perfpedhim eft.Nec defunt quibus uentriculis ipfe fi/
milis fit Ingluuiei:ut tinunculo.Sunt item quibus neque gula neque ingluuies amplior fit . Sed uen/
triculus longior Scilicet auiculis omnibus qualis paller aut hirundo eft . Sunt etiam quanuis paucae
quae ingluuiei guleque amplitudine careantdongitudine autem admodum prolixa utantur. Videlicet
quae longa anguftaq? colla habent ut porphyrio:quae fera omnes alui excrementum humidius quam
eseterae folent reiiciunt.Coturnici precaeteris haec propria habenfut 8C ingluiem & gulam prope uetrt
culum amplam & latam habeat.Diftat ingluies a parte gulae propinqua uentriculo multum pro ma/
gnitudinis proportioe.Tenue quoqa inteftinum partim plurimae auium eft:& fimplex refolui poteft;
Appendices autem illae paucae in auibus funt:ut didu eft nec fupra ut in pifcibus.Sed infra qua definit
inteftinu habent eas non omnes fed plurimae ut Gallinaceus:perdix. Anax:ciconia : afcalaphus : anfer:
olontarda Nodua: minoris etiam generis nonullae habent:fed perexiguejut paller;
ARISTOTELIS DE HISTORIA ANIMALIVM LIBER TERT1VS INTERPRETE
THEODORO.
De fitu & forma genitalium membro^ oium animantium:eoru<£ differetiis. GAP. X
E CA ETERIS Interioribus :partibus quot nam aut quales funt & qs Iter fe habeant
differentias : didum iam eft.Reftat ut de his quae ad generationem miniftrant diflera
mus. Ergo &C foemininis oibus intus coditae habentur maribus autem multiplici dif>
ferentia euariant . Nam inter animalia fanguinei generis aliis teftes nulli omnino funt;
Alus funt quidem . Sed intus Qi iis quae intus continennaut lumbis adhaerent circitet
fedem renum aut aluo crediti funt: aliis foris dependet:quibus genitale:aut aluo anne/
xum fuftmetunaut demilTum pendet cum teftibus:nec uero modo eodem ad aluum omnibus conti/
netu r.Sed aliter iis qui ex aduerfo mingunt. Aliter his q exauerfo: pifciu igif nulli funt teftes: nec cacte
ris qbus branchis ne<j ulli ferpetu: nulli denup q<3 pedibus careat nifi Itra fe formare alal poffit. Aui/
bus teftes dati omnibus:non tame qui foris pendeant.Ted q intus adhaereantdumbis quomodo qua/
drupedibus quoq? ouiparis habentunut lacerto teftudini crocodilo & interea quae animal generant:
herinaceo. Quae autem intus continent iis ad aluum neduntunut delphino ex his quae pedibus uacac
ut Elephanto ex iis quae qdrupedes uiuipare funt.Caeteris confpicuos efle teftes natura uoluit: diferi/
men autem eorum qui ad aluum aut locum proximum pofiti in propatulo funt: diximus. Aut enim
haerent annexi retro:nec tremuli pendent:ut fuibus:autantepropenfi demifliep geruntur: ut ho!s:pi>
fces (ut modo dixi)8£ ferpentes teftibus carent.Sed meatus continent binos:qui de faepto exorti latus
fipinae utruq? perrcptent:coeantcp fuperne in unurmat^ ita ad oftium excrementi fmiant:quod enim
ad fpinam elt:id fuperius nomino:pIeni hi meatus humoris foetifici redduntur:tempore coitus. attnV
tU(T mutuo femen effluit genitale candidum.Sed quibufnam ipfi inter fe differentiis diferepent I difle
dionibus fpeculari oportet:nos etiam diligentius poft exponemus:cu fua fingulis reddiderimus:om/
nrbus autem quae oua aeduntffiue bipeda fiue quadrupeda funt:teftes lumbis innexi infrafeptum cp/
UBER TERTIVS f>
tinencur uel candidiores uel pallidiores.VenuIis admodum tenuibus cireundati meatus de lingulis ITn
guli pertinent eodemg? coeuntfupra hoftium excrementifficutagi in pifcibus duTtum eft : ifq meatus
qui ex coitu amborum confiftit genitale eft:quod in minoribus laretrin maioribus uero anferem dico
& reliqua huiufcemodi euidentius:eft cu reces inierint.Meatus autem tam his q pifcibus lubis adhae/
rent fubter aluu uetrem 8i iteftia iter uenam maiore de q meatus ad tefte ptinent utrunqufed ut pifci/
bus lentor ille ,plificus tepore initus haberi fentif' :meatufq Iatiifime patet: ubi uero ad tepus pteriit v
cerri uel meatus ipfi interdu reddunf.Sicauium teftes:priusq coire incipiant: aliis exigui: aliis oio ob/
fcuri funt. Ad uero cffuenerem exercent infignitantifoermagnitudineaugcnrur:qdaperriilimepalu/
bis:& perdicibus cueninatq? ita ut hybernis menfibulue ullos quide teftes in his haberi nonulli arbi>
tref. Quibus aut parti priori teftes commifli:funthis:aut intus iuxta aluu coduntunut delphino : aut
foris in apperto ultima aluo pofiti funt:quibus utrifq cu caetera fint eadem:unu illud difcrimen exiftit
quod quae itus cotinetfuos reftesinulla cute habent obdudos:quae autem foris: haeccoiedos in coce/
ptaculum quod fcortum uocamus gertint.Teftes uero ipfi oibus greflilibus uiuiparis funt ad huc rao
duimeatus duo uenales ad capita teftiu de uena ahorta pertcndut:& alii totidem renibus eodem deue/
niunt:fed hi fanguinolenti:illi quos mittit ahorta exangues funt:a capite autem ipforu teftiu meatus
excipit fpifllor illo fuperiore atq neruofior : qui progreftiis per teftem fledit fete inde 3i caput eiuk
dem repetinunde rurfus in ide coeut:&: in parte priore fubeunt genitale. Qui caput repetunt : ipfi tam
continua membrana obuelantur cu iis quirefident teftibus ut unus eiTe meatus uideanrur nifi mem/
branse diuortiu feceris:humorem adhuc fanguineum cotinet is qui refidet:fed minus <| illi fuperiores.
At uero qui reuerfi ceruicem fubeut: genitalis humore iam habet candicante, Quinetia de uefica mea
tus pfertur 6i fe ad ceruicem applicat:quem ueluti putame canaliculam ambit id qcf penem uocamus:
fpeda ea quae dixi deferiptione hac:fit.a,initium meatuum :qui de ahorta ,pficifcuntur,c.c. meatus de/
fcendentes:ad capita teftium.d,d.qui ab his aflident teftibus. b.b. qui repetunt.f.quibus humor candi/
cans coutinetur.e.genitaleXuefica.o.o.teftes.Excifis petradifue teftibus : meatus furfum fe retrahut
caftrare folent duobus modis:aut enim teftes nouellos adhuc frangut : autadultos iam firmofq exci/
dunt.Taup* aliquado excifum inim protinus ado:progenerafle traditum eft.Teftes aiahum ita fe ha/
bere cognitum eft.Vuluae fiue uteri nec eodem fitu habentur nec fimiles omnium funt : fed differunt
inter fe:tum eorum quae aial generantum illote quae oua pariunt:habent oes qui iuxta genitale conti/
nenrur:finus geminos alterum in latere dextro:alterum in finiftrojnitiu uero unu eft » Et commune
oftium quafi ceruix carnofa ammodu:cartilagineaq:parti plurimae audiffimaeq aiantiu tributum e
pars uuluas iteriorloci:& uterus appellafiunde fratres uterinos cognominamus:oftium autem 8C cer/
uix matrix dicitur.Sedbipedes atque etiam qdrupedes quae animal procreannomnes uuluam aut ute
rum infra feptum tranfuerfum continent:ut homo:canis:fus:equus:bos,Cornigera quoq omnia fitu
liabet:eudem:extrema plurimarum uuluaije quae cornua uocant:inuolui perfpedum eft.Ateoiji qu ae
oua edunt:fi tus non fimilis oium eft.Sed auium uuluae iuxta feptum annexe funt:pifcium infra ficut
bipedam aut quadrupedum quae animal pariunt.Sed tenues dc membrana conflantes 8i Iongae:ita ut
an minutiflimis pifciculis finum uuluae utruq iungi in faciem oui unius uideatur: quaq bina habeant
oua hi pifces quorum ouum arenidum eft non enim continuum fed quoddam arenulentu eft ita dif/
fundi in multa poteft:uulua auium ceruicem habet carnofam callolamq parte inferiore. At fuperne
qua fepto lungitunmembrana conftat:& praetenuis adeo eft:ut oua extra uuluam eile exiftimes. Aui
bus ergo audioribus membrana confpedior eft:& per ceruicem m flata extollitunatq finuatur. At in
minoribus obfcuriora haec omnia habentunquadrupedum quoq ouipararum h^c eadem rario uul/
uae eft:ut teftudinis:lacertae:ranae:reliquorum generis eiufdem.Enimuero ceruix una in uno & carnu
lentior efbfifiura autem 8i oua proxima faepto fuftinentur.Necnon ea quae in genere pedibus priuato
animal aedunt in lucem poftea q oua inter fe pepererunut rnufteli:& reliqua cartilaginea dida (quiqd
enim inter marina pedibus orbatum:& branchias haben* aial generat:fubeo nomine intelligitur)iis
uulua partita pertinenfq ad feptum quomodo auibus dd.Atq etiam de medio fui bipartiti flnus ar/
tior ad feptum ufq perredinac oua tam id:q fupra ad i^pti originem confiftunt:mox prolaxa in fpa/
Cium latius foetus aiales excludunt, bed eope lpfoge ditantia uuluae:qua tum inter fe tum uero a caete
lis pifcibus diferepent. At curatius per diilediones pedari figuris fingulis poteft. Serpetes etiam tam
ab his fupradidis q iter fe differre apertu eft.Vipe-a enim aial aedit poftq itra fe oua peperit.Cu caetera
ferpentum oia genera oua aedant in lucem :quo ft ut uipere uni uulua fimilis ut cartilagineis fit. Ten/
dit porro ferpentibus uulua prolixior modo co poris exorfa inferius uno continua meatu didudaque
in latus fpinse utriq quafi duplex meatus ufqid feptum.In qua oua ordinarim gignutur & aedi inde
no fingulatim fed ierie continente folent:uul»a oibus qua: 8i itra fe 8C foras aial generant fupra aluum
pofita eft:quae oua pariut iis infra lumbis achaereriQua: animal aedunt in lucein:cum intra fe oua ge/
nerarur iis anceps ratio eft:nam di ifra lutrois adiungitur ea pars uuluae qua ouacotincn£:& fupra ite
ftinaoftiueiusfuftinef.AdhsecdifcrimeiuIua^eftrqcornigera&una partedetata acetabula habet
uuluae:dum partum gerutatq etiam pa te utraq dentatoru:lepus;mus Vefpertilio eadem illa aceta/
bula fuis cotinetlocis. At caetera utrinqdetata animalis foecuda pedibus praedita uuluam feuem om/
nia habet 6i partus ipfi uuluae no acetaaulis adhaeret:partes difimilares aialiu iteriores exterorefq huc
in modum haberi cognitum eft.
DE NATVRA ANIMALIVM
i|iii iiuiiiauuuji.iL»u_^ jiiiLiii wy^/iu jL/iu^ciiu^ ^ ljju/njuiatct. opiniones
de fanguine& uenis. CAP. II.
Imilarium fanguis potiflimum communis animalibus fanguineis omnibus eft: nec mi/
nus communis ea pars eft : qua fanguis continetunquaeuena dicitur: locum autem com//
munitans fecundum optinent ea quae his proportionentur: hoc eft Sanies di fibra atque
_ _ etiam caro quod precipue corpus animalium ineft. Os item 8C quod uice fungitur offis : ut
fpina:& cartilago. Adde communitati eiufmodi:cutem membranam:neruos:ungues:pilos: di quae iis
ex proportione refpondeant.Ad h^c adipem :faebum:atgj excrementa rftercus dico:pituitam:bilem tu
flauam tum etiam atram. Sed cum natura fanguinis uenarumqi priapium effe uideaturtprimum de
his differendum eft praefertim cum auftores nonnullos ex iis qui res eas tradterintiminus refte dixifle
intelligam .Caufa uero ignorarionis occultioni earum partium ac per difficili contuitui tribuenda eft:
nam in animalibus mortuis natura uenarum principaliorum aboletunpropterea quod ipfe in primis
effluente fanguine languefcant: di collabantur: ex iis enim quafi uafe uniuerfus fanguis effunditur:
quippe qui omnis in uenis contineatunprseter exiguum qui in corde eft. In uiuis autem fieri non po/
teftrut quemadmodum habeant cernantunintus enim natura earum occulramr.Ita^ alii cum in cada
ueribus diffe&is infpicerent fumma principia cernere nequiuerunt. Alii in hominibus admodum ex/
tenuatis per ea quae extrinfecus uiderenturunterna uenarum principia diffinire. Svnefis medicus Ci/
prius ita icribit.Vaene corporis craffiores oriuntur ad hunc modum 6c tendunt de oculo propter fu/
percilium per dorfum ad pulmonem fub mammis. Altera de latere dextro ad finiftramraltera de finif
ftro in dextrum:& altera per lecur in:Renem:ac:teftem:altera ad lienem di Renem:& teftcm. Poftre/
mo ad genitale perfertur.Diogenes Apolloniata haec:uenas hominis conftaread hunc modum nouv
inus:duae maxime habentur quae per uentriculum propter dorfi fpinam pertendunt : altera dextror'
fum altera finitrorfumiutraqj ad pedem fibi fubiedum & in caput eaedem per iugulum propter hu/
meros efferuntunhinc fparfa ramorum ferie : aliae minores membris omnibus fanguinem riuant de
dextra dextrorfum:definiftrafiniftrorfum: maxime autem lllaeduse cor adeunrcirca ipfam fpinam
dorfi:alterae item duae paulo fuperius per pedtus fub ala utranq? in manum difpefarae pertendut: qua/
rum altera lienaria alteraiiecoraria uocaf:harum poftrema ita fcindutur:ut parte pollice ad eantiparte
uolam:tamen ex his ramorum tenuiorum frequentia in digitos manum q} fpargitur totam : propagi
nes tenuiores a primis uenis mittuntuna dextra ad iecuna finiftra ad lienem di renes:quse autem perti
nent ad pedes:fcinduntur qua femur iungitur tenduntq? per totum femur : quarum maxima femur
cxauerfo perreptat:craflaq* apparet. Altera paulo interius minus craffa procedit per femur : tum pro'
pter genu tendunt ad crus pedemq? imum:quomodo ad manus hic fubeunt planram:& fe fpargunt
in digitos complures etiam tenues:de eifdem illis ad uentrem di coftas fparfae obreput : quaz porredtae
per iugulum petunt caput:apparetcp craffiufculse in ceruice:qua^ extrema fiflura multiplici permeat
per caput dextra dextrorfum finiftra finiftrorfum.Atq? utracp ad aurem definunt.Sut praeterea uaene
collo cominiffe iuxta maiorem:paulo minores utroq? ex latere tranfeutes ad quas plurima illarum ca
piti pars contendit quae immerfae p iugulum mittunt alias ad fcapulas 8C manus : aqud lienariam etia
di iecorariarmaliae paulo minores apparent:quibus adigere cultellum folemus : quotiens aliquid fub
cute affligit. At fi quid circa uentrem infeftat:fanguinem 8i iecoraria 5C lienaria mittimus.Quinetiam
ad mammas hinc aliae pertinentifunt item quae de utraque perferantur ad teftes: per dorfi medullam
tenues:at$ etiam alia: quae fubditaeeuti tendant per carnem ad renes ceflentq? ad teftes uiris:ad ute^
mulieribus prodeuntrprimae a uentrisulo ampliores. Tum attenuatur dum de parte dextra in leuarn
indeq? tranleantad dextram quae femitariae nominatur fanguis craffior a carne ebibitur. Sed cum ad
haecloca deuenerit tenuis redditur & caldior & fpumofus.Sinefisacdiogenes ita.
Polybi fententia de uena^oiflineubiq! fallaci opinionu refutatio. CAP. IU.
Olybus haec uenatje paria quattuor habetur primum quod a fincipite ortu tedit per eeruP
cem fumma perreptas latera fpina^ad clunes di crura deide per tibias ad malleolos exterio/
res:& pcdes:quaobrem doloribus dorfi di coxale de poplitibus malleolifueexteris:fangui/
nem mitti folitum eft.Secudum uena^ par de capite circum aures p ceruicem qua iugula/
riaedidtse Funtffntus propter fpinam di lumbos aoteftes di memora pfertunatq? per ploplites di tibias
tendit ad interiores malleolos di plantas quapropteidoloribus lumboije di teftium fanguinem ex po/
mo ad teftes defmit.Partum par ortu parte priore capitisde fede oculoije p ceruices ad humero^ daui
culas deuenit:unde p lacertos ad agile mox per cubitos adaola di digitos ad malas etia de humero ,p/
pagine mittit:quae coftas perreptandu altera ad liene alceraad iecur perueniat:deide utraq; emines p
uetrem ad genitale definmhaec fere funt quae a ceteris medujne autoribus didla accepimus.Nec defut
naturae iterpretes qui tam di fi accuratius perinde ut medici to tra&arunt de uenis:tame omnes eam
ortu a capite atqs cerebro deducutrquod error eft. Cum iraqp perdifficile fit uenap: exame foiis in ftra/
gulatis animalibus iam ante extenuatis:effici poteft: ut fatis pcicipiat cui rhsec res curae fit. Sed enim
natura uenarum:ita fe habet.Duae intra pe&us uenae cominentar;fpinaeapp©ficae;aItera maior ata
UBER TERTIVS
10
raminor:maior partem priore aditmiinor po Aeriorem: & maior dexteram potius fedcm optinet:
minor finiftram:quam ahortam nonulli uocant:eo q> neruofa eius pars confpici uel i mortuis potuit:
arnbx ex corde originem ducunt:tranfigunt enim totx extera uifcera per qux tendut fuam feruates
naturam ut nihil contrahant detrimentirquo minus & fint uenx 8t appellentur . Sed cor non eodem
permeant modo. Verum ei taq fuse parti continuantunmagifcg ea qua? prior Si maior efl : fitu autem
tali oriuntunut altera fupra:altera infra fit:& cor inter fe politum ampledtantunhabent intra fe corda
omnia finum tripIicem;Sed magnitudine uaria:minutiflimoru enim animalium finus ardiores funt
ita ut unus qui amplior eft:uix confpici poffinreliqui fenfum efFugiant:mediocrium animalium fecu'
dus etiam confpicuus efl: maximorum perfpici omnes poffunt.Et cum priorem i partem cor fuo mu
erone fpedet:ut didhim eft*Sinus qui ampliflimus efl dextru fuprxmuq? recipitfiturm minimus fini
flrum:mediocris mediumtqui autem maximus inter eos efl hic longe reliquis ambobus amplior efl:
omnes tamen ad pulmonem foramine fpe&ant perpetuo fed propter exiguitatem meatuu latet: prx/
terquam in unororitur exeo amplifllmo fuprxmoq? finu uena maionfedemqi dexteram tenet : mox
per medium finum tformam recipit uenx:utpote cum ipfe uentriculus cordis uenx particula fit:in q
(anguis reftagnet.Ahorta de finu medio exit non eodem modo:fed per fiftulam multo artiorem init
focietatem:& tendit a latere cordis.Cum uena maior fua radice cor tranfigancum fe promit . Vena ite
ipfe maior membrana cute conflat. Ahorta artior efl & uehementer neruofaidedudaqi logius hoc
efl ad caputiaiit imas partes in anguftum admodum coartaf :ac nerui naturam ex toto accipinpas pri"
rua uenx maioris furfum a corde proueniens:fcinditur bipartito: Adit alterum membrum pulmoes:
alterum fpinam dC uertebra colli nouifllmam:rurfus membrum quod pulmonem adierit bipartito fe
fcindinqa pulmo in duas partes diferetus findeinde fingulas fiftulasjfingulaq? foramina fubit amplius
ampliorarartius artiora:ita ut pars nulla fit fine foramento:& uenula:quaquam poflrema diminutio/
numprx fua exiguitate uifumeffugiunt:quo fit ut pulmo omni ex parte refertus fanguine uideatur.
fdos autem uenx meatus induci fuprafiftulas ex arteria pertinentes certum efl: membrum alterum
quod ad fpinam: 8C colli uertebram diximus tendere:per fpinam ipfam porrigitur.Quam uenam ho
merus notat cum ait. Venamcj inciderat omnem. Qux per dorfa means ceruices fertur ad imas . Hic
uenulx fingulx ad fingulas coflas & uertebras feruntunfinditur etiam bipartito:hxc eade uena iuxta
uertebram qux fupra renes pofita eft.Ita hxc membra uenx maioris i ramos fparguntur. Sed rurfus
parte fuperiore qua ex corde protendit fcifla numerofiore uenarum propagine:duo petit loca : quippe
qux alias in latera 8t humeros mittat:qux mox per alas homini ad manus feruntur quadrupedi ad pe
des priores-.auibus ad alas:pifcibus ad pinas:qux parte prona cotinenf rquajjd uenaru capita iugulares:
qua primu fcindun£:appellamus:fed qua fcifle ceruicem fubeut:iuxta pulmone arteria tedunt quibus
interdum foris apprehenfis corruut hoies fenfibus ereptis:& palpebris coprxfllsnta porredtx ample/
xxq? arteriam ad interuallil auriu feruntur:qua maxillx faucibus coeunt:denuo inde fcindumr in u e/
nas quattuonqua^ una remeans per collu & hume^ defcendit:& cu priore propagiead flexu brachii
copulatur. Secuda ad palmam di digitos ceflat. Tertia de utraq? fede aurium ad cerebra pertmenatep i
multos prxtenues ramulos fpargi&Itaqp mebrana cuftode cerebri fubit.Cerebru autem ipfum ourni
expers fanguinis e nec aliqd uenx uel audtioris:uel minutioris in id cefiat.Reliqui rami qab eade uena
mittutunpartim ambiunt caput:partim ad fedes fenfuu detef$ gracili uenula^ ferie terminatur.
De ahorta uena minore:eiuf^fede« CAP. IIH.
Ena etiam minor:quam ahortam diximus noiari:eodem fpargitur modo in ramos q par/
tes uenx maioris cofequatur:ue^ meatus eius 8C uenulx multo minores funt:q uenx ma/
ioris locis a corde fuperioribus:uenas huc in modum haberi nouimus.Pars autem maioris
^jyk.511 uenx cordi fubic<fta:?'ertur elatior per feptu qux applicata:tum ad ahortam:tum etia ad fpi
nam membraneis flacidi% meatibus continefimox uena ad lecur ab ea mittitur breuis fed lata : de q
multx ac tenues fparfx in lecur oblirerantur.Rami inde ab ipfe iecur tranfigente duo procurrunquo/
rum alter ad fxptum 8C prxeordia didi a ceflanalter fupera repetitidudufqs per alam ad Iacertu brachii
dextri fe porrigiuqua exteris uems fe applicat iuxta flexum lteriorem.Quaobrem fanguine hic miflb
doloris iecoris quida leuari poflunt.Pars altera uena eiufdem breuis quidem fed crafla.-latus petit fini/
flrum pergitq? ad liene qux fparfe i ramulos fubit ita<j aboletur.Quinetiam ab eadem maiore propa
go pari modo ad Iacertu finiftri brachii mittitunfed qux ad brachium dextrum procedit eadem q per
Cingit ad iecur eft.Hxc uero diuerfa ab ea qux ad lienem pertinet efl. Alix item a uena maiore dux jy
pagantunquaiji altera ad omentu:altera ad id quod a carne pancreum appellatu eft:de qua uenai^ fre/
quentia per ladtes tendunt qux omnes in unam definunt uenam gradem: per totu inteftinum : 8C
triculu ad gula uf<p porre<ftam:qux 8C ipfe ramos de iis quas preptat partibus fpargit copIures.Vtragj
igitur tam maior q ahorta:renum tenus:una atq? perpetua tendit:hic capitibus renum potius adhxre
fcunt:findunturq? bipartito uelut in litteram labda. Aut.u .littera inuerfe uergitq? magis in partem po
fteriorem corporis uena maior:qahorta:fpinxanne(fli ahortam potiflimum circa cor uenuli prxtex
nuibus 8C neruofis notum eft.-ducitur eadem de corde nimirum amplitudine infigni:fed procedes ar'
tior atep neruofior euadit:mittit ea quoq? ad ladtes ramos quemadmodum maionuerum longe mino
res:per anguftos enim QC fibris proximos quippe quos extenuatos in fibras.Cauas tamen ceflare aduer
cerimus»Ad iecur aut lienem»Nul!a ab horta pertinet uena.Ramiauteilli in quos uenam fcidi utracp
DE NATVRA ANIMAL1VM
dixi:ad coxam utrag? profictfcuntur:at<j os ipfum attfnguntrad renes etiam a maiore ahortaque uenae
deueniunnfed cauum no fubeunt renurmuerum in corpus eorum abfumuntur.Necnon alii duo mea
rus ahorta ualidi & perpetui ad ueficam procedunt. Atqj etiam alii de cauo renum eodem ueniunt qui
nihil commune cum uena maiore fortiuntur Singulis item renibus de medio uenae exorfae cauae ner/
uofaeq? iuxra fpinam ipfem peruenas fe porrigunnmox in coxam utranq? conduntur ac delitefcunde/
inde denuo porredae in clunes apparent:quarum:& ipfarum poftrema ut in fexu uirili ad ueficam ge/
nitaleq? coniidutur.Sic in foemineo ad uuluam aut uterum perrinent.NulIam fane uenam de maiore
uuluam adire uidemusxum deahorta multa frequentefqj ueniant.Ramis etiam tum ahortaitum et
maioris alia mittuntur propagines:quae primum ad inguina ampliufculae cauae® accedunttdeinde p
femora crura® in plantas 8C digitos finiunt, Atcp etiam dua alia per inguina 8i femora commuta/
tis uicibus perferuntunaltera de parte dextera in finiftrarmaltera de fimftra in dexteram :ac cateris ue/
ms circa poplites fe coniungunt, Quemadmodum uena fe habeant:8C unde nam fuam originem du/
eant apermm iam eft:Continet autem genus animantium omne fanguinis composiuenarum initia 8C
genera fumma-.eo quo expofuimus modornam reliqua copia uenarum non fimili ratione i omnibus
eft:neq? enim partes eodem modoiaut eadem in omnibus habentunnec uero aque in omnibus patet
uenarum feriesifed potiffimum i iis conftanquibus fanguinis copia:& pracipua magnitudo eft: nam
in minutis fanguinifue inopibus uel per naturam uel per immodicam corporis obafitate haud aque
infpici poflunt. Alteris enim meatus quafi alueoli quidam multo interfapti limo permifeentur. Alte/
ris pauca eaedemq? fibra potius q uena cotinemnuna tamen quam maiorem ex pracipua magnitu/
dine cognominamusrpotiifimum euidens in omnibus etiam minutis animalibus eft,
De neruis eorum q? origine, CAP. V.
' l, Eruorum mox ordinem perfequemunorigo eorum quoqp in corde eft. Id enim neruulos
| fuo ampliore uentriculo contineti&uena ahorta appellata neruofa eft:& quidem poftrema
* eius neruo omnino conftant:quippe qua nullo intus cauo diftinguantuntendanturqs mo
_ J do neruorum qua definunt:applicata ad nodos offium lubricos ♦ Caterum natura neruope
non more uenarum continua de eodem initio procedit. Vena enim ut in depidis canabis hoc eft fon/
tibus riuo multiplici fparfis patetifiguram totius corporis diftribuuntiita ut corporibus admodu ex/
tenuatis partes omnes uenulis referta confpiciantur.Locus enim idermuenulis in macilentis: carne in
corpulentis redundat.Sed nerui didudi diftradiqp paffim ad artus:& flexus offiumapplicentunquod
inde etiam percipi poteftrnam fi eorum natura eftet continuarlate iam in extenuatis corporibus conti'
nentia omnium pateret.Summa neruorum partes:qua membrum ad faliendum accomodatum co
tinet:poles dida:& qua fe gemina porrigit tendo nomine.Et qua ad uires corporis iuuant:attendo:&2
humerarius.Reliqua < " ~
ciflim tanguntunfiueal
duciturrcapite excepto.Id enim non neruis:fed futuris Jpforum offium i
lis in longitudinem redit: fridi per latitudinem non poteftuntedicp uahemeter idonea eft.Humor cir
ca neruosimucori fimilis. Albidus gIutinofufqr.cofiftit:quo ipfos neruos:& nafe:6d ali certum eft ner
uus ignem no patiturxum uena patiatur:& Icifus folidari no poteft.Pars corporis nulla ftupore tepta
tunqua neruo caret, Neruis plurimis:pedes:manus &C fcapula continentunatqi etiam ceruices: & la/
certi.Quibus datus eft fanguisriifdem omnibus nerui adiundi funt.Sed qua nullos habent articulos
priuataij pedibus 81 manibus funt:iis pratenues incerticp habenf qua propter in pifdbus q iuxta pin/
nas pofiti funtrii pracipue ueniunt in confpedum,
De Fibris, CAP. VI,
Ibra inter neruu 8C uenam fuam habet:naturam:&: nonulla humofem faniem appellatu:
continentendunt a neruis ad uenas :ac inde ad neruos, Secundum etiam genus fibrarum e
qd' confiftere in fanguine folenqq non cuiufe animalis. Spiflari aut fanguis no poteftrfi id
genus fibrarum detrahatur.Spiflatur uero finon detrahamr.Genus id ergo fibrarum tam
&. fi maiore ex parte in fanguine animalium inefhtamen cerui.DammaeJB ubab:& aliorum quoruda:
fanguini deeftiquo circa eorum fanguis non fimiliter atqp caeterorum concrefdt.Sed ceruorum perin/
de ut leporum lolet fpiflarimidelicet non coitu firmiore:ut caeterorum:fed fluido:quale lac eftiquod fi
ne coagulo fponte coluerit, B ubali fanguis aliquantulo amplius fpiflamriquippe q proxime nullo : aut
paulo minus confiftanuena nemus 8t fibra ita fe habent:
De olfibusieorumq? inquibufq? animalibus differentia. CAP, VII*
Sfa alia ab aliis nexa:& omnia inter fe apta:unam continuat feriem modo uenarum : nec eft
ullum os quod feorfum ipfum per femaneatsinitium uero in omnibus quae offibus con/
ftant Spina efbquae compada ex uertebris a capita ad coxas porrigitur.Vertebrae omnes fo
ramine medio peruiae fibi iunguntur.Extat os capitis continuum nouiflimis fuper impofi
tum uertebris:quod calua dicitur.Eius pars ferrata.-futura nomie fignificatur»Pars haec no fimili mo
do in quoq? genere animalium habetur, Aliis enim olle continuo calua perficitunut caniialiis compajp
do:ut homini:eiufque feminae fatura circiter eftimari tres in fummum uerricem afeendunt futurae
coeunt^ in figurae triagulae fpeciem,Sed iam 8c uiri caput uifum fine ulla futura eft: Coftat (ane caput
non quattuor oflibus fed fexrquoj^ duo exigua:fdlicet relique^ comparatione drea aures pofita ftmtj
LIBER TERTIVS u
maxilla! a capite protedunt ofla duoiquarum iferiorem animalia omnia mouet excepto fluuiarilf cro/
codilo:hicenim unus non inferiorem fed fuperiorem mouct.Maxillisdetium genus inhaeret.Os par/
tim cauum partim folidum 8i adeo firmum ut folum inter ofla ferri aciem refpuat.Oritur a fpina fi/
bula:iugale:& ordo coftarum:pe<ftus etiam coftisimpofitumeftiqute quidem aduerfeiter f$ coeant.
Cum reliquae breuiores fint:q ut facere idem queant.Nullum enim animal eft quod circa uentrem os
habeat.Suntitem ofla humerorum 6C quae fcapulaeappdlatur:& quae iis annexa depedent:brachia:&
manus.Modus idem compaginum uel i iis eft quae crura habet priora:acetabulum ifra qua fpina defi
nit:a coxa eft:& ofla iam crurum oriutur: quibus foemora & tibiae coftant:pernae aut culinae nofe:quo
rum pars malleolus eft:& malleoli calcarruidelicet i his quae habet malleolosrab his ofla pedis minuta
6C plura fubiacent.Quae igitur ex fanguineis pedeftnbus animal generantrhaec ofla no multo diuerfa
habentrfed ad proportionem tantu modo duritia mollitie magnitudine difcrepat.Ofllum item aialis
eiufdem:alia medullam intra fe cotinent:alia minimeifuntnonulla quae fuis in offibus nullam omni/
no habere medullam uideatunut leo:qd admodum exiguam ac tenuem habeat:eamq? in paucis ofli/
bus:folis enim inferioribus atq brachiis :coftat pfe&o leo praecipueomnium animalium offibus folff
disifunt enim adeo dura ut ex eis cocuffis ignis uelut a filice elidatur.Delphinus etiam ofla habet : non
fpinas.Caeterorum animalium fanguineorum ofla:aut paulo inter fe differunut auiumiaut proportio
ne eadem funt ut pifdumtqui enim inter eos animal generant.Cartilaginem pro fpina habent : ut ea q
cartilaginea appellauimus:qui autem oua pariut fpmam cotinet:quae peride ut dorfum i quadrupedia
ordine habetur.Sed proprium i pifeibus eftiquod nonullis fpinualae quaedam praetenues feparatim p
carnem lhxrent.Serpetibus etiam dorfum:pifcium more:copleri apertum eft. At uero ea qu«£ iter q>
drupedes oua pariutios aut fpinam pro fuae magnitudinis modo meruerut:maiora enim oflls natura
potius optinet. Minora fpina potius in oflis uicem fulciuntur.Omnia prorfus animalia quae fanguine
habent dorfo:conftant:aut offeoraut fpineo:csetera ofla aliis infuntraliis defuntiut enim partes corpo/
ris quaeq habetunita ofla quoq? ad partes accomodata habetur.Quibus.n.crura & brachia defunt iis
pernae aut culinae pdidae etiam defunt.Nec uero iis qbus partes eaedem qdem feddiflimiles funt: ea'
dem oflium ratio leruafffed aut pluris minorifue modo differut:aut proporrionc:ofla ita fe haber.
De cartilagineieiuftp cum offe differentia. CAP. VIII.
Artilago differt ab olle pluris minorifue ratione.Cum alias natura eadem :qua ofla coftent
8C quemadmodum os praecifum nuquam recrefcit.Ita & cartilago rupta nuquam repara/
rur.Terreftrium quae & aial gignunt 8C fanguinem habentrcartilago nullo foramine hifrit:
nec offium more medullam cotinet. At uero aquatilium cartilagineis quodper dorfum
poi donatum oflibus tedit:cartilago eftrhumorem i medullae fpeciem continens.Greflilium quae aial
gignut auriculae nares extremaq oflium nonulla cartilagine conftant.
De ungue ungula cornu & dentibus eorum^cuoflecouenientia; CAP* VIIII*
Vnt item alia partiu genera:quae naturam nec eadem habent qua ea quae expofita funnnec
longe ab iis remota:ut ungues :ungulae:cornua praeterea roftrum quale datum auibus eft:
haec.n.S' flexilia &fifliliafunt.Cunullu os uelfle&iuel findi poflinfed fragile quodq ha/
: beatuncolores cornuu unguiu ungulap^tpro cutis piloruq colore fequuntur:& enim cutis
mgiae cornua nigra:& ungulae:nigrae oriuntur. & candide pari modo in colore refpondent : 8C cor\
nua & :ungues:& ungulae mediis etiam medium eade colorem praeferut. At dentes naturam oflium
emulaturrquaobre hominu nigrorum ut ethiopum ufq fimiliu dentes & ofla candent: ungues nigri
modo fuae cutis apparent:cornua parte plurima caua funt ab radice:quatenus ambiunt os : quod ortu
a capite cauo cornus lferituntotuq implet:in mucronem tamen folidum exeut & fimplici parte extre
ma conftant. Ceruis tantumodo tota folida:& fparfa in ramos:& omnibus annis decidua:nifi caftren/
tur.Cum ex caereris cornigeris nullum cornua amittat.Decaftratis poftea difleremus. Adhaerent cor/
nua cuti potius q ofli:unde fit ut in phrygia & alibi boues fint qui cornua peride ut auriculas moueat.
Quae habent ungues (habent autem quibus digiti) (digiti uero iis funtquibus pedes excepto elephan
to:huic enim digiti indiuili ac leuiter formati & ungues omnino funt), Haec ergo aut redis unguibus
funuut homoraut aduncis ut inter pedeftna leo:inter uolatilia aquilia.
De pilis:deq iis quae pilorum uice funguntur. CAP, X.
E pilis atq? de iis quae uicem pilorum fuppetunt:& ob eam rem pili proportionalia dicunf:
atq? etiam de cute:res ita fe habet.Pilos habet quae pedeftr ia eadem q uiuipara funt.Cortice
autem integuntur:quae ouipara funt pedeftria. Squama uero pilees tatum:qui ouum areni
dum illud pariut, Nam ex logis coger tale ouum no aeditrnec murena:anguilla uero nullu
omnino ouu generat.Craflitudinis:tenuitaris:copiae:&: magnifudmis:pilorum difcrimina:pro partiu
quibus adhaeret coditioeatq pro cutis qualitate prouemutffit.n. magna exparte ut pili 8i duriores 3C
crafiiores cuti craffiori enalcatur.Plures autem logiores humidionbus locis atq cauatioribus(dumo/
do fintad gignedum pilum idonei)proderut:hoc idem de genere quoq tam fquama munito q corti/
ce ltelligi licer.Quae igitur molles fuapte natura pilos habere foletihaec per ufum pabuli melioris: du/
riores incipiut gerere. Cotra aut molliores pauciorelq ea quae duros copiofofq habuerint eadem illa
fcilicet ratioc.Regionum etiam tempore aut frigore:differentia eft:ut pili hominum locis calidis duri
frigidis molles oriuntur.Sunt molles qui promifli &C Cmplices duri qui crifpi.
DE NATVRA ANIMAL1VM
De natura pilorum omnium fifflludeq? cute & iis quibus pili:& cutis infint ani/
mantibus. CAP. XI.
] Atura ofum pilo^» fiffrliseftrfed pluris minonfue ratione iter fedifferut.Nonulli paulatim
adeo duritate degeneranut no pilis praeterea fed fpinis fimiles efle uideatur ut pili herinaceo
1 rumrquod idem unguibus etiam euenit-:quippe cum i nonullis aialium genus unguiu prce
_ |j nimia duritudie:nihilo ab ofTibusdifferat:cutis homini proportione magnitudis tenuifli/
ma efhineft i cuteoium letor quidam mucofus. Verum aliis mius aliis magisrutin tergore bubulo ex/
quo glutinu facere folet.Qufetiam e pifcibus glutinu a nonullis excoquitunfenfu cutem ipfam carere
conftat:maximeq3 i capite quoniam ibi nulla iterpofita carne ofii adhaereat. Vbicuncj cutis per fe ac fi
ne carne eft:uulnerata no coitrut i genarbucca praeputioipalpebraxotextu perpetuo cutis i ofbus aiali/
bus cotinuatunnec alibi fterpellatunqua ubi naturales meatus foleteuaporareiatqpetin ore & ungui/
bus.Cute oia habet quibus eft fanguisrpilos non olarfed ficut difti&um iam elhmutatur color pilo^j
in fene&ute cadidiq? pili efficiutunquod uel caeceris aialibus acciditrfed no fatis aperte praeterq i equo;
cadefcut pili a parte fui poftremarplurimus tame canorum numerusxadicas ilico exiftit:qua ex repa/
tet canitiem no ariditate committi ut quidam uolunnihil enim ilico aridum gigni foleticutis aute u i/
tio:quod uitiliginem appellamusrpilos o es produci canos apertum eft iam nonullis pili dum aegrota/
rent icanuerutrquibus \ bonam ualitudinem reftitutismigri renati funt canis defluxis : canefcere pilos
ocius opertos:quam detedosrdifflatofq? aduertimus. Tempora hominum & partes primores quam
pofteriores celerius canitiem fentiutipubes nouiflimecanefcitrpili I homie aialium omnium uno par/
tim fimuhpartim poftea perstares gignuturxogeniti funt pili capitis & fuperciliorum 8i palpebram;
poft geniti pubis primum :mox alarum poftremo metidocaenim quibus pili ,pueniat: totidem funt
cogenitis deputataiquot poft genitis:deficiut ac defluut maxime:primiq? per aetatem pili capitis:no ta
men omnes:fed tatum prioresrparte na q? pofteriore caluus nemo efficitur.Ergo capitis laeuitatemxa/
luitium nucupamus:quam rem i fuperciliis falitium appellemus quoad melius uocabulum fueneri/
musrneutrum eorum priufquam coeptus coitus uenereus fit accidere nouimusicaluitio mulieres efle
immunes:pueros:& Ipadones apertum eft.Pili poft geniti iis qui ahte pubertate caftrati funt no exeut
& poft pubertatem excifisifoli decidut praeterquam pubis:pili i meto mulieris no prodeutmifi iterdu
paucixum meftrui curfus fubftiterut:&(ut in terra caria mulieribus facerdotibus euenireaiut): quod
diuinationis inditium interpretantur ireliqui pili qui poftea gigni folentimulieribus quoq? proueniut
fed parciusrfieri poteft ut homo tum masxum etiam foeminatpilis poft genitis careatiiam inde ab or/
cu naturae: uitio contradto:& nifi ut pubefeant contingatifteriles in gignendo funtxrefcunt exteri pili
plus minufue:prout fingulorum ratio poftulat:maxime in capillormox in barba:& praecipue quibus
pili tenuioresmonnullis etiam fupercilia per fene&utem adeo hirfuta redduntur:ut tondedum fitrqd'
propterea eueninquia cohaefioni appofita fint oflium quae fenefeente aerate Iaxantur:& inde plus hu/
moris tranfmitti patiuntur. At uero pili palpebrarum nunquam plus iufto excrefcu n t:defluun t rebus
uenereis incoeptis eoq? magis quo ufus ueneris fuerit:amplior eofdem etiam lentiflime omnium ca/
nefeere clarum eft.Pili euulfi fubnafei denuo poflunt:dum citra aetatis florem degitunnec ulterius: ha
bet autem genus quodq? pilorum ad fuam radicem lentum quendam humorem : quo protinus ubi
euulfum eft:fi qua leuiufcula tangat adhaeret :ut trahere poflit tenacius.Quibus uero animalibus uer/
ficolores funt pilixiifdem etiam in cute uarius ille color habetunatqi etiam i Iinguarbarba no pari mo
do effunditur omnibus fed aliis tam maxiHae;dmuftax:& mentu pilogefrequetia ltegutunahis men/
tum Jeuae 5t muftax maxillae pilofae cernurur.Caluefcere mlus folenqui meto funt bipartito. Crefcuc
etia pili qbufda 1 morbis:Ut pcipuae i tabificis.Quietia 1 feneftute 6C defun<fto:augefcut:duriorefq3 red
duntunqd ide unguibus quoqs euenit.Libidinofis pili cogeniti maturius defluutrpoft geniti : celerius
fefe promunt, Mmus qui narices habet caluefcut.Et fi calui habere icoepennpilos nonulli producunt:
pili peifi no ab icifura augetur.Sed lferius ab radice exeunr.atq? ita euadu t logiores:pifcibus quoq? exte
nuatis:ac fenefcetibus:fquamae durioresxrafliorefqsxfficiutur quadrupedum etiam uilli:Ianxue:fene
(ftute prolixius augetunqq rarefcat:fiantq? pauciores 6£ ungulae quoq? maiores i fenetfta reddutunqcf
idem roftris etiam auium euenitrincrementum ungularum idem quod unguium eft.
Depenis auiu&:ea^:mutatione:alioruq?aialiuepotu quorudafluminu. CAP. XII*
jl Ennx auiu nonullae p aetates mutatur:pterq gruu quas nigrefeere i fenedta perfpedtu e. At
1 uero per affedus teporarios:quoties frigora urget acriora:penae uolucru unicoloresuterdu
e nigris aut.nigriufculisalbidifue: i albas trafeut:ut coruiipafleris: hirudinisxuius rei cotra
_ _ nu:ut qcq ex genere albo ueniret i nigru nunq uifum e. Tepor u quo^ uiciflitudie:bonaps
auium ita colore imutaf:ut qux na fint latere poflint:nili reperitius nouens, Aqua^ ite diuerfaijd ufu
nonulla fuos imutac colores:alibi»n.cadida:alibi nigra reddutur.Sut etia aquae mulns i locis quas cum
oues bibent:moxg! inierit:nigros generet agnos ut in terra aflertide:agri Chalcidi thracix facit amnis:
que pfychrum uocat: & i Antandria quoq^duo funt fluuii quo^ alter cadore:aIter nigritia pecoribus
facit.Scamander etiam amnis flauas reddere oues creditunquaobre xanthum pro fcamandro nucupx
tum ab homero autumantdepori uni pili:& in bucca intus & fub pedibus funt. Cu caetera alalia nec i/
tra os habeat pilos:nec parte pedum refupinaded prona.Mufculus etiam pileis pilos in ore intus habet
uice dentiu quibus omnino caretifuillis fimiles.Sed pili (ut didlum cft)prxledti augeri ab radice pof/
UBER TERTiVS iz
funt:pennae autem nec ab radicemeq? fuperne ab incifura poliunt repararfifed cadarttrnecefle eA .*■ Nec
penna apum aut quae uis Ififla renafci poteft cum euulfa eA. Aculeo etiam apibus decradto nullus fub/
nafcitur aliusam tno breui moriatur necefie cA.
De membranis in ianguineis animalibus. CAP. XIII.
Vnt 8i mebranx in fanguineis alalibus:qux quide:pars fimilis cuti ptenui fpiflieq? eA. Sed
diuerfum fane genus id adeA:quippe quod haec nec fifllle nec euulfile fit . Ambit fingula tu
ofla:tu et uifcera mebrana:ta in maiore q in minore aialiu genere:ue^ in minore fenfu effu
git quonia admodu tenuis atq? exigua fit. Maximae iter mebranas dux funtillx:qbus cere/
bru opertu munif . Altera fupraadhxret offi q firmior 6Ct craflior eraltera Ifra cotigua cerebro , Mox q
opit cor magna habef:pdfa mebrana ipfa fincera no coit:& ofla fuis difpoliata mebranis Aderatur.
De Omento. CAP» Xilir.
Mentum quocj no nifi membrana eflrquod omnia habent qua; languine no caret: fed alia
pingueralia maciletu.Oritur id 8C depedet in iis quas alal generatxadeq? detata parte utraqs
funt:a medio uentre qua ueluti quasdam futura ducitunnec fecus in iis:quxrikero detium
ordine carent a maiore uentre dependet.
De uefica 8C quomodo generentur Calculi. ^ CAP. XV.
Efica etiam mebrana efhfed genus id aliud mebranas e A: quippe quod tedi ingenue poflk.
No olbus data uefica e A: fed iis tara qux alal gignuttouipari aute generis nulli prxter teAu
dinem data eA.Nec uefica prascifa coire poteAmifi ad ipfum exordium fuse ceruicis:qq non
ignoro ita aliquado cotigifle:ut uulnerata uefica folidefceret:fed quod admodu raro contin
obferuadu cefeo«Defunttis nihil humoris in ueficam trafmittitur.At uiuis no folu humor
led etiam ficca quxda cocremeta defcedut ex quibus Calculi coficiantur.Ia nonullis talia in uefica cofli
femnt:quae nihilo differre a cochyliis uideretunergo de uenis neruis:fibris:cute mebranis: atg? etiam
de pilis:unguibus:ungulis:cornibus:dentibus:roffro:carcilagine ofllbusxorumq? ^portionalibus Aa
luendum ad hunc modum e A.
De came. CAP. XVI.
Aro autem hasc 8t quod carni fimile in genere fanguineo eA olbus Iter cute:& ofla aut quas
ofli proporrionemr cotinetunut enl fe habet fpina ad osdta carnis xmulu illud ad carnem:
diuifibilis undiq3 caro eA:nec uena^ aut neruo^s more in logu fecari tatum idonea abolef:
8C in uenas fibraflj tra fit quotiens alal extenuaturi gracilefcit:uertitur item 1 pingue quo'
lies pabuli copia fuppetit. Quibus multum eA carnisuis uenx artiores 8C fanguis rubenriori uenter
acuifcera parua.Quibus parumuis uenas ampliores fanguis artior. Vifcera maiora: 8C uenter audior:
pinguefcu nt intra carnem quibus paruus e A uenter.
De Adipe SC fasbo & quasalalia Adipe:qux fxbo pinguefcant. CAP. XVII»
Deps autem 8C fasbum differat Iter fexum faebutn fragile ufqp q<£ fiti cum refrixit: cocre
fcat. Adeps liquidus fit minimeq? aptus durari.Iura.n.fxbo opimorum cocrefcut:ut ouis;
ut:capras. Adipe plguium hqda refiAut frigori:ut equirat fuis docis etiam difcrepat. Adepes
enim Iter carnem cuteq? folet cofiflere.Sxbum 1 fine carnis femper e.Ometum quocp adi/
quatis oleum facimus:ipfa tame cartilaginea nullo difcreto adipe carniraetriue adhxrete plguefcut:pi
fcium fsebum:adipeple fert:nec cocrefcere folet. Alalia qux uis: aut intra carnem: aut feorfum plgue
fcunt:quibus autem plgue feparatum no eft:ea mlus p uetrem ometumcp plguefcut:ut anguillas: plu
rima tame pars alalium uetre plguefcit:& prxcipux qux parum fe moueat.Crebrumrat adipe plgue
fcetium:plguiulculu eA:uelut:fuis.Sic fxbo obxforumffqualidiufculum fentitur:ut ouis.Renes ex ui
fceribus maxime plguefcunuerum dexter mlus femper q finifler:& quauis uehxmeter fuerit plgues:
tame aliquid femper mediis deeff.Qux fasbo plguefcunmagis q qux adipe:! renibus opimadis luxu/
rianacolum prxcipue oues:quippe qux renibus plgui undicj obdudis Itereanquod ubertate pabuli
fit:ut 1 ficilia agro leontino firri conAat:quocirca fero diei agere oues ad pafcua paffores loci illius folet
quominus capiant pabuli;
Pupillas omnibus animantibus eafdem efle. CAP. XVIII.
Mniu uero alaliuna eoe pupillx 1 Aituto e:olbus,n,qux parte hac poflidet : nec duris oculis
funt. Adipe coAat:minus efle foecuda q adipe plguelcu t:fiue mares fiue fosminx: notum e.
Ola xtateproueda potius quam nouella plguefcut.Sed prascipuxxum iam fux longitudi
nis ac latitudinis modum adepta:augeri 1 profundum incipiur.
Sanguinem olbus & communem 8C neceflarium efle animatibus fanguineis s detp fan/
guinum uarietate. CAP. XlX.
Anguis 1 primis neceflariusxommunifg^ fanguineis omnibus alalibus efl:nec aduetitius
fuppetit.Sed uernaculus atq? intimus 1 olbus integrisiat^ impudicis habetur. Venas hic ua
i fa fibi 8C conceptacula habet:nec in ullo alio:nifi in corde prxter uenas cotinetur.Tadu nuP
_ _ y) lo in genere fentir.ficut excrementa quocp in aluo cotenta:fenfu carere certu eA . Quletiam
cerebrum 2C medulla tadum no fentiut:effluit fanguis quacu^ partem incidens carnis uiux:ac Icor/
DENATVRA AN1MAL1VM
rupta?.Si fanguis fceger c rubeti dulcis faporis efi.Sed fi uel natura ud morbo fit uitiatustacrior cer\
nitur.Nec uero admodum craflustaut admodum tenuis eft:qui optimo habitu confiet : humidus G£
calidus femper efi q diu in corpore afalis cotinetur: At ubi effluxerit:cocrefcit omnium prseterqua cer/
uorum:& damai^:& fi quid aliud natura eiufmodi fit.Ita^ cacterorum omnium fanguis fpifiari fo/
Ict:nifi fibrae quibus refertus efi eximantunfed celerrime omnium fanguis taurorum coit durefritg?.
Copia fanguinis in primis animalibus iis qua; animal:& intra fe formant:& in lucem a?dunt: mox iis
fanguineis qua? pariunt oua, Quae autem uel naturatuel arte:bono habitu funtuis nec multum admo
dum fanguis efi:uelut iis quae per aliquam potionem recentem:fanguine exundant nec parum uelut
iis quaenimiu funt oba?fa:quippe cum praepinguia ofa fanguine:quauis pupe tamen paucum habeant
& quo plus pinguedinis:eo minus pofiideant fanguinis:pingue enim ce exangue eft.Obaefa ite fangui
nem habent imputidurmqq fanguis:& qua? fanguinea funt facile putrent:ac praecipue quae 'ad ofla £/
piusapplicantur.Homini ianguis tenuifiimus ac m undiflimus.Tauro dC afino iter ea qua? animal ge/
nerant:crafilffimus SC nigerrimus parte etia inferiore crafiior:& acrior eft:qua fuperiore: palpitat ftra
uenas fanguis omnium aia!ium:pulfucp fimul undigi mouetunfolufqpofum humo^ fparfus per uy
tum corpus animalium e.Et femper quadiu uita feruamnfanguis unus aiatur & feruetroritur primu
in corderantequa totu corpus formetur.Si multu fanguinis efnuananima deficit, Si nimium uita inte
rit.Si fanguis im modice humefeitrmorbus infeftanlic enim in fpecie faniei diluitur:# adeo ferefdt ut
iam nonulli fudorecruetoexudarint.Idem etiam fterducaufaceft:ut qui effluxerit aut ofno concrefce
re nequeatiaut incopte particulatimm fpilTetur.Dormientibus porro fanguinis copia partes exterio/
res deferitifubit interiores:ita ut adado cultello non aeque effluere pofiinfit per cocodioncm ex fanie
fanguis:ex fanguine adepsruitiato excrefcentcq? fanguinerprofluuiu uel e naribus uel per infera mari/
Icis mouetunaut uarices fiunt.Idem putrefces:pus redditur quo demu cocalefcete porus ideft tofus Ia
pis cofiftitjfoeminis fanguis nigrior 8C craffionqua maribus eft:dummodo caetera aflint : pariter quae
ud ab aetate uel a fanitate proficifcantur:& minus fanguinis per fumma corporis fceminarum e:plus
enim parte fteriore cotinetur. Sed ofum foemina^ maxime mulier fanguine abudat. Et qua? meftrua
appellamus plurima fieri i mulieribus folet:quod genus fanguinis uitiatu egrotafoprfluit imodiceratqj
profluuiu ob ea re didu eft;Ca?teris morbis fanguinis minus mulieres infefiantur:q uiri : paucis item
mulieribus fiunt marifeaeaut uarices aut e naribus profufio fanguinis.Et fi quid eorum acciderit : de-1'
trimentu in menftrua decumbit:a?tatum etia ratioe fanguinis diferimemtum in modo: tum f genere
recipinetenf in aetate admodum iuuenili fanie trahir:& logior eft:in fenedute autem crafius:niger : &C
paucus:medium tenet in media firmaqs a?tate:cocrefcir etiam facile uel in corpore fanguis:qui p fum/
ma cft:quod idem nuquam iuuenibus euenit#Sanies:fanguis incodus efi:aut quia cocodus nondum.
eft:aut:quia in ferum denegauerit.
De medulIis:Lade:Sero:& Cafeo. CAP. XX»
Edulia? ratione his addere debemus:na ea quoqi humidis annumeranda generibus in no/
nullis fanguineis afalibus eft.Ofa uero qua: fuapte natura humida in corpore funt : conce/
ptaculis quibufda tanqua uafculis cotinentunut fanguis in uenis medulla in ofiibus. Alia i
membranis aut cutibusiaut uentribus.Nouellis adhuc aialibus:medulla crueta admodum
cft:a?tate prouedlisrut adipe pinguefcentibus:adipe trahit:fic fobo deputatis generibus:faebum pra? fe
fert.Sed qcj medulla no nifi mclufa ofiibus efhtamen non ofia ofa medulla intra fe cotinent.Sed ea w
tum quaecaua habenturrta & fi neipfa quideofa cotinet:ofia enim Leonis partim nulla:partim admo
dum exiguam habennquamobre nullam ofno medullam Leones habere nonulli putatunt:(ut didui
eft):ln fuillis etiam ofiibus minus medullae eft:& nonullis ofno deeft.Ha?c fere femper f afalibus nati
ua 8t cogenita humida genera habentur. Adnata aure pofteriora^ funtdac & genitura; quo^: alterum
non eoae modo in ofbus eft:fed quibufdam progenitura Thorus:geniraIe uirus fui generis habetur?
ut pifcibus.Quae uero lac habent ofa mammis id cotinent.Mamma? aure datae iis funt:qua?afal & in/
tra fe cocipiut:& in luce aedunut ea quae pilis integuntur:uelut homo:& equus.Cetae etiam i aquatili
gencre:ut Delphinus:uirulus marinus:BaIa?na.Ha?c enim mammas habent:& lac. At ea quae oua pa/
riunt:aut ouo intus cocepto:animal poft in lucem excludunt:ha?c & mammis carent 8t Iade:ut pifces
ut aues, Genus autem unuquodcp ladis habet tu fanie dilutarqd 1 e^ uocamus:tu corpulentu quidda:
qui cafeus dicitur:plus cafei lac illud habere uidemus:quod crafiius efhcoit lac eo^ quae no utrfq? de/
tata funt quapropter cafeus ex iis fit:quae fter urbana dentium ordine caret fuperiore eo autem quae
utrin^ dentata funtdac coire no poteftrficut nec pingue:& tenue dulceq? efi Tenuifiimum cameli efi:
mox equs:tum:afin£e:craflifiimum bubulum eftmullu lac coit frigore fed ferum potius trahit. Igne
mmigc oe fpiflatur dC crafiefcit.Nulli fere afalium lac fieri folet:anteq ure^ ferat nec dum ferut utile oq
eft:fed primum nouiffimumc^ inutile.No pregnannbus aliqdorfed raro:a?duIiis qbufdam efficitur ut
ladefcanetqbufdam mulieribus natu maioribus fudu frequetioredac pdiir & copia tanta:ut infante
enutrire potuerint. Vbera etiam capra^:q coitum no patiuntur paftores montis xtx urtica perfricant
ua?hementer:ut dolorem infligant itaq; primum cruentum humorem eliciut mox purulentum: po/
ftremo lac no m inus q ex iis qua? uenere patiantur:maribus magna ex parte nec beftiis nec hofbus g i/
gnirur Iac:Fieri rame pot ut aliqbus fterdum gignafmam & f Iemno ffula caper ex mamisiqs gem inas
iuxta genitale gerit:tatu ladis emulgebatur ut colofira inde coficercnqd ide et jpli mafculae capri illius
UBER QVARTVS
i?
eueniffe accepimus. Sed hsc o fletis annumeranda potius ducunt:nam & Iemnio 'illi pecoris domino
confulenti.-deusampliusincrernentum peculii futuru refponder. Viris poft pube exiguu nonnullis
exprimiCVerutamenperfu<ftumfrequentiorem:uelmulturn prodifle aliquibus traditum eft: ladti
indi: pinguedorquae etiam concreto oleu prope trahiticaprinum lac mifcere cu ouillo ficuli: & quibuP
cucp Iit copia caprini cofueuerunnCoit fpiflaturq? potillimu no modo quod plurimu habet cafeum:
ueruetiam quod fqualidiorem -.ladlis copia quibufda maior:q ad foetus alendos fatis fmcomodu ad co
fidendum reponendu^ cafeum :prEcipue ouillum caprinuq? eft:mox bubulurequinu ac afininu mi'
lcentrad phrygium cafeu coficiendu.Bubulum fertilius cafeo qua caprinu eft. Cum enim ex ampho/
ra ladlis caprini formagines obola?:unde uiginti coficiantunbubulu eadem mefura triginta facit:ut pa
flores cofirmat quibufda quatum fatis ad foetum fitrtantu m gignitunnec ulla copia:aut ad reponedu
comoditas fuppetit:ut quibus mamx plures qua binae:nulli enim f eo genere lac uel copiofum:uel ca'
feo utile.Cogitur lac fucco ficcuIno:& coagulo.Succus lana exceptusipaufillo Iadte abluitur: quod inie
dium ladlis copiam denfatatqj coloftrat.
De coagulo:^ pabuli genere qd ladlis copia extinguatrquodg? ite augeat. CAP. XXI.
' Oagulum ladlis fubftantia eft:quippe quod i eo£> uetriculo:q adhuc ladlent corineatune er
go coagulum lac.-quod cu aialis tpe concoqueretur cafeu traxeritrhabent coagulum oia ru'
minantia:^ inter dentata urrinqj lepus.Quo uetuftius coagulu:eft:eo prarftantius tale pro
fluuio alui mederi pcipue pot:at<^ etia qddeporis e.Sed laudatiflimu hinnuli.Plus minufue
emulgeri difcrimen:aut pabuli aut magnitudinis aialium efficit.Nam pufilfe buccula: quas phafiana
regio fert:fingule abude beneficio pabuli mulgetur:& Epiroticae uaccse prae fua praecipua magnitudu
ne:amphoras fingulas fingulae implent ladlis mefureque eius dimidium mammis duabus praeftant,
eredtus qui mulgenaut paululum fe indinat:quoniam fededo ubera contingere nequeat. Cseteras etia
quadrupedes magnas terra eadem epyrus gignit excepto afino :(fed 'praecipue Boues : & Canes : paftu
opus eft grandibus largiore: quem terram illam abunde prsebere:& loca lingulis anni temporibus ac'
commodata habere certu eft. Boues igitur egregia magnitudine ibi funt atqi etiam oues pyrrhicae : a
pyrrho rege ita cognominatE.Pabuli genus aliud copiam ladlis extinguit:ut medica herba : & praeci/
puE ruminatibus. Aliud auget:ut cytifus:ut eruu.Sed cy tifus dum floret incommodus eft: urit enim
tatifpenatqj extinguit:eruu prEgnantibus nonpdeft.ffacitenim partum difficiliore omo:q in quadrm
pedum genere funt edaciora:eade ut ad poflidendu meIiora:ita ad ladlis etiam copia eflc foecundiora :
uidelicet dum alimenti copia habeat planum elbnonulla etia flatuofa:paftu exibita:copia efficiut ladlis
ut fabE latE ouibus:capris bobusifaciunt enim ut ubera demittatur . Inditium autem futurE copiE
ladlis:aim ante partum ubera fpedlant deorfum.Edurat diu lac oibus: fi no coeant : nec paftu careant
copiofo:fed oium maxime quadrupedum ouibus:quippe quibus in ultra menfium odio fpatio conti'
netur, Denicp ruminantibus lac&:copiofiusS<: cafeo utilius emulgeturiboues circa toronam .-paucis
ante partum diebus:ladlecarent:reliquotemporehabentperpetuo.Mulierum lac commodius Iadlen
tibus eft:quod Iiuore trahit:quam quod cadidum eft:& fufcE falubrius habet quam cadidE.Eft por/
ro ad alendum ualidius in quo plus cafei eft fed infantibus falubrius:quod minus cafei cotrahar.
De femine genitali &eius natura , CAP. XXI,
Emen genitale omnia emittunt quE habent fanguinem.Quid & quemadmodum confe/
rathoc ad generationem luo loco dicetur : plurimum uero proportione corporis homo
emittit.Pilos habentium femen:lentumeft:cEterorum nullam habet leticiam.Album om
nium eft:nec audiendus herodotus qui Ethiopes genituram colore nigro promere fcripfe/
ranexir profedto femen hocgenitale:albus:& craftum:fi itegrum eft, Sed foris tenue totum redditur
di nigrum.Nnunqua id gelu concrefcit immo admodum extenuatur:^ aquE: tum colorem tum et
fubftantiam trahit:calore autem coit.& craflefcit:&: quod de uulua effluxerit aliquadiu in ea iam imo
ratumnd craflius prodiit.Nnonunquam etiam ficcum contortumg?.Delabitur in aqua quod foecun'
dum elhar^ fubfidit:quod aut infoecundu eft:diffunditur atq? exolefcit.Falfum etia eft:quod Ctefias
de genitura elephantorum feriprum reliquit.
ARISTOTELIS STRAGIRITAE. LIBER QVARTVS, DE HISTORIA ANIMALIVM
. INTERPRETE THEODORO,
De Animalibus quE fanguinecareant.-quattuorq? eorum generibus.
CAP. .1.
E Partibus animaliu habentium fanguinem quascomunes quafue proprias fingula
habent genera at<j etiam de iis quas fimiliares diflimilaref^ appellamus deniq? de om
nibus tam interioribus quam exterioribus partibus didlum iam eft Nunc ordine ani'
malmm quEfanguine carent perfequemur. Genera in hoc ordine plura funt. Primu
oue mollia appellauimus:hoc eft quE fanguine carent & foris carne molli obdudta:fo
lidum intus:modo fanguinei generis continer.quale fepia eft.Secundu quE cruftis te/
nuibus operiutunhoc eft quE partem folidam foris mollem carnofamq? intus contincnt.Durum ib
lud eorum tegmenmon fragile:fed coilifile eft:quale cancrorum genus dC locuftarum.Tertiu quE fili'
d
DE NATVRA AN1MALIVM
cea tcfla conclufa m uniuntur :hoc eft quibus pars carnea intus folida foris fragilisjat^ ruptilis:no coi/
lifi lis :quale genus concharum & oftrearum eft.Quartum infeda omnia.Quod quidem genus mul/
tas 8C uarias compleditur fpecies animalium:func porro in feda:quxut nomen ipfum dedaranincifu
ras parte fuiruel fupinaruel pronamel etiam utraque habent nec ofleum quicquam diferetum autcar/
neum :fed quiddam inter hxc ipfa medium continent. Quippe qux corpore pariter intus forifqsduro
conrtent.Sunt alia impennataiut iuli:ut centipedx:alia pennata:ur Apes Vefpx.Scarabei : alia utroque
modo ut formicx:eft enim pars formicarum pennata pars impennis quod idem uel in iis:quas cicin/
delas uocant licet comtem piari. Partes eorum qux mollia nominauimus exteriores pedes uulgari no
mine:fiuebarchia:& iis continuum :caput: tum alueus : fiuefinus continens interiora : quem pinnulx
ambiunt inorbemrcaput eum nonnulli minus rede appellarunt, Euenit in mollibus fane omnibus
ut caput inter pedes & uentrem habeatur.Brachiaergoodanaomnibus binis acetabulorum ordini/
busrdudu perpetuo omnibuaexcepto genere uno polyporum. Sxpielolligines:& lollii.-peculiares b v
nas fortiuntur promufeidesdongas acetabulo parte extima bino afperiufculas : quibus capiunt : di ad
ora admouent cibos:iis etiam quotiens tempeftates urgent ad faxa aliqua adherentes fe ucluti ancho/
ris iadis ftabiliuntrpinnulisautem quibus alueum circundari diximus:natant: polypus ergo fuis bra/
chiis:ut pedibus ac manibus utitunquippequibus duobus fupra os pofitis cibum admouear.VJtimo
uero quod di acutius & folum albicas eft:& parte fui extrema bifurcatmdorfocp adnexum. (Dorfum
autem partem leuem appellantia qua acetabulorum ordo incohatur) . Hoc ultimo in quam brachio
in coitu utitunfirtulam idem antealueum pofitam fupra brachia gerit : cauarrr.qua mare tranfmittit:
quantu fuo admiferitalueo quotiens aliquid orecapit:eamg? modo in dextera parte tranffertimodo i
finiftrarmhac eadem fiftula fuu quog? atramentum fundere afloIet.Natat noliquusrpedes in eam por
rigens partenr.quod capitis nomine appellatu eft.Atq? ita efficitunut cu natat profpiciat in aduerfum
Nam oculi fupra fun t conftituti:& os habeat ex aduerfoicaput illud polypis quam diu uiuunt: prxdu
rum:&: quafi inflatum eft.Tagunt ac tenent brachiis fupinisrmembranamq interiedam totam exten
dunt in harenamttamen clapfis facultas apprxhedendi retinediq? nulla eft. Differunt polypi a exteris
qux modo enumeraui millibus.-eo quod alueus polyporum paruus & crura prxlonga « Cceteris e di/
uerfoialueus amplus crura breuiaiita ut poreftas nulla fir ingrediendi . Ipfa autem inter fe diferepant;
quatenus lolligo longior: ixpia latior efhlolligine uero longe gradior: auilollius nominaf. Quippe q
uel in cubita quinq? excrefcat.Sxpias quoqp aliquas in bina augeri cubita notum eft. Brachia etiam po
lyporum tantudem atep etiam plus magnitudinis capiunOed Iollioru genus pufillum admodum eft
6C facie quoque a lolligine diffidens.Pars enim lollii qux exit in acutum latior eft:Pinnulx etiam cnv
cundantes ille totum in lollio alueum ambiunt.Cum in lolligine parte aliquam relinquant, pelagius
tamen loilius non alio modo qua lolligo confiftit.Capiit omnibus mter crura qux & brachia di bar/
bx& cirri appellantur.Eius pars oris habitus cft:in quo dentes duo:fupra quos oculi totidem gran/
diufculi quibus diferimen exigua quxdam prxftat cartilago cotinens cerebellum. Ineft etiam inore
caro quxdam exigua:qua uice lingux utuntur. Lingua enim nullis hoc in genere data eft, Alueus a ca/
pire amplioris capacitatis propenfus cuius caro fiffilis eft:uerum non per dircdum fed in orbem :cu/
txq? omnibus inteda eft:Os gula cxcipitangufta & longa:quam guttur fequituramphufculum neqs
abfimileauibuscui iungitur uenrer:tanquam omafum:faciedauiculx buccinorum.lnteftinum ab eo
tenue partem repetens fuperiorem ad hos fertunquod Iaxius:q gula eft:uifcera mollium nullisifed ha
bent qua mutem appellant. Atrumq? illum humorem cui nomen atrameturmquod plurimu i fxpia
eft:effundunt fuum id atramentum omnia metu perculfa:fed prxeipue fxpia mutis ergo fubore eft;
di gula per eam tendit. At uero atramentum infra continetur qua inteftinum petere incipit fuperiora
foramenq; fuum eadem obuolutu habet mebrana qua inteftinu:atcR idem meatus emittedi atrameti
excremenqp eft.Capillamenta et quxda in corpore oium habentur Sxpiedolligini: 8C lollio:partes du
rx ac folidx intus per dorfum:& corporis prona continetur:quas no eode appellant nomie.Sed quod
infertum fxpiis eft.Sxpium uocant:quod lolliginibusnd gladiolom, Differunt enim quod fxpiu ro/
buftumdatuq? eft: inter fpina di os media prx fe ferens naturam fungofam intra fe copledens di fria/
bilem corpukntiam.Gladiolus ardior di cartilaginofior eft:forma etia difcrepat:uidelicet pro alueop*
modo:quibus lpfe infertus continetur.Polypis nihil folidu intus: fed caput cartilagine prope conftat:
qux fenefeentibus maiorem in modum indurefcit:differunc foeminx a maribus qua in mare meatus
ille fubditus gulx a cerebello in ima aluei perrendirudq* ipfum ad quod fertur fpeciem mamx imita/
tur.Infoemina duplex idem illud:fuprag* habetur utroqs tamen mfexucorpulcula quxda parti eiuf/
modi fubiunda fpedanrur.Ouum polypi unum incoptum foris di grandeuntus humorem candica/
tem concolorem cotu at<£ xquabilem continens.Tanta eft eius oui ubertas:ut uas impleat amplius ca
pice polypi ipfius.Sxpie alueus bipartitus eft.Oua candicantia grandini fimilia compledes permulta;
fed quifnam fitus fingularum quas enumerauimus partium fit:ex defer iptionediflepnonum cotem/
plare.Cum uero mares in hoc genere a foeminis differuntuum uel maxime fxpie id probant. Mas.n.
prona fui corporismigriora fupinis potius:partcfq? omnes afperiores habet q foemina: di lineis iterue
nientibus uarias:caudam etiam acutiorem:fed polyporum genera plura funneft enim quod di cofpe/
dius di maximu eft:cuius terreni maiores q pelagii funt:& quod corporecxiguo uarioq, eft: cibo ine/
ptum:& quod heledonam uocant:cruru prolixitate diuerfum;& quod unii ex mollium numero fim
UBER QVARTVS
1 +
plfcem acetabulorum ordinem agat.Cretera n% oia duplici calicuIantur.Ad hsec quod alii boliratna:
alii oflblemappellantrduo item uifuntur genera conchis inditarquorum alterum nautam aliqui uo/
cant:a! rerum pompilium fiue ouum poIypi:tefta iis ut peduculis concaua fimplexrramen nec ita defti
natarut ei inhaereant: faepius hi iuxta terram pafcuntunundeeuenit ut fludibus iadati in aridum eli/
dantur:& tefta dilapfanudi capiantunaut in terra anima extinguantur.Conftant exiguo corpore:facie
fi mile bolitenis.Eft er qui coclea^ more filicco tegmine ita muniatunut nuq egredi foleatifuaq? ite r/
dum brachia exerat.Sed de generibus molliu fatis didum iam eft.
De animalibus qusecrufta integuntur. CAP. II#
Rufta aurem intedorum genus primum Iocuflarcui proximum genus alterum efhquem
gammaru uocant. Differtis a locufta:brachiis:quaedenticuIatis forcipibus protendit arq?
etia quibufdam aliis diferiminibustquaq non multis.Tertium genus fquilla eft.Quartum
cancenquorumfaneplurahabentur genera fquillarum enim genere continetur .Gibbas
cragines:& parux:quse maiores nuq effici pofiunt.Cacroru etia genus multiplex e : nec facile enume/
randu.Maximu quas Maias appellat.Secundu paguri:& quos heradeoticos uocar.Tertiu fluuiales:cae
teri minutiores &i nullis pene noibus annotati* Genus Cancro^ littorale phoenice fert:tarae uelocita/
tis:ut uix confequi fit:unde hippeas hoc eft equires illos appellarunt.-iis nihil fere intus propter inopia
pabulitgenus item aliud efl : quod magnitudine cancrum non excedat : facie gammaris fimile:fed iis
omnibus(ut ante dixi)pars durari teftacea:foris pro cute efhmollis Si carnea inter fupina corporis pia
niora: 8i tabdlatiora funt: qbus 8C oua deponut cu pariut. Pedes locuftis utrocy ex latere quiniiultimis
annumeratis qui in forcipem exeunt deticulatu. Cancris etiam omnes deni:cu forcipibus funt. Squib
larum generi quas gibbas uocamus:quiniutrinq?fitu quo caeteris quorum proximi capiti acutiores
6C quini utrinque:alii uentri fubiundi quorum extrema Iatiufcula:funt:tabelte iis nulle parte fupina:
pronae fimilis locuftarum eft:cancris e diuerfo.Quippequibus primi utrinqi quaterni: tum terni alii:
ordinem eodem modo explentes:reliqua bona pars corporis pedibus caret: fleduntur omnium cru'
ra in obliquum :ficut di infedtorurn: brachia forcipata quibus:funt: introrfum fe fledunt: locuftis 8C
cauda eft:S£ pinnae quina: afilint.SquilIis:etiam Gibbis;cauda:& pinna: quaternae.Cranginis quoque
lateri cauda: utricp pinnae adnexse funt : quarum pinnarum media utro^ in genere fpinulis horrent.
Verum in Crangineglatiora:in gibbis acutiora funt.Cancris ex cruftaceis folis cauda deeft : 6i corpus
rotundum eft:cu locuftis Squillifq? longum fit.Differt mas locuftaa foemina: quod foemina: primus
pes duplex:mari:fimplex:pinnac etia parti fupinae adnexae foeminse maiores: di quse collo proxie funt
minores habetur.Mari oes aeque:minores:nec ufqua per diminutione diflimiles. Ad haec mari in no/
uiffimis cruribus :uel ut calcaria maiufcula prominent acuta:quse foemina parua habet:leuiora : utriqj
rame cornua ante oculos bina:15ga 8i a( pera:quibus alia minuta 8i leuiora cornicula fubiacet: oculi iis
oibus duri:& apti tum introitum foras:tum etia in obliquu moueri:quales etiam funt parti plurima:
cacroru immo uero mobihores.Gamaro color quod ex toto dixerim nitet: nigrifep maculis difperfis
euariat:pedes iferiores ad grades uf<^ difpofiti odo:tu grandes ipfi longe maiores: extremaq? parte Ia'
tiores:q locuftse haberunfed no fpecie eadddexter eni fiium extremum latu 6i oblongum:& tenue ha
het:fmiftercralTum:&rotundum.Vrerc$tamefciflusin extremo: perinde ut maxilla tam infra qua
fupra dentatus cft.Veijd dexter pufillos ferratofq? detes continet oesdaeuus primos ferratos itimos ue
menduq?. Duo fupra eos grades habetur:ainmrtiuicuii:paul
dant: no fine hirfutia frequetes:quas affidue mouet.FIedit atq? i os adducit duos illos hirtiufculos pe/
des:furculi etia graciles geruntur a pedibus:q ori proximi habentur Dentes huic quoq? duo : ut Iocu/
ftae fupra: quos cornua breuiora tenuioraq? qua locufhe.Quattuor ite alia adfunt cornua : fpecie qui/
de duobus Illis fimilia:fed tenuiora:& breuiora:fuper haec oculi coftituti funt parui:crafliufculi: no ut
Iocufts maiufculi:fros quafi quaedam acuta 8i afpera fupra oculos extat latior q locuftae.Denicp facies
acutior 8i pectus latius qua locuftse.Totumcp corpus mollius:& carnofius: pedum autem odto nume
ro pars fciffa i extremo bifurcatur.Pars definit ldiuifatquattuor eni bifurces funt reliqui quattuor fim
plices ex toto pertendut.Quod aut collum appellat:quiq3 partium foris eft:& fextu latius illud:fi tum
loco nouiflimo habetur tabellis cotinuatu quiqj iteriora uero i quibus foemina prius pariut: q foetu
edant:hirtiufcula qusedam quattuor cotineturrquibus fingulis fpinae fingulae breues arredta:cp emi/
net ad exterioraipecftus corpufq? totum laeue eft:no more locuftaa: aculeatum :8i afperu. Veru in pedi
bus magnis aculeos partis exterioris maiores ee manifeftum eft.Foemina hoc i genere nullum difcri/
men a mari diftinguit.Nam & mari di foemie forceps alteruter gradior more icerto eft: parem uero
utruq? uerer nuqua habere uifus e:mare oia eius generis ore excipiu t. Sed cancri parte oris exigua ad/
duifta refpuutdocufta: fuas ad brachias trafmittuuquas ipfe plures q cetera habet. Comunis eni om/
nibus brachia^ adnexus eft.Dentes oibus binidocuftis enim duo primores:& in ore carucula quseda
coftitut3:pro lingua eft.Tum ueterros protinus excipit:prteterq locuftis.Iis enim gula ante uetrem exi
gua: mox a uentre iteftinum :quod locuftis 8i fquillis 8i gamaris re<fte in caudam fmit:qua excremcta
emittunt oua pariut Cancris aut qua applicatum illud operculum geritur medio applicaminis ipfius
uerum iis quo^ parte exrcriore:qua oua pariut definit, Foeminis item huius generis locus ouis depu/
d ii
DE NATVRA ANIMALIVM
tatus iuxta iteflinam oibus eft.Et qua mutem fiue papauer appellarimamplius paritufue habet hxc
oia genera, Difcrimina propria cotem piari in fingulis cogruum eftdocuftis igi£(ut modo dixi)dentes
bini maiufculi: & ucnrcr quo humor fimilis muti cotinetur carucula et iter detes lingua reprxfen/
rans effigiem :& gula ab ore breuis:qua uenter mebraneus excipir.Cuius oftio tres denticuli inhaerent
duo aducrfhreliquus infrauteftinum uero a uentris latere fimplex pari craflameto ad excrementi ufep
oftium fertur.Haec Iocuftx oes 8C cancri fortiuntunfed locuftis meatus quoq? a pedtore pendes ad ex/
crementi exitum pcrtinctrqui foeminis pro uulua efbmaribus genitalis feminis receptaculum fufficit
meatus hic iuxta cauu carnis couneturtita ut media caro interiaceatuteftinum enim deuexum pertitv
gitimeatus uero cauo applicetur.Nec fecus q in quadrupedum genere haec habctunnulla maris mea*'
tum ac foeminae differet ia diftinguir.Quippe cu uterq? tenuis fit 6C albidus:^ humore itra fe cotines
palIerem,Vterq3 et ex pedore pedet.Squillas et ouu clauiculafcp fimile in modii habere cerni eft: mari
bus fane prx foeminis ppria in pedoris carne:bina quxda candicatia conftat:difcreta a exteris parti/
bus colore for maqi pmufeidi fepia^pxima.Veruhxctortainuertigine more bucdna^ papaueris:
quo^ origo ab acetabulis quae fubdita pedibus nouifiimisordinaf.Caro i iis quo<j eftcoIore:fangui'
nis rad u lentornec fimili carnisrab hoc pedori anfradus alter ftrue buccinea:craftitudie linex: fefe por
rigit: fub quo duo qda arenx coditioni fimilia femini genitali accomodataateffino adnedutur. Hxc
in mare:foemina aut ouu rubidu paritrmebrana^ obuolutu ptenuituetri Iateriq? utriqj iteftini anne/
xum :at^ ad carne ufq? adhxrestpartes has habet iteriores atm exteriores.
De partibus animantium crufta intedorum:quibufue cum iis qux fanguinem habet
conueniant, CAP, III.
pjEj5|J Ed cum animalia qux<j fanguinearpartes tum iteriores tu etiam exterioresrfuis quafqp ap
pellatas noibus habearrgenus quod fanguine caret pluribus uacar. Ia eni uifcera quxcuiqj
^ ijl fanguineo i funtroia nullu exague quod habeat nouimus fed cornu nes generi utri^:partes
_ 3} gula:uenter:inteftinu.Cancris aute forcipes:pedefq$ haberi:& ii quales eflent:didu iam eft:
om nibus uero magna ex parte gradior ac ualidor forceps dexter q Ixuus efl.Quinetiam dt oculis dixi
mus:uifum parti pYurimx efle i obliquum, Alueus uero totius corporis idifeertus eft : nec enim caput
diftindu m :nec aliud quicq:oculi no eodem fitu oibus pofitirfed aliis e latere fupra continuorfub prcv
no amplo diftantes difcrimine:aliis in medio breui diferimine: ut heradeoticis:ut maiis:os oculis fub'
ditum:in quo dentes duo:ut locuftis merum non rotundufed longiitegmina detes operiunt duo : iter
qux talia interiacent quxdam:qualia Iocuftarum dentibus adnedi expofui . Humorem igitur ore ac
cipit tegminibus illis depellendoxmittiq? meam oris fuperiore addudis meatibus: qua interfluxit:
Duplex ille meatus fub oculis eft.Quotiens ergo aquam acceperit :utroq? tegumeto os obduratiatque
ita refpuit humorem, Gula poft dentes breuis admodum eft:ita ut protinus uenter os excipere uidea'
tur.Venter bifulcus gulx fubiungiturxuius ex medio iteftinum fimplex 8C tenue procedit: quod fub
applicato exteriore operculo definit:ut didum eftihumor intus in aIueo:pailidus dC minuta quxdam
oblonga albida continentur. Ruffa etiam alia maculis difperfis.Differt a fcemina mas: magnitudine;
craffitudine:&: operculoud enim amplius in foemina eft:& diftatius:& hirfutius:& opa:ius:quaIe etia
foeminx Iocuftarum fortiuntur.Partes crufta in redi generis:ita fe habent:
De animalibus qux tefta iteguntuneorumg? inter fe differetiis, CAP. IIII.
; Vx uero tefta operiuntur animalia ut umbilici cochlex purpurx:& oia qux oftrei aut con
| chx noie appellamus adq? etiam echino^: genusxarnem quxcuq? habet fimiliter at^ cru'
[ ftata haber:Quippe qux intus eam corineanteftaq? foris claudanturmec itra fe durum ha'
_ beat quicq.Sed ipfa inter fefe numerofa diferepant differetia:tu teftx:tu carnis iterioris ra/
tioe alus eni i eo genere nulla e caro:ut echinis:aliis e:fed penitus iclufa:nec ulla ex parte cofpeda : exce/
pto capite:ur terreftrium limacibus:^ iis qux cocalia:quida appellarunt:^ aquatilium purpuris: buc/
cinis:cochleis:& reliquis oibus turbinatis. Cxtera aut duplici coftat ualuula:aut fimplici : ut genus ap
rerum biualue:alterum uniualue poflit nucuparhbiualue appello:quod gem ia tefta cutinetur: uniual'
ue quod tefta fingulari dauditunfunt ite quibus altera pars fuperficiei deteda carnem oftedat : ut pa/
tellx:biualuisgeneris:parsclufiliseft:urpedunculi:& mitili:eiufmodi naqi omnia parte altera ligata;
altera foluta coftat ut:8£ codudi poffint:& aperiri. Alia binis qdem coclufa ualuulis funt uerum utroqi
latera conexa:ut ungues fiue digiti.No defunt qux tefta tota occultetur : ut nulla ex parte carnem de'
tedam habeat:ut qux uertibula fiue tubera 6C callos appellamus. Ipfaru et teftaru magna uarietas : nl
alix lxues ut ungues:mittili:& cocharu:quas aliqui Galadas appella t:alix fcabrx:ut oftrex:pinnx: 8C
cochx nonullx &buccina:quxdaetia pedtinatim diuife:utpedhlculi:6^ cochaRi nonullx: craftitudie
quo^ differut:& tenuitate:tum totius:tum partismelut labrorum. Aliis enim labra tenuia: ut mitilis
aliis crafia:ut oftreis.Item alia fe mouenut pedlines:quos etiam uolare nonulli aiunt.Nam &i de ferra/
meto quo capiutur.fepe exiliut:alia ita natura immobili funt:ut nuqua fedem i qua hxret fpote ipfa
mutare ualeanut pinna omne fane turbinarum genus mouetur:&: ferpit:patella etiam faxis abfolui in
paft um^ ferri folita eft.Comune autem &C iis qux adhuc enumeraui:& exteris teftacei generis:ut te/
fta itus xqualis leuifqp habcaturcaro biualuis 6C uniualuis generis ita tefteadhxret:ut nift per uim n^
queat detrahi. At turbinati laxior c6tinetur:&: abfolutior:cui generi peculiare eft: ut teflx poftrcma a
capite itorqueatur. Operculum etiam earude iam ide ab ortu naturx oia gerut: mouentur itemeade
LIBER QVARTVS i 5
oia parte dextra:no ad uertiginem fiueclauiculam:fedi aduerfum:partes exteriores eius generis diffe
renriis his uariantur.lnteriorum natura fimilis quodamodo in omnibus eft: maxime® in turbinatis
differunt enim inter fe magnitudine excefluftj affe&u.Nec uero multum uniualue acbiualue genus
conclufile fibi diffident. Quippe qua: quaru differetix iter fe afferant:quaq longe ab imobilibus difcre
petrquod latius poftea patebit.Natura ergo turbinato^ fimilis coftat : nec nifi magnitudine uariat ut
modo dixiraliis eni partes maiores:atq? euidetiores:aliis minores obfcuriorefq? funt. Ad hxc difcrime
illud duritia: mollitiae cxteraruq? generiseiufde affedionu.Caro.n.prima i ore reftx: qua i oia torofi/
ufcula habet:aliis magis talis:aliis minus. Caput eius medio partis prominulu iungitur : & cornicula
duo:qux pro magnitudine animatis plus minus capiut increm eti.Exerut caput more oia eode : idec^
per motu retrahut intromonullis et os 8C detes acuti:breues & tenuesrut cochleis.Promufcidas ite ge/
runt modo mufca^nquod qdem mebrum lingua: effigie prx fe fert.Habethoc ide & purpurx:&buc
cina:firmu:& torofum:quo fimiliter ut afili at($ tabani quadrupedu tergora penetrat: imo longe uali
dius:teftas eni efca^:pofflint perforareiuenter os protinus excipitrfimilis i umbilicis gutmri auiu: ha/
betqj parte iferiore duo quxda albida torofa:mamis fimiIia:cuiufmodi caruculas uel in fepiis ee aduer
timus:fed harc torofiora:gulaa uetre duplex longa porrigit fe ufcp ad papauer : quod poftremu fundo
comiflum e.Hxcergo ut i purpuris & buccinis coipicua i clauicula tefhecotinef Quod aut gulx fub
iugiturateftinu e:gulx ipff c6tinuu:fimplexcp ex toto:uf® ad exiturcuius initiu drca anfra&u papaue/
ris eft qSC laxius hxret(quod eni papauer appellamus qfi materia uacas at<^ excremeticia magna fui
parte i oibus teftaceis generibus ieftjhic furfum uerfus replicas rcarnis repetit fede finitas ad caputrude
eiicif excremetum:pariter in oibus turbinatis generibus ta aquaticis q terreftribus.Mebrana in gran/
diufculis umbilicis a uetre gula: attexitur continua :p q meatus ,plixior albicans colore fimiIis:fuperio
ribus illis mamillaribus carniculis tedit. Habet et incifuras quales in ouo Iocuftarum habetunuerum
hocalbidiu:illud rubidu e. Nullus exitus huicjnullu foramen poftremu patet: fed prxtenui mebrana
cauo perdudus angufto cotinecur.Tendut ab inteftino ad imu nigratia quxda afpera atqsc6tinua:qlia
uel i teftudie uifunf :fed minus nigra.Cxteri quoqp umbilici haec habet eadeffcd quo minores:eo mi/
nutiora.Vniualue aute& biualuegenus:partim iis fimileeft:partim diuerfum: caput enim 8C cornicu
la:& os optinet:at® etia quod ligux fpeciem gerat:ue£i hxc i minutioribus fenfum prx fua exiguita/
te effugiunt.NonuTla etia in exanimatis:aut no mouetibus percipi nequeunt.Papauer illud quod etia
mutem appellamusiomnia habetifed no loco eodem :nec pannee ex sequo manifeffum. Sed patellx i
imo:biualuia uero ad parte qua mutuo tefta^ coplexu cotinentur.Capillamentis etia illis : haec 01'a cir
cudantur 8C quod ouu appel!ant:tepore quo gigni folenambitu alterius lateris ora: continetunuideli/
cet iis quibus datum id a natura:e ficut etia albugo umbilicis.Id eni illis iundu fimile itelligimus . Sed
ciufmodi partes ut dixi:cum cofpicux i magnis habean£:in paruis tame aut nullo pado:aut uix fentiu
tur Quaobrem in magnis peduculis pcipue patet.Quod genus ideft:cui altera ualuula^ latior uelut
tegmen fuperpofita eft.Oftium excremeti exteris a latere eft forame enim quo egeranoia habetiqppe
cu papauer illud ut didu iam eft:excremetitiu quida oia:mebrana c6tentu:fortianf. At illi quod ouu
appellafcforame nullu in genere tributum uidemus.Sed carni ipfi intumefeit: nec eadem qua lteftinu
pte cotinef: fed dextera cu lteftinu heat Gniftra.Cxteris ergo talis excremeti exitus e. At uero patellae
fere:qua marina aure quida appellarut.Parte ima teftx excernitur:qua forame habef. Veter et poft os
effe in hoc eode patella: genere coftat.Atop et ouis illa fimilia.Sed quis eoi& cuiq? ficus fit diligetius ex
diftedionibus petedum eft. Que aut cancellu appellat.-comunis fere fotius cru ftatoi^ &C teftatoi^ gene
rum eft.Quippe qui fpecie locuftis fimilis fpeiftef :nafag^ feorfum p fe folitus fit:ue^ q> teftam deinde
petit:qua igreflus uita traducat.Hinc fimilis tefta contedhs animatibus eft. Quapropter iis in ancipiti
ee genufcp fibi uedicareutrucp uidef:forma tame (quod fimplicius dixeri)fimilis araneis e:nifi q.j par
tem corpori 8C pedori fubdita ampliorem qua aranei habeat:cornicuIa duo rufa tenuia gerit: quibus
oculi totide fubiacet:qui nunq itro recedat:ut cancro^:fed femper emineres appareanos fub iis eft:qd
uelut capillametis quibufdam pluribus circudatuniis pedes fubiudi duo bifurces.quibus cibum ori
admoueat.Bini iteutricp adhaeret lateri:8^ tertius paruus.-thoracis par lferior mollis tota e: difiedoq?
finu pallidum intus cernitur.Meams ab ore ad uetrem pergit:forame excremeti perfpici nullu pot:pe
des ac thorax duritiem prx fe feruntifed minus q cancri.Nexu nullo teftis adhxret:purpura^ modo
8C buccino£i :fed abfolutus liber® uagaf:oblongior eft q turbinem fubit q q neritem que naticem in/
terprxtamur:genus enim diuerfum eft:quod in natice degit:cxtera quidem n6abfimilem:feddext^
bifurculatum pedem paruu habens:tum leuugradiufculum habear.Et ingredieode ipfo gradiorepo
tiffsmu folet:tale profedo genus uel intra conchas qua^d adhxfio fimilis exteris eft:reperitur: quod 8C
fquilla parua appellat.Natex tefta leui ampla 8C rotudarforma buccinis ^xima eft:papauere tame non
nigro utilla:fed rubro.Textx adnexuxorpus mediu eius firmiter eft:pafcutur hxc mari traquilIo:ab/
foluta faxis.At quoties flatus urget:cancelli hofpites illi fefe 1 faxa recipiut:atq? latibulis tutanf: natices
faxis adhxrefcut more patella^ 8C muricum ad extero^: generis eiufde:nec nifi tegmine dimoto ad<r
hxret quod uelut operculu fibi poffidet. Vfum.n.que biualuibus pars utra^ adminiftraneudem alte '
ra exhibet turbinatis.Caro itus qua oris habitus,Modus hic idem muricibus purpuns:atcg oibus ge/
neris eiufdem. Quibus uero finifter pes grandior eft:ii nunq cu turbinatis hofpiranf.Sed cu naticibus
tantu ineunt focietate:ut didu eft, Sunt iter cochleas qux ltra fe beftiolas habeat fimiles Gamaris pu/
d iii
DE NATVRA ANIMALIVM
fillisrq uel in flurn ine gignun£:fed ea differctia:ut pmolle itra fua teftam carucula habeatfforma qua/
Ics nam fint:cx diffcdionibus contemplare.
De Echinorum genere. CAP. V.
Chinis caro negata eft:idcp ipfum habent peculiare ut nullam intus carnem contineat. Ni/
gra quasdam i omnibus uice carnis fpedamusrgenera echinorum plurima primum quod
cibo idoneum eft.In quo:quae oua appellant magna aefcuIentacK confiftut:pariter in maio/‘
re corpore &minori.Nam nouelli adhuc paruicg planiufculi illis conftant.Secunduac ter
tium ipaiagi & briiTi quae genera pellagia funtrraraq? meturad haec quae echinometra appellatur:qua/
fi matrem aut matricem dixeris cchinorum.Qus quidem omnes magnitudine exceditigenus item
aliud eft minuturmfpinis logis praedurifgp gigni in alto gurgite folitum :quo nonnulli ad deftillatioes
urinae medicamento utuntur.Circa toronem echini nafcutur.Candidi & tefta:& fpina:& ouo Augeri
forma produdiore q caeteri foliti. Spina iis parua:necrigida:fedmoIlior:nigra autem illa ori applica/
ta plura & ad forame xterius coeuntia habcntifed difiunda inter fefe. Quibus quafi interuentu limi/
num difcriminatunmouetur agilius & frequetius qui funtcibo idoneircuius rei argumetum:q> fem/
apu
eft:id fupra habeatur.Quod idem oibus turbinatis patellif^ euenit.Paftus enim de imis petaf neceffe
eft.Vnde fit ut os inuerfum ad partii fit:excremetumpero fuperius parte prona terte cotineaf.Dentes
quini echinis oibus funt caui ltrinfecusater quos carucula quaeda iteriaces linguae officio fungif:mox
iungitur gula.Deinde uenter in partes quinq? diftindusrplenus excrementi:cuius meatus oes in exitu
excremeti coeut:qua terta forata eft:uentri aut fubdita funt quae oua appellat mebrana obduda diuer
fa eode in oibus in pari quinario numero.Quoije quod nigricat parti creditum eft fupiori: ex detium
originependes amaji nec aefculetum:quale in multis incflte aiaduertimusraut certe eius,pportionaIe.
Nam 81 Iteftudine:& i rubeta:& i rana atcp et in turbinato genere:& f molli: fed colore diuerfo 8C aut
oino inguftabili aut magis ab ufu cibario alieno.Corpus echinis priore atq? nouiflima parte fpiflum:
& cotinens:caetera uero no cotinuumrfed fimile Iaternee:cui no obduda mebrana eft.Spinis fuis ech U
ni utunf perinde ac pedibus .Is enim nitibundi mouentur fede quae permutant.
De uertibulis & urticis:de££ eorum animantium natura. CAP. VI.
Vae autem uerabpla fiue callos fpeciali nomine a tegminis qualitate appellamus : naturam
inter haec genera peculiare fortin notu eft:iis enim iolis corpus totum tegumento includi/
runcuius durities inter teftam:&: corium ert.Quamobrem modo preduri bubuli tergoris
_ fecatur.Adhaeretergoid genus fua tefta:duoq$ fepofita iter fe foramina exigua admodum
habet:& uifum uix patietia quibus humorem accipit 8C reddit.Excrementum enim nullum in eo fpe
datur: quale in caeteris oftreis uel echineum: uel quod appellant papauer continetur. Difiedis primii
membrana neruofa crufta ambiente obtenta oftenditur qua uertibuli caro ipfa continetur nulli e cae/
teris fimilis in omnibus tame fui generis eadem. Adhaeret haec utroqsex latere membranae circundati
8C corio qua adhaeret ardius in partem utram<^ eft:uidelicet qua tendit ad meatus dudos foras per
cruftam quibus redditur 8C accipitur cibus 8C humonquafi alterum fit osralterum ofeium excremen/
tis delegatum :nec modus idem Sed alterum crafflusralterum tenuius eft, Cauuq? itus utrinq? exiguo
quodam interueniente:continuo humorq? in altero cauo cofiftere folitus erpars uero alia q uel inftru'
mentalisruel fenfualis fitinulla oio percipitur negp excremetitium quicqua ut didum iam eft quo i cae
teris more continetur. Color uertibulis aut pallidus aut rubidus eft.Vrtica etiam fui generis cernitur:
quippe quae & adhxreat faxis: more nonullorum intedorum tefta:& interdum faxis abiunda uage/
tur. Nulla huic terta fed corpus omni ex parte carnem prae fe fert Sentit:& manum admotam corripit
:os medio in corpore continet : 8C
_ :ficut manu admota hominis agi
dictum eltideuoratq? in hunc modum qusecunq} nata eft aefculenta. Abfolui etiam faxis genus quod
dam urticae:ut modo diximotatum eft, Quod 8C echinos 8i pedunculos in quos offenderit : corrodit.
Excrementum nulla in urtica efie uideturffed hac re fimilis ftirpibus e.Duplex genus percipitur urti/
carumralterum corpore paruo quod cibo aptus:eft Alteru maiufculo duro^:quale circa euboiae chal
eidem gigni fcimus:funt omnes hybernis menfibus carne conftanteatq? rigidiufcula . Quamobrem
per id tempus capiuntur:cibog3 idoneae funt, Ad aeftate rarefcuntur:& refoluuntunpraemadent enim
8C marcennut fi tetigeris facile difeerpantur atq? difpereant.Deniq? nulla tantifper euelli Itegra poteft:
ac aeftus im patientia faxa fubire interius folentrpartes iam expofui mollium & uel crufta uel tefta in/
tedorum :tam exteriores quam interiores.
De infedisieorumg? uarieratibus & natura. CAP. VII.
Vnc de infedis pari ratione tradandum eft:continet genus uel fpecies plures: quarum non
nullis quauis cognatis nomen nullum commune eft inditum:ut apixrabroni uefpae caete/
rifcp generis eiufdem. Item quibus pennae uaginaiudufaecontinentur:utGallerucae:fullo/
ni:piIuIario&: reliquis generis eiufdem romnium ergo partes communes tres illas haberi
conftar. Caput aluum 8C quod inter haec fitum eft quale in caeteris pedus.dorfumq? habet unu id qdf
interiacet magna ex parte eft, Quae tamen funt longa 8t multipeda:iis fere totidem funt q interiacent
UBER QVARTVS i 6
quot incifurx infeda:diuulfa etiam uiuere poflunt omnia:exccptis iis qua? uel admodum fi igeant uel
prx fua exiguitate quaprimiim refrigerentur. Nam uefpis quoq* diuuIfis:non deeft uiuacitas.Viuit er
go cum pe&ore:tum caput: tum etiam aluus. At fine eo caput auulfum uiuere non poteft diutius ea ui
uunt diuulfarquibus corpus longum pedef^ multis pars qua? abfeifa efta utruq? fe mouet extremu
nam & caput uerfus ingreditur:& in caudam ut in iis:quas uocant centipedas moueri uidemus:oculi
an omnibus patent. Sed nulla ex exteris partibus fenfariis manifefta eft prxtercj lingua i nonulhs:qux
uel tefta intedis omnibus data eft:qua & guftant & cibum attrahut:hxc aliis mollis ifirma^ eft, Aliis
dura & ualida ut purpuris:tabanis:afilis:atq? aliis plurimis.Omnia.n.quibus no in aluo aculeus eft lin
fuarn eiufmodi ueluti arma gerunt:nec dentes habet quibus lundu ideft:exceptis quibufdam paucis.
Jam 8C mufexeo ipfo pertingentes:cruore mouent:& culices eodem acrius pungunt. Habet aculeos
atem plxraq? infedorum uel intus coditos:ut apes:& uefpa? uel extra promin entes :ut Scorpio.Qui et
unus inter infeda longo fpiculo armaturus brachia quino* bifulcis dentata forcipibus habet : atq* etia
beftiola qua? in libris fimilis fcorpioni creatur.Qua? autem in eo genere uolucrum fortiuntur natura:
iis praeter extera mebra pennae adnexa?:ut apibus:nullis binx:quibus in aluo aculeus.ltem ex uolucri
bus ipfis:alia pennas crufta fuperueniente:quafi uagina indufas gerunt:ut fcarabei:alia detedas habet:
ut apes:nullis uolatus regitur gubernaculo caudx:& penna ipfa nullo caule coftannulla fcifliira difeer '
ttitunad hxc antene nonullis ante oculos prxtendu tur:ut papilioni 8i fulIoni.Qux uero ex iis faliunt:
haec uel crura pofteriora habent Iongiora:uel gubernaculis quofdam faltui accomodatis fulciutunre/
rro curuatis:ut crura quadrupedum:ommbus partes corporis pronae differunt a fpinis:ficut uel in cx
teris animantibus efhQuod autem pro carne in iis habetunid nec tefta imitatunneg* quod i teftaceis
genus carnis continetunfed mediam quandam inter hxc refert naturam.Quaobrem iis no fpina no
os:non aliquid fepio fimilemon teftam ambietem natura dedit.Ipfum enim corpus fe fua duritia tue/
ri poteft 61 feruare:nec eft q> aliunde muniri defideret.Cute omnia circundantunfed admodum tenui
partes infedorum exteriores has efleiatq* in hunc modum fe habere conftatatra finum ab ore intefti/
num pluribus diredum ac fimplex ufej ad exitum fertunpaucis ideft replicatum.Vifcus nullum i iis:
nullum pingue ficut neq* in exteris qux fanguine carent. Vetrem etiam nonulla habere adueitimus:a
quo reliquum lteftinum uel fimplex:uel replicatum proficifcitur ut locuftas:cicada inter hxc 6>C omo
an animalium genere una ore caret:pro!ixum quiddam compadum indiuifumq? gerit fimile:ei quod
lingux fpeciem refert in iis quibus aculeus in ore eoq* ipfo rorem haurit alimentu unum peculiare ex
crementu cicadis nullu in aluo reperitur:plura earum funt genera qux magnitudinis modo differunt
atqj etiam q> aliis corpus fub tranfuerfo fxpto peindum diftinguitunmembranaq* liquido refert : ut
ais quas ab argutiolo fono:achxtas appellarunr.aliis non ita eft:ut dcadaftris:Sut uel in mari non nui/
Ia animaliaeffigie infblenti 8C fui generis:qux quoniam rara inuentu fint:conftitui in genus no decet.
Sam enim pifcatores uidifte fe retulerunt quxdam trabunculis proxima:pulIo colore:tereti figuraipa/
ffi ex toto crailamento.Item alia fcutorum effigie: colore rubro pinnulis crebris» Ad hxc alia: qux ge/
Biitaleuiri immitaren£:tu fpecietu magnitudine.Sed penis fubnexis binis locoteftiu:eiq* ueretilxno/
smen inditu eft:exceptug* eft aliquando genus tale hamorum frequentia ufitata:partes animaliu om/
Biiu imerioresrexteriorefq? generati m: tum proprie:tum communes:ita fe habent.
Quibus animalibus infitfentiendiuis. CAP. VIII.
Vnc de fenfibus diflerendii.eft.N6 enim pariter in oibus uis ineft fentiendi; fed aliis fenfus
oes:aliis pauciores dedit natura.Sut fane fenfus:q plurimi habeantur:& fupra quos nullum
adeflealiu generis fui nouerimus numero quin9:uifus:auditus:olfatus:guftus:tadus.Ho
mo igitur 8C quxciiq* terreftnii animal generant:at<q etia qux 61 fanguine habet &C aial pa/
xiut.Oia hos oes habere fenfus uidemus:nifi qd Ixlum Iaceflitu^ fit:quale genus talparum : cui uifus
deeft.Non enim oculos in aperto id habencute tamen detrada qux crafliufcula obtenta fedem lumi/
mumopacatroculi intus lacefliti imperfedigp uifunf ffed ita ut partes eafdem habeat oes:qbus oculi in/
tegri conftat.Habet enim nigricantem illu orbiculu:& quod intra eu continef : quam uocat pupillam
at^ etiam portionis albidx ambitione.Sed no tam liqdo qua oculi cofpedi 6C eminetes:nec in partem
exteriore apparere hxc poflunt pp cutis obdude corpulentia utpotecu natura Iter generadu Ixdatur:
atq* ita opus inchoatu relinquaf:pertinent enim a cerebro:qua cu neruo coiugif:meatus duo neruofi
ualidi ad ipfas oculoije fedes:qin deces fuperiores finiut.Cxrera igimr 6C calores &L fonos fentiunt:atqj
etiam odores faporefq.Quintu autem fenfum quem tadu appellamus:omnia habent animaliu gene
ra.Ergo in nonullis uel ipfe fenfarix partes latiflime patent ac prxeipue uidendi.Nam uifuiffedes certa
deferiptaqj eft:atq? etia auditui.Cu aliis auriculx promineanaliis foramina pateat meatus audiedi.Ol/
fatus item pari modo coftitutu eft diuerfo^.Nam auiu generi foramina tantu funt odorandi» Cu aliis
permultis nares etiam habeandfimilis 8C lingux partis faporu prxeipiendo^: m iniftrx ratio. Aquati/
lium tamen generi quos pifces uocamus data qdem eft lingua fed imperfeda:incertacp:oflea enim nec
abfoluta:fed palatu nonnullis carnofum pro lingua eft:uelut iter fluuiales cyprino ita ut nifi diligenter
infpexeris-.Iingua id efle uideatur.Pifces autem fenfum guftus habere conftant:eo q. multi fuis quibuf
dam faporibus gaudent:& xfcam in primis ex pifce hamis expetut:& pifeium pingue:ur qui guftatu
ciuDnodi deledentur uoluptatemqueex eo genere xfculenti capiant. Auditus uero olfatufuc nullum
continent membrum manifeftum.Quod enim tale uiden poteft per loca nariumiid no ad cerebrum
DE NATVRA ANIMAL1VM
uf<j tranfmeat:fed partim ob feptu:8£ caecu:mox definit:partim ad branchias fertur audire tam&atg*
olfacere pifces palam eft:fonos enim imodicosrut triremium remigia fugere uifuntur.Itaqj fit ut fac i/
le intra fua ftabula capiantur.Nam 6i fi externus ftrepitus paruus eftais rame qui demerfum i humo/
re fuu auditu habent:aeque omnibus ingens moleftus grauifq? occurritrquod certe uel i delphinorum
capulra eucnit.Cum enim pifcatores repente alueis uniuerfis circudederit gregem delphino^ fdeob/
ftrepentes in marerefficiunt ut territi erumpant uniuerfi in littora:capiatur<j temptato grauatoq^ ca/
pitc:pra! ftrepitus inflidi nimietate.Quaq ne in delphinis quidem pars ulla eft manifeftarquae fenfum
miniftret audiendi. Ad haec inter pifcandum qua maxime cauent:ne uel remo uel retibus moueat ftre
pitum.Sed cum aliquo in loco gregatim pifces ftabulari intellexerintrcerto interuallo coiedates raetia
dimittut:ut neq? remo necp impetu cymbae ftrepitus ad locum deueniat pifciu:& omnibus praecipit'
nautis filentio qua maximo nauigent:du gregem circundannno nuqua ubi aggregare pifces placuerit
idem faciunnquod in delphinorum captura:obftrepunt,n.iadis Iapidibus:ut deterriti \ ardius coeant
atq? ita uniuerfi irretiantur:& antequa circuueniant omnem (ut modo dixi) ftrepitu uetant. At cu cir/
cundatu iam eftrdamandum obftrependumcp iubd:ftrepitu.n.tumultucp fentientes perterriti com/
pellutur: interruputq? icautijte ubi pifcatores e loginquo pifces agminatim pafcetes ac per tranqlli fe/
reni® maris fumma oberrantes afpexere libuirgp magnitudine genufq? cognofcere:fi filetio fenfimqj
acceflerint latentrfupernatantefcp adhuc comperiut, At fi quem priufq occuparint ftrepitu citarint:fu'
gam ide plane arripere uidenf. Addo etiam pifciculos fluuiatiles cottos nomine:qfub faxis ftabulanf.
Capiutur enim a nonullis faxo perculToifub quo Iatet:prctinus.n;indeexturbant :ut q audiat:& caput
per ftrepitu temptenf :pifces igif audire iis ac aliis eiufmodi documetis conflat, Sut aut q uel maxime
animaliu pifces auditu ualere arbitrent :uidelicet hominu experimento:q affidue in mari uerfanfrreqt
pifcatoriam percallentrfunt uero q liqdius inter pifces audiant.mugilis:chromis:lnpus:faIpa:& reliqui
id genus.Caetera pifciu genera minus audiut.Quamobrem minus gurgitibus uerfari potius folet. Ol
fatus quoq? fimilis intelligif ratio:aefcam enim recentem attingere pars plurima pifciu recufat nec eif/
dem aefcaru generibus omnes capiutur: fed uariisifcilicet fui agnitione odoris.Quippe cum uel fetida
nonullis accomodenf :utfalpae ftercus:compIures item pifciu in fpelucis latentes quotiens euocare ca/
ptu pifcator uoluitifauces fpecus odoribus illinut cetariis :itaqi protinus excitant. Anguillam item hoc
eodem capi modo palam eft,Vas enim falfamentariu ponunt obftaculo in eius os inditoiquod colum
uocant.Nidores denicp potius genera quaeqi pifciuappetut,Vndeetiam caruculas fepiaru deuftas odo
ris gratia aefeam hamis affigut.lta enim fit ut pifces auidius accedannpolypos etia altatos non nifi ni/
doris caufa naftis inditos dimitti afleuerant.Quinetiam flutae quotiens uel pifciu loturatuel nauis fen
tina eieda efttfugiut ut odorem fentientes:fanguinem quo® fuum fagaciter pifces odorari dicuntur.
Qure res eo patet argumentotq. quotiens fanguis effufus piTcium eft fugiunt : & loca petut longinqua
omnino:ut aefea putrida naftis mieda:nuquam fubire autappropinquare patiuntur.Sic recente nidov
rulentaqpt protinus uel e longinquo feftinantes irrumpunt.Conftat haec eadem in delphinorum gene/
re lariusrcum enim nullam partem auditui deputatam aperte delphini habentamen capiutur per ftre/
pitum capite aggrauato utdidum iam eft.Etcum olfatus quoq* partem nullam fenfaria habeant ma/
nifcftamttamen fagaciter odorantunhis igitur in animalibus fenfus inefle omnes apertum iam eft.Re
liquus animantium ordo qui quadripartito diuidirur hoc eft molli: cruftato: teftato infedo: quem/
admodum fe habeat uideamus.Ergo mollia & quae uel crufta uel teftaoperiuntunatcp etiam infeda:
fenfibus praedida effe omnibus conftar.Na 3C uifu:& olfatu:& guftu:infeda.n.ta penata q no pennata
procul fentiutrut mei apes 8i culices didi mulionesrquod nifi odore agnofceretmuquam e longinquo
fentirent.Sulphuris item odore genera lfedorum multa itereut. Ad haec formicae origani fulphurifq?
puluifculo infperfo:fuas relinquut cauernas.alioq? migrant.Cornus praeterea ceruini:Fado incefu plu
rima infedoru pars fugiut fed praecipue fcyracis fuffitu:Iam fepiae polypi.Gamari odore aefearum alie
dati capiutur 8i polypi quidem ita adhaerefcut:ut auelli inde non poflint:fed trucari potius patiantur.
At uero pulicaria herba admota protinus ab odore eius refilire dicuntur.Guftus etiam fimilis ratio:!/
terdum enim cibum perfequutur diuerfumrnec eifdem faporibus omnia deledanf, Nam apes nulla
ad rem putidam folent aduolare:fed dulcia pemnt:culices nulla dulcia geftiut fed acida.Tadu uero fen
tire(quod etiam ante dixi)omnibus datum animatibus eft, Quae autem filiceo tegmine operiutur ol/
fatum guftumcp habere conftat:argumento aefcarum:purpureis enim aefeas putidas purpurarii emo/
iiuntur:& accedut ipfe ad eiufmodi xfcam a longe utpote odorates.Senfus item faporum iis lefle eifde
illis rationibus patet:fapore enim rerum earudem quaeq? deledamr ad quas ueniut odoribus inuitata:
quos gratos fenferut 8C difereuerut, Adde qd quaecu^p os optinent iis & uoluptas per faporu attreda/
tionem euenit & dolor, De uifu & auditu qq nihil certhmanifefti^ habemus: ungues tamen ad ftrepi
tum fe fubtrahere inferiuf^ fubfiderc cernuntunquotiens ferrametu fentiunt admoueri exiguo naqj
extant.Reliquo autem toto corpore perinde ac in cubili occulutunpedines quo® admoto digito de/
hifcunt:mox comdrimut fe ut cernentes, Natices item qui capiunt no aduerfo flam:fed fecudo adeut:
quotiens aefea perfequu tur nec uoce ulla:fed filentio agut utpote cum 81 oIfariant:&: audiant : nec fieri
pofleaiunt quin fubterfugiant:fi uox proferatur, Echinus inter teftacea genera quibus facultas lgredi/
endi eftruer tibula glande^ inter imobilia eiufdem generis olfatum minime habere uidentur. Senfus
adhunc modum animalium generi natura difpcnfauit di tribuit,
UBER QVARTVS ,7
Quae animalia uocerquse fonum quae niurmuredatrquae ire loquatur. CAP. VII1I:
Ox quemadmodum uox fe habeat difleremus:differt proculdubio uox a fono:& tertia his
adnumerada res eft locurio.-gutture parte una uox agitunquocirca quibus pulmo deeftriis
nulla uocis emittedse facultas eftdocutio non nifiuocis per linguam axplanatio eft : uocales
_ igitur litterae a uoce 3C gutture:confonantes lingua 8C labris proferunt: quibus litteris oem
locutionem confici nulli dubium eft.Quamobrem quibus animatium ligua libera abfolutacp no eft:
ea necp uoce emittut.-ne^ fermocinatur. At fonus elidi uel aliis partibus pot.Ergo ifcdis aialibus:ne^
uocis:neq? locutiois ulla faculras:fonufcp iis fpiritu interiore monetur no exteriore . Nullu enim ex 1 is
fpirat:fed alia murmur aedutur apes:alia canere dicutunut cicadae:omnia uero 1 eo genere membrana
fepto trafuerfo fubdita:qua pratcidu corpus diftiguitur fonanut genus cicadaru attritu fpiritus. Mu/
fcseetia apes:& reliqua iis fimiliaxu uolat:fefeattollut:& cotrahur.Sonus em attritus iterioris fpiritus
eftdocufte fuis gubernaculis attereres fonat:nullu mollemullu cruftatumel uoce uel fonu alique mittit
naturale:pifces uocis quide expertes funt.Quippe qui neq? pulmonemeq? arteria:aut guttur oMnear.
Sed fonos quofda ftridores quse mouet qui uocales efie extimatur:ut Iyra:& chromis:his enim quafi
grunitus quida emittitur. Aper etia pileis que amnis echelous gignit uocalis habitus eft:& erica &C cu/
culus:alter.n,quodamodo ftridet alter peride ut cuculus auis obftrepitude nomcaccepir.Quae oia cre
dita illa uoce emittut aut attritu brachia^ quas horridiufculas cotinetraut fuis interioribus quae circa
uentre habetunfpiritus em' idufus 1 iis eftrque dum atterut:atcp agitat fonos illos elidut. Nec no cartk
iaginei generis nSnulla ftridere uidetunueru ab his uoce emitti ulla:rede dici non poteft. At fonu fiue
ftrepitu reddi uerius dixeris, Na & pedines quoties per fumma humoris nitibudi ferutunquod uolita
re dicut ftridere fentiuturiatcp etia marina: hirudines:quae fublimes uolitat: haub quaqua mare atti/
gentes. Sut enim iis penae latse & Iogae:ut igitur per uolatu auium ftrepitus que alte excutiunnulla uox
eftata neceiufmodi fonoru aliquis uox iure appelletur.Delphinus ire ftridenaemutit efferes fe 1 aere:
fed no queadmodu:ea quae fuperius enumeraui:hic en i & pulmone & arteria habet:proideqi no nihil
uocis poteft promoueredingua tamen libera abfoluta quae earet:& labris quibus uocis alique pofiit ar
ticulu afformare.At uero qute & linguam habet dC pulmonem fi quadrupedes:aut omnino pedeftres
ouiparefunt uocem quidem emittunr.fed exilem:& alia longum fibilum aedunnut ferpentes: alia ab'
rutum 3C perexiguum:ut teftudines.alia uocem exilem atq? imbecillem. Ranis ligua fui generis eft:ps
enimprima quae eseteris abfoluta eftnis cohatret:modo quo tota fere pifeium : intima uero abfoluta
ad guttur applicatu nquafuam uocem folent emittere . Et quidem genus illud ululatus quam okv
figinem nominant mares intra aquam reddunt :ut cieant ad coitum foeminas. Sunt enim fingu/
lis animalium uoces propriae ad initum & uenereum coitum : ut & fuibus:& capris 3C ouibus.Re/
dunt rans fuam ololiginem illam : maxillae inferioris labro demiflo pari libra. Cum aqua mo/
dice recepta in fauces: fuperiorefcg intenta flagrant tantifper : oculi modo lucernae cum finus bucca/
Tum maxillis diftetis interluceat.Coitum enim nodu magna ex parte agere uifuntur . Genus auium
uocem mittere poteft:iifcp praecipue facultas coficiendae locutionis:quibus lingua mediocriter lata uel
ienuis:mares ac foeminae partim uocem reddunt eande partim diuerfam.GaruIae linguaciorefi^ funt
auium minores :& circa coitum maxime talem effici unamquamq? auem moris eft:alijs 1 pugna uox:
ut coturnicibus:aliis ante pugnam :ut perdicibus:dum fuos aduerfarios prouocat, Aliis cum uicere ut
gallinaceis.Canunt item nonulli mares perinde ut fuse foeminae:ficut in lufaniarum genere patet.Foe
mina tamen ceflat cantu cum icubat pullos quae educat.Sed in nonullis generibus cantus maribus ta'
tum datus eft:utgallinaceis:utcoturnicibus.Quadrupedumautemgenus:quodanimalprocreat:uo^
cem uarie mittitmec^ eft quod loqui poffinfed proprium id hominis eft. Quibus enim locutio : iis et
uox.Atquibusuoxnoniisomnibus&locutioeft.Quifurdiiamideabortu natura funtuidem etia
muti:uocem ergo emittere poflun tdocurionem autem nulla:pueri ut caetera fua membra cotinere ac
regere: nequeunt.Sic et linguae funt ipotentes:&: quide iperfedi 6C ferius lingua abfoluunfnraqp ma/
gna ex parte baibutiuntotiq? ligua fnnt:differut:tu uoces tuet locutiones:tradus ratioe 8C regiois. Vox
agitur acumine grauitate^ maxime notefcit:nec fpecies diferepatgeneris eiufdc» At uox explanata qua
efle quafi locutione:uel brutoru dixeris:differt 8C caeterorum animaliu:&: eoa: quae genere eode conti
nenturdoci ratione uerbi gmtia.Perdicum alii caccabant:alii ftridet.Etauicufarum nonullae haud uo/
cem eadem mittunt quam fili paretes:fi praerepta paterna caruerinteducatione:moribufgi:&: caribus
eseterarum auium infueueriiat.Iam uero lufcinia modulos fuos pullos docere uerfufqu quos imitaren
tur tradere uifa eft:utpote cum non perinde locutio:ut uox per naturam proueniret.Sed acquiri poP
fet per difciplinam 8i ftudium:unde homines quoqj locutione utuntur uaria:cum uocem omnes red/
dant eandem. Elephantus circa nares ore ipfo uocem elidit fpirabundam: quemadmodu cum homo
fimul 6C fpiritum reddit 8i loquitur. At per nares fimiles tubarum raucitati fonat,
De fomno6£ui:giliaafalium:multag^pter hominem aialiafomniare. CAP. X.
“ E fomno 6C uigilia animantium nulla quseftionis obfcuritas eft. Na om nia pedeftria &:prse
dita fanguine dormire ac uigilare fenfu ipfo percipiuntur.Quibus enim palpebra adiunde
funt comuendo obdormifcuntdtem fomniarenon folum homines:fed enam equid^ canes
3C boues palam eft. Atq? etiam oues 8C capras:denigp genus omne quadrupedumndecp a ia/
_ . tm . . _ „
lis foecundum -.declarant id canes luo latratu quem per quiete agunnquaquam de iis qute oua pariunt
DE NATVRA ANIMAL1VM
incertum hoceft:Sed dormire ea:item certum. Aquatilium quoq^ fomnus apparet:ut pifcium : mol/
Jiumr&crufla opertorum rlocuflarum inquam di caeterorum generis eiufde . Sunt autem iflhaec oia
fomnoexiguocontcntardormiretamen uidentur. Argmentum ueroquauis nullum deduci ab ocu/
lis porcfhquia palpebris carent ipfa tamen quiete cernutur placida ceu foporata.Pifces enim uel manu
facile caperentur dum dormiunt mfi pediculis & pulicibus appellatis follicitarentur.Nuc uero in fom/
no dati immorentur nodlu ab innumera multitudine illarum befliolarum occupati abfumuntur.Gi/
gnuntur haec in profundo maris tara foecunditaterut etiam cfcam de pifce emolitam fi diu in uno ma'
ferintotam corrodant a tq? abfumant:& quidem faepenumero pifcator efca dcmiflam glomeratis un/
diq? his befliolis:peride ut pila recipit.Scd enim pifces dormire argumetis potius huiufcemodi arbi/
trari licet.Saepius enim pifcator adorfus pifces ufcp adeo latet:ut poffit etiam manu tollereraut certe fu
fcina nullo indice fcnfu ferire.Quiefcunt tantifper ex toto ne<j parte alia quam cauda leuiter mouenf.
Conftac hoc idem uel ipfo impetu:quem faciuntifi dum quiefcunt motum aliquid fuerit. Expauetes
enim uelut fom no exturbati feruntur, Quinetia in petris ftabulantes capiuntur uidelicetpropter fom
num:& faepe thunnari circuretiuntThunnos dormientes.Quod argumento coflat: quia admodum
quiefeentes leuiterq? padetes albida oculorum capiantunno&u potius quam interdiu dormiutrira fo/
piti:ut neiadta quidem fufeina moueantur:& magna exparte uel ad arenanuuelad terram uel ad lapi
dem aliquem procumbentes quiefcunt imis gurgitibus uel fub faxoraut lituo abditi. Plani aure pifciu
arena fefe occultant.-depraeheduntur fitu lpfius arenaertolluturq? fufeina percuffirlupi quo<j di auratae
di mugiles:&: id genus alii fufeina interdiu faepenumero dormientes capiuntunalioquin ex iis nullus
fufeina pofle capi exiftimatur. Cartilaginea uero ita lterdum dormiut: ut uel manu tollatur.Nam Del
phini Balenae di quaecunq? fiflulam geruntraedita per fumma xquoris fiPula dormiuntrqua etia fpi/
rant:pinnas fuas mouendo leuiter Jam Delphinum flertentem etiam nonnulli audire, Mollia quoque
ad morem fimilem dormiunt:ut pifces:nec fecus quae crufla operiuntur Jnfedla etiam animahu dor/
mire argumentum :q? requiem capiunt motuq* omni proculdubio cefiantrquod praecipue patet f api/
bus. Quiefcunt enim nodtu& conticefcutiut nullus omnino bombus fentiarur.Conftat hoc idem uel
argumento eorurqus maxime in confpcdlu noflro:& intra noflros parietes uerfantur.Non enim mo
do quia clare non uideant:iccirco nodtu quifcunr,.(Nam omnia quibus oculi duri exiliter uident(Sed
etiam ad lucernarum lucem nihilominus quiefeere uidentur.Homomaximeanimaliu fomniatraedi/
tis nuper in luce di infantibus adhuc nullum penitus contrahitur fomnium :fed plurimis anno circiter
quarto aut quinto artatis uifa incipiuntrproduntur tamen &C uiri di mulieres qui nunqua quicq fom/
niarint. Quorum nonnullis in proceflu aetatis aedditrutuifo fomnio:mutarentur habitu fui corporis
uel in mortem :uel in morbum de fenfu:de uigiliaide fomnorres ita fe habet.
De fexu mafculino foeminino uereorumgj in animantibus differendis. CAP. XI.
j] Exus autem mafculinus foemininufq?:non in omnibus animantibus efl.Sutenim quibus
| id defit :ac fimilitudine quadam &parere dicantur:^ ferre uterum :fexus ergo diferimen in
[j animalibus quae uitam flabilem uiuuntraut omnino in iis quee refla integuntur nullu oi\
_ _ i noefl.Atin mollibus & crufla opretis mas haberur:& foemin, 3. Inpedeflribus quoq?tum
dpedibusrtum quadrupedibus fexus utercj efl:arqp etiam in iis quae animal per coitum generanr:auc
ouum aut uermen.Caeteris igitur 1 generibus fimplici rationis modo:au t efbaut deefl. Verbi caufa ut
in quadrupedibus ommbusralterum masialterum foemina efl.Sic in teflaoptis fexus deefl diferime
fed quemadmodum in genere flirpium aliae frudlum feruntraliae flerilem fortiuntur naturam . Ita et
in iis cft. At uero in genere infedlorum di pifcium:funt quae omnino fexu s hoc diferimen alterutram i
partem non habeant. Nam anguillarneqs mas:ne(j foemina efbnecj prol em ex fe aliquam potefl pro'
crearc.Sed qui eam capillamentis & lumbricis quaedam fimilia interdum adnexa fibi gerentem uidif
fe aiunt lnconfiderare id aflerunt:antequam aduertantrqua parte illa geraitur: Ne® enim aliquid eiuf/
modi eflrquod animal creetrmfi prius generarit:ouum:quod in nulla ang.uilla uifum efl. Et quaeaial
gignunt fuo in utero foetum condnentrnon in uentriculo.lta enim non fecus quam cibus concoquere
tur primordia geniturae.Quam autem differentiam maris 8i foeminae ariguillae notarunt.f.altera ca/
puthabereampliusatcpoblongiusialteramhoc efl foeminam repandius: haec non maris ac foeminae
differentia eflrfed generis:funt enim pifcium nonulli epitragi ab hirci fler ilitate appellatirquo in gene/
re earini 6i balagn ex am nicis annotantunqui nec ouu nec feme ullu pro lificiu unquam habeanr : fed
qui folidiores pinguiorefq? in co genere funt:iis inteflinu paruii efl:& lanis praecipua in paflu : Ad haec
in teflacds atep in ftirpibusrquod pariat &genere eflrquod aute maris fu ngatur officio deefl, Sic edam
inter pifces genus pafferum efl:& rubellionum 8i hiatula^roua enim in iis omnibus reperiuntur: fed
in pedeflribus fanguineis no ouiparisrmaxima ex parte maiores logiore% uitae funt mares quam foe/
minaerpraeterqua in genere mulo£> eius enim foeminae 8i maiores funt ili uiuacioresrqua mares. At in
iis quae aut ouu pariut:aut uerme ut pifcibus atq3 infedlis foeminae maioires fuis maribus euadunt : ut
ferpentesrphallangiarflelliones ranae:6<: inter pifces pufilli cartilaginei gemeris :&:pars plurima gregaliu
di genus omne faxatile:Foeniinas aut pifcium maribus efle uiuaciqres conflatreo q> foeminae uetuflio
res" cj mares capiuntur.Partes fuperiores priorefj in quocucp afaliu genere maribus funt potiores:uali
diores di aptiores.Quae ante dici poifunt inferioresrpofleriorefq? eas foemina habet robufliores:tu in
hoibusrtu i cae teris aialibus oibus q pedeflria funr atep aial generant,Quod tamen orno dixerim foe/
ll®m QVINTVS i 8
min^ neruior atqj infirmior eft:pilu etia habet tenuiore q mas:aut quo uice pili ad proportione habe-
ri natura ftatuerat.Caro quoqj humidior eft femfe q mar is:6C genua planiora & crura tenuiora. Sed
pedes elegannorcstuidelicet quocuncp in genere hae partes habenturiuox item foeminis oibus tenuior
8C acutior.-boue excepto:bubus & enim foeminis uox grauior:quam maribus e.Partes autem quas ue
lut arma natura animalibus dedinut dentei :cornua:calcaria:& caetera generis eiufdem:eas certe in no'
nullis generibus omnino ut mares habent:fic foeminae non habentiuelut generis cerumi foemina cor/
nuum inops mutilagt eft:& auium nonullarumrquibus data calcaria funt:foeminae omnino iis carent
pari modo ut fues:faeminae dentibus uacantexertis. At in nonullis generibus funt quidem haec fexui
utriqyfed maribus potiora:ut cornua tauris robuftiora quam uaccis.
ARISTOTELIS STAGIRITAE DE HISTORIA ANIMALIVM LIBER QVINTVS
INTERPRETE THEODORO.
Omnium animantium generis partitio.
CAP. I.
atq?<
fibusrde uoce:de fomno:&qux foemina marefue fint:fatis iam explicaile exiftimo. Re
ftat ut eorudem generationes perfequamunexorfiqj item a primis ordine apto &C com
modo difleramus.Sunt porro generatioes animalium multae ac uariae:partim diffimi
, les partim quodamodo fimilesifed cum genera anterut res exigit : digeficnmus : nunc
quocp eodem modo tra&are temptemus:praeterquam q> initium tunc ab homine : cu
de partibus ageremus fumendum cenfuimus Nunc deeonouiflimedinerere placet quonia plurima
ipfe de fe afferat explicanda.Ergo ordiendum ab iis eft quae tefta integuntur mox de iis quae crufta arn
bitagendu:&: reliqua deinceps ad hunc modu exponenda funt:hoc eft molIia:& infeda: deinde PifciU
genus duplex ouiparu dico:atgj uiuiparu:tum auiu genusrad poftremu de pedeftri dicedum eft, Qu<i
in genere.Quaeaial generent: quae oua pariant:praetermittendanonfunt:euenitut comune aialia cu
ftirpibus habeanttquod alia femine:aha fponte naturae oriatunutenim ftirpes:aut femine ftirpium
alia^t proueniunt:aut fponte erumpunt primordio quoda contrado ad ortu idoneorquai* alfe ex ter
ra alimentum fibi hauriuntialiae in ftirpibus aliis & nafci & augeri folent:ut in libris de ftirpibus fiue
plantis expofuimusffic animalia nafci:alia ex animalibus folenr per formae cognationeralia fponte nui
Io cognationis femine antecedente creantur quo^ alia humo aut ftirpe putrefcenteconfiftunt: ut co/
plura infeda generantur:alia in aialibus ipfis excremennfqj partium gignuntur.Quse igitur nifi fui co
gnati femine nunquam procreentuniis omnibus ortis per coitum eftidumodo fexus difcrime id ha/
beannquod marem ac foe minam defcribere poteft.Nam in pifcium genere nonulla nec maresmec fcc
minae gignunturrquae licet genus idem cum aliis forrianturitamen fpecie differunt ; Quaedam etiam
fui generis omnino confiftunt nec defunt quae mare uiduaffexu uno foemineo formentur:quae perin/
de ut aues pariunnquae uento oua concipiunuquibus ab argumento coccptus nomine hypenemia qfi
fubuentanea inditum eft. Verum ea quae aues concipiunt oia funt infecunda.Ita enim eorum natura
nihil ultra ouum creare poteft nifi quo alio modo maris opera contingat . Sed de his diligentius poft
differemusrpifciu uero nonnullis cu fpontina aediderint ouaieuenit ut ex iis animal progeneretur. Sed
alia ex fe ipfa id faciunt:alia non fine opera mans:ut de his quoqs fequente difputatioe comentabimur
planiusffimile enim fere & in genere auiu exiftit.Quae autem per fe uel in afaliiuel in terra: uel i ftirpe:
uel etia in eorum ipforum partibus creantuneadeq? maris ac feminae fexu diftinda funtdis coeunti/
bus:gignitur quidem aliquid:fed ex quo nihil amplius gigni poffitiuerbi gratia coitu pediculo^: Ien/
des didtee:procreantur:mufcarum uermiculi.Pulicum genus uermiculo^ oui fpeciem referens: ex q/
fous nec eaque generarint proueniunt nec aliud ullu aial.Sed id quod funt fordes tatu perfiftut. Primu
igitur de iis quae folent coire dicendum eft;mox de ceteris ex ordine quae uel fingulatim uel ex com/
muni accidunt ratione exponemus.
Quomodo quae^ animalia generatim coeant. CAP. II.
Oitus nec fimiles omnium funtmec fimilem in modum aguntur:quae enim ex fanguineis
pedeftria uiuipara funt:eo^ ora mbus mafculis datu qde eft mebt u ad officiu generationis
aptu:ueije no oia fimih modo coiungutunSed quae raetro urinam mittunauerfa coeunt: ut
Leones.Lepores:lmces:lepo^ etiam foemina fepenumero marem prior fuperuenit:Caete/
rorum magna ex parte modus coeudi idem eft:plurimae enim quadrupedes more coeunt lufto femi
nam fcilicet mare fupergrediete:Genus quoq3 auiu omne eode illo ac fimplici more coiugitur.Differe
tias aut uel in auibus has annotamus:ut:ut aliae foemina cofidente humi mare:fuperueniete coeant:ut
galltnae:a!iae no cofidente femina fed ftate:ut grues:& quae ita coeunt:rem q celerrime peragunt: mas
enim fuperfiiies cito ut patieres perficit:quadrupedu urfae demiflis cruribus queadmodu cetera quae
pedibus Initedo exercet uenere:admota pte maris fupfa:addorfum fenile coeunhaerinaceis coitus ere
$is ptibus:fupinis haeretibus fibi aduerfis. Interea q aial generat augeturq? magnitudle ifigni:nec ce r/
uae mares luos patiuf :nifi raro:ncc uacae tauros pp rigore geitahs mmiaqj retigine.Sed clumbafubfide
«ibus feme f cipiut geitaleifie i ceiuis mafuetis fieri uifum c:lupi eode coeut mo:quo canes:feles no pte
DE NATVRA ANIMAL1VM
poteftcriore Te lugur.Scd mas ftat:foemina fubiacet.Suntporroin eo genere foemina: ipfe natura libi'
dinofa: & falaces itaqi mares ad coitu ipfe frequentes alliciunt:inuitat:cogunt:puniunt etia nifi pareat»
Cameli (edente foemina coeuntrnecaucrfi fed cople&ente mareut caeterae quadrupedes agunt:& coitu
toto die exercennpetunt receflum folitudincsrcum libet coire;nec aliquis eo poteft tuto accedere:prae/
terqua paftor armcnti.Geniralecamelis neruoita conftat ut uel ex eo cofici poflit quo arcus fidiflimc
intendatur.EIephantietia folitudines petunt coituri.Sed praecipue fecus flumina &. quapalci confue/
uerunt.Subfidit foemina dunibufq? fubmifiistinfiftit pedibus ac lnmtitur.Mas fuperueniens compri/
mitarqp ira munere uenereo fungitur. Vituli marini modo animalium retro mingentium coeunt :8C
diu ligari in coitu cohaerent ut canes rgenitale his maribus grande eft.
Quomodo quadrupeda ouipara coeant. CAP. III.
Vinetiam pedeftrium quadrupedes quae oua pariuntieodem coeut modo: quo ea qua: ani/
mal generant:mare fuperuenieteiut teftudo tam aquatilis q terreftris:habent uero in quod
meatus contingant dC quod per coitum adhaereannut rana 8C reliqua generis eiufdem.
De coitu eorum quae pedibus carent longog? funt corpore.i.ferpetium. CAP» IIII»
Vae aute pedibus carent & longo funtcorpore:ut ferpentes:ut murenae : iis coitus circumi
plexu mutuo lupinarum partium agitur 6C quide ferpetes ita circuuolute fltyipfe cohaeret
ut unius ferpentis bicipitis corpus totuefle uideaturihoc eode modo lacerta^ etiam genus
complexu fimili coit»
Decoimpifcium. CAP. V.
J Ifces omnes exceptis planis cartilagineigeneris admotis inuice partibus fupinis copulanf:
plani autem eius generis i idem a? habentes caudamiut raia:paftinaca:& reliqua humfcemo
di:non folum admotis fupinis led etiam tergo fceminarum fupinis mariu iuperpofitis:mo
V do cauda impedimeto nullo ob craflitudinemfincoeut. At fquatinae 8C quibufcuq? plenior
cauda efti:is attritu mutuo tantum partium fupinarum coitus agitur.Sunt qui fe uidifle cofirmet no
nulla ex cartilagineis auerla modo canum terreftriu cohaerere:foemina I 01 cartilagineo genere maior
q mas efbquoaide fere uel in caeteris generibus pifciu efie coftat.Cartilaginea uero praeter ea quae enu
merauimus funt bosdamia. Aquila:Torpedo:rana:oeq? genus muftelo^.Sed oia cartilaginea hunc in
modu coire apertius notatu a pluribus eft:moratur enim in cocudo diutius ofa quae animal generat: q
qu^ oua.Delphinis quoqp oiq$ caetario generi hic ide modus eft coeundi.-planis em admotis partibus
agunnec pa^ multumue teporis fed mediocre in coitu ipfo confum unuDifferunt nonulli mares car/
tilaginei generis a fuis foemii1is:eo cb maribus bina quaeda circa excrementi oftium pedennquibus foe
minae careatrperfpici I genere muftaoru poteft i his enim quod dixi oibus eft : Teftes igitur nec pifces
habettnec ullu aliud genus:quod careat pedibus.Sed binos meatus tu ferpetesrtu etia pifces mafculi co
tinet qui foetifico faemine cu coeudi eft tepus Iplentur:& ladleu omnes emittut humore. Colligunt hi
fefe in unu caput queadmodu in auiu genere unitur quod fubeat.Cotinet enim aues Itus fuos teftes ac
caetera afalia quae & pedes habet:& oua pariut.Hoc ergo infentur atq? in locos & receptaculu tenditur
foeminaru.Pedeftnbus uiuiparis ide meatus foris extat;& feminis:^ excremetitiihumoris alter in/
tus meatus ducitunut dixi cu partiu differentias explicare.Sed quibus uefica deeft iis ide meatus ficco
etia excremeto pertinet foris.Intufqi alter iuxta habetunquae quidem fimiliter tam in foeminis eoi y. q
in maribus funt.Caretenim uefica praeter teftudinesiquajfcfoeminae Angularem habentmeatum qq
ueficam obtineat. Sed teftudo in eorum q uae oua paruit genere eft.Pifcium oua panetium coitus mi/
nus patetrquamobrem complures foeminas prolificum maris uorando impleri crediderunt.Id enim
fieri fepius cernitur:nam tempore coitus foeminae mares fequetes id faciunuetreq? ec$i fuis percutuit
roftris;quo etia finut mares faeme & celerius fundat di largiusrtepore aute partus mares foeminas fe/
quetes quae ille oua aediderintiipfi mordicus uoranopifces uero ex iis quae remaferint oriuntur . Circa
Phoenice pifces uel mutuo fexuu afpecftu capi accepimus:mugiles enim mares apifcatore fubduciitur
quoRd afpedtu foeminae cogregatur:atq3 ita obretiiitur uerfaqi uice mares capiuntur fubdudhs fcemi/
nis:fed deuoratio illa faemims genitalis quia fepius cernifargumetii coitus talis emetitur» Faciut hoc
idem quadrupedes quoq?:tepore enim coitus no nihil humoris fuo genitalijtu mares:tum etia fcemi/
nae emirtunatq? admotis ad genitalia naribus odoratur.Perdices fi aduerfe maribus fteterint : uetufqj
inde afflat ubi mares ftant:concipiunt:&maritantur:plerumque etiam uoce marium utero ingraue/
fcunt: fi geftiunt ac libidine turgent:uolatu quoque fupeme marium effici idem potefhuidelicet dum
mas ipfe in foeminam foetificum fpintum demittitiore hiante exertaq? ligua 6C mares & foemina co/
unt. At uerus pifcium ouiparorum coitus raro cernitunquoniam congreftionem quaprimum digref
fio fequaturjfieri tamen ita eorum coitum uifum eft.
De coitu mollis generis pifcium. CAP. VI»
Ollia ut polypi:fepiae:lolligines:modo eodem omnia coeunr: oribus enim inuice admotis
complexuq? mutuo brachiorum libidem explent:ergo polypis coitus cu alter capite uuP
\o appellato in terram uerfo: nitibundo^ explicat.-porrigitqi fua brachia alter fupuemt paf
_ if<j brachiis fingulis ad fingula fubiacentis acetabulorum conceptu mutuo adhaerefcit.Ma
rem etiam nonnulli aiunt gererejqd genitalis fpedem referatfuo brachioan quo duo ampliffima ace/
UBER QV1NTVS
J0
tabula habenf :ncmo id quali coftare porrcdlu ad mediu ufcp brachium cofirmant:totumq? nari fac '
minae annedi.Sepie ac lolligines oraapplicates 8C brachia inrer fe copetentes: narantefq^ in aduerfum
coeut:nare et didam in nare inferunt:natatus alteri ante uerfusiin os agif«Pariuntea fui corporis parte
quae fiftula dicitur :qua& coire eas nonulli arbitratur.
De coitu pifciumcrufta opertorum. CAP. VII.
Enera cruftaoperta:utlocuftae:Gamari:fquiIIae:&:huiufmodi reliqua:more quadrupedi!
retro mingentiu coeut.Gut foemina cauda fupina exponat:mas fuam fupponat:& applicer:
coire folet ineute uere iuxta terram.Iam.n. coitus ofum id genus exploratus efhiterdum ct
cum ficus maturefcut coire icipiut.Hoc eode mo gamari quog? 8i Squillae coeunt. Cancri
parte priore copulandfua opercula loculofailla rugofatp mutua coferrione copcncntes. Primu cancer
minor ab auerfo fupuenire folet tu maior ubi ille fupuenerit uertit i fe Iatus.NulIa re differt foemina a
marernifi q> operculu applicatile illud amplius:& diuatius 8C hirfutius foemiae gerat: f quo oua pariut:
& qua egeruf excremetu:mebru aut qd mas in foemina inferatrnullu oino habef.
De coitu lfedoij^quoue tpe uenereus {limulus magis afalia quaeqp excitet. CAP. VIII.
Nfedaauerfa coeut:demde quod minus e fupuenit maius:hoceft mas foeminam: nec mas
in foeminam genitale ullu inferit membru more aialium caeterop^: fed foemina furfum in
maris receptum caudae ultimi! fuse meatum quenda praeducens refledit:qui i nonullis ma
_ _ ior q proportione totius corporis efle uidetur:cu ipfa parua admodu fint.Sed funt et i qui/
bus minus incoueniens eftimetunplanu hoc fuerit:fi mufeas coitu uenereo copulatas diuiferis : tardo
etq coiuerint:feiunguntur digreflu:diu nan^ eo$z copulatio durat : quod in iis quas i noftro cofoedu
uerfantur facile patet:uerbi caufa in mufeisan fcarabeistomnia enim ad hunc modo coeunt : uidelicet
mufcae.Scarabei:uerticilIa:phalangia:& fi quid aliud generis eiufdem coire folet. Phalangiis : quas te/
xut:coitus agitur hoc modo:cum foemina dedudam araneam traxeritrmas eade mutuo trahit : quod
ubi faepius fecerint coeunt:& auerfis clunibus copulantunna ppter aluu orbiculatam modus hic con/
iugendi iis congruit.Coitum oium aialium fieriad hunc modu apertum eft.Tepora autem coitus de
feripta 8C aetates certas ad uenere fingulis aialium natura fixit & (latuit : ergo plurimoru animantium
natura uult quidem rem ueneream per id tempus cum hyemis ceflante faeuitia:seftaris dcementia ori
tunquod fane tps ueris eft: quo plurima 3C uolatilia& pedeftria & natantia ad coitum excitantur : fed
funt quae per autunnu et & hyeme coeat atqj parianut nonnulla cu aquatiliu tu uolucrum genera.Ho
mini maxime teporibus omnibus opportunus coitus eft:atg3 et plura alia pedeftris generis: quas cum
homine uiuunt:coitum nullo tempore afpernatunuidelicet propter tepore & pabuli ubertatem : quo
rum tepus et gerendi uteri breue eft: ut fuis:ut canis &uolucrum quae faepius pariunt. Complura etia
educatioi fuorum partuum cofulendo:no nifi comodo tpe coeunt. Stimulatur ad uenere mas hoium
magis tempore hyberno:foemina asftiuo.Genus aut auiu ut dicfld e:parte plurima uere ac ieute aeftate
coit & parit:excepta alcyone:q circa bruma parere folita e:quaobre quoties bruma ferena exiftit:dies ai
cyoneae appellantur. Septe ante bruma:& fepte a bruma ut fimonides quo<^ fuo carmine tradidit: ut
cum per menfem hybernum iuppiter bis fepte molitur dies teporis :claementiam hac temporis nutri/
cem facram uarias & pidae alcyonis mortales dixere:tranquillum uero tantifper tempus efficitur fi ita
euenerit:ut bruma auftrina uergiliis aquiloniis fiat:feptem primis diebus nidum conficere auem hac
fertur.-reliquis feptem parere educareqs : dies alcyonaeas fieri circa brumam non femper noftris locis
contingit. At i ficulo mari pene femper id euenit:parit alcyon circiter quinqs oua.
Quae animalia femehquaeue pluries in anno pariant. CAP. VIIII,
Ergi 8C gauise faxis maritimis oua bina ternaue pariunt: fed gauiae aeftate:mergi a bruma
ineute uere:& incubat caeteraijd auium more.Scd neutra ea^ auiu condif.Oium rarifiimu
uidifle adyonem eft:fereenim circa uergilia^ occafum bruma^ ipfam apparet: 8C ubi pr v
mu p portu no plufqua naue circuuolarit:ftatim abit ut nufqua pterea uideaf : quomo fte'
ficoj* quo^ eius meminifle notii edufeinia et parit aeftate:qn(£ aut fex oua:condif ab autuno uf^ ad
uernos dies.Infeda hyberno quo<j tpe coeut:& ferenis auftrinifcp diebusmafcufea q fe abdeute no fo
Ient:ut mufcae:formicae: Anfemel anno magna pars filueftriu aialiuparit q fcilicet no ut lepores fup/
phoerat: pifces plurimi et femel pariunut ii quos fufaneos exargumeto cognominat:qafufim retibus
capian£autThuni:limariae:mugiles.Spuriae:monedulae:chromes:pafleres:&:reliqgeneriseiufde:exce
locis partus apparet.Scorpio bisi&fargus uere ac autuno.Salpa femel autiino.Thuna et femel: fed quo
niam parte pmature:parte feropducat:hinc foetificare bis credifusedit prima parte circa mefem dece/
brem a bruma. Altera uereidiffert mas Thtinus a foemina:eo qd foemina: pinnula iundtafub uentre
eft:aphareus nucupatarquae mari deeft.
Quotiens:quibufue anni teporibus cartilaginea pareant. CAP. X.
Artilagineorum:fquatina una bis parit:nam & incipiente autunno:8^ circa uergiliarum oc
cafumtfed per autunnum foelicius.Singulis uero foeturis partus fepteni aut odoni proue/
niuntinonulli ex muftelorum genere bis menfe putantur parere uidelicet qui ftellari appel
, laturiquod ideo uidetur quia oua eorum non fimulperfidutunnon defuntquae omnibus
DE NATVRA ANIMALIVM
anni teporibus pariat ut murena:cuius partus & numcrofior e:& quae .pdierint ex paruo:celeri incre/
meto adolefcutiut & equifelis:nam eius et partus de minimo i maximu celerrime auge f: fed murena
oibus anni tpibus paritrequifelis uere tarum :murus no ide quod murena e: qppe cu murena fit uaria
atqufirmior murus unicolor & robudus:colorelariciarbori fimilis:dentes et ram itus qforis poffidet
Sexus difcrimine peride ac in caereris:uolut ut altei^ mas fit alte^» foemma exeut hasc in terra:& faspe
in ea capiunf :fit ut pifces oes celeri icremero perficiatunfed pcipue graculus iter minora. Solet hic pa*
rere iuxta littora algofis denfifcp locis,Cernua et breui ex paruo infigne magnitudine accipit. Limariae
ac Thtini in potopariut:neculbiaalibi:mugiles:auratae:lupi:locis iis maxime asdut: qua numia exeut:
Orcinas:fcorpiones:& multa alia genera in alto foetificant.
Quibus menfibus pifces pariat maiori ex parte. CAP. XI.
Ariut pifces plurima fui parte mefibus his tribus Martio Aprili:Maio:autuno pauci:ut faP
pa.Sargus 6C nonulla alia generis eiufderpaulo ante equinochum. Adde his torpedinem :8C
fquatina»Sunt certe quae uel per hyeme acdatemue fu os elidant partus ut didtu e: per h ye/
_ mera lupus:mugilis:acus:per asdate mefe IunioThuna circa fblditium paritrhasc folliculo
quidda fimile:in quo oua exigua multacp cofidunnfpargi et per se datem pariut.Mugilu:labeones: far
gones:muconcs:capitones grauefcere uero mcnfe decebri incipiungerutg? diebus tricenis Mugiles ali
quos no coitu:fed limo arenaue enafci codat:coceptus igif pifciu magna ex parte uerno agitur tepore:
Sed tamen quod didtu ed: & aedate & autuno & hyeme nonulla coitu lplenf. Vegi nec pariter oibus
aut fimpliciter aut generarim id eueninnec plurimae parti ut uerno tpe nec uerno caereris illis tpibus
tam numerofo partu foctificatur q uere.Demcp latere no decet: ut diipium 8C quadrupedu animanti
generi plurimu irerefle ex regioemo folu ad caetera corporis foelicitate:fed et ad coitu partucp amplio/
remrfic in pifcium quoq? ratioe locis ipfis difcrime plurimu orifrno ad magnitudine catum habituq?
uegetiorem :ue^ ad coitum et 8C partu: ut eadem alibi pluries gencrenalibi minus.
Molle genus pifciu uerno tpe parere:fepia uero oibus ani tpibus. CAP, XII.
Ollia quoq? uerno tempore pariunr;& fepia i primis:parit haec omnibus anni temporibus:
perfeueratq? in edendo ouorum numero dies quindecim: quotiens autem aedident : mas
cuedigio fequens atramenturmouis fuperinfunditiatq? ita efficitur ut folidefcant: in cedere
coniugatim folent.Mas uarius magis q fcemina:dorfoqi atriore ed.Polypus hyberno tem/
pote coit:uerno parit: latet circiter menfes duos.Ouum ueluti circumaedit frutdui populi albae fimile:
per q foecundum hoc animal ed.Nam de eo quod aediderincopia innumera proueniudifcrcpat mas a
foemina eo q> capite ed produ<diore:& quod genitale pifcatores appellant:albidum fuo in brachio con
tinet:fouet polypus oua quaeaediderinquamobrem deterrimi tantifperefficiuntur: haud enim padu
prodire patiuntu r.Quinetiam purpurae uere generantur^ Buccine hyeme ab eunte:genus demqi oe
quod tcda operitur uerno autumnaliqi tempore cernutuneaquae oua appellant: exceptis echinis cibo
idoneis:quippe quibus & fi per ea tempora praecipue ubertas ouorum ed:ramen nullo tempore cora/
mirtitunutouis omnino careannfed maxime pleniluniis diebufra tepidis redituuntur:redduntq3 ple/
niores:praeterq ii quos pyreus ferteuripus:nam illi hybernis mefibus meliores funt:parui quide : fed
pleni ouorum. Ad haec umbilici pariter omnes:hoc eodem tempore fua oua habere uifuntur .
De Auium foetura:& quotiens quibufue anni temporibus hyrundo:merula: columbae
^gallinae pariant. CAP. XIII,
Vium filuedres ut dixi:femel magna ex parte coeunt atq? pariunt.Veru hyrundo bis parit:
8C memlarfed eius primi partus intereunt frigore hyberno:omnium nanq? nauium prima
haec paritipoderiorem aurem partum cducat:& foeliciter ducit ad fine. At uero quas aut ur
bana funt:aut traduci pofTunt ad mores mitiores hsec faepius generant:ut colubas:quae tota
sedate foerant Gallinas etiam meant 8C pariunt omnibus anni teporibus:exceptis brumalibus diebus.
Colubacei uero generis plures fpecies funt:e#n.lmia didfa a liuore: diuerfum certe acoluba genusaqppe
qus minor q columba fi t:6C minus paties manfuefcere: liuet etia plumis : & pene nigricat dC pedibus
rubidis:fcabrofifq3 ed: qs ob res nullus id genus celare alitjmaxio inter haec genera corpore funt palu
bes fecudu magnitudinis locu uinago optinenpaulo maior q colu bus e minimu ex iis turtur erpariut
colube oibus ani teporibus:pullof<j aducant fi locum apricum habeant & cibum: fin minus asdate ta
tumodo foetat.Sed proles prsedanrior uere:q autuno ed:deterrima adate 8C oino tepore calidiore.
De foetura uiuiparo^s aianrium & quo itatis tpe icipiat quoue definat, CAP. XIIII.
]Etare et differunt ad coitu aiaJia:primum eni magne eopc parti femen no fimul iapit & ex
cerni & pofle generareffed uis illa prolifica:podea accedi nnouello^ enim in cibus aialium
genenbus:prima emiffio feminis:aut infcecunda:aut fi foecuda fitubecilliora rame generat:
_ 1] 5C pauciora:quod potiffimum i hominu 8C quadrupedu animal gignetium genere atqjec
in auium patet:alteru,n, prole pauciore ,pcreat:alte^ oua sedit pauciorarastas uero accomodata ad coi/
tum:quse® fuo \ genere plurima ex parrc fere tepus ide forti£:nifi quid praematuret : 8C aut aliqua ob
rem monltrofamiaut ex detrimento natura: & uitio anticipenres igitur homini!'nnotefcit:tum uo/
cis mutatione tum etiam tedium non magnitudine tantum: ue^i et fpede:queadmodu mamis et de/
daratur:fed 8C pcipue ortu pilo^ pubis.Semen aut ferre icipit circiter anos bis fepte.ied uim genitale
recipit circa annos ter fepce.Casceris aialibus denegata pubetas ed: aiiis.n» nulli omnino dati funt pili:
LIBER QVINTVS i 20
aliis fupina i parte nullnaut pauciores q 1 pna.At uoce imutari nonullis apertu e. Aliis partes corporis
aliae:quaeda fignificat feme:ia iniriil uiref® fpliTicas fibi trahere» Vox foeminae magna ex parte acutior:
6i iunioribus q ueruftioribus acutior e.Na ceruini et generis mares uoce grauiore q foeminae mittut:
uoxaut maribus 1 hoc genere cu tepus coeundi effoeminis at cu metuefftibreuis uox foeminae e:man$
frodudlior.Canibus ite fenefcentibus uox grauior redditurxquorum etiam uoces differre palam eft.
oeaiine.n.fimul ac natae funtiuocem exiguam mittut ac tenuemimares exiguam quidem & ipfi: fed
pleniorem tame & grauiorem q foeminae:&: 1 dies maiorem reddunt.Bimus cum dlat® inire icipit:
uocem magnam graue quae mas mittit:fcemina maiore q ante &cIariore:uf® ad uigefimum artatis
annum magna ex parte.Sed ab hoc tpe ibelliciore tam mares q fcemiae reddur.Magna igitur ex parte
ut dixiruox marinm foeminarum® differtreo q> mares grauius fonant q foeminserquorum filicet uox
aliqua cum produdioe emittitur. Verum non in omnium animalium genere ita agimr,5unt enim in
quibus e cotrario fit:ut 1 bubus.Na boum foemina grauiore q mas agit uocem : &C uitulis grauior qua
adultis perfedif®:quamobrehis caftratis uox e contrario mutatur:tranfeuntenim quae caftrantur in
foeminam.Tempora autem coitusrad huc modum per aetates natura fuis animalibus ftatuit . Oues &
capra anniculae coeunnat® utero ferunt.Sed capra potius:mares quo® in iis ipfis generibus eode illo
tempore ineunt fed proles differt:quatenus praftantior ea eft:q fenefcentes mares 6i foeminae procre/
arit.Sues tu mares tum foeminae coire incipiunt mcnfe fuae aetatis odauorquaqua mas antequam fit
anniculus prolem generat uitiofam:foemina annicula paritrfic enim tempus gerendi uren exigit . Sed
non omnibus locis eadem aetatis ratio e:utdixi:iam enim lues nonufquam ta mares q foemina: quar
to coeunt menfetfexto tame ita ut uel progenerare 8i educare pofinnnonnufquam apri mefe decimo
inire incipiunt. Valent ii coitu ad triennium.Canes tam mares q foeminae aniculi magna qdem ex par
te coeunt.Sed nonnunqua uel menfe odlauorquod magis foeminae euenit qua mari. Gerit uteru die/
bus fexaginta & uno aut duobusraut ad fummum tribus nec minus q fexaginta diebus : quod fi quid
celerius prodierit educari ac perfici nequit Cum peperit rurfum fexto poft menfe nec prius coitu iple/
tur.Equus inire ta mas q foemina icipit biennisuta ut ualeat procreare:,ples tamen per id tepus minor
BC imbecilior eft.At uero(quod ex more plurimo agitur)in trimatu coeunt. Et proficiunt fub.nde in
generando:ut proles praftantior ad uf® annos uiginti procreetur.Coeut mares ad annos tricenos ter
nos foemina: ad quadrigenos ita ut per tota fere uita coitum equis feruari eueniat.Viuit eni magna ex
parte mas annos circiter qui® &.xxx, foemina plufqua quadraginta . Iam & quin® & fexaginta an/
nos uixifle equum proditu elt. Afmus ta mas:q foemina menfe tricefimo coit.Sed magna ex parte ne/
queunt generare:uerum in bimatu aut trimatu 8i femifle.Sed iam uel anniculam uentre gefllfle afel/
Iam aiunt ita ut quod pepererat educari ac perfici potuerit.Bos etiam annicula peperit : ut educari au/
geri® quantum genus exigeret:Iicuerit:primordia generationis ho^ animalium ita fe habere perpen
fum eft.Homo mas ad annum uf® feptuagefimum uidehcet termino ultimo poteft generare: foemi
na uf® ad quinquagefimum ueru m id rarorpaucis enim proles in eo retatis tempore procreata: e Sed
magna ex parte maribus quintus & fexagefimus annus finis progeneradi eftffoeminis quintus & qua
dragefimus.Oues parere uf® ad annum odauum poffunt:& fi bene curentur uel in undecimu facul/
tas pariedi protrahitur:^ quide fieri potelhut etiam per totam fereuitam coeantita mares q foeminae
Hirci pingues minus foecudi funnquoa: argumeto uites quoties per nimia alimeti copiam Iuxurian/
tes frudum no fertfahircefcere ruftici dicut. Verum cura extenuadi adhibita efficif ut coeat:at®,pcre/
ent. Arietes primu uetuftiores foeminas ineunt:nouellas enim minus perfcquunf.Pariut ut dixi lunio
res pauciorarq uetuftiores. Apro ad trienium probitas coeudieduranuetuftioribus proles deterior gi/
gmtunnullus.n.praterea profedus ei accedinnulla uiriu recreatio folet inire:pabuIo fatiatus:& cu alte
ram no fubegerit:uel initus breuior agif:6d foetus corpore minore creat .Pauciffima fus aedit pffa par
tione:uiget fecudarnec fenefcensxopia foetus deficifiqq lentius coit:ubi uero qntudecimu annuu na/
ta eft:no praterea generanfed efferatur.Si pinguet ocius & muenis & fenefcens mouetur ad coitumfi
grauida admodum pinguefcattefficitur ut foeta minus habeat Iadis.ProIes quod ad aetate attinet op/
cima eftxum uiget paretes:quod ad tempora praftatior qua: hyemis initio gignitundeterrima qua;
aeftate quippe quae parua exilis & perhumida fit:mas fi piguet iure oibus anni temporibus pot: nec fo
Ium interdiufed et nodu aut certe matutino potiffimum tempore fenefces aut minus fubideaginut
didum eft:fepe qui uel per setatem:uel per ifirmitatem fuae natura nequeat expedite coirexum foe/
mina impotes fuftinedi maris feffa clunes demittat:cubates:una cum foemina coeunt.Cocipit pcipue
fusxu pra libidine geftiete pruries auriculas flacidas demittit:aliter femen a uulua refpuif.Telapfum^
euanefcit.Canes no per totam coeut uitamfed uf® ad quedam itatis uigorem:ad anos enim duode/
cim magna ex parte &C coeut 8t impietur.^ Vediam aliquibus tum foeminis:tum manbus:uel annum
bcftauu Si decium at^ et uigefimu natis facultas no defuit ,phfici coitus:nam his quo® fenedus uim
generadi pariedi® ut &C ceteris tollit.Camelus ab auerfo urina redditfed coit queadmodu didu iam
eft.Tempus coeudi in terra Arabia:mefe Septebri:fertuetrem menfes duodecim :parit fingulos:uiui/
parum na® eft.Incipit dC mas 8C foemina coire in trimatu foemina poft partum uno iterpofito anno
coit. Elephantus foemina incipit coire anno aut duodecimoxum celerrime aut qntodecimoxum len
tiflIme:Mas quin® aut fex annos natus fupuenit:ineute uerexoitum trienio interpofito repetit. Qua
grauida reddidit eadem pterea ragere nunq patitur; V teram bienio gerit:parit fingulos uiuiparu na®
DE NATVRA ANIMALIVM
efbfoetum magnitudincbimcftris aut trimeftris uituli a:dit:Coitum afalium qua: no nifi cocudo g
generennad hunc modum habere fe intelligimus.
Dc iis qux filicea integuntur tefta qua; coims orno expertes funt* - CAP. XV;
Ox de generatione eorum quas uel coeant uel non coeant commentabimur:& primum de
eis qua? filiceo tegmine operiutunhoc enim unum fere genus totum expers coitus eft.Pur/
puras uerno tempore:eundem in locum fefe colligentes condunt quam fauaginem nomi/
_ nanr.quas uelutfauus eftapum.Verum non itaelegas:fed quafi e putaminibus cicerum al/
borum:multa inter fe compofita ftruem unam fuacohasfionecoagmentarintrnullumhis patet fora*'
men: neq; ex iis purpura; enafeuntur fed cum purpura;: tum et reliqua teftis inclufa e limo fere di ma
teria putrefeete onunturalla uero coagmentatio fauo fimilis ranqua purgametum :tam iis qua bucci/
nis eueninnam buccinis quoq? fauificare in more eft.lraep ne ea quidem qu x ex teftaceis fauos faliuac
alio modo quam cetera teftis inclufa generantur.Verum melius atq? uberius quotiens prasfunt quas
ciufdem funt generis:emittunt enim cum fuos ordiuntur fauos mucronem quedam ex quo putamP
neae cellula; illa; confiftunt hxc ergo rupta diffufaq? ofa humorem quem continebanin terram dimic
tunr.Mox eo quo effuderint loco gignuntur purpurulae exordio admodum exiguo confiftentcsrquas
fibi annexas gerunt qua; grandes capiunturmonnulla; etiam forma nondum diftinda cernutunfi for
te priufqua pepererint capianturifcetus interdum per crates di tegetes non qualibet elidunnfed cogre'
gatse:codem ut facere in mari folent:itacp per anguftiam ueluti urna; fpecie foetus cofirmatur: genera
purpura ps plura:& nonulle magnitudine augentur infignimr quseadfigeum di ledum ida;promon/
toria gignutur. Alia; parua;:ut quas euripus fert:& caria pelagia; magna; ferabrasq? funt: quarum flos
magna ex parte nigenfed nonullis rubidus pufillus:nonullas ex magnis uel ad pretiu mina; euadere
nouimus.Paruead littora di oras reperiuntur flore rubro.-partes item aquilonia nigras.-auftrina; ra/
bras magna ex parte ferut:capiutur tempore uerno:cum fauos extruunt. Canicula; tempore nulla; fe/
ra; capiuntur:non enim tantifper pafcunmr:fed fe abfcondunt:& Iatent.-florem fuum iter papauer di/
dum:& collum conrinenf.textu fpiffioreafpedu ueluti membrana; candicantis:quam detrahut: tin/
git ha;c prefla di lficit manum pertinet eadem fuo fitu perinde ut uenaridq? flos ille celeber putatur re
liquum cotextus quafi alumeeft.Cumfauificatpurpura;:tuc deterrimum habet florem. Paruas tun/
dunt cum teftis:no enim detrahere facile eft:maiorum florem tefta ablata detrahunt: quaobrem eue/
nit ut collum a papauere feparetur.FIos enim pofitus inter haec eftffupra eam partem qua uerrem ap/
pellat.Itacp detrado flore diuidatur partes ifta; necefle eftJDant operam ut uiua: fragatur nam fi prius
q fregeris expirarint:florem oem cum uita euomunquapropter folent eas afleruare in naffis:dum ipfij
fe colligat atep requiefear. Veteres naflam aefea; adiudam demittere no folebat: itaque faepe accidebats
ut purpura iam extrada decideret. At homines noftrse aetatis adiungunt naflas:ne fi decidat abfolua/
tur:quod tuc potiflimum euenit cum plena eftrnam fi inanis fit:difficile fe euellere poteft:ha;c propria
eueniut purpuris.Buccinis etiam modus idem gignedi:qui purpuris tempufque idem eft operculum
item oris idem tam huic utrinque generi adhseret natiuum:quam ca;teris turbinatis omnibus : pafcl
quoq? exerta lingua appellata fub illo operculo folentdongior digito h'gua:haec purpuris eft qua pafei/
rur:& tum conchulas:tum etiam fui generis teftam perforare poteft . T empus uiuendi di purpuris <5£
buccinis longum. Annos enm circiter fex purpurae uiuunt:& lingulis annis incrementum earum pa/
tet per orbes:quibus totidem quot annos habent.-tefta intorta cuniculatim in crepidinem definit. Mi
tuli etia m fauificare foliti funt.Oftreis qua caenum ibi origo confiftir.Concha;:chama; ungues: pedi/
nes doris arenofis fui ortus initia capiut.Pinna; ereda; locis arenofis ca;nofi%:ex byffo id eft uillo fiue
lana illa pinnali proueniunt : qua; cuftodem intra fe continent : aut Squillam paruam : aut cancellum
quoquidem cuftodae priuatae pereunt breui tempore . Teftacea denio? omnia fponte naturae in limo
diuerfa:pro differentia limi oriun turmam in csnofo oftrea;:in arenofo conchae:& reliqua quae modo
enumeraui.Rimis cauernifque faxorum uertibula generantur:& glandes: di qu^ per fumma adhae/
rent:ut patella: :ut natices.Omnia id genus celeri incremento augentur : fed praecipua; purpure atque
pedines: quippe qua; anno perfici poflint, Cancri colore albido:corpore ad modum parui: m nonnul/
lis tefta operti generis nafcuntur:& plurimi quidem in mitulis foliatis: mox imprimis quos pinnote/
ras uocant.Quineriam in pedunculis atque oftrefs. Verum hi nullum confpicuum capiunt incremen
tum:pifcatores cancros eiufmodi nafei confirmant: una cum illis:quorum teftam inhabitant . Latent
aliquamdiu i arena pedines:ficut etiam purpura;:nafritur ergo concham genus quemadmodu expoli
tum eft.Sed locis uariis:nam alia uadis:alia gurgite:alia duris Iocis:atq? alperis:alia arenofis:& alia fede
mutant:alia ftabiliter degut.Pinna; ex iis qua; fede nunq mutare folec radice initunf Vngucs di cochae
nufla fnitentes radice permanet:euulfe uiuere praeterea nequeur pinnse.Qu^ ftella uocaf adeo natu/
ra calida eftmtoia contada protinus decoquat detrimeto etiam fummo echinis euripi pyrrheni eade
efle confirmat:forma eius ftellis q pfguntur fimilis eft.Quinetia qui pulmones appellatunfponte^me
niut. Concha q pidoribus ufui eft:craflltudine plurimum excedit:^ flore illum non intra teftam: fed
foris habencom periri id genus locis caria; potillime nouimus.Cancellus ille cocharu hofpes : pricipio
ex terra Iimocp cofiftit:mox conculas ingreditur uacuasmbi cum excreuerintranfit in cocham apliorc
uidelicet aut naticisautturbinis:autalicuius fimilis:fa;pe et parua buccina fubit : igreflufgp ampliori
illa gerit:pari modo 8i uiuit i domicilio capariore.-rurfuf^ excrefces aliam petit ampliore*
LIBER QVINTVS si
De urticis & fpongta^ genere:quoue modo gignant» CAP. XVI,
Odus idem gignedi iis etiam eft quae nulla tefta integuntur:ut urticis: & fpongiis: qui tefta
indufis:per rimas enim di cauernas:& fauces faxorum oriuntur. Genus duplex urtica eft:
aliae enim finuofis adhaeret quae nuqua a faxis abfoluuntur.-aliae plana di littora amat:quae
t _ ^ fuis abiundae fedibus uagantunPatellae auocp abfolui folent: alioqj rranfire: nafci etiam in
' cubili bus'fpongiarum:nouimus:beftiolam aranei fimilem: nomen pinnotera mutuatem: degit haec
intra fpongiaru cubiIae:&aperiendo:daudendoq^:pifciculos capit : aperit antequa ingrediarur claudit
di contrahit cum ingrefii funt.Genus fpongiarum triplex ftatuitur:nam aliae rarae:aliae fpiflae: alia: qs
nominat achilleas.Tenuifllmum genus id tertium di fpifflfllmum 3i ualidiftimu eft:quod galeis ocre
ifq? inferituneoq? minus ciere ftrepitum pofle notatum cft:genus hoc inuetu per qua rarum eft.Quae
amem in genere illo fpifio praedurae funt at® afperae:nomine hirci nuncupatur : quae quidem omnes
aut ad faxa nafcuntunaut iuxta litus lutocp aiuntuncuius rei argumentu eft cp captae limo referre oes
cernuntur:quod certe indicat:caeteris quoq? adhaerentibus cibum per ipfuinadnexum hauriri. Imbe/
'cilliores propterea lunt fpiflae q rare:quia minus alto radicis haefu inituntur.Senfum etia fpongiis efle
aiunnargumento qcfad e uulloris acceflum cotrahuntur.Ita ut euelli difficile fit:quod idem et faciunt
^quotiens flatus tempeftafq?urget:nefua de fede pellantur.Sedfunt qui de hoc dubitennut qui roro/
'nam incolunt,Narrant tamen proculdubiobeftiolasquafdam:ueIut tineas lumbricofue& eiufmodi
alias confiftere intra fpongias:atqj ali:quas di euulfis fpongiis pifciculi faxatiles deuorent: qui uel radi/
■ ces abfumunt toras:quae inhaerentes faxis remanferint.Si euenerit forte ut fpongia abrumpatur: refi/
Muo item renafcitur di completur.Magnitudine amplifllma folutae illae 8i rarae fpongiae augentur plu
*rimae:quae circa lyciam funt.Sed molliflimae quae fpiflae:nam achilleae torofiores iis coftant: omnino
quae altis traquillifqjinfuntgurgitibus molliflimae funt:flatus.n.actempeftates fpongias quoqtutcae
tera altilia reddunt duriores:& incrementum ipediunt:quamobrem fpongiae hellefpoti fpiflae: ac du/
Tse fun t:8i omnino quas mare ultra maleam promontorium cirracp ferndifferunt iter fe mollitie duri
tateqjmec calorem immodicum fpogise patiunturifitenim eo ut more pullulantium purrefcant: quo
circaoptime iuxta oras comperiuntunlpongiae fi gurgite alto demerfae funt: commode enim tempe/
raturrpropter altitudinem gurgitis.Color illotis uiuifl® nigricas eft:adhaeret nec parre:nec toto.lnter/
funt enim fiftulse quadam inanes : fed pluribus paffim particulis haefitat : di quafi membrana ex/
teta fubefle radicibus earum uidetur:fuperne autem caeteri meatus concreti propemodu latent. At ue/
' ro quaterni:aut quini patent per quos pafci exiftimantur.Genus item aliud eft : quod nome aphlyfias
mde accepit:quia nunquam lauetur quafi illotariam uoces:habet hoc ampliores illos meatus: fed rei i/
quo toto corpore denlum:e nihilo rame denfius:q quae ante enumerauimus genera:quanq Ietius : di
ex toto pulmoni fimilius cernitur.Senfum id genus habere diugp uiuere iter oes praecipue couenit: co
gnofci prae caeteris fpongiis eo facile poteft documento:q> cum ille albicet limo fubfidete id femper ni/
grorem oftedit.Quod ad fpongias di teftatorum generationem pertinet res ita fe habet.
De locuftis& eorum partus tempore.Dcq? caetei is crufta opertis, CAP. XVII.
Ocuftae iter cruftata quae per coitum coceperint oua:gerut utero tribus mefibus his Maio:
Iunio:Iulio:tum deinde fub aluo in rugas deponutrqua oua more uermium augetunquod
idem de mollibus etiam ac de pifcibus ouiparis intelligif:ouum enim olum ita accrefcinfit
igitur locuftafje ouum arenidum in partes odo didudum:fingulis enim operimentis:quae
de latere extat:fingula quaeda cartilaginea iungutur quibus oua adhaeret:totu^ quafi fpecies uuae cofi
ftit unum quodqj enim illope cartilagineo^ in plura fcindif :quae fi difcreueris:patet:fin afpicis:tatum
compofiturn quiddam apparetffiut maxima no quae iuxta meatu:fed quae media fita funt:minima q
nouimma cotmentur. Magnitudo minimis quata granis ficuum eft:nec meatu ipfum ulla cotingunt:
fed per medium haerettutra^enim ex parte cauda dico:&: aluunr.bino maxime diftinguitur lteruallo
fic enim operimeta quo® difpofita funrrfed quonia latera ipfa compledi fatis no poflint addito extre/
mo cuda tegutunidcp udut operculu obruranuidef prorfus Iocufta cartilaginofis illis particulis
dare oua:cum enititur:caudam adduces <3qp tinus comprimes ffledefq?
ille appedices per id tempus augetunat^ ouo^e capaces reddutunpartus
recipit
man/
mes uero
fepiaru
gefta apparet:Tum ex eo Iocufta: prouemut intra diem maxime decimuquintu:^ fepe minores q ut
digiti magnitudinem expleat:capiutur:exdudut igitur oua anteanfturum:abigut iam cocodfa at^ ab/
foluut ab ardturo.Squillae gibbs uterum mefes circiter quattuor ferutdocuftte afperis faxoxi% locis
proueniut.Gammari leuionbus ac terrenis:neutru genus limofa amat:unde fit ut gammari apud hei
lefpStu di circa thafum gignantdocufte circa figseum di athon.Conicdlanf loca afpera limofaue pifca
tores oris littoribus atqj aliis id genus idiciis quoties capturam in alto libet exercere littora potius uer/
nis hybernifq? temporibus expecut.-coferut fe in altum seftate uidelicet:cum alias calorem alias frigus
perfequuturuis etiam quas noie urfse ardos appellant idem pariedi tempus natura ftatuinquod Iocu'
ilis:quo circa per hyeme di uere priufqua oua exdudaticibo laudatur:cum exduferint:deterrime fiut:
crufta fua di iocufta: di cancri: tam nuper nati: q poft exuurunper uenqueadmodum angues mebra/
«a uenationis quam fene&utem appellatdocuftis oibus uitadiuturnior data efta
e iii
DE NATVRA ANIMALIVM
DepoIypo.Ta?pia:IolIigine:cacterif^ mollibus ouiparisideq? co^foetura'&: partu, CAP. XVIII*
Olliacopulationeacuenereocoituouum concipiunt candidum :quod in dies arenidum:
quale illud cruftrati generis euadit: sedit polypus fuum ouum uel in cubilibus uel in figuli
no:uel in quo alio cauo fimile labrufcse florentisrracemuhs aut frudui arboris populi albae
_ ut didum iam cfhpendent uticpper cubile oua tanta foecunditate:utcolledis uas impleatur
longeamplius qcaputfitrquo continebantunpolyporum itaq3 ouis diebus poft quinquaginta maxie
ruptisrpolipuli modo araneorum perqua multi exferpunt:quorum natura figillanm nondum confpi
cua efhquam forma fatis tota apparetifed ob exiguitatem imbecillitatem^ copia interimam nonnulli
adeo fpedantur exigui ut nulla partium conftent diftindione.-quamuis ad tadum moueantur.Ouaq
fa’piae edunt magnitudinem mirtorum capiunt:& nigrefcuntiemiflo enim atramento parentis infun
dunturratque ita inficiuntuncohaerentinter feadfpeciem racenti:cunda uni obduda cuidam nexui:
nec facile alterum detrahi ab altero poteftimas enim humorem quendam mucoris mittit cuius lento
re tenacitur oua fibi coherefcunt:ac crefcunt.-etiam haec & cu primum sedita candida fint atq? exigua:
mox atramento perfufa: nigra maioraque reddunf.Cumq? fepiola iam intus conftiterit: uidelicet tora
ex candido oui interno concrefccns:tum rupta oui membranula proles exit:primum pars illa interior
candida:ueluti grando confiftit.Cum foemina fuuin atramentum afperferit.Nafcitur enim fepiola ex
eo ipfo candicante corpufculo uerfa in caput:modo auium uentre annexo . Sed qualis nam fit in his
annexus umbilici:nondum exploratum habemus. Conftat tamen candidum illud fubinde diminui;
dum fepiola augeturr&ad poftremum : ut luteum auibus : fic candidum his aboleri : primum oculi
grandes: in his quoq? perinde ut in cseteris apparenr.Sit. A.ouum.b.c. oculi.d. fepiola ipfa : ferunt ute'
rum fepiae uerno tempore.Pariunt intra diem decimumquintum mox oua ardua crafiltudine acinos
rum uus minomm:intra diemitem decimumquintum capiuntrquibus obruptis fsepiolse exdudun
tur:quae fi quis prius prolae iam perfeda obfciderit oui membrana ftercufculu mittunt fuumq? p me
tu colorem immutant ex candicante in rubriufculum.Sed cum genus omne cruftatu fibi lundta con/
tineat ouaritaq? foueat:polypus &fepia:& reliqua generis eiufde:oua quae pepererir abfoluta fouent:&
praecipue fepiarquippe cuius faepenumero alueus luxta terra dum hoc facit appareat.Polypus foemina
modo icubat:ouis modo i ore fui cubilis aflldes brachium fuper ouis exporrectum tenet . Sepia parer
iuxta terram iter algas & harundines 8C fi quod aggeftum tale iniedum fmutfarmeta aut lapidesraut
quaelibet alia materiei cogeries.Et quidem pifcatores de mduftria fafces farmentorum difponut:haec
perlibenter in eis loculamentis paritprolixamilla continerem^ feriemouorum: qualis cirri mulie/
bns fpecies eft enitifraluum p interualla reprimes in fpergitq? atramentumrinterpofita quiete utpote
cum non nifi cum labore emittat. Lolligines in alto pariunt confertum iis quoqs ouum : quale fepiis
efhuiuedi fpatiu tam faepiae q lolligini breue:nam exceptis paucis bimatum non coplet:polypis etiam
tantude temporis ad uiuendu datu efhprodeunte fingulis fepiarum oui fepiola fingulae qdJ idem in
genere etiam lolliginu fit.Inter lolliginem marem & foemina hoc intereft : q» foemina iteftina cotinec
duo ueluti mamasrq fi aluo difieda infpedes:facile uideris.Mas oio iis caret.Sepia tu hoc idem difcri
menhabet:tumueroqd' mas uariusplus:q foemina eft:ut expofui.
De iis ifedo^d generibus q autexerucis:autexucrmibusautcxfimogignut. CAP. XV1III.
Nfedi generis mares foeminis efle minores acfuperuentu coire:uixg?abfolui diduiam eft.
B reui a coitu pariunt maxima fui parte:quae folent coire.Verme autem ofa faciunt excepto
genere quodam papilionum:quod.Idu^: quiddam fimile cartamo:ideftgnici femini pro/
ducinfed intus fluuidum:uermibus uero ipfis no parte aliquarficut in ouis aial creatur: fed
m
p
porro infeda aut ex afalibus generis eiufdem ut phalangia:& aranei:ex phalangiis & araneis: ut bruci:
locuftae cicadae. Aut no ex animalibus fed fponte:aha ex rore qui frondibus ifidat uidelicet uerno tem
pore ut uatura fert.Saepe tamen 8t hyberno:quoties tranquillum auftraleq? tempus diutius conftitir.
Item alia ex caeno aut fimo putrente oriuntur:alia in lignis aut ftirpium aut caefis:alia in animaliu pi/
Iis:alia in excrementis:aut iam excretis:aut adhuc ltra animarem contetis ut quae tinea fiue lubrici ap
pellantunquoj^ genera tria funt:latu:teres 8C quod afearida appellatu eft ex quo nihil procreari aliuci
pot.Latu aut illud folum inteftino adhaeres :parit fimile cucumeris femini: quo indicio medici genus
id lubrici inefTe intelligut.Nafcuntur papiliones ex erucis:eruce ex uirentibus foliis:maximem ex braf/
fice.primu minus quid milio confiftit in folio.Mox uermiculi inde contrahatur & acrefcut.Tum irra
triduum erucuIaeafformantur:quaeaudae motuceflannfuaq? forma imutanf: appellanturcp tatifper
chryfalides:quafi aurelias dixeris:duro intede putamie funt:ad tadu mobiles:meatibus araneofis ob/
dudae:non os:non aliud ex membris quod confpicuu fit poftidetdongo poft tempore putamine ob/
rupto euolant inde animalia pennigera:quos papiliones uocamus. ltaq? primu dum eruca: funncibo
alutur atq? excremcntu emittur. At uero cum in aurelias didas tranfierinnnihil uel guftant:uel excer/
nut:haec eadem gignendi ratio catero^» etiam eft:quae ex uermibus confiftant.Siue ex coitu animaliu
uermes:feu fine coitu prodiere:nam & apium & cabronum:& uefpa^ uermes:quadiu recetes funt &
aluntuntantifper &C ftercus emittere uidenf. At cum formae liniamenta recepennt:fub qua facie nym
phceappellantur.Iam neqj cibum praeterea capiut.nc^ ullum reddunt alui excrementum: fed coerciti
6t cotradi qefcnnnnec ullo pado mouere fe patiunf u f^p du fpecies deftinara pfidaf: quo fado euoiat
LIBER QVINTVS 22
proles rupto quo cotinebatur follicuIo.Quietiam fuperae 8C aciae dictae quibufda eiufmodi aliis gene '
ranturerucis:quae undet lgrefiu.Parteenim initeres priore cotrahutfefe adducentes pofteriore arcua?
rimq? icedur. Veru quaeq? orta fibi colore a fua eruca trahut.Fit ex quoda uerme grandiore:qui ueluti
cornua gemina protedit:fuiq? generis efbprimu toto imutato erucardeinde quae bombex appellatur:
ex quo necydalus in ualidam dixerim quae uaria formape fucceflao 1 femeftri temporis fpatio copletur
ex hoc animalis genere bobicia illa mulieres nonullae retorquedo I filum deducunt:dei'de texunt: pri/
ma texifle in co infula paphila piatis filia dicitur.Eodem modo fcarabei tauri gignutur ex uermibus q
in lignis aridis nafcutunprimum enim uermes ipfi imobiles fiunt:mox difrupto putamfe id fcarabei
genus exit.Blattas 1 alueariis gigni apertu eft:quae di ipfe pennatae funt, Afilus lauufculis quibufdam
baeftiolis quae in fluuiis fupernatat enafcitunquaobrem magna afilo^e copia circa aquas ubi id genus
baeftiolaru eft.Erucis qbufdacorpore piloforno gradi primu cicidelae duniu fulgorernoie idito fiunt
no uolucres:quibus deide mutatis penigera afalia gignuntur:quos cirros uocant.Culices muliones ex
aftaridis hoc eft ripulis generatuntipielae fere in puteis:& ubicuqR aqua fe colligir.terrena fubfidente co
cretione oriuntur:fit ut principio fex ipfa putrefeens colore candicantem trahat:mox nigritantcm:po
ftremo cruentum:talis cum fuerit minutiflima qda di rubra fpeciealgute pdeunquae ad tepus haere/
tiafuae origini mouetur:deideabfoluutur:ita<j feruturpaquam.Tipulae nucupatae.Tum paucis poft
diebus erigut fe fuper aqua durae:atq? immobiles. Mox difrupto putamine culex emergit ac ifidet:do?
nec uel fole uel flatu moueaf di uole t.Comune omniu uermium e:& eo$i quae ex uermibus pueniut
animalium:ut primordium generatiois:aut a foIe:aut a fpiritu preftetunfed copiofius ac celerius fiunt
ripulae i aquis quarum fedimecum uarium ac promifcuum fit:quale i agro megarico i operis folet mi
fceri:putrefcit etenim hoc facilius di autuno quoq? uberius generatunmius enim humoris efle tuc ac/
cidit.Rediui gramineoriutur.Scarabei uirides.Gallerucae iam uocari lapientes uermibus fimo bouis
aut iumeti creatis gignutur. Scarabei pillularii 1 fimo quem uoluut coduntur per hyemem:paruofque
uermiculos pariunex quibus ipfi procrea tur.Quietiam leguminum uermiculispenata:aialia ratioe fi
mili prodeut.Mulcae ex uer miculis fimi digefti 1 partes gignutunquamobrem qui eo fungutur m une
re cotendur. Reliquum fimi promifcuidifcernere:etiam cofe&um coco&umq? efle fimum cofirmat:
Pricipium autem uermiculorum ipforum exiguum eft:quod primum rubefeit atq$ ex immobili qua
fi haerens adhuc fibris:moueri icipit.Mox mermiculis imobilis redditur:qcum poftea motus eft rur/
fus imobilis fit:demuq3 generat mufca:quae flatus aut folis beneficio moueatur.Tabani ex ligno nafcu
mr.Orfodagnae quas modelas appellem :ex uer miculis immutatis qui 1 braficae caulae creatu r.Cathari
dae ex erucis fici:piri:pini:atq3 etiam fentis caninae oriutunfiut eni in his oibus uermes : petit genus id
animalis faetida:quonia ex tali materia conftitutu eft. Vinarii culices ex uermiculis:qui faece uini ace/
fcente gignuntur origine trahunt.Quinetia in his quae putredine nulla pofle recipere exiftimatunna/
fci afalia nouimus:ut uermes in niue uetuftiore qui hirti funt pilis & rubidi:quoniam di ipfa nix uetu/
ftaterubefcitifed in niue mediae terrae candidi & gradiores inueniuntur:torpentomnes ac difficulter
mouentur.In cypro infula erariis fornacibus ubi chalcites lapis ingeftus compluribus diebus cremaf:
beftiolae in medio igne nafcuntur pennatae:paulo mufeis grandibus maiores:quae per igne faliantarq?
ambulent. Emoritur 8i hoc genus 8i illud niuis alunum cum alterum ab igne alterum a niue dimotu
eft.Nonnulla corpora efle aialiurmqu^ igne non abfumantur Salamandra claro documento cfhqus
ut aiut igne inambulans per eu extinguit:hy panis fluuius apud cimerium bofphorum fub folftitio de
fert ueluti folliculos acinis maiores quibus quadrupedes uolucres erumpunt:quod genus animalis m
poft meridianum ufeg diei tempus uiuit 8i uolat:mox defeendete fole macrefcit 8i languet: deide occi
dente emoritur uita non ultra unu die peracfta.Vnde epheme^: ide diariu appellatu eft.Quae ex erucis
aut uermibus gignuntur:aranea inuoluta magna ex parteprincipio exeunr.haec ita.
De uefparum generatione di eius tempore, Quoue etiam tempore infedtorum genera q
plurima pereanr. C AP. XX.
Efpae aut Ichneumone nuncupatae q minores q extern funt phalagia perimunt:occifacp fe
runt i parietinas aut aliqd tale foramine peruiutdeinde illinunt luto atq? ex iis icubado fuu
procreat genus.NonulIa ex iis quo£> penis crufta fupuenit:& ex minutis q noiecaretrnidos
fibi eluto paruos aut ad fepulchra:autad parietinas cofingutacq? i iis uermiculos pariut.Te
pus generationis pricipio ad fine maxie fere parti fepteariis ternis defcribifiaut qrernis.Culicu di uer/
mi formis generis parti plurim^:terfepteniattpbuti funt.Ouiparis quater fepreni magna ex parte:fe
pte ex iis ab initu cocretio di cofumatio oui uedicat fibureliquis tribus feptenis fcubar atq? excludunt:
ea.f.q fuo pereat foetu:ut araneus:aut aliqd generis eiufde:mutatiois uero 8i trafitus 1 figuras alias tri/
nis autqdrinisdiebus:parti maxfepagunfificur 1 morbis quoq3 dies decretorius euenit.Talis ifecfto^»
generatio e;Pereut ftriatis cocornf^ mebris ut fenc(fture:genus maio^ afalia morif:quse penata ex iis
funt penis et couulfis autuno fere moriutur.Tabani qde uel aqua ltercute oculoi^ caeci itereunr.
De coitui generatione apum uaria opinio. ^ GAP. XXI»
E generatione apu uaria fnia cft:aliienim eas parere 6i coire negat.Sed deportare foeturam
exiftimat:nec unde portent:coftat iter oes.Sed alii ex flore callyntri:alii ex flore harudinis:
aliiex.flore oleae aiur.t:argumeni^ afferunt q>cu oliuaye prouetus fitlargiontuc plura exa/
mina prodeat, Sut q fucoru quidefoetura coportari ab aliquo ex iis q moao dixi:arbitrenG
DE NATVRA ANIMALIVM
Sed apum generi ortum praeftari a ducibus:quorum duo funt genera alterum fuluumrquod praeftan
tius eft:alterum nigrum magifep uarium:magnitudo his duplo q caeteris frugi apibus audtiorefhpars
a praecintfto inferior proportione fexquialtera adeo longitudinis haberunuocantur a nonullis matres
uis imifep fauorum proueniunt duces fubter ad fauum penderes oriuntur feparatim fex aut feptem:
tra quam caeterae turma foetura adhaereres aculeum apes poflidet:fuci eo caret»Reges ducefg? habent
fed no utuntur.quo circa cos carere aculeo nonnulli exiftimant.
De apum generibus & earum ducibus 6C atate deq? fauorum confedione 8i fcadonibus:
ideftapum fobole. CAP, XXII.
Enera apum pluraroprimum qua breues uaria 81 in rotunditatem compadhles funt.Secu
dum qua longe & uefpis fimiles:tertium qui fur nuncupatur.-grandis hic & aluo e amplio
re:quartum fucus pracipua magnitudineifed nullo armatus aculeo 8t ignauus:quaobre al/
ueis aliqui itexunt:quo apes fubire poflintifuci autem ut grandiores nequeat.Ducum duo
funt generarut didium iam eft.Nec unus in quoqj examine dux tantummodo efbfed plures: peritque
ipfum exame fi duces uel non fatis habeantur(Quod non tam principis defiderio q ortus:ut aiunt : ad
quem illi necefiarii funt incidit) uel plures q fatis.Diftrahunt enim examenrprouenit foems apum par
cius uere ferotino:fquallore:rubigine:augent porro mella ficcitates fobolem hymbres.Vnde fit ut fi/
mul oliuae Vexaminum copia fit:fauos primum conficiunt:mox collocant foetum ore emittentes fuo
ut iis placetrqui cenfcnt aliude prolis primordia conuehirdeinde abi caufa mellificant:tam aeftate q au
tuno:fed melius mei autunale eft.Conftruunt fauos e floribusxeram ex lachryma arborum fingunt:
mella ex rore aeris:fiderum exortu potifIimum:& arquus caeleftis incubitu contrahunt.Om nino an/
te uergiliarum exortum mei non finfauos itaq? ut diflum eft floribus faciunt:mel autem non ipfas fa
cere apes:fed rorem cadentem deferre:argumento eft q» uno aut altero die cellas meile repletas inueni/
untapiarii.Item autuno mei pofteaqdetradfcum eft:non repatur.Cum tamen illo etiam tempore flo/
res ,pueniat.Sublato itacp meile & cibo aut nullo extante aut exiguo repeterent cerre apes munus mei/
lis confidendi fi ex floribus pollent accipere.Craflefdt autem mei concodtum ianftempore.Initio enl
ut aqua dilutum eft:& primis diebus fine craffitudine cernitur:quod fi exemptum eo tempore fit craf
fitudine caret:tum uicefimo maxime die fpiftatur, Indicium perfedtionis in fapore potiffimum efbdul
cius enim quod craffius.Colligunt apes ex omnibus quae florem caliculatum ferunt atqp etiam exese/
teris in quibus dulcedo eft:& lingua fufeptum genus id faporis deportant. Sine ullo frudhium detri/
mento uindemiantur initio caprifici aluei:tunc enim mellationis terminus eft.Schadones autem (fo/
bolem dico) optimae fiunt cum mellificatunaggerunt fuis cruribus ceram :atq? erithacam mei ore euo
munt in cellas fetu pofito incubant auium morexxclufus indeuermiculus dum paruus eftiacetin fa
uo obi iquus:poft defde fua ipfe facultate fe erigit cibum 9 capit.Nec fauo ita adhaeret ut retineri uidea
tur.Foerus apum 8i fucorum candidus eftxx quo uermiculi fiunr.qui in apes fucofq? tranfear.Primor
dium regum colore cernitur fuluoxorpulentia mellis craffioris:magnitudine ilfco proxima: fuae futu
rae foboli nec primum ex eo uermiculus gignitur:fed ftatimapis ut aiunt: qua autem parte fetus con
flitutus fit:mel ibi e regione conficitur.Schadones fi fetus opprefius intercipiatur:truncatae fine pen/
nis:&: cruribus prodeunt.Sed fi libere ad finem generationis uenerunt:rupta qua cinguntur membra
na euolant.Stercus q diu fit uermis emittit poftmodum non nifi imperfecte(ut modo dixi) ,pdierit:ft
quis capita iis demat:priufquam pennas habeant:pro pabulo nimirum apibus funt:& fi fucum adem
ptis pennis in alueum reiicias:ipfe reliquorum pennas erodunt:uita apum anni fexmonnullae etiam fe
ptem poliunt complere.Quod fi exame nouem aut decem annos durauerit:profpere adtum efle exi\
ftimatur.Genus quoddam apum in ponto excandidum ualde:quod bis mefe mellificet. Apud themi
fciram circa thermodoontem amnem apes tam in terra qua in alueis faciunt fauos:qui parum admo/
dum certe contineant:^ mei craflius reddant.Fauus ipfe leuis ateg equabilis efbquem non femper fed
hibernis temporibus tantum conftruuntxopia enim in eo traflu eft hedere qux hyeme floreat unde
apes mei capiant:ad Amyfum urbem couehitur a locis fuperioribus mei cadidum craffiim<$ maiore
in modum quod apes faciunt arboribus fine fauo:quaIe etiam fieri in ponto cognitum eft, Sunt etiam
apes quae fauos fub terra triplici ordine faciatu quibus mei efbuermis nullus fed nec faui omnes eiuf/
modi funt:nec apes ita omnes confingunt.
De fetura crabronum 8C uefparum. CAP. XXIII,'
Rabrones & uefpae fi duceanriffo aberrauerint:fauos fuae proli coftituuta fublimi & fora/
minibusxrabrones 1 fublimi:uefpae 1 foramimbus:fed fi habeat ducem fub terra nidificant
Cellis fex angulis fauos extruut oes ut apes:fed ex materia corticea quadam & araneofa: lon
_ jge tame lautior flauus crabronu quefpa^ e,Foetura modo apum millatad latus cela^ faui
8i parietibus ammouet.Ve^ no i ofbus cellis ineft aequabilis fetus :fed aliis ia gradiufculus ut uel qat
uolare aliis 1 nympha e:aliis adhuc fuermiculo.Excremetum uermiculis tatum:ut& i apum genere e;
manet fetus immobilisxum 1 nympha eft:& membrana uelatur, Paululum mellis quacum gutta in
cellis crabronum e regioe proli paratur»Schadones huius generis no uere fed autuno nunt:& crefcunt
maxime plemlunioihxret 8C foetus & uermiculus non in Imo celie:fed lateri.
UBER QVINTVS 25
Dc partu nonnullorum ex genere bombicum. CAP. XXII1I,
Onnulla ex bobicum genere nidos in acutum exeuntes eluto quafi' uitro illitos affigunt ui>
tri fpecie affigut lapidi aut alicui tali tam craflos durofc^ ut fpiculo perforari uix pofllnnpa/
riuntin his di uermiculos producunt candidos membrana obuolutos nigra:feorfum qua:
c membrana ceram in luto faciunt qua: multo pallidior fit q cera apum.
j De coitu di partu formicarum; CAP. XXV.
j Oeunt &formicat:& uermiculum pariunt:nulli annexum qui accrefces ex minutulo di ro/
tundo longiufculus fit formamgp accipit debitamiortus eorum uerno tempore agitur:
J De partu terreftrium fcorpionum. CAP. XXVI.
Vin di fcorpiones terreftres uermiculos ouorum fpecie pariunt copi ures :& incubant: mox
ut prolem perfecerunt:pelluntur ab ea ipfe ficut di araneis accidit;& interimuntur a fuis 1 w
beris magno numero:fepius enim undenos pariunt.
Degeneribus araneorum di eorum partu. CAP. XXVII.
Ranei uero coeunt modo quo didlum e ft. Pariut uermiculos qui non ex parte fed toti i ara/
nei forma imutatunna di rotudi ia idea primo ortu ,puenmt:cu peperit fcubant:& triduo
peragu t:pa r iu n t oes i tela.Sed alii i fubtili di breuiraln 1 craffiore:& alii 01110 1 finu orbicula/
_ II jo:ahi ita ut aliq tenus tela obdudla ples muniatur: ples aut ipla no uniuerfa producif:ut ta
me qfq? exiuitrptmus falinfilucp mittit:humor fimilis 1 uermiculis 1 fridtu pcipitur:atq? \ araneis ipfis
rece ns natis hoc efl: craflus:& cadidus.Pratefes aranei in terra pariunt:cuius dimidiu applicatu ipfis ma
tribus e:reliquu foris recipit partu:& Icubat eade 1 tela atq? uiuificat.Phalagii i rete q<3 craflum cofece/
rinnpariut atcg icubat:catteris lautioribus illis partus minoris numeri eft.At uero phalagiis ammodu
numerofus.Cuq$ ipfa proles increuerit matrem amplexa cofumit di eiicit:fa:pc etia patre fi ceperit(ad
iuuat.n.foeminam)icubatu.Pariuntur interdum di treceti eode uterc:cofumatur arand di iufta fibi re
cipiunt incrementa diebus quater feptenis a paruo fui ortus initio ad finem.
Decoitu& partu locuftarurmearumgiattate. CAP. XXVIII.
Ocuftse eode coeunt modo quo cetera ifedta.f.minore fuperueniete maius:funt.n.i eo ge/
nere mares minores q faeminae:pariut i terra fixo cauliculorquo mares uacat ac uniuerfe:&:
loco eode foetu deponut:ita ut qfi fauus ee uidearurrhinc uermiculi fpecie oui geretes oriu/
tur qui terra quadaptenui:tacjmebranulaambiun£:quadifiedl:a emerguu Iocuffeeac euo/
lant.Ta mollis foeturahseceft:ut ad tadu leuiflimu dilabatur &pereat.No fu mmse telluri partus co/
inittitunfed paulo altius:hic cocodtionepadh exeut ex illo terreno amiculo parute Iocuftae:& mgrates
deide cure obrupta maiores ftaff efficiutur:pariut exitu ueris:& flati a partu moriutunUermiculis cir/
cacollu inafceribus tpe partus qeas ftragulet.Mares quoqi eode tepore obeunt:uere terra emergunlo
ds montanis aut tenuibus loculfot non fiunt:fed planis rimofifcpipariuntenim in rimis fua oua : quae
durant hycmctin terra ineunte proucniunt €x foetu anni fupenoris locufte#
De brucis di eorum foetura. CAP. XXIX,
Ari modo di quos brucos appellant pariunt:& cum peperint moriuntunintereunt oua eo
rum aquis autunalibus cum nimis inceflerint. At ficco autuno largior prouentus brucoru
effcquoniam minus oua intereanninnormis enim efle uidetur eorum quide interitus:qui/
etiam ortus nulla certa agitur ratione.
Degeneribus cicadarum:& earum coitu. CAP. XXX.
Icadaru duo funt generaiali^.n.minores qprimae pdcut:& nouiffimse pereunt:aliae maio
res q canut eaedeq? nouiffima: pdeut:&: prinis itereut.Sut quae canut pcfdtu diuiduae fiue
minores fiue maiores funt:q aut no canunt idiuidue coftanuocat nonulli gradiores illas di
asSaSi caneres argutas:minores mutas:fed canere uel i fecudo hoc genere poliunt paululu q pein/
&x pdient:nafci no poffunt cicade ubi arbores defunnquo circa apud cyrena nullae i capo funt:cu cir
ca oppidu ipfum mulrae pueniat.Oleas maxie amat ut m inus umbrolasiloca enim frigidiora afpnan/
.tur.Quaobre i opacis nemoribus efle nequeunt:coeunr ta maiores q minores fupinecoplexu mutuo:
mafq? fferic 1 foeminafficut di caetera lfedla agut.Genitale foemina habet refciflum^:quo recipit id qd
a mare iniicitur.Pariut i aruis ceflantibus:excauates afpitate pacuta qua parte habet pofteriorerquomo
do bruciet foloeiufmodi pariut qua pp i cy renefi agro copia eft.Quietiam I harudinibus quo admini
culo uites erigutur nidum foeturse excauat:&: 1 caulibus fquillse herbs iterdu pariut :fed hic foetus fa/
Cile i terram dilabitur.Proueniut largecopia himbrium.Crefcit primo \ rerra ucrmiculus deide fit ex
eo quae tettigometra uocatur paretis nomine:quo tempore guftu fuauiflima: funnantequam cortex
rumpatur poflmodum circa folftitia nodlu exeutiffatimq? rupto cortice:prodeut cicadae ex matrice il
!a cicada quam modo tettigometra dixi nigrae ,p tinus duriufcula di maiufcular atep icipiut canerej
mares urro^ i genere canunfceminae filet:& ante coitu mares fuauiores funt a coitu fuemmse : qppeq
oua cadida guftu habeat ^rata:exdtatse cum fubuolar:queda reddunt humore modo aquae:quo rufti
ci eas mingere: di cxcremeto non carere: roreq? ali afleuerar.Si quis digiru cotrahes ac remittes fubide
appropinquet:magis expediant q fi ilico extedat & quidem tranfire in digitum alliciuntur q> enim ocu
lis hebetes funnquafi frons aliqua moueatur:digitum ita admotum cor.fcendunt»
DE NATVRA ANIMAL1VM
De coitu & generibus pediculorum:puIicum:cimicumm:qu£ue animantium genera ii
infeftent. CAP. XXXI.
Vx ex numero infcdpru non carne uiuuntifed carnis uiuse humorse alutur:ut pediculirpu
lices cimices:hatc per coitu generantiea quae lendes uocatur:ex quibus nihil praeterea nafci
poteft llloru autem generatio talis eft.Pulices minima quadam putredine gignu tu r: fedeqj
_ fui ortus fordes optinentaridas.Cimices ex humore qui per fumma corporis animaliu co/
fiftit.PedicuIi ex carne quibus futuris emergunt ceu puftulae quaedam fiue pura: exiguae quas fi pun/
gas pediculi exeunt. Accidit morbus hic nonnullis hominibus prae nimio corporis humore:8£ quide
aliquos foeditate obiifle proditu eft:utAIcmanem poetam 8C pherecidem fyrium:qbufdam item mor
boru generibus copia nafcitur pediculoru:genus pediculi feru uocatu eft durius eo q> magna ex parte
proueniat:& corpori detrahi difficilius:pueris pediculi in capillo magis:uiris minusromnino foeminse
magis q mares pediculu fentiunt:minus laborant eo^e capita quibus pediculus in capillo eft . Quin 6C
ex caeteris animalibus complura pediculo infeftantur:ut aues:& phafiana: qdem intereunt nifi fe pul/
uerent:omnino qbus penna caule conftat iis pediculus gigniturtnec ea qbus pilus eft carent eodemiex/
cepto afino:qui non pediculo tantu ueru etiam rediuo immunis eft.Boues utrum id habentroues 6i ca
prae rediuos habennpcdiculis uacant, Suibus quoddam pediculi grande ac duru Familiare eft.Canibus
proprium ricinusiqui ab eodem animali nomen cynorrhaifte accepit.Genus autem unu quod® pedi
culi ex corpore ipio fui animalis enafcitunprouemunt largius pediculi mutatione aquarum quibus la
uare fefolenr ea quorum natura pediculum patitur, In mari etiam pifces hoc malu infeftat:ueru no in
pifcibus ipfi fed limo gignitur fimile pultipedibus afellis:nifi q> caudam hoc ampliufculam habeat.Ge
nus pediculi marinu limplex unuq? elhubicp proueniensrfed maxime in foraminibus 8i cauernis infe
da haec omnia funt:& multipeda:# exanguia. Afilus thunnoi^ fub pinna,oritur fpecie fcorpionis ara/
nei magnitudine.Maris quod a cyrena in egyptum panditunpifcis pediculus nomine circa delphinu e
qui omnium pinguifllmus fit pabuli copia qua: delphini opera fuppeditatur.
De genere tinearum quod in lanis procreatundeeg xylophtoro quod in lignismec no de
ficariis culicibus quos caprificus generat. CAP. XXX II.
i Vinetiam aliae generantur beftiola: ut didtum eft:tum in Ianisr&quibufuis lanitio cofedis:
ut tinea::qua: lanis puluerulentis pcipue oriuturratcp etia magis fi araneus una includatur.
' Si quid. n. humoris ineft hic abforbes ampliat ficcitatemrnafcif’ 8t in tunicis hoc ide uermi/
_ _ culi genus, Tu uero in cera uetufta ut in ligno animal gignif candidu:qd oium aialium efte
minimu exiftimaf noie,Acari:necno alia in cartis aut his proximato i uefte aut fcorpionitfed finecau/
dageneranf p quam exigua oibus ,p pe dixerim uel ficcis humefcetibustuel humidis ficcetibus : creari
animal ponnafcif# uermiculus qdam cui nome a corrupendis lignis xylophtoro ac fi ligni pdi appel/
lestnullo minus abfurdu:caput.n,fuo putamine exerit uariutpedes I poftremo habenut alii uermes re/
liquum corpus tunica araneofa integit fuogp tegumeto heretes feftucas gerittita ut forte eas cafuq3 fi/
bi cotraxifte dum ambularettuideref. Ve^ lpfe natiue inha:ret tunica::# ut limacibus tefta fic totum
id uermiculo huic adhceret:nec decidit uncjded euellitur ut natidu quod fi hanc eius tunicam detrahas
expirattpariq? modo atq3 limax tefta dctrach hebetefcitiproceflu utiq? temporis id quoq? in aureliam
tranfmut eruca atq3 immobile uiuit.Sed quid nam ex eo animalis pennati oriatur compertum no ad/
huc eft, Ficarios culices caprificus generatiiuis pomis fitrprimu uermiculisrmox rupta cute euolat cu/
lex : mucataq? fede petit ficus immaturas:quibus fe infinuans facit ne decidant.Quamobrem agrico /
\x appendere ficis caprificus:# iuxta eafdem caprificos ferere afiolent,
Dcfoetura quadrupedum ouiparorum. CAP» XXXIII.
n Vadrupedis aure fanguinei ouipari generis ortus uerno tepore qdem agiturrfed coitus non
| tepore eode alia.n.uereralia ceftateralia circa autunum coeunnutcuq? fingulis tps feques ad
| prole comodius eft.Teftudo oua durioris tefta: # bicolora aeditrquale ouu auiu eftrea^ de/
< _ j fofta # copta terra ac pauita:# coplanata icubancrebrius repetes:foetuq? fequete anno ex/
cludit.Mus aquatilis fiue teftudo lutaria in terra ferobe effofta dolii amplitudine parit ouatquae deferit
rerra obrupta dicq? tricefimo repetitrrefoflaq? aperi t:foetuq? continuo ducit in aquam.Teftudines etia
marinae egreflee i terraipariunt ouaiauium cortalium ouis fimilia:# defofla cooptaqj Icubat nodhbus
ouorum numerus maximus e:na ad cetena pariut oua.Quin 8C lacerte crocodili ta terreftres q fluuia^
tiles fua oua terra: gremio comittunt.Lacerta^ oua fpote i terra aperiuntunuita enim ea^ annum no
complere fed femeftrem finire aiunt, Crocodilus fluuiatilis oua fexaginta complurimum parinuiuitqs
diu maximumq? alahminimahacorigieeuadit.Ouu.n.no maius qanferis 8i foetus ldeexdufus pro/
portione e. Attame crefcit ad quidecim cubita, Sunt qui eum tam diu augeri q diu uiuat cofirment.
Deuiperaecaeterarum^ferpentiumfoetura. CAP. XXXIIII.
Ipera e let petibus una aial cedit cu ltra fe oua primum peperit.Ouum hoc unius coloris QC
molle:ut pifcium eifoetus fuperne cofiftitrnec cortice continetunui nec pifeium qdem pa/
rincatullos obuolutos membranis:quae tertia die rumpantuneuenit interdum ut qui i ute
ro adhuc funt abrolis mebranis prerupatdingulos diebus fingulis parit:plures q uigni.Cae
tere ferpeies oua pariut foris cotextarad monilis hoc e ornameti mulic^iquod ambit collum fimilitu
dinem:incubant qua: pepererint in terra:& foetum fequente excludunt anno,
LIBER SEXTVS
24
ARISTOTELIS STRAGIRITAE DE HISTORIA ANIMALIVM LIBER SEXTVS IN'
TERPRETE THEODORO.
Aues omnis oua parere:diucrfis tamen anni temporibusmec in ouorum numero omnis
conuenire. CAP. .1.
ERPENTIVM.Et Infedtorum at<^ etia quadrupedu oua parierium generationes fieri
ad hunc modum animaduertimus. Aues autem oua pariunt omnesifed tcpus coeundi
pariediue no idem oibus eft, Quippe cum alie coean 1 8i pariat omni fere tepore:ut gal/
linaeiut columbae, Gallina enim toto anno preterq duobus menfibus brumalibus parit
magna etiam generofaru nonullis fecuditas:quado uel fexagena atdunt ante incubitu:
qq ipfe minus fecudae q ignobiles funt.Item Hadrianae paruo qdem funt corpore : fed
quottidie pariunnferociunt tamen di pullos faepe lterimunt.Color his uarius.NonulIae etiam di cor/
talibus bis die pariuntriam aliquae i tantu copiae prouenerut:ut effetae breui morerenfffcd gallinae uc
di&um perpetuo pariut.Colubae autem palum bes:turtur:uinago:bina pariutifed columba uel decies
anno:aliae faemel anno.& parcius generant. Agitur maximo auium numero partus uerno tepore. Sed
aliis aliae foecundius pariunt:quod bifariam fitiaut enim quia crebrius ut colum baeiau t quia numero/
fiusiut gallinae.Omnes quibus ungues adunci parcius gencratiexceptoTinuculo qui plurima iaduco
genere parit.Iam.n.quattuor eius reperti funt pulli:fed plures etia pofle procreari apertum eftipariunt
caererae in nidis.Quae aut minus uolantiut perdicesiut coturnicesino nidis fed codefo frutice prolem
muniut.Sic di alauda di tctrix.Scd haec fuum nidu patere aurae cupiunt:quem uero Boetii meropem
uocatihic unus fubies terrae cauernas facit cunabula.Turdi nidos ex luto ut hirudines faciunran exceb
Iis arboribus.Ira deinceps cotinuato opere:ut quafi cathena quaedam nidorum cotexra uideatur. Vpu
pa una fuo in genere non nidificanfed ftipites arborum fubiens parinfine ullo lira mento in cauis.Cu/
culus faxa di domicilia petit in quibus nidificet.Tetrix quam athenienfes urage uocannec terre nec ar/
bori fuum nidum committi: fed frutici.
De natura di diuerfitate ouorum omnium auium feminem genitali:& incubandi of/
ficio; ^ CAP. 11.
Vum equae omnium uolucru duro putamine coftatifi modo no deprauetur:fed lege cofu/
metur naturae.Gallinae enim nonulla pariut mollia uitio;&: bicolor quo® ouu auiu itus e:
Iuteu iteriusialbu exterius:fed differut oua aquatica^ a terreftribus:q> multo pkis lutei q al/
bi ex proportione cotineat, Differut 8i colore iter fe oua auium.Sur.n.alia candida ut colu/
baru di perdicuialia pallida ut paluftriuialia puiffis diftidla ut meleagridu:& phafiana^.Rubru trifhlx
culi eft modo minii.Quin 8i ipfum ouu i fe fuu habet difcrimeiqppe qd parte fui acutu:parte latius fit
quaqde parte latiore exiticu gignif.Quae oblonga funt oua di faltigio cacuminataifemina aedutrquae
aut rotudiora 8i parte fui acutiore obtufaiorbiculu habetimare gignur.Incubitu auiu.fetu excludi na
lurae ratio e:no rame ita folu oua aperiuturifed et fpote i terra:ut i aegypto obrupta fimo pulliciem p'
creant.Et firacufis potator qde ouis fubfcoria i terra pofitisjra diu potabandonec oua aederent foeru.il
uero 6i cu i ualis qbufda tepidis eent cocodtaifpore oua pullos propfere. Semegenitale uolucru omm
albuiut caeteroiji aialiu e.Cocipit foemina qua: coierit:ouu lupius ad feptu trafuerfum :qd ouu primo
minutu di cadidu cernif.Mox rubrG cruetuqedeide Icrefcesauteu di flauu efficif rotu.Ia amplius au/
diu difeernitunita ut intus pars lutea finforis cadida ambiatiubi perfedtum ell: abfoluimr:atcp exit pu/
tamine dum paritur molli:fed protinus durefceteiqbufcuq? emergit portionibusmifi uitio uuluae de/
fecerit.Iam quale certo tempore cft:rale aliqdo prodiit Iuteu totuiqualis poftea pullus eft . Gallina etia
difciflaitalia fufeepto quo loco foeminis oua adhaeretireperta funt colore luteo tota magnitudine oui
perfe&iiqcfpro ofteto augures capiut.Nec audiedi funt q oua hypenemia dicta:a uento q'fi fubuetanea
dixeris reliqas efle partusiquem coitus fecerit arbitrenf .Iam.n.aliquas gallinarum di anferu iuuencas
expertes adhuc coitus parere hypenemia uifum faepius eft.Sut haec ftenlia:& minora ac minus iocudi
faporis:& magis humida qea quae fecuda gignunturifed plura a numeroihumor ecru craflefcere in/
Cubatione auis non poteft.Sed tam cadida q lutea pars fimilis fibi perfeuerat, Pariunt genus id oui plu/
res auesiut galIin:r.perdices:columbae:pauones:anferes:& quae ab anfererSC uulpe compofito nomine
chenalopeces di&ae funt.Exdudunt celerius incubantes aeftate q hyeme.Ideo aeftate gallina: duo de ui
gefimo dieifetum excludutihyeme aliquando uigefimoquinto.Difcrimen tamen oi auiu eft:q» ali^
magis aliis fungi officio incubandi poftuntifi incubante gallina tonuinoua pereuntcQuse autem cani/
cularia di urina a nonullis uocanfraeftate magis confiftut.isunt q hypenemi hoc eft fubuentaneos illos
partus zephyria nominent:eo q> uerno tpe aues flatus illos fcecudos ex fauonio recipere uideanf : fed
idem faciut etia fi digito in genitale palpec.Redditur certe ouum fubuentaneu iHud foecudu:&: q» lam
conceptu per coitum eftrtranfit i genus diuerfum:fi prius coeat:q uel fubuetaneuiuel femine maris di^
uerfi conceptu fertiqouu ipfum a lutea f candidam ambiente partem .pficiat. Ita.n,fit:ut fubuentanea
oua foecuda reddantur:& qua: inchoata a mare:priore funt:fpecie pofteris proueniat. At fi iam cadidu
acceperut humoremifieri non potefhut uel fubuentanea infecunda mutetunuel qua* per coitum co/
cepta geftantuntranfeant 1' genus marisiqui fecudus coierit.Incepta quogp fi adhuc paruis defient coi/
DE NATVRA ANIMAL1VM
rus no accrefcunt:fed fi cotfnuetur celeri incremeto augetur:iuftacp magnitudine ipIent.Naturam uu
tellus oui & albume habent cotrariarno tatu colore:ueruetiam uirtute. Vitellus.n.fpifiatur frigoreial/
bume no:fcd amplius humet:c6tra albume fpifiatur igne:uitellus no:fed mollis perfiftinnifi peruraf:
magifij! in aqua feruete q ad igne cogitur at^ induraf.Mebrana hxc iter fe difcernutur.Gradines aut
d idte qua: initio uirelli adha:ret:nil ad generatione coferut:qq aliqui ita no exiftimat has duas efle cer
tum eftralteram parti fuperiori ludlanr.altera iferiori.Euenit etia ut fi quis rupto putamine oua plura
in patina coiecit excreta:& coquit igne moIli:& corinente uitelli oes i mediu coeant. Albumina aut cir/
cundent:& fe i oras conftituar.Gallinap/ iuuencae pariut primaeiftati uere ineute:& plura qua ueteres
fed minora:denig? aues nifi pariatdaborat morbo:atg? itereut.Inhorrefcut a coitu ac fe excutiunt:fepe
etia feftuca aliqua fefe Iuftrant:quod ide & aedito ouo iterdu faciut.CoIubse caudam diftendutranferes
fefe aquis igurgitat.Celerirer magna pars auium & ipletur:& oua fubuentanea illa cocipit quod uel in
perdicae percipi pot:eo quo libidine incitat’ tepore.Na fi cotra mare fteterit foemina aura ab eo flareffit
praegnanstatq? exteplo iutilis aucupiis:01fatu,n.efleexqfitu perdicibus credif:oui generatio ab initu:
& pulli rurfus ouo concodo prouetus no pari teporis fpatio euenit oibus:fed pro magnitudine gene/
rantis intereft.Ouu gallina cofiftit a coitu:& perfidf dece diebus magna ex parte. Columba: pauciori
bus:facultas colubis retinedi oui:et tpe parturiedi efhNam fi ab aliquo uexetur aut pena \ nido euulfa:
uel quauis alia fimili re infeftef:aut et fpontemorofius habeatrouu per triftitia retinet:partuq? differt.
Peculiare columbis illud et eft:ut l coitu nifi ante mutuo ofculetur mas no afcedanfed iunior fit:an fe/
nior intereft:fenior.n.coitu ofculo exorditur:fequete 8C fine ofculo agit. At iunior quoties libet coire:
toties oiculatur.Igitur hic ritus columba^ proprius e:atq? etia ille ut foemina: faliant ac fupgreflu mu
tuo agant fi mas no fit:& cu ofculo ut marcs;& quis nihil altera emittat \ alterartame plura fic oua q ex
maris coitu pariut. Verum nullus his enafcitur pullus:fed funt oia irrita.Generatio uero ex ouo oibus
uolucribus euenit modo quidem eodem :fed tempora differunt:ut didum iam eft.
Quot diepi fpatio pullus i ouo generetundeq? eius creariois ordine. CAP* III*
Allinis porro tertia die ac noda: poftq cepe icubareiiudiciu pilare icipiut. At maio^ auium
gencrl plus ptereat tpis neceffe eftrminori aut minus fufficit.Effertur p id tepus luteus hu/
mor ac* cacuuie:qua pricipiu oui eft at<j ouu detergitur ea parte:& cor quafi pudu fangui/
l^=J| neu i cadido liquore cofiftit:quod pundu falit.Ia& mouedutaial.Tendutexeo meatus ue
nales fanguigeri duo tortuofi ad tunicam ambietem utraq? dum angef.Mebrana et fibris diftida fan
guineisriam albu liquore p id tepus circudat:a meatibus illis uenag: oriens, Paulo aute poft : & corpus
iam pulli difcerniru nexiguu adrnodu primu 8C cadidumtcofpicuu capite:& maxime oculis iflatis qui
bus ita pmanet diutfiero eni decrefut oculi:& fe ad rata cotrahut pportione.Pars aute inferior corpo
rismullo mebro a fupiore diftigui iter initia cernitur.Meatuu quos ex corde tendere diximus:alter ad
ambiedu albu liquore fertunalter ad luteu uelut umbilicus.Origo itaq? pulli i albumine eft: cibus per.
umbilicum ex luteo petitur.Dieia decimo pullus totus pfpicuus eft:& mebrana oia patencaputgran/
dius toto corpore e:oculi capite gradiores ha:ret:quippe q fabis maiores per id tempus emineat nigri
nodum cum pupilla:quibus fi cute detrahasrnihil folidi uideris:fed humorem candidum rigidumqj
admodum refulgetem ad luce:nec quicq aliud ita oculi 8C caput Jam uero 8C uifcera eo tepore patet:&
alui iteftinorumqj natura perfpicua e.Vena: etia illa: a corde proficifcetes:iam fefe iuxta umbilicu con
ftituut.Ab ipfo aute umbilico uena oritur duplex:altera tedes ad membranam ambietem uitellum:
qui eo tempore humet:&: largior q fecudum naturam eialtera permeas ad mebranam ambiente eam
qua pullus operitur mebranam & eam qua: uitellum humore® iteriecftum cotinet:du.n,pullus pau/
latim icrefcit:Uitellus feorfum i duas partes fecatunqua^: altera locum tenet fuperiorem:altera ifeno/
rem:& medius humor cadidus cotinetur.Nec partem iferiorem a uitello liquor deferit albus qlis an/
te habeatur.Decimo die albume exiguu iam:&: letum crafliim:pallidulum nouiflimeineft. Sut enim
S locata hoc ordie:prima poftrema^ ad teftam oui mebrana pofita e:no tefte ipfius natiua:fed aH
i fubie6ta:liquor i ea cadidus e.Deide pullus cotinetur obuolutus membrana:ne in humore ma
neat.Mox pullo uitellus fubiacet i quem alteram ex uenis prorepere didlum e cu altera albume abies
petat.Cudla autem ambit membrana cum humore:fpecie faniei.Tum uero mebrana alia circa ipfum
foetum ut duftum e ducitunarces humorem fub qua uitellus alia obuolutus membranaa que umbi/
licus a corde ac uena maiore ories ptinetiarg? ita efficitunne foetus alterutro humore attigatur: Vicefi/
mo die iam pullus fi quis putamine fedto follicitet:mouet itus fefe:pipitq? aliquatulu:&: ia ab eode die
plumefcit:quoties ultra uicefimu exdufio ptelaturata pofitus eft:ut caput fup crus dextrum admotu
ilibus:ala fuper caput pofitam habeanquietiam membrana q pro fecudis habetur poft ultimam teftae
membranam:ad quam alter umbilicus pertediticuides per id tempus eft:pullufg? i eadem iam totus
locatur 81 altera quo<j membrana quae 8C ipfa uice fecudarum praeftat uitellumcp ambit:ad quem al/
ter umbilicus procedit latius patet.Oritur umbilicus uterqp a corde:& uena maiore utdifium eft . Fit
autem per id tepus ut umbilicus alter:qui i fecudas exteriores fertuncompreilb iam aianteabfoluatur
altenqui adit uitellum ad pulli tenue iteftinum anneftaturjam 6C pullum ipfum multu humoris lu/
tei fubit:at^ i eius aluo fecis aliqd fubfidit luteu excremem et albu eode tepore pullus emittit:& i aluo
quidda albu confiftit.Demu uitellus paulatim abfumitur totus mcbro^hauftu:ita ut fi pullo decimo
die poft exclufo refddas aluuino nihil adhuc uitelli coperias,Vmbilico uero abfoluitur pullus:nec qcq
UBER SEXTVS
25
prxrerea haurit.Totus enf humor q i medio cotinebatunabfumptus ia e. Tepore aut fupraduflo puh
Ius dormit quide fed no ppetuo:quippeqexritetur interdum :&mouesfefe refp^ciat atg? pipiat.Cor
etiam eius cu umbilico ut fpiratis reflat & palpitat: fed auiu ortus ad hunc modum ex ouo agitur. Pa/
riur aurem oua nonulla Ifoecuda uel ex iis lpfis qua? coceperit:coitu:nulIus em' ,puenit foetus quis incu
bitu foueantunquod maxime i columbis notatum eft.Oua gemina binis conflant uitellis qui ne inui>
cem confundantunfacit in nonulhs praetenue quoddam feptu albuminis mediu: aliis uitelli contadlu
mutuo fine illo difenmine iunguntur.Sut in genere gallinarum quxpariat gemina omniann quibus
afaduerfum efhquod de uitello expofui:quedam em duo de uiginti peperit gemina :exdufitg$ praeter
q fi quaefTent:ur fit irrita*Caeteris itagp foetus prodiit:fed ira gemini excluduncunutalter fit maionaP
ter minor:&: tande in monflru degeneretrqui minor nouiffime prouenit.
Genus columbaceum bina oua uel terna ad fummum parere : deque eius foetificationis
ordine. CAP. Illi.
Ariunt magna ex parte bina ouarquae fpeciecolumbacea cotinetur omina ut palum bes:ut
turtur:fed cum plurimu terna palubes di turtur:colubx 01 repore ut didhJ efl pariunt.Tur
tur di palumbes ueremec plufquam bisiatgp ita fi prior foetus corruptus efl:frangunt enim
l| oua mares auiu complures:fed quauis tria interdum pepererint ouarnuq plus duobus puP
Iis educutrnonuq et unum tantu:rehquu ouum femper irritu eft:quod urinu uocanr. Aues magna ex
parte anniculx nequeutgenerare.Oes uerocu parere incepere: femper fere oua cotinet: quancj in non
nullis facile ob exilitate uideri non poffunt.CoIumbx magna ex parte marem di foemina generat : pri
orem marem :po Aerio re foemina:& cu pepererint primum ouu uno lterpofito die fecundu pariut: in
cubat ambo uicifllm iterdiu mas:no<Au foemina:c6coquunt:atq? aperiunt citra diem uicefimu ouum
quod prius xdiderint:perforant ouum pridie eius diei quo pullum excludunt:& fouet prolem ambo
ad certum tempus eodem modo quo oua foemina in opere fobolis acerbior mare eft:ut exteris quoq?
a partu euenitanimalibus.Pariunt decies anno:nonullx etiam undecies xgiptix uero di duodecies co
eunt intra annum columbx:quippe qua? femeftres nofle incipiant uenerem: palumbes di turtures et
trimeftres coire foetificarecp aliqui referunnaugumento quod larga eorum copia eft.Gerunt ute^ de
cem di quattuor diebus:ad totide aliis icubat:& tonde aliis foetus ira uolucer firarq? perficitur : ut uix
pofllr apprehendi:uita palubium uel ad quadragfta anos durare exiflimaf , Peidicu amplius q ad fex/
deci.Coluba citra dies trigita prole expedita fuperiore parit.
De nidificatioe&foeturauulturis&: hirundinis. CAP. V.
jVItur nidificat in excelfiflimis rupibus: unde fit ut raro nidus di pulli uulturis cernantur:
J quocirca herodorus bryfonis rhetoris pater uulrures ex diuerfo orbe nobis icognito aduo
j lare putauinargumeto q> nemo nidu uidiflet uulturis:&: qd multi exercitu fequetes repete
^£31 appareanfed qq difficile nidu eius alitis uideris:tame uifus alicjdo e:pariut uultures:oua bfa
extera q carne uefcuf :no plufq femel ano parere exploratu e.Hirudo una bis ano nidificat: pullo^ hi/
rudinis adhuc recentiu oculi:fi qs ftimulo eos uexarit relanefcut di cernedi uim poftea plane recipiut.
De aquila#» genere di faetuideqj anferis:accipitris:milui di corui partu. CAP. VI.
1 Quilx oua pariut terna:fed pullos binos exdudut:utex uerfu que ad mufxu referat audio
j rem coftat.Exdudit binos:xdit terna educat unu.Sed quis magna ex parte fic fiat:ramen di
tres uifi aliquado funt pulli. Alte#» in xducado expellut rxdio nutriedi:na di degenerare ac
hebetefeere aqla dicifieo tpe ut foetus fera#» rape no qat:nome^ hinc exxtuhoc efl degene/
ratis aqlx accipinungues et eius inuertunf diebus paucis:& pennae albefeut ut merito fuos oderit par/
m
tusrftd pullu eietfiu offifraga excipit arcp educatncubat aquila tricenis dicbus:& exteris quoqj magnis
alitibus tps incubadi tantudem a natura ftatutu e;ut anferi:ut tardx:mediocribus uicem perficiut icu'
bationem utaccipitri:ut miluo.Pariur miluibigna magna ex parre:interdu tame di terna. Totidemcp
excludut pulIos:fed qxtolius nucupaf uel quaternos aliquado exdudit.Coruus quoqi no mo bma ut
aliqui uolunt paritrueru et plura.Incubat aut uiginti diebus:& pullos nido expelJit:quod idem di alix
coplures uolucres faciut.-quibus.n.partus numerofioreiunum fxpeeiiciut.Generaaquila#» no xque
oia ^)lem faftidiut:fed difficilior f aledo una cui nome pygargo.cauda albicas dederat: benignior qux
tota nigricat colore:nam oes ferealites:qbus ungues adunci:pullos cum primu ,puolandi facultas fue/
ritmido expellut:percutietefgp cogut difcedere:&: exterx quo^ aues maxima fere fui parte ut didtum
efl idem hoc faciutxuqj enutriennt:nihil pterea adhibent curx:excepta cornice:qux aliquadiu proui/
detrquippe qux uolates iam fuos pullos pafcens ipfa comitetur.
De Cuculi natura di eius partu. _ CAP. VII.
Vculus ex accipitre fieri imutata figura a nonullis putaf.-quoniam quo tpe is apparenacci/
piter ille cui fimilis e no afpicif :fed ita fere euenit:ut ne exteri qdem accipitres item cernaf:
cum primu uocem emifit cuculus:nifi p quam paucis diebus.Ipfe aut breui tpe xftatis u i/
fus:hyeme nocernif :eft hic ne<j aduncis unguibus utaccipitenne^ capite accipitri fimilis:
fed ea utraq; parte colubum potius q accipitrem reprefentat:nec alio q colore lmitaf accipitre nifi q>ac
cipiter maculis diftinguif ceu lineisrcuculus uelut pudhs:magnitudo atep uolatus fimilis accipitru mi/
nimo: qui magna ex parte id tempus no cernifiquo cuculus apparet:nam uel ambo una uifi aliquado
funt.Quinetiamabaccipicre interimi cuculus uifus e:quod nulla auis luo in genere folet facere:pulIos
DE NATVRA ANIMALIVM
cuculi nemo fe ait uidific:parit tame:ue^ no in nido que ipfe feceririfed interdo in nidis mino^ auiu:
di oua quse aliena reppereritaedit:maxieuero nidos palubium petit:quoi&&ipfoij!Ouaafuabfumes:
fua relinquit.Parit maiore ex parte fingula ouarraro bina.Curucae quoc^ in nido parit:fouet illa: di ex '
eludit 3i educatrquo quidem praecipue tempore di pinguis di gratifaporis pullus cuculi eft. Pulli eria
accipitrum fuaues ualde pingnefq? efficiunt .Genus eorum quoddam nidos facere procul in petris ex/
celfis praeruptifg? aflolct.
De auium incubitu:quo ue tempore mas: quo item foemina fcubet. CAP. VIII.
Ncubat magna auium pars (ut de colubis retuli)foemina: mare fuccedeteraliqui mares ku/
bandi munus tantifper fubeundum foemina! itermiflb kubitu abum querut.Mnferu foe
minae tatum incubat:quae ut caeperut nunq intermittut fed ppetuo fouent incubitu. Aqua
_ ricae oes iuxta paludes:&locis herba habetibus nidos faciut:quo fit ut uel occupate negocio
wcubadi poffint fumere cibum :nec oino inedia laboret.Cornicu et foemina! tantu incubat: aflldueqj
in opere perfeuerat:mares his cibu fuggerut:pafcut<j incubates.Palubium foemina incubat a poft me
ridiano incipies totaq? no<fte:& ufep ad tps ientaculi pfeueras in reliquo tpe munus ide mas fubir.Per/
dices bina ouo^ receptacula faciut.In altero foemina kubariin altero mas:exduditep fua utercp di edu
cat.Pulli et ipfi fubigunf a mare ftatim cum pcedunt.
De Pauonc:& eius foetu:quotienf<^ in anno pariatideg? auium:teftibus qui coitus tem*
pore grandiores efficianmr. CAP. VI1II.
Auo uiuit anis uigintiqn^:parit maxime a trimatu:# colores pena^uarios recipit: exclu'
dit diebus tricenis aut paulo tardius:femel tantumodo anno parit oua duocecim:aut paulo
pauciora:nec cotinuatis diebus:fed binis ternifq? irerpofitis:primipare odona maxie ardue
irrita di fubuetanea illa pauones et pariut.Coeunt uere di partus breui a coitu agif. Amittit
penas cu primis arbo^ frodibus recipit cu germine earudemrgallinis fubiiciut kubada oua pauonina
quonia mas dum foemina kubat:aduclas ea fragatiquaobcam di filueftres nonullae aues pariut fugie
tes mare 8C incubatiSubiiciunf maxime bina:cu plura fuo incubitu nequeat apire. Curagj adhibef ut
cibus affit:ne defiderio eius difcedes:gallma intermittat foucdi opera.Teftes auiu gradiores effici tepo/
re coitus certu eft: fed falacio^ confpediores funt:ut gallinaceo^: di perdicum.Temperantiop,: minus
aues ad huc rnqdum coeunt geftanr fi: pariunt.
De pifeium foetmeiufdcq? inter eos diuerfitate di uulua: forma* CAP. X.
] Ifces haud omnes parere oua didtu iam eft genus enim ni cartilaginea animal generat: reli'
qua oua pariunt:fed nec cat tilagineis quidem foetus fine ouo.Pariunt eni intra ie oua di aiv
■ get atqj excludu nt:pra!terq raia:uu luas etia pifces habent diucrfas ut didu eft : nam qui pa/
1] riuntoua bifurcatas habent:ato^ inferius pofitas.Cartilaginea uero ea foecie potius habent
:fed intereft qd oua no iuxta precordia ommbus:fed intra nonnullis per lpina confjftunnum
de auda in aliu tranfferuntur locum. Ouu pifeium no bicolor ut auiu:fed unicolor olum eft: di plus al
bi trahens qluteittam ante q poftea cum foetus ifidet.Differt pifciu generatio ex ouo ab auium genera
tione eo quod altero caret umbiIico:qui ad mebrana tefte fubdita tendat:alte^r enim tantu qui auibus
ad uirellum fertur habet meatu:Ca:tera ide ortus ex ouo auiu di pifeium eft: quippe cu di foetus in ex/
tremo oua nafcantur: 8i uenae fimiles ex corde inter initia profifcicantur:# caput : oculi denicp partes
fuperiores principio fiant pregrandes : increfcente etiam foetu humor pari modo fubinde abfumitur
demuq? nihil fupereft:quod no foetu fubieririficut de uitello auiu expofitu eft. Quinetiam umbilicus
paulo a uentre inferius h serer qui reces naris longior fit crefcentibus paulatim breuier reddaf :demugj
fe rotum intra foetum rec5dat:ut didu de auibus eft.Mebrana quoqs cade ouum di foetum continet:
cui mebrana altera foetu per fe continens fubiacet :humor autem infer mebranas pofirus eft . Ad hsec
cibus in aluo fuggerirur eodem modo pifciculis albus quo auium pullis luteus.Figura uuluae ex difie'
dione peteda eftJDifcrimen aut inter fe ipfi pifces oftendunnut muftelini:q tum inter fe:tum etiam a
planis ratione uteri differunt nonnullis enim medio uuluae circa fpinam oua adhaeret queadmodum
didu eft ut caniculis:qua! cum accreuerint abfoluta feruntur per uuluam bifurccm anexamq? ad pcor
dia:quomodo di eseteris generis eiufdem in utraq? parte trafferun£:habet tam eo^qcaetero^: mulle
lini generis uulua paulo a praecordiis iferius:ueluti mamas albidas quae non nifi grauidis habeanf. Ca
nicule di raie teftacca qdam gerunt in qbus humor ad oui fimilitudine cofiftit:figura eius tefte fimilis
tibiajse ligulis:eft:meatufque fiunt capillamentorum fpecie in tcftis:fed caniculis quas aliqui ab hinulo
nebrias muftelos appellantffoetus rupta dilapfa^ illa rcfta proueniunt.Rais cu pepererint: rupta tefta
excluditur foetus:fpinaces uero muftelis fic a fpma qua habent nuncupati:oua ad precordia continent
fuper mamas:quibus ur defcenderintnam abfoluns foerus innafeitur . Idem hic generandi modus di
uulpeculis:eft mufteli autem leues uocati:oua per uuluam media : ut canicula geftant : quse poftea in
utru^ uteri finum defcendant:mox aial gignitur umbilico haerente ad uuluam :ita utouoabfumptq:
partus non aliter q in quadrupede contineri uideatur :adhaeret umbilicus ille prolixus capite altero ad
parte uulua: inferiore: ueluti ex acetabulo annexus:a!tero ad mediu foetu qua in parte iecur eft. Obu
fi refeces foetum ad oui fimilitudine uideris:etiam fi non prseterea ouu habeat.Secudae membrana'^
fingula foerus fingulos modo quadrupedum cotineuCaput prolis i utero nouae adhuc parte fpedtat
Cuperioremiau&oris iam di pfedioris inferiore uerlus traffercur:marcs in lsua foemina: in dextra in
qua aues:
UBER SEXTVS
2 6
genernnc:ar<p etiam parte eadem una foeminae BC mares:uifcera etiam foetuq? habet ut iecur. Perinde •
arrp in quadrupede magna cruetacp refedto cernutur.Omnia cartilaginea fimul& oua parte fuperiore
circa praecordia cotinent compluraralia maiora:alia minorat inferioreaialia iam exclufa: unde fit ut
genus id pifciu fepius menfe BC pariat BC coeat:quippe quod non uniuerfa aederc foleat quae coceperir:
fed particulatim repetes faepe BC diu peragens:ut dum fuperius oua contrahit inferius coquat atq? pfi>
ciat.Cteteri mufteli foetus fuos BC emittunt 8C recipiut intra feipfosiquod idem 8C fquatinae & rorpcdi
nes faciut:&: quidem iam uifa torpedo e fi grandis:quae foetus itra fe circiter odtoginta haberet.Sed fpi
nax unus ex mufielis recipere prolem fpinae impedimento non ponnecp uero pafiinaca BC raia ex pia >
nis recipiunt propter cauda: afperitatem.Raia etiam fuam no recipit fobolem tu capitis magnitudine
lum aculeo^ impedimetomam ne aial qdem una haec parit ut didu eft.Difcrime quo haec iter fe ipfa
difcrepent:6C generatio ex ouo ad hunc modu eft.
De affluetia genitalis feminis in pifcibus maribus foetus tpe:quomodoq? differat genita/
Ies meatus maris BC foeminae deq? cartilagineo^ partu. C AP. XI.
Ares aut pifcium tpe coitus meatus plenos leminis genitalis ita habet:ut attritu facile feme
ipfum effluat cadidurmeatus hi apcordiis uenaq^ maiore oriunf bifurces, Patent^ eo tepo
re et imperitis.f.in crcmeto feminis:& turgetis fafiu libidinis:interdu enim ac nonullis ad'
. modu icerti reddunf :ut de teftibus in auiu genere expofitu eft.Differut inter fe meatus ge/
nitales maris BC foeminae:tum aliis rebus: tum et qcl maris lubis iheretfirmius:foeminae mobiles fut
BC membrana tenui cotinendfed haec queadmodufe habeant ex defcriptione diffedionu cofiderada
funt. Supfoetat cartilaginea genera & ferut utero menfibuscum plurimum fenis: fed lepiflime qui
ex mufielis ftellares uocantur quippe qui menfe bis pariant.Initium autem coitus menfeSeptembn e.
Oeteri mufteli bis anno pariu t:excepta canicula:quae femehomnia in uere haec pariut Squatina etiam
autuno occafu uergilia^qui partus fecudus eft.Primus enim uerno fit tempore:fed fecundus foelicior
efi.Torpedo circa autunum. Repetut cartilaginea littus &uada:peIago 8C alto relido gurgite cu tepus
pariendiinfiat:ut necp tepore careant:& progeniem tutius colIocent.Pifcium caeteroi^ diuerfa genera
coire uifum a nemine eft.Squatinam folam & raiam hoc facere creditur: argumento pileis cuiufdam
qui nomen ex utroq? compofitum trahit Rhinobati quafi fquatraiam appelles:eft enim parte priore
raix fimiIis:pofteriore fquatinae:tanq ex eo utroq? prouenies genere mufieli igitur genu fq3 omne mu
ftelinum:ut uulpecula:ut canis &plani:ut torpedo.Raia leuiraia:paftinaca:modo quo diximus gignut
animal cum intra fe oua pepererint:
De partu BC pulloru numero pifcium uiuiparog<::Dephine Balena Vitulo marino & reli
quis quae cetae appellantur. CAP. XII,
Elphini balenae 8C reliqua cetae q no branchias:fed fifiulam habet animal generat. Additur
his prifeis BC bosrnullum ex his enim oua habere cernidfed ftatim foetum ex quo redado
in formam animal coftat quemadmodum homo BC quadrupedes qua? animal pariut. Del
phini fingulos magna ex parte aedutaterdu tame &binos balenae uel binos cu plurimu ma
gnacj ex parte fingulos procreantudem BC phocenae id eft tirfioni partus q delphino fimilis e nafces in
potoifed intereft quod minor tirfio e:dorfo apliore colore ceruleo . CompI ures eu genus elle delphini
©pinatunSpirant quee fifiulam habent oia BC recipiunt:aerem:haud enim carent puImone:& quidem
uifus delphinus e dormire:roftro emerfo ac fterteredac BC delphinus habet:& tirfio quo fuos nutriut
foetus :geftat<j eofdem ifirmos:infantia adolefcit celerius proles delphini:quippe quae annis decem ad
fumma perueniat magnitudine:geftatur utero decem mefibus partus delphinis aeftate: nec ullo tepo
re alio.Fit etiam ut delphini tricenis diebus ocultentur:&: lateant circa ortum canis fideris . Adultos et
foetus diu comitantur: magna erga gnatos caritas i hoc animali eft:uiuitannis compluribus. Confli/
lit enim nonnullos uixifle annis uigintiquincp alios etiam triginta quod cognitu eft precifaa pifcato/
ribuscauda:ut quos ita reddidiflent mari captos item agnofcerent:& temporis fpaciufcirent. Vitulus
marinus generis ambigui eft:nam BC mari degit quacj humorem non recipit fed fpirat ac dormit : BC
egreilus in terram parit in littore ut terreftre:fed quoniam plus temporis mari q terra immoretur:ci/
bumque exhumorepetanideoinaquiticisdeeo narrandum eft. Ergohicanimal 8C concipit ftatim
intra fe BC parit:fecundas quoq? emittit:& lac reddit modo pccudum:parit fingulos autgeminos:& cu
plurimum tres mammis quas geminas habet educat foetum ritu quadrupedu: parit ut homo omni
tempore. Sed maxime cum primis capris prolem circa duodecimum die a partu deducit in mare fu/
binde afluefaciesiilla dediuis fertur nec ambulat.Cu nodum innitifuis pedibus ualeat colligere feipfe
uitulus BC contrahere poteft:carne enim abundat molli% eftiatq? oflabus cartilaginofis conftar.inter/
ficitur difficulrer:nifi elifis temporibus capitis. Corpus enim totum carnofum e. Mugitus ei ifomno
genitale foeminae fimile raiae efbomnia uero id genus muliebris fexus fimilitudinem referunt.Gene
ratio partufq? aquatiquorii quae animal uel intra fe uel foras pariant ita agitur.
De partu pifciu ouiparoru:deq? fexus foeminae BC maris diferimine. CAP. XIU.
jlfces autem qui oua pariuntuuluam bifurcem ac inferius politam habent utduftum eft,
| Pariuntoua omnes qui fquamis teguntunut Lupus.Mugilis.Tellis : BC qui candidi appel/
lantur:& qui laeues praeterquam anguilla:ouum ipfum arenidum eft:quod BC fi utero con
| tinetur tamen detedu BC per feipfum conftare uidetur quia tota uulua ouis referta eftiita^
f ii
DE NATVRA ANIMALIVM
fit ut in paruis quidam pifciculis oua tantummodo gemina cfl*e uideantunnam ob tenuitate exiguira
temqi uulua incerta i iis cfhde coitu pifcium fatis didtum iam eft.Sexu autem eos quoq? diftinguiaper
tum eft.Pars enim pifcium maxima confumatur mare & foemina.De rubelione & hiacula ambigitur:
omnes enim grauidecapiuntunconfiflunt iragp oua per coitum in iis qui uenerc noruntifed non coitu
tatu:uei^ er fine coitu:quod argumento coftatnonullorufluuiatiliu: na phoxini flati prope dixeri cu
natilunt:& admodum parui adhuc oua habent:fpargutfua oua omnes & magna ouorum partem(ut
narratur) mares deuorant:aIia pereunt in humore.Quaeautem locis opportunis aeditafinnhaec ferua
turmam fi omnia feruarentur nimia cuiufcp generis eflet copiatnec uero haec omnia faecunda locarur.
Sed eo certo quibus canteris mas femen afperferit gitale:fub partu enim mas fequens:femen ouis afpcr
g it:& quae uitaleid uirus contigerit iis pifciculi enafcuntur:caeteris prout fors tulit eueninhoc idem 8C
in mollium genere fit: mas enim fepia oua quee foemina aediderit perfequitur fuum femen afpergens:.
quod uel in rcliqs ciufdem generis fieri ratio efl.Verum no nifi in fepiis hoc uifum adhuc efl . Pariunt
iuxta littora gobiones:fuaq? oua lapidu amplexibus mandat latiufcula 8i arenida.Idem 8i exteri faciuc
quoniam littora & tepidiora funt:& tutiora ne foetus a maioribus abfumantur.Cibum etiam praebet
uberiusiundefirutin ponto circa thermodoontem amnem plurimi pariant: efl enim iis locus tran/
quillusttepidus & aquarum dulcium copiofus.Pifces qui oua aedunt femel pariunt anno:praeter fucas
pu filias qua: bis pariunt anno. Differt hoc in genere mas a foemina q? nigrior &fquamis aplioribus
efl.Caeteri pifces oua eode foramine uuluae:aedunt:qui aute acus uocatur unus tepore pariendi utero
dehifcenteoua emittitrhabetem hic rima quandam fubuenrre imo:ut Cecil ix ferpentes : a partu au/
te uiuit 6C uulnus callefcit.Generatio ex ouo fimili ag ii modo fiue itus fiue foris efl ouu : fummo naqj
ouo innafeitur foetus mebrana obdudlaioculi primum patent grandes:& in globi fpeciem afformati:
quare conllat non finuliter gigni atque ex uermibus ut quidam putarunt: contra enim in illis euenit:
ut pars inferior maior iter initia fit:oculi & caput pofleaaugeant:ouo aute rupto foetus uelut nucleus
conflanqui pnmu nullum accipit cibum:fcd oui humore ia bauflo increfcunt: pofl nutriuntur aquis
dulcibus fluuiorum ufgi du fatis augeantur . Defertur ex ponto in hellefpontu purgamentu quodda
iIIius:maris:quodaIgae nomine phycos appelant:colorepalidu flore algaeideflealiiuolunnatqjexeo
fucaria alga prouenire:fit hoc aeflatis initio eoque tu oflreae:tu etia pifciculi eius loci aluntur . Purpura
quoqs fuu flore hinc trahere nonnuli exiflimar.
De partu & generatione pifciulacuftriufluuiatiliuq?; _ CAP. XIIIL
Acu lires di fluuiatiles pifces quinto fuse statis menfe uterum geflare magna ex parte inci/
piunt:pariunt omnes intra annunr.nec femen generationis fimul omneemittunt:fed rno'
do marinorum :hic quoqi femper intra fe aliquid plus minus foeminae ouorum mares 1 i/
_ _ jjj quoris prolifici retinent. Pariut tem ponbus aeflatis.Cyprini quinquies aut fexies anno par
ruq; fyderum ratione potiflimum faciunt:erica ter. reliqui femel edunt oua.In flagnis fluuioru 8C ha/
rundinetis lacuum ut phoxini & percae.Siluri di percae continentem emittunt fuum foetum: adeo em
foetus ipfe continuo filo fibi cohaeretiut percae quidem:quoniam latior efl:pifcatores in lacu harundi/
ne glomerenupariunt filuri grandiores flagno altiorerquippe cum nonnulli uel trium pafluum altitu
dine pariarim inores breuiore conteti funt gurgiteipraecipue ad radices falicis:aut cuiufuis arboris atqj
etiam inter harundines Qi algas:& mufeofam congeriem :non folum pares cum panbustfed etiam ad/
modum grades cum paruis ueniunammotifg? mearibus:quos aliqui umbilicos uocannfoemina ouu
mas liquorem uenereum depromit:& oua quae liquor ille uitalis contigermcandidiora extern pio cer
nunturnnaiorag? reddi eodem die propemodum dixerim«Paulo autem pofl oculi foetus exiflunt co/ •
fpicui:qui in quouis pifcium genere perinde ut in caeteris animalibus flatim patefeut praegradefq? ap/
parent.Quae ex ouis non attigerit liquor mafaili ille uitalis:haec flerilefcut:& fuperuacuafunt:ut i ma
rino etiam genere incidit foecundis iam ouis pifcicuk) ferefeente detrahitur:uelut putamen:quod me/
brana efl ouum ambies &C pifciculum:oua tadlaa foetifico maris femine:admodum glutinofa reddu/
tur:ad cefpites coeuntia aut ubi pepererit.Mas oua qua edita funt cuflodit:fcemina habit cu pepererit*
Tardifilmum filuri incremenrum ex ouo efl:quamobrem mas faepe uel quadraginta &quinquagin/
ta diebus affidet:cuflodiens oua ne a pifeibus occurrentibus abfumantur, Secundae efl tarditatis gene/
ratio cyprinoru:paricp modo oua aedita a mare feruantur, At minorum nonnulla uel tertio die i jpecie
pifciculi capiut augentur oua quae femen magis attingerint ut didtum eft:& eodem die:& pofl fit oud
filuri.-quantu eruumrcyprini di reliquorum generis eiufdem magnitudine milii: haec ad hunc modii
pariunt atqigenerant.Erica gregarim fuaoua gurgiti altiori mandat congefla contra quem tullone
appellantns littora petit tranquilliora fed is quoq? gregalis efl,Cyprinus:BaJerus 8i caeteri fere omnes
uadis intrudunrfefecum parturiunt:ac faepenumero fingulas foeminas mares tredecim Si quattuor/
decim fequuntur.Mox foemina oua procededo emitrir:mares fcdlantes femen fuum ouis refpergunt:
uerum plurima pereunt quod enim foemina no flabilis fed mutans continue parit: diflipari oua ne/
cefte efhuidelicetea quae no in materiem lcidennt aliquam :fed excepta ab unda feratur neq? efl enim
qui fuaoua cuftodianexceptofiluro&cyprinorfcd cyprinustuceacuflodit cu cogefla repererit.Ha/
bent mares omnes femen genitale praeter anguillam quae neutrum necp ouum:necp femen fortita cft
Afcendut de mari in lacus 8i fluuios mugiles:cotra anguillae ide in mati ueniuupifcesmaxima qdent
ex parte ouo gignuntur:ut didlum iam efl#
UBER SEXTVS
27
De generibus pifcium quae uel limo uel harena uel fpuma maris ex imbre excitara procre
j Ed funt qui &Iimo & arena proueniat:etia ex iis generibus qua: p coitu & oui primordio
! generentur:quod tu aliis locis paluftribus:tu uero apud gnidu fadtu olim memoratur.Sta/
1 gnis eni fub canis ortu reficcatis:& limo ia arido:ubi primu hymbribus reftagnare loca ici/
perenpifciculi nafcebatur generis mugiluiquod per coitu procreaf magnitudine haleculae
paruaeinec i his aliquid uel oui uel feminis cotinebatur.Quinetia i nonullis Afiae amnibus qua effluut
in marepifciculi quida magnitudine naricaru modo eode proueniunt.Sunt qui omne mugilu genus
(ponte oriri opinatunfed no redte:nam dl oua eoru foemina; 6C femen ganitale mares habere cernun/
rur. Verum genus quoddam eorum eft:quod no coitu fed ex limo arenaueenafcaf. Sed nonnulla uel
lponte generare ex iis quae per coitu prodeant fatis ex iis coftanqure aut nec ouum : nec aial pariant:iis
ortus uel ex limo:uel ex arena:& per fumma fadta putredine agiturrqualis etia apluae origo fpuma nu
cupata ex terra arenofa confiftinquod quidem apluae genus nec incremetum capinnec prole affert : 8C
temporis longioris fpatio perinfed denuo nafcitununde fit ut breui quodam tepore excepto omnibus
fere anni teporibus generetunquippe cu fpuma illa ab ardluro autumnali ad uer ufq? eduret: efferri id
pifciculi genus funditus de terrarargumentu eftrquod nifi tepore tepido non capiatur utpote quod de
humo ad fumma teporis gratia ueniat.Quim 8C folo agitato detracftag? eius colluuioe copiofior 8i me
lior exit:cretera apluae genera deteriora propterea funt qa cito augetur . Fiunt locis umbrofis apricifue
quotiens teporis beneficio folu tepefcit:ut in adtica terra apud falaminem:& iuxta themiftocheum : &
in marathonae.Locis enim huiufcemodi fpuma illa confiftit:& tepore tali apparet : fed nonnufqua uel
cuaqua de caelo icefliuoritur: pifciculus hic in fpuma:quae hymbreadmifio caluerit:unde nomen fpu
me accepinferturq? interdii per fumma marisrcu caelum tepidu eft:& in fpuma fluitante perinde ac in
fimo uermiculus uoluitur.Qamobrem in loca complura genus id apluae adfertur ex alto & copiofe
quogp generatur:^ capitur ano quieto 8t humido reliqua aplua:foetura pifcium eft qua enim gobio/
naria dicitungobioes paruos ignobiles qui terram fubeunt creat:qua uero phalericam uocat: mebra/
das gigniuex quibus fardinae:exfardinis fardae oriuntur. Genus aplux quod in portu athenienfium
nafcitunenrcaulos duffos progeneranquinetiagenusaliudaplureeft quod alecu:&mugillu fit foetura
Spuma aut altera illa fterilis humida eft:breueqs(ut diflu e) tepus edurat:mox capita & oculi reftat:fed
iapifeatores queadmodu deportare poflent iuenerunfale eni afperfa plus teporis afleruari pot.
De procreatione Anguillarum; CAP. XVI.
Nguillae nec per coitu ,pcreatur:nec pariut oua:nec uero capta unq aliqua c quaeaut femen
genitale aut oua haberet. Meatus quocp uel femini uel uuluae accommodatos nulla refeiffa
oftedit.Sed hoc unum iter fanguinea genus totum fine coitu:fine ouo procreatur quod ira
_ 8] efTe a rgumeto coftatrquod innonnullis foeculetis ftagnis aqua omni exhaufta & limo de^
Cradto anguillae denuo generatur:ubi aqua accefferit pluuia nam ficcis tem poribus gigni nequeurretia
in lacu peremni:quippe qua; hymbre 3C uiuat & alantur: fed 1 hoc genus no coitu:no ouo creari apertu
eft, Videtur tam e nonullae habere facultatem gignedi:quod i aliquibus lumbriculi flatus generari an/
guillas creditur quod error eft:fed certe ex his prodeut quae terra; inteftina uocatunquee fpote in luto
humefceteqj humo proueniur.Iam aliae abfolui ex his uifae funt:aliae fcalpitis difcerptifq? ftus apparue
runt:oriuntur ha;c iteftina didtajtum in mari tum et influuiis ftagnifqj putredinis maximae ratione:
fed in mari qua algae funt:in ftagnis aut 8i fluuiis iuxta ripas:caIor enim amplius eas fubiens partes fa/
cit ut putreat.Talis generatio anguillarum eft.
De utero 8t tempore partus aquatiIium:quomodoq? alterum ab altero in foetibus emit
tendis differat. CAP. XVII.
| Artus aut pifciu neg? eodem tpe fimili modo oium fit:nec pari temporis fpatio geritur ute
rus:greges ante coitum marium & foemina^ cofiftiit.Sed fub coitu 8C partu coiugia agu/
tur.vte^e uero alii diebus amplius tricenis feriit: alii minus: omne tamen fpaciu numeris
diftinguedum feptenariis fortiutur.Plurimu tpis datur iis quos nonulli appellat marinos
Sargus coit mefe decembri:fert uterii dies triginta:quinetia in mugillu genere:q labeo a nonnullis uo
catur:& muco eode quo fargus tpe coeut:& tantudem tpis feriinlaborat oes p id tps quo genit ute^:,
Vnde fit ut tuc potiffimu ruat in terriuac excidat ferutur porro graui ftimulo agitati in terra:atq? oino
id tpis motu ppetuo incitatur donec pariat:fed oium maxime mugile ita follicitari certu e: requiefeut
a partu cotinuo:exitus pariedi pifciu coplunbus eft ubi uermiculi nati in uetre fuerint: innalcutur eni
minuta qda aialia uermi fpecie:partum q expellut.Parit falitario^ genus in uerc:plurimis deni® par/
tus circa equinodtiu uernu agitur.cceteris no eade anni tepeftas accomodata eft:fed aliis atftas anis au/
tunale aequinodtiu attribuitur:parit prima hoc in genere atherina:qua arifta appello:^ iuxta terra. Ca
pito aut ultimus eft:coftat id cu foetus anfte:primu capitonis nouifllme appareat. Mugilis et Iter pri'
mos partum accelerat:^ falpa aeftatis initio locis plurimis:nonufquaenim autuno. Quinetiem facer
seftate parit:moxaurata:lupus:mormur:molaris:deni^ oes qui cruffiones uocatur: ultimi gregaliu:
mullus:^: graculus pariut autuno nullus fua oua limo comittit:unde fit ut fero pariat.Diutius em' fri/
gus cotinetur in limo.Graculus poft mullu foenficat iter algas:utpote qui locis faxofis degat:fert ute/
rum logo tpis fpacio» Alleces bruma pariunt.Cseteri qui pelagici funt reflate magna ex par te:cuius rei
f ili
DE NATVRA ANIMAL1VM
argumentum cft:quod minime per id tempus capiatur.Foecudifrima omniu pifciu allec effe ufdctur.
Raia frer cartilaginea fetificat:numerofius:ueru quod de facili pereut:hinc efficitur ut appareat paucae
edit haec pua uniucrfa 8C iuxta terram. Oino genus cartilaginei! mfus fenficat:quiaaial gignit: feruari
ramen fua potiUTmu magnitudine pot:acus etia appellata fero fetificat.Complurefq? eius generi difru
pto ac dehifcete utero pariunno ta multitudineouo^ qua magnitudine 8C modo phalangioru proles
parentem offufa circundatiquippe quam difcedere Itatim prolis amor no finat: 61' fi tetigeris fugiunt.
Arifta atteres aluu arenae parit.Thuni etia prae nimia pinguedine debifcunnec plufqua bienio poliunt
uiucreicuius rei argumentu pifcatores inde deducunnquod cu aliquado limarie anno fuperiore defe/
cillant. Thunni fequenti anno defecerinr.Limariis enim thunni prouedfiores aetate anno effe putatur
uno:coeunt thiini 8C fcombri menfe februario poft idusrpariut iunio ante nonas:aedunt fua oua condi
ta quafi utriculo:incrementu m aute partus praecipua fumit celeritate. Cu enim thuni \ ponto pepere
rinnprodcuntex ouo quas alii Icordula uocant.Bizantii auxumas nominant quia diebus pauds adole
fcunnquae exeut ponto autuno foetas comitantesieode aut redeunt uerno tepore iam adeptae eam ma/
gnitudinem qua limaria nomen aeeipianr.Profofto omne pifciu genus celeriter adolefcit:& peipue i
ponto quippe: cu ibi incrementu fingulis diebus plane intelligatur.Sed hannae longe cofpe£hus:oino
ira exiftimadummreifde pifcibustno eifdem locis degentibus :nec coeundi ferediue tepus effe ide: nec
foetificandiraut proficiedi:na 8C qui graculiappellantur nonufqua meile tritici pariunueru ita hac nos
exponimus ut magna ex parte res euenit.Cogri etia fetura intra fecotinct:fed no oibus locis aeque id
conffatmec ipa foetura fatis patet in utero pingui obaefonneft tamen ferie quada prolmufculamt in fer
petibus:quod certe ignis periculo inotefcit:pingue enim abfumitur atep euaporatunoua autem crepat
6t extrufa dilTiliunt. At haec fi palpites &i atteras digitis :pingue Ieue utica fenferis:ouum autem duri/
ufcuIum.Cogri itaqp alii pingue habet.Ouu nullum:alii cotra piguenultmouum autem quale modo
expofui poffidet:Sed decoitu utero 8C eiufmodi reliquis caetero^ afan tiu oium :tu aquatilia: tum uo
lucru atep edam terrcftrium qua oua pariunt:didum iameft.
De coitu eiufcp tempore:& libidine quadrupedo quaealal pariut: CAP. XVIII»
Equitur ut pari modo de iis quae in terreftrium genere afal pariuntrat^ etiam de homine
gC@?1! differamusxoitum & priuatim Sdpublicae omnium diximus.Commune autem omnium
I afalium cft:ut cupidine uoluptateqt rei uenereae maxime geftiat atq? incitetur.Ferociut fe/
minea partu:mares tempore cqitus.Iam equi equos mordet:fternut equire atq? infequun/
tunlues quoq? feri acerrime feuiuqnquaq per id tempus imbecilles ex coitu reddantur: dimicant iter
fe migt in modu armares fefe:& cutem qua craffifllma praeparares induratefqs attritu arboru: faepe ec
luto obdu£to:ac reficcato:tergus inuidum contra idus effitiut:pugnlf adeo acri certam ine:grege reli
do:ut faepenumero morte utercp aduerfarius obeat. Simili modo & tauri efferantur:# arietes Sc hirci:
qui enim fuperiore tempore fociniugi concordia pafcerentur.Coitus tempore diffident.# alter altera
libidinis rabie luadif. Camelus etiam mas faeuit tempore coitus :fiue homo fiue camelus accedar.Nam
equis quidem odio naturali aduerfanf.Idem feris quocp euenireaptu eft.Nam urfi:Iupi:leones: acrius
per id tempus in eos qui acceflerint faeuiutater fe tarae minus haec dimicat uidelicer ob eam rermquia
nullum ex iis gregale eft.Quinetiam urfae a fuis catulis ueh^meter ferociunt ut canes a catellis» Etele/
phanti quoq? ad coitum efferari foler.Quaobrem apud indos is haud quaqua permitti initum aiunt»
Libidinis enim rabie agitati cafas profternut male coditastpluragp alia incomoda faciuntrmirigari pa /
buli copia narrantur:plagis etiam temperant:addiidis aliis quibus ferire praecipiat. Quae aut no uno
tempore.Sed faepius anno coeunnut ea quae cum homine degunuerbi gratia canes:fues:ut minus effe
rentur facit coitus copia.Incenduntur libidine exfoeminis equae potiffimurmrnoxuaccae. Equae iraq?
equiunt:unde uocabulu id ab hoc uno animali trahif maledido in mulieres libidinofas.Necno euem
tari per id tempus equae dicunf:quapropter in creta ifula equos admiflarios minime a feminis fe mo
uendos cenfent.Cum uero ita affedae fuerinneurrunt relida focierate:fimile hoc unium eftrut quod
fubare in fuibus dicitu ncurrunt non orietem aut occidente uerfus:fed ex aduerfo aquilonis aut auftrl
nec appropinquare quequa patiuntur donec uel defatigatae defiftannuel ad marem deueniat.Tumali
quid emittunt quod hippomanes appellatur:eodem quo illud quod nafeitur nomine.Tale hoc fanee
quale fuis illud quod apriam uocant fed hoc praecipue ad amoris ueneficia petitur. Equae tempore coi
tus colligunt fefe:& focietate magis quam antea gauder:iadant caudam crebrius:uocem fmutant:hu/
morem emittunt fuis genitalibus fimilem genitu rae:fed multo tenuiorem qua mares:que hippoma/
nes nonulli appel!ant:non qd pullis nafcentibus adhaeret:accipi eu humorem difficile effe aiut:qd pau
latim admodu Iabitur.Mingunt etiam pluries atq? inter fe ludut cum equiut haec de equis. Vaccae tau
riunt:& libidine adeo incendunf :ut bubulci eas tenereaut capere nequeant :inditium tum equae tum
uaccae fuse libidinis praeftangenitalis fpecie prominetiore. Vaccae etim mingunt crebrius more equa/
rum.Adhaecuaccae tauros fuperUeniut:& fequutur Ikdulo 8C afliftut.Turget ad coitum prius mino/
res natu quam maiores:tu in equo^e generem! in boum.Tcmporis et beneficio 8C corporis uahtudine
^ppefiora reddunf ad uenere afalia:equa^ libido extinguitur magis inba tonfa 8C frons triftior reddif
mares in hoc genere feminas fibi focietate coniundas dignofcuntolfa«ffu:& fi paucis ante diebus una
fuerint:quod fi feminae diuerfae permifceantur:mares alienas mordendo expellunfuafgp finguli feor
fum habentes pafcuntur. T ricenae aut paulo plures fingulisdanfjquoticns mas accefierit aliquis con^
LIBER SEXTVS
zS
ff ftmi i cum maritus couertitur:& curres gyro aggredif pugnat foeminam fi qua fe m oueritrmor/
fu reuocar.Taurus tepore coitus tatum cu foeminis pafcituncsterofq? oppugnat mares uter fefe con/
uerfantur:quod coarmetari dicitur.Iam epiri prouicis tauri fspius tnmeftri pro temporis fpatio non
apparennomninofera omnia aut certe plurimamon ante cum foeminis ad commune pafcuumue//
niunnquam tempus fit coeundi, Sed cum iam per statem licuerinfegregatunmares a foeminis: feor/
fumcp pafcuntur.Sues foeminaecum libidieexcitatunquod fubaredicitunuel homines aggrediutur.
Canes eode illo modo affefts canire dicutur.Prominet genitale i foeminisrcum ad coitum lhmulant
BC locus humefeinequabus humoris aliquid ibi defluitrper id tempus purgatio meflruo^ fit quidem
8i csterisrfed nulli equs ac mulieri.Oui & capra tempore coeudi idicarunquod idem poft coitum et
fitadtempus:moxdcfifiit donec parturiat:tumdenuoidicatur:quarepaftores proximum efie partu
intelligur. A partu autem purgatio fequitunabude primum leuiter cruenta:pofi:modum ualde:uaccs:
afine:equs:modo quidem ampliore quam fupraduflisemittitunutpotemagnitudie cxcedetibus:fed
multo ex proportione minus:bos itaq? foenria cum coitum affedat leuiter purga tunquatum emina
dimidium aut paulo plus.Tempus aute coeudi tuepotiffimum eftrcum purgatunequa facillime onv
nium quadrupedi! parit:uacaradmodum purgametisrminimumq} emittit profluuium fanguinis:ui
delicet pro corporis magnitudfe.Coceptus iditium maxime i uaccis:equabufg^:cu mefes ceflarutdpa/
lio temporis bimeftri:trimeftri:quadrimeftri femeftrirfed id percipere difficile eft:nifi quis iam dudu
fecutus afiuetufq? admodum fmquaniobrem no defuntiqui mefes i his aialibus negec.MuIabus me/
fes nulli mouetunfed earum urina craffior qua mariu m dhomnino excrementu uefies quadrupedi!
crafiius quam hominum eft.Inter eas tame quadrupedes oues foemina &C capra crafllorem reddunt
urinam quam mares. Afina cotra tenuiorem quam mares* Apartu urina quadrupedum omniu craf/
fior reddituri magis eorum qua minus purgatur.Lac fieri icipitad fpecie puris initio coitus fed uri/
lepoftea efl: cum pepererint:pinguefcunt tam oues cj capra cum gerunt partum aduntq? amplius qd'
idem de bubus etia ac cateris quadrupedibus affirmadum eft.Sunt porro afalia propefiora ad coitum
prope dixerim oia uerno tpe:fed funt tame q no eo tpe coeat:uerum prout qustp alere fuos foetus co/
modius poflimt:ita tepus libi couenies habeanfues cicures ute^ ferunt mefes quattuonnumerus par
tus primum ad uicenostfi tamen mulros pepererintsducare oes no queunfenefcetes etia pariunt qdc
fimili modo:fed tardius coeuntuplentur uno coitu:fapius tame fupuentum patiuntunea de carquod
polf coitum humore qaprianonulliappellantemittunt:qd quidccoeoibus incidit:fed aliq una cum
hoc feme etia admiflum eiiciunr.Foetus q in utero Iafus minutufq? fuerit metachoe^ dicimr:qfi po/
jfihumum uoces:quod i parte qualibet uulua accidere pot.Cu ferofa peperinprimam mamam porco
qui primus in lucem prodiit pbencauendum ne prima fubatioe ante aures flaccidas coitus fiat:fruftra
etenim fuerit. At fi plena iam auiditate ac defiderio libidinis turgido admiflura :fiat unus ut modo di/
xi:inimsfatis fitrprodeflapro coeunti ordeum apponere pabulo:quod idem & ferofs foers comodu
efhfed elixum.Sunt e ferofis alis ftatim prolis foecunds laudabilis:alis increfcentes melius generant;
Suem oculo amiflo breui extingui magna ex parte nonnulli exiflimant:plurimis uita ad annos quin/
decim:aliquibus etiam prope ad uicenos*
De coitu foetucp ouium & caprarum, CAP. XIX.
Ves & caprs temo aut quaterno coitu implentur:^ fi a coitu hymber acceffi t abortum in
fert:pariunt maxima ex parte fingulos:fed aliquando & binos & ternos 8C puaternos:ferut
Smenfibus:tum oues tum caprs. Vnde fit ut locis nonnullis quibus csli clemetia 6C
_ t copia eft:bis parianuita capris ad odfonos cum plurimu annos:ouibus ad denos:fed
magna exparte ad pauciores :duces pecoris tamen uel ad quindenos protrahunt uitamrfingulis ouili/
bus finguli duces conftituuntur:qui quotiens fuo nominea pallore uocantur antccedunt:quod ab in
eunte state facere afluefcunnOues sthiopice uel ad duodecim & tredecim ann<5s uitam agut . Caprs
etiam ad decem & undecim.Coeunt ta oues q caprs quadiuuiunt,Pariuntgemi'nos:tum pabuli be/
sieficiortum fi pater aut mater uim eam geminandi per naturam obtineat.Mares autem aut foemms
generan tur ui tum aquarumrtum admiflariorum.Nam 8t aqus faciunt ut foemins marefue conci/
piantur:ad hsc aquilonis flatu mares potius cocipiunmrauftri fcemins.Vis tanta efl aquiloisrut uel
ea q no nifi foeminas pariat imutet ad prolis mafculs ^creatione.Spedlare ad aqlone oportet cu coeuc
fcemins q mane iniri foIent:mare fi Iero diei admifens:no patiuntur, Cadidi nigriue efficiutur fartus:
0 fub lingua arietis uens nigrs aut candide habentuncuius enim coloris funt uensrciufde QC uellus e.
Varium etiam fi plures uenarum colores funt.Qus aquam falfiufcula bibunt maturius coeutinec fo
Ium ante coitu fed et a coitu faliendu eft:arq$ ena uerno tpe, Capris nulli! duce paflores coflituut: quia
earum natura no flabilis fed lubrica atq? mobilis eft:in grege ouium fi maiores natu tepeftiue libidine
tncitanturiannum efle fodicem gregi pallores confirmannfed fi minores infoelicem*
De coitu 6C fstura canumreorumq? uits longitudo CAP. XX.
3i Anum genera plura funt. Coit laconicum menle fus statis o<flauo:& crus iam circa id tem
|J pus attollentes nonnulli urinam reddunt.Impletur canis unoiniturquod in furticiis maxi/
me collar initibus.lmplent enim q femel inieringerunt laconics uteru parte fexta anni hoc
eftfexagenisdiebusautunoudalteropIusminufue.Catellicecigignunturinecante duode
Citnu die uifum accipiut. Coeunt canes poftea qua perperunt fexto mele:nec citius.Sunt q parte quin/
DE NATVRA ANIMAL1VM
ta anni utcru fcrnntihoceft duobus di fexaginta diebus:quaru catelli duodecim diebus Tuce caretino/
nulla: quarta parre anni hoc eft tribus mefibus ferunnquaru catelli diebus decem di fepte luce carent:
tanrudem teporis canireetia foemina: putantur :menftrua huius afalis diebus fepte mouetur: fimulq*
euenit ut genitale promineatiueru nodum per id teporis coitu patiuntunfed fequetibus fepte diebus:
tepus em' quo toto canis libidine tenctundiebus quattuordeci magna ex parte defcribitur. Veru ncnul
Ise etiam ad fcxtumdecimum pruriunnpurgatio aute quae coiun&a partui efl: una cum catellis nafceti
bus prouenitrcrafib pituitofoq? humorc:reddutur etia tenuiores a partu:&: lac ante diebus qnep quam
pariat habetimagna ex parte ueru nonullis etia fepte aut quattuor diebus anticipat.Vtile flati ut perpe
reriteft.Genus laconicu poft coitu diebus triginta habere lac fcipit.CrafTum inter initia oium eftide/
inde proceiTu teporis tenuius rcdditur.Craflius canui qua eseteroru aialiu lac cfbexcepto ferofe ac lepo
ris .Inditiu i mamis etia apparetreum aetate coeundi iam habet, Fit eni peride ac i hoibus tumor i papil
lis mamaru: di cartilago quarda cofiftitifed difficile id perceperismifi habeas ufurn rei carent eni haec
inditia magnitudine:hoc igitur foemina: euenire certu eft:mari nihil eiufmodi accidit:crus mares tol/
lentes mingut magna ex parte quide fexto mefe aetatis:fed nonulli uel ferius odtauo.f.mefe id faciunt:
at<j etia maturius q fexto quod aute fimpliciter dixerim cu coire incipiunt tollut foemina oes cofiden
tes mingur.Veru in hoc etia fexu nonulli crure elato minxerut . Pant canis duodecim cu plurimum:
fed magna ex parte quinop aut fexiunu etia aliqua peperifle certu eft.Laconice magna ex parte odio pa/
riunt:coeunt quadiu uiuunt &C mares di foeminae.PecuIiare generis laconici eft:ut cu laborarint: coire
melius q per otium poflint:uiuitin hoceodegenere mas ad annos dece:foemma ad duodecim.Cxteri
canes maxia quide ex parte ad annos quattuordecim*Sed nonulli uel ad uigfti protrahunt uita. Qua/
obre redleapud homeru cane Vlyflis uicefimo anno mori aliqui iudicat.Lacoici fane generis foe minae
quia minus laborant qua mares uiuaciores maribus funt:ut uero l oeteris di fi no lateadmodu coftat
tamen mares uiuaciores funt.Detes canes no mutat prxterqua eos:quos uocat caninos: cofq$ quarto
retatis mefe ta foemina: q mares. Vnde fit utdiueria fit audio ru fentia.Alii.n.qdduos tatumodo mu/
tatmegant omnino ullos mutarircum eos paucos reperire difficile fit: Alii cum hos uiderint ceteros
quoque pari ratioe mutari exiftimant:aetatis iudicium ex dentibus fumitur:quippe cum iuniores ca'
didos habeant di acutos:feniores nigres di hebetes.
De coitu 8i partu bouuidecg maris di foemina: retate. CAP. XXL
Os uno initu lplenagitq? uehemeter.Ita ut foemina uix tolleras fuccubat, Si forte conceptio
pererraueritiuigefimo poft die mare foemina recipit. Seniores tauri nec fsepius qde fcemi/
nam eade:eode fupueniut die nifi ex iteruallo. At iuniores di eade faspius cogunt:& pluries
petut ac fupueniut uigorre fure retatis. Salax minime iter mares bos eicoit q uicerit: cucp iis
uenere ia aebilitatus lagueritiaggredif uidtus ille laguete:& pleruqj fugat, Coire tu marcs:tu focminae
anno aetatis prio padlo icipiut:quo ad facultas fit^>creandi:ue^ q<3 magna ex parte fit uel anniculi : uel
nadli odlauu mefem uenere adeut.Sed.n.qd maxiecofeflum habemusibimatu generar.Ferut uterum
mefes noue:derio pariutiSut q dece totos mefes exceptis paucis diebus affirmet . Quod at i luce pcur/
rerit haec teporaad abortiuu eiuitaleq? minime:et fi paulo maturauerit partu.-pmolli nacp iperfedla^
ungula gdit.Pariut fingulosigeminos raro.Quadiu uiuut di coire folent:& parere. Viuunt magna ex
parte foemina anos quideri atq? et mares excifi nonullis aetas uelad uiginti anosiatcp et plures: fi cor'
pore bene habito fint.Na cxcifos aifuefaciuti&duces coftituut boudut ouiu:q plus tgis q caeteri uiuut
ufu exercitii:& copia pabuli:uiget quiquenes maxieiquo circa home^ qda redte dixifieaiut.Quique/
nem tauru: di bouis luftro floretis, Ide nacp fiftnificari arbitratur:Deces bimus emittit bos:nec uniuer
fos:ut equus :ungulas cu dolore articulo^ iaborat no amittit:fed pedes tatumodo ltumefcut ueheme
ter. Lac a partu utile eianteqpeperit caret ladleiqtu ladlis jaueneritiprimu cocrefcesipinde ut Iapis du/
refeitiq? ita accidit nifi aqua admifcead.luueca recetior q annicula no patif uenere nifi oftento. la.n.uel
quarto aetatis mefe coifiepfpedtu e.lnitiu coitus plurimis qde mefe aprili di maio fed nonnullre et ad
autunu ufq? tempus coeudi deducuriCum plures grauidae funt di facile initum patiutunnimi^ ^ fi/
gnohyemis di hymbrium id accipitur:meles di uaccis fiututequabus:fed minus.
De coitu 6i partu equo^:deamiflioedetiu:deg5 maris di foemfre^tate, CAP. XXIL
Quus coire fcipit bimus tam mas qua faermas*fed hoc in paucis fit.PulIi^ eorum ipforum
minores imbecilliorefq^ funt.Quod autem plurimum trimatu tam mares q foemina ici/
piilt di proficiut:fubi'dead prolis pracftatiam:in uicefimum u% annum, Fert uterum equa
mefes undecim :parit duodecimo mefe equus no certo dierum numero implet:fed aliqua/
do uno:aut duobus tribufue:aliquadopluribus:fa?riuscertequaafinusequam fuperueniens impleat*
Coirus notam laboriofus equis q bubus e.Salaciffimum oium tum foemfarumitum marium equus
eft:hofe excepto Iuniorum coitus pr^ter setate cotfgit pabuli bonitate di copia:pariut magna ex parte
equae fingulosifed gemellosquo^ aliquado cu plurimum imula etiam gemellos pepinqu^qdem pro
ofteto accipiutur.Coire ita icipit equus uel tricefimo mefe:fed quoad digne procreare poffit : tuc te m/
pus eft:cu denbus mittedis ceilauit:ue^ iam nonullos etia comutat:implere potuifie aiut: id^ fieri ita
cofirmatjnifi natura fteriles fintequo dentes quadraginta numero funnquorum primores quattuor
mefe tricefimo mutatunbini utriq? fupra dico:&: fubteritum ubi prsterea annu compleuerit: qttuor
item modo eodem mittuntunduo fuperiusitotide^ inferius;rurfus anno altero pcradlo fimili modo
LIBER SEXTVS
ts
quattuor aTu mutanfunquibus iam praeteritis annis quattuor & menfibus fex: nui lus prscterca mitti/
cur.-qqeuenifie in aliquo certum eft:ut cum primis omnes amitterentunatgj etiam in alio:ut cum ulti
m is omnes:fed haec rarofit itaqp ut equo fere tempus idoneum maxime fit ad procreandum :£um an/
num quartum & fex menfes complenrifeniores equi profedto foecundiores funt:ta fceminas q mares.
Equi uel fuas matres 8C filias fuperueniuntiatg? tunc perfedlum efle armentum uidetuncum parentes
fuatn ineunt prolem:fcythae equabus grauibus equitant:cum primum fe mouent fcetus:& nimirum
eas proficere ad partus facilitatem arbitrantur.Qeterae quadrupedes iacentes parere folent : quo fit ut
fuetus obliqui omnium exeant. At uero equa cum tempus iam atdendi appropiquai itterigit fe ftanfq?
emittit partum. Vita equorum plurimis ad decimum odlauumiatqi etiam uicefimum annumifed no
nulli etiam quinq? & uigintiiatq; triginta egerunt &i fi cura diligenter adhibeatunuel ad quinquagin/
ta protrahitur aetasilongiffima tamen uita i pluribus ad cricefimum annum quod magna ex parte fie^
ri norimus.Foemina magna quidem parte quincg 6C uiginti annos uiucre poteft.Sed iam nonulte et
quadreginta uixere.Minus temporis mares uiuunt quam foemina? propter coitum :& qui domi alun
tur minus q gregarii:foemina quinquennio finenr.tum longitudinisrtum etiam ,pceriratis fui corpo'
ris recipitrfcd mas fexenniopoft annis fequentibus totidem crefcit in corpulentiam :& ad uiginti ufg?
annos pergit proficiens :uerum celerius foeminae q mares perficiuntur:qq in utero mares q foeminse
citius quemadmodu etia homines.-quod idem uel in canteris animalibus quae pariant plura fieri folet.
Lattare mulum femeftre temporis ipatium referunt.Mox fugi non patiiui nan^ humorem trahi: &
cum do!ore:equo autem plus temporis iribuunt.Viget 8C equus & mulus a dentium omneumq: pro
dierint oes:non facile aetatem dignoueris.Qtiaobrem dici foletrcerta fub ortu .-incerta ab ortu:denique
poft dentium ortum eo maxime declaratur aetasrqueni^caninuni uocamus:breuior enim hic fepteni
bus efhpropter freni attritum quod ad eum iniicitunno feptenibus maior quideded no uertice extas
adadtiore.Iunioribus acutior &,pcerior eftmias oibus rpibus ini t:nec ceflat qdiu uiuit.Foemfa et qdiu
uiuit initur:nec tepus ullum cerru libidine aufertded ingenium hois arcet:aut uinculo aut aliquo hm
iufcemodi impedimento:non tamen quouis tepore fadto initu:facultas enutriendi quod pepererit da
tunequu apud opuntum gregarium fuifie accepimus:qui annos quadragita natus pollet coirerfcd ad-'
sumentum quoad fui pedes priores attollerentur defiderabat.Coeundi initiu equis in uere . Non flati
a partu equa ipletunfed intermiflo tcpore:& melius quarto aut quinto anno interpofito procreat.OI'
no fi nihil plus detununu tamen interponere annum & quafi r.ouale facere necefle eftrEquus igitur i/
terpolito tepore ut duflu eft parit. At alinus continue parere potefl:fit etia in equorum generet utaliac
omnino ftenles fint:alte concipiant quide:fed cedere nequearicuius rei indiciu aiuntiquod foetus cir/
cum renes alia quseda fpecie propemodu renu itayontinenut refeiflus: quattuor renes habere uideaf
£Iu magnitudine minus carica parua:fpecie latiufculu:orbiculatu nigru:hocfi quis prerupto odorem
moueat:equa excitatur furitq agnito eo odore.Quapropter id a ueneficiis petiturit percipitur mu/
lierculis.Si cu a?qua ex quo preegnante coierit afinus:foctus ia conceptus corrupitur . Equoru duce ut
feouu nullu conftituunt.-quonia equo^ natura non ftabilisrfed mobilis procaxq eft.
De coitu afina? &afinepartu:marif^&foeminae aetate. CAP. XXIII.
Sinus tum mas:tu foemina tricefimo menfe coire incipit eodeq tepore dentes mittit prio/
res:fecundos aute fexto menfe atq etia tertios quartofq eode:gnomones hos quartos adi/
iudicanda aetate nuncupantiSed ia uel annicula afina concepit:ut perfici proles ac adolefcere
poflenreiicit femen a coiturnifi interpelletunquaobrem flati poft coitum uerberant in fe/
dtanturq?:parit duodecimo menfedingulatim magna ex parte procreat prole: ea nanq natura eft ut
unu pariat, Sed nonnunqua gemellos etia edit , Afinus quide equi genitura corrumpit ut duftum eft:
equus afini minimeicum equa ia afini initu conceperinlac grauida habet menfe decimo. A partu die fe
ptimo mari iungituneoque die iutfta maxime recipit initum:fed poftmodum etiam padtunfolet haec
nifi priufquam gnomonem amitat peperitmunqua poftea initum recipere:parere uel in confpecftu ho
minis uel in luce noliufed in tenebras ducitur cum parturitrfi priufqua gnomone dimififietrpepereric
parere tota fua aetate poteft:uita afinis amplior annis triginta dC foemina uiuacior mare eft . Cum uel
equus cum afina:uel alinus cum equa inieritrmulto magis abortus confequitunqua cum unigene in/
rer fe iungantunuerbi gratia:equa cum equoraut afina cum afino.Euenitetiam tempus gerendi uteri:
cum equus cum afino coierit maris norma.ldeft ut quanto fpatio teporis mas perficitur luo in genex
re:tanto etia foetus que ipfe procreat abfoluatur. At magnitudine corporis fpccie:& uiribus magis foe/
mina? qua mari fimileeuadinquodnafdmr fi frequenter coeant:necp ullo interpofito tepore cefient:
quae ita iungunturibreui foemina fterilefcit.qua de caufa non frequenter ita coniungunt.-qui cura huic
adhibent reufed tempus aliquod interponunt.Non afinum equa ut afina equum recipitmifi afinus fit:
qui equam fuxerit. Admittunt de induftria quo hyppotelas uocant:ac fi cquimulgos cognomines qui
in pafcuis modo equorum uiribus bonis fuperantes coeant,
De mulo 8C eius coitu & aetate. ^ CAP. XXIIII.
Vius fupuenirecoirecg icipit miflis detibus primisrfed feptenis iplere poteft:et cu equa con
iudtus Inuu ^creauitipoft deide fupuenire non foIet:mula quo$ ia fadta grauida e:fcd non
quoad pficeret at cp aederet prole, in terra fyria fup phoenice mute 3C coeunt;& pariunt oes:
DE NATVRA ANIMAUVM
Sed id genus diuerfum efhqq fimileiprodeut quos ginnos uocant ex cqua:eum in geredo utero egro
tauit more pumilionum in ordine hominum:aut porcorum deprauatorum in genere fuum:quos po
ftumos nuncupaui:8£ quidem ut punulioific ginus modum fuo genitali excedit. Vita mulis ad annos
multosriam quidam uel odlogefimum annum potuit agere:ut Athenis cum templum edificareturiq
quauis dimiilus iam munere per fene&am .Com eans tamen ac obiens iumenta exortabatur ad opus?
quamobrem decreto a nemine eum arceri frumentorum acernis fancitum eft: fenus femina fenefcit
q mas.Nonnulli foem inam profluuio urinae purgari aiunt.Marem olfadu urinae prius fenefcere: or/
tus eorum animalium talis eft.
Indicium aetatis quadrupedum. CAP. XXV;
Etatem dignolci quadrupedum confirmant:qui in earum cura funt conftitutnfi cutis prae
tenta maxiTlis:detra<fta mox relaxatarilico in fuum redeat locumrhoc enim indicium recen
tioris quadrupedis eftmeteris contradi diutius rugata maneat cutis.
De utero &L state cameli. CAP* XXVI;
1 Amelus fert uterum menfes decem :parit femper unum tantumodo:unfpara nang? efbfe/
‘ parant prolem a parente anniculam. Viuitdiu:plus enim q quinquaginta annosrparit in ue
r e:8C lac fuum uflj eo feruanquo iam conceperit:tum lacuum caro cameli fuauimma om/
nium eftibibitur eius lac ad unam menfuram duabus aut tribus aquae admixtis»
De elephanto^ coiturdecp tempore quo utera fert:& eorum pullis. CAP. XXVIf.
Lephantus tam mas q foemina incipit coire anno seratis uicefimoiferendi uteri tempus alii
annum di fex menfes:alii triennium ftatuuntxaufa quaobrem incertum hoc fit q> non pa/
teat coitusjparit enites pofterioribus cruribus di fubfidens cum dolore pullus aeditus ore
fuggit:non promufcide:& ftatim cum natus eft cernit 8i ambulat*
De coitu fuum 8i eius tempare. CAP. XXVIII.
Ves fere principio hyemis coeunt:uere pariunt : petentes maxime in uia praerupta angufta
& opaca:mas cum foeminis conuerfari dies triginta magna ex parte folet.Numerus parras
S|| di tempus ferendi idem atgp in urbanis fuibus eft. Vox etiam fimilisrfed foemina uocalior
fisi eft:mas raro uocem emittit.Mares caftrati maiores ferociorefgp euadunt:ut fcite homerus
fingitxum dicat. Nutriit exedum filuis horrentibus aprum. Inftar non brutbfed dorfi motis opaci ca
ftrantunquod recentibus adhuc morbus pruriens incumbit in teftes:quo atterentes eam parte ad ar/
bores teftes extingunt*
De ceruorum coitu:partu:& natura. CAP. XXIX.
Erua plurimum fubfidens coit:ut didum iam efomarem enim fuftinere no poteft ob eius
contentiffimum impetumruerutamen aliquando etiam fuftinet:modo ouium & focias de
cJinant.Cum turgente iam uenere coitum appetunt. Mas non in eadem immoraftfed mu/
tat breuicp interpofito tem pore aliam atq? aliam fupergreditur, Coitus ab arduro mefeAu
gufto di Septebri implentur paucis diebus:& ab eodem multaerpariunt magna ex parte unffifed non/
nulfe etiam geminos peperifle perfpedum eftrparere iuxta uias maxime folent mera beluarum .Incre •
mentum hinnuli celere purgatio caeteris temporibus nulla euenit ceruas.Cum autem parit pituitofo
quoda humore purgaturiducere fuu hinnulu ad ftabula cofueuinque locu fibi habet refugium rpetra
difrupra eft uno aditmunde defendere fe:repugnareq? folet iis qui inuadunt.Vita efle quamlonga hoc
animal fertunfed nihil certi ex iis quae narrantur uidemus:nec geftatio aut incrementu hinnuli ita eue
nitrquafi uita efle praelonga.Mote afiae elapho nomine apud arginulam quo loco alcibiades mortem
obiit. Cerae omnes fcifla aure funt qua nota uel alibi fi Ioca mutarint dignofcuntur.Et quidem foetus
iam inde a primo ortu in utero idem cotrahit fignumrquaterna ubera foemini ut uaccis. Cum mares
impleuerint foeminas-.feparantur per fe ipfi:& propter libidinis graueolentiam quifqs folitarius fero/
bes fodit:foetent ut hircr.facies quoq? eorum nigrefeit afpergine ut hircorum rdegut ita quoufq? hym
ber accedat:Tum pafcua repetutrheee ideo ceruo accidunt:quia falax afal fuapte natura efbatcp etia quia
pingui abundat:piguefcunt.n,aeftate fupramodum:quaobre nec currere quide poflunt:fed lecudo aut
tertio curfu capiuntur ab iis qui pedibus infedantunfugiunt etiam in aquas propter eftum atq^ anhe/
litum. Caro eorum libidinis tempore uitiatur di fetenperinde quafi hy reorum :hyeme itagp extenuati
tur debilitaturcpiVere autem uigent maxime ad curium cum fugint:requiem intercurredum aliqui
fadunuconfiftentefq? manentrdum qui infequitur appropinquet.Tum fugam item arripiunt qd ideo
facere uidentunquia interiora laborant:inteftinum enim tam tenue imbecilleg? habent ut etiam fi le*r
uiter percufleris poflit rumpi cute aphuc integra*
De urfl coitu partu di pullisrdecp hyftricis natura. CAP» XXX»
Rfi coeunt ut diiftum eft non fuperuenientes:fed humi ftratnfert uterum urfa dies trigita*
Parit tum urium :tum etiam duos.Sed cum plurimum quinque, Foetum minimum ,p fui
j corporis magnitudine ^dinquippe quae minorem cattotmaiorem mure parere foleatrnu/
dum item di caecum cruribus prope modum membrifep aliis plurimis indiferetum di ru/
demreoit menfe Februario:parit eo tempore quo Iatet:piguefdt per id tempus tam mas q femina ue/
hementer cum prolem enutrierinexit a menfe iam ueris tertio. Hy ftnx etiam latet:totidemq3 diebus
fert utero:& reliqua facit perinde ut urfa:grauidam capi urfam difficile eft.
UBER SEXTVS
50
De partu leonum di pullorum numero:degi dentium mutatione. CAP. XXXf.
Eonem auerfum coire:urinamq? retro reddere didum iam efticoit oi parit non omni tem
pore:finguhs tamen annis uere paric:& magna ex parte geminos.Sed cum plurimos fex ca/
rulosrnonunquam etiam unum quod de leaena fertur:uuluam cum partu emittere: delira
fabula efbfada ex ea caufa:quod rarum genus hocammalis efhnec rationem cur ita eet:co/
perire autor ille fabulae poteranrarum hoc enim eftrnec multis nafciflocisTedeuropaetotius^a par/
ce foIum:quae inter acheloum amnem:& nefum eft:parit leaena quog? adeo paruos:ut uix poft fecun/
dum menlem incipiant ingredi.Leones terrae fyriae quinquies uita pariunnprimum quinq?:poft uno
fubinde pauciores:deinde fteriles degunt:caret leaena iuba:maris haec propria efhdentcs eos tanrumo
do mutat leo:qui canini uocantur quattuonduos fupius:totidemq? inferiusrid fexto mefe aetatis fit.
De hyenae natura meatibufq* genitalibus maris & foeminae. CAP. XXXII.
na colore lupi prope eft.Sed hyrfutior: di iuba per totu dorfum praedita e.Quod autem
ea fertur:genitale limul di maris di foeminae eandem habere:conit ditium eff : fed uirile
I fimiliter atqj in lupis di canibus habetunquod uero foemineum efie uidetur:fub cauda po/
I fitum eftifigura fimile genitalis foeminae:fed fine ullo meatudub hoc meatus excremento''
rum efhQuinetia faemina hyena praeter fuum.lllud etia fimile ut mas habet fub cauda fine ullo mea'
tura quo excrementorum meatus eftratqp fub eo genitale uerum continetunuuluam etiam hyena fce/
minaiut ceterae huiufcemodi foeminae animantes habet.Sed raro hyena faemina capiturriam iter un
decim numerorunam tantum caepifle uenator rettulit quidam.
De coitu di foetura leporum. CAP. XXXIII.
Epores auerfi coeuntrut expofitum eftrretro enim urinam reddunt.Cceut di pariut quo<^
tempore:duq? utero ferunt fuperfoetant:& fingulis menfibus generant . Sed foetus aedunt
I non uniuerfosjinterpofids enim diebus quot res tulerit peragunt partionem rhabet foemi/
■LJ na lac priufquam pariat:& a partu continuo repetit coitum:^ ladans adhuc condpit foetu:
lac fuillo fimile fua craintudine eft.Parrum non ut maior fidipedum pars caecum aedit.
De coitu di partu uulpis. CAP. XXXIUI.
| Vlpes fuperueniens coit:paritcaecos:uturfa:at<$ etiam informioresrparturies ita fecedit. ut
. raro grauida capiatur.Cum partum aediderit: lingua lambendo refouet di concoquinparit
[complurim os quattuor.
De partu luporum:foe!is:Ichneumonis:lupicanarii:&lupiceruarii. CAP. XXXV;
Vpus fert &parit ut canis:tum temporertum etiam foetus numero:caecos etiam generarca
nis modorcoit uno tge tanturparit ineunte aeftate fertur de eius partu ad fabula proxime lu
I Pos °^s *cra duodeci dies parere: cuius rei cam pferunt fabuloferquod larona oberrate toti''
■SaSal, de diebus ex hypboreis delu deduxerit fub ipecie lupae:pp metu Iunonis.Sed an tps hoc pa
nedi fitmodu exploratu hiemus. Fertur qde fic uu!go:fed ue^ mimmeeile uidetur:qle uel illud fe/
runt lupos femel i uita parere.Feles di Ichneumones tot numero pariunt quotcanes:uefcunturcp eif/
<dem:uiuut circiter annos fex.Lupus ite canarius caecos paritdupoi u ritu:numero cu plurimu qttuor
Quinetia lupus ceruarius coitu ut canes ipletur:& caecos generat numero duos aut tres aut quattuor:
corpore longior:^ cauda porredior eft:fed proceritate breuior:celeritate eque praeftat:quis crura ha/
beat breuiora:moliis enim di agilis elhprofilire^ longius ob eam rem poteft.
De mulis quos terra fyria fert. CAP. XXXVL
gBngsrpI| Vnt in fyria:quos mulos appellangenus diuerfum ab eo quod coitu equae 8i afini procrea/
tur:fed fimilefaeie: quomodo afini filueftres:fimilirudine quadam nome urbanorum ac\
cepere:& qde ut afini illi feriific muli pftat celeritate. Procreat eiufmodi mulae fuo \ genere:
cuius rei argumeto illae fut:q tpe pharnace patris pharnabazi 1 terra phrygia uenerunq ad/
huc extant:tres tamen ex nouem quot numero olim fuifle aiunt:feruantur hoc tem pore.
De natura di uariis generibus muriu:deq? pullo^ numerofitate. CAP. XXXVII.
Vrium generatio mirabilis praeter caetera animalia maiorem in modum efi: .Tum nume/
ro:tum celeritate.Iam enim foemina praegnante in uafe miliarioaliquando occupata: pau/
lopoft referato uafe:mufculi numero uiginti di certum reperti funt.Mirum etiam percipi/ ,
_ _ ^ mus ortum redundantis agreftis murium generis docis enim compluribus agri tam inau/
dico modo oriri folent:ut parum ex uniuerfo frumenti relinquatuntam cito abfumitunut nonnulli
mediocres agricolse cum pridie metendum ftatuerint:poftridie mane cum mefioribus accedentes ad
fegetem ampfumptant inueniant totam:interitus autem minime euenit ratione . Paucis enim diebus
oinoabolentur:quaquam fuperiore tempore hoies uincere uel fuffiedo: uel fues ut latibula effoderet
admittendo non pollen r.Quinetiam uulpes eos uenantur:& cari filueftres in primis : fed tamen fupe/
rare copiam & celeritatem prouentus nequeuntmec aliud quicquam omnium uincitmifi hymbresuis
enim quamprimum intereunr.Terrae perficae parte quadam mure faemina refcifia : foetus foeminini
pregnantes comperiuntur . Sunt qui uehementer confirment mures fifalem lambant: impleri fine
coitu . Aegiptiis muribus praedurus fere : ut herinaceis pilus eft.Sunt etiam alii:qui eredi bipedes ani
bulent:habent enim crura pofteriora longa:priora breuia:ortus eoium quoq* numerofus eft » Sut ue!
alia genera murium plura:fed de his hadenus»
DENATVRA ANIMAL1VM
ARISTOTELIS STRAGIRITAE DE HISTORIA ANIMALIVM UBER SEPTIMVS*
INTERPRETE THEODORO.
De fignis quae pueroru:feminis emiflionerpuellarugi uiripotentia puemur, CAP. X
E HOMINIS Generatione:tum prima in utero:tum pofteriorein luce & ufque in fe/
nedutemrquemadmodum fe habeant:quae fuae naturae ratione eueniant loco hoc dici
mus.Quae inter marem & foeminam differentia fit:& quibufnam partibus conftet: an
te cxpofitum eft.Mas autem primum femen genitale magna ex parte fcipir ferreranno
peradlo bis feptimo:fimul etiam pubefcere incipit:eo tempore ut ffirpes femen laturas
primum florere.-alchmeon Crotoniata ait:uox item per id tempus mutari in fonu afpe/
riorem inaequabilioremg? incipincjq nondum grauentmeqs enim acuta praeterea eft: neq? tota aequa
bilis.Sed fimilis fidibus incontentis 8C afperis:quod caprire denommantadq? potifllmum incidit iis q
rem uencrcam incipiunt agereais enim uox tranfit in Ionum uirilem.Abftinentibus uero econtrario
fit:& fi curam adhibeant(quod aliqui faciunt ex iis qui choreis indulgent)uel longo feruaritempore fi
ne magna mutatione poteft.Mame etiam extuberanti genitale non folum magnitudinerfed etiam
fpecie proficineuenit porro id temporis qui iam fricariicontredtariq? per libidinem cocpenntiutcu fe/
men emittuntrnon modo uoluptatetuerum dolore quocp afficiantur.Foeminis etia per id tepus exur^
guntuberarquod fratraredicituri quae menftrua uocanturerumpunttquodfanguis quafi recens oc
cifi animalis efhQuae autem alba dicuntunadmodum etiam puellis eueniunti magis fi cibo utunf
humidiori.Haecincrementum impediunt corporisi puellam extenuant : fed menfes tunc plurimis
fiunt.Cum iam ubera ad duos digitos prominenti uox eode tepore puellarum muratur i grauiore.
Denicp cum mulier uocis acutioris qua uir fintum natu minores acutius q maiores lonannut 6i pueri
q uiri acutius.Sed uox fueminae acutior e q marisi fiffula puellarum acutior q pueroru eft . Fit etiam
ut per id tepus cuftodiri pracipue debeanmaxie eni ad ufum rei uenereae incitantuncu haec incipiunt:
quod fi ia inde nihil plus comouere teperent q corpora ipfamullo adhuc ufu uenereo fed fponre mute
tunfequi feruariqi tcperantia folet per aetates fuperiores:na& quae admodum puellae contum bunnli
bidinofiores euandunt & maresifiue altera parte fiue utraqp minus cauerinuprcpenfiores eodem effP
ciuntur.Meatus enim Iaxantunredduntq? eo corpus lubricumi fimul uoluptatisrqua olim geftirenc
memores rdefiderio mouentur praeteritae contrectationis. Prodeunt nonnulli iam inde a primo ortu
natura im pubes :infecundig? propterea quod parte fui genitali fuerint deprati. Mulieres etiam fimili
modo impubes a natiuitate poffuntcreari.Habitusquoqi tum marium :tum fceminarum mutatur:
ut fint uel fanitati uel morbo habiliores :& uel graciles uel pleni bentq? uegetimam a pube ex maci etis
craflefcuntreuaduntq! faniores. Alii contra:quod pari modo puellis etiam euenit : qui enim pueri aut
quae puelis excrementis antea corporis redundabant:cum ea ipfa excrementa una cu femine:aut men
fibus fecernantunfaniore ob eam rem corpore efficiu ntur atq, uegetiore.la enim ea quae fanitati alime
toq? obftet exeunt. At uero quibus contra anteceflermiis corpora graciliora:& morbis opportuniora
redduntunexcernitur.n.de ipfa natura 8i bene habitis.Cum aut femen aut menfes prodeunt.In puel/
lis item diuerfitas uberum eft:aliis enim admodum magna:aliis exigua funt:euenit fane ut corpora V
modice crefcantrcum puellae excrementis redundannfuturis enim adhuc & nondum profluentibus
menftruisrquo plus continetur humorisreo magis efferri furfumq? impelli necefle eftidonec ifra eru/
patur.Ita^ quod interim incrementum marrias acceperintrferuant poftea:manbus etiam mama’ con
Fpedhores 8c foeminariores:tum iunioribus:tum femoribus efficiunturrqui humidiorcs leuiores nec
uenulenti funtreorumq? ipfo^ iis magis qui fufei q qui candidi fint.Semen profecfto infeeeudum ulqj
ad ter feptimum annum eft. Mox prolificum quidem eftffed exigua imperfetftaq? generant , Juniores
Ql mares & foeminae ut in caeterorum quocj animalium genere plurimis euenit : concipiunt quidem
faciliusnatuminores:fedlaborantinpuerperiouehementius:corporeetiam minus magna ex parte
perficiuntur:&: fenefeunt celerius mares falaces:& mulieres quae frequentius panant.Nam ne Icreme/
tum quidem poft tertium partum effici polle uideturrfedantur autem temperanturque melius quae i
rei uenereae ufum Iuxuriantrcum partum multotiens exercuerintrSed poft annum ter feptimum mu
Jieribus quidem opportune iam procreatio eft, Sed uiris item accedere aliquid poteftad prolem perfe/
Cliorem. Semina infoecunda quae grandinis fpeciem referunt: eademgp potius marem foetificat: con/
tra tenuia nec globulenta foem inam gignunt.Mentum etiam maris ea aetate pilis integitur.
De menftruis mulieris. CAP. II.
Rofluuium autem menfium decrefcenteluna contingit:quaobrem nonullicanillo fexum
foemineum lunae tribuunt. Quoniam fimul ut illa decrefcat 6C mulier purgetunmoxq; re
pleantur ambae:eueniat paucis menftrua fingulis menfibus mouentunfed uno intermiflb
_ plurimis facilius agituncum iis quibus breui tempore hoc eft biduo aut triduo profluunt:
fed quibus longum protrahitur difficiliusrlaborant enim id temporis:aliis namcp uniuerfim haec pur
gatio fit:aliis paulatim. At tamen omnibus corpus grauatunquadiu effluat humor.Multis etiam cum
menftrua citantur:& eruptioni propinqua funnftrangulationes uuluarum fcquuntur:& crepitus:do/
nec erumpant:Conceptus mulieribus a profluuio menftruorum fua natura cotingit:& quae his caiet:
UBER SEPTIMVS *i
Heriles magna ex parte exigunt:uerum fieri poteft:ut aliquae etiam fine eo^: profluuio cocipiantiuideli
cet quibus rantum humoris colligitur qturn iis quae purgantur reflare folet:qq no tanta copia:ut &C fo
ras pofllnt proluere nonulk et dum profluuntrmenfes concipiut : poflea concipere :nequeunt quibus
uulua ftatim a purgatione coprimitur.bunt quibus pregnatibus etiam meftrua ufcp in poftremu gere
di tempus eueniatrquibus accidit ut parua pariant : 8C proles aut minus uitalis aut infirma procreetur.
Multis et defiderio coitus: quo uel iuuemlis aetatis ratione:uel quia logo tempore abftinuerint tenen
undefcendunt uteri:& meftrua faepe ter in mefe citanter:donec cocipiant:quo fado afcendunt: & fuo
£ - conftituutunnonunq 8C fi caetera bene fe habet uterus:humidus tamen e:refpuir:feme genitale : fi
umidius fit.Oium aut animaliu(ut ate dixi) mulieribus iter foeminas plurima haec purgatio euenit.
Nam iis qus no pariunt animahnihil tale mouetur:,ppterea q> hoc materiae fuperuacuum uertitur in
corporis alimentum.Sunt enim nonnulla maribus fuis maiora atq? etia aliis \ corticem :aliis i fquama:
aliis in frequentiam pennarum abfumitur.Terreftribus quoqj animal parientibustin pilos & corpule
tiam trafit:homo enim leuior caeteris eftratq? etiam in ruinam diuertitunplurima enim ex caeteris lar
gius mingunt:& crafliius. At mulieribus uice eorum quae dixi omnium : quantum fuperuacuum fit:
in purgatione menfium uertitur quod in maribus quoq? fimili fieri modo percipimusrfeminis genita
Iis rationerplurimu enim omnium animalium emittit:com paratione dico magnitudinis fuae: & uero
inter ipfos mares qui humidiores natura funt:nec ualde carnofi plus reddut:atq$ etia plus candidiores
qua fufci:necfecusin mulieribus fit:corpulentis enim multum menftrui excrementi i corporis alime
tum trafit:& in ufuquocp rei uenereae candidiores iua natura:plufqua fufce euaporaupraeparatur hoc
amplius ufu ciborum humidorum 8C acrium.
De inditiis conceptionis: 8C quot dierum fpatio mas:quot item foemina in utero mo/
ueatundeq? abortionibus. CAP. III.
Ndiciuin muliere iam cocepifle:cum ftatim a coitu locus ficcefit.fit certe ut fiorisrquo co'
cipif labra funt Iaeuia:inepta funt ad coce ptu.Labif.n, & effluit femernec uero fi crafla funt:
comode ufum pftant:fed fi ad digiti tadum afperiufcula:& haereria fint:atq3 et fi tenuiora.
Ira comode ad coceptionem habet.Talis igit praeparandus eft uterus:qui concipiat:quod fi
facere ne cScipiat placet:contra agendum eft.Nam fi labra fint laeuiora cocipere nequeat. Quaobrem
nonulla ut femen incidat:ante uuluam ex oleo iuniperino:aut ex cerufa thureue excipientes:oIeo illi/
nunnfed fi in feptimu diem intus permanferinconceptu iam efle certum eft:nam quae effluxiones uo
cantunintra tot numero dies fieri folet:purgationes aut accediit plurimu cu coceperint ad tps quodda
icilicet triginta die^:maxime fi cocepta foemina eftrquadraginta fi mas a partu et purgationes eodem
diesi numero confequi uolunt:quaq no equae ita diligenter eueniunt. At uero poft conceptum 3C dies
quas modo dixi:non item fecudum naturam inferius agi£:fed in ubera tranfif :8C lac efficif. Cuius no
ta inter initia exiguo quoda:& aranea prope modu fpccie apparet in mamis:cum iam coceperint: fen/
tiunt praecipue fuis ilibus:haec enim nonullis ftatim pleniora efficiutunquod iis quae graciliores funt:
euidetius accidit .Inguina etiam fentiut:& coceptui argumeto efle poflunt.Mares foetus magna ex par
te circa quadragefimu die:dextro potius latere mouenf:focminae finiftro:circiter nonagefimu, Nihil
tamen certi in his affirmari Iicet:multis enim ferentibus foeminarmotus agitur in finiftro:& contra in
dextro geretibus marem.Sed enim haec & reliqua huiufcemodi ut differuneo quo magna ex parte 8C
magis minufue accidit:fic accipimus.Findif et foetus hoc eodem tempore:cum ante caruncula infor/
misconftaret:effluxiones uocantur quae intra feptimu diem corruptiones incidut. Abortioes autem
quse intra quadragefimum. Et quidem plurimi foetus ftra tot numero dies deprauant. Mas qui qdra
gefimo die exierit:fi in quoduis aliud mittaf’ diffundif atq? abolef.Sed fi in aquam frigidam: cogitur
confiftitqsrueluti in mebranulaiqua rupta foetus ipfe apparet:magnitudine formicae maiufcule: &me
bra iam inde difcreta tum caetera omniartum genitalia conftant:& oculi queadmodum in caeteris ani
mantibus praegrandes.Sed foemina quae intra tertium mefem eruperitandiftifta eftrquae aute quar/
tum adepta eft menfem funditur:& reliquam diftindtionis effigiem breui tempore accipit: cum itac^
foetus in utero[formatur:foemina tardius q mas perfectione quaruq? partium recipit:& faepius i deci
mum mefem q mas protrahitur.Sed cum in lucem ,pdierit;foemina ocius q mas 8L accrefcit:& aeta/
te floret:^ feneclute maceratur:^ magis quae pluries pariunt:utdi<ftu iam eft.
De iis quae a conceptione ad partu ufq? mulieribus eueniunt: quoue tempore pariant:
quotq? uno partu parere poffint. C A P. II II.
Vm femen conceperit uterus:ftatimfe contrahit:donec ad feptimum menfem uentum fit:
oftauo iam adaperitur:atq? dehifcit:& partus fi uiuit:defcedit menfe eodem :fed fi mortuus
eft:neq? ipfe defcendit:nec uterus per id tempus dehifcit : idcp indicium facit : foetum haud
BfeSIiflil) quaqua:efle uitalem, Euenit profecfto ut mulieres a conceptu:corpus totum grauentur : 8C
oculorum cahgines:& dolores capitis moueantur:quse aliis maturius eft:& fere die decimo accidunt:
aliis faerius prout magis minufue ex materia fuperuacua temptantur. Naufeae item 8C uomitus plu^
rimas capiunt:& pr^cipue quibus purgationes conftiterint:nec dum ad ubera tranfceant : aliquae igi/
cur principio magis laborant. Aliae poft cum:iam foetus plenius creuerit. Saepe etiam multis deftilla/
tio urinae ad poftremum infeftat:fed magna ex parte quae marem ferunt : facilius exigunt : minufque
pallent .Contra quae foeminam:funt enim pallidiores & grauius degunt.Mulus etiam tumores extiv
g
DE NATVRA ANIMAL1VM
bcrationefcp carnis in cruribus incidunr.Sed tamen contra etiam nonnullis contingit : folentappetti/
tus uani grauidiseuenirexitoq? comutarfiquod picare quidam a pica aue denominat:& nimiru cu foe
tu fextus foeminci ferunauidius appetiit: minufq? re frui iam pfenterquam cupierit pofluntrfaftidiut
enim ftatirmquod modo uehementer appcterenr.Paucis contingit ut melius habeatxum uterum ge
runr.Sed praecipue tunc faftidiunntedioq* fatifcuntrcum foetui capillus oriri icipmpili congeniti graui
dis defluunt: pauciorefq? reddunfxontra: qua parte pilos minime habere folebancea magis accipiun
plus etia motus magna ex parte mas i utero infernq foe mina 8C ce!erius:prodit.Faeminae enim partus
tradior eft.Dolor etiam ex foemina continuus:fed obtufionex mareacer:6£ loge moleftior. Qua? pau/
lo ante partu concumburifacilms pariunt.Parturire fterdum mulieres uidetur: cum tame tempus no
fit:fed quoniam foetus inuertit fuu caput.Ideo initium hoc die parturiendi uidetur • Sed cum extera
ani malia omnia Angulari ac fimplici modo partum fuum perficiant(Vnum enim pariedi tepus flatu
omnibus efl)homini uni multiplex datum eft.Nam 8c feptimo mefe:8£ odauo:& nono parere porefl
BC quod plurimum decimomonullae etiam undecimum tanguntrfoetus qui maturius quam feptimo
menfe prodeatrnullo padto uitalis eftrqui feptimo uitalis quidem hic primus exit : fed magna ex parte
infirmior. Quamobrem cunabulis ex lana eum obuoluunt: 8C fafciis alligat.Meatus etia nonulli lfiffi
ut auriu aut nariunr.fxpenumero generantunfed accrefcenti articulantur infanti: 8C demu fua forma
recipiunt:& plericp de his quoq? feptimo natis uiuere atq? adolefcere poflunt.Qui autem mefe odfeuo
nafcutunuiuere ac adolefcere in terra aegypto poftiint:& quibufdam aliis locis :ubi mulieres fertiliores
funnmultofq? Amul 8C ferut facile 8C pariut etia fi monftrofi fint:fed locis grsecie multi ftereunnec nili
perpauci leruaturrunde fit ut fi quis feruetunnon otftauo menfe natus exiftimetur.Sed muliere fui co
ceptus mirum laruifle:infeftatur maxie mulieres menfe quarto:o<ftauoq?:& fi uel parto ud odfeuo foe
rus perierit:ipfe quoq? magna ex parte intereut:ita<j fit ne folu menfe odtauo nati no uiuat : fed et ipfis
emortuis periculum qua? pariut fubeant.Simili modo 8C qui diuturniores qua undecimo menfe nafct
uidentur latere putanturrlatet enim mulieres coceptus initimfi cu ante inflatus fuerit uterus ut fxpjeac
ddit:poft coierint.-atq? coceperintihoc enim principium dfe fui coceptus exiftimannquod fimile indi/
tium attulit.Ita multiplex perficiendi tepus pariedicp diuerfum homini datum eft. Etcii alia Angulos
pariant:alia plures:genus humanum in ancipiti e.Na quod plurimum 8C lods plurimis agi£:mulieres
fingulos fingulae pariut. Sed Eepe & locis plerifgs geminos etia ut in terra quom egypto fieri certu e: pa
riu retia tres:& quattuor:& quide lods nonullis ualde ita fit:quod didhliam eftrfed quinqj cu plurima
nafcutur.lam enim hoc pluribus eueniflecofpedtum eft: 6C quaeda uigintipartubus quattuor sedidit
qumos.n, Angulis partubus enixa cmaiorq? eo$i pars enutriri & adolefcere potuit. Etcu i exteris au/
libus gemini nati et A mas <5£ foemina fmt nihilominus enutrian£:feruenturq?:qua fi mares ambo aut
jfoeminx fintin genere certo humano.Pauci gemini feruanturrfi alter mas fit alter foemina# Mulier &
equa ofum maxime aialium grauidae coitum pariun£:cxtera ubi grauida fuerintifugiunt mares:ea.£
quoj^ natura fupfoetare more leporis recufat:uei^ equa nunq fupfoerat:fed magna ex parte unu tan/
tumode generat. At uero in muliere raro quide euenif:ut fuperfoetef: fed fadfum tame aliquando eft
Qui itaq? longo poft tpe fint coceptfinihilo perfici pofllintrfed praematurius dolorem quo ipfi:& pri/
mus foetus intereat mouenrriam incidit ut fadfa cor ruptioe duodecim fuperfoetata puerperia egeref.
At uero fi pxime a primo conceptu fecundus fit fadlusrabfolui a?dig? pottquod fuperfoetarit: ut quafi
gemini nafei uideant:quomodo herculem 81 iphidem procreatos die fabulanf.Nam id etiam coftitit
adultera quadam qua? alterum fuo marito:alterum adulterio fimile peperit.Iam & cu geminos quay
dam ferret tertiam fuperfoetauit:&: cum tempus pariendi iuftum iam eflet:primos uitales peperinfe/
eundum quinto menfe elifinqui ftatim mortuus eft. Altera cum primum feptimo peperiffot:q mor/
tuus efhmox duos iufto mefium numero ediditrqui uixerunt:qua?dam etiam fub abortu conceperit
atgp alteram abegerut:alterum continueruntipertuleruntq? ad partum:plurimis fi cocubuerint men'
fe odauoiinfans mucore oppletus exit:aefculentorum etiam quse mater comederit fa?pe gerulus uenit
in lucem:& fi fale imodice ufa eft:ipfe fine unguibus nafeitur.
De ladlis bonitate & malignirate:deqj meftruo^ muliebrium fine. CAP. V#
Ac quod ante feptimu mefem contradtu eftnnutile eft:fed fimul infans natalis eft:& lac efle
utile icipit:prius aut falfum et eft:ut pecoris. Vino peipue cu utera ferut plurimae infeftanf:
diflbluunf enim fi biberintjat^ debilitanf.Principiu 8C finis mulieribus piis recipiedat ma
ribus pbendse:fem inis 8C meftruo^ emifloeft.Sed necp cum incipiunt ftatina plifica funt:
nem cu definunt:& iam pauciora funt 8i lfirmiora.Qua na aetate icipiat meftrua 8C feme didtu iam e.
Sed definiit plurimis meftrua circa quadragefimu annu:qd tps qux exceflerint:iis ad fexagefimu fer/
liantur :et nonullx eo tpe pepererut.Sed ultra hoc tps nulla pot ptrahere.
VAj quo maribus fit generandi facultas:& de prolis fimilitudinecum paretibuspekum
Ares plurimi ad fexagefimu generant:que fi exceflerint:ad feptuagefimu uf^ pcedunt. Et
iam quida anos feptuaginta nati gernuerut. Euenit fane multis 8i mulieribus 8C uiris: ut q
coniudi inter fe nequeant procreare:ubi diflbeiati fe iunxere cum aliis queat:qd idem i ma/
ris quo^ aut foemina? procreatione nimiru euenire certum eft:pleruq? enim tum mulieres
tum uin quadiu cu eifdem iungutunfoemina tantu mareue pcreat:feiunai aut cotra. Aetatis etia ra/
UBER SEPTIMVS $2
tione immutaturiut iuuenes iter fe foeminas generenfeniores fadli maresraut cotra R atso quoqi gene
randiiomnino difcrimen hoc idem recipitrut iuuenes nihil procreent feniores iam incipiant generare.
Auncontra ut qui ante pofient:poft nihil poilint foetificare.Sunt etiam aliquae mulieres quae uix conci
piant:fed fi coceperint:perficiant atq? edant. Aliae cotra:facile qdem concipiunrifed feruare no poflunt.
Sunt 8C uiri qui non nifi foeminam procreet.Et mulieres q no nifi marem:& cotra:ut de hercule fabu'
lantunqui iter duos 8t feptuaginta liberos foemina una tantumodo genuit: q cocipere nequeantrfi uel
cura adhibitaiaut aliquo cafucoceperinnfcemina magna ex parte pariut potius q mare.Multis et uiris
euenit:ut cu antea poflent generare:pofl nequeantrdeinde rurfus facultate recipiat generadi: gignutur
Ixfi quoq? ex ltefis:uerbi ca claudi ex claudis :& caeci ex caecis denicp fimiles fsepenumero 1 re quae prae
ter natura comitetur:^ figna habentes fibi cognata haereditariarut uerucas:& neuos: aut cicatrices:aut
qd aliud generis eiufde.lam tale quid uel tertia ,ple pofl regeneratu efl:ut cu quida fuo 1 brechio pudli
nota haberet:filius no id retulit:fed nepos ea corporis parte nigritie quadam habens cofufam prodiit:
fed raro haeceueniut.Integri aut ex mancis negignatur:nulla res obflat:& faepiffime ita agitunfimiles
etia aliq parentibusiaut auis fuifq? maioribus generantur. Aliqui fimilitudinis nihil referunt :redditur
etia uelpoft plures eiufdem prolapiae:ut i ficilia:eius q ad ulteriu cu aethiope comiferat : filia no colore
partis cethiopis retulit.Sed q natus ex hac e is auu aethiope regenerauit .Foeminas magna exapte matri:
mares patri ,pueniut fimiles:fed fit et e diuerfo:ut foeminx patri:mares matri fimiles ,pcrcetur.Parti/
culari etiam fimiles fiunt ut alia corporis parte fimiles fint patris :alia matris :gemini uel diflimiles iter
fe nati ia funt:fed plurimi magna ex parte fimiles prodeut:nam & quaeda cu feptimo die a partu concu
buiffet cocepiflctqi peperit fimilem fuperiori quafi geminu.Naturae etia ratione aliae fibi alite fuo ma/
rito fimiles generat ut equa pharfalia cognomine iufla;
Quomodo femen genitale informetur. CAP. VII;
Vm feme genitale exinfpiritus atecedit:& qde ipfo exim coflat:agit cu fpiritu:nihil .n. pcul
fine uioletia fpiritali proiici poteft.Tum ifinuatu 1 utero:diuq? cotetum mebrana obducif:
quippe qd anteq:difcernaf:exeat uelut ouu i fua mebranula c6re&u:detra6lo putam ie:me/
brana aut ipa uenis referta e:oia uero tu natilia:ta pedeflria:tu et uolatilia fiue aialis fiue oui
forma proueniunfimili mo gignuturinifi qd aha umbilici! habeat:uuluae ahaerctemmidelicet q aialis
forma enafcuntunalia ouo:aliautro® — r
alia fecundis:primu itra ultimu inuol
fui partae uuluse adhaerens:fed parte etiam feiundta:& aquam cotinens:
cus aquofufq? eft que mulieres proferum uocant.
De alimento aialis in utero exiflentis deqp hois flatu in eode. CAP. VIII.
il Vgenf aialiaoia qbus eft umbilicus:per ipfum umbilicum:Hic acetabulis uuluae adhaeret
3 fi funt.Sed fi Iaeuis fit uulua ipfi uuluae adhaeret uena fubiedla:fitus in utero qdrupedu om
nium extenfus efl:expedum aut obIiquus:ut pifcium:bipedum uero inflexus: cotradlufqj:
__ I ut auiu:homo et in femet coglobatus fic gefla£:ut nafum iter genua:ocuIos fup genua: au/
res extra genua habeat:oibus equae aialibus caput primu fupius efl:fed cum creuerint et exitum appe/
rant: deorfum deducif. Ita fit ut oibus partus fecundum naturam in caput:contra naturam in pedes:
inflexo circuadloq? corpore agaf:quadrupedes uel excrementu iam inde habent:& alui 8i ueficaeraltez
rum in poflremo fteflini:alte^ in ipfa uefica.Quibus in uulua acetabula funt: foetu accrefcete:acetabu
Ia ipfa fubinde minuunfipoflreo abolenf oia:umbiIicus aut uelut putamen e circa uenas:quaru origo
ab utero eft:aut acetabulis fi habenfraut uense comifla efl.Sunt foetui maiori ut boui quattuor uenae:
minori dute:minimo:una:ut auibus:pertinet duae ad foetu per iecur:qua portas appellant ortae a uena
maiorijreliquae duae ab ahorta:qua fmdif:& duae de una efficiunC. Vtruq? uena^ par mebranulae am
biut:& mebranulas ipfas ambit:uelut putamen umbilicus.ColIabunf fubide uen^:&: quo foetus am/
piius creuerit eo addudus ipfe contrahunf.Foetus aut grandefeens caua uteri fubit:ubi palpitans iam
fentitur &: circa genitale parentis interdum uoluif.
De doloribus muliere in partu:6C quae facile quaeue difficulter parturiat. CAP. VIIII.
Vm mulieres parturiundolores multas qdem 1 p3rtes incubunt. Sed plurimis ad alterutru
foemur.Caete^ qbus aluu tormina uehemeterexercetrocifllme pariut. Qua: lumbos do/
lent:uix pariut.Quae imum uentre expeditius-.fimas nafcif :pfluit fanies diluta pallidiufcu
la:fed fi foemina cruenta:ue^ ea quoqs prx humida efl:fed fieri quoq; pot nonulIis:ut eoru
neutrum accidat.Oeteris aialibus partus no laboriofi eueniunminus enim cum parturiut infeflari ui
denf.At mulieribus dolores uehemetiffimi incidut:& pcipue flabilibus 8C fellulariis:&: quibus no bo
na latera funtmegj facultas retinedi fpiritus fuppetit:difficilius etedunt:fi interea dum p uim retinent
coadtae eruperint refpiratione:primuaqua illa fubter cute fufa:p foetus motionem: ruptis mebranis
effluit:deinde foetus inuerfo utero &C fecudis iterna euoluetibus:foras uenit in lucem.
De obfletricis cura:& de ifantis exitu:de tarditate duratiois ofliu 8C dentiu amiflioe. CAP. X.
Am uero 8C obfletricis officium pars igenii pfpicacif^titelligentiae efl:non folu enim diffi/
cultati partus opportune expedite q> fuccurredum efl.Sed et cotra ea quae accidat protinus
agendu igeniofe:& in fecado dehgadoq? umbilico ifantis prudetia requirif:6C peritia: nam
fi fimul fecundae quoqj exciderint:uellere umbilicus cum fecundis alliga£:fuperiuf$ praeci
gii
DE N ATVRA ANIMALI VM
diturrqua aut deligatum efhcoherefcir & pars cotinua decidit:ficopula ametucp difloluatur foetus fan
guine effufo emontur.Sed fi fecundae no ftatim cum factu exierinndum intus ipfe foris autem infans
cftrdeligato umbilico fccatur: fxpeuifus e puer emortuus nafci:cum ei ifirmo priufquam deligaretur
umbilicus fanguis i umbilicum 8C circa afnueret.Sed lam aliquae obftetricesTadlxpitiores reprimunt
intro de umbilico fangumemrquo fadto ftatim infans qui modo exanguis deficiebat recreatur: uitxq?
reftiruitur.Nafcuntur(utdidtu eft)fecundu naturam extera etia animalia uerfa in caput.Sed pueri ma
nus queq? ad coftas porredtos extenfafqs hcbent.Qui cum exierint uocem ftatim emittunt : & manus
in os admoucntrexcremenrum etia redduntraln Itatimialii breui:fed oes intra diem : quod excremen/
tu pluris qua pro infantis magnitudine eft.Papauerculum hoc mulieres uocant:colore cruentum : atg?
admodum nigrum & piceu eftunox ladteu iam dc albidii redditunfuggitenim confeftim ubera ffans.
uoce anteq egrediatur nunq emittinetiam fi cum difficulter egreditur caput extet : corpus intus fi to/
tum.Quibus purgationes partum anticiparint:difficilius Iiberantunfed fi a partu purgationes partius
fequanturmec largius quam primx neq ad quadragefimum diem perfeuerauerint:efficitur ut mulier
uaiidor fit:& celerius pofilt concipere.lnfantes autem primis quadraginta diebus:ne<£ rident cum ui>
gilantmeq? lachrymantunfed nodtu & per quietem utruq? iterdu faciilt: nec uero fentiunt magna ex
partecum fcalpuntur.Plurima huius teporis partem dormiuntrcxtei^ idies quo fubinde audhores fue
rinneo magis ad uigilandum immutantur.Somniare etia eos coftatiied fero meminifle poliunt ima/
ginum.Cxteris quidem afalibus diferimen offium nullu eft:fed ola perfedia iam inde a natiuitatepro/
ueniur.At pueris finciput molle efhferoq? duratur dc cu extera aialia nafcantur cii dentibus:pueri fepti
mo menfe dcnrire incipiut.Primu edut primores:alii fuperiores prius alii inferioresideni^ omnes mg
turius dentiunr: quorum nutrices lac habent calidius.
De aduentu Iadtis i muliere:& malo piiari:deq? Iadhs duratione. C AP. XI;
Oft partu purgationefq? Iadhs copia excitaturi nonullis effluit no folii de papillis : fed etia
$ paflim p ubera: aliquibus etiam p alasieduranr^ in poftcrii globuli : quotiens humor non
js coquatur:necexeat:fed redudet:uberaenim tota fungofa ita funt: ut fi poculo pilum forte
yLadaJli hauferit mulier:dolor moueatur in mammis:qd mahi pilare appellatmecfedatur donec pi
Ius uei prefTas exeat fponte:uel cu ladle exuggatur.Seruatur lac donec mulier cocipiat: tum definitatqj
extinguitur tam \ hoie qua in quadrupedia uiuiparo genere.Quadiu lac emanat.-purgatioes magna ex
parte no fiunt magna inqua ex parre:quonia ia quibufda ladlantibus fadta purgatio eft.Sed enim natu/
raita fernne humor locis pluribus fimul erumpere foleatina 6>C manfeas habetndeteriores accedut pur
gationesi q<3 in nonullis accidit.Cu delapfus humor a lumbis per anu excernitur.anteq ute^ fubeac
ldeeuenit.Quibus dii etia purgationes no fiunt inciderit: uomitus fecurius exigunt.
Pueros ut pluri mu ante feptimu diem couulfione interire. CAP. XlL
* Olent pueri plurimi couulfione excipi:& peipux corpulentiores:# ladte uefcetes copioiio/
^ re crafTioreq?:# nutrice ladleres fucci plena:# corpuleta nocet et ad hoc morbi genus uinu:
S magifqi nigrum q album. Et qd minus dilutum eft :atq? etiam ex cibis qui infiennplurimi
■ obfunt. Et fi aluus fubftiterit:nocuum eft.PIurimi ante feptimu die ftereut. Vnde fit ut no/1
mina feprimo die imponant :tanqfaluti iam pueri magis credamus:plemlunio etiam lfeftand hoc ma
Io:periculofius # fi a fcapulis conuulfio oriafcin angufto fpes eft,
ARISTOTELIS STRAGIRITAE DE HISTORIA ANIMALIVM LIBER OCTAVVS,
INTERPRETE THEODORO.
Deuarietateadlionum # uidhis omnium animantium. CAP. J*
ENER ATIO Et reliqua animalium natura ita fe habet. Adtiones aut # uitx pro mo/
ribus uidtuqj differunt funt enim uei in plurimis cxteroi^ aialium: ueftigia moru ani/
mi humannquaq hsec apertius in homine difcernanf.Ineft urbanitas: fentas:clementia
acerbitas:fortitudo:ignauia:metus:fidentia:ira:maIitia:atq? etia prudentiae imago ineft
in multis queadmodum cude partibus docere expofui:aliaenim eo quod magis mii”
nufue habeat comparatione hominis difterunnhomoqi ipfe cu multis aliis aiahbus: ita
diflidet:quippe cum aliqua ex his magis in hole habeand aliqua in cacteris animalibus latius alia uero
differant ,pportione:ut enim in hole ars fapientia.-prudentia. Sic in nonullis brutis ineft uis quaedam
eiufmodi altera naturaIis:coftat hoc ita efle plane:argumento puerilis aetacis:in qua futuro^ habitum
quafi ueftigia:&: femina uideris:& tamen nihil per id tempus aiam hois differre a beluai^ afa prope di
xerim .Ita^ nihil remotu a rone eft fi parti eade parim fimilia:partl ex japortione i exteris aiahbus ha
bentunfedadeo de inanimatis paulatim fenfim q? ad aiata namra tranfit:ut cotinuatioe ipfa Iateat:eo^
confinium 8C medium utrius nam fitextremi.Iam ab animantium generc:primu genus plantarii eft.
Earuq? alia ab alia differt eo q> magis uitx particeps efte uidef:uniuerfum aut genus refpedlu corporu
exterorum qux oia uacantnpfum quafi animal eft:at refpedlu animalis:inanime effe uided.Sed enim
digreflus hinc ad animalia continuus(ut modo dixi)procedit:funt enim maris nonulla qux ambiges:
animal ne fint:an planta;hxrent enim:&! detradta complura id genus intereunt: uerbi gratia: pinnx
LIBER OCTAVVS
adhxrent:ungues euulfi uiuere nequeunt:deniq? genas uniuerfam eorum quxteftaintegunt:plan/
r ae fimile refpedu gradientium aialium eft.Quin di uis fentiedi ira habemur aliqua nullum cius indi'
tium praebeat:alia leuiter di perobfcure fentire uideanf.Nonulloru natura corporis carnofa eft:ut eo^j
quae tubera appellan£:autuertice. At uerofpongiaomofimilis plantis eft. Caeterum paruo quodam
difcrimine fubide alia prae aliis iam adipifci uitam motuq? uident .Quod idem in muneribus et uirae
percipere Iicet:plantarum enim nullum aliud munus efle uidef :nifi quoad fim ilem quaeq? fibi faciant
alteram uidelicet quae femine oriantur:fic animalium etiam quorundam nihil muneris praeter gene/
rationem acceperis:unde fit ut eiufmodi adhones fint omnium comunesifed procedente fenfu iam ue
nerei coitus:uoluptate uita eorum difcrepat:atg? etiam partus:enutriedeq; prolis ratione itaq? alia fim
pliciter perinde ut plantae officio procreandi funguntur fuis temporibus:alia in enutrieda etiam prole
laborant.Sed cum perfecerint defiftuntrnec ullam infuper feruant focietatem. Alia quae prudentiora
funt:& plus memoriae fortiunf ciuilius agunt cum prole.Prima igitur pars uitae animalium in officio
procreandi confiff inaltera in alendo.In iis enim duobus ftudium omnium uitaq? uerfatur:cibi autem
differunt potiffimu ratione materiae:ex qua ipfa quae aluntur confiftutnncrementum enim quibuf^
fecudum naturam ex eadem :qua conftiterint materia fit.Quod autem fecundu naturam eft: id fuaue
contingit:fequunturcp ola ea uoluptatemrquae fecudum naturam eft.Degut igif aialia locis difiundta:
alia naq? terreftria:alia aquatilia funt quam differetiam trifariam itelligimus:aut enim recipiendi aeris
aut aquae roneraltera terreftria.-altera aquatilia dicimus aut quod apta natura funt feruari tepcramen/
to alterutriiquaq aerem aquaue non recipiantraut et quod cibum petantiuerfenturcg utrobicp diutius
complura enim cu recipiant aerem:partufcp faciant in terra cibu tamen a locis madidis petunt uerfan
rurqt in humore partem maximam temporis:quae fola uitam ambiguam agere uident quippe q eade
di uelut pedeftria:& uelut aquatica ftatui poffint,
De uidtu aquatilium animantium* CAP. II*
T eorum qux humorem recipiut.-nullum uel pedeftre uel uolatile eff :nec cibum fibi ex ter
ra peritrquaq multa fpirabilis pedeftrifq* generis humore gaudent:& ita no nulla ut ne uiue
re quidem difclufa ab aquae natura ualeannut quae marinae teftudines appellantur:& croco
31 dili:& fluuiatiles equi:& uituli marini:atqs etiam ex minori genere teftudine lutaria : fiue
mures aquatiles didi di ranaeihaecenim omnia nifi in aquam diu fpiret:intereunt:& parere educareq?
folent in ficco.Natura omnium maxime animalium fuperfluat peculiarif^ delphino : di fi quid aliud
taleiuel I caetaceo genere:uel in reliquo aquatili fit ut balaena: quaecunq? fiitulam gerunt:hoc enim ge/
nus nec terreftre tantum :neg? aquaticum facile dixerim*Si quidem terreftre quod aerem recipitraqua
tile quod aqua:fecundum naturam elhparticeps na<£ eft utriufcg:cum di mare accipianrcddat^ per fi
ftulam:& aerem per pulmonem:habent enim hoc membrum & fpirant.Quamobrem delphinus re/
tibusapprehenfusbreuitempore ftrangulatur ut qui fpirandi facultatem amiferit:& foris uero diu/
tius uiuere poteft mutiens : di anhelans modo exterorum fpirantium : quinetiam dormiens roftrum
exerit fupra mare:ut fpiret.Sed in utracp diuifionis tam contrariorum parte collocari hoc genus abfur/
dum eft: quamobretn aquatile genus amplius diftinguendum uidetur:ut alia accipiat reddantq? aqua
ea caufa fpirantia aerem:quo refrigerentunalia propter cibum.Cum enim in humore cibum accipiut:
fierinon poteft: quin fimul aliquid humoris admittatur quodadmiffum:quo emittant: inftrumen/
tum habeant neceffe eft.Quae ipitur proportione fpirationis humore:utuntur:branchias habent: qui/
bus autem per cibu humor illabituniis fiftula in fanguineo genere data eft.Mollibus etia 3C cruftaceis
hoc ide adhibitu eft:na ea quoqp humore pp cibu acciper cogutur.Sed altero illo modo aquatilia funt:
temperatione corporis dico di ui&u.Vt quae accipiat quidem aere:fed i humore aetate degant:aut quae
accipiat quide humore di brachias habeant:fed terra petat:unde cibu accipiant:quale unum adhuc tan
tumodo nouimus cordulu nomine:hicenim non pulmonem :fed branchias habet:aegreffufq? cibum
petit in terra:& quadrupes idem eft:utad ambulandum idoneus.Horum autem omnium natura qfi
peruerfa uidetur:ficut marium nonullo^: natura foemina refert:foeminap/ mare:exiguis enim qbufda
partibus fuis natura animaliu immutata plurimum toto in corpore differre uidetunquod latiffime in
excifis patet:particula eni quada oblefa totu aial in foeminam uertitur:quapropter in prima etiam or/
tus coftitutione minime magnitudinis quoquaimutato du modo fit principale : efficitur ut alterum
mas: alterum foemina reddatur:atq? fi omo tollatur:neutru prodeat.Itaq? terreftre etia di aquatile efle
modo utrocp praedi<fto:parte animalis exigua immutata poteft ut alia terreftria:alia aquatilia ^creetur
8i alia uitam fimplicem agant:alia ambiguam :propterea ^generatione fuae conftitutionis materia tali
participarinnqualem fibi in cibo aflumunt.Carum enim cuiqj fuauecp eft quod per naturam habetur
ut fuperius diximus:fed cum animalia trifariam I aquatile di terreftre diuidantur: aut enim recipiendi
aeris aqueue neceflitudine:aut corporis temperationeiaut tertio uuftus ratione uitae prorfus diferimen
pro his diuifionum membris confequetur alia enim temperandi corporis gratia di uidtus ratione:at<p
etiam recipiendi aeris :aut aquae neceifitate ita degent:alia temperamenti uiaufgp caufa tantum. Igitur
eorum quae tefta operiunturmonnulla immota aluntur humore dulci:& potuleto:qui per fpifla traf'
mittituncum tenuior ipfe mari concodto eliciatur.quemadmodum di primo naturae ortu inftituun/
tur.Dukem aut contineri humorem in mari atq? ita trafmitti di percolari conftat:eo experimcto:quo
fi ex caera uas tenui latere finxcnsadg? annexa linea in mare demittas:inane die ac nodte una: humoris
2 iii
DE NATVRA ANIMALIVM;
copiam dulcis intra fe colliger. Vrticre pifciculis forte incidentibus uefcuntur os in medio habet: quod
in maioribus euidentius cA.Meatum etiam ut oArea; quo excrementum fecedat habet parte fupiore
Vrtica enim ipfa quafi o Areorum caro efle uidetur indufa faxo:perinde ut teAa patella; etiam feccduc
abfoluentes fefe ut uefcantur.Quae autem mobilia eadem cy carne uefcentia funtiiis ui&us ex pifciculis
cA:ur purpuris:funt enim carniuore:& quidem .Tfca huiufmodi capiunrunquaqua iis etiam qua; ma
ri pullulantalliciuntur.TcAudines marina conchulas petunt:habent enim os omnium robuAiflimu
quicquid nagj in os coeperint: fiue lapidem fiue quoduis aliud perfringunt ac deuorannexeunt etiam
in terram & pafcunt herbam laborant plerug? 8t intereunt quotiens innatantes ficcantur fole:deferre
enim i gurgitem facile nequeut.Hic idem uelcedi modus cruAaceis eA:nam ea quocy omniuora funt
qppequae&: lapillos &Iimu:& algam deuorenatq; et Aereus: ut cancri faxatiles: carnes et nimii^ ap/
petuntdocu Aa; uel pifces maiores couincere poflunneuenit ufu ut loeu Ais polypi fupiores fint & adeo
ut fi eifdem in retibus fenferit IocuAa polypum prae maetu emoriatur, Congros locuAae conuincunt:
nam elabi non queunt propter cru Aa; afperitatem. Congri polypos fuperant:fed aedere non poflunt:
leue enim & lapias polypi corpus ufum hoAis effugit, Mollia uero carniuora omnia funt.Pafcuntur lo
cuAa; uenatu pifciculorum circa fua cubi!ia:quae in alto locis afperis faxofis cauernofifcy faciunt: qcqd
coeperint ori admouent fuo forcipe:ut cancriacedit locufta fua natura ante:cu nihil metuit demittis in
latera cornibus:at ubi metuit fugit retrodongeqp fua cornua porrigit.Dimicant inter fe more arietum
cornibus:q extollentes uibranrefq? fenutaduerfariu.Seduniuerfeetpleru^tanqgregis collegiu ui/
funf,Talisuiuendimoduseo^cftqcrufta operiunf. In molliu genere lolligines atqifepia; pifces uel
maiores euincunt.Polypi cochulis maxime extnngentes caruculas uefcuuf. Vndefit ut eo^ cubilia co
gnofeant qui uenanf congerie tefta^.Quod aut nonnulli aiunt polypum fcipfum eflefallum eA.Sed
aliqui fua brachia corrofa habent a congris:pifces omnes foeturam fuo tempore deuorant. R eliqua ui
dtus ratio non eadem om mbus eft.alii enim carniuori tantum funt:ut cartilaginei:ut congri hyatula;.
Thunni:murenae:lupi dentices:hami^:ceruae. Mulli uero:& carne uefcunf 8c alga & concha:& ca;no
capitones ca;no dafquilli caeno 6C Aercore:fcarus:& oculata alga:falpa Aercore:&: alga porrum et petit:
& cucurbita capif :quod ei ex omnibus uni euenit:alter etiam alteru fui generis aedit: excepto mugile:
fed maxime congri:capito & mugilis foli carne omnino abftinenneuius rei argumentu eA: quod neq?
in uentre tale quid unqua habetes capiuntunneq? aelca in eos ex carne utimunfed offa panis. Vefcitur
mugilis unufquifa? alga atey harena.Gapito quem aliqui labeonem uocannlittoribus gaudet:a Iter ge
neris eiufdem trailitoranus eA:qui non nifi mucore uefeitur fuo quamobrem femper ipfe ieiunus eA.
Pafcuntur limo omnes capitones:quo fit ut graues & fordidi finnpifcem ipfi nullum omnino aedunt.
Et quoniam uerfari in limo folent efferut fe urinaturqs fepe:ut corporis fordes abluant. Oua foetufqj
eoru a nulla belua uiolanturtquapropter copiofe exi Aunnfed cum ado!euerint:tunc a eseteris pifcibus
corripiuntur maximeq; abarchano.Gulofusomniu maxime mugilis cAatqi infatiabiJis:quocirca ue
tre diAento grauefcit:&! nifi ieiunus fit haeret iners.Cum hic metuerit: caput abfcondir: qua fi corpus
totum occultet:detex et ut dicAu eA:carne uefcitur:& mollia appetit:euenit pleruq* & huic & hyatulae:
ut cum pifces minores infequantur:uenterprocidat:propterea quod pifeium uenter iuxtaos politus
eA:ncc gula fubeA:aIia igitur ut dixi carniuora tantum funt ut delphinus:dentex aurarata:ut cartilagi'
nea:ut mollia. Alia magna ex parte luto uiuut 8C alga : & mufeo & eo qcf caulum uocat & enafeete ma
terie ut fuca.Gobio:oes faxatiles. Fucae qq caetera abAinent carne:tamen fquillas fepenumero appetut:
fed alter etia inuadit ut diftu eAralte^: maiora^ minores funt praeda : argumento ut carne uefcantur
eA quod ecfca huiufcemodi capiantur:hamia thunis:& lupus magna ex parte carne aluntur: fed algam
etiam tangunt.Sardus nulli reliquias fequitur.Na ubi ille luto excitato abiit(fodereem poteA) hic de/
fcendit& pafcitunimbecilliorefq? neeodeadnatetarcet:fcarus unus interplices ruminare quadrupe/
dum ritu uidetur :ca;reris pifcibus captura minora frote agitur ore:ut folent meare. At cartilaginei:^
delphini:&oes caetacei generis refupinati cor ripiunnhabent enim os fubter:unde fit ut periculum mi"
nores facilius poflmt euadere, Alioquin pauci ammodum feruaretur: quippe cu delphini celeritas arqj
edendi facultas:miraefle uideatur. Anguillae pauca; quadam certifq? locis uefcuntur limo atg? eduliis
fiquis apponat:fed plurima: dulci humore uiuut idq? qui uiuariis anguillariis dant operam feruant:uc
quamaxime pura fmceraq? fitaq affluens femper 8C effluens per ripas:ubi uiuaria extruut:nam nifi aq
fit clara:breui aAranguIata; intereunt:branchias enim habent exiguas:hinc turbare aquam folitifunt:
qui eas pifcantur.Et quidem in Arymone amne circa uergilias:capiuntur:tunc enim aqua & lutum ad
uerfis flatibus inturbatur alioquin fatius eA quiefeere. Anguilla; no fuperfluitat mortua:: nec furfum
ut ceteri pifces maxima parte efferuntur.Sunt enim uentre exiguo:pingue in paucis ineA plurima eo
carent:uiuere exepra; aquis uel ad diem quintum fextumcy pottunt & aquilone plures diutius durant:
au Aro minus: & fi a;Aatc de lacu in pifcinam rrafferutur:uiuerenequeur.Sed fi hyeme facile fedis mu
rationem paciuntunnullam denicy uehementem mutationem tolerant:& quidem seAate : etiam fi in
frigidam aquam tranffers omnes pleruncp intereunr.Quin 8C fi exigua in aqua Aabulentur : pereut :
quod idem &'ca;teris pifcibus eucnit: Aragulatur enim fi femp eade in aqua exigua uerfantunquomo
do fpirantia afalia intereut fi in aere exiguo claudantur. Vita anguillis nonullis uel ad fepte oiloc^ anos
protrahitur. Vidlus fluuiaiibus etia tu ex mutua fui generis pra:da:tum ex herba radice:& fi qd i ceno
comperiant:node potius pafcere:interdiu fecedere in altu foliti funt:talis pifciu uidlus eA.
liber octavvs
$4-
De uitftu auium:& quae carniuore:quae frugiuore quame pmniuore fint: quae irem cibu
e terra quae ex aquis petanr, CAP. III.
N auiu genere quibus ungues adunci oes carniuorae funt:fruges autem ipfe etiam fi I os in/
dideris nequeunt deuorare:ut genera aquilarum omniarmiluiaccipirres ambo idcft palu/
barius di fringillarius:qui multo inter fe magnitudine differuntiatg; etia Buteo:qui miluo
_ _ _ equi parata magnitudleifemperg? ipfe cernitur:ad haecoflifraga:& uultur:&: oflifragae ma/
gnitudo maior quam aquite:color ex cinere albicas. Vulturum duo genera funtralterum paruum di
albicantius:alteru maius ac muhiformius.No&urnarum etiam nonnulla: aduncis unguibus funt: ut
cicuma:nodtua buborfpecies fimilis nodtua: bubo eft:fed magnitudine non minor cjaquila. Item alu/
co:ulula:afio:aluco maior gallinaceo eft:ulula companpicas utriqj uenatunafio minor qua nodlua eft :
haec tria fimili fpecie conflanti carne uiuunt.Sunt etiam in genere adunco quae carne uefcatunut h y
rundoraliqua uermiculos petunt ut fringilla:pafler:rubetra:luteola:parus:cuius genera tria funnfrin/
gillago quae maior eft: quippe qua fringillam aequet:alrer monticola cognomine e:quoniam in mon/
tibus degat cui cauda longiontertius magnitudine fui exigui corporis difcrepanqq catera fimilis e.Ite
ficedula attricapilla:rubicil!a:rubecula:filuiacuruca:afilus:tyrannus cui corpus non multo amplius
quam loculhercrifta rutilarex pluma elatiufcula:& caetera elegans:catuq? fuauis:hac auicula c. Ad hac
florus cui magnitudo quanta fringillae:&: monti fringilla qua fringilla fimilis:& magnitudine proxf
ma eft:fed collo ceruleo di in montibus degit. Vnde nomen accepit:tum etia regulus:& frugilega:hac
&i reliqua id genus uermiculis partim ex toto partim magna ex parte aluntur.Spinam appetut illa:fpi
nus fiue ligurinusicarduelus.Item qua auri uittis appellatur:hac enim oia uidlirant in fpinis.Vermen
autem di quoduis aliud animal afpcrnantur:dormiunt hac di pafcunt code in loco. Alia culicibus gau
dent:nec alio magis quenatu culicum uiuunt:utpipo:tum maiontu minonutranq? picum marrium
uocantrfimiles iter fe funt:uoce$ fimile emittunt:fed maiorem qui maior eft.Pafcuntur ad maceriem
aduolantes.ltem galgulus cui magnitudo quanta turturi fereeicolor luteusrlignipeta hicadmodu eft:
magnacp ex parte macerie pafcitunuocem emittit magnancola maxime peloponefi auis haec cft:tu ue
ro enumeradus inter haec eft culicilega didlus;magnitudine parua:quara fpinusicolore cinereustdiftin
<ftus maculis uoce parua:qui di ipfe lignipeta eft, Alia frugibus uiuunt:ut palubes:colubus uinago:tur/
tur:uifuntur femp colubi atqi palubesrfed turtur seftate rantu:hyeme fe codif datitat.n.fuo tpe. Vina/
go autuno potiftimum di cofpicitur:& capituncui magnitudo maior qcolumbo:minor q palubi eft.
Modus maxime capiendi ea dum fe in aqua bibendo ,ppendit:ueniunt ad noftraloca cum ia fecerint
prolercaetera uero oia aeftate accedunnidulaturq? apud nos:& carne magna ex parte fuos enutriut pul/
losrexcepto columbaceo genere.OIum fere auium aliae uidlum a terra petunt.-aliae a fluuio:aliae a lacu:
aliae a mari:fed palmipedes in ipfa aqua partem maxima tpis uerfantur:& aliqt ingurgitates fe querut
qd* eomedat:fidipedes circa aqua earum® nonullae terra contentis altilibus uelcuturq.f.carnem non
cangut.Petit lacus di fluuios ardeola di albardeo!a:quae magnitudine minor e:roftro lato:porre<ftoqs.
Item ciconia:& gauia:cui color cinereus. Ad haec iuco cindus. Albicula:trfga:quae Iter minora haec ma
iufcula eft.Turdo enim aequiparat:oibus his cauda motitat.Quinetia calidris cui cinereus color diftin
$usuariae:praeterea genus alcedonum aquas adamanquod duplex eialteru uocale:harundinibus infi/
densialteijdmutum qcf ampliore corpore eft utriq? dorfum ceruleum.Throchilus etia hoc loco pone-'
dus eft.Sed apud mare alcedo quoqs uerfatur:& carulus:necno cornices littora petut:& quae unda eie/
cerit alalia tagunt:nam 6i his natura oiuora eft:tu etiam gauia alba:& fulica:mergus:& rupex uidlitant
apud mare:palmipedum grauiores circa lacus 8i amnes uerfan£:ut anasrolor: phalarix: urinatrix . Ad
haec bofe fimilis anati;fed minor:& qui cornus appellatus eft cui magnitudo quanta ciconiaeifed crura
breuiora:palmipes natafqj e:coIore nigeninfidit arboribus:& nidulatur in iisrhic unus ex hoc genere.
Iteanfer maionanfer minor:qui gregatilis eft uulpanfer:capella:penolops:aquila didla marina 3i ma/
readic:& lacum, Multae etiam herbis uefcuntur. Alites uncae tum caetera quae fuperare pofTunt alalia:
tumauesaggrediuturfednonfuigeneriscarniuoraefuntmodopifcium:qui plerunq? fibi cognatos
rapiut:Genus auiu cu oe potu exiguo cotetu fitrmm aducis nullus olno ufus bibedi eft:pterq paucifii/
mis qbufda:q di lpfae raro utunf :qlis potiflimu tlnuculus ermiluus et uifus e bibere:qq raro.
De ui&uferpentumicaeterorumqjalalium cortice inte&orum, CAP, IIII.
Enus animalium cortice inte6him:ut lacerti:^ reliquae huiufcemodi quadrupedestatq; et
ferpentes oluorum eft:nam 8i arnem aedut:& haema:ferpetes olum maxime alalium uel
cupidiae dediti funt:fed defiderium his quoqj bibedi exiguum :& reliquis qbus pulmo fun
gofus eft:qualem oia habentrqu^ oua pariunt:&: quibus paru fanguinis eft.Serpentes uini
incontinentes etiam funt:proinde uiperas aliquino cum fidlilibusad fepes dilpofito ucnantur : aebri^
enim capiuntur:fed cum ferpentes carniuorae fint:quicquid ceperint fucco exudlo reliquum totum p
meatum fui fecefius emittunt:quod ide oia fere id genus alalia faciuntrut araneirfed his foris fuggen/
do euaporare mos eft:ferpen tibus intus in uentre:acccipit ferpens undelibet quod datur fiue auis fiue
belua eft:oua et deuorat:fed cu acceperit reducit 8C uf^ eo retradlat:quo ad parte nadtus poftremamie
diredlo coftituat:tu colligit:fe:in breueq? cotrahir.ut quod inditu fupra tenetur in unum extento cor/
pore deducatur.Quod ppterea ita facinquia gula tenue habet 3i loga diu Si ferpentes 8i phalangia ui
uerepoflunt fine cibo:quod ex iis quae pharmacopolas ideft pigmentarii alunt ppendi poteft.
DE NATVRA ANIMAL1VM
De uiftu:Lupi:Vrfi:Leonis:eorumque quadrupdum qux ex lacubus fluuiifque uidtum.
pcrunt. CAP. V.
Vadrupedu quxaial §enerat:filueftres:exdegj ferratae detibusrcarne oes uefcuntunnifi qd
lupos aiut terra quada cu efuriut aedere:hoc igitur peculiare Iuporu fit:herbas aut non alio
tpe taguntrnifi cu morbo laborat:quo & canes herba fgefta euomut:atcp ita purgantur. Lu
_ pi hoiem illi potius petutrq inertes &C unipetae qda funnqua qui uenatores. Qua aut aliigla
nu:ain hy ena appellatrcorpore no m fore q lupus enuba q equus:fed feta duriore logioreq?: & p totu
dorfum porredfemolifhxc ffidias hoi.Canes etuomitione hofs imitado:capit: & fepulchra effodit:
humanae auida carnis ac eruit.Vrfus aial ofooru e:quippe q 8i frudtus arboru:qs cofcedut corpore lu/
brico xdat:& IeguminaiSC apes pfringens alueos:& cacros:& formicasrcarne et uefeitur uiribus.n.fuis
confidens:inuadit non folum ceruos:fed etia fues ferosifi da repete^ potuerit agere: tau^ aperto mar
te aggreditur:conferta iam pugnatfternit fe refupinumrdumq? taurus ferire conatunipfe fuis brachiis
ampledlitur cornuarore morfum harmis defigit.-profternitg? aduerfarium.Ingredi uel duobus inites
pedibus eredtus aliquadiu poteft:carnes oes pm aceratas propemodum putres comedit . Leo uefcif
quide came ritu extero^ filueftriu ferrato^:fed cibo incontinenter ammodu utitur.Multaq? deuorat
folidaifine ullo diffedtu:mox nihil triduoraut certe biduo xditfferre enim inediam poteft:ut qui ia ad
multam fatietatem repletus eft:parum bibit:excrementu raro emittitrtertio die uelut cucp acciditege/
rit:idq? durum:aridum & fimile ut canisiflatum etiam alui accerrimum emittit:& urina grauiter ole/
temmndefit ut canes arbores odorentur:mingit*n.crureelato:utcanes ad ftipites:foedum quogjodo/
rem in cibo relinquit ex fuo haliturpro fciffo naqj Leone iteriora grauiter olet.Sut inter qdrupedes fe/
rafq? qux uidtu ex lacu & fluuiis petat.At uero a mari nullu pterq uitulus marinus:funt etia i hoc ge/
nere tiber:fatheriu:fatyrium:lutris:latas:quae latior lutree:detefcp habet robuftos:quippe qux nocftu
pleruqj egrediens uirgulta proxia fuis dentibus ut ferro prxdicat. Lutris et hofem mordetrnec defiftic
ut ferut:nifi fra&i offis crepitu fenferitdataci pilus durus:fpecie inter pilu uituli marini 3t cerui.
Qua: animalia labendo:qux forbendo:quxue mordendo bibant:quibufq3 rebus corni/
gera omnia pafcantur:nec no de uidtu fuis. CAP. VI»
Ibunt quibus dentes ferrati animalia Iambendo:atq? etiam nonnulla ex non ferratismt mu
res.Quibus autem continui forbendo:ut equi:& boues:urfus neq$ forbendomeqp lamben
do fed morfu:auium exterx forbtu.Sed quibus collum eft fongum intermittut:caputque
refupinant. Porphyrio unus morfu:Cornigera animalia tam fera q urbana:& quibus detes
ferrati non funt omnia fruge:herba^ uefcuntur:nifi uehementer efuriant:fue exceptorq minime her/
bx fruguue appetes eft:fed radicum maxime ex omnibus animalibus:quoniam riefo aptiffimo ad id
negocn elbfacillime etiam omnium idem hoc animal ad quoduis pabulu affiiefcit:& celerrime quoqj
in pinguedinem proficit pro fui corporis magnitudine:fexaginta.n.diebus pinguefcit:quatum autem
profecerit ii cognofcunt:quibus ea res curae eft.Vbi ieiuniu ad faginam conftituerint pinguefeitrfamse
prxfatigatus triduo:& extera quom omnia fere melius pfatigata fame pinguefeuntifaginant a triduo
iam qui fues obxfant. Thraces per fagina cum primo die potum prebuerinripoft interpofito uno die
prxbenntum duobus:deinde triduo atqs ita fubideaugedonumej^ ufq? i feptimu curant: pinguefeit
hoc animal hordeo:milio:ficu:glande:piro:cucumere,Sed maxime tum hoctum caetera quibus uen/
ter calidus eft quiete immotioneq? pinguefeunnexterum fues pinguiores redduntur:etiam cum in lu
to fe uolutant:pafcere gregatim pro aetate uelle uidcntunlupo etiam fus obfiftere repugnare^ poteft.
Sexta pars ponderis quantum ponderarit uiuus abfumitur occifo in pilosffanguinem 8C reliqua id ge
nus»Tam fues q extera animalia omnia folent cnm ladtentur extenuari:hxc ita fe habent.
Quibus rebus pafcantur boues & eorum incremento. CAP. VII.
Oues & fruge & herba uefcuntunpinguefcunt his quae flatum ciet: ut eruo & faba freffis
jj atq? etia ipfa faba^ herba.Et feniores fi cute incifa fpiritu adigas:deinde prebeas pabulum:
31 pingues facies. Ad hxc hordeo uel integro uel pinfiro:& a gluma feperato pfguefcut:& dul
_ cibus:ut ficu:& pafla:uino etiam 8t frondibus ulmi.fed peipue fole 8i lotione calidae aquae.
Cornua iuniorum tepefa&a in cera fle<ftuntur:ducunturq? facile:quo uolueris:nec pedum dolores fen
riunt:fi eorum cornua illinantur cera:aut oleo:aut picedaborant armenta uehementius pruina follici/
tata q niue.Augentur iuuencae amplius cum plus temporis expertes ueneris degut.Quamobre terrae
epiri incolae:quas pirrhicas uocant:annis nouem:intadIas uenere feruant:ut incremetum ampliter ca/
piant:&: fetauras nuncupant:has numero quadringentas efle:& proprias regis accipimus :nec pofTe ui
uere locis aliis:qq temptatum ab aliquibus eft»
De paftud^ potu equi muli &afini. CAP. VIII.
Qui muli 6t afini fruge herba 9 uefcuntunfed maxime pom pinguefeunt . fomenta enim
pro aqux quam bibant ufu fuo fruutur pabulo:& quod minus potum afpernaturnd appe
tetius pabuli eft:& plenius obxfatur.Farrago pilum expolit:cum frugibus grauida eft. Sed
_ duris iam horrens ariftis inutilis cft:herbse medicx prima falx uitio damr : 8C cum foetida
aqua rigatur incommoda eft.Boues claram bibere geftiunt. At equi:ut cameli turbuletam 8C craflam
fuauius bibunnquippe qux ne ex fluuio quidem prius hauriant quam pedem inturbent : poliunt uel
ad quattuor dies tollerare fine potu:mox bibunt qua multum.
UBER OCTAVVS
35
De partu 8i potione elephanti:de® astate eiufdem & Cameli. CAP. VHIIf
Lephatus eode partu modios macedonicos noue qd plurimum edere pot.Sed tatum dare
periculofum e:fex aut fcpte dedifie modios i ufu frequeti fatis efhfed farinae no plus q qnqi
uini etiam quinq? mares quae menfura eminas corinet fex.Iam quiddam amphoras aquae
menfurae macedoicae quattuordecim eodem haufit potu:& rurfus a meridie eiufdem diei
o&o:uiuic magna pars camelo^ annos erigintatfed multo plures nonullaema uel ad cetefimum annu
facultate uiuendi protrahunt.Elephantem alii annos ducentos uiuere aiunt:alii tricentos.
Quibus herbis oues& caprae uefcantur& de caufaimpinguationisearude. CAP. X.
gral Ves 6C caprae herba uefcuntunpafcere oues faedulae atq? flabiles folet.Caprae loca crebro p/
|m mutat:fumma® tantu contingutrpinguefcit potiffimu ouis ex potuiquaobrem aeftate fale
11J dare die qnto foliti funtrfingulis cetenis fingulos modios.Sic.n.pecus icolume atq? pfguius
redditur frequens igif falis ufus eo pertinet:quado & paleis copiam falis admifcent:ut fici
|iis uel
bundar plus aqu^ hauriat:& autuno cucurbita fale conta&a afferunqd lac etia auget:& agitata quoq*
meridie:plus poft meridianis bibut:fcetis diftenta ubera pendent quibus falis abudecft:opimatpecus
oIea:oleafter:aphaca:palea:herba quae oia efficaciora funt ex falfugine refperfa:pjnguefcunt & hasc ple/
jiius prariatigata inedia triduo, Aqua ouibus autumno commodior aquilonia q auftrina eft:& pafcua
ad folem occafum fpe&antia profunt.itinera & labores extenuantadicant paftores oue ualidiorem cu
hybernis temporibus pruinam quam fufceperit feruannam qbus uirium minus parum prae fua im/
becillitate conflantes difcutiuntfuo motu quantum fufceperint:caro cuiufqp quadrupedis deterior eft
cum locis paluftnbus q editioribus pafcit. Sunt porro frigoris patietiores quibus cauda am plior q qui
bus porredhor:& glabrae exutior es q ueftitiores-.crifpae etiam algoris impatientes funt. Valent melius
oues q capraeifed robuftiores caprae q oues funt:ouiu quam lupus occideritipelles ac uellera & fadta cx
ieftis:Ionge qua caetera aptiora funt ad pediculos procreandos.
De partione & potu infedorum. CAP, XI.
Nfedh animalia quibus dentes:omniuora funt. Quibus autem lingua tantu humore un v
diq? eliquandoifua lingua uefcuntunquorum alia oiuora funt quibus guftus ofu m faporu
efl ut mufcaeralia fanguiuorarur tabani:& afiliralia fuccis p!antarum:& frudtuu uiuut, Apis
una nullis putidis affidetmec utitur alio cibo quam dulci . Aquam etiam libenriffime inde
I iauriunt:quam finceri clariffimig? fontes fcaturiunt.Talis animalium uurtus eft.
De a<ftiombusai'aliu:& rebus in quibus eadem uerfantur. CAP. XII.
Ctio autem &omne eo^ negotiu in coitu procreatione at® uicrtus follertia uerfaf :nec non
ad frigora:seftus mutationes denatem porum ptinetiineflenim omnibus fenfus natiuus
mutationis faflae frigore aut colore.Itaq? ut homines alii domicilia hyeme repetutralii qui
amplioris prouinciae principes funt fedem pro tempore mutant ut moram aeftate locis fri
gidisihyeme tepidis trahant.Sic bruta quae loca poliunt permutare faciunt. Atgp alia fubfidium i ipfis
confuetis fibi locis comperiunt. Alia peregre proficifcuntur.Iam ab autumnali aequino&ium ex poto
iocifqj frigidis fugiunt hycmem futuram . Auerno autem ex tepida regione ad frigidam fefe confer ut:
aeftus moetu futuri:& alia de locis uicinis d.ifcedunttalia de ultimis prope dixerim:ut grues faciu t:quae
ex fcythicis campis ad paludes aegypto fuperioresiunde nilus profluit ueniuntrquo in loco pugnare cu
pigmeis dicunrurmon enim id fabula eft:fed certe genus tum hominum :tum etiam equorum pufiP
Ium ut dicitur efbdeguntqj in cauernis:unde nomen Troglodita: a fubeudis cauernis accepere: plateas
etiam migrant:& de ftrymone amne ad hyftrum aduolannprolemc^ ibi faciunt:abeunt uniuerfae: ae
priores expediant pofteriores:propterea quod ubi montem fuperarint:uideri priores a pofterioribus
nequeant.Quinetiam pifces modo eodemralii ex pontoraut in pontum trananalii per hyeme exalto i
littorarteporis gratia ueniuntrconrra aeftate ex littore in altum uitantes aeflum difcedunr. Aues quocp
imbecilliores hy berno 8C gelido tempore difcedunt i caposiut tepore porianCseftiuo aut repetut mo/
tes:ut aeflu careat femp:q ibecilliora funt:prius utrauis rone difcedur.Iam fcombri anteq rhuni: cotur/
mees anteq grues:altera.n.augufto altera feptembri mele incipiunt:funt profedto omnia pinguiora q
de locis difcedunt frigidisrqua qux de calidis:ut coturnices autuno q uere funt pinguiores.Fit enim ut
fimul de locis frigidis 6C tempore calido difcedatur.Sunt etiam ueneris appetentiora uerno tempore:
cunq* ex tepido difceflerunt.Sed auium grues utdidum eft:ex ultimis in ultima abeunt:uolant flatu
fecundo:quod de lapide narrant falfum eftdapidem enim eas tenere fuImenro:que ubi decideritracci/
pi utilem ad auri probationem aiunt.Palumbes etiam difcedunt & liuiaemec hybernareapud nos pa/
liunturratgp etiam turrures:& hyrundines.Sed columba manent.Coturnices quoqt difcedutrnifi pau
c ae locis apricis remanferint:quod 3C turtures faciuntruolantgregatim :tum palubes:tu turtures: cum
accedunt:&:cum fuo tempore abeunt.Coturnices cuceciderinnfi ferenum fit:aut aquilonium tempus
fotiantun&profpere degunt:fed fiauftrinum:moleft^ propterea qd pa^ uolant:humidus enim gra/
01% aufter efl.Quaobre quiaueupantur:auftrum non aquilonem obferuant:omo a?gre : propter fui
corporis pondus uolant:funt enim corpore grandiore qua fuis pinnis deferri poflint: uociferatef® ob
eam rem uolanlaborant enim quafi oppreflk onere:cum hxc adeunt loca fine ducibus pergunt. At cu
hinc abeuc ducibus lingulata:oto:&: matrice:proficifcuntur:atgp etiam cinchramo a quo etia reuocan/
«Utnojftu:,cuius uocem cum fenferit aucupesdtelligunt parari difceftum: matrix forma pinde ac:aues
DE NATVRA ANIMAL1VM
lacu ft res eftratcy etiam lingulata quae linguam exerit prxlonga:undeei nomen otus nodux fimilis c:
pinnulis circiter aures eminentibus praeditusiunde nomen accepinquafi auritum dicasinonnulli ulu'
lam eumappclIant:aIiiafione:blaterohiceft & haIlucinator:& planipesdaltantes enim imitatur:capi£
intentus in altero aucuperalrcro circueunte ut nodluaioes denig? aues uncae breui funt collo : & lingua
Iata:apret<5 ad imitandum.Nam 3C indica auis cui nomen pfiracae quam loqui aiutitalis eft:& loqua/
cior cum biberit uinum redditur.G regales ex auibus funt:grus:olor:pIatea:anfer minor.
Deadhonibus pifeium quorudagp terreftriu in fugiendis aduerfis, CAP. XIII.
Ifcium alii ut didtuni eft:difcedunt ab alto ad littusiecotra de littore in altum fugietes exu/
perantias caloris & frigoris.Sed prxftat pelagicis littorales:quippe quae cibo copiofiore me
lioreq? potiantunqua enim fol ingruit plura exeunt:ut fit in horrismam & littuus niger ,p/
pius terra oritunaltcr fimilis erraticis eft.Tu etiam bene ex calido frigidoq? teperata funt lo
ca maris terrena:quo fit ut & caro eo pifciu magis conftet:cum pelagiorum humida mollis folutagj
fit.Littoralesfimtdetex:fcarabeus:cernua:aurata:mugilis:mullus:turdus:dracho:puIcher:gcbio:atgj
omne faxatile genus:pelagii funt paftinaca gcnufq? omne cartilagineum:^ congrorum albicantiu ge/
nus&hyatuIa:rubellio:gIaucus:pagri:autem:fcorpiones:cogri:nigrates:murenx:cucuIiambigut,Sed
diferimen ho^:diuerfitate etiam Ioco^ ac temporum exiftere poteft:utapud cretam infulam . Gobio
nes omneq? faxatile genus fatis pinguefcit.Thunus etiam poft ardlu^ melior eft Jam enim eo tempo/
re ab infeftantis afili agitatione requiefeitrquae facit ut fit in xftate deterior.Quietiam maritimis lacu/
bus tenera plura pifeium marino^ gigni apertu eft:ut faIpam:auratam:mullum:alios fere plurimos*
Hamias etiam in alopeconnefo repenes:& in biftonide lacurplunma genera habetur, Monedulae ma/
ona ex parte non fubeunt pontum :fed m ,ppotide trahut xfta te:& pariuuhyemeu xgeo.Sed:thuni:li
marixhamix fubeut potum uere xftaremg? ibi traducut:& reliqui fere plurimi fufanei & gregatilis
generis eodem trafeut: e fane plurima pifeium pars gregatilis-.nec ullus grex caret duce:petut aut potu
paftus gratia :q uberior 8C comodior ibi:,ppter aqua^: dulcium admixtione fuppedirat. Beluae quotg
ma^n^ pauciores ibidem funt:nam excepto delphino:& phocena:qua tirfione interpretormihil i po /
to maleficum eft:ncc delphinus hic magnus efhqq extra ubi aliquatu procefleris:magni habeatur. Tu
itaq? uidtus:tum etia partus gratia pontu fubeunt.Sunt enim ibi loca tjd partionem aptiora:& humor
dulcior ac potulentior foetum melius educa t.Sed cu pepererint:& ,ples iam adoleueritiexeunt poft uer
gilias ftatim:& fi hyems auftrina fit tardiusifi aquilonia citius :propter fecudi flatus commoditatem:
prolefa adhuc parua apud bizantium capitur:utpote cum longior mora in ponto non fuerit . Sed de
exteris & cum adeunt:& cum exeant conftat.Sarda autem una:cum adit uidetur 6C capitur. Sed exies
nufquam uifa adhuc eft:quod fi qua apud bizantium aliquando capiatunpifcatores fua retia luftrant
propter exitus infolentiarmeuius rei caufa eft:quod fole ipfx fubeunt hyftrum amnem. Vnde fifio flu
mine per abditum terrx meatumidefluut in adria finum:argumento eft: quod ibi contra euenit q in
ponto exeuntes enim iemper capiuntunfubeuntes nunqua.Thuni dextrorfum terram contingentes
fubeunt:fed remanent contra.Leuum enim in latus feadmouent:quod propterea facere dicutunquia
dextro oculo clarius uident fua naturadxuo hebetiusifufanei de quibus loquor interdiu mearernoflu
quiefeere in more efbpafcuntur etiam nodleimfi luceat lunauta enim faciunt mterinec uolunt quiefee/
re. Quidam ufu periti rei marinae nihilo eos moueri fed quiefeere a bruma ad equinodium uernum
ubicunm id temporis fint afieuerant.MoneduIx fubeuntes pontum :capiuntur:exeuntes autem mi/
nus oprrnie in propontidx funt antequa pariant. At exteri fufanei exeuntes potius capiuntur:^ opti/
mi per id tem poris funf.Cum uero adeunt pontum proxime xgeurmpinguifiimi capiutur:quo lub/
inde afcendennt magis eo macilentiores fiunt:fxpe etiam flatu auftrino uehementius occurfante fit:
ut cum monedulis & fcombris exeant:ac mari inferiore magis q circa bizantium capiantundifceflum
fedife mutationem hoc modo faciunt. Hic idem affedus terrefteibus etiam euenit cum fe abdunt 8C
latennhyeme enim latebras fubeunt:tempore iam tipidiore exeunr.ratio uero & latendi & patedi co/
munis animalium ea eft:ut fibi contra utriufcp exuperantiam tgis opituleturdatet aliquorum genus
totumraliquorum partim Iatetrpartim non latet:Tefta enim inteda omnia latent:ut in mari purpura
bueeinurmomneque id genus.Sed abfolutorum latibulum euidentius eft: coduntur enim fecefimut
pedines facere uifuntur aliqua leuiore quodam tegmine fuper impofito delitefcunt:ut cochlex terre/
ftresndeft limaces:& adhxrentium mutatio incerta eft. Non tamen eodem tempore omnia latet: fed
limaces hycme:purpurx:& buccina:cams exortu dies circiter tricenos conduntur.Pedines etiam tem
pore eodem :fed eorum plurima fane latent 6C algore urgente dC xftu.
Quo tpeinfe&oru genera fefeabfcondat aut xftus:authyemisipetu. CAP, XIIII»
N&a pene oia conduntur prxter ea quxuita in domiciliis cu hoibus agannqux^ prius
intereant qua annum tempus excedatdatet hxc hyeqie alia diutius:alia quadiu algor uehe
mens eft:ut apes:nam ipe etiam ceftant:^ latent:cuius rei argumetu:quod minime cibum
_ fibi appofitum guftare uidentur:& fi qua erepferit:ieiuna fped:atur:uetre traflucente: nui/
Im penitus contento:quod manifeftum fit.Quiefcunt ab occafu uergiliarum uf^ ad uenconduntur
autem quxq? locis apricis abdita:^ ubi fibi cubile conftituere tutius folent.
De genere ferpen tum quod hyemeabditunde^ nonullis pifeibus quihyeme frigoris ca
conduntur quic^xftate propter calorem. CAP. XV,
LIBER OCTAVVS
3*
Anguinei quoep generis multa fe condunnut ea qua? inteda cortice funt:ferpentes dico:Ia/
certos:ftelIiones:crocodilosfluuianIes.Menfibus quattuor frigidiifimisha?clatent:nec per
]j id tempus quicquam commendunt. Ca?tera? quide ferpentes cauernas fubeunt terra?.Sed
11 uipera? fub faxis conduntur pifcium etiam complures latere nouimus:fed apcrtifiime hip/
purumtquem equifelem nominaui:&: coruulu fiuegraculu per hyemem:nam hi foli nunqua capiun/
funnifi certis quibufdam temporibus:eifdem<p femper:cum ca?teri omnes fere femper capiatur.Mu/
rena etiam Iatet:& ceruua:& conger.Saxaules uero coniugatim mares cum feminis conduntunquo/
modo & fetificare folentrut turdi:merula?:perca?.Thuni etiam latent praealtis gurgitibus hyeme:pin
guefcuntq? a latibulo maiorem in modum :capi incipiunt uergiliarum ab ortu ad arduri occafum ulti
mum reliquo tempore quiefcunt latentesicapiuntur nonnulli ex his caeterifq* latentibus tempore fui
feceiTus cum fe moueant locis tepidis:aut fi temporis infolite quietes contingant .Prodeunt enim ali/
quantulo de fuo cubili paftumfe praecipue plemIunio:funt magna ex parte fuauiflimi:cum latenr.Pri
madae in caeno fe abdunt:cuius rei argumentum eihquod necp eo tempore capiuntur & dorfo fecu/
lento pennifcp addudis oppreflifeg fpedantur. Verno autem tempore prodeunt:& appropinquant ad
terram coeuntes parientef^:quo tempore fetu grauidse capiuntuntempeftiueqp tantilper eile putan
tur* Autumno uero & hyeme deteriores funt:fimul etiam mares pleni femine genitalirlade appellato:
per id tempus cernuntur :itagj prseftant ad ufum:prole adhuc parua difficile capiuntur, Adultioreiam
larga captura propter inferti afili ftimulum eiblatent alia in arena:alia in lutotore tantum detedorplu/
rima tempore condutur folum hyberno:utcruftata:& pifces faxatiles:& raia? omneqi cartilagineum
genus:diebus.f.frigidiflimis:quod ita eile eo argumento conftat:q> minime cum algor eft capiuntur:
ted pifcium nonnulli a?ftate etiam Iatent:ut glaucus :hic enim per id tempus fe abdit circiter dies fex a/
ginta. Afellus etiam latet 8i aurata plurimum temporistafellum latere indicio eile uidetur: quod logo
interpofito tempore capiatur,Pifces uel aeftate latere documento ilJo probaturiquod temporibus fide
rum fiant caprura?:& pra?cipua? canicula?:mare enim per id tempus euertif :quod latirtime apud bof/
phorum patetrlimus enim in fumma effertunpifcefcp innatantiaiut etiam fi gurgitum ima fepius te/
rantur plures eadem fagapa capi fecundo iadu q primo,Tum etia magnis hymbnbus multa apparent
animalium generarquae ante uel nunqua uel raro uifa fuerint.
De auibus qua? hyeme occultantur. CAP, XVI*
Viumetiacoplures condutunnon ut aliqui putant paucae: nec oes ad loca tepidiora abeut:
fed quibus loca eiufmodis funt uicina:folite fedis iis eo fecedere libet:ut & miluos & hirun/
dines agere aiaduerfum eft.Qua? aut procul locis eiufmodi moranfmo mutant fede:fed fe
ibide condut.Iam.n.uifa? funt multa? hirudines in anguftiis coualliu nuda? atqp omo deplu
mes:milui etia de eiufmodi locis euolaiTe cum primum apparerent:uifi funt.Latibulo genera diftfgui
uel aduca uel reduguia non pofluntinam 8C ciconia latet:& merula:& turdus:&alauda:de turture q/
dem maxime omnium conftatmemo enim prope dixerim uidifle per hyemem ufpiam turturem di/
citurilatere autem incipit pra?pinguis:& qq pennas in latebra dimittit:tame plguedinem feruat:palu/
bo£» aliqui latent:aliqui no latenr.fed cum hyrudinibus abeut.Sturnus etiam latet:& ex genere unco:
miluusipaucis quibufdam diebus & nodua.
De quadrupedibus quae hyeme Iateantrdeq? iis quae fenedute exuant* CAP. XVII.
Vadrupedu qua: aial generat hyftrices codutur:&: urfnfed utru pp frigus an alia de ca ambi
gif ipinguefcut urfi p id tpsrtum mares:tum femina uehementer ut mouere fefe facile ne
queant:paritetiam femina eo tempore &C tadiu latet quo ad tps fitrut fuos catulos in aptu
pducat:quod uerno tpe menfea bruma tertio facit.Sed qcf minimu dies circiter quadra/
ginta latet ex qbus bis fepte ita fopif :ut fe nihilo moueanreliquis pofte3 pluribus latet qde fed mouef
& furginfeetu grauida urfa uel a nemine uel a pauciflimis capta eft:tpe fui latibuli hoc aial nihil a?dere
certu e:quippe qcf neq? exeat:& captum uetre inteftinocp inani uideatur. Narrant eius inteftinum per
inediam ita conniuere:ut addudum prope coha?reat»Itaq? urium latebram egrefium primum herba
Arum didam deguftare:ut inteftinum laxetur:6£ hiet,Glires etialatenuipfis arboribus :piguefcutgj
per id tps uehementer itidem mures pontici generis.NonuIla ex iis qua? condutur exuut id quod fene
dus uocatur:quod cutis ultima eft:& primi ortus operculum. Sed in pedertri uiuiparo genere de urfo
qua de caufa lateat ambigitunut didum iam eft.Corticae inteda maxima fere fui parte fecefiii fuo te/
pore Iatent:& exuunt fenedutem ea quibus cutis mollis:nec praedura 5C teftacea qua?dam eft:qualis te
jftudini(nam & teftudo inter cortice inteda enumerada eft:& mus aquatilis)fed qualis ftellioirlacerto:
6C praecipue ferpentibus eft exuunt enim haec omnia:tum uere cum egrediuntuntu etiam autuno. Vi
pera etiam exuit tam uere q autumno.Cum ferpens exuere icipinab oculis primum detrahi aiunnita
ut obeeeari uideantur iis qui rem non intelligutitum caput exuif:g!abrum enim hoc omnium antecj
reliquum corpus apparenatqj una fere node 81 die fenedus tota exuitur a capite orfa ad caudam:& cu
te altera intus fubnafccnte ipla remouetur.Vt.n, fetus in uolucro fecunda^ quo contentus prodierit:
exuitur.fic ifta fenedute detrada renouantur.lnfeda enim eodem modo exuunt fenedutem quibus
hoc folitum eft:ut filpha 8C culex:8{ ea quorum penna? uagina contineturmt fcarabei:fed omnia fado
iam quod gigni debuerit exuunnnam ut partui uiuiparo iecunda?:fic uermicularia? fpli operculu cir/
cuntumpitur : aeque Qi apibus 8C locuftis : cicade ubi eruperunt : oleis aut harundimbus infidunt:^
DENATVRA ANIMAL1VM
cum rupto operculo exeunt:parum quiddam in eo relinquunt humoris:nec multo poli uo!ant:& Ici
piuntcaneredocufta; iter marina:& gam mari exuunt:aut uere aut autumno poftpartum Jam caprae
aliquae funt locufhe:molIem habentes partem fuperioremrquod cruftaiam circurupta detradtaq3 eet:
inferiorem autem duram:quia nondum eflet difruptarnon enim fimilis in his atq3 i anguibus exutio
fitrlatent locuflse menfes circiter quinq^Cancri etiam exuut fene<ftutem:molliores quidem perfpicue:
fed etiam duriores exuere aiunt:ut maias.Cum uero exuunt mollis admodum crufta fubnafeitur : 8C
quidem cancri prae teneritate non fatis ambulare pofiunt:exuut haec faepius anno. Sed quae na lateat:
6C quomodo:& temporeratqp etiam quae:& quo tempore exuant fenedtutemuam didtum eft.
Non oia aialia omni tpe ,pfpere ualere:quod ue tps auibus conducat» CAP* X VIII.
luunt autem animalia profpere non eifdcm temporibus nec omnibus aeque exuperantiis.
Valitudines etiam &C morbi per tempora pro generum diuerfitate uarie accidunt:& in to\
tum non eadem omnibus ualitudo exiftit . Iam auibus profunt fqualores . Tum ad caetera
fanitatcm:tum etiam ad partum :8C praecipue palumbis , At uero pifcibus:exceptis quibuP
dam paucis himbres conducunt incommodi contra auibus annipluuii funt:pifcibus ficci. Quippe cu
auium talis natura fit:ut ne bibere quidem largius poffint fine detrimento. Aduncae igitur aues ut di/
<ftum eftruiuunt prope dixerim fine ullo potu quod hefiodus nefciuitifacit enim in narratioe obfeffio/
nis nini aquilam augurii praefidem bibentem » Caeterae aues bibunt quidemifed parum :nec aliud ul/
lum potioni lndulgcnqd pulmone fungofum habeataut pariat ouu.Cum aues egrotantiplumae indi
cium proferuttturbanf enim nec pofituram eande feruant quam habencum redte ualent.
Quae animantia pluuia gaudent:quibufue noceam CAP. XIX.
Ifcium genus maxima ex parte annis pluuis bene(ut didhim eft)uiuit : ita enim non modo
plus cibi nafeitur uerumetiam omnino pluuio humore iuuatur ut ea quae terra gignumr:
olera enim quauis rigenturjtamen non tantum proficiunt quantum hymbreiquod ide ha
_ __ rundinibus etiam lacu prognatis euenitrnihil enim fereaccrefcunt:nifi aquae pluuiae icedat
ndicium uel inde accipi potefhquod pifces plurimi petant pontum:ut in eo traducant aeftatem : facit
enim copia amnium loci illius ut mare fit dulcius:& cibus largior habeatunquem iidem fluuii deferat
Subeunt etiam fluuios genera pifeium compIura:& praedant in fluentis &lacubus:ut hamia mugilis*
Gobiones etiam pinguefeunt in fluuiis:denig3 loca praedita lacus commoditate pifces poilident opti/
mos:ex pluuiis autem ipfis aeftiui hymbres commodiores funt parti maximae pifeium 6C praecipue cu
uer & aeftas &C autumnus hymbribus abundarintihyems contra ferenior fueritiad fummam ,ppe di>
xerim:cum bene homnibus annus cedit:tunc & pifcibus foeliciter degere contingitdocis autem frigi/
dis parum uigent.Maxime infeftantur algore:qui lapidem in capite habent ut chromis : lupus: pager:
umbra:facit enim lapidis rigor ut per algorem gelent:& excidat.Sed cum plurimis pifeium generibus
hymbres conducant:mugili tamen & capitoni:& ei qui a nonnullis murinus uocatur:nocent:fit enim
ut pluuiis multi ex his de facili excaecentunfi modum aqua excefierit. Solet enim per hyemem potius
capito ita afficimam oculi eius albefcunt:& maciletus per id temporis capitunatq? ad poftremum raa/
Io eodem interit:quod non magis hymbrium copia q algore accidere uidetur.Iam enim cum alibi ni
in nauplio agro terra; argiuae in uadis multi capti funt ca;ci cum hyems fuiflet afperrimaim ulti etiam
albos habentes oculos capti funt. Aurata quoq? hyeme laborat:fed archanas aeftate:eoq? tempore exte/
nuatur.Prodeft coruulis ferm^ prseter ceteros pifces annus fquales:quod his quoq? ob eam rem co/
modior eft: quia per ficcitatem potius tepor acciditdoca pro fua natura genera qusecp fibi habent ad U
columitatemcy commpdiora:quod enim natura littoraleraut pelagium eft:huicfuo locopro nature
defidlerio uerfari commodius eft quod autem ambigit:id commode utroque degere poteft . Sed funt
etiam loca quasdam fingulis propria in quibus redhus ualeant.Commodiora(quod fimpliciter dixe/
rim)loca funt ea qua; algarum copia fcatent:pinguioris enim locis his capiutur qui multis 8C uariis Io
cis folent pabulari:nam 8C quibus alga in cibo eft abunde pafcuntur: 8C quibus caro appetitur : plures
pifces fibi reperiunt.Intereft etiam aquilonia fint:an auftrina : genus enim longum aquiloniis melius
uiget:& quidem aeftate loco eodem aquiloniis plures longi q lati capiuntur.Thunni & gladii agitanf
amo canis exortu:habent enim utriq? per id tempus fub pinna ceu uermiculum:quem afilum uoeant
effigie fcorpionis:magnitudine aranei:infeftat hoc tanto dolore:ut non minus interdum gladius:qua
delphinus exiliat:unde fit:ut uel in nauigia faepenumero incidat . Thunni omnium maxime pifeium
gaudent tepore QC ob eam rem arenam 8i litto ra adeunnper fumma etiam maris innitant quo teporis
potiantur.Pifciculi autem feruarijpropterea poflunt quia fpernuntur:maiora enim magni fequuntur:
fed ouorum 8C prolis pars magna proinde abfumitur.Cum enim pifces defiderio teporisdoca foeture
adeantdiguriunt quicquid attigerint:capiuntur maxime pifces non multo ante quam fol oriatur : aut
poftquam occidit:demq? circa folis ortum aut occafum:tempeftiueenim iaci tantifper putatunquam
obrem eo tempore pifcatores folent retia tollere:tunc enim maxime uifus pifeium fallitur: quippe cu
nodtu quiefeantiluee autem iam clariore melius uideant, Morbus peftilens nullus icidere pifcibus uni
uerfis uidetunqualis plerum q$ hominis 8i quadrupedum:equis:& bubus :& reliqui generis nonnuP
lis accidit:tum feris:tum urbanisraegrotare tamen & ipfi putantur:& quidem pifcatores pro morbi
indicio capiunt:cum aliquot extenuatos languentibus fimiles:& colore immutatosanter multos pin/
gues ac ualidos eiufdem generis coeperint, Marinum genus ita fe habet.
LIBER OCTAVVS
37
' Quae fluuialibus & Iacuftribus pifcibus noceanquouc fgcnio iide capiuf. GAP, XX.
Luuiatileddacuftrepefteqdem&ipfumimuneeftifednonuIIis morbi incidunt proprii:
Silurus enim canis exortu potiflimu(quod fublimis innatet)fiderarur: & tonitruo fopirur
magnorquod 8i cyprino accidit fed leuius.SiIurus uel a dracoeanguc: gurgite parum alto
_ iftus interit:BaIero:&: tiIoni:Iombricus:canis exortu mafcif: qui debilitat cogitgr ad fuma
i ta°m efferrirqua seftu intereut chalcis quam uricam appello uitio ifefta£diro:ut pediculi fub brachiis
innati quamulti lterimant: quod nulli ex caeteris accidit moriunf pifces ucrbafco herba:quamobtem
ceteri fluuiatiles & lacuftres ea inficientes capiunnfed foenices marinosetia ita pifcantur. Sunt q duo
bus quoq? illis capiendi generibus utantunquod enim altos gurgites amnium pifces per hyeme uita/
re folent(Cum enim alias dulcis aqua frigidior fit tum uel maxie eius ima algent) iccirco foliam in flu
uium ducunt quam macerie iungentes operiunt:& ferro atq3 lapidibus ftipannut quafi cuniculum fa/
dant aditu patente ad fluuium unde impleaf :tum fadto gelu nalla inde pifcanf . Alte^ genus captura!
taleelbcuius ufus & hyeme eft &a:ftate:medio amne frudhcibus & Iapidibus circu faepiunnuno aditu
dato modo oris.Tum in eo ore pofita nafla pifcantunmotis lapidibus.Teftaceo generi anni pluuii pro
funt prseterqua purpuris:cuius rei indicium eft:quod fi amnis in mare fluentis aquam guftarint: mo
riunf eodem dieiuiuit purpura extra mare quae capta elhdies circiter quiquaginta. Alit alrera alteram :
eo quod fua tefta gnatu ueluti alga mufcuue gerinquae aut p cibo iis afferunnponderis caufa adhiberi
aiunnutin libra fintgrauiores.Oeteris fqualor incomodus eft:nam 8i pauciora reddunf:& deteriora
6C qdem pedhnes tuc magis trahut rufum colorem iam 1 pyrrheo euripo pedhnes aliquando defuerut
forrimpnfn nnn nifrarnrpc nhradrHn nbprrim rMnprpfMiprnpriam nnrpr firrirarps.Oyrp/
ponto uel in fluuiis gigni polfinnexceptis biforibus paucisrgenus naq? unifore potif
raf & interit. Aquatile animalium genus ita fe habet.
De morbis fuum eorumcj remediis. CAP. XXI.
Vadrupedum fues tribus morbi generibus Iaborannquorum unum raucedo uocatunquo
maxime fauces maxillaeq? inflamantur: fed idem malum uel qualibet alia corporis parte
contrahi poteft.Iam enim plerung? 1 pedem alias in aurem decubit.Putrefcit protinus me'
j bru:& ulcus ferpindonec ac pulmonem deuematrquo tadlo mors fequituncrefcit hoc uitiu
celeritennec poteft fus quicqua edere cum ita aegrotanetiam fi quarumlibet fit morbi incremetum: cu
ratur a porcariis cu malum incipere fenferinnhaud alio modo qua tota parte abfcifla qua ceperit.RelP
qua duo genera eodem uocabulo nominantur ftrumarquo^ alterum dolor capitis 6i grauitas elbquo
plurimi laborare folennalteru alui profluuiu elhquod irremediabile incidit: alteri fuccurritur ex uino
adhibito naribusteo^ ipfo dilutis:fed difficulter eo quo^ periculo fubtrahitur : biduo enim aut qua/
triduo interitus obuenit.Raucefcunt potilfimum eo anno quo montes abunde tulerit: & pinguiflimi
funt. Iuuat mora celfi dediflein cibatu:& balneum multum Si calidum : & uenae fub lingua fitae cuP
tello adadlo fanguinem detraxifle.G randinofi autem fiunt : fues quorum crura 8i collum Si armi car'
ne conflant humidiore:quibus partibus uel grandines plurimae innafcuntur : caro dulcior eft fi gran/
dines habetpaucas:fed fi multas humida ualde Si infipida eft.Facile qui grandent cognofcuntur: parte
enim linguae inferiore grandines habentur:& fi fetam dorfoeuellas : cruorem in radice pili euulfiui/
deiis.Pedibus etiam pofterioribus conflare non poffunt:qui grandent:carent grandine cum adhuc Ia/
dlenntolluntur grandines tipha:quae uel in cibatu utilis eft, Sed praecipue alunt & opimant ficus 8C ct>
cencibus deni<£ non fimplex:fed uarius fagina optima eft:gaudent enim fues pabuli mutatione quead
modum Si extera aialia:tum etiam fieriaiurttcibi uarietate:utpartim infletur partim impleatur: car/
ne:partim opimetur. Glandes fuauiter quidem a fuibus comeduntunfed carnem faciunt fi folae danf:
6C fi grauidae glandem copiofius aederintrabortum faciunut oues quibus conftatius hoc gladibus aefi/
tatis acciditjunum ex omnibus quae nouimus aialibus fuis grandinem concipit.
Quibus morbis infeftentur canes. CAP. XXII,
Anes tribus laborant uitiis:rabie:angina:podagra:facit rabies furorem : & qua: momorde'
rint:omnia rabiunt excepto homine. Interunt canes hoc morbo: Si quae morfa funtexce'
pto homine. Angina etiam interimini: podagra temptati pauci euadere poflunt.Rabies ca/
melu et phendit.Elephatos caeceris malis imunes aiutuflatione aute alui acrius 1 fellari.
Morbi bouum gregalium. CAP. XXIII.
Gues gregales morbis duobus temptantur:podagra:& ftruma:farit podagra ut pedibus in
y tumelcant: Si quanuis non intereant:tamen ungulas amittant:ualent melius cornibus pi/
o Iwp ce illitis calida:euemt ftruma:ut calidius frequentiufq? fpiretur:quod deniq? in homine fe/
bLbEoI bris:idem in boue flruma eftuditium morbi:ut demnfle aures flacceant: Si ut comedere ne
queannbreui moriuntur adapertifcp pulmo infpicitur putris.
Quibus morbis laboret aequi gregatiles:domeftici<|!:& de morboru Idiciis di remediis:
nec no de hippomane Si potu equoru 3i bouum. CAP. XXllU,
Quorum gregatiles morbo immunesfunt:exceptapodagra:hoc enim uno laborat & ple/
ruqj ob id ungues amittunt.Sed amilfls alii ftatim enafcunf:fit enim ut altero fubnafcenre
ungue alter amittat . Indicium morbi ut alter teftiu m dexter palpitet:uel ut paulo citra na^
h
DE NATVRA ANIMALIVM
res cuium quiddam rugofumqi gignaf.At ucro equi domeftici morbis plurimis obnoxii funtdabo/
ranr ileo dicftorideft renuioris lteftini morbo cuius mali indiciurut crura pofteriora attrahar ad priora:
6C ita fummoueant ut ppcmodum collidar.Si ubi antea diebus aliquot fponte ieiunarintrmox i furo/
rem uertanfifanguine detrado iuuant.Capiunt et rigore neruoi^:cuius ldicium ruende ut oes neruicp
inrendan£:& caput ceruicefq? imobiliter rigeant:re£hfqs cruribus gradiantur. Suppuratione etia equi
infeftant:uitium quo<$ eo^» eftrquod hordeario dicituncuius indiciumiut palatum moleftat:& ferue
tius fpiret equus q ex cofueto:nullum huius mali remedium e:nifi fpote natura: emendef. Quod aut
lymphari diciritaleeft ut equus ab tibiae fonu quiefcat:& demittat frotemreum uero cofcenderisrcite/
tur contentius donec retineas dem i flus et femp triftifq? eft:fi rabie tenef.Cuius indicium :ut auriculas
demittat ad iuba rurfufa? ptcndat:idg3 uiciflim faditet:irremeabile et malum fi cordis dolore uexaf:
cuius indiciu ut latera fubfidat &C alia pftringan£’:& fi uefica dimoueat de fuo fiturcuius fdiciu ne urina
reddere pofiir:& ut ungulas dunefq? trahat 8C fi paftinacadeuorarint:cuius magnitudo q uerticilli b e/
fliolae eft, Nam morius m uris aranei:uel catteris iumetis moleftifilmus elbpuftula: hoc excitanf:^ pi
culofior quem defixerit grauida:puftulas enim rupunriex quo lteritus fequirifed fi no grauida eft no
inreriminquinetia ea qua alii chalcidaralii dignida uocanfuo morfu aut iterimitiaut uehemerem dolo
rem mouet:fimilis hxc paruis lacertis e:fed colore ferpetis qua cecilia nominat.-deniq^ hoies ufu periti
totidem fere morbis equuatqj et ouc ifeftari:quothoiem referunt:interit ueneno faudaraca: 6C equus
6c quoduis iumentu fiue ueterrimu da£ in aqua pcolatuiaborru et facit equa odorem fenties fungi fu/
migantis lucerna: cxnndteqd &C muliei^ nonullis accidit:hadenus de equoru morbis.Quod hippo/
manes uocat:hseret qdem fronti nafcetis pullirut narrat". Sed equa:plabences abftergetefcpad abrodut
quseautde hoc fabulant figmeta mulierculam & pfeflbrum carminis incatametoijd efie credendum
potius e. Emitti et ab equa priufqua pullu: q<3 puliu dicit" cerni e:equi uoce quoq? agnofeut equorum
qbus cu pugnauerint.Gaudet pratis riguis 8t paludibus:bibiit.n.aquas liberius turbidasiqd fi clara eft
inturbate! ungulis fuis:& cu biberit lauantfe rotosfiimphifij potiunribalneii .n.oio hoc aial adamat:
& aquae deditu eiquaobre natura et equi fluuiatilis ita coftatrut uiuere nifi in humore non pofilt.Bos
cotra quam equus nifi aqua fit clara frigida atqp limpida bibere nolit;
Afinos uno morbo laborare frigorifep impatietes efie. GAP. XXV.
Sini uno maxime morbo laborant quem malidam uocantrquod uitium in capite ori f: fa*
citg? ut per nares pituita multa ruffaq? effluat:quae fi ad pulmonem defcendenrimoriunf":
fed fi in capite eft non infert interitum. Impatiens frigoris maxime hoc aial eft: quapropter
pontica & fcythica terra afinis caret.
De Elephantorum morbis & eorum curatione. GAP. XXVI.
Lephati morbis inflatione cotrqdhs laborarrquo fit ne pofiint excremem uel uefica: uel alui
reddere.Egrotantet fi comedant terrarmfi ea frequeter utantunna fi frequetennihil fenriut
malidapides et lterdu deuorannecno fluore repta tur:quo cu uires laguerit: curatur potione
_ aqua: cahdat:& cibo faeni meile IbutKutiugs.n.id fiftit profluuiu alui:fi p ifonia fefii funt: ar
mis perfricatis ex fale oleo & aq curatuncu humeri dolet:carnibus fuillis affis appofitis iuuantur. Oleu
alii bibunt alii non:& fi fpiculu in corpore ineftteiicirur eo quod liberitoleo ut aiunt:qui autem oleum
non bibunniis radix tyrtami decoda in uino datur.Quadrupedu res ita fe habet;
De morbis infedoi^& praecipue apum. GAP. XXVII*
Nfedotji maxima pars eo tpe ualet quo gignitur uidelicet cu anus talis:quale uer humidus
dC tepidus eft. Apibus beftiolae qu;eda i alueis innafcuntur:qua: fauis officiant. Vermiculus
ite fpecie aranei nocet fauis que alii cleru:alii pyraufta uocant:hic fibi fimile forma aranei pa
_ j rit i fauo:8<: facit ut exame a:grotet:obeft etiam aha qdam beftiola fimilis hepiolo papilioni
qui lucerna^ luminibus aduoIat:hsec puluere fpirado inalueo parit: nec aculeo ab apibus ftimuiatur:
fed tantu fumo abigitur.Erucae quoq? nafcuntur i alueis teredines didfce quas apes no ifedlamr: agro
tant poriflimurmeu filua flores eruginofos tulerinara etiam teporibus ficcis .Intereunt infcdla omnia
tatfta ex oleo:fed cellerime fi capite illito exponantur foli«
Aialium differentia pro locopeuarietate. . GAP. XXVIII.
Iuerfitate etiam locorum differentia oritunut enim locis nonnullis gigni omnino aliqua ne
queunt:fic aliis generantur quidem:fed pauciora:^ uita breuiore:nec profpera : locis etiam
uicinisdifcrimen huiufmodiexiftit:utagrimiIefiilocisfibi propinquis cicada alteris gi/
gnuntur: alteris non. Amnis in caphalenia infula dirimic:cuius citra alterum latus eft cica/
darum copia ultra alterum nulla.In pordofelena uia interiacetcuius ultra alterum latus gignitur cat/
rus:citra alterum gignit non poteft.Terra boetia in orchomenio agro talpe habetur multa . At in le/
badico uicino nulla funt:ne^ fi aliunde portata eo fuerint nolut infodere.In Ithaca ifula lepores fialiu
deullati dimittantur:uiuere:nequeut:fed eode reuerfi unde maris itroierint ifuIa:moriuntur : in ficilia
formice qua equites appellantunno funta cyrenefi agro rara uocales pteriro tpejdeerant . In ajfnca no
aper:no ceruus:no capra filueftris e India tefte Crefia:qq no fidedigno lue nec feru nec mafuetu haber*
Qua aut fanguine caretiS: qua fecefiu tpe codunt grandiora nimi^ illa pofildet.In poto ne^ mollia
lunt neqj teftata:nifi locis qbufda pauca:i mari rubro reftata 01'a mira quada magnitudine augetur . In
fyria oues funt cauda lata ad cubiti men!ura*Capra auriculis menfura palmari & dodrantili:ac nonuP
UBER OCTAVVS
3S
\x derhiflis ita iit fpedetad terra. Boues nodos fcapula^ fledut:ut camelia dlidacaprx todenf ut ali/
bioues. In africa arietes ftatim cornigeri generaf nec folu ma res:ut Homerus fcribit:fedet feminx.
Cotra in poto p ,puiria fcythica nullis cornua enafcunf.ln xgypro aliq maiora q i grxcia fiu t ut boues
& ouesialiq minora utcanes:lupi:Iepores:uuIpes:corui:accipitres:aliq magnitudine pari:ut cornices 6i
caprx:cuius rei caufam attribuuc ciboi^ahis largeialiis parce fitiut lupis SC accipitribus: carniuoris eni
pa^ cibi fuppeditaftpp raptus quo uiuut penuriam :aues,n.minores paucae ibi habefrlepori uero oicp
no carniuoro generi uidus ieiunior ob eam re eft:qd neq? nuces nec poma funt diuturniora.T um etia
multis locis coeli SC fitus coditio caufx e:ut f terra illy rica:& in epyrorafini parui habcnf. In fcythica 8C
gallica nulli pp imodicu frigus.In arabia lacerti magnitudine cubitu excedunt.Mures ct multo forici'
bus audioressqbus crura priora uel palmi mefura pofteriora ad primu digiti nodu habef Jn africa ma
gnimdo anguiu mira:ficut SC ferf.Iam.n.nonulli ubi triremi apphcuiftent ofla boum multoi^ uidifle
narrat quos abfumptos ee ab anguibus no dubitarencum triremes ,pdudas i altu qprimu angues ife/
darenf :8C nonulli aggreffi trireme euerteret. Item leones i europa potius funt:& ea europx parte qux
iter achelou amne SC nefum e.Pantherx i afia.ln europa aut nullx&eftix deni® oes fere efferatiores i
afia funt fortiores i europaimulnformiores i africa. Vnde puerbio quoda dicif:femp aliqd noui africa
afferre:facit.n.illius fitus aqua^ penuriarut fera eode cocurrar bibedi ca:quo qdem loco ct q alienige/
nae funt coeut SC generanquoru rpa eadeferedi uteri fint 8C magnitudines no multo iter fe difcrepent:
reddunf mitiora defiderio fluuii:na SC contra qua caetera potu qrunt: tpe.n.hyberno magis q xftiuo:
infuetum na® his eft bibere xftate: ,ppterea q<3 ibres fieri p id tps no foleat:& mures qdem cu biberit
moriunf.Seduel alibi coitu alienigenarupcreari apertum e:ut i cyrenefiagrodupi cum canibus coeut
SC laconici canes:ex uulpe 6C cane generant udicos et canes ex tigride SC cane gigni cofirmacmeru no fta
tim fed tertio coitu. Primo.n, beluinos adhuc catulos ,pcreari aiunt.alliganf canes locis defertis: 8C nifi
belua incenfa libidine finfaepe lacerantur.
Mores etiam aialium pro locorum qualitate differre:uenena® ferpetum uel miriora uel
afperiora effici. CAP. XXVIIII,
Oram et diuerfitatem loca efficiuntrut motana:&: afpera fuas beftias reddur:& afpedu effe
ratiores:& uiribus robuftiores q plana SC mollio rarargumento uel fues athi montis accepe>
rim quo^ nefoeminas quide fpedare mares :fitus inferioris audet. Moifus etiam belluaru
ex locorum diuerfitate plurimu differutmt i pharo locifg? aliis fcorpiones no ledur.Ataliis
& prxcipue in fcythia multi 8C magni SC nocui funt:& fi uel hoiem uel quauis beftiam pcuflerint mte
rimunf :nec fues euadere poflunt qq exteros uiruletos idus minime fentiunt SC nigri eoru potiflimu
fterimun£:qmfq? tame celerrime interinfi idus adierit aqua» Anguium quo^ idus p loca plurimum
differunt. Afpis enim anguis ex quo medicamentu putrificu illud componuntun africa gignitur cuius
idui nullu remediu eftrnafritur eodem in agroa quo laiTer ferpens quidam pufillus cuius remedium
lapis eft quem ex fepulchro cuiufdam regis antiqui accipiuntreoqs perfufo ex uino bibunt . Italix loris
quibufdam morfus et ftellionum exitiales funt.Sed oiutn uenenatorum morfus grauiores funt fi alte
rum sederit altej^ut fcorpinum deuorari a uipera certum eff.Plurimis uero eo^» aduerfaf faliua hois
Serpens quidam minutus efbquem aliqui lacru appellantrquem angues pmagni fugiunt magnitudo
huic ad cubitumifpecies hirfuta:quicquid momorderit continuo circiter putrefcit.Eft prxterea in in
dica regioe ferpens paruus cuius unius remedio caret kolae.
Quo tempore pifcium genera prseftantiora in cibum reddantur. CAP. XXX.
lfcrimen afaliu ut profpere cotraue exigant uel utero pleno exiftere nouimus.Teffa enim in
teda ut pedines omnecp offreariu fiue conchariu genus atep etia crufta inteda : tue optima
funt cu grauida ut in Iocuftis SC reliquis huiufcemodi patet:fed qq tefta inteda grauida dici
musrtameri nullu eo|^ uel coitu uel partum uidemus: crufta ffeda nimiae SC coire SC parere
peipiuf Mollia et pftat: cu grauida funnut lolligines fepiae polypnpifces cu ipleri incipiunt coitu:boni
oes fere funt. Sed pcedente uteri tpe alii pftannalii no.AIec fiue mena utero grauis melior erforma ro/
tundior foeminx porredior mari;&: Iatior.Euenit ut cum foetu impleri femina icipit : maris color in
nigriorem plufcg uarietatis mutetur:^ caro deterrima cibo efficiatur : uocantur a nonnullis per id tps
hirci mutantur pifces:q merulx SC qui turdi appeljantur:at^ etiam fquillx:uere em' nigrefcur :poft uer
albedine fua recipiunr.Fuca et mutat colorexu eni exteris teporibus candida:fit uerno uaria redditur :
fola hanc ex marinis pifcibus nidu fibi cofternere atep iftragula parere aiunt. Alee et mutatur ut dixi:&:
cerrasrut ex albedine rurfus xftate ad nigredinem redeant:quod rnaxie fuis pinis SC brachiis declarat «
Coruulus et cu utero fert optimus eft:perinde ut Alec.mugilis uero SC lupus SC reliq fere oes fquama i
tedi deteriores funt:cu ferar fimiles fibi feretes SC no feretes pauci funt ut glaucus. Vitianf et fenedute
pifces:& quide thuni uel ad re falmetaria fenes iprobi funnmultu eni carnis abfumitur quod ide uel in
exteris pifcibus euenit:declaratur eo^ fenedus duritie magnimdie^ fquama^.Ia captus e thunus fe/
nexrcuius podus erat ad taleta quindeci SC caudx interuallu ad cubita duo & palmu.FIuuiariles SC lacu
ftres pifces optimi funt poft partu SC feminis genitalis emiffione.Sed nonulli et cu ferut comedaturrut
fapdesralii danan£:ut filurus:cu exteri oes mares fuis feminis fint pftatiores . Silurus femia pftat fuo
mari:& i genere anguilla^ quoqi meliores funt qs feminas nominapq nome foeminx temere accepe
.No funt eni feminxrfed quia afpedu a exteris difcrepant:feminx appellantur.
h ii
runt.
DE NATVRA ANIMALIVM
ARISTOTELIS STRAG1RITAE DE HISTORIA ANIMALIVM LIBER NONVS*
INTERPRETE THEODORO*
Dc affedibus animorum omnium aialium decp iis quae perpetuas iter fe inimicitias
gerunt & earum caufis. CAP. .1.
ORES Animalium obfcuriorum paruquiiuerium temporis minus fenfiu percipiunt
uiuacioru euidentioresfunt.Habereenimuimquadamnaturalem animantes in quis
animi affedioe uidenEhoc eft prudetia ftultiria fortitudine:ignauia:cJxmentia:acerbi/
tare & reliquis habitibus generis eiufdem, In nonullis et comune aliquid difciplinx eru
ditionifb? habetur. Alia enim uiciffim inter feralia ab hoie(qux.f, auditu no caret)non
modo ftrependi:uruetiam fignificadidifferetias poiTunt dignofeere* In omnibus uero
quoru ,pcreatio eft:foemina 8C mare fimili fere modo natura diftinxit moribus qbus mas differt a fc e/
mina: qdpeipue tum mhomine:tum et in iis quae magnitudine pftet & quadrupedes uiuiparx funt
pcrcipif:funtenim faeminx moribus molIionbus:mitefcuntceIerius:&: manu facilius patiunf difeut
et imitanturqj ingeniofiusrut in genere canum laconico:foem inas ee fagatiores q mares apertu e.Mo/
Joticum et genus uenaticum nihilo a ceteris difcrepat.At pecuariu longe & magnitudine 8C fortitudP
ne cotra beluas pftat.Infignes uero aio 8C induftria qui ex utroq?:moloticum dico 6C laconicum ,pdie/
rint.Sed faeminx oes minus q mares funt animofx:excepta panthera & urfatfocminae enim in his ge/
neribus efle uidentur animofiores:cum in exteris fint proculdubio molliorestueru malitiofiores aftu
tioresrinfidiofiores faeminx funt:atq? in enutrienda ,ple follicitiores.Mares cotra animofiores:ferocio
res fimpliciores minufcy infidiofi.Quoru ueftigia moi u cum in omnibus fere infunt: tum uel maxie
in perfectioribus :& prxeipue in hoie«Hic enim natura perfedtiflima eft:& ob eam rem habitus ifti co
fpedhores in eo ipfo continent. Ita ch mulier mifericors magis 8C ad lachrymas propenfior q uire.lnui
da irem magis St querula:^ maIedicentior:& mordationprerea anxia & defperans magis q* mas :atqj
impudentior 8C medarior.Quinetia fadlior decipi meminiflegj aptior. Ad hxcuigilationfegnionim/
mobilior denigp eft:& minus cibi defideras.Mas uero iuuatior(ut modo dixi)& fortior eft, Nam 6C in
molliu genere cum fxpiaidlaeft tridete:max foeminam adiuuat:fcemina mare percufforfuga arripir.
Pugnanrinrer fe ipfa aialia:qux loca eadem incolunt:arq? eifdem uefcunt abis: nam ft uidlus penuria
fit fit certe ob eam rem ut uel eiufdem generis animantespugnam inter fe conferant.Et quidem ma/
rinos uitulos fitus eiufdem pugnare micem aiunt:& mare cu mare & foeminam cu faemma:donec ai/
rer abalrcro occidatur uel eliciatur .Idemq? eope catulos facere.Carniuora eria 8C oppugnantur a crete/
ris oibus:& ipfa cu exteris pugnant:quonia uicftus hisabaialibus eunde augures fua diffidia & cofidia
colligunt:dilTidio bella oemq? difeordia ftamunt:cofidio pace oem q? concordia.Q uod fi abi copia fup
petat haud fcio:an ea qux nunc metuunt 8C ferociunt interfecant: manfueteq? tum inter fe eunt cum
hoie et aganneuius rei indicium facincirra qua egyptii aiantibus impedunt:q> eni apud illos cibo non
carennfea copiofe alunt .Ideo collegio uel ipfa efferatiffrma degut manfuefeunt eni fui comodi ratione
quale fe genus crocodili exhibet facerdotidocis quibufda:,ppter cibi cura qux ibi ifumitunquod idem
fieri exteris et locis itelligi licet.Diffidet aquila cu dracone : uefcitur*n.aquila anguibus . lchneumo cu
phalanceiuenatur eni phalances ichneumo. Auium uarix diffxxum alaudis: pipo cum lutea : oua em
inuice exedut.Cornix cum no6lua:cornix enim meridie oua furripiens nodux abfunt.Cum non clare
interdiu nodua uideat:nodua conrra oua cornicis nodu exxdintxftg? altera interdiu:altera nodu po
rentior.Ite nodua cum orchiIo:na is quocg oua exxdit nodux: fed die uel exterx auiculx omnes no/
duarn nimirum circunuolant: quod mirari uocatunaduolantefq? percutiunt:quapropter aucupes ea
coftituta auicula^ genera mulra dC uaria capiunt.Quinetiam qui rex auium appellatui :priuatas cotra
eande inimititias gerit: muftella inimicus cornicis eft:quippe qui eius oua & pullos uiolct.Turtur cum
ignaria pugnatdocus enim pafcendi uidufq? idem eo$i eft.Galgulus cu libio:miIuus cum coruo.-eripic
eni miluus a coruo quicquid tenet:utq 8C unguibus fit prxftantior 8C uolatu:ita fit ut eos quoqt uidus
ratio faciat inimicos. Ad hxc iter ea qux cibum fibi a mari petunt anas:gauia:& harpaauicem diffidet
Buteo in alio genere hoftis ranx:& rubctx:& anguis eft:rapit enim eos atque exxdit.Turtur 6C luteus
pugnat:occiditur a luteo turtur:& a cornice rympanus nomine clare ulula exteriqj aduci rapiur: unde
iis oritur bellum:inter ftellionem etiam & araneum bellum eft:deuorantur eni aranei a ftellione: pipo
inimica ardeole eft:oua enim & pulli ardeolx uiolatur a pipone:falo prxlium cum afino eft:propterea
qd afinus fpineris fua ulcera fcabendi caufa atterat:tum igirurob eam renutum etiam quod fi uoce ru
dentis audierit oua abigat per abortum :pulli etiam moctu labanf in terra itacp ob eam lniuriaaduolas
ulcera eius roftro excauatdupus afino tauro 8t uulpi eft hoftis.Cu eni came ipfe alarur boues fuadit 8C
afinos 8C uulpes:hac eadem de caufa 8C cu circo accipitre uulpi inimicitix funncircus cnim quia ungui/
bus eft aduncis:&: carne uiuinuulpe inuadit ac uulnerat:coruus tauro & afino aduerfanus eft:quippe q
aduolans feriat:& eo^ oculos laceret. Aquila etiam cu ardeola pugnat:unguibus etenim ualens aggre^
ditunhxc autem repugnando emoritunxfalocum ulture.Crex cugalculo 8i nierula:^ uireone : que
ex flagratoe ,pcrearu qda fabularur:nocet:nis 8C eo$i pullis:fitta eni 8C rrochiius i aqla:fitra.n.oua aqlx
fragit:aqla tu ob eam re:tum etia quod carniuora eft:aduerfatur»Horus odio equum habet:peli^ir.o.
LIBER NONVS
3P
ab equo pabulo herbae qua uefciturmubeculans hic nec ualens acie oculoru eft:quippe qui uocem qui/
dem equiimitetunatqueaduolans equum fuget.Sed interdum excipiatunoccidaturque ab equo:co
Iit hic paludes 8C ripas: coloris eft pulchri:^ uiflus facilis.Colotse hoftis afinus efhdormitenim colota
in plepibus:8<: narem fubiens Afini ne comedat impedit. Ardeolarum tria funt genreaipella: alba:ftel/
laris piger cognomineipellae coitus difficilis efbuociferamr enim & fanguinem ex oculis ut aiunt emit
tit:cum coit perit:etiam aegre fummoquecum dolore:pradium cum iis init: a quibus leditur : hoc eft
cum aquila:a qua rapituncum Vulpe a qua noflu capimr:cum alauda a qua oua eius diripiuntur: fer/
pens muftefe fuifque aduerfarius eft:muftefe quod eadem in domo uerfantur:uiflus enim ex eifdem
appetatur necefle eft:fuis uero quia ab ea deuoratur efalo Vulpi eft inimicus:ferit enim pilofqp eius euel
linocciditq? catulos: uncis namq? unguibus eft. Coruus Vulpi amicus eft : pugnat enim cum aefalone
unde fit ut huic cum ab illo percutif : auxilietur. Vultur etiam &C aefalo inuicem inimici funt : ungues
enim utriffi unci habenf. Aquilae et pugnat Vultur & olonnutritq? ea faepius olor.Oloribus uero ut al
ter altepe deuoretrin more eft maxime in uolucrum genere: funt porro alia femper inter fe infefta alia
hominum ritu:cum res ita tulerit. Afinus item & fpinus inimici inter fe funt : uiflus enim fpino a ue/
pribus quas afinus tenellas adhuc pafcit:florus:fpinus.Egithus:quem falum:uoco odium inter fe exer
cent:& nimirum fanguinem egithi 8t flori mifceri non pofle dicitunamici cornix 8C ardeola : iunco &C
alauda galgulus 8C laedus.CoIitenim galgulus fruteta & nemoradaedus faxa & motes:fui% locis uter/
que contentus degit pacifice:amici etiam pifex:harpa.Miluus.Vulpes etiam cum Serpente amice uiuit.
Ambo enim cauernis gaudent & Merula quoq? Turturem amat.Leo &C Lupus ceruarius inimici funt.
Cum enim carne alantur uiflum ex eifdem petant necefle eft, Elephanti etiam pugnant inter fe uehe/
menter: 8C dentibus alter alterum ferit: qui autem uiflus fuerit: adeo animum amittit : ut ne uocem
quidem uifloris toleret:differunt inter fe Elephantes mirum in modu robore atq? animo.Sunt apud
indos in ufu rei bellicae non folum mares fed etiam foeminaeiueram tame foeminae pauciores funt:&
longe timidiores:euertit£edificia EIephantus:dentes admouens magnos : palmas uero fua fronte im/
pellmdonec declinet tum pedibus inculcans profternit in terram. Venatio talis Elephantorum eft: co/
fcendunt mites aliquos animofofcp Elephantos: qui uenantur curfuqp infequuntur feros quos cum
occuparint ferire praecipiunt fuisrdum fatiget uirefqj difloluant.Tum reflor inde fatigatum illum in/
filit:regitqp fa!ce:poft breui tempore fera mitefcit:atcp obtemperat.Quandiu infidat reflor : mitem fe
quifq? exibet,Cum defcenderit:alii manfuetudinem feruantalii fuam repetunt feritatem: itaq? immi/
tefcetium crura priora prepediunt uinculis:ut quiefcant:capiutur & natu iam grandes 6C pulli fed ami
De iis pifeibus q gregarim amicegp uiuut:quiue no gregarim inimici:& funt. GAP. II#
Ifciumaute alii gregarim degunt amicig? Iunt:alii no gregarim inimici^ uiuunt.Quiami
1 ci funt congregant :partim cu utero ferunt partim cum foetum aediderint.Gregales denicp
funt Thuni aleces:gobiones:uocae:lacerri:coruuli:fiue graculi.-detices mulli malJeoli:eIegini
_____ facri:ariftufe:fargiacus:lolii:papauere:iulfe:limariae fcombri:monedufe:horum nonnulli
modo gregales funt uerum etiam coniugales, Reliqui omnes coniugia agunt quidem fed greges fta/
tis temponbus:ut modo dixi conftituunt fcilicet aut cum uterum gerunt aut poft partu, Lupus 8C mu
gilis quaquam inimici funt capitales :tamen ftato tempore congregantur:coeunt enim in gregem fe/
pius no folum quae eiufde generis funt:fed et quibus idem aut fimilis paftus appetif :dumodo fit abu/
de:cibari fepe mugiles cauda abfeifa uiuunt:atq? et congri meatu tenus excremetario. Abfcinditmugi
lis cauda a lupo:congri a murena.Ineunt pliu Vnaiores:contra minores maior enim quifqj atq? robu/
ftior minorem infirmiorem^ deuorat:fed de marinis generibus fatis.
De genere ouili amente &C ftulto. CAP. III.
Ores autem animalium ut diftum iam eft differunt inter fe fortitudine:ignauia:manfuetu
dine:ferocitate:mente dementia, Iam enim genus ouileamens:& moribus ut dici folet ftul/
tiflimis eft:quippe quod oium quadrupedum ineptiflimu fit:repetit in deferta fine ca hye/
me obftante ipfum fepe egreditur ftabulo occupatum aniue:nifi paftor compulerit abire
no uult:fed perit defiftensmifi mares a paftore ducantur:ita enim reliquus grex confequit.Caprarum
ex grege fi quis unam uillo mento depedentem:quem aruncum uocanapprehederit.Geterae ftant ue
lut ftupidse:fuos in unam illa oculos coniicietes. Cubat difficilius oues qua caprse: magis enim caprae
quiefcunnaccedutij ad hoiem familiarius:fed funt frigoris impatietiores quam oues:docent paftores
fuas oues gregari:faflo ftrepitu:na fi cu tonuierit aliqua reqliquaf : quse no cocurrerinabortum fi eft
grauida facinunde fit:i
Cubant oues i
uerfis praeterea inter* fe oculis:fed aduerfis cubare accepimus*
De focietate bouurmaequarucp mutuo inter fe amore. CAP. IIII.
Oues 8C pafcunt p focietates:atq? cofuetudines:& fi unus abherrarit:reliqui fequunf qpro/
pter Boarii nifi praeuenerint:totu armetum requirat necefle eft.Equse focietate coiunflae
fi altera forte perierit:altera pullu parete orbatu enutrit. Equa^ denicp genus miro quoda
amore fute ,plis teneri puta£:cuius rei indiciu eft, Quod fepius fteriles auferut pullos a ma
t:unde fit:ut fi quem domi ftrepitum moueris omnes concurrant propter cofuetudinem.
:s caprae^ uniuerfe pe:cognationem,Cum primum fol conuerfus deftiterit:capras no ad/
tribus:quos ipfe amore ^plequetes tueanEfed quonia lafle careat deprauareos quos diligun
unt.
iii
DE NATVRA ANIMAL1VM
De ceruae prudetia i pullis:ededis de<^ maris cornui! amiflioe 8t reparatioe CAPi V.
Erarum quadrupedum cerua maxime prudentia praeftare uidedtum quia circa femitas pa
riatquofcilicet beluae propter hoies minus accedut: tum et quia cum peperitin uolucrum
primu exedit: mox fefelim herbam petit quam cum aedideritaedit ad prolem.Praeterea hi'
_ nulum duces in ftabula:affuefacit:quo refugere debeat:faxum hoc eft abruptum uno aditu
quo loco eam fi quis inuadinfpedare repugnare® affirmat.Mas item cum pinguerit:quod ualde tem
pore fruduum fitmufqua apparet:fed longe feccditrut qui pondere fue corpuletiae capi fe pofle facilius
fentiat.Cornua et locis difficilibus amittit Si qua inueniri nequeat:unde illud prouerbiu ortum. Qua
cerui amirrutcornua.Quafi enim fuaamiferitarma:cauet ne inermis reperiatur.Cornu finiftru com'
pertumeile a nemine adhuc fertunocculifld enim tanq quodam medicameto praeditum. Anniculis
nondum cornua nafcutunnifi quoad iudicii gratia fit initium quoddam praetuberasrquod breue hir/
tumcp cft:bimis cornua primum oriuntur fimplicia:& reda ad lubularu fimilitudinem: quamobre
fubulones per id temporis eos uocant.Trimis bifida exeunt:quadrimis trifida atqadeiceps ad huc mo'
dum procedit numerus ufop ad annu fextum. Ab hoc fimilia femp ,pdeunt:ita ne fitdignofcere: aetate
ramorum numerorfed fenes cognofcimus maxime indicio duplici illo:detes enim autnullosrautpau
cos habent at^ adminiculis carennuocatur adminicula rami qui imis cornibus prominent ante frote
quibus in pugna utunf iunioresffenes autem carentramittunt fin^ulis annis cornua menfe apn!i:quae
cum amiferinocculrant fefe interdiu:ut fuperius dixi. Idq? opacis faciunt locis ut mufearum tedio ua/
cent:pafcuntur per id tps nodu:donec redpiant cornua:q primu quafi cute ueftita Si hirtiufcula emit/
tuntffed cu creueritffoli exponut ut excoquanf & ficceat:ubi iam nihil attritu arbo^rcu ea fcalpant ido
lent:tunc ea relinquut locarconfifi habere iam quo repugnare poffint cum res exigit:captus iam ceruus
eft hederam fuis enatam cornibus geres uindem q cornu adhuc tenello forte lferta: quafi ligno uiridi
coaIuerit:cerui morfi uel a phalangioiuel a quouis generis eiufdem cancros aedut: qd idem homini et
^pdefle putaf fed no caret faftidio. Cerua: ftatim a partu exaedut iuolucruiut didu e:nec fieri potrur id
accipias:prius.n,q in terra demitranipfe arripiut:uis in eo medica ee credit” .Cerui fibilo Si cantu uena'
tium capiutur:mulcenf enim alliciuturq? ea uoluptate:itacp alter uaenantium cantat palam: aut fibilat
alter clam ferit a tergo:ubi focius tps iam effe figmficarit fed fi ceruus eredas auriculas teneat acerrime
fentit:nec latere infidis poftunt:fin demiffas facile interimitur;
De quibufdam animalibus quae prudetia quadam natura lftituit. CAP. VI.
Rfae cu fugiunt:fuos catulos propellunfufceptofq? portant:cu ab in Pedante ia occupantur:
arbores fcandunt.Sqlent urfi Aru herba comedere:cu e latibulo egrediuntur ut didum eft
lingua et maducat:qfi detiat.Sed ex caeceris queep quabrupedibus multae prudeter fibi opi
tulari uidentur.Na 8i f creta ifula capras filueftres fagitta t^affixas didamu herba qrere aiut
hocemmipicula ex corpore eiici.Canes et aegrefeetes herba qda cornefa uomitat. Panthera cu uenenu
pardaliaches didu ab angore aderit quo leones etia itefeut:ftercus hois qrit:eo.n.ipfoiuuatut:quocir/
ca uenatores ftercus ibi ,ppinquu fufpedut ex arbore aliqme pcul belua abeat petes fuuu medicameru:
itaq? ifiliens ibide.Et fpe capiedi pfeueras in fe effereda:emoritur eadem fefe abfeondente uenari ferut:
ppea qfffuo odore bel ua deledari intel Iigat:propms en i ita accedut:qs corripiat.Ichenumo aegypti ubi
aridem anguem fuu hofte afpexerit:no prius aggreditur q focios uocet: Si limo obdudo contra idus
morfufij fefe loncet.Modus armandi ut primum madefaciat corpus Si in terra fe uolutet.Crocordilis
hiantibus Throchili aues inudantes depurgat dentes:quo munere Si ipfi aluntur:&: crocodilus fenties
fecu comodeagi:nihil nocet fed cum egredi aue uult:cerdices mouet:ne coprimat.Teftudo cu uiperam
^derinmox cunila ardiuqd' cu ita faepius fadu afaduertifiet quida : ut guftata cunila uiperam teftudo
repeteret:herba euulfit:quo fado teftudo interiit:muftela quotiens dimicatura cum ferpete eft : rutam
comedit:odor etenim eius herbae i feftus Perpetibus e:draco cujp ufum pomoRd naufea ifeftatur:fuccu
filueftris laducae exorbet:qd' ita facere uifus fsepius eft.Canes cu lumbricis Ifeftatunherba tritici come
dunr.Cicoiae caeteraeqi aues cu uulnus p pugnam accepint:cunila plagae apponunt : locuftam et coplu
res uiderut quotiens cu ferpente pugnat collum eius phendere. Quin:& meftula prudeter capere aues
* * " * " ° i mures uenatur: ui/
nisfunteomuteti
:aquilonum 8C auftroi^
:utqui icauep'
qui aut ltra tecta alutur:ad parietes difee
dunt qd ita fieri cum bizantii quida aiaduertiffencofecutus exiftimatone eft:ut tps futu^ poftet pfagi/
re. Idus genus muftelae rufticx:qd uiuerra iterptor:magnitudineeft:q meliteniius catellus minor:fed
pilo forma albedineiptis inferioris:&: moy aftutia muftelae fimilis:mafuefcit maiore i modum: officit
aluearibus:mellis.n.auida e: aues etiam petit:ut felis:genitalis eius ofleum e utantedixi:6i medicamS
to urin^ ftillationibus efte putatur:datur per ramenta ex uino.
De ea intelligentix parte qua aialia quxda hoium ratione repfentanut hyrundines 8i oe
colubaceu gennsde^^tate columba^ pdicu&paflerum. CAP. VII,
5] Mnino ratio bruto^j magnam refert uita: humana fimilitudiem:magi% i minore genere
q in maiore uideris itelligetia: ronem: qd primu i auiu genere hirundo in effingendo cofti
^ 1 tuedoq? nido oftedit: cofmgit iplicito luto feftucis:ad norma lutariae paleationis:& fi qua'
2] do luti iopia e feipfa madefacies uolutat \ puluere oibus penis;ftragulu fibi et more hoium
LIBER NONVS
40
facit duriora primum Fubiicieris:& modice totum cofternes pro fui corporis magnimdie:atq? in enu/
trienda prole mira tam mas a faemina eqtate laborat.Imptit pullis fingulis cibunuobferuans cofuetu
dine quadam:ne qui accepinbis accipiat:excrementa etiam pullorum paretes eiiciunt. Poftadultiores
iam natos circuagi forafcp ipfos egerere edocent» Ad haec colubi pleraq? contemplationis huiufmodi af
ferunt:neg? enim cum pluribus adolefcere aut coire patiuntur:ne<£ coniugium iam inde a primo ortu
initum deferunt:nifi cariebs:aut uidua.Quinetiam foeminae parturienti mas adeft:& cultu oicp officio
fungitur:fepe etiam foeminam pigrius euntem ad nidum pp partus laborem mas percutit : cogitque
intrare:exdufis iam pullis terram falfuginofam potiflimum pracmanducatam in eorum os iferes:fuu
in^erif:atqj ita praeparat ad cibum recipiendum adultos iam cum tempus prodeundi ex nido eftimas
fuSigit.Itamagna ex parte columbae mutuo degunt amore:fed interdum nonnullae etiam ex marita
tis cum aliis coeunt:pugnax hoc animal eft.-alter alterum infeftannidumqp alter alterius fubit:fed raro
nam &fiex longinquo minus tamen apud ipfum nidum fummo certamine dimicatur proprium co
lumbarum 8C palubiu:& turturu efle uidetur:ne collum cu bibunt refupinetrnifi fatis hauferintimare
uno cotenta & turtur Qt palumbes uiuit nec alterum recipit.lncubat ambo:& mas & foemia: dignofci
mas ne an fcemina fit haud facile e nifi iterio^ afpedu:uita palubibus logama ad uigefimu quitum:&
ad trigefimu annu .ptrahitunnonullas qdraglta et annos copleuifle exploratu habetunxtate aut ,pue
6tis ungues accrefcunquos recidere folenqui alunttnihil quo laedanf aperte aliud his fenefcetibus acci''
dir.Turtures 8C colubae uel ad annu odtauu uiuur.f.q excaccatae alledtatrices aluntur : pdicibus uita ad
quinrn 8C uigiti annos.Nidulatur &C palubes SC turtures iemp locis eifde:& cu mares i rotu diuturnio/
res q foeminae fint in his mare priufcj foemina mori nonulli aiut:uidelicet documeto eajy q domi alie/
dlatrices alutur.Sunt q pafle^ er mares anno diutius durare no poflearbitretunargumeto quod ueris
initio nulli metu habere nigru fpedetur fed poftea taq nullus anni fupioris feruetunfoemfas uero hoc
in genere efle uiuaciores uolunncapi enim has cum nouellisxognofciq? labrorum callo afleuerat.De/
gunt dilate turtures locis frigidis:hyeme repidis:fringilfe contra arftate tepidis hyeme frigidis*
Deiisaulbusquaenidumnonaedificant:deq$perdicisaffutia. CAP. VIII,
- 1] Ves grauiores nidos fibi non faciuntiut coturnices:ut perdices :& reliq generis eiufdem qui
]> bus enim uolandi facultas deefbiis nidus nonjadefbfed fadla in aprico area(alibi.n.nufqua
I pariuni)atqp materia ut uepribus quibufdam congelfis quoad accipitrum & aquila^ iniu/
j riam deuitare pofllnt oua aedunt dC incubanr.Mox cum excluferint:,prinus pullos educunt
propterea quod nequatunt fuouolatu iis cibum admimftrarerrefouent iuos pullos fub fe ipfe ducedo
more gallinarum:8£ coturnices:# perdices neceodem^n loco# pariunt :# incubant.ne quis locum
percipiat longioris teporis morarcum ad nidum quis uenando accefleritrprouoluit fefe perdix ante pe
des uenantis quafi iam poflit capiiatqj ita allicit ad fe capiedam hominemteo ufg? dum pulli effugiat.
Tum ipfa auolat:# reuocat prolem:parit oua no pauciora q decem:fed fepius fedecim.Malitiofa affu'
laqp auis hacc eft ut dixufecernuntur uerno tempore de grege per cantum # pugnam coiugatim ma/
rescum foeminis qcugj fibi quifcy forte accepermoua mares qux copennt peruoluunt:# frangunt p
fua falacitate:ne foemina incubet:quod ne accidat foemina emoliensidanculo diffugies paritrfcd fit fe
piustut prae turgore parturiendi quolibet loco aedat:# mare praefenti:uerum ut oua feruentur : nunq
ex eo quo peperit loco difcedit:# fi ab homine uifa e:ita fe ab ouis afl ute quemadmodum a pullis fub''
rrahitrlabans ante hominis pedes:dum dimoueat.Sed cum diffugerit femina ut icubet mares tumui
tuanttclamitantrpugnamqj inter feconferunt:quoscadibesuocant:qui autem ui&usin pugna fuerit
fequitur ui&oris uenerem patiesinec ab alio nifi a fuo uidlore fubigitunfed fi a coite pricipisiaut quo/
uis uulgari uincatunclam a principe ac furto fubigitur.Verum hoc non ita fieri femper:fcd certo tem
poreanni planu efbhoc ide a coturnicibus quog? agi afaduertimus.Galhnacei etiam idem interdu fa/
dunt.In teplis enim ubi fine foeminis munerarii dicati® uerfant:no temere eu qui nuper dicatus accef
ferit oes fubigununecno pdices manfueti iam # do melticiifubigu nt feros :6C fpernut: contumeliofe^
tradantrpdice uenatore dux filueflnu primus iuadit:pugnamgp obuiam c6fent:quo capto compage:
alter occurritrtum alius atep ita fingulis dimicatur fi mas fittqui uenatur:Sed fi foemina elftubi dux ad
eius uocem occurrerit:caeterae uniuerfe eum inuadunt:feriunt:fugantab ea foemina inuidentes quod
non fibi fed illi accefleritihic tacitus ob eam rem fepe acceditine uoce percepta oppugnetur: nonnunq
marem adeuntem efficere ut foemina omnutefeanne recognita pugnare cum caeteris maribus cogaf:
periti referunt.-perdices non modo canunt:ueru etiam ftrident:6C uoces alias quafdam emittunt : fe/
pe 8C foemina incubans exurgit:cum marem foeminse uenatrici attendere fenferinoccurrefqj feipfa p/
bet libidini maris:ut fatiatus negligat uenatricem :uf^ adeo.Tum perdices: tum etiam coturnices co/
pia libidinis gaudent:ut in aucupantes corruant:& fepenumero capitibus eorum:refidant:talis perdi/
cum coitus dC moru aftutia eftmidulatur humi:ut dixirtum coturnicesrtum perdices:ar^ et alfe qda
eifde pa^ uolatis generis:ex his ite alauda:6C gallinago:& coturnixrnuq i arbore cofiftunfed humi.
De pico martio Utribus generibus eiufdem. CAP. VIIII.
Ontra atqj martius piculusrqui humi nunq confiftere patitur:tundit hic qrcus:uermiu 8C
culicu ca:quo exeat: recipit.n.egreflbs lingua fua:qua maiufcula 8C latiufcula habet:fcadit p
arbore olbus modis:na uel relupinus moreftellionu igredif.Vngues et habet commodio
res q monedula ad tutiore arboru rcptatione:hiis enl affixis afceditifunt pici martii cogno/
DE NATVRA ANIMAL1VM
mine tria generatunu minus g merula:cui rubidae aliquid pluma inefhalteru maius q merula : tertit!
non multo minus g gallinamidulafut didum e in arboribus:cum aliis tum oleis pafcitunformicis dC
cofTis:cum coflos uenatuntam uehementer excauare ut flernat arbores dicitur.Iam uero mitefcentes
quidam amygdalum :quod rima inferuifle ligni ut fixum conflanter idum reciperetjtertio idu per/
tudit:& nucleum adebat,
De prudentia gruum. CAP. X.
Rues etiam multa prudenter faciuntiloca enim longinqua petuntifui commodi gfa:& uo/
lant alte:ut procul profpicere poffint:& fi nubes tem peftatis uiderint: conferunt fe i terram
8i humi quiefcuntrducem etiam habent 8i eos qui clamet difpofiti in extremo agmine : ut
uox percipi poffit.Cum confiflunt catera dormiunt capite fubter alam coditoralternis pe/
dibus infifletes:dux detedo capite profpicit:& qd fenferit uoce fignificat»PIateas fluuiatilis cochas ma
iufculasdeucfq? deuoranqs ubi fua i aluuie coxerit euomit:ut hiatibus ia legat teflis exues at<£ adat.
De domiciliis agrefliumuolucrum. CAP. XI.
Omicilia uero agreftes uolucres aptiffime ad uidum:& prolis falutem moliunf: Sunt alia
parentes foeliciores:& fuorum gnatorum diligentioresralia minus:& aliis ingenium ad u i/
dum acutiusialiis obtulius efl.Colunt alia loca fragofa:& faxa :8i cauernas:ut quem a prae/
ruptis torrentium alueis charadrium appellamus quafi hiaticolam dixeristpraua hac auis:
6C colorei uoce di nodu apparendie aufugit:accipiter etiam locis faxofis 8i arduis nidulaf : auiu quas
caeperit:cor nugcomedit.Idcp nonnulli in coturnice 8i turdoialn in aliis obferuarunt:quinetam uana
di differentia adnotatunne fimili modo affate ut hyeme rapiat. Vulturis uel pullum uel nidum a ne/
mine uifum adhuc nonnulli aiunt:& nimirum ob eam rem herodorus bryfonis rhetoris pater:aliude
fitu eminentiore quodam uenire dixit:argumentumq? afferebat:quod breui tepore multi apparerent:
3C tamen unde conflaret nemini.Sed caufa huius rei eftrquod rupibus inacceffis pariat:neq*locoru plu
rium incola auis hac efl adit:non plus q unum ouum:aut duo cum plurimum.Sunt qua montes ca
hnt:& filuasrut upupa :& Brethusrcui 8C uidus probus:& uox fonora efl.Trochilus 8C fruteta incolit:
3C foramina:capi difficile potefhfugax atq? infirmis moribus efl.Sed uidus probitate di ingenii foller/
tia praeditus:uocatur idem:& fenator:&: rex.Quaobrem aquilam pugnarecum eo referunt.
De generibus auium qua apud aquas deguntrdeq? chalcide aue & eius natura nec no de
concertatione eiufdem cum aquila 8i gruum pugna. CAP. XII.
Vnt alia qua uitam apud mare traducant:ut ciclus:qui aflutus 8i capi diffilis efl:fed captus
omnium maxime mitefcitdafus hic efl:incontinens enim parte fui pofleriore: uiuut apud
mare 8i fluuios 6i lacus palmipedes omnes:natura enim ipfa quaerinqd' fibi comodius fit.
_ _ Sed multa etiam fidipedes circa aquas.-paludcfq? degunt:ut florus apud amnes g color pul
cher :6C uita commoda.Catarada mari uiditat:& cum fe alto ingurgitarit manet:non minus tempo/
ris g quo fpatium tranfieris iugeri:minor g accipiter auis hac efl.Olores etia palmipedes:funt:& apud
lacus paludefq; uiuuntinec probitate uidus:morum:prolis:fenedutis uacant. Aquilam fi pugnam eoe
perinrepugnantes uincunt:ipfi autem nunqua nifi prouocati inferunt pugnamreanere foliti funt 8i p/
cipua iaiam morituri-.uolant etiam in pelagus Iongius:& iam quidam cum in mari africo nauigarenc
multos canentes uoce fkbili:& mori nonnullos confpexere: chalcis raro apparet: montes etenim in/
colit:nigrocoloreefl:magnitudineaccipitris:quempalumbarium nominant:forma longa :ac tenui:
Iones cymindem eam appellant.Cuius homerus etiam meminit in iliade cum dicitrchalrida dii prohi
bent:homines dixere cyminde, Sunt qui eadem hanc auem non aliam effe ac ptoge uelint : irerdiu mi
nus apparet:quia non clare uidet:fed nodu uenatur moreaquila:& pugnat uero cu aquila adeo acri/
ter ut faepius ambae implexe deferantur in terram 3i uiuae a pafloribus capiatur. Parit haec oua duo:S£
faxis fpeluncifcp nidulatur. Grues etiam pugnant inter fe tam uehementenut dimicantes capiatur: ho
minem enim expedare potius g pugna defiflere patiuntur:pariunt oua non amplius quam bina.
De partu di nidificatione picarum:meropis:luteae:argatilis;& cinnamiarabudeq? ciconia
rum&meropum prudentia in alendis parentibus. CAP. XIII.
Ica uoces plurimas commutatifingulis enim fere diebus diucrfam emittit uoce . Parit oua
circiter nouem numero:nidum in arboribus facit ex pilis 8i lana:glandes cum deficiunt cql
* ‘ ,it:& in repofitorioabditas referuat.Ciconias genitorum fenedutem inuicem educare 1/
ligatum efl.Sed funt qui meropes quoqa idem facere confirmennuiccq* reddi ut paretes
non modo fenefcentes-.uerum etiam flatim cum iam datur facultas alantur opera-Iiberorum:nec ma/
trem aut patrem exire:fed in cubili manentes pafei labore eorum quos ipfi genuerunt:enutrierut edu/
caruntrpenae huius auis inferiores pallidae funtrfupiores ceruleae:ut halcyonis poflremae pinnulae ru'
brae hentunparit fex aut fepte aeflate i praecipitiis mollioribus ltro uel ad quattuor cubita fubiesdutea
dida a colore:partis fuse lferioris palIido:magnitudfe alauda efljparit quattuor aut quuj nidu fibi ex
alo herba euulfo flirpitus facit:fed flragulu fubiicit ex uillo 6C Iana:hoc ide & metula facit:& pica.Inte/
riora® nidis ex eifdem coflernunt.Solerti porro lgenio argathylis i riparia^ genere:fuum inflruit ni/
dumifilis enim intexit lineis fpecie pilae:aditu ardo.In arabia emamus auis appellatunquam furculos
cinnamomi portare:ac nidum ex his conficere aiuntmidificat excelfis arboribus:# ramis fed ic£>lae fa/
gittis plubatis:nidum petunt:atgj ita difcuflo in terram cinnamomum legunt.
UBER NONVS
41
De fpccie nidulatione:& partu halcedonum . CAP. XIIII.
Alcsedo non multo amplior paflereeft:coIore tum cemleorttim u iridi r tum etiam Ieuiter
purpureo infignisiuidelicet no particulatim:colore ita diftin$a:fed ex indifcreto uarie reful
iens corpore toto:& aliis :& collo roftrum fubuiride logum 8i tenue.Talis fpecies eius e:ni
_ us marinae fimilis pilae:& iis quae a flore maris halofachne dicantur:Sed colore Ieuiter rrn
fo:figura proxima cucurbitis medicinalibus iis quibus collum porredhus efbmagnitudo maximis am
plior quam fpongiserfunt enim alii maioresralii minoresrcofeprus ftipatufq? undicp eft:& crebro tum
inani:rum folidoconftanrenititur ferramento acutorut uix poffit difcindi.Sed fi una & ferro tudis:&
manu collidistfacile peride ut flos aridus maris (halofachna dico)confrangimr.Os eius anguftu quoad
fit exiguus aditus ut etiam fi uertatur mare:influere nequeat:habet fua inaniarproxima cauis fpongia/
rum. Ambigitur ex qua nam materia componatur.Videtur tamen e fpinis potius acus pifcis coftitui:
pifcibus enim alcedo uiuir.Sed amnes etiam fubitrafcendens longiusrpartus huicouis maxime quinq?
confumitur:foetificat toto fuse seratis tempore:parere nata menles quattuor incipit.
De partu 3C nidificatione upupe:pari:atricapillse:fali & uireonis. CAP. XV.
Pupa nidum potiflime e ftercore hominis facit:mutat faciem tempore seftatis:& hycmisffi
cutcaeterarum quo^agreftium plurimae.Parus oua plurima sedit:ut aiunt. Arricapilla etia
plurima sedere aliqui referut:fed poft africam ftrudonem.Iam uel dece Si feptem oua atrix
capillse reperta funt.Sed plura etiam quam uiginti parit 8i numero impari fempenut nar/
rannnidificat ea quoq? in arboribus:& uermiculis aliturtppnu huius Si lufcinise praeter cseteras aues:
ut linguae fummse acumine careat.SaIus uitse commoditate Si partus numero commendarur.Sed aP
rerius pedis clauditate cedit «Vireo docilis Si ad uitse munera ingeniofus notatur fed male uolat:nec
grati coloris eft.
De uelia aue Si eius colore 8i flatura. CAP; XVI#
Elia cum primis uitse com moditate nota eftrconfiftit seflate in umbra Si aurathyeme in fo
le:& apricis infpedtat paludes ab harundinibus fummisrparuo copore eftrfed uoce ,pba:co/
lore etiam pulchro necnon ingenio ualet in uitse officiis:& fpeciem prae fe fert decoram :pe/
regrina haec auis e fle uideturrquippe quse raro roftris locis appareat.
De moribus Si natura cregis:fittse:ululae:certhise:&: Iigunni. CAP. XVII#
Rex moribus pugnacibus eft ingenio ualens ad uidftim.Sed csetera infoelix.Sunt &C ei quae
fitta dicitur: mores pugnacesrfed animus hilans:conci'nus:compos uitaefacilioristrem ma/
leficam ei tribuunt:quia rerum callet cognitionerprole bxc numerofam foelicemq? progi/
1 gnitruiuit macerie contundens. Vlula nodte uagarur ac pafcitundie raro apparet:Colit haec
Etiam faxa :Si fpeluncas:ui£ius enim gemini eft:po!let ingenioacinduftria in uitse muneribus. NouLe
snus auiculam quandam exiguam nomine certhiam:cui mores domicilium apud arbores : uidtus ex
coifis ingenium fagax in uitse officiis : uox clara . Ligurini Si uita Si colore ignobiles funt : fed ualent
uocisamenitate.
De tribus ardeolarum generibus Si earum uita decp phoicis natura. CAP. XVIII.
jjj Rdeolarum pella difficulter coit ut didfcu efhfed lagax Si caene gerula eft:& operofa « Agere
interdiu foletxolore tame eft prauo:8£ aluo humida, Reliquarum duarum (tria enim funt
genera)cadida:coloreeft pulchro:& coit:& mdulatur:& parit proberpafcitur paludibusda/
cu capis Si pratis#Sed ftellaris piger cognominata i fabula efhut olim e feruo \ aue trafierit:
at^ ut cognomen fonat iners ociofaqt eft:talis ardeola^ uita eft.Phoici appellatserpeculiare p cseteris e
uti oculosponfllmum appetat:inimica eft harpseruidtus enim earum fimilis eft.
De duobus merularum generibus. CAP. XIX*
ttSn Erularum duo funt genera alterum nigrum :& uulgare:alterum candidum magnitudine
!§ 1 quidem compari:& uoce fimili:fed arca cyllenam arcadise familiare ne ufcj alibi nafces. Eft
IfgOTj enim ex hoc genere qua: fimilis nigrae firifed fufca colore:& magnitudine paulo minonuer
farj haec in faxis:& tedtis foiica eftinec roftrum rutillum:ut merula habet*
De tribus turdorum generibus. CAP. XX.
Vrdorum tria funt generarunum uifcinorum quod nifi uifco:atqi refina non uefcif :Si ma/
gnitudme picse eft. Alterum pilare quod foriat acute:& magnitudine merulse eft : tertium
quod iliacum quidam uocant minimum inter hsec minufq? mafculis diftindtum.
p De aue quadam ceruleo nominet eius forma. CAP. XXI#
|! Ouimus Si faxatilem auiculam quandam cui nomen ceruleorquse maxime in Ifyra colit fa
xa amans:magnitudine minor qua merularmaior paulo qua fringilla pede magno eft:fca'
ditcp faxa:colore ceruleorroftro tenui 8i longo:crure breui fimiliter ut pipo eft.
Deuireone&mollicipiteauibus CAP. XXII.
Ireo totus uiridans ex oblcuro efbhyeme hic non uidetunfed eftiuo folftitio potiftimu ue/
nit in confpedturmdifcedit exortu arcfturi fideristmagnitudine turturis eft. Molhceps eode
in loco femper fibi ftatuit fedem:atqj ibidem capitur:grandi di cartilagineo capite e: magni
_ tudine paulo minor quam turdus:orefirmo:paruo:rotundo:colore totus rinereo:depes &
pene inualens eft. Capitur maxime nodtu, '
DE NATVRA ANIMALIVM
De pardalo & Collurioneidecp auibus cxteris:q femp cofpicua funt, CAP. XXIII*
Ardalus etiam auicula quadam perhibetunqux magna ex parte gregatfm uolannecfingu
larem hanc inderis rcolore tota cinereo eft:magnitudine proxima fuperiorijfed penis ac pe/
dibus bonis uocem frequentem :necgrauem emittit. Collurio eifdem qbus merula uefcifr
magnitudo eius quoq? eadem quae fuperioribus exapitur hyberno potius tempore. Hxc
omnia lemperapparentrarq? etiam ea quae in urbibus folentprxapue uiuereiuc coruus:ur cornix : na
ea quoq? femperconfpicua iunt nec loca mutant aut latent.
De tribus generibus monedularum. CAP. XXI1II.
Onedularum tria funt generaiunum quod graculus uocatur:magnitudine quanta cornix:
roftro rotundo rutilo. Alterum lupus cognominatum paruum:& fcurra:Tertium quod fa
miliare /ydise ac phrygiae terrxademq? palmipes eft»
De duobus alaudarum generibus. CAP. XXV*
Laudaram duo funt genera:alterum terrenum criftatum galerita a crifta appellatumialte/
rum gregale:nec finguIare:more alterius:uerum colore fimile:quaquam magnitudine mi/
nus 6C galero carens:cibo uero idoneum.
j De gallinagine 8i fturno earumq? forma* CAP. XXVI.
! Allinago didarper fepes hortorum capitur magnitudine quanta gallina efttroftro logo co/
j loreattagenxxurrit celeriter:& hominem mire diligit.Sturnus niger albis diftindus ma/
culis eft magnitudine merulae.
De ibe & duorum earum generibus. CAP. XXVII.
Bes xgypti duplici genere diftinguuntunfunt enim aliae candidxialfx nigrx:cadidx apud
pelufium tantum non funtxum in reliqua tota xgypto habeanturrnigrx contra apud pe/
lufium tantum in extera xgypto nullx.
De duobus afionum generibus» CAP. XXVIII.
Siones aliqui omnibus anni temporibus patent:& ob eam rem perennes & fempafioes:uo
| cabulo compofito appellantur:qui xfui non funt propter uitium carnis. Aliqui autuno in/
j terdum apparentmec plus uno:aut altero die immorantunQui 6i aefui funn& ualde ,pba/
tundifferunt hi nullo fere alio a peremnibus illisjnili corpulentia pingui:& quod uox his
deeft:illis non deeft:de generatione eorurmquae nam fitinihil adhuc exploratum habemus nifi quod
fauoniis flatibus apparent:certum enim hoc eft.
De cuculi foetu & eius prudentia, CAP. XXIX.
Vculus ut antea didum eft non nidificafcfed in nidis paritalienis:K praecipue in palubium:
PfSI ^ curucx 8C alaudx:humi atqp etia in nido luteolae appellatae fup arbore:parit hic unuiouu
nec ,pe incubar.Sed auis in cuius nido pepererit:ea incubatrexcludit atq? enutrinqux cu ipe
alienigena pullus accreuerit:fuos eiicere dicitur ita ut pareat. Alii eos a genitrice occidi & da/
ri in cibo cuculi pullo aiunt:uidelicet improbatos proptenfpeciem cuculi elegatiorem: fed qq plurima
ex iis uidifle nonulli confirmantxamen de pullorum interitu non conuenit inter omnes. Alii enim cu
culum ipfum repetere nidum cui fuum ouum mandarit pullofqp deuorare nutricis uolunt. Alii pullu
cuculi q> magnitudle prxftet:pofle percipere cibum omnem oblatum :atqj ita exteros fame perire au/
tumant. Alii ipfum ut fortiorem xxteros paftus confortes occidere audores funt:fed prudenter fane
prolis fux procreationem moliri uidetur cucuIus.Cum enim fe ignauum minimeqp opitulandi pote/
tem noueritifacit quafi fuppofitirios fuos pullos quo feruari poffiritximiditate enim hxc auis excedit:
quippe quae ab auiculis uellatur:& prae metu earum fugiat.
De apodum nidulatione 6i caprimulgi forma. CAP. XXX.
Podes quos aliqui cypfellos appel!ant:fimiks efle hirundinumtdidum iam eft.Haud enim
difcerni ab hirundine pofTuntinifi quod tibiis funt hirfutisinidum fpecie ciftellx produde
longius fidx ex luto uno aditu dato ardiffimo faciunt Jdgp locis anguftis intra faxa & fpe/
_ _ cus:ut 81 beluas deuirarepoflint:& homines.Quem caprimulgum appellant auis monta/
na eftunagnitudine paulo maior q merula:minor:q cuculusrmoribus mollionparitoua duo:aut tria
cum plunmaifuggit caprarum ubera aduolans unde nomen accepit.GI fuxerit uber extingui capraqj
excxcari amnt.Parum clare interdiu uidetrfed nodu peripicaxeft,
De cornorum nidificatione 8t foem. CAP. XXXI.
Orui locis ardioribus 8C ubi non fatis cibi pluribus fit duo tantum incolunt:& fuos pullos
cu ia poteftas uoladi e primu nido eiiciutrdeide regioe tota expellut:paritcoruus qttuor. &
S. Tepore quo apud pharfala hofpites medix perierexorui locis athena^ peloponefiq?
runtiquafi fenlum haberent aliqueiquo Iter fe rerum crueta fignificaret 8i mouei et.
De fex aquilarum generibus :earumq? nidulatione & uenatione. CAP. XXXII.
QuiJarum plura funtgenera:unum quod pigargus ab albicate cauda dirimr: ac fi albicilla
nomines gaudet hxc planis:&! lucis & oppidis:hinularia a nonnullis uocata cognomine eft
montes etia filua^ fuis freta uiribus petitireliqua genera plana 8t lucos adeut» Altera genus
magnitudine fecudu 8i uiribus planta:aut dauca nole faltus & cdualles:& lacus Icolerefo/
UBER NONVS 42
litum cognomine anataria & morphna a macula pennae quafi neuia dixeris. Qua Homeriis etiam me'
minerat i exitu priami.Tertiu genus colore nigricans:unde nome accepitrut pulla di fuluia uocef ma-
gnitudine minima.Sed uiribus oium prxftantifllma hxc eft. Colit motes ac filuas:& leporaria cogno
minatur:una haec foetus fuos alit at® educit:pernix concina polita apta intrepida ftrenua liberalis no
inuidia eft:modefta etia:nec petulans:quippe quae non clangat:ne® lipiatraut murmurct.Quartu ge/
nus percnopterus ab ala^r notis appellatu:capite albicante:corpore maiore qcxterx adhuc ditftx hxc
eft, Sed breuioribus alis cauda Iongiore:uulturis fpeciem hxc refert:fub aqla di motana ciconia cogno
minaturucolit lucos degenennec uitiis ceterarum caret:& bonorum quae ille optinet expers eft : qppe
qux a coruo cxterif® id genus alitibus uerberetur:fugetur capiatungauis eft enim uiiftu iners: exani'
mata fert corporarfamelica femper eft:& quxrula:clamitat& clangit. Quitum genus eft quod halix/
tus hoc eft marina uocatur ceruice magna di crafla:alis curuantibus cauda lata:moratur haec in littori'
bus di oris accidit huic fxpius:ut cum ferre quod ceperit ncqueat:in gurgitem demergatur. Sextu ge/
nus gnefium ideft uerum germanum® appellanunum hoc ex omni auium genere efle ueri incorru'
pti® ortus credituncaetera enim genera & aquilarum di accipitrum di minutarum etiam auium pro
mifcua adulterina® inuicem procreanuMaxima aquilarum omnium hxc eft:maior etiam quam ofc
!ifraga:fed exteras aquilas:ud fexqaltera portione excedit:colore eft rufarcofpedhi rara:more eius qua
cymnidem uocari diximus«Tempus aquilae operadi uoladi® a pradio ad meridianum : mane enim
quiefeituf® dum forum frequens:^ pradendum iam fmfenefcentibus aquilis roftru fuperius accre/
fcitrincuruatur® fubinde magis:magif® ut demum fame itereanneui rei data eft fabulaiut hoc ita ao
cidat aquilx quonia cum olim homo effet hofpiti iniuriam intulerit.Condunt referuar® fuo in nido
quantum cibi pullis fuperfit.Quod enim die qua® facultas uenandi non datunfit interdum ne quod
©portent extrinfecus habeant:fi quem deprxhenderint uiolantem nidum :uerberat filis alis:&: ungui'
bus lacerant.NiduJantur Iods non planis:fed celfis praecipue quidem arduis faxis & prxcipitibus : fed
arboribus etiam. Alunt fuos pullos donec poteftas udandi fiaritum nido eos expelluntrpoft regione
quam ipfi genitores incoluntitota exterminant.Tenent enim fingula aquilarum paria longum tradfu
unde fit ne ullo pa£k> uicinos habere patiantur.Venantur locis non fuo nido propinquisffed longe di'
ftannbus.Rapta non protinus feruntded cum corripuerint:# fuftulerintideponunt.experte® ia pen
dus requiefcuntdeporem etiam non ftatim rapiunt:fed expediant dum prodeat in planamec protinus
de alto in terram ruuntffed paulatim defcendunt:qux ideo faciuntiut tutiores ab infidiis fint:confidut
etiam locis xditioribus:quia difficulter a terra tolluntur ruolant fublimes:ut per quam maxime ,pcul
afpiciant:quapropter homines folam auiu omniu aquilam efle diuina perhibent.Omnes profedo q'
bus ungues adunci:minimein faxis cofiftuntiquoniam faxi durities impedimento curuaturx unguiu
dWenatur Aquila Iepores:hinulos:uulpes:# reliqua qux uincere ualeat.Viuit tempore longotquod
diuturnitate nidi eiufdem declaratur.
Deaue quadam fcythica di eius nidificatione. CAP. XXXIII.
Cy thix terrx incola auis eft:magnitudine otidisihoc eft auis tardx:qux duos procreat pul
los.# qux peperit oua no incubitu fouenfedcondita in leporina:aut uulpina pelle relinquit
at*3? ,ta °^u6^uta in funama arbore collocat cun® a uenatione uacat cuftodit:# fiquis fcatl'
IWttlcAt PII d2t:impugnat:&: uerberat alis perinde ut aquilae faciunt.
De nexftua di cicunia flue oflifraga. CAP. XXXIIIL
Odtux:cicunix:# reliqua qux interdiu nequeunt cernere nodlu uenando cibum fibi acq/
runt. Verum non tota nodte idfaciuntffed uefpertino:# matutino. Venatur autem mures:
Iacertasruerricillos di eiufmodi alias quafdam beftiolas:qux oflifraga appellaf probe di foe/
_ tificat:# uiuic exnx gerula di benigna efbnutricat bene & fuos pullos:# aqlx: cum enim
illa fuos nido eieceritihxc recipit eos:ac educat:mittit na® fuos aquilarantequam tempus fitradhuc pa
rentis operam defiderantes:nec uolandi adeptos facultatem:quod per inuidiam ita facere crediturina/
tura enim inuida ac famelica eftrnec copiofa uenationisrmagr.um tamen quid nafeirurreum uenatur:
inuidet igitur fuis liberisriam maiufculis:at® edaciufculis:# ob eam rem unguibus fecat . Pulli etiam
ipfi inter fe pugnare incipiunt de lede ac paftu.Ica® a parente eliciuntur:# pulfantundeicdi uociferan
tur:pericIitantur®.Sed oflifraga recipit eos benigne:# tuetur di alit:dum quantum fatis fit adolefcat.
Parum hxc oculis ualet:nubecula:enim oculos habet Ixfos.Atuero marina illadariflima oculorum
acieeft:ac pullos adhuc implumes cogit aduerfos ltueri lblem: percutit eum qui recufet:# uertitad fo
lem.Tum cuius oculi prius lachrymarint:huncoccidit:reIiquumeducat.Vagaturhxcpermare#Iit'
tora:unde nomen accepit.Viuit® auium marinarum uenatu:ur didtum eft. Aggreditur fingulas:cum
emergentem obferuarit:rcfugir auisrut euolans uidit aquilam:# metu perculfafe rurfus ingurgitat:
ut in diuerfa jplapfa emergat:Sed hxc acie oculo^ ualesffedulo aduolat donec uel ftragulet I humore
uelp fumma corripiat. Vniuerfas nuq Iuadit:arcet.n.frequetes:refpergetef® fuis alis repellunt.
Fulicarum aucupatio. CAP. XXXV.
Vlicx fpumacapiunturrappetuntenim eam auidiusrquocircafpuma infperfa eas uenari in
ufueft:caro earum probi odoris eft: excepta parte pofterioreuluniaqux fola lituum olet
pinguefeunt fetis di xfui funr.
De accipitrum generibus numero decem. CAP. XXXVI.
DENATVRA ANIMAL1VM
Ccipitru genus praecipuum :buteo eft Triorcha a humero tcftium nucupatus : fecundu scfa
lo:terrium circus:ftellaris autem palubarius.&: pernix differunappellantur.Su buteoes qui
latiores finr alii porcae:& fringillarii uocantur. Alii Ieues 6C rubetariirqui abunde uiuunatq?
humiuolae funt genera non pauciora quam decem efle accipitrum aliqui prodierunt : quae
modo quocp uenandi inter fe diflidenr. Alii enim columbam humi confidente rapiut uolanre no appe
runt.Ahifuper arborem aut tale quid confcendenrcm uenantur.Sin humi eft aut uolat non inuadut.
Alii neqj humi:neq$ in fublimi manentem aggrediunmnfeduolantem capereconatur.Fertureta co\
lumbis quodep accipitrum genus cognofciataq? cu accipiter prouolatifi fublimipeta eft:manet quo co
ftiterint Ioco:led fi humipeta q prouolat eft:no manenled continuo auoIant.Thraciae parte:q olim ce/
dripolis uocabaf hoies focietate accipirrum p paludes aucupanf*Cu,n.ipfi lignis quae tenet harudies:
8i fruteta mouerunt:quo aues euolarentraccipitres defup infedatunquo^ metu aues perculfae terram
repetunt.Mox homines percutiut baculis ita^ capiunt:tum parte earum quas coeperint auium accipi
tribus impartiutur.Quinetia apud maeotidam palude lupos eflepifcatoru familiares aiunt:& nifi par
te fua a pifcatoribus acceperintrretia cu i terra expafa reficcatur lacerare.Ratio auium talis eft.
De [genio maritimo^ 8C fluuiatiliu pifciup rone cSmodioris uitae. C AP. XXXVII,
' ] Edin marinis quo<$ animantibus permulta ftelligi pofluntrno fine folerti ingenio effici ra/
i tione uitx comodioris.Na & inuulgata illa de raia quae pifcatrix cognominata e:8C qua: de
j torpedine ueraomocertacpfunuRaia enim his quae gemina ante oculos fuos dependent.
_ j Quorum fila capilli fpeciem referuntded poftrema rotandis quibufdam praepilatunquafi
efcae caufa additis:his inquam ubi locis arenofis aut feculenris obturbato folo:fe abfeonderit : pifcatur
attollens illa fibi pendentia fila:dum enim pifciculi occurrut:& capita machinamenti penfilis pulfant:
ipfa fubtrahens fila allicindonec eos fuum i os adducat.Torpedo pifces quos appetit afficit ea ipfa qua
fuo in corpore continet facultate torpendiratq? ita retardos pftupore capit & uefeitunabdit fe in hare/
na & Iimo:tum pifces qui adnatantes obturpuerint corripinquam rem plericp confpeftam a fe retule/
runt.Paftinaca etiam fe ipfa occultanfed non fimili modo:argumentu:fic uiuere hos pifces adduci pot
quod faepius habentes in uentre mugilem capiunt uelociflimum pifcem cu tardiflimi ipfi fint.Tu etia
raia quae caruerit praepilatis uillorum illis capitibus macilentior capitur:torpedinem aute uel hoibus
infpirare torpore cerrum eft.Obruunt harena fefe 8C afelli:& raiae:& pafieres:& fquatinae cuq? nullam
fui corporis partem intedlam relinquerint:uerberant radiolis fui oris:quos pifcatores uirgulas uocant
quas pifciculi cum afpexerintradnatant quafi ad algas:quibus uefei foliti funt.Quo in loco anthias fit:
nullam ibi beluam efle confeflum eft:quo iam indicio fecure fpongiatores urinantur:&: facrum hunc
pifcem ob ea rem nominant:fed id cafu fic euenire dixerim:quomodo 6C ubi fit limax neq? fus c : necp
perdixromnes.n.limaces ab his ceduntur, Serpens marina colore & corpore congro proxima e:fed ob/
Icurionatq? acrior:haec fi capta admittatur forisa harenam roftro qprimum adacfto terebratrfubitque
tota:eft ore acutiore haec quam terreftres.Qui autem centipeda appellaf :ubi hamum deuorarit:euo/
mit foras fua interiora:donec hamum eiiciar:tum recipit intro ac ualet eadem qua ante falubritateiap/
petitus his quogs nidorulentorum ut terreftribus eft:mordent non ore:fed ta&u totius corporis fimi
literiut quae urticae uocantur.Pifces qui uulpes nuncupantur: cum fe deglutifie hamum fenferint:fibi
opitulantur:ur centipedaedongius nan<£ fefe efferentes hami linea abrodunt: capiunturm.Iocis non/
nullis hamo:mulriplici gurgite:prsealto & fludhiofo.Quinetia hamiae cum beluam uiderint aliquam
colligunt fefe:& quae magnitudine praeftantduftrantes gregem circuual!ant:& fiqua uiolatur: defen/
dunndetes his ualidi:& iam cum aliae beluae:tum lamia aggrefla uulnera accepiffe acrius uifa e.FIuuia
tilium filurus mas plurimum curae proli impendit:foemina ut peperit abinfed mas quo in loco pluri/
mus foetus conftiterittperfeuerans oua cuftodit:nec alium praebet ufum :nifi ut pifciculos ne diripiant
foetum arceat:idq? uel ad quadragefimum 8C quinquagefimum diem facit:donec fatis iam audta fobo
les fe tueri a caeteris pifeibus ualeat:praehenditur faepe a pifcatoribus ubi oua cuftodit:dum enim arcet •
pifciculos:quatit:profilit:& idturmfonumcK mouetimanetapud oua tam ardeteanimo:ut cum fepe
a pifcatoribus oua fi praealtis gurgitibus fubfidunt:educantur quo ad magis fieri potefta uadum. Ipfe
tamen eodem ftudio foetum fequatunneq? deferere ulquam pariatur:tunc fi minor fit:natu: minuf<£
ufu exercitatus:facile hamo capitunfed fi peritus 8C hamifraga efttmorfu dentis fui dunffimi rumpit
hamum & foetum affidue cuftodinomnia uero tum natia:tum ftabiliadocis eifdem quibus orta fint:
aut fimilibus degunnfuus.n, quibufg? cibus in iis eft:uagantur maxime & oberrant:quae carne alun£
praeter pauca ut mugiiem:falpam:mullu:aericam,Quae autem pholis appellatur : mucorem qu£ ipfa
emittit:fibiobdueit:ita ut eo quafi cubili quiefcat.Generis teftati:& expedis pedlen potiiTimum pluri
mucp fe mouet uolatu:nam purpura:& eius fimilia:parum admodum progrediuntur.De euripo pyr
rheo pifces per hyeme oes excepto gobione foras enatant pp frigusdocus hic.n.frigidior eft:fed incute
uere eodem redeut, Vacat euripus fcaro:& alofa:&: reliquis fpinofioris generis oibus:muftelIi et 8i fpi
naces in eo mari nequaquam gignunf:necno locuftae:poIypi:bolitenae:atq? alia qu^da genera:gobio/
nem album euripi no efle pelagiu certu e:uigent pifces ouipari ueris tepore:donec pariannuiuipari au/
tumno:atq3 et mugiles:mulli:& reliqui generis eiufdem. Apud lefbum infulam omnia tam pelagia q
euripicam parere folent in euripoxoeunt autumno:pariunt uerexartilaginea etiam autumno: mares
cum foeminis circa coitum congregantur.Sed uere fubeunt euripum difiundtameq? coniugiu reperif'
LIBER NONVS
45
ullurmdonec parfant:cam coitus tempore:compIura ex his fibi adhaerentia capiantur. Mollium aftu'
tiilima fepia eft:fola haec fuo utitur atra meto non modo cu:metuit:uerum etiam abfcondendi caufa:
polypus at<j lolligo atramentum pro metu mittunt:fed accrefcit denuo poftquam miferut: ut nuqua
copia defit atramenti:caeterum faepia ut dixi faepe uel fine pauore fuo utitur atramentorad fe occultans
dam:& cum progrefla paululum fe oftenderinredit in atramentum :uenatur etiam fuis illis praelon//
gis prseteturis non folum pifcicuIos:fed mugiles etiam faepius:polypus fatuus quidem eft: cum ad ma
num demiffam hominis accedit:fed prudes rei familiaris:cum omnia colligat & fuo in domicilic^re'/
condat:cumqp confumpferit quantum utile fitrabigit teftas:&: cancrorum cruftas:& putamina cochu
larum & fpinas pifciculorum:fui etiam mutatioe coloris uenatur pifces:trahitenim fibi colorem fimi/
lem iis quibus appropinquarit faxisiquod idem etiam cum metuerit facit.Sunt qui fepiam quocp face
re hoc idem autument:colorem nanqj eam fibi contrahere fimilem loco in quo uer fatur confirmant.
Sed pifcium fola fquatina ita affici folet:mutat enim haec more polypi fuum colorem :genus polypo^»
magna ex parte biennio uiuere non poteft.-fuaenim natura tabi obnoxium efhcuius rei idicium cum
praeflus polypus aliquid fubinde humoris emittat demum^ abfumatur totus quod foeminis a partu
potiflimum:incidit:ftupent etiam foeminae:ut neq? undis iaftatae fentianr:& manu urinantis de facili
capiantunfordefcunt etiam nec praeterea allidendo uenari poffunt:mares uero alueo tument:& in mu
corem lentefcunt. Indicium ne bimatum compleat eile uideturrquod ab ortu eorum qui reftate fit ad
autumnum:non facile grandem polypum uideris:cum paulo ante id tempus praegrandes fpedtentur:
a partu ita fenefcere debilitari^ tam marem quam foeminam feruntrut uel a pifciculis deuoretur & fa
cile a fuis detrahantur cubilibus.Cum antea nihil tale iis ufu eueniat:tum uero paruos nouellofq? quis
recens natos:tamen nullo eiufmodi malo affici narrant.Quimmo ualidiores efie quam grandes cofir/
mant.Saepias etiam bimatu non uiuere apertu meff. Mollium unus polypus exit in ficcum: graditur
per afperiora:uitat leuia:ualidum cum cseteris fuis partibus hoc animal fit collo tamen imbecille cum
pnemitur eft.Mollia ita fefe habcnt:conchas tenuiores fcabrafcp efficere circum feruelut loricam dura:
eamcp eo ampliorem quo ipfe funt ampliores:arq? de ea quafi latibulo aut cafula quada prodire aiunt#
Nauta quoq? polypus natura:& uitae muneribus fingularis eftrnauigat enim per maris fumma elatus
de imo gurgite effert fe concha inuerfa:ut afcendere pofiit facilius: & inani fcapha enauiget. Vbi uero
emerfinconcham reuertit:habet inter fua brachia membranulam quadam annexam fimilem iis quas
digitis inferta: palmipedum auium continent:uerum illae crafliufculae funt:haec praetenuis eft:& ara/
neae fpeciem imitatur hac uelificat:cum aura infpiratrcirros pro gubernaculis utroq? demittit latere: fi
quid metuerit concham protinus mari replet atcp ita demergirrde generatione incremento^ eius co/
chse nihil adhuc exploratu habeo uidef tame no ex coitu gignnfed fpote ut extern conchae ,puenire:
nec uero an concha folutus uiuere poffiticertum adhuc eft.
De ingenio infedlo^ dC formica ftudio# CAP. XXXVIII.
Nfedorum officiofiffimum:& prae caeteris fere omnibus animalibus genus formicarum:
QC apum eft. Crabrones item ac uefpaerprope dixerim omnia huius cognata generis: aranei
etiam lautiores 8C ftrigofiores ingeniofiores in uitae muneribus funt.Iam formicarum ne/
goeia omnibus in promptu habentunutq? eadem femira femper ambulant: & cibaria re/
condunt: &C celfas promptuarias faciuntmec interdiu folum fed etiam nodhbus plena luna laborem
exercent:nemo eftqui non uideat.
De generibus aratieo^:eoruq? iduftria in uenatioe & tela coficieda. CAP. XXXVIIII.
Raneorum aut 8t phalangiorum plura funt genera:mordax quod in duo diftinguitunalte
rum fimileiis quae lupos appellant eft paruum:uarium:procax: falax:pulex nuncupatum:
Alterum maius coloris nigri cruribus prioribus nigris tardum :& lente ambulans: nec uiri
bus ualens ne<£ faliens.Caetera quas medicamentarii proponunt:aut nullum: aut certe exi/
lem inferunt morfum:genus fecundum quod lupi nomen accepinpartim exiguum eft quod no texit:
partim maius quod afperam paruamq? telam apud terram:aut fepes orditur bucculis itexere folitum
primordiis intus pofitis obferuatundum aliquid in tela offendes commouerit mox accurrit:ut capiat
partim uarium elbquod paucam uilemq? telam fub arboribus facit.Tertium genus quod fapientifll
mum lautiflimuq? omnium eft.Texit enim primum filis quoquo uerfus diftendens in orbem: du fta
mina ducens initio a medioaccpto:nec infeite medium ipfum accipitdeinde fub temina inferens: at<p
ftipans cubile:& repofitorium alibi fibi conftituit:fed uenationem in medio fui operis obferuado exer
cetiCum enim beftiola eo inciderit motu medii excitus occurrindeuincitqj primum obuoluens ara/
neis dum defatiget:infirmamcp faciat:tum tollit ac defert 6C fi forte fame tene£:exugit:haec enim frui/
tio eius eft:fin minus:recondito quod coeperit in repofitorio:repetit uaenandi negocium#Sed prius co
farcinato quod per uenatum laceffitum eft:fi quid inter medium & extrema inciderit. Primum ipe in
medium currit:inde ad id quod inciderit uelut a ftato initio properat#Si quis telam lacerarit texere ite
rum incipinuaenatur oriente fole:aut occidente:quoniam beftiolae temporibus his potiflimum offen
dant.Fcemina 8C texit & uenatunmas comes fruendi non laborandi eft. Araneo^ lautiorum 8i telam
fpifliorem texentium :duo funt genera:alterum minus:alterum maius:pendens hoc fubtus obferuat:
ne beftiolae prae formidine fibi caueat.Sed incaute incidat in partem fuperiorem :ineptius enim ppter
fui corporis magnitudinem e. At alterum quod moderatius eft fuperne obferuat latens in quodam
DE NATVRA ANIMALIVM
exiguo fuae tela: foramine. Aranei flarim cum auditi funr fila mittuntinon irttrinfecus tanqexcremen/
tumiur Democritus aic fed extrinfecus de fuo corpore ueluti corticem aut amore eo^e quas fuis uillis:
iaculanf :ut hiftricisrmaiora et aialia iriadinirretitq? fuis filis.Nam & lacertos paruos aggreflus circun
dat os:& filis obducindonec cohibeanmox adhae resimorfum defingit.-haec ita fe habet.
Degeneribus apum earumque Audio in aedificandis muis: deo? iis herbis quibus apes
aluntur. CAP, XXXX.
Enus eft infedtorum quoddam nomine adhuc uacansiquo uno comprehendatur: Sed for
mam fuaru partili cognata omnium refcrensiuiddicer ea quas fauos faciuntrut apcs:& reliq
fimilis formae ffedarquops genera noue numero funr.Sex illa ex his gregalia:apes:regcs:apu
fuci: qui iter apes degut.Vefpae annuae:ite crabr6es:& teredines.Sohtaria uero reliq tria Tire
nis minorrq fufeus totus e.Sirenis maior nigenuarius.Tertiu que bombice uocant: qui maximus iter
haecefhformicae nihil uenantunfed fadta ab aliis colligut. Aranei nihil conficiunr:neq? recodut fed cibu
folu uaenatu fibi acquirunt.Ex noue iis quae modo enumeraui generibus apes(nam de caeteris poft)ni
hil uenantunfed ipfe fibi cibaria faciut atq? reconduntimel enim cibus carum elbcuius rei indicium fa/
ciuntrcum apiarii eximere incipiunt fauos: quanuis enim fuffiantunuehementerq? ex fumo laborent:
tamen plus mellis tunc aedunt quam prius:quod enim cibi caufa fibi recondiderinnparrius eotempo/
ribus caeteris u tuntur:fed habent etia quo altero cibo alantunquod quidam ceraginen : alii cereu uocat
ueru hoc deterius eft:& dulcedine prope ficus.Congerut id quoqp ut eseram fuis cruribus.Per q uaria i
earum operatione:8<: uita:ratio eft.Cum enim alueu recoepcrint mundu:conftruere incipiunt fauos de
ferentes ex floribus:at<$ etia arborum lachrymis falicis & ulmi:& reliquarum quae glutinum pariunt:
his pauimentum quoq? illinunt:nebeftiote nocuae fubeannuocant hoc opus apiarii tedtorum imum»
Aditus etiam fi ampliores funnfabrica obftruentes coartant.Effingunt fauos primu in quibus ipfe gi/
gnantur:de!de in quibus reges didi:& fuciTuos certe femper componunt: led regum: cum foetus lar/
gior eft:fucorum autem cum copia mellis fperatunfauos regum minores faciunt iuxta fuos:fucorum
mxta regum minores quam fuos . Exordium operis a tc&o aluei : textufq? ad pauimentum perpetuo
ffobilimento agitunplurefq? ad pauimentum tel iae deducuntur : celte autem 6C mellarie 8t fobolariae
geminae omnes funr:immo enim eodem q? interfepto:duae fibi iunguntur celte modo poculi gemini:
altera intusraltera foris compages:qua parietibus fauiadherent ardhores : & melteuacuae relinquunt
tur : gemino aut triplici uerfu pleniores enim funt faui quibus plus cerae obducitur : pars aditus aluei
prior illita eft ex comofeTic enim conuocanquod uelut excremem purgamentucp cerac:e bene nigru:
acrifq? odoris medet hoc plagis:& huiufcemodi fuppuratioibus:,pximu ab eo ted:oriu:picatus cereus
praebetdeuius id q commofis medicamentum eft.Sut qui fucos 3C per fe fingere fauos eodem in alueo:
8t cum apibus negotium conficiendi faui partiri dicannuerum mellificandi nullam habere facultate:
fed ueftitum cos:tum eorum pullos meile quod apes fecerinnmanent fuci magna teporis parte intus:
cunq? exeunt:efferunt fefe fufim in fubIime:gyroq? uolitat: 8C quafi exercitium faciunt:quod ubi fatis
iamTecerinnredeuntdornurrK&cpulis perfruutur. R eges nunquam prodeunt foras:uel ut pafcantur
uel alia caufa mfi uniuerfacum plebe:& fi cum pergunt:rex ipfe forte aberarrit:omnes inquirere : odo/
ratuq? fagaci perfequi:donec inueniant accepimus:geftari etiam eum a plebe cum uolare non poteft:&
fi perierit:omnes difcedere:uel fi aliquandiu manferint:fauos quidem conficere . Sed mei nuliurn nec
fieri pofle quin breui omnes difcedant.Cteram apes:perreptando flores capiunt:priorum acumine pe/
dumtmox priores in medios abftergunt:& medios in blefapofteriorum atque ita honufte difcedunt
8t quidem grauari premiq? onere cernuntunquotiens redeunt.Mos apibus nefloru plura genera pe/
tant:uno eodem q? profedhnfed fingulis fingula:uerbi gratia a uiola ad uiolam aduolatmec aliud attin/
gunt:quoufq? faum in alueum redeant:hic fe quatiut:& fingulas tres aut quattuor fequunf. Sed quid
accipiant:haud facile uideris:nec uero quemadmodum operantur uifum adhuc eft.Caere cogeftio no/
rari potuit in oleis:cum diutius in eodem moretur:propter frondem eius arboris fpiffiorerruPoft haec
faetificareincipiunnnec prohibet quicqua:quominus eadem iri cella fint:& pulli: & mel:& fuci. Gigni
fucos feorfum dicitur:fi dux uiuit.Sed fi oblituri apum loculamentis oriri ex ipfis apibus: at^ hos fieri
animofiorcs:quocirca aculeatos uocari quauis aculeo careant. Animo nanq? feriendi non poreftate no/
men hoc meruerunt.Suntlocuh ipfifuco^ ampliores &fingunt’ feorfum quoq? per fe faui fucorum.
Sed magna ex parte fauis apum inferunf:quaproptcr fecandu eft.Genera apu plura ut dixi:duo princi
pum:alte^rufum:quod praeftantius efhalterum nigrum :magi% uariu:dupIo amplius ape utili.Ter/
tium genus quod optimu:breue hoc in rotunditatem copadtile:6aiariu e.Quarm longu crabronibus
fimile.Praeterca quod fur appellaf:nigrum hoc aluog? ampliore eft.Quinetia fucus q oium maximus
efbfed fine aculeo:& lgnauus.Differunt iter fe apes paretibus nate urbanis:&: quae ruftico montanoq?
uidtu educatis prodierint:funt enim hae filueftres horridiores afpedtu &C iracundiores: dC minoresTed
ope ac labore pftantiores.Genus frugi fauos fuos aequabiles coftruirTupernu totu operimetu politu
apponit:& ad fingulos ufus fauu fingulatim effindit uidelicetparte alia ad mellaialiam ad prolem: alia
ad fucos accomodatam qd fi accident:ut eode in tauo oia haec rccipianf loculus alter deinceps difpofi/
tus habetur inanis. At uero illae porredtiores fauos in aequales conficiunt:^: operimentum retumidu.
Perinde 8i crabrones imponunt foetum etiam & reliqua fine ordine flatuunt:duces improbi ex his ori
untur: & copia tum fucorum: tum etiam eorum quos fures uocant . Sed mellis aut nihil aut ammri/
LIBER NONVS 44
'dum parum :opera eorum conficiturJncubant apes fuis fauis : & concoquur : quod nifi fecerint uitiari
ex aranea fauos aiuntrquod fi de csetero fe continere potuerint:ut incubitu perfeueret:partis quafi abor
tus fit:fin minusrtoti pereuntrfaui gignuntur in iis qua: uitiantur. Vermiculi qui mos pennis fubnaris
euolant.Curant etiam apes utfaui redi:ftcnt:quod fi qui corruerint erigunt:&pilis fulciuntfornicatis:
ut fubire poffint.Cum enirti uia qua accedant non datunceflant incubiturunde fit: ut faui araneentur:
furis 3C fuci nullum eft munus.Sed eseteris quibus cum uiuuntiiniuriam factuntrnon tamen impugne
fempennam depraehenfi interdum a bonis apibus occiduntur. Enecant nimirum ipfe etiam duces:qui
plures quam fatis fit habeancur:& potiffimum improbos:ne principium multitudo feditiones in exa'
mine faciant:necant praecipue cum non ampla fobolis copia extititrnec habent tanquam coloniam mit
tant: fauos etiam regum eo tempore fi parati funt:diruunt:utpote cum definitrquibus mittendis dm
ces ipfi prafficiantunnecnon fauos tollunt fucorum :fi mellis penuriam conie&anturrnec aluei annona
fuperioris anni abundant. Et apiariu eximentem tunc prsecipue de meile impugnant: ac praefentes fu-»»
cos expellunt.Et quidem faepe uifuntur:foris:in alueo refidentes : exules flagrant odio breues contra
Iongas:eafi$ alueis pellere conantunqua in pugna fi ille uicerinoptimum ita fore examen putatur: fed
fi hse fote remanferint odofe uiuunt:& nihil boni integre faciunt.Pereunt etiam ipfe antequa autum'
nus finftudent bonae apes quoad fieri poteft nequam intra al ueum interimant:^ fi qua interierit intus
ftatim foras cadauer educunt, Qui autem fures uocatur: & fuos inuicem fauos offendunt:& alienostfi
latuerint fubeunt:fed fi capianturxapite puniuntunnec facile aut latere aut aufugere poflunt : funt eni
in quoq? aditu euftodes: 8C fur ipfe fi quando furripere ingreflum potuerit: aderi i facietatem repletur
ut nequeat euolare.fed ante alueum uoluremr:itaqp fuga perquam difficilis eft. Reges nunquam foris
tiifuntunnificum migraturi tunc ira ut reliquae omnes circa ipfum principem fuum glomerentur.
Cum uero migrandum eft:uox folitaria 8C peculiaris quaedam aliquot ante diebus:intus mittitur : &
biduo aut triduo paucae circum alueum uoIant.An rex etiam inter eas fit nondum exploratum habe/
mus quoniam difficile cognitu eftrcolledtee iam auolant Kper fingulos reges diuiduntur & fi forte pau
ese prope multas confiftunt, Concedunt paucae ipfe ac plures ad regem quem reliquerintfi fequatur
interimunt:difceflus 6C migratio ita agitur.-fingulis autem muneribus fediftribuuntrutalte flores co
uehant:alte extruant:alte poliant fauos:5C dirigant. Aqua tunc portant cum prolem nutriunt. Carne
nullius animalis tangunt: necobfonium appetuntmullum his tempus certum confuetumepeft:quo
operari incipiantSed cibariis non carent.-beneq? degunt:seftiuo potiffimum tempore opus aggrediu'
tur:& quandiu ferenum fmaffidue operantur.Nouelte etiam tertio quam prodierint dierftatim nego
tium ineunt fi cibus no fuppetit cucp incubant: digrediuntur nonnulte ad paftum: fed breui redeunt:
proles felicis examinis quadraginta diebus intermittitur tantummodo a bruma : cum fatis iam con/
creuifle pullitiem fenferintcibo appofito derelinquunt ipfa uero cum datur facultas rupto operculo
exit Beftiolas q in alueis nafcuntur:& fauis officiunt:apes notae melioris tollunt:& rem familiare tuen
tunfed alterae jg> fuo uitio negligtit:& perire pariutur.Cu aut fauos apiarii eximut: cibi tara relinquur:
quantum per hiemem fufficiar.quod fi fatis fitrferuatur exameffi minus uel moritur ibidefi ne difee/
dat hyems obftat:uel deferit fede:fi ferenu nacifcitur:mel apibus tu aeftate:tum hyeme in cibo eft : fed
recondut:aIteij£quoq? cibarii genus cui durities Caere proximarquod fandracha nonnulli appellant Jn'
ferant iniuriam apibus maximae uefpae:& auicute quas poros uocat:at<£ etia hirudo:& merops q apia
fter eft:tum uero ranae lutarte:eas ubi ad aquam acceflerinnrapiunr quamobrem eas apiarii per palu/
des 81 ftagna unde apes aquanturtuaenari Colet.dC uefparum:& latibula:& hirundinum: ac meropum
nidos propinquos alueis tollunt:nullum animal nifi fui generis apes fugiunnpraeliantur enim iter fe:
&cum uefpisifed cum rari funt:nec fibi inuicem negp ullis aliis iniurianrur.At uero apud fuos alueos
pugnant acerrime:& hoftes quos uicerint enecant.Intereunt quae percuflerint:quoniam fine inteftirii
eruptione aculeus infixus iuntftus cum aluo extringatunalioquin apis interit.Necant uel maxima ani
malia iftu fui aculei. Iam equus occifus ab apibus eft:fed principes minime irritantur:# feriuntrefferat
foras apes:uita in alueo defundas:# extera mundiffimu omnium hoc animal eft,Quamobrem faepe
numero cum alui neceffitas eftrauolant 8C in feceflu reddunt excrementum quoniam male oleat:ode'
runt non folum fedos odores :fed etiam unguentorum delicias: ex quo fit ut homines his delibutos
percutiantrpereunt apes tum aliis cafibusitum uero cum multi principes orti:partem quifq? fecu quo
libuit abducat rubeta etiam apes interimmfubieos enim aditus aluei:afflat:# obferuans rapit euolates
nullo haec affici malo ab apibus poteftifedab apiario facile interimitur.Genus aut apum quod impro'
bum effihac fauos fingere afperos diximus:nouelIis maxime tribuunt apiarii nonullnpeccaregp ita per
imperitiam eas arbitrantunnouelte aut funt annicute oesrqua^ examina quot annis auolare folitum
eft.Nec uero nouelte ipfe perinde ac ueterana: pungut:cum copia mellis no fuppetit. Apiarii fucos de'
pellunt:# ficus ac reliqua id genus dulcia in cibo apponunt. Apum feniores intus operanf rhirciorefgi
more domeftiese ratione funr, Adolefcetes roris negocium exercent 8C ea quae res exigit portant leuio
re% funtrlabore hirfutiae detrita fucos etiam ipfe interimunt quotiens no fatis loci openbus efbtenet
enim aluei locum penitiorem.Cum morbo examen quoddam laboraretragmen peregrinum inuafit:
# pugna conferta adepta^ uidoria mella diripiebat: qd cum apiarius profterneretruidum exame fta
tim egrefTum:ulcifcebatur:nec hoiem ipfum ullo pado impetebat.Morbo examina ualcntiora potif/
fimu infeftantur clero (fic enim uocantuermiculos qui in pauimento nafcuntur)e quibus crefcetibus
DE NATVRA ANIMALIVM
uelut aranea alueo toti obducitur:& faui carie pereunt. Alterum morbi genus qua fi ocium quodda 8C
ueterniras apum incidit.Cum foedo aluei odore paftus gratifiimus apibus thymum eft. Sed rubido ai
bidum praeferturdocus azftate non feruidus hyeme tepidus aegrotant eo potifllmum temporercum g
eruginofatn materiem operanrur.Quotiens uero flatu uehementi iadantunlapillum geftant: quo fe
quafi fulcro & fundamine quodam ftabiliant contra flatum ibibunt fi fluuius fitppinquiusrno aliude
qexcopofitoonere:fin minus aliunde humore haufto pergunt ire ad mei euomcndum:confeftimq»
negocium repetunt.Mellis conficiendi tempora duo funtruer atq? autunus.Sed uernum fuauius can/
did lus omnino prceftantius autunali eft:conficirur profedo melius ex noua cera nouellifq? ftirpibus;
rufum uero atq? deformius faui uitio redditunquippe quod perinde ut uinum a uafe uitief: quapro/
pter coquendum id reficcandumq3 eft.Cum aut ex thymo florente faui replentunfit ita ut minus met
coeat:& duretunprobatur cui ex aureolo colonquod aut albicat non fincero thymo cofedum eft: fed
id oculis & ulceribus commodius applicatur.Mellis exilior pars fluuitatrquae eximenda eft.Pura uero
3C ualida fubfiditrconficiuntcaeram cum ftirpes florennquaobrem eximenda per id tepus csera de ah'
ueo eft. Continuo enim repara£:ha:cfunt:undeaccipiutthymus:fufus:agreftis:fertula capana:albucu:
myrthus:flans:uitex:genefta.Cum ex thymo conficiunt aquam admifcent anteq fauus occupef.Ege/
runt alui excrementa omnes aut uolantes ut didum eftiaut certa f parte fauiiminores officiofioreks ma
ioribus funt:ut dixi.-penna: his detritaeicolor nigendorfum repanduulla: nitidae uenuftse^funt more
ociofa^» mulie^rgaudere etiam plaufu atq? fonitu apes uidenf:quapropter tinnitu aeris aut fidilis co/
uocari eas in alueum aiunt:qq incertum eft:an audiant:& uoluptate ne:an formidine ita faciant: quin
6C focias odofas ac defides:aut minus parcas pellere in more apibus eft:patiuntur inter fe opera:ut ate
dixi:& al iae fauos conficiunt aliae mella:aliae ery thacam : 8C aliae fauos expoliunaliae aquam im portat
ad cellas:& mella temperanalia: munus extrarium fubeunt.Tempore matutino: omnes filent: donec
una gemino aut triplici bombo exdtet omnes.Tum uniuerfe ad opus prouolant:cumq? redierit pri/
mu ite tumultuanpaulatimq? minus fublde ftreput:dum una circum uolitado fufurrenquafi dormi/
endum praxipiat.Tum repente omnes conticefcunudignofcitur examen ualere fufurri frequentia:^
exeundi ingrediendiq? uertiginofa agitatione.Tunc enim nouellae operantunefuriunt ab hyeme po/^
tiflimum:cum opus incipiunt.Redduntur ociofiores fi in eximendis fauisrplus mellis relmquat.Itam
pro examinis numero relinquendum eft. Agunt etiam anxius fi plus demetatunq ut refiduu cibo fu t'
fiat:atq? etiam fi alueus iufto amplior fit:defidiofiores redduntunaegrius enim quafi defperent: operi
incum bunt.Caftrantur faui fingulis fextariis aut ternis femifextariis:fed fi exuberant:binis fextariis ca
ftrari : aut quinis femixtariis pofllrnt: pauci ternis fextatiis.Impugnantur apes a uefpis: ut ante dixi:
quamobrem apiarii eas uenantunconftituta olla:& carne in ea pofita:ubi enim multa: iam ad carnem
acceflerint appofit operculo fuper ignem aulam ponunt:fuci autem fi pauci aflunt iuuant:reddunt eni
apes in opere folIicitiores:pra:fagiunt apes 8C hyemem 8C hymbres.Cuius rei iudicium eft: quod noa
auolantifed fereno adhuc in alueo uolutantunquo apiarii hyemem expedant:tum uero mutuo inter
fe annexu alia ex alia dependet in alueo:indicium deferendi cubilis eft:quod ne eueniat apiarii alueis af/,
flanrcxuinoduIci.ExpeditconfeuifleapudaIueariapiros:fabas:medicam herbam: fuarim:eruilium.
Myrthum:pepauer:Serpillumamygdalam,Cognofcut fuas apiarii nonnulli farina in prato refperfa.
Minus apes foetificant fi uer ferotinum fit:aut fqualor aut rubigo indderit.Ratio apu ad huc modu e.;
De duodus uefpai^ generibus 3C eaj*: ftudio in fauis conftruedis. CAP. XLL;
Efparum duo funtgenera:alterum ferum:quod rarum eftnafcens in montibus & patiens,
non fub terra fed inquercu fpecie grandius porredius:nigrius.V arium etiam aculeatumq*
eft:& robuftiusuduq? acerbius q alterum eft* Aculeo enim maiori q ex proportione fui cor,
poris fpiculatunuiuit hoc toto anno 8C quidem tempore hyberno quercu caefa euolare fpe
datur exigit hyemem in latebra:& femper I materie diuerfatunfunt eius alia: matricesialia: operariae:
ut 8C in altero genere quod placidius eft.Quae aute fit natura operer ia: ac matricis:in eo ipo placidiore
genere percipi facilius poteft:funt enim huius quocp duo genera:alterum duces quas matrices appeP
lant:alterum operariae, Maiores mitiorefq? duces funt:aetas operariarum annum no completifed om/
nes hyeme inualefcente moriuntunquoa ea re conftat:quia hyeme incipiente ftupefcant: bruma aute
nullae omnino appareant:duces uero qui matrices uocantur tota hyeme uifuntur atqj fub fub terra la '
titant:pleriqj enim cum per hyemem ararent:aut foderent:matrices uiderunt: operarias nemo: ortus
talis uefparum eft.Duces ubi iam iocum fibi opportunum delegerunufauos opere aeftiuo configunt.
8C uefpeta (Cellulas dico)conftituunt quaternis foriculis:aut prope in quibus uefpae non matrices na/
fcuntunqua: cum increuerint rurfus altera ampliora efTingunt:quorum item proles cum creuerinalia
faciuntata ut poftremo autuno:plurima amplifiimaq? uefpera condita habeantur:in quibus dux qua:
matrix uocata eft:non infuper uefpas:fed matrices iam procreant: quae quide fuperne per fumma ue/
fpeti uermium fpeciem multo grandiorum gignunt:in cellulis corinuatis quattuor numero:aut pau'
Io p!uribus:alioquin increfcedi ratio ducibus eadem quae uefpis eft. Sed cum uefpae operariae fauis af/
fuerint nompraeterea duces operantur.Sed operariae ipfe cibum fuis ducibus fumminiftrant: quod ea
re conftat:quia duces non item euolant:fed intra teda quiefcunt:Caeterum utrum duces anni fuperio
ris nouellis iam procreatis ducibus interimantur a uefpis nouellis: idq? fimili modo eueniat* An plus
etiam temporis poflint uiucre:nodum exploratum eft:nec uero fenedutem & uefparum generis feri;
LIBER NONVS
45
aut aliquem humfemodiaffedu annotare adhuc quifqua potuit. Eft autem matrix latior pondero/
fior:craflior:& maior q uefpa:uoIatuque haud plurimum ualet praependere enim fui corporis uolare
longius nequit: quo fit utfemperin uefpariis fedeant effingentes fauos: 8C munere fungentes cellario
infunt porro matrices nuncupatae in uefparis plurimis.Sed aculeatae fint nec ne ambigitur. Videntur
ramen S C ipfae ut apum doces gerere quidem aculeumtfed non exrringere aut ferireipefparam autem
a lix carent aculeoiut fudialiae habent:minpres imbecilliorefque funt: quae carent neque repugnant:
contra quae habent maiores robuftae atcp pugnaces quas nonnulli mares appellant feminas uero eas
quae carent.PIeregp ex iis quae aculeum gerunt amittere eum putanf hyeme inftanteffed hoc ex nemi/
ne qui uidiflet accepimusmefpae temporibus ficcis locifq? afpis potius.oriuntur:ortus fub terra agitur
fingunt fuos fauos ex cogerie ac terra 8C ab eodem primordio quafi ftirpe unumquecg aedificantxibu
uel ex floribus quibufdam 8C frudibus petunt:fed quem plurimum ex carnexoire nonullae et ex caete
ris aife funtffed an ambae aculeo careantraut habeant:uel altera habear:altera careat:nodum exploratu
eft.Ferarum etiam nonullae coire uifae funt:6£ alteram gerere aculeum conftitit:fed de altera fertum
efhfetus non partu prouenire uidetunftatim enim audior q partus uefpae patiatur exiflir. Si uefpatn
ex pedibus caeperis bombilare^ feuerisiaduolant quae aculeo carent:quod non faciunt quae aculeatae
funt.Itacp argumento quidam noc utunmr:ut altera mares fint:alterae feminae.Capiuntur hyberno
tempore in fpeluncis:& quae aculeum habent:& quae carent:condut:aliae fua uefparia pauca 8c exigua
aliae plura tompliorarcapitur magna matricum pars a folftitio apud ulmosxolligunt enim hinc lenta
&gumofam materiam prodiere locis quibufdam matrices ortu admodum numerofo: cum fupiori
: rimas: praeruptaq* di/
qseof^&alueis. . CAP. XL1I.
Rabrones non floribus utapes:fed came magna ex parte uiuunt: unde fit:ut uerfari uel in
ftercore fiepe foleant: uenantur enim mufcas maiufculas: quas ubi caeperint: abfciflb ca/
pite: reliquum corpus geftantes auolanr.Sed pomum etiam dulce appetunt: cibus his ta/
hs eftrduces more apum uefparumque habennqui proportione ad crabrones maiores qua
ueiparutn ad uefpas:& apum ad apes funt:degunt hi quoq? intus ut uefparum ducesffaciut fibi alueu
fub rerra crabrones terra egeftaiut formicae excauant:mifiio enim ut apum nullaue eorum uel uefpa^
fieri fo!et:fed qui fubinde oriantur nouelli ibidem manent:& alueum terra egefta faciunt ampliorem :
amplificant maiorem in modum;& iam ex ualentiore quodam examine qualli rres:& quattuor fauo
rum pleni excepti funt:nec uero cibum ritu apum fibi reconduntffed ieiuni latet per hyeme:quo rem
pore plurimi moriuntunan etiam oes nondum certum elhduces non plures uno fingulis eo pi exami
nibus oriuntunut inter apes gignuntur plures qui examina diftrahunr. Sed fi qui crabrones luo alueo
aberrarint colligunt fe ad aliquam arborem fauofgp ibi conficiuntrqui uel faepe confpicui apparent : in
quibus unum procreant ducem qui cu adoleuerit:agmen adducit:^ fecum in alueo collocat.De coitu
crabronu nihil adhuc exploratum habeo:nec unde fetificent.Sed cum in genere apum careant aculeo
& fuci 6C reges:atqp etiam uefparum nonulte inaculeatae fint:ut ante dixi crabrones oes armari aculeo
uidentur.Sed de eo$& duce confiderandum accuratius eft:an aculeum habeat.
De genere bombicum & teredinum earuqp fetibus; CAP» XLIII;
Ombices fub faxis apud ipfam terram fetificant binis aut paulo pluribus cellulis: mellis et
praui cuiuldam inchoatio in his reperitur.Teredo non abfimilis crabronibus eft, Sed uaria
& latitudine proxima apibusxupediofa haec eft:& ad culinam 8C pifces 8C huiufcemodi de/
Iitias fingularis aduolat:fetum fub terra sedit ut uefpae : multiplex huius quo<p teredina//
rium eft:& longe amplius quam uefpae at«j porredius.Muneris uitse^ ratio apum uefparum & relP
quorum generis eiufdem ad hunc modum eft.
Mores animantium differre 6C manfuetudine 8i feritate:de^ leonum generibus & nam
ra&lupiceruarii. CAP. XLIIII:
Aeterum in moribus animantium (ut dicftum iam eft)percipi differentias licet : praecipue
facilis mitifgp maiore I modu eftinihil hic fufpicafrnullius fufpiciofus e:feftiuus:ludibudus
beniuolus amodu fuis cu fociis 81 familiaribus eu uenam du cernifnuqua fugit:aut metuit * Sed etiam
fi uenantiu multitudine cedere cogitunfenfim pedatimcp difceditxrebro fubfiftens atq? refpedtans:na
ftus uero opacaffuga qua mexime poteft ueloa fe fubtrahindonec in aperta deueniat : tu rurfus lente
incedit.Sed fi quando locis nudis:atg? patentibus cogitur fugam aperte arriperexurrit contentus : nec
lalit curfufqj eius continenstut canu iteditur.Cu rame ipfe iledatur ubi ia j>piquarit ifilit • Vera et illa
_ .... — s r — .• j - * i - *•- -- - =■ iuisfaeuiat
i-csepit no
unguibus1acerat:nec ulla iiuria afficinfed qtitfolu:arg? ubi ita pterruit dimittit. Adeut urbes:& miuria
hoibus iferunt potiffimu tpe fua: fenedhiris tuc eni p corporis imbecilitatem:& dentiu defedlione use
nari nequeunt.Viuere annos multos putantur 8C quidem qui captus eft claudus: detes complures fra
ftos habebanauo argumento quidam logi efle leonu aetatem exiftimarut:haud eni hoc accidere: nifi
i Ui
DE NATVRA ANIMALIVM
longo tpe potuiffcdeonum duo funt generarquop^ alterum breuius fcrifpforeq? pilo qd ignauius e:al'
terum logius piloq* probiore:quod generofius eftffugiunt interdum leones demifla inter crura cauda
ut canes.lam uifus eft leo qui cum fuem aggrederetunut fetis horre tem afpexinfugeret.Infirmus par/
te ilium eft:contra idusffed reliquo corpore multas patitur plagas:& capite ualidiilimo eft. Quazcuqj
uel momorderit uel unguibus laceraritffanies pallens admodum de his ulceribus effluit etiam per fa/
fciasratqj lpongias.-nec reprimiullopadopoteft:curantureodem modo quomorfus canini ulcera»
Thoes etiam quos lupos ccruarios diximus:hominem diligunt:& ne^ offendunt : neq? metuunt ual/
de:pugnant cum canibus & Leonibusrquo fit ne eodem in loco fint ceruarii 8C Leones : optimi cerua/
r ii qui minores funtrgenera huiusialii duoialii tria ftatuunt:plura iis effe non uidetur . Sed ut pifcium
auium quadrupedum genera aliqua : ita ceruarii quoq? per tempora immutantur : &C colorem diuer/
fum hyeme arftateue trahunt. Atgi ajftate nudi.hyeme hirti redduntur»
De natura:fpecie:& partu bonafi. CAP. XLV»
Onafus gignitur in terra paeoniarmonte meflaporqui paeonis 8t medis rerrs colhmitiu e:
3t monapios a paeonibus appellatunmagnitudine tauri : fed corpore q bos latiore breuior
enim & in latera audior eft.Tergus diftentum eius loeu fepte accubatium occupat .Caetera
forma bouis fimilis eft:nifi qd ceruix iubata armo^ tenus:ut eq e:fed uillo molliore q iuba
eqn a;6C cdpofitiore.-color pili totius corporis flauus iuba,plixa:& ad oculos ufq? demifTa:& freqns colo
re inter cinereu 8C rufum:no qualis equo^tquos pattos uocat e:fed uillo fupra fqualidiore fubter lana
riornigri aut am modu rufi nulli funnuoce fimile boui emittuncornua adunca in fe flexa:& pugnas in
utilia gerut magnitudine palmariiaut paulo maioraiamplitudine no multo ardiore q ut lingula femi
fextarium capiat nigritie probaiancis ad oculos ufq? demifleiita ut in latus potius q ante pendeannea*
ret fuperiore detium ordine ut bos:& reliqua cornigera omniarcrura hirfuta arcp bifulca haber: cauda
minore q pro fui corporis magnitudincffimile bubuls:excitat puluerem & fodit : tergore cotra idus
preualido eft.Carne habet guftu fuaue:qobrem in ufu uasnandi eft.Cu percuffus eft: fugit nili defati/
gatus nufqua cofiftit:repugnat calcitras dc proluuie alui uel ad quattuor paffus prolicies :quo prsfidio
facile utitur:& plerucp ita adurittut pili infedantiu canu abfumanfded tuc ea uis e in fimo cu belua ex/
citatur:& metuit:na fi quiefcitrnihil uere poteff.Talis natura 6C fpecies huius aialis e:tepore pariedi uni
uerfi montibus enitunt.Sed priufqua fcetu asdat excremento aluiicirciter eu locum in quo pariant : fe
quafi uallo circundat:&! mumutdarga eni quandaeius excremeti copiam haec belua egerit .
De ingenio & fagacitate Elephanti. CAP. XLVT»
Lephantus oium feraijd mitifllmus & placidiflimus e:qppe qui p multa officia & erudiaf:
8C itelligatiquado et regem adorare codifcitiualet fenfuT&: reliqua fagacitate ingenii excellit
quam impleuerit coitu:eam rurfus no tangit:uiuere elephatos mares: alii annos ducentos:
alii centum & uiginti aiuntffoeminas et fere totidem fed florere state circa fexagefimu nar
rant:hyemis ac frigoris impatiens hoc animal ee dicifcamat amnes:& qq no fluuiatile fititame riparia
dici pot:incedit et p aqua:& eatenus mergif :quatenus eius pro mufeis fuperataeflat.n. per ea dC fpiri/
tum accipit:&C reddit:ied narare fatis podere fui corporis no pot.
Camelu matre nuq fupueniredeg? prudetiaeq regis fcythage. CAP. XLVlIo
Ameli matres nuqfupueniut fuasifed et fi qs coganipfl no patiun£:iam cu aliquado admif
farius no haberef:curator pullu matri operte admifinq du coiret delapfo operimetoiagno
uit matre:& quis coitu abfoluerittmemor tamen comiffi fceleris paulo poft camelariu illa
_ morfu defixo iterem it. Ferut ecfegi fcitha^ fuifie equa egregia: ex qua mares generofi oes
gignerent :quo£» unu qui pflantior haberefsum ut ex matre pcrearet:placeret:admiilum oino recu/
iafle:operta deinde latuifle matre:ut iprudes fupueniret:ue^ ubi a cocubitu facie matris deteda agno
ueranfugam ,ppcrafle:atg3 leipfum adu prscipire interemifle.
De manfuetudine amore Sceleritate delphino^. CAP. XLV1IL
N manno er genere:plurima de delphinis narrant rindicia mo$i placidoi^ ac mitiu.Amo/
res quoq? in pueros & affedus libidinis.Cum circa tarctum:&: cariam:tu et locis aliis refe/
runt:fer t et delphinos apud caria capto atgp faucio:ingete reliquo^: multitudine couenifle
_ ad portudmorata^ donec pileator dimifent eum quem ceperat:tum oes fimul recepto ca/
pciuo ieuiifle:pamos item delphinos magnus aliqs femp comitaf cuftodiscaufa.Iam confpedus eft
delphino^ grex maioru:& mmo^ ^mifcuusipolt que duo qdam paulo poft uiderenf delphinulum
defundu lamberem in imu:&! i lumina pelagi dorfoeuehere:quafi miferates:ne ab aliqua belua deuo
raref.Quinetia de uelocitate huius aialis mira 8C incredibilia qusda accepimus: oium.n. uelocifllmu
eecredif aialiunr.tum aquatilium:tum terreftriuffupfiliut et malos nauigio^: maioa::qd tunc potiffi
mu euenit:cum alique infedanfpifce:que deuoret:tunc.n,fi que impetuntdongius fugit:ad ima gur/
gitum pfequunfpp famis necelutat^:quod reditus longior flt:retinet fefe quali fpaciu cogitantes con
uerfiq? ferunf perinde ac fagitta pernices:ut celeri tate oportuna longo tranfmiflb itinere ad locum fpi
randi deuemanquo impetu fit:ut feeiaculetur in aerem :& fupfiliant malos nauigio^iqus forte affue
rint:hoc ide urinatores faciunt:cum fe in profundum demiferunt:pro uiribus enim conuerfi: enixius
efferuntunut fpiret:dcgunt coniugatim mares cum foeminis.Quseritur quaobre in tarram erumpat
hoc enim interdum eos facere incerta dc caufa dicitur.
LIBER NONVS • ■ 4<*
De iis afalibus qproadhonibus afficiutur:moribufq$ fmutantur. CAP. XLVIIJI*
i Ed ut quoqs aiahapro fuis affe&ibus agereffic pro fuis quogp aridibus affici lmutaricp mo
! ribus folenupartes et corporis nonullae fepenumero rauone agendi inaurantur ut in aum
g|j genere euenit.Galline.n.cum mares ufcefft:cucurriunt:& exteplo mariu temptant fupue/
Hll tu coirexrifta et cauda^erigitunita ne facilepterea fitian faeminae fint cognofceremonung
etiam calcaria parua iis enafcuntur:iam uero &C mares uifi nonulli funt:qui cum forte foemina interiif
fetiipfi officio matricis fungerentur i pullos du£tado:fouendo educandonta ne deccetero uel cucurrire
uel coire appeterennquin 8i iam ide a primo ortu naturaeuta nonulli mares effoeminati proueniunut
netp cucurriant:neg? per coitu agere uelint 3C uenere eo$t qui temptent fuperuenire patiantur. Cucu/
Ius etiam imuratur colore:& uocem minus explanat cum fe abditurus eft.quod facere exortu canicu/
le folet.Patere aute incipit ab ineunte uere ad eius fideris ortu. Abditur 6i ea qua enantha quida appeb
lannac fi uitiflora dixeris :exortu eiufde fideris:occafu uero apparetiuitat en i irerdu frigora : alias aeftu.
Necnon upupa cu colorettu uere fpecie imutatur: ut aefchy lus poeta fatis carmine fuo expofuit.
Quin fert fui fpedantem 8C epopem mali
Colore fpeciem multimodo pingens fuam
Saxicolamgp improbum arma geftantem alitem
Adulti infantis forma hic fefe refert
Nam uere candicans ubi extitit nouo
Aeftate tum deinde ut recanduit feges
Alas repente uarius maculatas quatit
Vagatur hic femper faftidiens locos
Deterra quxrit nemorum di inuias plagas.
Complures etiam alias aues imutantur per tempora 8i colore:^ uoce:ut merularquse ex nigra red/
ditur rufa:& uocem mittit diuerfam:ftrepitant enim der hyemem:cum perceftatem tumultuans ca/
tent, Mutat 3C turdus colorermquippe qui collo seftate uarms:hyeme murino diftindfus fpe&etunuo
ce tamen eadem eftdufcima canere iolet affidue diebus ac ncdhbus quindecim :cum filua fronde inci/
pit opacare:dein canit quidemffed non affiduo:mox adulta asftatemocem mittit diuerfam non infu/
per uariam autceIerem:modulatamq$:fed fimplicemicolore etiam imutatur:&: qdem m terra italiaip
id tempus alio nomine appellatur. Apparet non diu:abdit,n.fefe di latenRubeculae &quse ruticillae ap
pellantur inuicem tranfeunt.Eft^ rubecula hyberni temporis runolla asftiuimec alio fere inter fe dif/
ferunt;nifi pedoris colore Si caudaeffic 8i ficedulae:& atricapilla? uicibus comutantur : fit enim ineute
autumno ficedularab autuno protinus atricapilla:nec nec meer eas diferime aliquodmifi coloris 8i uo/
cis eft.Auem aute effe eande coftat:quia du imutaretunhoc genus utruq? cofpe&u eft:nodu abfolute
mutatum :nec alterutrum adhuc propnu ullu habens appellanonis.Nec miru fi haec ita uoce aut colo
re mutatur quado palubes hyeme no gemut nifi qd* aliquado ex afperrima hyeme:placidu tempus
fucceffiflet gemueritiqd apud peritos i admiratioe habitu efticsete^: ineute uere gemere icipit. Denig?
aues tunc maxime plurimafg? emittunt uoces cum eoeunt.Mos auiu di ut alias fefe in puluere uolutet
alias fefe lauentralise nec puluere neq? balneo utantur.Sunt pulueratrices q non altiuolae:fed terrae ,p/
pinquaeiut gallina:perdix:attagena:alauda:fafiana:lotrices:nonnullae redugues:6C q circa fluuios:aut
paludes:aut mare uerlantur.Aliae utruqj tum lauare:tum puluerare folent : ut colubusrut pafler.Adu
carum pars maior neutrum facit:hsec ita fe habentrproprium nonnullis auium euenit crepitus alui.
Turturi pars etiam nouiffima alui earudem uehementer citatuncum uocem reddunt»
De iis animalibus qu^ caftratione unutanturrqu^ue ruminent. CAP. .L.
V tantur uero animantium aliqua forma 8i moribus non modo per aetates 8i tempora ue
rum, etiam caftratione:caftrantur autem ea quibus funt teftesifunt auibus teftes intus Iu/
bis haerentes:& quadrupedum iis quae oua pariut.At uero iis quae animal generant ead£qj
______ terreftria funt:plurima quidem parte forisffed nonullis etiam intus cqntinetunoibus uero
poftrema aluo habentur.Caftrantur gallinacei parte nouiffima fui aluirquae cum coeunt concidit:hac
enim fi duobus aut tribus ferramentis aduffierisxapos faciesiquod fi perfedus eft qui caftratur: cnfta
pallefcit;& cucurrire defininne^ coitum uenereu repetit, Sed fi adhuc pullus eft:ne inchoari quidem
ex his quicq poteftxum accrefcitrquod idem I homine quo^ accidere certum eft.Nam fi puer adhuc
excidaturrne^ poft geniti pili ipediunturme^ uox imutatunfed fuum feruat acume.At fi iam puber
poft geniti defluunt pilupraeterquam pubes :hxc eni quis minuatur tamen manetifed congeniti non
defluunt:nemo«n.fpado caluefcit.Quadrupedu etiam exadommiuox omnium in fceminam Cmuta
tur.Sed cum extera nifi nouella caftrentur intereantraper unus qua aetate caftretunnon refert : omnia
denicp fi dum crefcuntxaftrantunmaiora elegantiora q lncaftrata euaduntffed fi poftea q adoleuerut:
6i iam incremento conftiterunt:caftres:nihil praeterea accedere ad magnitudinem potelt . Cerui fi cu
per aetatem nondum cornua gerunt:caftrentur:non aedunt cornuaffed fi cornigeri exciduntur:no de
ddunt cornua & magnitudine eadem feruantur. Vitulis tempus caftrandi anniculis eft: alioquin mi/
tiores deformioref^p euadunt. Modus caftradi hic eft.Tradfos deorfum teftes :atcg obtetos: praeflof^p
in imum fcortixulcello adadoiextrudunt.Mox fibras furfurn quoad maxime fieri poteft reprimunt:
6C .plaga in farciut capillametis:ut fanies effluere poffit:& fi iflamaeur igne adhibet fcorto di refpergut.
DE PARTIBVS ANIMAL1VM
Sibos a recenti caftratu ineahprocreare poteft.Apria etiam fchropharum caftratur ne praeterea coitu
appetatifed breui tem pore obaefetur.Caftratur autem cum biduo ieiunarit:fufpenfa perhis prioribus:
recifa cute inter foemina:qua maribus teftes maxime continetunhac enim parte adhaeret uuluis Apria
dida:cuius exigua parte abfeifa conlarcinant.Cameli etiam foernin^ caftrantur cum eis uti in praelio:
libet ne concipiant utero:nonnulli fuperioris afiae incolae camelos ud ad tria millia poffident . Currat
cameli celerius q equi nifianupropter laxiorem fui gradus glomeratonem & caftrata deniepaudiora q
incaftrata euadunt, Animalia quibus ruminare in more eft proficiunt deledanturq?:non minus in ru
minando q aedendo.Ruminant quae fuperiore dentium ordine carent ut bouesroues: caprae : ex feris
nullum adhuc ruminare conftanpraeterqea quae aliquando cum hominibuss exigunnut ceruusrhuc
etenim ruminare planum eft.Iacent potiifimum cum ruminant omnia:& hybernis pracipue menti'
bus folent ruminare:fcptem fere menfibus hoc faciunnquae intra teda aluturrgregales leuius minufcp
temporis ruminantiquoniam foris pafcantur.Sunt etiam ex dentatis utrinqj nonnulla:quae ruminet:
ut mures pontici:& pifcistquem ab ea re ruminalem qdam appellarunt.Sunt item alui fluctioris ea q'
bus longiora funt crura:fed propenfiora ad uomitum quibus latius pedtus eft.Idcp tum in quadrupes
dum genere:tum in auiumrtum et in hominum ita efte magna ex parte perpenfum eft»
ARISTOTELIS STRAGIRITAE DE PARTIBVS ANIMALIVM LIBER PR1MVS,
INTERPRETE THEODORO»
ira
Duos efte & contemplandi SC docendi praecipue habitus eorum qs ibi longa difeeptatio:
mulraqj contra Empedodis dodrinam feu contemplationem. CAP. .1»
— — — — — — N OMNI Contemplandi genereromnigp tum nobiliorbramignobi/
; Iiori docendi uia &ratione:duos efte habitus conftat:quoru altera fcien
' tiam rei appellafleralterum quafi peritiam quadam bene e: hominis.n.
probe periri officium eft indicare perfpicienter poffe:quid nam rede aut
[non rede ab eo qui docenexponitur.Quippe cum &hoiem omnino pe
tritum talem efte exiftimemusi&peritiam ipfam no nifi facultate huius
‘officii efte ftatuamus.Sed hunc om nibus fere in rebus ualere iudicioar'
jbitramur numero numera. Illum uero certe natura alicui delegamus:
fieri enim poteft ut rem una qfpiam : ita ut alius omnes poflit iudicare,
Quaobrem naturalis quoq? hiftorix fiueconteplationis limites huraf'
modi aliqui poni debennad quos iudex modum explicandi referre pof
fit 8C approbare femoto illo ueritatis examineiquonamodo res ita ne an
aliter fe habeat. Verbi gratia:utrum fubftantias fingulatim difeutiendas
cepi fle praeftetihoc eft naturam hominis aut leonis:aut bouis:aut alius cuiufquam generarim expone
re aptius fitian rebus fubiedis quxeomuniter oibus acciduntrcomuni ufu quodam potius agedum.
Sunt.n.coplura q eadem I multis generibus diuerfis iter fe fintiut fomnus:fpiratio:audio: diminutio
mors. Ad haec id reliqui genus effedus &C difpofitiones.Nihil.n.adhuc cerri explanatiq habeturiquod
de his dicere poflimus :fed cu fingulatim agimus:eade faepe de mriltis referre necefle eft.Na 8C i eqs 6C
in canibus 8i i hoibus ea qux modo dixi:oia lfunt quapropter q fingulatim agere per accidentia uelit
faepenumero uerba eifde de rebus facere cogetunquae lalicet eaedem aiantibus adiudae funt fpecie di>
uerfis:funtct fortafte quae cum eande fortiantur appellatione:difcrimine diftent fpeciei utaialium in'
ceflusiqppe qui fpecie unus efte minus uideatundifcrepant.n.iter fe uolatio:natatitio: igreflio : reptio:
Quaobrem quonamodo tradadum fit:latere:no conuenit:utrum inquam comuniter primum pge'
neris coplexionemtpoft uero res proprias confiderare oporteat. An protinus quaeq? pfequi fingulatim
redius eft:non.n,de hac re adhuc pfinitum eft, Nec illudconfefliim eft:utrum ut mathematici re fui
celefte demonftrare cofueueruritic homo reru naturalium ftudiofus:primu quae pateti aiantiumge
nere partefep fingulas expIorare:deide cam:qobre ita fint reddere debeat:an fecus agedum fit . Ad haec
cum plures cas generationis naturalis efte uideamus fcilicet eam cuius gratia res gignatur:atq? ea unde
mouedi pricipium findiffiniendum de his et elbquae na prima:quae fecunda haberi debeat : pricipatu
fane illa obrinere uideturrqua fub hoc uerbo cuius gratia figmficamus:haec.n.ratioeft:ratio autem prl
cipium e pariter i rebus :ta arte q natura c6ftituendis»Vbi.n«uel per itelledum uel per fenfum medicus
fanitate:opifex «des defmierit:rationes &C caufas rei:qua facit reddere fblet:& cur ita faciat fubiugit qq
illa cuius gratiajca QC ratio boni dC pulchrirnaturae operibus poriufq artis coniunda eft: neceflitas uero
non aeque i rebus naturae oibus inefhea uidelicer ad qua omnes fere audores rationes referre temptat
prius q doceanquot modis accipi neceffarium debeat.Ineft id ipfum rebus qdem sternis: fimplici ab/
folutaq? ratione:fed caducis etiam gignedifep oibus ex fuppofitione tribuitur quo i arrificiofis:ut xdif
bus & quibufuis aliis generis eiufdem.Materiam.n, talem adefle necefle eft:fi domus;aut quiuis alius
finis futurus finatq? etiam fieri moueriq? illud primum oportetrdeide hoc ac deinceps ad hunc modu
itur ad finem cuius gratia res quaeq? 5C efficitur 8C efheodemq? modo in rebus quocp natura gignen/
dis agitur.quaquam demonftrandi modus ncceflitatif^ ratio in naturali dodrina:diuerfaq? atgp fds^
UBER PRIMV5 47
tfis fpcculantius efbdixi de his alio loco principium enim alteris quod eft :aIterisquod accomodatur.
Quod enim talis fanitas aut homo:hoc uel efle:uel facftum iri necefle eft.Non quia hoc uel efl uel fuit
illud neceflario uel eft uel eriuneq? humfmodi demonftrationis neceflltatemnta perpetuitati annedte
re poflumus ut dicere liceat hoc efle:quoniam illud eft:fed de his etiam alio loco difputatum a nobis
cft:&: quibus 1 rebus id liceat:& quae poflint reciprocari.#: quam ob caufam.Latere autem ne illud q /
dem oportetrari ita agendum queadmodum priores audtoresiqui quomodo res quseqi fieret : quam
quomodo eflet trattare maluerunnnon enim inter haec parum intereft:fed enim exordiendum quod
didtum iam efftut primum res perfequamunquae quoq? in genere confpedtiores promptiorefque ha/
bentur deinde caufas reddamus:#: generationem: hoc enim 1 edificiis etiam potius eueninq. enim for
ma aedium talis eft:aut q> tales funt aede$:iccirco aedes hunc potius in modum cenfemus: generatio.n.
fubftantiae gratia eft non fubftantia generationis gra.Quaobrem empedocles pleraque in animalibus
propterea ita contineritquia ita cum orirentunaccident male ait:ut 8i fpinam haberi tale q> per contor
tionem difiungi fragi® accidit:nefcius:& quam feme genitale quod conftiterat uim tale habere opor/
m:8C quam res quae effecerat prior eflet non modo ratione:uerum etiam tempore. Gignit etenim ho
hoiermitaq? ortus talis euenit fpecietquoniam talis qui gignit eft.Quinetiam de his quae fpote fieri ui'
dentunpariter arq? de artificiofis animaduertere licet.Nonnulla enim uel fponte eadem quae arte fieri
poflunt ut fanitas.His igimr caufa efficiens fimilis antecedat necefle eft: ut ars condedarum ftatuarum
prior ftatuis eftrquando fponte fieri nequeunt. Artem autem operis efle rationem omni abiunfta ma
teria certum efhfortuitis quoqj ratio fimilis eft ut enim ars fe habet ira exiftunt.Quaobrem cenfendu
Ita potiftimum ut ob eam rem mebris his homo conftet:quia hoc homini efle eff.Non enim fieri pot
qt fiue his membris homo fit:fin minus:proximum tamen aliud quicquam opinandum & uel omni
no fieri aliter non pofle.-uel bene ita fieri tantum pofle ftatuendum.Cum itaqj talis res fit generatione
l(n hunc modum talemqi euenire necefle eft.Quapropter membra non fine ordine oriuntur : fed prft
tnum hocrdeinde illud atqp in hunc modum omnia quas natura confiftunt difponuntur.Veteres igif
illi 8C primi naturae interpretesrmateriale principium atq? eiufmodi caufam quae nam qualifq? eflet v
dagarunt:#: quona pado hinc tota orirentur:^ quo mouente:ut difcordia &C concordia:aut mete aut
cafu:temeritateq3 fpotiua docuerunt cum fubieda materia talem quadam prae fe ferre naturam uidex
cetur:ut feruidam ignistgelidam terra:#: alter leuem:altera grauemific enim mundum etiam gefierat
harc eadem de ortu plantarum 8C animalium quogj referunt, Vetrem enim aluum omneq? cibi 8C ex/
crementi conceptaculum :ita conftitifle cum in corpore humor laberetur 8C ruerennares ex rupto pa/
tucfleicum fpiritus fiue flatus tranfmearetatg? difpelIerer,At uero aer 6C aqua non nifi corporum ma
teria efbnaturam enim omnes ex iis corporibus componunt atq? coftituunt.Quod fi homo cxteraqr
animalia mebrag? eorum natura conflet dicendum profedo de carne:de oflerde fanguie denicp de oi/
bus ta fimili q difllmili ftrue copadis:ut de facie:de manu de pede : qua quodq? eo^ tale fit:& qua ita
conflent facultate fiue uirtute:no eni fatis eft:eatenus tantum nofle quibus ex rebus compofitum fit:
ut igne:terraue:fed perinde agedumrut fi de ledo:aut de quolibet alio generis eiufdem ageretur, For/
mam.n, potius q materiam eius declarare temptaremus :ut xs:aut Iignum:uel fi id minus totius qde
tpfius fpeciem non omitteremus !edus:hic,n.in hoc eftraut hoc tale eft.Quo circa uel ipfam figuram
cxplanarirqualif^ forma fit indicari cogruit.Quippe cu forma? natura potior fit q materiae . Igitur fi
animaliu membrorugj unuquodgp figura colorecp eft: r ede democritus diflerit:qui ex iis ipfis putaiTe
animalia conftare uidetur: quippe qui perfpicuum efle dicat:qualis forma fit ho quafi fua ipfe : homo
figura colore^ pateat. Atqui mortuus homo qq figurae formam habet eande:tame homo no eft, Ad
ha?c fieri non poteft ut manus Iit quocuq? modo conftans:ut aenea aut ligneamifi equiuoca nominis
communione:ficut quae pida eft:utpote quae fuo fungi officio nequeat:quomodo nec lapideae tibiae
fuum affequi munus pouuntmeq? medicus pidus artem medicinale exercere poteft:pari ratione me/
brorum quo ominis uita fundi nullum id efle ifuper poteft:quod erat cum uiuere:ut ocuIus:manus:
pes:re!iqua:ergo fimplici admodum 8C pigui minerua didum hoc eft:ac perinde quafi faber da lignea
manu Ioqueretur,Sic enim naturae illi exploratores ortus 8C caufas referut figura^: A qbus.n.faculta/
tibus condita fuerint exponunt.Itaqp faber fecurim fortafle aut terebrum dicet.Illi terram 6C aere: fed
melius fabenut qui parum fufficere a rbitretur fi ufq? eo dicat quod inftrumento incidente:partim ca/
ua:partim plana extiterunt:fed adiiciat:quoniam tale adegerit idum:& cam cur ita exponat uidelicet:
ut talem aut tale forma opus acciperer.Coftat igitur non rede illos difleruiflbatq? animal tale efle dice
re oporteret qd qualeq?:tum id ipfunr.tu et mebru unuquodq? explicari oportere:quomodo de for/
ma ledi docendu eft.Ergo f i aial uel ala uel pars afae:uel no aia eft:qprimu.n,a corpore anima difcefllt:
animal efle definit:neq3 mebru ullu nifi figurae fuae ratione ide reliquitur:modo eo^ qux fabulae tra/
fifle 1 lapide narrat:fi haec lqua ita ftatui debet hominis naturae ftudiofi fane intereft de aia 8C diflerere
&C fcire:8<: fi no de oi aia tamen de ea ipfa qua tale animal eft:& quid na anima aut certe pars ifta aiae fit:
atq? etia de iis quae tali eius fubftantiae accidant:praefertim cum bifaria naturam itelligamus:ut altera
pro materia fitraltera pro fubftantia:quae quidem 6C ut moues:^ ut finis eft tahfq? animalium aia:uel
ois uel pars aliqua eius fit:Nam obeam etiam rem qui de natura agit eo amplius docere de aia qua de
materia debet quo materia natura potius peraiam qua ecotrarro elftlignu eni 8i Iedus 8C tripes propte
rea eft:quia ide potetia illa eft.Sed queret quifpia aiaduei tens ad id quod modo dixi, Vtrum de anima
DE PARTIBVS ANIMALIVM
omni doce re naturalis fcientiae interfit an de aliqua una. At fi de omni:nulIa certe praeter naturale phi'
lofophiani reliquetur fcientia intelledus enim fiue mens rerum intelligibilium eft itagp rerum oium
notoes naturalis una tenebit.Eft enim eiufdem fcientiae:ut tam de ltelledu q de re ftelligibili doceat:!!
quid eadem contemplatio oium eft iter fe ita coniundorum:ficut fenfus etiam 8C rei fenfibilis . An no
omnis aia pricipium motus eft:ncq? partibus aie oibus id tribui debet:fed augendi pricipium ide pu/
tandunr.quod 5i i plantis eft.-alterandi uim eadem quam fentiendi:differendi autem aliud quicquam:
non uim itelIigendi:delationem.n.uel i caeteris efle aialibus nouimusntelledum fiue mentem i nullis
conftat igitur non de anima di flerere omni oportere:quando qdem non aia omnis natura e:fed aliqua
eius pars unaraut etiam plures. Ad haec rem a materia abftradam nullam poteft fcientia naturalis con
templari.Cum natura rei alicuius gratia faciat omnia rebus autem abftfdis abiudum ideft quod fub
hoccuius gratia uerbo itelligimus:ut enim ars iartificiofisjica i rebus ipfis aliquod efle pricipiu aliud:
8t talis caufa uidetunquam ex uniuerfo peride ut caloris frigorifij primordia habemus . Quamobre
uerifimilius dixerim coelum &C fadum efle ab eiufmodi caufa fi fadum eft 8C efle ob eam caufam qua
animalia caduca atg? mortaliarordo enim dC ratus certufg? ftatusdonge magis i rebus patet caeleftibus
cj in nobis:incerta autem iconftans 8C fortuita conditio \ genere mortali potius eft. At illi genus anima
lium quodque natura conftare extitifleqp cenfent.Coelum autem forte fpontecp tale conftitifle uolunt
in quo nihil fortunae nihil temeritatis deprehendi poteft.Rem aute hac efle illius gratia aflerere ubiqj
folemus quotiens finem itelfigimus aliquem i quem motus(fi nulla res prohibet)terminetur:quo cir
ca eiufmodi aliquid efle conftat:quod naturam uocamus:no.n.quodlibet:& utcuq? fors tulir:ex quo/
uis femine oritur:fed hoc ex hoc necp ex corpore quolibet femen quodlibet prodit:principium nag? 8C
efficiens rei qua: gignitur femen eftdunt haec.n.natura & proinde ex hoc enafeutur. Atqs etiam priufcj
hoc:illud eft unde femen expromitur:Semen.n.ipfum generatio eft:finis uero fubftantia : utrifq? aute
his prius illud eft a quo proficifcif:femen,n.bifariam accipitunuidelicet ex quo:& cuius nam & a quo
deceflineius femen eft:ut equi:& eius quod ex illo futurum eft:ut muli. Verum no eodem modorfed
ut didum iam eft, Ad haec femen non nifi potentia eft.Potetia aut queadmodum ad adum fe habeat
nouimusicaufe igitur hae funt:duae numero:aItera cuius gratia:altera ex neceflitate: multa.n.gignum
tur:quia necefle eft. Sed qret fortafle qfpiarmqua neceflitatem itelligi uelint:q res fieri neceflario aiunt
neuter, n, accipi poteft eo^ modo^.Qui pfiniuntur i iis quae per philofophiam tradata funt . Tertius
autem iis quae habent generatione rebus eft:alimetum.n.neutro illorum modoije efle dicimus necef'
farium.Sed qa fieri non pot:ut res fine eo fit:ideo neceflitate ei afcribimus.Quod quafi ex fuppofitioe
eftrut.n.quia fecuri fcindendum fit durum aliqd efTe necefle e:& fi durum uel aeneum uel ferreuiita cu
inftrumetum fit coapus(e.n.tum mebrum unuquodcp ei alicuius gratia:tu uero toni ipfum)efficitur
profedo ut ee tale atqi ex talibus conftare necefle firifi illud cuius gratia ipfum e futurum fit . Con ftat
igitur duos ee caufe mos ac potiffimu utrug? aflequi uerbis oportere:fed fi minus id fieri pot tame rp
uinbus eniti ad eius fignificatione oefqi nihil fere de natura docererqui hoc non dicunt exiftimare.Pri
cipium enim rerum natura potius q materia eft.Empedodes etiam in eam interdum incidit : dudus
ab ipfa ueritate:& fubftatiam a tqp naturam efle rationem fateri compellitur uelit cum cs quid fit red/
dit.Quippe qui non aliquod elementum unum efle id uelit.Non duo aut tria non omnia:fed mixtio
nis elementorum rationem .Igitur 6t carnem 6C ceteras eiufmodi partes hunc eundem in modum ee
apertium eft:caufa uero quamobrem antiquiores illi audores non ad hunc uenerint modumrq? quid
res eflet atq? fubftantia definitionem ipfam explicare haud quaq folebant.Sed Democritus hanc teri'
git primus:non tamen quod ad rerum naturalium ftudium putauerat neceflariam:fed quoad ab ipfa
retraheretur.Socratis uero temporibus ufus quidem definiendi increuit:fed indagatio rerum natura'
lium defiinnam omne philofophandi ftudium ad utilem uirtutem ciuilemq? ufum tranflatum eft:li
cet quod modo dixitita demoftrarerdata animalibus fpiratio eft huius gratia reiifed eam propter has
effici res necefle eft:neceffitas uero alias ita fignificat:ut fi res cuius gratia futura fit : haec haberi necefle
fit alias ita ut fic fe habeant aptaq? fua natura ira fintregredi enim calorem rurfufg? ingredi:cu in re ob'
uia offendatur aeremque interlabi neceflarium eft.Sed cum aer exterior refrigerando retorquetngref
fus atque egreflus caloris interioris : rei alicuius gratia agitur • Hic modus tradandi efbhaec ad id ge/
nus dodrinae uia & ratio attinet:haec & eiufmodi funt ea quotje cas accepifle opaepretiu ee ducimus.
Contra eos qui genus fingulare in duas diuidunt differentias, C AP. II,
Vnt uero qui genus in duas fecando differentias accipiant fingulare. Quod quidem partim
non facile : partim nullo pado fieri poteft . Non enim de funt quorum una tantum fit dif
ferentia * Caetera autem fuperuacua fint: uerbi gratia : pedatum : bipes : fiffipes multifida
haec enim una potiffima eft . Sin minus faepius idem dici necefle erit. Ad haec genus quod'
uis diftrahi non debet: ut exempli gratia aucs aliae in hoc : aliae in illo diuifionis membro collocen'
tur.Quod aedite ille diuifiones faciunt , Quippe cum ita fiat ut auium aliae cum aquatilibus confti'
tuantur : aliae in alio ponantur genere . Sed ut nomen huicfimilitudini auis : illi pifeis inditum eft:fic
aliae funt quae nemine uacet:ut illa compos fanguinis aut expers:utraque enim nomine uno carent.
Quod fi nihil ex iis quae generis focietate iunguntundiftrahi debet : fruftra illa feorfum in duas par'-
tes diftindio agitur : cum feiungi ac diftrahi fit necefle:fi ita diuitatur.Sunt enim ex mulnpedibus:alia-
in terreftri:alia in aquatili genere, ,
LIBER PRIMVS ( 48
Contra eos qui differentias per priuationes diuidant, CAP. III.
jF|ppgq] Riuatione ite diuidere ita necelTe eft:Et quidem id faciuut qui feorfum in duo fecat. At pri -
o HUP uatlon,s 9ua pnuatio ernulla e differetia:non enim fieri potefbut fpecies eius fit quod no e
g uelnt fpedati aut impennatirficut penati & pedati:differetia autem uniuerfalis fpecies habe/
r-feaJl ant necefle e.Na nifi habeancur uniuerfalibus potius adnumeran qua fingularibus debeat;'
Sed qq funt differentiae q uniuerfales fint:& fpecies habeat ut penatus:cum penarii alia fifla:alia conti7
nuafitipedatus et partim multifidus eft:param bifidus:quod 1' bifulcis aialibus patet:partim cotinuus
nulla fiiTura didudtus qualis eorum eft:quse folidam habet ungulam. Tamen difficile effiuel I eiufmo /
di differentiasrquarum fpecies funt difpartire:ut quoduis animal contineatur 1 iis ipfis nec idem 1 plu/
reueniat:ut penatu & impenatum:ambo.n.haec in eadem fpecie polfunt contineri ut formicarut nite/
dula fiue cicidela:& alia qdam utrucp recipiunt:oium uerodifficillimu Imo impoflIbiIeeft:ut 1 ea quae
fanguine carent:ita diuidam usidifferentia.n .unam qua$ in aliquo fingulari inefle: & proide oppofita
necefle eft.Quod fi fieri non pot:ut iis qux fpecie iter fe differunrifpecies aliqua fubftantix indiuidua
unaq? !fit,Sed differetia ltercedere necefle eft;ut auis ab hoie differt:bipedis.n.ratio alia diuerfa^ e : uel
fi fanguine coftantrfanguis difcrepat ipfemifi pro nulla eflentie parte debeat haberiifcd fi hoc ita eftrdif
ferentia una duobus inerit.Quod fi ita fequetunapertu iam eft fpoflibile efle ut priuatio fit differetia.
Qufetiam totidem differentiae erunt:quotaialia Idiuiduaffi qdem & ea ipfa ldiuidua funt:& differen/
tiae fdiuidux.Neq? ulla differetia comunis eft.Quod fi ita fieri potefhut non comunis fed ldiuidua fit:
conflat quae diuerfa funt fpecie aialia I eodem per illam quidem comune cotineri.Ita^ necefle eft:ut fi
proprie fint differetiaea quas omnia ldiuidua cadat.nulla comunis fit.Sin minus quae diuerfa funt ue/
nient in eandem:cum necp ldiuiduum idem diuerfas per diftuftionem adire debeat differetiasmem di>
uerfa eandem:atg? omnia iis ipfis oporteat cotinerirfpecies igitur ldiuiduas colligi ita no pofle:ut diui/
dunt qui animalia aut quoduis aliud genus feorfum 1 duo fecant:apertum iam efhfit enim au&oribus
illis:ut ultimas differentias totidem efle quot animalia omnia ldiuidua fpecie necefle fir.Cum enim ge
nus aliquod fiticuius differentiae primae album &C nigrum habeatunatqs eorum utroruqj alia: fint:iti>
demg? ulterius ufq? ad indiuidua:efficitur profedo:ut ultimae aut quattuor aut aliquo numero elician
cunuidelicet qui ab uno multiplicari poflit.Totidem autem fpecies quoq? eruntreum differetia fpecies
fit in materiameg? enim fine materia pars ulla efle poteft aialis:neq3 fola materia no enim quoquomo
habens quid:corpus animal eft:nec partium ulla:ut faepius didum eff, Ad haec diuidendum iis rebus
eft quae fitae in fubftantiafunt non iis quae accidunt:ut fi quis ita figuras diuidat: ut aliae angulos pa//
res duobus redis aliae pares pluribus habeant. Accidit.n.triangulae figurxrut pares duobus redis an/
gulos habeat, Oppofitis item diuidendu eft:diftant.n.!ter fe oppofita ola ut albedo & nigredorut redi
tudo 6C curuitas:quod fi altera diuerfa funtidiuidendum per oppofita eft:& non ita ut alterum nata/
tione:aIterum colore diftinguatur»Animata etiam communibus corporis 8i animae muneribus diui/
denda funt.Quod in iis etiam quae modo diximus patet. Alia enim greffllia funnalia uolatilia . Sut.n.
nonulla genera qbus datum utru^ e:ut parti uolucres parti iuolucres fint:uelut formicaru genus:at<£
etiam filueftris urbanicp ratione:ita diuidetunquod error eft:fit enim ut quae fpecie funt eade haec di/
ftinguere uideamur.Cum omnia qux urbana funt eadem filueftria quocp reperiatunut hominesreq:
boues:canes:in terra indica fues caprae:oues:quae fi equiuoca funt:non feorfum diftinda funt:fed fi ea/
dem fpecie unug? funt:iam fieri non poteftiut filueftre atg? urbanum pro differentiis rede capiantur.
Omnino quacuq? differentiam diuidis una tantum diuifione id accidere necefle eft.Quapropter gene
ratim fumere animalia temptadum eft:ut a uulgo iam audore diftindum eft genus auisrpifcis extero
tum quae fingula:multis differentiis defcnbuntur nec bipartita illa fedione agendum eft:Sic enim aut
omnino fieri non poteftiut inftitutum aflequamur cum idem in plures cadat diuifiones:& contraria
ueniant in eandemtaut una tantum proueniet differentia quae uel fimplexruel per complexionem :fpe
ciem ultimam referat: fed fi non differentiae differentiam accipis diuifionem effici continuamrperinde
ut orationem coniundione unam necefle eft:uerbi caufaroccurrit iis qui ita diuidere cofucuerut aliud
pennatum aliud impennatum:pennati aliud urbanum aliud filueftre.-aut aliud album aliud nigrum
non enim differentia pennati urbanum album ue eft, Sed hoc principium eft alterius differentiae:! pe/
nato autem per accidens eft.Quamobrem pluribus diuidendum protinus diflereutiis quod unum e:
ut nos cenfemus.Sic enim pnuationes differentiam facient quam in bipartita fedione facere nequeat.
Apertum uel inde eft:fieri non pofle ut ex fingularibus fpeciebus quicquam accipiamus: bipartita ge/
neris fedione:& quidam fieri pofle putarunt.Impoflibile eft enim unam differentiam efle eoru: quae
Ut fingula diuifionem recipiunt fiue fimplicia fiue complexa accipiantur.fimplicia dico:fi non habeant
differentiam qualis fiflipedatio eft:Complexa autemifi habeant ut multifidum :ad fiflipedes eft:id cn!
illa fibi uult continuatio differentiarum:qux de genere per diuifionem deducuntur : perinde quafi qd
unum omnis haec feries referat.Quaquam uocabulo euenit ut ultima tantum differentia efle uideat:
uelut multifidum aut bipes:pedatum autem 8t multipes fuperuacua fint. At uero plures huiufcemo/
di differentias haberi non pofle conftat eo argumento:^ cum pergis fubinde deuenies quidem ad uU
timam differentiam:fed non ad fumma:& fpeciem:qux quidem differentia;uel fiflipes tantum e : uel
omnis complexio:uerbi gratiaffi hominem diuidens pedatum bipes fiflipes componis , At fi homo
bipes tantummodo effer : haec differentia una fufficeret . Sed quoniam haec una non eft multas efle
DE PARTIBVS ANIMALIVM
non fub una diuifione necefle eft. Atqui' fieri no poteft:ut plures eiufdem fub bipartita una fint fcdliox
ne:fed fingulx fmgulis finiant necefle efhitagj fieri quoq? non poteft : ut per bipartitam illam diuifio/
nem aliquod fingulareanimal accipiams.
De genere &C fpecie. CAP. IIII.
i] Ed quiret quifpiam:cum principio homines non complcdlendo appellarint nomine uno
i generis quod beftias tum aquatiles:tum uolucres contineret.Sunt enim nonnulli affe&us:
|| tu m iisrtum exteris animalibus omnibus comunes.Verutamen redte ad huc modum diffi
_ _ 1] nitum diftindlu^ efbgenera enim queeuq? exceflu inter fe differant:# plus minus ue reci/
piant hxc uni fubiedta funt generi:qux autem proportionem recipiunnhxc feorfum pofita funt:uer/
bi gratia. Auis differt ab aueraut eo q> magis habeat quicepaut fuperantix ratione:aues enim alix pena
funt longiore:alix breuiore:pifces uero proportione ab auibus differunt.Quod enim penna in auibus
hoc idem fquama in pifeibus habetur:ucrum id facere in omnibus non facile eftrmagna pars enim ani
malium re eadem affedla eft proportioneifed cum ultimx fpecies fubftantix fint:qux quidem fpecies
nullo fpeciei diferimine differant:ut focrates:coriftus:efficitur,pfedto ut uel uniuerfalia explicari prius:
uel idem fxpius dicere necefle finut didlum iam etaniuerfalia uero communia funt.Qux enim i plu/
ribus infunt hxc uniuerfalia appellamus.Sed queftio exiftit:utra tandem tradlari debeant:qua eni fub
flantia eft:id quod fpecie in diuiduum cflipotiflimum dixerim fore:fi quis de fmgulis indiuiduis fpe/
cie feorfum confiderare potuerit. Atcn ut de homine:ita de auibus efleagedum:habet enim hoc genus
fpecies:fed non de iis uerum de fingulis indiuiduis auibus:ut de pafiere:aegrue:de reliquis huiufcemo
di:fed fi ita eueniet ut fxpe de eodem dicatur affedtu (quoniam communis pluribus fit)efficietur fane:
ut feorfum referre de fingulis # fubabfurdum fit 8C prolixum « Cxterum fcite fortafle agetur : fi quae
ad genera attinennea com muni negocio explicemusiuidelicet quae redte ab hominibus definita dicun
tur quxq? naturam forriuntur communem:# fpeciesnonlongeinterfe differentes compledluntur:
ut auis:ut pifeis:# fi quid aliud fit nomine quidem uacans fed genere parimodo fpecies cotines.Qux
autem non eiufmodi funt:hxc fingillatim doceamus ut de homine : # fi quid aliud tale habeatur. Ge
nere autem fi quam fimilitudinem prx fe ferant:figuris fere partium : totiufque corporis deferibuf:
quale genus auiurmaut pifeium eftrmollia etiam atq? oflrea figurarum affinitate fua genera deferibur.
Partes enim eorum non proportionis fimilitudine dilcrepat quomodo os hominis # fpina pifcis.Sed
potius affedtionibus corporis ideft magnitudinerparuitate mollitiae : duritatedxnitate afperitate: # re
liquis generis eiufdem:atque omnino:eo q> magis minufue quicquam habeant, Sed quemadmodum
ratio tradlandx naturx probari debeat:utcp de iis rebus uia apta facillimeque contemplari docereque
potifiimus atep etiam de diuifionerquem in modum fieri poflit ut commode fpecies fumatur:# qua
bipartita fedio partim fieri nequeat:partim fruftra fiat diotam iam eft, Quae cum iam praefinita expli
catacp fintrde iis qux deinceps fequantur agamus:indeq? ordiamur.
De fubftantiis naturalibus partim mortalibus partim immortalibus. CAP,- V.
Vbftantiae quae natura conftant:partim ingenite immortaIef$ fxculis omnibus funt.-par/
tim ortus participesiatep interitus intelliguntur.Sed parte illam aeternam #proinde no bi/
lem:ac diuina minus cotem piari propterea poflumus:q>admodum pauca illius modo fen/
_ _ fui patent.Quo^ beneficio tum de ea ipfa parte diuinaitu de iis quae nofie cupimus. Facul/
tas nobis cogitandi ldagadi^ fuppeditetur res mortales:atg? caducas :ut ftirpes:ut animantes:g?eas fo/
cias familiarefcp habemus nofle uberius pofiumus. Quippe cum multa inefle quoq; i genere percipe/
re pofllttquicuqs non laborem recufat pleniorem :utrug? tame ftudium nos deledlat.Res n% illas fu/
periores:ta # fi leuiter attingere poflumus:tame ob eius cognofcendi generis excelletiam amplius ob/
Ie£tamur:q cum hxc nobis lundta omnia tenemusrquemadmodum qualibet partem minimamque
corporis noftrarum puellx deliciarum uidifle gratius:ac iucudius efl:q exterorum hominum mem/
bra tota perfpexifle & contretftafle, At hxc inferioratquia & plura funt:# cognofci plenius poflunt ic/
circo pftantiam fibi fcientix uendicanr.Quinetiam q> # nobis propiora:# naturx familiariora funt:
hinc aliquid cum rerum diuinarum Audio reprehenduntiat^ compefant.Sed cum ia fatis de illis ege
nmusmoftramq! explicarimus fententiam: reflat ut de animante natura difleramus nihil pro uiribus
omittentes-.uel uilius:uel nobilius, Nam # in iis qux hoc in genere minus grata noftro occurrunt fen
fui:natura parens # audior omnium miras excitat uoluptates hominibus:qui intelligunt caufas atep
ingenue philofophantunabfurdum eni nullacp rone probandum eft:fi imagines quidem rerum natu
raliumrnon fine deledlationerpropterea infpeaamusrq» ingenium una contemplamunquod illas coni
diderit id eft artem pigendi:aut fingendi. Rerum autem ipfarum naturx igenio miracp follertia cofti
tutarum contemplationem non magis perfequamur:atg? exofculemurrmodo caufas perfpicere ualea
mus.Quamobrem uiliorum animalium difputationem perpenfionemq? faftidio puerili quodafpre
uifle moleftecp tulifle dignum neqq eft:cu nulla res fit naturx i qua no miradu aliqd iditu habeaf , Et
quod Heraditu dixifle terunt:ad eos q cum alloq eu uellet q> forte i cafa furnaria quada caloris gratia
fedentem uidiflent accedere temperarunt egredi eni eos:fidenter iuflitiquoniam iqt ne huic qdem lo
co dii funt imortales:hoc ide i idaganda quoq^ natura aiantium faciendu eft. Aggredi, n.qux^ fine ul
Io pudore debemus. Cum i oibus naturx nume& honeftu pulchru^ ifit igeniu. Quippe cu naturx
opibus iudtu illud peipue fit:ut nihil temere: uice^ fortuita comitaf :fed alicuiusgratia oia aganftanis
LIBER SECVNDVS 4*
aut cuius gratia quicq uel coftat:ueI coditu e:boni honefticp obtinet ratione. At uero fi qs caeteroi* afa/
lium contemplatione ignobile abiedtacp putania hic de fe quocp idem arbritrari debet.Non enim fieri
poteft ut ea fine magna abominatione infpiciamus:ex quibus corpus conflat humanum : ut fanguine
carnem:ofTa:uenas reliqua generis eiufde oino ita cenfendu ut qui de quauis corporis parte:aut de uafe
aliquo difputannon de materia:aut eius materiae gratia doceat:fed formse totius ratione : ficut & cum
de aedibus agitunnon de lateribusmon de luto:non de lignis:fed de forma ipfarum a?dium docemus:
pari ratione qui de natura agit de compofitione totaqi fubftantia tradlet non de iis quae nunquam cue
nit ut a fubftantia feperetunfed primu ea diftingui fingulis i generibus necefle eft:q per fe aialibus acci
dunt oibus:poft uero caufas pfequi eo^» conadu eft.Quod igif ante diximus:multa i multis aialibus i
funt communia partim fimplici ratioe:ut pedes:pennae:fquamae atqj etiam affe&us fimiliter : partim
proportione:,pportione inqua:quod aliis pulmo datus eft.-aliis pulmo quide negatus: fed uice pulmo
nis iundhim aliquid eft:quod pulmoni refpondeat:aIiis item fanguis ineft : aliis fanguinis proportio/
nale quod eandem in genere exagui obtinet uimrqua fanguis i copotae illo fanguinis habet. Vei* fi tes
orfum de fingulis difputetur eueniet quod didhim ia eft:ut faepe eadem irerentundu de oibus quae ad
iundia funt agitur:quippe cum eadem copluribus iuncfta habeatur.Hsec ita placeant praefiniri &: fla tui
Cum aut inftrumentu oe rei alicuius gratia fit:& partes corporis quaf cp gratia eiTe alicuius uideamus.
Id aute ipfum efle alicuius gratiainon nifi pro aliqua adlione fit : patet iam totum etia corpus conflare
alicuius gratia adhonis plenioris.Non enim fedlio ferrae gratia fadla eft : fed ferra fedtionis gratia : cum
fedho queda ufio fit.Quapropter corpus etia totum aiae gratia coditum efl:& membra officio^ gratia
coftant:& munei*:ad quae fingula accomodatur:primum igitur adtionesitum oium co mu nes: tu eas
quae fue fingulis generibus fpeciebufcp habeatur exponi oportebit:coes dico quae adiudlae oibus funt
aialibus :fuas aut ,ppnafq! appelIo:quai* differentias p exceflum:fiue fuperatia comparado accipimus.
Verbi gratia, Aue progenere:pono hoiem pro fpecie:& quodcuncp ratione illa uniuerfalimulla diffe/
retiam recipit: na alia ,pportione:alia genere:alia fpecie ratione copIentcomunitatis.Quo^ itaq? adho
nes rei* aliai* gratia difpenfat^ funt:haec etia quo^e funt adliones:modo eodem inter fe differunt quo
adtiones Jte fi quae priores fint adhones:&: pro fine aliai* capiantur quomo ipfae fe habet:eode mebra
et habent quogi ille funt adtiones. Addo tertiu quae cum fint: aliquid inefle necefle e: affedlus & adfio/
nes itelligi uoIo:ortu:icremcrum coitu uenereu:uigilia:fomnu:iceflum:&qcuq?huiufmodi alia pof/
funt generi aialium tribui:mebra appello nafum:ocuIu:atqi et tora facie:q partes quoq? uocamus: pa/
rimodo de caeteris item itelligedu eft. Sed de modo uiacp tradfadi hadfenus: caufas nuc explicare: tum
comunium:tum pprioi* conemur:exorfi a primis ficut flatuimus.
ARISTOTELIS STRAGIRITAE DE PART1BVS ANIMALIVM LIBER SECVNDVS,
INTERPRETE THEODORO.
Triplicem efle rei* oium compofitionem. CAP. X
X QVIBVSNAM:Et quot numero membris fingula aialia coftarenlibris hifloriaru
qui de his fcripti a nobis funt:planius explicauimus.Nuncquas ob caufas quaeqj ad huc
modum ita fe habet confideremus:uidelicet ita ut ois rario feiundfa ab iis quae p hifto/
rias expofuimus tradtef:cu itaq?triplex fit copofitio:prima flatui pot ea q ex primordiis
coficif :iis q nonulli elementa appellanterra dico:aqua aerem igne:fed melius fortafle di
ci pot ex uirtutibus confici elemetoj*:iifq? no oibus fed ut ante expofitum eft: humidi/
ras enim: di ficcitas:& caliditas:& frigiditas:matena corpore funt compofitoj*. Caeterae aut differetis
eas fequun£:ut grauitas:leuitas:denfitas:raritas:afperitas:tenitas:& reliqua id genus affedfioes.Secun
da conftitutio ex primis illis namra fimilarium partium in animalibus e:ut oflis:ut carnis:& reliquo/
rum generis eiufdem .Tertia &i ultima numero partium diflimilarium eft:ut faciei:manus:& reliquo
rum eiufmodi mebro^.Sed cum contra in generatione at<j in cflentia agaf:quae:enf pofleriora funt
generatione:haec natura priora funt:& quod primu natura e:id ultimu eft generatione:no enim aedes
laterum aut lapidum gratia funt.Sed haec aedium gratia petuntunquod idem de quauis alia materia
intelligimus: nec indudtione tantum id patenuerum etiam ratione:omneenim quod gignitur ex ali
quo:& ad aliquid fuam generationem deducit:& a principio ad principium pergit hoc eft ab eo quod
primum mouet:&: naturam iam aliquam obtinet ad formam aliquam:aut talem quempiam finem:
homo enim hominem gignit:& ftirps ftirpem ex materia quae fubiedla fingulis eft:cum igitur gene/
ratio 8i eflentia ita fe habeant tempore materiam generationem^ efle priorem necefle eft:ratione ue/
ro efientiam rei cuiufq? 8i formam:patet hoc definitione generationis:quippe cum aedificationis defi
nitio contineat aedium definitionem :tedium definitio non cotinear sedificationis definitionem: idem
in caeteris euenit. Quamobrem elementorum materiam efle fimilarium partium gratia necefle eft.
Sunt enim heae pofteriores illis generationeuis autem ipfis diflimilares.Sunt pofteriores:iam enim fi
nem has tenent:ac ternynum ternario conftitutionem adeptse numeroXut perfici generationem in
multis natura fertxonftant igitur animalia ex utroq? mebro^ hoc genere:uerum fimilaria diflim lia/
rium gratia habenturulloi* enim officia funt dC adtiones ut oculi:ut narium di faciei totius: item digi/
DE PARTIBVS ANIMALIVM
ti manus:& brachii rotius:fed cum adiones motionefgp multiformesrtum aialibus totis:tum et me-'
bris eiufmodi tnbuantrdiuerfa uirtutibus efle ea ex qbus conflat necefle e. Ad alia enim mollitiesrad
alia durities comodior c :di alia irendiralia flcdi debent.Itaq? partes fimilarcs obtinet flbi uires eiufmo
di fingillatim acc6modatas:alia enim mollis:aIia dura cfl:& alia humida:aha ficca:& alia lenta:alia rigi
da. Af uero difllmilares plures di compotitas uires continenuis enim alia ad premendum :alia ad mit
tendum comoda manui eft.Quaobrem partes organicas quas officiales di inftrumetarias licet appella
re ex oflabus:neruis:carne:cxterifq? eiufmodi conflat: no illa ex iis:ca cuius gratia cur haec ita fe habent
haec eft:fed pterea quaeratur quaobrem cam haec ita fe habere necefle fit ratio:manifefta e:q> iam prse/
fuitiut ita fe inuicem ex necefflcatehabcrentidiflimilares enim coftare ex fimilaribus poflunntum plu
libus tum etiam fingulis ut uifcera nonnulla:conftat enim fere omnia multiformi figurarquae ex cor/
pore fimilari condita habentur. At fieri no pot ut fimilares ex diflimilaribus conficiatur: fic enim pars
fimilaris multae eflet diflimila res :h is de caufis membra aialiurmalia ftruae fimplici:fimilari® conflat:
alia com pofita di difllmilaria funt.Cum aut partes aliae inftrumentariae:aliae fen lbria: fint: iftrumeta/
riae oes ut didum iam eftidiflimilares funt:fenfus aut oibus:conringit per fimilares.f.ppea q> quis fen
fus unius generis certi eft:fingulae fenforiae partes fingulo^ fenfibilium generum capaces habenfcaffi/
citur et qd potetia eft ab eo qd adu eft.lta quidem funt genere unuq? illud 8C hoc funt:quaobrem ma '
num aut faciem aut aliam quis eiufmodi partemmullusnature interpres terram aut aqua aut ignem
efle conaf exponere:partes uero fenforias fingulas elemetis fingulis tribuunt:ut aliam aerem:alia igne
efle confirment.Sed cum fenfus in partibus fimplicibus pofitus fitreuenit ratione optima:ut radus fe/
dem fimilarem quidem fed minime fimplicem fortiafiquippeq maxime uim recipiendi plura gene/
ra uideatur habere:multafcp pre fe ferre contrarietatis fui obiedi . Verbi gratia : caliditatem frigiditas
tem ficcitatem humidita tem:alias et generis eiufdem di qde caro f quauis ea^ qualitatum fentiedaru
pofita e:aut quod carni proportione refpondet.CorpuIentifllmum oium partium fenfibus accomo/
data^ eft.Quinetia cum fieri non poflinut animal fit carens fenfu:eo quo 33 efficif neceflariorut mem
bra nonnulla fimilaria in animalibus habeanf uis enim fentiedi fita in his e. Adiones aut per diflimfl
laria adminiftrantur.Sed cu uis fentiendi:uis mouedi:uis nutnedi eode in mebro cotineatur: qp alio
loco explicatum a nobis eftifir neceflario ut membrum quod primu principia eiufmodi teneat:id fim
plex eo debeat efle:quam omnium capax fenfibiliu eft:& difllmilare eo qua mouens di agens elbqua/
obrem in genere exangui hoc efl ex parte fanguinis animalium proportionale e. In fanguineo autem
ideft compote fanguinis:cor tale habetur membrum.Quippe cum cor &C 1 partes fimilares queadmo
dum quod iis ex aliis uifceribusi&difllmilare fit propter fuae figure formam, Castera etiam omnia ui
fcera appellataffecuta hoc funtrquippe quae ex eadem materia conflent.Natura enim eorum omnium
fanguinea eftrquoniam pofitafuntad meatus uenarum at<$ intercapedines : igitur perinde quafifex
aquae profluentis.Caetera uifcera ueluti profufiones fanguinis peruenas fluentis confiftunt. At uero
cor quia fanguis initium eft:& uim creandi fanguinis primam obtinet.-iccirco ex tali materiam cofta/
re:quale recipitalimetum ratio eft.Sed quam ob caufam uifcera forma fanguinea fint:6£ partim fimi/
Iariarpartim difllmilaria didum iam efl.
Partes fimilares alias molles di humidas alias ficcas & folidas efie:deq3 ordinis fimilariu
difcrepantia calidiq? di frigidi definitio eorucp exceflu. CAP. V.
jgspaiaijj Artiuaute fimilariurn alix molles di humidx funt alis durae di folidae:humid:e uel omo
0 uel quadiu in concodione nature manent.Sanguis:fanies:adeps:feuum medulla:genitura
y lac ubi haberi foIet.Caro:& q iis proportione relpondent:non enim omnia animalia partes
bF has obtinent.Sed funt qux ad proportionem nonnullarum ex iis conftent.Siccae ac folidae
inter limiliares funt:os:fpina neruus:uena:ordo enim fimilariurn difcrepat : quippe qui nomen parti
commune toti:cu parte feruetrutuerrae pars uena rede appella fpartim non feruet:ut i uifceribus patet:
figura enim diuerfa eft.Primum igitur partibus his tu humidis:tum ficcisimulti caufse modi tribuuf:
cum aliae tanquam materia mebrorum diflsmilarium fint : ex iis enim membra quaecp officialia flue
inftrumentaria conflant oflibus neruis:carnibus:aliis generis eiufde quae partim ad eflentiam:partim
ad adionem conducunt:aliae nutrimeto fint:ut humidx ficcis : etenim omnia ex humore fua capiunt
alimentaraliae ut excrementa earum fint accidit:ut fedimentum ficci alimenti: atq? eriam humidiin iis
quibus uefica data eft:earum autem ipfarum partiu difcrimina quibus inter fe difcrepenrmotae melio
ris gratia habenmr:ut tum aliarum:tum fanguinis ad fanguine:alius enim tenuionalius crafiior eft:8£
alius fincerionalius turbulentior:item alius frigidior:alius:calidior:tam in eodem animali quam in di
uerfis:quantum enim fanguinis parte corporis cotinetur fuperiori his differentiis difcrepat cum iferio
ri . Omnino animalibus:alns fanguinem dedit natura : aliis uice fanguinis partem eiufmodi aliannefl
certe roboris efficacior fanguis qui craflior di calidior eft . Vim autem fentiendi intelligendiq? obtinet
pleniorem:qui tenuior atq3 frigidior eft:hoc idem difcrimen in iis quoq$ habetunquae fanguini pro '
portione refpondentiquaohrem apes atqs eiufmodi alia animalia ingeniofiora multis carentibus fan/
guine fununecno iter ea quae fanguinem habent igeniofiora fuis cotrariis funt:quse fanguinem habet
f rigidiorem di tenuiorem.Sed optime conftannq calidum tenue di fincerum habet qppe q una di uiri
bus corporis di aise ingenio plurimu ualeat:quapropter pars et lupior corporis ea ipfa differetia diflfl
det cu rferiori di foemina cu mare:&: dextra pars cu fimftra eiufde corporis:pari mo exteris quocp tam
UBER SECVNDVS
50
dufrnodi partibus q diflimilaribus ftatuere differentia debemus:partim ad officia di eflentia cuiufuis
aialisrpartim ad melius deteriufue:exempli gratia iter ea quae oculos habennalia duris oculis funtralia
humidis.Et alia carent palpebris:alia habet ut uifus fit exquifitior.Sanguinem uero haberi aut qd ean
dem quam fanguis naturam obtineat qua necefie fitatq? et quae nam fanguinis fit natura:expiicadum
fuis iam caufis eft.Si prius calidi frigidiq? rationem diftinxerimus:natura enim re^ multap^ ad ea ipa
principia refertu r:compIuref« ambigunt:quae nam afalia mebraue calida aut frigida fintretenim no/
nullis aquatilia terreftribus eue calidiora placet argumeto: q> naturae frigiditas calore naturae eorum
compenfetur, Sanguine etiam deftituta iis quse fanguinem obtinent ee calidiora:# foeminas amplius
quam mares calere arbitrantur. Parmenides enim mulieres ee uiris calidiores autor eft quod ide qui>
bufdam etiam aliis pIacuit:argumeto copiae fanguinis qua menftrua fiant. Empedocles contra opina
tur.Sanguinem etiam di bilemralii inter calida enumerantralii inter frigidarquod fi calidum atcj frigi
dum tantam recipiunt ambiguitatem :5c controuerfiamtquid de caeteris arbitrari debeamus {'hsec.n.
omnium quse fenfum patiunf apertiflima funt:fed quaeftio haec orta inde uidetunquod calidu mul/
tifaria ditciur: quifg? enim quauis contraria dicat tame aliquid dicere uidetur.Quaobrem nofTe opor
tet queadmodum rerum naturalium coftituta£::partim calidaerpartim frigidae:# aliae ficcae:aliae hu
midae dici debeant.Nam uitae quocp # mortis caufas haec habereiatcp et fomni # uigiliae: iuuentutis
# fenedutis:# morbi # fanitatisino afperitatem aut leuitatem : nihil fere tale apertum efle uidetur:#
rede quidem.Sunt enim haec ut alio loco expofuimusiinitia elemetorum naturalium. Calidum dico
frigidum ficcum humidum.Vtrum igitur fimplici ratione an multiplici calidu dicaC Sed quod nam
officium rei calidioris fitraut fi plura finnquot numero fint declarandum eft.Primo igitur modo cali/
dius dicitur id quod amplorem inuehit fenfum cum tangitunnec fine dolorerquod quidem fallere in
terdum uideturmam fieri poteft: ut corporis habitus caufam dolendi afferat:cum fentitur. At haec ca
lidius quod rei liquabilis liquantius:# rei cremabilis cremantius eft.ltem fi alterum plus alterum mi
nus fitndem quod plus e:hoc altero quod minus calidius eft.Praeterea quod de duobus non citofed
lente frigefit id calidius eft:# quod citius calefit: eo quod lentius natura effe calidiori cenfemus:pe/
rindequafi alterum fit aduerfum: ut remotius: alterum fimile : ut propinquius. Alterum igitur ab
iero calidius efle:# fi non pluribus tamen tot modis dicitur. Qui modi omnes eidem inefle non pof/
funt: a qua enim feruens plenius calefacit quam flamma: fed flamma urit # liquat rem ruri aut liqua/
ri idoneam quod aqua efficere non poteft.Item aqua feruens calidior eft quam ignis exiguus atra/
men citius magifque refrigefcit quam ignis quanuis exiguusrquippe qui frigidus nunqua fiat. Cum
aqua omnis refrigerari poflit. Ad haec aqua feruens calidior fentiturrfed celerius refrigefcit # congela
fcit quam oleum: fanguis praeterea tadu calidior quam: aqua: aut oleum efl: fed celerius gelafcit. L a/
pis etiam ferrum # reliqua generis eiufdem : lentius quidem calefiunt quam aqua . Sed ubi calefada:
fuerint urere uehementius poflimtrpoftremo ea quae calida efle diximusrcalorem aut externum con/
linent:aut fuum:plurimum autem refert hoc an illo modo calidum quicq fit: alterum enim eo$t ,ppe
eft:ut calidum per accides fit:no per feperide quafi fi febrienti muficu efle accidit.-dixeris muficum efle
calidiorem geum qui calidus fanus eft.Sed cum aliud per fe calidum :aliud per accidens fit: refrigefcit
quidem lentius quod per fe calidum efl: fed faepe fit ut fenfum uehementius calefaciat id quod p acci/
des calidu eft.ltem amplius uritrqd' p fe calidu eft:ut flamma q aqua ferues:fed tadu amplius calefacit
aqua ferues:quae per accidens calida eft, Ita® iudicium utrum na ex duobus calidius fit : no ee fimplex
apertu efl: quando fieri poteft ut har altegrifla alterum ratione calidius fitrnonulla ex iis ne dici qde fim
pliciter calida aut no calida pofluntrfubiedo.n.quod tandem fin no calida funt: fed per aflbciationem
calida funt:uelut fi ferro calido aut aquae nomen fpones:hoc em modo fanguis calidus eft:# qde patet
frigiditatem aliq efle naturam:non priuatione in iis quorum fubiedum calidum per affedionem fiue
paflioem eft:natura etiam ignis tale quid fortafleeft:fubiedum enim forfitan eft uel fumus uel carbo.
Quorum alterum femper calidu eft:quippe cum fumus nonifi exhalatio fit.Carbo autextinftus frigi
dus eft:oIeum # teda effici frigida poflunnadufta etia fere oia aliquid habet caliditatis ut calx cinis fedi
menta animalium # inter excrementa. Fael eo g? feruore nimio exaruarit relidutj fibi contineat aligd
caliditatis.Teda # quoduis pingue alio modo calidu eft uidelicer qd celeriter in adu ignis mutari po/
ieft:calor aute uim tum cogendi tu liquandi habere uidetunquae igitur aquae unius funt ea frigore co'
gunf quae terrae igne calida etia induranf:frigore celeri atg$ irrefolubili cocretu quae terra potius pfefe
rut leuius autem quae aqua.Sed de his planius alio loco diffinitum a nobis eft:fcilicet quae na cocrefcer
apta fint # quibus caufis ftrinftatuncalidum uero calidius cu multifariam dicatunnon eodem modo
rebus iungetur ofbus:fed addere debebis: aliud per fe efle calidum : aliud plerunq? per accidens : item
aliud potetiaraliud adu # aliud hoc modo qd tadu amplius calefaciat aliud quod flamma excitet atq?
igniat.Quodficalidu multiplici ratione dicatunfrigidum quo® pari ratione fequatur necefle eft:atqi
de calido frigido exceflu^ eo ru ad hunc modum definifle fatis fit.
_ Difputatio de ficco 8i humido. CAP. III.
JgjTgJ Equitur ut de ficco #:humido:modo fuperiorum difleramus:nam ea quo^ multifariam
dici folentrut alia ficca aut frigida potentia fint:alia adu.Gelu enim omnemque humorem
concretunr.ficcum dicimus adu 8C per accidens . Cum tamen potentia & per fe humidus
t fit contra-.terra dnis di reliqua generis eiufdem mixta humori humida adu di per accidens
K ii
DE PARTlBVS ANIMALiVM
reddun£:quaq perfc atqj potentia ficca funt. At ubi haec feparata fuerint:quod aqua refertum efl:id 8i
adtu & potctri humidum e.Quae aut terrae propria funr.haec oia ficca funt:# quidem quod ,pprieac
fimpliciter ficcum eft:hoc modo maxime ltelligitunaltera etiam humida dico:hac eadem ratione qua
calida di frigida proprii abfolutiq? nomen recipiantihis ita praefinitis apertum iam eft fanguine quo/
dammodo calidum ee uidelicet eo quale eft ei fanguini ec pcride qfi aqua feruetem nofe uno fignifice
mus, Ac uero fubic<fto:& qd radem cum fit fanguis efhnon calidus e:di quodamodo p fe calidus:quo/
damodo no p fe calidus eft.Caliditas.n.in eius rone ineft:queadmodum albedo i albi hois ratione. At
eo qua fanguis p afFoftionem fiue pafllonem eft no per fe calidus erpari modo deficco di humido fta/
tuendum eft: quapropter in ciufmodi rerum natura partim calida:& humida funt:fed feparata conge
lafcunt:& frigida efl*e uidentunqualis eft fanguisipartim calida craflioraq? funt:ut bilis:fed feperata ab
eorum in quibus habentur natura contra afficiuntunquippe quae refrigerentur: atq? humefeant fan/
guis enim iiccior redditur:bilis flaua humidionmagis autem minufue participari oppofitatuelut rem
mfitam h is ftatuere debemus :explicatum iam eft quonamodo fanguinis natura particeps fit calidita/
tis humi ditatis aut contrariarum qualitatum.Sed cum omne quod augetur :capiat alimentum necef
fe fit. Alimentum autem omnibus ex humido 6i ficco fuppeditetunquorum cocoftio 8i mutatio: no
nifi per caloris uim agitur:fit ut tam animalia omnia:quam ftirpes: di fi non alia de caufa: fame ob ea
rem principium caloris naturale necefle fit.Idigp ipfum partibus fit pluribus accommodatum: quead/
modum cibi conficiedi amminiftrationes:prima enim adminiftratio perfpicua eft: cum p os partefi^
ore contentas perficiatur animalibus quorum cibus fedhonem defideret:fed haec nullius caufa eft con/
co6tionis:led facilitatem concoquendi potius praeftat:cibi enim illa minutatim diuifio facit ut calor fa
cilius confidendo expediat. At fuperior 8i inferior uenter iam cum calore naturali Tuo concoquedi of/
fido fungunf.Sed ut os animalis cibi iconfedti meatus eftiatg? et pars ei annexa quam gula appellat ci/
bum qbus data eft aialibus ufq? ad uetriculum deducit:fic aha quoq? adefle pricipia oportet: quorum
opera membra omnia corporis ex uentre naturaq? iteftinorum:quafi praefepi pabulum capiat: ftirpes
enim fiue planta? fuis radicibus alimentum iam cofetftu ex terra hauriunquo circa ne excrementu qde
contrahi in ftirpibus folet: terra enim calorecp eius perinde ac uentre utuntur, Ac afalium genus omne
fere:fed aperte quae icedunt quafi terram itra fe continet finum uetris:ex quo ut ille radicibus ita haec
aliquo ltercedente cibum aflumere debet donec finem fequentis concodtionis faciancibus enf ab oris
officio uentri mandatunhic membrum aliud capiat necefle eft: di quidem ita natura conftituit. Venae
enim per totos la&es ad uentre tenduc:ufcg exorfae inferius:fed haec ex aialium confedhonc commen/
tarioneq? naturali petenda funt.Cu autem ois alimenti: omnifq? excrementi conceptaculum aliquod
haberi necefle fit. Vena? quae qfi uafa fint fanguinis:patet fanguine efle animalibus fanguineis ultimu
alimentu:exanguibus uero id efle quod uice fanguinis habeatur proportionale:quaobrem quotiens ci
bus non mgeritur augetur:& fi alimenta bona afliimuntur: fanguis integer cft:fi praua : uitiofus. Igi/
tur fanguinem alimenti gratia datum efle animalibus fanguine praeditis apertum :ex iis caetcrifcp eiuf/
modi rationibus e: na ob eam re fanguis ne tadtus quide fenfum mouere poteft ficut nec caetera excre
merorum genera:nec uero alimetum fenfum mouet:ut caro:haecn. fenfum cum tangitur mouet: no
enim fanguis continuus carni neq? cognatus eft:fed in corde ac uenis quafi uafis cotinetur.Sed quona/
modo mebra ex fanguine fua capiant incrementa atq? etiam de alimenti omnino ratione difiTerere: cu
de generatione agimusdocifq; aliis aptius e:nunchadtenus didfu fmnoeni plus hic locus defiderat:qua
ut fanguine efle alimenti gratia:& alimenti membroru caufa exploratum habeatur .
De fibris:&: q aialia iis careandeq? metus caufa:& faniei natura. CAP. IIII:
Vas autem fibras uocannno ois continet fanguis fed funt qui no habeariut ceruarum fan/
guis:& damarum: quamobrem id fanguinis genus nunquam fpiflatur: fanguis enim qui
dilutior eft frigidior eft:itaq? durefeere non poteft : qui autem terrenus efknimirum coit:
_ _ _ cum humor euaporatur:fibrae autem illae terree funt opificiu.Quoniam etia eucnit: ut no'
nulla ex ns animalibus:quae talem obtinet fanguine:fapientiora fint uerum non fanguinis frigiditate
fed potius tenuitate atq? munditia:quorum neutrum in terreno eft:habet enim fenfum mobiliorem:
quorum humor tenuior 8i fincerior eft:hinc etiam nonnulla ex iis quae fanguine uacant animalibus
prudentiora nonnullis fanguinem habentibus funt ut ditftum iam eft , Verbi gratia apes formicae : di
fi quid aliud taleeft:rimidiora quibus fanguis dilutus nimium efhmetus enim refrigerat.Itaqp ea qui/
bus eiulmodi tem perametum in corde habetunmetuedi afifecftioni funt opoituniora : aqua enim fri/
gore congelafcit:quamobrem caetera quae exanguia timidiora fanguineis funt animalibus quod fim/
pliciter dixerim:ac mota ceflant prae nimio metu:& excremeta emirtunt:nonnulla etiam fuos colores
immutant:quorum autem fanguis fibris admodum multis craflifq? refertus efkhaec terrena amplius
conftant natura:& animofa iracunda proindeq? furibunda funt.Ira enim calorifica eft:folida autem fir
miora<$ omnia concalefadta uehementius quam humida calefaciunt: fribrae uero folidae terrenaeg*
funt:itaq* quafi fomenta in fanguine efficiunrunferuoremgi per iram accendunt:ex quo fit ut tauri 8C
apri animofinracundi furibundicp:fint: fanguis enim eorum fibris refertior eft: di quidem taurorum
fanguis omnium celerrimecoit 8i durefeit, At fi fibras detraxeris:fanguis non cogerunut enim fi ex Iu
to terrenam portionem femouerisra qua non concrefcet:ita fanguis fibris detraais incongelabilis ma/
nct:fibrarum enim natura terrena eft quod fi non eximantur:cogitur ut terra humida fngore:cum,n*
LIBER SECVNDVS
5 i
calor exprimitur humor una trahitunatqp euaporatur:utdi<ftum iam eftjatqj ita concrefcinnon aca/
loreficcefces fed a frigore. At uero quadiu in corpore continefhumidus eft:pp calorem afalibus fditu
profetfto naturam fanguinis cam eexur permulta afalibus ueniatrtum per moresrtum etp fenfum ra
tio eft:materia,n.totius corporis eftrqppe cum alimetum materia fit:fanguis aut ultimu alimerum ha
bea£:fadt igi£ ut plurimu differentiae exiftat.Si calidus aut frigidus fit:fi tenuis aut craflusifi turbulen/
tus aut mridus.Sanies pars diluta fiue aquofa fanguinis eftreo q> aut nondum concodla aut corrupta e;
itaqj id uel fanies neceflario eft uel fanguinis gratia eft.
De feuo 8C adipe:quomodocp Iter fe differant:& qua: animalia feuum quae item adipem
habeant. CAP. V»
Eoum 8C adeps inter fe differunt: fanguinis rationexft enim eorum utruncp fanguis com
coftus per bonitatem enutriendixonfiftitcp ex eo q> in pulpam quidem animalis non abfu
maturffed conccxff ionis alimenti^ bonitate proditum eftandicat id pfguedo eorum cum
pingue iter humidaxom mune ignis 8C aeris fmquamobrem nullum ex iis quae fanguine
carent uel adipem habetiuel feuum:quando quidem fanguis deeff. Quorum autem fanguis corpulcn
tior effchax feuum potius habent feuum enim terrenum efhunde fit:ut modo fibrofi fanguinis coga'
mntam ipfurn quam eiufmodi iusxum parum acnuae multum terra contineat.Quaobrcm qua non
utrincp dentataffed cornigera funt:hac feuum habentmaturam eorum refertam effe huiufmodi ele/
mento patet:eo q» cornua gerunt:talofi$ obtinetrqua quidem omnia natura funt arida 8C terrena. At
uero genus utnncg dentatum 61 cornuum expers:6£ multifidum:uice feui adipem habet q no cogitur
nec ficcitare aliqua frangitunquoniam eius natura minus terrena efbhac Ii mediocriter i animalium
membris habentur profunnnecenim fenfum impediunt:^ ad fanitatem uirefq? opitulatur: fed fi mo
dum excedunt:nocent:atq? interimunt.Nam fi corpus totum tranfierit f adipem :aut feuu peribit ani
mal enim ea parte eft in qua fenfus habetur.Caro aut 3C quod carni proportionef uim obtinet fentie/
diffanguis ut didhim iam eft:& fenfu caret:&ob ea rem nec adeps nec feuum fentir.Sun t enim fanguis
concoi£his:quod fi totum corpus tale efficiatur:nullum praeterea fenfum habere potuerinhinc & cele/
riter ea fenefeunt quae ualde pinguerinnquippe qua: parum fanguinis habeant:utpote cu copia fit ab/
fumpta ad pinguedinem.Quse aut parum fanguinis habet:haec iam inde ad fteritum funt oportunio
ra.Interitus enim inopia quaedam fanguinis effiquodcp parum eft:affici tum a frigore quolibet tum a
calore facile pot.Quinetiam obaefa ofa ftenliora ea de caufa funtiquantum» enim ex 'fanguine jpficifci
ad genituram & femen genitale debeanhoc in adipem aut feuum fumptitafffanguis enim cu conco/
quitur ad haec trafir .Itaep aut nullum oino excremetum in iis ipfis confiftit:aut parum. At<j de fangui
ne:fanie:adipe feuo, Quid fint:& ob quas caufas habeantur:duftum iam eft«
Quid fit medulla:quibuf<j animalibus data fit. CAP. VI»
Ed medulla etiam natura quaedam fanguinis eft: non ut quidam uolunt uis geniture fe/
minalis:patethoc iis quae nuper I lucem prodierint:medulIa enim in oflibus quocp eorum
fanguinea continetur:utpote cum omnes corporis partes ex fanguine conflenti partui ah'
_ _ metum praeftetur a fanguine:fed per feremeru concodhoneq? efficitur ut queadmodu este
ra mebra fic uifcera quocp immutentur colore:p copia enim fanguinis uifcera etiam cum recentia ad/
huc funtxolore fibi fanguineum trahuntffic etiam medulla afficitur:& pinguis f pinguibus afalibus et
at<£ axungiae fimilis.At quibus fanguis non pinguediniffed feuo fimilis per concodhonem euadit : iis
tnedula feuo fimilis eft:quam ob rem ut cornigeris animalibus:nec utrincp detatis medulla fpecie ge/
rit feui:fic utrinqpdetatis atq? multifidis pfguedine refert:ueru fpinae dorfi medulla minimetalis e:quo
niam cotinua hanc effe oportet:porre<ftacp p longitudine fpina: totius:quae ex multis uertebratis orbi
cularim offibus iugitunnam fi ex pinguedine aut feuo eflet no aeque ppetua efle poflet : fed uel fragilis
uel humida effet. Sunt exanimalibus quae nulla comentatioe digna medulla habeat uidelicet ea qbus
ofla robufta 8C folida funt:ut leonixius em ofla:quod exiguam admodu:& perobfcura medulla coti/
netxarere ofno medulla uidenf. Sed cu ofliu naturam inefle f afalibus neceflefmaur qd oflibusjapor
tionefrut f aqtilibus foina:fit neceflario:ut nonujla habeat et q. p alimeto eotineaf ex quo offa cofiftat
alimetu aut otbus ee fanguine difiu ia effeuofas et 8£ pfgues ee medullas ro eft:tepor.n.que ofliu cople
xio facitffanguine cocoqtffanguinis at p fe cocodioffeuu 8i adeps e quonia et in iis q oflafpifla firmaq?
habet:no temererpartf nulla: partim exigua ineft medulla:alimentu enim in offa abfumitur.Quae aut
tio ofla habentffed fpina:iis dorfi tam medulla eftrparu enim cotinet fanguinis fuapte natura:& dorfi
fpina tantumodo caua habet :q ob re in ea medullae aliquid creari poteft:una enim ipfa capax eft fola^
eget copula propter fterceptiones: quaobrem medulla etiam eius partis differt:utdi(ftum eft:quod .n.
uice fibute fungitur.idcirco lenta neruofa^ eft ut intendi pofilt: caufa quaobrem medullam habent
animalia quibus data eft:declaratum ia eft, Quid etiam medulla fit patetffilicet alimenti fanguinei qd
in ofla fpinamue diftribuatur xonten tu<^ concoftum excrementum.
De cerebro 8C eius naturardeq? capitis fluflionibus 6C fomni caula^ CAP. VII.
’ Roximum fere eft:ut de cerebro doceamusmam cerebrum quo^ medullam efle atque ori
1 ginem medullsexompluribus placuit autoribus argumento:quod dorfi medullam iunda
i cum cerebro cernercnt.Sed res contra fehabetromnino prope dixerintxerebrum enim par
| au omnium corporis frigidiffimu eftxu medulla calida fuapte natura fit quod eius pingue
k ni
DE PARTIBVS ANIMALIVM
dine& axungia perfpiaiumeft:idq? facit ut cerebro iungi continuarig? poflit ipfa dorli medullnrfolct
enim natura iemper emoliri cotra cuiufuis exuperantiam auxilium per coniudbonem rei aduerfe : ut
exceflum alterius aIrerocompenfet:& modererur.Sedenim medulla calidam efle pluribus fane ratio
mbus conftatxerebri autcfrigiditas:&: tacftu percipipoteft:& ratione ltelligitur; g>ofam maxime hti/
morum corporis fanguinecaret quippe quod nihil languinis habeatffqualoreq; obfitu fit : atg? horri>
du:nec uero excrementu eftrnec inter partes continuas-enumerandi! fed fui generis eft:& quide ratioe
optima natura eiufmodi fortitum eftmulla uero cum partibus qua: uim obtinent fentiendi continui/
tarem habere.Cum intuitu pateantum uel maxime indeconftanq? cum tangitunnullu efficit fenfum:
qucadmodum nec fanguis:negsexcrementu animalium ullumrdatum aurem hoc animalibuseffcad
naturae totius falutcmrquod enim nonulli ftatuunnimportune animam effe ignem: aut aliquam eiuf
modi uimrmelius fortafle dixeris animam in quodam eiufmodi corpore conflare : cuius rei caufa eft:
q>ad exequenda anima: officia:calor omnium maxie adminiftradiuim obtinet. Cum enim officium
anima: fit alere & mouere haec ea ipfa facultate potiffimum efficiurur. Igitur anima efTe igne arbritrari
fimile effratqj fi ferrum aut afciaffabru aut arte fabrilem efle ideo arbitrerisrquia opus no nifi iudis iis
efficiatur.Sed quam genus omne animalium caloris particeps efle necefle fitrapertum hinc e.Cum au/
tem omnia momentum requirat:contrarium:quo mediocritatem ac medium aflequantunin hoc.n;
eflentia ratioqi confiftinnon in alterutro extremo feorfum pofito:idcirco aduerfus cordis fedem 8t ca
lorem:cerebrum natura molita eft.Et ea de caufa pars ifta animalibus iudta ematura obtines aquae 8C
terrae com munem :atq3 ob ea rem cerebrum:omnia fanguine praedita habent: ex caeteris nullum fere:
nifi per pportione ut polypus: parum enim caloris obtinet oe id genus:propter fanguinis priuatione:
cerebrum igitur calore feruoremq? cordis moderarur:& temperiem affert.Sed ut ea quocp pars mty
dico potiatur caIore:uenae ad membranam cerebri deueniunt ex utracp uenaanaiorem dico:& ea quae
ahorta uocatur 8C ne calor nimius offendatmon paucae amplae fed frequentes:ac tenues uenx ambiut:
nec fanguis copiofus:& craffusffcd tenuis fincei ufq? fubit eodem .Fluctiones etiam ob eam rem ex ca/
pite oriuntur in iis corporibus quibus cerebru frigidius eft q teperamentu per uanas furfum refpirat:
ubiexcrementuobeius loci uim refrigeratum efhflucftiones pituirae:fanieiq$ mouet:quod fimile gene
rationi imbrium euenire intelligedu eft:quoad magnu conferre cum paruo licet. Cum enim exterra
uapor exhalat:efferturq3 i fublime a calore:ubi fupernum aerem fubierit frigidu cofiftit:denuo ! aqua
propter refrigeratione atq3 in terram defluit.Sed de his cum de morborum caufis agitundifferere co/
gruu eft:uidelicet quoad tracftare de iis naturalis fcientiae intereft.Somnus etiam a cerebro pficifcitur:
iis qua: eam optinent partem animalibus:qua: autem caret in proportionale fuppetit:cum en i fangui
nis alentis effluetia refrigeretur a cerebro:aut etiam ob alias caufas fimilesxaput agrauatur :& quidem
fomno fopiti ea corporis parte folet temptari:aftq? efficitur ut calor ad ima cum fanguine fubterfugiat.
Colleda^ copia caloris in loco inferiori fomnum facit:& facultatem erigendi corporis aufert ab iis ani
malibus qua: erecfta icedere natura uoluincseteris caput erigi prohibet quibus deorfum docuimusxu
defenfu & fomno ageremus. Cerebrum aurem efle commune aqua: 8i terra: conftat:ex eo quod ei ac
cidit.Cum enim coquitur indurefeit atq? ficcefcit:ut humore exadlo a caIore:terrena portio relinquaf:
quemadmodum in leguminum reliquorumq? fru&uum deco<ftionc:q> enim ex terra magna ex par/
te conftant:hinc exa&o humore quem exiguum fibi admixtum continent:dura terrenaq? admodum
ea quoq? relinquuntunhomo inter omnia animalia plurimum cerebri habet fcilicet proportione fui
Corporis:& inter homines:mares plus quam foeminaexordis enim pulmonifq? locum calidiflimura
6C fanguine refertiflimum homo habeuunde animalium homo unus eredtus eftxaloris enim natura
inualefccns incrementum de medio agit pro fuo impetu.Itaq? contra multum caliditatis multu humi
ditatis frigiditatifq! opponitur:qua quidem copia iit:ut capiris os : quod caluariam nonnulli appellat
fero admodum induceretur. Cum diu calor euaporetur: quod nulli exciteris animalibus fanguine
proditis euenit:iun<fturasetiam plurimas in capite homo habet: & mas plures quam foeminaea/
dem decaufa:ut locus fpirantior fit:& amplius in quo plus cerebri habetur.Nam fl cerebrum uel hu/
met uel ficcet fupra modum:fuo fungi officio non poteft. Sed aut no refrigerabit:aut coagulabit.Itaqj
morbos deliria mortes afferetxalor enim cordis atq? principium confentientffllmum eftffenfumq? ce
lerrime facit cum fanguis cerebri ullo pa&o mutafatq? efficif:fed de cognatis aialium humoribus om
nibus didtum fere eft.Poft geniti excrementa funt cibnideft ueficae fedmien atqi alui:prerea genitura:
& lac fcilicet in iis quoi^ natura hxc obtincnuei^ cibi excremdta qbusmam afalibus iucfta fint: 8i quas
ob caufas :aptius in confideranda diflerendagp alimentis ratione explicetunde femine aut gcnitali:& Ia
dte:tra<ftandum eftxum degeneratione:alterum enim eorum prfeipium generationis eft alterum ge
nerationis gratia habetur.
De carne feu iis qua: uice carnis babeanrur. CAP. VIII.
Vncdecxterisfimilaribuspartibus docendum eft:& primu decarne:iniis qua: obrinent
carnem in exteris aurem de eo quod uice carnis proportione refpondeat:hoc enim princP
pium & corpus per fe animalium eft:quod ratione etiam patet:animal enim eo definimus
______ q> fenfum optinet:primumgj eum qui primus eft.Tadhim autem primum ee certum eft:
tadtus uero fenforum pars eiufmodi eft:aut prima aut pupilla uifus: aut coniun&a per quam agitur:
per inde quafi pupilla: omne dyaphanes:hoc eft tranflucidum coniungas.Cxteris igitur fenfibus nec
LIBER SECVNDVS
52
tribui hoc poterarineque operxpretium erat effici a natura. At uero tadui dari necefle fuit : fola enim
aut maxime omnium fenforiorum fedes tangendi corpulenta eft: Senfui autem patet : extera omnia
eius unius gratia haberirofla dico:neruos:cutem:uenas pilos etiam:# unguium genus:# qcquid eiuf/
modi iundum efhnatura enim oiTium adhibita efhut fua duritie rem mollem leruarer i iis quae ofla
habentreademque de caufa proportionale olli um haberur:in iis qux ollibus carent: ut i genere pifciu
aliis fpina: aliis cartilago iundh eft :habent hoc praefidium alia intus : alia foris:utin genere fanguiv
nis experte : cruftata omnia extrarfic munita feruanturruelut cancri:genufque omne Iocuftarum atq?
etiam teftatorum:ut qux oltreae appellantur:his enim omnibus caro intusrterrenum autem illud qd
continenda conferuet foris eft:nam prxter ipfum cotinendi officium iquoniam eorum natura parum
caloris obtinetreum fanguine careant idcirco tefta ueluti furnulus quidam ampledens conferuat inte
ftinum calorem # tuetunquaquam diuerfum genus ab illis hoc eft. At uero animalia infeda # mol/
lia contra quam haec # modo inter fe oppofito conftant:nihiI enim olfis nihil terreni habere diferetu
uidenturrquod dignum effatu fit:fed mollia fere tota carnofa # tadui cedentia funtrne tamen corpus
eorum facile pereat modo illorum quae carne lafriuiunt:naturam inter carnem # neruum optinenr:
mollis enim ut caro eft:fed intendi poteft ut neruus:filfilis autem caro eorum non in diredum fed in
anfradumrita enim ad uires commodior elfe poteftrhabent etiam quod pifeium fpinis proportionef
ut fepiae quod fepium uocantrlolligines quod gladioium:polipi nihileiufmodihabentrquod eorum
alueus quem caput appellant breuior eftullorum procerionideoque ut diredus inflexufque maneret:
natura his adminiculis faciendum cenfuit:quemadmodum in genere fanguineo aliis os deditraliis fpi
nanr.infeda contra quam haec # fanguine praedita conftant:ut modo diximus :quippe qux nihil ha/
beant duri aut mollis diferetu m: fed dura toto corpore fint duritiae tali:ut ofle carne ollacior^iterracio
raque conftent:nec facile corpus eorum diuidi poflit.
De uenisoflibus# cartilagine. CAP. VIIIL
} Imilis natura eft olfibus # uenis:utraque enim ex uno orfa continua eft:# neque os ullum
I feorfum per fe habeturded aut pars continui eft:aut tangit ate^ anneditunut natura:# taq
| uno continuo^ # taq duobus aiftindi% ad flexum utatur:neqi uena ulla feorfum per fe
j eftrfed omnes pars funt uniustnam fi quod os feparatum effet:accideret ut nec officio fun/
gi pollet cuius gratia natura offium haberunquippe quod nec fledendi neque diruendi caufam ullam
pradberet.Cum non continuum eflet:fed interceptum :# lxbere proculdubio poflet:perinde quafi uel
lbina:uel fpiculum carni infixum:uena etiam fi qua feparata:nec fux origini continua tenderet: fuum
ianguinem feruare non poflent.Calor enim profluens ab origine facit ne fanguis gelet:putrefcere etia
fanguis uidetunqui a fuo fonte remotus eftPrincipium uenarum cor eftroflium quod fpina dorfi uo
catur:uidelicet in omnibus iis quae ofla habent.Hmc enim extera ofla oriuntur # continuantur : fpi/
na eft enim quod longitudinem ac reditudine contineat animalium.Sed cum corpus in Aedi per ani/
malis motum necefle fit ita conftat:ut # una fit propter continuitate:# multipartita ppter uertebra/
jum diftindionemrhic foemorum brachioru^ ofla dependent continua:eodeq? ardius adneduntur:
qua fledendum eft:neruis deligantunextremaq? fibi cohaerent:alterum cauum : alterum rotundum:
aut utruq? cauum:medio talo:quafi dauo complexo:ut fledi extendiq? poflint. Aliter enim aut nullo
pado:aut non bene motus eiufmodi agi poflennonnulla extremis fimilibus coniunguntur neruis de
ligata.Cartilaginofae etiam partes inferuntur flexuris :ueluti ledifternium:ne attritu mutuo Ixdatur
caro circa ofla confiftit uinculis modo fibrarum tenuibus adhxrens:cuius caufa oflium genus haben/
tunutenim qui ex limo aut alia maflahumidaaialiaeffingunt:firmo aliquo fubdito corpore obdu/
cunnatep afformant.Sic natura ex carnibus animal coditncseteris igitur partibus fcilicet carnofis: ofla
omnibus fubiacentraut fledendi gratia fi mouentunaut conferuaridi caufa fi immobilia funt:utcoftse
quae pedus falutis uifcerum gratia daudunt:uenter omnium :olfibus uacat:ne tumori impedimento
fmt:qui per cibum ingeftum exurgat necefle eft:atg? etia ne in foeminis incremento partium obftent.
Sed enim quae animal uel intra fe uel foris pariunnhxc fimiles robuftafqj offium obtinent uii es:mul
to enim maiora haec funt his quae non panunt animal uidelicet proportione folitae magnitudinis : na
non nufquam complura ex hoc animalium genere crefcunt miru m in modum :ut i' africa Iodfq? aliis
calidis & ficcis:magnis autem aminiculoopus eft:maiori ualidiori # firmioriiatgs inter magna iis po
tilfimum tali opus eft adiumento quae uiolentiora funt:quaobrem mares olfibus durioribus coftant
quam foeminae:# quae carniuora funnquam quae alio cibo uefcunturrisemm uidus per dimicatione
acquiritunuel ut leonis ofla adeo dura funnutex iis perculfis ignis quafi ex filiceexcutiatundelphinus
etiam non fpinas.fed ofla habettuiuiparum enimeft.Sanguineis autem non uiuiparis natura aliquan/
tum degeneranut uolucribusrquauis enim habeat ofla tamen imbecilliora.lnter pifces fpinam q oua
pariunt habet.Serpetibus etiam natura oflium fpinacea eft:prxterquam magnisirobur enim eorum
ualidiora exigit firmam enta:eadem qua # uiuiparis ratione. At cartilaginea nomine fpinam excartila
gine habentimotum enim eorum efle molliorem necefle eft:ita^ fulcimenti genus non rigidum :fed
mollius efle oportuit. Adde q> terrenam omnem materiam ad eorum cutem conficiendam natura ab
fumpferitrpluribusiautem Iocisifimul tantudem exuperaptiae difpefare natura non poteftiQuoniam
et i uiuiparo genere ofla cartilaginofa copkira habetur.fcilicet in iis qbus expedit molle mucofumcp ee
quod folidum habeatur:ratione camis obdudx:ut auribus ac naribus eueniflfe apertum eft:,pminen/
DE PARTIBVS ANIMALIVM
tiora enim fi rigida funt fragi celeriter poflunt.Natura uero eadem offis & cartilaginis eft qcj pluribus
nunorifg? ratione interefhquapropter neutrum prarcifum recrefcere poteft: Vacant medulla cartilagfi
nes terreftrium animalium difcrerarquod enim in os difcretum continetur:id mixtum per totum fa/
cit:ut cartilagores mollis mucofag? conftituatur. At in cartilagineo genere fpina dorfi quauis cartilago
nofa medullam habct:uicem enim offis hsec pars tenet in eo genere.Proximas offibus efie partes ofte/
dit tadus etiam illas ungues ungulas:tum folidasrtum bifulcas:cornua:roftra auiumrqua; omnia prse
fidii gratia adiunda funtanimalibus.Qua: enim tota ex iis coftant nominis confortium tantumodo
habent cum fuis partibus. Verbi gratia ungula tota:& cornu totum ad falutem animalis excogitatum
cft.Dcntes etiam in hoc eodem genere collocandi funt:quialiis rem unam tantum expediuntudeft ci>
bi confedionem aliis non folum adhocufui funtrfed etiam ad pugnandum :ut iis omnibusrqbus aut
fcrrati:autexertifuntdentes.Terrenam& ualidam efie naturam eorum quomodo enumeraui necef
fe eft. Vis enim armorum ea efhquamobrem omnia eiufmodi adminicula quadrupedibus uiuiparis
potius adiunda funt:q> terraciora quam genus humanum ea omnia conftant.Sed de iis atque fimili/
bus cutem dico ueficam:membranam:piIos:pennas:& qua: iis proportionentur:& fi qua huiufcemo
di alia funt:poftea una cum diffimilaribus partibus confiderandum eft fcilicet quae nam eorum caufa
fit & cuius gratia data finr animalibusrex officiis enim ea quocp pariter atq? illa dignofei necefle eftifed
partes eorum idem cu totis nomen fortiuntunpropterea inter fimilares i hoc loco enumerata funt:
principium autem 8t origo eorum omnium os eft:& caro: rationem etiam genitura: 8C ladis praeter;
mifimus cum de humidis ac fimilanbus ageremus.Sunt enim haec loco de generatione coniundio/
ra.Cum alterum eorum initium fit animalium generandorum :alterum alimentum ubi in lucem
prodierint.
De duabus partibus in qbufcp aiantibus neceflariis quae uiuunt:qcibu capiant & qua ex/
crementa emittandeq? fenfuum ui&eotj: loco i corpore. CAP. X*
Vnc quafi a primis iterum orfi difieramus.In omnibus uita proditis & perfedis partes ma
xime neceflaria: duae funcaltera qua cibum capiantraltera qua excrementum emittant:no
enim fieri poteft:ut fine cibo uel fcruentunuel augeatur, Stirpium iraqp genus (na id quoqj
uiuere fatemur) locum fuperuacui excrementi nullum habet.Cibum enim concodum ex
terra haurit.Sed uice excrementi (emina 8C frudus effunditrtertia pars in omnibus eft media inter eas
quas:modo dixirin qua uita? principium continetur.Sed ftirpium naturatquoniam flabilis eft non ex
multis ac uariis partibus diffimilaribus conftat:quippe cum ad paucas adiones paucorum inftrumen
torum ufus requiram nquaobrem de ftirpium fiue plantarum forma feorfum agendum eft. Quae au
tem una cum uita fenfu etiam praepita funnh^c fpeciem multiformiorem numerofiorem<j uarieta/
tem recipiunt:atq? inter ea aliis alia magis:& eo amplius:quo non folum uiuendi:fed etiam bene uine'
di rationem natura eorum obtinuit:quaIe hominum genus efhquippe quod aut unum ex omnibus
animalibus nobis cognitis diuinitatis particeps fit aut omnium maximeritag? tum ob eam rem tu etia
exteriorum partium eius forma notiffima efhprimum de homine differendum cenfemus:iam eni
partes etiam naturales hominis unius fecundum naturam difpofitae funt:quando quidem partem fu
periorem ad uniuerfi fupremum eredam obtinet.Solus enim animalium homo eredus incedit. Ca (
put hominis macilentum carneq? prope omni exutum efie necefiariurmex iis quae de cerebro dixfus
euenitnec audiendi funf.qui fi carnofum efiet uiuacius hominum genus futurum cenfeant.Sed ut me
lius fentirencarnem adeptam exiftiment:uim enim fentiendi fitam in cxrebro:fenfum autem per par
tes nimium carnofas nequaquam admitti pofie arbitantur:neutra enim eorum ratio uera eft.Sed fi ce
rebrum a carnis copia circundaretur contra efficerenquam inftitutum exigeret.Cuius gratia adiudu
eft animaIibus:no enim refrigerare poflet cum ualde ipfum teperet.Nec fenfus ullius caufam cerebru
optinet:quod quidem expers omnino fenfus non aliter quam quod uis excrementum eft. Verum cu
intelligere caufam:quamobrem fenfus nonnulli in capite habentur nequeant:q> eam partem ceteris
effi peculiariorem animaduerterintudeo fenfum cum cerebro coniungendum ratiocinantur. Sed eni
principium fenfuum efie cordis locum diffinitum iam e cum de fenfu ageremus:^ quam ob caufam
duorideft tangendi 8i guftandi fenfus:ex corde aperte dependent:unus ex reliquis tribus ideft olfacicn
di medium tenet duo ideft audiendi 8i uidendi maxime in capite pofiti funt:propter fenforium natu'
ramruifufq? omnibus in capite efhnam auditus olfadufij pifcium:& reliquorum generis eiufdem de
clarant quod dicimus:audiuntenim atqi olfaciunt cum nullum fenforium eorum fenfuum in cajpite
habeant manifeftum.Vifum autem omnibus quibus eft datus apud cerebrum efie optima ratio e:ce/
rebrum enim humidum ac frigidum efbuifus aqua: naturam optinenhaec enim omnium perlucido/
rum facillime conferuari poteft.Scnfus etiam exquifitiores per partes qua: fanguinem habeant fince/
riorem abfolui necefle eft. Sanguis enim calidioris agitatio officium fentiendi mtercipit:atq} refringit:
his de caufis fedes eorum fenfuum mandata: funt capiti:nec uero pars prior tatum capitis carne uacat:
fed etiam pofterior quod omnibus capite praeditis partem hanc eredam maxime conflare oportet:ni
hil enim erigi poteft praeflum onere.ld autem accideret animali:fi caput carne obtedum haberet: quo
etiam patet no ideo carnem deefie capiti ut cerebrum fentianpars enim pofterior capitis cerebro caret:
8t tamen carnis expers nihilominus eft. Auditum etiam nonnulla animalia fitum in capite habent de'
bita ratione quod enim inane uocarur:plenum aeris cft:fenforium au te audiendi aeris elle faremunut
LIBER 5ECVNDVS
5S
igitur ab oculis meatus ad lienas drea cerebrum fparfas tendunr.Sic ab auribus meatus in occipiir pe/
netranuis autem fentiendi nec ulli exangui data eft partirneg? fanguinis propria eft : fed quidam ex iis
qux guine proueniunt denegata eftrquo circa pars nulla exanguis eorum quae fanguinem habent fen
tire poteftrnec ipfe fanguis fenfus praeditus eft quippe qui nulla pars fit animaliu, Cerebrum uero par
re priori capitis continent omnia quibus hoc datum eft:quoniam id quo fentiunt in parte priori cor/
poris fitum eft.Senfus enim prouenit a corde:quod parte priori comiftum eft.Senrire etiam partes ta/
tumodo poliunt quae fanguinem obtinennocciput autem uenis uacuum eft.Sedes aure fenforiae ,pbe
ad hunc modum a natura difpofitae funt. Aures orbem capitis aequis portionibus fecant tenent^ me/
diumtauditur enim non modo per diredum uerum etiam undiq?.Vifus parti priori mandatus e.Cer
nitur enim per diredhim.Motus etiam ante fit : profpiciendum autem eft eodem quo motus agitur#
Nares inter oculos ratione optima collocatae funt.Gemina enim fedes quaecp fenforia eft propter du/
plicem corporis partem fcilicetdextram 8C finiftratmfed hocintadhi incertum eft propter ea q> pri\
mum fenforium non caro non pars eiufmodi aliqua eft fed aliquid itim um.Lfgua 8C (i obfcurius qua
©culi tamen certius quam tracftus geminum guftandi ueftigium oftendit:eft enf hic etiam fenfus qua/
fi taflus quidam attamen res ud in eo fatis conftarififttira enim linguam diftigui perfpicuum e. At ue./
ro in exteris fentiendi partibus fenfum bipartitum efle latius patet aures enim geminx:& oculi gemi'
rii funt. Vis etiam narium bipartita eftrqux fi aliter fita diftraaagp eflenut aures :fuo fungi officio non
pofletinec pars in qua pofita eft ex inftituto amminiftraret:efficitur enim fenfus olfaciendi per fpira/
tionem in iis qux obtinent nares:pars autem fpirandi medium tenet & ante pofita eftiquapropter na/
res in medio trium lenfuum natura conftituit:quafi per lineam fabrilem dire<ftas:ad refpirationis agi
rationem : exteris etiam animalibus : hxc eadem fenfuum domicilia bene pro fua cuiuft# natura co/
dija habentur.
De fitu auricularum in quadrupedibus. C AP. XI.
Vadrupedes enim auriculas habent fufpenfas.& fupra oculos fitas habere uidentunueruta
men non ita eft:led confpedlum ementiuntunquoniam beftix non eredtorfed prono funt
corpore.Cum igitur plurimxita incedantuuuat ut & fufpenfiores fintauriculx:& crebro
j moueantunfic enim melius undig? ftrepitus circumacftx excipient.
De meatibus auditoriis auium. CAP. XII.
Ves meatus tantum auditorios habent:q> enim cutis earum durior fitrnec pilis fed pennis
integantur.Ideo materia carent ex qua auriculx creentur : quadrupedes etiam ouiparx 3C
corticatx eodem modo fe habentreadem enim ratio uel illis conuenienquinetiam uitulus
_______ marinu s inter ea qux animal pariuntrnon auriculas fed cauernas tantum habet ad audien
dum utpote qui manca 6C Ixfa fit quadrupes.
Genus hominum :auium & quadrupeda contedtos palpebra oculos habere:quoue mo/
do ipforum quodq? conniueat. CAP. XIII.
Enus hominum auium quadrupedum tam uiuiparum q ouiparum oculos uifus cuftodi
endi gratia integunt:fed uarie:quxenim animal pariunt : geminam habent palpebram:8d
conniuere utraque folent : aues tam leuiores q grauiores:& quadrupedes ouiparx : palpe/
_ bra inferiori conniuentmidfontur aues ab angulis membrana obeunte.Cuius rei caufaeft:
ut operimentum prxfidio fit oculis eorum humidisrqui ideo humidi funt ut cernere acutius poflint:
nam Ii duri eflent tutius quidem conflarent contra ea qux extrinfecus occurfarent atep inciderent:fed
cernere acute non poflentutaq? eius rei caufa cutis prxtenuis pupillx obtenditur: At uero faturis gra/
tia palpebrx operiunt.Ideoq? omnia conniuent:& omnium maximx homo omnia inquam :ut qux
incidant prohibere palpebris poffintndq? non confulto fed naturx inftindlu agiEhomo uero freque/
fiusiquoniam cutem tenuiffimam habet:palpebra autem cute conftatrunde fit ne aut palpebra aut p/
putium ulnere didhim coalefcere poflit.Sun enim cutes fine carneiqux autem inter aues palpebra in/
feriori conniuent:& quadrupedes ouiparx prxduriria cutis caput ambientis ita coniuenc: uolucribus
enim grauioribus q> nequeant uolitare incrementum pennarum ad cutis craflamentum conuertitur:
exdemq? palpebra inferiori conniuent.Columbx autem 8C fimilia utraq? quadrupedes ouiparx cor/
ticx integuntur:qui pilo durior eft:itaq$ cutis quocp eorum exteris cutibus durior eft.Cutis igitur ca/
pitis eorum prxdura eibideoq? palpebram inde habere nequeuntrinferior carnofa eft:ut fatis tenuita
lis tenfionifffi habeat.Nidantur uolucres grauiores non palpebraffed membrana quod palpebre rmv
tus lentior erneum celeritate fit opus q membrana:prxftare poteftrnec nifi ab agulo naribus ,pximo
nidtanmnqj eorum naturam ex uno principio prouenire melius fit.Priripium aure i iis eft pars nari/
bus adhxrens:pars et prior pricipium potius q latus eft: At uero quadrupedes q oua pariunt non eode
ni&antur modo:quoniam non lubricum exqfitumq? uifum eas habere necefte eft cum terreftres fint:
uolucribus certe necefiarium eft:iis,n.ufus cernidi ex longfquo eftiunde fit ut qux unguibus funt ad/
uncisxlariffimx cernant:cibus.n,de fublimi conlpiciedus iis eft: & quidem uolare in excelfum oium
maxie auium genus id ob eam rem affblet, Terreftres aut parum q? uolatiles aues ut gallinacei & fimi/
Ies:non acie oculorum ualent;nulla,n.ui«ftus neceffitate coguntunpifces infedta 8C cruftatarquauis di/
uerfos habeant oculos tamen nullum ex iis palpebram habet:qux enim crufta integuntur: ufu careat
palpebrx necefte e,Cu nifi celeri cutis officio pilari no poftfintffed tame uice eius tutelx duritix pculo/
DE PARTIBVS ANIMAL1VM
rum hsec omnia muniuntur:quafi palpebram obduftam quandam tranflucidam cernat: fed cum cb
eam duritiam hebetius contueri necerfe finmoueri oculos infedorum natura uoluinatq etiam magis
cruftatorunr.utnonullorum quadrupedum auriculas fcilicet ea caufa:ut clarius cernerent.Cum fead
lucem conuertercntratqj exciperent fplendorem:pifcium oculi lubrici funt:ufus enim cernendi ex lon
ginquo necefiarius iis eft quae longius moueantui rterreftribus itagt aer tranfpici facile'poteft,At pifei
bus (quoniam aqua ut ad cernendum acutius aduerfatunfic ad interpellandu uifum non multa offen /
facula affert modo aeris) idcirco nec palpebram habennihil enim fruftra natura agit oC oculis lubricis
funt propter circufufi humoris craflamentum*
Qua: animalia cilium habeant quaeue eodem careant deq? cauda & iubis quorudam ani
malium:6<: capillo hominis, CAP. XIIII.
Ilium habent palpebris aiundhl oia quae obtinet pilos :aues Si q cortice itegentur carenut q
pilos no habeat;de ftrutione africx cam qobrem ciliu habea poftea reddemus :& inter ea q
pilos habent homo unus ciliu in utra<$ palpebra obtinet:quadrupedu,n.generi pili no par
te fupina fed pna potius habetur ho cotra:parte magis fupina qua ,pna : pili.n.operimenti
gratia adiudli funt alalibusatacR quadrupedibus prona potius egent tegumetorpriora atqq nobiliora
funtrtame per corporis totius flexu fouetunac tepent. At homini quonia prior pars compar pofterio/
ri eft:pp corporis ereiftionem:idcirco natura parti nobiliori adiumentum cefuit adhibendum:femper
enim natura rei melioris autor eft:quo ad eius fieri poteft:q'obre qdrupes nulla eft quae pilos, uel I pal/
pebra inferiori habeat qq nonulfee habent pilos quofda fub ea nafcctes uel in aliis uel i pube: ut homo.
Sed uice eop* aliis ,pna totius corporis hirfuta habentunut canibus:aliis crifta adiu&a eft ut equis este
rifq? eiufdem aliis rnba ut leoni man.Quinetia caudas plixiores pilis natura ornauitialias longis :qui/
bus tenor breuis:ut equis:alias breuibus:quibus tenor logus ut bobus :atq? etia pro reliqui corporis na
tura:ubi<£.n.natura quod aliude dempferit:reddere ad partem aliam folet.Ia quibus corpus ammodo
pilofum condideratxauda iis diminuit quod i urfis perfpicuu eft.Homo alahu maxie oium pilofo ca
pite eft:Cuius rei caufa tu ad neceffitate tu ad praefidii rarione referenda efbneceflarius.n.propter cere/
bri humiditate Si comifluras caluae:na ubi plurimu humoris calorifcp eftabide ortu piloru elTe copio
fumnecefle eft. Adiumenti autem ratio:ut frequentia pili caput operiens defendat a nimio frigore 8C
calore.Cu em cerebru hominis proportioe maximi! Si humidiffimu fit: maxima etia tutela defiderat:
res nacp humidiffima quaeq^ di referuefeere Si refrigefeere maxime idonea eft:quae autem cotra fe ha/
betihac minus affici poteft fed nos ut huc digrederemur:fecit rei cognatio:cu ratione ciliorum redde
remus.itaqj de reliquis mentionem fuo loco Si tempore faciens.
Quas ob caufas fupercilia Si cilia in animalibus natura conftituit. CAP. XV»
Vpercilia uero Si ciliaadiumcnti gratia habentunfupercilia enim utdelabentes humores
I arceant:uelut ibricamentu fiue gruda humoribus qui capite emanent paratu : cilia ut cotra
J incidentia in oculos:quafiuallu quodda promineannfupercilia in compage oflium pofita
_ _ i funr.Quaobrem copluribus fenefeentibus adeo crefcunt:ut tondendi! fit.Glia uenularum
clauiulis fummis innituntunna ubi cutis finitur ibide uenulaeetia definunt:itacp propter uapore qui
inde crafliufculus prodeat:pilos iis locis enafei necefleefbnifi qd naturalis opifici ad aliu ufum Ipediat»
Quomodo in hominibus:quomodocp in exteris animantibus nares Si labra fint collo/
cata deq; labrorum & narium officio. CAP. XVI.
iisnn| Enforium uero olfaciendi non longe quodamodo euariat exteris quadrupedibus uiuipa/
I ris:quibus,n.maxillx oblongae exeunt I acutum:iis:nares in rictu appellato cotinetur mo;
1 do quo fieri pot:cxteris explanatius ad maxillas coftant: At elephatus peculiare hac partem
orae caeteris forti’
_ prae caeteris fortitus e animalibus:na Si magnitudine Si uiribus peculiarem:naris e enim c|
cibum tam ficcum quam humidum ille capianoritp perinde ac manu admoueat: arbores etiam eade
comple&endoeuellitidenicp ea non alio utitur modo:nifi ut manu.Efteni hoc aial fua natura fimui
terreftre Si paluftre:itagj cum cibum petere ex humore deberet:& tame fpirare necefle haberet:ut ter
reftre 8i compos fanguinis:nec poflet prae nimia magnitudine celeriter defcedere ex humore ad aere:
modo nonnullorum quae Si aial pariunt:& fanguine habet Si ft>irat. Idcirco ut pariter humore atque
terra uti poflet:necefle fuit.Quale igitur urinatorum nonulli Iftrumentum fibi accipiunquo qdiu in
profundo manent:aeremextrifeeustrahant:talem natura elephanti dedit narem illam praelongam:
quaobrem liquando iter per aquam faciunt:nare emerfa refpirant:nam ut modo dixi: promufeis p
nare elephantibus eft:& cum fieri non poffinut naris ad eiufmodi ufum accomodetur : nifi mollis_ fic
aptacp ad deflcdledu.Impedimeto.n.p fua logitudle eetad cibu capiedu quo aiut de cornibus bonii il/
lo^: q receffu pafcere folet fua naturam! illos q? pgredi demiftb i terra capite nequeat recededo i auer/
fum pafei folitos aiut.Cu itaq naris eiufmoi adiufta fit natura:q mebris eifde abuti ad plura officia fo
let eade i ufum trahit pedu prio^:hos.n.uice manuu habet genus qdrupedu digitatu no folu poderis
ca fuftinedi:Eleph!tes at no bifulcos:no folidos pedes habet:fed digitatos:fed quonia corpis magnitu
do uaftnpodufq? iges eno fuftinedi tatu mogra pedes habet poresinec ad ullu aliu ufum utiles pp tar
ditare fledledi atqt ieptia:Nare igif elephatus habet:ut fpiretiquo Si extera alalia qbus pulmo:eande^
prreloga at® i anfratftu flexibile:pp mora i humore diuturna:& retardu ide difceftum.Cuqj ufus pe/
du pop, defuerit ea ut di<ftu e pte:abuti£natura ad fuppledu mimfteriu qd pedes pftaretjad aues Si fer/
LIBER SECVNDVS 54-
pentes # qusecuq? ex quadrupedibus fanguinis compotes ouipane funt:foramina qdem narium an''
te os habentffed non ita explatata ut nares appellari pofllnnnifi fpirandi officio.Iam auem quis nafum
aut nares habere dicet ^quod propterea ita accidit:quia pro maxillis habet quod roftru uocatur: huius
autem rei caufa eft natura auium qua; ad hunc modum conftat:# bipes enim # uolucris eftdtaq? le/
ue pondus tum capitis tum etiam ceruicum fuftinere necefleeiut pe<ftus etiam ardum habere debuit.
Roftrum igitur offeum habent ut commode # cibum capiant:# ad pugnam armentur. Ardum hoc
eft propter capitis exiguitatem:cug? meatus olfaciendi luo roftro contineant:nares habere no poflunt.
De ceteris animalibus qua; non fpirantrdidum antea eft:qua ob caufam naribus carent : # alia bran/
chiis:alia fiftularalia prsecindurut infeda odores fentiunt:# omnia natiuo fpiritu fui corporis qfi mo/
uentunqui fpiritus in omnibus ex natura infitus eftmon aduentitius de foris accedit, Naribus labrope
natura fubiacet iis quae fimul 8i dentes habent # fanguinem. Auibus enim ut didum ercibi armame'
ti<j gratia roftrum ofleum habetur, Coadum enim pro dentibus:# in idem perinde quafi detradus
hominis labris fuperiores inferiorefq* dentes feorfum confundens longitudem utrinq? anguftam pro
duxeris:iam enim iftud roftrum auium fuerit:fed caeteris animalibus labrorum natura ad falutem tu
telamcp dentium adiunda eftiquaobrem ut quxqi, exquifite bene dentibus praedita funt:fic ea quo<£
optinent partem homini autem mollia carnofa:# quae feparari pofTent labra adiunda funt: tum den
tium tuendorum gratia ut caeteris:tum etia potiori caufa ut bene efietma ad ufum fermonis ea quoq?
proficiunt.Et enim ut lingua no fimilem atep aliis animalibus natura homini dedit:fed idoneam qua
ad duplicem adionem uteretur:quod eam in multis facere diximus (nam di ad percipiendos fapores:
di ad formandum fermonem (fic labra tam fermonis q tutela; dentium gratia adhibuit.Sermo enim
qui uoce promatur : ex litteris conftantrquod fi lingua ta!is:6C labra humida atq? agilia non eflent:ma
xima litterarum pars exprimi non poflenquippe cum littera; partim lingua producantur: partim Ia/
bris comprimantur.Sed quas di quot numero differentias haec habeantiex eruditis metrica ratione ac
cipiendum eft : has autem partes lllico neceffe fuit accedere idoneas : di natura eiufmodi praeditas ad
ufum iam didumntaque carne inftitutae funt eaque mollifiima qualis caro hominis eft fdlicet:q> ma
xime omnium animalium ualeat fenfu tadus.
De lingua eiuftp fitu di uarietate in quibufcp animalibus. CAP. XVII.
Elngua in ore palato fubiacet:fed terreftnbus fere omnibus modo fimili:caeteris diffimi!i:tu
eo rudem ipforum:tum terreftrium comparatione, Homo igitur lfguam abfolutam moP
liffimam:# latam praecipue habet:ut commoda ad utrum ^ officium fitrhoc eft di ad fapo
res percipiendos:# ad litteras exprimendas:eft enim homo omnium maxime animalium
fenfu facilis:# lingua quae mollis eft uim tangendi praecipue optinet:guftus autem tadus quidam eft
ad litterarum etiam explanatione:# ad fermonis exprefllonemdingua mollis lata di abfoluta accomo
datior eft:quippe quae contrahere producere dilatare denicp uarie afformare maxime poflit:patet hoc
in iis quibus non fatis abfoluta eft blaefi enim balbi di torti funnquod uitium littera^ defedus eft:di>
ferimen in latitudine di anguftia eft:quippe cu ampla angufta cotineat:angufta ampla non capiat:paru
enim in magno cotinetunmagnu in paruo haberi non pot:quaobre aues quae litteras jaferre maxime
poffunt lingua funt latiore qua caeterae.Quadrupedes aute qua; di fanguine habent:# aial pariunt uo
cem paru explanare poflunt:ut q lingua dura craffam # minime abfoluta habeat:at plereq? auiu uoce
copiofe emittunt:# quauis latiore habeat quae unguibus funt aduncis:tame minores uocaliores funt
ac oes lfgua ututur et ad fui fenfus mutua lterpraetatione.Sed aliae aliis amplius ut i' nonullis uel ufus
docedi mutuis ee uideatur:fed de iis diximus fatis cu hiftorias afaliu fcriberemus.Terreftrium autem
ouiparo^ fanguineo^ pars maior linguam habet futilem ad uocis officiu.Et adhaerentem # dura:qq
ad faporum guftatum ferpentes # lacerti longa habent:# bifida:atqj ita longa ferpetes:ut ex paruo Io
ge protrahi poffit:bifida # parte extrema capillamenti tenuitate eft:pp fuae natura cupediem:duplex
enim uoluptas iis capitunquafi duplicem fenfum guftandi habeat.Oia tam fanguinea q exanguia ha/
benteam partem:quae fapores fentire poteft.Nam # quae multitudini uidentur carere ea parte:ut pi'
fces nonnulli:ea quo® parciori quodam optinent modo:# ferefimili:utfluuiatiles crocodili.Sed hoc
latet in plurimis:caufa quadam iuftadocus enim oris omnium id genus fpinofus eft:# quonia aquati
le genus:breui tempore fentit fapores:hfc fit ut pro fui ufus breuitate lingua parum diferetam habeat;
Raptim enim fumma® celeritate cibus ad uentrem ingeritur:® immorari faporibus perfruedis ne/
queant:humore interlabente:ita® nifi os inclinaueris.-cerni pars haec difereta no poterit:horret hic lo/
cus fpinis-.quippe qui ex frequenti conta&u conftitutus fit branchia^:quarum natura fpinofa eft.Cro
codilis no nihil caufae ad eius partis uitiationem affert:etiam fmobilitas maxilla inferiorisdingua eni
inferiori annedhtur maxillae quam illi quafi contra habent Iuperiorem:caeteris enim fuperior fmobi/
lis eft.Ira® ut ad fuperiorem non habent:® cibi aditus tollitunfic ad inferiorem carent:® fuperior qfi
tranfiata in locum inferioris eft. Accedit ad haec genus uitae quam more pifeium agit:cum tamen ipfe
terreftre fit.Ita® uel ob eam rem inexplanatam hanc partem habeat necefle eft.Palatum pifeium etia
complures carnofum habent # quidem inter fluuiatiles nonnulli admodum carnofum # mol/
le:utciprini nomine: adeo ut fi parum diligenter aduertas : lingua id efle uideatur: pifces igitur ob
eam quam diximus caufam # fi lingua non caret : tamen explanatam non habent . Sed cum cibi
. gratia fenfus faporis adhibitus fit;eumque non quauis parte fua lingua optineat: fed extrema potiffi/
DE PARTIBVS ANIMALiVM
murmideo pifcibus particula haec tantumodo difcreta habetur :cibum autem quaquam animalia oia
cupiunt:ut quae uoluptatem ex cibo (entiant(Cupiditas enim rei fuauis eft) tamen membrum qd* ad
fenticndum accomodatum eft:non omnibus fimile datum efhfed aliis abfolutumialiis adherens: ui/
delicet iis quibus uocis defuit ufus:& aliis durum raliis molle carnofumcp:nam & cruftatis: ut Iocuftis
marinis:& reliquis generis eiufdem tale quid in ore habetunatq? etiam mollibus utfepiis:ut polypis.
Infcdorum alia membrum hoc inter contineni.ut formicaeiquemadmodum multa etiam ex teftatis
alia foris gerunt uelut aculeum fungofum & cauum:ut eo fimul &guftare& cibum trahere poflint:
patet hoc in mufcarum genere:& apum 8t omnium generis eiuldem at<£ etiam in nonnullis teftatis:
purpuris enim tantam optinetuim hoc membrum :ut teftas conchylioru tranfigere ualeatiuelut tur/
binurmquorum aefca capiunturrnec non afili:& tabani eodem (pedant: quorum alteri lingua adada
cutem hominum fecantialteri tergora etia beftia^ elacerant :his igitur animalibus lingua talis natura
tributa eft:quafi refpondens 6C obuerfaria nari elephatoBi.Naris.n.illis adiumento eft:& lingua his ,p
aculeo habetu r.Cteteris animalibus omnibus lingua tahs qualem iam expofuimus data eft*
ARISTOTELIS STAGIRITAE DE PARTIBVS ANIMAL1VM UBER TERTIVS IN/
TERPRETE THEODORO.
De ordine 8C conftitutione dentium :& oris faciei:eorudemqp in omnibus animantibus
diuerfitate. GAP. .1.
ROXIME Ab iis natura dentium eft:& orisrquod ferie dentium continetur:& conv
ftat.Sed cum dentium natura com uni quidem officioiad cibum conficiendum adiun
da (it:tamen generatim feorfum aliis roboris gratia:tum adinuadendum:tum etiam
ad defendendum:aliis auxilii tantum caufa data eft:partim enim ea utraq? caufa den/
tes optinentiut nec ab aliis afficiantur:& ipfa afficiant aliarut quae ex feris natura carni/
__ uora funtipartim ea caufa tantum ne male ad aliis affician£:ut coplura tu filueftris ge/
neris:tu et urbani:nonullis cibi coficiedi ca tantu:ne adhibita eft detiu opera: homo uero ad ufum co/
munem probe fados optinet dentesruidelicet primores acutos ur fecent:maxi liares latos ut molatidi
fcriminant eos utrofq? ii qui canini appellatur: media inter eos natura conditi:nam & medium parti/
ceps utriufq? extremi eft:& canini ipfi partim acuti funt:partim lati quod idem f caeteris quog? anima
libus eft quibus non omnes acuti habentur:fed potiflimum locutionis gratia tales totqi numero den
tes homofortitus eft:‘ad litteras enim exprimendas plurimum conferunt primi dentes:nonnullaanP
malia(quod didum iam eft)cibi tantum conficiendi gratia dentes optinent. Quibus autem fimul &
auxilio funt & robori dentes:haec aut exertos habent ut fusiaut acutos pedinatim fefe ftipantes:unde
ferratis ea dentibus elle diximus.Cum enim uires eorum acumini dentium commiflk finnrede qui
utiles fint:ad ferocitatem pedinatim coeunnneoccurfu contrario atteranmr 6C hebetefcant : (ed nulli
fimul &C ferrati 8C exerti funt dentestquoniam natura nihil fruftra:nihil fuperuacanei facere folenauxi
lium aliis per idum:aliis per morfum:nam fuesfoeminae mordennut quae careant dente exerto:csete
rum aliquid accepifie in uniuerfum conuenit:quod utile fitrtum ad haec ipfartum etia ad multa quae
pofteadicemus:partesenim quae ad inuadendumraut ad defendendum fpedant:quaeque a natura iis
tribuuntunquae aut fola:aut praesteris uti po(fint:& quibufuis utendi prscipua:hsc praecipue an/
mis dotata funt:ut aculeo:calcari:cornu:dente:& fi quid eiufmodi aliud fiticuq? mares robuftiores ma
gifqueanimofi finnideo aut folis iisraut melius iis partes eiufmodi datae funt:quas enim in foeminis
quoque haberi necefte eft:ut quae cibo accommodentuneas habent quidem 8C foeminae: fed minus cj
mares:quae autem ad rem nullam neceflariam fpedent:iis carent:quapropter in ceruorum genere cu
maribus cornua fmt:foeminis defunt:uaccarum etiam cornua & taurorum inter fe diftant: quod ide
in pecore etiam cernimus:calcar etiam cum mares habeat, foeminae magna ex parte no habet pari mo
de reliquis quoque eiufmodi partibus intelligendum eftrpifces omnes ferratis dentibus funt:uno ex/
cepto : qui fcarus uocatuncomplures etiam dentes in lingua habent:& in palatorcuius rei cau(a eft : q>
cum merfi in aqua degant:humorcm cum cibo admittant:eum que expuantquam primum necefte
eft:non enim in molendo commorari poflunt:quando humor in uentrem interrumpit : iccirco onv
nes acuti 8C frequentes undicp funt:uidelicet ut prae multitudine in minuta fecentiquse attritu fubige
re nequeant . Adunci praeterea funt:quoniam robur fere totum pifeium in dentibus fitum eft. Natu/
ra etiam oris tum eorum quae modo dixi officiorum caufa:tum etiam adfpirandum adiunda ani/
malibus eft:fcilicet iis quae fpirantiatque extrinfecus refrigerantunnatura enim ipfa per fe ut diximus
partibus omnium communibus ad pleraque officia propria abutitunproinde oris quoque officium
omnibus commune cibus conficiendus efftrobur nonnullorum peculiare eft:fermo aliorum :fpiran/
di etiam ufus non communis omnibus eft, At uero natura haec omnia eodem coniecit: adhibita diffe
rentia eius partis pro adhonis difcrimine:funt enim alia ore comprefliornalia ampliori quibus enim:
cibi conficiendi &C fpirandi & loquendi gratia os datum eftiiis compreilius eft:quibus auxiliigratiauis
fi dentibus funt ferrati$:refciffum.Cum enim tota eorum uis in mordendo (it: hiatum oris amplior
rem efle necefte eftinag? pluribus &C plenius morfum infigent:quo amplius refeiflum os Ct: pifeium
UBER TERTIVS
55
cfiam mordacibus 81 carniuoris tale os efbnon carniuoris in ardtum fe colligit:taIe enim os utile iis eft
illud inutile. Auibus os quod roftrum uocatur(hoc enim pro labris di dentibus habet).Sed uarie pro
ufu di auxilio quae enim aduncis unguibus funt:quoniam carne uiuunt:& nullo frudtu uxfcuntunro
ftrum omnia habent aduncum.Tale enim tum ad retinendum:tum uero ad uim inferendam como/
dius atep aptius eft:uis autem in hoc & in unguibus fita eft:unde fit ut ungues etiam habeat aduciores
Caeterarum auium roftrum utile adiundtum cuiufi^ eft:uerbi grariarrobori feci generis:& coruini:ro
buftum at<j praedurum os eft:minuti generis lautum ad terras frudus colligendos:^ ad beftiolas ca/
piendas idoneum: Qua? autem herbis uiuuntrquasq? apud paludes uidh'tant:ut nantes:& palmipedes
partim alio quodammodo roftri commoditatem optinenpartim latitudine roftri fibi fufficiut: qppe
qui roftro eiufmodi infodere pofllntrquale inter quadrupedes etiam fuis eft. Nam is quoq? radicu ap/
petens eft.Quinetiam aues quas lato funt roftrouadicefej refitant di reliquarum uidus fimilis: onnul
lae ferratum roftri extremum habent:ita enim herbarum carptus quo uiuunt facilius agiturrfed caste/
ras capitis partes omnes fere expofui mus:profopum autem ideft facies quod inter caput di collum ho
minis eft:nomen a re ipfa accepifle uidetunquodenim uifus animalium homo eredtus e folus profpi/
cic anteuerfus uocemtp anteuerfus mittit.
De eornuu coftitutione di quae aialia habeat cornua quae item iis careat. C AP. II.
E cornibus difleredum eft:haecenim capiti initunfcquocuqun genere ee poliunt caret iis
oia quae non uiuiparafintcornuauelaliis quibufdam inefle dicimusrfed p fimilitudine 8C
traftationemicum nullum ex iis cornus officio fungafrgerut enim quae animal pariut cor/
nua:ad uim aut lferendam aut depelledam.-quod nulli ex caeteris quae cornua habere dicu£
c6ringit:nullam enim utitur cornibus:uel ad conuincedum :uel ad defendendum :quae uiriu funt offi/
cia.Quae igitur pedes multifidos habenticornu oia carenttcuius rei caufa eft:a> cornu auxilii gratia ha
betunmufrifidis autnodefuntaliaauxiliardediteni natura aliis ungues:aliis dentes pugnaces: aliis par
tem aliam qua fefe tueri atg? defendere pollent. At uero bifulcorum pars maior cornua gerit: di folli/
pedum nonulla ad uim iferendam:qda et ad defendendum :qbus aut cornua natura no dedit: eorum
faluti prrefidiis confuluitialiis ut pemidtate corporis:equis opitulata eft.magnitudine camelis : m agni
tudinis enim exuperantia fufficitadnecem arcendam :quod camelis contingit:atcp et melius elephans
quadam et dente exerto armanf in genere bifulco:ut fues.Quibus aut cornua prx nimio excenu fu/
peruacua funt iis alterum auxilium natura adhibuit:ut ceruis uelocitatem:grandis enim illa di multi/
iis quogp pari aducitate cornua reflexa iter fe orbe colligut)excremeti pfufione natura ,p auxilio dedit
hoc.n.cu metuut fe tuenf hac eade ,pfufione:alia quoq? feruari certu eft plura aut auxilia fimul quo^
fingula fatis eent:nulli natura tnbuitxornigero^ pars maxia bifulca e:fed folipes et tradit in eo gene
re:quem afinum indicum uocant:maxima animalium pars ut corpus dextro:finiftrocp:quibus fe mo
uent:diftinguimr:fic etiam cornua bina eadem illa de caufa gerit naturae ingenio.Sed iiint etiam quae
cornu fingulari armentur : ut oryx: di quem afinum indicum appellari diximus.Oryx bifulcum ai v
nus ille follipes eft:gerunt fane medio fui capitis cornu fixum ea qua? unum habent. Sic enim maxie
pars utracp cornu obtinebit.Cum medium commune pariter utricy extremo fit follipes potius quam
bifulcum efle unicorne redle uideri poteft:ungula enim tam folida quam bifulca eandem naturam ha
bet;quam cornu:itaqueeiufdem fimul & ungulam findi:& cornu congruum eft fiffio etiam ungulae:
di cornus ex defedu naturas euenit «Itaque cum exuperantiam ungulae follipedum natura dediflet: re/
de dempfitfupernaeifecitqj unicorne.Refle etiam capiti cornua mandauit:nec ut aefopi momus uitio
cjat:q> taurus no i harmis cornua gerat:unde ferire uehemetius poflit:fed capite corporis imbeciliima:
no enim ingenio perfpicaei ille momus ha^c deprehedit:ut enim fi in alia quauis parte cornua haberef
fruftra ponderi eflent:nulla in re utilia:multa et officia impedirent. Sic armis quoq; infixa fedem om/
nino ineptam tenerennfi folu enim unde idus fiant uehementiores confideradum eft:fed etiam unde
remotiores itaque cum careant manibus:& nec pedibus imis affixa gerere pofllnt:neq> genibus (flexis
enim impediretur)capitegerant necefle:quemadmodum a natura conftitutu eft.Quinetia ad eseteras
corporis motiones:ita maxime geri fine ullo ipedimento poliunt. Ceruis dun taxat cornua tota folida
& decidua tu ut utilitatis caufa:ut onere leuentur:tum ex necellitate prae pondere:caeteris aliquatenus
caua di mucrone demum concreta funtjquoniam ad idus hoc fit commodius:fed ne pars caua debilis
fit qua cutianne&itur: folidum quoddam offibus exortum ingreditur eamiimpletcp totam. Sic enim
fita com pleraque 8i ad uim inferendam commodiffima:& ad reliquae uitae munera inoffenfifTima
habetur.^ed cuiufnam gratia natura cornuum Ciadi qua ob caufam:aliis datataliis negata fit : expofitu
eft, Nunc quemadmodum natura fe habente necellaria:rebus fubicdlis: necefiario namra rariocinaria
alicuius gratia abutatur difleredum eft primo igitur plus corpuleti terrenicy I animalibus gradioribus
ineft cornigerum autem nullum admodum paruum elfe nouimusioium tnimqure explorata habe/
mus minimum caprea eftmatura uero contemplanda refpedu pluriu eft:aut enim omni ex parte: aut
magna ex parte conftat:quod fecundum naturam fit.Os aut omne di quicquid fpeciem gerit oflis:ter
renum efbquaobrem plurimu id ee ,ppe dixerim partis maioris conteplatione.Corporis igif eiufmo
di excremeti exuperatia I maioribus habita animahbusinatura ad auxiliu;& rem abutif comoda: itaqj
DE PARTIBVS ANIMALIVM
quatum excrementi cius ad locum fuperiorem efferetur: aliis in dentes uel continuos uel exertos di/
jftribuinaliis i cornua:quamobre cornigero^ nullmu utrig? denratum cduperneenim primores den
res no habenqppe cu natura hicadimedo addiderit cornibus & alimetum qd i eos detes digeraf i cor
nuu icremerum abfumif :cur ceruae cornibus careat:cu detes fimiliter habeanatq? mares caufa e:q? ea'
de fexus utriufcp natura:^ cornigera e.Sed foeminis adepta funt cornua quonia ne maribus qde utilia
fmtrfed uiriu meliore beneficiormares minus offendutur.Caeteris aialibus qbus haec materia no icor/
nua feceditraut dentiu ipforu magnitudine comuni orum incremento natura auxit:aut dentes exertos
ucluti cornua e maxillis produxit.Sed de partibus capitis ha&enus.
De coIIo:gula:& arteria &ea^ officio i corpore animantium. CAP. III.,
Ollum capiti fubiacctiis quas id habent animalibus non enim omina habent : fedea tatum
quibus funt partes illas quarum gratia collum conditum eftrhoc eft: guttur :& quae gula uo
catur.Guttur fpiritus caufa datum eft:hoc enim fpiritum animalia trahunt:& reddunt:re/
_ j fpirando:& expirando:quamobrem quae carent pulmone : collo etiam carent:ut genus pi/
fcium.Gula eft qua cibus & potus deuoratunitaq? ea quae carent collo gulam haec manifeftam non ha
bennnec gulam haberi cibi caufa necefle eft:nihil enim ad cibu parat:& quide a fitu oris continuo uen/
tcrefle poteft:pulmo non poteft.-aliquem enim quafi tradfum couallis adefle cornu nem oportet : quo
fpiritum ad fiftulas per arterias digerat bipartitus:atcp ita efficere fpiritus reciprocationem maxime po
teft.Cum igitur inftrumentum fpitationi accomodatumdongitudinem habeat necefle fit: gulam iter
os 8C uentrem haberi necefTe eft.Conftat gula ex neruo 8C carne : ex neruo ut extendi pofflt cum cibus
ihgeritur:& carne ut mollis fit:& cedannec ledatur afperitate cibi defcendentis.Guttur autem quod &
arteria uocatuncorpore conftat cartilaginofo non folum enim fpirandi caufa effcfed etiam uocisrquod
autem fonetrlaeue ac folidumefle oportet. Ante gulam arteria pofitaeft: quanquam impedimento
fir.Cum cibus ingeritur.Nam fi quid uel cibi uel potus in arteriam dilabitunftrangulariones tormina
& tu fles grauiflimae incitatunquamobrem non audiendi funtrqui hac potum meare dicant.Accidunt
enim aperte quas modo dixi omnibus quotiens aliquid cibi dilapfum eftrprofedlo opinionem eorum
qui potu hac admitti exiflimatrirridendam efle plura oftendunt:mearus enim nullus de pulmone ad
uentre pertinet:ficut ex ore gulam tendere cerni mus, Quinetia peruomitum & naufeam : unde nam
humor remeet incertum non eft. Ad haec humorem non continuo colligi in ueficam fed prius I uen/
trem certum eft:excrementa enim alui tingi uidentur fece uini atri:uulnere etiam uentris faepe hoc ide
patefactum eft.Sed enim ftultas opiniones admodum ferutari ftultum fortafle eft. Arteria uero epex/
terior ut diximus pofitaeftacibo infeftatunattamen natura ad hoc molita eft minorem linguam:fiue
ligulam quae arteriam operiretinon omnia uiuipara eam optinentrfed ea tatum quibus pulmo & cu '
tis pilo intecta:non cortextnon penna operimeto eft.Corticatis enim penatifq? guttur uice lingulae ope
rientis ipfum contrahitur:& diducitunqueadmodum illis operitur aliunde q> aperitunuidelicet fpiri/
rui trahendo reddendoue aperitur:cibo ingerendo operitunnequid illabatur : quod fi quid erroris in
eo motu committitunuel de errante aboin alienum tramitem: uel refpiratione praeueniente tufles
ftranulationefque excitantur ut di&umefbtam uero folleri ingenio motus & linguae adhibitusana'
tura eft:ut cibus ne^ in ore cum molitur cadat fub dentesmequeeum per fauces meat in arteriam la/
batur. Carent animalia quae modo diximus lingula:quoniam & carne ficca & cute conflant praedura:
no enim facile moueri mebrum id poffenfi ex tali genere carnis eutifcp coftaret.Sed extrema ipfius ar/
teriae citius coprimerenf qua lingula:qua aialia pilo pdita habet ex fua carne:haec dixiffe fatis e:qua ob
caufam aialium alia lingulam habeat alia careat:&: quead modum natura uitio fitus arteriae rem editi
lingulam emolita adhibuerit.Guttur aut ante gulam neceflario pofitum eft.Cor enim in parte priori
at cp in medio fitum efl:in quo pricipium uitae omnifq? motus 6t fenfus effe cefemus: etenim partem ■
uerfus quam priorem appellamus:tum fenfus tum et motus agi£:hacem ipfa ratione pars prior 8C po
fterior ftatueda cft:pulmo eande qua cor optinet fedem :idg? amplecflififpiratio tum gpter pulmone:
tum ,ppter origine cordi iditam agitunattrahif 8t reddif aer g arteriam ritao? cum in parte priori cor
primu collocari necefle fit. Arteriam quogp S guttur coftitui ante gula necefle effchaec enim ad pulmo
nem 8i cor tendungula ad uentrem:deniq3 quod melius dC nobilius e:id femp nifi quid maius impe/
dit(fupioris inferiorifqj ratione fuperius collocaftprioris pofteriorifcpiprius dextri finiftricp dextrum:
fed de collo:gula:& de arteria:di<ftum iam eft.
De corde 6C eius qualitare:quaq? ob cam aialibus iniunftum fit. CAP. IIIU
Equitur ut de uifcenbus doceam us qua: eorum fane propria funnquae fanguinem habet:
nulli enim exanguium animali uifcus ullum eft. Cum fanguineis omnia fintutaq* Demo/
critus non rcdle de his tratftaffeuidetur.Si quidem incerta hxceffe putauit prse exiguitate
exanguium animalium:ftatim enim cum confiftunt:quae fanguinem habet: exiguaq? ad/
modum funt deprehendi cor 8C iecur fine dubio poffunt:quippecum in ouis triduo cubatis: pundfi
iam mag nitudine appareantmecnon in partibus ahortitiis per quam exigua cernuntunad haec ut ex/
teriorum partium non idem ufus omnibus eft:fed quaecp pro uira motuqt uariofibi peculiare recepe
runt:fic interiorum aliae aliis accomodantur:uifccra autem eorum peculiaria funnquae fanguinem ha
bent:quaobrem unuquod^ eo^tex materia fanguineacoftat:quod in nuper aeditis patet: Sunt enim
cruentiora maiora^ ex ratione quoniam in prima concretione fpecies copiatp materiae euidentior eft:
UBER TERTIVS 5 <5
cor igitur omnibus fanguine proditis inefl: 8C quam ob caufam diflum: 8C ante hac eft: 8i nunc dicc/
mus.Sanguis enim neceflario ineft in iis quae fanguinea funtiqui cum humidus fincoceptaculum fibi
habeat necefle eft. Ideoqj uenas natura emolita uidetunquarum unum efle principium necefle eft ubi
cuq? enim fieri poteft:unum efle q plura melius eft:cor aut uena^e principium eft:ex hoc.n.uenx & p
hoc eile uidenf matura et eius uenofa efbutpote generis focietate iunfli cum uenis. Quoniam di fitus
eius fedem optinet principalem:in medio.n.pofirum eftffed magis fuperius q inferius: 8i parti priori
ammotius q pofteriori:natura enim rem nobiliorem conftituere in locis nobilioribus folet: nifi quid
maius impediat.Cordis huc ee locum latifllmein homine patetrfed in caeceris quoq? animalibus: pari
ratione tenere fibi uult medium corporis neceflarii:cuius fane exitus efbqua excrementa emittuntrcru
ra autem aliis aliter adiunfla funt:necad uitam neceflaria habenf.Quaobrem iis demptis uita no tol/
litur additis et nullum fequi interitum certum eft.Qui capiti uena^ originem tribuunrino refle opi
nantur:plura enim difperfaq? principia faciuntndgp in loco frigido argumerum q> frigus hic locus ue/
hementius fentiat contra cordis locus calore abundat.Gumg? per cetera uifcera uenae tranfigannulla
per cor tendit ut diflum eft.Itaq? partem 8C principium uena^ cor efle apertum eftridc^ optima rone:
medium enim cordis fpiflum cauucp corpus eft:plenum et fanguinis eft:quafi hinc uenae orianf :cauu
eftrut contineat fanguinem fpiflum:ut principium caloris feruare pofiit.ln hoc enim uifcerum & par
tium olura corporis fanguis fine uenis compleflifrcxterae partes fanguinem uenis habet contentum.
Idq? refla ratione:fanguis enim ex corde ad uenas quoqj deriuatur» At uero ad cor no aliunde deuenir.
Id enim origo prima 8C fons fanguinis eft:aut coceptaculum primum:hxc ex confeflione aialium p/
fpici pofluntiatq? et ex generarione:cor enim ftatim oium partium primum coliftes fanguinoletum
eftimoms et laetide ac triftitiae:denicp omnium fenfuum:hinc oriri eodemcp definere uidef. Ratione
quoc^ ita efle probatur.Principium enim unum efle bportet:ubicuq? fieri por: aptifllmus aut omniu
loco^d melius eft: medium enim unu e:& tale ut undiq? attingi uel aeque uel proxime poflk ad haec cu
nec pars alia fanguinea ulla:neq? fanguis ipfe uim habeat fentiedi:quod primu fanguinem habetrid ee
quod feriat certu e:habeat aut perinde ac uas quod principium e necefle eft:nec ratione tantum ita efle
probatunueruetiam fenfu percipitunnam in partuum prima generatione:ftatim cor palpitare cernif
quafi alimal firiut quod principium fit naturae eoi},: quae fanguinem habent:argumetum uel inde de'
duci potefbq? nullum aial fanguinis copos careat corde:pricipium enim fanguinis habeat necefle eft.
Iecur etoibus fanguine pditis ineft:fed nemo id cenfuent efle principium uel corporis totius: uel fan/
guinis:fitum enim nequaqua optinet pricipalem :liene uero fibi habet aduerfum :i iis qux exquifitius
conftent:nec uero fanguinis conceptaculum modo cordisritra fe cotinet.Sed ut reliqua partes fangui
nem uenis iclufum habet:ad haec uaena per iecur tendit nec ulla ex eo prouenit, Venae enim omnes ex
corde fua initia trahut: itacp cum alterutrum iftorum principiu efle necefle fit Jecur aut no fit:cor fan/
guinis quo^ principium efle necefle efhanimal enim fenfu definitur : uis autem fentiendi : primo illi
tribuitur quod primum fanguine praeditum eft.Tale autem cor e:quippe quod 8i origo fanguinis fit:
8i primum fanguinem habeat.Extremum eius turbinatur in mucrone firmifllmu : firum in peflore
eft:& omnino parti priori corporis comifium: ne frigeretunoibus eni peflus minus carnofum q rer/
gum eft: quaobrem a tergo perqua tute calor apertus e:cor ceteris animalibus f medio peflore eft:ho
mini tantum paulo uergitad laeuarmuteius partis refrigeratione moderetur 8C compenfet.Omnium
enim animalium maxime homo refrigeratam habet partem finiftram:in pifcibus etiam cor fimilem
Citum tenere:& cur difllmilem uideatundiflu iam effolis iis cordis mucro ad caput fpeflar. Cu ea pars
prior fit:eodem enim agitur motus .Copia quo^: nemorum in corde eftudqs refla ratione :hincenim
motus oriuntur:qui intendendo remittedoq? efficiuntunitaq? minifterio tali & robore opus e:cor aut
ut fupra diximus ueluti alterum animal ineft in iis quae corde uitalem originem continent : cor fine
©fle e omnium quae nos nouerimus preterquam equi:& generis boum cuiufdarmquibus prae magni
tudine quafi adminiculum fubditum eft:quomodo totum etiam corpus oflibus fuftentatur 8i conti/
netunuentriculum triplicem cor magnorum animalium habetiduplicem minorum : unum ad po/
ftremummullumcp eft quod fine ullo uentriculo conftet:& quam ob caufam diflum eftjlocum enim
8C conceptaculum quoddam fanguinis primi in corde haberi couenit.Sanguinem autem primo effici
in corde faepe iam diximus.Sed cum duae uenae fint principales:altera maionaltera minonahortaq? ap
pellatatquae fparfa ramorum ferie exteras minores uenas producant : atque inter fe differant : ut poft
hac exponemus:melius fane eft initia quoque earum eflediftinfla:quod fieri poteftffi fanguis diuer//
fus diftinflu% fit qobre ubi fieri poteft fanguinis coceptacula duo habenf ffieri aut id poteft \ magnis.
Sunt enim corda eorum amplioraffed melius tres ee uentriculos:ut unus comune principiu finmediu
aute 8i impar principiu eft:itagj magnitudo amplior fubinde defideratunutile fit : ut quae maxfa fint:
triplicem uentriculum habeant:dexter plurimu fanguinis:^ calidiflimu continet:quaobre pars corpo
ris dextera calidionfinifter parumnd^ Frigidifllm u : m edius mediocre:tum copia:tu calore: fed purio/
te m principiu enim q maxime quiefeere debet.Tale aute erit fi fanguis purus 8i mediocris: tum copia
tum calore fit:quinetia articulationem quandam rimis fururifue capitis fimilem habere uifuntur : qq
non ita conftat:ut qdex pluribus fit copa Aumffed ut mo dixi articulatione potius oftendutffunt artF
culatiora corda eog^:qux fenfu melius uaIent:inarticuIatiora eoru quae fenfu hebetiori funt : ut fuu dif
crimina cordis quae amplitudine exiguitate:dirutia:molliria exiftat uel ad mores pertineant aliquate/
DE PARTIBVS ANIMALIVM
nus.Quae enim fenfu hebeti funtrcor habent durum & fpiflum quae autem fenfuualent: mollius: pa'
iuida etia funt quibus cor grandius audentiora fidentioragp quibus minus aut mediocre:affeflus enim
qui acciditex metu iam in iis praeeft:quoniam calorem proportione cordis non habeat fed parum ca/
loris in magno conceptaculo exolefcatritacp fanguis frigidior flt.Cor magnum proportione:Iepo.ri:cer
uo:muri:hyene:afino:panthere:muftellae:& reliquis fere omnibus qua? aperte timida funtraut ^pter
metum malefica.Similein uenis atqjinuentriculis cordis euenit.Sunt enim frigidiores: Si uene am'
pIiores:& uentriculi amplioresrnam ut in paruo Si m magno domicilio tantumdem ignis non aeque
calefacinfed minus in magno:fic in his calor non pariter aginuas enim tam uena quam uentriculus e.
Irem motus alieni calidum quodq? refrigerant plus autem fpiritus in amplioribus eftrmagifque ualeti
quaobrem nullum ex iis quae uenis aut uentriculis funtamplioribus:obaefum per carnem opimum/
que eumrfed quae ita pinguefeantraut omnia:aut maxima parte uenis in certis:paruoq? uentriculo efle
cernuntur.Cor folum uifcerum atque omnino partium corporis : nullum uitium patitur graue idqp
refla ratione:cum enim principium corrupitunnihil eft quod canteris qux inde pendeat:praebere au/
xilium poiTic indicium:ut nullum affeflum cor patiatunq? in nulla hoftia cor ita affeflu uifum adhuc
eft:ut in ceteris uifceribus cernit, Renes enim faepenumero calculis Si panis:& papulis referti mdent:
atep etiam iecur Si pulmo:ac poriffimu lien:raulta etiam alia uitiorum genera euenirein iis uidemus:
fed tamen circa arteriam pulmonis:# qua iecur anneflitur uenae maiori perexigue ita accidit: id<j ra/
tione refla:hac enim maxime cordi affocianf. At uero quae morbo uitiis quae eiufmodi pereut aialia:
iis difleflis affeflus m orbofi in corde cofpiciutur.Sed de corde quale nam fit & cuius gratia & quam
ob cam iunflum aialibus fit haec dixifle fatis eft.
De uenis 8t ea^ loco jn corporibus eo^e animatiu q fanguine pdita fint. CAP. V*
ragjgi] Equitur ut de uenis difleramus:uidelicetde maiori Si de ahorta:hae n%exeo rdeprims
recipiunt fanguinem reliqua earum foboles funt.Igitur fanguinis gratia eas die diflu iam
efhhumor enim coceptaculum quifq? defiderat.VenarUm aut genus coceptaculum & uas
eftntaq? fanguis in iis quafi uafe efhfed quaobrem duae funt 8C de eadem origine in oes cor
poris partes difeurrat : explicandu nuceftxaufa ut principii unum Si ab uno ee melius fi t:q» animam
fen nerem unam aflu habeant omniathinc enim pars etiam quae eam anima primo contineat una eft:
tum potcntia:tum aflu in iis quae fanguinem habent. At in nonullis eorum quse fanguine carenrraflu
dumtaxat : quaobrem caloris quoque originem in eodem tantifper efil* necefle eft haec eadem caufa
eft eriamtut fanguis humidus fit 8C calidus:cum igitur una in parte fit pricipium fenfus & caloris. San
guis etiam ex uno fuam originem :ducit unitate autem fanguinis ficut uenarum etiam capita ex uno
eodem quae orianrunduae autem numero funt quoniam corpora animalium quae fanguinem habet:
& gradimur bipartita finnhaec enim omnia parte priori Si pofteriori dextera Si finiftraifuperiori Si U
feriori diftinguuntur: quato autem nobilior ac principalior pars prior quam pofteriorefhtanto uena
maior praeftarioreft altera qua ahortam uocari diximusialtera enim i priora altera i pofteriora difeori
rit:6C altera in oibus fanguine praeditis habetur aperte:altera i nonnullis aut obfcureauc incerte . Cau/
fa uero ut uenae i omnes corporis partes digerantur;^ fanguis aut quod uicem fanguinis tenet : totius
corporis materia cft:quae i uena aut i uicano uenae conti ne tunfed quonamodo:& ex quo aialia nutria
rur: & quomodo ex uetre capiat alimetu cu de generatione agif aptius 8i feflari:# explicari poteft. Cu
autem partes ex fanguine omnes confiftant(ut diximus)uenarum nui i omnes corporis pates ratione
refle expanduntur. Sanguinem enim findi per omnia adefleque omnibus oportet : fi quidem partes
quaecp ex eo cofiftut:& ut i hortis rigadis de una origine fonte^ uno aqua riuis pmultis diducit aliicp
ab alus duflus fubinde excipiunt quoufq? humor in omnis partes deueniatratg? etiam ut in fabricis p
totam fundametoijd deferiptione lapides apponu tunuidelicet ea ratione q? fata horto^ humoris bene
ficio nafcatur fundamenta ex lapidibus condantunfic natura fanguine per rotu corpus cenfuit deriua'
du.Cum is omnium materia fmpatet hoc f iis quae maxie extenuentunnihil enim nifi uenae: apparet:
ut in uitineis Si ficulnis Si reliquis generis eiufdem frondibusriis em arefcentibus:uenae ratum modo
relinquuntur. Cuius rei caufa eft:q> fanguis Si quod fanguini pportioerur potentia fitxorpus Si caro:
aut quod iis proportione refpondeat:igitur ut in adaquatioe 1'ulci altiores ampliore% durant : mini-'
mi autem primi ac celeriter limo obduflo abolefcunt: rurfufep deduflo apparent , Sic uena: amplifll/
mae durant: minimeautem primae aflu canes efficiuntunqq potentia nihilo minus uenae funtquaob
rem Si fi caro extat. Sanguis tamen induflo uulnere undig? effluit. At qui fine uena fanguis efle non
poteft:uena autem nulla manifefta efhquomodo neq? riuorum foueolae pateant:priufqua limus exi>
matur.Procedunt uenae in minores fubinde ex amplioribus quoufq? arfliores reddantur : qua ut fan/
guinem tranfmittcre poflInt:quaobrem exitus fanguini nullus:patet:quaqua excremeto uaporis hu/
midi.-quem fudorem uocamus fatis pateat:fedne illi quidem nifi corpore calefaflo:# uenularum clau
iulis patefaflis.Iam nonullis aecidit:utcruetum quoddam excremerum fudaret:propter uitiatum cor
poris habitum fcilicetcum corpus laxum fluxumgp eflecdanguifcp prae cruditate humefeeret fbecillita
te:caloris:qui exiguus uenulis felufus cocoquere no poflet:oe enim quod aquae Si terrae commue eft
craflefccrexum cocoquitundiflum iam eft:alimetum autem Si fanguis mixtum ex iis eft: calor uero
concoquere non poteft non modo quia exiguus : eft uerum etiam prae nimia cibi aflumpti copia : fit
enim exiguus comparatione tanti cibarii duplex autem exuperantia cibi eft:aut enim qtitate:aut quan
UBER TERTIVS
S7
nrate ideft modo Qi genere:quippe cu cibus no aeque cococftu facilis quifq? fitrprofluuit aut fanguis po
tiflimum perampliora uenarum foraminarquaobrem e naribus gingiuis 8C fede frerdu et ex ore pro/
fluuium fanguinis fit fine ullo dolore no per uim ut ex arteria diftatfpatio iter fc fuperne uana maior
& ahorta infra mutatis uicibus tendunt.atqj ita cotinetur corpusrprogredientes enim fcinduntur iux/
ta bifidam crurum particionemratq? altera ex parte priori i pofteriorem fe porrigit raltera ex pofteriori
in priorem:eodemq? concurrunnut enim ea quae implexa iunt cotinetiora conflat, Sic uicibus uenai^
mutatis partes priores corporis cum po Aerioribus copulatur, Simile eriam a corde locis fuperioribus
fit: fed qui diligentius nofle uelit:queadmodum uenx inter fehabeanfpedtare id tu per difle&ione : tu
eria per comentatione:hoc eft hiftoriam animalium debet:atqj de uenis 8C corde ha<Senus:de reliquis
eria uifceribus hac eadem uia 8C ratione confiderandum eft.
De pulmone 8C eius formatqux ite aialia pulmone habeat queue areat. CAP. VI.
ij Vlmo ideo habetur quia genus animalium quoddam pedeftre eft. Calore enim refrigerari
1 necefle eft:quod exrrinfecus ea quae habent defiderant fanguinem.Sunt enim alidiora.At
qux fanguine carent uelfuo natiuo jpiritu fatis refrigerari poflunt : exrrinfecus autem uel
_ _ aere uel aq refrigerare necefle eft quaobre pifciu nullus habet pulmonerfed pro eo brachias
optinenut cum de fpiratione ageremus retulimus aqua eni refrigeratuhut eareiqux fpirant : quaobre
omnia quae fpirant:habent pulmonem:fpirant pedeftria omnia:& aquatilium nonnullamt balena: 8C
delphinus atg? etiam caetkomnia qux reflat complura enim natura ancipiti funt tum ex terreftrium :
tum ex aquatilium numerornam 8C eo quae terra fuftentantunaeremcg arripiuntiqueda in humore
maxima teporis partem confumut propter fui corporis teperametum:& eorum qux in humore de/
gunnnonulla tatum rerreftris natura: fibi mumantucut nifi interdum fpirentruiuere nequeat pulmo
igitur fpirandi officio delegatus eftrqui origine quide fui motus accipit ex corde:fed fua tum amplitu/
dine:tum inanitate aditu fpirimi patefacitxu eni attollituninfluit fpiritusrcum contrahitur afluit. Ad
cordis palpitatiorem pulmone fpedtare male opinatu eft: cor enim homini(prope dixerim)animaliu
uni palpitatrquia homo folus fpe rei futurae expedationeqp moueatur : in pluribus etiam cor laxo in/
teruallo diftata puImone:fitumq? fuperius teneriut nihil ad cordis palpitatione conferat pulmo: diffe/
rentia pulmonis uaria eft:aliis enim (anguineus magnuf^:aliis minor fungofus exanguis.Qux uiui '
para funnmaiorem 8C copia refertu fanguinis habet ppter calorem fuse natura ampliorem. Qux con
tra ouipara funt exiguum 8C ficcu:fed aptum ampliari ac extumefcerexum inflatur : qualis eorum eft:
qux ex terreftribus quadrupedes ouiparx funr.ut lacertorum 6C teftudium & cetero^ genens eiufde:
uolucrum etiam natura quas aues appellamus eodem pertinet.Omnium enim earum pulmo fungo/
fus & fpumx fimilis eft:fpuma enim fa&a diffufacp ex amplo tumore in exiguum refidet 8C pulmo ea
rum exiguus membranxq? fimilis eft quaobrem hxc omnia para fitiunt 8i parum bibuntrdiu etiam
aquam demerfa tolerant, Satis enim ab ipfo pulmonis motu fpiritali inanicp refrigerantur diutius: ut
qux parum caloris habeant. Accedit ad hxc:ut magnitudo corporis eorum prope omnium minor ui
«liparis fit.OIor enim eft quod uim obtineat augendhfanguis autem copia caloris indicium eft, Cor/
pora eriam melius eriginquaobrem homo exteris eredhor omnibus eft:6C uiuipara reliquis quadra/
pedibus eredhora incedunt:nullum enim uiuiparum uel expes uel ambulans xque latibula petit: pul/
mo igitur fpirandi gratia datus omnino eft:fed exanguis talifqp cuiufdam animalium generis caufa e:
uerum commune eorum nomine uacat:nec ut auium genus nomen obrinuinitacp ut auem efle ex ali
quo eft :fic in eflentia illorum ineft:ut habeant pulmonem :
De uifcerum forma & eo^t loco in corpore animatium & officio. CAP, V1L
Ifcerum quxdam fimplicia ee uidenf :ut cor:ut pulmorqdam bipartita ut renes: quxdam
utro nam modo fe habeant dubitatur Jecur enim & liene ancipiti inter hxc efle fpecie dixe
ris:nam §£ quafi fimplex 8C tanqua pro fimplici duo.Simili prxdita natura ee utruc^ uided
_ Sunt ta me oia bipartitaxuius rei caufa eft corporis difpofitioiq bipartita quidem fit: fed in
unum initium coeatxofumeturq?:aut enim fuperiore 8C inferiore:aut priore 8C pofteriore: aut dextra
& finiftra parte diftinguitunquaobrem celebrum quoep omnium bipartitum efle fibi uult arq? etiam
fenforum unuquod® eadecp rarionexor uentriculis fuis diftinguitunpulmo uero f ouiparis adeo diri
miturmt ea binos habere pulmoes uidearur.Renes bipartitos ee nulli dubiu eft:de iecoie dC liene iure
ambiges.Cuius rei aufa e:q> i iis qux lienem habere necefle eftdien ipfe qfi iecur adulteratu efle uide/
tura iis aure qux liene habere no necefle eft:ut exiguus admodum lien ueluti notx gratia habetur: fic
epar bipartitum aperte eft:& pars altera ad dextram raltera qux minor eft ad finiftra fitum renere ex/
perit.Quinetiam in ouiparis quauis minus qua in uiuiparis apertum fitaamen in nonnullisxque di>
uifum patetiat locis quibufda lepores bina iecinora habere uideturrqueadmodu in genere pifcium tu
alii quida tum cartilaginei iecur duplicatu habere uidentur.Sed quonia iecur parte dextra potius fitu
eft:ideo natura lienis adhibita eft.Ita^ qq neceflaria quodam odo eftxame noadmodu omnibus ani/
malibusxaufa igitur ut uifce^i natura bipartita fit(queadmodu diximus)dextru finiftruq? eft : utru^
eni fibi fimile expofeit quomodo ea quoq? fimle: geminacp habere natura expetunt : ut eu illa quauis
gemina eode coeuntrfic uifce^ fingulaiquauis gemina nexu eode cotinenf.Sunt uifcerum quedam fu
pra fxptum quedam lfrarfed oiutn ufus comunis uenaru gratia eftruidelicet quo:uenx:utpote pefiles
fu ftineri:& copula uifceru ftabiliri ad corpus poflint quafi eni anchore per partes deduif -.s iaciurur ad
DE PARTJBVS ANJMALIVM
corpus:uerbi gratia deuena maiore ad iecur:& liene deuenitunetenim uifcemm eorum natuta quafi
clauus corpori eam affigir.f.iecur &. lien:in latera corporis uenam maiorem affirmanad hrec enim fola
r3miab illa mittutur.R enes aut in partem pofteriorem eadem continctrquaquam ad rene utrucp no
mododeuena maiori fed et de ahortapcrtedituena:haecuifcerum beneficio inftitutioni animalium
pftantur:arqi et iccur &C lien iuuant ad cibi concodionem:q> enim fanguinea funt calidam habent na/
turam.Renes ad excrementum quod i ueficam fecedit opitulatur, Sed enim cor & iecur oibus anima
Iibus neceflaria funt:alterum propter caloris originem(locum enim adefle aliquem quafilares focuq?
oportetrquo natunr fomitcs:& primordia ignis natiui continearur:&! feruentuneudeq? tutum ce ue/
lutiarcccorporis totius neccfle e)alterum lecundicocibiconcoquedi gratia adcft:& quidem nullum
fanguine proditum iis duobus carere poteffiquaobrem omnia qbus fanguis:duo h^c uifccra habent.
Quae aut fpirantitertium etiam habent pulmonem :lien:per accidens neceflarius efbquomodo excre
menrartum aluhtum uefiCcTexquofinutin nonullis deficiat magnitudine:ut uolucrum quibufdam
qure uentriculum habent feruentiorem uelutcolumbo:accipitri:miluo.Quinetiam in ouiparis qua/
drupedibus pari modo hoc percipi potcfbhabent enim perquam exiguum multisetia fquamatis exi
guusrquae uefica etiam carentrquoniam excrementum per carnem laxiorem in penas & fquamas tra/
lear.Ucn enim uapores uacantes diuertit:& attrahit ex uentricu!o:& concoquere eos poteffiut qui fan
guineus fit quod fi plus excrementi fit: parum 9 caloris habeat: lien corpus prae alimento immodico
languefcit:& propter confluuium huc humoris fsepeaccidit:utIienofis uentres praeduri efFicianf:quo
modo iis qui fupra modum mingutexdiuerticulo humoris. At qbus parum excremeti cofifl:it:utaui
bus atg? pifcibus iis aut non magnus aut notae gratia duraxat habetur.Quadrupedibus etiam ouipa/
ris lien exiguus rigidus 8C reni firnilis eftfcilicetob eam rem:q? pulmo eo^ fungofus eft parum q? po/
tus defiderant:& quantum excrementi conftirerirnn corpus & corticem uertitur utauibus m pennas
Sed in iis qua! ueficam habent: & pulmonem fanguineum:humidus e:tum ob eam quam modo di/
xi mus caufarmtum quia partis firtiftrse natura humidior 8C frigidior efhcorrariu enim quodqs ad fibi
cognatum ordine difpofitum e:uerbi gratia:dextrum fimftro cotrarium e:& calidum cotrarium fri/
gidoiitaq? modo quem diximus fodatur, Renes nulla neceffitate habetunfed ut melius & locupletius
fit:humoris enim excrementitii gratia qui confluit in ueficam adiuch' funt ex fua natura i quibus plus
huiufcemodi fcdimeti fieri folet:ut uefica melius fuo munere fungeref.Sed cum ufus eiufde ca renes:
atq? uefica habeatur dilTeredum nuc de uefica e:ptermifla fequere partium enumerationc:de pcordiis
enim nondum docuimusiqua* pars uife^ rationi coniunda eft.
Quibus animalibus data fit uefcica:deque eius officio &fitu in corpore animan/
tium* CAP. VIII.
Efica non omnibus animalibus data efbfediis tantu tribuere uoluifie natura uidetur quae
pulmonem haberent fanguineum . Idq? reda ratione:caloris enim cxceflu qui in eo ipfo me
bro continetur :fitibunda haec omnium praecipue animalium funncibiq? indigent no mo/
do ficci ucrum etiam humidi copicfiorisuraq? excrementum etiam copiofius contrahi ne/
cefle efl:nec folum tantum quantum a uentre concoqui excernicp cu eius excremeto poffit:ergo huius
quoq? excrementi conceptaculum quoddam haberi nccefle eft : quaobrem omnia quas talem habent
pulmonem ueficam optinenquae autem tali carent pulmone 8i uel parum bibunt : quonia fungofum
pulmonem habeant: uel oino potu afiumut: no potus fed cibi gratia:ut infeda:& pifces:uel etia penna
aut fquama aut cortice integuntut:hasc tum ,ppter humoris affumpti exiguiratem:tum quia quarum
excrementi contrahitur in ea ipfa abfumatur . Vefica omnia carent excepta tcftudine : inter corticata:
in hac enim tantummodo natura caftrata efi. Cuius rei caufa efhquod marina! teftudines pulmonem
habent carnofum fanguineum:^ fimilem bubulo:terreftres autem proportione maiorem: fuperfi/
cies etiam quia obdenfa prasduraqp modo filicis efhfacit ne humor difflari cuaporariq? poffitper car/
nem Iaxiore:ut auibus ferpentibus casterifq? opertis cortice eueninatq? ita excrementi copia tanta fub/
fidet:ut eo^ natura coceptaculu & uas quodda capax humoris defideret:uefica igitur teftudo fola iter
haec habet:ea de caufa fcilicet marina amplam terreftris exiguam admodum.
De renibus & coi^ officio:quibufq? aialibus dati fint. CAP. VII1I.
Enum etiam ratio firnilis eft nullum enim pennatum mullum fquamatummullutn corti
catum:excepta teftudine renes habet:qq in nonnullis auibus carunculae quedam fint latiuf
culc:fpeciem renum oftendentes:quafi ea caro quae renibus delegata eft locum non habeat
fed in plura difperfa fit:genus:tamen tefludinis qua lutariam uocant : 8C uefica di renibus
caret:fit enim propter cius mollitudine tegminismt humor facile diffletur lutaria igiturobcacaufam
neutram earum partiu habet:casreris animalibus quas fanguineum (ut didum eft)habet pulmonem:
renes omnibus natura tribueranquippe quas fimul & ad uenas continendas iis uteretur:& ad humo/
rem foperuacuum cxcerncndu abuteretur. Meatus enim de uena maiore ad renes ufq? perfertuncaufi
in oibus ineft rcmbus:autamplius:aut ardius prerer qua in uitulomarino:eius enim renes bubulis fi
miles:omnium frimiffimi ac folidifiimi funt:hoium etiam renes bubulis finnles funt:quippe qui taq
compofiti ex multis renibus exiguis conftentmegi cquabiles funt: quomodo renes ouium casteraruqs
quadrupedu habentunquo fit ut moribus co^ difficile curari hominibus poflit et fi nuper segrotare
inceperint:accidit enim ut quafi multis renibus laborent difficilius remediu adhibeatur:q fi uno in&y
LIBER TERTIVS
53
ftarentur.Meauis qui ex aena pertenditmon cauum fubic renum:fed in eoru corpus abfumitur: qua/
obrem in cauis eorum nihil finguiniscontinetur:neq>concrefcit mortuis»Meatus uerodecauis renu
exangues duo infignes ad ueficam feruntur finguli ex fingulisratq? etiam alii ex uena ahorta ualidi fre/
qucntefque eodem deueniunt:quae ita natura inftituit:ut ex uena humoris excrementum ad renes ue
nirenin renibus autem iedime humoribus per corpus renum colatis in medium conflucreuubi pluri
mi cauum continentiquo fit ut renes omnium maxime uifcerum foedum reddant odorem:tum de/
inde ex medio per eos metus in ueficam :iam magisimagifque tacj excremenru m fecernirur atcp reiici/
tunuefica ipfa ex renibus dependentenduntenim in eam (ut di<ftumeft)ualidi meatus. Renes his de
caufis habentur:& uirtutes quas diximus optinent.Qrnmbus autem qua; renes habent dexter fupior
finiftro eft:q> enim motus ex parte dextra prouemat:naturac£ dextrae proinde ualidior fit : ideo partes
omnes mouendi caufa regant ad fitum potius fuperiorem oporreunam 6C fupercilium dext rum nia/
gis attollitur:& arcuatum magis quam finiftrum habetur.Tangiturin omnibus a iecore dexter q> eia
tior eft.Iecur enim parte dextra pofitum efbpingue plenius renes ambit: q reliqua uifcera quod & ne
cellario fit:cum excrementum per renes tranfmifium coleturrquantum enim relfquitur fanguinis pu
ri facile concoqui poteftifinis autem probe concodhoms fanguinece adeps:& feuum eft, Vt enim ineo'
fouftis fictis uelut cecinere aliquid ignis relinquitunfic in concodhs humidis non nihil caloris qui effe/
cerit relinquitunquo fit ut pingue leue iit & humoribus refideat atq; fluitet finnon intra ipfos renes
quoniam denfum hocuiicus fit:fed circu renes eft:uidelicetautadeps in iis quae pinguefeere adipe fo/
lentraut feuum in iis quas feuo opimantunquorum differentia alio loco explicata efbneceflario igitur
eadecaufapinguefcuntfcilicetexiis quseneceflarioeueniunt animalibus:q renes habere debuerunt.
Salutis autem caufa ut renum natura calida fit.gum enim pofiti loco ultimo fint:rcporcm defiderant
ampliorem :tergum enim carnofum eft:ut cor 8C reliqua partis fuperioris uifcera protegat . At lumbi
carne uacant:ut fledi pofflntromnium enim flexus cxcarncs funt:iraq? uice carnisadipe renes obfepti
muniuntur.Quinetiam humorem melius difcernunt:&concoquunt fua pinguedine plgue.n.omne
calidu eft. Calor autem concoquit renes his de caufis pingui operiunturidexter omnibus minus piiv
guis cuius rei caufa eft:q> natura dextra partis ficcior e:& mobilionmotus autem cotrarius eft: liquat
enim pinguedinem:^ confumit:fed cum caeceris animalibus renes habere pingues fpficiat:& plerucp
totos obaefos habeannouibus hoc laetale eft:quo fit:ut qq pingues admodum fintrtamen aliquid de/
fit:& fi non utriqs dextero quidem:caufa cur hoc folis aut maxime ouibus accidat:q> iis quae adipe pb
guefcere folent:pingue humidum eft: itaq? non aeque flatus interdufi dolorem facmnt:quod caufa fi/
derationiseft:qobremhominibus etiam qui uitio renum laborant: qq pinguefcereiuuat:tamen fi
pingues admodum efficiantur dolores profedo accidunt laerales.Caeteris aut & fi feuo pinguefeunt:
tamen feuum minus denfum quam ouibus fit.Copia etiam feui genus ouium longe excedinomniu
enim animalium oues celeri renum obaefitateoppkntur:ita<j humore flatuq} lterdufo celeriter prae
fideratione intereunnnaqt per uenam ahortam & maiorem ftatim uitium ad cordis fedem tranfuehi
tur:meatus enim ex iis uenis ad renes continui pertendunnfed de pulmone:de corde:de iecore:de Iie/
tie:de renibus dictum iam eft.
De fepto tranfuerfo fiue pracordiis & eius officio, CAP. X.
Eparantur haec inter fe fepto trafuerfo quod nonnulli pracordia appellat:difterminar hoc
a reliquis pulmonem praditis ut modo dixi uocatur:habent hoc omnia quae fangumem
optinent reque ut cor 8C iecur:cuius rei caufa eft :q> ideo habetur: ut fedem cordis a uentre
_ dirimanuidelicet utanimae fentientis origo inoffenfa feruetunnec facile occupetur exhala/
tione cibi:8£ caloris aduentitii copia:hac enim caufa natura intercepit praecordiorum :quafi parietis fe/
pifgj interuentu:diftinxitq? partem nobiliorem ab ignobiliori:in quibus fuperioris inferiorifq* ratio
poliet haberi:fuperius eft enim cuius gratia reliqua lintiquodq? melius fininferius autem qd eius gra
tia fit:& conceptaculum cibi neceflarium, Anneditur hoc feptum fiue eidus coftis parte fui carnofio/
re uaIidiorecp:media aut coftat mebrana exiliori:ita enim &C ad roburi ad pratetum commodius e
contra calore fe efferete:hoc ueluti fobole ee argumerum ex iis quae plerucp accidunt ducitur: ubi eni
propter uicinitate attraxerint humore calidum atq excrcme titium :coti nuo mete fenfumq? plane p/
turbannquaobrem phrenes appellatunqfi participes prudetiae fint, Atqui nullatenus participes funr,-
Sed quia propinquae funt iis quae uim optinet illam. (Cordi enim pratcdunf)huic metis mutatione
aperiunnquaobrem tenues parte fui media funt:non modo de neceftirate:q> cu carnofe fint parte fui
coftis ammota:carnofiores ee necefte fmuerum et ut minus uaporis excipiannam fi carne pleniore co/
ftarenneopiam uaporis & haberent & traherent:parte hanc calefadam celeriter fenfum aperire fdicat:
uel id quod titillatu eueninndent enim celeriter qui titillantunquia motus celeriter ad eum locum p/
ueniat:qni quaquam leuiter calefaciantamen aperit:& mentem mouet prater uoluntatermcaufeau'
rem cur homo animalium unus titilletur & cuius tenuitas eft &i quod folus omnium animalium ri/
deat:e enim titillatio rifus per eiufmodi motum partis:quse alam complerridu etiam traieda pracor/
dia in praeliis rifum attulifle proditum eft fcilicet calore quem moueat uulnus:hoc enim uerifimilius
credi poteft : q quod decapite referunt:ut abfciftum loqui potucrit.Sunt enim qui hoc dicant:homc/
ruque tefte adhibeanr.quafi ob ea rem illud dixerit ipfeq? dum Ioqtur mifcetur puluere uertex no,n.
dum ipfe homoded du ipfe uertex intelligi uolunt.in terra caria:res adeo pro uera habita eft : ut reum
DE PARTIBVS ANIMALIVM
quedam ex incolis egerint, Cum enim iouis hoplofmii Tacendos eflet occifus:& a quo no conftaret:no
nulli fefe audiuifle retulerunt:capite praecifo dicente fepius uirum fuper uiro cercidas occidir:itacp ho/
minem cui nomc.Cercidas in prouincia quaffierut:coperru<p in iudiciu duxerut:fcd fieri no poteffiut
caput pracifa arreria:& fine motu pulmonis Ioqua£:nec apud barbaros qui capita fummacu celeritas
te abfcinduntrtale quid unq euenifle accepimus. Ad hac in cateris animalibus cur id non aliqdo fiat:
rifum enim iis nuquam pracordiis traiedhs moueri confentaneu efficu ridedi ui careant. At capite ab
fcifo ne fua uocc aliquado emittanquid nam prohibeatfCorpus rame detraho capite progredi quoq
non temere credi poteffinam ea quide qua fanguine carent:uel uiuere diutius poflimt rruncara capite
cuius rei caufam alio loco docuimus.Sed cuius na gratia fingula uifceru habeantur explicatu ia eft.Ex/
tremis autem uenaru interioribus hac neceflario adiunguntur:uaporem enim ,pdire euq^ fanguineu
ncccfle eft ex quo cofi flete concrefcetetp uifcerum corpus cotrahatur 8i coaugmententur:quapropter
fanguinea hac funt oia 3C naturam fibi confimilem cateris diffimilem habent*
De membranis & earum officio. CAP. XI.
Embranis omnia uifcera includuntunpro tegmine enim opus eflrquo illefa feruetur: eoqf
leuiora:membrana aute talis fuapte natura eftrquippe qua di defa fit ut arcere poffit:&: car
ne uacet:ut uapore nec trahat nec habeat:& tenuis pratedatur:ut Jeuis fit:& nihil ponderis
afferat.Maxime inter mebranas 6i robuftifilma funt:qua cor aut cerebru ambiuntndque
optima ratione:hac enim praecipua tutela defiderant:tutela enim partibus adhibenda pricipalibus e:
hac autem principatum maxime uira optinent.
Non omnia uifcera omnibus animalibus inefle, CAP. XII.
Abcntanimalium quada oem uifcerum numerum quada non omnem:qua fint htec:&
qua ob caufam didtu ia eft:& uaria uero hac habetunneqs em cor fimile habet ea qua cor
de pradita funt:ne<£ aliud prope dixerim ulIu.Tam enim iecur aliis multifidu effialiis fim
aUtiiLIl plicius in co^ genere qua fanguinem habet 3i uiuipara funt:fed longe magis pifciu iecino
quadrupedum 8i ouiearorumrtu inter feipfartu ab iis qua modo diximus diffident, Auium iecur
maxime fimile eft iecori uiuiparorum:puro enim 8i fanguineo colore exhilaratunut illud cuius rei ca
eft:q> auium corpora difflari euaporaricp optime poffint:nec multum habeant excremeti uitiofi quo
etiam fit:ut nonullaex uiuiparis felle careat, Iecur enim ad temperiem fanitatemcp corporis multum
confert:finis naq? eorum in fanguine potiffimum fitus eft.Iecur autem omnium uifceru excepto cor/
de fanguine refertiffimum eft. At uero quadrupedum ouiparorum &pifciu iecinora maxia parte pal/
lidiufcula funtrnonnullorum etiam uitiataoino ut corpora quoq? eorude prauum temperamentum
fortiuntunuelut rupetae tefludinis 8i fimilium .Lienem bifulca inter cornigera habent rotundum ut
capra ouis 6i reliqua omniainifi aliqua pro fua magnitudine aucftiorcm in longitudinem habeant: ut
boues, At multifidis prolixus omnibus cfl:uthomini:cani,Sollipedibus autem:mediumtenet:& pro
mifcuus eft:partem enim alteram habet latam:alteram anguflam:ut equo:mulo:afino*
Differentiauifcerumacarne. CAP* XIII.
Ifferunt uifcera a carne non modo fua corpulentia. Verum etiam eo q> caro foris pofita eft:
uifcera intus continentur cuius rei caufa eft q> naturam comune cu uenis habeant: 8i parti
uenaru gratia fint:parn non fine uenis efle pofTent.Subeft pracordiis uenter qua gula de/
t finit.Si habetunfi minus ori adiungitur*
Det ieftino&uetreeorucp officio 8i locis cocoftionis I qbufcp aiantibus, CAP, XIIII.
Entri lteftinu annexu eft:fed qua ob caufam partes has aialia habeat oia:nulli dubiu eft.Ci
bum eni 6i igeftu recipere 8i euaporatu eiiceremeq? eude Iocu efle cibi cocodfi:& excreme/
ti necefle efficoceptaculu etia adefle i quo cibus mutetur oportet:pars eni alia cibu igeftum
copledualia excremetu materiam fuperuacua capere debenqua^ adlionu ut tps diuerfum
eft:fic loca et diuerfa haberi necefle eft.Sed de iis aptius difleremus:cu degeneratioe:& alimento agef:
nunc de differetia uentris 8C partiu:eode pertinentiu confideradu eft. Ventres eni nec magnitudie neqj
fpecie fimiles inter fe funt:fed quae in fanguineo genere utriq* detata 8i uiuipara funt:haec fimplice ha
bent uetrem:ut ho:canis:leo:& reliqua:quorum pedes i plures digitos funduntur:5i qux aut follipe/
da funt:ut equus:mulus:afinus aut bifulca quide fed utta^ parte detata:ut fus:nifi aliqua prae fui cor/
poris magnitudine aut difficultate cibi no ad cocodlione idonei fed fpinofi &i lignei: multiplicem ha/
beanttut camelus:queadmodum cornigera habet:quippe quae no:utram parte dentata fint:&camelus
quidem (qq cornibus caret) ideo no fuperne dentata eft:q> ei magis neceflarium eft uentrem tale habe
re q dentes priores:cum itaqj uentrem fimile no utring3 dentatis habeandetes etia fimili modo fortif
urpote pa$i neceflarios:quinetia cu cibus dirus fpinofufgj fit:&: tame lingua efle carnofam necefle fit:
natura dentium portione terrena ad palati callum atep duritiam abufa eft.Ruminat etia camelus mov
re cornigero^:quoniam uentres fimiles cornigeris habeat:habet haec fingula plures uentres : ut ouis:
capra :ceruus:& fimilia:ut cum officium oris non fatis in molendo cibo adhibemr propter inopia den
tium munus uentrium expleatidu alius ab aliocibum recipit fcilicct primus icofedu fecudus aliqua/
tulum confedtu tertius plenius:quartus perqua plene cofe<ftu:ita fit ut genus hoc animaliu receptacula
cibi habeat plura:quibus nomina hsec:aut indita funt:aut indere licenuenter : arfineum: flue reticulu:
omafum;abomafum .Quonamodo haec fe habeant:tum fituitum etia fpecie:ex hiftoria difledlionecp
LIBER TERTIVS
animalium petendum eft.Hbc eadem caufa eft :utauium quocp genus partem qua cibum recipit: ua/
rie habeatrcum enim id oris officio quod cibo conficiedo tribuitur omnino careatrut quod nullos ha/
beat dentes:& neqi quo dirimat neq? quo molat cibum obtineat:iccirco aut ante uentrem finum ha/
bent:qui ingluuies appellatunprooris officio aut gulam patentioremraut ante uetrem partem aliqua:
guls lpfius finuofam:in qua cibum recentem:& inconfedum recondant:aut uentris ipfius partem ali
quam prominentem:aut etiam uentrem ipfum ualidum & carnofum ut cibum [molitum diu conti
nere:&! concoquere polfintibonis enim uiribus uentris & calore natura defedum oris rependit & co/
pcnfat.Sunt quae nihil ex iis habeant:fed ingluuie prolixa utantur.f.ea quibus crura praelonga & leuia
iunt:propter cibi humiditatem caufa igitur eft q» cibus iis omnibus molli & confici facile poffit:ut eo/
rum uentres per facilem cibi concodionem humefcanr.Pifcium generi dati funt dentcs:fed ferrati ,p/
pe dixerim omnes:genus enim quoddam exiguum eft :quod non ferratos habeat detes:ut qui fcarus
uocatur:qui unus 8C ruminare merito ob eam rem crediturrquae enim non utringp dentata cornige/
ra funt:ruminant habent omnes acutos:quibus 8i fi cibum fecare poflunnramen male fecantrq» diu/
tius [morari nequeant:qobrem nec planos habent dentes:non enim fieri poreft ut deterant cibu:itaqj
fruftra haberent.Item ftomachum alii nullum omnino habent alii breuem:lcd enim ad concodione
iuuandam alii modo auium uentriculos habent:& carnofos ut mugilis.Maior autem numerus appe
dices iuxta uentrem frequentes obtiner.ut in iis quafi lacunis cibum conditum macerent:a t<^ conco/
quantXed pifces contra q aues eas appendices firas habennquippe qui fuperne habeant ad uentrem. Cu
aues quibus datum hocefhinfra parte inteftini extrema difiumennuiuiparorum etiam nonnullis ap/
pendices inteftinales infra eadem de caufa habentungenus pifeium omne quoniam cibum minus co/
ficere poflitrcrudaqj egerat 6C uorax & gulofum efhcaetera etiam omnia quibus inteftma funt redaxi
borum auida funtxum enim cibus celeriter egeratunproinde® breuis ufus fruendi fit:breui repetant
cibum:auida necefle eft. Quae utrinqi dentata funriparuum habere uentrem didum iam eft: differen
tia autem duplicem fere omnia recipiuntralia enim canino fimilem habent:alia fuillo:amplior uenter
fuillus eft flexuofuf$:ut diutius concoquatxaninus paruus eft: nec multo amplior inteftinodaeuilq? v
tus. A uentre natura inteftinorum pofita eft in omnibus animalibusihabet & ea differentiam ut uen/
ter numerofiorem:aIiis enim fimplex inteftinum fibicp fimile refoluitur aliis diftimileiquibufdam.n.;
parte qua uentri iungitur laxius eft:qua definit:ardius.Quaobrem canes uehementi nixu nec fine cru
datu eam partem leuant excremento :fed tamen maiora animalium numero ardius parte fuperiori e
latius inferiori:maiora multiplicabiliora^ funt inteftina.Cornigerorum uentris etiam finus eorum
am plior q> auctiora fintxornigera enim prope dixerim omnia ampliora funt pabuli ratione ut confi/
ciant:quod fibi ingerunt inconfedum. Quibus autem inteftinum nondireduais omnibus amplius
tendit:qua Qi quod colum uocatur habent:^ caecum:ac tumidum quiddam mox artarur:& compli/
eatunab hoc redum ad exitum ufij excrementi pertenditrquae quidem pars quam podicem uocanc
aliis pinguis:aliis fine pingui eft. Quas omnia natura follers molita eft ad congruam cibi cofedionem:
& excrementi ufum 8t tranfmilIionem:procedenti enim defeendique excremento aut fubfiftenti : ut
immutetur in animalibus:qux prae magnitudine aut locorum calore uegetioraxibique plenioris [di
gentiorafint uia ampliatur.Tum ut uentrem inteftinum anguftius excipitXica collo quod laxum in
teftinum uocatur:& alui amplitudine rurfus femitam anguftiorem clauiculam a flexuofis orbibus di
damfubitexcrementum iam penitus euaporatum:ut natura feruetur:nec uniuerfi exitus fiat excre/
menti.Quae igitur animalia contmentiora efle ad cibi defiderium conueninhaec fua [ aluo laxiores fi/
nus non habent:fed anfradus orbefg? plures continennnec redo inteftino utunturdaxitas enim ime/
ftini auiditatem auget cibi reditudo accelerat auiditatem:qobrem animalia quaeuel fimplex habent
inteftinum uel conceptacula ampla cibum aut copiofum capiunnaut celerius repetunt.Sed cum in ue
trefuperiore cibum ingeftutn recentem elleneceile fitun unum autem delapfum feculentum euapo/
ratumq? locum etiam aliquem interpofitum efle in quo immutetur 3C nec recens adhuc:neq> ia exa'
dus in ftercus fit necefte eft:ita<^ genus id animalium omne habet eam partem quae ieiunium uocaf;
pofitam in eo quod a uentre tenue tendit inteftino:hoc enim medium eft inter uentrem fuperiorem.
in quo cibus crudus adhuc fiit.& inferiorem in quo iam fuperuacuum excrementum cotineatur : hoc
cum in oibus ita fit:tum in iis patet:quae 6C maiora fint 8C ieiunarint:ica enim iter ftitium loci utriufq?
confpicitur:nam fi ederint mutationi paru teporis fuppetir.Sed fccminis pars nulla certa fuperioris v
teftini ieiuna’eft:alia eni aliis ut fors tulerit.Maribus aute ,pxime ante caecum aluuq? 01'bus eft.
Qus animalia coagulo careant deque coaguli loco in eorum animantium corpore quae
id habeant. CAP. XV.
Abent quod coagulum uocatur omnia quae plures continent uentresrcaret quae unum ha
bennexcepto labore:habent:quibus hoc datum eftrnon in magno uentre : nec in reticulo:
neque in ultimo:quod abomafum appellauimusXed in co qui inter ultimum 5t duos pri
_ mos pofitus eft:quod omafum uocaturihabent haec omnia coagulum propter ladis crafla
mentum:carent quibus fingulis uetres:q> eorum lac tenue iit:quaobrem cornigerorum lacfpiffatur:
mutilorum nequaquamdepori coagulum fit quoniam herbam fucci ladei pafcatur : talis enim hu/
mor lac in uentriculo infantium ftnngit facitque colloftrumxur coagulum in ornafo multiuetrium
eonfiftat explicatum in problematibus eft.
DE PARTIBVS ANIMALIVM
ARISTOTELIS STRAGIRITAE DE PARTIBVS ANIMALIVM LIBER QVARTVS.
INTERPRETE THEODORO.
Vifcera & uentrem cxteraqj fuperius expofita in quadrupedibus ouiparis:&iis quae pedi
bus carent eodem modo haberi:at in nonnullis aliis differre. CAP J*
ISCER A:Venter:&relig? quas expofuimus partes modo eode in quadrupedibus oui/
paris:& in iis quae pedibus carennut ferpentibus habentur: natura enim ferpentum co
gnata iis eftrquippe quae fimilis fit lacertae praelongae:ac expedi:his uero & pifcibus ofa
fimiliafunt:nifi q>:pulmo ferpentibus datus efhquoniam terra utantur: pifces eo caret
SC brachias uice pulmonis fortiuntur.Vefica nec pifcibus:neq eopt ulli qux modo dixi
adiunda eftmifi teftudini humor, n.iis in corticem tegentem:utauibus in penas ablu/
mitur:cum exiguo potu conteta fintpp exanguem pulmonis natura & qdem excrementum alui iis
quocp omnibus alicat:queadmodu auibusutaq? iis quae uefica habenexepta urina:falfugo quxda ter/
rena in uafis fubfidet:quatu,n.dulce 8C potulctum fitu carne prx fua leuitate abfumitur:uipcrae inter
ferpetes eade a caeteris fui generis:differetia diferepat q iter pifces cartilaginea a caeteris fui generis . Na
& cartilaginea:# uipaeaialia xdunt i luce ubi primu intra feoua peperintiuetres fingulos haec quoqj
omnia habent ut extera quae utriq* detata funtdienem etiam admodum paruum ut extera qux ca/
rent uefica:ferpentes propter corporis formam qux longa eft:& angufta fpeciem quoqj uifcerum ha
benr prolixam : & exteris animalibus diffimilem ut quam ad fui corporis opificium quafi formu*
lam effigiatam fortiantur.Omentum ladtes & lnteftinorum naturam : atque etiam feptum 6C cor:
omnia animalia fanguine prxdita optinent.Pulmonem at q? arteriam omnia prxter pifces:fitum et
arterix gulxqjiomnia quibus haec data funt fimilem tenent propter caufas fupraduftas.
Quam ob caufam animalium fel habeant aha non. CAP. II,
EI etiam habet maior pars animalium :quibusfanguis:idq? aut in iecore:aut inteftinis fe/
pofitum:ut quod fua natura non minus aluo familiarem habeat hoc:ita efte maxime in pi
fcibus conftant.Cum enim pifces fel habeant omnes :tum magna ex parte fuis iteftinis an/
nexum continent nonnulli etiam toto inteftino prxtextummt hamia.Nec non ferpetum
pars maxima eodem modo habere cernitunqobre qui fellis naturam fenfus alicuius gratia e fle opina/
tur non rede fentiunt:uolunt enim ideo fel ad efie:ut partem animx fitam in iecore mordendo exci/
tetdaxando exilaret.Quxdam felle omnino carent:ut equus:mulus:afinus:ceruus:dama:camelus no
difcretum:fed uenulis quibufdam confufum habet:uitulus etiam marinus caret:& inter pifces mari'
nos delphinus. Sunt & qux partim habeant partim non habeant eodem i genere:utmures:quod ide
homini etiam accidir.aiiqui enim fel in iecore habere uifuntunaliqui carennitagp de toto genere ambi
gitunqui enim alterutrum comperierintudem in omnibus tnbuunt:quafi omnes eode habeant mo
do:quo aliqui:hoc idem ouibus etiam caprife^ euenit:pars enim earum maxima habet fel:& quidem
terris quibufdam adeo large:ut exuparantia prodigii loco habeatunut in naxo:fed aliis quibufdam lo
cis omnino careat:ut apud calchide euboicam parte quadam agri.Ad hxc pifeium fel ut didum efflo
ge remotum a iecore eft. Anaxagoras errore opinari uidetur fel effe morborum caufam acutorum :cu
enim abundat afpergi in pulmonem:& uenas:& coftas afleueratms nacp fere accidunt ea uitia anima/
libus qux felle carent: diffedis etiam id pateret fi ita effet.Ad hxc copia humoris qux p abfceffus de/
cumbit:conferri non poteft :cum eo quod ex fellis conceptaculo afpergatur.Sed enim ut bilis qux qli/
bet alia corporis parte gignitur:excrementum quoddam liquamentumq? eft:ficfel iecori adiundum
non rei cuiquam delegaturmfed excrementum effe uidetur:quomodo & alui lteftinorumq? fedime.
Attamen natura commode uel excrementis fuis interdum abuti tunfed non ppterea quxrere omnia
alicuius caufa debemus:cum enim aliquam eiufmodi finnfit ut alia complura neceflano caufa eorum
proueniant.Quibus igitur iecoris conffitutio falubris eft:& fanguinis natura qux iecur fubeat dulcis
accedit:hxc aut nullum fel fuoin iecore habent:aut uenulis quibufdam indufumcontinent:aut par/
tim habent partim non habennqobrem iecinora eorum qux felle uacant dulcia funnprobecp colora/
ta probe dixerim omnium particula etiam iecoris qux felli fubdita eft dulciflima eft:at uero qux fan'
guine minus puro confiftunt:hxc excrementum id quod fel appellamus:fe mouent excremetum.n.
contrarium alimento effe uult:& amarum dulci & fanguis integer dulcis eft:fel igitur no alicuius gr»
tia:fed purgamentum atep inutilem efte materiam conftat:qobrem pulchre a ueteribus dicitur illis q
caufarmcur diutius uiuatunfellis uacuitatem efte aiunt:argumento exfollipedum:ceruorumcp gene
re dedudo:hxc enim & felle uacant:& diu uiuun nQuinetiam ea qux illi non uiderint felle carere:ut
delphinus ut camelus logeua funt:iecoris enim naturam utoportunam acneceffariam omnibus fan/
guineis animalibus caufam pro fua qualitate afferre:uiuendi plus minufue teporis ratio eft:excreme\
tum etiam tale huius uifcenbus efle.Cxterorum autem nullum ratio exigit.Cordi enim nullus eiuP
modihumor:appropinquare poteft:quoniam illud affedum nullum patitur uioIentum:cxterorum
autem uifcerum nullum neceflariumanimalibusenifiiecur:abfurdumautfit:nili ubicug? pituitam
aut alui fedime uideris excrementu id effe putes pariq? mo debile felleue cefeasjfed locis diferimen eli
cere udis. At de felle quam ob caufam alia habeantialia non habeantffatis didum eft.
LIBER QVARTVS do
De omento St eius ortu & officio, GAP. III.
Eftat ut de ladibus:& omento difleramus :haec enim hoc \ loco & cum fteftinis cotinent.
Omentum membrana eft aut feuofa: aut adipofa.f.utromodo pinguefcereaial folet. Quse
nam differentia inter ha:c fitrdidum iam eft:oritur id de medio uentre ta uniuentri q mul
_ _ tiuentri generi:qua ueluti futura defcribitunineft enim & in uentre ut in corde futurae ue/
Itigium quoddamrtmde omentum exorfum reliqua uentris parte cudacj ireftina coplcditur: i oibus
fanguine praeditis:tum terreftribus:tum aquaticis animalibus ortus omenti talis neceflario euenmcu
enim ficca aut humida mifcela calefcit:ultimam femper cutis membraneum fpem recipit:hic aute lo/
cus plenus alimenti eiufmodi eft.Item propter mibranm denfitatem quod fanguinei alimenti tranf/
milium colatu® eft:id pingue efle necefle eft:tenuiflimum enim hoc eft:& calore loci iftius concodu
pro camofa 8C (anguinea coagmentatione in (euum aut adipem euadere necefle eft. Omentum ratioe
hacgignitur:fed natura eo abutitur ad cibi meliorem cocodhoneiut facilius celeriufq? cibus concoqua
tuncalorenim uim habet concoquendi:pingue aute calidu eft:& omentum pingue eft:itacp de medio
uentre oritur quoniam reliquam uentncuh partem iecur infidiens fouet:hmc de omento.
De Iadibus & eorum ortu:& q ob cam aialibus fanguine pditis data fint. C AP ,1111.
IVod autem lades uocantimebrana di ipfum eft pertendes cotinua:de lteftinoru tenore ad
uenaufq? maiore:^ ahorta:plena uena^i multa^:atqi frequetiuiqua: ab inteftinis ad uena
maiore ahortaq? permeat.Ortum eius fimiliter atqjcmteraru parriu neceflario ee comperi
mus, Sed qua ob cam data fit aialibus fanguine pditisrconfideradu eft:cum enim necefle fit
ut aialia cibu extrinfecus capiant rurfufq? ex hoc alimentum fianquod in oes corporis partes digeraf:
quod in exaguibus noie uacanin fan^umeis fanguis appellatur:ideo aliquid adefle oportenquo taq ra/
dice cibus de uctre ad uenas deferaOtag? ut ftirpes radicibus terra: innixa: cibu inde hauriunt:fic a ia/
libus uenter 8i inteftinorum uires pro terra fint:a quibus capiant aIimetu:quaobre lades funt : uenas
fibi inditas habentes quafi radices.Sed cuius rei nam gratia lades habeantundidu ia eft.Qucadmodu
autem capiant alimentum 8i quonam pado per uenas ex alimento ingefto fubeat eas partes : quod in
uenas digeritur:explicabitur:cum de generatione alimetoq? animalium agemus. Sed enim ut anima/
lia fanguine praedita conftant partibusrquae declarata: adhuc funt:& quas ob caufas didu iam eft:feq/
tur quod QC reliquum eft:ut qua: ad generatione pernncnt qbus foemina differat a mare exponamus:
fed quoniam de generatione tradadu eft:de iis quogp tuc diflerere:cu de illis tradamus congruu e.
MoiIia:cruftacea:teftata:& infedorum genus omnibus fupradidis membris carere:deq5
iis quae uice eorum fungantur. CAP. V.
Vx autem mollia qumqj cruftata uocatunplurimu ab iis quae explicauimus differunt iam
IrjMplftll eni oem uifcerum natura ea no habetmec ulla ex reliquis q (anguine carenqua: duo gene/
ILrSoJl ra funtralterum quod tefta cotegitur alte^c quod ifedu uocatur:fanguine.n,ex quo uifceru
natura coftannullu ex iis optinenquonia affedus eiufmodi quida eo 91 eflentiae propius e:
etenim fanguine alia habere:alia no habere in ratione recipitunquae eentiam eorum definiat : nihil et
ex iis quoijd gratia uifcera habent animalia fanguine praeduardatu eiufmodi animalibus eftrnon enim
uenas haec habent:no uefica:non ufum fpirandi:fed unum quod cordi proportioneturrid habeat ne/
ceflt: eft:uis enim animae fentiendi uitmq? caufa:parte aliqua corporis principium animalibus oibus.
At uero partes ad uidum pertinentes ea quoqj omnia neceflario habent qq uarie:propter loca quibus
cibum recipiant:habet mollium genus parte:quod os uocatur:binos dentes :atq$ in ore pro lingua car
nofum quiddam quo uoluptatem mfculentorum difcernat.Cruftata etiam parimodo binos detes ha
bent pritnares:& carnofum illud quod linguae proportionetur:nec non cruftata omnia partem eiuf/
modi habent eadem caufa qua fanguinea uidelicet ad cibum fcntiendum.Quoniam etiam infeda fi/
mili ratione:aut promufcidem habent ore prodeuntem:ut apum:mufcarumq? genus ut didum iam
eft:aut in ore conditam partem eiufmodi poflident ut formicm:& fi qua alia fint generis eiufde. Den/
tes quaedam ex iis habent:qq diuerfos ut apum mufcarumg? genus quaeda non habent quae cibo uta
tur humidounfedorum complura non uidus fed armorum gratia:dentes optinent. Teftatorum au/
tem quaedam ut principio diximusdinguam appellatam habent robuftam:conchae deabus etiam bi>
tiis fulciuntur:ut cruftatajftomachus fiue gula ab ore praelonga mollibus eft:quam ingluuies excipit:
quomodo auibus tum uenter coniungitur:& inteftinum uetri annexumdimplex ufep ad exitum te/
dit:fepiisigitur&polypisuenterfimilis:tum figurauum tadu eft. Atiis quas lolligines appellamus
bina quidem conceptacula uentris fpeciemgerunt.bed alterum minus ingluuiem imitatur : & tadu
difcrepauquoniam corpus etiam totum carne mollire conftauhabenthmc ita eas partes eadem caufa
qua auesmeq? enim eorum ullum poteft commolere cibum .Itacp ingluuies uentri praeiacet : habent
etiam prtefimi falutif^p gratia quod aeramentum uocatur, Tunica cotentum membranea exitum fi/
nemqi habens:qua alui excrementa emittuntrparte qua: fiftula uocaturiqua: in fupinis pofita eft . Sed
cum atramentum hoc mollia habeat omniaitum pr^cipue plurimum^ fepia continet. Quotiens. n/
metu pei terrentur:hoc effufo humore aquam infufcant:fibi^ nigroremifeptum proponut.*& turbu/
letia quafi quo (e abfcondant:habent hoc attrametum lolligines:^ polypi (upra apud mutim potius
pofitu;fepiae lfra ad aluu copiofius.n.habenquonia magis utanfqd iis ppea euen it:qa uita littorale tra
ducut di tamc nihil quo fibi auxilienf aliud hent:quo polypi di brachiis fibi fufficiunt Qi coloiis mu/
DE PARTIBVS ANIMALiVM
tatione:qux 8C ipfa accidit ei p metu:ut effufio atrametidolligo fola ex iis gaudet alto:uitaq? pelagicam
agit fcpia igitur plus continet atramen:& infra:quonia copiofius;.facilius.n,8<: longius profundere ma
lori ex copia poterinfit in hoc genere atrametumiut I auibus:quod per cxcremetu:albu terrenu fubfi/
dannam id quoq? caret uefica:quatuq? terrenu maxime fit:i atramentum fecernitur:& plurimu fepiae
cofiftinquoniam plurimum terrenae materia: habeat:argumeto fepium efbquod rale ratumq? fit:hoC
enim polypus caret lolligo cartilaginofum ac tenue gerit. Qua ob cam hoc alia habeat alia careat:qua/
leq? i utroq3 habeatur genere didum iameft.Sed cum exanguia fint di ob eam re refrigerata 6i pauida
hinc ut hominum nonullis per metu funditur aluus aut excrementu ueficx profluinfic iis accidit qde
neceflario ut metu pcrculfa effundatur. Sed natura hocexcremetoadpfidiu 6C tutelam eoru abutitur.
Cru flata etia tu Iocuftacea:tu cacri binos detes habent primores & inter detes caruculam ligux effigie
illam ut didu ia eft:tu ftomachu ori cotinuo iudu:exiguu proportione fuoru corporu magnitudinis:
hunc excipit uerer in quo locuftx di cacro^s nonulli detes alios habennquonia fuperiores illi fecare no
fatis queat:hic inteftinum fimplex ufq? ad exitu excremeti dirigitur.Quinetia fingula teftatoru gene/
ra has eafde optinet partes fed alia explanatius:alia obfcurius:qq maiora colpedu earu prxbcat euide/
tiorem.Cochlex igitur di detes prxduros acutof<£ habet ut didu ia eft:& quod interiacet detibus car
nofum fimilitenut mollia di cruftata.-promufcide etia ut didu eft iter aculeu di lingua.Ori aure iugif:
quafi igluuies auiura qua ftomachus eft:que excipit uetenin quo fitu eft quod papauer uocatur : mox
inteftinu cotinuu tendinfimplex origine a papauere ullo duces in oibus enim teftaceis ineft hoc excrea
mentu:quod uel xfculentu efie prxeipue fenritur.Cxtera etiam turbinata ut purpurae buccinaifimili
ter ut cochlexconftant:funtteftatorum genera plura:alia.n»turbinata funt ut ea quae modo dixi alia
biualuia:alia uniualuia:fed turbinata quoq? biuaiuibus quodamodo alUmilantunquippe quae omnia’
operculo quodam congenito:carni patulae appofiro claudaturiut purpurae:buccina:natices: di reliqua
generis eiufdem :idq? prxfidii caufa:qua enim tefta no protegit facile offendi pofTet ab iis qux extrinfe
cus inciderent.Cxterum uniualue genus quod faxis tefta in dorfum dataadhxret:feruari potefhfirqj
alieno fepto quodamodo biualue:ut qux patellae uocantur biualue fe concludendo tuetur:ut pedines
ut mituluturbinatucrufla illa praetenui quae a fronte integitunquafi biualue ex uniualui efficit .Echi/
nus omniu maxime a natura munitus eftrquippe qui tefta undiq? fpinis frequentibus circuuallata ce/
letunqua rem peculiare huc in genere teftato fortin diximus.Natura aut cruftatoru cotra qua molliu
conflat. Altera em carnis mollitia extra habennaltera inter hunc foris terrena duritia optinerifq echu
nus nihil habeat carnis igitur caetera quoq? teftata omnia ut didu eft habent di os di linguae effigie di
uentrem di oftium excrementi.Sed intereft fitu di magnitudinc:qux fingula quemadmodum fe ha/
beant ex comentatione difledioneq? animalium petendum efhquxdam enim ratione: quaedam con
fpcdu ipforum potius declaranda funt.Echini di eorum qux uei tibula fiue tubera appellaui genus pe
culiari modo prae exteris conflant teftaris:habent echini dentes quinos:& caruculam interpofita den'
ubus illam quae m omnibus fupradidis eft:cui ftomachus iungitunab hoc uenterin plura didudus:
perinde ac fi plures numero uentres hoc animal habeat.Sunt enim oes diftindi:pleniq? uacantis mate
rix:ex ilomacho uno dependent:in unumq? oftium excrementi finiunt:caro(ut didum eft)nulla ccir
ca uentrermfed quae oua appellantur numerofiora teftae adhaerent membranulis fingula obuolura:&
partibus diftinda interuallis:nigra eriam quxda circum ab ore fufim fparguntur:nomineadhuc nui/
lo appellatarfed cum non ullum fed plura genera echinorum fint:omnium partes quidem eas omnes
fortiuntunfed oua appellata:nec omnes cibo idonea: & paruaadmodum continent:exceptis iis q uada
incolunt:ofno id ipiiirn exteris quoq; reflatis euenit:caro enim no xg? oium xfculeta eft:& excreme
tum quod papauer uocatur:quibufda cibo idoneum:quibulda no idoncu eft:continent hoc turbina/
ta oia fua clauicula:uniualuia luo fundo ut patelle:biualuia qua nodo ligatur : quod aure ouu uocatur
latere dextro biualuia habent:altero latere oftium excrementi continent. Sed errore ouum id uocitaf:
quippe quod tale finquale eft pingue in fanguineo genere cum uigenquaobrem fieri folet per id tem/
pus anni quo uigent fcilicet uere di autumnodaborant enim teftata omnia per frigus 8i xftum:atque
exuperantiam temporis pati nequeunt:argumento eft:quod echinis euenit:habentenim id iam inde
ab ortu naturx:& pleniluniis uberiusmo quia per id tempus copiofius pafcuntur:ut quidam putant:
fed quod nodes tepidiores fint propter lucem pleniorem. Calorem enim defiderant:quoniam frigori
patenr.utpote qux fanguine careant:ex quo fit:ur xftate potius ubiq? uigeant:prxrercj in pyrenenli eu
ripo:nam ibi non minus tempore hyberno probantur.Cuius rei caufaefhq? tunc uberius pabulentur:
cum pifces per id tempus ea loca relfquant:habet echini omnes oua eodem numero at(j ipari omnes:
quina enim :dentes etiam uentrefq? totidem.Ratio:q> no ouum eft quod ouum uocaturmr modo di/
xi:fed quod bona animalis enutrinone:alimonia proueniat:fit oftreis quidem in altero tantumodo la
teread quod oui nomine appellatur idemq? cfbquod echinos habere dicimus:fed cum tefta echini r.6
modo exterorum oftreorum orbem colligat unum fed in globum circuagatur:ut non partim talis:
partim non talis formetur:fed ufquequa® fimilis fit(undiq? eni in fe nutibus fuis conglobatu r)idcir/
co ouum quocp fimili modo habeat necefle eft.Non enim ambitu utextera difUmili conflat echinus
na<$ iis omnibus caput in medio fitum eft:quam quidem corporis partem fitum tenere fuperiore cer
mmefl.Necueroouum habere continuum potefl:quando ne<j extera generis eiufdem fic babef.fed
altero latere tatum fui orbisiergo cum id comune ofum fmproprium aute illius ut globi fpecie gerat.
UBER QVARTVS 6 i
Oua numero impari fint necefle efbnam fi pari eflent.-per diametrum difpofira haberentur: cum fimi
lem hic:atq? inde feruari ratione interualli conueniat.Sic aut difpofitis utrog? latere orbis ouum habe'
retur quod in caeteris oftreis non efbaltero enim larere fue ora: id habet:& oftreae di pe&ines.Itacp ter
na aut quina aut quolibet alio numero impari efle necefle efl. At fi terna eflent:didudta iter fe laxo am/
modum interuallo haberentur:fi plura quam quinarcontinuum prope ouum redderetur quorum ai
terum non melius eftralterum fieri non pot.Quina igitur oua echinos habere recefle e quam ob eam
uenter quoq3 quinquepartius efl: 8t dentes totidem habentur: fmgula enim oua :cum quafi corpora
quaedam animalis fint modum quog? umendi fimilem habeant necefle efl:hinc enim capitur icreme
tum:nam fi uenter unus tantummodo eflet:oua aut longe diftarentraut totum alucum occuparenut
echinus:& difficile moueretur:& cibi minus impleretur*Cum aut quinqp numero interualla fint uen
trem fingulis adiun<ftum:quing? partitum efle necefle aeadem^ de caufa dentes etiam totidem habe
tunita enim natura fimilem rationem praedidtis membris rediderit.Sed quam ob caufam oua nume
ro impari:totffi numero echinus hebeat didhim eft:cur aut alii parua ammodum:aIii magna: caufa efl
g natura conflat alii aliis calidiore:calor enim cibum cocoquere plenius ponquaobrem qui cibo inuti
» funt:iis excremeti plus efl: mobiliores et facit natura caloris ut pafcantunnec flabiles maneat: cuius
r ei idicium eft:q> fpinis aliqd femp adhaereat tanq crebro moueantunfpinis.n.ut pedibus utunf.
Vertibula aut prae fua namra a plantis differunt.Sunt tamen fpongiis uiuaciora:qppe cum fpongiae ui
res habeant plantae natura enim cotinue ab inanimatis ad aialia tranfit per ea qua: uiuant quidem. Sed
non fint aiaha:ita:ut parum admodum differre alte^ ab altero uideaQapter fuam /ppinquitate:fpogia
igitur ut diiftum eft:cum adhaerendo tantum uiuere poflit:abfoluta aut nequeat umere fimilis plan/
cis omnino eft.Quae autem tubera uocant:& pulmones:atg? et plura eiufmodi alia in mari parum ab
sis differunt fua ipfa abfolutione uiuunt enim fine ullo fenfu perinde ac plantae abfolutae:nam di i ter/
reftribus piatis funnnonulla eiufmodi:q di uiuant 8C gignant :aut in aliis plantis:aut abfoluta:quaIe et
efl quod modo parnafus fertmocatum a qbufdarn epipetrum:hoc enim diu uiuere pot fufpenfum:&
uertibulumigitun&quicqdgeneriseiufdem fimile plantae e:quia adhaerendo tantummodo uiuir.
Sed cum aliquidhabeat carnis: fenfum aliquem habere uideri poteft:ita<£ utro na mo ftatuendu fit i
certu eft:habet hoc animalis genus duo foramina:rimaqp una:qua recipiat humore cibo accomodatu:
8C qua rurfus emittat quantu humoris remaneatmihileni excremeti ut cetera cruftata hoc fe habere
oftendinex quo fit potiflimu ut di hoe:6C quicquid fimile in animaliu genere:eft planta in re appellari
jpofll&Nec.n.planta ulla habet excremetum:praecingi uero per mediu tenui quadam mebrana in qua
uitre pricipatus fit ratio congrua efl. Quas autem urticas appellant:non tefta operiuntur: fed exclufae
omnino funt iis quae in genera diuifimus:ancipiti natura hoc genus eft:ambiges di plantae 8i animali:
abfolui enim di aefeam petere nonnullas di fentire occurretia poflet:atq? etia afperitate corporis uti:ad
fe tuendu animalis efl. At uero q> imperfedlu fit di faxis celeriter adhaeraunec aliqd excremeti emittat
manifefte:quanq os habeat:plantarum generi fimile eft,Stellarum etia genus fimile efl : quippe quod
cocharum complures aggrediens exugat . Ratio eorum quae iter ex anguia abfoluta uiuant:ut molliti
cruftatorumqi eadem atg? reflatorum eft:partes igitur ad cibum accommodatas: quas omnibus iefle
necefle eft:eo quo explicauimus modo fefe habent.Sed habeant certe illud quogp oportetiquod ei parti
proportionetur:cui fentiendi principatus in fanguineo genere mandatus eft:hoc enim in omnibus ani
malibus inefle necefle efl:ergo mollibus id membrana continetur humidum : per quod gula in uen^
tre pertendinadmota potius tergo:mutis id a nonnullis uocatur.Cruftatis etiam tale quid alterum ad
iunftum efl:quod di ipfum mutis nomine appellatur:humida corpulenta^ ea pars efl tendit per eam
mediam :ut modo diximus ftomachusffiue gula « Nam fi inter eam di tergum pofitus eflet : diftendi
aeq) non pofleucibo ingrediente:propter dorfi duritiarminteftinum a mute natura femouit: extraque
pofuit:& atramentum inteftinoannexuit:utquam plurimum diftaret ab aditu:&pars fordida ano/
bili:5^principe procul haberetunpartem hanc cordi proportionari di fitus ipfe oftendit.Cum ide fit di
dulcedo humoris tanqua conco<fta:& fanguinea quaedam : in cruflatis etiam eodem modo fentiendi
principatus habetur fed minus patet:attamen in medio femper quaerendu hoc principiu e:aut fcilicet
inter partes qua excrementum emittunt.Si fixa degunt:aut inter dextra partem :& fimftra.Si inceflilia
funt.Infedtis principii eiufmodi pars ut ante diximus inter caput di alueu efl: quae di fi magna ex parte
fimplex e: tamen nonnullis multiplex eft:ut iulis di fimilibus praelongis:quo fit ut praecifa uiuere pofi
fintmatura enim parte hanc fimplicem unamc^ tantu facere in omnibus uult.Ita<j ubi poteft fimplice
facinubi non poteft multiplice:id<p in aliis minus:in aliis magis apertum efhpartes autem quae cibum
adminiftrat:non pari ratione datae omnibus funt: fed plurimum differunt:quibufda enim in ore efl
quod aculeus appellatunquafi compofitu: di una linguae ac labiorum optines poteftatem: quibus aut
aculeus non parte priore habetur iis intra detes tales fenforium continemr:idcj3 excipit inteftinu redtu
fimplex ad oftium ufij excremeti porre<ftum:quibufdam hoc retortum i anfradum eft.Sunt et quae
uentrem ori adiun&um :inteftmu<£ a uentre reuolutum habeant ut quae edaciora:maioraq^ funt con/
ceptaculum cibi obtineant copiofioris.Genus cicadarum peculiare maxime omnium iftorum natu/
ram fortitum efl. Quippe quod partem eandem i ufum tum oris:tum linguae conftitu tam aptifllme
habeat:quaueluti radice cibum ex humoribus trahat: nempe omne ifedto^ genus minimo ahmeto
contentum efl:6C prope fibi ipfa fufficiuntmon tam corporis exiguitate:quam frigiditate: quod enim
m
DE PART1BVS ANIMALIVM
calidu eff cibu & defiderar & concoquit citorcotra quod frigidu eff cibo carere facile patitunfed ofum
maxime cicadarum genus ieiunu eft.Satis eni iis alimento eftrhumor qui i corpore remanet:ficut ani/
malibus ponticisrquae non diutius q diem unum uiuere queunt : qq illis uira die uno perquam breui
teporis fpacio defcribituniis plus teporis datur tamen id quocp brcueeff. Sed cum de partibus afaliu
interioribus didlum iam:ad reliquas exteriores redeudum eff:mcipiendumg$ no unde digrefli fumus:
fed ab iis ipfis qusc modo expofui:ut iis expeditis quse mora exigunt breuiorem amplius f genere ani/
malium perfedlo:& fanguine prardito immoremur.
De partibus exterioribus generis infedli earum iter fe diflideria. C AP. V.
Rgo infedla animalia qq non partibus numerous conffantrtamen ipfa iter fe diffidet:quip/
pe quas cum omnia multos habeant pedes:quonia contra tarditatem frigiditatem^ natu/
ras eorum numerus exaudias pedum motionem efficiat faciliorem:tame uarie numerum
hunc fortiantur.Quae enim plurimum pro fui corporis longitudinefrigennnumero pras/
cipue fuperantrut iulorum genus.Quinetia q> principia plura:habeant:hinc 6C infectiones funt: 8C nu/
merus pedu ,pinde augedrqbus aut pedes pauciores haec uolucresrfuntrutpedu fopia.-adiumeto pena/
ru copenfef :ipfa^autem uolucru quae pafcuis uiuant:& pabuli caufa necefle habeant euagari heae qua
dripennes funt:& corpulef ia habent leuioremtu tapes 8t reliqua generis eiufde:binas utroq? fui corpo
r is latere pennas genit. At uero quae corpore exiguo funt bipenes conflat ut genus mufcaije. Quae aut
parua funt:& uitam flabilem aguntrmultis fulciuntur penisrutapes dC crufta pennas obtedlas gerunt:
uelut galkrucae & caetera id genus infera fcilicet ut penarum uires integras tueantur. Cu enim flabilia
fintreorrumpi facilius pofTuntrquam quae motu citantur agiliori itaque fepto propofito muniuntur:
Quinetiam penna eo^ caret:& fiffura 8C caule norenim pennarfed mebrana cutis aemula effrquae prae
ficcitate neceflario abfoluaf corpore eorum :cum carnis portio frigeatrinfedla autem funt tum ob cau/
fas praedidlas:tum etiam ut fefe tuto inflexu feruare poflintrconglomerantur enim quaeciicp ex iis ,pl i/
xo corpore funt:quod effici nifi infedlis non poffet.Qu^ autem glomerari nequeant contrahunt fe in
incifurasrquod patet cum tanguntur uelut ea quae canthari uocantunubi enim metuerint: motu cef>
fant:toroq3 corpore indurefcuncinfedta uero haec efle neceflarium propterea eftq>in eorum eflentia
ineftrut multa principia habeanneaq; ratione fane plantis aflimilantunut enim plantae ipfa quoqi pei/
fa uiuere poflunnfed haec aliquandiurilleuel perfici pofluntrac duae ex unaat^ etiam plures numero
procreanturraculeis etiam armantur nonnulla infecta contra animalia noxiatgeritur aculeus aliis par/
repriore:aliispofleriore:autcnim oreraut aluo extrema. Nam ut elephantis pars delegata odoribus
commoda etiam tum ad pugnandum: tum ad cibiufum habetur: fic inledlorum quibufdam lin/
gua pluribus officiis fungitur: quippe quas 81 cibum fentiat fufeipiat: admoueatque: &£ defendat con
tra aliorum irtiurias. Quibus aute non in ore aculeus:haec dentes haberreibi fcilicet aut conficiedi: aut
capicdi:am mouendiq? gratia:aut formicc:ut apes. At uero quae aculeo in aluo armata funt haec ut ani/
mofa aculeum pro armis optinuere:qui aut intra aluu conditus efl:ut in apibus & uefpis quonia uolu
cresfunt.Nam fi praetenuis fragilifcpaculeus extra pateret:facile corruperetur.Sed fi utffcorpionedi/
flaret onus ita afferret:fcorpio profedto q> non uolaturfed greffii fe moueatrcaudamq? fortitus fit:acu/
leum caudae adiundlum geranuel inutilem ad pugnam habeat necefle cffrnulli aculeus i aluo cui pen/
nae binae:q> enim imbecilla paruaq? funt ideo binas haneuquippecu ucl a paucioribus 8C ferre poflint
quaeparuafunt:quodidcmcaufae efl:et cur aculeus parte priore geratuncum enim imbecillafintuix
parte priore ferire poliunt. At uero quae pluribus pennis pdita funtrquia audliora funt merito pennas
fed ad defendedum acutiffimumrad guflandum fungofum 8C cibi attrahes melius efl, Vbi enim licet
duobus uti ad duo opera:nec aliud im pedif :nihil tale natura facere folet:quale per inopiam ars excuf/
foria ob elifcolychniu ex ueru lucernaq? componitrattame id fi fieri no pot:eodem ad plura opera abu
titunpedes priores nonulla ex iis longiores ideo habenut quonia Jppter oculo^ duritiam no exquifite
cernat cruribus iis longioribus abflergat incidetem moleftiam:att£ arceantrquod & facere mufeas ui'
demus:&apes:& reliqua generis eiufdemffemperenim prioribus cruribus uallant:& ,ptegunt:pofte/
riora mediis longiora funtrut ambulent melius:& attollatur facilius de terra:cum auolare libet: quod
planius ea offendunt quae faliunt:ut locuftae:ut culices:cum enim inflexa rurfus connixa extendutrat/
tolli de terra necefle eftrlocuftae non parte priore:fed pofleriore habent crura illa ad gubernaculo^ eff
giem condita fuffraginem enim intus fledti necefle eflrquod nulli crurum priorum datum eft: omni/
bus his fenipedesriis et quoru enixu faliunt connumeratis.
Dc partibus exterioribus teftatorum. CAP. VI.
Effato^ corpus no multiplex eftrcuius rei caufa e:q» eo^ natura flabilis e.Quae enim mo/
biliora funt haee plures habeat partes necefle erquoniam adtiones eoru fint 8C offida: plura
enim defiderant inftrumcnta ea qua: plures motiones exercent. At haec aut oino fmobilia
funt:aut parum motus adipifeutunueru natura confules eorum faluti duritiam teffx ob/
duxit:funt alia uniualuia:alia biualuia:alia turbinata:ut didlum iam eftuurbinati et generis: alia in an/
fradtum intorta funtrut buccinarali in globum tantum tircuadlarut echinoru genusrnec non biualuiu
alia referatilia funt ut pedtines 8C mitulirab altero eni latere nodo ligaturrqda utroq^ latere cSnexa funt
tit unguiu genusrhabet ola teftata caput infra planta^ modoicuius rei caufa e:q> cibum de imo capiat
UBER QVARTVS
Ut plantae radicibus fuis hauriur.itagp iis ufu euenit:ut inferiora habeatfupra fuperiora infra mebrana
obducit:qua portio potuleta humoris trafmiila liquata g? cibo aflumifjnullum ex iis eft qd* capite ca
reaticxterx corporis partes noie uacantiprxter eam qua’ cibum recipit.
De exterioribus partibus cruftaintedorum. CAP. VI b
Ruftata omnia ingredi poffunnitaq? pedes complures obtinuerunt.Summa eorum gene/
ra quattuor numero funt:Iocuftx:gammari:fquilIx:cancri:qux fingula in plures fpecies di
ftinguunturiqux non modo formaiuerum magnitudine etiam multo inter fe differant:
alia enim magna: alia parua admodum funt genus igitur cancrarium & Iocuftariu fimilia
inter fe funtreo q> utru^ brachia forcipibus denticulatis habeat:fed hxc non ingrediendi caufa haben/
turrfed ut iis quafi manibus capiant & retineant:quamobrem contra quam pedes ea fletftere foletihos
enim in cauumiilla in orbem fle<ftunt:& circuagunnfic enim ad cibum capiendum ammouendum^
commodius agitur, Sed intereft:q> locuftx caudam habenncancri non habentdocuftis enim ut nanti/
bus cauda utilis efbnatant enim caudaiquafi remo innitendo. At cancris inutilis eft quoniam uita age/
re terrenam cauernafq? fubire foleantiqui rame ex iis pelagii funt:ii pedes habent longe retardiores ad
ambulandum:funt enim canteris ipfa nantiores:ut maie:& qui heracleorici appellaturicrura iis breuia:
quia parum mouentunfed falus eorum beneficio cruftx firmioris continginitaqfrnaiis crura tenuio/
ra:heradeoticis breuiora, Cancelli autem qui perquam exigui in pifciculis repenuntur pedes nouifl]/
mos latiufculos habent:utad nandum utiles fint: qfi pro pinnulis:aut remis pedes haberenf.Squillx
a cancrario genere differuntieo q> caudam habeant alo cruftario q? forcipe careantiid quoniam plures
habeat pedes eo naq?reduntia illa abfumitunpedes obtinent plures:q> non magis ad nandum quam
ingrediendum fint fuapte natura propefiore partes fupinas & capitis ira habent:ur alterx ad accipien/
dam reddendam^ aquam branchiarum fpecie conditae fintialterx planiores tabellatiorefg! in foemi/
nis cruftati generis omnibus quam in maribus conftent:& interiora uero operculi applicari hirtiora
amplioraqj fceminx cancri habent quam mares quoniam oua in ea cedunt non procul ut pifces & ex
re ra quae parere folent:quo enim ampliora fintieo locum ouis praeftare poterunt capaciorem docuftx
cancri^ omnes forcipem dextrum gradiore ualentioreqp habent.Parte enim dextra cfficaciora fuapte
natura funt animalia omnia redditur autem femper a natura cuigp uel foli uel praecipue id quo uti pot
ut detes eofq? autexertosiaut ferratosiaut continuos:& cornua & calcaria:& reliquas eiufmodi partes:
quarum ufusad defendedum:autdimicandum:gemmari folinon certum fed alterutrum xqueut
fors tulerit forcipem habet gradiorem: tam mares quam foeminx:caufa aut cur forcipem habeat:q>
ex eo genere finnquod forcipem haber.cur alterum grandiorem incerte:q> no integram fui generis na
turam tenetifed ita degenerat:ut quod ad aliud deftinatum eft:eo non eodem fed ad greftum utatur*
Quifnam fitus partium fingularum fit:& qua differentia inter fe difcrepent:& quo mares cum foemi/
nis diftideant:ex comentationeidifledhone^ aialium petendum eft.
De partibus exterioribus molliu animahu 3i fanguine carentiu. CAP. VIII.
Oilium partes interiores ante cum exterorum expofuinunc exteriorum ordinem perfe/
quemur:habent hxc foris alueum corporis indifcretum:& pedes parti priori iunftos : cir/
cum caput:infra oculosxirca os & dentes:fed cum extera animalia quibus pedes : aut parte
_ priore pofterioreq? eos habeanaut latere: ut ea qux multis pedibus inmtunf :8C fanguine ca
rent hoc unu genus:pedes parte q priore in eo capimus:omnes continet:cuius rei caufa eft:q> pars eius
pofterior ad priore addudtaieft extrema^ coeut & confundunfrquomodo turbinatis iter teftata acci/
dit,Genus enim teftatu omnino partim cruftatis:partim mollibus fimile eftiqua.n.foris terrena por/
tioneiintus carnea habentxruftatis affimilanturiqua aut forma eiufmodi corporis coftar cu mollibus
conuenitoe quodamodoifed prxeipue qux ex turbinatis cuniculo in anfradtum contorquentur :na/
tura enim eorum utrorung? perinde fe habet quafi quis diredla linea (ut in quadrupedu & hominum
genere eft)primum extrema linex parte fuperiore os fitum intelligat:qua.a.mox ftomachu qua.b.tu
uentrem qua.c,deinde teftinu ufq3 in oftium excrementi qua.d.hxc ita in fanguineo genere difpofita
funt & caput pedtufq? loeu obtinet primu:reliqua eorum ipforum gratia:aut motus caufa a natura ad/
iedfa funt:ut priora pofterioracp crura.In cruftatis etiam infedtifgp ordo inferio^: eodem modo coftare
uulnfed officiis exteriorum motionum differt a fanguineo genere. At uero mollia & turbinata inter fe
quidem proxime conftant:fed iis econuerfo:finis enim ad principium fkdbtur quafi quis linea effledle
do adducat.d.ad.a.Cum enim ita partes interiores iis collocetur ambit alueus : qui in polypis tantum
caput uocatunqualis inteftato genere turbato eftmec aliud inter eft nifi exalteris molle quod am bit e:
alteris duo tegmine carnem natura complexa eft:ut fcruentur.Cum difficulter moueantur.hinc fit ut
excrementum tam mollibus q turbinatis meatu ori uicio emitratur:qq mollibus infra turbinatis a Ia/
tereihac de caufaipedes mollium ira pofiti funt & contra qua exterorum. Sepix atq? lolligines non fi/
mili ut polypi modo conftant:quonia uim nandi tantummodo habent:cu polypi uel ingredi poffint:
habent enim fepix 8C lolligines pedes fupra dentes fenos exiguosieoruq? nouifiimos duos maiores:re/
iiquos auto&ono#: duos infra omnium maximos:utenim quadrupedibus crura pofteriora firmiora
ualidiora^ funt ita iis quog? maximi q infra habefihis.n.onus fuftinef motufgp potiflimii agifduo:et
illi nouiflimi maiores fuis mediis funt:qa illis miniftretipolypus medios quattuor het maxios.Oibus
igitur his pedes odoiifed fepiis & lolliginibus breuesipolypis magni:aluu,n.corporis lolligines habent
m ii
DE PARTJBVS ANIMALIVM
mngnum:poIypiparuum:itacpquod natura polypis ex corpore dempferat:id in pedum longitudine
addit:q> fepiis & lolliginibus de pedibus abftuIcrat:eo corporis magnitudinem auxit: quaobrem po/
lypis pedes non folum ad nandum utiles funnfed etiam ad ambulandum :fepiis autem 6C lolliginibus
inutiles funtrparui funt enim: cum alueum habeant magnum :cum itaq? pedes habeant breues: atque
inutiles necaeftu maris tepeftateq? exturbentunlaxis utcp de longinquo admoueant : ideo promufci/
des binas prolongas habent quibus ueluti anchoris innitantur:fe^ ftabiliant:modo nauigii tem pelta
te urgente:uenentur etiam procuhoricp elonginquo admoueannpolypi promufcide carenuquoniam
pedes ad ufum eundem commodos habeant:quorum autem pedibus acetabula cirramenta^ adfunt
haec uim contextum^ talenr habent:qualem implicamenta illa quibus digitos antiqui medici indere
folebat: ita em fibris implexa funt:quibus carunculas:caeteraq? cedentia trahat:quippe quae lapfa prae/
hendannintenta praemant:& retineant:cum pars interior tota contingat:atq? ampledatur. Itaqt cum
aliud non habeant:quo capere admouerecp poftlntmifi aut pedes aut promufcides haec pro manibus
optinentad uim:tum inferendam:tum propulfandam atcp etiam ad caetera uitae munera neceflaria:
fed cu caetera omnia geminis acetabulis feriem a capite in extremos ufq* cirros habeant ordinatam :ge
nus unum polypi quoddam fimplici infpergitur acetabulo:cuius rei caufa ad longitudinem tenuita/
tcm <5 brachii referenda elt:cum enim anguftum fit:fimplicis acetabuli ordinem tantum capiat necef/
fe eft: non igitur ita conftant:quia necelle fit propria fubftantiae ratione.Pinnulam haec omnia habent
circundantem alueum :quae cum in caeteris:tum in grandium lolliginum genere randa: perpetuaque
geftatunminores uero quas lolligines uocantdatiorem hanc habent nec anguftam ut polybi 8i fepiser
neque circumadam per totum alueum:fed de medio orfam:caufa cur eam habeant eft:ut natent: 8C
fe dirigant ut uolucres cauda:pennis condita:pifces paene catilaginata geruntunplypis hoc minimum
eft: minimeq? confpicuumtquoniam paruum habeant alueum :quem fatis fuis pedibus dirigere pof/
fmt . Atque de infedis;de teftatis; de mollibus; didum iam eft : tam de interioribus quam de exte/
rionbus partibus#
De exterioribus partibus animatium uiuiparo^ fanguinifgp praeditorum & eoru cu ho/
mine in hiis partibus differentia. CAP. VIIIL
E genere fanguineo uiuiparo denuo differendum eft initio repetito:a reliquis partium ea/
rum quae ante expofitae funnquas ubi diffinierimus:continuo de fanguineis ouiparis pari/
modo dicemus :partes quibus caput animalium conflat 8C ceruix:& collum explicatas iam
_ funt:habent autem caput animalia omnia fanguine praedita:exanguium nonnullis indifere
tum hoc efl:ut cancris collum omnibus uiuiparis elhouiparorum aliis eft:aliis deeft . Quae enim puL'
monem habent:colIum etiam optinenr.Quae autem fpiritum extrinfecus non accipiunt : carent hac
parte. Caput celebri gratiam potiflimum efl:hancenim partem genus omne fanguineum habeat ne/
cefTe eft:& quidem loco obiedo cordi ob eas quas expofuimus caufas: fed natura lenfuum etiam non/
nullos in eo collocauit:quoniam fanguis eius membri temperatus modice fit:& idoneusnum ad cere
brum tepefaciendum:tum a fenfuum tranquillitatem :atcp integritatem.Tertiam item partem fubie/
cit eam quae aditum cibo praeberenhic enim com mode colIocaretur:quippe cum neq? fupra cor:& ui/
tale principium:ueter coftitui pofletmeq^ fi inferius q nunc eft poneretur fieri pollet: ut aeque aditus
cibo paterencorporis enim prolixior longitudo faceret:ut longe a principio m onendi 8C concoquendi
diftaret.Sed enim caput ea ca conditum eft.-collu aut arteris gratia habetur:quippe quod ea atg? etiam
gula preganamplexucj fuo tueaf:hoc caeteris aialibus flexibile:S<: uertebris copadu e. At lupo & leoni
olle perpetuo riget:commodius enim ad robur quam ad taeteros ufus collum iis efle natura uoluit a
collo 8C capite crura priora pedufcp habentunfed ho uice pedu pno^ brachia 8C quas manus dicimus
habet.Solus enim animaliu oumn eredus eft, Quoniam eius natura atq? fubftatia diuina eft: officium
autem diuini eft intelligere:atq? fapere:quod non facile eflet fi uafta corporis molles afilderet:p6dus.n*
tardiorem redditi mentem 8C fenfum communem : quaobrem concretione:^ pondere grauiora op
primenre:corporauergere in terram necelle eftntagp natura tute confulens pro brachiis :8t manibus
crura priora quadrupedibus fulto fubdidit.Nam pofteriorabina omnibus greflllibus elle necelle eft:
quoiji igitur anima pondus fuftinere non poflet:haec quadrupeda fada funt:animalia naqi omnia ex/
cepto homine forma gerunt pomi!ionis:eft enim pomilio cuius pars fuperior magna eft::iferior quae
fuftinet pondus motumc$ exercet: parua: minime^ refpondens fuperiori fuperiorem intelligi eam
uolo:quae a capite ufq? ad excrementi oftium pertendit:qua pedus etiam cotinetur:hominibus igitur
haec pars modice ad inferiorem condita elhmultoq? minor adultis iam pcrfedi% euaditufantibus.n.
e diuerfo eft fuperior magna inferior minoneft quaobrem ferpunt infantes nec ambulare poliunt: ia
principio ne ferpere quidem poftunr.fed immobiles iacent:omnes enim infantes pomiliones funt : tu
profedu aetaris:hominibus pars inferior augetur:quadrupedibus contra : inferior primum maxima
eft:tum proceflu temporis fuperior crefcit:quae.f,ea eft quae ab ano ad caput porreda e:unde fit ut pul/
li equini paulo fuis parentibus fint fummifliores: atqi adulti crure pofteriore caput attingere neque/
unt:quod nouelli facile attingunt.Sollipeda di bifulca ita fe habent:digitata autem cornuq* uacua for/
ma quide & ipfa pomilionis lunt fed minus:quaobrem pars eorum lferior ad fuperiorem defedus ra
tione incrementum capellit. Auium etiam 6C pifeium genus oeg^ fanguine praeditu : forma pomilio/
niseftiut dixi.Quamobrem bruta homibus funt dementiora;etenim inter homines: pueri uiris ;.QC
LIBER QVARTVS <!j
inter uiros pomiliones mente deficiunt:quanq aliis uiribus forte ualeantxuius rei caufa g diximus e:
principium animiadmodum difficile motu:corpulentum$ in iis efbaddo etia q>cum minus rema
neat caloris qui efferatiplus autem terrena portionis fuperftt:efficitur ut corpus animalis:tu minusrtu
etiam multipes formetur demu<j expes:proftratuq? in terra prae inopia caloris proueniat:fenfimq? ,p/
cedendo ita degeneratiut principium uitale caputcp infra habeatrad poftremum immobile fir: & fenfu
uacuum plantaqj efhuice mutata:ut fupcriora ifrajinferiora fupra habeat : radix enim plantarum uim
optinet oris 8i capitis:femen contra fupra:extrem.ifg? ramis confidit , Sed qua ob caufam animalium
aliud bipesraliud multipesraliud omnino expes:& cur alia plantaeralia animantes conftiterint : explica/
tum ia eft:atq3 etiam qua de caufa homo animalium unus eredus efhutgp eredus fuapte naturamo de
fiderat crura priora:fed pro iis brachia 8C manus a natura recepit. Anaxagoras igitur homine prudetif/
fimuoium animaliu ee aiuquonia unus omnium manus optinetrfed reda ratio exigitrut quonia pru'
dentiflimus oium efbideo manus receperitimanus enim inftrumentum funt natura autem ut homo
prudensiita tribuere folet cuiqp rem qua uti poflmeredius enim tibia dabitur perito tibias:qua tibiam
habenti peritia tibiae addetur:rem enim minorem maiori potioriq? natura:addidit:non maiorem no/
bilioremq? minori quod fi ita melius eft.-natura aut ex iis quae fieri poflunt facere folet quod melius fit
homo no ^ppter manus prudentiffimus efhfed quia prudentifllmus ommu animalium efhideo ma/
nus optinetiqui enim prudentifllmus eft: rede plurimis uti inftrumentis potefbmanus autem efle
uidetur non unu inftrumentum:fed multa:eft enim (ut ita loquar) iftrumentu ante inftrumentamatu
ra igitur ei q artes plurimas recipere potefhmanu reddidit quae ad plura inftrumeta utilis eft. Qui aut
hominem non bene :fed deterrime omnium animalium conftare aiunt : nudum enim atqj inermem
creatum referuntrnon rede ii fentiuntreaeteraenim animalia unum auxilium habentud^ nullo pado
pofluntpermutare:fedquaficalceatafemperdormire:acomniaagere:nec ueftitum unqua deponere
pleniorem:neq$ arma mutare quae femel acceperint necefle eft , At homini multa habere auxilia licet:
eaq? fubinde mutare arma etiam quae uelit:& ubi uelit capere potefbmanus enim 6C unguis eft:& un/
gula: 6C cornu :& hafta:& enfis:& quoduis aliud genus armorum:aut inftrumentoru quippe quae ofa
haec finquoniam omnia & fumere poteft:& terene:cui manus naturae forma ecia adhibita eft cogrua:
diuifa enim 8i multifida eft:nam i eius diuifioe:componedi facultas eftu' compofitioe uis diuidedi efle
no pollet uti eteade mo fimplici duplicia oino multifariam Iicet.Qui 8C flexus digitorum ad capies
dum praemedumq? comodiflime habent:unus a latere adiundus eft digitus:ifq?breuis: & craflus fed
no logus : ut.n.fi manus oino deeffet ptas capiedi no fieret nifi digitus hic a latere adefie : no eade illa
facultas jabe daretur:hic enim a parce iferiori furfum praemitrut caeteri a fuperiore deorfum : qd fieri
ita oportet fi ualide quafi copula forti colligandum fitrpollet hic plurimum ut unus multis aequiparet:
breuis etiaefbut robuftus fit:& quoniam nullam praeftaret : commoditatem fi longus eflenrede etia
nouiflimus digitus paruus eft:& medius longus tanquam remus nauigii medius: quod enim officio
capituncircum per medium digitum compledi potifllmum necefle eft. Sed enim pollex 8C magnus q
a latere iundtus e:ideo appellatur:quauis paruus fitrquia caeteri fine eo inutiles fere funt:ungues etiam
rede natura molita efbquippe qua: caeteris animalibus eos uel ad ufum alium dederit:homini autem
operimenti tatum gratia excogitari digitos enim extremos integunt &tuetur:flexus brachiorum ho'
mini tum ad cibum ammouendurmtum ad caeteros ufus contra quam quadrupedum generi agunf
illis naq$ introrfus poplites fledli necefle eft:ut ad grefTum utiles fmtiufum enim pedum prseftat artus
priores:quaqua illius etiam generis ea qua: digitata funt non modo ad grefliim ututur prioribus cru
ribus:uerum etiam ad manus officia uti nituntur:quippe quae dC capiat prioribus cruribus &repugnet
quod folipedes pofterioribus faciunt:non enim crura eorum priora cubitis manibufq? proportioe re/
foondent ut nonullorum ex iis:quorum pedes in digitos finduntur ob id pedes priores quinis diftin
dos digitis habent pofteriores quaterms:ut Leones:& canes at<j etiam Lupi:&Panthera::quintus em
eorum quinto magnogp manus refpondet.Sed quae parua inter digitata funt pofteriores etiam quiqj
digitos optinent:quomam ferpere folent fcilicet ut unguibus numerofionbus apprehendedo facilius
obrumpant ad fublimiora.Pedus inter lacertos homini conftitutum efhcaeteris inter crura priora la/
tum id efle in homine ratione permittituncum nihil lacerti adiundi lateribus impediant. At quadru
pedibus ante fe crura cum ambulant locumqj mutant:protendunt:pars h^c coartata e:unde fit: ne
quadrupedes eo loco habeant mammasmam homini q> 8C fpatii laxitas permittit 8C carnofa ea pars e:
cum operiri fedem cordis conueniat: mammae pedori afformata: funt:carnulentae:maribus quidem
ob eam quam diximus caufam :fcd foeminis ad alterum quogp opus:natura mammis abutitur: quod
eam fepe facere dicimus:cibum enim in iis recondit fuis paruulis: binae homini mammae quoniam
binae funt partes dextra & finiftra:duriufculae:fpacio interpofito difterminantur:quod & cofheeode
loco fibi coeannfine ulla moIeftia:c^teris animalibus mammae in pedore haberi inter crura no pofr
funt.ltaenim grefTum impedirent:pluribus autem locis aliis habentur fine ullo impedimeto: quibus
enim folida ungula:aut cornua:& partus numero parciori:haecmammas inter femora habenneafque
binas.Quae autem numerofo partu:& pede multifido funt:h^c aut plures per uetrem duplici ordine
utromde letere gerunt:ut fues:ut canes: aut binas tatum medio uentre ut Ieo:cuius rei caufa eft: no qa
parciffime generat:nam plures qua duos interdum aedit:fed qd minus lade abundat: cibu enim que
raro afluunt quonia carniuo^ eft:in corpus abfumit.Elephas duas tatu habet eafcp fub harmis.Caufa
m iii
DE PART1BVS ANIMAUVM
air duas habcant:q> unfprolis eflrcur non inter femora quod multifidum efl nulluenim inter femora
habct:cui pedes difcreti in digitos funtxur fupra fub arm is:q> in iis quae plures optinent mamas 3C pri
mae funt:& plurimum Iadtis hauriunt:quae ea parte continetur:argumetoefl:quod fcrofe facereaflo
lent porcis enim a’ditis primis mammas praebent primas:ergo cui unum efl quod primum in lucem
prodirnd primas habeat mammas neceflae efl prima autem quaefub armis habetur . Elephas hac de
caufa duasteoq? loco mammas habet:quae autem multiprolia funnhaec toto uetre exuberanncuius rei
caute:efl:q> ea quae prolem numerofiorem educatura:fint mammas dcfiderantnumerofiores:quas cu
per latitudinem non nifi duas habere pofllnt uidelicet ratione bipartiti corporisrin dextrum fimflruqp
per longitudinem habeant necefle efl. Locus autem unus qui inter priora 8C pofleriora crura iteriacet:
porredlus per longitudinem efl.Quae autem non multifida fed deprola funtautcornuta: haec inter fe
mora mammas habent:utequa:afina:camelus: haec enim fingulos pariunt &pes equo&afinofoli/
dus:canielobiruIcus:ceruaetiamcapra:uacea:&reIiqgcneris eiufdem mammas parte eadem gerunt:
cuius rei caufa e(l:q> haec furfum uerfus capiat fui corporis incremeta:itam ubi cofluuiu & copia excre/
menti ftnguinisrqui locus fane infra eft:& circa effluentis materia ofhaabi mammae a natura pofitae
funt qua enim parte motus agitur alimenti inde etiam capi alimentum potefhfed enim homo & foe/
mina & mas habet in mamasrin caetcris mares nonnulli carennut equi:non enim oes fed tantu q ma/
rri fimiles prodiere habentrde mammis duflu iam efl. A pedlore uenter fubiacet coflis non dufilis: ob
eam qua ante reddidimus cam.f.neautcibi tumorem qui per calorem neceflario euenit:aut uteros ple
nos impediatifinem autem thoracis appellati faciunt partesrquae oftium excremethrum ficci tum hu/
midi continent natura uero parte eadem tum ad humidi excrementi exitum : tum ad rem uenercam
utitur in fexu:tum foemininortum etiam mafculino omni fanguineo exceptis paucis in omnique ui>
uiparo gerere nullo exceptorcuius rei caufa efl:q> genitura humor quidam excrementitius efl : fed hoc
sta efle:nunc fubiiciafrpofl demon flrabitefoeminae etia pari mo meflrua parte eade emittut : fed de iis
quoqp poflea diffiniemus tnunc illud fubiaceatrmeflrua et foemina^ excremetu efle& uacate materia:
humidaaute fuapte natura funt meflrua & genitura:irac£ eo^t profufionem flmilibus eifdeqp tribui
partibus ratio eflrintus autem quemadmodum fe habeant:& qua differant ratione:femen genitale 8C
geflatio uteri ex animaliu hifloriarcometationeqj apertum efl:6C cu de generatione agemus dicef:for/
mas eriam harum partium tales neceflario ad officium propofitum efle debere:quales: ia funtobfcu^:
non eflrfed maris inflmmentum alterum ad altero differt:pro difcriminecorpo^ :no eni aeqj neruofa
natura omnia conflantraugetur etiam & minuitur hoc unnm membrum:fine ulla morbi mutatione:
horum enim alterum uriTe & coitum taltei^ ad eseteros corporis ufus commodu efl, Na fi femp fimili
modo fe haberetdmpedimento nimiu efle conflat:hoc membrum ex eiufmodi partibus:ut eo^ q mo
dixi utruq? poflltcuenire:partf.n,neruu parti cartilagine heuitaq? 8C contrahi potefl:& extendi: atq^ et
flatus capax cfl.Sed quadrupedes focminse omnes in auerfum mingunt. Quippe quae genitalenon
alibi comodius habere pofllnt ad coitum.Mares uero perpauci i auerfum mmgunt:ut lynx:leo:came/
lus:le pus.Sollipes nullum fic minginhom inis partes pofteriores:& crura:peculiari modo prae quadru
pedibus habentuncaudam omnia fere non folum uiuipara:fed etiam ouipara habennam: &L fi plerifq?
magnitudine membrum id caretrtamen aliquid prominet:quod cauda deferibere poflltthomo unus
cauda uacatrnates habct:quod nulli quadrupedum datum e:crura etiam homini femore furag? carnu
lenta funt:cum caerera animalia omnia non modo uiuipara:uerum etiam quaecuq? cruribus conflant:
uacua carne haec habentrneruofa enim oflulenta:fpinote:rigida:quorum caufa una efhprope dixerim
omnium :q> homo folus animalium eredlus e:ut igitur facile fuflinere fuperiora poflennamra corpu/
lenriam parti fuperiori dempfit:inferiori addiditutaq? nates carnofas fecit:& femora 8i furas:fed nates
uel ad corporis requiem utiles reddidinquadrupedes enim flare diu infatigatis uiribus poflunt: utq*
quafi iaceant:cum quaternis fultis innitantur. At uero homines non facile ercdlo corpore flando du/
ranr:fed requiem fedilecp defiderannhomo igitur nates &crura carnofa habet:ob eam quam diximus
cautem cauda ob eam rem uacatalimctum enim quod caudam adit in haec ipfa abfumitur: ufufq?
caudae neceflarius defuit:quoniam nates fua corpulentia fatis operiut .At quadrupedes & reliqua ani/
malia ccontrario cum.n.forma pomilionis degenerenr.parte fui fuperiorerpondus omnem q? corpu/
lentiam fuflinent fcilicet demptam parti inferiori. itag? crura habet rigidiora:& natibus uacua: fed uc
pars q exitum excremeto miniflrat:protegere£ & cuflodiretur caudam iis natura reddidit:fub!ato qcl
ad crura deferretur alimento.Simia q? forma ambigua fit:ut & in neutro & in utroqj genere fit confli
tueda:ideo nec cauda habetmeq? nates:uidelicet ut bipes cauda uacat ut quadrupes natibus.Cauda^d at
plurcs differentiae funt:& natura iis quoq? abutifteum no modo ad integedam tuedamq? fedemuta/
tur:uerum etiam ad reliquicorporis ufum atep utilitatem .pedes quadrupedum inter fe differunnaliis
enim folidi:aliis multifidi:folidi funreorum quibus pi ce corporis magnitudine: copiaq? terrena por/
tionis:pro cornu aut dente:materia ad unguis naturam fecefl'erit:fed enim ex ea copia pluribus un/
guibus unus unguis .f. ungula coalefcit.Talo et ob eam rem carcnt(qd magna ex parte dixerim)atcp
er q> fi talus adeflencrura pofleriora difficilius fledlerctur celerius.n.Sv apiunf :& daudunf : q fingulir.
angulis conflent:quem pluribus. Talus autem ut qui dauus efl:ranqua alienus autus duobus hifce ffe
riturpondus quidc afferes:fed gradu efficies tutiore:hinc,n.6<: ea quae talu habet no \ prioribus fed po
Acrioribus tantu cruribus eu continet quonia Ieuiora flexibiliorag? efle debet quae prarcedat firmio/
LIBER QVARTVS 64.
ra autem contentiora^ efle pofteriora congruitrad repugnandum etiam inferendum q? i&um uehe/
mentiorem commodius ita conftant:genus autem hoc animalium cruribus ita uti pofterioribus fo/
lerrbifulca talum, habere certum eft:iis enim pofteriora fut pleniora:& quonia talum habeat follipeda
efle non poflunrrquafi os quod pedi deefhmaneat in fuffragine:digitatis talus non eft. Nam fi eflet di
gitata non eflent:fed tantum latitudinis findereturrquantum talus occuparetrqobrem ea quae talum
habent: magna ex parte bifulcarfunt. Homini pedes omnium maximi proportione magnitudinis me
rito:folus enim eredus eftrita qui duo pondus corporis totum fufeepturi eflent longitudinem latitu/
dinemq? optinere debueruntrdigitorum etiam manus magnitudo contra q pedis eft ratice:manus.n.
officium eft capere at<p prxmcrentaq? longos habeat digitos oportet:manus enim parte qua fe fledit
comprxhendinpedis autem officium eft tute conftare:quod ea parte pedis effici putandum eft:qux v
fifla efhextremum autem fiflum quam infiflum efle melius eft:nam fipes totus infiflus eflet: totus co
fentiret parte aliqua laborante:quod fiflo in digitos aeque accidere non poteft:breues etiam minus o£>
fendi Ixdiq; poflunttqobrem hominum pedes multifidi & breuidigiti funt.Vnguium genus eade cau
fa pedes qua manus optinent:extremaenim operienda muniendaq? potifllmum funt propter imbe/
clllitatem:de animalibus fanguineis:uiuiparis:terreftnbus: fere omnibus didum iam eft.
De partibus animalium ouiparorum partim quadrupedum partim expedum & quam
obeaufam fica natura digeftefint. CAP. X.
j Anguinea uero ouipara partim quadrupeda funt:partim expeda:quale unum tantumodo
! genus ferpentum efhcaufam qobrem id pedibus uacet:reddidimus cum de greflu anima/
j lium ageremusicxteraefus forma fimili quadrupedibus ouiparis funt:habent hxc anima/
_ _ _ _ j lia caput partefq? capitis eifaem de caufis quibus cetera fanguinea genera. Linguam etiam
in ore continent omnia excepto uno crocodilo fluuiatili:hunc enim non nifi locum tantumodo lfgux
habere putaueris:cuius rei caufa eft q> idem 8i terreftris:& aquatilis quodamodo eftiergo ut terrefti is
locum optinet lingux:ut aquaticus elinguis eft:pifces enim ut didum efbaut nullam habere linguam
uidenturnifiualderefapinentunautexplanatam habent:caufaeft:q> iis lfgux ufus perquam exiguus
eft:quoniam mandere prxguftareq? non poflinnfed in deuorando ienfum uolupratemq? cibi capiat:
lingua enim fenfum mouet faporum:xfcuIentorum autem omnium uoluptas in defeendendo cotin
git:dum enim deglutimus pingua fentimus:& falfa:& dulcia & reliqua generis eiufdem : fenfum igi£
hunc animalia etiam ouipara habent:& omnium fere condimentorum xfculentorumqi in deuoran/
do gulx tadione fuauitas exiftit:&: gratia qobrem no qui potionu faporuq? incontinentes funt: iidem
etia condimentis ac cibo luxuriant, Sed cu exteris afalibus fenfus quo 9 guftandi adiudus fit illis qde
alter quafi unus tributus eft.Lacertis ex quadrupedibus ouiparis lingua bifida ut ferpentibus: parteq?
extrema pilofa admodu:ut didu ia eft:quinetia uiruhs marinis lingua bifulca eft:qobrem haec anima/
lia ofa tenuia funt. Serratis etia detibus quadrupedes ouiparx funt modo pifciu.Senforia autem oia fi
mili modo atq? extera aialia habent uerbi gratia nares olfaciendi:oculos uidendi:aures:audiendi fenfo
rium:non tamen hxc eun'nent:quomodo ne auibus quide fed foramina tantu habetur caufx utrifq?
duritia cutis efhaltera eni penna:altera cortice integunmr:cortex loco fquamx&fimile eft:fed fuana
tura rigidior atq? durior:quod in teftudine atq? ferpetibus magnis 8C crocodilo fiuuiatili palam fit:fir
mior em' ofleeuadit ut qui talem natura lortiatur.Palpebra fuperiorem hxc animalia non mouent.ut
ne aues quide:fed inferiore conniuent ea de caufa qua cu de iilisageremus:reddidimus:fed cu auiu no
nullx ab angulis mebrana obeunte nidentur:hxc non nidantur.Sunt,n,oculis durioribus qua aues:
caufa eft:q> illis utpoteuolucribus acumen cernendi comodius ad uitx munera fit:hxcaute quoniam
cauernastubireofa folent:minus cernendi ufum exquifitu requirunt.Sed cu caput in partes duas di/
uidatur fcilicet fuperiore & inferiore maxillamrhomo 6C uiuiparx quadrupedes:maxilla furfum deor
fum deorfum atq? i latera agitatipifees uero & aues & ouiparx quadrupedes:furfum deorfumq? tatu
mouencaufa eft q? eiuftnodi motus utilis ad mordendu fecaduq? e:qui aute 1 latus agitur:ad cibu mo/
lendu coficienduqj accomodatur.Qux igitur detes habet maxillares:iis motus comode agitur in la/
tus.Qux aute maxillaribus carent iis nullo pado utilis motus hic eft.-qobre fublatus iis omnibus eft:
nihil enim natura fuperuacuum facit, Cxtera omnia maxillam mouent inferiorexrocodilus fluuiati/
lis unus fuperiorem :cuius rei caufa eft:q> pedes ad capiendum retinendu^ inutiles habet: parui enim
admodum funt itagp adhunc ufum natura os ei pro pedibus utile condidit, Ad retinedu m uero unde
idus fferri uehementius poteftunde motus comodius agituninfertur aute uehementius defaper qua
de parte inferiore:ergo cum utriufq;:tum capiendi:tum mordendi ufus ore adminiftretunmagis aute
neceflariu retinendi officiu fit:cui nec manus fintineq? pedes idoneixomodius iis eft mouere fuper io/
rem maxilla qua inferiore.Quod ide caufx eft cur et cancri fuperiore fui forcipis partem moueantmo
inferiorem:habent enim pro manu forcipem :illu itaqp utile ad capiendu non ad mordendum forcipe
efle oportenmordendi autem fecandicp officiu dentis efbcancris igitur exterifq? quibus licet ociofius
cibum capere:quoniam in humore non flnt:oris ufus partitus eft:ut manibus aut pedibus capiant ore
fecent & mordeannat crocodilis os in utruncg ufum utile fadhim eft a natura:cum ita maxillx moue/
antur.Collum etia omnia huiufcemodi animalia optinenf.propter pulmonem:quippe qux aerem p
arterix fiftula produdiiore:& accipiant 8C reddantxollu enim id appellamus quod inter caput & har/
mos humorefue fteriacet.Serpens iter hxc collu minime.Sed ^portionale colli habere uideri poteft.
DE PARTIBVS ANIMALIVM
fi quidmi extremis qua! modo dixi pars haec deferibenda efhproprium ferpentibus prae caeteris eiufi
dem generis animantibus eftiut caput uertere in auerfum:reIiquo quiefeente corpore ualeat:cums rei
caufa eft q> modo infe&orum ftrucftura uolubili conftant:ut uertebras cartilaginofas:&i flexibiles ha/
bcanncucnit igimr id ferpentibus neceflario:hac de caufa:ad melius uero ut ita uitare poflint: quae ab
auerfo noccanncum enim praelongo fint corpore 8i pedibus careanninepti funt ad fe conuertendum:
tuendumqj contra ea quae a tergo incurrat:nihil enim utilitatis eflet:fi caput erigere quidem poflent.
Sed circuagere nequirent.Habent haec & eam quae pedori proportionetur parremrmammas : nec ea
E arte nec ufpiam fui corporis continentiaues etiam mammas carencuius rei caufa eft:q> nullu ex iis ha
eant Iacrmamma enim conceptaculum taq uas ladhs eft: nec folum haec fed etiam quaecuqj non ui
uipara intra fe funtilade uacantiquoniam oua pariunnin ouo autem Iadeus ille cibus ingenitus ouipa
ris continetunfed de his planius dicetuncum de generatione agemusrde inflexu curuarum partiu co/
fideratum iam eft:cum de communi animalium greflii agerem us.Caudam etiam genus id animaliu
habet:partim prolixiorem rpartim breuioremtcuiuis rei caufam ante in uniuerfum reddidimus.Om/
nium uero ouiparorum pedeftrium tenuiflimus chamaeleo eft:quippe qui omnium maxime inopia
(anguinis rigeatreaufa ad mores animae eius referenda efbprae nimio naq? moetu multiformis efficif:
moenis enim refrigeratio per inopiam fanguinis calorifj eft.De partibus animalium fanguinei gene/
ris:tum expedumttum quadrupedum :aut bipedu.Quae na fint excra:& qua de caufa didu fere eft.
De partibus auium exterioribus 8C earum differentiis :quaf® ob caufas fic a natura po/
fitae fint, CAP. XI
Ves autem diferimine inter fe difcrepant:eo q> in excefiu defedu ue parrium:& \ pluris mi/
norifqj ratione uerfari percipimus.Sunt enim earum aliae longe crureialise breui : linguam
etiam aliae latiufculam habentralise anguftam:eodemque modo reliquis partibus differat.
_ At priuatim inter fe paulo ratione partium differuntjqq a ceteris forma etiam partium di
ferepentipennatum enim genus omnium auium efbidque proprium habet ad caetera animalia: cum
enim alia fquama:aut cortice teganmr:aues penna opertae funt:pennamque habent fifiarmnec fimili
fpecie:atque ea quae totipenna a pennaecontinuitate appelloihis enim fifla illis in fifla eft penna :8C alte/
ra excaulistaltera caulata eft:quinetiam capite roftri naturam fingularem ac propriam prae caeteris ge/
runtrelephantis enim naris pro manibus efttinfedis quibufdam lingua oris officio fungitunachis ui/
ce dentium manufque roftrum ofleum datum eft:defenfuum locis didum iam eft: collum auibus
quoque porredum:eademque de caufa qua caeteris efhhoc aliis breue:aliis longum: & fere pro cruru
modo:magna ex parte defcriptumeft.Quibus enim longa func:crura:iis collum longum: cotra qui/
busbreuiacruraiis collum breue:praeter quam palmipedibus.ColIumenim necbreue:cu cruribus
longis :nec longum cum breuibus:paftum adminiftrareex terra potefhcarniuoris etia uolucribus Ion
gitudo colli incommoda eft:imbecille enim quod prolixum efhiis autem uidus beneficio uirium co/
paratur :quaobrem nulli collum longum :cui ungues adunci palmipedes:# quae diuifis qdem:fed pa/
rum didu&is digitis funt:ut quae eodem genere cum palmipedibus contineantur collum longius ha/
bent:tale enim ad cibum:ex humore petendum commodius eft:fed crura iis breuia: ut melius natare
pofiint.Roftra etiam inter fe differunt uidus ratione : aliis enim redlum^liis uncum roftrum eft:re/
dum iis quae cipi capiendi gratia tantum id habent:uncum carniuoris . Tale cnim:utileeft ad retinen
dum:iis quae raptu uiuant:# cibum ex animalibus petere neceflehabeant:quibus autem uidus ratio
placida herbifgp comparanda efhiis roftrum latum:hocenim 8C ad effodiendum pabulum :& ad euel/
lendum :& ad tondendum commodius eft:nonnullis longum :ut 8C collum: quoniam cibum ex alto
capere foleant 6C quidem bona pars tum earum :tum etiam palmipedurmaut fipliciter aut parte eade
captura beftiolarum quarudam aquatilium uiuit.lta® fit ut collo quafi harudine pifcatoria : roftro au
tem ueluti linea &C hamo utantur:partes uero pronae iupineq?:# thorax appellatus:quadrupedum co/
fufius in genere auium habentunalae enim pro brachiis 8C prioribus pedibus dependent : membrum
peculiare auium :qobrem pro fpatulis extrema alarum dorfo adhaerent, Crura ut in homine bina : fed
intro fledenda:ut quadrupedum fuffraginestno ut hominis poplites foras alas aute quas uice crurum
priore coplere modo diximus i orbem agut:bipes neceflario eft genus auiuater ea quae fanguinem ha/
bet:atq? et alige^.Cu.n.fanguinea quaeq? no pluribus q quaternis notis moiieatunmebra pedetia qua
terna:auibus quo<^ funt:ut caeteris greffilibus:# pedeftribus:qq illis brachia aut crura quaterna : au i/
bus uice cruru priora brachioruue:ala comune datu eft mebrurhac.n.uolatiles funt:quae quide uoladi
uis in auis eflentia cotinetur:itaq3 neceflario reftat:ut bipedes fint: ita.n.notis flue fignis quaternis alis
fcilicet additis moueanf.Pe&us acutu carnofumqi oibus e:acutu ut melius uoletdata.n.quia multum
aeris propellunt:difficilius mouentur carnofumcj;:qula quod acutum e:nifi plent opertu fit ibecillu e.
Peftori uenter fubiacet ad oftium ufq? excremeti:# fuffraginem trudes:no aliter q \ quadrupedu atqj
hominum genere:igitur inter alas & crura partes hae pofitae funt.Vmbilicum ofa habent:quae uel ure
ro uiuiparis aedutunuel ouo ouiparis excludunf :fed auibus ia adultis hic delitefcitacertufq? eft:ut pa/
tet p generatione eoprateftini nam coalitu umbilicus auiu cofiftitmo uenajje pars ulla eft ut i uiuiparo
genere.Item auium alie uoIaces:aflf<j gradibus:atqi ualidis funt:ut quae ungues hent aduncos: & car^
ne ucfcuntur uolaces.n.tota uita efle necefle e:itaq? pennis abundant:# alarum magnitudine praeftat:
fed non modo quae uncis funt unguibus:ueru alia quoq? genera uolucru uolatu fuperant: uidelicet ea
LIBER QVARTVS
<55
quxuel pernicitate uolandi fefe tueantunuel loca mutare foleantifunt quae no udaces:fed graues fint:
quibus uita terrena:& aut fruge uiaunt aut nant:& apud aquas imorantur, Corpora uncunguium exi
pua funt:exceptis alisrquoniam alimenti copia in alas:<5c arma prxfidiumq? abfumitur:cotra quae uo'
feces non funniis corpora in molem euadunt grandiorem :atq$ ita efficitur ut fintgrauiores . Sed gra/
uium nonullis prxfidio calcar efbquod uice alarum fuis cruribus geruntxadem uero qua? di calcar ha
beat:& ungues aduncos:nulIaeft:caufaeft(£ natura nihil fuperuacuum facitruolaci autem uncungui
generi calcar ufui efle non poteft:ucile enim tantum in pedeftri cerramine eft: quamobrem grauium
nonnullis adiumftum eftrquibus ungues aftunci non folum inutiles fed etiam nocui eflentxum ad fo
Ium haererent:& contra ingreiTum infixi reniterentunquaobrem uncungues omnes difficulter ambu
lantinec in faxis confiftunnnatura enim eiufmodi unguium contraria in utruq* eft:euenit id per gene
rationem neceflarioicum quod terrenum 8i procax in corpore eft:formam partim commodarum ad
pugnam recipiattitaq? ubi furfum proruerit: roftri duritiam aut magnitudinem facit:ubi deorfum Ia/
pfum eftxalcaria cruribus ualida effingitraut pedibus unguium magnitudinem 8C robur . Simul aute
haec fingula locis diuerfis efficere non poteft : diftra&a enim excremenri eius natura inualida redditur.
Item aliis crurum longitudinem condiditraliis pedum interualla complet digitofqs in palma? effigiem
contexitrquo fit neceflario:ut aues apte ad nadum: aut omnino palmipedes fint:aut diferetos quidem
habeant digitos:fed fingulis annexa latitudinecutis:ueluti fpadiculas dudu perpetuo gerantrhaec ne/
cerfario his de caufis ueniunt:quod autem ad notas melioris rationem attinet pedes eiufmodi habent:
uita? quam degunt gratia:ut cum in humore uiuantmec pennis utanturrpedes ad nandum utiles ha/
fceantriis enim perinde utuntur ut rem is nauta?:& pinnulis fuis pifces:quaobrem fi uel pifcium pinnu
ia:uel auium pedibus interiedfe cutis deftruetur:nare non poterunt.Sunt in genere auium quae logis
cruribus innitantur cuius rei caufa eft :q> uita earum paluftris eft;natura enim inftrumenta ad officiu:
snon officium ad inftrumenta accommodauquonia igitur nantes non fintrideo non palmipedes funt:
tfj in folo prxmolli 8i lubrico degant:hinc longa iis crura:& digiti produdhores:flexus etiam plures i
digitis magna ex parteded cum uolaces non fint:& tamen ex eadem materia omnes conftent: efficitur
ut alimentum quod ceteris ad caudam tranfmittaturnis in crura id abfumptum reddat eam partem
audtioremrquapropter in uolatu pro cauda iis utuntur:porre<ftis enim cruribus in auerfum uolat : ita
enim fitjut interuolandum non impediat pedum prolixitas fed iuuer. At qbus crura breuia funt : ha?c
ad uentrem contradis cruribus uolanttcum enim nullis earum impedimento fitrpedes ita pofiti: tum
unguibustuel ad raptum habentur expeditiores, Qua? longo funt collorfi id craffius habent:uolat coi
Bo porredo:fi tenuexuruato feruntuncum enim tenue prae longitudine quatitur:facile frangi poteft.
Clunis auibus omnibus eft:qq non clunem:fed femora bina habere propter longitudinem clunis u i/
deantunquippe cum ad medium ufque uentrem porrigatur.Caufa eft:q» genus hoc animalium bipes
eft:non eredummam fi modo hominum aut quadrupedum clunem breuem a federcrufcp deinde di'
reda ftrue fubditum haberetiomnino ftare no poflenhomo enim quia eredus eftrftare poteft. Qua/
drupedibus crura priora ad corporis pondus fuftinendum fubdita funt. At aues nec eredse funt:quo/
niam fua natura in pomilionem degeneratmeque crura habent priora:quoniam alas uice eorum for/
ciuntur:itaque natura pro iis clunem longiorem emolita duxit ad medium corpufque pronum fulci
uit:& crura fubdidit ea parte qua pondere equilibrante:& ambulare equihbrio poflent:& coftare.Sed
quam ob caufam genus auium bipes non eredum fmexplicatum iam eftrcur omne crura carnofa no
habeat:eadem caufa eft: quam de quadrupedum cruribus reddidimus. Sunt auibus digiti quaterni
seque omnibus : tam multifida : q palmipedi generi . Nam de ftrutione terrae africae icola poftea dif/
finiemus: ut bifulcus eft una cum reliquis quse ad auium genus habet contrarii. Sed cum omnibus
quaterni digiti fint : tres parte priore habentur : unus pofteriore pro calce: ut tute fit qui minutus
ineft : in iis quae longa habent crura ut in crece euenit : nec eft quod plures habeat digitos : fed cum ta
lis digitorum pofitio in caeteris fit.In iynce una quam turbinem appellatam dixi utrinq? bini:caufa
eft :q> eius corpus minus quam caeterarum propenfum eft in aduerfum . Teftes omnibus auibus
efle artum eft : fed intus lumbis adhaerent : cuius rei caufam in generationis ratione animalium ex/
plicabimus:partes auium ita fe habet.
De partibus exterioribus pifciu:& caufis qre fic a natura inftitutae fint. C AP. XII;
Ifcium genus mutilatius ite:aciperfedius q auiu partibus exterioribus eft. No.n.crura no
manus:no alas hoc habetxur ita-.caufa iam expofita eft.Sed cotinuo fimplici corpore a capi
te i caudam ufg? porrigitur.Cauda uero ipfa no oibus fimilis eft:fed cum exteris non eua/
riet planorum nonullis fpina coftat:& longa eftucremetum enim eius partis ad pifeis lati/
tudinem tranfit:ut in torpedine:paftinaca:& fi quid aliud eiufmodi cartilagineum efhhope igitur cau/
da fpinofa 3i loga eft:quorudam carnofa quidem:fed breuis:eade caufa qua 8i torpedini:nihil enim re
ferttbreuis carnofaq? fit:an longa at<£ rigidior:cotra accidit ranis q>enim latitudo earum parte priore
minus carnofa eft:ideo natura quantum corpuletix priori ademerantatu pofteriori 3i cauda? addidit:
pifeibus nulla mebra depedennquoniam eo natura natilis eft: ratione fua? fubftatia?:nihil enim fup/
uacaneurnihil fruftra natura agit.Sed cum fua fubftatia fanguinem habeat:& tame natiles non greffi/
les funt pinulas habet ut nates pedibus carent:ut no pedeftres:fed aquatiles:pedum enim additio uti\
lis ad motum qui \ pedo hoc eft folo agatununde 8i nome iditu pedibus eft. Ad ha?c fieri no pot ut fi/
DH PARTIBVS ANIMAL1VM
mul & quaternas habeant pinulas:& pedes aut aliud eiufmodi membrum cum Tanguineum habeat?
Corduli quauis branchiis prxditi:pedes habentrquoniam pena carentrcaudam etiam habet laxam 81
latam tpifces qui non lati funt modo raix aut paftinacx paternas pinulas habent:binas parte prona : 8C
binas fupinameqj eft qui habeat plures:fanguine enim careret:binas qux parte prona lareribus gerunt:
omnes fere habentrreliquis quae iubditx funtrearent nonnulli ex longis 8C corpulentis ut anguilla : ut
conger:&: mugilum genusiquod in lacu fipharum nafcitunnullx omnino pinae praelongis 8C ferpen/
tis fpeciem refer entibus:ut murenae fed flexuofo impulfu corporum :ita humore utuntunut terra:fer
penres:modo:na<j! eodem ferpentes natant:quo in ficco repunnCaufa cur id genus pifeium pinnis ca/
reat:eadem eftrqua ferpentes pedibus uacent:cuius rei caufamexplicauimusrcum de inceflu 8C motu
animalium agerem usiaut enim male mouerentunaut nullo paifto moueri pofient:fi quaternas moue
di notas haberent:uix enim mouerentur:fiue propinquas inter fe haberent fiue remotas propter Ion/
gius interuallum :fed fi plures mouendi notas fanguinis uacua eflent:hxc eade caufa bipembus quo($
pifeibus reddeda eft: ferpen tis enim ea quoq? faciem refeiunr:&: fui corporis flexu pro duabus pinnis
utuntununde fit ut in ficco & repere poflint:& diutius uiuerentaq; alteri non protinus:aIteri cum pe/
deftris naturas familiares fint:minus exanimantur:Qui autem binis tantumodo pinis natantreas ha/
bentrqux parti prona: adhxrent:nifi latitudo prohibeatreafq? iuxta caput pofitas gerunt qui habent:
quoniam eo loco longitudine careant:qua uice penarum moueantur:corpus enim eius generis pifciu
exporrecftum in caudam eft.Raia 8C fimiles pro penis extrema fui corporis latitudine natanr.Squatina
& rana penas lareribus accomodatas infra geruntipropter amplitudine partis fuperioris:qux aut parti
rupinae comiflx:funt:eas iuxta caput adiundas habent:nihil enim latitudo impedit:quominus moue
antur:fed pro fuperis illis has gerunt minores iis quae ad latera applicantur.Torpedo duas iuxta cauda
pennas habet:pro reliquis latitudine utitur:& utro® fui corporis femi circulorquafi geminis penis na
rande partibus capitis 8C fenforiis antea didum eft. Pifeium autem genus prae exteris qux fanguinem
habent animalibus propriam fibibranchiorum naturam fortitum eft . Cur ita caufam cum de fpira/
tione ageremus reddidimus.Quxaurem branchias habent:autinte<ftas gerunt:autderedas:ut genus
omne carriiagineum:caula eft q> cartilagine tum branchix:tum earum tegmenta conftat.Genus aute
hoc omne cartilagineam habet fpinarmmotus etiam cartilaginei generis lentus piger<j eft : quoniam
non fpina aut neruo corroboratu ncontra genus fpinatum celeriter fertuntegmentu autem quod bra
chias operiat:celerirer moueri oporter.cum branchiarum natura quafi ad fpirandi ufum pifeibus da/
ta finquaobrem in fpinatis non modo regmentum:uerum etiam ipfi branchiarum meatus contra*
hunturrut celerius agatur:habent brachias:alii multas:alii paucas:& alii duplices:alii fimplices:fed no/
uiffimam fimplicem magna ex parre:uerum cognitio diligentiusex confedionibus comcntationegj
animalium peteda eft:caufa copix 8t inopix branchiarum caloris cordi infiti:copia aut inopia efta q/
bus em plus ineft caloris:hxc celerius moueri oportet:^ uehemetius:geminx autem brachixatq? du
plices:talem naturam potius quamfimplices pauciorefcp optinent:undefit:utnonnulliexiis qui bran
chias habent:pauciores minufq? cotine tesrdiu extra aquam uiuere poflint:ut anguilla:& quicuq? fer/
pentis fpeciem referunnnon enim multum refrigerationis defiderant.Sut&: oris dilcriminaraliis em
os ante & prom ptum eft:aliis infrarparte fupina:ut delphinis:& cartilagineo generi:qobrem hxc nifi
conuerfa refupinetuncibum corripere nequeuimq, natura non modo lalutis gratiaxxterop^ pifeium
fecifle uiderurrdu.n.fefe lfta couertunmora ftercedit:qua pifeis que ifedantur:euaderepol!lt:na oia id
genus rapina pifciu uiuut:uej^ et ne nimis fua deuoradi auiditate expleret.Cum.n. facilius caperet bre/
ui p fmodica fatietate perirent.Quonia etiam cum roftrum eorum ftrudura teretirac tenui fit : fadle
fcindi i oris habitum no poteft.Ad hxc differentia exiftitrq? aliis os refciflumtaliis fubide i acutius co/
preflumxarne uifcetibus refciflum:ut iis quibus fe pedinatim ftipat detium feries :iis enim uires ore
continetur:compreflum:& ut modo dixi coartatum iis qux non carne uefcantur.Cutis aliis fquama/
ta(etenim fquama prx rigiditate tenuitateq? defiftens fumma corporis occupar)aliis afpera:ut fquati/
nx:raix:& reliquis generis eiufdem:aliis lxnis:fed pauciflimisrcartilaginea fquamis carent:fed afpera
cute muniutunquoniam fpina cartilaginea conftantrterrenam enim portionem natura ide ad cutem
tranftulitnnq? eius afperitatem abfumpfit.Teftes pifeium nullusmec ftustnec foris habennec ferpen/
tes:aut ex iis aliquid qux pedibus carent:partem eam habere copertum eft, Sed eius uice meatum ex/
cremento & generationis ufui accomodatum habent eundem :quem extera quoq? ouipara eandeque
quadrupeda omnia continent:quoniam nec ueficam habentrneqp excrcmetum humidum fecernunt:
pifeium genus his a exteris animalibus differentiis difcrepat.Delphini balenx & reliquum extarium
genus:branchiis carenr.fed fiftulam fui pulmonis caufa continent:qua humorem quem in ore accepe
rint:refpuant:nam 8C humorem admitti necefle eftxum cibum in aqua fummerfum capiat:& admif
fum emitti necefle eft:branchix igitur iis qux fpiranticomode habetuncaufam uero cum de fpiratio/
ne agerem us reddidimus:haud enim fieri poteft:ut idem & branchias habeat:& fpiret:fed enim iis ad
refpuedam aquam fiftula data eftrqux ante cerebrum fita eft:ne poftpofita id itercipereta fpinaxaufa
uero cur pulmone hxc habeat:& fpirer q? maiora aialia plus caloris fibi reqrutiut pofllnt moueriiqua
propter pulmo iis iditus c plenus caloris fanguinei:funt hxc quodamodo 8i terreftria 8C aq tilia:ut.n.
aere terreftriu more trahut fic pedibus uacat:&: cibu f humcre:modo aquatiliu capiut. Vituli et mari/
ni 8C uefpertiliones:quonia ambigat;alteri cu aquatilibus 8i terreftribus:akeri cu uolucnbus 8C pede/
LIBER PRIMVS
66
ftribus:ideo participes 8C uf roruq? & tieutroru funtmituli nacp marini fi ut aquatiles infpe&antur pe/
des habent:fi ut pedeftres:pinnas quippe qui pedes pofteriores pifceos admodum habeanrrat^ etiam
dentes omnes ferratos acutofcR uelpertiliones etiam pedes ut uolucres habennfcd ut quadrupedes no
habentrcauda etiam tam quadrupedis uacat:quiapedeftres:uoIucris:quod iis neceflano accidit: habet
enim cuteas pennas:nullum autem uolatile caudam habetrnifi penna fciila uolatile fit, Genus enim id
caudse ex penna eiufmodi conftancauda uero quadrupedis generi uolatili adiundaiuel impedimento
eius pennis proculdubio effet.
De ftrutioneafrico 8C eius natura & forma. CAP, XII.
; Trudo etiam africus eodem modo:partim auem partim quadrupedem refert:quippe qui
! non ut quadrupes pennas habeat:ut non auis fublimis non uolednec pennas ad uolandum
I comodatas geridfed pilis fimiles.ltem quafi quadrupes fit pilos habet palpebrae fuperioris
\ Qc glaber capite:& parte colli fupiore eft:ita<j cilia habet pilofioraffed quafi auis fit: lfra pe'
ilis integitunbipes etia taqauis:bifulcus taq quadrupes efhno.n.digitos habetded ungulam bipartita
quaijd rerum ca eft:q> magnitudine non auisffed quadrupedis eft: magnitudinem enim auium mini/
ma ee prope dixerim necefle eftxorporis enim molem fublime moueri nequaq facile eft. Sed de parti/
bus animalium quam ob caufam quaeq? fmt:diflum iam eft: per omnia animalium genera. Quae cu
explicata fint:Iequitur ut de generationibus animalium differamus.
ARISTOTELIS STRAGIRITAE DE GENERATIONE ANIMALIVM LIBER PRI/
MVS INTERPRETE THEODORO,
^muerfalis generationis partitio.
CAP* J.
VM DE Caeteris animalium partibus:tu fummatim: tum fingulatim
: feorfum de propriis generis cuiufg? dicftum iam fit: quemadmodum 8C
qua de caufa unumquodop effet eam caufam dicorcuius gratia quippia
fit:ponimus enim caufarum genera quattuor numero:primu cuius gra
tia ut finemifecundum lubftantiae rationemrqu^ quafi unum quodda
; fere exiftimanda funt.Tertium uero quartuq? materiam 3C id undepri/
cipium motusffed cum de ceteris didum iam fit. Ratio em & id cuius
gratia ut finis idem eft:materia uero animalibus partibus funt totis dif/
I fimilares diflimilaribusffimilares lifq; ea quae dementa corporum ap /
' pellantur.Reftat ut de partibus quae ad generationem pertinent difiera
j mus:de qbus nihil adhuc diffinitum eiarqj etiam deca mouete quaena
\ fitifed de ea ipfa ca confiderare ide quodamodo efbatqj de generatione
1 cuiufg agere.Quaobrem noftra haec difputatio in idem ea confecit cu
8C partes:quse ad generationem accomodanturrul tinias difpofuiftendC generationis principium ab iis
proximum collocaftet. Animalium alia per coitum feminae 8C maris gignuntunfcilicet in quibus ge/
neribus fexus uterque eftmon enim in omnibus fed in praeditis fangume : paucis quibufdam exceptis
alteram mas:alterum femina perfedum euadit: exanguium uero quaedam marem 8C feminam ha
bent : ut fobolem erufdem generis procreent alia procreant quidem fed non fui generis prolem fcilicet
quae non ex coitu animalium prodeunt fed ex terra putri aut excrementisrquod autem in uniuerfum
dixerim:eoram quae locum mutare folentraut nando;aut uo!ando:aut gradiedoruidelicet prout qd<$
a£tum luo corpore eftmonnulla toto genere fuo fexum utriique optinet no modofanguine praedita:
uerumeriam exanguia quaedatnmam eorum quoque aliis toto genere fexus uterque eft ut mollibus:
ut cruftatistaliis maxima parte ut generi infedtorumxorum autem ipforum quae ex coitu cognatoru
animalium gignuntur ipfa quoque fibi cognata progenerant. At uero quae non ex coitu fed putri ma
teria oriuntur ea generant quidem : fed genus diuerium quodque prodiit nec mas eft neqj femina.
Talia funt nonnulla in genere infedtorum :quod iufta euenit rationernam fi ex coitu eorum quae non
exanimalibus orta funt animalia orirentunhaec fi eiufdem generis effent primum quoque ortum pa
rentum talem efle oporteret:quod redte ita cenfemus : quando fie euenire \ caeteris animalibus patet:
fed fidifflmilia quidem :fed quae coire inter fe pollent gigneretunrurfus ex iis alia quasdam natura p/
crearetur &, alia ex earidque in infinitum procederet. At natura infinitum uitare folet:infinitum enim
fine caret:natura autem femper finem quaerit : Quae autem non greflilia funt : ut teftatum animalia
genus 8C quae faxis obhaerentia uiuunnquoniam natura fimili plantis conflant : hic ut in illis.Sic I his
mas deeft & feminaifed fimilitudine proportioneque nomen fexus accipiunt : habent enim param
eiufmodi differentiae : quoddam etenim in ftirpium genereffunt eodem in genere arbores quae frux
£him ferant :& quae ipfe quidem non ferannfed ferentes adiuuant illas ad maturandum : ut inter fi/
cum & caprificum eueningenerationis etiam ratio eadem in ftirpibus quogp eftxum aliae femie pro/
deant:aliae fponte naturae:oriuntur enim a putrefcete uel humo uel parte aliqua plataetfunt enim quae
ipfa p fe nunqua feorfum confiftantffed in aliis arboribus dico foleant generari ut uifcumffed de ftir/
pibus fme plantis feorfum opere per fe ipfis dicato agedum eft.
DE GENERATIONE ANIMAL1VM
Principium generationis efle marem Si faeminam, CAP. II.
Vnc de aialiu generatione difleredu e prout cuicp ratio copetit deduceda ex iis qua: dida ia
funttgeneratiois.n.pricipia ut retulimus illa potiflimu quis ftatuerit mare Si foemina.Ma'
re ut quod motus Si generationis origine teneatffoemina ut quod materia::q re ita ee potif
L firmi credes:fi queadmodu:undeqp feme genitale fiat ltellexcris.Ex hoc.n.qua: natura ori/
tur cofiftut:id aute queadmodu ex mare ac foemina prodeat nequaqua latere oportet:q> enf ea pars de
foemma mareq? fecernitur:& i iis atqi ex iis hsec fecretio fit ideo mas Si foemina:pn'cipium coferut ge'
nerationis:mare naqs id animal diamus quod in alio gignitffoemina quod in fe ipfo:qobrem \ uniuer
fo quog? natura terrae quali foemina matreq? ftatuunt.Coelum aute Si fole Si reliqua generis eiufdem
nomine genitoris patrifg? appellannmas autem Si foemina inter fe differunt ratioe:q> facultas utnufqj
diuerfa eft fenfu autem partibus corporis quibufdam difcrepat:rationis diferime ita exultat ut mas fit
quod in altero generare pot ut didum e:foemina quod i fe ipfo Si ex quo fit quod generatur contetu
in eo quod generat.Sed cum facultate Si munere quodam hsec diftinguantunad oem aute officii fun/
dionem inftrumento opus fit inftrumentagj facultatibus partes corporis accomodetur:ad ^pcreatio'
nem quocp Si coitum partes aliquas ee accomodatas necefle eftxafq? iter fe diuerfas quibus mas a foe/
mina differatma Si fi de toto aiali mas aut foemina dicituntame no quis fui parte potetiagp idem mas
aut foemina e:fed certa quada uirtute fiue potetia:& partedicut Si uim cernedi gradiendiq? optinet:ut
fenfu patet:partes uero eiufmodi funt foemina: uteri Si uuluse:maris teftes Si colesiin oibus fanguine
pra:ditis:eorum,n.aIiis teftes:aliis meatus eiufmodi quidam funt I genere etiam exagui: diferime ma'
ris Si foemina: eiquibus haec fexus cotrarietas data erdifferunt forma inter fe partes ad coitum delega'
te i fanguineo genereifed itelligedum fic eft ut principio uel exiguo imutato:muIta ex iis qua a princi
pio funt imutari foleantrpatethoc in exedis qbus partegenitali tantu corrupta tota fere forma ufep eo
comutatunut aut foemina ee uideatunaut pa^ abfint:taq no qualibet fui corporis parte aut potentia
animal fit foemina aut mas coftat igitur pricipiu quodda ee mare ac fceminautaq? merito fit:ut multa
comutentur.Cu afal qua foemina aut mas eft immutatur quafi principium dimoueatur.
Genitaliamembranoneademomnibuseffeanimalibus. CAP. III.
Eftes Si uteri aut uuluae:non pari ratione in omnibus fanguine praeditis animalibus funt:
i.n.(ut primu deteftibus dicam)alia oino teftibus carent i eo genere:ut pifcesiut ferpen
tes meatufqj tantum geminos femini genitali praeferiptos optinenualia habent quidem te
ftesffed intus lumbis adhaereres :qua renes cotinetunmeatufgi ab eorum utrocg foras ten/
dunt:ut in iis quae teftibus carenqui I idem coniugantunquomodo in illis coftitutum eft:ita aues oes
habent:& quadrupedes quae oua pariuntu'ter eas quae aerem accipiut pulmonem^ optinenhis enim
omnibus teftes lumbis intus adhaerentimeatufq? gemini ab his fimiliter atqj ferpentibus tendunt ut
lacerto teftudiniratqj omnibus cortice intedis.Quae autem animal gignut:omnia teftes i aduerfo ha'
bentded nonnulla intus ultima conditos aluo:ut delphinusrnec meatusffed penem pertedetem habet
ut bouestalia foris gerunt quorum alia pendentes ut hominesialia annexos ad fede fefliles ut fues: fed
de his diligentius diftindum eft I libris quos de hiftoria animalium fcripfimus:uteri omnium bipar'
titi funt ut teftes gemini oibus maribus habetur fed aliis iuxta genitalerut mulieribus Si oibus q aial
non folum foras fed etia itra fe generat Si pifcibus qui oua aedunt aliis iuxta feptum tranfuerfum fiue
cindu ut auibus omnibus Si pifcibus qui animal pariut.-cruftatis etiam uuluae bifida funtrat^ etiam
mollibusrqufe enim oua eorum uocantur pro uulua habent membranas quibus continetur. Sed hoc
maxime indiferetum eft in polypis ut fim plex efle uideaturicuius rei caufa eft forma corporis quae fi/
milis undiq? eft:infedis etiam quibus aliqa magnitudinis bifidae funt minoribus incerte propter cor'
poris exiguitatem partes quas explicandas propofunita fe habent.
Quam ob caufam natura tefticulos animalibus indidit:& qua: animalia citius qua: item
tardius coeant. CAP. IIII*
Edifferetia mftrumeto^ genitalium qua: i maribus funt qui quas obeas fint confideret:
accipiat primu necefle e:cuiufnam rei gratia teftium conftitutio habeatunergo fi natura re
quacuq? facit aut qa neceflaria e:aut quia melius ita e:hoc et mebru ob eo^alterutrum efle
_ debet: fed no neceflariu id ee ad generatione patetioibus.n. qua: generat adiudu eet fi necef
fitatis ratio habereftnuc uero nec ferpetibus teftes funtrne^ pifcibus:uifi funt.n.coire plenofqt femi'
nis genitalis habere fuos meatusrreftat igitur ut melioris cuiufpiam note gratia teftes habeantur . Sed
enim maxie aialiu partis munus nuliu fere aliud e nifi qd plata^ feme Si fiudusiutcp i ratioe cibi uo'
raciora auidiorac^ funt qbus lteftinu reduific ea qua: teftibus caret meatufgp tatu habet:aut no carent
fed itus habet oiappefiora celerioragaad uenere funt, At uero quae caftiora ee coueniniis ut in cibi ufu
inteftino opus e no redoffic meatus illi reuolutione anfraduf^ habet:ne libido uehemes crebra^ ci>
tetunteftes autem ad hac re emolita natura e:motum enim excr emeti genitalis ftabiliore faciunt in ui
uiparis ut equis caeterifqa eiufmodi:atq? etia hominibus cum replicationem feruent.Sed queadmodu
fehabeant:petendum ex animalium hiftoriis eft:nullam enim partem meatum teftes complent: fed
adiedi pendent eo modo quo pondera textrices telis annedunt:his enim detradis meatus intro fe re'
trahuntiquo fit ne exeda poflint generare.Nam nifi ita retraherentur poflent generare:^ iam Taurus
quidam cum ftatim acaftrationeiniifletimpleuit : quoniam nondum retradi effent meatus. Auium
UBER PR1MVS
67
uero 8! quadrupedam ouiparorum teftes excrementum recipiunt genitale ita<$ tardius iis qua pifciV
bus femen prodiit patet hoc in Auium genere cu tempore coitus teftes multu habeant grandiores q
certo tempore coeant. At ubi id tepus praeterierit:adeo exiguos habennut incertu fere an habeant fit:
cum rame eo tempore quo coeunt gerant praegrades: cselerius itaq? ea coeunt.-quae refles intra fe conti
nent:quae enim extra habentrnon prius femen emittunt q retrahant tefles.
Quaeaialia membrum ad coitu accomodatum obtineant 8C quae no. CAP. Vi
Nftrumentum etiam accommodatum ad coitum quadrupedes optinent : habere enim id
poliunt. Aues 8C quae pedibus uacant habere nequeutrquonia alteris crura fub media aluo
pofita funt:alteris nulla funtcruratnatura autem penis hinc pendet & fitum hunc tenet: &
quidem ob eam rem euenit:ut i coeudo crura contendantur:nam 8t inflrumentu hoc ner
110 conftat:& crurum natura neruofa efbitaq? cu habere id nequeant:tefles quoqj aut non habere aut
non eo loco habere necefle eft.Idem enim fitus penis & tertium eft in iis qua: habent utrumqp: quine/
riam ea quorum teftes funt extra:cum penis per motum calefcinfemen genitale proinde colle&u emit
tunttnon parato iam femina: contremant ut pifces.Omnibus quae animal generanr.teftes ante habenf
uel intus uel extra praeterqua herinaceo:hic enim unus lumbis adhaerentes continet ob eade qua aues
caufam:coitam enim herinaceorum celeriter fieri necefle eft:cu non more quadrupedum fuperueniat
tergis:fed eredli coniungantur propter aculeos:caufa quaobrem teftes habent quae membrum hoc op
tinent:& cur alia intus alia extra declaratum iam eft.
Qua ob caufam nonnulla animalia mebro genitali careat. CAP. VI:
Vae aut caret eo mebromo qa melius fit carere ideo caret:fed tantu qa neceflariu ut di(rtu eft
quonia celeriter peragat ec$i coitus necefle efbqlis natura pifciu & ferpentu eft:pifces enim
incurretes attingut abfoluuturq? ociflimemam ut 1 hofum & eiufmodi ofum genere feme
_____ genitale fpiritu reteto emitti necefle eft:fic in pifcibus mari no in brachiis accepto emittitur
facile aut pereunnifi id afliduse faciat:itacj n5 iis feme tatifper concoquedu eft: cu coeur ut pedeftribus
& uiuiparis:fed tepefiatis tepore iam cocodlu cotiner uniuerfum:ita ne dum continguncoficiat: fed co
codlum paratu^ emittanqobrem teflibus caret meatufqa fimplices redtof® habent:qlis particula qda
circa teftes qdrupedu efl:replicationis enim meatus pars altera fanguinea eft qua recipif materia fem v
nis:altera exanguis:qua fa£lu iam femen trafit:itaqi cu genitura eo deuenit:celeriter ea quoq? abfoluuf
At pifcibus talis totus meatus eft qlis in hoie cseterifq? eiufmodi aialibus pars replicationis altera e.Ser
pentes complexu mutuo coeut caret teflibus 8L pene ut didtum iam e.Pene qa cruribus carent, Terti/
bus ,ppter fui corporis logitudine meatus modo pificium habet:q> enim eo^ natura porredla in lon/
gum eft:fi pterea in teftes jptraheref refrigeraref genitura ppter moram logioris itineris:qd iis quocp
accidit qbus penis imodicus e:funt enim infecudiores iis qbus mediocris .ppterea q, femen fri^idu in/
fecudum eft:refrigeraf aut quod longe admodum ferfded quam ob caufam aialium alia habet teftes:
alia non hubennaeclaratum iam eft.
Quomodo ferpentes coeant. CAP. VII:
Oeunt ferpentes coplexu mutuo,ppter ineptam fui corporis forma ad applicandu: cum.n.
exigua quadam fui parte coniuganf.-nequeutpra: nimia plixitate adaptariicucp membris
quibus ampledanf careant:pro iis agilitate corporis utunf complexuq? mutuo fefe obuol/
uentes expediunt uenere:unde fit ut lentius abfolui q pifces uideanf:non folum meatuum
prolixitate fed etiam ea ipfa:qua utuntur follertia.
De fitu uteros aut uuluai^ inquibufi® animantibus.
' * * 3 fe habeai
CAP.VlIh
E uteris aut uuluisqueadmodufe habeat ambiges:magna eft enim eius partis diuerfitas:
: quadruf
quo<$ fitus cotrarii no fut a rone remoti. lam.n.q oua pariut diuerfe pariutietenim alia fperfedla emit
tunt oua:ut pifces: foris enim pifcium oua pficiunf’ & augenfrcuius rei caufa eft q, magna foecunditas
efhidq? mu nus eo$i ut ftirpiu eft:q> fi intra fe foetum perficeret pauciora neceflario aederer: nuc uero
8C tot continet ut uulua unii ee ouum in paruis quidem pifciculis uideaf.Sunt enim ii fecudiflimiiut i
extexis quoq? tum plantis tum animalibus euenit:quo^ natura iis ^pportionefa iis enim magnitudi/
nis incremetum uertif’ in feminis copia:aues 8C quadrupedes ouiparae oua sedut:pfe£la qua: ut lerua/
ripoflint:duro iam conflet putamine oportet:funt.n.qdiuincrefcuntmolliora:tefta aut efficif calore
externo euaporate:humore:itaq? calidu ee locum in quo id fiat necefle efhtalis aut locus fepti trafuerfi
eqppequi cibu concoquendo pficiar.Quodfiouacontineriinuuluanecefleeft:uulua qua: eo^oua
aedut pfedta fitam eflead feptum necefle eft:eo£> aut quae imperfedta infra:ita enim 1 promptu erit:&:
fua uero natura uulua ,ppenfior ad fitum inferiorem qua ad fuperiorem eftmifi quid aliud opus nam
rse impedit:infra eft enim exitus eius officium.
De generatione uiuiparoi^ & eius inter eos differentia, CAP. VIIII.
luipara etiam inter fe differunt:alia enim non modo fora uerum etiam intra fe animal ge/
nerannut homines ut equi ut canes denicp omnia quse pilis teguntur 8i inter aquatilia dei/
phini balenae 8C reliqua esetarii generis.
xmm
DE GENERATIONE ANIMALIVM
De generatione cartilagineorum di uiperse. GAP. X.
Arnlaginea uero di uiperac cum intra fc oua generant:mox animal foras pariunt: perfedhl
generant ouum:ira enim ex ouo animal gignitunex imperfefto nullum non extra hxc pa/
riunt oua quia natura frigida funt non quia calida ut quidam uolunt.
De generatione mollium animantium. CAP. XI.
| Vte molli intedla generant oua:q> enim calorisexiguifuntultimumficcare natura eorum
non poteft.Quia igitur frigida funt mollegenerant quia molle non extrarperiret enim pro
pter fuam mollitiem.Cum autem ex ouo animal gignituneodem quo I auibus modo par/
te plurima generatur defeendunt oua in imum efficiuntur^ animalia lfra ad genitale quo/
modo in iis fit qua: iam inde a primo ortu animal generantrquaobrem uulua quoque eorum difllmi/
Iis : tum uiuiparis:tum ouiparis eft:quoniam utriufque confortium generis habent : nam di fupra ad
feptum di infra porre&am genus omne cartilagineum habetrfed tam de ea quadecaeteris uulua: aut
uteri generibus quemadmodum fe habeant: per hiftorias difiedhonefque animalium indagandum
percipiendum q? eft: itaque hoc genus di fupra cotinet uuluam :quia ouiparum perfedtorum ouorum
eft:& infra quia uiuiparum eft atque particeps utriufque euadir. Ad uero ea quae protinus animal ge/
nerant omnia infra habennnulloenim naturae opere impediuntunnec partum geminant. Ad haec fie
ri non poteft ut animalia iuxta feptum gignantur foetum enim pondus di motum habere necefle eft:
is autem locus cum uitalis fit haec pati non poreft difficultatem etiam pariendi ita accidere necefle eft
propter delationem longiorem: nam Si nunc mulieres fi in partu uel obfeitando uel aliqua eiufmodi
caufa retrahunt difficilius pariunt inanes etiam uteri aut uulua: furfum adiundlae ftrangulant: nec no
ualidiores efle eas quae animal contineant necefle eft:quaobrem omnes eae carnofae funt.Quse autem
ndfeptumiungunturmembranaconftanntumetiaminiisipfis animalibus quae geminant partum
planum hoc idem fit:oua enim fupra atqj ad latus continent:animalia uero parte infera uuluae gerut
fed qua ob caufam fitu contrario uuluas nonulla animalia habent:^ ofno quaobrem : aliis infra aliis
fupra ad feptum continetur didfum iam eft.
Qua ob caufam uteros Itus alalia habeanteftes aut alia Itus alia extra. CAP. XII.
Vr autem uteros aut uuluas omnia intus habeant.Teftes aliaextra:alia intus:caufa eft q»cu
utero con tineatur quod g/gnitunidq? cuftodiam operimentum di cocodionem defideret:
hinc uteri:aut uuluae omnium intus funtdocus enim exterior corporis di frigibus eft di of/
aiilt fenfioni expofitus.Teftes aliis intus aliis extrarpropterea iis quo® operimeto &uelamine
opus elhtu ut leruenf:tu ut femen genitale perficere poflint:haud.ndieri poteft ut frigetes & gelidi pof
fuit retrahi atq? emittere genituram :quaobrem qbus teftes I ^patulo funt habent operimentu cuteu:
quod fcortum uocamr.Sed quibus natura cutis pra fua duritia obftat ne mollis cutea di ad compledte
dum.habilis fit:ut iis quse aut pifcea cute aut cortice teguntuniis intus habeanfnenefle eft:quapiopter
delphini di queeunq? caetarii generis habent teftes intus continennarq? etia ouipara: quadrupedes cor/
tic.it! generis:cutis etia auiu dura eft ut magnitudini debita inhabilis lit:fed adeomprehedendum cau
fam his olbus defignari necefle eft:una cum iis quas antea diximus ex iis quae per initum di rem uene/
ream accidunt haec eade caufa c:di ut elephantus ac erinaceus teftes habeant intus:cutis enim iis quoq*
inepta ad habendam particulam quae operiat.Situs etiam uterorum contrarius in iis quae animal in/
tra fe generant ad ea quae oua aeduntiatqsetiam eius ouipari generis in iis quae uterum infra habennai.
ea quae fupra ad fepmm:uerbi gratia pifcibus ad aues quadrupedefque ouiparas : atque etiam iis quse
modo utroqj generant ut oua intra fe pariant: animal a:dant in lucem quae enim intra fe di foris ani/
mal generant uterum habent in aluo:ut homo. Bos.Canis:& reliqua generis eiufdem:natnad foetus:
tum lalutem:tum incrementum expedit nihil ponderis infidere ureris.
Meatus excremeti ficci di humidi in olbus afalibus efle diuerfos; CAP. XIII.
Eatus etiam diuerfus iis omnibus efbquo excremetum ficcum di quo humidu exit:quaob
rem omnia id genus tam foemina: qua mares genitale habent:quo excrementum humi/
du fecernatur quoqi maribus genitura foeminis partus emittarur parte priore fuperioreq?
meatus is continetur. Qua: aurem pariut quidem oua fed imperfedfcuut pifces ouipariuis
non fubaluo fed lumbis adherens uulua continetunnecenim incremetum oui impedimeto eft: quo
niam inchoatum prodiens ouum foris perficitur:& meatus idem excrementarius alimeti ficci di Itus
eft oin nibus qua: genitali carent:ouiparis etiam iis qua: habent ueficam ut teftudinibus. Generatiois
enim caufa non excrementi emittedi duplex meatus eft:fed quia feminis natura humida eftudeo mea
tus idem communis eum excremento humidi alimenti habetunconftat hoc ira efle eo q> cum genita/
Ie femen omnia animalia ferant excrementum tamen humidum illud non omnia reddunt : fed cum
di maris feminales meatus di foemina: uterum firmari nec oberrare oporteatfidcp aut in parte priore
eorporis:aut in pofteriore ad prona effici necefle Iitjiccirco uiuiparis jppter foctu uterus I parte priore
pofirus eft:ouiparis ad lumbos di pronaQua: autem animal asdunt in lucem: cum intra fe oua gene'
rarintuis firus uter^:quonia utrumc$ referunt genus:& eadem tum uiuipara:tu ouipara funt:partem
enim uuluae fuperiorem in qua oua gignuntur : fub fepto ad lumbos 8i prona habent inferiorem ad
aluum:hac enim iam procreant animal.Meatus idem iis quoq? ficci alimeti di coitus eft: nulli enim ex
iis genitale pendet:ut antea didu eft:meatus etia genitales marium:tum eorum quorum proprii funt?
LIBER PRIMVS
6 8
tum uero eorum qua: refles habent fimili modo atgp uulux ouiparorum habent: omnibus enim ad
prona 5C fpine locum adhaerentrnon enim uagari iea flabiles efle oportet talis aute locus pofterior eft:
is enim eft qui continentiam prxbeat:& ftabilitatem.Quibus itaq? tefles intus continentur: iis prori/
nus cum meatibus firmantunnec fecus iis eft quibus extra tum eodem deueniunt fcilieet in locum ge
nitalis communi^ excipiuntur meatu:fimi!is 8i delphino meatuum modus e: fed refles fub aluo oc/
culti:fed quenam fitum partes ad generationem accomodata::^ quas obcaufas tenuerint i' his generi
bus didtum iam eft.
Cruflacea:molIia:teflacea 8C infedla animalia tum inter fe tum cum fanguineis in genera
tione differre. CAP. XI1II;
r. Aeteris quae fanguine uacantalalibus non idem membrorum ad generatione ptinetium
I modus:fed tum intus feipfa:tum etiam cum fanguineis difTident:funt hxc reliqua genera
fi^jquattuornumero:unumcruftatum:fecundum molle:tertium infedtum quartum teftatu
i! An quarti generis ulla coeant:in certum erplurima tam e non coire apertum e. Queadmo/
dumconfiftant poftea dicemus:cruflata coeunt modo eorum qua: in auerfum mingut: cum alterum
fupinum:alte^ pronum applicauerint:caudas etenim ne parte fupina fupueniat pnam fpediutcau/
da: prae fua^ pinnaru plixa appedice:habet i hoc genere mares tenues genitales meatus foemina: uul
uas mebranas ad inteflinu fiflas:hinc atq? inde in qbus gignit’ ouum.
De coitu & generatione mollium animalium. CAP. XV.
Ollia ore coeunt renixu complexu® mutuo brachiorum.Sic.n.coniungi necefle e: quonia
natura exitum excremeri in os ifleaedo adduxerit:ut antea didlum e cum de partibus age/
remus:habere fceminas oes in hoc genere mebrum uuluale apertum e: continet.n. ouum
prioindiferetu mox diferetu i plura:& pariunt oia impfedta moouiparoru pifciu:meatus
ille interior ide excremeti & uuluac e:tum iis:tum et incruftatis:eft.n. qua femen genitale p meatum
emittantadqj parte corporis fupina:qua putame diftar & mare illabiffaciunnquaobre ea parte mas cu
fcemina copulatunnam fi mas fiue feme fine mebrum aut aliquam uirtute fiue uim alia mittit admo
ueri ad meatum uulualem necefle e:crinis uero infertio maris polypi p fiflulam qua pifcatores crine
coire polypis aiunt complexus gratia fitmon quafi inftrumetum id fit utile ad generationem: etenim
extra meatuum corpufcg euterdum tergis quo^ mollia copulantunfed generationis ne gratia an alia
caufa nondum exploratum habetur.
De coitu & generatione infedtorum. CAP. XVI.
Nfedlorum aliqua coeunt atq* ex animalibus eiufdem generis oriuntur modo eorum qui/
bus eft fanguis ut locufta::cicade:phalangia:uefpa::formica::aliqua quoeunt quidem 8t ge/
neranr.fed non fui generis animal :fed uermiculos tantu:neqp ex animalibus ^creantur fed
M ex putrefeente humido aut ficcoutpulices:mufca::fcarabei:quaeda nec exaialibusnafcunf’
neq? coeunut culices SC uermiculi 8C plura eiufmodi genera:inter ea uero qua: coeut foemina: maxfa ex
parte maiores maribus funtmec meatus ulli feminales in maribus efie:uidenf: nullum parte plurima
dixerim membru foemina: a mareinferitur:fed mari a fcemina furfum de parte inferiore quod cofpe/
dii in pluribus eft-.nec defuperuentu ambigitur:fed contra ut mas fcemina: inferat uifum in paucis e:
necp adhuc ita exploratum habetur ut genere poflimus diflinguere . Hoc idem fere in pifcibus quoq?
ouiparis maxima ex parte:& i quadrupedibus ouiparis e ut foemina: maiores: fint maribus:quonia id
incomodum eft ad uterum magna ouorum copia exrumefcente:faeminis in eo genere membrum qd
pro uulua habetur fifTum iuxta inteftinum ut exteris pofitum eftrin quo foetus generatur : patet hoc i
locuftis: & reliquis quorum magnitudo aliqua fit:& natura coitum recipiat:maxia enim pars generis
infedi perexigua eft:inftrumenta generationi accommodata : de quibus non antea difleruimus : ita fe
habent.Similariu partium femen genitale 8i lac reliquimus de quibus nunc oportune dicemus & pri/
mum de femine poft in fequentibus de Iadle.
Quae animalia femen emirtannqux autem nomquorundamg? opinio qui femen ex una
qua® corporis parte prouenireaffirmanr, CAP, XVII.
Emen aliaaperte emittuntiutea quae funt natura fanguinea:alia ideft Ifeda & mollia emit
tant nec ue incertum efhitaq? confiderandum hoc cft:utrum mares omnes femen emittat:
an non omnes:&: fi no oes cur alii emittant:alii no. Tum etiam utrum fcemina: femen ali/
quod conferant ad procreatione:an no:& fi no feme:utrum nec aliud quicquam adhibeat:
an quis no feme:tame aliquod coferat. Ad hxc quidna coducant ea qua: femen em ittut fuo femine ad
generatione queredu eftratq? omnino quae natura fit feminis:& eorum quae meftrua uocatur: fcilieet
in iis animalibus qux id humoris genus emittunt.Omnia Si femine gigni: femen autem ipfum pro/
ficifci a generantibus uidetur.Quamobrem eiufdem ftudii eft quaeftio : utrum ambo mas & fcemina
emittant:an alter tantum :& utrum ex toto corpore fecernitunan non ex toto:na fi non ex rotornec ex
ambobus duidem paretibus prodire probabile e: quapropter primu de hoc: queadmodum fe habeat
inquiredum eft.Sunt enim qui dicant:id ex toto corpore prouenire.Quibus auteargumentis^bem:
ut feme eft unaquaq; corporis parte fecernaf:quattuor fere numero funt:primu uehemetia uolupatis
magis enim fuaue eft: quod idem amplioris fit affedtusjamplius autem eft:quod omnibus mebris:q
quod paucis accidat.Secundum quod ex mancis manca procreentunfemen enim ab ea quae deeft par/
n a
DE GENERATIONE ANIMAL1VM
te proficifci negant unde autem non acceflerittid ne procreetur accidit.Tettium fimilitudo parcntu:fi/
miles enim gigrmntunut toto corpore toti fic particulatim fmgulis partibus:quod fi caufa eft: ut totu
fimile fit:q> ex tali totorfemen genitale prodierit:partibus quocp caufa fimilitudinis erit:q>ex unaquagj
parte aliquid uenerit.Quartum quod ratio ce uidetur:ut queadmodum totius aliquid eft:ex quo pri/
mum gencretunfic partis quoq? cuiufcp fit femen aliquod proprium :fidem etiam illa faciunt huic opi
nioni uerifimiIem:non folum enim rebus naturas infitis & natiuis, liberi fimiles parentibus prodeunt
fed etiam aduentitias at<j externas prasfentantriam enim cum parentes cicatrices haberennfilii quida
parte eadem fui corporis idem habuerunt:& Chalcedone cum pater brachio eet compundto: filius ide
retulit confufa tamen nota:minufq? cxplanata:his fere rationibus quidam potiflimum crediderut: fe/
m en a toto corpore proficifci»
Improbatio contra eos qui dicunt femen ex omnibus corporis partibus,puenire:femeqj
_ efle excrementum. CAP. XVIIU
Ed cum fcruramur:& diligetius rem difcutimusxotra potius efle uidefrnec fupradidta qV
tuor illa foluere difficile c:& qda alia fequunf ipoflibilia:ex ea ipfa opinioerprimu igif : fimi
litudo nullum iudicium affernut feme genitale ex toto corpore fecedat: quadoquide & uo
c e:& unguibus:^ pilis:& motu fimiles procreanfxx qbus nihil,pueniat:n6nulla et nondu
habent cum generantiut canosraut barbam imaioribus item fuis pleruqp fimiles funt: ex quibus nihil
feceflit:reddi£ enim poft plura genera fimilitudo:ut elide quas cum ethiope concubueratrno filia for/
ma ethiopis peperinfed ex filia erat ethiops. In ftirpibus et eadem ratio emam fi hoc ita eet in iis quoq?
ab omnibus partibus feme .pculdubio /pfifcifceret :at plerafq? partes aut ille no habet aut quiftj? abfem
dere ponaut poft genitas habetiqnetiam ex fructibus nihil fecedit:& tame i i quo q* forma eade proue/
niutrad hasc utru ex unaquaqi fimilari parte tantu prodit. Verbi gratia carne:ofle:neruo. An et ex diffi'
milaribusrut facie:& manuma fi ex illis tantu fimiles aut pa retibus funt:partium potius diflimilarium
formarut faciei:manuu:pedu.Quid nam obftet ne ille quoq? fimiles fint fecefiuex toto;' Sed alia caufa
quado nec i ipfis qde fimilitudo .ppterea fmquia ex toto corpore feme genitale fecefierinfed fi ex diffi/
milanbus tatumrergo non ex toto 8C partibus olbus. At ex fimilanbus magis coueniar.Sunt em prio/
res & diffimilares ex fimilaribus conftat:& ut facie ac manibus fimiles pcreanfific BC carne BC ungui/
bus.At uero fi ex utrifi^ quifnam modus fitgeneratiois^conftat.n.partes diffimilares ex fimilanbus:
itaqj q> ex iis fecedinex illis quoq? feceflerit:atque ex ipfa compofitione perinde: quafi a nomie feripto
quippiam proficifcatunfi a toto uel a quauis fyllaba proficifceturrquod fi a fyllabis ab elementis com/
pofitioneq? prodieritiitaque fi ex igne BC reliquis eiufmodi carnes offarie conftantxx elementis potius
fuerintmam ex compofitione quonam padto pofllnt^At qui fine ea fimile efle nihil poterit: qd fi quid
ea poftea creanid caufa fimilitudinis fueritmo feceflio ex toto.Ite fi partes diftradtse in femine fint: quo
nam padto uiuanfed fi coniundtc paruu quodda animal fuerit:genitales etiam partes quona padto co/
fiftantchon enim fimile eft quod a mare 8C foemina fecedit:item fi utriuf^ femen aeque ex toto uenit:
duo animalia generabunf :utrug; enl ofa habebit.-quaobrem empedocles maxime(fi ita dicedum eft)
confentanea huic rationi fcripfifle uidetur hoc quidem loco:nam fi alibi diuerfa:non bene : dicit enim
maris ac foeminae quafi fymbolum efle:totu nero a neutro proficifci. Sed difeerpta gerunt mas ipfe BC
foemina membraxur enim foemina non ex fe ipfa generenfi quide femen ex toto fecedit:8d concepta*
culum optinet.Sed ut uidetur:aut no ex toto fecedit:aut ita ut ille ainnon ex utroq? eade fecedunt:quq
propter altei^ alterius coitu defiderat:fed impofEbile illud quoqp occurit:nec enim maiora poflunt di/
ftradta feruari animatag? effe:quomodo empedocles generat amorexu dicit multag? ponuntur capita
abfgp fua ceruice:mox enim coalefcere coagrcentarique ait : quod fieri non pofie apertum eft:quando
nec anima it a<j omni uacua feruari poflennnecg ueluti plura animalia coelafcere in unum BC iis qui ex
toto fecedere aiunt: accidit:ut eodem modo quo ille dicant:nam ut tum amore in terra : fic iis in cor/
poreagitunnon enim fieri potefhut partes coniunganturxomeandogp : eodem deueniant.Tum etia
quona padto dirimantur fuperiora:inferiora:dextra:finiftra:priora:pofteriora hasc enim omnia caret
ratione:icem cum partium aliae facultate:alia affedtibus diftinguantunuidelicet diffimilares eo qd effi
cere aliquid poflint ut llgua :ut manus.Similares duritia:mollitia:& reliquis eiufmodi affedtiombus:
non enim utcuq* fe habet:fanguis eft:autcaro.C6ftatob eam re /ieri no polle : ut quod feceflerit uni/
uocu fitxu parti bus corporis uerbi gratia ut fanguis a fanguinexaro a carne proueniat. At fi ex diuerfo
quoda fanguis fiat :non ea caufa fimilitudinis fuerit:q> ex omnibus partibus deceflerinut aiut:qita opi
nantur.Satis eft enim ex una tatum fecedere:quandoquidem no fanguis ex fanguine gignif :cur»n.no
omnia uel ex uno gignantur:ha:c enim fententia eadem efle uidetur: atqs illa. Anaxagore : ut fimilare
gignatur.nifiquodillecommuneidde omnibus afferit hi uero generationi tantum animalium tri/
buunt.Ad haec quona padto ifta augedturxum ex toto fecefferint^Anaxagoras.n.probeait : carnes ex
alimento carni accederc:fed iis qui eadem no dicunt:&: tame fecedere ex toto pronuntiat:quona padto
alio accedente maius quicqua efficietur:fi quod acceflerit maneat^ At fi mutari quod acceflerit poteft:
cur non ia inde ab initio femen fit tale:ut gigni ex eo poflu fanguis & caro^non ipfum fit fanguis BC ca/
ro:nec uero dici poteftxemperatione poft augeri:perinde ut uinum aq adiedtanta enim principio ma/
xime fincerum mei atumgp eet unumquodgimuc uero 8C caro 8i os & quaeuis alia pars duod dicif : id
poftmodum magis eft.Seminis aute partem aliquam dici neruum efleaut os longe plus e qua ut no/
LIBER PRIMVS d<>
fler fenfus affeq pofiit:ad hxc fi foemina & mas differunt iter fe uteri ratioe:ut empcdodes ait. Fundit
in puris mas foemina frigore inito mutari uidemus ta uiros cj mulieresrut queadmodum ex lfoecudis
foecudi fic ex habilibus foeminae,pcreadaead marisjpcreatione ,ppefi euadatrqfi no fit caufa in feceden
do ex toto nec ne:fed i moderatione imoderatione ue eius qd ex m uliere uiroq? fecedat:aut ob aliq eiuf
modi caufamtfi hoc inq ita efle ponamns: conflat no propterea efie foeminarquia ex quoda fecefierit:
itaq? nec parte quide qua propriam habet mas:aut foemina feceffu cofiflere.Si quide femen ide & mas
effici poteft & foemina:tanq no alterutra pars i femine fit.Quid igi£ referat:de nae parte ita dica£:an de
ceteris faam fi femen ab utero no ,puenit:eadem exteris quogp partibus ratio feruada efl • Ite nonulla
aialia oriuntur ex nullis uel eiufdem uel diuerfi generis aialibusiut mufeae 5C genera papilionum:ex q/
bus gignunf quide animalia:fed non fimilis naturx:fed genus quoddam uermiculi: patet igitur non
femine quod ex eundas partibus fecefierit generari queeuq? diuerfi generis funt:na fimilia efient fiqde
fimilitudo indicio efiet:q> exeundis feceflerinquedam etiam animalia uno coitu plura generant:p!an/
ras uero omnino motu eodeimomnem annuum frudum afferre certum eftrquod fieri non pofiet : fi
ex eundis partibus femen fecerneretunfingulas eni e fingulis uel coitibusiuel feceffibus: fieri fecretio'
nes necefle eftrnec uero fieri poteft:ut in utero diuidatur:iam enim tanquam a planta nouella aut ani'
mali nuper xditornon femine feperaretur Jtem quae auulfione feruntur:femen afferunt: ergo & prius
quam auulfa fererentunex eadem fui magnitudinefrudificafle non ex tota planta diftridum femen
tulifie certum eft.Omnium uero maximum argumentum in genere infedorum animaduertimus fa
tisrq. 8i fi non omniurmtamen plurimorum : foemina per coitum particulam quada fuaminferit in
marem:& quidem coitum ita agunt quodantea didum eft.Subieda enim in fupera indere uifuntur:
quanqua non omnia:fed plurima ex iis qux explorata habemusntaqj in iis etiam maribus qui femen
emittunt:non caufa generationis eft:q> ex toto fecefierit: fed alio quodammodo de quo poftea uidebi/
musrnam fi caufae efiet fecefiusiut putant:non ex cu dis fecedere partibus cenfendum efiet:fed ab age'
re creatriceq? tantum:uelut a fabro non a materia:fed ii fimile aiunt:ut fi uel a calceis proficifci dicant:
filius enim qui patri fimilis efl fimili fere cultu corporis utituncaufa autem ut uohiptas rei uenerex ue
hementior fit:non ex toto fecefierit eftifed quia prurigo uehemens accidit:quaobrem fi quis freque
ter ea re utitunminus afficitur uoluptate.Item uoluptas ueneris in fine coitus potiflimum efl. At fi ex
toto fecerneretur:non fimuhfed fingulis partibus:aliis prius:aliis poftexultaret : caufa uero quamob/
brem ex mancis manca proueniunt.-eadem eft:& cur filii fimiles parentibus prodeunt : fed non man'
ca etiam ex mancis gignutunut dc difiimiles fuis parentibus:quorum caufam poftea confiderabimus
eadem enim quxftio eft.ltem fi femen non a foenima emittituneadem ratione profedo:nec ex toto fe
cedere probari poteft:& fi non ex toto feceditmihil rationi repugnat: fi a foemina quoq? non fecedere:
fed alio quodamodo caufam generationis prxftari a foemina ftatuemus:qua de re ut difieramus:pro'
ximurn eft:cum femen non ex eundis fecerni partibus apertum iam firiinitium uero tum eius ipfius
propofitftum etiam fequetrs totius difputationis:ut primum de femine quidnam fit: accipiamus: ita
enim 8t officia ipfa:& quas officiis accidunt facilius cofiderare poterimus.Tale autem fua natura feme
effe requirinut ex eo primo oriantur ea quas fecundum naturam conftituunturmon quod ex ilIo:uer'
bi gratia homine aliquid fit quod agat:fit enim aliquid ex hoc:quia femen eius efl. Sed cum multifa/
riam aliud ex alio fiat:aIio enim mo cu:ex die nodem fieri dicimus:aut ex puero uirum:q uoniam hoc
poft hoc:aIio cum ex aere ftatuam:aut ex ligno Iedu:& quxcu^ ex materia fieri dicimus:utex aliquo
quod infit:& formetur:totum fit:aIio cum ex mufico immuficum:aut ex fano:aegrum:& omnino co
trarium ex contrario:praeterea ut epicarmus facit fuam exaggerationem :ex caluniis maledida:ex ma'
ledidispugna:quaeomnia eo referuntununde principium motus:qualeid quoqs quod modo dixi/
mus eft:pars enim quaedam totius difeordiae calumnia eft:fed aliquorum extra quod mouerit efl: ut
ars extra fuum opus eft:& lucerna extra domus incendiumicum itaque tot modis aliud ex alio fiat:fe/
men in altero de duobus his ee apertu efhaut enim ex eo ut materia:aut ut ex primo quod mouerit e:
quod gignitunnon enim ut hoc poft hoc:quomodo ex panatheneis nauigatio:ne<j ut ex cotrario con
«xarium:gignitur enim contrarium ex contrario quod corrumpitur:^ aliud quippiam fubiici opor'
tet:ex quo primo immanente fit.Igitur in utro nam de duobus illis conftituendum fit femen:confide
randum efl : utrum:ut materia:& patiens:an ut forma:&agens:an etiam utatrun^:unaenim cu iis
fortafle declarabitur :ex quonam pado ex contrariis generatio fmomnibus iis qua: ex femine oriunf:
ea quoq? generatio quae ex contrariis fit:naturalis eft:alia enim ex contrariis oriuntunmare dico & fce
mina:alia ex uno tantum:ut plantae omnes:& animalium nonnulla in qbus non diflindus feorfumcg
conftitutus efl fexus maris 6C foeminae.Genitura igitur id uocatur quod a generante prouenies caula
eftrquae prima optineat principium generationis:uideIicet in iis quae coire natura uoluit. Semen aute
quod ex ambobus coeuntibus illis originem trahit:quale femen plantarum omnium eft:& animaliu
nonnullorum in quibus fexus diflindus non eft:uelut id quod ex mare ac foemina primum mifcef:
quafi conceptus promifcuus quidam :autanimal:hsec enim iam habet quod ex ambobus requiritur.
Semen Qi frudus inter fe differunprioris pofteriorifq? rationc:frudus enim quod ex alio eft.-femen ex
quo aliudinam alias ambo ide funt.Natura aut prima eius quod feme uocaf:quenam fit exponeda la'
tius e.Quodcucp in corpore accipimus:aut parte ecfecudum naturam:uel difiimilare,uel fimilare ne/
ceffe e:aut praeter naturam: ut uel papula;uel excremetum uel colliquametu uel alimctum: excreme'
n iii
DE GENERATIONE ANIMALIVM
tiim appello reliquias aIimeti:colloquametum quod ex incremeto fecernif refolutioe : praeter natuta*
Sed nulla id efle parte uel (imilare uel diflimilarem apertu eftrnihil enim ex eo quauis fimilari coftitui/
tur:ut ex neruo aut carnc.Quoniam ctia cum caeterae oes partes feparatx fint:ipfum feparatu no e:nec
u ero praeter natura eft neq* natura; oblefa; uitiu cu in oibus infit : 8C natura ex eo ipfo oriafralimentu
plane res aduericia cft.Itagi aut colliquamentu aut excremetu ee necefle emeteres qde audores opinari
uidenftid efle colliquamcnru.Quod enim ex toto fecedere: propter motus calorem dicutiuim habet
colliquamentircolliquamenta aute pmer natura funt:nec quicqua fecundum naturam oriri pot ex iis
quae praeter natu ram funt:excremetum igitur ee necefle eft. Ad omne excremetum :aut alimeti futilis
eft:aut utilis.Inuhlc dicora quo nihil praeterea natura fuppeditetur:fed quo plus abfumitur : eo magis
natura uihaturiutile contrarfed enim non tale excrementum id efl*e conftat:eo qd iis : qui uel aetate uel
morbo peffime fe habentrgenus hoc excrementi plurimum ineft : femen minime : aut enim mullum
omninorautno prolificum:propter inutilis ac morbidi excrementi permixtionerergo utilis excremeti
pars aliqua feme cft:utiliflimum autem quod ultimum eft:& ex quo iam unumquodq? gignitur me/
brum:ert enim tum prius tum pofterius primi igitur alimeti excrementum pituitaeft:& fi quid aliud
eiufmodi efhpituita enim alimenti utilis exerementu eft : cuius rei inditium q> permixtum cum cibo
puro alere poteft:& labore abfumitur:ultimu aut parum admodu ex plurimo reflquituralimeto : fed
intelJigendu perexiguo augeri quottidieajalia BC plantasina nifi ita efletradditione pluris eadem uel mi
nima modu excederet magnitudinis: igit cotra q ueteres putarut dicendu eft.Cu enim illi qcf ex toto
fecedat:femen efle fateanf.Nos qd'ad totu fuapte natura faciat feme ee fatebimur.Cuq? illi colliqmetu
dicatrnos excremetu potius ce ftatuimus:qd.n.ultimil accedat & excremetu ultimi fit : id fimile ee £ '
babihus e:,pinde ut pidoribus faepenomero aliqd andriceli:ideft purpurifli remanet fimile eius q<f co
fumpferint.Tabefces aute quodq? & colliquefcens corrumpitur:&: degeneranargumenrum: non colli
quamenriim:fed excremetum potius efle illud eft:q>animalia magni incrementi minus foecunda par
ua foecudiflima funt:plus enim colliquamenti efle in magnis necefle efhfed minus excrementi: quippe
cum'in corpus magnum copia abfumitur alimentis itag? parum fit excrementi, Item locus fecundum
naturam nullus colliquamento datus eft:fed fluit quocuq? facilius ferri pot, At naturalibus excremetis
omnibus locus praeferiptus eft.Verbi gratia alimeti ficci excrementis aluus:humidi uefica:utilis uetn>
culus :feminalis uterus:genitale:mamma;in ea enim loca fe colligunt ateg confluunt, TcftimoniumeC
faciunt ea quae eueniunt:ut femen quod diximus:id fit quae ideo accidunt:quia talis excrementi natu/
ra eft:difloIutio enim BC imbecillitas manifefta c5fequitur:ubi uel minimum id feceflerit:ut quafi cor
pus eo fine priuetunqui demum ab alimeto afFeratur:pauci uero quidam & breui tepore perstate le/
uant :cu id fecedit:uidelicet ubi copia fuperarit;quomodo alimetu:primu fi ubi modu exceflerit emit/
titur:melius corpori ceditdeuatetcum fecum alia trahit excremenramon enim folum femee qdexir.
Sed etiam aliae permixtae facultates cum eo feceduntrquae infalubres funt quamobrem nonnullis im/
prole aliquando eft quod emittif.-quiaparum feminis habetffcd enim plurimis 8C magna ex parte ita
accidit:utuenereexoluanturdebiliteturq$obeam quam diximus caufam.Adhxc femen neci prima
aetate neq? in fenedute neq; in morbis eft:carent hoc aegri propter imbecillitate:fenes quia no faus eo/
rum natura pot concoquere:pueri propter incremetum:abfumitur enim totum alimetum in corpo/
ris defiderium priufqua aliquid excremeti remaneanquinquenio naq? fere corpus in homine quidem
dimidium capere uidetur omnis magnitudinis:qua; reliquo toto tempore comparetur: multis aute:
Bt animalibus & plantis euenit:differentia in iis ipfis tum generi cum generertum etiam in eodem ge/
nere confortibus fpeciei inter fe ut homini cum homine:& uiti cum uitae:alia enim multum feminis
aedunt:ali3 pa^ alia nihil omoud® no pra; ibecillitate:fed cotra nonnullis euenitiabfumif enim icor/
pus ut hominum nonnullis:qui ubi per habitum corporis bonum carnulenti:aut pinguiores euaferit
minus femen emittunnminufqj rem ueneream expetunt:fimilis Quiribus affedio incidit:quae nimia
alimenti copia luxurianti hirciretantifper dicutur.Nam BC hirci pinguefeetes minus feminis habet:
quaobre eos foler ante extenuarei uites hircire ab ea ipfa hircorum affedione dixerunt:uiri er mulie
tefg? pingues minus foecunda; ee quam non pingues uidetur:quoniam in uegetioribus excremetum
concodum tranfit in pingue:nam 8C pinguedo excremetum e bonitate fubftantiae falubra; funt quae
nullum afferant fcmenmr falixmtpopulus.Itaq? alia; quegj eius affedionis caufa; reddi pofluntma 8C
per imbecillitate non concoquunti per uirium bonitatem abfumunfut didum e.Simili modo foe/
cundiflima quoq* & fertilifllma funnalia propter uiresalia pp imbecillitate:multum enimatq? inuri/
le excrementum pmifcetunut uel morbi nonnullis contrahantur cum non bene purgatio ceflfti alis
euadunt:alii obeunt mortem :tabefcunt enim eo quo modo per urina; profluuiummam id quoq* ui/
tium iam aliquibus accidiflecertum eftJtem meatus ide excremeti BC feminis eftrquibufop excreme/
tum amborum tam ficci quam humidialimetiiiis quohumidi eode feminis quoq3 fecretioagitur:hu
midi enim excremetum e:naq; omnium alimetum humidum potius e, At uero quibus hoc deeft iis
ea parte qua cibi ficci fedimetu tedit feme quogp fecernirur:addo et q? colliquatio:6^ tabes femper mor
bofa eft:cxcrementi emiflb femper utilis eft:feminis fcceflio in ancipiti uerfatur: quoniam aliquid ali/
menti inutilis aflumir. At fi colliquatio eflet femper noceret: quod non facit:femen igitur excremen/
tum efll* alimenti utilis atque ulrimnfiue omnia femen emittunt:fiue non in iis tamen qua; emitunc;
ita efle apertum iam eft#
LIBER PRIMVS
70
Meflma effe excremeta:ommaq$ quae fanguine pdita funt ea emittere. CAP. XVIII.
Oft haec cuiufnam alimeti fit excremetu:&de meftruis dilTeredu eft(fiut,n.i nonullis uiui
paris meftrua)na his declaratis apertu erit:& utru femina feme emittat ut mas:fiatq unu
!j ex ambobus feminibus mixtu. An nullu feme a foemina fecerna£':&: fi nullu:utru aliud qp
1 pia conferat foemina ad generationeded loeu tatumodo pbeat. An aliqd conferatndq quo
na paeto & quomodo.Sed.n, fanguine eeultimualimentu ifanguinario genere afaliu proportionale
aute I exangui didtu antea e. Veru cu feme quoq excrementu fit alimeti eiufq ultimi aut fanguis pro/
portionaleue e aut ex iis aliqd :fed cu ex fanguine cocodto digeftoq modo quoda pars quaeq gignatur
feme aute concodtum diuerfum a fanguine fecernaturina incocodtu aut puimemiflum uidelicet cu
ultra modu quis re uenerea utituncruetum iam aliqbus prodiincoftat feme efle excremetu alimenti
ad partes acceflerit ei quod remanet:itaq feme manus aut faciei aut totius animalis:
nitaraut facies :aut animal totum indiffinitum:& quale quodeuq illorum eft adtu tale:feme potentia
eft:aut corpulentia fua:aut facultate fme uirtute qua in fe ipfo concineat.Id enim nondu ex iis quae ex'
pofuimus patenuqe feminis corpus caufa fit genera tiSis» An habitu alique & pricipiu motus genitale
©ptineat:neq.n.tnanus neq aliud quoduis mebrum fiue animali aut alia facultate eft manus: aut qd
libet membru:fed aequiuoce tatum.Coftat etiam colliquatione quoq feminariam ubi accidit: excre/
snentu eflTeiquod uitium euenit cu refoluitur quod acceflerit:quomodo cu protinus decidit quod te/
itoriioperis modo illitum fuent.Idem enim ultimu excrementu cu primo excremento e:atq de his
adhuuc modum difleruifle fatis fit, Sed cum ifirmioris plus excrementi minufque cocodtu heriridq
copiam cruenti humoris efle:necefle fit:infirmius autem fecudu natura elt quod minus caloris adipi'
fcituntaleq femina fit ut antea didtu efhhinc fecretionem quoque illa fanguinea femina excremen
eum efle neceffe eft.Talis autem eiedtio eft eorum qua: meftra appdlantunmeftrua igitur excremen'
eum efle 6i proportione ut maribus genitura fic fem inis meftrua jmenire apertu eft.Redte autem ita
dici indicant ea q in iis ipfis eueniuneade.n.aeiate maribus genitura fieri fcipit Si fecerni foeminis me'
ftrua erupunuox etia mutaf :Qi mamae itumefcut:nec no definete aetate abolet" maribus generadi fa'
cultas foeminis meftruoru cofluuiu. Adhaec idicium illa faciut ut excremetum fit haec fecretio foemi
Biarum q no marifcsmon profluuiu e naribus fanguinis non uarices:no tale quid mulieribus magna
<ex parte accidere foiet quadiu meftrua profluunt:^ fi qd tale accidit deteriores fiunt purgationes qfi
haec materia meftrua cofumpta i ea fuerinminus et uenofse funt foeminae q mares 8i lautiores Ieuio/
yefq funr.quonia excremetu qd eo tedat cofluere i meftrua foiet hac eade cam ce putadu 8i ut corpo'
ara minora fint femina^ qua mariti i uiuiparo genere:! hoc.n.uno meftra ,pfluut:&: oium aptifTime
sn muliere:plurimu naq meftrui excremen mulier emittit:ex quo fit ut euidetifilme palleat:^ obfcu
riores habeat uenas :QC corpore plane ad mare defidat.Sed cu meftrua fint qd feminis fiat pinde ut
maribus genimra:nec fieri pofiit ut duo fimul fecretioes femiales aganfudeo feme a feminina no co'
ferri ad generatione aptu e;na fi feme eet:meftrua no eent:nunc ideo illud deeft:qa haec funt. Sed me/
ftra ee excremetu ut feme explicatu ia e.Teftimonio aute eode modo accipi poliunt: aliqua ex iis quae
aialibus accidunt:pinguia em' minus feminis habent qua macilenta:ut antea didtu efhcuius rei caufa e
q Si pinguedo excrementu ut feme Si fanguis concodtus eft:qq non eode modo quo femen : itaq ra'
sione optima fit:ut cu materia fuperuacua cofumpta in pinguedine fit deficiat genitura:generis etiam
exanguis mollia:& cruftata optima funt:cu utero gerunt:q eni fanguine carent:nec pfguedo i iis cofi'
jftiuhinc proportionale pinguedinis fecernitunin feminale excremetu:iudicio autem eft no tale femen
a femina emitti:quale a maremec amborum mixtura generari:ut aliqui uoluntq faepenumero fe/
minae concipiant fine ea quae per coitum fit uoluptate rurfufq cum ea ipfa uoluptate pariq concurfu
profufionis utriulq nihilo magis concipitur nifi meftruorum humor fit modice temperatus : qobre
nec nullis oino uicibus meftruoru femina generanneq cum effluunt magna ex parte fed a purgatioe
uis enim quae in maris genitura continetur aut caret alimeto Si materia:ex qua Iftituat:aial:aut nimia
copia femen cu humore eluitur:fed ubi effluxerit fatis quod remanet cofiftit.Quae autem nullis me/
ftruoru uicibus concipiunt:aut inter ea du agitatur Qi effluunnno poft earu alteris caufa eft q tantum
humoris contineuquantu prolificis remanet a purgatione qq non ita fupat ut effluere poflinq a pur/
gationeos uteri coprimatur.Cu igitur multu qde effluxit:fed adhuc effluit tame no tatu ut femen eia'
natur tue concipiunt:nec uero abfurdu qcq fi a conceptu item effluut meftrua:nam uel poft aliquadiu
prodeunt qq parce:nec femper:fed id morbidum eft quaobrem paucis 8i raro accidit.Quae aure ma/
gna ex parte fiunt ea maxime fecudum naturam funt:a femina igitur conferri ad generatione mate'
ffiam qux l meftruo^ coftitutione fit meftrua aute ipfa efle excremetum apertu iam eft.
Contra eos qui credunt feminas ut mares femen genitale emittere argumeto q pari fe'
re uoluptate afficiantur. CAFa XIX.
Vod autem femen conferri a femina per coitum nonnulli exiftimant : propterea q inter'
dum fimili uoluptate afficiatunut mas fimulq aliquid humoris fecernanid non humor fe
minatis eft:fed loci ^priusiuteri enim excretio eft quae aliis euenit aliis non euenit(qd' plu'
rimu dixerim)iis qus nitide:feminarefq funt;no euenit iis quae fufeae atq uiragmes: co/
DE GENERATIONE ANIMALIVM
pia uero quibus euenit non pro feminis emiflione interdum eft: fed multo excedit:tiim etiam ciboru
diuerfa ratio plurimum facinut plus minus ue eius humoris excernatunut quadam acris faporis au/
gent plane excernedi' modu:uo!uptas aute quae per coitu fentiturrnon folu femine exeunte accidit:fed
etia fpiritu ex quo confiftenterfeme emittitunquod patentu in adolefcerulis qui nodu emittere queut
propeqj artate funt:tu in uiris geniturae expertibusruoluptas enim iis oibus fcalpendo excitaf:& quo/
ru deprauata eft generatio. Alius iterdu foluiturrpropterea q> excremetu eo fecedit quod cocoqui atqs
effici feme non pofiltrforma etia fimilis mulieris & adolefcetuli eft:& mulier quafi mas infeminis eft:
impotentia em quada foemina eft eo q> feme ex ultimo alimento concoquere nequeat:quod alimentu
aut fanguis eft aut fanguinis proportionaIe:in iis quae fanguine caret propter naturae frigiditate:ur igi
tur in aluo profluuiu acciditcruditate.Sicin uenis tu caetera profluuia fanguinis:tu meftrua ueniunt:
nam ea quoqp fanguinis profluuiu funtifed illa morbo citatur hoc naturale eft.Itaque generatione ex
oratione optima fieri apertu eft.Suntem meftrua feme non paru fed indigens confedionis:quomodo
in fruduu generatione adhuc imperfeda ineft quide alimentu, Sed confedione ad puritate defiderat:
quaobrem ut meftrua geniturae admixta generant: fic alimentu in frudibus gignendis mixtu alimeri
to fincero aIit:indirio etia eft feme non emitti a foeminarq» cu per coitu feminis uoluptas contredatioe
loci eiufdeatque maribus ueniat:tamen humor ille non hac emittitur . Item non omnibus foeminis
id excernitunfed fanguineis tantu ii% non omnibus:fed quibus uterus non ad feptu tranfuerfum e:
nec partus ex ouo. At haec iis quae non fanguinemtfed proportionale fanguinis habent non emittitur
ille humonut enim in aliis fanguis fic i his alia ineft mifcela:caufa autem ne aut his aut fupradidis fan
guineis fit purgatio:ficcitas corporis eft quae parum excrementi relinquit quantumque fatis dutaxat
ad generatione fit non ut etiam aliquid foras mittatur, At uero quae uiuipara funt fineoui partione:
ut homo 8i quadrupedu quae fuffragines intus fleduntihaec enim omnia animal procreant fine ouo:
iis omnibus ea purgatio fit nifi quid letum per generatione fit:ut mula:tamen nullis tam purgationes
redudat q hominffed queadmodum cuique animali haec eueniat i libris de hiftoriis animalium feri/
ptum eft:plurima ex omnibus animalibus purgatio mulieribus fit: maribus etiam plurimum emitti/
tur feminis magnitudinis ratione:cuius rei caufa eft cSftitutio corporis quae humida 8C calida eft:plu/
rimum enim excrementi fieri in eiufmodi corpore neceffe eft:carent etiam partibus iis in quas uertif
excrementum:in caeteris animalibusmon enim pilorum copiam gerunt per corpus:non ofllum : aut
cornuum aut dentium excretiones:indicium feme efle in meftruis q» fimul(ut ante dixi)maribus fe/
me fieri incipit 8i foeminis meftrua motefcunt:eade«tatetaqfimul ea loca diftendantur quas utruq*
recipiant excrementu.Cu^ tempus diftendendi inftat loca intumefeunt a fpirituiquod marium teftes
apertius oftendutrqq & mamae:fed foeminarum mamae potius fndicanticum enim bino digito extol
Iuntur:tunc plurimis incipiut meftrua:igitur in quibus uita praeditis fexus maris ac foeminae diftidus
non eft:in iis feme ueluti conceptus iam eft:conceptu appello prima ex mare ac foemina mixtura:qua/
obre ex uno femine unu gignitur corpus.Verbi gratia ex uno tritici grano unus fundus:ut ex uno ouo
unu animal:geminu.n.ouu:duo eftoua.Atin quibus generibus mas 8i foemina diftinguifun iis plura
animalia ex eode femfe gigni poflunt:qfi natura differat:feme \ plata^ 8i aialiu genere inditium eft:q«
uno initu plura gignutur i iis quae plura qua unu pofliint generare:quo argumeto conflat et no omni
ex parte corporis genitura prouenire:neg3,n.diftida ftatim inde ex eade parte fecernereturineg? poftg
fimul ad uteru deueniflent ibi diftiguerentunfed euenit porro quod ex reda ratioe e:ut cu mas forma
di principiu motus praebeat foemina corpus atq? materia(quemadmodu I ladis cocretione corpus lac
ipfum e:ficcus aut coagulum pricipium fpiflandi cogediq optinet(fic quod a mare in foemina diftin/
guitur intelligi debeat:cur i plura paucioraue partiaf aut fingulare iftituat alia ratio eft:fed quia no dif
ferat forma quod diuidit:fi modo fe habeat modice ad materiam :ut neqp minus fit:ut cocoquere den/
fareq? nequeat:neq? amplius ut exiccare poffinfitob ea rem ut plura generetur . Caeterum ex eo quocf
primum conftituinex uno ia unu tantu procreatunfed genitura a foemina non conferri ad generandi!
tame aliquid coferri id efle meftruoru conftitutione aut proportionale i genere exangui tu ex fupradi/
dis:tu etia ratioe uniuerfaliqp idagatione coftat:elTe.n.quod generet:& ex quo generet:necefie e: idque
quauis unu forma quide differre 8i rationis diuerfitate oportet, At uero in iis quae diffindas eas pote/
tias optinet corpus etiam & natura diuerfam efle agetis & patietis.Quod fi mas eft ut moucns 8i ages
foemina:qua foemina ut patiens.Sequitur ut ad maris genituram foemina no genitura fed materiam
conferat:quod & fieri ita uidetunnatura enim meftruorum pro prima materia eft. Atq^ de his ita do/
cuifle fatis fit, Apertum una cu iis eft de quo differendum deiceps fit:queadmcdum fcilicet ad genera
tionem mas conferat:& quona pado feme maris caufa eius quod gignitur finutrum ut infitu & pro/
tinus inde pars corporis gignendi mixtum cum materia foeminaeran feme nihil comune cum corpox
re habeat fed motus:uifq? in eo contentaifit quae comunicet:haec eft enim quae agat:quod autem confi
ftat 8i formam recipiat reliquum excrementi foeminae eft:atque ut ratioe fic effedis quoqj probari u i/
detunnam cum in uniuerfum animo copledimunno ita effici unum ex patiente agenteq* uidetunut
quod agit i eo quod efficitur infit:nec omnino ex eo qd mouet 8C quod mouetur quicquam coftitufi
Ad foemina quidem qua foemina patiens eft:mas qua mas agens 8i unde mouendi principium e:itaqi
fi extrema utriufque fumantur qua alterum agens 6i mouensralteru patiens 8i qdmoueaf fit:non ex
iis unu qd gignitur e:fed’ita ut ex fabro di ligno ledus:aut ex caera 6i forma globus eftjpatet igitur ni/
UBER PR.IMVS 7 i
hil fecernf a maris femine efle necefle:ne<£ fi quid acciditudcirco ex eo ut infito efle quod gignitur fed
ut ex eo quod mouerit 8i forma:utq? a mediana qui fanatus efhfadla etiam rationi confennunt: hinc
enim inares nonulli per coitum nec membrum quide ullum in foeminam indere uifuntur.Sed cotra
foemina in marem ut in quibufdam infedhs finquod enim in iis quae indunt efficitur femine in foemi
na:idem i mare ipfo uapor uirtufqt efficit foemina admouente fuam particulam quae fem inis capax e.
Vnde fit ut genus id animalium diu coeat abfolutumqj breui generet:coniundla igitur manent quo^
ufq? conftituant perinde ut genitura conftituit : fed abiundta cito ardunt conceptum quoniam & im/
perfedlum quod pariunt effcquippe qua: uermiculum omnia id genus progenerent:maximo fane iu/
dicio eftiquod auibus 8t pifdbus ouiparis euenit femen:nec omni ex parre corporis uenire nem tale qd
emitti a mare:quod infit in eo quod genitum eft:fed uirtute tantum contenta f genitura umificari: ut
modo diximus de infe&isrquorum foemina tranfigit in marem. Nam fiue accidit ut auis hy penem ia
idefl fubuentanea oua ferat:fi poftea coit nondum mutato ouo ex luteo in alburfoecunda ex fubuenti/
His redduntur fiue concepta ex coituifi adhuc luteis cum alio mare coiecit.Simile eius quo cum poftea
coiuit prouenit omne genus puliormquapropter nonulli ex iis q ut gallinae generofe procreetur: ope/
ram dannita mutatis admiflariis faciunt:taqnonmifceatur:coftitutionemq*fubeat feme:ne<j omni
ex parte uenerinex ambobus enim ueniffetutaq? bis partes eafdem haberet:! ed fua facultate feme ma/
ris materia cotentam i foemina:& cibum qualitate quada afficiat .Id enim efficere poteftmbi fecudum
prsueneritjtepefaciedo Qi cocoquendo:cibus enim ab ouo abfumitunqdiu crefcit:hoc idem \ genera /
tioe quoque ouiparorum pifcium euenit.Vbi enim foemina oua abdiderit mas feme afpergit:&: quae/
cuque attigit:foecuda efficiutur qua: non attigit remanent infoecunda:quafi no ad quatitatem mas co
ferat fed ad qualitate:patet igitur ex iis:nec omni ex parte feme fecederemeque foemina ita ut marem
conferre ad generatione:fed marem principiu motus foemina materia praeftare:hac enim caufa nec p
feipfa foemina generat:pncipium enim & id quod moueat difcernatq^defiderat.Scd non ullis ut aui/
bus aliquatenus natura gignere poteft. Aues enim conftituunt quide oua:fed iperfedla qua: fubuenta/
nea uocantur 8C ortus eius quod generatur in foemina agitunnec in marem feme emirtitiaut mas aut
foemina:fed ambo in foemina conferunt quod fuum utrique fit quonia in foemina materia eft ex qua
conftat:quod creatur:ac protinus partim haberi paratam materia necefleefbex qua primus coceptus
conftftat:partim fubinde accedere qua nutriatur:& crefcat:ita^ partum in foemina contineri neceffe
eft:na faber adeft ligno & figulus limo:denim omnis adlio & motio ultima iuxta materia eft:ut aedi fi/
catio in iis quae aedificatunhinc etia quemadmodum mas conferat ad generationem accepcrismec eni
maslomne feme emittit:# quibus emittitur maribus nulla pars foetus hoc eft:ficut nec a fabro quicq
fecedit ad lignorum materiam :neap pars ulla artis fabrilis in eo quod efficitur eft:fed forma & fpecies
ab illo per motu in materia exiftinatcj anima in qua forma # fcietia eftmiouet manus aut aliud me/
ferum motu certae qualitatis uel diuerfo:a quibus efficitur diuerfum:uel eodem a qbus idem : manus
autem inftrumentaq? materia mouent.Ita natura etiam maris feme emittentis utif eo femine quafi
inftrumento:# adtu habente motum ut in operibus artium inftrumenta monentur: i illis enim quo/
damodo moto artis eft, Quae igitur feme emittunt:hoc modo ad generatione conferut.Quae autem
non emittunr.fed foemina particula fui quada inferit in mare:haec fmile facere uidentur quafi qs ma/
seria ad opifice afferat: na ob ibecillitatem eo^ mariu nihil p aliud natura efficere pot:fed uix aflidente
ipfa motus ualec 8t fimilis fingeti non fabricanti eft:quippe quae no per aliud attinges fed ipfa fuis me/
foris rem condat lftituenda, Sexus igitur maris ac foemina: diftidlus in genere oium aialium greffihu
eft:& qq diuerfa funt aialia mas 8C fcemina:tame fpecie idem funt.Verbi gratia homo utruq?. At i pia/
sis facultates lfte mifceturmec mas a foemina feparatunqobrem ex fe ipfe progenerant nec genituram
emittunnfed conceptum :quod feme uocatur:afferunt:id^ empedocles bene retulit fuo carmine:def
de etiam ouiparo genus arboreum tulit ortu:ouum enim conceptus eft 8t animal ex parte cofiftit qd*
oritunreliquum alimentu eft animalis feminis 8t aliqua ex parte cofiftit quod oritur.Reliquu alime/
Sum germini radiciq? prime eft:hoc idem quodamodo i iis quoqt euenit animalibus:qua: fexu diftin
guuntuncum enim uniuntur & generat infeperata reddutur ut plata::idq3 natura eo$t nititur ut unu
Fiat:qd cu coeunt dC iungutur confpicitur unu effici animal ex ambobus:atq3 ea qua: feme no emittut
diu coplexa funguntur uenere:dum conceptu conftituat:ut infedta qua: folent coire:alia ta diu exigut:
donec parte aduentitia quanda mittant qua: conceptu conftituat:fpatio temporis longiore qua in fan
guineo genere agatunha:c enim parte quada diei coha:rent:genitura intra plures dies conftituit: mox
ubi ea emiferunt partem abfoluuntunprofedlo animalia taq planta: diuife efle uidentur : perinde qfi
illa s quocp poftq feme acculere diflbluas # fepares in fexum infitu maris ac foemina:. At qua: haecoia
iredte ita a natura codita funt:plantarum enim fubftantia: no aliud munus nulla adlio nifi generatio fe
minis eft.Quod cu maris ac foemina: coitu efficiatunmifcuit ea naturanndifcretucp fexu maris # foe/
minae plantarum generi tnbuit»Sed de his alibi djff>utatu a nobis eft. At animalis munus non folu ge/
nerare.quod comune omniu uiuentiu eft:fed etia cognitionis alicuius particeps unumquodq? e aliud
maioris aliud minoris aliud minime:fenfum etenim habennfenfus aute cognitio qua:da eft:cuius ft/
ue nobilis fiue ignobilis nota plurimum referet:ad hominis ne prudentiam an ad genus i animu cofi
deretur:nam ad prudentiam nihil effe uidebitur:tadlu guftuc^ tantu adipifci. At ad fenfus uacuitarem
fummu id ee putabitur»Oiru,n,cenfuens cdpotem eius efle cognitionisinec emortuu experte^ eflen/
DE GENERATIONE ANIMAIIVM
tie omnis iaceredenfu autem animalia differunt ab iis qua tantum uiuuntrfed cum uiuat etiam quod
animal e neccffe fit cu fungi uiuctis munere opus e tunc coeunt:# mifcetur# quafi planta efficiunt
ut duffum e.Cateru genus aialium tefta intedlum quoniam Iter animalia # plantas ambiguum c ut I
ambobus conftitutum generibus munere neutrius fungiturinam ut planta fexu maris # femina ca
ret nec in altero gcnerat:ut autem alal nullum ex fe frudum affert modo plata:fed confiflunt # gene
rantur ex terrena # humida quadaconcretione:fed de eorum generatione poftea differemus.
ARISTOTELIS STRAGIRITAE DE GENERATIONE ANIMALIVM LIBER SE/
CVNDVS INTERPRETE THEODORO.
Quid fit ca ut prlcipiu generationisrcuiufq? moues primu # procreans. CAP. .1.
AREM AC Focmmam effe principia generationis # quae nam eorum eentia uis atqj
ratio efiet:didhim iam c.Sed qobrem gignatur # fitaiterum mas : alterum femina ut
neceffario:# quonam primo mouete # quali materia id efficiatur procededo explicare
conabimur. At uero quod ad melioris ratione # caufam cuius gratia ptinet:calirus pri
cipium ducitur:Cum.n.reru aliae fint fempiterne fummeg diuina:alia qua poffint #
effe # non ee.Pulchrum aute diuinumcp illud caufa femp fua natura melioris conditio
nis in rebus cotingatibus fitiquod uero fempiternum non e:id # effe # particeps tum deterioris con/
dirionis:tum melioris effe poflit:cuq? anima fit corpore melior anima tug? inanimato praftetpp ani/
mam:& effe quam non ee:# uiuere qua non uiuere melius fit:# efficitur his decaufis ut generatio fit
animalium. Cum. n. natura eius generis fempiternaee no poflinquomodo fieri pot;eo fempiternum
quod gignitur emumero igitur non pot:fubftantia,n.rerum in lingularibus e:qua fi talia eent fempi
terna eent:fpecie uero potiitaq* genus hominum femp # beftiarum # plantarum c.Sed cum princi/
pium fit eorum mas atq? femina:fit ut generationis gratia fit mas # femina in reru natura.Cuq? fua
natura melior mag ifq? diuinacaufa fit ea qua prima mouet cui ratio ineft # forma qua materia.Cuq*
melius etia fit feparari a deteriori quod melius e .Ideo in qbufcuq? fieri pot:# quoad cius fieri ponrnas
a femina feparatunmelius.n.magifq? diuinum e prlcipium motus quod p generatione mas optinet:
femina, n.mareria efhfed coit # lungitur ad generationis officiu mas cu femina:id.n,comune ambo
bus e. Qua igirur ratione fexu maris ac femina? participat:uiuut:qobre planta quog uita pai ticipes
funt:qua aut fenfus adeft genus aialium e.Quoru inceffilibus fere omnibus mas a femina feparatur
ob eas quas modo reddidimus caufas eorugt alia ut didtu e fame emirtunt:alia no emittut cu coeunt:
cuius rei caufa e:q<5 qua nobiliora funt eade fua natura magnitudine fibi poftulatrqd non mfi calore
animali fieri potiQuod.n.maius e:id a facultate am pliore moueri necefle eimouere aute calor pot:q/
obre I uniuerfum prope dixenm:maiora qua? fanguine habenqua ea qua no habet:# icedetia quam
flabilia maiora:qua femen genitale pp calore ac magnitudine emittut: de mare # femina quam ob
caufam fint didtum iam e: Alaliu uero alia pficiunt partu forafep mittuntrfibi fimilerut ea qua animal
sdunt I luceralia nodum explanatum fuamop formam adeptum pariunr.Quoru fanguinea ouum pa
riunt exanguia uerme.Inter ouum # uerme* aoc intereftrouum e cuius ex parte animal gignitunreli/
quum cibus ei quod gignitur cft. Vermis ex quo toto alal gignituneoru aure qua? pfedtum fibi fimile
adunt I Iuceratq? uiuipara funt:alia ftatim Itra fe animal gignunt ut homo Equus:Bos:# ex marinis
Delphinus:# reliqua generis eiufde:alia ubi primu intra feouum genuerint:moxa!al adiit foras:utq
cartilaginea appellatur.Ouiparoru aliam ouum adutpfcflum ut anes # qua? quadrupedes ouum pa
riunt:ut lacerta? & teftudinesraut quae pedibus carenutferpetum pars pIurima:oua.n.eop<: poftq pro\
dierunt nullu infup capiunt incrementu alia impfeflu a?dunt ut pifces # cruflata # mollia nole. naqj
eoru oua aedita augerur.Omnia quae aut animal pariunt aut ouu fanguine habent:# qua fanguinem
habent:aut animal pariunt:aut ouum :nifi omnino improla fint.Exanguium Ifedta uermiculu pariut:
qua? aut ex coitu generantur:aut ipfa coeunt. Sunt enim nonulla infecffa quae fponte natura? gignatur:
fed fexum maris ac femina? habeant coniunftag procreent aliquid quod tame generat ut imperfedlu
efl caufam antea reddidi.Magna permutatio generibus euenit nec enim bipedes omnes uel animal pa
riunt uel cuumraues enim ouum:homo animal parit:neg? quadrupedes omnesraut ouum pariut auE
animal.Equus enim # Bos # alia? plurima? animal pariuntdacerta crocodiIi#aliacomplures ouu:
nec uerum in habendis pedibusrnec ne ratio partus continetunnam expedum aliae animal pariunt.-uc
uipera:# cartilaginea:alia ouum:ut pifciu genustac catera ferpetes pedes habetiu multa:# ouum &
animal pariunt:ut quadrupedes quas modoenumerauimus nec non intra fe pariut tum pedata ut hp
mo:tu expeda ut Balena’ Delphiniiigif diuidi no pot:nec diferiminis eius caufam habet Iftrumctum
ullum inceflui delegatum.Sed enim ea pariut animal qua natura perfedhore funt # principium linee
riusobtinent:nullumcnim intra fe gignit animal nifi quod aerem recipit# fpirat: perfcdliora autem
Sia natura calidiora # humidiora nec terrena conftant.Caloris uero naturalis ratione pulmone
iturfanguiniscompote.Quaenim pulmonem habent:omnino calidiora funt iis qua non ha
bent:# interea fuperant qua non fungofumtaut retorridum :# parum fanguinis continentem ha/
bent pulmonermfed fanguinulentum # molIem:utque animal res perfe<ffa:uermis autem # ouum
UBER SECVNDVS 72
fmperfeda eft fic perfedum nafci folet a pcrfediore.Quse aurem calidiora qdcm funt propter pulmo'
monemrfed natura conftac ficciore:aut quae frigidiora quidem fed humidiora funt:eo^ altera ouum
sedunt perfedum raltera intra ie 8C ouu dC animal pariunt.Na & aues & cortice intecta calore fuo perfi
dunt:fed prae ficcitate ouum pariunt:cartilaginea cum minus iis calida magis humidafintutrocp par/
licipantrquippe quae 8C ouum & animal intra fe pariunnouuimquia frigida funrrafal qa humida: hu/
mor.n.uiuicus eft:ficcitaris longe a uita remota effifed cu non pena non cortice non fquama tegantur:
quae inditia funt naturae ficcae atcp terrenaeridcirco molle generant ouumtut.n.ipfis fic eo^ ouis nulla
fatis infidet ficcirasiatq? ob eam rem intra fe pariut ouamam fi ouum foras pdiret facile periretrcarens
putamine quod protegat durioreifrigida ficcioraqs pariut quidem :ouum fed iperfedum» Crufta etia
duriufcula opertum propter natura terrena fui generis:ut<£ im perfedum exiens poflit feruari tutela
operimenti teftacefipifces itaq? cu fquamati fint & genus cruftatu:ut terrena conftitutu natura oua pu
tamine duriore generant.Sed molliu genus ut pifciu natura corporis lenta efhficoua quae imperfeda
sciere folet tuetur & feruat:plurimu enim lentoris fua cum foetura emittunt* Infeda omnia uermicu
Ium pariunt : eademque omnia fanguine carent . Vnde fit ut quae extra uermiculum pariunt: fangui
ne uacent:quaqaum exanguia non ouauermem pariant:comutant enim inter fe uiccs lfeda: & quse
ouum pariunt iperfeduiut pifces fquamati:& cruftata:& mollia horum eni oiaucrme imitatur: qp/
pe quae foris icremetu recipiant illoru uermiculi tempore procedeteiin fpecie oui tranfeut: quod que/
admodu fiat poftea explicabimus.Nuc prius intelligendu qua bene miroq? deiceps ordfe natura red/
dit generationeiperfedioram.calidioraq^aialia prole reddut perfcdla qualitaterna quantitate nullu 010
aial perfede progenerat:oia.n»pofteaq nata funt incremetu recipiut:& generat quoq? ea ipfa aialia itra
fe ftatim:caetera ab iis proxima loco fecudo coftituramo ftatim perfcda itra fe generat:cu*n.prius itra
fe ouum peperintrmox aial aedut i luce. Alia no perfedu aial generant:fed ouu idq? perfedu:quse aute
sis frigidiora coftant natura:genera t quide ouu fed non perfedu :ue$i quod foris pficiatur:ut genus pi
fciu fquamata 8C cruftara & mollia.Quintu genus quod frigidiflimu e ne ouum qde ex fele pare pot:
fed hsec affedio foris euenit ei ut didum eft.Infeda.n.primo uermiculu pariunttq addito tepore fpe/
ciem accipit oui«Aurelia.n.appellata:ouioptinet:facultate:tu ex eo animal nafcitur tertia mutarioe fi>
nem recipiens generationis.Sunt igimr qua: no femine genitali procreentur ut antea dicfiu eft, Sagui/
nea tamen omnia foemine procreantunuidelicet ea q per coitu oriuntur cmifla a mare in fcemina ge/
nitura:qua igefla animalia coftituutunfuamqj forma recipiat aut itra ipfa animaliarquse folet animal
generare:aut i ouo aut iri femine:& eiufmodi alia fecretione:de quibus quatftio loge dubia orif : quo/
nam pado ex feminergeneretur aut piata aut aialiquod enim gignitur & ex aliquo & ab aliquo 8i ali/
quid gigni necefle eft:ex quo gignitur materia eft qua nonulla fecum habent prima accepta ex fcemi/
na:uerbi gratiatea q no forma aialis nafcuntur:fed uermiculi aut oui quaeda diu ex foemia capiut quo/
nia Iadennut ea q no modo foras :uc^ etia intus forma aialis gignatur.Talis id ex quo oriutur mate/
ria e:fed h oc loco non ex quo orianmr quacrimus.Sed a quo partes corporis generentur:aut,n.extri
fecus aliquid aut in genitura 8C femine ifitu agitddq? aut pars aliqua aiae:aut aia:aut habes anima eft:
fed ab aliquo extrifecus agente effici qua:® aut uifceraraut alia mebra remotu a rone uide£:fieri.n.no
pot:ut moueat:qd no tagic 8t qcq ab eo qd no moueat afficiatunigitur in ipfo conceptu aliquid ia ineft
quod aut pars eius fit aut feorfum contincatur.Sed aliud quicquam efle abiundum irrationabile eft:
etenim generato iam animalicorrumpatur ne illud an maneat. At nihil inefle uidetur:quod no totius
pars fit:aut plantae aut animalis.Quin etiam corumpi poftquam uel omnes uel aliquod partes efficit
abfurdum eft.Quid enim efficiat reliquas:nam fi illud pofteaq effecerat cor interiit.Cor autem ipfum
partem aliam efficit eiufdem rationis eft:ut uel omnia feruenturiergo feruari necefle e: pars igif eius e
id quod protinus in femine inefhfed fi nihil animae efhquod non aliqua in parte fit corporis :ut anima
ta quoq? pars aliqua protinus fit:confequitur.Sed cetera quonam pado efficiantur» Aut eni fimul oes
partes generantur.Verbi gratia:cor:pulmo:iecur:oculus:& reliqua omnia:aut ordine deinceps : ut i iis
carminibus qu^ ad orpheum audoremreferuntur.Simmiliter enim ut retis implexu conftitui an v
mal ibi fcribitur.Sed enim non fimul omnia effici:uel fenfu percipi poteft.Cum partes aliae iam inefle:
aliae nondum adefie cernanturinec dici poteft eas prae fua exiguitate lateretpulmo enim qui amplioris
quam cor magnitudinis efbpofterior corde in primo ortu confpicitur.Sed cum aliud prius:aliud po/
fterius fiatrutrum alterum efficiat alterum:& fit propter proximumran potius hoc poft hoc fiat:’ Ver/
bi caufa:non cor iam ortu efficit iecunid® aliud quippiam :fed hoc poft hoc ut poftquam puer fadus
eft:uir efficitur, Cuius rei ratio illa eft:q> ab eo quod adu eft:id quod potentia eft efficiatuntum in na/
tUrae:tum in artis operibustitaq? fpecicm 8i formam efle in illo oportebit.Verbi gratia in corde forma
lerinoris qq alias quoq3 illa opinioabfurda 6C commentitiaeft.Quinetiam ut in femine protinus pars
aliqua animalis aut piante fada contineatur. Siue quae caeteras efficere poflit fiue quae no poffitJmpof
fibile eft quando ex femine & genitura omnia generantunab eo enim qui femen fecerit:crcatum id p'
culdubio eft:fiquidem protinus ineft. At uero femen prius fiat oportet:Idque officium generantis eft:
nulla igitur pars condita inefle poteft.ergo quod agit nullam in fe habet partem* At ne extra quide al/
terutrum autem fit necefle eft .Hsec igitur foluere conandum eft:fortafle enim aliquid ex iis quse di/
ximus non fimplex eft:ut ab extero nihil effici pofle:nam & eft ut pofiit:& eft ut non poffittfed femen
an id a quo femen dicamus nihilo refert fcilicet qua motum :qucm illud mouebat: femen in fe ipfum
DE GENERATIONE ANIMALIVM
continet:fieri autem potefhut hoc ab hoc moueatur:& hoc ab hoc fitqp perinde quafi admirabilia illa
fpontina:partcs enim habent uim modo quodam:etiam cum quiefcunnquarum primam ubi extri/
fecus aliquid mouerit:ftatim proxima adtu efficitur:ut igitur in fpontinis illis quodamodo illud mo/
uct quod nihil nunc tangit:fcd ante tetigit:fic id a quo feme aut quod feme efficit mouencu al iquid te
tigeritiqq no adhuc tsngit:& motus qui ineftquoda efficit modo ut aedificatio aedes:igitur aliquid ee
quod efficiatded non ita ut hoc quicq nec perfedum tneffe primu agens apertu ia eft:queadmodu aut
unuquodq? fiat accipiendu hinc eft hoc initio.Oia quaecuque aut natura:aut arte efficiuntunab eo qcf
adlu eft fiunt ex eorquOd potentia tale eft.Seme igitur tale eft:motuq? habet 8C principium tale:ut mo
tu peradto pars exiftat qua?q$ eade Iit animatamon eft enl facies nifi animam habeat:neg? carorfed cor/
rupta equiuoce dicetur facies aut caro:perinde quafi lapidca:aut lignea fadta fit:fimul autem partes fi/
milares 8t inftrumentales fiue officiales effiauntur:& queadmodu no fecuri i no aliud inftrumetum
dixerimus fa&u eft e ab igne folorfic non pedem non manum eodeq? modo ne carnem quidem : nam
eius quoq? aliquod officium eft:dura igitur molIia:lenta:rigida:& quicuq? alii affeflus partibus infunt
animatis a caliditateffrigiditateueeffici poliunt. At ratio qua iam caro aut os eft non poteft:fed a mo'
tu proficifcente efficitur ab eo quod genuit:quodcp adu eft id quod potentia eft id ex quo gignif:quo/
modo in iis quocp agitunquae arte efficiuntunferrum enim durum aut molle efficitur calore uel frigo
re: At uero enfis a motu inftrumentorum qui artis opinet rationem: Ars enim principiufformacp eius
quod efficitur eft:fed in alio.Motus aute naturae I lpfo eft ab altera profedus natura quae adu optinec
forma. Sed habeat ne feme animarnec ne ratio eade atcp de par tibus reddenda eftmec enim ala ulla efle
poteft in alio:nifi in eo cuius efbneq? pars ulla efle poteft:quod particeps animae non eft: nifi equiuoce
ut mortui oculusffemen igitur & habere anima 8C efle potentia pala e.Propius autem 8t remotius ide
a fe ipfo potentia efle poteft: ut geometra dormiens remotius qua uigilans eft:ifq3 remotius qua qui ia
conteplatur.Sed enim huius nulla pars caufa eft generationis fed quod primu extrinfecus mouit id ca
eft:nihil enim feipfum generat fed poftcj generatu eft:feipfum ia auget qobrem no fimul omnes par \
tes generantur:fed una primu eam tp primu oriri necefle eft:qu a? principium augendi cotineat fiue.n.
planta fiue afal eft:a?que omnibus ineft:quod uim habeat uegetandi fiue nutriendi:id autem eft quod
tale alterum generet quale ipfum eft:hocenim cuiufq? perfe<fti:tu animalis:tu ftirpis fecudu naturam
officium eftmeceflltatis autem ratio eft:q> cum aliquid ortum eft:augeri idem necefle cft.Generat igif
quod eft uniuocum:ut homo hominem :fed per feipfum augetur ergo ipfum cum aliquid fit auget:
quod fi unum quid idq? primum fit:id primum generari necefle eft : itaq? fi cor primum in nonnullis
oritur animalibus:aut cordis proportionale in iis quae corde carent:ex corde principium illud eft:in iis
quae cor habenncaeteris ex proportionalbexpofui iam ad ea quae ante quaerebantur. Quid caufa fit ut
principium generationis cuiufcp mouens primum & procreans.
De feminis natura:& qd fit feme dC qua ob cam non congelafcit. CAP. II.
E feminis natura dubitauerit quifpiamffemen enim prodit de animali craflum & album
mox refrigeratum humidum :ad aquae fpeciem redditur:colorem etiam accipit aquae. Ab
furdum igitur id putaueris::aqua.n.non crafllffdt calore, Id aure intrifecus e loco calido ,p/
_________ ficifcitur:craflum refrigeratuque humefcit. Atqui 01'a aquofa cocrefcunt frigore:feme uero
politum in gelu fub diuo non concrelcit fed humefcit:quafi a contrario craflum conftiterit.Sed neq3 a
calore craflari ratio probabilis eft:quae.n.plus terrae continent:ea confiftut craflantur^ per coflionem
ut lac:igitur refrigeratu folidefcere debuit:at nihilo folidius fit:fed totu modo aquae liquefcic : hoc igi£
dubiu eft:na fi aqua eft cii aqua no uideatur pofle a colore craflari:hoc tame ex corpore calido craflum
& calidu exit.Sed fi ex terra conftat aut fi mixtu terrae 8C aqua? eft:non totu refolui in humore 6C aqua
debuit. An no 01'a qua? accidut diximusmo folu.n.quod ex aqua & terra humidu coftat craflaf: fed et
quod ex aqua 8i fpiritu ut fpuma craflior albaq? exiftit:& quo ampulla pauciores Icertioref^ funt:eo
dt albior & rigidior faftus cofpicitunquod ide i oleo quo<£ fit:craflefcit eni mixtu cu fpiritu.Quaobre
craflius redditur quod albefcit:cu humor i eo conretus difcernamr a calore efficiatur^ fpiritus . Gale/
na etia aquae mixta aut oleo amplu ex paruo erigit faftu:q> fpiflum ex liquido:& albu ex nigro:ca eft q>
fpiritus imifcetur:qui faftu efficit:& albedine dilucide aperit:ut in fpuma & niue:na 6C nix fpuma eft:
aqua etia ipfa permixta cu oleo crafla alba^ redditunper concuflum.n,attritug? includitur fpiritus;^
ipfum oleum quo® multu fpiritus continet.-pigue.n.nec terra? e:neq? aqua?:fed fpiritus ex quo fit : uc
per fumma aqua? nuitenaer eni contentus in eo ueluti in uafe effert:p fumma^ fuftinet:& caufam le/
uitatis praebet:quinetia frigore & gelu crafl*efcit:oIeum non congelafdticalor.n, facit ne gelu cogaf: aer
n acp calidus & incongelabilis eft:fed quonia a frigore is quoq? confiftit 8C denfatur:hic oleum craflius
reddif:his de caufis femen quoq? exit quide intrifecus fpiflum 8t albu calore interiore multu fpiritus
calidi contines:fed egreflum ubi calor euanuit 8C aer refrigeratur:humidu nigruq? euadit : remanet, n.
aqua:&: fi quid parum terrena? portionis continetunut in pituita:fic i femine cu ficcefcit.Semen igitur
comune eft fpiritus 8C aqu^e fpiritus autem aer calidus eft:qobrem natura humidum eft quoniam ex
aqua coftat.Ctefias Cnidius plane mentitur ea qux de femine elephanti fcribinaitenim ufcp adeo du/
rari ficcefcens ut eledtxo ideft fuccino fimile effidatunquod nuquam fit:magis enim alterum altero fe
men efle terrenum necefle eft:& praecipue tale eorum efhquorum in corpore multum materiae terre/
na? habetur.Crafium aute albumq? eft fpiritus mixnone.Semen enim oium albu e . Herodotus uera
LIBER SECVNDVS
75
non fcribmcum nigram efle ethiopum genituram dicat.-quafi necefle fit omnia nigra efle: eorum qui'
bus nigra eft cutis. At qui dentes eorum albos efle cernere potuit: caufa ut album fitfeme:q> genitura
fpuma efhfpuma aute alba eft & maxime quae ex pauciflimis partibus conftent:&: tam paruis ut cerni
ampulla nequeant:quod in oleo quoqi & aqua euenitreu mifcentur & concutiuntur ut ante diximus.
Nec uero homines antiquos latuifle uidetur natura feminis eefpumofam: dea enim qua: rei uenerete
praeeft:ab ea ipfa facultate nominarunt.Caufajppofitae quaeftionis explicata iam eft.Congelafcere auc
femen non pofle ob eam re apertum iam eft:aer enim incongelabilis eft.
Vrrum in iis animantibus quae femen in foeminam mittunt infit aliqua conftituendi co'
ceptuspars. CAP. III.
Equiturut 3C dubitemus 8C dicamusrfi in iis qua: femen emittuntin foeminainulla pars co
ftituendi conceptus fit:quod fubierit:quonam uertatur corpulentia eiusiquando ipfum fa
cultate qua in fe continet agit:diffiniendum igitur prius eft utrum quod in fcemina confti'
tuitur accipiataliquid ab eo quod fubierit:an nihil accipiat . Atqj etia de anima qua animal
>(«'5
m
dicitur(.Eft autem animal parte anima: fenfuali) utrum in femine & coceptu inefban non & unde:co'
ceptum enim ianimatum efle nemo ftatuerit uita omnibus modis priuatumiquippe cu nihilominus
femina & conceptus animalium uiuant q ftirpes 8C aliquandiu prolifica funt:ergo animam I iis haberi
uegetale pala eft:fed quaobrem eam primum haberi necefle fit ex iis quae alibi de anima difleruimus
apertum cft.Senfualem etia qua animal eft tempore procedente recipi:& rationalem qua homo certu
eft:non enim fimul 8C animal fit 8i homo:nec animal 5C equus eademc^ i caete ris animalibus ratio eft:
finis enim poftea contingiriproprium aute eft finis cuiufqs generationis:quaobrem de mente etia quo
nam tempore:& quomodo:^ unde eam recipiant : qua: principium in participant : plurimum dubi/
tatur.Sed enitendum pro uiribus 8C quo ad fieri poteft accepifie operaepretium eft. Animam igitur ue
getale in feminibus 8C conceptibus fcilicet nondum feparatis haberi poteria ftetuendu eft:non adtu pri
ufqua eo modo quo conceptus qui iam feparantur:cibum trahant:& officio eius anima: funganfiprl
cipio enim haec omnia uitam ftirpis uiuere uidenturrde anima quoq? fenfuali pari mo dicedu eft: atq?
etiam de inteIle<ftuaIi:omnes enim potentia prius haberi qua a&u necefle eft:fed aut omnes cotingere
cum ante non fuerint necefle eft:aut omnes cum ante fuerint:aut parum cum ante non fuerint & co'
tingere:autin materia non fubeuntes femen maris:aut eo quidem indeuenientes :fed in mare aut om
nes non extrinfecus contingere:aut nullam:aut partim extrinfecus:partim non extrinfecus: caeterum
omnes ante efle impoflibile rationibus his efle oftenditur.Quorum enim principiorum aftio eft::cor
poralis haec fine corpore inefle non pofle certum eft. Verbi gratia ambulare fine pedibus ita^ extrin'
feeus ea uenire impoflibile eft:nec enim ipfe per fe accedere poflunneum infeparabilia fint : neqp cum
corpore:femen eni excrementu alimeti mutati eft.Reftat igitur ut mens fola extrinfecus accedat: caqj
fola diuina fit:nihil enim cum eius adtioe communicat adho corporalis.Sed enim omnis animae:fiue
uirtus fiue potentia corpus aliud participare uidetunidq? magis diuinum q ea qua: elementa appellan
tunuerum prout nobilitate ignobilirateue anima: Iter fe differunt : ita & natura eius corporis differt.
Ineft enim in femine omnium quod facit ut foecuda fint femina uidelicet:quod calor uocatur: id$ no
ignis no talis facultas aliqua eftffed fpiritus:q in femine fpumofoq? corpore continetur 6C natura qua:
in eo fpiritu eft proportione refpondens elemento ftellarum:quamobrem ignis nullum animal gene'
rat:neq? conftitui quicquam denfis uel h umidis uel ficcis uidetur:at uero folis calor SC animalium non
modo qui femine continetur:uerum etiam fi quid excremeti fit quaquam diuerfum a natura: tamen
id quoq? principium habet uitale:caeterum calorem in animalibus contentum:nec ignem efleneq? ab
igne originem ducere apertum ex his eft:corpus autem geniturae in quo femen animalis principii con
tentum una prouenit:partim feparabile a corpore in quibus diuina pars compreheditunqualis e quae
mens appellatur partim infeparabile:hoc inquam genitura femen diffoluitur: uerfumq* in fpiritum
euanefcit:cum naturam humidam aquofam^ habear:quamobrem an femper id foras exeat quaeren'
dum non eftmeq? an pars ulla fit forma: conftiturie: quomodo nec de fuccoaquo lac cogitur quaeri
tale quid conuenitmam his quo^ mutat:& nulla pars conftituta: magnitudinis eft. De anima quead
modum conceptus 6t genitura habeant eam BC quemadmodum non habeant diffinitum iam eft:po/
tentia enim habent atftu non habent.Semen autem cum excrementum fit eodem^ moueatur motu
quo augetur corpus digeftione ultimi alimeti ubi uterum fubiit conftituit & mouet excremetum foe
mina: eode motu quo ipfum mouetunnam illud quoq? excrementum eft: habet<^ oes partes poten/
tia adlu nulla:habet.n.eas partes potetia: qbus differt foemina a mare:na ut ex laefis interdu Iaefannter/
dum no laefa gignunf:ficex foemina parti foemIa:alias no faemla:fed mas generaf foeminam. qfi mas
Isefus eft:& meftrua feme funt:qq no pa^.Vnum.n. illud no habet origine & principia ala: quaobre
qbus alalibus oua fubuetitia gignunftpartes quide utroruq? obtinet ouum inftitutu.Sed principio ca
ret:qua propter alatum no e:id enim a maris femine affert* :quod principiu ubi foemina: excremetum
receperinconceptus fit:humidis uero corpuletiis cum incalefcut obducit* :ut in pulte refrigerata cruftu
la.Corpora aut ola cohaeret & continetur lentore:quem I dies i% adau&is corporibus natura accipit
nerui quae partes alalium cotinet.ln aliis eo q& neruo in aliis eo qd neruopportioneficutis et form^
eiufde eft:& uena 8C mebrana:&: omne eiufmodi genus:diffemnt haec eni inter fe maioris minorifcg
ratione di omnino exceffu defedluue,
DE GENERATIONE ANIMALIVM
Quae nam fint generationis caufa::qucadmodumq? partes quae« eonftituantur in ani/
malibus. CAP. IlIE
Nimalia ucro quorum natura imperfedtior eft:coceptum cum perfedtus iam eft:fed nodu
animal perfe&um foras mittunt:quod quas obeaufas ita fiat ante diximus: perfedUimeft
autem animal cum conceptus iam aut mas aut focm ina eft fcilicet in quibus fexus htec dif'
_ ferentia habctur.Sunt enim quae nec marem neqt foeminam generetruidelicet: quae & ipfa
non ex foemina mareque &C coitu animalium procreatur:fed de eorum generatione poftea dicemus.
Qlue autem animal intra fe generat fcilicet naturae perfe&a: animalia quoufigp animal pariant: forafqj
emittant:gerunt intra fe innexum quod gignitur. Ar uero qua: foras animal pariunt:cum itra fe prius
ouum genucrint:eorum nonnullis ouum iam perfedtum abfoluitunut eoru qua: foras pariut ouum:
atep ita animal ex ouo intra feminam nafeitur aliis.Cum alimentum in ouo contentum abfumptum
iam eft: repletur ab utero 81 perficitunatq? ob eam rem ouu utero non abiungitur:hsec cartilagineoru
pifcium differentia eft:de quibus poft feorfum per fedifleremus.Nunca primis incipiendum eft: pr i/
ma autem funt qua: perfedta:ciufmodi autem funt quae animal generanrieorumq? primum homo e:
deccfllo igitur feminis omnium no aliter quam caeteros*: excremeta fieri folenferf.n.unuquodq? fuu
in locum non uim fpiritu inferente non aha eiufmodi caufacogente:ut quidam a teftibus trahi modo
cucurbitarum medicinalium per uim fpiritus opinantur:quafi fieri pofiit ut nifi uis inferatur: alio ten
dit excrementum alimenti:aut humidi aut ficci:quoniam reteto fpiritu ita uniuerfo excernatur. At id
comune omniu eft:quae mouere uoluimus:uires eni retento fpiritu augentunnam & fine ea in excre
menta per fomnum exeunt fi meatus laxi pleniqs excrementi lunt fimile ab iis dicitur ut fi quis planta
rum femina dixerit quot annis a fpiritu fecerni:eo ubi frudtum afferre folet.Sed enim caufa eius rei ut
diximus eft:q> excrementis partes capaces deferiptae a natura habetur oibus:tum in utilibus illis ficco
8C humido:tum fanguini qua: uence uocatunfemina: itaq? uenis duabus maiore atq? ahorta fiflis fu'
perne uena^ multudo tenuiu in uteru defininqbus alimeto expletis naturaq? pra: fua frigiditate facu!
tatis cocoqucdi indiga traffundif in uteru:,ppter uenaru tenuitate:cu prae fua anguftia nequeant exu'
perantiam continere.ltaq; affedtus hic ueluti marifcae:autalia profufio fanguinis euenit.Cceterum me
ftrua nullo circuitu certo defcribunrur: tendunt tamen moueri decrefcente menfe:id<£ ratione redla:
funt enim corpora animalium frigidiora cum euenit ut continens aer talis efficiatunmenfium autem
coitus frigidi funt propter lunae defe&um.Itacg fit ut fines menfium quam media fint frigidiores:igi/
tur poftqua excrementum mutatum in fanguinem eft:meftrua moueri tendunt:eo quem modo dixi
circuitu at fi coco&u non eft paulatim aliquid fubinde fecerniriquamobrem qua: alba uocanf paruis
adhuc & puellis proueniunt.Seruat corpora integra uterq? excrementorum hicfecefluscum modice
fit utpote cum ab excrementis uindicentunq caulae corporibus funt ut egrotet.Sed fi uel no fit uel im
modice fit danum eueniuaut enim morbi onuntunaut corpus emarcefcit 8C extenuatur : quaobre 8C
ea alba cum frequeter mouentur:& fuperant incrementu auferunt puella^.Fit igitur neccfferio excre/
mentu hoc ob eas quas diximus caufas. Cum enim natura cocoquere nequeat:excrememu fiatnenefle
eft:non folum alimenti inutilis:fed et in uenis & per tenuiflimas uenas exundando fuperet: fed melio/
ris notae finiTcp gratia natura eo abutitur I huc loeu fcilicet generatiois caufa ut quale erat futuo: tale al/
rerum oriatur.la enim tale potetia eft quale eft corpus cuius fecretio cfhfeminis igitur omnibus excre
mentu fiat necefle eft.Sed fanguineis amplius earumq? mulieribus plurimum : uerum caeteris quocp
aliquid colligi in uuluariu locum necefle eft:caufam quaobrem fanguineis amplius eorumq? homini
lurimuante expofui:fed cur in feminis oibus excremem hoc ineft:in maribus no oibus ineft^(quae
dam enim non emittut genituram)fed ut qua: emittunt motu fuae geniturae creant quod inftimitur
ex materia contenta in femina : fit ea motu fuo interno in ea parte contento : unde femen fecernitur
idem faciunt &conftitunnt:pars ea locus fepti tranfuerfi eft in omnibus id habentibus principiu enim
naturae cor proportionaleue eft:caufa in qua cur omnibus maribus non fit excrementum genitale:cu
omnis feminis fit.Quod animal corpus eft animatum ad quod inftituendum femina femper mate
riam praebeumas uim creandi:hancenim eorum utricp facultatem tribuimus idcp eft:quo altent mas
alteri femina finitaq? corpus:& magnitudinem prteberi a femina necefle eft:a mari nihil tale nenef/
fario defidaraturmec enim inft rumen ta in iis quae efficiuntur inefle neq? ipfum efficiens necefle e:cor/
pus igitur ex femina efbanima ex mare:fubftatia corporis alicuius anima eft:& ideo qua: no unigena
coeut:quod ea faciunnquorum tepus par & uteri geftatio proxima 8C corporis magnitudo: no multo
difcrepans ha:c primos partus fimiles fibi aedunt communi generis utriuf<$ fpecie quales ex uulpe 8C
cane gencrantunaut ex perdice & galhnaceo:fed tempore procedente diuerfi ex diuerfis prouenientes
demum forma feminae inftituti euadunt:quomodo femina peregrina ad poftremum pro terrae na/
tura reddutur:haecenim materiam corpufq? feminibus praeftanquaobrem pars feminarum ea quae
femen recipit: non meatus traiedtufq? quidam eft:fed uterus amplior mares qui femen emittuntimea
tus ad id emittendum habent exangues excrementum quoduis fimul & fuo in loco eft: 8C excremen/
tum efficitunnec prius ullum nifi uis magna cogit & contra naturam diuertitur fed qua ob caufam ex
crementa animalium gcnitaliafecernuntur:declaratum iam eft:cum autem femen de mare acceflit in
femina: uterum parte puriflimam excrementi conftituit.PIurimum enim in meftruis quoqi humo
ris inutilis continetunut in maris genitura quod humidiflimum c:tum eade emiflione;tum i diuerfis
LIBER SECVNDVS 74
prior enim emiflio minus foetunda quapofterioreft:minus enim caloris animalis continet propter
cruditatem. At uero quod concodlum eft:craflum 8i corpuletius e.Quibus autem uel mulieribus uel
ceterorum animalium:foeminis nihil foras emittitur quoniam non multum excrementi inutilis co-
tinecuniis tantundem quod colligitur in utero cfhquatum iis quae foras emitrunnremanet qcfmans
facultas conftituit:aut in femine decedente contenta:aut mare fubeute particula foeminxiqux propor
tione refpondeat uuluis:ut in quibufdam infedtis fieri cernitunhumore aute qui a foeminis cum uolu
ptate emittitur nihil:adcoceptumcoferre:di<ftu eft ante:fedpotifrirnui'deuideripoteft:q> ut maribus
fic & foeminis accidat nodlu per quietem quod pollutionem appellantruerum hoc nullum inditiu eft:
nam 8C adolefcentibus idem euenit:qui 6i fi emifiuri ahquado funt tamen nondum emittunt : & iis q
uel emittunt uel emifiuri funt infoecundum:res ita fe habet ut fine maris emiffione concipi ipofiibiic
fitratq? etiam fine meftruoru excremento:quod aut redundas effluat foras: aut intus fatis fit . At fi fine
ea uoluptate quae foeminis per coitum euenire folet cocipitur.Si locus turget 8C uiilua defcedit Appius :
uerum tamen magna ex parte fic acciditrut cu profufione foeminae agatunquonia os uteri fe coprimatj
cum profunditurrin qua quidem profufione uoluptas dC mari & foeminae contingere folet:femen ena
maris melius ita dirigitur & iuuatur profufio aut non intus fit ut quida uolut. Os enim uteri angufiu
eftrfedante quo foemina mittit uaporemnllud nonullarum recrementu:eodem enim mas etiam mit/
tit quod fuderit:& aut ibide manet femen emiflumiaut intus ab utero trahitur fi calidus e: & modice
temperatus.Cuius rei iditium g> locus qui modo madebatrreficcatus mox fentiatur. Animalibus eria
quorum praecordiis uulua iungitur ut au ibus &C pifeibus qui animal pariunt ne femen illuc trahatur:
fed profufum deueniat impfum impofilbile eft.Trahit genituram hic locus fuo calore:mefiruo^ etia
decefiio:& confluuium fomitem in ea parte caloris parac itaq? ut uafa non illita calido diluta humore
aquam in fe trahunt ore inuerfo ita attrahitunnec audiendi funt qui partibus accomodatis ad coitum
officialibus id fieri opinanfmullo enim padto fic fieri poteft:cotra euenit iis qui feme a muliere quoq?
emitti aiut. Accidit eni ut poftqua foras emiferunt retrahat infus:fiquidem quod cmifium efi mifceri
debet cum maris:genitura:quoditafierifuperuacaneume.Atueronatura nullam rem fuperuacanea
facit:cum autem excrementum foeminsei utero conftiterit a maris genitura:qusefimile facit utladhs
coaguIum.Coagulum enim lac eft contines calorem uitalem qui partes fimiles ducit eode&unitatqs
conftituit:& genitura ita fe habet ad meftruorum naturam :eaaem enim natura ladtis & meftruo^ e :
itacp coadhs ia partibus corpulentus humor excernitur obducunturq? circum parte reficcefcete terrena
membranee tum neceflario tum et alicuius gra:nam & calefcentis frigefcentifue rei extrema ficcefcere
necefle eft:& aial no in humido:fed feorfum contineri oportet:uocantur ea quibus obuolutus e foetus
partim mebranee:aliee fecunda quee maioris minorifue ratione differunt:heec parimodo in omnibus
tam ouiparis quam uiuiparis habetur:fed enim cum conceptus inftitutus eft :facit fimile iis quae ferun
tunprincipium enim primum femina quogp intra fe cotinent quod potentia primo cornetum: ubi fe/
cretum mox e:germen mittit 8C radice qua alimetum aflumitur:incrementum enim defideratur.Sic
in conceptu quodammodo cum partes corporis omnes poteria infint principium maxime proptum
habetunquaobre cor primum adtu fecernitunquod non modo fenfu ita fieri conftat: uerum et rone.
Cum.n.quod gigniturdeambobus abiun&uiam e:feipfum gerere gubernare &difpefare debet: pe/
rinde quafi filius a patre emancipatus:feorfum<£Col!ocatus:ita<j principium haberi oportena quo etia
poft ordo mebro^t defcriba£:& quaeeugp ad abfoluedum animal ptiner:difponan£:nam fi extrinfecus
aliquado aderit:& poft inefie incipietmon folum dubitaueris:& quonam tepore accedat quadKeris:fed
ct cum pars queuis diftinguimrad primum fubftare necefle eft:ex quo 8C incremetum & motus caete
ris partibus contingat:quaobre qui ita ut Democritus aiunt exteriora primum afalis difcerni:tum ite/
riora quafi lapideum aut ligneum aral condannnon redte dicunt:rcs enim talis nullum principium ha
bet:ataialia omnia habet:atquntrafecontinet:quapropter cor primum diftindtum in oibus infpicif
aialibus quae fanguinem habetrid.n.pricipium eft 6C fimilarium & difllmilarium partium :iam enim
principium id accepifle afalis conftituti^ foetus decet:cum alimetum defiderat:quod enim iam aial e
augetunalimetum aut ultimu afalis fanguis eft:aut quod fanguini proportionef :quo^ uafa 8C conce/
ptacula uense funnquaobre uenaije quoq3 principium cor e:patet hoc ex hiftonis & difiedionibus ani
malium :fed cum poteria quide animal Iit:fed impfecftu aliunde accipiat alimetum necefle efhquaobi e
utero di parete:ut terra planta utitur ad cibu hauriedu donec pficia£:& iam fit animal potentia grefllle
quo circa ex corde primu ucnas illas duas natura defcripfit:de quibus uenulae dependet in uteru: ex q/
bus:q umbilicus uocatur conftat:umbiIicus enim uena in aliis fimplex in aliis multiplex e:qua uenam
pueame cuticulare ambit qd umbilicus uocaf quonia uena^ imbecillitas tutelam eperimetumqj de/
liderenuenae aut quafi radices contingar ad ute^:per quas alimetum haurit foctusxius enim reigra'
tia animal in utero manetmon ut Democritus ait:utmebraformenf fecudum mebra pareris: apertu
hoc in ouiparis eft, Nam illa in ouis diftinguunf feparata a uulua paretis:fed dubitaueris. Cum primu
cor oriatur fanguine pditu.Sanguis aut fi alimentu quod extrinfecus uenit:unde nam primu alimetu
fubierir. An id uerum non dicitunalimentum omne efie extrinfecus:fed .ptinusjut in piatarum femr
mbus ineft aliquid tale primu quod Iacfteum uocaf.Sic in animalium materia excrementu coftitutio/
pis alimetu eft. Incrementum igitur foetui umbilicum contigineodem quo plantis modo per radices
at(j et aialibus ipfis ubi abfoluta iam funt:ex eo quod continetur alimento idem acccdinde qbus poft
DE GENERATIONE ANIMALIVM
fuo loco dicendum eft.Diftindho aurem partium non(ut quidam opinan'tur)propterea fit quia fimile
fuapte natura ad fimile ferafrnam praeter alias multas quas ratio ifta habec difficultates:accidet ut que'
uis pars fimilaris feorfum creerunuerbi gratia offii per le:&: nerui St carnes.Si quis cam caufam appro
bet.Scd quoniam excremetum foemina: potetia tale eft:quale natura animal e:partefq? potetia infuntr
n&u nulla ineft ideo pars qua:q? exiftit. Quoniam et agens St paties cum fe inuicem tetigerim quenda
in modum alteru agensralte^ patiens cftrmodu hunc ita intelligi uolo ut conditionibusrfic ubirquam
do defcnbatunita enim continuo alterum agit alterum patitur:materiam igitur focmina prarbetrprin
cipium motionis mas:& queadmodum qua:abarteefficiunf:per inftrumenta efficiuntur: fed uerius
dixerim per motum eoru qui artis operatio eft:ars aut forma eoru qua: efficiuntur eft in alio : fic a fa/
cultate fiue uirtute animae uegetalis agitunutcp in aialibus ipfis St plantis poftea ex alimeto uis eadem
efficit incrementum utendo caliditate St frigiditate quafi iftrumentis (motus enim in iis confidit St ra
tione aliqua unumquodqj efficiOfic etiam principio conftituit id quod natura efficiturreadem.n. ma'
teria eft ex qua augetur:& ex qua conftituitur primum.lta^ facultas quog? agens eademop pricipio e:
fed maionquod fi ha:c uegetalis anima eft:eadem qua: generet quocp eft: id 33 natura cuiufqs eft ffita St
in piatis St in aialibus oibus exterse anima: partes aliis infunt aliis defunt aialibus:fed cum in plataru
genere nullo difcerniculo fexus diftinguaf a foemina:in aialibus qq no oibus diftinguif: St mas ob ea
rem defiderat foeminam. Atqui quaffierit quifpia qua de ca foemina defideret marem nec exfe ipfa ge
neret.Quadoquidem anima habet eadem St materia excremetu foemina: c:fed caufe illud e q»animal
fenfu differat a plantamec fieri poteft ut uel facies uel maus uel caro uel alia pars fit nifi anima fenfualis
infit aut acftu aut potenta:8<: aut aliquatenus aut fimpliciteneritenim ut mortuus aut pars mortui qd
fi mas eft efficiens talis animae impoffibilee ut foemina ex fe ipfa animal generet:ubi mas a foemina fe /
paratur eo enim quod diximus mas diffinitunqua mas eft ratione. Quseftionem uero propofira ra/
rione non carere patet in iis auibus quae oua fubuentanea pariimcum aliquatenus poffit generare:q<T
St ipfum recipit quaeftione.Quonamodo oua eoru dicunf uiuerefnec enim ita ut oua foecunda poft
funt fic enim adhi animatum ex iis efficere£:neq? ita fe habet ifta aut Iignu aut lapis. Quippe quae cor
ruptione aliqua pereat:ut quae uita quodamodo ante participaret.Coftat igitur haec aliqua habere po
tentia anima fed qua ifta ultima prorfus habeat anima neceffe eft quae uegetabilis eftffiaec enim a:que
in oibus tam aialibus q piatis ineft, Sed cur partes aial no efficiat f Quia fenfuale anima habere ea opor
tet:no animaliu partes ita funt ut piatarum. Quaobrem maris focietateopusc:mas enim a foemina fe
paratus i iis S:St qde fic ufu euenit.Subuetanea.n.illa foecunda reddun£:fi mas coiuit tepore quodam
fed de eoru caula poft.Si quod aut genus eft q> foemina fit St marem diftindlrm no habeat:id ex fe ipo
animal generare poteft.Quod 8>C fi nondum fide digna exploratum habemus tame facit ut i genere pi
fcium dubitef eo^.n.quos rubeos fiue rubelliones uocant: mas nullus adhuc uifus eft. Sed foemina:
omnes foetu plena: reperiuntur, Verum de his nondum compertum habemus quod fidem faciat fatis
quod autem nec mas neq? foemia fit i genere quoq* pifeium eft:ut anguilla 8t genus mugillum quod'
dam in fluuiislutuIentis.At uero in quibus fexus maris 8t foemina: diftindtus habetur fieri no poteft
ut foemina ipla per fe generet perfecfteuta enim mas fruftra eftet : quaobrem in iis mas femper perficit
generationermhicenim fenfualem dat animam aut per fe genituram : fed cum partes omnes potentia
in materia infmt:cum principium motionis affuit:perinde ut in fpontinis illis miraculis:quod lubinde
fequitur excitatur:&quod nonnulli naturales aucftores exponere uolunt.Cum dicam fimile ferri ad fi/
mile dicendum partes moueri non mutantes locum fed manentes:& alterafcentes : mollitie: duritie:
colore 8C reliquis partium fimilarium differentiis fa£he lam adtu-.quod ante creant potentia:fit autem
primo principium:quod in fanguineo genere cor eft:in caeteris proportionale ut faepius didtum e.Idqj
effici primum non modo fenfu percipitur: fed etiam quod per obitum uita hic ultimo deficit : euenit
namq* in oibus ut:quod ultimum fit id primu deficiat:# quod primu id ultimu quafi natura decur/
fionem reducem agat:# a calce ad carceres:unde proruit reaeat.Eft enim generatio ex nongente i ens:
corruptio contra ex ente in no ens.Gignuntur poft principium didum e interiora priufqua exteriora.
Sed prius maiora q minora uifunf:quis nonulla prius non orianfrprimu fuperiora pcordiis formanf
eandecp magnitudie pftatma iferiora St minora funt St minus difcrcta:idq3 in oibus qua: parte fupior
inferiore® diftinguu£:exceptis infedtis.Qua: enim ex iis uermicule nafcuntur parte inferiore amplius
crcfcuntfijperioreiam inde a primo ortu minora funt. Greffilium mollibus folis nullum diferimen
eft fuperioris St inferiorisrquod autem de parte fuperiore diximus priufqua iferioreconftitui idem in
plantarum etiam genere euenit:femina enim prius mittunt radicem q ramos diftinguunturaialium
partes fpiritu fed non aut parentis aut fuo:ut quidam natura: interpretes uoluere : hoc enim in genere
auium 8t pifciu St ife&orum palam fit qua: partiu feiundta a parente nafcunf ex ouo in quo formanf
St explanantur:partim non fpirant omnino: St tamen aut ouo aut ucrmiculo cnafcuntur : alia quancf
fpirant St in utero capiu t explanationem : tamen non prius fpirare icipiut q pulmo perficiatur. Articu
iatur St hic St oes priores parres anteq aial fpiret.Item quadrupedu :qua: multifida funt ut canis:leo:lu
pus:uulpes:lupus ceruarius:oiaca:cos generat:poft palpebredehifcur.Iraq? coftat inca:teris quoq? om
nibus ut quatitatem fic qualitate potetia ante fubftatem effici: adtu poft ab eifdem caufis a qbus diftin/
guitur qtitas &duo ex uno efficitunfpiritum uero in cfte eft quonia humidus St calidus e.Cum alteije
aganal teru patiaf.Iam antiquo^ nonulli natura: interpretffiqua: poftq efficeref pars temptarunt quri
UBER SECVNDVS 75
dem exponere:fed param ufu periti earum quas accidunt rerum:partium enim alte priores aliis funt
quod in ca. teris etiam rebus eft. Prius autem multiplex iam e:id enim cuius caufa:& quod eius caufa
differunt:& alterum generatione:aIterum eflentia prius eft.Quin & quod eius caufa duplicem recipit
differentiamraut enim e unde motusraut quo utatur id cuius caufa uerbi gratia genitale & inftrumcn
tale rei gcnerate:horum enim alterum ideft generas 6C agens praeefle oportetrut quod deceat priufqua
quod difcat.Sed tibias poft eum qui tibiis diftat:fruftra eni aderunt tibiae iis q uti nefeiant tibiis. Cum
ita^ tria haec fint primu finis que ee id dicimusrcuius caufa:fecundum quod eius caufa fcilicetprinci'
pium generas & mouensrefficiens enim 8C generans qua talia funt ad id pertinent quod efficitur & ge/
ratur. Tertium utile 8C quo finis utatunprimum eam partem habere necefle eft in qua principiu rao/
tus continetur.Hsec enim protinus pars finis prima 8t potiflima e:tum poft eam totum 8C finem:ter/
tium uero 8C ultimum partes iis accommodatas inftrumetales ad ufus nonnullosdtaq? fi quid tale eft
quod in animalibus inefle necefle fit:quod totius naturae principium & fine contineat id effici primu
necefle effiqua enim mouens primum oririrqua pars finis eft cum toto oriri debet:itaq? inftrumenra/
lium partium quae fua natura genitales funtreasfemperee priores oportebitralterius enim caufa funt
tanq principium. At uero quae tales ex iis quae alterius gratia conftat non funt:eas efle pofteriores con/
gruitrquaobrem utras nam partes priores fint.Quae alterius caufa an cuius ca ipfe fint diftingui no fa/
cileponinciditenim ut partes mouentes priores fint generatione q fmisrmouetes autem ab inftrume/
talibus diftingui non facile eft. Atqui ea ipfa uia rationec^.Quid poft quod fiatrquaerendum e finis.n;
quorundam pofterior eft.Quamobrem ea pars quas principium continet: exiftit. Mox tota fuperior
moles :quapropter caput & oculi foetus maximi inter initia apparent. Inferiora ab umbilicorcrura dico
exigua cernuntur.Partis enim fuperioris gratia inferior eft. Et neque pars finis neque genitalis e: eius
neceflitatem etiam cur ita fit:non bene reddunnqui quod femper ira fit dicuntridq? principium in his
exiftimant:ut Democritus abderitanus opinatunq» fempiterni 2C lfiniti prfeipium nullum e: caufa au
tem cur i ita principium eft:& ffinitum quod fempiternum ejtaq? interrogare de eiufmodi rebus cur
eft itafquasrere fquit prfeipium lfiniti. Atqui ea ipfa ratione qua cenfeant non ee querendum nullius
rei fempiterne demonftratio ee poterit:& rame ee com pluriu uidef :qua^alte fem per fiunt :alte fem p
funt: na 8C triangula figura duobus redis equales femp habet:& diametru fcomenfurabile ee cu cofta
fempiternum e:attamenca eo^aliquai&demoftratio e.lgitur non ofum rerum prfeipium qrendum
ee rededicif:at re^quae femp aut funt:aut fiunt nullum prfcipiueequasredum nobeneafieriturifed
ea dutaxat principia non recipiunt examen eiufmodi:quas rerum fempiternorum funt:principii enim
alia cognitio non demonftratio eft:principium uero in rebus immobilibus quidiras e.ln rebus autem
quse fiunt iam plura habentur principia:fed modo diuerfo:nec omnia modo eodem quorum princi/
piorum unum numero eft:unde motus quaobrem omnia quse fanguinem habent animalia cor pri/
mum poffident ut inter initia noftras difputationis didum eft:in ceteris primum gignitur:quod pro/
portionale fit cordis:uenas ex corde tedunt didudas modo riuoru q f parietibus pficifcenres ab eodem
fonte pingutunpartes enim coitidas iis funnutpote quae ex iis coaugmetenf atgj cofiftat. Ortus fimila
riu frigore caloreue agitunconfiftut coquuturq? alia frigido alia calido . Quarum rei differetias alibi
expofuimus ante fcilicet quae humore igneq? refolubiles:quae humore frefolubiles ignegp illi quabiles
fint:per uenas igitur 8C meatulos quofep alimentu refudans:quemadmodum aqua per crudiufculam
futem:in carne aut carnis proportionale conuertitur frigore confiftens:ex quo fit ut caro ab igne refol
uatur.Sed quae terrena admodu oriuntur parum humoris calorifgj adepta:hasc dum refrigefeut hu/
more cu calore euaporante duram terrenaq? forma capiut:ut ungues cornua:ungule : roftra: quaobre
igne hasc molliunf.Sed humore nonnulla liquefeunt ut ouo^s putamina.Nerui 8>C ofla calore fteriora
confiunf ficcefcente humore:quaobrem offa refolui ab igne non pofluntrquomodo tefta indiflolubi/
lis e:quafi enim f fornace excoda a calore generationis: ira conftat:hic autem calor nec ex colibet carne
aut os facit:neq? quolibet modo aut tepore:fed ex materia apta & ut apte & cum apte effici poteftmecp
enim quod effici poteft efficief a mouente quod ad u careat neq? quod adii optinet efficere ex quolibet
poterit: ficut nec faber archam nifi ex ligno facere pot: neq? archa effici ex lignis poteft fine fuo artifice.
Ineft hic calor in excremento feminali tantam talem q? habens motionem & adionem : quata modice
ad qua uis corporis partem accommodetur. Quod li uel deficit uel excedit re quas fit aut deteriorem
efficinaut lefam & manca:fimilirer ut in iis agitur quae foris igne coquunf ad cibum aut ad aliu ufum :
fed in iis motum caloris nos moderamur:in illis natura gignentis accommodat.In iis aute quae fpote
oriuntur caufae efhmotus temporis & calor:frigor priuatio caloris eft:utitur his ambobus natura uim
habetibus:neceflario:ut alterum hoc alterum illud faciatffed in iis quae alicuius gratia gignunf:accidit
ut alterum frigefaciat alterum calefaciat:atq? ita pars quascp qualitate certa efficiat ut caro mollis:partf
neceflario talis exfde fada partf alicuius gratia neruus ficcus & dudulis os ficcurn 8C fragile cutis carne
ficcefcente efficif quomodo in polentis cruftula qua uetula uocant: nec folu propter extremu genera/
tio eius euenit:fed etiam q? lentitudo refideaucum euaporari non poflit ue^ f caeteris lentum id fquali
dum eft:itaq? fit ut extrema exanguiu animaliu tefta cruftaue coftent:at in fanguineo genere lentu hoc
pfguius eft:& qde quae natura non terrena admodum funt eorum pingue fub cutis operimeto colligi
tunquafi cutis ex eiufmodi lentitate confiftat:pingue enim habet aliquid lentitatis:fed hxc ofa ut di/
ximus partf neceflario partf no neceflarioffed alicuius gratia effici afleredu e:primu igifmolles fupior
o iii
DE GENERATIONE ANIMALIVM
per generationem difiiguitur inferior tempore proccdete: recipit incrementu in fanguineo genere:oia
uero lineamentis:primu defcribuntundeinde colores recipiunt:& mollitiem & duritie quafipifloris
officio fungatur natura cum codit di creat:pidlor enim ubi lienis primum defcripferit animantermox
uario illinit colore ac perficit jcum itacp principia fenfum totius q? animalis in corde contineatur : hoc
ob eam rem primu gigni£:mox ob eius calore frigiditas fupra ubi definunt uenae refpondes cordis ca/
lori conftiruit cerebru:iraq? caput a corde continuo genera £:& magnitudine ceteris pftat.Principiom.
cerebra multu 8i humidueftifed recipit dubitatione quod oculis animaliu euenit:pricipio cm maximi
uifuntur:& i pedeftri di i natatili di i uolatili genere:ultimi uero oium partium perficiuf : iterim enim
concidutrcaufa aut eft:q> oculope fenforium pofitum quide efhut extera fenforiaaput meatu: fed cum
fcn forium tangendi guftandiq? protinus fitraut corpus aut aliquid proprium corporis aialiu.Olfacien
di uero audiendiq? meatus contingant aerem externum pleni ipiritus natiui oriricp a corde tendantiac
definat ad uenulas cerebro adiundtasroculis folus proprius corpus prae exteris habet fenforiisrquod hu
midum & frigidum efhnec antecontetum eo in loco potentia ut cxterx partes:tu deide aftu exiftes:
fed a cerebri humore fecernitur pars purifiima per meatus qui ab oculis ipfis tedere ad membrana ce/
rebri uifun£ cuius rei argumetum q? nec alia pars humida & frigida eft in capite praeter cereb^:8£ocu/
Ius frigidus atgj humidus efbitacp ncceflario locus hic magnitudinem primu capit poft cofidit na & I
cerebro eodem euenit modo:ut primum praehumidum multuq? finmox humore efflato coco&ocg
corporatur magis fubfidctq?:&: cerebrum di magnitudo oculorum tprincipio igitur caput prxgrande
propter cerebrum :oculi grandes propter humorem in ipfis contentum apparent: ultimi uero praefici/
untunquoniam cerebrum quoq? uix confiftanfero enim a frigiditate huimditatecp uendicaturm ora'
nibus quidem :fed praecipue in hominemam 8C finciput inter ofla ultimum cofirniatur. Iam enim cu
partus in lucem uenit molle hoc lfantis os efbcaufa ut hoc maxime hominibus accidat quoniam cere/
brum humidiffimum & maximum omnium animaliu homines habeancuius rei caufa eft: q» calore
etiam cordis purifiim um optinet quod teperametu intelleflus plane fignificatrhomo em ofurn aialiu
prudetiffimus eft.Puerictlogo tepore nequeut cotinere caput:p podere cerebrn nec fecus partes quas
mouere oportet:principiu.n. mouendi fero fupioribus domina£:& ad poftremu iis quo^ motus non
iungitur cu principio ut cruribus.Palpebra et talis pars eft:fed cu natura nihil fuperuacancu : nihil fru/
ftra facere foleat.Conftat nec prius neq? lofterius quam ufiis exigat ab ea effici quicquam : fic enim q<f
fadlu efhfrufta aut fupuacaneu fuerit itaq? palpebras fimul & diftingui di poffe moueri necefieefhSe/
ro igitur oculi animalium:perficiuntur propter copiarri humoris concoquedi in cerebro. Vltimi aute
q? mouendi facultas nifi increuerit:nequeat mouere eas partes:quse tam remote a principio refrigera/
tecp funtrdedarant hoc idem palpebrae fua naturaxum enim uel quatalibet grauitate caput temptatur
aut ex fomno:aut temuletia:aut alia eiufmodi caufa palpebras attollere no poffumusrquaqua leui pon
dere aggrauetur.Sed de oculis iam di&um e.Quemadmodum oriantur : di quam ob caufam ultimi
articul cntur di abfoluantur.Cxterarum partiu unaquxcp ex alimento gignitur nobiliflima quxcp di
potiflimi principii particeps exconcodto fmceriffimo primoq? alimeto: reliquae neceflarixac illarum
gratia infli tuenda ex deteriore di reliquiis excremennfqp.Perinde enim natura atcp paterfamilias pru'
dens nihil amittere folet:ex quo facere aliquid commodi pofllt difpefatur autem in cura rei familiaris
ita:ut cibus optimus detur liberis:deterior fertus uilifllmis foriis animalibusiur igitur incremeto iam
addito mens aduena facit haec fic in ortu ipfo natura ex materia finceriffima carnem exterorum Tenfo
rium corpora conficit ex recrementis ofla:neruos:pilos:ungues:ungulas:& reliqua generis eiufde con/
Ihtuit.Quamobrem hxc efficiuntur cum iam fuppetit excremetum naturx:ofia igitur in prima par
rium con flirutione gignuntur ex feminali excremento, Cumq$ animal augetur haec incrementum ex
alimento capiunt naturali:quo partes principales augentuneius tamen ipfius alimeti funt: di reliquiae
di excrementarfit.n.in quouis primu:6£ fecundum :alimetiqp ratio duplex eraltera nutriediraltera auge
di: nutries e:quod ee prxbeat& toti & partibus auges quod acceflionem ad magnitudine fariande qui
bus poftea difieredum latius e.Nerui et eode modo:quo ofla inftituuntur:& ex eodem uidelicet ex fe/
minali excremeto 8i nutritiuo:fed ungues:pili:cornua:roftra auiu:& calcaria:^ fi quid eiufmodi aliud
efi :ex cibo gnignunf aduetitio di audtiuo:que tum a foemina:tum de foris fibi acquirunt: quaobrem
ofla quodam tenus capiunt incremetum:omnibus enim animalibus exitus magnitudinis e.Itaqp ofla
quo^ certo augedi termino deferibuntunnam fi haec femp augeretur animalia quocp: in qbus os aut
oflis proportionale e augerentur quadiu uiueret:magnitudinis animalium moeta di terminus his de/
fcribitunfed quam ob caufam non femp capiant incremetum:poflea declarandum e:pili aute di eoru
cognata omnia quadiu infunt tam diu augetun&: magis cum corpora aut xgrotant:aut fenefeuntat^
decrefcunt quoniam plus excremeti tantifper remanet cum minus in partes praecipuas confumaf pro
pter fenium aut morbum :na ubi id quoqi ob xtatem defecerit:pili quo® deficiunt:atofla contra: de/
crefcunt enim cu m corpore di mebrmdefundhs etiam pili augentur:fednafci nequeunt. De dentibus
dubitauerisffunt enim eiufdem naturae cuius ofla:gignuntur® ex oflibusrut ungues pili:comua:& fi/
milia ex cure:quo fit ut ipfa colore pariter cum cute imutct:alba.n.& nigra di uario modo diuerfa pro
colore cutis reddunf.At detes nihil tale recipiut:oflibus,n.anumeran£:i iis aialibus q ofla habet di de/
tes accrefcut foli ofum ofliu tota uita:qd patet i iis detibus qui mutuu tadlu declinatxaufa fcremeti e:
quoad pertinet ad id cuius gratia ut fungi officio pofllnribreui enim tepore attritu confumerecur nifi
LIBER SECVNDVS
76
fubinde repararentunquando uel nurtc fenefcentibusrnonullisedacibus dente no magno preditisrad '
modum perterunturiplus enim in dies adimitur q additunquaobrem bene id quoque ad rem qute ac
cidit emolita natura efbquippe quae in fencdlutem uitaeq? exiturmdentiu proferar : di pro uirae fpario
praercripfent modum. Sed fi deciefmilies aut deciefcentics annis uita feruaretur:& pgrandes primos
oriri oporteret di faepius renafci.Quauis enim affidue reciperent incrementumrtamen detriti plufq ac
crefcerent.Inutiles demum ad cibum conficiendum euaderenr.Sed cuius nam gratia capiant icreme/
tu didtu iam eft. Accidit autem ut neq? eandem naturam quam caetera ofla deres habeancaetera enim
in prima conftitutione omnia gignunrur:neq? eft quod poft oriatur. At dentes poft enafeuntur: qua/
obrem cu deciderint denuo pofluntoriri:tanguntenim ofla nocontinuatuncx eo tamegignutur ah>
menro:quod in ofla adminiftratur:quapropter eade quam ofla habent naturam :di tunc cum illa iam
fuum numerum receperuntifed cum caetera animalia dentibus :autdentiu proportionali praedita ena^
fcantur:nifi quid prater naturam accidit.Perfedtiora enim q homo generatioeabfoluurur: homo de'
tibus carens uenir in lucem nifl quid praeter natura interceficrinfed qua ob cam dentcs:alii decidatralii
nonrpoft explicabimus.Quod autem eiufmodi partes excremento conftituuntunea caufa homo i ob
faepto 8i nudifflmo omnium animalium corpore eft:& ungues minimos pro magnitudie habcr:mi>
nimu naq? in eo eft excrementum terrenumicum enim excrementum quodq? fit:quod inconcodlum
remaneat.Tu quod terrenu in corporibus eftromnium maxime eft inconcodtuiqueadmodum partes
quaeg? conftituantur:& quae nam caufa generationis fit declaratum iam eft,
Quomodo foetus in urero animantium augeantur. CAP. V.
Vgentur foetus qui forma aialis nafcuntunper umbilici annexu :utantc diximus. Cu.n.uis
quoq? nutriendi in aialibus infit:umbilicu ftati quafi radice agunt in uteru:umbilicu uenae
contenta in putamie coplennplures i maioribus aialibusiutbouecaeterifq? generis eiufde
binae in mediocribus fingule in minimisthoc fanguineu hauriunt alimetu : uterus eni exi /
; eft uenaru multaruraialia igitur non utrin^ dentata oia:& denratope utrinq? quepe uterus uenam
n Angulare habet pertinente granderfed pro una plures frequentes continetinaec in utero habentiq
' ’ - . umbilicus deuenir atq? adhaeret.Teduntur.n.uens umbilicares undiq? la/
" m per uteru:& qua deftnunthaec illa acetabula exiftunteuruamine fuo
factu couerfa.Secudae uero di mebranae Iter fcetu di ute^t politae funr.
Acetabula foetuaccrefcete proficifcentecp ad exitum minora fubinde redduntur:demuq?obIiterantur
cu perfedtus ia efftin ea.n.ueluti mamas reponitur a natura faetui alimetu fanguineu quod du colligif:
SC paulatim ex multis cofiftitiquafi puftula di inflamatio corpus acetabulorum exiftinitag? quadiu foe
tus fit minonnec multu cibi aflumere poflit cofpicua maiora^ funt.Sed audio iam foetu confidunt di
exokfcutiminuta 8i utriq? detata animalia magna ex parte acetabulis uveri carcntitcndit umbilicus in
Bis in uena Angularem quse per uterum maiufcula fertur.Cuq? eiufmodi aialia:alium unu alia plura pa
riantiquomodo unum eodem plura habentur, Sed haec di difledlionu exemplis:& hiftoriarum come
tariis infpicienda explorandae*? funtihaerent enim di continentur animalia ex umbilico qui ex uena de
pendet per equilibrium diredtum ad uenam quafi aquaedudtum flueteifoetus membranis 8i fecundis
obuolutus eontinetur.Qui infantes ali in utero aiunt luggenres caruculam quandam non redle dicuti
Jdem enim di caeteris animalibus eueniret.Quod tatne nufqua uidemusiat^ facile per difledtioes ui/
deretur A eflet.Omnes etiam foetus:tum uolucres:tum aquatiles di pedeftres pari modo membren^
tenues ambiunt-.feperantes ab utero &i humoribus admiflis.Sed nec i iis ipfis tale quicquam inefle ui'
demusinero fieri poteftiut per eorum aliquod alimentum haurianttiam quae ouo nafcutur omnia u
crementu foris recipere abiundla ab utero apertum eft:itac£ non redle aiunt qui ita dicunt:ut Demo/
critus.Coeuntanimaliageneris eiufdem fecudum naturam :fcd ea etiam quorum genus diuerfum q/
denrfed natura no multum diftat:A modo par magnitudo fit:& tempora aequet grauiditatisiraro id
finfed tarne Aeri &i in canibus 8i in uulpibus 8i in lupis certum eft:canes etiam iudici ex belua quadam
fimili di cane generanturrnecnon in auibus falacioribus idem fieri uifum eft:ut perdicibus di gallinis.
Quineriam aduncorum accipitres fpeciem diuei A coire inter fe putantur Jdemcj in nonullis aliis aui/
bus euenire animaduerfum eft:in marinis nihil adhuc exploratum habemus dignum memoratu:qui
tamen rhinobati appellantur maxime gigni creduntur ex fquatina di raia. Ad ha:c quod de Africa in
prouerbio eftifemper aliquid noui Africam afferre propterea dicitur: q? diuerfa etiam genera cceanr:
nam ob aquae penuriam terrae illius uel alienigena libidine copulantur, Cum in loca paucifllma rigua
cogregenturrfed cu caetera Ac orta rurfus ipfa inter le coeant generareq? poflint: genus unum nudoru
ftenleeft:quippe quod neq? fecum nec^ cum:aliis iundlum generet, Quaeftio igitur i uniuerfum qua^
ob caufam ftenlis aut mas aut foemina At:funt enim fteriles di mulieres di uiri:atq? etiam in caeteroru
animalium genere:ut equorum :ut ouiu:funt quae nulla faciat prole:fed muloru genus totu fterile eft.
Caufa: uero fterilitatis in eseteris animalibus plures funtrna di a primo ortu naturae locis ad coitu co/
modis oblaefts fteriles di mulieres 8i uiri rcdduntur:ur alterae no pubefcat:alteri no barbefcat:fed fpa'
dones quida Ant:aliis in proceflu aeratis ide acciditaffedlus aut propter corporis nutricationem plcnio
rem: mulieribus eni pinguioribus fadlis uiris corpore melius habiro excrementu feminalc i corpus ab
fumidataq? fit ut illis meftrua defunr:his genitura:aut ex morbo uiris humidu fri|iducp emittif feme
mulieribus purgatioes uitiant plene^ excremeto^d morbifico^» reddunf. Multis et:tu uiris:tu mulk/
DE GENERATIONE ANIMALIVM
ribus hoc ide accidit malihoblaelis partibus & locis accomodatis ad uenere:quaeuitia partim curabilia
luntrpartim incurabilia:fed maxime Heriles tunc perfeueranticum primo naturae ortu tales conftite^
runt:gignuntur enim di mulieres uiragines di uiri foeminares alteris mefirua defunt alteris femen exi
le frigidumcp efi.Quaobrem ratione reda experimento in aqua probatur foecuditatis feminis: quod
enim tenueac frigidum efl:cito diffufum per fummainnatat.Quod foecundum efl in imum defcen/
dit:calidu enim quod concodum eft:concodum autem effiquod fpiflum craflumq? efl:mulieru pro/
batio fuffitu:ut odores fubeuntes uterum efferantur ad locum fpirandi:& afficiant halitum :atque etia
illitu ut colores oculis impofiti faliuam perficiant orisrnam mfi hsec ita fiantrmeatus corporis p quos
excrementum decedit confufos obfeptos di obcecatos efle fignificatunfedes enim oculorum maxime
omnium locorum capitis feminalis effiquod patet cum fola ipa per coitum uenereum manifefte imu
tetur:& ufu immodico rei uenereae oculi aperte langueant di fubfedeant:caufa efl: q> natura genituras
fimilis cerebro eft:aquofa enim materia eius efhcalorqj aduentitius:purgationes autem feminales a fe
pto ueniutrpricipiu.n.natura: hinc eft.Itaqp fit ut motus a genitali ad pedus deuenianhic odores p fpi
rationem fenfum efficiunnhominibus igitur caeterifque generibus (ut ante retulimus) particulatim
hrec Iasfio obuenit.
Contra empedoclis di Democriti fententiam.Qui non rede fenferunt quam ob caufam
mulifintfteriles. CAP. VI#
T genus muloru totu Herile eH:cuius rei caufa no bene ab empedocle 8i Democrito reddi£
obfcureempedodesrplanius Democritus fcribit:fed neuter bene afferat, n# demoftratione
asque de oibus qua: pter fuam cognatione coeat.Democritus meatus mulo^ corruptos in
uteris dicit:quonia no ex cognatis pricipiu eoru cofiftinfed id cu aliis etia aialibus accidat:t3
men nihilominus poliunt generare. Atqui fi id caufas eet fterilitatis:ca:tera quoq? Herilia ee deberent:
quae ita coeunempedodes mixtura feminu caufarunqua: defa ex molli utracp genitura confiHat.Caua
enim di defa coaptari uiciffim fiericp ex iis duru ex molIibus:ut fi aes Hagno mifceatunfed nec i flagno:
di aere cam rede aflignat:dixi de his i problematismeq? pricipia ex rebus ullo modo cognitis accipit:
caua,n.& folida coaptata uiciflirmquona modo faciat mixtione:aut uini 8i aque:aut alius cuiufpiam:
hoc.n.Iupra hominis captu dici£:na queadmodu caua uini 8i aquae debeat accipi:pter fenfum oino e:
Ite cu ita fit:ut 8i q ex equis gignatur:& afini ex afinis 8i mulus ex equo 3i afino alterutro mare aut foe
mina.Cur ex his ta denfum cofiftat ut Herile finqcfprodierit.ex equo aute foemina 8i mare:aut afino
foemina 8i mare Herile non jjueniatc Atqui molle di maris equi di foemina: feme eH:coit aute equus
cu afinoitum mare tum foemina pro differetia fui fexus:ideoq? gigni ex iis Herile aitiquia unu ex am^
bobus feminibus mollibus conficiatur::ergo di quod ex equo mare ac foemina gignitur Herile efle de
bebinna fi altera caufam ee flerilitatis:ut difiimile genitura: afini.Nunc uero quali illius femini tali dC
cognati mifcetu r:ad ha:c demoflratio seque de ambobus ta mare q foemina rede affertur. Sed iterefl
ad finem quod conceperit nequeatrnam cocepiffe quide ia mula c6Hat:fed fortaife uerifimilior iis de/
monHratio logica illa uidebitunlogicam appellorquia quo uniuerfalior eo remotior a propriis princi/
piis cft:fi ex mare ac foemina fpeciei eiufde prolis fpeciei eiufdem gigni folet:aut mas aut foemina:ut ex
cane mare di foemina canis aut mas aut foeminatex diuerfis etiam fpeciebus diuerfum fpecie pueniat
necefle efl. Verbi gratia:fi canis diuerfum eH a leone ex cane mare di leone foemina diuerfumpueniet:
& ex leone mare di cane foemina diuerfurmCum itacp mulus mas di foemina fine fpeciei differentia gi
gnantur ex equo di afino qua: diuerfa fpecie funtJmpoflibile efl ut aliquid ex mulis gignatur: nec eni
diuerfum fpecie prouenire potefl:quando ex mare ac foemina fpeciei eiufdeudem fpecie generaf neqj
idem hoc efl mulus gignitur enim mulus ex equo di afino quae diuerfa fpecie funtrex diuerfis autem
fpecie diuerfum animal gigni pofitum eflded enim ha:c ratio admodum uniuerfalis inanifq? efl:ratio/
nes enim qua: non ex propriis ducuntur principiis inanes funt:& rerum efle uidentur cum loge aber/
rcnt:funt profedo geometrica rationes :qua: ex principiis geometricus afferuntur . Idemqj in ceteris
efl intelligendum:uidentur tamen eiufmodi rationes quauis inanes aliquid efle:nam di inane fiue ua/
cuum illud aliquid efle uidetuncum tamen nihil omnino finnec uerum efl quod concluditur : multa
enim ex iis:quae non eadem fpecie progenerantur.-foetifera prodeunt ut ante expofui:hoc igitur modo
nec deeseteris rebus neq? de naturalibus indagandum eft.Sed ex iis qua: igenere:tumequorum:tum
afinorum infunt confiderando potius acceperis caufam:primum enim utruq? eorum fingularem pa/
rit inter cognata animalia plura numero:tum foemina: non femper cocipere poflunt:& quidem equi
interpofito tempore admittuntur:quoniam ferre continue nequeant:fed equa meflruofa noell: imo
minimum inter quadrupedes emittere folet:afina conceptus incontinens efl : genituram utig-s inieda
emingit:quaobrem uerbenbus eam fedantes cogunt ne id faciar, Ad ha:c frigidum animal aiinus efl:
quamobrem locis frigidis gigni non potefl : utpote fua natura impatiens frigoris uelut apud fcythas
& eorum finitimos : nec uero apud gallos qui fupra Hifpaniam colunt genus id animalis efl : nam
ea quoque prouincia frigida efl: hinc admiflarios etiam no ut equae:fic afina: equinodio ammouen
fed aeftiuo folflitio : ut tempore calido pulli nafcantuneodem enim tempore parit : quo coierit. Annu
uterum fert di afina di equa . Cum igitur natura fit frigidum animal ut didum efl : femen quoque
genitale eius frigidum efle necefle efl, Cuius rei indicium q> fi equus fuperuenerit afinam quam inierit
LIBER TERTiVS 77
'afinusmon peruertet afini initum:fed fi afinus fuperuenerit equam quam equus inierit:peruertet pro/
pter feminis fui frigidiratem.Cum igitur inter fe ipfa iunguntur feruatur femen propter alterius calo'
remrcalidius eft enim quod ab equo feccrniturrnam afini St materia 8t genitura frigida e:equi calidior
eft:cum autem mixtum uel calidum cum frigido uel frigidum cum calido e:euenit ut coceptus ex iis:
feruetur eag? uicifiim ex fe ipfa foecunda fint. At uero qd ex us,pdiit:n6 lfup fecudu:fed ifecudu ad p'
fettam fetificationem eft:orr nino cum utruq? aptum propenfumcp fit ad fterilitatem:funt enim i afi
no tum ea quae diximus:tum etiam ut nifi a prima dentium mutatione generare incipiat nuq poft ge/
neretrfed fterilis omnino perduret:ita in exiguo continetur generandi uis corporis afinini : facillimeq?
labitur ad fterilitatem equus etiam fimili modo idoneus rft ad fterilitatem tantoqi deefl: ut fterilis fit:
quanto ut quod ex ipfo proderit:femen frigidius reddatur quod tuncefFicituncum afmi excremento
mifcetur:afinus quoq? parum deefl: quin fui generis initu fterile generetJtaq? cum acceflerit quod p/
ter naturam eftdianteuix unum partu naturae legitimum poterat generare lam quod pegrino ex iis
prodiit fterilius nihil deeritrut fterile fit fed necefiario fterile erit:euenit etiam ut corpora muloru ma/
gna efficiantunquoniam meftruorum deceftus ad corporis incrementum uertatur. Cuq? partus eope
annuus fit no mo cocipiat:fed cc enutriat:nulla opus e qd" fieri no pot fine meftruisrmulis autem me/
ftrua defu nt:fed quatum inutile efttcum excremeto ueficae abigitur.Vnde fit ne muli genitale femi/
narum fed ipfum excrementum olfaciant reliquum in corporis incrementum St magnitudine uertfi
tur:ita<$ concipere quidem aliquando mula poteft:quod iam fidium eft:fed enutrire atcp in finem p/
ducere non poteft:mas generare interdum poteft:quoniam St calidioris naturae q femina mas eft:&
nihil corporis per coitum confert ad generationem:quod autem facitginnus eft:quid mulus ob laefus
eftrnam ex equo St afino ginni proueniunt:cum conceptus in utero egrotauineft enim ginus idem qd
methachoerum in porcis;quod enim ibi Isefum deprauatumq? in utero eft methachoerum uocatur:
quafi aporcellum dixerisffdqs cuilibet porco accidere poteftrpygmeorum etiam ideft: nanorum pomi
lionum St pufillorum generatio fimilis eft:nam eorum quoq? membra St magnitudines uitiantur in
utero:& funt ueluti aporcella St ginni hadlenus de mulorum ftenlitate.
ARISTOTELIS STRAG1RITAE DE GENERATIONE ANIMALIVM LIBER TER/
TIVS INTERPRETE THEODORO,
De generatione animantium fanguineorum St ouiparorum: de<j! ouis fubucntaneis St
ceterorum ouo^: natura 8t qua ob eam alia unicolora fint alia bicolora, C AP, .1,
E M VLORVM Sterilitate didum ia efhatq? et de iis qua; aial St foras 8t itra fe pariut.
In fanguineo aute ouiparo genere partim fimilis generatio:ut in pcdeftribus e: idecp de
olbus aliqd accipi pot:partim differetiaitu Iter ipfa:tu ad pedeftria exiftit.Oriunf oia coi
tu mare in femina emittete fenie gemtale:fcd aues ouu cedutpfedu:crufta intedu du/
rarnifi morbo laedad:at<$ oia auiu oua bicolora funnpifciu cartilagmei(ut faepius dixi)
cuna intra fe oua pepererint aial excludunt ouo in aliu uteri loeu ex alio tranftato: molle
aoc ouu eft St unicolonunus ex iis aial no paritrq rana uocatur:cuius cam poft expona caereri pifces q
oua pariuiouu unicolor aedut:qd imperfedu efbqppe qd extra capiat icremetu:eade ca qua 8t qd itus
perficif.De ueteris qua iter fe differetiadifcrepet:& quas ob caulas ita fit declaratum eft ante. Viuipa^
rorum enim alia fupra iuxta cindum uterum continentialia infra iuxta genitalerfupra cartilaginea ha/
bentffnfra quae animal St intra fe 8t foras generant:uuhomo:equus 6>t reliqua generis eiufdem:ouipa/
roge etiam alia infra:ut pifces qui oua pariuntralia fupra ut aues:confiftunt uel fponte coceptus i auium
genere quos fubuentaneos St Zephyrios a fauonio quidam appellant: qui profedo in iis fiunt auibus
quae non uolaces funt:aut uncae fed multipare:quoniam excremento ipfie abundant:uncis i alas 8>C pe/
nas id uertitur corpufi^ exiguum ficcum St calidum habetundecefius autem meftruorum St genitu*
ra excrementu funt:cum igitur St penarum natura St feminis excremento gignatunnequit natura lar/
ge utroq^ uerfus profundere:haec eade caufa eft:& ut aues uncae nec falaces fint nec multipare:fed gra/
ues uolacefc$:quarum corpus grandiufculum:ut columba St fimiles:autgraues non uolaces: quarum
corpus grande ut gallina coitu fuperent:& partu:grauibus.n,non uolacibus:ut gallinis pdicibus: St re/
liquis id genus multum eius excrementi finquapropter mares eorum falaces funt:& feminae multu
materiae fuggerunt St quidem pariunt:ex iis aliae complura:aliaefaepecopIura gallina : perdix:ftrutio:
faepe autem columbarium genus:fed non multa quippe:quod medium fit inter aduncu genus St gra/
ue:uo!axenim ut aduncum eftrcorpulentu utgraue:itacp quoniam uolax eft:excrementuq? eo tranfit:
pauca paritded faepe corporis magnitudine:^ uentris caiore:& facultate concoquendi maxima:atg? ct
q> cibum facile fibi acquirant:adunca enim difficulter id faciut.Parue etiam aues falaces praefecudaeqp
funt quomodo interdum plantae minores funt fertiliores : quod enim incremento corporis deeft : m
excrementum feminaIeexundat:quamobrem galline hadrianae multa admodum pariunt:fit enim
propter corporis exiguitatem : ut alimentum ad partionem fumptitetur : uulgares etiam gallinae
fecundiores funt generofis . Corpora enim alteris humidiora : altetis grandiora St ficciora : ani /
mus generofus in eiufmodi corporibus potius confiftinquin St tenuitas ac imbecillitas cmrium facit:
DE GENERATIONE ANIMALIVM
ut eorum natura 8C falador fit BC foecundionquomodo 8C hominibus eueninalimentum enim quod
crura fubiret in feminale excrementum traniTerturiquodquod enim inde natura adimit:hic adicit: na
ungues aues pede fune firmiore BC crure crafliore caufa uidhisataq? omnibus his de caufismeq? falaces
funt nem pfoecundae.TinuncuIus potiflimum in eo genere foecundiflimus eft: qui folus fere aduncage
SC bibirrhumor autem BC natiuus BC aduentirius feminalis cum calore indito eft:fed ne ipfe quide mul
ta admodum parinuerum cum plurimu quattuor:cuculus parum generanqq aduncus non eft i quia
naturae frigidae eflrquod ipfius pauore iudicatur.Seminale autem animal calidum e&Bl humidum
oportct:pauidam eife hanc auem apertum eftxum ab omnibus auibus fugetur:& in alienis pariat ra>
dis.Columbarium genus bina magna ex parte parere folet:nec enim uiuiparum eftrcum nulla auis pa
riat unum :exccpto cuculorqui BC ipfe duo interdum parinnee multa parir:fed fepe bina autcumpluri
m um :fed bina magna ex parteifunt enim ii numeri inter unum 8C multa cibum in femen conuerti in
iis qu^ abunde foetificantipluribus declaratur euentis:arborum enim multaexum admodum copio/
fe tulerint exarefeunt frudificationeinifi corpori alimentum remanferit.Ammis etiaide euenitrut Ie'
guminibusrut frumentis:& reliquis huiufcemodixibu enim omnem in femen confumunt « Quippe
cu genus id fertile admodu fit:necnon gallinarum nonultaum adeo ualde peperillent:ut etia bis die
pepererintrmox a tanto partu interiere.Hyperinae enim ideft effmxtBC aues BC planta fiunt:quod ui/
rium nimia excrementi feceffio eft:ut exhaufte effcetxque dicantunquse ita afficiuntunhaec eadem af
fetftio caufie leaenae etiam efhut fterilefcauprim um enim quinq? aut fex parit catulosuum anno fecun
do quattuonmox tres:dcinde pari modo per annos fingulos minus uno ab uno poftremo nullum xu
BC excrementu omne confumptum iam fit:8£ aetate definente feme una defecerit.Quibufnam auibus
fubuentanei partus confiftant:& quae praefoecundae paruue foecundae quafcp ob caufas didlum iam es
fiuntrfubuentanea oua ut ante retulimus:quonia materia feminalis in foemma eftmec meftruoru dez
ceifio fit auibusrut uiuiparis fanguine praeditis iis.n.oibus finaliis magisraliis minus aliis qtu re idicet.
Pifcibus etia ut auibus meftrua nulla prodeuntrquaobre iis quoq3 conceptus confiftit fine coitu ut aui
busrfed minus aperterfrigidior em natura pifciu cftrdeceflio igitur meftruoru quae uiuiparis fit : eadS
confiftit in auibus per debita excrementi tepora:& quia locus faepto propinquus calidus dbmagnitu/
dine iuxta pficiu turifed ad generatione iperfedla:tu haec:tu illa pifciu funt:nifi feme maris accedat. Cu
ius rei cauum ante expofui uolacibus fubuentanea non gignuntur fcilicec eadem caufa qua nec multa
nec ab iis ipfis genera ntununguibus eni paru excrementi ineft:& mare defiderant ad excrementi co/
motioneigignuntur fubuentanea oua plura numero q quas fcecuda funtrfed minora obuna eandeqj
caufam:q> eni lperfe&a funtrminus augentunquod minus augentur plura numero exiftunt: minus
etia fuauia funnquonia minus conco&axoncodtu eni in quouis genere dulcius eft:fed oua auium aut
piteiu non perfici ad generatione fine mare fatis exploratu habemus. An in pifcibus quocp fiat conce/
ptus fine mare non aeque apertu eft:fed potiffimu in fluuiatili genere rubellionibus id accidere uifum
eft:& eni nonulli ftatim habere oua uidentunut de his in hiftoriis fcripfimus:oinoin auiu genere : ne
ea quidem oua quae per coitu oriuntur poflunt magna ex parte augerirnifi coitus auis continueturxu
itis rei caufa eft:q> ut in mulieribus coitu maris detrahitur menfium excrementum (Trahit enim hu/
morem uterus taepefadhis:& meatus aperiuntur) fic in auibus euenitidum paulatim meftruu excrea
mentu accedinquod foras decedere non poteftrquoniam para eft:& fuperne ad cincftu continefrfed ira
uterum ipfum collabitur.Hoc enim ouu augef ficut foetus uiuiparogd eo q> per umbilico affluit : nam
cum femel aues coierut:omnia fere oua femper habere perfeuerantjfed parua ad moduiqobre de fub/
uentaneis dicere non folent oriri fponte:fed reliquias efle praegrefll coitusiquod fallum eft : fatis enim
confpe&um eft in nouella:tum gallina:tu anferegigni fine co.iturtum etiam perdices fceminas:8<£ quas
nondu coievinv.BC quae coierit (qua^t ufus in aucupiis)cu olfaciut marem uoce^ eius audiutialterae P
plenf:alterae:ftatim pariunt.Cuius affedhonis caufa eft eade quae in hole BC quadrupede: nam fi forte
eoiu corpora accenfa libidine turgent ad coitu:alia cu primu uiderutralia cu leuiter tetigerat feme emit
tuntieft hoc auiu genus fua natura libidinofumtut leui egeat motu cum turget citoqp fecernat:ut in iis
qu^ coierint:oua breui augeantur BC perficianf.Aues ex iis quae ouu pariutforas:perfe<ftu hoc sduntr
pifces imperfediutqd extra recipit incremento ut ante diximusrcaufa eft:q> genus pifciu foecudu admo
du eft.Itacp fieri non poteft:ut multa intus fine recipiannqpropter foras deponut.id^ agif cito:qd ute
rus eoru pifciu q ouu pariut foras iuxta genitale pofitus eft, Sut auiu oua bicoloratpifciu unicolora om/
niu coloris caufam uideris ex facultate partis candidae atq? lutece:fecernif enim a fanguine qd eo uenitj
nullu enim exangue animal ouii generatifanguinem autem materiam effe corporo diflu ia faepiufeft:
pars agif eius quae calida eft:propius ad formam in membris inftituedis acceditiqua autem terrofior
eft corporis inftitutione praebet:& remotior eft:qobrem in bicoloribus ouis animal initiu fue generat
nonis a candido eft fumitJnitiu enim animal in candido cibum a luteo capitxalidioribus itaqj anima
libus feorfum ifta habentur diftindaiex quo principium ortus:& ex quo alimetu atq? altera candidu
alteram luteum eft:& plus candidi finceri^ femper eft quam lutei BC terreni. At minus calidis BC hu/
midioribus contra:pIus lutei idq? humidius eft:quod \ paluftribus acciditauibus.Cum enim illae fua
natura humidiores fint tum frigidiores terrenis auibus conftant.Ira^ oua earum multum eius quod
uitellum uocatur:habct:minufqi luteum quoniam candidum minus ab eo feparetur.Quae ia fua na/
tura frigida iter ouipara funt ea loge humidiora coftatjquale genus pifcium eftjnec candidum habent
LIBER TERTIVS
78
diftin<ftum:quia exiguum hoc eft & frigida trrenaeq? qualitatis copia impeditrquamobrem omnia pi
fcium oua unicolora funt atq? ad lutearcandida ad candida lutea eile dixeris:auium uel fubuetanea oua
colorem eum duplicem optinent:habent enim ex quo utrunq? fit:& unde principium : & unde cibus:
fed haecimperfedta funt:& maris indigaffiuntenim foecunda:fi quo tempore ineuntura mare:nec ue
ro fexus caufae coloris duplicis eft:ut candidum a mareduteum a foemina fit:fed ambo a foemina pro/"
ficifcuntur.Verum alterum frigidum alterum calidum eft:in quibus multum coloris eft diftinguun\
tur:in quibus parum niftingui non pofiunt:8£ ob eam rem conceptus eorum funt unicoIores:ut didu
efhfemen autem maris conftituit tatumudeo primum exiguus afbufcp conceptus auiu cernitur : mox
tempore procedente luteus totus.Cu iam plus fanguinis admifcetunpoftremo fecedete calore pars ca/
dida circum ffiftitrquafi humore seque feruete quoquo uerfus:candida enim pars oui lua natura hu/
mida eft.Caloremq? aialem intra fe continet:qobrem circum ipfa difcernitur lutea & terrena Itus ma/
net:& fi plura oua conietfta i patinam :aut tale aliquod uas coquis igne:ita ne motus caloris citatior fit q
ouo^ diftindho.Ide in uniuerfis ouis qd in fingulis euenit:ut lutea cuda in medio conftituantur cadi
da circiter ambiant:fed qua ob caufam alia unicolora alia bicolora funt oua diflum iam eft.
De ortu eorum quae perfe&is ouis foras generantur tum auium tum quadrupedu ouu
cruftaintedhimparientium. CAP. II.
Ecernitur in ouo principium genitale maris ea parte qua ouum utero adhaerenfitq? proin/
dedifftmilequod bicolor eft:nec plane rotudum:fed altera parte acutius quoniam partem
eam differre oportetrin qua principium illud continetunquaobrem durius ea ipfa parte eft
ouum:quam inferiore:principium enim operiendum cuftodiendumq? eft:exit etiam pars
oui acuta poft:quod enim adhaeret:id exire poftea conucnit:adhseret autem ea parterqua principium
continetur:& principium ipfum in parte acuta eft.Idem in plantarum etiam feminibus modus e:prP
cipium enim feminis adhsret:aut ramo autputamini:aut pulpeaut in legumine patenqua enim bi>
ualuis fabarum ftrues & caeterorum id genus coniungitunhac prinicipiu feminis adhseret. Sed qres
de incremento ouoru quonam odo ex utero ueniananimalia enim per umbilicum capiunt cibumroua
quo cu non modo uermiu ipfa per fe recipiant incrementu. At fi quid eft quo adhaerennid quona tra/
feat perfedo ia ouoinihil.n.tale exit cu ouo:ut umbilicus cu aiali:quod eni circiter ambit:tefte perfedto
ia ouo efficiturrrede igitur hoc ita quaeritur, Sed Iatet:prio mabrana molle id efle:quod poftremo te/
fta efficitur.Perfe&o em ouo duru ac rigidu euadit ita modice:ut exeat adhuc mollerdolore eni moue/
ret nifi ita exirettegreffum ftatim refrigeratu duratur euaporato humore qprimu qui exiguus ineft:re
lidlaq? portione terrena.Huius itacp mebranae particula qda umbilicaris parte acuta principio contine/
tuntenditqj paruis adhuc ueluti fiftula quod in eieditiis inchoatis ouis patetrna fi auis madefacfta aut
alia caufa inalgefcens eiecit cruentus adhuc cernitur conceptus:habenfg? fibi annexa appendicula umv
fcilicarerquae ouo amplius increfcente obtenditur latius atra minuitunpei fe&oq? mucro exitu coplet:
mebrana interior fub hoc umbilico eft:quae uitellu albumeq? ab eo difterminet:ubi ia ad confumatio
ne uentu eft: ouu abfoluiturtotu:& umbilicus ratione n6ifuperapparet:extremu.n.ultimueius eft„
Partus ouoi^ cotra atq? aialiu euenitiaial eni uerfum in caput fuuq; principiu nafcitur.Atouu quafi in
pedes couerfum exiticuius rei caufe quod diximus eft:q> ouu ea parte qua principiu continetur adhae/
ret.Generatio auiu ex ouo ita euenit:ut incubante & concoquente aue animal ex parte oui fecernatur:
augeatur ex reliqua parte & conficiatunnatura enim fimul & materiaaialis in ouo reponit:& fatis cibi
incrementu. Cu enim auis intra fe perficere nequeat cibu una parit in ouo:na iis quas forma animalis
tiafcuntur.Cibus in alia corporis parte paratunquod lac uocatunuidelicet i mamis. At auibus hoc ide
in ouo natura conftituit:fed contra q homines putant:& alcmeon Crotoniates ait: non enim albumen
©ui hic eft:fed uitellurhoc enim pullis pro cibo eftnlli alburne pro cibo efle exiftimant: propter coloris
affinitate.Oritur pullus incubante aue ut ditftu eft:fed fi aut tepus fit bene teperatuiaut locus i quo oua
Ihanent tepidus concoquuntur:& auium oua 8C quadrupedum ouiparum fine parentis fcubitu : hxc
enim omnia f ‘ r' 1
quentantes I
do oua quadrupedum:qi
qr auium & reliqua eadem :tum intus : tum extra eueniunt . Itaque omnium caufae eadem confide/
ratione continentunfed quadrupedum oua: ut ualidiora tempore concoquuntur:auium imbecillio/
ra funtratq? ob eam rem parente defiderant.Tum etiam natura attendere uidetunut fenfum prouidu
duraq? diligentem erga prolem parentes habeant:fed in genere deteriore hoc facit: quoufq? pariant : in
aliis quibufdam etia donec perficiant.Prudentioribus uero plus curae mandatunut etiam enutriat: po
lirem o iis quae prudetia iam maxime pdira funt:confuetudo amor:& caritas in prolem etiam adulta
feruatur ut homini 8t quadrupedum nonnulIis:auibus cura donec pariant & enurriannqobrem & ab
incubitu laborant in prole enutrienda a partu uero deterius afficiutunquafi priuate aliquo fibi natiuo
geftamine:perficitur animal in ouo celerius diebus tepidfs:tepore enim iuuatur:nam concodtio eft ca/
for quidam:terra enim fuo calore concoquit:& quae incubanf.hocidem faciuntradhibent enim fuum
calorem deprauantur et oua 8C fiunnquae urina appellantuntempore potius cahdo:idq? ratione:uteni
uina temporibus calidis coacefcunt fece fubuerfa(hoc enim caufae eft ut deprauentur)iic oua pereunt
uitello corrupto:id.n.in utnfque terrena portio eft:quaobrem dc uinum obturbatur fece permixta: dC
DE GENERATIONE ANIMALI VM
ouum uirello diffuformultiparis igitur hoc accidit:merito cum non facile omnibus calor coniieniens
reddi pofljt:fed aliis deficiat:aliis fupct:& quafi putrefaciendo obturbet:uncuguibus etiam quauis pa/
rum foecudis:nihilominus tamc idem euenit.Saepe.n.uel alteru ex duobus urinu finfed tertiu femper
fere.Cum.n, calida fua natura fintifaciut ut quafi ferueat fupra modu humor ouo^.Ia.n.natura quoqj
contrariam luteu di candidu habetduteu na <g gelu duratur di coit:calore contra humefcit:quapropter
cu uel in terra uel per cubitu cocoquitur humefcit atq3 ita pro cibo animalibus nafcentibus eft. Nec ue/
rn cu ignitur aflaturg? durefcitrquonia naturae terrenae eft ut caera.Ideoq? cu plus iufto calcfcutmifi ex
recremento humido fint faniefcut reddururq? urina* At cadidu gelu non cocrefcit:fed magis humefcit:
caufam ante reddidi: ignitu folidefcit:quaobrecuad generatione aialium cocoquitur craflefcitrex hoc
enim confiftit aialduteu aute $ cibo adi mebris fubfde iftituendis icremetu hic adminiftratur : quo
circa di cadidu mebranis iter fe diftiguutuarqfi natnra habeat, Sed queadmodu haec irerfe habeant:tu
initio generatiois:tu cofiftcntibus aialibustatq? etia de mebranis di umbilicis diligetius ex iis quae per
hiftoria fcripfimus:confideradum annotandumcp eft. Ad id autem quod in praefentiarum tradtamus
tatu aperuifle fatis eft.Pricipio corde coftituto & uena maiore ab eo diftincfta:umbilici duo deuena ea/
de pertendun_t:alter ad mebrana:quae luteu continetralter ad mebrana:cui fecudaru fpecies efttqua ani
mal obuolutu continctunquae circa tefte mebrana eft. Altero igitur umbilico eibu ex luteo aflirmit ef
ficitur luteii copiofius:quippe quod calefcens reddatur humidius:ribu eni quoniam corpulentus eft:
bumidu efle oportet:qualis piante fuppeditatunuiuuntaute principio:^ quae in ouis:& quae i anima/
libus gignuntur uita p!anta::adha?rendo eni capiunt primu di incrementu di alimentu:alter umbili/
cus ad fecundas tendit:itaeni iis quae ouo nafcuntur animalibus pullu uti luteo exiftimanduiut foetus
uiuiparus fua parenteuritur quadiu intra parente continetur.Cu eni non intra parente nutriant": quae
ouo proueniunt parte eius accipiunt aliqua:habentcp fecu in cibo, Mebrana uero exteriore nouiflima
fanguinulenta haec perinde ut illa utero utuntunfimul autem di luteu di fecundas tefta oui copledtitur
uteri proportione:perinde quafi quid unum obdudhim ampledlatur foetum parentemq? totam : qd'
ita eft:quoniam foetum efle in utero 8t cum parente necefle eft.Itacp in uiuiparis uterus in parente eft:
in ouiparis e diuerfo fitrquafi dixeris parentem efle in uteroduteum eft enim cibus qui a parente prae/
ftatuncaufa cft:quod foetus nutricatio non intra parentem eft.Crefcentibus umbilicus primum confi
det qui fecundis adiungitunhac enim pullum excludi conueniureliquum lutei di umbilicus ad luteu
pertinens poft collabituncibum enim habeat ftatim oportet:quod exclufum eft:nec enim a parete nu
rritur:& per feipfum ftatim capere cibum non potefbquapropter luteum fubiteum umbilico:^ caro
adnafcitur.Talis ortus eorum elbquae ex ouis perfedhs foris generantur:tum in auibus:tum i quadru
pedibus qu^ouum cruftaintedlumdurapanunt.Sedhceceuidentiorain audhoribus funt animali'
bus:nam in minoribus obfcura prae fua exiguitate habentur.
De iis animantibus quae perfedtum ouum intra fe pariut foras autem animal. Quaq? ob
caufam pifciumoua mollia fint contra ac auium. CAP. III.
Enus etia pifeium ouiparu elhcuius ea qux infra continent uteru imperfedtu pariunt ouu
caufa quam ante reddidimus.Quae autem cartilaginea nuncupantur perfedtu intra fe ouu
pariunt:mox animal foras aedunt uno exceptorquam ranam uocant:haec.n.una foras ouu
________ perfedtum parit:caufa natura corporis eft:caput enim longe grandius reliquo corpore ha/
X’t:idq3 aculeatum ualdeqj afperumrquaobre nec poftea fuos catulos intra fe recipit:neq$ pricipio aial
parit.Capitis enim magnitudo di afperitas utaditumdic exitum impedit:Et cu cartilagineorum ouu
cute molli operiatunq» enim frigidiora qaues fintmequeunt partem circudantem indurare:ideo ouu
unum ranarum folidum duruq? eft:ut foris feruetur:ccetero^ humida funt natura di molli:operiun€
enim intus corpore fue paretis:ortus ex ouo idem ranis quae extra perficitur:^ iis quae intus fed eoru
atq? auiu ortus partim fimilis paitim diuerfus eft primum enim altero carent umbilico:quiad fecun/
das pertinettquae fub tefta ambiente pofitae funt cuius rei caufa eft q> teftam illam circudantem no ha
bent cum nihilo his utilis ee poflit:parens enim ipfa integit di feruat.Tefta in ouis aeden dis tutela eft
contra detrimenta quae de foris ueniant.Tum generatio iis quoqa ex oui parte extrema eft:fed no qua
utero adhaerent:aues enim ex cacumine oriuntunqua ouum adhaeret caula eft q> auium ouum fepara
tur ab utero. At eorum qq non omnium tamen plurimorum ouum pfedtum utero adhaeret. Cung*
animal extremo innafcitur:ouum confumitur totum quomodo in auibus caeterilq? quorum omniu
abfoluitur.demum^ utero umbilicus iam perfedlorum adhaeret fimilis modus eorum etia eft:quo/
rum oua utero abfoluuntur:nonnullis enim eorum ouum perabfoluitur cum perfedtum eft . Quae/
res igitur cur ita differant auium di pifeium generationes :caufa eft:q> auium oua luteum a candido fe/
paratum continent:pifcium unicolora funt :mifceturq? in iis ifta ufquequaq3 di confundutur:itaqj ni/
hil prohibeuquo minus econtrario principiu habeant genitale: non folum enim parte fui adhaerente
tale eft:fcd etiam altera obiedta alimentu uero ex utero meatibus trahere quibufdam eo ipfo principio
facile elhapertu hoc eft i' iis ouis quae no abfoluuturmam in nonullis cartilagineis ouum no abfoluitur
utero:fed inhaeres defcedit ad alalis generatione:in quibus animal pfedtu habet fuu umbilicu ex utero
confumpto ia ouotconftat igitur uel ante meatus oui eode tedere:fit hoc I muftelorum genere leui co z
gnorn ine ut didtum c:ortus pifciu his rebus di his de caufis differt ab auiu:caetera eode ueniunt modo:
alteru eni umbilicu habet fimiliter ut aues ad lutaufic pifces ad totu ouu:no eft.n, huius pars altera lu'
UBER TERTIVS 79
tea altera candidaffed totu eft unicolonat® ex eo aJunmnconfumpto^ parimodo fubfidet:& caro cir/
cum adnafcitur.Talis eorum generatio eft quae intra fe ouu pfedu foras animal pariut.
Quam ob caufam pifdum oua foras fufcipiut lncremetum* CAP. 1111;
| Aeteri pifces maxime in parte foras pariut oua omnefij imperfeda praeterqua rana: cuius
caufam iam reddidimus;eoram»etiam qui iperfedu pariut ouum caufa declaratae. Ortus
uero eoi*£ quoq? ouo proueniens:eodem agitur modo quo cartilaginecp^qua? intra fe pa/
_ riunhfed incrementum celer atgp ex paruis & ultimum oui durius eft. lncrememm oui fi/
mile uermibus efhanimalia enim quae uerme pariunt:primo exiguum aedunt quod per fe augef fine
ullo annexu :caufa fimilis ut in farina fuba&a humoreffit enim maflaexparua magna parte folidiore
humefcente: humida fpirafcenre: quod in animalibus natura caloris animalis facinin mafTa calor per/
mixti humori. Augenf igitur oua neceflario eacaufa:habent enim excremetum maflale:fed rei melio/
ris gratia:quoniam fieri non pot:ut totum fuum kremetum recipiant propter fumma eorum anima
lium foecunditatem :hlc enim & parua admodu excernuntur 8C celeriter augentur:parua q> uteris an/
guftior fitiqua ut tantam ouo^t copiam poffif capere celeritennedum p generationem mora in auge/
do ,ptrahitur genus pereat:quando ud nunc magna pars editi partus ireriit.-quamobrem genus pifciu
praefecundum eft:reprehendif.n ,8C compefatur a natura iteritas multitudine:funt quo^ uterus de/
hifcat & difrumpatur:ut quae acus uocaf prae magnitudine ouorunr.haec enim pro multis maiufcu/
los habetrconceptusrquod enim natura numero adempferat id magnitudini addidit: oua pifciu foris
augeri:& quam ob caufam di&um iam eft.
De ortu cartilagineorum pifcium:eofg? qui pifces omnis efle feminas putant non rede
fentire. CAP. V.
EjSl Ed ouum eos etiam pifces parere indicium e:q> uiuipari quoq? pifces ut cartilaginei primu
oua inter fe pariut.Totum pifcium genus ouiparum efle certum eftffinem tamen nullum
rccipitouum eorum pifcium quifexu maris 8C feminae diftinguuntur:& per coitum ge/
LSI nerantrnifi mas fuum femen afpergat.Sunt qui omnes pifces feminas efle optinenfrexce/
ptis cartilagineistfed non rede:putant enim eos qui mares habiti funt: differre a fuis feminis modo
plantarum :in quibus altera frudificet altera norutolea & oleaftenficus 6C caprificus: fic pifces differre
inter fe uoIunt:praeter carti!agineos:de iis non ambigunt:quaq fimilis ratio partium feminaliu i' ma/
ribus omnibus:tum cartilaginei:tum ouipari genens eft:& femen genitale utriufgp fuo tempore emit
ti uidetunuuluas etiam feminae habent. Atqui non modoouiparos fed etiam ceteros uuluas habe/
re oporteret:quauis diuerfas ut mulae habent in genere ueterinorum. Si genus totum fexu femini/
no eflet nec nifi fterilitate nonnullorum diffideret:nunc uero parti conceptacula habent feminis geni/
talisrpartim uuluas:at<£ in omnibus excepto rubro & hiatula hocdifcrimen eft: ut aut conceptacula
feminis prolifici habeant:aut uuluasrdifficultas autem qua ita opinari:mouentur:folui facile poteft: cu
rem quae accidit audis : nullum enim ex iis quae coeunt tam multa parere pofle aiunt : id<£ rede:quae
enim ex fegenerant perfedum uel animal uel ouum haec non ita pariunt multa : ut pifces qui oua pa/
riuntmam innumera quaedam eorum multitudo ouorum eftffed illud non uident q diuerfa pifcium
oua ab auiu fintraues enim 6i quadrupedu ouipare:& fi quae cartilaginea enumerada funt i hoc genere
pfedu generat ouu:& qd aeditu no recipiat fcremetu:at pifces lperfeda pariut oua q foris lcremetu iu/
ftu recipiat:eodeq? modo mollia di cruftata q qde & coire plane cernuf.-quonia eo^ coitus diuturnior
eft:alte^ et mare efleialterum uulua habere certum eft : abfurdum praeterea eft: nifi in omnibus
generibus uis haec habeatur quomodo in uiuiparis eft :al rerum mas:alterum femina:caufa uero igno
rantiae eoru qui ita cenfentjq. differentiae quae multae.ac uariae in animalium coitu generatione^: funt
non omnes pateant fed paucarum quarundam intuitu.Ide in omnibus ee oportere arbitrentur qua/
obrem & qui conceptus fieri aiunt captu feminis genitalis quod a feminis pifcibus deuoretur: rem de
qua uerba faciunnnon tenent.Temporeenim eode mares femen genitale feminae oua habent:& quo
femina propius ad partum accedit: eo copiofius & humidius redditur femen genitale in mare : 8C ut
incrementum feminis in mare:oui in femina eodem tepore euenmfic emiflio:nec enim feminae uni
uerfum fed paulatim pariut ne^ mares femen fuum uniuerfum emittunt. Atq? haec omnia ratione ita
ufu eueniunnut enim in auium genere funt quae fine coitu oua concipiantjquaqua pauca 8C raroffed p
coitum magna ex parte implentunfic in pifcibus eueninfed minus. Aeque tamen utrogp in genere in
fecunda funt quae fponte conftiterunt:nifi mas fuum afperferit:femen:uidelicet in quibus mas quoq?
eft. Auibus igitur quoniam oua perfedta exeunnid fiat cum itus adhuc funt necefle eftrat pifcibus quo/
niam imperfeda omnia oua aeduntunquanqua non intus per coitum conftitit ouu tame fi extra afp/
funi eftferuari poteftratq? in hunc ufum confumitur femen marium genitale : quapropter una cum
ouis femina^ fubfidit at^minuitunafperguntenim mares fequendo in iis quae fubinde aeduntur
ouis: ergo in pifcibus quoq? fexus difcrimen maris ac feminae eft omnefque coeunt: nifi fexus alicui
generi fit indifcretus:& fine maris genitura nihil ex iis poteft genirari:facit enim celeritas coitus pifciu
ut eius opinionis ausftores decipiantur.Tanta enim celeritate rem ueneream peragunt:ut etiam pifca/
tores complures leteant nemo enim eorum aliquid tale cognitionis gratia obferuatur. Verum tamen
coitus uifus eft:eodeenim modo quo. Delphini pifces etiam coeunt ammouendo fupina per lapfurn:
quibus impedimento cauda eft.Sed Delphininomm abiundfio diuturnior eft:pifcium uero huiufce/
P
DE GENERATIONE ANIMALIVM
modi celerrima efUtaqp cum eam non cernant:captu fiue uoratu feminis 8t otiorum quem 'explora/
tum habenr mouentur uel pifcatores:ut flultam illam 6C uulgarem rationem de conceptione pifcium
afferantrqua & fabulatior Herodotus fcribit:quafi feminis deuoratu pifces impleant : nec uidet id fieri
non poffe:meatus enim qui per os introtendit in uentriculum fertur non in uuIuam:quod<$ uetricu/
Ium fubierinalimentum id effici necelle efl.Concoquitur eninr.uulux autem plena: ouorum cernunt
tunqux unde quxfo fubieritt’
Contra eos qui coruos & ibin ore coire Muftelam aute ore parere:hyena duplex genitale
habere.Throcum uero feipfum inire opinati funt. C AP. VI.
Imilis error in generatione quoq? auium euenit.Sunt enim qui coruos & ibin ore coire opi
ncntuninter quadrupedes etiam muftelam ore parere, Hxc enim & Anaxagoras: di alii qx
i da naturales audlores fcribut:fimpliciter ualde:& iconfiderateq i auiu genere ratiocinatioe
_ ! illa fallunf:q> raro cornorum coitus cernaf:roftrorum:c6iun&io fxpenumero qua: oibus
id genus auibus folida eft:qcl in monedulis :quas manfues alimus planu eft. Genus et columbinu hoc
idem facir.Ve^ hxc quoniam coire quoqj uifunf ea fama caruerut: coruinu genus libidinofum no e:
quippe quod pai& foecundum fit.Coire tamen id quoq? uifum eft.fed enim non cogitafle queadmodu
femen ad uuluam deueniat p uentriculu qui femper quod ingeftu eft cum concoquat ut patet in cibo
perficiendo abfurdum omnino effiuuluas aute id quogi auium :genus&oua habere cernituriuxta fx
ptum.Muftelam etiam modo exterarum quadrupedum uulua habef certum eft;ex qua quona paCto
foetus ad os deueniatrfed quia muftela paruos admodu paritiut 6C exterx fidipedesde quibus poftea
dicemus & fxpe catulos fuos ore fufeeptos tranffert:fecit ut ita opinarenf quinetia de throco 8C hyena
fluite magnocy errore narrafrhyenam enim complures aiunt:throcum,Herodotus heracleota feribit
duplex genitale habere maris ac foeminx:& throcum feipfum inire:hyenam inire & iniri anis alternis
fed mfa efl hyena mas & altera foemina fui diferimine genitalisilocis enim nonnullis penuria huius co
fpe&us no effiue^: hyena: ta mares q foeminx habet fub cauda linea quanda fimile genitali foeminP
no qux ede nota quauis comunis fit tamen l maribus potius cernifquia mares q foeminx magis capi
untur.Itaq? qui re paru diligenter confiderant in hanc aberrant opinioneifed de his fatis.
Quare cartilaginei pifces mares femen fpargere non uifuntur: nec foeminx fuos conce/
ptus. CAP. VII,
E pifcium generatione quxres quam ob caufam cartilagineorum nec foeminx fuos conce
ptus neq? mares fuu feme fpargere uifunturreu generis non uiuipari 8L foeminx oua 8C ma
res femen fpargere foleantreaufa uero eft q> genus cartilagineum femine minime abundat
_ uuluas etiam foeminx ad feptum pofitas continentrxque enim mares a maribus &i foemP
nxa foeminis differutrfunt enim cartilaginei minus copiofigeniturx.Atuero mas ouipari generisiut
foemina oua prx multitudine reponit fic ipfe fparginplus enim feminis habet qua fatis ad coitu fit:ten
dit enim natura potius abfumere femen id ad augenda oua repofira qua ad prima ccnflitutione: nam
ut & ante & modo diximus oua auiu intus perficiuntunpifcium extra fimi lis enim quodamodo gene
ratio atqi in uermiparis efl:qq imperfedliorem xdunt conceptumiqux uermen pariunt.Sed utrifcp ta
auium qua pifcium ouis perfedlione mas adhibet.Verum auium intus cum intus perficiantur: pifciu
extrarcum hxc imperfedta xdantunnam alias idem utrifq? contingit. Auium igitur fubuentanea: foe/
eunda redduntur:& qux concepta maris diuerfi coitu funt naturam in eu qui poft coierit: mutant ,p/
pria etiam qux incremento carent:cum coitus intermiflus efticeleriter accrefcunt.Cum repetitur coi/
tus:non tamen quouis tempore:fed fi prius qua albumen fecerni incipiat. At pifciu ouis nihil tale prx
feriptum eflrfed ut feruentur quaprimu mares afpergunt:cuius rei caufa eft:q> hxc bicolora non funt
hinc enim tepus his tale flatu non efl.At in auium genere ratione ficeuenincum.n.Iuteum Scandi/
dum diftindta inrer fe funt:principiu iam habetur:quod proficifcitur a mare.lfluc enim mas confert;
Subuentanea igitur recipiuntgeneratione quoad fieri potrpfici nagj ad animalis ufqpfoecunditate im'
poffibileefl:fenfibus enim opus e. At uegetalem animx uirtute optinet 8C faeminx:& ofa qux uiuur:
utfxpiusdiCtuefhquaobrehocouuut plantx conceptus pfeCtus eft:ut animalis impfeCtus. Quod fi
mas i eo^ genere deeflet.ldem fane fieret quod 1 pifciu genere fi tale genus in iis erquod fine mare pro
generet.Dixi de his ante nondum exploratu haberi fatis:nunc uero in omni auiu genere:alte^ mas ai/
terum foemina e:itag? fit ut qua planta erpficiat quod non mntef a coitu:qua no planta:n6 pficiat nec
aliud quicq proueniat ex eo quod genuitineqj.n.ut piate fimplicitenncq? ut afalis p coitu prouetus eft.
Qux aute oua coitu concepta difereta iam funt in albuminis portioneinxe pro eo qui primu coiueric
mare euadunriiam enim utru<j principiu optinent.
De partu mollium animatium 8t ortu Ioculta^. CAP. VIII.
Ollium etiam partus fimilis cfl:ut fxpie exterorum^ id genus at^ etiam cruflatorumdo
cuflx 8C reliquorum generis eiufdcm pariut enim ea quocp per coitum:& quidc fxpe mas
coniundlus cum foemina uifus efl.Quaobrem hic etiam hi
;efie
denturrqui pifces omnes foeminas 1
iflorice nequaqua dicere illi ui>
e autumannnec per coitum parere.hxc enim oriri p
coitum arbitrarinlla non mirum eft: aut fi hxc ita parere illos latuitnditium lperitix eft: diutius hxc
q extera coeunt more infectorum ratione:funt enim exanguia 8C ob eam rem :frigida natura fxpiis &C
lolliginibus oua gemina apparenquoniam uulua earum ita articulata effiut bifida cernatur, At polipo
UBER TERTTVS 80
rum ouum fimplex efl caufx efl forma eorum uteri qux fpecie rotuda conglobataq» efhfiffio em eius
iam repleri incerta eft.Locuflarum etiam uulua bifurcis eft:conceptum hxc quo^ omnia imperfe&u
eade de caufa xdut Iocuftacei generis foeminx apud fe partum exponut quaobre ampliores ipfx q ma
res habet tabellasiutoua feruent mollia foris reponut:foeminis huius generis mares afpergut quomo
do ouis mares in genere pilaumrredduturq? oua eo^ glutino coh serentia ad fpecie uue. At locuflaceis
tale quid fieri:nec uifum eft:negp ratione exigituncoceptus em eoru fiib foemina continef:& crufta Ite
£his eft.Incremetum ta eoru qua molliu oua foris recipiut ficut pifciu:adhxret ouo fxpia nafces parte
fui priore hac enim tantu pot adhxrere:cu haec una partem pofleriore & priore eodem habeat.Qux
nam fitus difpofitio fit eius cu onf:petedum ex hiftoriis e:de ortu exteroru animaliumitum pedeflri
um:tum uolatiliumrtum et natatilium diximus»
De triplici infedlorum generatione; CAP. VIIII»
E infedtis at<£ cruftatis hoc loco dicendum efl uia & ratione quam cepimus. Atprimu de
infe£tis:hxc partim coitu:partim fponre oriri didum iam e.item uermiculum ea parere:&
quam ob caufam ita pariunt.-genus hoc enim omne fere uermiculum quodamodo parere
uidetunconceptus enim qui imperfedior efl:talis efl:in omnibus autem uel iis qux perfe/
dum pariuntouum:conceprus primus indiferetus adhuc recipit incrementum :qualis natura etia uer
mis efl: mox alia conceptum fuum ouo perfedo xdunt alia impcrfedo:quod extra perficiatur:ut fepe
de pifcibus didum eft.Qux uero intra fe pariutanimahiis quodammodo pofl primu coceptum oui'
forme quiddam efficitunhumor enim in membrana tenui continetunperinde quafi oui teflam detra
xeris:quamobrem deprauationes conceptuu:qux per id teporis accidunt: fluxus uocar. Sed infedta SC
uerme generant qux uim optinent generandi:& qux non per coitum:fed fponte naturx oriuntur:ex
tali origine confiflunt:nam & erucas genus efie uermis cenfendum eft:& foetum araneorum quaqua
propter figurx orbiculatam fpeciem fimilia ouo:tum eorum nonulIa:tum alia complura primordia
ee uideantunuerum non figura:nec mollitie:aut duritie ouum definiedum c.Sunt.n.conceptus non/
nullorum duri:quauis ouo diuerfiifed quod totum mutetur nec ex parte eius animal gignatunid uer
mis efl:omne aut hoc uermiculi genus ubi fux magnitudinis fine rcceperit:quafi ouum efficitunindu
refeit enim putame eorum:& tantifper immota redduntunquod in uermiculis apum dC uefpaiu:atq?
eriam in erucis apertum eft.Cuius rei caufa eft:q> natura prx fua imperfedione quafi maturans ante/
qua tempefliuum fit ouum pariat:tanqua hicuermis ad incrementum oui mollis adhuc pergat: hoc
eodem modo in exteris quoq? euenit 01'bus qux non coitu oriutunuel in lanis: uel aliis huiufcemcdi
at<j et in aqs.Omnia»n.pofl uermis natura motu ceflant & putamine obarefcur:mox rupto putamie
exit ueluti ex ouo animal tertia perfe&um generatione : idque pennatum magna ex parte.Ratione ii/
lud etiam euenit quod iure multi admirentur.Eruce enim cum primo capiant cibum : mox non capi'
unt.-fed motu ceflant:qux per id tempus aurelixa nonnullis uocantur:uefparum etiam uermiculis &
apum idem accidit:poft deinde qux nymphx appellantur proueniunt: qux nihil huiufcemodi habe/
ant.Ouorum enim natura adepta fuum finem non infuper accrefcinfed ante augetur : & aliter donec
diflinguatur 8t fiat ouum perfedum:uermium autem alii hoc intra fe habent unde excrementum ip/
fis nutriendis accedat:ut uermes apum 6>C uefparum:alii de foris capiunt: ut erucx 8t exterorum non/
nulli uermium.Sed quaobrem triplicem generationem hxc fortiantur : & qua de caufa ex moris im/
mota reddantur explicatum iam efl.Onunf eorum alia p coitum more auium 8C uiuiparogi & pifciu
partis plurimx alia fponte modo nonnuilarum plantarum;
De generatione & ortu apum* CAP, X;
Pium generatio magnam recepit ambiguitatem :& queftionemreum enim in genere pifciu
talis quedam fit generatio nonulIo^:ut fine coitu generent:hoc idem in apibus etiam eue/
nireuidetur quoad fenfus rotiocg apparens admoneat aut enim aliunde portate foetum
______ eas necefie eft ut quida uoluntreumqj uel fponte nafcentem uel ab aliquo animali xditu aut
ipfas generare:aut partim portare:partim generare:nam id quocp aliqui dicunrifucoruqp foetu tantum
portari opinantur.Item generare eu aut pcoitu aut finecoitu:& per coitu generare: aut fingula genera
per fe:aut quodlibet unum extera aut aliud cum alio lunflum: uerbi gratia apes ex apibus coeuntibus
inter fe gigni:fucos 8C fucis reges ex regibus:aut extera omnia ex uno:ut ex iis q reges ac duces uocatun
Aut ex facis & apibus:funt enim qui fucos mares ee:apes foemina arbitren£:alii cotra apes mares efie:
fucos foeminas opinantur. Qux oia impoffibilia funt ratiocinanti:partim ex iis qux apibus priuatim
euenianpartim ex iis qux cu exteris fint animalibus comuniora . Nam fi non ipfe pariunt fed aliunde
portant foeturam oriri apes oportet:et fine ulla opera apu fciIicet:eo loco de quo femen portetur cur.n.
tranflato femine oriantur cmanen te fuo loco non oriantur { prorfus oriri nihilominus conuenit: fiue
fponte i floribus femen id nafcitunfiue ab aliquo xditur animali qq non apes fed illud aial gigni opor/
tebit:quod femen generet ad hxc mei portari ab apibus rationis eft.Cibus efl enim :at foetum alienige
nam de ferre abfurde credideris:nam cuius rei gratia quxfo i quando ois labor q prolis ca fufeipitunin
ea qux propria efie uidetur prole uerfaturmec uero apes foeminas ee: fucos mares ratio patitur. Arma
enim ad pugnam uirefcp exercendas nulli foeminx a natura tribuuntur.Sunt aute fuci inermes:carenc
enim aculeo. Apes omnes aculeo arnantunnec contra dici ratione rpbabili poteft apes efle maresifucos
fceminasimas enim nullus felet \ prole elaborare;quod apes faciunt omnino cu foetus fucorum gigni
P »
f " DE GENERATIONE ANIMALIVM
nideatunetiam carri nullas elT fucus:apum autem no gigni fine regibus:& quidem ob eam rem foetu
fucorum tantu portari aliqui putant. Conflant non per coitu gigni uel ex alterutro genere fecu coeun/
teuiel ex apibus 8C fuo's:poi tari etiam foetum fucorum tantu cum impoffibile fit ob ea quae modo di/
ximusrtu m ratio afpernatur ut in genere toto earum talis affedho non eueniat. Quonia etiam fieri no
ponutipfeapes parrim mares.partim foemina; fint.In omnibus enim generibus mas afcemfa differt:
generarent etiam fc ipfc.At nullus earum cernitur foetus nifi duces affint ut aiunt. Commune autear/
gumentum tam ad agendam uiciffim generatione qad eam qua fuci efficiant:& fiue feorfum fiue pro
mifcue agi dicitunquod nullum eorum coire unqua uifum eft. At fepenumero eueniretiut coitus cer
neretur.Si alterum mas alteram foemina in iis eflet.Reliquum eft ut fi per coitum oriantur reges coe/
untes inter fe generent:at fuci oriri uifuntunetiam cum nulli funt duces quorum foetum nec portare
neqi parere apes fuo coitu poflunt.Relinquifita^ ut quod in pifcibus euenire uidemus apes fine coitu
fucos generet & foemina: fint qua generat ratione:fed habeat ltra fe ut plantae fexu maris & foeminae
quaobrc iis datum eft inftrumetum ad pugnammec foemina appellandu e in quo mas diftin&us no
efhquod fi in fucis id euenire uidetunortufcp eorum exiftit fine coitu.lam 8i apibus & regibus eadem
feruari ratione necefie efl:ut fine coitu procreetur.Caerepi fi fine regibus gigni foetus apu uiderefiapes
et fine coitu ex fe generari necefie eet.-fed cum hoc negetejui in eorum animaliu cura uerfanf irelinquf/
tunut reges & fe generet:& apes.ltacp cu fingulari quada peculiaocp natura genus fit apu: ortus quoqj
earum peculiaris merito eepeipitunnam ut apes fine coitu generet minus propriu e:cum ide uel i aliis
eueniat afalibusine ide procreet genus propriu e:rubri.n.generant rubros: 8i hiatulae hiatulas: caufa 5
q>ipfegeneranf non ut mufca;:& reliqua id genus aialia:fed ex diuerfoitame cognato genere prodeut:
ex ducibus.n.oriunfquaobre ,pportio quodamodo in eo$t generatione feruatunduces.n. magnitudi
ne fucis aculeo apibus fimiles funt. Apes igitur aculeo regibus aflimilanfifua magnitudine:aliquid.n*
diferiminis inefle necefie e:nifi femp genus ex quouis ide gigni necefie finquod impofiibile erita.n.gq
nus totum duces eentiapes itaque uiribus& pariedi facultate fimiles ducibus funt: fuci magnitudine
emulantunquod fi aculeum quo<j haberenduces utigp eennfed nuc id ipfum ex propofita qu^ftione
reflat 8i folutum iam e:quae.n.fuperius ditfta funt totam hanc foluut qua;ftione:duces enim iide fimi
les funt generi utri<$:qua enim aculeum gerunr:apibus:qua magnitudine prceflant:fucis affimilantur
Sed duces et ipfos ex aliquo gigni necefie eft.Itaqj cum nec ex apibus necpex fucis creetur ipfos fe etia
generare necefie efl.Cellute eorum nouiflime conftruuntunnec multa; numerontaq? euenit ut duces
generent & feipfos:& aliud genus quod apum eft. Apes aliud generent ideft fucosnpfi uero fuci non i/
fuper generetffed hoc ipfi priuetur.Cum enim femp quod fecundum naturam e:ordine habeat. Ideo
fucos ea quoque facultate priuari ut aliud generent necefie eft;& quidem ita hoc euenire uidemus-.ipfa
enim generanf nihil uero aliud generantffed in ternario numero fine generatio recepit: atq? adeo bene
inftitutum eft a naturamt femper ha;c genera feruentur:& nullum deficiat cjcj no omnia generent» Ra
tioe illud etiam euenit :ut annis profperis copia mellis proueniat & fucorum :hymbribus uero crebris
foetus omnino fuperet:humor enim facit plus excrementi in corporibus ducum , Anni uero tempo/
ries facit hoo idem in apibus:cum enim corpore fint minore temperie magis defiderant . Redte etiam
reges intus manent im munes omni negotio necefiario:quafi nati ad fobolis procrearionem:magniru
dineitem pra;ftant:quafi ad prolem generandam corpus eorum fit infti tutum :conuenic & fucos ocio
fos inertefq? effe cum nulla habeant arma quibus de cibo poffint dimicare . Cunqp pigritia tarditateqj
corporis degenerent apes medium inter reges 8C fucos tenetnta enim utiles ad negotia officiofeq? ope/
fane efle poflunnutcp 8C filios alant & parentes:quin dC fequi fuos reges :ut faciunt : confentaneum eft
rationi qua generatione apum a regibus proficifci ftatuimusmam nifi tale quid eflet ratione carerent:
ea qua; aguntur in earum imperio:atqs etiam regibus concedere nihil laboris fufeipere ut parentibus:
fucos uero caftigare ut filios:iuftius enim filii caftigantur:& quorum negocium nullum eft : apes autc
multas a ducibus ipfis paucis generari fimile uidetur.Leonum generationi : qui cum primum quinqj
numero genuerint mox pauciores generant:poftremocg unum: tum deinde nullum : nam 8C. Apum
duces primum multitudinem generannmox fefe paucos atque illarum foetum minoremduum uero
audiorem:quod enim eorum numero natura adepferat id magnitudini addidit . Generatio apud ita
fe habere uidetuntum ratione: tum etiam iis quxin eam genere euenire uifuntunnon tamen fatis ad/
huc explorata quae eueniant habemus:quod fi quando fatis cognita habebunf: tunc fenfui magis erit
quam rationi credendum. Rationi etiam fides adhibenda eft:fi qua; demonftranrur conueniuntcum
iis quae fenfu percipiuntur rebus. Apes fine coitu generare argumento illud etim eft:q? foetus exiguus
admodum in cellulis faui cernituncum infetfta qua; per coitum oriuntur coeant dimpariant breui ma
gnitudie ad fpeciem uermis.Quod ad generationem cognatorum iis animalium pertinet: ut crabro/
num uefparumq? fimilis quodammodo ratio eft.Sed defuit his locuples naturae dotatio merito: nihil
enim ut apum genus habent diuinitatis:generant quippe matrices uocata; primofcp fauos confingunt
generatione uero coeundo inter fe funguntunuifus eft enim fepe eorum coitus:fed quot nam differe/
tiis haec genera aut inter fe diffideannaut curti apibus petendum eft ex iis quae per hiftorias explicaui/
mus, Atqj de generatione infetftorum oium didlum iam eft.
De generatione 8C ortu teftato^ animantium quomodoq? nonulla plantaj^ generationi
contigua fintideqt teftato^ incremeto, CAP» X&
UBER. TERTIVS Si
a Equitur ut de reflatis difleramus.Generatio eorum quogp partim fimilis partim diffimi/
Iis exteris e.Idtp euenit rationerquippe cum animalium comparatione plantis: plantarum
animalibus affimilentunita ut femini gigni quodamodo uelut animalia uideantur.Araho
_ _ modo non femine:& tum fponte:mm ex fe:aut alia fponte:aIia ex fe oriri. Sed quoniam na
turam proportione plantis refpondetem hoc genus habeatrhinc tefta inteflum aut nullum m terra gt
gnitur: aut param quale genus limacum eft:& fi quid eiufmodi aliud fit:fed rarum. At in mari fimi''
liqp humore multa 8C uaria gignuntungenus plantaram contra mari locifcp huiufcemodi paru: 6C nui
Ium fere:in terra autem haec omnia oriuntunhabent enim naturam proportionalem atq? diliundlam
fed quanto uitalius humidum. quam ficcum:& aqua quam terra citanto natura reflatorum qua plan
tarum uiuacior e:nam alias co quidem fpe£lat:ut ficut plantse ad terram fic teflata ad humorem fe ha
beant:quafi plantae:oflrea terrenaioflrea plantae aquatiles finnHinc etia fit ut multiformiora fint:qux
in humore gignuntur:quam quae in terra:humor enim natura habet ad effingendum afformanduqj
habiliorem quam terra:nec multo minus corpulentam eam quae potifllmum in mari habentur: hu/
mor enim potulentus dulcis quide alunufcg efl.Sed tum minus corpuletusuum frigidus e: quaobre
qux fanguine carettnec natura calida funr.ea nafei in lacu no poflunt: minus etiam in falfis aquis: quae
fint potulentiores gignuntunut teflata ut mollia ut cruflata:haec enim omnia fanguine uacant: & na
tura frigida funnfedftagnis marinis & iuxta amnium oftia gigni folennquxrunt enim una teporem
&alimentum:mareautem humidum multoqp corpulentius aqua potulenta efl: atqg etiam fua natu/
ra calidum eft:ut particeps omnium partium fit:uidelicet humoris aeris terrae iracp omnia adipifcunf
qux fingulis his locis gignuntur:plantas enim terrx incolas quifpiam ee flatuerir: Aqux aquarilx ani
malium genus aeris pedeflre:fed magis minufue 8C remotius aut propius res coflet:magna miraq?
difFeretia exiflit.Quartum genus no his locis quxredum efhquaqua aliquid efle exigit ordfe ignis: id
enim quartum corpus enumeratunuerum ignis femper forma non propria habere uidetunfed i alio
corpore:aut enim aer aut fumus aut terra efle uidetur quod ignitum efl: fed enim genus hoc apud Iu/
nam quaeredum effchaec.n.quartam illam diflantiam adipifei uidef :fed de his alias.Natura reflati ge/
heris cofiflinpartim fpote:parri aliqua ab ipfis emifla facultate:cjq faepenumero ea quocg fpotina ori/
antur coflitutione.Sed generationes plata^d accepifle hoc loco cogrmnoriunf .n.ea^ alix femine: aliae
auulfionemonulle et fobole ut cxpe:hoc igitur tertio mo mituli gignunf:quippe qui minores fubide
iuxta pneipiu adnafcunf buccina 8C purpurx 8C q fauare dicufqfi a feminali natura humores quofda
mucofos emittunfeme uero nullu ee reputadu e:fed quo diximus mo piatis affimila £:cjobre larga eo/
rum copia prouenit.Cum primu confliterit aliquid:hxc enim omnia uel fpote utorianf: euenit itaq?
ratione tuncmagis:cum origo prxcefTerinconfiftunt aliquid enim excremeti fingulis proficifci credo'
dum merito efl ab eo principio cuifoboles qux<j adnafeif . Sed cum fimilem habeant facultate cibus
excrementumq? cibi:fauantiu fubftantiam fimile efle coflitutioni primx confentaneum effiqpropter
excremento hoc gigni probabile efl# Qux aut uel fobolem nullam :procreant : uel non fauant:eorum
omnium ortus fpontinus efhoia uero quae hoc modo confiftunt:aut in terra:aut i aquacu putredine
gigni uifun£:& hy rnbre admif!o#Cum enim dulce in prinripiu conflituedum fecernif:quod fuperefl
talem accipit forma nihil autem gignif putrefeens fed cocodlum:putredo uero 8i putridum excreme/
tum rei concodte efl: nihil enim ex toto effiritunquomodo neq? in iis qux ab arte conduntur . Nam
nifi ita eflet:facere non requiretur#Sed quantum inutile efl:id aut a natura aut ab arte detrahif.Genera
turaute in terra humoreqs animalia 8C plantx:quonia humor in terrajfpiritus in humore: calor aialis
in uniuerfo inefliita ut quodamodo plena fint animx omnia,Quaobrem confiflunt celeriter:cu calor
ille comprxhenfus fiue exceptus efl: comprxheditur autem & humoribus corporeis incalefcentibus
effiaT :uelut bulla fpumofa:fed differentia nobilioris ignobiliorifue generis conftituendi in comprxx
henfione principii animalis efbhuius aut rei caufam & loca habent 81 corpus quod comprehendif.In
mari uero multu portiois terrenx efl:quo circa ex tali cocretione natura teflati generis oriftita ut pars
terrena circiter derufcancogaturcp eode modo quo olla &i cornua(.Sut enim hxc illiquabilia igne)cor
pus intus contineatunquod uitam optinet:unum ex his genus cochlea^ coire perfpedtum e:fed an or
tus earum p coitum fit nec nemo dum exploratum fatis habef.Sed enim quxret quifpiam redle:quid
nam in his fit quod fecundum materiale pricipium confiflatmam i feminis excremetum quoddam
animalis hoc efbquod pricipium genitale a mare profedum mouens potetia tale quale id efl de quo
uenitanimal efficit. At in his:quid nam hoceflerdicendum fit:& unde <8 i quod principium genitale fe/
eundum marefponedum igitur i animalibus generatibus calorem in afali cotetumdecernedo ex cibo
ingeflo 8C cocoquendo facere excremetum :quod conceptus principium fitmec fecus in plantis nifi q> I
iis 8C quibufdam animalibus nihilo maris principium defideratunhabet enim hoc ltra fe mixtum : at
plurimorum aialium excremetum illo principio aget.Alimantum autem aliis aqua:aliis terra:aliis qd
ex iis conftet.Itag? calor in animalibus contentus ex alimeto effidt:hoc temporis calor m aere abien
te contetus:ex mari aut terra concernit cocoquens atgp conftituit.Quod aute comprxheditur exceptu
in fpiritu animaliad conceptum facit motumgp iponit.Conftitutio igitur plantarum:qux fponte ori/
untur fimilis e:quadam enim ex parte contrahitur:&aIterum eius partis principium genitale:alterum
alimetum fmprimu iis qux oriutur.At uero animalia quxda uerme nafcuntur . Tum exanguia qux
taon ab animalibus gignuntur:tutn etiam fanguinea:ut mugilu genus quoddara:& aliorum fiuuiati/
DE GENERATIONE ANIMALI VM
lium pifciumrad hxc anguillarum genus:hxcenim:omnia quanuis naturam parum fanguineam ha'
beanntamcn languinca funt:& cor optinent:quod principium fanguinarium corporis eft. Quasaute
inteftina terra: uocantur:uermis habent naturam :in quibus corpus anguillarum confiftit: quaobrem
de prima hominum a tq? quadrupedum gcneratione:fi quadoprimu terrigenas oriebantunut aliqui
dicunt:iaon temere exiflimauerisraltero de duobus his modo orirnaut enim ex uerme conftituto pri'
mum:aut ex ouo.Quippe cum aut intra fe habeat cibum ad incrementum necefle fitjqui quidem con
ceptus uermiseft:autaliundeaccipere:idqiautexparenteautex parte conceptus. Itaqj fi alterum fieri
non poteftuit affluat ex terra quomodo exteris animalibus ex parem relinquitur neceffario: ut ex par
te conceptus accipiatu r. Talem generationem efle ex ouo aut uerme fatemunergo fi initium ullum ge
nerationis omnium animalium fuit alterutrum de his fuifle probabile efle apertum cftffcd minus ra
tionis eft:ut ex ouo prodieri nnullius enim generationem animalem talem uidemus:fed alteram tum
fanguineorum qua: diximusitum exaguium qualia funt ffetflorum nonulla St ea qux tefta operiutur
de quibus agitur: non enim ex parte aliqua oriuntur ut ea qua: ouo nafcuntur.Incrementum etiam fi'
militer ut uermes capefluntiuermes enim augentur in partem fuperiorem St qua pncipium contine'
tur alimentum enim fuperius ab inferioribus miniftratunatqsrd quidem. commune cum iis qua: ex
ouo prouemunt habeturtfed illa totam materiam abfumunt.In iis uero quae ex uerme gignutuncum
ex conflitutione in parte inferiore contenta pars fuperior creuerit:mox ex reliquo alimeto inferior ar/
riculatur:cuius rei caufa eft q> cibus poflea quoq? in parte fepto fubiefta conficitur omnibus increme'
tum autem hoc modo fieri uermium apertum i apibus cxterifq? fimilibus efhpricipio enim partem
inferiorem magnam:fuperiorem habent minorem. Idem augelcedi modus \ teftatis etiam cfl. Quod
St lpfum conflat in genere turbinato fcilicet anfradhbus eius:qui fub inde accrefcent: plures efficiutur
in partem priorem quod caput uocatur:dixi fere quemadmodum generatio:tum eorumrtum extero
rum fponte orientum agitunomne autem genus teflatum fponteinflitui apertum hiceft: q»nauigiis
putrefeente fece fpumofo adnafcuntur:& locis m ultis ubi nihil tale aderat ante poft per inopiam hu/
moris fadto exno oftrex prouenerunt:ut apud ehodum ffulamrcum claflis applicuiflet St fuflilia pro
iecfla eflentin mare:temporepoftcxno obdudto teflis oftrex in iis reperiebant, Nihil autem partis ge
niralis emitti ab iis argumentum eft:quod cum chii quidam ex pirrha lefbi infulx oflreas uiuas por'
taflent:&: in loca quasdam maris reciproci aeftus St euripo fimilia dimififlent:plures nihilo fuere tem'
poris fpatiorquaquam incremeto corporis plunmu profecerunt.Qux aute oua appellantur: nihil ad
generatione conferunnfed inditio funt nutricationis melioris:quale in fanguineis pingue efhquaobre
fapore per id tepus prxftant ciboqt laudanmnargumeto q> St pinnas St buccina St purpure continent
quide femp ouum illud uocatum fed alias maius:ahas mius.ftint et qux no femp fed uere id habeat:
mox enim tepore procedere minuitur demugj totum aboletur utpcdWs;mituli oftrex. Tepus hoc
enim prodeft eorum corporibus:aliis nihil tale aperte uenit ut callis. Sed fingula eorum St quibufdam
oriantur locis petere exhiftoria debes.
ARISTOTELIS STRAG1RITAE DE GENERATIONE ANIMALIVM LIBER QAVR
TVS INTERPRETE THEODORO.
Democritum Empedoclem St nonnollos alios non rc&e de maris St foeminas gene'
ratione fenfifle» GAP. .1«
E GENERATIONE Animaliu omniu: tum uniuerfim:tum fingulatim ditfluiant
eft.ied cum in eorum perfedhflimis mas St foemia diftin&e habeantur:eaf(£ facultates
omnium animalium St plantarum efle principia fateamur qq in aliis indifcretas:difle'
rendum hic eft:primo de eorum ipforum generatione: imperfetis enim adhuc fuo in
genere diflinguitur fexus maris St feminx.Sed utrum prius etiam quahxcdifferentia
lenfu noflro percipi pofllt alterum mas alterum femina fit difcrirme faeflo i utero. An
poft ambigitur. Alii enim protinus in feminibus hanc efle contrarietatem aiunt:ut Anaxagoras :St alii
naturales audlores etenim femen gigni ex mareffeemina autem locum prxbere : mare a parte dextra:
foem ina finiftra proficifci St uteri latere dextro mare contineri femina finiftro • Alii uero id aferibunc
utempedocles.Qux enim uterum fubierintcalidu:hxcefficimares arbitratur: quas frigidum femi'
nas:caliditatis uero frigiditatifue caufam ee cofluuium meftruorum. Quod frigidius uel calidium fic
St aut antiquius:aut recentius:democritus abderites differentiam maris ac femina: fieri quide in ma'
treainfed non caliditate frigiditateueadalrerum effici marem alterum feminam: fed utrius tandem
femen euicerit : quod ab ea prodiifler parte qua mas St femina inter fe differunnhoc enim empedo/
cies profedto negligentius opinatus efl:ut caliditate frigiditate^ tantu differre hasc inter fe exiftimaret:
cum partes ipfas genitales:& uterum magnam habere differentiam cernerennam fi poflea qua forma
ta funt animalia alterum partibus femina: omnibus: alterum maris conftitutum:mox in utero tanq
fornaex ponantur:quod uterum habet in calido : quod non habet in frigido: erit femina quod utero
caret:mas quod uterum habet:qux res impoflibihs eftataq? catcnus quide melius ademocritodicif,
Quxrit.n.ilk differentia huius generationis St reddere conatunfed an bene necne id alio ptinet m et fi
LIBER QVARTVS 82
ealiditas Si frigiditas caufae fint:uf partes ha; differant:hoc explicare debuerunriquia ita uolut.-hoc em
fere eft docere de generatione maris ac foeminae:his enim partibus plane differunt:nec parum negotii
tfficaufam generationis earum partium ab illo principio ducereicum necefle fit ita fequi;ut fi animal
refrigeratunpars efficiatur ea quam uterum appellam usffi calefcit non ha;c efficiatur: eadem qj modo
de iis partibus qua; ad coitum accomodantunnam efle differunt inter fe ut ante expofirumc. Ad haec
fepenumero euenit ut eadem in parte uteri gemini mas Si foemina generenturndque fatis ifpeximus
in difledionibus animalium uiuiparorum:tum pedeftrium:tum etiam pifcium.Quae fi non ille con/
fpexerat m ento errabat:cu m eam afferret caufam :fed fi cum haec explorata habuiflet ita fenfit : abfur/
dum fane eft quod infuper putarit caufam uteri efle caliditatem aut frigiditatemrambo enim femper
aut mares aut foemina; efficerentur. Quod non ita euenire uidemus.Item cum partes eius quod gigni
tur difcerptas efiefateatur:partim.n,in mare partim in foemina efle putat ideoq? alterum coire cu alte
ro concupifcereimagnitudinem earum quoque partim efle diuifam uelleque coniungi necefle eft : no
refrigeratione calefadioneue ita lfhtuiffed feminis huiufmodi caufae complura fortafle obiici poflunt
modiis enim hic caufe figmento fimilis eftomnino:caeterum fi ratio feminis ita fehabet:ut explicatu
a nobis eft:& neq? ex omni corporis parte decedit neq? materia ullam iis quae gignuntur praebet quod
proficifcitur a mareiiam Si ei & Democrito:& fi quis alius ita cenlet occurredum fimili modo eft nec
enim difeerptum efle poteft feminis corpus:ut partim in foemina fit partim in mare ut empedodes ce
fet cum dicatffed difeerpta geruntmias ipfe & foemina membraineq* totum ipfum ex utroqt decedes
quia pars aliqua partem aliam uiceritudeo efficitur mas aut foemina:qq omnino melius partis exupe/
ranria foeminam aut marem effici dixeritrquam per incuriam calori aut frigori tantu caufam tribuat:
fed cur formam etiam genitalis diuerfam efle una eueniateaufa reddenda eft:uthaec femper uiciflim
confequantunnam fi quoniam iuxta funt ita finreliquae et quaeq? partes confequi debuerunt: funt.n*
inter eas quae fuperant ali^ aliis propinque:itacp fimul Si foemina eflet Si matri fimile. aut mas Si fimi
le patri:abfurdum etiam tantum eas effici partes oportere nec totum corpus mutari exiftimare : & p/
cipue primoq? uenas quibus ueluti deferiptione dedudis:corpus adiacet carnium quas fuam recipere
qualitatem propter uterummulla probabili ratione dici poteftffed potius uterum propter eas fuam re
cipere qualitatem ratio eft:qq enim utruque fanguinis conceptaculum eft:tamen uense funt piius:pr!
cipium aurem moues prius efle femper SCcaufam generationis aliqua fui qualitate necefle eft. Accidit
igitur differentia earum partium inter fe foemina; Si mari non id efle principium neq? caufam efle hac
arbitrandu fed aliam:etiam fi nullum femen uel a mare uel a foemina decedit: fed quodlibet modo co/
fiftit:quod gignitur.Quinetiam contra eos qui marem a dextra foeminam a leua parte proficifci aiunt
eadem ratio fufficit quae contra empedodem& Democritum :fiue enim nulla materia amareaffer£
fiue aliqua affertur ut uolunt nihil dicunt qui ita cenfent:necnon empedoclis fententiae pari ratione oc
currendum eft:qui marem a foemina diftinguit caliditate uteri Si frigiditate:quod illi etiam faciunt q
dextris finiftrifq? rationem defcriburiqq uideant marem Si foeminam inter fe differre:& parte Si to/
to:fed cur finiftris corpus uteri adiungatur dextris nequaquam :na fi foetus eo uenerit:nec eam ipfam
habuerit partem foemina erit fine utero:& mas erit cum utero: fi ita fors tulerit.lte ut ante retulimus:
Si foemina parte uteri dextra contineri uifa eft:& mas laeua:& ambo eade in parte idq no femel fed fac
piusiquam aut mas in dextra aut foemina in laeua nec minus ambo in dextra gignuntur:atc£ etia cum
gemini mas Si foemina geftarentur marem in laeuaffoeminam in dextra contineri perfpedum e. Pro/
xime quia aliqui perfuafi dicunt tefte praeligato dextro aut finiftro euenire per coitunmut mas aut foe/
mina generetur.Sic enim Si leophanes dicebat.Tum etiam exedis altera teftem hoc idem accidere q/
dam aiunt non uere fed rem coniedatur futura ex confedaneis atq? anticipanr:quafi ita fit priulquam
ata fieri uideant ignorant etiam nihil ad generatione maris aut foemina; conferri ab iis partibus : cuius
rei lnditium q. multa animalia Si lpfa mares ac foemina funt:& generant partim foeminas:partim ma
res:cum tamen teftes non habeant:uelut ea quae pedibus carent:uerbi gratia genus pifeium Si ferpen/
tum caufam uero maris 8i foemina caliditatem frigiditatemue arbitrari fecerniq de dextris aut de fi/
mftris:no fine ulla ratione dici poteft, Sunt.n.partes corporis dextrae calidiores finiftris Si femen con/
codum calidius efbquale id quod fpiflum eftffoecundius autem quod fpiflius eftffed ualde a loge ra/
gitur caufa cum ita aufertur. Accedendum autem femper ad rei caufas primas:quod maxime fieri poc
propius:de corpore igitur toto Si de partibus quid quaeqiffit Si qua de caufa iam ante explicatum alibi
eft.Sed cum mas Si foemina potentia quadam Si impotentia diffiniantur: quod.n.potcft concoquere
Si conftituere Si fecernere femen atq principium optinet formar.-id mas eft principium autem no hoc
dico ex quo ut materia tale gignitur quale quod generat eftffed id quod primu moueat fiue in feipfo
liue in altero poflit hoc facere:quod autem recipit nec poteft coftituere Si fecernere id foemina eft.Ite fi
omnis concodio calore efficitur mares quam foeminas efle calidiores necefle eft:ob frigiditatem.n.&
impotentiam foemina fanguine abundat quibufdam fui corporis locisjidq? indicium facir:contra qua
aliqui afferat cam:cu foemina efle mare calidiore opinenturadeft meftruojje emiffioneffanguis eni ca/
fidus eft:& quod plus fanguinis habet hic calidius eft:putant autem hunc affedum moueri abudantia
fanguinis Si caloris:quafi aeque quoduis fanguis efle pofllnmodo humidu fit Si colore cruentu:nec ita
^ueniat ut minus fanguinis Si fincerius fiat i corpore alimeti melioris Si habitusffed illi gmde ac excre
metu alui:qd pluris fit hoc iudiciu ee naturs calidioris:magis qua qd minus exiftimat.Afq contra oi/
DE GENERATIONE ANIMALI VM
no cfhut enim in frudibus conficiendis ex copia primi alimenti paru fecernitunquod utile fit demuijf
nulla pars remanet refpedu copix primx:fic i corpore aialis poftqua partes per fucceflione alimetum
conficiendu receperunt:ad poftremu,paru admodu remanenex toto alimento:quod in aliis fanguis : 1
aliis proportionale fanguinis eft:fcd cu alteri p5t:alte^ non pot fecernere excrementu finceruroifq? fa/
cultas inftrumentu aliqd' fibi accomodatu habet:eiqux melius 3C quae deterius ide efficianicemina ac
8C mas cu multifaria uerba hxc:pofle& no poiTe:dicantur modo prxdi(fto:fibi opponatur: lnftrume/
tu ob eam re tu foeminx:tu mari tribui necefle eft:itaqs alteri uterus alteri coles datus eft . Natura aute
fimul QC facultate cuius dat:6£ inftrumetuffic enim melius efbquaobre fingula loca una cu fingulis ex/
crementis & facultatibus fibi accomodatis inftituutunatq? ut nec uifus fine oculismeq? oculus fine ui/
fu perficitunfic 6C aluus 8C uefica fimul atque excrementa fieri poiTunt conditurifed cu idem fit ex quo
generentur 6C augeanturud® fit adimentu:pars corporis quaeque ex tali materia taligp excremento q/
iis eft capax confiftet:& fiet.Gignitur ite ex contrario quodamodo unuqdg? ut nos cefemus . Ad haec
tertiu illud fumendu eft:ut quonia ois delatio in contrariu eftrquod no ab eo fupatur a quo conditur
fiue creatunid in cotrariu mutari necefle fit:his ita fubiedtis apertius fortafle iam fueritiqua de ca- alte/
ru mas alteiji foemina fiat.Cueni principiu non fuperat neqs concoquere poteftpp caloris inopia:neq*
ducit in fua formaifed tantifper fuperatur mutari in contrariu necefle eft:contrariu aut maris foemina
eft uidelicet qua alteru mas alteru foemina eft.Et cu facultatis fiue uirtutis differetia habeat: lftrumen
tu quoq! habet auerfum:itaq? i tale mutatur:parte aute aliqua oportuna mutata coftitutio tota aialis
multo diferepat formadicet hoc perfpicere i fpadonibus qui una parte trucati ta a priftina forma difee
dunt’paruq3 a foemina fpecie diftant.Cuius rei ca cft:q> partes nonullx pricipia funt:pricipio aute mu/
tato multa ex iis quae fequuntur comutari 3C dimoueri necefle eft:quod fimas principiu quodda & ca
eftrmafq? eft qua aliquid poteft foemina uero qua no potefhpotetix aut 6C ipotentix ratio fic deferibe
da eft:ut facultas aut affit aut defit cocoquedi ultimi alimenti qd' in fanguineis fanguis appellaf :I exan
guibus proportionale:eiufq? caufa in principio 8C parte qux origine naturalis caloris continet fita eft:
cor profefto in fanguineis conftitui:& aut mare aut foemina fieri quod gignitur necefle eft:in exteris
uero generibus mas & foemina eft quod proportioale cordis habeatunorigo 8C caufa foemina? 8C ma
ris haec & in hoc eft:foemina aut & mas ia eft cu partes et habent qbus foemina differat a mareino.n.
quis parte mas aut foemina eft quomodo nec uides nec audies:Sed repetendo dicimus:ite femen ex/
erem en tu efle ultimu alimeti pofitu efhultimu aut id intelligi uolo qd* in unaquaq? parte feratunqua
obre qd generatu eftifimile ei qd generauit eft.Nihil eni refert ab unaqcp parte ,pficifcatur:an ad una/
qua<gp accedat:fed redtius ita:maris aut feme differt q> principiu in fe continet tale quo moueat : & ali\
mentu in aiali ultimu concoquat: foemina? femen materia tantu pra?bet:quotiens igitur femen fupe
rat maris ad fe ducincu fuperatu eft in contrariu demutatunhoc eft in corruptione:contrariu at maris
foemina eft foemina cruditate frigiditate^ fanguinei alimeti defcribifur:natura uero excremeto cuicp
dat conceptaculu-.femen aute excrementu eft quod in calidioribus atque maribus fanguinei generis
contradtius eft quapropter membra capientia eius excrementi meatus in maribus funt . At foeminis
prae cupiditate copia redundat fanguineaunconfecftus enim inconcodtufque fanguis eft: itaque conce/
ptaculum eius haberi necefle efbidque diflimile efle 8t ampIius:quo circa natura uteri talis e qua par^
te foemina differt a mare.Expofui caufam quaobrem alterum mas alterum foemina generetur.
Inditia quibus maris a foemina? generatione generatio difeernatur. CAP. II.
ii] Nditia uero faciunt res quxaccidunt:nouelIa enim 8C fenefeens aetas magifq flores foem i/
nas generatu altera.n.calor nodu perfedus e:m altera deficit:humidiora etia effoeminatio/
f* raq? corpora foemina potius gignut:& femina humida magis qua fpifla hoc ide faciut:hxc
/jj eni oia eueniut caloris inopia naturalis.Flatibus ite aquiloniis magifqua auftrinis mares gi
gnutunfit et ut excremeris eiufmodi corpora abunderiplus at excrementi coccdu difficilius e: cjobre
maribus femen mulieribus meftrua decedut humidiora.Tu etia ut m eftrua fecudu natura menfibus
decrefcentibus potius fiant eadem de caufa accidi tuepuseni hoc menfis frigidius e & humidius pp lu/
nx decremetu defedlionecp.Sol.n.per totu annu hyeme at^ xftate facit. At luna p mefem id agit qd'
ita fit:no acceflu difceflucp Iunx:fed alteru ierefeete luce:alteru decrefcetc.Necno paftores aiut iterefle
ac maris ad foeminx pecoris foetura no folii fi ita accidit:ut initis aqlomis : auftrinifue flatibus fiatffed
etia fi cu pecus coit:fpedat ad aqlone aut auftru.lta minimo iterdu mometo ca damr caliditatis aut fri
giditatis:hxc uero cam coplent generationis, Diffidet oino inter fe mas & foeminatobeas qs diximus
cas ad maris aut foeminx generatrone:fed moderatione qux irercedatopus eft:na oia qux uel namra
uel arte efficiutur rone aliqua funt.Calor aut fi ualde fupat:exiccat humore:fi multo deficit no concer/
nit:fcd medii ratione ad rem codenda feruari requiritur. Alioquin ut in iis qux igne coquuntur: plus
ignis deurinminus no coquit:ac euenit utri(j:ne qd agitur pficiatur.Sic i coitu m aris 8C foeminx mq
derarioe opus eft:hinc multis tu maribus:tu foeminis euenit:ut coiudti inter fe nequeat generare: difiu
(fti queant:^ aur minoribus natu aut maioribus hxcotrarietatesexiftantxque in generatione fterili
tateq?:& maris foeminx^ procreatioe.Quin &C inter terras & aquas intereft eifde de caufis : qlitate.n.
quada potiflimu recipit 8C alimetu 3C difpofitio corporis ex teperameto aeris cotinetis 8i cibi ingredie
tis:fed prxeipue ex alimonia aquxihuius.n.ufus plurimus eft:atgp in omnibus aqua alimento eft etia
ficcis.Quaobrem aqux crudx 6i frigidx aut fterilitatemiaut partum fcemineum faciunt*
UBER QVARTVS s*
Caufaeob quas nati uel parentibusuelaliisfintautfimilesautdiffimiles. CAP. III.
Edem caufaefunt:& utalii parentibus fimiles generentunalii diflimiles:& alii patri:alii ma
tri:tum corpore toto:tum uero partibus lingulis & parentibus magifqua maioribus fuis
& iis potiufquaquibuflibet:ac mares potius patri: feminae matri:alii nulli confanguineo
l'imiles:fed tamen homini fimilesialii ne homini quidem fed iam monftro.Qui enim fuis
parentibus fimilis non eft monftrum quodamodo eft:difceflit enim in eo quodamodo natura ex ,p/
prio genere:coepitquedegenerare:fed initium primum de generandi eft feminam generari non ma/
remruerum hoc neceflarium eft naturse.Genus enim feruari oportet eorum qua? femina & mare di
ftinguuntur.Sed cum fieri poflit ne aliquando feme fuperet maris aut ob aetatem iuuenilem femleue
aut:ob aliam eiufmodi caufam:feminam obeam rem gigni neceile eft :at monftrum gigni non ne/
ceiTeeft fcilicetad caufam cuius gratia & finem:qq per accidens necefleeft:nam principium hic fuma/
rur oportet:quotiens enim excrementum feminale bene concodum i meftruis eft:motus maris agit
pro fua formarnihil enim refert genitura dicatunan motusud quod partem corporis unaquaque au/
geat:necintereft augentem motumran principio inftituentem placeat appel Ia re:eadem namque ratio
motus eft:itaque fi luperat faciet marem non feminam 8C fimilem ei qui generat non matri:fed fi no
fuperat:pro ea qua non fuperarir facultate defedum faaet:facultatem autem hoc modo intelligi uolo
quod generatrnon folu mas eft:fed etia talis:mas:ut corifcusraut Socratesrnec modo corifcus eft:ueru
etiam homoratquead hunc modu alia propiusralia remotius infunc in eo quod generat uidelicet qua
genitale eft non per accidens. Verbi grana fi gramaticus aut uicinus cuiufqua qui generat eft. Valet au/
te fuper in generando magis quod propriu & particulare eft, Corifcus eni & ho & aiahgenerat autem
6C quou particulare eft & quod genus eft;fed magis quod particuIare:hoc eni fubftantia eft.Quod em
gignitur QC fi quale quid efutamen hoc quicqua eftudque fubftantia eft:quaobre ex facultatibus ifunt
an feminibus eiufmodi oium motusrmaioru etia propria m nepotu femine infunt potentia:fed pro/
pinquius femper quod particulare e:particuIarecorifcum dico 8t Socratem:fed cum omne quod mu
tatur non in quodlibenueru in fibi oppofitu tranieat .Ideo & quod in generatione non fuperatur: tran
feat in oppofitum neceile eftrpro ea facultate qua non fuperarit:quod generat moueatquerquod fi qua
eft:mas non potuit femina gigniturded fi qua eft corifcus aut Socrates :non patri fed matri fimile gi/
gnitur ut enim omnino patri mater opponitur:fic fingulis generantibus fingulae generares opponu/
cur fimilique modo in fequentibus facultatibus agitur.femper enim in fequentem & proximum ma
io rem potius tranfitur tam in patre q in matre.Infunt autem motus alii aduialii potentia:a<ftu in funt
motus eius qui generat 8C uniuerfalium ut hominis:ut aialis potentia:iniunt motus feminae 8C ma/
iorum tam in patre qua in matre: mutatur igitur traniigens m oppofita:motus autem q creant foluu/
tur in propinquos. Verbi gratia:motus eius qui generat fi foluatunprimum differentia minima i mo/
tum patris tranfibit:mox in aui atque deinceps ad hunc modum in caeteros fimiles.In feminis quoq?
tranfitus fit:motus enim concipientis in motum foluitur matris fi non in eum in auise eodemque mo
do in fuperiores:fed potiflimum ita natura fert:ut qua mas & qua pater eft fimul aut iuperet&ut fupe^
retur:parum enim difcriminis eft:itaque ut fimul utruq? euemat nequaquam difficile eft . Socrates, m
uir talis quis eft:quatnobrem mares magna ex parte fimiles patri exiftunnfeminae matri:fimul enim
in utruq? difceditur:opponitur autem femina mare:mater patrii difceflufe in oppofita fit:fed fi mo/
tus qui a mare eft fuperarit:qui uero a Socrate eft non fuperarit:aut hic fuperarit :ille non ita: euenit ut
mares fimiles matri.foeminae fimiles patri generentur.ite fi motus maris feruetur.Socratis foluatur i
patris mas erit auo fimilis:aut alicui caeteroru fuperioru maioru pro ut folutio tetenderit . Sed fi qua e
mas fuperetunfemina erit fimilis potifilmu matri aflimilabitur matris aut alicui fuperiojj' pari ratio
ne* Ide modus partiu quoque eft:fepe enim aliae patri fimiles aliae matri:aliae maioru alicui fimiles co/
ftituuntur:infuntenim 8C partiu motus:alii acftu alii potentia:ut faepius diximus:oino fubicienda funt
tria illa unu quod modo dixi motus ineffe:alios potentia:alios adtu alteru degenerare i oppofitu quod
fuperatur.Tertium tranfire in motu proximu id quod foIuitur:&: fi minus foluitur in propinquum:
fi magis:in remotiore difcedere:demuque ita cofundi:ut nemini fuoru fimiles prodeant: fed comune
tantu relinquatunut homo fit cuius rei caufa eft q> comune particularia confequitur oia:ho enim uni
uerfale eft Socrates pater dC quaecuq? eft mater particulare eft:caufa ut motus foluanf eft:q? omne ages
patitur etia a patiente:ut quod fecat hebetatur ab eo quod fecatunquod calefacit refrigeratur a calefcen
te deinde quocunque mouet excepto primo: mutuo mouerur aliquo motu . Verbiigratia quod pellit
pellitur quodamodo quod prsemit:reprimitur,Interdu etia ita fit:ut quod agit magis patiatur q agat
dC refrigeretur quod calefacit:calefcat quod frigefacit.Cu aut nihil fecerit aut minus qua ipfum affefhl
eft:dixi de iis cu de ratione agendi patiendi^ docere uidelicet qbus in rebus ineftet agere & pati. Dege/
nerat aute quod patitur nec fuperatur aut defedu facultatis eius quod coquit & mouenaut copia frigi
ditate quae eius qd cocoquitur & diftinguitur.Cu eni parti fuperet parti non fuperet facit multiforme
quod conftituitunut athletaru nonullis per ufum cibi nimiu acridit.Cu.n.per copia paftus natura ne/
queat fuperare:ut proportione augeat formacp feruet eande:diuerfae efficiutur partes 81 adeo interdu:
ut nihilo fere fimiles primis euadanproximu huic eft morbus que fatyria appellamus:eteni in eo pr^
abundatia fludlionis aut flatus crudi in partes faciei decubetis facies aialis diuerfi & fatyri apparet. Sed
qua obeam mares & feminae generenf de alii parentibus fimilesifeminae feminisimares maribus»
DE GENERATIONE ANIMALIVM
Alii e diuerfo:fucminx patri:mares matriideniq? alii maioribus fuis fimilesralii fuorum nemini [imi/
les cxiftarit:idqt:tutn corpore toto:tum partibus lingulis de iis inquam omnibus didtum iam eft.Sen'
tentfe autem aliorum etiam naturae interpretum funtdehis rebus :fcilicet:quaobrem parentibus ge'
nerentunaffcrunt illi duplicem modu rationis:nonnulli enim ita cefent:ut ab utrouis plus feminis ue
nerit:ei iimilis magis genereturiequetoti totum :& parti parsrquafi ex unaquaqs parte femen decebat
fed fi par de utroq? uenerinfimilis neutri procreetunquod falfum eft nec 01 ex parte decedit: coftat nec
fimilitudinis & diifimilitudinis caufam id efle quod referunt.Tum etiam queadmodum fimul 6i foe
mina fit 8i patri fimilis:aut mas:& fimilis matri non facile explanare poliunt* Quod enim ut empedo
cies aut Democritus caufam de mare di fcemina reddunt impofllbilia modo alio dicuntded qui quod
plus minufue a mare aut a foemina feceflerit:alterum marem alterum foeminam gigni caufanf : ii ne/
queant explicare queadmodu foemina patri fimilis mas fimilis matri reddanfifimul.n.plus de utrog?
uenireimpofllbile eft. At haec cur fimiles maioribus fuis magna ex parte remotifq? generetur ^cum ni
hil feminis ab illis fecefierit:nihil profecfto lfti quod bene tueantur habent: fed qui reliquum fimilitu'
dinis modu afferunt ii tum caetera:tu uero hoc melius dicunt.Sunt.n.qui femen genitale dicant qua'
uis unu tamen ueluti omnifaria quandaefl^multoi^feminu mixtione.Itaq? utfiquis multa faporum
genera in eode humore mifcuerinmoxg? inde fumat poflitq? fumere femp non tantude ex unoquocp
fed modo huiufmodi illius plusralias ena ex hoc fumat:ex illo nihil fumat:fic in femine genitali e flexu
ex multis ac uariis mixtu fit:a quocucp.n.gignete acceflerit plurimu:ei fimile forma generari : fed haec
ratio nec plana e:6i pafflm fidhtia eft:uult hac no atftu fed poteria inefle:qua oifaria feminis comixtio
ne appellat:&quide ita dici melius eallo.n.mo ipoflibilee hoc pofiibile e.Veru q ita cam reddut nullo
mo ratione afferre de 01'bus facile potuerutxur foemina cur mas gignatur.Quaobre fepenumero foe
mina patri fimilis mas matri proueniat. Atcp etia de maiora fimilitudine:ad haec qua de caufa interdu
homo quide fed nulli fuo^ fimilis generetur :alias ufqp adeo procededo degenerenut demu ne homo
quide fed animal tantu aliquod exiftar.Quae monftra dicuntunproximun! enim ab iis quae iam expli
cauimus eft:ut caufas de monftris reddamus:ad extremum enim cum motus foluanf &i materia non
fuperetunremanet quod maxime eft uniuerfale:ideft animal.Iam puerum ortum capite arietis aut bo
uis referunt.Idemq; in caeteris membrum nominant animalis diuerfnuitulum capite pueri 6i ouem
capite bouis natam affeuerant.Quae omnia accidunt quidem caufis fupradi<5hs:fed nihil ex iis quae no
minant efbquauis fimilitudo quaedam generatunquod euenit etiam non in monftra peruerfis: qua/
obrem fepenumero per conuitium nonnulli deformes aflimilantur:aut caprae ignem efflati:aut arie'
ti pecuIeo:phyfio gnomon quidam omnes ad duorum aut trium animalium formas redigebat:& di'
cendo pleraque perfuadebat.Sed enim impoffibile efleiut tale monftrum gignatunideft alterum in ai
tero animalxempora ipfa griuiditatis dedarant:quae plurimum diferepant in homine 6i cane:& 1 oue
& bouemafei autem nullum nifi fuo tempore poteft:partim igitur hoc modo dicuntur moftrua : par'
tim q> forma prodeant multimembri fcilicet multis pedibus:autaut multis capitibus fed profecfto ra'
tiones monftruorum Bi oblaeforum animalium propinquae 6i fimiles inter fe quodamodo funt:mo'
{irum enim oblaefio quaedam eft.
Quas ob caufas monftrofa aialia generentur 8i quare aliis unifenaliis paucifer aliis m ul/
tiplex fit partus. GAP. IIII.
Emocritus uero monftrua fieri ea caufa fcribit:q> duo fubcunt femina:alterum ante: alteig
poftea:quae cum in utero confundantur:euenit:ut membra coalefcantatqj diffideant. Aui'
bus uero quoniam coitus agif crebro:idcirco femper 6i oua 8i colorem euariareautumar.
Sed fi ita fit:ut ex uno femine eodegp coitu plura generentunquod patet praeftat non circu'
ire uia omifla breui 6i faciliriis enim tum maxime id accidere neceffe eft:cum femina non diftinguun
tur:fed fimul fubeunt:quod fi femini maris caufa tribuenda eft:hoc modo dicendum fit.Sed enim ex
toto potius caufam in materiaxonftituendifqi conceptibus efle cenfendum eft:quamobrem monftra
eiufmodi raro admodum fiunt in iis qua; fingulos pariunt:fed crebrius in iis quorum partus eft nu'
merofus:& praecipue in auium generexarumq? potiflimum i gallinisnis enim partus numerofus: no
modo q> fepe pariant:ut columbae:uerum etiam q> multos fimul conceptus intra fecontinent:& tem
poribus omnibus coeunt:hinc gemina etiam pariuntpluraxohaerent enim conceptus: quoniam 1
pinquo aiter alteri eft:quomodo interdum fruflus arborum complures:quodfi uitella diftiguuntur
membrana gemini pulli difereti fine ulla fuperuacua parte generantur: fed fi uitella continuantur: nec
ulla interiecfta mebrana difterminantunpulli ex iis monftnfici prodeunt corpore 8i capite uno: cruri/
bus quaternis :alis totidem: quoniam fuperioraex albumine generentur:&: prius(uitellum enim cibo
iis eft) pars autem inferior poftea inftituitunqq cibus idem indiferetufq? fuppeditatuniam ferpens etia
biceps uifus eft:uidelicet eadem de caufa:nam id quo<^ genus oua parit 6i multa numero:fed rarius in
eo monftri inftitutio euenit:propter uteri formarmporredta enim in uerfum copiam ouorum conti'
netur pro uteri longitudine nec uero in genere apum aut uefparum tale quid accidit.Cellulis enim, di'
feretis partus earum continetur.At in gallinis econtrario fit. Vnde apertum eft caufam euetorum hu/
iufmodi in materia efle putare oportere:ut enim in iis qure plura pariunt magis:fic in iis quae paucio'
ra minus id accidit.Quo circa homini minus:fingulare enim perfeducp parit:na 8i homini locis qbus
mulieres ,pf<xcudae funt magis id euenit ut i terra aegyptoxapris uero di ouibus magis ut fcecudiori
LIBER QVARTVS 84
bus accidit :at<j etiam magis multifidis:multipara enim idgenus animalia funt:nec partum perficiut:
ut canisrccecos enim magna eorum pars folet parererquod quam ob caufam accidir:6C quaobrem pa*
riant multos poftea explicabim us:fed enim haec propenfiora iam funt fuapre natura ad monftrificam
partionermquando non fimiles fibi generantrfed imperfedtos:nam &m6ftrum quid diflimileeft:qua
obrem iis quorum talis natura eft facilius cafus hic obuenit:in iis enim potiflimum:& qua; metache/
ra appellantur confiftunt:quae aliquatenus labe moftrifica funt affedta:nam deefle aut fuperefle quicq
monftrofum eft:monftrofum eft enim res praeter naturamded praeter eam quae magna exparte fit:
nam praeter eam quae femper 8C neceflario eft nihil finuerum in rebus iis quae magna quidem ex par/
te ita fiunt fed aliter etiam poliunt fieri:euenit:quod praeter naturam confiftat:nam & inter ipfas qui/
bus accidit quidem praerer hunc ordinem:fed nunquam quolibet modo:minus monftrum efTe uide/
tur quoniam quod praeter naturam fitridem etiam fecundum naturam iquodamodo eftrcum natura
materiae:natura formae non tuperat.-quaobrem nec ea monftri nomine appellantur:neg? ubi fieri ali/
quid folet ut in frudtibus:uitis enim quaedam eft:quam aliqui.Capnium uocant:quae cum uuam alba
foleat ferre fi nigram tuhtimonftrum id efle non putant:quoniam faepifflme id facere ea foleat : caufa
eft:q> fua natura inter albam & nigram eft.Iraq? non longe difceditunnec praeter naturam ferernon.n.
in aliam naturam tranfitur. At in iis quae parium plura.Tum ea ipfa eueniunt: tum uero copia partus
impedit alter alterius perfedtionem & caufam genitalem: de partu numerofo paucifero & Angulari:
atque etiam de iis partibus: quae aut fuperfunt ad defunt.-quaeftio exiftere poteft.Gignuntur enim in/
rerdum alia pluribus quam iuftum fit digitisralia uno tantum reodem que modo in caeteris partibus:
aut excedunt aut deficiuntmonnulla etiam duplici genitali altero marisraltero foeminae nafcuntur:& i
genere quidem hominum:fed maxime in caprarum :gignuntur enim quas uocat hircaenas propterea
g) fimul genitale habent BC maris & foeminae. Iam & cornu gerens in crure capra confpedta eft . Parti/
us etiam internis mutationes detrimentaque accidunnut uel careant aliquibus:uel habeant minuta
Bc lsefa:uel plura numero uel non fuis pofita Iocis:Sed corde carens nullum unquam animal ortum e:
qq liene carens:& duplicem habens lienem :& altero uacans rene uifum eft.Iecore etiam cares toto nui
Ium notatum eft quaquam quod non totu haberet:ia patuir.haccaute in perfedis uiuifq3 reperiuntur:
felle item priuata prodieruntrcu fua natura habere deberent : alia contra plura habuerunt.Iam locis et
permutatis iecur latere finiftro lien dextro contineri uifus eftihaec ut modo dixi in animalibus iam per
fedtis explorata funt:in nafcentibus autem uarite perturbatur.Quse fi parum de fua natura difcedunt:
uiuere folentifi plus uiuere nequeunt:uidelicet cum quod praeter naturam eft partibus uiuendi princi
paiibus accidinmodus uero confiderandi de his eft utrum eandem caufam putare oporteat partus fin
gularis 8i partium defedtus.Itemque partus numerofi & partium excefliis:an non eandem .Primum
igitur q? alia pariant multa alia unum merito quifpiam miretur ♦ Quae enim maxima inter animalia
funt ea fingulos pariunt ut elephans:camelus:equus:& reliqua foIhpedes:quar partim maiora caeteris
funnpartim longe magnitudine fuperant.Canis uero & lupus & reliqua multifida omnia fere pariut
multa:atque etiam parua eiufdem generis:ut mures:bifulca pauca generantipmerquam fues: haecrn.
inter multipara eft enumeranda.Ratio enim probabilis eft ut maiora animalia plura generare plufque
afferre feminis poffint.Sed certe id ipfum quod admirari facit caufa? eft:ne admiremur:facit enim eoije
magnitudo:ne multa parianticibus enim in iis abfumitur in corporis incrementum: minoribus uero
natura demendo de magnitudine auget in excremento feminali exuperantiamjtem plus feminis geni
talis efle quod maioris eft animalis:minus autem quod minoris necefle eft. At multa effici parua i eo/
dem pofllint multa magna effici difficile e : mediocribus uero magnitudinis medium a natura datum
eft.Sed quamobrem animatum alia maiora funt alia miora:alia mediocria: caufam ante reddidimus.
Sunt alia unipara:alia paucipara:alia multipara:& magna ex parte unipara funt:quae follipeda: paucipa
ra qua; bifulca:multipara qua; multifida:cuius rei caufa eft:q» magna ex parte magnitudines corporis
iis differentiis diftinguutunm non ita in oibus eft magnituao.n.& partitudo corporis caufam habent c
partus amplioris:& parcioris:non fo!ipedis:aut multifidi aut bilulci generis ratio:cuius rei teftimoniu
eft:q> elephas animalium maximum idem <33 mulnfidum:eft camelus bifulcum eft:quod maximu in/
ter reliqua eft:nec folum in pedeftrium genere:fed etiam in uolatiliu 8C nantium magna parum foecu/
da funt parua uero perquam foecunda eadem de caufa:plantae etiam non quae maxime funt plurimu
afferunt fru£tus:diximus quamobrem alia parere multa alia pauca fua natura aflblet. Sed huius qua;/
itionis illud maxime quis miretur in iis quse pariunt mulra:q> pleruq? uno initu animalia id genus im
pleri cernitur.Semen autem maris:fiue ad materiam confert fe adhibens partem conceptus 6C mifces
cum feminae:fiue non eo modo:fed ut nos cenfemus cogincodifq? materia contenta in utero: foemina
leq? foemina excrementum ut fuccus ladtis humorem fpiflancur tandem non unum efficit animal in
cremente maioris ut fuccus in ladte non certa quantitate ad cogendum defcribitunfed quo plus ladtis
plus fucci fubicrit.-eo plus colloftri concrefcit:femen igitur trahi a locis uternatga ob eam rem multa ge
nerari pro numero locorum 8C acetabulorum qua; unum non funt opinari nihil rationis cft:fa:pecm
eodem in loco uteri gemini confiftunt:in genere etiam multiparo cum plenus fcetuum uterus fuerit
deinceps alius ab alio iacere cernuntur:quod ex difledtionibus patet:fed ut perficiendi:cuiufq? animalis
cdrta eft magnitudo:tu ad maius:tu uero ad minus:que terminu no fupragrediunf :ut uel maiora uel
minora euadatifed i medio magnitudinis fpacio exceffum defedtuue iter fecapiut;atgi ita ho alius alio
DE GENERATIONE ANIMALIVM
auftior eft & ceterorum guoduis animalium:fic materia feminalis ex qua confiftuntmon inde finit*
cft:nec plus nec in minus:ut ex quanraliber poffint generari.Qux igitur animalia ea qua diximus cau/
fa plus excrementi fecernuntrquam fatis fit ad unius animalis originemiiis fieri non potefhut ex eo to
to unum gignatur afahfed toto numero gigni necefie efhquot magnitudinis debitis prxfcripta funt:
nec uero maris femen plus quicquam aut minus conftituit:quam a natura fancitum efheodemq? mo
do fi plus feminis mas emifermaut facultates plures in femine diuidendo contentamihilo maius effi/
ciet quauis plurimum accefierit.Immo contrarium agetxxiccando enim ignis quo plus fuerineo ma/
gis calefaciet aquam :fed certus caloris terminus eft ultra quem fi ignem augeas nihilo reddes aquam
calidiorem:fed facies ut magis euaporerur :demum que deleatur 8C exiccetur.Cum igitur hxc modera
tionem certam inter fe requirant fcilicet excrementum foeminar & maris qui femen emittant: multi/
para animalia flarim emittunt quod fibi conueniat uidelicet mas:quod diuifum poffit conflituere plu
ra:foemina tantum ut plura conftitui poffintdadlis autem illud exemplum fimile non eft: feminis eni
calor non modo efficit quantum fed etiam quale quid. At fucci 8i coaguli calor quantum du taxat con/
ftituir.Caufa igitur ut plures conceptus contrahantunnec unum continuum exeundis con fumetur i
multiparis animahbus:haec eft:quod non ex quantolibet conceptus inchoetunfed fi aut para aut mul
tum admodu fit gigni non poterit:prxfcripta enim certaqj eft uirtus & patientis BC agentis:fimih mo/
do in uniparis magnifque animalibus non multa ex multo excremento confiftunt:cum in iisetia ex
certo quanto certum quantum quod conficitur fit:plus igitur materiae talis non mittit ea quam prae/
diximus caufa quam autc mittit talis per natura eft:ex qua unus tantum conceptus generetur:quod fi
aliquando plus accefferit:tunc gemini nafcentur.xx quo fit ut hxc portenta potius iudicentur: quonia
praeter folitum 3C quod magna ex parte agatur proueniunt:homo cum omnibus generibus ambigit:
nam &t uiuipa^ 8C pauciparu 8C mulriparu interdu eft:fed maxime fua natura uniparum eft humore
profedo calore^ corporis mulriparu eft:feminis enim natura humida 8C calida eft:fed fux magnitu/
dinis ratione pauciparum atqp uniparum efbhinc tepus Ctiam uteri feredi enorme unum hoc animal
foratum efhcxteris enim unum eft tempus:homini uero plura funt:quippe cum 8C feptimo mefe 81
decimo nafcatunatqs etiam inter feptimum 8C decimum pofitis:qui enim menfeodlauo nafcuntur:8£
fi minus tamen uiuere pofluntxuius rei caufa accipi ex iis quae modo explicauimus poteft: dixi de his
in problematibus atque de his rebus ita difleruifie flatui flegj fatis fmPartium autem fuperuacuarum
prxter naturam:eadem caufa eft quae geminorum generationis:iam enim ! conceptu caufa accidit:ui/
delicet fi plus materix confiftit:q pro ipfius natura partis finfic enim accidit ut uel pars maior q iuftii
fit efficiatunuerbi gratia:digitus aut manus aut pes:aliud ex exteris poftremis aut mebris uel fiflo co/
ceptu plures reddantunquomodo \ fluuiis uertigenes geminantur:fit enim ibi ut humor qui fer£ 8C
profluens mouetur:fi in aliquid offenderet:fecetur:& ex una in duas euadatxonftitutionefq? eundem
habeant:motum:hoc eodem modo in conceptibus eueninadnafcuntur partes ille uacates maxime q/
dem propinqueifed aliquando etiam femorx propter conceptus morionem:qq prxeipue ob materiae
exuperanria ibi redditur quod tandem decubit: formam uero unde fuperfuittinde recipit : Quibus au
tem gemina habere genitalia accidinalterum maris alterum foeminx:iis femper alterum ratum alte/
irim irritum redditur:cum per alimentum fubfde deIitefcat:quom'am praeter naturam eft: agnatum
eft en! modo abfceffusmam 6C abfceflus aflumunt aliquid nutrimeti:quauis poft geniti fint 8C prxter
naturam. Sed fi q? creat omnino aut fuperat aut fuperatunfimilia oriumr duo:acfi partim fuperauic
partim fuperatum eft:alterum foemina alterum mas generatur:nihil enim intereft de partibus an de
toto dicamus:uidelicct quam ob caufam alterum mas alterum foemina gignatunubi aute partes eiuf
modi defunt:ut poftrema aliqua aut alia queuis membra (eandem caufam efte putandum) qua fi om/
nino quod gignitur ab ortu patiatur abortus autem conceptuum euenire complures certum eft: difftf
runt agnationes apartu multiplici quomodo expofuitmonftra uero cu iis diffident eo q? pluribus coa/
, Iefcannfed fi nonulla hoc etiam modo ueniunnfi in parte maiore 8C prxeipua quadam peruerfum eft:
ut fi qua gemino Iienx:aut pluribus renibus oriuntuntum etiam locis partium commutatis moflru
dicimus:quod diuerfione motuum tranflatione^ materix acridit.Vnum ne an plura fitpercoagme'
tationem quod monftrificum prodit animal iudicandum eft principii ratione.Verbi gratia fi cor pars
eiufmodi eft:quod unum cor babet:unum animal eft:quod duo:id duo eft animalia qux fibi coaluex
runt propter conceptuum coniundtionem :partes uero fuperuacuas agnationes efte declaratum iam e.
Accidit et fxpe ut pluribus ex iis qux ante oblxfa non uideretur animalibus iam perfedis meatus aut
addudli concorporarentur aut diuerterentuniam foeminis nonnullis os uteri comprxffum concorpo
ratumq?ab ineunre xtare ad tempus ufq; meftruorum perfeuerauit:mox urgentibus meftruis: dolo/
req? infeftate:aliis fpote difruptum cft:aliis difledum a medicis nonulle interierut.Cu aut per uim dif/
rumperetur:aut difrumpi no poftet:pueris etiam quibufdam genitalis poflremu 8t meatus qua excrc
m entum ueficx tranfirinon eodem tedenderunnfed infra meatus ille tranfegitquamobrem demiffis
clunibus mingunt qui teftibus paulo in partem fuperiorem retradlis uidenrar a longe fimul & maris
habere genitale 8C foeminximeatus etiam alimenti ficci coaluit aliqbus beftiis fcilicet ouibus & qbuf/
dam aliis:na & uacca fuifle perinthi accepimus:cui cibi excremetu extenuatum per ueficam: tranfmic*
tebatundifie&ufqs anus denuo propere coalefcebat nec refecado euincere uitiu poterannde partu mul
tiplici oC paucifero ac de agnatione partium aut defedu atep et de monftrifico partu didlu iam eft.
CIBER QVARTVS
85
Quamobrem afalium alia fuperfostan talia no:& quas fupfcrtant iterdum foetus enutriat
interdum non:&aIia libidinofain eo genere fintalia non. CAP. V.
Nimaliu uero alia nuq fupfoetanalia fupfoetat:quo^qda enutrire fuos coceptus fernp poflut
qda iterdu pofluntdterdu nequeut.Caufa ne fupfceret e:q> fingula pariut:foIIipedes.n.& q iis
audhores funtaiantesrnuq fupfoetat.-facit.n.ea^ magnitudo ut excrementu oe i coceptu ab/
fumafrqppecu i iis oibus corpis fit magmtudo:q at magno corpe funtreo^ foetus quocp ma
gni p fui generis magnitudie iftituu£:ex quo fitut elephato^ foetus magnitudie uituli geftefrmultipa/
ra io fupfoetat:quoma plures coceptus fupfoetafqda alter alteri fut.Quas at ex his magnitudie pdita fut:
ut ho fi alter coitus pximeab altero acceffit enutrire qd fupfoetatu c poflunt.Iamm.id euenifle uifum e:
cuius rei ca id qd diximus e:eode.n.coitu plus feminis mitti£:qd partitu multiplicare coceptu pot fi alte/
ru poft alteri accedi t:fed fi ia audio coceptu coitus adhibet fupfoetari qde pot:fed raro:quonia uterus ma
gna ex pte ad partu ufq? fe coprimat.Si tame aliqdo accidit ut fupfoetef :iam .n« id euenifle coftat pfici no
potifed coceptus abigunf fimiles iis quos abortus uocamusrut.n.in uniparo genere oe excremetu abfu/
mif in id qd pceflmnob corpis magnitudinedic i iis fieri folet:fed i illis flati i his cu ia foetus accreuerir:
tuc.n.fimile uniparis coditione recipiut:pari roe fola aialiu mulier &equa grauida coitu patiufiho.n.fua
natura pfoecuduaial eialiqd et in utero:tu fpatii:tuexcremetifupefl:qqn6 ratmutuelalte^pofilt alere:
mulier itaq? ob ea cam coitu recipinequa at foliditate fue nature &g>aliqd fpacii in utero fupfmut didhi
efliaplius gde q ut ab uno occuped:fed ardlius q ut altei^ pfedle pofllt fupfoetari dibidiofa natura e eq ob
eunde effedlu:quo folida oia ueneris funt appetetiora illa.n.itafehabetrqa caret purgatioeq pinde e foe
minisiut coitus maribus:equa.n.meftrua minie emittitioium at uiuiparo^foemiaerfolide funt Iibidino
fiorestquonia fimili mo fe habetiat^ mares q feme genitale colledlu non excernunfceminis.n, purgatio
meftruoi^ feminis exitus e:cu meflrua no nifi feme fint incocodlu utate diximus qobre mulieres q ico/
tinetes ad re uenerea funt Iibidie ceflant cu faspius generarit.Iamm.feminale excremetu qd libidine acce
debat emiflum facit ne pterea cocubedi auiditas flimulet.ln genere auiu fcemiae minufq mares uenere
appetutrquonia uterucotinet luxta feptuimares cotra falaciores funt:quonia refles itus habet retradlos.
Itaq? fi't:ut q ex iis fua natura abudat femie coitu fp defideretifoemite igif hub genens ppefiores ad coitu
funt uteri defenfurmares teftiu retradlu.Diximus q ob cam alia nullo padto fupfcetat alia fupfoetant qde
fed coceptus iterdu enutriut iterdu no 8t qobre alia iibidinofa alia no libidiofa i co genere fut.Sut at no/
nulla fupfoetatiatq logo et iterpofito tpe coeudi pofiint enutrir coceptu:que fupfoctaritiuidelicet ea quo
ru genus femie genitali abudat:& corpis magnitudinecaret & multa generat: Gin.multiparu fit uteru
het apliore:cu femie abudet m ultu purgatiois excremeticie emittittcu corpis magnitudie careat: maio/
req? portioe purgatio fupet q coceptus defideret nutrimetu poflut uel poft coftitui aialia eadeq? enutriri
ac pfici uteri et eoru no fe coprimutrquoia excremetu purgatois fupeft:qd mulierito quoq> eueninfit.n,
nonullis grauidis purgatio:& iterdu qad fine ufcji pfeuerer:fed iis pter natura hoc eueit qobre foetus effi
ci£detrimeto:at eiufmodi aialiba p natura fic agil.lta.n.corpa eo^ pricipio coftitutu e:qle corpus Iepo^
eft:hoc»n.aial fupfcetat qppe qd nec magnu fit &i plura generet multifidu.n*eft tale at quoduis plura ge/
nerat:femie er abudat: qd eius hirfutie fignificat:copia.n.pili exupat:na hoc unu pilos dC fub pedito het:
8C itra genas:pili at abudatia dC hirfuties copia iudicat excremeti:gobre hoies pilofi libidinofiores 8t fe/
minis copiofiores funt q leuesdcpus igif faepenumero foetus alios ipfedlos geftat:aIios pfedos ia acdiri
Quare uiuiparoru aliapfedum:alia imperfedtum animal pariut. CAP. Vr,
Iuiparo^ alia ipfeflu aial pariut alia pfcdu:follipedes 8i bifulcse pfedlu.Multifide coplures \/
perfedu:cuius rei cae q> follipedes fingulos pariut:bifulce aut fingulos aut bios magna ex pte
enutrir at q pauca gignuf facile poflunt: multifida q pariut ipfecftatoes multipare fut:quo fit
ut partu adhuc recete alere poflintaudW ia adeptu^ magnitudine nequcat:fed cu corpus ad
nutriedu no fufficiat ptu emittanut ea q uerme pariur:qda.n.ex iis catulof iarticulatos ppemodu pariut
ut uulpes:urfa leena:d^ alia nonullajfed oia fere ca?cos:ut ea q mo dixi atqiet canis:lupa:lupus ceruarb:fo
Ia iter multipara fus parit pfedlos:ea^ una euariat:generat.n.multos mor multifidi generis cu &bifulcii
& follipes fit.Sunt.n.Iocis qbufda fues folida ungula:pruigi£ nuerofae:quoniaalimetu qd in corpis ma
«mitudine abfumeref i excremetu femiale decedit.ld.n.ut follipes magnitudie caret:qn 8C potius qfi abi
|es cu natura follipedu bifulcu e:hac igifca & unu parit:&: duos 6C qd plurimu multos :enutrit uero uf<^
?fine:q pepir pp fui corpis alimonia,pba:hec.n.ut folu pigue fuis ftirpito:fic fcrofa filiis alimetu copiofu
8C comodu. Aues et nonullas ipfedtos & cascos pariut pullos: uidelicet q cu pue corpe fint mulrospgene
rat ut cornix:pica:pafler:hirudo:&paucipari generis:q copia alimeti parer una cuple no folenut palflbes
tur£:coluba:qobre fi qs hirudmu nouella^adhuc oculos ppugat rurfu icolumes reddef.Cu.n.fiut no fa
£li ia corrupuf.Ita^ denuo oriu£:ac pullulat.Oio hasc puemut generatione pfccla ob aledi inopia:gene/
rat uero ipfedlis quoia pfedione pueniut:qd i pueris et patet q mefe feptio nafcuf.Saspe.n.nonulIi eoru
6 fua ipfedlioe ne meata qde itegros adhuc habet:ut auriu:aut nariu:fed poft accrefcetes recipiut:mulriq?
ex iis ifitse copotes euadut.Mares potius q foemie oblasfi i genere hoium nafcu£:cu i casteris aialibus ni/
hilo potius mares q foemise ita pueniat.Cuius rei ca t\Oj, i hoibus loge mas a foemia differt calore namr
quo fit:ut mobiliores fint mares i utero q foemias:motu at ipfo fragu£:cu reces quoduis facile p fua ibe/
cillitate fragi poflit:haec eade ca e:ne foeiae fimiliter atq? mares pficiaf i genere hoium:qppe cu 8C itra pa
icte foemia tpe logiore coficiaf q mas:6^ ubi i luce uenerit celerius foemias q mares pficia£:na 6C pubes;
DE GENERATIONE ANIMALIVM
& uigor & Tenedius formis priiis uenitq maribaifut.n.foemfxfua natura debiliores frigidioref^:&rexu
foemineu qfi lefione naturale:& detrimctu c putaduntus igifrardep fua frigiditate difcernuf :hxc eteni
difcrctio coccdtio exalor at cocoqt:&: qd calidius id cocodlu facilius e:fed foris pp fua debilitate cito ad
seratis flore fenedlureq? pueniutxtenf ofa miora:ut i artis opibj.fic i naturae cutis ad fine deueniut eade
ca e:ut q gemini mas & foemfa i genere hoium^deut imus feruefxu i eseteris aialibus nihilo referatiho
miniba.n.hic cocurfus pter natura exu fi pari tj>e mas 6i foeia difcernaf:fed aut mare cotariraut fuemina
puenire necefle fltrat i exteris id fi pter natura e:i feredo et utero hoies cu exteris aialibus diffidet.Cu.n.
extera plurimu tpis ualeat corpexu ute^ ferut mulieres magna ex pte xgre degutxub rei ca aliq uel ad
uita referri por.Cu.n.m ulieres uita ociofa' &C fellularia qda degatiplus cotrahut fibi excremeti:na qbus ge
tibus folitu c:ut m ulieres labores fufeipiamis nec uterus ta difficulter gefta ptus facilis c:deniqi qbuf/
u is locis mulieres:q laborare cofucueruufacilius pariutdabor.n.excremeta cofumitiq i mulieribus ocio/
fis augef.Cu® pturigo laboriofa fit labor ^exercitatio adlx uitx facit ut fpiritu poffint retiereri q re par
tus facilitas cdciliaf. Afferut lgif ca quocp (ut mo dixi)aliqd cax ad eius aftcdliois differetiajq mulieres
exteris aialibus i feredo uterodifcrepatded maxie ca e:q> cu exteris aut exigua purgatioiaut nulla maife
fla fiatrmulieri pluria euenit:q cu p uteri geflatione dfieritafeftat atep pturbattqppe cu et u grauidis (nifi
purgatioes fiat egritudies accidatipricipio poto cu cocipiut pturbari foleat magna ex ptexoceptuf.n.pur
gatione ipedit:& p fua exiguitate abfumere copia excremeti iter initia no pot:qq poft ubi ia plenius aflu/
mere expit Ieuat:at i exteris aialibusrquonia pai^ excremeti e: modice ad foetus ierementu accomodaf,
Ia uero accrefcete idetu qbus no xcp ,pba altio cotigitxa e:q> foetus ierementu plus excremetitii alimenti
defiderenpaucis qbufda mulieribus euenit utpgnates melius ualeat corpeiuidelicet iis qru in corpeexi/
gua cotinenf excremeta:q abiurni poffint cum alimento qd foetui adminiflraf.
Qua ob cam mola i uteris mulier u gen ere £: &q r e potius i muliere q i exteris aialibus. C AP, VII*
E eo qd mola uocafuidedu eiaccidit hoc uitiu mulieriba nonullis grauidis:qqraro:pariut*n.
qd mola uocat.Ia accidit«n.mulieri cuida:ut cu cocubuiflet 8C fe cocepi fle pu ta ffe t: pm u uetris
moles augere£:6<: reliq ex roe ueniret.Sed cu tps pariedi ia eetmec pareretrneq? moles minue/
refifed anos tres aut qttuor ita pfeueraretiquoaddifentericd.difficultati iteiho^ iplicata eoqj
mopiciitata demu peperit carneiq mola uocatrqn Sdota uita edurat hoc uitiu: ut 8C cofenefcat & como/
riaftq aqpdierit adeo obdurefeittur uix ferro trafigi poffir»Cam hub affedtus dixi i jpblematibarafficifm*
coceptus eode mo:quo ea q inqnari diciusxu elixafnec p calore ut qda uolutifed potius pp caloris :debili
tate:natura.n,de uita certare uidef :nec polTe pficer fine^appoere generatioi:qobre aut tota uita aut logo
tpe durat:qd ichoatu e:nec.n.pfedla:nec aliena oio het naturaxa naq? duritie cruditas e:qppe cu inqnatio
quoqj cruditas qda fitrfed qrit cur exteris a ialiba ide no accidat:nifi qd admodu lateatxamjuero ee puta/
dii q? mulier ia oium aialiuaffedlioibauteri obnoxia e 8i meftruis abudat:nec potea cocoqre.Cu igif ex
humore cocodlu difficili coceptus coffititxuc gignif qd mola uocat :id<^ in mulieribus merito aut folis
aut maxime. Quxaialia lac habeat & qua obeam a natura datu fit. CAP. VIII,
Ac at fit iis foeminisiq aial ltra fe generat:qd utile ptus tpe e:natura.n.id alimenti gra externi
aialiba pauit:ut nec deeflec rpe debito ne^ ultra ldrps fupelTenqd ita plane eueire uidemus:
nifi qd pter natura accidrir.Sed exteris aiahba quonia tps fimplex feredi uteri ptuf^ datu e:la
_ diis cucodlio ad hoc tps foletaccedi eihoiba uero quonia plura fut tpa:prio adefle necefle e:q/
obre lac mulie^xu ate feptimu mefem futile finutile ia feptfo reddifmeferca et neceffitatis pipria coco/
dlio ladlis rpiba ultimis habef:prfcipio.n.deceffio huiufmoiexcremetiabfumif f foetus generatione. Of
bus ar alimeto c:qd dulciffimu 8t codliffimu fit.Iracp fublata hac facultate rliquu falfu male^ fapidu efle
necefle e .Sed cu foetus magis magifqipficiafplus excremeti fupeflrmfus.n.abiumifridgp dulcius exu no
pitinec pterea accipit qd fuu no e:quo tpe lac unie daTiColligif hoc pve fupior corpis 6i mamis pp ordi
ne prfx origfalifcp collitutiois pcipua.n.ps afalis q fupra feptu e.Inferior uero ad cibu 8i excremetu acco
modata e:ut greffile afaliu genus habes frra fe alimeti fuppenas loca pmutet hfc femfale quoq? excreme/
tu fecermfob ea qua Iter initia difputatiois nrx reddimus cam:e.n.naturx faguinexxu excremem ma/
ris:tu meflrua f<xmfx:faguinis at^uena^ pricipiu cor e:qd i ea ipa pte fupior pofitu e:qpp hic primii
excremeti talis mutatione fnotefcer necefle e:ex quo fit ut & uoces:tu manuxu foemfa^ imutentxu fe/
me ferre fripiutthfc.n.uox fua origine trahitralteraf uero cu id qdmoueat alteref:&: mamx fubleuefret
manba plane fed foeminis apliusrqj.n.pte fferior rnultu excernif:io locus mama pt inanis fungofuf^ foc
minis fit eode® nio iis eueit afaliba qbj mamx ffra habef’.Igit& uox & mamx f exteris quoq? aialibus
dccumetu euiaes pbet hof ufum habeti generis cuiufq^fed plurimu f gener hofum fterefl. Cuius rei ca
e:q> excremem plurimu &i muheriba p exteris foeminis &C uiris p exteris manbp e:p magnitudfe alteris
meflruo^talterisgeiturx.lta^cu hocfemfe excremem no a foemhaurif;8i tu ne Foras ^fluat ^phibef
colligi id f loca inania qcucp eilde meatiba adhxret necefle e.Talis at locus mamagi i ofbus e utra® de ca
.f.notx melioris gra ita coditus:atcp ct neceflario hic ia c6fiflit:&: alimetu cocodlu aialibus reddit .Coco
diois at cam no folu q mo dixius aedpe licet:fed cotraria et:na & ut foetus maiufculus ia fatffiis plus aflu
mat cibiiminufqj ob ea re p id tps fupfit:r6,pbabilis c:qd at mfus exocoq celerius pot.Sed ladlis natura
LIBER QVINTVS S6
eade ee q excremet/ ex quo unuqdgpgenerefaptu e:na qd are dix/us eade materia e q alitiexq guatione na
tura coftituitieacp fanguineus humor / fangume hnnbus e.Lac.n.fanguis cocctfus e no corruptus. Em pe
docles uero aut no nfle putauit:aut u bene ufus uerbo traflatitio e:cu dixerit odlaui dec/o mefis pus extitit
albu putredo.n.cocodhoi cotrariu e. Pus at putredo qda erlac uero res e cocoda prfus necladiatibus fiunt
purgatioes fcdm naturamecp Iadtates cocipiut:&: fi coceper/t:Iac extfguifquoia eade Iadlis di meflruo^ na
ernatura at no ta iarge,p fundere potiut aceps firifed fi alterutra i pte fecernif:/ altera defit necefle e:nifi qd
copmut fefe uenaeille circu qs tuica e:q ubilicus uocatiatqp ob ea re tuc exitus oportue foeta cofeqt.
Qua obeam partus nonullisa/alibus in caput uerfis fiat. CAP. VII1I.
Artus autpnis / caput couerfis fit p natura afalibus oibus:ppea q>pte ab ubilico maiore habeat
q /ferioreimaiora at plus poderis cotinet ita^ueluti in ftatera depedetes eo uergut quo trahuf .
De tpe ferendi uteri:& quare no omneanimalpofllteediuturnior. CAP. X.
Teri at feredi tpa certa cuicp a/aliu fut magna qde ex pterp uitx fpatio:uiuaceo^.n.generatioes
quoqp diuturniores ee necefle e:no tu id cax e:fed magna expte fic eueitrmaiora.n. pfedhorag^
fanguinei generis a/alia plus tpis uiuutifed no o/a maiora fut uiuaciorarho.n.plus tpis q qduis
_ _ a/aluiuit:exceptoeIephate:q> qde ufu adhuc fide digno nouerimusiqqho m/orise/cremeti q
ueterina di alia multa.Ca ne quoduis aial pofllt diu uiuere e:q>,p aere abiete teperaf :atq? et ob alios natu/
rales cafus deqbus mox dicartpa feredi uteri p magnitud/e aialiu q generaf dferipta funhaud.n.tpe breui
coflitutioes pfici magnas uel aialiu uel quoruuis alioijd fere facile e.Quaobre eq:ut q iis cognata fut aialia:
& grauiditatu di guationu 3C uita^ dimefione circuitibus fibi expolcut recipercircuitu appello die
mefl’:anu:& tpa:q iis defcribufiatcp et Iunx traiedoesifunt.n.lunx circuitus coplemeta di filetia di /terpo
fitoije tepo^ fedtioes:ita.n.coit cu fole.-mefis naq? cois abo^ circuitus e:luna at pr/cipiu e pp folis focietate
receptu lucisrfit.n.qfi alter fol m/or:qobre coducitad oesgnatioes pfe<Rioefqp:calores.n.& r frigeratioes
cu moderatioe qda generatioes fine moderatioe corruptioes efficiut: ter minii at tu pricipii tu finis qlitatu
ea ££ motus hogi fide^ opt/et:ut.n.& mare & oem humo^ natura fubfiftere mutariue p flatuu motu &
qete uidemusiaere uero 8i flamsp folis lunae^circuitu afficnfic ea q ex iis aut / iis oriuffeq necefle e. Na ut
re^ mius pricipaliu circuitus fequafimagis pr/cipaliu re^circuitu ro e. Vita.n.qda di ortu di /teritu uel fla
tuu ee fateor.Couerliois uero eo$i fide^alia fortafle pricipia futina igitita fibi uult ut eo^nueris gnatioes
di obitus nuerenfed exqfite id facer neqtipp materie /definitione:# multa pricipia icidutrq gilatoes de'
ftinatas fcdm natura 6i corruptioes fxpe/pediarratcp ita cafintea^queniatpter natura. Sed de alimeto
Itrifecus m/ftrado aialiu atq? ad gilatioe in luce ageda 8i feorfu de fingulis:& fumat/ de o/bus didlu ia eft.
ARISTOTELIS STRAGIRITAE DE GENERATIONE ANIMALIVM LIBER QVINTVS
INTERPRETE THEODORO.
De diferimie oculo^ in a/antibus 8C colo^ eorude differetia &qdfit fonus qd ite uigilia. CAP. .1;
E Affedhoibus qbus a/aliu ptes differat /ter fe:difleredu nuc e affedoes partiu dico cefictate
oculo^ aut nigredineiuocis acumen aut grauitate: di coloris aut corporis :& pilo^d aut pen
nagi diferimerquo^i alia totis generibuf Ifunt:alia utcuq? fors tulit habeCqd max/e iho/bj
acciditrmutatioes et p xtate aliae o/bus xqj a/alibus uemut aliae cotra ut i uocis colorifq? ra/
tioe uidere licet.Cu.n.cxtera no canefcat maifefte in fenedluteiho max/e o/um ita afficifi^
alia flat/ ab ortu naturae cofequuf:alia pgredieteaetate di fenefeetibus accidunde his igifex
terifq? huifmoi o/bus no eude pterea modu cax ee putadu.Qux.n.no fint opa uel naturx coia uel gene^
fingulo^ppriarho^ nullu alicuius gra aut e aut fit.Qculus.n.alicuius gra e:fed exfius no alicuius gra efl:
nifi hxc affedho fitppria generis nec uero ad rone fubftatix pt/et / nonullisrfed ut q neceflario fiatiad ma
teria di pr/ripiu qd mouerit cax eo^ referedx funt:eten/(ut initio difputatiois nrx diditi e ) no qa tale qd
gignifqdquo tale qd e.f.in iis q flatura definita di certa naturx fut opa:fed potius qa tale e: iccirco tale di
gigniftfbxn.n.gilatio feqf di fbx gra e:no ipa gilatione. Veteres til naturx /terptes cotra ee putarut: cub
erroris ca fuittq? cas plures ee no uideretrfed materie tatu 8i motus cam eagp /definite cognofccret. Ronis
uero di finis cam no cofideraret:fed.n. alicuius gra unuqdqi eigignif at ia ob ea cam 8i reliqs q in rone cu
iufcj cotineftq uel alicuius gra e:uel cuius gra aliud e.Qux uero no eiufmodi fut uidelicettquo^ gnatio
eft eo y. ia ca qreda / motu guatioeq* e:utpote cu diferime coftitutioe recipianoculu.n.neceflario hebit:ta/
le.n.a/al fubiedu e.Sed tale neceflario qde fed no tali neceflitate.Ve^ alio mo.f.quonia tale aut tale re fua/
f)te natura agere patiue potrhis ita diffinitis de rebus q de/ceps eueniat difleramus.Principio pueri cu nati
iier/t:dormire o/um max/e /pfedlo^ a/aliu foletiquonia /tra parete cu primu fentire coeper/tttps dormie
do totu fere cofumut.Sed qrit de pr/a generatioeiur^ uigilia pcedatian fonusicj^.n.pficifcete xtate magis
expgifci uifunf cotrariil.i.lonu pr/cipio giTatiois / eflepbabile e.Tu et trafitiode no ee in ee p mediu fieri
folenfonus at talis fua natura ee uidef :ut uiuedi di no uiuedi /terliminiu fit:& ne^o/no fit q dormitme^
no fir.Viuif.n.ponflimu uigilia pp fen/u; fed fia/al here fenfu necefle t.di tuc primu e aial cu primu coti/
DE GENERATIONE ANIMAL1VM
git fenfusiprima illa difpofitionc no fonu:fed fimile fono ce putadurqlis plataij* effieteni ita accidifutpid
tps uira piata: aialia uiuat. At piatis fomnu iefle ipoflibile e:nullus.n.Ionus iexpgifcibilis e. Affefho at illa
platai^ q foni c ,pporti6alis iexpgifcibilis cnccefle et e aialia dormif pte maxima rpistquonia icremetu di
podus locis fupioriba ipofitu e. Cam at dormiedi tale ee alibi expofuimus. Verutam e expgifci i utero et ui
def qd tu i diiiedlioibDitu f^ple ouipari generis patenmox obdormifcut flati rurfufq dlabuCqobre egrel
fa quoq i luccrbona rpis pte dormiedo traducut.Cu pueri uigilat:no rideticu dormmt ridet:iterdu et la/
ch rymat. Accidi r.n.dormietiba et aialibus fenfus no mo:q Ionia uocaf :fed et pter Ionia ut iis q dormietes
refurgunt:& quidem plcraq agunt fine Iomnio:funt enim qui dormientes refurgant di ambulet: uiden/
tes eomodo quo qui uigilaniis.n.g fenfus acciderid contingit quaquam non uigilanribus: tamen non ut
foniu. Infantes uero pp cofuetudine qfi nefeii uigiladi fetire uiuereq i dormiedo uidef .Tpe at pcedete f/
cremctoqi trafeure i pte iferiore expgilcufria magis & pte maiore rpis ita dgut:fed initio plus qcaetera ala
lia fono dediti uiuur.Impfe&iflirm.n.oium pfe&ojy partuu nafcuff&: icremeto ptis fupioris exupat.Ocu
li oium puero^ ftatl a ptu csefiufculi funpoft uero imutanf I ea natura q futura e:qd i canteris aialibus no
euenit maifefteicuius rei ea e:g> caeteris aialibus oculi i fuo cuiufq gener unicolores potius fut:ut bouu ni/
gri.Ouiu oium aqniialioi^ruffntoto genere aut caefii:nonulloi^ caprini ut caprarii generis. At hoium ocu
los uarios uerficolorefq ec euenitrna alii caefii:alii flauidi alii nigri:alii caprinirqobre ccetero^ ut nulli fuo
i gener diffidet iter fe:fic nulli a fe ipi differut qppe q n5 plus qunu colore heant fua natura.Equuf maxie
oium caetero^ aialiu uerficolor e:aliq.n.cccfii altero oculo nalcut :qd nulli ex caeteris belliis euenit manife
Ile:qq hoies nonulli altero oculo diuerfo gignatunergo ut caetera aialia nihil mutatiois uel recens nata uel
artate puedhora recipiat.Pueris aut id eueniat fatis case hoc ee exiftimadu:q> caeteroi^ ea ps unicolorihois
uerficolor e:fed ut caelium potius q aliu habeat coloreica efhq partes nuper natoru ibecilliores funt: csefie
fas aut ibecillitas e:fed i uniuerfum de oculoije dtferimine qrendu accipienduq e:qua cb cam alii caefii: alii
flauidi:alii caprini:aliinigri:fed caefios opinari plus ignis habere utempedocles ait nigros aut plus aquae q
ignis:arq ob ea re caefios iterdiu acute cernere non pofie.f.ob aquae inopia:nigros nodlu deficere ob ignis
inopia no bene e:fi qde uifus no igni:fed aquae tribuedus i oibus e:cam et colorje uel alio mo reddere pofr
fumusrfed fi ita e ut ante dixircu de fenfibus agere.atq et prius cu de aia ut aquae ppria pars haec fenforia
fit:no aeris aut ignis:cur ita hac ee cam eoij<: putadu e:q> alii plus humidj habetralii mius q motus copetes
rcqratialii modicu.Itaq q multu humoris cSrinet nigri funt quonia huoris copia tralpici fatis no pot: cae/
fu q paru habet humoris ut i mari etcermCeteni qtu eius fatis trafpiciftcaefiu apparet:quatu minus aqmi
gtu p gurgite alto no pfinif id opacat di nigru aut ceruleu lentif.Qui at iter eos funt eo ia difFerut:q> ma/
gis miufue ita coftiterltieadem cam ee putadu:& utcaefii acute iterdiu cernere nequeat:nigri nodlu : ccefii
enf fui humoris exiguitate mouenf magis a luce 8i rebus uifilibus.f.q humidi qq: plucidi funt:qq mo/
tio eius ptis uifio e:qua plucida no qua humida e.Nigri uero ob humoris copia minus mouenddux.n.no
diurna exilis c :& fimul quis humor pnodle moueri difficilius por:couenitateu qua plucidu necno moue
ri:neq magis moueri q cogruufitdaeuior.n.motus expellitur a uehemetiore:qobre qui aut fuu cofpcdtui
a colore ualidiore traftulerit:aut de fole i opacu le cotulerinr no cernurtmotio. n.quce ia uehemes feftnpe/
dit eam q extrifecus acciditideniquifus fiue ualidus fiue iualidus neqr res fpledidas cerner .quonia eius hu
mor ultra modu afficid 8i mouet.Egritudines et oculo^ utroruq ldiciu faciut:Glaucoia.n. cccfns potius
acciditdufciofitas nigris:e at glaucoia ficcitas potius oculc^.ltaq fenefeetibus magis eueitrna oculi quoq
ut reliquu corpus fcncdlute ficcefcut Iufciofitas uero humoris copia e:qpp minoribus natu potius accidit
cerebru.n.eo^humidius e.Vifus at optius e:g Iter multu 6i paru humoris moderatus coIlat:hic.n.nec p
exiguitate turbaf:ut cologz motioes lpedianncq p nimietate pbet mouedi difficultareifed no mo ea q di>
ximus:cam habet ut obtufac acuteue cernaf:ueru natura et cutis q pupillae uocatae obtcndid(tralucida.n.
ee ea reqrif)Talc at ee q tenuis alba di laeuis fit neceffie e:Tenuis igif e ut motus q extraneus ueiat redlo tra
mite feratdacuis ne rugis obubienfenes.n.ob ea re acute no cernutrnam ut ccetera^ partiu cutis fic oculo/
ru quoq fenefeetibus obrugat:& craffior reddid:alba at ee debet:quonia nigiu tralucidu ee no potrhoc.n,
ipfum e nigru qd no trailuceat:unde fit ne laterna poffint lucere:fi ex tali cute cofedle funt . Per fenedlute
igif di morbos acute cernere ob eas eas nequeut.Pueri uero paucitate humoris caefii pricipio funt:fed alte
ro oculo caffii peipue hoies atq equi gignuf cade de ca:qua di ho folus canefcit:& equus iter caetera aialia
unus euidetius albefeit pilo p fcnedture:canities,n.debilitas qda humoris fiti i cerebro di cruditas e:qd ide
caefietas quoq e. Vis, n.eade e humoris admodu tenuis q pauci di amodu craffi q multi.Cu igitur natura
aeq coficere neqt:aut utroq cocodlo humore aut no urroq cocodto:fed altero cocodlo altero no:tuc eue/
mr ut caTii altero oculo reddat :qobre ar alia acute cernanalia no duplex ro e:acume,n» cernedi bifaria fere
dicif . Audiedi et olfacicdiq ratio limilis c:dicif.n,acute cernere:autqd ,pcul cernere pot:aut qd differetiaf
re^i q cernutur q maxie fentiat:q qde fimul nullis eifde cotigutjde.n.manu amota aut p fillularqq nihijo
magis colorum differetias lndicetrtamejo^ius cernet:8<: quide ex foueis puteifq iterdu Hellas confpiciut:
itaq fi qdaial multu qde ^>uenietieadiudluoculishabet:fedhumoiepupi!Ien6pui^neq modicu coue/
nicter extraneo motunneq fuma cute ptenue optinet id:ut exqfite colo^diffcrerias no pcipiettfic^pcul cer
nere potcritrquo et quominus magis q qux humore qde illu fincei^ operimetuq eius pr^tenue habeat:
fed fupercilio quod promineat oculis careant oinorcaufa eni cernendi ta acureut differentiae percipiantur
in ipfo oculo eft: na ut in uellc mundiffima uel minima macula pfpicua etl:fic in puro finceroq oculo uel
parua motio patet:fcnfumq efficit. At ut procul cernatunmotufq a longinquis uifilibus deucniat caulae
UBER QVINTVS
87
f itas eft coulorum qux enim oculis prominentibus funt.-procul cernere nequeunt. Qux contra frus
in cauo oculos habet pofitos longe afpicere poftunnquoma motus inuaftum non diffipaturifed reflo
tramiti meat:nihil.n.intereft an uifus exitu cerni dicatur ut quidam aiunt:nam nifi ante oculos quic'
quam fit :diffipari uifum atq? ita minorem rebus occurrere quae cernuntur necefle e: minufcp procul
uidere quam fi motu a rebus qux uidetur proficifcente cernatur:fimilem enim motui effici uifionem
neceffeeft.lta igitur potiflimum res cernerentur longinque:fi illico ab oculo ueluti fiffula quxda por
refla ad rem ufq? cernedam continuaretunfic enim nulla ex parte diflolueretur motus qui a re uifibili
proficifceretur.Sed cum ita non fit quo amplius porrigitur eo longius cernatur necefte e. Caufae difcr»
minis oculorum he funt.
De auditoriis fenfibus 8C olfaflu:eorumcp ratione. C AP. II,
Adem uero audiendi olfaciendi ratio eft:aur enim ita exquifiteaudiunt & oIfaciunt:ut qua
maxime differentias oes fubiedlarum fenfibilmm rei^ fentiantraut ita ut procul audiat : aut
odorentunut igitur bene differende iudicenturicaufe fenforium eff :quomodo in cernendo
uidelicet fi fincerum: tu ipfunr.tu eius mebrana eft. Meatus enim fenforiu omnium ut dixi
cu de fenfibus agerem tendunt ad cor autrad cordis proportionale fi corde carent.ltaq? meatus audien/
di quoniam fenforium hocaeris eft qua fpiritus natiuus i aliis pulfumu aliis fpirationem facit: hac de/
finitiquapropter uerba edifcuntunut quod audieris reddere ore poflis:quaIis enim motus fubierit per
fenforium:talis quafi ab una eadem q? effigie motus per uocem agitur : ut quod audieris : idem dicas:
Ofcitantes et aut fpiritum reddentes accipientes ue minus audiunt:quoniam extremum fenforii audi
tus ad partem fpiritalem terminetur:^: quatiatunmoueaturc^ una cum inftrumento fpiritali quoties
illud fpiritum mouet:mouetur enim cum mouetnecnon temporibus anni:temperametifq5humidis
idem accidinut aures impleri fpiritus uideantur : quoniam uieme fint origini loci fpiritalis . Iudicium
igitur exquifitum differentiarum tum foni:tum odoris in fincerirate fenforii fummeque membrane
pofitu eft. Ita enim oes motus manifefti ut in uifu:in his etiam ueniunt:quonia 8C ,pcul fentireaut no
fentire fimiliter arq? in ratione uidendi accidit.Qux eni ante fuas fenforias partes prcdufliores: ueluti
aquxduflus poflident:hxc procul fentire poftunnquaobrem quoru nares poerreflx funt ut carelloig
laconico£::hxcualentolfaflu.Itaenim motus non interpellatur fed a longe direfli fenforium fubeut
integri:quomodo in iis qui manu admota fronti longius cernut. Auriculx et longe imbricatxq? am/
piius quafi grudis intufqj anfraflu longiore intorta (quales nonullaru quadrupedu funt)melius imi/
niftrat quippe q motu eminus excipientes ad fenforium reddant:homo g magnitudine minime fere
oium aialium procul fentire pot.Cum tamen differetiaru fenfu maxime oium ualeat: cuius rei caufa
eft:q» fenforium fincerum minimeqiterrenucorpulentumueoptinericute et tenuiffimam prx exte/
r is animalibus homo fuapre natura pro magnitudie habet: Vitulus marinus nimiis refle a natura co
ftitutus eft:Cum enim quadrupes ouiparum fit auribus carerimeatufq? tantu habet:quibus audiat:ca
eft:q? uitam hic in humore traducit.Pars aut auriu addita meatibus eft:ut motus a longe delatus aeris
feruaretunitaq? nihilo utiles ei auricula: eflent immo uero offenderent:cum intra fe copiam reciperet
humoris, De uifu auditu olfaflu q> diflum iam eft.
De pilorum in animantibus uarietate:& qux pilop,: uice funganf . C AP, III.
Ij Ili difcrepanr.& inter fe in hominum genere per aetates & cum exteris animalibus quae ha
bent pilos:habent aute quae intra fe animal generant fere omnia. Iam & aculeos qui a non/
j nullis uice pilorum geruntur:genus eiTe pilorum exiftimandum eft:ut herinaceo^aculeos
_J & fi quid eiufmodi aliud in genere uiuiparo eft:differentiae uero pilorum exiftunt duritie:
mollitie:longitudine:breuitate:reflirudine:crifpitudine:multitudine:paucitate. Ad hxc coloribus ut
albedine nigredine eorug? mediis:fed nonnullas ea differentia^: per aetates quoqj recipiunt:uidelicet
cum minora natu aut maiora funnquod praecipue in homie palam fit:pilofior enim aetate proueflus
redditur homo:& parte priore capitis nonnulli caluefcunt:pueri etiam mulierefg? no caluefcunr. Viri
autem procedente aetate calui euadunt.-necnon capite homines fenefcenres canefcunt: quod nulli fere
ex exteris animalibus accidit manifefte:quauis equus euidentius q extera ita afficiatur. Caluefcunt ho
mines parte capitis priore.Canefcunt primo teporibus :fed nemo uel teporibus uel occipite caluefcit.
Quibus aut animalium pili non funnfed pilorum proportionale:ut auibus pennxrpifcibus fquamx
iis et nonnulli ex iis affeflibus ueniunt ratione eadem :fed cuiufnam rei caufa genus pilorum datu ani/
malibus a natura e:diximus antexum caufas partium redderemus. Nunc prxfentis operis aro? officii
eft:ut quibulnam prxcedentibus rebus 3C quas ob necefli rates hxc eueniant:explicemus. Caufa crafti/
tudinis tenuitatifq? pilixutis poriffimu eft:aliis enim cutis craftxaliis tenuis :& aliis rara aliis denfa eft:
tum differentia humoris inditi confors caufx eft. Aliis enim pinguis:aliis aquofa eft:omnino cutis na/
turam terrenam efle ftatuimus.Cum enim p fumma fit humore euaporante folida terrenaqi reddit
Pili autem proportionale^ pilorum non ex carne fed ex cute oriuntuncum humor in iis euaporetur:
at^ exhaIet:quamobrem craffi ex craffa:tenues ex renui cute proueniunt:quod fi cutis rarior & crafti
or fit crafti gignentur propter copiam portionis terrenx:& meatuu laxitatem :fed fi fpiftior exenuio/
res exeunt propter meatuum anguftiam.Item fi uapor aquofus ineft breui reficcefcens:facit ne pili ca/
piant magnitudinem. At fi pinguis eftxontra euenmnon enim facile exiccari poteft:quod pingue eft:
quamobrem in totum animalia quorum cutis crafllor eft:pilo funt crafliore:quauis no qux cutx ma
DE GENERATIONE ANIMALIVM
xi tne ita confiant magis ita habeat pilum propter eas quas modo diximus caufasrut generi fuum prae
bubus & clephantis:& multis aliis ufu eueninnam & fi cutem crafliorem boues elephanti:&: pleraque
alia habent q fues tamen pilo tenuiore teguntur. Eadem caufa cft cur hominum capilli craflifllmi fint:
capitis enim cutis crafliffimaeft:&: humoris plurimu continet rara etiam admodumequinetiam ut
pili longiores breuiorefue finticaufa eft q> humor qui euaporaretunnon facile exiccari pot: caufa uero
ne facile cxiccetur duplex eft.f.quatiare & qualitate:nam fi humor aut multus aut pinguis e non facile
exiccari pot.-ideoqi hominu capilli Iongifilmi funticerebrum enim quod humidum & frigidum erlar
gam humoris copiam pra?bet:limplex autem crifpufue oritur pilus exhalatione piloru. Nam fi fumo/
fa cfi prre fua calidirate & ficcitate crifpum efficit pilum.Infledhtur enim quoniam duplici delatione fe
ratur.Terrenum enim deorfum calidum furfum fertuncuq? prae fua imbecillitate innecfti facile pofllt
intorqueturiquod pili crifpitudo eft. Aut igitur ita caufa reddenda eftiaut quoniam parum humoris:
multum autem portionis terrenae ineft efficitur ut pilli reficcati ab aere ampiente contrahantur.Infle/
dhtur enim quod redtum eft fi euaporatur & contrahitunatcp couellitur pilus: quemadmodum cum
igne aduritur utpote cu crifpitudo conuulfio fit ob humoris inopia ab aeris continentis calore indiciu
rei eft:q> 5t duriores funtpili crifpi q redtudurum enim quodficcum eifimplici autem pilo funt: quae
humore abundanfluit enim humor in iis non fiillatrquocirca fcythae incolae ponti & thraces pilo funt
promiflo:& fimplicirnam & ipfi humidi funt:& aerambiens eos humidus eft.Ethiopes contra qui lo
ca incolunt calida cnfpo funt pilo:ficcum eft enim & cerebrum eo^&coelum ambiens. Sed funtqu^
quauis cute habeant crafliorem: tame tenuiori fint pilorea uidelicet caufa qua ante expofuirquo enim
meatus tenuiores fint:eo pilos cnafci tenuiores necefle e:quapropter ouiu generi tales funt pili, Vellus
enim multitudo pilorum eft. Sut et q molle quide habeant pilum:fed minus tenue ut lepores contra
quaouesileporum enim pilus pfumma cutis enafeitur: quaobrem longitudine caret:&fimile accidit
ut in iis qua: lino decerpuntur quae quauis mollia fint: tamen nullam longitudine habet:nec implexu
ullum recipiunt.Oues frigidi tradlus cotra qua hofes afficiuntur.Scytheenim molli funt piIo.Atoues
Sauromaticae duro: ca cade quae in omnibus feris eft:frigus enim indurat proptera q? cogedo exiccat.
Cum enim calor eximitur humor una euaporatur.Itaq? non folu pilus:fed et cutis terrena duraqp eua
dit caufa in feris uita agreftis eftjn cicuribus aut his loci frigiditas.Iudicium uel echini pelagici faciunt
quot^ufus contra urinae ftillicidia eft:quippc qui frigiditate maris praealti l quo degunt(fexaginta.n.
atqi et amplius pafluum gurgite oriuntur)ipfi quide exigni fint:fed aculeos grades durofg? gerat cau/
fa magnitudinis eft:q> incrementum corporis diuerfum eo eft.Cum enim paru caloris opnneantnecp
cocoquerepoflint multum obeam rem habet excremeti:aculei aut & pili 6>C reliqua generis eiufdem
excremento nafcuntur:duri uero 8c rigidi modo pene Iapidis conftant propter frigus &gelu eodem 91
modo caetera qua: terra gignit duriora &i terrofiora lapidofiora^ gignutur locis aquiloniis q auftrinis
8C uento expofiris qcocauis & quietis:friget.n.oia magis humorcp euaporatur.Indurat igitur tum ca/
Ior:tum frigus,Naqi euenit ut ab utrifq* humor euaporef.f.a calore g fe:a frigore p accides. Vna.n.cu
calore homo abftrahif mullus enim humor fine caloreeft:fed frigus no modo fdurat fed denfat et: ca
lor uero Iaxanranoraqi facit.Eade caufa eft ut natu grandibus duriores & pili dC penae 5C fquama^ red/
dantur cutes.n.duriores craffiorefqj efficiunf fenefcete^tateireficcanf enim: 8>C quidem fenedhis ipfa
ut nomen fignificat terrena eft:quonia fine calore eft & cum calore humor defuerit.Calui omruu ma
ximeaialium homines aperte efficiuntunquod genus affedtiois generale quodamodo eft:nam de pia/
ca $1 aliae femp fronde nalise fronde amittunt. Et aues quae certo tepore fe abdunt:& latentipenas amit
tunt.-qualis affedus caluitiu in hoibus eft:qbus accidit ut caluefcat.Cum enim paulatim & frondes 8C
pennae & pili defluant:ubi uniuerfim hic affedus euenerinuocabula accipit hxc caluefcere defronde/
fcere:depennefcere, Caufa aut huius affedus inopia humoris calidi eft:qualis praecipue eft humor pin/
guis: quocirca plantae quae pingues funt fronde perpetua uirent:fed de his alias:funt enim iis uel alias
caufas huius comites affedionis.Euenit hoc plantis hyberno tepore:mutatio enim hasc potior q aetas
earum eft. Animalibus et quae latent ide tepus iaduraee.Suntenim minus quahoies natura humida
arqi caIida:hofes aut fuis aetatibus hieme asftateq? agunnquaobrem nemo anteq coire icipiat caluefcit:
fed a uenereo coitu potius id euenit:fcihcet iis qui fua natura fint eo propenfiores:Cum enim cerebru
frigidifllmum oium corporis partium fit:tum rei uenereo ufus refrigerat caloris naq? finceri natura/
lifcg fecretio eft.Iaq? cerebrum 1'entit merito prius:quaeeni lbecilla uitiofaq? funt caufa parua exiguoq?
momento imutantur.Quapropter fi quis cogitenut & ipfum cerebrum parum calidumcft magifeg
talem efleobdudam cutem necefle eft:atcp et magis naturam pilorum uidelicet quanto plus ipfa calo
ris origine diftenrcde ita uenirc exiftimabit:ut q femen ferant:ea ipfa state caluefcat:qua femen emit/
rant eadem caufa eft:& ut priore capitis parte calucfcat:& ut hominibus folis oium aialium id eueniat
q>enim parte priore cerebrum continetunhincea parte caluefcimus:q? aut homo maximu humidifli
mugi cerebru habenhinc folus aialiu ita afficif miulieres no caIuent:quoma natura ea^ fimilis puero/
ru naturse c:utraq?. n.fterilisfeminalis excremeti eft:fpadones et no caluefcut:quonia i foemina mutan
tur:& pilos qui poftea gignuntur:aut non producunt:aut amittunt fi forte habcnt:praeterq pube qua
mulieres ct habet.Cu ceteris illis careant:oblsefio.n.ha:c mutatio de mare in foemina eft:ca uero ut q
latent rurfus pennas recipiatiquae^ frodeamiferintdenuo frodefcant:caluis aute nunq redeat pilus:q»
anni tpa illis mutationem corporis magis afferunuitaq? pro temporum mutatioe uiciffitudogigne/
LIBER QVINTVS
88
di amittedi^ feqtunut afalia penas pilofuerplants frondes aut dimirtant:aut recipiar. At uero hoibus
perstarem euenit:uer:sftas:autumnus:hyems.ltaq? cum ipls States non permutetur fit ne affedtus
qui ob eas accidunt permutenturrqq fimilis caufa dt:ac de csteris pilo^ affedtiombus diximus fere.
Quam ob caufam homines canefcant. CAP, IIII.
ri Olorum aut ca csteris quidc aialibus cutismatura eff :ut unicolora fint & uariarfed hoibus
jjS|3j nihil cas cutis affertmifiad eanitietuidelicet ea q morbo no q fenioaccidat:na eo uitio cor/
vM p0rIS qUO£j uitiligo uocatur:piIi efficiutur albi fed fi albi funt pili:cute albedo non fequitur:
_ _ cuius rei caufa eft q pili e cute exeut.Itaq fi cutis sgrotatrextenuataq eff :pilus quoq aegre/
fcit:cegritudo aut pili canities efttstatis uero illa canities inopia & exilitate caloris contrahitur . Ois eni
setas labitur in frigiditatem :cu ia corpus idinatur & confenefcit:fene<ffus enim frigida e & ficca de ali/
mento aut quod quacuq parte corporis fubeat ira ltelligedu eff :ur calore proprio concoquatunqui cu
agere nequeat deprauetur altio:& aut repletio fequaturiaut egritudo led de eiulmodi caufa poffea dip
feremus cum de icremeto 5t alimeto agemus:Quibus igitur hoibus natura pilorum parum calida e:
plufq? humoris fubit calor proprius nequit cocoquere:atqjita humor putrefcit calore aeris ambientis
fit enim putredo qusq a calore fed non fuo natiuoq ut alio loco expofui : putredo autem & aquae &
terree & quorunuis eiufmodi corporum fieri potefhquaobrem terreni etiam uaporis putredinem no
uimusrqus fitus uocatur: eteni fitus caries uaporis terreni eff. Itaq in pilis quoq alimentum rale cu
no concoquitur putrefcitaatq ita efficitur ea quae canities appella tunquae alba propterea eff:q 8t fitus
unus carioforum ferre albus eft:cuius rei caufa eff q? multum aeris continet.Ois enim uapor terrenus
uim habet aeris craffioris:fitus enim qfi refpondes pruinae exiftimatunna fi uapor fe efferes cocrefcit
pruna fitffin putrefcit fitusrqpropter utraq p fuma hsretruapor.n.p fumma e &re<ffe a poetis i come
diis traffeitur conuicio i camtieicu fene&utis fitu primag? noiant: alteru.n. genere ide e: uapor nanqi
utruq? eff altege ideft fitus fpecie ide erputredo eni utruqs eff :hoc ita efle iudiciu eft:g> plenfq? p egritu
dine pili canuerinnmox uahtudini reftitutis ingruerint:ca eff q. p egritudine ut totu corpus inopia ca
loris naturalis laboratffic partes et minimaeeade participant labetmultu aut excremeti confiftit in par
tibus corporisrquaobre in pilis ena cruditas eff quod canitie faciat:poft uero cu conualuerint:& uires
recepennndenuo mutantur:& quafi iuuenes ex lenibus reddunturiaffedlionefop proinde m utanf re-'
<ffe etiam dixeris morbum effeaduentitiamfenedlutemiSenedtutem autem efle morbum naturale.
Itacp morbi nonnulli idem faciunt quod fenedtus:tempora autem primo canefcut q occiput uacat hu
more cum non contineatcerebrumffinciput uero habet multum humorisrquod autem multum eff:
difficile id putrefcit. At in temporum pilis nec tam parum humoris eff : ut concoqui poflit:nec tam
multum ut putrefeere nequeat.Cum enim is locus medius inter utrofque fit:extra utruque affedtum
effe poteff.-caufa canitiei humanae didta iam eff.
Quam ob cam nonulla aialia pilis aut iis qua; pilop^ uice fungatur [mutetur. CAP. V.
Aeceris aut aialibus ne p ea state hoc idem manifefte eueniat caufa eff eade:qua de caluitio
diximus.Paru em' cerebri idq minus humidu habentiut calor ad concoquedum fufficiat:
equis maxime 01'um qus nouerimus aialiu canities motefeinquod os in quo cerebrum te
nuiusqcstera pro magnitudine habeantargumentu eft:q idtusieoloco periculofus eff:
unde illud Hameri.Equafecshsrent capiti Istalsq? uulus:prscipueficequis.Cuigiturprstenui/
tare offis affluat humor:& per state color deficiatrpih lfti canefcut.Ruffi etia celerius q nigri canefcut:
na 8C ruffitas quafi imbecillitas pili eft.Imbecilla aute qusq celerius fenefcut.Grues fenefeentes effici
nigriores aiunticuius affedtus caufa eile poteff :q penna^ natura ea^t albicetrplufq humoris fenefeeti
bus iis conftituitur in pennisiquam ut facilius putredini peteat.Caniciem aute effici putredine quada:
nec efle ut quidam putantiariditatem .Indicium eft:q pili q uel pileo uel alio tegmine operiuntur cele/
rius canefcunt.Flatus.n.putredine prohibentioperimetum aut flatuu arcet Juuat etia olei aqus mixti
perundio:aqua.n.refrigerat:oleum uero ne celeriter exiccetur:prohibec:aqua enim facile reficcaf. Ca/
niciem autem non efleariditateminec pilum ut herbam exiccatum albefcererindicium eff:q> pili no/
nulli cani illico oriuntur. At nullu oritur aridumimulti etiam fuo extremo albefeunt in ultimis enim
ac renuiflimis calor minimus habetunesteris animalibus quibus pili albigignuntur natura non affe/
du id euenit.Caufa aute colorum in csteris cutis eff. Alborum eni alba eff cutisinigrorum nigraiua/
rioru permixtorum parti nigra efle confpicitur. At lhoie cutis nulla ca eff. Qui eni funtalbi admodil
nigros habet capillos caufa e q» homo oium maxie tenue cute habet pro magnitudine itaq? nihil ad pi
Iorum mutationem cutis ualet.Immoprsfuaibecillitareipfa mutat: 8Cuelafoleuela flatu redditur
nigrionnec pili ullo padlo cum ea mutantur. At uero in csteris curis uim loci prs fua craffitudie opti
nenitaq? fit ut pili pro cute immutentuncutis autem lpfa nihil a flatu aut fole afficiatur.
De coloribus animantium. CAP. VI.
Nimaliu uero alia unicolora funt(appello unicolora quo^ genus totu unu habet colorem:
quo leones fului funt oesadeq? i auibus dC pifcibus:&: reliquis aialibus oibus itelligi uolo)
Alia uerficolora funttfed toticolora ea dico quo^ corpus totu quide eunde het colorem fed
non omnium eunde:ut bos totus eff albus aut totus e niger. Alia uaria funtiidqj dupliciter
aut emra genere:ut panthera:ut pauo:8^ pifciu nonulli ut q thrafle uocacunaut no genere totoded par
ire ut boues;ut caprs Iterdu uaris generanturjin auiu etia genere columbs dC alia plera^.Trafeut uero
DE GENERATIONE ANIMAL1VM
toticolora muTtomagis quam unicolorartum in colorem fui generis fimplicem ut ex albis nfgra:&cx
nigris alba reddatunru uero in mixtum ex iisrquoniam in totius generis natura ineft : ne unu habeat
colorem :hinc enim facile utrogj uerfus mouetur:ut uiciflim mutetur:&uariuefficiatur:unicolora co
tra:nunqua enim mutantur nili per affedu idq raro:iam enim perdix uifa eft alba:& coruus & paller
& urfa. Accidut haec cum in generatione peruertuntur:facile eni moueri dcprauariq poteft: qd paruu
eft:tale aut quod gignitur eft.Principiu enim iis quae gignuntur in paruo confiftit. Aquis etiam Imu*
tantur ea potius qua? fua natura umcolora:genere aut uerficolora funt calidae enim aquae pilum faciut
album frigidae nigrum :quomodo plantis etiam euenincaufa eft:quod plus aeris habent quam aquaei
Aer autem perlucens albedine facinqueadmodu fpumam quoq? effici certu eft.Vt igitur cutes per affe
dii albae differunt ab iis quae tales natura funt ficpili inter fe differunt q morbo aut aetate quiq? natura
albuerint fcilicet eo q caufa eft diuerfaralteri enim calore naturali:alteri alieno albi efficiuntur:albedine
uero olbus aer uapdrofus praebet inclufus:quaobre quae unicolora non funt uentre omnia plenius al/
bent:calidiora etiam fuauioraq funt ofa alba fere eade de caufa.-cocodione enim dulce efficitur conco/
dio autem calore:eadem caufa unicoloribus quoq:fed aut nigris aut albis reddenda eftrcaliditas enim
atg? frigiditas cam habet naturae cutis:&: pilorurmembru enim unuquodq fuu habet calore. Quietia
linguae fimplicium ac uariorum inter fe differutiatq etiam ipforum fimpliciumffed uerficolorum ut
alborum & nigrorum:caufa uero eft quod ante dixi:q> uariorum cutes uariae fint alboru albae:nigro/
rum nigraedinguam autem perinde ac parte aliqua efte exteriore putandu:qualis manusraut pes e: qq
oreoperiatur.ltaq cu uarioru cutis non fit unicoloncutis quoq? lingua ambientis ea ipfa caufa e. Mu/
tant colores auium nonnullaeiatque etiam quadrupedum filueftriumialiquae per temporaranni cuius
rei caufa eft :q ut homines per aetatem mutantur : fic illa per tempora rplus enim difcrimen hoc in
iis poteft quam mutatio aetatisiuaria etiam magis. funtiquae uario magis cibo uefcunfiqd parte pluri
madixerimiidque reda ratione ut apes unicolores funt magis quam crabrones ut uefpae:nam fi cibi
caufae fint mutatiois:merito ciboge uarietas facit ut magis euariet motus:& alimeti excremeta:ex qui/
bus di pili 6C pena: & cutes gignutur, Ac de coloribus 8C pilis fatis diffinitu fit ad huc modum .
De uoce animantium 8C eius mutatione. GAP. VII.
E uoce cum animalium alia uocis grauiorisfint:aliaacutioris:aliafirmae:ac in utranq? exu .
perantiam modice coftantis:cug? etiam alia magnam uocermalia paruam reddant:6c laeui/
tate aut afperitate flexibilitate^ aut rigiditate difcrepent. Confiderandum: quas ob caufas
haec fingula habeantur .Igitur acuminis grauitatifq? caufam eandem efte arbitradum : qua
mutationis:cum minora maioraq? natu mutatur. Cetera enim omnia cum natu minora funt: uoce
mittunt acutiorem. Vituli aut bubuli grauioremiquod idem maribus etiam 8t foeminis eius generis
euenit.Cum.n.in caeteris generibus foemina uocem mittat qua mas acutiore:quod maxime in horni/
nepatetrhac enim facultate natura homini potiffimum tribuinquoniam oratione folus animalium
homo utitunorationis autem materia uox eft.Cum inqua ceterae foemina acutius fonent : contra in
bubus eft, Vaccae enim grauius quam tauri fonantffed cuiufna-.gratia uoce alalia habeant:& quid uox
fit:& omnino quid fonus 8C ftrepitus:partim in iis quae de fenfmpartim in iis quae de anima differui/
mus explicatum eft, Cum autem graue in tarditate motus confiftat:acutum uero in uelocitate:utrum
quod moueanan quod moueatur:caufa fit tardi aut uelocis quaercndu eft:quidam enim quod multu
eftrtarde moueri:quod parum uelociter id moueri aiuntreamq caufam:ut alia uocem grauem emit j
tantalia acutarmquod rede aliquatenus diciturifed non rede in totum genere enim rede dici uidetur
graue in magnitudine quadam die eius:quod mouetur:nam fi hoc ita eflet:paruam eandemq? graue
emittere uocem non facile liceret:nec magnam 6C eandeacutam.Videtur etiam grauitas uocis naturae
generofioris efle:nerno in modulatu grauis modulus praeftarior incitat eft:perfedum in fuperatia co/
fiftit.Grauitas aut fuperatia quaeda eft.Sed cu acutu & graue in uoce diuerfa fint magnitudine uocis 8C
paruitate:eft.n.& acuta magna & parua grauisifimili modo medius eorum tenor ambigit : quonam
alio diffinienda fit magnitudo uocis & paruitas mfi multitudine eius quod mouetur 8C paucitatef qd*
fi diffinitione illa ftatuendum fit acutum 8C graue:accidet ut eadem fint grauis magnaeq uocis 8C acu/
tx paruaeq? uocalia:fed,n.caufa eft q magnu & paruu & multu ac paucum non eodem accipiunt" mo/
dorfed altera fimpliciter:altera refpedu quodamunagniuoca.n.funt eo quod multum fimpliciter e qd
mouetur:paruiuoca eo quod parumtgrauiuoca autem & acutiuocaieo q refpedu Iter fe habito diffe/
rentiam hanc recipiunt.Nam fi quod mouetur fuperat uires eiusrquod mouet tarde quod fertur ferri
neceffe eft:fi fuperatur uelociter.ltaq quod ualet interdu multu pro uiribus mouens tardu efficit mo/
tum.Interduuelocem fi luperaneademq ratione quod debile eft fi plus mouet quam uires patiutur:
tardum efficit motum: fi parum prae fua imbecillitate ueloce, Caufae contrarietatu hae funtmeaur ola
minora natu uocem mittat acutaiaut maiora grauem :neq mares & foemina: aeque omnes aut graue
aut acutam. Ad haec ut & aegri acutu fonent:& qui bene ualet:atq etiam ut fenefeentes uocem mittat
acutiorem :qq fenilis aetas contraria iuuenili eft:plurima tamen parte minora natu & foeminae acutae
funt uocis.Cum prae fua imbecillitate parum aeris moueant:fertur enim uelociter quod parum e:ue*
locitas autem acume in uoce eft.Vituli QC uaccae partem quam mouent:non habet ualidam alteri pro/
pter setatetmalterae propter foeminei fexus naturam, Cum tamen moueant multu graue fonant.Gra/
ue eft enim quod grauiter mouetunmultug? aeris tarde fertur:multum aute ea mouent cu cetera py
UBER QVINTVS 89
t um moueant:quia uas per quod primum rpiricus fertur amplum in iis e multumq? aeris mouere co
gitu necteris anguflius ac parcius e: artate autem ,pcedente uires ea pars recipit:quae in uno quoqj mo
ueat.ltaq? in contrarium mutatur ut quae uoce acuta mittebantrgrauiore qua prius mittant: qute aut
grauem acutiorem:quaobrem tauri acutius fonant quam uituli:& uaccae. Vires autem omnium ner'
uis continenrunquaproptercum artate florent robuftiora funt:minus enim compa&a neruatacp funt
qu^e minora natu adhuc funt.Item recentiorum nerui nondum intendunturtfenefcentiu iam laxanf:
quaobrem ad motum quoq3 funt imbecilliora:fed potiflimum tauri neruofi funt di eoru cor ita con'
ftat.Itaq? contentiorem eam optinent partem qua fpiritum mouent quafi fidiculam intentam: talem
cordis bubuli e fle naturam fignificatunuel eo ofle:quod in nonnuHis gignifiofia enim naturam ner/
uorum requirunt.Exedta 01'a in faemina mutant di quonia uires neruofe in fuo originali principio Ia
xantunfimile foeminis mittunt uocem daxario uero fimilis fir:ut fi quis fides intedens adhibuerit pon
dus quod annexum reddar contentiores:quomodo textrices faciunt:quar cum ftam ina diftederlt:an'
nedunt quas laeuas uocant:ita enim natura quoq? teftium annexa meatibus feminalibus depedet qui
meatus ex uena tendunncuius origo ex corde efbiuxta ipfum principium quod uocem moueat: qob'
rem meatibus feminalibus immutatis:ad eam qua feme excernere poflunr aetate:pars illa quo^1 una
cum iis immutatunqua immutata uocem etiam mutatur maxime.f.maribusffcd foeminis et idem
accidit:qqobfcurius:qUodquidam hircireappellanncum uox mittitur inaequalis: pofl uero reflituif'
an fequetis aetatis grauitatem autacume.Sublatis igitur teftibus:rentio quoqi meatuum laxatunquo'
modo in fidicula di flamine fublato pondere laxatis his principium quod moueat uoce eadem ratioe
Saxatur.Caufahaeceft quaobrem exedta mutentur in foeminam tum uoce:tum et reliqua forma quo
miam ita accidit ut principium laxetur:ex quo intentio corporis efl:non ut quidam exiflimantq» tefles
ipfi copula funt multorum principiorum:fed paruae mutationes caufam afferunt magnate mutatio/
mum no fui ratione.Sed cum euemtut principium una cum iis ipfis mutefrpricipia enim q*uis magni
tudine parua fint tame facultate funt magna:hoceft enim prlcipium ee:ut ipfum qdem cafitmulto^
fed ipfius nulla fit fupior ca.Caliditas et aut frigiditas loci confert eodem ut natura tale conflituaf ani
mahqdaut grauem aut acutam uocem emittac.Spiruus.n.calidus craffitudine fua grauitate efficit uo
cis:frigidus prae fua tenuitate contrarium facinqd uel in tibiis patet: qui enim calidiore utunf fpiritu
Si talem emittut:qualem fiticines di lamentares: grauiorem fonum infpirant tibiis:afper ioris aut uo'
cis:aut laeuioris:oIs deniq? huiufmodi inequalitatis caufae efi-.mebrurn iftrumctuq^ p qd non ferfreu
aut afpe^d eft aut laeue:deniq? aut aequale aut inaequale:conftat hoc ira ee cum aliqd humoris in arteria
inefbaut afperitas affetflu aliquo fit tuc enim uox reddit inaequalisiflexibilis aut uocis iflrumetu mei/
8e caufae e:ut rigidae du^molle.n.parcius dilpefari pot:& uariu fieri du^ no por: di molle qdem tam
magna q parua reddere uoce por:& ,pi'de:tum graue:tu aut facile emm fpiritu difpefatnpfum^ de fa/
dii magnu paruuqj fit:qd aut du^ eflnndifpenfabile eft.De uoce igitur qua: non ante difleruimus:cu
de ienfu aut de anima ageremus hunc habeant modum .
Quare dentes a natura confticuti funt di cur partim decidant denuoq? nafcantur partim
autem non. CAP. VIII.
E dentibus non rei unius aut eiufdem gratia animalia eos habere omnia:fed alia ad cibum
alia ad uocis orationem duflum antea eftffed cur priores gignant primo maxillares poft dC
hi non decidannilli decidant ac denuonafcatunhanc rationem difputationi de generatioe
cognatam efle putandum eft:difleruit igitur de his di Democritus fed no bene: non.n.om
nibus confideratis caufam reddidit uniuerfim. Ait enim decidere:quonia operant di ante tps oriunf:
nam ad itarem poene florentem enafei p naturam debere:caufam aut ut ante tps gignaf* ufui tribuit
la<flis:& fus laftenqui tame dentes non amitnt:&: quae dentes habent ferratos 01'a lactent:quaq nonul
la eorum non amittunt nifi caninos:ut leones:hoc igit ille errauit exponens uniuerfim. Cum id non
animaduertiflenquod in omnibus euemret. At agere ita oportenq enim diflerit uniuerfim ac de om/
nibus dicat necefTeeft.Sed cum naturam ita fubuciamus.f. ratione dudta ex iis quae cernimus ut nem
deficiat:ne(£ fruftra agat:quicq in fingulis quoad eius fieri pot.Quae aut cibum aflumere debent:poft
ladis ufum inftrumenta habeant necefre fit ad cibum conficiendum fi ita eueniret:ut ille dicit ad pu/
berratem matura profe&o deficeret agedo re:quam facere poffet:at<j opus natura fieret prater nautf
ram. Violentum enim pternaturam eft.Generatione aut detnium euenire uioleterafleuerat: fed hoc
uerum no ee aptum ex his:aln% huiufmodi rationibus e.Oriuntur aut prius ii qua lati:quod di offi/
cium eorum prius eft.Secatur enim prius qua molitur quod comeditunfunt aut illi molendi officio
relegati:hi uero fecandi:tum etiam quod res minor di fi fimul Ichoarur.tame celerius folet perfici qua
maior.Minores aut primores quam maxillares funt necnon maxille os a latere latum in ore anguflu
eft.Itaq? ex ampliore plus alimeti affluere neceflee:ex artiore minus:la<flis aut ufus ipfe nihil confert:
quaqua ladtis calor facit ut dentes ii oriantur iudicium e:q> di ipforum la&entium infantes qcalidiore
utuntur Ia<fle:ocius dentiunt.Calor enim uim optinet augedfdecidut qui prodierit primi:tum notae
melioris gratia:tum neceflario:mdioris ratione mqua q>dto hebetefcit:quod acutum e. Itaq? alteros
fuccedere in officium opoiter.Iati aut no hebetanturffed tempore dutaxat attriti leuigarur: necellario
uero decidunt:quod maxillarium radices in lata nitunt maxiila:& ualido offe cotinenfiprimoru aut
in tenui:unde fit ut infirmi dC mobiles fint:nafcunf auc denuo:quod in ofl*e adhuc nafcente oriuntur:
DE GENERATIONE ANIMALIVM
& cum tempus adhuc efiad dentium generationem idoneum:cuius rei iudicium e: quod maxillares
diu oriuntur. VItimi enim uicefimo anno exeunt.-nonullis etiam fenefcentibus omnino prodierunt:^ -
loco ultimo habentur:quoniam multum alimenti f amplitudine olfis continetur. At uero prior pars
olfis prae fua tenuitate cito perficitunnec excrementu in eo finfed indebitum incrementum alimentu.
Democritus uero mifia rone:cuius ca agatur orn nia refereda cenfet ad ea quibus natura utitunquae ta
lia quidem funt:fcd alicuius caufa & nota: melioris gratia fumuntur.Itacp nihil ,phibet: quominus ita
dentes fiat 6t decidant:fcd non proprerea:fed propter finem:haec autem ipfa caufae funt ut mouetia 6C
inftrumenta& materia. Nam 8C fpiritu magna ex parte agere confentaneum utinftrumento efhut.n.
nonnulla artium lnftrumenta utilia funt ad plura. Verbi gratia in exculloria malleus Bi incus:fic in te/
bus a natura inftitutistfpiritus uarium exhibet ufum fimile dici uidetuncum caufas neccflario efie diV
cunt ut fi quis propter cultellum tantum odo aquam exifle iis qui intercute laborant non efle propter
fanitatem :cuius caufa fecuit cultellus exiftimet.Sed de dentibus curpartim decidant:ac denuo nafcan/
turrpartim non:& omnino quam ob caufa fiantrdidum efi:dixi etia de caeteris membrorum affefli^
bus:qui non alicuius caufaifed neceflario ueniat BC quam ob cam:uidelicet ea cuimotu tribuimus;
FINIS.
Impraefium Veneriis mandato & expenfis nobilis uiri Domini Odauiani Scoti Guis Modoeticlis.
Die. vini. Augufti.j+pfi.per Bartholameum de Zanis de Portefio.
REG1STRVM HVIVS OPERIS,
a
Prima alba
Haec funt
Deauium
b
Ari fio telis
Quomodo
albugo:pars
c
fere corporis
Quae animalia
tinentur uel
d
euenifle
plicem
omnia parte
e
tabula habent:
aliis fupina
De urticis
f
praeterea haurit,
generantunatep
Degeneribus
g n
fteriles magna uero &
tione imutanf: tum uero
adhaerent: fter ienfus
h o
Quae fluuialibus non feribit
laedemiflis prior enim
ab equo pabulo dem exponere:
i
ullum:donec
dum parum:
aut aliquem
K
autem cuius
eiufmodi
calor exprimit
tea altera
rum ouum
Sequiturutde
q
Quamobrem
eademqpefle
litus eft oculorum
etia mordacibus
cor igitur
titateideft
m
Oua numero
ut plantae
inter uiros
Live Music Archive
Librivox Free Audio
Metropolitan Museum
Cleveland Museum of Art
Internet Arcade
Console Living Room
Books to Borrow
Open Library
TV News
Understanding 9/11