Full text of "De religione gentilium, errorumque apud eos causis authore Edoardo barone Herbert de Cherbury, & castri insulae de Kerry in Hibernia, .."

See other formats

Societ. Jesu 






Cbogle , 



D 



R E L I G I O N E 

GE.NT1HVM, 

erroramque apud eos caufis t 





Autixore 

E D O A R D O 

Barone Herbert de Cherbury , & Caftri 
Infulas de Kcrry in Hibernia , 

& a Sacris Belli Confifiis Regibus Optimis 
Jacobo & Carolo. 







A M S T E L iE D A M 

Typis B L A E V 1 O R V M, 

M DC LXIII, 



Digitized by Google 




Di0itized by Goo^ 



' L E C T O R 1. 




Vae dudum fblertifllmus Author prctiofifli- 
ma fibi comparavit cimclia , nunc demum 
Hbcraliterinlucem evulgat» &pubHcijuns 
facit clarifli mus 1. Voffius m agni Gcir. Ioan« JfMmLttj 
filius. Q^dSdCtEeiauro ditius magnifi- 
centiusve repcnri poceft , ubi non ibliim 
. tcmpla Vctetum , prxftantidimaque il- 
loraitt' fupellex-» Deorum nempe ftatuse» fimuJai:hta > effi» 
gies> fiiis unicuique propriis vefticaB omamentis , delbibttii* 
tur»,icd. & diiipu auc bcnefid» aut nocentes dircernunciiri 
& hoc quidem.apad Gcntiks olim Idololactix fiipetfljMo* • 
fiibdfque dedicos } uCiiQ^rfi^» cu> inqaamt fiigadfliijill^^ 
andmiiffimatam Ind^cor , qaam /Ingulari perqume- 
ric ftadio vir curiofii&mas > Vcccrum F^normn ntus > ce- 
rcmonias , facrificia , vidjmas , (accrdotes, impiifljmofque illo- 
rummorcs, quibus plebiimponerent, infinitofque quibus il- 
lam calliditatc fua implicarcnt crrorcs ; hic quippc cft fcopus 
Authoris ut profligatis tot crrorum tencbris, quodnam iifdem 
Summi Dei lumen affulferit, oftcndat. Cum auteni innumeri 
penc fuerint culms , non potuitalias quam immcnfb laboreil- 
los mvefligarc , necnon &: convenientiam & dircrcpnntiam ab 
inviccm dcmonftrarc ; nam &: Hcroicum cultum &: Divinum, . 
qua ratione, & quibus tributum , paflim diftinguit j unde non 
modo Dcos G cntilium, fed & antiquos Hcroas & prxclaros re- . 
rum Invcntorcs fsepcnumcro in mcdium adducit. Porro nun- 
quam (atis dixero , fi quam mulcas hrevi hoccompendioanci- 
quicacum divicias accumularic, recenfcre velim : cu> quaefi)» pqr- ' 
legas>ihdcque ccmonimm a me gaudeas* Valc. 




1 N. 



• * Digitized by Googlc 



N D E 

C A P I T V M. 



X 



Cap. 1. OccApo totius Operis. fdg, i 

1 1. De Religiofo tultu GentUium j quo fignifcatu Deus olim 
acciperetur ; quidprimo ac pracipue in hac rerum uni~ 
. ♦ verfitAte cultum ejfetn 4 



effent» 


13 


IV. De Solis cultu yvariijque ejus nominihus, 
V. De nominibus duorum Planetarum ad Solem reduciis. 


20 

^9 


V I. De cultu Lundy variifcjue ejus mmimhus. 


91 


VII. De cultu quinque Planctarum. 


39 


VIII. De cultu StelUrum calo infixarum. 


49 


IX. De Cotlicultu, 


f4 


X, De cultu quatuor Elementorumy variifqiu eorum nomini- 


bus. 





X I. De cultu Heroum five Proprio , five fymholico : <^inam 

Indigetes (jr minorum Gentlum Dii vocati^ 9p 

XII. De cultu Deorumy qui Confentcsfele^iy & Majorumgen- 
tium Dii appellabantur, 1 14 

XIII. De Deo Summo, i 
X i V. De Caufis primordiijque Religiofi cultus apud Gentiles 
Conje£lura, 16% 
X V. De faniorihus Bthnicd Religionis partihus. 184 



XVI. Cenfura Religionis Centilium. 



11% 



DE 



d by Google 



r 

0 . 



D E R E L\G I O N E 

G E N T I L I V M, 

' erf orumque apud eos caufis. 




C A P V T L • 

Vum diu midniinqiie loecum reputafl!em, num i4 

falutem aeternam comparandam communia ali- 
quamedia cundo humano gencri ita prop^ofita 
ellenc , ut Providentia divina Vniverlalis iudc 
adftnii 8c ftabiiiri poiTet , non leves occurrebiQft 
ddbitatiooes. FaaesquippeEcdl£e compliiri- 
mosantiquam pervuiganiiBqiie Gentilium reli- 
eiootm non deridiculo tantum faabui/Ie , fed SCt 
' damnaflc , quin & pofterioris faeculi Theologos haud mitius dc omni- 
bus extra pomoeria iia agentibus fenliile comperij adeo ut longe maxi- 
aaa hominum pars ex corum fententiil fiippliciis acternis addiccretur. 
jC^uas cum dunora mihi viderentur dogmata , quam uc Opum Msximi* 
MfrJE^i attributts ipfsXkxet » lihtosiicotiliiimcvolvcie coem, 

Sed quum Deos ab iilis plcrumque addndoa iioo honuoes tantnm « lcdl 
& cnminibiis foedttot iuiile teftticntar ecvum Hifloiic .* Quum ctiam? 
ftcra , ritus , & ceremonias eorum dcmum inepta inlanaque fijifleS 
animadvertilTem , nihil propius abfiiit quam ut in vulgarem de EthnicisJ 
ppinioneni defcenderem. Cartcrum quum Providentiam divinam Vni-i 
verialem haud ita pro di^tace iiii afleri pone peripicerem , iedulo in-i 
quireie ooepi , pnm Dcns; inndgm fentfiaito quo apud noftios audir» 
oiimaccipeietnr. EtcnmlleasnoEispdifefbis, immenfiis, SBtenias 
eft,illis nomuiiiqQam naruram fi? tfvim atiquam imperfeditam,finitam, & 
caducam denotare inteliigerem j adeo ut non Caslum , Plancts , Stei-». 
lae, yEtherii Acriique tantum Spiritus ; fed & homines prseclarc de hu- 
raanogenere , vel Patri^ itia meriti, indeque in ca:los ex communi voto 
leiati, quin & Impeiatom ( ouorum aliqui pei&mi } - dum adiiuc ia vi« 
. • A * fi» 



Digitized by Google 




' ^ DE RELIGIONE 

yis eflcnt , & ipfa Febris, Pavor, Pallorquc Dii Dea:que intcr Gentilcs 
vocentut j quo pailo quicqiiid jpauloi lupra Ibrtem huinan^ra , vcl 
captura vulgi conftitutum erat , iJeus protinus ab illis habcbatur j ubi 

itamen vcl Summi^ vcl Optpni M^ximiqne attributum una.adjundum fuit, 
Dcum noftrum Patremque communem iis tkulis iiulieacum fuilTc fatis 
ik]uet , 'adeo ut ofxurv^i» hcic fublit, qua cxplicata qua; de Diis Genti- 
lium cum Dco noftro collatis.dubia , non multo negotio evanclccnt. 
Sed neque lacra , ritulquc GeutiJiuni cftcc^rc , ut plebcs popululquc 
tum temporis mihi planc cxoli lint. Quum facra illa, ritulquc , Sacer- 
dotura pror/us inventa fuerint , qua rationc non in Gentiles , qui dido 
. 4udientcs fucrc , fedin corum Antiftitcs hcic culpa rcdundarc dcbeat. 
Saccrdotc s autcm non minus liipcrftitiones Idololatriamque invexillc, 
quam rixas contentionerquc ubique Gcntium fcruilTc , nulli dubium 
; c(Te arbitror. Quapropter dcLaicorura Gcntilium ftatu futuro haut 
^ iti tcmere dccerni oportere , ac Theologis quibuldam viiura cft , facile 
mihi pcrluaderi patior; quum nihii corom vitio magis verti poflct,quam 
quod audioritati Pontihcam luorum Sacerdotaliquc collegio Icract 
totos lubjeccrint. Quum prxcipua itaquc ^ cafto Dei Summi cultu 
. defe<flio in Sacerdotalcm ordincm aon inepte rejici debeat, animum 
^ porro ad inveftigandum adjcci , an d Gentiiium fuperititionum glomerc 
filum aliquod veritatis extricari darctur , quo femetipfos e Labyrinthoi 
V errorum iilorum expedircnt. Atque ita articuli quinquc occurrebant, 
quos non noltri tantum , fed univerli Urbis Lcerus pro veris mdubita- 
tifque habere dcbent. Nempe ( I. ) EJfc Deunt fHinmum, (II.) CoU dehe- 
>v, (II L) Firtntem^ Victatemque ejje pr^ecipuas pmes CuUhs divtm, (IV.) Do- 
Jendhm ejje ob peccata, ah u/^ae re/iptjceudum , ( ) Dart ex Bonittue Injittia- 
que divtna prvemiMm vel ptenam , tum tn hac vita^ tum poji hanc vattm. Quos 
quidem articulos poit cnarratas fequiores Ethnicai rcligionis partcs , ad 
calcemlibri fuiius explicabimus. Vndcctiam filumillud nedi pofte , 
•cujus auxiiio c Labyrintho quovis errorum iemetipfbs lubduxiJle /e 
|»crfpicaciorcs faltem Gcntilcs, cxiftiraamus. Nequc inconlidcrate heic 
Labyrinrhi vcrbuni ufurpatum ^.me fciat Lcdor. Cura cnira quatuor 
©lim fiicrint Labyriathi miro artificio cxtrudi, icil : Crettcus, <ty£g)pttuSy 
Z^mmus ^ Itaiicus -y Ita ex his prarcipue locis manavit , in exterasna-'' 
tiones , fuperlhtiofa fcreomnis reiigio. i;ed ne inconliiki ctiam iioc in^ 
argumcnto cftent Thcologi rccentiores , iilos obnixe pctii , quidde 
animabus Paganorum five. Gentilium fcntircnr. Intcr quos qui atrocio- 
res, fcd^lircrcmim onDnium faltera humananim nidiores fuere , ita 
ffere rclpondebnnc : Poji uridamt laplum ex raafld quadam damnata ho- 
mines cuodtos cflbrmnrns produdoique f uiile , horura aiiquot cx Dei 

bc- 



G E N T I L I V M. 5 • 

beneplacito ( fed Chrifti morce intervenicnte ) in gloriam acternam 
«ledos , fcd lortge maiorem hominum partem , immo omnes qui ncc- 
dum nomen Chriiti vel ex fam^ aadierant , reprobatosexttioque seter*. 
no delHnatos el7e. Scd nequc Gentiles vitk quantHfnvis iiadiibilii 
juvari , auum moralia penitulquc inania eorum cl?ent opera. Cas?ei«m 
ubi in folum Dei be«cplacitum cttm Mortem Chrifti , tura falatis atft 
damnationis aeterna; csiuias heic fefetri pcripfex^rani , illos haut ita eic 
rationum momcntis , ac ex'de6rctis quibuldatiiflg^sllis (ied qu« nillii ik-»J^ 
tis comperta eilent ) opiinfonem fiiami tuentes afairti^dveTterailh -lcd 
nequc eos ab arcanis Dt^ confiliis ita elle puraver&m , at feiiquid certi 
heic ftatuerent: Quapropter tanquam iniqaiffimos tum Det Opttmi 
Maximt , tum liomiftonii aeitimatores , ^lacerdotes *ilos taridem tt- 
jeci. Quinam enim crederem Deum ju<him in ^trak reprobatioficl 
hominum illorum iibi coiiiplaocre vclle , quibus mjlla ad falirtera £ecer-( 
nam induliit mcdwi, aut animas ad ejus fimiiltudinem fa^tiis infunderet,' 
quas ita neceilario damnatas iri praEnridcrar, ut nuila<evadendi lupereilet 
via? Equidem haut fatis mihi elscploracum fuit quomodo OpuMHs Mkxt- 
mnfc^He audirct ille Deus , qui infcios invitbfque crearet damn&rerquc 
homines. Alios igitui^conveni Thcologos , qui Chriftum Paganis f/vc 2, 
GentiJibus fan<ad hoocftcque viventibus in iplb mortis articijto rc?\"ela- 
tum , eo/que ita in Paradilirn^ addu<aoS» eftc contendcbant. Sed quia 
neque ex hiibriis, neqiie traditionibus, netjuc validis tandcm cOr^jedu- 
ris firmata ciTet, mihi parum verifimiiis videbatur eorurtl opinio : Hofce 
tamen Sacerdotes priqribus longe clcmcnriores in humanum genas 
agnovi \ fed qui nihil fblidi ad raunicndum eonim dogma afferrent. 
Denique corum ^ qui Scholaftici vocantur , libros confiilui , fiquid^J 
aquius rcdiiifquc de Genrilibus ftatuerent. Ciercrum quu m Scholafti- 
.jCulii operc dc/ukorio, a fidc ad rationera , raox etiara \ ratione ad 
fidcm mira agilitate trahiilirent , quum porro id acurainis in dubiorum 
fuorum difiindionibus fblutionibufquc oftenderent , ut fpinas partiri 
viderentur , haut ea prorfus inveni unde (crupuli heic noftri cxiraeren-^ 
tur. Jntcr alia tamcn axiomata hoc ab illis fancitum elTe rcpcri , Ntmpe 
fxciemihn4 ejwd tn /e eft , tim deejfe ^attam fkLittarcm. Poftea etiara alios 
Authores , fcd pra;cipu c Collium Virum d odura de animabus Pagano- 
rum fcribentem , egregiofque in iiunc finem ex antiquioribus Patribus ^ 
locos adducenrcm periegi. Quos in eam opinionem dcvenilTe cora- 
pcn, ut quofdam mclioris notx Paganos pro ingenri Dei raifericor- 
diA ialutis xternaj comporcs fiiiire tandera perhiberent. Quorum fcn- 
tcnricE pcnitusadhcEfi, quum haut aliter fatis perrpicerem , quomodo 
Providentia Divina Viiivcrfalis ita falvari pof]et,utmcdiaaliqua faltem. 



A 2 undc 



Digitized b' ;le 



4? 

4 D E R E L I G I O N E 

unde ad Dcum pervenirent , cundis hominibus fiibminiftrarentur. Et 
^iUdem ^uum mediaa4 vi^tum fefticiuiK]ueheic (omraoda lijppedica-) 
m ctindis Nacqn £f9e Pipvicleiitia reium .oofnnoufiis , fufptcari nooi» 
potui eundem Deum , iive ex Natur^ (ive ex Gnidk in fuppeditandis ad 
Deatiomi lioc noftro ftatum mediis ulli hominum deelle poile vel vel- 
lc , adeo , ut licct mediis illis panim rede vel faeliciter ufi lint Gcniiies , , 
haut ita tamen per Deum OpttmHm Maxtmnm fteterit , quo minus falvi 

. fierent. Novi (atis quidemjuxta noftrosUiulla ex Providentia commiini 
media /ufticientia haberi , ubi gracia illorum iive Providencia particu- 
hnsoonunaiqbvenerit , &ib eondemconcutverifrfineaii fedneque; 
aUud volui , quam ut Providentia Vniveifidis cundo faiimano generi 
qopVis modo conftaret. Etquldem quuoa cnndopa Demtt ac noftrum. 
>(quod & SS. & Theologi oodiores fatentur) ex eadem virrute ftltcm 
^oluerint Gcntiles , quin &c eundem horrorem lceicrum habuerint , ac 
pramium vel poenam dari poft hanc vitam agnoverint , haut ilios qui- 
dem ita frulbatos eiTe exiftimo , ut non ampluudmis Gratis illius di- 
vinx (ubi bac Titft probe fiindi efleot ) particif>es tandem fietent , tum/ 
ob id piyq|ertiiii,<)aod maximeiatioaales peHpicusBqae veri cultus divi- 

.fHtpancs.iUis innotucrint : neque igitiir Echnicae reli2ionis(quacin^itn,t 
iiiCQl^gnia,.ibloec;ii]an(que niihi lemper videbatur ) molem ullatenus* 
pzopugnare animus eft : fed veritates illas folummodo proponere , 

Suaein mediis etiam Gentilium tenebris elucebant. Hifce quippe ubi 
iperftitiones hgmentaque commifcuerint, vd animas iiias criminibus,- 
quflB nulk.iatis eluat Poemcenpa , commaculaYerint : I ieipOs petditio; 
propria , Deo ve|5 £|ipoio. io «temum ik f^iam. Axk vero bcc media . 
fu^ meliprem vitam companuidam ita fu%iant, ucBeadtodo ctemft ia-> 

. C A P. - 1 1. 
7>e oHpne retigiofi^ul^us afud Cen^i^$i t[ui'fi^^^fiTfeui\ 
eUm Ateiferetur ; quid fri^ ^j^lfr^ifue «0 rerum . 
. .Vmverjfiiuu eukumfmt^ 

MEnrem humanam notis egrefTam finib!is , ftatum hoc noflro me- 
liorem quovis larculo ambiifTe teftatur non egena (blum inopsque 
hominij: conditio , fcd religioii paflim cultus clamafit , faniorelque ubi- 
que PhiloipphiaBl Haut mta quippc ullusheic percepit vite cetn-^ 
moda , .ut aa eonuQ 6iitiooeii| & totnm ccunparatum nii^Te exiftiipa- 
v^ , vel «deo exigua coaicientig pcob^ £10 inuneiie defimginitia 



L y i.,^ jcl by Google 



GENT ILIVM. y 

fpes , ot non altius C|uid(i3m quam in hoc tnundo dari podet, e% animar' 
vi quadara interna /piraverit. Quumcnim cxnatur^ iyd ica praecellac 
neosnoftra, ut ad scenvi proprid feratur ,^&'iA iUis Iblis taoC^ . 
aniefcat , timi demaiii itl ftftidiiiffl volopcaiuintiux extenios folummo-i 
oo obledant ienfus , fiidUime delabatur fragiliS &labnca mortalium 
condicio ,: hauc illic cantum infiflcndum judicavcrant vetercs , led quafi • 
renim heic omnium (ive pertacfi efTent , (ive laturi , ad ulterius quiddara 
. quantumvis incompertum , profedionem maturabant , non miferi 
afflidique tantum, ied pii probique pailim bomines. Atc^ue hcic recon* 
^ diiccqas Nuoiinis racio fefe pniii6 cxpJicaic Bam eaim* Aiichor 
fuit Oeas, ot 7it« SBtenMs beadoriiqaft ikm 

' tar, feipfiini tu^ qoi & vita aetema illa & Beatiflimus eft , tacite indica* 
▼it. Attamen quum haud ita pro dignitate fui coli poflet Deus ille , 
quem nulla arcana fatis oftenderit ratio , feipfum porro in infigni hujus 
mundi opificio pjtefecit ; Cujus partes etiam dum lulpiciebant fe- 
duio , & contcmplabantur veteres , an xternum aliqitod iive heic five 
dibi dttMr , anxid inveftigmtant , non i^ari cx 
duca diaiaotiie polle bom. Quo in ferotinio quum^omiiia ia foblanurt 
hoc moiido uti oitui, ita imcritai obnoxia efTe cemeient , ad Caelum 8c . 
Steilas conveHi , /empitemum qaendam Beatumque in iilis fblis xvo 
quocunque itatum obfervaverant. Quin & accuratius ikllas fpcc^ilan-' 
ces, earum motui, calori, lumini, & influeiitia; rerum oranium qua heic 
vifiintur, cauias faltem proximas tribuerant. Adeo ut antiquorum 
dodiffimi , ex fiellis fixis , eorum quae eodem oMdo^emper ie lubent , 
CK cmticis, eomm qo« macatiooem liibonnc , flrDiriiqoe6nil conuir 
qux viciilitudiacm «duunt , ratiioiiem nonDamqoe ubique petcreoc. 
Qux peripicax eomm opinio effecit , etiam ut veneratio & cultus nois< 
levis illis adhiberetur ; non qualis Summo Niunini , ied qualis praeci- 
puis cjus Miniftris , qui in confpcdura prodierunc , conveniro:. Indc / 
Qti iive Dei appeilatio StcUx dataj noniiib ea tamen acceptione, ( 
qui iiobis hodie uiitata eft , ied longe alid ; quum Dei nomen non Ib- ) 
' ' lummodo fte&is,ied iis &moinDibas, quae inGgniter jnvarent, imm6 Sc- S 
nonnun^Bttii oocerent , olim tiibobim fiiiile norinc dodiores. Inter f 
SceUasautem qux primxerant magnitodiiiis» Spkodoiis&Viinnis, 
puta Soiy & LMwt , & Erraticae in genere demum prius qunm fixas, in 
Dcorum numerum erant adicitae. Inter Erraticas poft duo magnaLu- 
minaria inclaruit primo Stella Phofphorus five Venus , qua: variis fub 
nominibuSj urindiquiPIanetaSjlongelatequecolebatur. Acceffittan- 
dem to ilkuam.namefimi Sfdla Mercorii , uci qua; Solis fueric five afle- 
. dafirecome» (jSceo ondoqooFlio^lionis} Solem cnpcamiictiUo 

A 3 nimc- 



Digitized by Google 



6 DE-RELI€IONE 

Qiiacfu£eriQr,iiiiociii6rior. Stdksenim/l/^KrAf &54fiow 
pdcifidevidetiirip&maftu; Ucet- beneflnriquistsoipfNr^iiis&idt- 

qtue crraticx (praster illas quas Galilaei Telefcopium deceRrat) tan" 
aem innotuerinc ; & ex ipfo coiore inter fe diftiiigueremiir. ica nt 

Venus candida lemper , Mercurius caeruleus , lupiter rufus & flavus ; 
Mars cruorib inlbr purpurcas vcl nigriCvins , Sdturnus plumbeus vcl 
paliidus vileretur. Hoc porro animadverlum tuit , quod non lcintilla- 
rent uti ScelUp Bkx , nih quod Martis SteUa tanquam minax iuos noa- 
^lCioqiiaiil vibniretnidibs. Quuii|4eaMljy»fequeiitihusicciilss^|^^ 
tafiam five ienfum inccrnum in iliisi^ofcerent nobiles quidam Philo' 
iR>phij nonnuUi etlam ultrii tadum, viilim, 8c audttum : (qui ieoiiis i«ii 
ctinm -1 Magno Coo tributi fuerc.) Quum denique animatas , intelli- 
gcntcs ik rationales fecerint alii,(iie nobiiiinmo corpori nobiliffima de- 
ellet fbrma; liaut ita mirum videri dcbet , li adco pronum in carum ob- 
fervantiam & venerationcm ^uandam (infcrioris licet gradus ellct) hu- 
mannm genus; quum iis Qmmbus h quitws beneficia accepimus, culcum' 
clebitumreddmabipi&naturlfaomuiificiniitum. Adde ut avWviiS» 
Vel^ieipfis mota motus o^ertibiis , ipleqdidaobicuris , bona noxiis , ' 
lempiterna exolcicentibus in quovis (renerc ncmo non faciie prictulcrit. 
Quaproptcrcciam major Stcllse altcui (lcd cumprimis Soli & Lunx) 
quam mortali ulii (in failigio iiimmo lic^ rerura conltiruto) cultus ex 
eorum fententia &c reveremia compcteret. Qux opinio eciam apud 
do5iieitelQlCpii64Q(iMft;alitBM lUienimeaom^ 
nia QciluiitvquoniBi ? iicsfaaiiaiasinreBmtturales expeni iunt.^ReIigio- 
ne ita ingruente quazri ceepcimeft , num Deus altquis iive Numen ipfis 

SrffciTct Stellis , led hoc quoquc obtinult. Quum cnim in StcUis non 
iverlos iblunimodo , lcd comrarios cffectus obfervaverit Anf.quicas , 
Deura aliqucm, qui omnia conterapcraret,faciJe agnoverint. Cui iiim- 
muiii ctiam aiituui adlubcndum decrevcrant. Ea legc tamen ut ilellis 
iuos eti«En CQoititerit bono$ ^ quom ex inmanaU'carum natura pra:ci« 
j pueinmi AlbsmiinotitiaiB p^rieneriot. Lic^ igicur in ieipib antiquior 
S uTiQci^us iummi cultus , uttf|aiin i^ cordc ik delcriptiiS-;' quate-. 
mistameo-exfpleiididis & incorruptiDilibus Solis Sc Lunac corporibus 
primum ejus ipccimen aliquod utcunque habucrint Majorcs nolhi , ii^ 
non antiquiifimum, ccrte maxime univerlalcm cultum,qualis qualis fuc- 
ritjSteUis datumfuille cx Aurhoribus coUigerc licct, quum gradatim ica 
ad iummi Nu^iuis cultum profedi fint. In operibus quippc fiiis cnmi 
elttceat Bei £oc^ABS»5a^ieQtia, Bonitas , cuorac iUis etiam nobis^ prae- 
dpui^ innoteicac^ iliiut ianc aliter Deum congredi potuerunt j via ea- 

dett.tttri%uQtoii a^iOTtiiiisfaric* lo ipBiAom vick^'^ ^ ^^^" 

' ^ vino 



,G E ^ T I L I V . M. _ 7 
Tlwj^li? amorc f ipsa /uadente confcienciaj inde provedi in SljoQis iUu- 
firiom Dci luprcmi opera, in opcribus luis Dcum ipfum coluerant oliii 
homincs. Ncejuc alia tum tcmpgris rcligionis cxtahat fbrmula. Quic- 
ftio indc uxta cil , num pra:tcr mentcm puram piamcjuc vitam alius Dei 
cultiis (pp^^mpdd inftitui poflet ; hucufque enim cx notitiis communi- 
bos M <Mii4jHkl0iiisr%ieb^c Gentiles. Emerfk inde quzdam hoou-r 
mimA^ quinculi^iCei^^iashifce adjiciendas efle didicaveranc- 
Hocecuunex co firmatur, quod Religio oiim J«(n^«<f4«»i<« appcllare- 
tur , eodcmquc porro vocabulo ^P'!. Deus & Dasmones ab Hebr«is 
vocarentur, uti obfcrvavic doc'lifT. Vo/Iius cx Sanhcdrin : c.y. § lo, Si 
cnim (HiquiebancJ cuivis magnitudini pra^bentius lir alicjuis extcrnus 
culcns , fi ip£i deainm Regia poteftas ritibus & cercmomis cumpri- 
Biisfiilciatut , nonne praeltenttflimus Deo illi , k quo omnia , deferen- 
dus eft cultus ? Nonne prxcipui ejus minifri un^ Teneiandi' , obb he^ 
latis pro majeftate iua coii poffit Deus fiimmus , ubi ncgligcnter babid 
^ fucrint , uti qui illum ordinc quodam, haut hccc dignatione antiftant 6c 
' praeunt : quin aditus potius cx vinute & ritu omni facro in aftra ex 
-aftris ad Deura iplum tentetur : hac fi cxcidamus , haut aJiam ad Deum 
fiimmumvel/emicaminirepofruraus. rcrmovcrc vuigus non iiu cnu- 
fta h«c & fimilia mdonum momenta , ita caoaen uc ndeicrinc plane qua 
infiipcr advencratione , auibus ritibus vd cmmotius eoleietir fwii<; 
mus Deus. Progreflii indc temporis, ut in Rabbini non ddirantis opc^ 
ris habetur, extitcrunt inter homincs Pfeudoprophctie, diditaaces pnc- 
ceptum fibi atque impcratum a Deo ut ftellam hanc vcl illam , quin Sc 
omnia iydcra colerent , iis lacrificarcnt , ac certo modo libarcnt , tcm- 
plumque iis cxttliferent , tum etiam ut facerent firaulachrum cjus , quod 
ab omnibus mulicribus c^uoque & panrulis & reiiquis terrx liorauubus 
colcrctur. Icaque & indicarunt ilVis figuram quam ipfi commenci cMn^f, 
diccntes eam efle fimulachrum ftclla: per Prophcriam fibi revdataiifc: 
Tum aggrcfH lunt homines iimulachra in tcmplis & fiib arboribus ia 
montiuni cacuminibus & collibu.s poncre. Dcin congregati adorabant 
ea , univcriis indicantes ab illis linuilachris bona «Is: maia^omnia prove- 
nire , & proinde Itimmo jure coh 6c mctui. Sacerdotcs autcm coruni 
ex ipfo culcu incremcnta rerum & prolpcra cunda proraitiebant , prs- 
cipientes qua; faccrcat qaibusve abftinercnt. Exoni deinde fimt aliqui 
mipoftoies , (utexcodcmRabbiuodiis cciiam concurrenribus liquetj 
qui iplam fibi (lellam aut Sphreram , aut Angdum loquutum dicebanc, 
acprxccpiilcuthocmodo /c/c colerent, tum commonftrafle fibi ra- 
tionem cultus lui , & ciuro facicnda , cSc qua; fugicr.da cHcnt. Tum dif- 
tuium vcrbum iilud per totimi rauiidum ut coiereot imagiucs, c:^ prxci- 

puo 



,t E RELIGIONB 

puo quamquaai cultu kch£cando &c adorando. Hxc ex Rabbino. 
Quomodo pono hoc Dei verbum (ita eoiin Stella vocabatur» ) ad illos 
penFCQiiiet, ftpeice i^iiicatMiiit diceiite$,fe per tocam noten in templo 
StellaB five Dei illius cubafle , atque per {bmniumpraeoepta illa immiflii 
vel is?c)ata fuilTe : neque aliqua cenior Oracuionim ratio per id tem- ' 
porls fuit. Mos hic ab i£gyptiis primo traditus, uti qui primi Deorum 
LiuiM.de iivc Stclkrum perceperint noritiam , & templa (bruerint , & lucos Sc 
i^^i!^'. iblemnes ediderint cohventus. Ad Syros demum tranriic & iinitimas 
k natbmci, Sc inde ad Grscos Sc Romanos, (ab Oricnteenim bmny^ fere . 
I i digto & (iipctftido aiaravit) neque abonius iuit «nce LonlintiUl 
V t^mp91a^,"4u{ flCHk i^paius mai^rum qnx fub illo obtentu in*tem{^ 
patrabantuF , morem iiunc penitus tolli curavic. Hinc tamen per pri<* 
macva tempora tot religionum figmenta & monftra in credulum & 
» iners vulgus fparfa fuere , cgi (ciim nefas edct contradicere) praecepta 

eorum qusvis , iicet ex iomniis iolummodo hauda , obtrudebantur. 
' Haud ita facile tamen populo impofuinent ifto modo iacerdotes , nl(i 
Hnit prophetiai qnaiSam do rebus futiiris admiicUiiflent » qus lub dilbiis 
terminis squivodique prolatac , fi eae aliquaialttm ez partc eventum ^ 
ibrtitas eilent , autboritatem illis fidemque conciliavere immenlam ; (in 
\ i contra falfie prorlus eflent prophetise , haut ita tamen animum de- 
jfpondebant facerdotes. Si enim triilia vel mala vice alicujus boni ab 

- illis per prophcciam promiifi eveniilent, id peccatis populi Deuma pro- 
pofitofuoavertentibustribuerant , facra inde fien debere, (quorum 
ipfi aliquara ablnpuiient paitem) nuo ita placamur numen, iiindetites : 
fin vcro vice mali ab iilis piaedidi oonum aliquod accidiflet , id pieci^ 
bus ^criique eorum perminbm voluere , qui mala iu avenuncadent» 
ut facilis grataque hoc modo prophetis ja^ra eflet : utcunque tan- 
dem res cccidinet, fefe fartos tcclolque fervabant, iraminuta neque tan- 
tiUum apud populum eorum exilHmatione vel gratid. Obfervatio por- 
fo curiiis flellarum , & earum ortus & eccaius , & coniundionum va-* 

rriarum , & quo tetppore , fed praecipue in ^Egy pto ficca fnit v ubi in 
^ I apricoaeteoDcxliperpetu6ibi vigentem Ibenitatem pernodaverant 
(jacerdotes , exinde etiam plurima polU^tes , undedefertilitate anni 
& hujuimodi aliis certiores cfTcnt , ex quibus omina etiam captabat 
populus j icd quia hacc quoque linc ftipendio fieri nequi^re , & illud 
' quoque erogabamr. Adco ut divitias inde corraderent hominum va- 
ferrimi, & in eam tandem veoerint exiilimationem , ut in eorum colle-^ 
gOBi ^c qBWii enttir pl4iivnrcs hoonnes 6c m^i|ates ; quum ad ducen* 
^fim populum nihil plus efliceret , quam ut cieoetent Dei fcita & ora- 

- aila«>ittis folis. potuiiky me eiMiiiitiFODtifiGiaDoidioeai>&^ 



■d by Google 



G E N T I L I V M. 9 

ipfi Caefares tandem fuffe(9:i fuere , Ciceroquc ipfe Augurfadus. Poft- 
quani icpccm Pianetis ica tributus dlecdivinus oonos , fed cumpriixiift 
Soli, LuttXy & Phofphoro (qui &Liidfer, &Hdperas » & Velpcr , Sc 
Ventis, &c. focatittfuic)&^lemdeMcrciifia, aui & Markolis , 8c 
Margamah, & E'^|td|f , & Sif^Ciw vocabatur, & rtkquts Planeds. Oeo^ 
Jiia lydera caelo infixa , fed ante reliqua , Canis qui & Sirius appclla- 
batur. Proxirae & Pilces , qui Syria namina & Cupidinem 6c \ ene- G^rmMm, m 
rem ligniHcabant , vocabantur , ab OrientalLbus 6c aeindc ab aliis co- 
lebantur. Scd quum videtentiimultempeftatesoririabArione, Ar- 
dufo ISc Cbrond , . Vcntos 21 Capfa 8c f^cedis, plavkBftidi^IiywtaNis Bc • 
Pkiadibus , ^ftum k Caniculis , 8c «merioribus partibus Leonis , pro- 
veaire , his pndertinl cultus diWnus «dhibitus iuit. In dubiuaitfioftea 
venit num iina cum Stellis cxkim ipfiim colcndum eflet,qui!m non aliud 
immenlum vcl lutinitum prxtcr Czelum in rebus dari eilct \'criiimiie. 
Sed non iblummodo C^lum divino honore colendum decrcvcrant fa- 
cerdotes, ied & ipli Pkiioibphi celebriores, adep ut non Stagyrita taii« 
tum » liedeimiuisgnsFnBfieptoritafbtneriiit^ Cujus hn^Mtifpiai 
addinar Stigirita : B*x«svi lciff , «v t^yiv tpv, tmM $ ifyu* 9tvJl ^4^yM ^^^^^ 

xAiov tSfA» , 0 (^vcri xjvtjT»! xujiAw «1«. Vnumquodque eorum quorum 
cft opus, id eft, operis caufa. Dci vero operatio iramortaiitas cft , hoc 
autem eft perpetua vita , quare Deo perpetuum inelle motum neceile 
eft* Quum vero caelum iit tale (eft enim corpus quoddaoi divioHiixi} eo 
«ofpusbabec cotniidum quod natuia iii&,m oroem movecnri \ Nm 
tantum ideo^celksDeos & fi]prenium|ionbalfqiiem Deum omnium 
Moderatorem , led & caehimiplimi Deum ftatuerunt olim Sacerdotes 
& Pliilo/bphi. Septem demum Planctis fcptcm intclligentias pracfi- 
cientes eo ordine , ut minus intelligentem Lunaris orbis quam Solaris 
intclligentiam , minus etiam intelligentes leptem Planetamm inteUi- 
Rcntias quam primi Orbis Motorem ctediderint. Inferiores hoc mo- 
doiateU^entiflsfiveMbioces Planecarum in babitndineadSnpiemnm 
Mocofemconftitnentes. diiquificionemdeinde venir, an non & cag- 
lumbocquodTidemusefTetcorpttS, &partesbabeiecdexcias, 6cfi- 
niftras , iuperiores & inferiores , raras & dcnfas, an non cum appetitu 
moveretur , quum motum linc appetitu vix dari poiTe in vivente cxifti- 
roaverint , & hujulmodi alia , qux inter dodiores agitata ttupidiorum 
ieniiis pamm quidem permovebant , ^ui ^tis habuerunt , caslum illud, 
coi ineflenc Stake, tanquamDeum ooli debere. .Diis phirimis ita agni- 
tisdimiosiUiscidtttsediibettvd^fwdiflevideair Dqmwi diverr 

B fitas. 



Digitized by Google 



I 



lo Dfi TtELIGIONE 

fitas , quod iu rem fuam ita vextei>aiit caUiduoi olim facerdotum ge- 
«us, at di?effis uovie ciikiium fiiiooes «oaunuiilbeziefitur , quibus 
cris , qoil iriduiilXMts Buufquiique 00^^ 

inde indicantes. Hihc igitur tot cultuum porteitta ubique terrarum 
difTufa (iint , facerdotibus ubique ex fomnions fuis imaginationibus po- 
pulo iraponcntibus. Sed & hoc pejus , quod quum ex vera virtute , vel 
hinc ubi exciderint ex pcenitentia ver4 pacem intcrnam comparare de-^ 
buiilent, ad ritus & iacra qua: ipfi peragerent rcs perduda eli , quaii il-> 
k» &h$ exMidtient Dii eorum, neque aUos Muinf^ird Mediator inter 
iuperos&bominespraeterfacenbieaidaretur. PoAquam itaiuT^ue- 
rat rdigtofus fuperioris Orbfs cultus , quaBri coeptum eft , num & ipfa 
Tcllu<; coli dcbcretj fed & hoc quoque obtinuit.' Quum enim poft So- 
lcm &c 1 ydera (efe maxime offerat tellus liominum & omnium animan- 
tium produdrix & altrix , venerationem illi non levem tribucranc ma- 
jores noibri,adeo ut priucipem Telluri locum in elementis dedcrint do- 
' ^tiffinit Phiiofbpht , iUam Deoiiim aotiquiiEmam ?043taDtes« Quom 
iUam primo (ex eoruo ieatentia) deftiiiaverU 
m^, atqueinTdhuisgntiam. Tandemedamilfiiceniotibusantiqua 
Mater dicebatur , quam caslo nuptam voluere , adeo ut ca:lum Marem, 
Tellurera fceminam ajmulari docuerint , unde etiam Dii rA^y,xioi live 
Nuptiales h Grxcis & Romanis vocabantur. Telluri autcra vcncra- 
tionem adhibendam ede multis rationibus iuadebant : nam li paren- 
tes cokiidi , multo magis TdliB » k qua non folummodo Paientes no- 
ftn , 6d ea pmnia qa« nobisexaluiiiiitortumtrafiunt , &incuiaa 
etiam (inumpoftquamhancvitam emerici fumus, recipimur. C«os 
quidem inferioribus omnibus prflBftaie » fed adeo diiEtos efTe ut (blum- 
modo alpeitui patcant : TelUirera vcro in contubcrniiim fuum nos ad- 
miiilTe. Intra iilius ambirum demum ejufque ex beneticio jus noitrum 
*• omne & authoritatcm exiftere , ideoque multis nominibus colendam 

e(!e. Fadle populo obtrudebatur prona hxc TeQuris veneratio. Prin- • 
rtm /.4 cipesDiiiianmCadnii&Terra ut Vafioiii placet, in^gyptoSe- 
^•ULk fipis&]fis,apudPboeuoesBnam &Aftarte,aUbiSaturnus <ScOps 
^tiinu. vocabantoT. Mox in examen Tcnit an non & Ignis «que ac ifellus co- 
iendus fucrit , fed quia per calorem terrena omnia agunt , adeo ut for- 
rox magis quam matcrix relpondcat Ignis , quia dcmum ultra calorcm 
(iiam iucem lydcrum infbr diffundit , quia tandem non putrclcit , ne- 
qne nbi fomes adeft , deHcit , ideo in Deorum numeram rdacus eft 
imi&. Cujus cakoai etiaiii led- in Dei liimnn^^amamiqttifHmnm 
Sk ta !oco monftrabioMs ; quod iiiter ludsos Deus appelletur ignts 
<uiifai i rm an Mofis Dcuter. 4. «defe » kd drca Joci luijus exphca* 
' t * ' tionem 

V 



Digitized by Go.-k,^^ 



GENTILIVM. ff 

tioncm confulantur noftri Theologi/ Tot cultibus haut onerati hccr- « 
doces ad Aquae veaei:adonem accedebanc. Itaperli^(iquod^lHi«'** 
m&bcdidamidiMmgeii^^ qimi moficHts^y .^ii^iHi^ 

podasayuineret » qus &igore aduientem fBHHKfi calorem ignis 
ntmiore molliri ficcitatem 4p dmitismterraB , ut omnia ica in ttanf^* 
riem venirent ; effe demum terri (iiperiorem , honlinique aiimentuni 
prjebere magis commodum ; diutius enim fine cibo quam potu viverc \ 
poflunt homines. Ex ei demum omnia potiflim^ fieri & giga i. Cu- | 
jus exemplum etiam"propofint1&gax olim Fhilolophus : ilngatur (in- 
quit) ingens Viceus.aliquot Jugerum terne capax, quorum raiiqiis 
etkm minutatim ex lance xftimecur » lementem Ihdc grani<f#|p)p«im> 
qtwaqu&plavilliblumiixxfii inigetar, primo anno facias, ^fmm 
pondus etiamexlance xftimetur , atque ita per aliquot annos , totus 
deinde proventus ponderetur : poftremo ctiam femincntur quercus , 
abietes , fagi , ulmi & caetera aroorum genera , qu« in dcbitam ma- 
gnitudinem & procericatem creTcere financur , ^ciiukptur demMm 4r- 
bms , & in lanccm firafttim ponMay , abi mm h(\tff^ m4Hm 
pondnsfimHi^oaftitecit , oquiale filtem ternB qn« pnmo in uraoMi 
immittebatur e^ oompcviet, neque tanttUo interea ex tenas ip^iiis pon- 
dere imminuto , adeo ut ex aqul in terram decidente totam emerfide 
molem neceflum ex experimento ifto fuerit : inde Aquie tanquam Deo 
exhibitus cultus , qui inter Perfas adeo lolcnnis fuit , ut illorum nemi- 
ni manus ipfb vivo numine lavare; vel in illud inipuere, vel nares emun- 
gere, vel (brevi) ibf^damflliquodcoc^icerelmnec^. Noniiipei^lc 
yun interelemenm qnod coleretur nifi Aer » ied ejus cnlfnmmit ip& *M 
vaftitas , qux in tres r^ooet divifii^^&ittenni ad Lunam extenfa, cen- 
tics fcre millics globum terras Aqua^que excedft : tum ipla neceffitas 
cum finc Aere & caccus, & fiirdus, & mutus eflet horao. Quod nuUum 
infuper clementum in pulmones attrahi poflet , adeo lit licet ad qua- 
tuor dies neque ultra puram inediam fuftincre queac homo ianus 
teger (neque cnim de pitniiafis qnihnOem loquimur, quonlmmivftex- 
tant hiftoriae) fine Agfe neque per momentnmVivere poftumus , Divi- . 
nitatem hanc Aeris multis rationibus munire conati fiint Philo*fbpl9 
quidam. Sed.pKccipue Anaximenes , & Diogenes Apolloniates, & in- 
tcr Poetas Ennius. Ille eft is lupiter , qiiem dico , quem Grxci VOCanC K. ^'jrrt. A 
Acrem , qui vcntus eft & nubes , & imber poftea , atque cx imbre fri- ''^ 
gus , ventus pofl fit aer denu6 , quod 6l brmat uiitata ioquendi formu- 
Ei iiib Dio yci fiib Divo , & fiib love , id eft in aprico aere, cum lupiter 
allqoeiido piD.Aeic £gurat^ apud antiquos accipiibieflt , qua de le ino 
locofufius. Animatandemipia ab »im ipirflie dicknr. Quapro^cor 

B % etifla 



12 DB RELIGIONE 

uti^n.de etiftm Varro apud Laftantium inguit , anima efl: Aer conceptus in ore, 
TvT**' ' derer\'eFadus m pulmone , tcpetadus in CorJe , <3ifKiiiis in Corpus : 
ubi nihil immutandum ccnfeo , contra (^uam lentit vir dodiflimus, qui 
heic legendum vult tepefadus in pulmone , fervefadus in Corde. Fu- 
git forte virum alioquin iingua: LatinjE callentiffimum , defervefacere 
idem fignificareacfervefaccre , neque rcfrigerationem inde innui , uti 
in Catone dc Brafficac medicamentis , & Flinio videre eft. Fervere 
porro non feniper relpcclru caloris dici , led ebuUitionis , ita ut fleitus 
maris & mare ipliim nonnunquam fervidum vocetur,quo feniu ex ven- 
tilationc pulmonum fer\'efadum five defervefadym effe acrem voluit 
Varro. Se J neque Pancs Mundi inCgniorcs colendas (blummodo , fed 
totum ipliim Mundum tanquam pulcherrimam Dei imaginem colen- 
dum e(Te cenlebat Anriquitas : de quibus fiifius in fequentibus agemus. 
Poflea in tantum proceflic cultus,ut & homines colerentur.Quum enim 
ex Elcmentis,qujL* jam in cultum recepta compjofitumeflet humanum ee- 
nus, 6c melioris lui partis originem inlupef^ Caelo traheret, quum de- 
Umii tid- mum homines ipiis praEcellerent Elementis , plurimdque in lc naberent, 
quae ex Elementorum quamor aualitatibus ( quocunque modo miftis ) 
educi nequi^re ; quum denique nomo non iblummodo animantibus re- 
liquis, led homo nomini etiam dignatione pracftaret , haut negligendura 
& ipCus hominis cukum,qui femet lupra vulgarem ibrtem ex prasclaris 
& arduis adionibus erexerit, exiltimaverant , eo nomine, ut virtutem , 
(quaj omni cultu digna ) fanciri putantes. Quomodo in Animalcula 
qusdam poftea cultus quidam particularis dcicenderit , expHcandum 
maneret , niii quod inter nationes qua(dam iblummodo & praeferrim 
, inter >Egy'ptios cultus neutiquam univcrlalis cxtiterat. Quamvis cnim 
fiiperftitio multorum in religionis fpecimen quoddam traiilire poflet , 
quod ^ paucis fblummodo fuperiritioie fadum , non (aris in religionem 
alleritur. Nos autem haut alia quam qux omnes ( vel pleriquc laltem 
coluere , fiib religionis titulo ponimus. Maxime antiauum interea & 
maxime univerfalem rcligiofiim cultum, ex optimis Autnoribus qui ex- 
tant ftatuimus , adeo irt fi ludxos olim cxcipias , quos anriquiffimos 

imortalium fuifTe docent S. S. ( ied qui particularem dc ignotum quod- 
«lamgentibus numen colere credcbantur, ) haut alia fuit fanediffufa 
y olim per totum orbcm rcligio , ncquc aliam fcrc jam inter Indos Occi- 
\ dentaJes ( nifi ubi Chriftianam rcligioncm cdoccntur aliqui ) vel inter 
( Indos Orientales (nifi ubi fatis lecens illa Mahumcdana religio , & nu- 
.{ per etiam Chriftiana in aliquibus IndijE locis extat) invenire poiTumus : 
non negamus commifceri ho(ce cultus quofdam particulares , ica tamen 
ut hucuique couveutum elle inter Xndos ialtem li hominum cultum 

_ demus. 



Digitized by Google 



G E N T I L I V M. ij' 

demDSj /aniores teftantur fcriptores. Ex quibus patet Deum Summum 
omnium moderatorem, Solem deindc & Lunam, Pholphori & Mcrcu- 
rii Stellas , deindeetiam reliquos Planctas & Stellas hxas, lcd intcr il- 
las praecipue ftellam Canis,& Pifces,tum Arionem,Ardurum,& Coro- 
nam,Capram & Hoedos, Hyades,& Plejades, Caniculam & antcriorcs 
partes Lconis, tandem etiam & quatiior Elementa, & ut paucis dicam, 
prasclari/Iimas qualvis raundi partes , & totum deniquc Mundum, tan- I 
quam perfedimmam Dei (ummi imaginem , cultu led omnino diverfb 1 
(quod & divcrfi eorum ritus indicant) culta fuifle : Quum cnim Dcum i 
(uti liipra innuimus ) idomnc vocitarint , quod vim aliquam cximiam 
in inferiora, /ed in homincs prarcipue edcrct : hrcc omnia fuo unum- 
quodque gradu vcncrabantur Gentiles : quae interea ad virtutem mo- 
rumque fandimoniam rpe<fVant, non ex rehgione tantum, fcd ex Philo- 
fophiis , Legibus , & iplis etiam in foro intemo defcriptis notis ubiquc 
pctentes. Hsec igitur fucre numina illa five Dii , qux cultu aliquo divi- 
no colenda effc voluit Antiquitas : Quse cultum etiam hominibus prx- 
clare de Patrii lud fivc gcncre humano mcritis dccrcvit. De quo cultu 
liio loco. Rcliquum cft ut hxc omnia , vcl eorum faltcm prsecipua ex 
Autliorum antiquorum teftimoniis probcmus & firmemus , quo ita 
vcra Gentilium Religio omnibus patcfiac : De qui ctiam Ccnliirara 
noftram ad calcemUbri apponemus. 

C A P. 1 1 I. * 

Cur varid AppelUtiones T>eo olim datd , (Sr qudnam ilU fuerint, 

NVmcrofa luxurianfque fuit olim Dconim nomenclatura , 'dura 
unulquilque pro patiio fcrmone tum &arbitrio fuo Diis nomina 
imponcret , & Epitheta diverfa Diis data in eorum calculum tandcm 
accederent. Scd & hoc quoque graviflimo Authore comprobatum 
fuit , dum ait tot Dei Appellationes efle poflTunt quot muncra : adco- /. 9. i* 
que li triginta millia Deiim nomina { quod ab OEnomao & Hciiodo in ^^* 
Gjoyovi'* perhibetur) fiipponat quiipiam , &tot ejus munera darifa- 
tendum cft. Immo quum innumcra fint Dei O. M. Bcncficia huma- 
no gencri collata , fuo innumeris illum celebrari nominibus novum vi- 
dcri non poteft. Sint igitur Summi Dei Attributa infhiita , quum ultra 
captum noftrum nedum fcrmonem vulgarem infinita? extant ejus virtu- 
tes, tametfi nullis melius aut tutius (meojudicio) nobis conlignari 
queat Epithetis , quam iis qua: ab omni xvo hodieque in ipiis Indiis 
tributa fiimmo Deo compcrias j Nempe ut Ct Optmus & MaxtmMy 

B 3 adeo 



i hv Google 



• 14 D E R E L I G I O N E 

fldeo ut nequc Optimiis , nifi fumrn;! tum poteftate tum voluntate bene- 
faciendi eilec praedicus 5 neque Alaxmmy nili beneticia lua undequdguc 
. coUocax€C , Mti§ prodicari ^eac. Atque heic quidem provinctam iacis 
difflciletti capefliaMtt , ia caliginem teaebricolam Vccuftads & 
ip^s quafi parcntales ^fojonraiiioftiorum umbras conjiCitmur. Atique 
heic ^ludtfis telam exordiar; licecenim lcrupulus ^ pro^antiflimo 
lofepho Scaligero (it injcdiis , uti qui faverc vidcarur hiOoria: Dyna- 
Aiarum \ Manetliunc mcmoratarum j unde longc ante Adami tempora 
mui.Sit. cxtarcnt faecula. Licet porro Diodorus Siculus ik. Sinenlmm Chrono- 
'* iogic > de rebus ^ftis per plurima millc annoruro ante mundi Creatio- 
iiemikMoietiwktMi inendoiicrafiiciat: QuiaeameniludaisTCteris 
Codicis Audioritas primo laanam , ab illis pisBcipu^ originem tKMm<* 
' num Dei inter illos receptorum aroeflam. Neque obf^abit , quod ritus 
pluriraos iclig^>i6s ab /£<>vptiis ad illos tradudos fuiiTe , conrendunt 
Antiqui^fcripCores.Quum cnim obloietalirvetultajfEgyptiorum lingua, 
tum aboiita eorum Rcligio(nili quatenus in reiiquiis Authorum quorun- 
dam & Hieroglyphicis Romae, 6: olibi icrvatis horum vdidgia quaedam 
ruperiun}: ) faaacdiafaeic &ififteiidum jadica?ijaqu^ Agn&iiDasqiii^ 
te^ ab Beucalioiiisdihiiioi^alii^qiKjC^ 

jecuam lerenitatem immuneie^ potijifle ^^gyptiM^ adBoqne momi* 
menca illorum in bene longura tcmpus maniilfc; led quia nidium eonun 
fcftimonium cui fidi queat , hodicrno dic extat, Argumentum noftrura 
pcrfequcntes, obiervafnus ex Sanchoniatlionc Hebraeorum El, ii raodo 
iit Ph2rnicum(ll uti auibufdam placet,jneque enim(quantumvis hierint 
inimiciilimi ) eonim imgHBe afiRr qnam Dnledo diftinguebancar , He^ 
. |iMb4ir Deom iigni6carec , Phoenicibus tamen Satunuimfiiifle \ fi 
Por^yrii loco ab EuftliH» addiido crediie fis £c , quem unl^ cum 
Dooiffimi Gefiu-di Voffil -ja^db hac de re apponere placuit : KpoV^ 
•Tt/vuy, ov o< ^omxff Ir^5iiiAarpoy«ye^|vif<n,3»<^^<5^'*'v x^i^tk^ ^^iyiltMn ^ 

S^^a^ieu; Nv/u^>;f AvceQfir Mytutvrs tfoV tx<} povo^ij , 0» 2^ txtb le»^ 
ok«'a«v t» [xovoy(fS(* VTue tn Kj viw Kx^ny,ivis as^^ «w»f (polvt^i , kivSvvuv 

tjov ^^imritii^t^ii^dw Satnnius igimr,aueiiirlioe- 

iiitts InaSSeBs^nbttiinanc , qnemque poft obitum in Aftram mi Nominis 
tCAdfemrant , qoam iis locis regnaret , fiUamiso^enamex Nymphi 
dUadam Indigetil^ nomine Anobrec haberct , qacm propterea leoud 
mxere vocabulo, hodicque unigcnam notantelingui Pha^niciA , cum- 
ijue in gtavifrimum Belli pcriculum Rcgio incidiilct , illum ipfiim re- 
gio ornacum habitu in ar4 ad hoc cxilructa immolavit. Vbi hsc tiia dici 

vide* 



DigitizecJ by Google 



gentilivm; jf 

▼Wemus , Ifracl efle Phosnicix regem vetuftiflSmum eundeiii acSanir- 
num i iiiiiTe Ifraeli tilium uovoytvii, uode leoud didus iit Pbcniicibus i 
illiim jdde ^ parente tminoJatam. Vnde pociiis Imbc of^neai dmifl^ 
tfhitremor , quam qood Ifraelem nepotem coofbderit cnm avo Abn- 
Imiiio^ ciitmazKktiim , ot£icrifioaietDeofiHum ftgfoytvH ; fic entm eft 
Gcne. 22. I. Accipc filium tuum unicum , ubi unicum Hebraicddictt 
lehid , quod valde convenit cum l-^lKraicio lehoud. Kerape hx iingii« 
fola diffcrebaat dialedo. ht laiic in Orphaicis etiam five Onamaci iti- 
cis Abram vocatur [Aovoytviig , ubi confunduntur Abram , ^ Uaac , uii 
£iperiiisAbtam&Iacob. HflK:arbitioriicik!sv«ffiiiiiUa?kieri.'N^ 
lim tamen /uper iilis cum aliquo contendere. Video iple qnatjsifelcni^. 
pulom Ibjicere poflint : praecipue illud quod parum ctedibile dl , Mce^ 
m*ces pro Deo fiimmo , hoc eft , Molocho five Satumo , habituros 
Ifraelem , parentem gentis vicin^ maxim^que exofk; , quod fatis Sacra 
teftatur hiitoria. Itacjue corruptus videtur Eu(ebii,Iocus , proque 1«-- 
f «if A legeodum Ia. occadonem pra;tuierit enon aaod <\ui compeodio 
literawmiadercut^iaepitts U. p«o Up» i)n lliajiffiiplfitiir"' 
tetiik^iiMfti^^ qnia Pbctokte 11 , qui 

quodunumcx Deidecem nominibus. £os vero Saturnunioaan 
l€m,fed illum dixifTe^ipfe nobis Author Santhoniathon, idqueapud Eu* 
iebium hunc eodem libro : verba fiint ifta : Utt^AxCuv j o Ou^v«V liw 
S Tlat^of oi^x^ > dycmi 'Sr€3< J«fjwov «T^aJ ytw , voititVJi dvivf tiouSeui 
5 I Xov K^oVov , )^ Beit/Aov Aoiyttv h eyJ Sitwv AtA«v$. Caclus 
autcm Libi patemum accepit regnum , Teiiurem dmdt uxorem ac filios 
ex ea gcnuit quatuor, Ilum qmStitaNn»*MMftl^^ 
[ gonera , qui aliter Sico ic Atknta. il|NntllM^ et&AD locus i^aSkak 
banchoniathonis ibidem, Otit tvfxfjtec^oi TAtf , t5K^ov» EAowjw tV<- 
tUin%aw i oif «V K^c v<oi *ietut o/ Ae)«'f<i{(/of d%i K^ev» . Socii aotem Ili , 
qui idem Saturniis erat , Elohim quafi Saturtiios appellarcnt ^ Satimio. 
ubi EAoeJjw non aliud eft , quam Hebraeonim Elohim. Quomodo fiibin- 
de Angelos, ludices , faifos etiam Dcos , immo & fumnnm] atque uni- 
cum Deum Molaici operis tnttio &pdlim inScripturis vocari, vd 
pueris cbnflac. AtqueadhancconjeAuiammfiuniUarilermbne, mihl 
praBixe memini divinum vimshifti^pnem Grotiiim illuftriflimum Regni 
Suecici apud Ckriftianiflimnm Regem Lceatum. Haec ez Velfio. Cer- 
te Saturno olim filios unicos imolatos fuilw: ^ Gcntilibus, tum prjccipuc 
h Phocnicibus , fidem faciunt antiqui Authores. Ita Sanchoniathon : 

9IXVMV. Phoenices quotannis lacrificabant Satumo diiediflimos hiios 6>: ffl*'^ 
nmcos : quod & valdc firmat Porphyrius Ub. 2. de Abftin. ab efii Ani- 

mai. 



Digitizca by C3t.)0^lc 



-t^ DE RELIGIONE 

mal. vid. pl. VofT. pag. 3^4. Satumum porro vocatum fuifle £1 tefl:a<* 
DMuf. in tur Damaicius, 4>o»»«ic6j Xvpo» f K^»vc» ha, (£ B>j a , (c Boa«5>:»' t»nvoMot- 
rili^!^ Phcenices & Syri Saturnum vocant El ^ & Bcl, & Bolachen. ha 
fSrrfjMLf- ^^^*^ Soiem, oftenditServius. Omnes inquit in iJlis partibus Solem - 
tt, colunt , quiMmmi liiMniftHd didtur , unde & hT aj^ , ledfde his^fii- 
^iis tibi de nominibos &I1S & cuhiii Atque haec quktem de nomine El, 
iT. ci^tts^p^rale Eiim , qui etiamiunt Angeli , Exod. • i 3 , & Elohim, 
»»'H" cujus fingulare Eloah , fiifticient. Ad calcem folummodo adnotabi- 
mus nominis Dei Elohim, qui in principio dicitur creafle cselum & ter- 
ras, mukiplicem dari ieuiimi , adeo uc valde diverias teztus iiiius inter- 
preutioncs in Gordonio Scoto videre fit. : , 

• Adaltfraiiiifiomeiildiofi^ ubieiiAidli^egraiii 
lociuncfodem Voiffio apponam, Eft veio Jacdbasab n* Ish , unaeii 
Dei nominibus, CX quo Halelu-j.i , hoc elt, Laudate Dominum. Nem- ■ 
pe (andum hoc nomen lah vel lach gentiies refonare folcnt in fiiis 
Chorcis. Quemadmodum &: udirpane in iis videntur nomen tetra- 
graramatum ^'">' , five id lonuic lave vel lehave , ut Samarltani effere- 
bant. Vndc & exiliimo eile , quod \xQi pro eo fit apud Epiphanium 
hx!^:^ qu£ e^jiAfchQa^icoram < . pronuncittinoi^ I^ef e ut Mer<t, 
■ieipim &^iifius ce4fba(>i:' 'five lehovah ut prsferunt ponda Maibritir 
ca , .dc quo difputaie non eft hujusloci. Solum dicam non difplicere 
eorum fententiam , qui exinde , quod acclamarent ^'^ , exKHmant fa- 
dum illud Graccum in ^clxx.'^- Quomodo fit ex pofteriore parte voca- 
buli ; iane notum eft , Vau abirc fepc in B , utide Varro Graecis B«$- 
^wr , Virgiiius B»^;^'a*(^. Sed ii de Bacclio dilplicet , faltem ex tetra- 
grammttOT^ Iah efl I<»w. De quoficDiod.Sic.lib.i. n«f «2 «r«r ly * 

mn^ Aio¥M, ludsi reierunt Mofe fingi Deumqai diciturlao , Iqge^' 

Cbi tradidiHe. Vbi lao line dubio vcl pro nomine tetragrammato , vel 
idem eft ac lah , quod habemus Exod. 28. & in Pialmis crebro. Vti- 
nam vero extaret Labconis liber ex quo ifta refert Macrob. 1. 1. Sat. 
c. 18. Confultus Apolio Ciarius quis Deorum habeadus iit qui voca- 
tur lao, ita effatus elt : 

Quasadverbammalo quam fimili vcrfu transferre : Dicomnimt pf- 
. frmmn Deum ejfe /ao, Hieme ^mdcm Flt^toncm & lovem Vere tnctptenie : & 
Sdem icflate , aHtumno autem mollem [ant fcfltvHm) lao. Subjungit dcinde 
Macrobius ; Huius oraculi vim numinis, nominilque intcrpretauoacra, 

qoa 



Digitized by Google 



GENtlLIV M. jy 

qua Libcr Parrr <^ Sol Ia« fignificatur , cxfccutus eft Corrclius I.a* 
Dco 111 libro cui ciculus cil De Oracftlo ylpollniu Ciaru. H«c Voflius lib* 
i i,cap. XIV. Qupmodo expurgationem criminiiBb' MMitibus qtii<* 
Biiickii^^ prxcipoi Vnono » ae ipokk S; S. cdam metitio j Iwic U(»* 
t|ibaeniiit Gentiles , foalooo dicemus. Sed & Deum Sabaoth, id eft 
Ezercicuuni , (quod unnmdc Det nominibus inS. S. ) f uifTc Centi* . 
libus Liberum, fivc Bacchum, in quo Sol colcbatur , cx pluribus locis 
collfgi potcfl: : fcd praifcrtim cx Ariftophanc , qui Bacclium fivc Li- 
bcrum paiHm X<x€)3«'CT6vvocac , quod ctiamin i)iod. Sic. iib. 3. dc 
Liiaano inrpeorum Coniil. Harpocratione in Za^Cm^ Euftachio in 
pionyfii ^njnim ridere eft. Huic fidem ettam &cit vetut^laicriptio , 
Q^J^bnmMt MexMder domtm eUdtt lovi SabhMzJp, oui in veccribus Apalqi 
membranis ettam Sabadius dicitiir. In /acris Sabazii ferpcns inlinatii 
• iuiciacis dimittcbatur : quo de ritu fic Arnob. hb. j. /p/a /acra & ri- 
tus tfutzMtmis fpfuss cjnthns Stebadtfu nomcn e(i , tt/itmomo ejje poterutu vert- 
tatt , ttt cjHibits oureHS celkber in fiifnm dimtttithr am/ecratps , extmttkf 
rtiirjw ab ittfiriorilmt pmijbtu* ubi S^btuhm idem^ quod S^ibaum ; ijjci 
plaoet 6oG6£Bmo Voffie. Ita etiam lulius Fi Amcaf MatetMS Strpeimiti m FkmM 
t;(Aemes loveni , l . Tiiem , e^HHm tntttAnttir , per ftntimittcmu, Serpensii'JJJ''^* 
aliquibus /ymboiumeratOei aJiismundi, aliis juvcnljutis , fivc renova-, 
cionis , qui Liberida deponat ; ah'is Tcmporis , cum caudam liiam fub 
giittur ;utrad:jm occultat ; eaque ipccics in Satiiini dcxtra ftatueba- 
tur, uc Picnus habcc ; acquc ica Tcrram circunicunccm Solcm dcnoca- Jjj^* 
pat. HocSabazii numen,quodexcerflBnationes ab i£g)'pciis , vel Sy- 
ns, bauiiflRe ▼ideatar» fiii^RoQMiiSa &Gnsds pcrcgrinaafe' teCiceto. tkaM4^ 
|vIovosvero Deos^^ tii ds.coleiidis nodurnas pervigilationes , fic 
Ariftophancs facetiffimus Poeta veteris ComcediaeFexat, utSabazius , 
Sc t]uiclcm ah"i Dii pcrcgrini judicati, c civitarc cjiciantur. Eft vcro Sa- 
bazius ab Hebra'o militia hvc cxcrcitus. Vnde i Sam. y. Plal. 24 , * 
j<p, 6c ahbi Kug>^ XxCxu&^ fivc Deus Sabaoch , id cft , esercttuttm vo- 
caturDeus j quodnihilcommune habec cum ludaico Sabbacoquie* 
temfignificante ; co&traquamfendtPlucarebus , qui XtHQ^entv , five 
$abbathum ^ Sabbazio 4ici viilt. 

Cclchre aliud Dci nomenfiipaeft , quodin S. S. ufurpatur , MoMt^ 
vidclis i^lnl. 2.4.. Efa. 19,4. dcrivatur autcmab Adon , ideft, Domi- 
nus, quo lciiiu rccipitur ctiam apud Plautum, ubi \iQrDonm , vcl ^doni Pa^'J' 
incelligitur i.)(7W/w/«/. Scd per Adonin quoquc Solcm iignificari apud M»crJ.t 
Gentes , teftatur Macrobius. yidontn quoquc Solcm clk , non dubi- ' 
tabiturin/pcdareUgionc AfTyriorum, apud quos Vcncris ArchitidU 
(legjB Atn^atis ) Sc Adonis mmmn ojim veoctaao viguit , quam nooc «^^'* 



Dlgriizea by Ct)0^lc 



i« DB RELIGIONE 

Phcenices tencnt. Nam Fhyfci tma fif>eriM Hemifiharimn^ cujtes partem 
incoUmm, yenera appellatione coUterHm ; tnferius vero Hemtfph<£riHm terr^je Fro» 
firpinom vjcauermt. Er^ apwl Affjrios five Fhcemces lugens tndticttkr Dea , 
^MdSeiammgy^a ferdkoiecim Signorttm erdimmpergem ^ partem ^ttoqite 
Memifilkerii infi^iens ingredater^ q^ds dmdeam Simis fex fHperiera , fex in» 
• fifieracenjemm , &emeeefiiaii^eri9rdms , &idek2eshrevtoresfacie, Ittgen 
ereditm Dea, tan^ttam Sole raptu monis temporalis amiffe, a ireferpinare* 
rento , e^r^am Nnmen 7err<e inferioris C&cmU & Amipodstm diximtts ; rnr* 
ftmcjHe Adonin redditum credt volHm , citm Soi evictts fix fignis tnfertarit 
ertimts , tnctptt nofirt CtrcnLt LHilrare ^Hemif^neriHm^ cum incrememe Inmtnis ^ 
dienme» jih apre mdemtradnm imenmpttim jidemH^Hyemes eme^nem ekfeec 
tmimt di fingemes , efkod Aper hifpidus a/per, gandee teds bmmms ^Uitefist - 
fniinaqHe comeclisf Erffll^feim veSuti vidmts ^ Selis ^ aiiaCfbieemejHs no^ 
his minnit , ^ calorem ; eviod HtrHmefue animamtbHS acciait merte. HaecMa- 
fJtml^ crobius. Phoenicum lingua etiam Adonis vocabatur Gingras ; unde 
«• tibias nomen, qua Adonidi lugubres ciebant cantus, cujus mentio etiam 

fada Iia.28, bc ler. 8. ubi Hebraicum no n harundo,vel pica e(l,(ed 
grus, vet aiiiar« Tfl^kciiifn ilk ex anferis titMa hStA fiiit , ad quam lal' 
. ctdcmt^liftitfnaB : tnfle gingrire flAftnnn vocoai propriinkieft. HiP 
«l^^ttMls Aldiete tamen vocis Gingras originem 1 ndice Syra Ghenag , 
DOC eft , venari , deducit , fed duriufcule. Ritus populo indidus ia 
Adonidis facris, fuit, ut fe verberibus lacerarent, quafi Adonidi paren- 
' nates , & capita raderent , ut iEgyptii faciunt mortuo Api : quodfi 
fsnst mulierum comam alere maluerunt , eas uno die ie pere^rinis pro- 
Kttutfle legimns , & ^uod inde meroiflent , obtulifle Venen. L6£lus 
cdam Adbnidi 6c Veneri ftemdMtur , poft kidom die hoc xepneiow 
tatum^ : poftcro dic omnes gaudium teftabantur ob redditum vitat 
Adonin. Plura de his videre eft in Luciano de Dea Syria j &PliiUf- 
cho in Alcibiade & Nicia. Sacra haec vocata Adonia , quorilm men- 
tionem fieri verifimile eft Ezech. 8. Et introdnxit meadofitHm port<e Do" 
mtts Domint^ qux efi ad A^eilonem , tbi fidebant m:dieres plangentes Tha* 
tmar : ubi per TMipirB. HietOnTmus intelligit Adonidem ; 6c Proco- 
. pius ecitm m leC t8. abi |>orfo reiert Martem le converdile i|i Ado- 
nidem. AdOnidemvcrofuifTeBacchumy ait Platiarcbuslib.4. Sytapi 
C Sedquiatum Aftrafiib hominum, tum homines iiib Aftrorum 
• ' nominibuscolebantur, quid adAftra, quidadhominespertineat,in 
confufa Authorum difcrepantiura hiftoria haut faciie conjicias : quod - 
ubiqiK adnotaffe in iis , quoe circa prifcos Deos narrantur , magni erit 
. . momenti, ad expediendos diflkiles Scriptorum locos» Aliquando enim 
2^'Dus coruaaqiciftcnB Bdyftids ) cd 



Digitized by Googfe 



G E N. T I L I V M. tp 

fi, tranfit Hiftoria. An vero pcr Adonidcm non Sol tantiim , Ccd fi ii- 
mentum ititclligatur,dubitari potcfl. Huic cnini ^^««««Sacracomc- 
luie ?ideotttr, ud ex Ammiano MaicellijBptia&et : FeammgmfirM 
fLuBm m ftUkevo flere fitcciftm fperh gentis filitis peti^Mieeit^^aimktim , m U^- 
chrjmariefifti^ie^^etiereie/^epe /pedentJtr iif folemmbits ^4donid < fwrts : (jttod 
ftm/dachrum al/ijnedelfi frugum adaitarum , reltgioncs myflica: doci.nt. Fuere& 
hortiAdonii , de quibus Scholiallcs Theocriti ad ejus Idyllium if: 
E'<ai'0fi6(n yi o¥ it~( ximlois uv^vs k^»9«u; azrw^fiv c* T.<n '3j^«?'e<0K, jf^tj 
nis (PuIoSqv^s KijVfltf A<r«n'Kf ^sr^oziyof^fiv. Confuevermu tn yidontts [rH^ 
l btrdea fime im ^bftfdam [ttlmrlms , & cenfil^lienes 'Admies nurt^ 
enfore, Sed^ alia quoque de bdnit Adooiis conijci podciQt. Atque 
hxc de nomine ejufqueapud Phocnices :^cce[)tione , iiti Dtti 

Solem inde coiucrunt, dida fufficient. Sunt &z alia Dei nommauvc 
attributa, ut SchMidat, &c. in S. S. tradita , & a B. ILcronymo mcmo- 
rata , circa qnx confulantur Authorcs qui in S. S. comnicntana cdide- 
runt. *iliec ialtem tuere lolcnniora iummi Dei nomina aucr Hebra;os 
cmntta. Qux eciam ad Solem, Sabazio ezcepco , 2t GehtilibasitecfaM^ 
fiuile, ex iupraallatis conjedttRam &cerelicet. Adeb ttt qti^ki^ts liip^ 
nusSoIc numeaiub iiifceptaeiertim vocabulis colucrunt Hebrsi,iSqleflil'« 
neqnc diud ntimcn, intellexerunt Gentiles, nifi fbrtaflc in Solc,tanquam 
pra:cIaro Dei (ummi fpcciminc, & fcnfibili ejus , ut Plato vocat, fimu- 
lachro , Deum iummum ab ilHs cultum fliillc ccnfcas : quod non Facilc 
abnuerem , prxlertun qumn Syrabolica fuent omnis fcrc religio Vecc- 
nimj ttd qui iK» iblumiiipdo ;tK>c!n^i^^ 9biMidSBL^Qlo(^^ 
ficerdotibtts id .ex induftfia pio^^t^^ , qu6 popiuum iibi obnoxium 
leddercnt. Ingeniofiis q^Kie raic tttiii.'^ populum fub religiofis for- 
mulis adftringciidum, rum acf quncftum captandum , SacerdotaTis fcmpcr 
Ordo. Quod a Gcntilibus iupra dicfla Dci nomina Hcbrxi habcrcnr , 
ut quidam contendunt , haud mihi vcrilimile vidctur , quuin ab Orientfi 
ad Grxcos & Romauos tranficric omni& fere religioius cultus : tamecii 
nondifficeor ficia quasdam parctcularia ab illoium ftcerdotibns adin- 
▼euta fuiiliB. Vt ttt ik , facra rituique Hebraeoram & Gentilium', in plttp 
ribus parumdiicrepaHCiafuifle, fatis liquet ; quod etiam in lcqucntibus 
manifcftius pacebic. Acque hasc dc Dei Summi nominibus £/, & Bohtm; 
Jah Sc Ichovah, Sahaoth &c Adonai di(fl:a iunto : adYaiiajn^irt&if noflienclar 
turamincciGcnciics uliucamacccdimus» . * ^ 



g/di D E R E L 1 (3 I O N E 

. . C A P. I V. 

JDe Soliscultu^^ci^variisejus Mmimhits»' 

SOlisciiltnmtiimantiqaum inunme, timiuiiiverfilemfuiile ttdbiH 
tur non roIummodoS. S. iedHomenis, ScHefiodus, ipfiquoqoe 
veteres Hiftorici: quum eniminCielis Deum iiimmnm fedem £ma 

pofuifle i cx communi fencentid crederent j (quum immortalis immor- 
tali conveniatj nihil iliic adeo confpicuum viaerant , vel quod mage cul- 
tu dignura judicarent Gcntiies. Ad Caelos igitur , ex ipib Naturjs 
didamine, non maximis in perfeblis tancum, ied in xebus fecundis, ocu- 
Jds fappKoe^ie ingnus tendebant , fllucvotaiuanancupabaiit; confcfli 
'opcumumquodvis aliunde pctinonpoflci! Incongruumdemum exifti- 
imverant , ut qui cultum ab omilibus fiagitaret , cultoribus fiiis 
/efe abfconderet Deus. Solem igitur Deum ferc omncs Gentilss fta- 
tuebant, non liimmum quidem,fedfummo proximum,c]iiiqiie pra^claril^ 
limam iconem , licct aliiMundum totiim tanquam Deo plcnura, Surami 
Numinis imaginem fpeciolam apprime pra ie ferre contenderent. 
Cefte (vxd olimdidum ^qni Solem vice fimimi Dei oolueiunt «perinde 
lecefe,^acini 9 qui ad Aulam pocenttffinu Pdncipis accedentes , quem 
ptimnmaimdu ^kpdido indutum cernerent, Kegium iili cultum de- 
fcrcndum exiftimaverant. Redius igitur Periianus iTle Inca , qui h qiio- 
M^irUi* dam interrogatus , nura aliud liipremum prarter Solcm niimcn ftatucret ? 
h» iwM/. inquit j neque enim fiimmus ille Deas , lcd fummi Dci Minifter , 
qui per totum circumlatus orbem , mandata Dci fummi exequitur 8c 
oblt. Appofitd^quidem. Quomodoieiiimfimiinilsexiftimaietur, ^q^ 
IttUunariaomniaabflKnpta, &incineres redada eilent, fi modoiotus 
teeiet ? Sit igitur Dei jiimmi (enfibilealiquod fimulachnim , non utique 
fummus Deus ; qno in gradu illum coluerant etiam Gentilium Sapien- 
ti/Gmi j non ignari Deum illum in re unic^ aliqui haud latis conlpicf 
p(^, quem nec tota rcrum Natura nobis fctis pro dignitate fuA con- 
j^ignaverit. Non liquet fatis cujus figura; fit Sol, nempe an tetragonus / 
flD polygonus,an ( uti vulgus eziftimat) lotundus fit: fieri enim potcft,ubi 
Soiem conipicimus, ut ejusangiili ^ longinquo ipedati depereant oculo» 
qucmadraodum in*turribus quadratis fit , quaB depfocul fpeAatae , in ro- 
tundam formam exdiftanti^ nimf4 accedcre videntur; quiti etfi cava efTct 
fbrnax, igne plena, (ut Anaximander cenliiit,^ protuberarc tamcn oculo 
vidctur : quorum caufis in Opticis videre eft. Scd ut figuram ejus tan- 
quam dubiam mittaraus , ialtem patet , ex demonftrationibus Matfae- 

iiMtifiis > quantitatieni e|us cteu^ te^ief lexies > Tei, juxttalios, 



Csre.Jt 



' * • Digitif ed by Google 



G E N T I L I V M. 11 

ties &J quadragefies Tcrrae globum fupcnrc j vclocitatcm tanfafe , ot 
unius horae fpatio pcrmect decies ccntcna millcna railliarium j qua ta- 
"mcn velocitas in tantum i firmamento /iipcratur , ut ejus diurnus mo- 
tus in horls 2±, millia pafluum 42308437 traniigat : quam velooitatcni ^ 

'fnqait Ff. Pankfus , li po(fecfl7isqu£piamconfequi, undtantamhoii 
totam terramcircumtiet 1884 vicflnis, hoc eft tmo tantum miuuto 

' Ticibos juItinio.fiilgorem^^Kesi^tictantamemitteret, ubi diem pneAat^ 
ut nequc aftra reliqua, nequc totius Terrcc ignes in ununi conflati,ignem 
talem , vel tantum efficercnt. IIis ninonibus frcti Cicnrtics , tum quod 
cx ejus motu Vcr , yfcftas , Autumnus & Bruma fcquercntur , indeque 
cauia iireorcus , live intericus omnium Animolium , 8c plantarum hcic ' 
dafennir , Solemdeom ftatuenint; tumi£gypti[cumprimis , quornni 
Tbeologii fiffv^ ueatS Btit vocatur , quocT tamen ita inteiligendum , 
nt rebqua Aftra cultu etiam divinodiignarcntur , prsftanciorem SbU ut 
tribuerint cultum. Ab itgyptiis autem Sol vocabatUr Ofiris ; licet enim 
apud Plutarchum plures alios Gentilium deos arqueac Solem lignificct 
Oiiris : Sol tamen proprie fuit. VidcMacrob. lib. i. Sat. c. 21. cui '^'^ 
lucem aflferunt Dioaori Siculi verba, ubi aic :"HA4oy , id eA, Oiirim , iive 
Solem primo Impcfafte iEgyptiis cognominem Aftco qoodin Gelis. Di»d.sih 
Videaturft Scacius: SeuurffamTitmavocmi . 

Frugiferum 

OCrim lingul iEgyptiacd w»/r/f«r«/;wwCgnificare,quoJorbcm mul- 
tis radiis colluftret, author eft Diod. Sic. 1. 1. Extitit etiam apud x)»iAXfc.f; 
^gyptios Solis ^iomen OrfUy gui cultus Hgliio^pli fuit tauro jt^idem no^ JiLur.u * 
fflineMiiem illi confeanttiyi^BMilM 

Deorum ferebantur facris thenfarum vefaicalis. Sigiialiaec erant |0«vii(iit 
teftatur Servius) id eft fjmulachtt bmiz^qax porcabantur in Icdicis, & 

ab ipGs mota infundcbant vaticinationcm : huc refpicit illud Amos f , 
2.^, 7>43. l^^ortap ^vc Bajnlaftt tahcnuKttlum Molech , quae tabemacula 
five thcnfaff k bubus, equis , vcf afinis crahcbantur , & aliquaniflb ctiam ab 
iKMiiinibus , & vices delubrorum fupplebant. Ritus anciqui culcus Solrs 
fmt,idfMraA pbificeiji 6ri admofeient , ( qui edam afiis i$is iccnimiii- 
iilsfiiif}& deinde corpus circumagerenc , quod ^ Romaniis.<teittrpi> , 
fum , ^ Gallis iiniihronum fatflum fliide , cradtmc Auchoies. Solem 
. orientcm colebanc olim Gcntiles ; .Ifraelitx h contrario ad occiden- 
tem converfl , prcces fundebant ; qucm ufum tamen antiquabant 
Chriftiani , ad orientem reverfi. Fuic & apud ^gvptios Solis no- 
men Hphon , de quo fuo loco. Phcenicibus eciam Sol cultus fuic ; ubi 
pmoaiKiiiiii cft Flioeiiicem pancor efte Synas , ad lictus Gxx • q^ Gm,to, hs 




Digitized by Google 



I 



22 DE RELIGIONE 

CiMaMt in S. S. vocatur. Chanaan genuic Sidonem, uc S. Hier. addit, \ 
quo urbs in Phoenice Stdon vocatur j porro & fuit terminus Chananieo- 

^ rum. A Sidonc , donec venias in Gcraram , ufque Gazen, doncc ingre- 

diaris Sidonem ; ut non negaverira tamen, quin nomen commune fucrit 
XII ahis Gentibus , quemadmodum Arias Montanus cenlet j cujusac- 
cola:, ut Hcro Jotus docet, W4rr^//ivw/w quondam tranfgrefli, maritiraa 
Syriac habitabant ; cx poftcriore tamcn Plinii dcfcriptione Phcenices 
Syria circumfundebantur : qux accuratius heic tradidi , quod^Phoe- 
nicibus poft ;£gyptios religio/us cultus in Occidentcm manadc prim6 
videaturj tum quodhtcras,tum quod navigationcra in longinquas partes 

Itthntkt invenifTe crcdcrentur. Ita Critias apud Athenxum : Fhixntcnm mvcnttm 
lftcr4 namquc lo^uax. Ita porro Dionylius Alexandr. 
J^ars mcdta nam fedc coltt, Syritqtic vocMUttr , 
Tars marts a fiuituj l^hccntcttm nomtne dttit^ 
Ccntts Erythrjca: Jobolcs a fcmtne d^cla. 

Ht primt rttdtbus tcntarttm navtbus <e<jHer , * - • 

Jlfacathmquc vagas primi injitttiCiC per undas , 
CowttoijMe aitcrno vidcrunt Syderactirfu : 
QHtque Jopam, Gazjanquccolunt & ELudis arces, 
uimiquamijuc Tyron , ejui te Berytos amxna , 
Ltttora ijttt Bibli, qut fimida rura Sidoms , 
}*oflremi nttidos habttant ad flumints amneis , 
Et pmqucmlrtpoltnOrthoftdicjue MarathHmqMC, 
iilnnc Fcftus Avicnus imitatus, fic habet : 

Sdlfi cfHtcqsitd pulfatffT ab xflu , 

Thcentcum regio eji, Hi rubro a gtirgtte quoniam 
Afutaverc domos,primi(jue per tccjiiora vcili , 
Lufiraverc falum ; prtmt docucre cartnis 
fcrrccavis Orbts commcrctai Syderaprimi 
Scrvaverc Poli — 

Quura autem teftetur Strabo I. 17, adGadcs & alia deinde loca 
tranliiiTe Phanices oHm ; haut ita mirura videri debet , fi cultus Sydc- 
rum obfervaverint prx aliis Nautx eorum,Rch*giofumquc cultum in re- 
giones diffitas invexerint ; racrcaturam ubiquc in Mcditcrranco mari 
& ipfb in Oceano etiam nonnunquam cxcrccntcs ; Pocnos , iplbfque 
Iberos magna ex parte fiibjugantes. Strabo ait Phocnices ance Homeri 
cetatem optima Hi/pania; & Africa: tenuifTe, donec Romanis crTcc 
abolitura eorum imperium. His fblcnncfiiic Pataicos , quiintcrDeos 
ab iilis habebantur, in puppibus navium conftitucre. Quomodo fculpti 
• vcl pidi erant Pataici illi , haut fatis cx Heiychio conftat. Scd Deorura 

ima- 



, Coogle 



G E N T I L I V M. «1 

imagincs abfque ullius hominis vel aniraantis figura , ab Phoenicibus 
olim efiormatas fuifle , ait Cartarius de imag. Dcorum. Solc]uoquc 
iuter Phoenices fuit cultus, fub nomine Baal, vei Bd; Aliyhis Bel didus. 
lu enon Servius : ^fni^s cmfim SmMnuim (^ nm n m im m Sikm iicmf *!^*}: 
.liHiMliiill Qsf mmmm tiim mmd Afim ptftM aAdfimimik *'^^ 
tHlggm>^ DsHs MpfdUttar : apud ui^yrios mum M dieim ( ejMadmm 
fkcrorftm ratime) Saturnus ^ Sol.- Alia ettam kca hkc fpeclamia adduci pop 
fimt. A Phomtcibus , & Arabibus etiaro, Sol Gtdtus ^ & vocatur AdOQ , Utmi.d^ 
live Adonis, iive Adoneus, iive Gingras : Dt«Sym, 
Cultus etiam bic Solis aiiquaadiu in ludxi obtinuit ante loOs tcm- ^ t^^^^ 
poni , auiabolcf ftequos , c^uotMlsMirSicgesIuda^ dcairtas Solis u. ' 

'"ildSyriam Meditertaneam accednifa^y^ubi prxterMM^ , eft Ctf^ • 
maEcne/Sdcuciam, Antiochiam, Apamaeam, Laodiceam compledens,' ^ , ^ * 
unde etiara Tctrapolis dida } & Ca?lo-Syria , five Cava Syria. Hic 
Ammonitis fuit ubi Sol cultus, fub nominc Moloc,id elt Dominus Vui- 
verii,iive Mikom, qui dilertius Ammonitarum Deus dicitur z JK.egumK 
11. «c f.-MmM heiit, & 4. Reg. qiiilMtr lllljJii ^^fHM 
patcndbns iii fiofldfem MoJech liberos pcr i^em tmdud fe]efe,noii*ta- m. r^^m^ 
mcn BtvMncombofia inde fierent, ied , ut yiibii(Ham placet , ut febnia- J^mimimii 
nentur , (Tve purgarentur , dum inter duos ingentes ignes ^ Camaris (i- r. hftpk, 
ve Sacerdotibus, velex eorilm mandato ^ parentibus ipi]S,aut duceban- 
tur , aut geftabantur infanres : quos ibi combuftos fuifle credit Aben- 
Ezra. Huc trahitur locus 4 Regum 17,31.«« mitem , qui eram dc Sephar" 
tMkb, emhirelmm fiUos fios igm , Admmkek , & At mi mkb ytki flXpnB^ 
pofitione jraridii terbi magSficas » &ftHiis , ex 'fecandi OncnliHii Mp* 
lochi inteUigi poteft. Neqiie obw\ qood ab aliquibus Pria 
turMoIech Solis enim vim geneiativam denotat ipfe Priapus : ifec 
quod Mercurius aliis fliit Molcch non Molech enim , (ed Mclech 
nuntius, quod Mercurio competit. Attributa fuit autem Molocho * 
imago ex ieptem conftans conclavtbnsiQuorum in primum ofterrent ii- 
ntai^ tnakerum, Turturerai in tertium, Ovem; in qua^)^^ 
in quimvtt^fVkitet^iii iiBicoiii,Bovetnsiii lc»cimiim,nNum;i]t pfoditDm . ' 
^ R. SimcQiie in lalkut ; atque exinde ^ Paufo Fagio notis in Chaldxaiii 
Lcvitici Paraphraiin. Sacriticandiritushicfuit,uthomo in Soiisho* 
norem ma<9:aretur , licetenim mihores vidim» ah"ts E)iis oflfementur, 
fummo taracn eorum Deo liimmam convenire viAimam, docuerunt ifto 
modo atrociflimi Sacerdotes. Hunc in fincm cbariflimo^ filios devoveri 
abipiQrum parentibus periuadentcs , utSatumum (ivc Tempus , quod 
OBPMinaiiaiiierit^iftpiinodo imiiaittitiir: •^oqb inofiftn cdwci^^^ . 



Digitized by Google 



»4 T> E RELIGIONE 

Afros nonnuUis in locis invaluifle , narrat Minutius Felix. 

In Syria Apamoei quoque Emiils Sol colebacur , un^ cum Mcrcurio 
& Marte, ut lulianus docet Hymno in Solem : nomen ei Elagabalus fi- 
ve Alagabalus, quaj vox ad Romanos tranliens , Hcliogabalus effereba- 
tur,quod idem lonat ac HA»(^ ^r,fiiv^yog , pofteriorijaite h veteri Ara- 
bico verbo Gahal , id cll, fidor , five condicor , vel k Cebet ,quod mon- 
tcm fignificac , dedudi. Huic Sacerdotes cjuidam dicati , uc patet e* 
infcripcione anciqua : Saccrdo^ Solis Dei Elagabali. De iis Fcftus 
Avienus : 

FlAmmivwto dnwti peHera Scls 

FfUtm tuitMt , LthatfM frofubfrcaatmifut twget , 
Et tamenlou certant CtlJifafltguiTempli. 
) jf,j.i9 ; In Syri^ Palmyreni , ita dida i Palmyri , quaj Hcbraeis Thatnur , Sol 
1 pjr4A8 quoque colcbacur ; urbs ha:c opus fuic Rcgis Saloraonis , iii qud Tem- 
plum Solis excicilTe , memorat Vopifcus in Aureliano. 

ludxi, Caelo-Syrid, Comagene, & Scleucide ita tranfa(Jli , ad Me/b-^ 
potamiam,BabyIoniaiti & Syriam pergit dodifOmus Voflius ; ubi eciam 
adnotac Sy ri^e vocem laxe adeo ^ Veceribus ufiirpari,uc has cciam terras 
MtU Uu ^ comprchcndat. U nde Mela : Syrta,^ Cale dtcttur , MefQpotmna^ (3 
Dama{certe , <2f AAuJi^ns , (3 Babjflenia^ & hd^a^ Sophene. lcera dc Sjn^iA 
jcrtbens FlmtMS , tUam terrarum maxtmam cjy.ortdamfiiijje att : ttam^fte PaLeJlp- 
na viKobattfr , qtta cantinnt Arabas , (3 Judiea, (3 Cx le , dem Fhamicia , 
^ua receda inttts Damajceue , at ma^is etiamnttm meridtana Babjflonia , (3 ea* 
dem MefopotamtA intcr EMpbratem B Tj^tm, qMxcme trattftt Tattrnm Sfphene, ' 
cara vero etiam Comagene , tdtra Armenta , Adtahene , Affyrta antea dtcla, 
QjuB Syria igitur, prius AfTvria vocabatur, uc ex Hqrodoto, Trogo , & 
aliis conftac. Quin &c Chaidzos in ludxa ftacuit Cicero. AfTyriis igitur 
fivc Syris , ^ ChaldaBis five Babyloniis Sol diccbatur Bclus, non quidem 
iV^txwf, iis enim Bclus dicitur Nimrodus ; (ed^pveiKuf, quonomine 
• fignatur praecipue Natura univerfa^magifque Nacura Cxleftis , indeque 
moxirae Nacura Solaris* Huc etiam Gcmma quazdam Solem ^emulans 
fBH.Lxjn '^^P^cic, qux Oc«/<« M dicebatur ('ita PliniusjBeli Oculus albicans 
•.li. ' pupiUam pingitnigramd medioAureofuIgorelucentem. Ha:c propter 
fuam fpeciem facratiffimo Affyriorum Dco dicatur. Aflyriis quoque 
Sol Adad,uc Tellus Atergatis. Ita Macrobius: Ajjyrii (m(\mi) (jnemDettm 
fHmmtem maximumqtte venerarentur,Adad nomen dederttnt: ejns nomtnis inter" 
pretatio ftgnificat F ttu. Hunc ergo ut potettttffimHm adorant Deum , jed fttbjutP' 
guHt Deam ncmine Atetgatin ; omnemque potejlatem hn duobtu attnbttttnt » 
Sofem Terrankfue tntelligentes, Docet quoque idcm Macrobius: StntH" : 
lachrii»Adadinft^ cerm radits incltnatts , qutj^m nfer^^m yan CxU i» ror 



Digitized by Google 



G * E N T r L T V M. 
•diUe(fe Soi'j ,ijHt dem.ttumur pt terram, Tum AtcrgMii fmuUehrHm radtii 
Jitr/Hm ver/um reclmatis tnjigfte cerm \ mmfirsmlo vi rAdicn-um Jiwms mt^9fMm 
:ma,Jc$ qtuecMM^eJerrAfrogemretm Aa TCfo Deus hic iit Adad > de qtio 
-iiieatioft6biIer.^t7- tntardodiaies«iibigicur: quonunopiiiictiitti 
f idere cft inlJodiffiiDo V^offio. 

In Arabi^quoque led^o impofitt Ara cfaiisScUquotidic suloleri tefta- Jjjj^^* 
turStrabo: Jneadcm Sabsorum popuKim ctiam myrrhmi &z thus 1*1* 
undique convexiflc ad delubrum Solis , kribit l hcophi jisus, quiillud 
landiifimum omnium circumjaccntium fuilTc, afieveratj culiodelquc 
habuiile Arabes armatos. Fuit & in Arabii cultus Ba^er j de quo in ^.^^ ^ ^ 
S, S. mentio , quem edaiB Priapuai fiiifle , ceoiec S.Hieioiiynuis, <]uod mo^I. « 
ut «fetor, Priapum cainen /^v$fK«f fiii(]eSo]em,tdlacur Oipliais in 
Onomacriticis : - »«5yjV/uj< 
i Aetfifr^of mjrmf ^pdQ* «<p' i ei <|>«v<iS Xii^^tfXM 

Ht^s n^ii}«roy Av«x^. Fer mmtdum emica>ttem dueens btcem , a ^uo , 
fff Fhaneta voco , rnaue Friapum reffer». Sed Phaneta fuiile Solcm , teftatiir Af«r, t. u 
Macrob. quin, etu Priapus idcm iucrit ac iEgypiiorum llorus , Soi inde «i^*'* >l«» 
iignatiif: Itt Snidast Snt m ^ Kbn im Friapi Ori mmm ^/Egjfptiisvtcmhim^ 
nd femd fingitur,dextrJi fceptntm tmns , frtfterea f$td idn0tmm/tamt,( Jtve 
Ttrrs ) tmm mare Jit mn^mnm : lde$d mntmm virttntm Jitum intetttum , 
preptereaiffted /emina ijnte aeetdttdmntnr , prodncat in apertt/my & mamfefia red'- 
dat. Aloe vero velocttatem mottts rndicant , Orhis vero dt/ci indtcant rotundtta- 
tem :, Eundem entm ac Soiem ejje arbitrantur, Fuit & alius Lampfaccnus 
Priapo cognominis,^ cujus hiftorii dcpravata tabuls quxdam traductae 
fnert: iedquasfiiicceiKWduviiMs^ iatisfiiericiiitotte pvdXMf Pria« 
puro fife SbMflif fife MSwifiii rAetm fim gmtatiTam , andquitns fi* 
gnafle , tum cjus JtpnXpm hoc fuilTc. Cujus ieitur in finu pudcodo nu- 
Dentesprxiidcrcuteanim pudicitiam prior deas d^btaik fideiecuf ^ 
docuit {^dantius 1. 1, c. 20. & Arnobius I. 4. 

Adeo non impia & ftulta ranrum , ied obicoena ctiam fucrant Sacer- 
dotum vctera inventa , quin 8c fo^tida putidaque , adeo ut coram Idolo 
Belphegor intcr Moabitas ejus cultorcs conquinilccrcnt, Sc iimum cge» 
lerenc , yicetlMaris dercor^tec ofeences. Hwt folns camen hic ricus 
inMoabitarBiirdtiiili^ ficris nftirpacus. Qu um entm Baalphe- 
eor , uci Pri apus , pene eieSto fingesecnr : banc alium &cmm magis my- 
fticum vcl idoncum invenire potuerc quondam ritum , quam (qiiod in 
Veneris ctiam /acrisfadum ) libidini indulgerent. Ita Num. 25*, 12,13. 
IfracHtie ad iacrificia Baaiphegor cHe vocatos, initiatos fuifle huic 
numiai & fomicatos cum fihaDus Moab , vidcrecft. Atque prajfuifle 
hifce laactsiolim Maacha , Baatrem Regis Aia; , conijcere cii cx 5 Reg. 

D »55 



Digitized by Google 



26 D E R E L I G I O N E 

25-, 2, &i Paralip. ij", 16. & F-Iieron. in Ofcam, c. 4 : ubietiam 
ficminas hunc in cultum pronas fuifle quondam indicat. Nequeoh- 
(labit hcic apud Athenaeum 1. i. Priapum Bacchum ^ocitatum fuiil^ : 
Bacchum enimifive LiberumSolem eue lAv^xSt &cis conftat. Qe Cha- 
mos , quodalio nDmine Belphegor vocatuinfuifledocetHietOD* in 
leH if : 2. noneftqiied {)iolixi &m , tum qitiA turpe &cruffl, tum 
quod ad argumencum noilrum haut ^tis atttneat. non praetereundum 
ramen in Baifampfa Arabix urbe cultum ubique fuifTc Solem ; quod 
prxtcr Stephanum in Urb. ipla nomiois iignificacio , qua: eli SoUs Do- 
xnus, monlirat. 

A Perlis etiam Soi pro Deo babitus fuic: cujus nomen apud eos Mi> , 
thiaS, quod brobot Hefychios interpluiesaltos,M/9(iK iht^ h» TA^mtf , 
qifod 8c Suioas in M>9m,& veteres infcriptiones firmant. D £ O S O L I 
INVICTO MITHRiE, & OMNIPO.TBNTI DEO 

M I TH R iE. &c. tum Herodotus , qui & ritum cultus ejus affert : 
5f wv 5 fwofev i?Aiov «CovTttf , 9-««« JWk? , lolum c Diis Solem colunr , 
atque equos facrificant, quod ait ita Strabo , ^Htv ^ aiov pto'vov viyivrtn^ 
Tiiru 3 /5iwoOw¥«. & Ttogus ; Solem unum Deum Periae efle credunt,& 
equos eidem DeofSu»aos , ferunt. Ita Ovid. Faft. 

Ne detttr ceUri viSfhna tarda Deo, 
Sedquod de uno deo, ita intelligendum eft, ut fiimnrampotius Deum . 
denotet. Ita Hefychius : M»Sf 0' ^^r^ bi Xlipimn S-t o? : Perfas enim 
coluiflc Lunara, Venerem, & Elcmenta , poftea docebimus. Quatenus 
igitur {ummi Dei poteftatem vel Majeftatem lienanter ofteudere credi- 
tur Sol, eo nomine illum colebant oum omnes rcre Genciles : Perix duo 
fnrindpia flatqebant,Oiomazenlcilicet,tanquam Boni ibatem,^ Aiima- 
nium mali : hunc ne noceret, illum ut juvarec , quafi illum lovem , illum 
Vejovem diceres , inter quos roedium & quali arbitrum pofuQfe Solem. 
Inhgnis eft Plutarchi locus : EjtotA^-fjw^ O^ofxd^lwy fivc O^0f*»ffSlw^ ' 5 
A£>i^Vioy, fAinv 3 d^^Oii r M/O^v «v«c|. ii' i MtO^v fXfaiTluj cvojua- 
^KffTv. Vocavit ( Zoroaftes antiquiflimus (c. Philofophus ) illum quidem 
Oromafen, iive Oromafdem, hunc vcro Arimanium , medium vero am- 
borum Mitfaram , eo & Pei& Mithnun yocant Mediatoiem. Hic etiam 
<i<ii^«tof five triplezvocatnr,fiveipoieftate,fitpientii« iScbonitate , 
five k calore , lumine & inflnentili : utraque enim «ompettt ratio. 
Mithrae inhonorcm ignem perpetuum fervabant Perfae : quod ^ Veftali- 
bus etiam inter Romanos ladum. Quiemadmodum enim Sol imago 
Dei , ita ignis Solis : Saccrdotes hcic ar»^p«6o< didi , qui per horam quaii 
aacc ignem carmcn iive iwuitui iuas coacinebaQt , verbenas manutcnen- 

teS m 



Digitized by Gt). 



G B N T I L I Vh M. 97 

tes, & tiaris velati iic dcpciidentilius, ut vitta: maxillas, labiaquc conte- 
gercnt , quae Strabo ficri ait in Jeiubris w Avmm^Q' ri Sh»tJ, tt: 

ubtpoAerior ignis & deind&Solis (ymbolum , prior Lunx videtur. 
Hliic ut iiiperius equum aibum ficrificabant Perfae , quod h 'S lafnigctis 
etiam faaum tei«ttttr> Herod. i. i. & ab i\rmeniis Xcno{)hoii 1. 4. 
Avx^oiatui , qiii minus immanc certe quam illi , qui Soli hominem 
immolabant , lacriticium obtulcrunt. SoU ctiam gemma Mitraxdica- 
tur , illum colore aemulans , quietiamin Perijde gignitui. liincctiam P/./.jy.*.?» 
Manichaeorum Patriarcha^^quos Solem coltt^iUr Auguftinus tanquaia ^ 
' medium interBoni malique PHncipium ) ita peribingit idem Aug. 1. xx. '^ii, 
c. r. contra Fauftum. jid SoUs gjftum veftr^orat/ocircu/fivolvitMr, &c. 8. a/4***w 
PTfrra vanitati placutt tn Sole potiere virtKtem FiUi, 6? ift Utce Sapients.tm : quas 
fuperius aliata dc Sole illuftrant. Scdan cultus ille fucrit fN-mbolicus , 
an divinusambigitur. Ipfc quidcm cum dodlillimo VofTio Manichxos 
haut aliter , quam Gcntiles olim Symbolicum tranleuntemque in Dcum 
, lummum cultum innuifTe exiiHn^verim. Neque enim unicumtantum 
alicujus ^^n^ t\((imx Hcet Natinas panis cultum ftatuerevideocor , 
oaiintoto renuii iydemate iummum iniuv^yuy five opificetn agno^ 
fcentes , illum prxcipue vencrabantur. Egregium igitur Dei fummi 
cmblema, ut lit Sol : Supcrius tamcn Xumen ahquod quantumvis igno- 
tum in operibusluis adoraverant. Quam laxus interca fuitBoniMaH- 
que Principii cultus, poltea diccmus. An vcro Adamuscx lapiii luo om- 
nishcicmali fons 6c fcaturigo ftatui quodammodo po(fit: AH*'^fe(6. 
Serpens, qui iymbolic^ DiaSalus, alibi examinalM^* Omfies certe 
unanimiter Theologi ChriiHaiiyjDoniiilium Redemptionishumanxind^ 
petunt, -veliumanttibi etiaai., quid revera fit mahim difquircmus. 
t laut enim malum ritc dicitur , quod cx jufto, occulro h*ccr, Dei judicio * • 

in lcelerum ultioncm cditur , quin neque hominis arbitrium , quantum-. 
vis in peccata propenlum , mahim limphciter dici poteit. Pelfimx enim, . 
ut conlequantur, 6c inde cveniant adiones, haut principiura malum ^ 
ieipib fiierit,quod exDet beheHcto in utramquc partem accedeie poteft. 

Ab Athiopibus quoque Sol cultus nomine Aflabinus i quein loveni 
^thiopicum dixere Grxci , & Romani, ncc incommode, uti cenfct • • 
Vo/Iius, quia Orienti & vicinis Africx popuh*s, luplter non Vranius fivc • 
Ca:husduntaxat , fcdSolcum Ca:Io. Huic Cinnamomum iivc Cinna- 
mum ex ritu patrio crat (acrum : quod qua artc fucrit ledum , Saccrdo- 
nim folit.i irauLle <Sc commcntis intcrvcnientibus , vidcrc ell apud 
Theofilu. I. p. c. Plin. 1. 12. c. 19. & Solinum c. 31.^ 

In Cyrenaica quoque, fed prscipue in *)k4am:iarica , quas itf» % Otff 

I fecra Dei regio vocatur ^ D iodoro Sicub lib» i/t & Ammpmtis ^ 
• , D 2 «m»» 



. Digitized by 



ii D E R E L I G I O N E 

quoqiie dicitur, Templum Ammonis foit , in quo Lybicum colu^re Ip- 
' rem Gentilcs , quo fub nomine Solem Occidentem iigtiificabant. Ita 
Macrobi i Sat. cap. 2e. Hammonem Deum Solem occidencem Ly- 

Ses eziftanalMiit. Fuit & alteram Hammoais Tempkim in MeroS 
ili Infbla, (ed celebritate priori inferius. Numen h:c Hngebatar cum 
cornibus Arietinis, quibus,utinquit idem Macrobius, maxlme id Ani- 
mal valct, iir radiis Sol. Aliiex rortis flexifque Arictitifs comibus du- 
bia & mvoliita Hammonis rcfponla innui volunt , qu.r,ambiguaut vi- 
derentur, cerca tamen fuide credidit Antiquicas Apud y£thiopesetiam 
Solis mcnfa tuit, dc quo vide Herodocum in Thalia. Quomodo etiam 
^diiopes facni fecenint Soli &iilemQon! Eoo, cujus ftatua loqudbatur 
iimul ac ndius Solaris gus ds pertigerityvidere eft in Phiioftr.de vica A- 

})olIonii cap. 3. Poeni quoque & Carthaginienles ex Phaniicum Co- 
onia orti,SoIan colnere,ut6z SerdilocoSipiaaUato Goaila^<k<|uibus 
ica£nnius: 

I//e fnis Divis mos facrificare fHelios, 
Arque ,Pilceimius Fellus reculic » Carchaginienfes Sacurno rolitos 
t^' bmntnashoftias innaokie ; & cmii ▼idte§Bnt ab Agathede tege Si^ 
culohim, iratmn fibideumjtiicavffle. IcaqiKut diligentius piaculum 
fblverent, dUcentos nobilium filios immolaue. Satumum autem fiiifle 
Solem fupra probavimus. Hoc etiam firmant plurimi ah*i Authores , qx 
quibus liquet confiictudinem vere impiam &c barbaram , ubique ferc 
TtrtiiLi» terrarum invaluifTe ; quam tamen in Galliis, & Africa, ruftulit Tibcrius. 
•"^^**** Atque haec de nominibus & culcu Solis incer Meridionales & Orien- 
icales^nces fufficianc. Non neganms tamen , quofdam inter iOos aliter 
UtUKt, iealB&; fi MebeaciiibendaOtfides; <ptinarrttAdantes,Afncaspo- 
polum, Solem ejtccrari, Scdnm oritur , & dum occidit 5 ut ipfis agriA 
quc peftiferum. Sed quid non potuit olim faccrdotum, five fiiperftitio, 
iive vafrities ? Ccrtum cft Solcm , in Arietem vcnicntem , rapores pe- 
ftifcros in Africa attollerc ; fed quos cum in Lconcm proceilerit , ab- 
(iimit i adeo ut poft lucm diram, ubique inter Afros grailantem, ex qua 
• ahquoc millia hominum perierinc, cefiec omnino , & cum cemporis ex- 
tinguatur peftis. « • 
Gra^ci & Roonnt etiam Solem fub diverfisnomfnibus , (ed pr^ecipue 
tf44.S4i. ApoiKnis f de quo poftea^ colebant ; quaproptcr re^ <|iiiaep> Ma- 
' ciobius , oum ait divrrfas virttrtes Softs nomtna Dtis dedijfe ; quorum var» 
etiam in diverfis nationibns*fii{t nomenclatura ica tamen, ut ad Solcnl 
certa & arcana ratione relauc fiierint appcilationes , docente ebdem 
authore. Atqucprimofefeoffcrti^/ba^*,^kIjblendoreicadidi, 
w« Ums nomen , qucoi Sokaiefte , mooftiitt mo in Ciacyio» Ita Cioe- 



Digitized by Google 



G E isr ; T I L I V m; 3^ 

ro : Splcm Deum erte , Lunaroque, quorum alterum Apollinem Grx- 
ci, alteram Dianam nuncupant. Ita lulianus Hymno ad Apolli« 
fl^SBat • SoU Templum in Falacino Romx Muntc poluic lidiogabalus 
iDDpeiator^, qSMBc ipie quondam m Sym StUt SMcerdts (aSlL Huc 
Magn« Matris typum y Vefttt ^nem . &^P^dladiuin , & Anc^ ^ 
& oimiia Romanrixaa^tnii^rri curavit V quin & lud^rum Sc Stfs 
mariranorum rdigiones , ^ Chriftianomm dcvotionem iiluc transferft 
conatus ctt ; ut omniuin culturarum lecretum Hcliogabali .Sacerdotiuni 
tencrcc : Soli cjuoquc tcmplurii in Rorna conflituit Antoninus VdTius. Ijbb^wK, 
Hujus Sacra -nr^(?///«4rwUicla , uti Lunx Delia y quorum ritus«aiiquoc 
videreeftin Procloin Chreftoroathfe apud Photium : locus ita vcr- 
tinir : Li^num Umismmum, tMmff ie fimhHS exmumt , cHjns in apice 
^afpkersimpoftta , ex has mmms iepmidm i muUe vero Ir^w phrpnred 
Caronx adipt.vnnir^mmores y <luaM<{tueftmmiefajtip»impofit4e ; immmvere 
Itgnipmem arcnmveflttintcrocniiLi. Stgmfic.tt amem tpfs fiprema tjMtdem * 
Sphxra Solem, fio ^lpoiltne/n dc/hnum : hmc vero (kbjecta LunAm ftomficAt. 
(jlohuU vero appenftfieiU , <J ^jiruJuM , C^ronx annHftm ctrrfum fi<^m:icam : 
treeemmenim^ <S? jtxagma confiemnt^ Fuere & in Apolliniii honoicm lu- 
di quidem iblennes inftituti , didi u^poUtmres, DeiisCiccro Pjiilipp. 
cjtn ne ApoUtnMes (jHidem ludes fro ftt^ poptdttjtte RomMipdme apparatos pr^e^ 
fo:s fccit. Sutit & piura alia, quae de Soiis cultu myftico dici poflunt; fed 
qua;opportuniu<icxpliccntur, ubi de Apollinc in Solcm -relato .poflit- • 
agctur , quum iatis fiicrit hcic indicade cultum Solis , quatcnus cx Au- 
thoribus colligi pocelt, cum antiquum maximc, tum univcrlaiem iuiil^-j. 
qood & bodiemo diein^ Indos verumede comperias. '• " 

Dc Apollinis libris iti Capit ollliiiva tis , quos in icbus dubiiis con- 
fulebaotficcrdotes , vc! confirferefeltem videbantur, vaticinia, %un>- 
rumquc prx-didionem inde captantes , fivc oftentantes , . non eftquod 
plura lubjungam , quum alibi opportunior circalibrosantiquorumla- 
crosiiatlcrmo.. . - V 

: ' . • - ■ c A p.. Vc ' ■ ' 

QVum non valde antiqi» dnca- ^£km Planetas foerit GenHftdte ' 
lcientia , vel /altem non valde univerlalis, ah'quot Planetanim 
nominaad Solem reduda oiim fuilTc oftendemus ac primo Satumtes^ 

Xrt^'^^ v-^^^^^ """"'^" ^'^' P^'^''^"^ compctcbat , ut ex Servio s^n t 
IXDaaakao «r aliis,Iupramaaftraviraus,incomperto tum temporisPla- 

' • U ^ JBCt» 



Digitized by Google 



Strvikt. 
« 

ferv.ii 8 
SM.e.il. 



30 D E R E L I G* I O N E 

nctx Ccgnis motu. Macrobius etiam ex Horaero & CoTniRcio /ovrm^ 
Solera ellc declarat. lcaetiam Philo Byblius cx Sanchoniathone apud 
Eufcbiunl : r^itv @eoy ofofjn^ov y^VK xug^cv, iiiKaKf4.tuf xaA^vTif , » 
ef» «l>o'jn|i, Ku£>t@' ^C^^ii Zf'* 5 fji^^joi. Df«i» hnnc umCHin ejje 
axUmoderatorem putahant,ef(m vocatttes Beclfamin, quod Fhcenicffm (ingka D(h- 
min:m CctU, Grcua autem lchjem notat. Quibus tamen lub nominibus non 
Solem in (c iplo ita proprie , ac lummum Deum repraelentantem colue- 
runt ; adco ut lymbolicus fub hifcc nominibus fuerit Solis cultus j li- 
cettlias, ut antea diximusjdivcrias Solis virtutes diver/brum ejus nomi- 
num in ^Jiveriis f^culis, & locis occafionem pr^ebuerint. 

Mticrs quoque ab antiquioribus Gentium Theologis fuit unum ex 5o- 
lU norainibus, ut Voflio videtur, fcd prxcipuc Mars Sylvanw , ita ^ Ca- 
tonc de R. R. c. 83. vocatus. Si modo Sylvanm illic £i fylva , five ma- 
teria, five wa»; , quae fexomnium Elementorum, idelt, Ignis fbrdidior, 
& Acr j item Aqux , & terra: (brdidiora , unde cunda procreantur , 
ortumducit. Cuilucemctiamaflert Macrobii locus : tan ipfi ijHen» 
vocantlanum ft*b hoc haljtt/t tjuo cemitur, Solem/e efpi ^rudenttarthus permtttie 
ifite/hgt. Jiunc Deum Arcades colunt, appelUntet t 't^ vhv.t %vg/ov , non Syl- 
varum Domtnum , /cd twtz/erfe fnhjlarauc matertalti dominatorem ftgnificari 
volentss. GlofTa deinde Fhiloxeni, & Papias , Sylvanum eundcm ac Pa- 
nafaciunt : led plura in Voflio viderceft, qui durius mca lententia 
Martem Sylvanura ad Pana , quam Pana ad Solem trahit. Quid enira 
Mars Bclli Deus cum fobftantia matcriali rerum omnium luftentatrice 
coramune obtinct ?. Quapropter potius exiftimaverim Sylvanum ( at- 
tributum nempe Martis ^ Catone datum ) ad ipfam Sylvam aiboribus 
confitam revocandum cfle; quum liilpicio ellet ubi numen illud non 
jfatis propitiarccur , ne ^ lupis Martialibus ibi prsdas inhiantibus dila- 
niarcntur armenta ; Marttalss cmm /upos vocat Horat. Car. 1, i.Od.17. 
Nec Martiales hxdtlta iupos. 

Vnde etiam Marti Sylvano in capita lingula boum votum fieri , liia- 
det eo loco Cato. Martem quippc Deura Belli ipfis etiara in Sylvis 
immanibus feris imperaflc putavit vir admodum religionibus deditus ; 
quin & hoc nomine etiam lacrificia precationclque Marti offerre, do- 
cet idcm Cato lib. 41. quarum formulam ibidem videre cft. Ex quibus 
tandcm colligere llcet , haut latis h dodiflimo Voflio probari Martem 
unum t Solis nominibus olim fuiflfe. 

Mercuriura , qui^ Ciceronc sxaSwv, a Marone CyltintM Jgrtis , ab A- 
puleio communis jteUa vocatur , Solcm quoquc fuifle , cenict idcm Vof- 
lius : fcd neque heic mihi conftat Cl. viri lententia. QUae enim in pro- 
bationcm adferuntur, vel ftellx ita dids competunt, vel hominibus ial- 
I tcm, 



Google 



G E N T I L I V u 

tcra , qui huic ftcllx cognomines fuerc, ut non negarem tamen /ymbo- 

lica quadam virtucc Mercuriura , Solem referre polle ; magnam ccrtc 

fielix hujus virtutem fuiile olim exiftimaverunc Arcanorum Nacurc Ri- 

macores ; uti qux £»dk^ iefe ydlit JtotBiai ii p p ermitteret , adJRiolBtp^ 

tetn fbedu^ocnon fottwifMtMbi ciitn4dtititcUis , feci ipfb eciom honnnt 

pfopenft ; praBcijpiie vtto in ii$ , <\vtx ad ftudia 8c rcs civilcs nttinenc | 

■ pro cujus dimcnK) alium nlio !a(>aciorcm fiiilTc , ctiam credcbat Anti- 

quitas. Jvlci curium hunc ncmo ex antiquis l^hilolophis magis ( quotl 

lciam ) coluit quam lulianus Imperator, qui uti Deum fummum m .So- 

le, ita in Mcrcurio tanquam ejus prxcipuo, iive ftipatorc, fivc comitc, 

SoUs vfitiites cum primis edi aflerique «zifttmavcrat. It»Amnnn. 13>. 

• j6. JmUamun^* dmriduttaftmfa exnrgem , teadu Meraario fimper frffli-^ 

cabat, cjHem mttndi vebctarem fenjim effcy rmtummentium fufcuamem , 7m»- 

logicteffrodtdere Dothtnje. Foj^ (j:i.c ad procudt fid::m m^cn-:.mz'.rtebatkr , & 

incredtbileqi^ocftianto-jtie nrdare, YLr:tmprincipa.hHmnotittiim tfjda^a>is , cjMa- 

ft pabula cjiui:dam ad fubltmtora JcMide>itt concji4trens .per omma Ph:!ojophtx mcm- 

bra prHdenter dtf^ntamo ctenehat, Hxc Ammianus, luUani aulcs comel- 

oue. Merciimim criam cofam animamm poftliaiic vitam gdfifle 

aebatur ,• fcd quia ea quae myfticc de hac ftella dida fuere , cum iis 

qu« five hiftoricc , fivc fabulofe de aliisMcrcoriis huicftclltc cogno- 

minibus, confijfa^ Veteribusfucrc , vixcft ut ccrti aliquid dc arcanis 

corum circa hanc ftcllam oblervatiouibus , ftatucrc liccat. Ma^nam 

jquidcm huic Itcllx p^neftatcm fuillc inditam, crcdiderc Magi , uti (\ux 

Bono malove faciic acccdcret , vimquc cjus conduplicarct ; de qua 

ctiamftellalepideqiiidamdijnt : Qnidnon f^us improbtts facere potefl ^ 

fi imftJbmn improbimitfmkjkeUti flilUum f Scd hxc obiter ; iatis iiierit igi- 

tur heic adnota/Ie, Saturnum & lovem ad Solcm , & dcin ad totam re- 

rum Nnrunim rcduci pofTc ; non ita Martcm , <Sc Mcrcurium, nifi vali- 

d:ora,(]uam haclcnus vidcrc conrigit,adducantur argumcnra.Atquchxc 

dc uoiuinibus culcuquc SoUi apud Vctcrcs dicla in prxlcns iLinto : qux 

cnim nomma ejus commuiiia cum iiominibus ui Dcos rclatis , poitea 

cxplicabimiis* ^ 

.• • ■ « 

LVnA poft Solcm proxime colebatur , uti qux non minus humido 
principio gcnerationis, quam Sol calido prxcdet , &: qua: alternis 
Ticifatis. muodam bonc r^ere credcbatur. Qus ctiam a Plinio Ten>efih 



4 



Jl D» E R E L I G I O N E. 

f«ab'«4. mikriffimm Syebu^ mmthmum YmeeUkm k Nntma rfpertmi vocacar ; 

Oi^jim» quani ctiam efficaciffimara ftatucrc licebit , c]uum ob vicinitatem plus , 
quam aliud quodvis Aftrum, tum in Terram, tum iti Aquas agere videa* ' 
tur ; non opus eft uc plura de hujus Planecas magnitudine , diftancia , 
motu, phali dicamus i (^uum hxc alibi videre liccac. Adnotabimus lb«* 
iwiiiDodo loter dodiofcs Pliflofopbos noii miiim Terrun qaam Pkqp* 
ntti> hilnGia liiifle j ica Orpheiis : 

A9«vd(ie< >cAiJf«fliv, t^^^Mioi 3 Meijvlu/, 
h' iTO)5K' iJpe* t;^^, «»k «^T<t, >rB»^#{ wjAciS^. 
Jl^olttHiefl aliam7maminjiHitam,qtiAm SeUnm 
Jmmortaies vocdnt, homit$es vero Meeneny 
Qua mnkos mmes hahet^ msi&as nrkesy pmltMt demm. 
' .QuaiDiententitiii feenti inht Tbdes, Pjrthagoras, Anaxagoras , tic'* 
nm.i»jiM. ncUdes, &Ocellus, etitax^iae Hendituf. Cenei€abcaii],fi?eiD* ' 
in umM, a^ualem e(Te ejus iiipeificieai « Ads cooto onnnibtts , qui etiam fine 
Telefcopio illam intuentur : quod co confilto \ ftnfimo rerum Authore 
fa(flum , ut mijus undcquaqiie in infciiorem orbcmlumen diftunderet. 
Si enim larvc nrDrlus , & planumellet Lunx corpus , non nifi uno ali- 
. quo ex puncto livc parte Soiarcs radios reftedeiet ; quod ia ipeculo 
'>r, plano paiietfitppenfb > uMM 

rotunda potm ef^oBilmib 
•quum fpccula plana Soleamobhiaiilto mkiorem quam rpeculorunv 
alia, oftendant. Afpera igitur , tum injequalis liiperhcie fua fada fuit 
iapicntiftimo confiho Ltma & TeUtu : ut majus lumen diftunderent , 
mutualquc viccs rcpcndcrciir. Qucir.adnnuium enim Luna Tcrram , 
itaTerra Lunam ablcnteSoleiliulbac. Quancum in mare &c humida 
onmia poffilifl$i Sydus j qoidctiatti in ipwiflrcerebruin, anunx arcetu, 
polfit, notua^fitlNAMilNlNis % ftdso ut oente capci ethlutmtit 8c Lk- 
fotki didutnr/quorum mencioftdbi Match. 4, 24. lUe edam qui Mat« 
1^,14. £#iMrxcMv dicicur, Luc« P) Jfi J >m i mie Km ▼ocatur ; &Marc* 
9,17, 2y. mHtiii ^ ftirdns. 

Veluti porro Sol olim in Oricnte ( unde omnis manavit Religiofus 
cultus ) vocatus Bal, five Afolech, id cft,Dominus , five Rex *: ita 
nMjSiuiisy five Regina Csli. Poctis, & praeiercim iEichilo , & Euripi- 
^li, lovis filia/iiitb Inter Qrientaies 6e AfiflDs etiaim 011^^/« , iive ae^ 
leftis vocata fuit , Lanl , ex vemacol.is eorum linsuis , iu Grxcis , & 
Romanis, reddidi. Itaque 8c ttosben. Ce/efiie DexlepiB in veteri Num- 
moIiihjE Svm am'r7' ; qii^nMter cratHcliogabali, natione Syra. Pri- 
ifii omaium iianc iub nomine P^httm Qcl^ veaerati iiint Allyrii , ut di- 
^ ' fcrtim . 



._ccl by Google 



G E N T I L I V M; 

fcrtim tcftatur PiUjlanias in Atdcis , ubi ab his Pha*nices Sc Grxcos 
cultum huiic acccpifTc tradit idcm Author. V^cncrcm autcm Ca:lclicm 
fiveOv^illuf, intcrillos, LunamtilQy pluribus probat dcK^iffimus 
Voffids : quemeoiiitika^ l^mtStAfitll^^^Qft^ 

(Wlitiim Cornibus s tuide Corwir^Xmfee intiuebantur. Hcbr^eis Aflartc NlliiiSjte- 

Hiit yift^Yoth ^PxCg. 23 , 13. ubi Salomon scdcm dicitur aediticaflc 
ylj}iiYoth , Sidoniorum Idolo. lxx habcnt heic A5-«^t»?. Ilujus figufaj. 
vel tota pifcis, vel partim Iioniinis , partim pilbis hiit : ll Baaltis Luna 
eciam Dione eft , ut ex Sanchoniatiionc Jcgcrc cit in Phiionc biblio. 
Baaltis etiaiii inV^bum fieUtfteeittnkliitur , quod Dotniniifiifigniiicat, 
quomoclo &;R!egiiiam CadUex;&-Hieronymiintcrpretatioi]e appdkt 
Prophcta lerem. cap. 7» »($:'&i^ri%|4^ 17, iS, 19, 25-. Fuit & quac- 
dam Vcnus Syria , ^ftarts vocata , quam Adonidi nuplilTe , tradit Ci- 
cero,quam Scilambonem etiam in y£lio I amprid. in voce Heliogabali vo- C''' «• * 
cari verifimilc cfl:. enim Auaciconti cft /^wwjMri : dc plan- 

autcm in Adoniis iaciis latis^nilat. A(la>ten tamcn hanc non ia- 
cUe iMiM»^&Mar{m^ muiieiiem aiiquam cognomincm,quam QHfBrimm 
Vmcrem vocat Cicero, locofupra dkto i ut hdc i^tur ^ dodwl VoA 
£io di/Ientiam. DtaSjrM , five lHm^(fyria , qus HiexDpoiidsit, ad 
«.«w quoque referri poceft , uti & Ateraatu five DercttoA^nxSi confide- 
rata; dc quibus fu?ius ubi c!c Tcrra; cultu fcrmo crit. Vtraquc enira 
Dca, i\ non ubiquc, plcrumqiic ramcn uno nominc , &c Lunaj &Terra: 
numen compledcbatur. Intcr Babyionios 6c Anyrios quoquc Mylttta 
f c^uamDeamefleHerod. lib. i.prodit) CU VoffioVe»us FrmiM, &^ 
demde £MMTidetur. Sed Deiuii illam^ii6n Vdieiem Vraniam aft 
aliam Venerem fiiiflc , quas Afbrodite dida fuit , in eodcm Heibd. vi- 
dcrc cfl. Quatuor cnim Veneres cenfet Ciccro lib. 3. de N. D. qua- 
rum Ii.rc cx Ipuma maris orta, atqnc indc ^-fphrodite dida , ex Menturio 
Cupidincm lccundum natum habuit , qux (ut mca fcrt opinio) non Lu- 
na, lcd loiciva potius fa?niina in Deos a Graijs rclata , ficut ctiam inrcr 
RomaUQsJloraolim fuit. Impudicitiam iatis probant iacra cjus ibi- , 
dem & !n Val. mul lib. 2, c. 6. tradita , ut ideo non cadeftc , fed^ni- 
male numen prorfus fe Xlylitta , cujus TempIttmSuccotb Beiipth vo- 
catum, idcd , Tabemaculmvi iiliarum , ubiVirgines liios opcrieban- 
rtiramatorcs; Babvlonii coloni liraclitis c Samaria edudis ie^lifica- 
nint , ut legerc cfl: 4 Rcg. 17, 30. Vbi a Vcncrc Bcnorh , fivc a Bcnoth. 
Vcnus , ( (juod dodiifimo loanni Scldcno placuitj dcduciuir. At nc- ^^^-^- 
que Nebo indubium Luna:eftnomcn , icd unum cx divcrlls Sohs no- 
minibus, fi B. Hicron. crcdcndum eft, qui Nebo idem numen, ac Oha« 

E 



j4 D E H E L I G I Q N ^ 

«nos , & Belph^r j>btat, de quibus aiitca diximiis . Hoc certum eft, 
Solem &Lunam Alfyriorum 6c Babyloniorum diio fumma numina 
fuifle , fub aliis licec nominibus culta ; intcr qux nuUura certe renere 
VranU clarius, cuius antiquiffimum (utHerod. id vocat) templum Scy- 
duB dcpMiii|#iuiit. Sed iacertum quoque eftAnidsihreAfiaitidos 
Iiiiii plp^tiiiiM ifi enim Piut. in Amienev& Pau£.in Lacon. buie 
iTeaht , Strabo tamen extremolib. 1 1. ait-l^em effeapud 
inos , uti etiam Ferias & Medos , ut Virgines longo temppre 
apud Dieam Anaitidem conihiprarx , deinde nuptiisdentur, nemine ta- 
lis mulieris conjugium dedignante ; quod obfcoenum facerdotum , fivC 
iacerdotillarum, inventura apud alios obtinuilTe, narratTlerodotus: de- 
formionbus inteiea icainfixUciterhuiccultuiiele mancipantibus , ut 
per ijjiiiyitil, vdi trienfiiumintegraB intadaequiB fiaient. Agathias plu-* 
«li^afiert te^imonia , Anmidcm eiTe Aphr^ditvm^ i|uaffl diveiiam ^ 
^''^enere Vrania effe exiftimamus , licet Ci. Voffio Fenerem Vranum Lu- 
njB Sydus myiticc fignificare , lubcnter conceiTerim. Anaitidos cultum 
tum PeriiSjwSc Babyloniis, tumMedis, Parthis , & Armeniis placuiiTe , 
author nobis , interalios , eft Stiabo iib. 12. qui in Zelitica , regione 
Alpjfenfi» (ift di^ai> urbe Zek, r^es imperaife ait , non quaii in uibe , 
iB^ M i M i qifa Deomm tcmpio ; adeoutRextdem &SaceidoseiTet ; 
^ quo igitur Virgines Veneri facras , in manus ▼iiorum traditas fut^ , 
verifimile eft; cujus coniimilem inter Peruanos legem fidere eftin 
GarcilafTo de Vega , Hiftoria de ins Inc4s. De Sacris , quas in hono- 
rem Anaitidos inftituta fuere , eorumque cum Saturnalibus convenien- 
tia, kge Voflkm de origine & progrellli Idololatrice lib. 2, cap 22. 
A^tahes^^ue, in Qrientalium imitationem , Lunam colucrc ; neque 
WiiiNHiiifMI fiKKJfiOiicnte, fiibdfvafiifioethpiiiinibus, reiigio fuir; 
Sokm, Lnnam , & Aftra reliqua nempe onanmtitier v«nerabantur. An' 
vcro Luiui £ib nomine ^&t» ab Arabibusculta ftiit, quftnadmodum 
Ci. Voifius cenfet, dubitari potcft. Veniis enira Vrania , quae ab iilo ad. 
Lunam reducitur, mihi heic matutina , vcl vefpertina ftella videtur: 
quam lcntentiam ezloco abeodem Voffio addudo firmavcrim. Hcrod. 
de Periis ait 




aim jam ah imtio : poflea did^^rttm fieripcareetum f^ranta , &^ Ajffriis 
edoSit^ & Arahtb;4s : vocant autem AJjyrii , Venerem , Myltttxm , Ar^es 
Aitttm» , :ter[« Muhram, Quid rheic manifciUus, quam quod le A/u/if 
' Lu- 



. Digitized by Google 



GENTILIVM. 3t 

Iiiinm,Mylitta Aflyriorum,^: Alitta Arabum rmum^Viftffc Flmercm^ 

'^SStaitqMiMia^^ Vraoia enim 

SielUB Veoens sque competic ac ljamiJ6d patzvit fonsJkm Hrudi^ 
tus »^x^3i^ Philolbphorum five Vencrem«on ita innotui(Ie,ut in cultum 

adfcilccretur : fcJ quid clarius Solis antefignano ? quaproptcr, pacetanr 
ti Viri , exilHauvciim Lunam quidcm al-) Arabibus culram iuAh , fcd 
non ubique fub hoc nomuic; quuai Vrauu cLiam Stclia: Vcacris compc- 
tat; vel forian etiain Fortunas: coi conjidaraB kicem afioitlocus in 
Ph^ftrio : jiitd barefis $h lueLei « rigmam , (juitm & ftmmme ceeU 
fumeufMt,qmm(SCieUftemv9BMtmyifrtca. Dc cuius cultuliio lofp. 
•QuoddeCxMi, Ai||t>icoquoqaenwiiiae, pofteaa&rt idcm VolGus, 
mihi Hefpero^queac fAina; convcnirc videtur. Ab .£gyptiis quoque 
Lunacuka foit. I luic l(is uitcr liloi» nomen , ut teibtur Diud. Siculus , 
iS: Plutarcluis : quod lit verum elle fatear , ex liide taracn humidura 
iliud , quod pruicipium eii generationis , intcUigere nonnunquam li- 
•cet. Hujus ftatua fin<^cbatar coniuta (quod Lpy fe iimu^m fymbolnii^ 
fix palmarum^fb^ h:u)ens calccamenta j quem to jnqdiamptiyi^k^.i^^ 
cis deicribitur : Vidim^E ei vitui» eraoc confecratas j neque enim 
vaccam illi madarc liccbat. Huic imprimis Apis facratus.fuir, qui Grae- 
cisEpaphus. Ita Amm. Marcell. lib. 22. hucr an.mdiadrttic^MS obfervA' 
mmbns cofifecrMa Alrievis yipu fknt notiffm^ : AlnevU SoU facrata efi , 
uiipis LfM^y (^c. j4pp auiem^non Bos quictimqHe , fedqiu 29 wftas pof" 
jttefiUr^s bidine, , Hi|iic ex6ilgurevel Luns fplendprc conceptum tr^- 
!dunt ; iauab. &x»acttla^^d^ (alit^c^i mortuum vocant Serapin : i$i 
vero indeHd»a»rum5mfifa^|yy^^ relinquit Geiherus. a^fmfr.M 

Eufebiusetiamcx Diodoro inquit: Ifim I.r.tinc Fr^f.im diccrc pofru- 
mus , Luna^hoc norainc indito , quali lcmpiccrna prilcaque lit,cui4 
Cornuapingunt : Sncia cjus Bacchicis non abiimiiia^ uti nec abiiimi,- 
lis ex frontc laitem figura tuit. Idco Nalb ; • • ' ' iw 

AccedantcapuicornMa,BiicclaH6eris, . . > *. , 

Bacchum enim comutum fingi , docet Djod. Sic. Hilce de (acris Apa- 
Jejusait: Sicuti m Bacchi Sacris Sacerdotes phanatidpcr platcas & opr 
pida cymbalis& crotalis peribnantes obltrcpcbant : ita fimiliter m 
1/idis fivc Syriae Dca: fcftis , brachia dilTecantcs , vcl moilibus fuos 
niulculos incurlanrcs,(bpes a:rcas argcntcafquc multis ccrtatim aftcren- 
tibus, iinu rccipicbant patulo. Apud Cithorenfcs ctiam Ilis iu cultu 
iuit , ut tradit Paulanias j cujus in honorem binx quotannis celebra- 
bantur nundinas. Verifimile ectam eft vitalum aureum aliquandiu inter 
Ifraelitas culcum fuiile ; in imitationem hujus ^gypdonim col^ 
... ■ • • ■ W 



Digriizeu by Coo^lc 



36 • • D E R E L I G I O N E 
tus conflaturn. Cum enim petcreat Ifiaelitje , ut Aaron faccrpt illis 
Deos , qui eos praecederent , quia nefcirent quid Moii acciderit, qui. 
illos h terra ^g) pd edttrit , idpondit Aaron , fos vefMtm b0htt Mhmf 
qgod ubi obktumdlfct, projedl in ignem, & progrefliim inde vinilum 
2xtt. Dehodiemo cultu Bovis in diveiiisInduB Orienudis re^ionibus 
noni^Mtseftiltjplurahic fubjunganaus ; quum commodior , ubi d&iUo» 
tum religione Icrmo erit , cultum hunc tradandi occalio profteti 
Intcr Afros quoquc culta fuit Luiia. Ita Herod. Svan j iJa/m (rfA>jytj , 
^Kvoiffi Ttiir^n ^ Au'|3u8f Soli & Lunae {blummouo (acri- 
ficant , & quidem Afri univerfi. AGmcis quoque cultafoitLiina, cui 
nomcnintcriUos A^^TfpfjCujusmenrioncmfacitfcriptor A<ft. Apoit 
cap. 19. .M«?«Ai) iffitp* E<pt<n«». ARonianisijijoqucculta fuitLtf- 
oa.iiibtioinineDianrc, quod^Deavel Divalana kix,^ ovyKoulu) con- 
'Ibtom videtur. Uti enim laniis Sol , ita Luna lana Cl. Voflio eft j fed 
nequc lanus idem lempcr Sol , neque Diana, Luna fuit. lanus enim qui- 
dain in Italid prior Saturno regnavit , agriculturamque docuit , unde in 
Deos poltca rclatus, i^c divuii honores illideciwi, Dianara etiam aliara 
ab Luna extitille, docent vcrba DionyC HaU rdv^ y,hlu n xj eiXnvvi ^ 

rije Qt4fi»9 (diis Diisy^^/tos nominare Gr^cis nm eft facile^ in omntbtu ersam 
Cnrits menfas Jnnom Qmritta; pofitt ; (j^^^c tbi fuce (ttnt nofiro cjitoijHe temme, 
Ex quibus patet aliani aLuna fuillc quondam aeamDianam,aliiBEi \ IHa*» 
na Iunonem,quarum utramque Lunam iignificare^cCMMi^^^^iH^Qimi^ 
Voffiils : verQifientmvei^,ex Symboli^iqii^^ 
iS[^'Lunx quadrarc po(Tint. DiftinSas tamen ab initio foiflecenfti9V 
uti qnae d^aaimalesfuerint , in Deos , vQlaftra relati j facile tamen con- 
ccdo Dianam in Luna , Lunam in Diana cultam olim fui(7e , non ita ubi- 
quc ialicm hincMiem , licct vcrilimiles tantum , ad lentcntiam luam ad- 
ftrucndain , adducat rationes Cl, VoOius. Ad Lunam etiam JljthnM» 
pertinerc, vLiltidemCl. Voffius: fed mukas fuiile //^i&iMf , teftator 
fcS i ^Kil^ /tl. qoas f*oy>sixisf , id eft, circa partumlaBorantes , vocat : 
q[uaproptcr Iunonem auideni , Lucinam , qux partubus praeficiebatur , 
non ita Dianam fignmciri , cx Ilythii^ exiftimaverim : ita tamen ut 
■non negaverim , quin ex multiplici ejus interpretationc , Dianoj ipfi 
quodammodo conveniat. F.quiclcm confufacft admodiim Dcorum an- 
tiqiiorum nomcnclatura ; dum cnini Stcll-e Sc honnncs cognommes 
jpierique fiicre , dum ctiam dc iis lcrmoucm liabebant Hillorici , PoeQi$i 



Digitized by Google 



G E N T I L I V M. 57 

Philofophij unufqiiiique infuumtrahcbantrcn{um (quantum fieri po- 
tuitj divcria in divcrlis regionibus vocabula : auapropter etiamcvcnic > 
ut qus illi gcnuino , aiii myfiico , vd Synuwiico lcoib tndidcfitt 
^pta poitais , dbm fBter hsic F^oecB liceiictft ^naciflin va^d ufi , omiuft 
temeraverint juttde non ica ^cilis in apertam vetitatis diiqaificionem dfr* 
mr hiice^BCulis nofh-isaditus. Ceresquoqiie LoiMB QOflieo (iiit: liOQ 
•HObis teftatur Servius , in Virg. i Geotg. • 

(/'os 6 cLtrtffima A^fwtdi 

IjftrmM, Lthentem Cisio <ji4a: ducuts aipum , 

Jjkeir&JmMCem. 

fh Totione offidemm mflrontm varns m m uAm appeliatm % mmi mmmSmm» 

etmdemLt^m»,eiindem ^poUtnemvocam: JtemLunm timi m Diajuim, 
eandem Cererem , eandem Junortem , eandem FrofirpMom , dmott. Scd hic 
lunonem faltem Lunae nomcn elle , docet Servius ; cui eciam concinic 
Apulejus , qui candem iacic Dianam, lunonem , Vcnctem &BeUonam; ^f-h i 
efto > led improprii : qttamdi?et&iiiter ie nomina \ mefibnsfaebiBt 
' fiiifle, ti]mOeneelogica,tumhifiorica^ tiimQfiMtas,tiimmies,tim 
veflitus , tum imagines , turaXemplay tum Sacraeofum diver^ teften- 
tur: quod pluribus oftendere non eft opus. Quantumvis ieitur in aii- 
quibus convcnirent De« iUae , ita ut vinbus fuis contra maJa quaedara , 
humanumgCHus infcftantia aEquipollcntcs ellc credcrentur,adeodiver- 
ibs tamcn eorumcuicus, &c. fuiile ,cota affirmac Antiquicas , uc haud 
• viderim , quomodo ad Lunam &tis reduci queant. Quuxl minus miriiin 
.-vidd>itur , fi tniztaB virtatis plurima idim miffe veterum nominii fepi>> 
tes: iu ucliis aliquandbiLiinam , aliqaaiido pafHvam itrum natulain 
fignificet ; Rhea 8c Ods , nunc Dianam , nunc 1 cllurem indicet : atque 
eundem in modum pairima alia numina , quorum hoc in opere mentio 
fada. Dc Rhed five Ope, quae Deuoa macer vocaudi, iu Ovid. iib. x 
dePonto, eleg. 2. * . . • 

uinte Deum Matrem cornu ttbicen adunco 

- SciftmsakimfemfimmltideDidtke i 
V»d£ tmm^Svm^jmkkmmrbabet» 

.Suada (^uoquc Dianae nomen , five attributum fuit , ut videre eft io 
Pau^nia. Vcnus ctiam aliquando Luna nomen fuic , fed qb Symboli- Psuf.Ht 
cam aliquam virtutcm j quomodo etiam & Jhho vocata fuit • quum ta- ^**** 
men Vcncrem , (fcih quatenus animalc numen cflet ) pellicibus favcre 
uederetnr ? luoonem illis tnfeftam cilei itt lez Nirm« : FeUex adm 
nmimmgtoifi90n^^ ii^mftimmmft^tfmAiudiimlfifci^^ 

. E. ^ icentias. • 



|S DE RBLIGIONE 

«endus inter Romanos Veneris nomea fuUTe ^ ait Macrobius 1. 1. Sa< 
tiim. c. 12. Cinceo edflm Vano coiifnidt,affiniiais nomea Veoeds , nc 
iob icgibas qaidem apud Romanos ^ vd fjitumin , vd GraEcum fiii^ » 

3uod conjerairam Cla. Seldeni firmac , ut Vcniis ^ Bmt Hebraico de- . 
uccretur ; nobilis illius pellicis hiftoria una cum propudiofis cjus fa* 
cris , ex Oriente arceffita : fed neque uUi fuere Dii Animales Gracco- 
rura inter prifcos Romanos ; ncque fabulae eorum (de commerciis im- 
mortalium cummortalibus) admilTae tCraporibus Romuli &c Numas , 
ut legere eft in Dyon. fl^. 1. 2. ProierpiQa quoque five ni^9%<^6vn fiv- 
mmf Lunam %tiificat y. &d tamproprie , cum iiib noftio eft Hemi- 
jlphaerio. De ea fMfimt Oipheus in hymnts, Sgtt Onomaaidcns in ini* 
dis 9 ubi hanc Dcam compdhms , aic : 

Evi^sr^^f , xapcf or«, Temporum coi^tedrtXg U/cftrafiXed' 

Um farnM , henc luccns , cornuta : At tum aiibi iuvocatur 

nA»jT«v(^«BAuiiu«<J»|u«p;— — — ^Uaoms venetamU Hxcr ^ 
mcfytM vbm ddtrix : led noc quidem isue/njSt , vel fivfiiiuSc imeUt- 
eendum. Hatonis enmiaxoiem iiiiflei teftantur Autnoces;. ade? ot 
^efiilcori^ ab his ad ilios plerumque trahfeant > dutn hominem in AftiD» 
Aftrum, inhomine colebant. Perfephone autem & Ceres intcr illos 
manium prasftites crant , id eft, animarum , ubi corporibus excellerint. 
Proierpinam etiam vocatam fuifle M6A6Tw<r»j , tum Theocritus , tum 
Porphyrius teftatur. Quum cnim Anima: plerifque Gentium 1 bcoio- '* 
gis iMMsmt five Apes appeilarencur ^ ob vitx dulcedinem , quacorpo* 
•fibus cxataB finuntur. De hoc videatur Porphynus 1. de Nyofe antro. 
nbiinteraliaait : Lunam genexftdona legiiiam, Apis nomcncla t n ta m 
'sapiid pdicos haboiile ) Apes k bubos jnocmtas j^^wvr cognomlnatass 
■qnod nomen etiam animis ad generationem pergcntibus attribuitur : 
caeterum non (impliciter omnes animas ad gcnerationem prodeuntes 
nominabant Apes , led duntaxat illas , qu^e vitam hic ^dur.^ erant ju- 
ftam, iterumquc reveriurse , poftquam ieciiTcnt , j^ux diis grataeflent : 
ctenimAfiiciiiaattim^eftadpriftniamlocam tmfd ibiinim, juftitisB 
ftudioinm, &ibbriecadf $ mdcfihriaficrifieidcam melle peraguntur. 
Haec Porphyrius. Luna etiara , quumapud Inferos illuminat, Lw.rd€&^ 
ut Sol ,quando inferis lucet, Zi^ Vocatur.?ide Liv. 1. ^.Tacit 2. Annal. 
Macrob. Sat. c. 14. Tandem Hccatequoque Lunaeft , proprie T^iuJ^f, 
iive Triv:a dida. Ita Varro 1. <S de L. L. Diana cft ab eo dida Trivia, 
: quod in Trivio ponatur foro , in oppidis Graecis. Scholiaftes quoquc 
• Ariflophani£ aic : Hecatcn aatiqmtM cdMcre $n trpviis , frtfteres qtted em^ 
dent ^ Ltm m i&Dkmm^&Hmmvtctem* Hojus iiiliolioian co»- 



Digitized by Go.-k,^^ 



- G E ^ X I L I U M. 3^ 

na m triviis pofita , quam mox abriperent pauperes. Sacra ejusmodi fi- 
nc ululatibus , reluti alia ; nec iine hymnis & cantibus fada j quem in 
finem Matrpnas dcdx fuerunc , ut ^ Servio prodicom , in loj' 
CBm 4. i£nei'd. • . 

Quemadmodum Hecate fuic t^plictncie » Utf canis^iis Cerbci^ 

tficeps. Tib. 1. 3: Cni tres jHnt Imgiuc , tergeTntrtunupu caput. 

Dextrum fc. equi, meaium hominis agreftis , Gniftrum canis. Hefio- Or;*. la 
dustamenilli tribuit capita 50. ab Horat. 2. Ode voc^tux Be//ua cerfti- •^**** 
fe^s» Atque h£C de divenis &i>M<eappellationibus inter Gcntiies 
didafunto. . ExquibnsTideieeft nomencUcuram iHam ingenton par-; 
timez vomsdtiDnimliimiiiariumiiifljonim . 
liquis exerant, partim etiam ab hominibus in Sydera reutis , Oftvn eflle } ^ 
dum Aftra in hominibus , homuies in Aftris colebantur. Adeo at oitiiiei 
quotquot Heroum, vel Heroinarum olim fuerunt, quibus five ex meritis 
propriis ; five ex populiadulatione cxlura aftrumque aliquod particulare 
obtingere crederentur , tot nominibus novis Soii & Lunje, tum Aftris 
reliqtais cudendis aniam prxbuerinc i fed Soli & Lunae prxcipue , de 
qatbas.DiocL Sic. 1. 1'. Ti^f «v6(i»irw W wttKinov ytvoi4»ue «vei^hiyl^uvmt 
eit r niefie» iffi tIw rmveKm MaS^hmylufmt , ^ ^eiiufMUevmt 

On^tf , tluj ^'leie «yoju«V«tf. Honmies antiqiiiflimos mundum iitpra le 

contemplantes, nec abftjue ftuporcadmirantes,Univerfi naturam exifti- 
mafTe Dcos eile aeternos , & primoi Sokm &Lun^, <)uorum iilum. ^ 
Ofirm,hancJUinappellari, ^c. . .•: 

CAPVTVIL 

NOnSol &Luna tanttim , fedftclla: reliqus in honore Sc cultu 
fuerc olim, & quidem alise prae aiiis. Stcllas in genere cultas fiiille, 
docet Plato in Cratyloj ibidem etiam antiquiifimam iSc maxime uni- 
veffilemreligionem commonftrans, ait: ^eufofmt (mI ot ruu Tt^unt 
T09 «Mfiiwme ^ '^ *jak>eUek rnxMs fjtivnt $iHt nyHiQi , uoan^ vuS., 
flroS^o» xSf ^Cdfm f Am^ §fM\w , if^ ytMit ndV^fff^-» i^eaw.t • 

:Qig Otfciam prmi iitee^e, ii videntur mihi lUos fibimDm txi^KUt/e, - ' j 
ijMos nunr etiam Barbari multipro Diis hahem , So!em, Lunam, 7erram , ^flray • 
delnm. Idem in Timseo , & Legibus d\c\t , & Mundum Deum cfte, & 
CaJum, &Altra, & Tcrram & Animas,&c. Xcnociatcs quoque ^-^o^'^ 

Planc- 



Digitizca by C.jt.)0^lL 



4^ D B R E L I G I O N E 

cseMJt Planetfls , ScdQas Cado infixas, Sokm, &t Lanam» Dedi Aanic : 
i^- "^- ihes, Mundum & Aftra : quam opinionem (anzftnint plurimi Philofophi' 
^jfJdsi». cg^^cgii ( ut videre eft in prifcis Authoribus ) tum prajfertim.Stoici , qui 
hMM. Stellam efle corpus Divmum exxthcre compofi[um , ajebant ; ubiex 
&eJ.i.da srhere lupiter iiucliigendus. Ita enim Ennius : A/pice hocfifbltme candens, 
^^^' ^^em tnvocAnt omnes lovem. Partes cnim lovis Sydera habita fuifle ^ 
ZtmtfU S^toicis olim,docct S . Auguftinus liK z (fe-Civ. Dei. Ideo non iblununo- 
MmA. doVitam, fedintelUgentiam&iapientiam illis tribuebant : mmtteoam 
J^Mfijfmti vocantur ^ Pliibne j & eiyih^TU d^M», if^wt^nuOi^tfs^w ^'* 
rbik L d» ^^S^^ divinie (3 ptdcherrmm. Aiifiotdes quiddam amplius innuit ,> 
Som. Sydcra letherenm locnm obtinent , ejni tjuomAm tenmjjimns efl, & Jcmper agitatttr, ' ' 
OeMH.D. ^ Jemper vtge:, necejfe ejl qnod Ammal inee giqnatHr , tdon cjnccj-ie fmjii acer- 
rimo , & mohduaie celerrtma ejje. Ablurdum enim pucavit, m ea parte,qu» 
litad gignendaanimaliaaptidima , animal gigninullum: quam iec\tea-- 
tiamhodiemo die Philolophi .plurimi tuentur. Et ian6 woen tjhM^ 
probatiflimi Authores Chnftiamcenfcnt ; Sc cum primis B Thomas^ 
Aquioas, & alii, quorum catalogum in Voftio lib. 2. oe IdoL. vidcre eft : 
licct nonnulli ibidem addu(fli,contrariam huic opinionem ample<flantur.- 
Veiumcnimvero fi vivuiit, coli pofTc aliquo cultu lacro & religio/b,qua— 
: Us Iiominibus fandis convenit, dodiffimus Jeliiita in dirTertationc ful dc» 
Caelo 4. putat : Majorem quippc honorem, & cultum Supera, quara in- • 
fera,aBtenia <)uam caduca,mereri vi<leQtQr,tum pndntim imer illos, qur- 
poft hanc vitam ttansadsm , fielicttatem lempiternam in Calo & Aftns' 
dari fl96ielfaiit Turpe 8c indecoium enimcxiftimavcrant , non adfe-*- 
nerari ea, undc ortum duccrc, 8c in quje rcdirc animas fiias (Deo fumitjo 
ita volentc ) crederent antiquitiis Philofophi Sacerdotefque Gentiles. 
Poft Solem & Lunam igitur , quinque erra.'tc<c in honorcm & cultura 
adfcicje olim crant Stclioei cujus pr«cipuam fere (lalcem inter dodiores) 
caofiunvidereeftinTuUio lib. 2 d^Nat. Deon Maxime vero ad&lica* 
biles iimt motus eanim quinque SteQanim, quoe faifb vocantur Ermita, 
Nihil eiiimenat , quod in omni sBtemioaCB oonfervat progrciTiis 6c 
fegrenTus , Ddiquolque motus conftantes & ratos. Qiioa eo eflct ad- 
mirabilius in his Stcllis , quas dicimus, quia tum occultantur , tum 
rurfiis aperiuntur, tum abcunt, tum rccedunt, tumantecedunt, tum fub-. 
fequuntur, tum cclerius moventur, tum tardius j tum omnino non mo-.- 
ventur quidem^ (ed.ad quoddam tempus iniiftunt ; .qi^runl ex difparihoa 
inodoiiibusliM^ Annttm Matheimdcum ^^liilhave^ , qui tum.n 
efiu:itur,cum Solis Sc Lun«,& qmnqncerrantiHmtJ^^tidan fntcr fe com- , 

Eiiradoiieai, confedis omnium Ibatiis, eft faclila converfio. Ha»c Ciccro. ; 
ter trrsttMt autem primo cuita.tiiit,poft &>km & Lunam, iplendidifti- 
-'.1 ma 



i^ii^uu.cd by Google 



' G E N T I t I V m. ift 

StettfMmlllU & tvy^m^ Solis lidoHBS:, 

fA^^ci^o^iti y (ica cnim vocabanmr ) maxime e(Tct i»^^iSMi|iii^ 
Homerus : ^aartf^^Sf xat^/?-^ c* j/^Vw tfKTtif . ■ "! ."lui*. 
■ * J.^LL.x^f^ff^*^ *thcreo longe pulcherrimHS erbe, • ^ • ; 

'^iCillfiMiSiiiinutn inter Grzcos «wV<^op^ , inter Komanos Zjtetfipr 
I quod att i fi bmttta qnoqiie Luntti<ittdm,ut pote qucloeein cxuBunn 
no(f^ea£Smti Tandemcciam & ^"«MWToeabenir, ah iik fc c^exCeA 
&:Die nati , cujusin Elide delubrum eft j m retertur in Cic.> L 3 de 
Nat. Deor. neque enim rel Venus ^phrodite, hoc eft ek (j^nrak maris orta^ 
ex quA & Mercurio Cuptdo fecundus natus fuit , vcl illa qu^ ex love pro- 
creata 8c Dione , qux nupiit Vuicano , ex qua etiom 6c Marte natus 
.ytmcras didcur j'vd illa S^m^Tljnoque cono^ca quoe Afim» dicitor^ 
;qaafliAiiotHdi.iriu)ifi&it^^ edliini in nome Liban* 

^e^g^s fuit, ot fmtar ^acrobiusj capite obnupto, /pecie trifli ^cieia 
juanu laev4 inter atnidum {iiiiinens , qui^ lachrymans ) Veneri Cxldli^ 
vel Vraniae competcrc videtur : Qj-^itf cnim aptius fingi inter myfticof 
naturas Interpreccs potuit , quamutaCaelo Dic originera ducerot^ 
qus diem nunc ancegredicur , nunc fubiequicur : reliquaenim Venehf 
nomina nihil fere cum \Pliajphoro noftxaiymbolicum obtine^ vtdenturi « 
tametfi.faendnm , Afmite^tumisfk* ad*'5t8Uamfaancdefignandam» 
noaiisfiointer Vetaireftiifiirpari: Bjit^ VeuisB:ifaiAmnIji^ 
<qiia.Cie. 1. 2 de Nat. Deor. mendonem fadas itne 'Vertifaqpridnm 
:-oentina, de qui Pltitarchus in Caufl. illam ctiam Epitymhiam vocans, 
Cujus Delphis cil imaguncula; ad quam dum hhant ( ut inquic idem Au- 
thor) raancs defunclorum evocant, ii modo crcticie fas eft. Vcnus enini 
Qti generationi hommam, ita & morci praseile crcdebatur: neque alia cii: 
Venns iUa, ut opinor , quam qaasi Pftd&nil interl^UBls idniananKnr, 
cm AthenieaiesSinudachrum,4itHernijBquadfatnmdicavetunt. Hujus ^*^*^ 
• Vencris five Parcae filia Venus CaBleftis,five /iwwftf dicebatur,quaE PlatOfc 
>.-nicjspi$ixcu€ AmoremdivMHm fignificat : fuiti& Venus^^ftiZryAr, & Venus 
Anrbata, & Venus Caiva : dc quibus plura inter Vctcres rencrias. V^cne- 
ris Tcmpla memorantar Dionyf. HahcarnalL 6c aliis inThracid, in 
Zacintho, Papho, Rom4 , apud Leucadios & Adienies ; quin & xrarii 
Veneris LibioiWiQeaiittit ioemDion. de quo poflfainbi delnnone Lu- 
<itA } de oblbfenaiiin^cNikas V)Bai|i%4i:q^ , fitperiuk 

«qoaedam diximusj Firmicusdiiiit^li^wf, alia adijcit ».adeo ipurca, 
tum praeiertim inter Afiyrios , ut pndeat verbaejusaddnOBKS aecfiigit 
Hebraeos Ludfcnim Vencri fui/Te facratum , ut in leH i4,i2. docec 
Tarottm , & pluribus commonftrat do<?^iff. Voflius. Etiam temporibus 
antiquis Veaerem coluere Ifmaeiitos ^ eum xitem cultum accepereab iis 
^ ' F . Sanec- 



cd by Google 



tmtb 



4t DE RELIGtONB 

Saraccni, uttradit Huthymius Zigabenus inPanoplia; quem tcnucre 
.€tiam ul^ue ad Carfaris Heniclii tempora ; Steliam illam eorum lit^guci 
Chabar, iive mAvu^ vocantcs ; «Sc aou abluduat Maliumedaai Stcilain 
Veneris «ppdfiiibes Mmt , qudid '€i»^ HdMvee ^vttbo <Cskpt , id eft , 
. ttagnus, forfiis,-dedacicredit Voflius. Precatboe» SanieeDOfuai'^- 
dit hic Voflius ex Cedreno in Chron» iH-ikM jHlt^ »» K«6«p. Vbl a^Sv*» 
*JL»M exponit Dens^ Dau, itt p«'^«v , ov^ major, Ky€«f n fnyihn (tHTnr^ 
«tA»j»>; ^'(^^oSiTV!, Cubar magna ( puta Luna & Venus )ubi Cl. Scl- 
dmum lc.]ucns VoTIius , ait , Ccdrenum dcccptuni luilTe de icc , cjuum 
iit copuia , ut licbriBis ^ , «^uarum lenfus lecuudum iilos ell , Detts Dens , 
fM^«foJDMtr«c^5^ Euthyiniiis , ic&ioiem^ 

•»1«^'" puto,adduiiiAttey^^ 

fif^A»] («T«»ii (rTA*;v»; ^cf^ * Acp^ocT»'!»}) ^*. quod fic redditur ab Euthymio, 
ut (ignihcet ; Dcus D::is major, & maq^u tlU ( Luna n:mpe f^enuf^tte) Dea ; 
fibt verhftmjxii^uv Jc. majar j quod ab iliis omittitur , ab Euthymio inferi- 
ttir; ieniuique Sptius precationis clarior fit j ita cnim Ibnat, ut licct 5tclla 
« ^IMMqflMHiHigaa iovocetur , majorem tamtaVMktft fiMsDeinfefTe, 
l i fltoM g tekenij neqirtfalrVigdioqtli diligentiffirtius perfj)exit,quod 
IC«6«f alicubi KyC<if nuQCapatur ab Eatfaymio» Cultum Vcneris iive 
Lucifcri apud Saracenos extitide , confirmat quoque B. Hieron. in Hi- 
larionis vita, quibus, uti etiam Mahomcdanis , Dlcs rcnvris hcbdomadis 
finis eft, quam Gmma , hoc cil ciwoi^iy nppcllanc : cxindc porro eft, quod 
iorent per SteUam VenertSt quam Stcilam cuncntcm iucidamque vocant : 
lljriiictifiitq^^ opuTiiiiiifBf {cripcmiijBveaturam credunc 

mibmBMak;>kn»}:j^, NeicitfireKKaBloeiisAmOfrc* % , 2d, ^mtfu 
Siccfrthre^emvtfhim, ^Chiwtem ijnfgittes veftnis , Sydus Dei vefld,^ 
fectfiis vobis : huc rcfeni poflit : licct enim Cochiab heic B. Hieronymo " 
fit Venus (ivc L.ucifcr , five Bcncth , an tamcn Siccuth lit idem ac Suc- 
coth , dubitari potefh Iplc quidem nihil lieic ftatuo , fcd peritioribus 
lingua; Hebraicaj intcrpietibustotumlioc dilcuLicndum relinquo. Tan- 
iitimdkm ^ J^eriulnofc £iicifeiiim« eokre , rcrum ludicarum fcriptor . 
tndk. Pluiima quideixialia deStdla Vencns dddacuntur^fi qpmiaStit 
I;«naB ckejcat& decrefeat,ac cum plena fit,tam>remod^difluik terrl; ccfis 
niculnta nurcm, cum retrograda> & tcrrisproitiaia i itemquod ad Lunas . 
modum patiatur Eclipfin ; quorum neutrum tamen his convenit lolis; 
led prius in Mercurio quoquc locumhabct ; poftcrius ut in V^enere «Sc 
Mercuno , ficinlove , tclclcopio fibi dcprebculiim , tradit cruditill. 
MeHamiosifr Geit^ c.i,v. lo. Item Vorro apud Auguit. 1.2 de Civ. Dei 



Digitized by Google 



O B N T I L I V M. 4i 

C. J. ait Caftorem fcripfilTe tantum porrentum in Ca;lo cxtitifTe , ut 
Stella Veneris mutaret coloreni, magnitudincm, Hguram, curlum; quod 
£i£tam neque antea , nequc poitca lit. Scd quia hxc parum ad in(h- 
tutum Qolirum facianc , quura , qus iit niaximc antiqua & univerialis 
xeligio, heic fi)|umraio4t> propofkum babetiBiis tndai^ 
8aruitn,fguiQaeculcumtiaiiGiiittS» ■ - 

, MtrcMm Stella po(t yenerem y cs tnom&o circa Soleiaiiiaxime coii« 
^cua,olim culta fuit. Quura cnim futi rite ^ Voflio ob(tTvatum}Mars, 
lupiter, Saturnus , qui iunt fiipra Soiem , carcant cmcrlionc vclpcrti- 
na, & occultatione niatutina ; c contra Luna , quia eli lub Solc , nou 
babeac,eixieilionem matucinam^ nec occuicacionem veipcrtinam; m 
Venoil^jMierqifjo, quiaeiitivEiiSaiicSolcni» itt(>perdimicliuidc»f 
|>u$ io&riores , per dimidiua|i ibpenores , utramque emeHionem y 
ucramqueocculcatioiiemhabemus 3 ab liis igitor Solis comitibus io- 
cipicbant , in rcliquorum deinde Planctarum culmm transeuntes. c^rwcaii 
Quanti fecerii: liunc Stcllam lulianus Impcrator , lupra rctulimus j icd >^-t't- 
nec [-'orphyno m minori vcncrationc tuit Stella hxc : utriufque enim.***' 
hiyn a i^iatonicis cantopere dccantati , 0 E^^junf <a^{»^>v^( dicicur Mer-^ 
cari^s» tammionis, tumorationisexlitbitor, & se^Mcientator j poflai 
vero fubdic, hly^i fSH* «a/m £'(jt«9c> £'x«tif ^icM «f AiiV»} ; Uitu ille iik^ 
S«U A4ermuutfi\>rofrie,dt€rver9^^mLum, Hecate vtimm* li^ajpiif^^t 
addit, ut hoy^ ille nw^t^ live comfofitiu E'^fJic7mv dicatur , voO||M||r 
ex Grxco 8c y£gyptio numinc conflata E'f^«v«(n^ , dc qua Apulejus ae cmmi 
,/Egyptiis loqucns , Enu iht yJfinbis , (^Mcm Afercm ii m dixerifnt, & q n ca- 
fite canino effingebatur , ut ex eo Aierc/tru ftgacttattm m nos denvatamttUiUs" 
ffmtm,^ aucer tamea Diod. S»^ quem ii placec Tide* H»c Stdia-«i« 
mo tolca abud Orieticales vidflcur, tom prrccipue Babylooios , 3^ quuHi» 
5<fc/;« vocaLatur , ucHefychius docet. Aliud porro nomen cjusinter 
Orientales Mertholis , &r dcinde Margenah ; & inter iEgyptios Ihoit^ 
vel 77;m, ut Cic. lib. 3 dc N. D. rerert. inter Grxcos E'f pJ?? , &c f»A.- 
€wv, uti antcadiximus , nominabatur , & iiitcr Romanos Mcrcurius ; 
cujus quanca vcueratio fucrit , cx Scneca de Ben. cap. 7 videreelt, ubi 
ait, penesMiercurium, rationem numerumque , &,ordinem » & iciea-* 
tiam eile. PturVs fcil, aoiQlis vi^btiir Stdk Mercarti ^ca^cft cnkB tUias . 
ad tcrram proportio , utip adi. uti Veneris tanquam tf, ad i. ) fed. 
maximx virtucis. Mis cnimdualMaStellis , SoHs indi viduis oowitiib>as^ . 

flurimatribucruntolimNaturaimyfteriaGentilcs. Mercurium, quem (-^^j^j^ 
Gallis maximc cultum ait Ca:/ar, puto numcn animalc fuifle , licet^c eit.Q*ifi 
ca qux de Mcrcurio illo pcrhibcntur, Stello: Mcrcurii avy.QoKiy.ut con- 
vcniant ^ coquc magis , quod cultum Gallorum a rclic^uis nacionibus 

F z viom 



44 r>- E R E L I G I O N £ 

iKjii valde difcrcpant^rafuifle, fubindicet C«far j nequealius fuit cer-' 
tcquimcrcattfYAm mvenit, & viis pra;fuit , cujus in honorem , acervum 
kpidumad ilatuaui ejus , qu£ in triviis-piemmque poiita fuit , conge- 
tere, toiii: pciiDicias fruduaiii ponerc , in giadAiii futtonim , quondSni 
lolipnefiiic H«eniDfeminnuitSa]onic»i,Pr0verb. 2^,^. Sicmtim - 

wmiit Ufidem i» aceivitm Mar^enahyfive Mercwii^ ^trikminfifienti- - 
hmorem. Scd noii inutile iliitithid iacerdotaic inventum, utviajirto 
roodo a iapidibus purgarentur : atque fi jEque utiles fuiilenr candli 
oiim lacerdotalcs ritus, haut ita populo impofuiflent. Hxc lapides ja- 
eieadi coniuecudo etiam obcinuii; apud Indos Sc Arabes, & Saracenos» 
liodieqiie in diieft apiid MoliaiiiiiieckKK», atobfervat Voffins; for- 
te Veiieri aibuta&fit^ onot bic,¥cl- non abfimiiis^queiiiadmoduaii il Vin- 
GendoBciL Spec. Hi&ts^ditotdeYitgalilercitiii,^, utVirgiiins 
•it':' 

— 4»imM $3e evocdt Orco 

Fallemes , aliai fUh trifiiaTartara mittit. " 
Non opus di ut piura lubjungam. Per Mercurium; Solem inteliigi , cx 
Symbolica aliqua virtuce inter quoi^am oiim , nobis author eit Ma- 
«iesb* lib^ X* Sat. HercuIemetiaAeadcm e» cauHa 1110» numen , 
animale certe, ac Mertuhum fiiiile , monftrac GvnafiQs. Sed de He- 
^oibusinDeos reiatis, optime Dion. Hal. lib. i. veterum Philofopiio» 
rum iententiam expiicat, ubiait : Mt^^v J 9-«8 (£ ^vnrS yivag Ow*^- 

Shuiyvof^ov H'p<u'«» (pluua4 ytvQ*, ^iedta o^nxdammter Deos mmales 
Hotwa, qnam Daemoimmgenm^tmt^Mmc homimhHsfiinunc Dm admijcens^. 

umrii, Sed &bdla lepide. iftideRtfuf apnd' 
Ctc lib. 9 «le N. D. .Qigi i jiftBmmy ViJiMmtm, A4mmri$mt ^ mtem 
tkfs effe dicis 'y de Heradtt ui£fiiiUlfi§/Libero, Cafiore , FoUuce djib/tabis y 
atefne hic qiddem colmftier aejne aciiii^ afHdqmpiam etiam multo magis. Er^o 
ht Ditfnnt habendt mcrtalihm nati matrihus t Qttid AYiJi<eHS ^ ^ntoliv.edi- 
citfir invmoY j j4pollinis filtns', Ihefius ^ ejui Neptum ^ reltqm , ejftoYtfmpa- 
ttes Du non erant\ w Deorum numero .'' Qutd, quorummater? opinorettam 
mt^is, FiemmmjmtCmiiftjuorimmmerejilibera, tibereft i itajurj Nd- 
rar^e, mddg Detttietimefi^ Demfomcejfeefl, ItMue jicbtlbiif ^lfyfdkd 
/nfiiU /anStffimum colit, qui fi Dem &-Oiflimt, ^Mfit , VHfunt mm«'- 
tfc Mufanati ^ nifi forte mti^imdm^tia terrems ameponantur. Nonfru- 
ftra hcic Cicero : ex Dea enim matrc & mortaii patre , potius quam ex 
dco patrc Sc mortali matre natum , quis non intcr Ethnicos facile prse- 
tuicrit ? ^ Gcrmanis Mercurius H^odam appcilotus fuic , 6c Teutates, 8c • 
/n!w«»/<i/,lecuadumquolte 
■-^ StiSA 



L lyi i^ 0 by GoOglc 



G E N T I L I V M. '4f' 

^tella MArtis quoque oliiD in rehgiofum caltdm ddiota fiiit.fed omni- 
hopoft Solem, Lunam, Vcncrcm , «S: Mcrcurium j ncque enim fiibiro 
innotuic Mars , namlicctcx quadam luminis iui divaricationc , tum 
eciam CK motu pal.iiitc indicium fui tandcm prxbucrit , haut tamen in 
priiuoiibus la;calii ca Sydcrum accurata fuit oblcrvatio , utMarcis , 

mitiishdiiimibus tribaca, Stdlis hiice, ubi adinventasiuermt , indebaifi- 
tiir j ut tdta^lgttur vetcris Saturni, lovis, & Martis hiftoria non fuyfti* 

ca, vel divina nt, fed humana, (S: fabulofi ; nn: li aliquo mododivina , 
vel myftica fucrinc nomina \\xc , ccrtc non Planctis nifce (uti jam ob- 
tincnt_) /cd Soh' tantummodo antiquirus compctunt. Tantum cnim ve- 
tci um Ijvc rchgio , livc aduiatio potuic dum Herocs liios Sydcrum , 
Sydeixtf BMSa tidMfe doii&baiit ^ N6b diffitedrtameil^ $attihir, 
j[Diril iSi: liilattis ^ula , ftellas hafce cognitas, & cultas fiiiife , ied fbb 
aliis quidem nominibus : neque veriiiame eft , ad Herois alicujus mbr- 
tem, Stellam tum primo animadverfam , quae nomen ab illo acciperct. 
Stclla hxc inter Babylonios ©sppaf vocata fuit , quo nominc Rcx qui 
Nino (ucceflit appcllabatur ; fedanStellaab Hominc , vcl Homo ab 
Stcila ita diccrctur, nou faciJc conjcccrim. Intcr Grxcos nomcu cjus 
A*/)*if, & /ecuddtim aliquos nupcHf . InterRomanos^^v, qaodaia<- 

fia vortat. Bc ititef Po^ AUims vQcatur ; Satots JS&mrt dicitur ; 
Gcrmanis appellabatur Hejus , de quo Ia\c . hmenfcfue feris ^kkriim 
Hefis. Viilimas enim iili madabant ex hominibus bcllo captis olim 
Cermani j quod & ^ Getis & Gothis olim tadum. Ita Procopius : 
JJojlujrum illts pulch.mrtma efl homo , c^^tem hello prtmt^m ccpei iiit : ho^c vero 
Jacrtlicajit AJarti, qHonuvn iUum Deorum ce»(ent muximitm. Acicp invaluic 
' olinkinter Getirilesatfociflliiiafimul abiiirdiffimaque opimb , nounifi 
humana hoftia fiimmum Deum placari pofle. Multi olim fuere ''Mtir' 
fAT , quorum qui in Thracia natos diatuf, maximc colebatur : de cu^ 
jus ortu lepida narraturfebula : lunocumlovi inviderct, quod filiam 
fine illa pepcriflet Minervam j ipfa quoque (inc cjus opcra nlium cdere 
voluit , qui Mxrs fuit. Martis oraculura intcr hos cxtitilTc tradic Hc- 
rod. lib. 7. uti ctiam inter /Egyptios lib. 2. intcr quo^ fjtiwnKlw, Cve 
divlnationemitaconftitutameueait, utejusattiHciumnuIli mortalium 
vindicetui^,redcertisDiis : qubdv^tftideSaoefdocdmia^m; quum 
enim prx^ia ex caufis naturalibus,(ed populo ignotis,captaflent;qu^- 
doque etiam ex internuntiis fuis caiiim aliquem ungul^m exploranent, 
idubi ab illis in populum cvulgarctur, non lc ientiaepropriae , fcd Diis , 
quibus familiarcs cilcnt , triluitum totum volebant ; ut cxilHmatio- 
ncm indc, lucrumquc compararent , Iblique myfteriorum iilorura con- 

F 2 • fcii 



4(J D E R E L I G I O N E • 

fcii habcrcntur. Porro in<juibu{clam morbis fi aliquis eorum opc eva- 
/erat, id totum Diis fiiis acccptum voluere ; majorcra gloriara ducen- 
tes, ut populus a Diis fuis fanitatem ita impetrari potuille exiftimaret^ 
quam ex lclediflimis remediorum formulis. Atcjue hunc in u(um ( ut 
idem Herod. docet) oracula Apollinis & Minervae , Dianxque & 
Martis , &Iovis , & cum primis Latonx indituta fuerunt ; fcddc his 
piis fraudibus omni Ixculo ufitatinimis , non opus eft ut plura hic fiib- 
jiciam. Inter Scythas, quos reo/os vocant, cultum prscipue fuifle Mar- 
tem, tradit Herod. lib. 4. hcet enim Vefta, qux ante omncs inter illos 
Dea eft, & Hngua corum Tabftt appelbtur, ut lupitcr , Fapeus , Tellus , 
ylpia, ApoUo ErofyrHs , Venus Caileftis, Artempafh , Neptunus 7hami-, 
nta/ades , tamen A'p«A/u«^ 3 (c j3«jUKf, v»}»f 8 vofxl^^tn ?tbi«» ttkIw 
, Simulachra & Aras & delubra facienda non putant prseter* 

jr^^ quam Marti. Alitcr tamen ^ Lacxdemoniis fad:um, qui , ut Paufanias' 
in Lacon. rcfcrt,Martis ftatuam vinculis implcxam apud Ic rctincbant , 
exiftimantcs ita Bellorum Dcum inter iilos icmpcr lervari pofTe j quod 
&; Romanos quibuldam corum Diis , fed prxcipue tutclaribus fccifle 

cmAuus. traditur ; quos cx urbc aliqua conceptis vcrbis le vocaturos ( Iblita 
fraude ) ipondcbant ex adverfa parte Itantes Sacerdotes. Marti Equum 

f^nf, /acriHcabant oHm, qui in curfii vi<flor cfTct. Intcr animaha lupus & ca- 
nis huic facri, uti intcravcs, Vultur & Picus , Aiaytius indc aidus j & 
juxta ahquos Gallus , in qucm Alechton miles converfus dicitur , quod 
non latis pro officio cxcubias cgiflct, Marte cum Venere tum tempo- 
ris rcra habcntc. De ritu fblcnni Fefti , Paprimide y£gypti oppido iii 

tMfut, Martis honorcm celcbrati , conluli poteft Hcrodotus ab aliis , quibus 
vetcrum Sacra nolTe carum cft. Martidis etiam lupiter appellatus fuic 
intcr aliquos, vel Kfei(^ , eodem prorfus attributo gaudens, quo Deus 
cxercttfUim fignatur. Martis Stellx ea c(t proportio ad terram quae efl 
13 ad I. Fcrvidum & Gccum cxiftiiratur Sydus hoc , tum vi propria , 
tum quod pcr ipfum Solis orbcm fivc dcmittat fefe , five tranfeat : 
quum cnira .a noois diftct Scmidiam. tcrrx, 1176 ^ quum proxima cft , 
^ Scmidiam. 8232, quum rcmotiflima ; adco brcvi temporis intervallo 
StcIIa illa SoIcTuperior , fub Sole vifitur , (quemadmodum ab accura- 
tiflimis AftronoAiis oblcrvatum cft ) quod alitcr Hcri ncqueat, quiu ut 
■ ' per immenlum Solis orbem trajiciatur citatim, emcrgatque Mars. Sed 
plura dc Stella Martis in Keplero Sc Schemeroy viris omnino dodis , vide- 
re eft. 

Jovis quoque Stella in cultu & honore fiimmo apud vetercs fuit. 
Quum enim id tempcramenti huic Stcllx mifti crcderetur , ut medium 
quid inter Martis fcrvorem Saturniquc fr igiditateni obtincrct , bcni- 



G E N T I t. I V M'; 0 

j»na prorfiis Stella habebatur. Hujus proportio ad terram cubicani ca 
ell qu.E 14 ad I. quuni minimum h tcrra: centro abelt, 8232, , ^uuoi 
ffttxtm^ iemidiani. 1 2i;rx diftans, ut AilroQomiei tiadtfa^ Aicius ta- 
| B i( |i<^ki dam;qiw ^ i l^jlJl i>i ^ ,to iiediBlijkitimenaniindeexIofe^^^iftf 
teileierunt otitKfilabfe^ Idi^jOipiibisIcnrem oomiumpriinw 
atque poftrcmum appellaDac , eumque omnia tempora , qux unquaiH' 
fliere , praccefHHe , permanlurumque poft cunda quac futiir.i finr ; tl- 
lum fuprctnam mundi partem colcre , infimam quoc]'.:c oniniuni atiin- 
gere, totumque ubique dlis dixit. Scd ncmo ileiiuca inciius lovcm dc- Scn.s^tuif 
£u:iprit, dum^t StfmHtesncquaquam /cvemetimmuBiKtjfi , qmmCifi' 
ielu^iim MmlSif^J fnlmmmmumtmiemitr.fid poms Mtnttm ji iAmmm 
jwf txifiim0fi tmmum cnftodm., jimmffi^ admimfirmmm r 'fjni ha»c 
rtmm urwvtrfnattm condtderit^ ac tandtmm^ fitt gtdftnm f ac fra^trea dtvi" 
na quxquc nomma ei convemre. Jtaejs^e opdmo jme Fattm appeUarifoJfe , ut a 
ijuo o)-do jeriefjHe caHjJltrnm tnter [e apt.irnm d:pendeut. Item & TTOVtdcniiam 
dtcity ^uum tpje piovideat ut mmnia perpetuo ac paenm quodamcmfu ^ ad (inem, 
ddfmmtUfiiifmi0fitntycmrmit.i Naturam ^mqMemncupari^mtift^tmiHicm^ 
mafemmeryfeftmtiqHe ^uiajuid vitce efl partictps^ tmiit» Aitmdi tpii»Mimtt^ 
Pttft dii con^uere. Quicquidfub adfft^mn cadtt , ipfi efl , quifiipfi niti» 
tur , orrmia ambitufm compleclitHr ^ umverfaquenkminefuocomplet. llxc 
Seneca. Ex quibus etiam opinio Stoicorum,mundum Deum efle diccn- 
lium, cxplicatur. Nomen lupitcr ab Ixu, vel [ah , uti fupra diximus , 
dcrivari yidctur : poltcrior cnim pars didioiiis ratrem iolummodo in* ^ 
Quit , ut inj-.verbo Diefpuer, qui Sol Varroni eit ; quia Diei pat^. Itfl 
^tiam Hoiat. i Cairy.<)4< 34 ^ Dtefptter tgne corHfionidrilddividms* t>c r*rr.d0Li, 
nomine autem 1«« non Soai>o iblummodo , de quo anrca mentlonem 
jfect , fcd Ongeiits locus, cxemendatione H. Sanfordi, ubi ait : t idcd 
r* OTT^' E'£|^'(c«- cVo^tf^cft^ov , idefl, /ao /ah iih I/elnrx'is appclLuur. Ex ..\ . 
quo dupiicatoetiam verbum /ehovalj c/Ie conflatuni , viilt lluiorus 1. 7 , 
cap. I. DcDco levQ intcr PIioL'nices mcntioncni iacit Piuio Bybiius. i^^ j^ 
Aliis lavo e Ide idem numen eft: quomodo vero pro varia poteftatelho* Jv^^j^, 
raromia,dtveriis linguis diver& verbt hujus fint prontiqtiauones i qub- '* 
modo ctiatn nomen Tctragrammaton inde conficiatur; .quid porro 
cum Inlcc laccbo , Baccho , Evio commune liabcant , apud eruaitifli- 
mum Sanfbrd. dedefc. D. ad Infc. vidcrceft. Scd dc his alias , cura 
non hcic dc iovc homine in Dcos rcl^ito , lcd dc Planeta; lovis cultu * 
lermo lit. Bcnignum hoc Sydus cum \' cncre conjundum , acra tran- 
quillum, & temperatum leddere , tum procellas & tempcdatcs com- 
peicere credebatur. Brevi non &Iummodo faJutaris adomniaeziftt- 
matus fuit Pknecahic , ied ica efficax , uc JLuna illi jui^eretur cum 

' Cofitt 



Digitizod by Google 



DE RELIGTONE 
Caprte Draconu, omnia impetrari poffent, quae ^ Deo poftulaoair ; quod 
& Petrus Aponenfls lcribit fe comperifle veriflimum. .\ 
' Inter Planetas olim cognitus Saturmu , iolus expiicandus fiipereft » 
v/Bi^attm6tMtiMi}iydss^ha& (ini GflKbeo voeads ) Bmif^ 
ms aliiiaoe Tdeicopii beneficio deteftis, tnidnidi hic fippetit kxiis 
[>m|»iilf)iij<htj)is SteUs ad terram cubicam ea cft ^ue 22 ad i. ^ opm 
ubi tnfnimum abeft, diftat terrae («midiam, 13171 ; ubiplurimum, 
17^71" Hanc Stellam Chaldcei & i£gyptii (civere Planetarum omniura 
" cfle maxime lublimem, cujus motus uc iliis vidcretur tardior, quia haut; 
minori fpatio quam triginta fere annis totum Zodiacum peragratv 
feip&tainen efle velociffimum, ob ingentia fpatia H teEiii.tt)Cidem anaiis 
eonfeAm^noverunt. De Satnino in Italia jcgnante , cojns tempoie 
ijj^alfciiiiiitf culum viguifle didtnr y « inde in Deoa lebttas fuerit , ji^ 
deantur antiquiflimi Authores : neque enim ante ejus fxculum ita 
dara 8c vocaiis fuic Hiftoria, ut aliquid ccrti ftatui porfet. Quid?quod 
Ticquc in temportbus fuls , nec pluribus lcquentibus ca fiint veltigia ve- 
riutis , ut iilis iatis tuto hserercpodimus ; tum ob id prxfertim , quod 
fifl^Malanim inviilnitil^ fiiaiiioccultaverint olim iapicattam , qualis 
fijl lUciiHlWgif lli^ Uliium ; fed ipfi quoque Philoi^. Atm 
tamen herdeut arcanrc fuerint eorum (ententiflB, haiit ideo veras efle-. 
^xiftimavertffl, imo forfan ineptiis fuis fabellas , tamqoam condimcnta 
proponebant ; non diffitcar tamcn qujedam eorum lano modo expli- 
. cari pofle. Ita ubi Saturnum h love in vincula conjedum , & in Tar- 
tara przcifjitemdatum , harrant Poctai , id ita intelligunt Mythologi , 
- utSatumivismaligna^Iovisfalutarifydcrecailigetur, &corrigatur, 
in^(qnealiRBakitado,nbi primitaseoram opera^nes perfidantnrv 
'lirtarus bic ut. Sammnaquoquc contemf^ionis «utlior efieeicifti* 
matur 2t Platonicis, tum quod Oeto iiipremo proximus , ?im tikun ta» 
deret animis , tum quoa antmas ita ad primordia liia revocet. Ideo 
Scdentarii olim fapicntiffimi habebantur. Atque Varro lib. i de 
R. R. cap. 2 , RmMms fede/tdovinctt. Ideo etiam jubet Pythagoras , 
^uti quoque Numa, %cL%^ tsff^iniy)yfiawt\aA, ut adoraturi iedeanc. Ita 
ctiam irSam. c. 7> 8 : Ingreffiis efirex (Davld) & fidh mmt IMw; . 
Satumus quia dccas 8c fif^dus, praeeue melancnolicis , dcatiabile: 
correptis , exiftimabatur. Adeo ut ubi in genitusa alicajiis iiipendr 
cffetreliqutsPlanetis , legem iilsdaret. In anno quoque eum pracfe- 
cercAuturano, inHebdomadeDiei Septlmx , ut ideo noftcr Rogerus 
Bacon lcribcre non dubitaveric , Iud.Torum more tum temporis fcrian- 
dum, quia fcgne & tardum fydus Saturni parum iit f tciix , & idoneum 
idins agendS ; qua etiam ex caula odimeftiem paromi cniprafid; 



Digitized by Google 



GENTILIVM. 49 

Saturnum volucre , hautvitalcm efTe putabant , h'ccT ah'i Lnna? partcs 
iftas tribuerinc. De harmonica Planerarum proportione conlulatur 
poft Pythagoram Keplerus. Heic denique Planeta: , parvi majorum 
iaccliitcs (dc quibus fupra} explicari uberius poflenc , tum ob id qqod - 
{^faamimis iiitial]$itiir id cut({uam pro percepto liouere , Stellas ift» lui^g, 
iquas multi £m«»CMr , Nigidiiis Errows vooac, ndn eUe piures quam vnW ' 
go dicoraitur : pofle tsum Bmi fflnftimabar , ut&alsiqaidam PkiieiB 
.cilcnt , ne<^e eos tamen ccmerc homines poflcnt , proptcr exuperan- 
tiara vel Ijjlendoris , vel alticudinis. Scd quia argumentum noitrum 
profequi iacius fbcrit , ad Stfl^Uas cxio miixas , ubi major renuxi .milii 
iiaicicui ordo, traoiimus. • . 

•• * .. • • ' . 

C A P V. T Vni» 



S 



Tellas in genere , (ive errMuas , Hvefixas , iivc notas , iive ignotas» 
pro Diis habicas fiiille inter Gentiles , toct tiefiatiir Aotiquiias. Ocor 
losouippeadiuperioni actoUentea» cam cocftanriam oniidenM|ae m 
Sieuarum Gve motibus , (ive poiituris oblervaveniit , ut divinitatem 
quandamillis tribueriDt f uti qusB^ieipfis nun^uam niii leeequidam 
perpctui , & fcedcre receflcrint ; quam legem in Syderibus nxis,quum 
conftantiilimam eflc animadverterent, cultum illis detuleruiit j uti quac 
eorum omniumquaein fublunari hoc mundo , uno eodemaue modo fe 
habent , cauis eflenc Mulci igitur illis fiietedii, non iupremi ; ied 
fnpsemoDeomiliiSHite^. Sfid]aetiamin genei€Gali.^ifiiiMabI1ebrm 
vooabanjtur ; quas ctiam (fenla metaphorico} olim pugnaiTe ajebanc. 
Et quidem tK>mini Gentili natuiam ftelianmi, accurateipeculaati^ m-^ 
hil forian quod dc illis fentirct , aptius occufrere potuit , quam ufi 
Stellas fixas Dei legcm librumquc iempitcrnum ; emutcas ejus prophe- 
tiaun libmm dixerit.Quidiii enim cx decreto naturali immota quardam 
legis iuaB principia nun in Aftris , tum ia cordibus hominum defcripie- 
ricliimmnsDeas; qunmqaadaiBeodemiDodoie habeie in onuHbus 
nanliibftum iit ? Quidni ctiam tom maelendum , tum fbtaionim nti»* . 
aes quafdam ofleodencidemia SteUis enati&b Deus , quum ab earum 
motu fiiblunarium omnium motus originem trahat? Sint igitur Stell« 
Lex & ^rofhetae Dei Univerfales, quae ut mutas fint , tanquam horolo- 
giomm certiiEmorum indices , tamen^juodreseftiignanr. Hafce igi- 
tur coniulatiapfeos , non quidem juxta iuperftitioias & vulgares Aftio^ 

ex erencuum obierTacionfi » ubi earum Motusi 
G Con- 



yo DE RELIG IONE 

ConjunAioncs , Oppofitiones , & Afpedus varii intcr (e comparantur. 
Agunt cnim in inreriora Stcllae ; nclcio tamcn , an libere j quamvis 
plurima huc fpedantia ai^umcnta adc^uci poflent. Haut aliter quidem 
dc iis fenlifle vidctur Ariltotcles , 2 lib. dc Casl. c. 12. quamut ex 
vcrbis fcquentibus cblligi poflet : Ai' oVe? tIw rcSv aV^«» Tti.i^i* «r« 
aviiw hiATTEf T ^«wy , Jtj t (^wm, Cenjincinm vero eft Ajhroram cjje 
fTAxia cfualfj eft animamium pUntarffm. Quinimb , juxta Gentilium - 
opinioncm, iuiiKxiyf^i^i» Solis ipfius, 12 Confiliariieranfr; ut haut ita 
luderent operam veri Aftronomi , qui horum rationem inire poflent. 
Quid oiim cultum Stellarum Gentilibus pcrfuaferit , aHqua cx parte in 
iis quae fuperius retulimus , viderci:ft; quaedametiam tanquam fiio in 
loco hcic reponimus. Sublimitatem primo contemplati lCmt Gentilcs , 
qux tanta ert; , ut Stellarum fixarum orbis d Terri diftet femidiam. ejus, 
19000, fccundum Tych.Brahe; fccundum Merlenn. 20000. quod intcr- ^ 
vailum leucas GalHcas ( quarum unaquaeque 3 milliarium) 5-3961647 
continet. Vndc etiam colligi poteft , li lapis ex orbe illo delapliis, quo- 
quo minuto conHcerct leucam GaUicara , priulquam is lapis terrara 
contingcrct , opustbrc annis prope 102. liiblimitatem etiam ex eo 
conijcerc cft , quod Stcllae fixie nullam lenfibilem habent paralaxin ; 
quum tamen Sol 3 minutorum ^ Terra pciralaxin habeat , Luna totura 
quandoquc gradum. Mngnitndmu porro cjus erant , ut inter illas rai- 
nimac , aquales eflcnt Lunse & A-krcurio ; majorcs autcm , Vcneri & 
Marti. Proportio ad terram cubicam , ca eft » ut Stella rextae magni- 
tudinis fit ut n ad i. primae magnitudinis , ut 70 ad i, rcliquismedias . 
qualdam proportioncs obtincntibus. NumerHm Stcllarum fixarum cam 
cfle animadvcrtebant V^ctcrcs , ut 1002 confpicuae clTcnt , alije ctiam 
obfcuraj , neque uUd fatis cx noti diftinda: ^ quasdcmumin 48 Ima- 
.gincs (nefcio qui ided freti ) dilpertiebant. Haut tamen ex motu vario 
argumentadivinitatis in Stellis fixis ducebant olim Gentiles , utquae 
cadem intercapcdine (cmper (quatenus ialtem ex lenfu aliquo percipi 
pofTet ) diftarent ; quum tamen motus difcurlulque mirandus Flaneta- 
Tum in Caelis tanti habitus fuit , ut citra aliara quaracunque caufam, di- 
vinitatem co nominc Planctis tribuerint. At faUi heic aliqua ex parte,' 
prodive fuit. Si enim , haut in fe iplis loco vctcri dimotx lunt StcUas 
iixae , (quod tamcn Imaginum illis olim a paftoribus five nautis plc- 
rumquedatarumhiantesdilparefqucformx teftari videntur) laltera in 
conjequentia Signorum movcri, certum cft. Aquo motu 
;<rr/ixv;^iv^\ an:icipMtOiy£efiitn<}:it(nrH7}tiiC.x[\\iSci\iv. Cum Arictis (v- 
dus nunc occupet Tauri locum , Taurus Geniinorura , & fimiiiter in 
reliquis , ita tomcn ut poftaiiquem in conicquciftid exccflum, rcdiie 



Digitized by Google 



GENTILI VM. r» 

in priora videantur , qui mctus acce/Tus & reccffus ^ quibu{3am , aU 
aJiis motus Treptdaitonis vocatur : fcd de his difputatio illa cclebcrriina 
inter Jof! Scaitgerkm , & Maginun^ confiUatur. Ex Ccleruate «juoquc di- 
vinicas orbisftdbnimfixanimocMiijctebatur , quae tantaeft , ut Scdkr 
in «qutiiodtali fita , unias bons mimito , fife conficiant lext^ 

cas Gallicas. 176^^0, adeo ut globus raiifilb^ iormento beUico m»? 
jori difplolus , pari motu Intusjvix boris centum terrarum orbem anjbi- 
rct. Immo quid ad hzec (inqult Voflius ) velocitos Solis , qui globi ta- 
men Cjulmodi menfuram exuperat quinquics millies ^ quippe Solem 
ipium , Stell^, quoz xquinodiali iunt propinquae , quadragies viacunc 
vdocitate j nifi > jqxm Copemicanmn muodi Syftema ^ TtS^mffia t^ 
veri dicas ; quod taoEieo fuis non caree dUficoltatibas $ ^um theptOfi* 
miimmotui pondus terreflre ifto pado velocitatem globi miflEis iupfia 
memorati bis ( ni fallor ) cxuperet. De motii Stellarum fixarura non 
in ioogitudinera folum , averncl Zodiaci fedionc, fedin latitudinem 
quoque, in Tych. Brahe videre licet*j ncque ad lcopum noitrum perti- 
net.Vltiax> vius e^caciamqtu Stellarum fixarum animadverterunc Geotjr 
les } Tidebant enim ab auts ventos , ab 13^1 eriam tempeflati^ , ab aBu 
plaviam, ab aliis seftus cieri. An vero ad vtres ba(ce exercendas imprae- 
gneittiir Stellae fixs ^ Planetis , vcl vicc versl , non eft hujus loci diA 
quirerc. InterStellasfixasC<w//didus 5)t/«/ maxime cultus fiiit , tum 
praecipuc apud i£gyptios , adeo ut in Stellam hanc , Ifidem fuara , lc- 
cuhdum aiiquos , extulerint j licet aliis Luna fit Ifis : Romani cciam , 
hoc fydus religiofe colentes , rufas Canes ( ut teltatur Feftus iive Pau- 
lus ) ifli immSabant , oenipe nt £|[iiges ftaveicetttei ad maturitatem ita 
perducerentiir : qoM^im eit Adio Capuone confirmat , obi 
crificium id Canarium vocac. Fulgidi/Iimum quippe hoc l)'dus incerdiu 
etiam quandoque fpedandum fefe prxbet i quod uti Divinitatis opinio* 
uem apud ^Egyptios conciliaVerat , ita & maligni in Terfam Aerem 
proditi ab Cane StelU effetflus , in causi fuerunt , ut Sacrificio hoc Ca- 
nis rufas , vel ruciias numen ejusplacare coaceoderiac. Nam ucSca- 
ciasait: 

.Dcosenlm propitiare , ne nooecektt /aeqn^fere ac ut javarent, antiqui« 
tas fflos fiiic. £t quidem longe pcrhiciofior eflfec humano jgeoeri StellsB 

hujus vis , nifi nivibus liquatis dierHm Camcstlariftm a^ftu ^ fummis mon- 
tibus venti vocati Ete^t flarenr. Frfas quoque inter Orientales , icd 
praecipue AfTyrios , divino honorc cultus fuit ; cui iive filios , iive ne- 
pbtestribui , ncliio quo figmento , vidcre eft apud Germanic. Inter- 
pfeiein»dc HygMmin. Soipicip ^uo^ue eft fignum quod Bytm^l 



1 



S% D E ' R B L I G I O N E 

' cis di£ioir(fi modo HBfOikBni in Scellam hanc fdatamdica8,quodaL'qai- 
^ bus pIacuic}difiiio honorecuicuro ruiHe. Ati^ue hxc deSignis estra 
I Zodiacum cultis. Xn 'Zo Maco yines habitusfuit /t*pt:er HAnmon ^ ut 

.lAdonis icribit* Sed Min;^a habebatur 4 Ser?io. Dehoc iydere 

Maniitus: 

Cwftliunt ipje ptHtn eji Artes « ut prmcipe Mgwtm eji , 

Quod lefpicit ad ea qiusfiipxade Dks cofi/tlutnis adootavirous; Gemmt 

f^cundum quoiHam , fuere TjndmXe , five Ledan luvenes , Caflor 8c ' 
ToUux , navigantibus auxiliares crediti j aliis fuere Hercules Sc Apollo ; 
aliis Triptolcinus & lafon ; aliis Zcihus &: Amphion ; aliis Dii quitiam 

. _ . Samothraces ; ied ncque hoc mirinn videri debet , quum Heroeifuos 
unaqu.xque feie rcgio in Deoaira tum tcmporis retulerit nuraerum ; vi- 
fOnim quippe egregiorum aiiimas eHe imroortales , credentes Gentiles, . 
^era quaBdamklieda nomintbils eorum donabant. rtr^nM i ignum fiiit 
. ^uibalcum.^4Ms ondeillnd . ^ ' 

— — ■ Terras Aflfjes reUqmt., 
Aliisfuit Ceres , aliis Atcrgatis, aliis Fortuna , aliis Ifis ; nifi quae 
liis ..^gyptiis , Cercrcm clTc Romanis dicas ; oMis Concordja ; an vero 
Dca l'anda huc refcrri poffit , dubium eft. De Pt/ctbM duobw , ^uia 
fCteribas Dii Syri ; ita enira Germanicus in Aratsis: 
— '~' <y Sjnt duo i mkuiut Pi/eit, . 
Banc diverfie adao fuerant opiniones. At cur Pifc^ olifn vocati , mihi 
karret aqua. Ann^ quod in CsBlis fupra Firmamentum ab Adyriis crede- 
icntur ; nasautemStellactanquam Pilccs illic natarcnt? Annc , ut Hy- 
ginusrefert, myfticum aliquod heic adumbretur? verbaejus appo- 
nam Voflio recitante : Numina ea funt Venus- & Cupido , ut oftendunt . 
hxc Higini verba in Poetic. Aftron. Diogcneles Ery tlirjcus ait , quo- 

^ dam tcmporc Venerem cum Copidine ad &men Euphratem veniHie , Sc 
eodem loco lepente Typhona Giganta apparuinew Venerem autem cum 
fiioin flfumen ie projecifTe , &f ita figoram Fifcium fbrro^ mutaffe , eo- 
qnc pafto periculo elle liberatos. Itaquc poftea Syros, qui his locis funt 
ppoximi , deftitifie Pi/cw efitarc , quou vereantureos capcic: ne fimili' 
Oufl aut Deorum pra:fidia impugnare videanrur , aut cos ipfbs capta- 
rc. Aliter tamen ex Nigidio Gcrmanici Interpres : qui ait hos e/Ic 
Ptjces^ qui ex Euphratc evolverunt ingens ovum illud , unde , cuin c6* 
liiiiiba iiiledidet , poft aliquot dies nataeft Dea Sjnz , quae didtur 
Fimii , e6qne Syros piiciuro & columbaitim elii abftinere. Qaia veto 
Syri cap^ram pifciiim averfati , ut cx Higyno antc vidimus ; co Pocta 
ihcertus in Aiv^Ae^^ , ait Heliodoiiim rvM iiuim dicai& Dea: Sy- 



Digitized by Gt). -^.^ 



G E N T I L I V. Mf, 

• id cft, pr/vw ^ir vmationc pifces capicntc. Nam fi piiccs ebjam captifu^- 
^enCji^ti bujuimodi nihil futflet Dca fngradas. Credebaiic auceoi 
illis qui piibesefitttnot, tiimoietit i Dea Syiia imniitti. Vode Mir-i 
tuiU Itb. 6y cpigr. 44. 

. luro per Sj/rm tibitmiurtSm 
AcPerfiusSat. 

Jmuffere Deos infiantes corpoYA. 

hoc eft Deam Syriamjquam V cnerem dicunt & iilium cius Cupidincm. 
Vide ScMtigenm ad Mahtlium,- & Sdnu^um tn Solint Polyhiftora s quao- 
qiiede^«rj^4crtfcalttidicebainti$Ub. x» c^^ 23. nbiDeam Syriam 
aniaiale numen fpedavimus , hic vero ut nattnile coniideramus : quo- 
txxxlo tum in Lun^ colitur , uti didum ancea y- tum in V^ium figno , 
quemadmodum proxime expofiiimus. hac VbfJiM. De aiiis nationi- 
bus etiam hodierno die Stellas fixas , unaquc Solem & Lunam , &: re- 
liquos Planetas venerantibus , locum alium ex eodem f^offi* repoQCiie 
placuic ; neque enim iuis heic laboribus fruilratum volui Eximiiim Vi* 
rum, Nec tolumQriens, &ejusexemploGraeciac Romaifi , SceUas 
oimies pro Diis habuere fed eciam Gentes alia: : quodutidc Erratids 
'tntea oftectiiim , ica de fixis , ex variis conftac Scripcoribus. Imo fupe- 
riori, noftroque (acculo idem honos iis fuit apud Pcruanos ; qui , Aco{B 
Cefte , prafter Deum Creatorem ('quem fua lingu^ f^trachocau, poft com- 
mercia cum Hiipanis etiam Dtos nuncupanc ) venerari quoque iimt * 
Solem, Luoam, Erraticas quinqne, & Stellas ccceras. Hlfpamcamliitoc 
Authorem, iedLatineloqaeniemaodiamas: Ex SteUis Ctka ^ (foiBm 
nos CahrtUa4 five CapeOam vocamus, Jnvocarunt : Et StcIIis quidcm aliis 
hoc,aliis aliud munus injungebant, qu£ deinde finguls h {ingulis adora-t 
bancur ; prout cujufque ncceflitas pofceliat. Opilioncs Stellam rrchui* 
rib///^ adorabant i Eani Jlrtitem aiverlicolorem fingcbant j cujushac 
una eflet cura , ut ciTftodiret pecora i putatur vero id Sydus quod 
Aftrologi Zj^4OT nuncupant. Prsterhasauaseriainaliiseis vicinasin«^ 
Tocabanti OidmhiUay , i& Fmfehiffap didis« Finguntque carom al^ 
cerunovem^ akeiam agnum eOe. Fuere qni fiellam aiiam MacbuMhK^ 
yencrarencur , ierpentibus ac colubris imperanccm , ^ quibus hoc pado 
fetutosforc, per/iiafum habcnt. Itidemetiam aliam adorant Stellam 
ChuifUKhinchdjfy id eft , tigrtm , vocatam , quam tigribus , urfis & leoni- 
bus pTxfc^am tradunt. Nullum uipiam animal , feu quadrupes > feu 
volatile, in ccri^ cfre credcbanc, tujus fimulachrum in Caelo non 
iplendeiet: undeiimileititeitisprocreaiecur , ioomqoe acdperetto- 
cwincntnm. It^qoeciiQdiTeiiiwausStellisi^resenCy-qBasCli^^ * 

G3 ' 



Digitizod by Google 



f4 DE RELIGIONE* 

TojhitalcMy Mdmana, Mirco, Meatuiptiray , & alicer nominabant : luieo^ue 
cum Platone, ubi de Ideis tradit , apprirae confentiebant. 

Atque has quidem Scellas in bonorcm fummi Dei cultas fuifle , tum 
czlocis quiburdmn Ibpm aUarispatec , tum iisommbas qnlhicKcaiii 
liiflDritiii er olf uat , lucolenter potebit. At^ue ita omnes Stellas » fed in 
SimiiiiiI>dlioQoimoer£e>olimfiiifie«&etuui^^ eflecnkas, cooda* 
difins. . • * 

C A P V T I X, 
'J>€ CdUCaliM.' 

T^OftSydenim cultum adCaeli venerationem accedebant olim Gen-' 
JL tiles; CdWautem corporeS fubftantid cfle credebant inter illos Phi- 
lofbphi; neque movcri Aftra in vacuo,(cd fupra immobile; quas Ariftote- 
lis mit ^tcnda. Quin ex interventu corporcaz Cxli naturx Aiba in inife-. 
rioia agere , fd/cebaat ; neque ex influenciis fuis iatis demandari poiTe , 
qoas in iUts e&peiiiuur vires. Qua de re plurima in utrainque partem dtd 
poAmt , fed qwB in praefens mittenda duximus. Quod Latinis OAm » 
Graccis eft h'An^. Huc ie(picit £omi ferius loti^ in Cicerone repetitBS s 
^jpicihocStti^tmecandcns^cjfiens omnes invocam lovim. O v^etvog ctiam voca- 
batur Caelum, five Caelus. Ita inlcriptio Romas effoda in monte CaJio : 
• Optftmtts MaxtmHS C^eltts dUerrms , ubi attributum Optimi Maxtmt, quod 
lovi iemper ctiam ex majorum iententi^ com{7etere teiiatur Cicero 1. z 
dk N. 0* Cdb hdc adicnbitor. Hnic opinbnijuxca quoi(lam,Py tha^o- 
aisoltBifiiferecredebanir: quiD^umaitdlecorpoiteom, C^Amteu» 
oculos , caBteidqne tanquflmin homine partes, Soiem &Lunam conm« 
tuit; inferiora membra^ElcmjOTta clTc voluit: vide Epipha. 1. i dc HxrcC. 
Gentium. Ca^terum haut ita certa eft haec fententia; nam ex Pythagorae 
mente, uti ahbi vidcre hcet, unicum fuit tantum numcn , ex quo univer- 
iiun hoc iic fadum j quin & Calttm animatum ^ fpiricu Munai effe dixit^ 
qniictplelVwrcflbt. Ita Hieiodeik enrea Carmina, ubimenimit: 
ii9 infuu^yiv fjiifw efj» y U etov ^9 w^tmt ttv mmn nt, ei«v Cwtvm , 
id^iffi^. tf^emmiieimDtmm fitem Denm deormnproprie ali<juis dtxent, 
&D9itm [imtmttm CfOftimitm. Ita etiam Zoibafter, ^ Fr. Patr. editus : 
S TroiijDJf of ctwTif^yw/TficTfVflMiTti T KOffMV, fo^oT ^uiper fe cptftmi ftArrfoai 
mmukm, & paulo ante etiam de nobis ipfis loquens, ait: 

• Mcmmqttidtmm tmima , tmmMm vert m corpvrc mfin mrti mdidit ^f^* 



Digitized by Google 



G ENT^LIVM. 



bmitiMffujM Dtimf^tte. Vbi igitur Cseluoi ; immo & omnis Caeli gyrus , ^ 
ut cx Herodoto & Strabonc liquet , lovis nominc inlignitur , non heic 
iEternum numen omnia gubernans, ied ieniibilis ejus imago , aliqua fal- 
lem, intelHeeikbi eft. Atqne ieoindiimhtticiilceai iacioiieiD,Iieot fiEuftm 



elle Geodl», e?mcdMt tion GJ^imiaifMJi4ilmmm Ca^^ mmk n i» 
Immeiifijfed ejus fomM circuUris (quum perfediflimo corpori perrcdiffi* 
ina conTeniret fbrma ) & candor , qui intermicantibus didindus Stellis, 
undique eminebat. Vltirao tum ^«"tfwwf^^fw , tum ipfam utilitatem Cae- ' 
li, dum in inferiora hxc agit , animadvertebant. Quibus lancargumcn- 
tis freti, Cjelum plufquam h^manum , adeoque divinum quiddam eile . 
latum haboere. AiiveioCflBlliin, utioqeiiiie, itacternumcfliec^iiitef 
dodioies agitabatur. ErqnidemCaeiiim ,iuztaeoaanatioiDenBqiiaiidani 
Deo Summo , fftefnum efle cenfebant fere omncs ; oatur^ Hcet po* 
(lcrius illo , ut lumen Sole. Certe quidem fi fimplex quiddam edct • • 
Caelum , in eorem lententiam , Caelum icnfibile Dei fimulachrum fta- 
tuentium,lubens accederem : fed quum ex materia & forma , idqueor- 
dinequodam miro, compolitum, plufquam emanationem heic daii 
neceuum eft $ adeoque ad Oeh', & deinde totius Sublunaris Orbis coo^ 
ftrndioiiem, majus quiddam poftulari , quod ejus hiM^yif & ooifyK 
fit. EKm^^Mtehxc Bed anthor eft Ariftoteles , ubiait: E'leif»ymit 

isiv ify ^jfit tl etvxyKyj KotXSt irmt eifx?i > mtfiuttt trj^ efi Ens , 
^Mtentts necefjitas hene &/ic Principium: qua quidem in graditione, E»s ali- ^ifijj^* 
quod quod, excellat, 8c ht Ens omnium Entium, ponit j undc etiam po- 
ftea addit : E'^ ittx^iiv.t fHt ^[^'Wiwi o Oi/^vcc >i, »j' <pvn(, cx 

tsU i^tMT frintmo fendet Cxlmrt Ntuttra : atqucid quidem non in con-' 
lervatione ioiiimmodo, ied &'pfodn£kiqfie, wanidum doS^Sau» Vld'' 
lofbphos. Ita,interalios, Hermes pnedaie de Deo loqnitiir, dnm 
illum vocat ett-nS^m^ ovretv , firvMorem EntOm,, Dc cujus ?iia Ari- 
fioteles fic babet : imyeeyti isiv oii» n tl^l^ , (uz^ht ;^«Vov «f*(V , itet 
«1« IxMVfl» ifiv. J/ttx vero tradutlio eft ^Mlis optimtilpttrvo tempore^nobis fic /em- 
per tlU efl. Huc etiam facic quod Hermes m ScrmOncMentis ait : -vi eeit 
t0<mi^ HtAit ici iB »5«t6ov, TB )c«Acv,»j iv^eufAOvi»,ii n^iet. Det (jtMft ejfemtitt efi . ' 
hwium^pukhriim^fxikitiis, Staiemi^- At ii ex neceflicate fatali Entia c-unda 
( uti fupra retu&nus^ & iplum Ens Eatinai fkt , sndeQonitis, nnde S»* 
picntia ejus, undelaDertas, unde axbitrium noftmm ? nim quorHim Bo»' 
nitas Dima, ubi rcs quaef is ^ter fc habere nequeant ? quoiium (apien- 
tiacjus, fi inekidabile farum : undc tandcm libertas noflra,veI arbitriunt 
in oppofita, fi Ens iliud cntium , Dcus Opt. Max. conftridiumefiet , ne- 
que aliquid nifi ex necefiitate agcre poflet ? Apage igitur opiniones 
iit.i5 nulla iblid^ ratione Ailtas : C^um coim Fatmn , hoc eft, orao iare- 

• bus 



Digitized by Gt). 



DE RELIGIONB 

bns, ]iaiit«Iiunde quam ^ Sapibncifluno Conditore renim momeotfKlil- 

ponentc, profeiJhim fit ; uci prior tanquam caula effedum iuum pro- 
ducens , "icaTpfb etiam tempore anre Fat/im aliquod fucric Deus Sam- 
m\is, liberd, 6c pro beneplacito iuo agens , icricmque eorum omnium^ 
qux qiiovis modo eziftunc nedens ik, proferens : quod 6c Cicero , in- 
-cerflm»,/! tdeN. D.tcL i.deDHm* fytaur. Sed de F4r»opporai- 
atusalibidicemus. Ar^umencum^itarnoftriiin profttpieDtes , obiei^ 
vomas plurima priicis icculisincomperta fiiiiIe,quaB Ttthm nofter Opti" 
cMsdetcxui Vndc ctiam errores illorum coarguuntur, qui Caelos/o/ttiffi 
cfle volucruncj efle porr5 acrias' naturie , 6c pervios , probanc haec : 
Quod Comecae flipra orbera Lunae fivcgencrentur , iive attoUantur ; 
quod Mercurius & Venus (imper circa Solem volvantur j quod duo 
raaecssftipeac Samnnim,quacuor alii ambtant lovem; quodin Sole^ aut 
rfiltan intia illius difcum, variae oriantur & occkiant maculae & faculs j 
ctrcaquasacurifBmus GhUUhs , & poft iUum5ekflNiw,£oni^ . 
quod Mars adeo profunde pcnetrec SoHs orbem , ut eo quandoque /ii- 
perior vifatur , non muko polt inferior. Eil alia infuper ratio ^ yqjjio 
adduda , qua: a(jx;ricatem &c inscqualitatem Lunas rcipicicns , inferc 
eam in duris Caeks conunoveri non poile , niii vacuo concdlb, velpe- 
tietratioiiecorpofum*. Ataue horum quidem aiguoKotpnira qumuQ . 
i^eteribqsi^ignota , in cauia fiidne, ut pt»clarius de Oislis lentiient# . 
Quamvis ueque dcfuerint alia , unde divioicatem ( (lib acceptione qua« 
dam divinitatis ab illis ulitaca , ^ noftris rcjc(^a ) tribui pofle Caelis, 
cxiftimarent. Inter quae, fMbltmitas , percnnitas , magnitudo &c uttUtas Cali 
primas tenere videntur j nequc enim vulgare de tnconuptibtlitate Caelo- 
nim aigumentum , quod nuUam ia Caelis vid geaerationcm vcl cornu>- 
JiMem quomirvo viAm fiiiflc k inMoribiis noftris , £it pfoditum, mmi 
iiftgu&pit,qaamliinppociasnM>rtBlemaUquem inLunapofitum, oui 
hantaliquid inTcrriscomipriofit obnoxiiim efte fiatueret ^ qnia ninil 
corura cx diftantid ilB , quas heic corrumpuntur , perfpicere poflet ; vel 
ubieadcm TerriE forrua lempcr, &magnitudo illi obvcrfarccur » nihil 
idco immutari jntra totum ejus arabitum , colligeret. Sed piuriipa ia 
Caelis quaegcnerationem 6c corruptionem communem in hoc fublunari 
«nnndo wi&n aemuUrcatur , ^cemobfervam potuit Antiquitas , ea^ue 
nonpameinolis. SteUaentmnova temporibttsPcoloinaacvergctaB, 6c 
AnriochorumSedecisacCyziceni comparuifle, teftatur exHipparcbo 
Ph*nius 1. 2,c. 26. Alia ctiam daruit tcmpore Hadriani Casfaris. Alia 
fiib Othonc in Cafliopasa. Alia circa candem A. D. 1264. Alia in eodem 
Afteriftno Cafliopsse ly/z, qua? poft biennium fivc recefl!it,fiveevanuit, 

iiiatu [sii loco .r^li^o; Quam ctiam ex, C«kfti nvuerii CQmpadam 

.......... . cflfc ; 



V 



Digitized by Googl 



G E N T I L I V M. 

cflc ncma ^ubhtfric , qt^ illtnf TcfraS globo trecentics ferc majorcm 
c/Ie obfcrvaverat. AHa 1^77, quse fcptcm hcbdomadis claruit. Alia 
1600 in pciJiore Cygni 5 alia 1 5-04 in 1 8 gradu Sagittarii : Alia, caquc 
prodigiofa, fivc Stella , five Comcta 1 5*08 , quam (Jo(fliorcs Aftrologi 
ia Cx\o colJocarunt, ut ait Schem. tn rojd rrfinu, Scd neque dubitatio- 
«e vtcat, an ipfc 5o/cjuf fit flM B tfj ii lj ^tit^in aBtemum perennare poflit ; 
tma piselbtim#f«tioite«iditi^ ▼ctenim tan-» 

tum niit , fed reccntiorum etiam cft opft^^i^faiK^ue huc &cit i^od Fi^ 
trns Mexias refert, luftiniani Ca^faris tcmpore majori anni parte , aerc 
lereno , nulla vclato nubc , Solcm tam exiliter luxifTe , ut vix Luna? 
Iplcndorcm lux: cjus lupcrarct : cx quo ajunr a enille ut rotum orbcm 
rcre fames invaderet : ubi rarcfadioncm pallum cllc Solcm putat F, 
Tmidm : eoque miniis tum caluide, tum luxiilc. iWx^ Diacmm etiati 
lefeit 790 obi«iebmtii&i fMt Solera^ ifi^btis rt ndk»^ (uos nbtt 
dedifle.'QDodMexicani tnidunt Solem ouatfer extindum , & toties 
xtnovatiitti,inihihautverifimilevidetur j aiminutioneAi cnim vel fa* 
rcfadlioncm, juxta Fr. Patric. ut palTa (it Solis lux, illam prorliis liibla- 
tam fuilTe, haut crcdidcrim. Scd ut hxc mittamus , Intis quidem ex fii- 
pradictis conliat , cos fcntcntia concidcre , qui nulKim in Ca^Iis muta- 
tionem dari pofle contcndunt. Caetcrum ut Ca^ium colcrcnt , aliis ad- 
buc confligebant rationibas vceeft^: ^animatuiti^ittfejfe atiidbaBfi 
ItadifemniAriftpcelesdeCaelo. cap. a.xtf ^ v^vof ^fkiHe#^«^^' 
iunf«f«f #|;^2u;. Ceiumeliammatttmyat^Hehayttpmiipummotut. Atque 
cum hoc principium fri csrtJfiti^truumc^Tct, (juxtaeorumfenccntiam^ 
tanto nobilius anima humanum corpus rcgentc cxiftimabatur , quanto" 
priraa caufa & indcjxrndcns omnem lccundam <Sc dcpcndcntcm cxu- 
pciat. Dupiiccm idco in ci'Iis naturam /pedanres , fomialein , livc 
anitnalcmy &corporcani five materialem (in qua dcxtram & (Shi- 
fttam raras & dcnlas partes, & organa alia, quo: iiipra letulimus ) ^ki^ 
iervaverant. In corporea cxli natura animam cjus, in anima Casli DeUqi' 
ipfiim venerabantur ; quod etiam Ariiioteli placuit , qui fupremam* 
animam fummum Dcum, Animns Infcrioresr j-Dcos minorcs vocitabat. 
Qux cum invalueiat opinio , haut mirumndco vidcri dcbct , fi homi- 
ncs virtute prxcellentes , tanquam Dcos coiucrint paflim Gcntiles : 
Adco ut nihil olim Ded-HcmitKme 9««e#6^«Vw famiharius eflet ^uod 
& Paulus ipCe tum 6c Bamabas putatiySNr Dii, Venimenimtcro* Qtu^r 
nara, aut qualis eflcc Anima Cseli, inter veteres diice|>tabatur. ^lmftb^^ 
tdes quidem Cadi Aniniic facultatem intcUedivam , appetitivam , mo-* 
tivam, tribuit, non ita fcnfitivam. Licct enim facultaces prasftantiores' 
prjciiipponerc eas , quo^miuusiunt prxilantet Ariiiotehsiitdogma ; 

H tamen 



fZ IXE RELIGIONE 

tamen Ilb. 1 1 de Aoima text. r 5*, & 32. id dc iblis mortalibus capiea* 
dum cffCy cxplicac ; uc ideo Animam Cxli non per ienfum aliquem ex- 
temum , feu per inteUedus ad particularia applicatiooem objeda quae- 
vis percipere , doc^ant lubcilioves Philoibphi quo modo &animaiii 
I pnmanflm j poft faonc vittm tiansadiiii , smellsffre poBc y coowidiHtt* 
£c «Hudcm perfedum omne baiit iqdigeie ieniibus a^temis , & iplefli*' 
tocntn : miUaeQimexfeniib^extemis niii caduca objeda &dsper-* 
cipiuntur ; ut ideo ad animantium confervationcm alimenta idonea 
indc conquircntium , injurias noxaique inde propulfantium , conditi 
£nt fenfus : at quibus auima Ca^li opus non habeat , uti qux ik mini- 
fiae alimentorum indiga, neque iibi ^ periculis mecuat. Eft & alios in- 
teUi«»di modiis , performanim nonpe commfmidnem , quaintdli* 
gen^iBCSBldlea tum iemedpfas » tum alia auacvisex fonnisiUis pro- 
{eda , tiitanoiamt, ideoiicia iesomneshveheic, iive in csiis ipfis 
cxiftentes , tranleat : utrique opinioni fuffragari videtur Alexand. 
Aphrodir lib. i Qu. Nat. cap 2J. quod etiam exponit JermminHS 
lih. de Nat. deli , ubi, inter alia , iic fcribit : Caltm meBtgit recifiendo 
nm qnam debet imeUtgere, non $Unu fpectem , c^uta tppi eji per Je ttueUi^ilu , 
^ imre^iMritfirffcciettt^tJttmfafi^ ^ efi wimtnditi 

Circa mdiis ioteUedionis oomparaciveiocer InteUigcntias , ftt ntSo^ 
*km pras intelligentem quam Lunam» itainteraliosVlanecaSy 
unamquampiam alia magis inteUigentem Uatuant nonmilli, non eft 
quod prolixior fim ; quum tota hujufmodi conjeduris nitatur do<Stri- 
na. Haut fuppriraere tamen heic pofliim Sanpltoitin 8 ^hjf. fententiam , 
quam iecuti funt aliqui Lacini , ubi ait ,* primum motorem AriftoteU 
DonlummumDeum^ ied Iivclligentiam fummi poft Deumloci&di- 
gnicatis cffe , ubi PlMoneoi com Aiidoicle condliire ftudet j apud 
qoem Deus, id eft, fummum bonum , iiipremam obtinct dignicatem %. 
ptoadmaiii» Ikfeos, Dei progenies, Naturae Architeda ; teniam , Nato-' 
ra, mentis opus : alii tamen Simphcium hac in re Ariftocelis fenten- 
tiam non fatis alTecucum fijifle, contendunt. Hunc in finem locos Ari- 
ftoteiis 8 Phyf context. 48 , 49, 52, & 12 Metaphyf context. 43 , 
producentes. Hoc faltem nc^rc non poffunt , Ariftotelem , pneter 
lupfemi Orbis motprem, diunu motos caudam, mioores infiiper Deos» 
snfokitttmorbiom iixitotes, flatuifle. Quod AiiAoteles aicprixwim 
lOpCOfem ciTe A^n^^ ^ /»4^)1 \jtf>^ , pmihies vttctou , & ntd/kfnt^ 
d^imnuffiifttditie : mihi locus perdifRcilis videtur , ied ita quidem , ut 
opinor exphcandus , ut Deum infinitum eflc, & corporeum inde in- 
nuat. Docet enim Philofbphus alibi , infinitftm non hahere partes ; quod 
^uidemvcriilunumeA* ^^ediecas (juippc io£oiu tei iufopu , iafinitum 



Digitizoa by C.jt.)0^lc 



G E N T I L I V lif . 

fcipib magis hoc pado conficeret, qyod ablurdum eft. Sequctur por- 
ro, /i primus motor nuUa cll prasditus raagnitudine, ut fit incorporeus ; 
zdbo ut cum noftra de Deo iententia Philoibphi heic verba conciliari * 
teflinc $ fiquis tatneaalfter fentit, id per me iioeat. Ad Cfleli nomiiii 
veieribus^ufiurpael accedimus , ubi pranmttcnda, eft ' notii&nia diftui* . 
'^o,r#/ om»;/ vel mione & conftlio,vd FmMrtd & e^, vd Fm§,& maffi" 
tttt, Vnde tria etiam accepit noraina Caelum , qaorum primurn Mtmr^ 
V4, fecundum Fortuua , tertium Farca fiiit. Grxcis Mioerva cft A%vet» , 
live A5>iv<!t , ftudiorum Scdodrinx Prasfes j JEgypriis Netth .- harum PUt.im 
quinque fiierunt apud veteres ^ Cicerone memorats , fed quae omnes 
ortu mortales , in Deos olim lelatas erant : neque fruftra igitur.' eft 
TzetaBesinLycophfomem,nbiaic, «aftwAwir ^^Swma, ^minft 
injrfttoetimcttMinem, CchMvvel Cfldipoctus fnpiemam panmifif : 
gnificaCt Ittl4acr. lib. 3 Sat. cap.4. QmdiUfmuu trmtm verifdum'^ 
tUxerHnt ejje mediimt ny£thera. lovem , hmmem vero imum aera cmt Terrtt , 
AiinervAmfimmtHm <etheri6cact{Tnen ; unde etiam ty£theroniam vocatam 
ej/e y att Fhar»MtHS. Ita ctiam Augultinus lib. 4 de Civ. Dei , cap. 10 : 
%/£theris fortem Jkfrertmm Mtnervamietiere dtcmu^ 0 hac ouajtone jingere 
Triuu , que4d§MtafimimtdJit, Quapfopfier i Afaniano CapeUa vo- 
catur gwjg»iwM iiwr? yenmi aKis Mincfla mPmiAmiM Diuma : inqna 
fententia eft I^hamntHS , quiinhonorem Minervx terapla Providentiae 
^t&f^m pofita ede ait. FartHnje etiam nomen Cacto five i£tfa€ri 
olim tributum fiiit, fed praecipue inter Chaldaeos, & Genethliacos , qui 
ex lyderum dilpofitione , &(n>^u^'as, rerum eventum , five FortHHom 
coUigebant : qua quidem lub acceptionc Fortnna aliquid cafu, auc 
^Mf amplius illis denotabiti^iidcautem ante omnia Lmumt ruibicie- 
bant, utiqutefiriipfius &ieiiimdmmnm Inlkicinfojorioibefeln-* 
nis&perpetuaenetimmutatrix. NamqueinlMimido, cujnsdomina 
& tdSaasi Lunaliabebatur, ami genetitionis & ortus , tum mteritusii^ 
ve corruptionis , & inde in novas fbrmas tranfitionis myfteria perfici , 
& abfolvi credebant. Novimus quidem i quibufdam , (ed prsecipue 
^ Poetis, Fortunam numen quoddam, quod h Cselis dimittcretur , crc- 
ditum fiiifie ; luven. Sat. x. Jefactmm FartMnaDeam , casloqm locamm, 
(^am quidemFocciiBn qnantumvis coecam , tadooi & cbaftantttB^ 
inimtdffiiiHm efle credebanc^dnlMii dtvcrib ab hoc ienfi de fbcm- 
naflatuebantdimPbiloibphi. Atque rede quidem Cic. i de Diviiiiac. 
ubiait : F«mmitefifmm4tifiiidficoecidie,ftceveaity mvelttoncadere , ^ 
evenrre^ vef aliter catlere & evenire potHerit. Cujufinodi FortH»am fartftmis 
fiits fi ameirevelie, fcitc dixit fibi Sapiens ; nili forte Proverb. Graicum' 
illi reftitcrit : T»;c«rwdvj|T«f s-^j^p*^,^»» Fortuna intcr' 

Hz Vcte- 



Digitizeci by 



6o DE RELIGIONB 

Veteres utcunque niaxima in veneratiope habita fuit : Preces enim • 
iuas , haut in iis quae ex Fato fivelege rerum univeriali decreta , fed ia 
iisiblaikimodoqiuBaliierevenixepotiieraBt, lociimhabereeiiftumTe» 
rant. Ideo Cic. lib. 3 de N. D. ait » Fortunam k Deo petendam 
}pib fumendam efle Sapientianu FortoiUB hujus effigies in Nervae nu* 
mifinate quodabi extat , ubi matrona cum radiata corona Throno (c- 
dcns, Ijeva fccptrum, dexcra forficem prsfcrt : m(criptio eft : FortH- 
• ' ■ Tt^r. R. Aliis dcpingcbatur cum Copia-cornu , (Sc gubernaculo navis : 
quorum prius manu keva ,.pq{lerius dcxtra teiicbacur. At Praeneftae ^ 
. ; templimi cdeberrimum Fortuii« fuic , fiib dyarum ijororam imagin ' 
sie€olebatorFortima,unavttltacaiidido,alteniatto. qaanimillaapaa 
Veteres ArTMV^ Bo>ia^ haec AUU vqcabacur i quae etiam culta fuit. 
J&ip ^^^"^ malx deteftatjequc Fortunajin Exquiliisextrudam fuilTe 
OMm , teftatur Cic. lib. i de Leg. Cebes quidem in fua tabula Fortu- 
nam coecaro, amcntem , lapidi rotundo pedibus infiftcntem depingit ; 
^U£ etiam hodierno die uiitatiilima ejus eft iigura. Ab hifce ditlen- 
tieos PaniGknias , h Pindaro referc, Fortunam eUe h Parcanim nuioero» 
etiamfi.CQin Fato potius , quam com Fortuna conveniie videantur Par- 
CSB». QH^tt &cerint nQnForcunam tantum , fed ejus jGmuIachrum, 
duo Imperatores Romani oiptimi , in Spartiano videre eft -y ubi ait « 
Sevcrftm Impcratarem, quura morti appropinquaflet , juflifle ut Fortunae 
Cmulachrum in filiorum, quos duos relinquebat , cubiculis collocare- 
tur , divifis inter le diebus j quod divifi ex aequo inter fe Imperii erat 
argumentum* ./jfiKrancnMf etiam Pi/vi, ut idem author refcrc , morti vici-. 
iins, Wm$mm fimiriachram in MardAmmm cobicalum transferenduni. 
6^ravitj quod trandati quoque Imperiiiignum erat. £t quidem non; 
' iblum in cubiculis habel^c auiea Emwm fimulachra, ied in pubUcuoi^ 
ctiam ef^ercbant. De templis Fortma variis inter j4miatct , Fr^nejfinos , 
Rommos, Gr^cosfwe ; & inter alia de illoi apud EUos , dc quo Paulanias 
fcribit j dc Forcuna etiam , quam idem cum Ifide numcn ftatuit Apu- 
lcjusj led quatenus certe Ifis Lunam Cgnihcac , ( quemadmodum fu- 
DraadnocavimuO^^P^urimAcl^cipoflant, quxaliistamentniduidaio^; 
' linquimus. HocQliipiiBii fi^ 

vtntHm poft ^ffiMme. numen cultum fuifle , ( cujus. iimaladirum, iii 
Capitolio Romae pofitum, delcribit Plin. lib. 3 j ; ^ tum f^nwm , qui 
• • ' inter Romanos fuit ; tum FaBcitatem ^ { Grxch MacariamyHer- 

' Mmifutu culis filiam, in Dcos relatam) una cum /irwwrf in cuitu fuiHe : quod 

gfS n* **^*' ^^'^"^ '^'^ aumiimatc luliae Mammie« Auguftae liquet , ubi imago FeUci^ 
/' tatisj, diver&extatcamenabilla inCebecis Tabub. Atque hxc qui- 



* 




G E N T ' I L I V M. 6t 

inlnfcriora fignafTe , atque eo nominc cultam fui/Te. Farca etiam ad 
C^elum reduci pollunt. Eas antiqui tres finxerunt ; quarum primani 
hominis generattom, lecundam vtt<e , tertiam mmi praefecerunt. Ilaruni 
oomina, Clotho, qux colwft bajulabat; LMhcfis^ <mx wbat ; j4tro^s ^ 
jniA£ma,quxfibmmddtlMt, vel frangebat : unae tdamim^kte ^ 

riwKrvocabantur. Nendo eaimviaai noimiMim diioeied»deb«ntiir : 
.ik iis JManudis (ic canic : 

RHptrunt tetric^ cwn rrtala penfa Dea. 
,fIa;^C/>4o, fecundum quofdam, emerfifTe dicuntur. Cicerolib. ^ de 
N. D. Herebi & NaSUs tilias elTe, ait. Plato lo de Rep. eas Neceflitatis 
filias facic > juxca cujus fententiam aequalibus inter fc iaten^ailis fedenf; 
dupno y vembns albis , capite coronaio , ad Smtmm haraioiiiam Can- 

^tantes : Laehfis quidem pnettrita i ptsBlentia Ombti fbtora verd 
Atnfos : ubi omnes ftiium cum matre lua NeceffUate tradant ; Qatbt 
dextra , finiftra Atro^s , Lachefts ambabusmanibus. Priroam harum , 
qux generationi praeiuit , Venerem Cxle^em fui{Te , teftatur vetus Epi- ?tufkn, 

framma; ledhacderevidcantur ea qu^ (upra retulimus. Equidem 
aud illa yenns Lthuiftatmiit , iii cujus templo ialignia iepulchraiia cu- 
ftoditaiiitfley narrat Plataidios : Clem*- Akx. f ^^uiJkciu memorat 
: ^TmM alkgosice dict paiies LunsB » ndelicet trlcefilBMm , decimanli 
' qnintam ^ & novam Limam , fed boc cumiupitadidis vix iatis cohaz- 
Tet. Decultu P^rfMTiKmnonhabeoquoddicam^: hoc ibiummodo ad- 
notabo, mihi dubium efTe , num omnino culta? efTcnt : nam quorfum 
propitiarentur numina quse nullis moventur , neque movcri pofl^enc 
precibus? Atquc indefortaflfeeftquod Necefjitatt, quae earum mater 
habebatur , atque Vttlemi^ templum apud Corinthios dicatum , ut re- 
leit Pauianias, adica intercliideret;pr $ ita uc ngminic(letfiHiaillu4 
quocunqoe pado ingredi. aotem myftice eam Odi virtutem & 
gnificant, vta^fmmm^ five permanens renim oido {novenit $ iniis 
omnibusqna: oriuntur, & occidunt in fublunari hoc mundo : ftacucas 
in hunc hncm lcges , v i ces & periodos ubique curantes , obeuntes ,* 
prailbntes. tlaec obiter interea ujbjungcrc placuit , nullam apud Vete- 
ics cxtitiile, qualis hodie viiitur, Mortu effigicm, cxela facie , ridu di- 
dodi, &£>raminibas horridA .: fed veltanquampkddiu^MHntfel^ 
fingebaturMors : vel«t«uirAiv<Maf|^,dicem : & ttt» ^ 

k hujuimodi: ne terror Morcis ica ineuterecur» &'Dihil prxter offiipoflf 
hanc vitam inanere,in hominum anim8sinduceretor.VikleetiamTOrfies',- 
&:ad VirtutenLexercendamalacriores reddebantur. Quiamorsolim 
bonis hautaliud quam tranfitus in meliorem vitam exiiHmata fuit r uc 
turpe illis ideo.videxetiu: ^ teliquias hominum hac vita piobe defundo-' 



Digitized by Google 



6i D E R E L I G I O N E 

nim, in iis (blura qui mohturi fivc rcjicicbant , Gvc exucbant , ccrni. 
Fuit &c olim alia Fati pars , non ^ Poetis tantum , fcdetiam ^ Philofb- 
pbis (juiburdam , tum praecipue Scoicis , dccancata , cui lovem ipium 
fitbjeoeniiic» Hoc ideniiiciireft , qii«eztn DeiipfiiispoceftaKmc(fe 
ja^t a aven i Dt ; oc Dcutn non pode libi ipd con^ailoeie mortem ; Deqne 
Aceteqtqiuvixit , non vixerit ; nuUtimque habere in pfimerica jBt^ 
prasrerquam oblivionis ; & hujufmodi quxdam alia : quastamenhaac 
aliud innuunt , quamquodextracaptumhumanumfit, ubi Deus fta- 
tuicur «ternus, & immonalis ; ut idem fit quovis modo mortalis ; vqj 
]ubi aUquid iit fadum , idiimul iicinie<^um; concradidionem cnim 
implicant propoiitiones hujuimodi : Sc tandem nihil dicunc i les enim 
efle&nonelfe, iimttlDO&i^coimiuini, indobi» &lolcnni adverft- 
nnr, omni/que veritatis eterac tgftitiioniBm. Haut igitur adeo procer-* 
FedeDeo 0«M. loquantur mortalcs} neqaeieniioDeiOmiiipocen- 
ciae derogant, velderogarc poffunteaqu» inepceajunt ; led numani 
ingenii irabecillitatcm ollendunt tantummodo , infcitiamque produnt : 
verumenimvero nequc res humanas, nedum lovem Fmo {ubjici , docct 
j4Ux. Afbrtd. Itb.ide Fato , fi^ifatnm omnino toUens , nihil niii con* 
liietiiraNatiuaB cufiom hetcagnoldc : cui coocinnnt ftaliis iiicer* 
quealios fignanter Piinioslib. 2. Ariftotdes fmtm \sl nafinaliiws po- 
nens, ratione eorum Divinam agnofcit providendam ; (ic tamen nt noo 
extenderct fe ultra Lunam ; (atis habcns fortafle ab Aftris rcHqua pcr- 
fici pofle ; niil ubi arbitrio humano in quibuldam iuppetit jus. Singu- 
laria tamen & individua , nitiquatenus infpeciebus & generibus luis 
continentur, ^ Deo procurari , ncgabat, inc^uiens , «'nmi' ede in illo 1« 
i2^f«Mi£S ^ c#/«v : ied abfiiidus heic fuit Sugirita , qunm kterec 
enmpforltis, qu«nai9iltefiveincimaDdiiacuiae&c,anc!nqutbas 
fibi complacereL Plus igitiirbeic iibi arrogavic , quam modeftum Phi« 
lofbphum, & intcr communis rationis pomceria ambulantem decebat | 
ied quod pejus eft , omnem einCeieuf invehit dograa illud ; fi enim nul- 
|am individuorum curam gerat Deus , nonne fruftra efTent preccs quo- 
tidianae, &omnisfere religio ? quod vel cogitare , impium ! fed for- 
tafle Philqfbphi verba iu intelligenda funt , uc ftacuerec abfurdum efle , 
DeamBeatum , curam ptttiaMariiiittin ihdmenta qiUBvis ecrere , qui 
«xdinemdrcapaicicokina abinicio dederit; deduibas itifins nbide 
Heroibus in Cxlumrdads erit iermo : quo paaocofam pardculai» 
xjum, fed non ^ Dco immediategeri cenferet : Praeceptor ejus Plato , 
Fatum quidem ita agnovit , ut neque Providentiam divinam everteret y 
vel libertatcm arbiti li in hominc intercluderct. Quin & haec omnia 
tum iocer ie» tum cum iis quas cmmcmm vocantur, adeo apce coanedit. 



Digitized by Google 



gentilium: - ^ 

ut unicuicjue Cux tribuantur partes : & quidem , fi k ProvuUmU MvmM 
rerum oroo aptus , five fatum deducitur. Si demum in «pto iUo rerura 
ordinelocunGiQabeac t^N/<«i;(;;vm4iM, inusfblum ouae intra cjus arbi- 
triuin exiihint , hanc multo ncgotio nofinetipfbs ab omnibus contro- 
f&Gh , feynlnm Iioc lorqiiittilMis , expedioBiis. Sdte ClMlcklios: 
^efjimevitmniffntft ex homhus mhM§: pttmriplaHc ex neceffttMe fntali, 
Dicitnr & Pmmm quoddam Mmhetmitkmm i CmiMgis , fecimdiim Sae* 
£mp. ab iEgyptiis , fecundum Herodotum , inventum , quos ctiani 
Oracula Sacra , & Cercraonias coepifle , primos etiam aras , firoulachra 
& delubra Diis , fcfl. Aftris , fbtui/Te , tradunt Hii^orici , & inter illos 
antiquinimus Herod. Ub, 2. & alibi. quin 6c annum primos compe^ 
tjflie,& in daodectm meiilesdiftinxifle, ittmt ukoi Aaoiar. IIKz. NoB 

con?CBii]e iotcr ie dm lioc g^mis i^' ChiUm 

^'Locretius : 

f^t BabjlonUChMaamiieSrmdrefiamUi 

yijirologor/tm artes comra coitvmcere tendit. 
Quaenam fuerit illa Dod;rina non latis liquec : Babylonios, numeros dc 
quibus Harat. Uh. x 04. i x.haut ad Stellas & inde ad Fatitm^ led ad Dt- 
wMiiMMtf (]Qodclttn( ex nnoiens ) gei;ius letal^rim. Sed iion opus eft uc 
duribas iofiftam: tota cnim circa^^nMRi Gmiityuiaim fere dft n*;^<is«« 
iivecoqje&iialisDodriBa. (^ppevixcertiaUqaid circa oartic^^ 
eventus praedicunt : circa ma^s eenerales , ut vera quanao<^ue prae- 
nuntient Aftrologi : neque igitur de nihilo eft quod vitam hommi in ge- 
nere foelicem,autcalamitofara efTe, ex Horofcopio ejus Cenethttaci col- 
ligunt; prseiertim , ctlm Ptolomo^o tefte ^ AuWtui o^<p^,[a,uv mi^toi 
^^i^ii^ot^ tKS ht^yitttti r oi^pttv, Foteft Jaentiie hnjttt gmus mHltai ever^ 
imAftwtimeftrtitiniei. Incliii8ntquippe,non coguntur. Neqoecon- 
temnehdaeft jHbnmiftni obfovario , modo conmx diverias in diver^ 
fis fasculis religiooes inttium ccepine , per id tempdris quando lupiter 
in Conjundione cum Saturno , aur aliquo alio Planeta, fuit : ut difiiteri 
taraen non poflim quin jfabulofa de retigionum quarundam durationc 
jadaverit. rroximura eft Fatnm Stoicftm , ^ Cselo eciam tradum , priori- 
ous durum ma^is 6c rieidum. Haut id iliis tamen Fatm» eli quod Fro* 
tfidtmkm ommnoelimtnet : ^ Providentiienim F^Ma» ortom ducere , 
qbodammodovolaiiti mnbocoKomtoriime^ led fipieos 

& oculeum. Ideo fi ex Fato fc peccarealiqnis «liJterit , ex Fato etiiutf 
illum puniri debere , re/ponderant : neque igitur aeiquabile illud reriim 
Syftema cx fatali corum decreto pcfTundant , fed conftituunt , Sc eri- 
gunt; ^^«^rwante omnia (ancientes , &ftabilientes: adeoque cauftsr 
rcrum non coilunt , at e&dus ex apt^ carum diipoiitione fubicqui vo- 



6l D E R E L I G I O N E 

lunt. Sed plura huc fecientia , videre^eft in Cic. de N. D. Quam certa 
i\t Stoicorurn opinio , haut hcic dilputaverira j PJatonicos quidcm hoc 
iii Argumentopalmaaireliquis Phiiofophis praecepille cenleo; ciarius 
eniin id quod let eft dicitntw Vc finem tandera faciam ex mente Phiioib^' 
phorum emmci«to , ?eiba Seiieoe fiibjmigam » obi de D» loquens, ait : 
illMm Fmtan vocare ? nm erra.bU ; hiceflex ^«o fr/petifr frnt emma , catt' 
fr cMfrrtm. FkiSim invtdmiam f recie dices : eji enim ^Mjits ca^ti» hnk 
iHnatdo providetnr , ttt inconcHffm eat , & a5if4sfrorexpticet : Natnram vo- 
CJtre ? non peccahit : eji enpn a qtto nata fttnt omma , CMjni jmttn vivmus : " 
Vts Miind:m ? lp[c eji entm totttmqucd vtdes , tottts (itis parttbtts intiitns , ^ 
(e ftifiitttns ttt fra, Atque bsec 6c\ttii§.CtelePit juxu veterum Phiiolbphor 
iMtpkeim ibflfeieDtoB&l^C^Mw.m^ 
tor, DQtti^opu&iitAliqiud attcxam ; tura quod intiet CliriftiaiiDS aometi 
. Fnti Kit explbdatur , tametfi ^ Platonicis , ( quantum mihi liquet) 
* verbis potius quam reipfa di(Tentiant ; tum , quod inlHtuti mei haut Q- 
nat ratio , ut fd^quamqusad Ethoicorum reiigioaem ipe^Unt , heic . 
leponam. . * ' . ■ ; ' 

• ' . • ■ ' • ' • • . * 

• -C A Pr. X. 

De i9dti$ jMMr BienUntohim , ymtf^ue mnm ' 

. . • . , • • ' • ■ • 

^ , ... . . • 

DE Aftns c^Junns & Calo , quod quintum EleaeDniai « itre Pnn-' 
cipiu|A/vd iniaiiiii'(ut cum Cicerpne HKx.Aotd^ loquar,/ 
Philofophis cft iil.corpbn^us mixtis. Inter quaoior autem Elementa 
JgtM eft iubtiliifimus , acutl/Iimus , & ad motum aptiffimus : cft 
lubtilis , acutus, &jpoft Jgncm maxime mobilis : j^qna crafTa , obtufa, 
mobilis : Terra crafliffima , obtafidima , .& fibi conftans , fcu immo- 
bilis. Dc iis Ariftotcles in Mccapl^. idTffupuitm Kiy>s<ni i • 

CorpmJBUmtiittidieitmifbin^ corpara dtvidmitMr ,ilU vfr»- 

wm nbmns in fiteie dtfferentia cortarti, Exmice, juxta Ciceron. & alibs* 
/^nis , & ^«r , movendi vim nabent » fic efficiendi : u^Mta & Jerra pa- 
tiendi : . Ariftoteli tamen Acr patitur , quiahumidus eft: Aqua magis 
agit , quam patitur , quiafrigidaeft : lcd Ariftotclis heic concidit ra- 
tio , fl raodo Aer luapcc naturd cumprirais iit frigidus : quod quidem 
dodiurimi viripcrhibent : ubi enim calorc Soiis dcltituitar , refrigcrat. 
per ie Aer ^ iplam ^tiam Aquam congdaos , & congUciaiis* Qnmm: 



Digitize^ by Google 




. G E N T I L I V M. 6f 

ita m\ttx funt Acris &: Aqux qualit.itcs , ut quid in iilis fit {ynceriim , 
vix dici qucat : adco ut non multum intcr ic dilcrcpent Acr coixlen- * 
iacus & Aqua rarefada. Verum cnim vcjco ii Sminftttm opinio obtinet , 
99Kliiiiieiit;,^rQrius Aeiiscieiaentum : quod eniai 4Ik>$ Aerem' (licimus, . . * 
QOiil^illi&aiii AUtmXiiimi^ halatis cfl , quae ex uberibus fuis nos «IkkiDI-^ ^ 
dequaque & nutrit quaoa diu heic Agimus , morte ( ubi naturalu 
fucrit ) tandcm abkdat 5 Anim^ tum temporis , tanquam fui compo- 
tc , in proprium jus dirails^ : qunproptcr ctiam nun iuilitum itahomini, 
ac liomincm haiiiui fubtraliit. ^uorlum caim anin^bus uoltiis opus 
eiTet Acrc , cum in puhora evolantes infcnori nuUo EJemento indi- 
'gent ?ututSinenies heic pbilo/ophentur , compcmim fads cft bomi- . 
nesubi'aItifliraos montes icandunt , (cujulinodi lunt illiquiin Indiis 
Occidentaiibus ^ndes vocantur ) non anhclos iblum iieri , ied ob Acris ^ ^ 
tcnuitatem illjm , ut iiidc pulrtioncs officio fuo non fatis fungantur , in * 
terram lcmianimcs c-Kicrc , prorlus conccptum intu> Acrcm expiratu- 
ros , ni cito ab iis qui lcquuntur , in inieriorcs montis partcs rctrahan- 
tur. Quodquidem argumento eft , crafliulculum e0e debere quepi 
duciQKis Aerem , terrxque vicinum. CftiaB omnia hu^ adduximus , ut 
doi^iores hanc Sineniium opinionem in cxamen producant. Si cnimid 
quod Aerem vocaraus, nonniii tcnuis qtiidam fumuseftab humido 
illo ortus , quod a calorc in vilccribus Tclluris cxiftcnrc concoquitur, & 
exhalat » non niii tria ci unt Llcmcnta. Scd ut argumcntum nollrum " • • 
prolcquamur , quatuor in prasfcns llatucmus , qua: ' Qrunern.mum live 
if TgfitJ* vocaut P) thagoraji, pcr nuraerum illum tanquam ^ randilfimum * 
numen jurantes. Ab hoc eiym numero taDqoam fadice qiiadani & iiin- ^^^^" 
damento>omnia provenire, vult Hieirocles. Coacervatioenim^ mo- 
nadeufijuead quatuor fa^a, denarium numerum reddit, ultra qua^ 
nulla rcgio , nullumque idioma aliquando ita progrcfTum cH: , ut mona- 
dhnon cum calculum rcfumerct.Qui numcrus ctiam continct omnia nu- 
mcrandi gcncra , par (Sc impar , quadratum , quadrancalcm , longum , 
latura , tubalcni , pyramidalcm , primum ik, compohtum : qucmadmo- 
dumk Fr. Geo. Ven.lib. 3 deHarmon. Mundi, obfervatum eft. Cdti« 
tinet porrb qdatemarius o|nnem muiicam conibnantiam , cum in ipfo 
iit proportio dupla , tripla ,quadnipla , lcfquialtcra , icfquitcrtia ; un- 
de Diapafon , Dtfdiapafo» , Dtapente , & DiMeffaron ; &z DiapafM Cmul 
cum Dnipcnfc rciiiitat. Vndc ctiam fccdus illud <S: h.armonia in fvmbo- 
iicis Elcmcntoruni cjualitaribiis invcnitur. Huc reipicit Boothii iilud : 

Tu fiuf/^er^i iMnmua, iigas. 

ied non iblum propoitio harmonica & Arithractica , ied & Geom<^ 
trica etiam £iemencis olim tributa fuit. Ideo Timseus Locjus ex 



Digitized by Google 



t 

« 



66 DE RELIGIONE 

Pythagorica, & poft cum Plato , iftiufinodi figura* Elcmentis afcripfe- 
"runt, Im<e piimum cubum odlo anguloram & lcx laterum in Form^ 
teflerx : & hoc obejus ftabiiitatem , gravetiinera , & motus diflkul- . 
tatem : Jffiem aiitetf lii Fyramidem quadiof bafium , & ^^sasxaSis angu- ; 
lonini fbmuuic ; ac&cilH>remhtfbeacafceDiam: AWmkkKiSboeAivm^ 
X. e. in odonoflim fefluum corpus conducuKt, Viddicet ex ofto ' 
bafibos & iex angulis iblidis , viginti quatuor vero planis : & hod 
quia in afcenlu igncm confequitur. ylcjnitm deniquc figuram eicofaedr/^ 
tenere dicunt , c]us:Iiabeat balcs viginti &angulos duodecim; eo quod 
Aqua iua flexibiii naturi mobiiis lit , atque diviiioni perlaeiiis. Qu« 
• dmnes Bgurae ex quatemarK> tradc fant : nac6 Tbna ex diiobaspiitiiU 
quadiatis ; Ignis ex quatuorbafibus Sc totidaoi angulis } Ael^ex bis 
. quatuor bafibus : dupHcaomr enim ut ex utraque |MUte penetrativo» 
i\t , & faciiioris motus : Anguli vero plani ex iex quaternariis : Aquiaf 
autem ex viginti bafibus , &auodecim angiilis , quaj 32 conducunt ; ^ 
qui namerus eft ex duobus quadratis , quorumradix eft quaternarius. 
Sunt iterum baies exquinquequaternariis , anguii vero ex tribus : £c 
hsc omnia coUocant univeru in ligura dHodecdeari , id eft in ieilili per 
"^dtodcnosjfitus.qiiaBeftek doodmm faiafibar penti^^is , & ▼igititi ' 
iblidis , planis autein fexagtrita : quxomnia a quaternario oriuntur? 
diaodecim ex cribus quatemariis, viginti ex ^aiaqae,'iexa^nta ex quin^ 
decim. Eonim aytem Elementorura omnium confonahtia ex iUis ba- 
Cbus & Angulis coUigitur pleniflima. Acris ad Ignem eft proportio 
dupla in balibus j inangulis iblidis fcfquialtera ^ inplanis vero dupla : 
unde relultat harmonia duplicis Didpafon & Diapente: Ignis vgro ad ' 
X|«|^bafibus (elqnialtera proportio/in angiuis veito oupla, ex qui- 
'wmD^l^iMr^ icerum &diapente : TerhB-autem ad Aquam in baiibus : 
^ft prol^xMtio triplaieiquicercia ; In Angulis feiquialtera j unde diapa^-i 
fi>n,dlapente , diatcfTaron , in bafibus , iri Angulis vero diapenfc 
relultat. Aqux vcro ad Acrcm in balibus dupla , felquialtcra , in Angu- 
lis vero dupla j unde Diapafbn tS: Diapcnte in bafibus , in Angulis ve- 
ro iterum diapafba conlurgit. Dehcit tamcn aliquantulum conibnan- 
rtio Igtiii ad Aqoim^ Aeris ad Tercam qaibos iiieft 

as contnnrietas > ab ea proportiode qaam babent Ele* 
rdine cdlocata i .& ubi duoiemper conveniunt^pcr inter* 
fnedium , quod de utrqque participatj ut fupputare pofiRint cxperti. 
Plurahuc fpe(5lantia viderc eft in Fr.Ge. Ven. To. 3 de Ilar.Mund.Sed 
de o<Sbiedro & eicofaedro obijcit quaedam lo.Grammaticus 1. de Mundi 
jerernit. cui refpondit Carpentarius in Alcinoi c.2. Ccrtum eft in miftu- 
, ra lua Liementa omncs ioduere iiguras : Quapropter ita dirimeodanr 




Digitized by Google 



•,1G - E N. n l\ LM :V M. 6t 

contromfiam dTe cen&6,ut Pytha^rici pibprM Elementdmm 'figu- 
r^Ioqui intelligantur , contra lcnticnrcs , ccadventitisi & accidentali. 
Formam quidcm pymmidalcm Jgni convciiirc , docct Thco, lib.de 
Ignc. Qui quanto eli: liipcrior , tanto d pabii'o abfit ; atleoque mfa- Jj[^^f*^ 
ftigium allurgit. Caeterumhaec omuiadc hlcmeatis , guatuor ( ut opi- «wij.***'* 
' piificiir Ff JCeck ¥eb. ) «d HfefeiaBOimTetragi miiiHrfwii arcani auadain 
Mooe i^ikImV quod itti^lVipiii^ d^lbiitieQdaln idi 
.Bqiiidem Igncm folum inter BfctoBBnta Dto couverf^ vidcrc licct in 
Deiit. & B. Paulo , five Clemente , five alio fcriptore ad Hcbraeos , ^ 
ubi aperte dicitur Dens t<Tfii5 eji : quaj fententia etiara inrer Pcrlas olim 
obtinuit : led ha:c lano modo intelligcnda lunt. Myft^eriorum quum loc- 
• ^cuiida iic cfTent Elementa , eorumquc rationcs 6c proportiones varix in- . 
tdf ftCibtxtBCA^^ cum demum ab 

illis onitcaxxofcqi^tx^^ in iUa tttlliem redtreiit , in cotfHnii- 

nem cultum aii^ tmsk Aftris & Cado «#atii intcr Gentiles erant file^ ' 
- menta. Indecorum quippeexiftimabailr, utulu toQis&nfibik 

mulachrum ellct mundus , ut remotiores cjus parres colcrcnr , pro- 
piores negligenter habcrcnt. f liffc multis aliis rationibus ( quarum * 
quaidam in principio lib. attulimus ) frcri Gcntilcs., haud icgnitcr Eic- 
menti&cultumquendamparticularcmdicavcrant: Sacerdotwus corum 
hunc in finem diveribs riti» & cerembnas excogSgaacibis , qutbns • * 
Dopuli animos percellcrcnt , ^ in reiigid6m obfiyvaildatttlbingeieati 
. ^ Kuiiienim quovis fxcuio illis prius fuit ; c|ij|KiWaKK»flaft'.qiUBdrai acnr» 
ftcria populo tradercnt , fcd quai illi foli comminifcercntur , popufo 
demde apcrircnt , live cxplicarent , iivc ctiam ( uti iilis ita vilum clTct) 
filentio premercnt , quod tum in l^rolcrpina; Sacris ^ tum aliis f^i^hjm : 
Praeftitit ic. grcgi &popuIoutqua5dam nclcireiit^ tum ca pra.lcrcim • 
quas neque Saceraotes ipii , neque uUus mortalium iutelhgcre iatis , & 
tauijuamdivinaafibrerepoterant. « • 

^ ■ •■ . . ^ • 

Ve Igne. 

AB Inni ordiar, fcd puriori , uti qui ab ^there (ive Ca^lo Elcmen-» 
tum proximum inter Gentiles haberetur.iHujus Elcmeati lo-* \ 
eum , primus qood idaraeMiilkOkM^ X«M^ Pythagoni iuditpr , 
qui ^w;» HeiiieiitaianfiibLuxiUii{a^^ 

noi^iiimc^ Ewffed»clesy &pafleumHir{iQCrates , cui tandem afleo.* 
fum prasbuit ipfe Arifloteles , fuppreno tamen Ocelli nomine. Caeterum. 
uti.^ nonnullis veterum dodiflimis fententia de Elemento I^U haur fa- 
tis probata fuit ; ita reccntiores quidam illam prorfus rejiciunt 4^cx- 
ploMdunt^ quum iive antrax^iive flamma, (ive iumea iolumniodp Isnu^ 

l 2 •* * Bic-* 



. ij ^ud by Google 



«Jf D E E: L I G I O N E 

£]efheiitt|Ks , 8c iele , imllo ad excetM ienius indicio, configncc :, 

(quamvis cjus fit magnitudinis ut Solem plu/quam odineenties, Terram 
niillies fupcrct ) ied pergunt dicere , non voracem & abliiraentcm enc. 
/awm illum , icd lencm & blandum. At quomodo tunc ab itjtherc 
mffcrret > Sc porro Q tale ibi £iemeiitiuD eziiieret non viderint sps^, 
.IMbfto cufD Elcsn^ntis , qoas fadc in proeiiidii lont , ' ^ convniiceienr: 
.ttflTy ut e iedefui in compofitionem aliquam axm^^ua, Aer*, &C 
Smvfveniret. Qnamobrem latis fuerit /g»eam iUam vimfpariim pev 
omnia diffulam in Solc & Aftris ipfis quodamraodo , tum in intimi» 
l errae vifceribus deprehendi polle j cujuiraodi revera e((e, plu- 

rirais argumentis probant recentiores. taceflere igitur jubent Eicmen« 
tum /gnu cum craffitie iiia (quam Aftronomi quidam M. P. 11^^67 
efletftdniic } uti qm neque M oonfpediun» neque ex efleftibus iiiis* 
fefe &tis pfockt. Atque i&ne haut liqnet <p]omodo ade^ ingens Sc luci- 
•dum Elementum latCre poiE^ieatuni,, qunm iiiperioni illa iVdera ^ So- 
le tantummodo colluftrata , in tantum corufcent & fcintiilent. Qua- 
propter in Sole fontem caloris pofuerira , cui terreftris & fubterraneus 
proportione quidam refpondcns li^crvit , ac ubique operam legat , 
dum^uafi vidariusSplinTerhsprscipuaSolisobicmunera. IdeoSo^^ 
kflBfymbolioein Igne , ucitn Sole Dram fnmmnm venerabantur an- 
tiqni: turpeexiftimantes, ubiadeo prsclara divinitatis imago dare- * 
tnr ,illi non cultum aliquem inferiorem deferre. Sed non Ibuim Ele- 
mentum illis fimplex videbatur Ignis , vemm etiam reliquorum Ele- 
mcntorum forma vicam &c motum illis fufficiens , & ( ut Hippocra- 
tes putavit ) fenfiim : calidam enim omnia cernere & audire docuit :; 
Corruptioni quoque minime obnoxium eile iUtuit ; foecundus demuoi. 
•dcpi habebMur i^ff^,ut feipiiim mddo quodam particidari generaret, exr 
dauftns leliquorum Elemeotorum&bitaneft fenovationeenricansjquam- 
vis entm Elementa mahs fcemins rationemaliquam induant , Ignu ta- 
men perpetua vice quid am illa fupcrat. Huc referrc licet qus Seueca in • 
Q^N.fcribit, i£gyptios cx fingulis Elcmentis bina feciflfe^unum ma(cu- 
lum, alterum fccminam : nam in Acre ventum ma(culum c(Tc dicebant ; 
foeminam vero id quod non moveri caliginofiimque eflfe videtur: Sallara 
Aquam marem, dulcem^fceminam : in /gMc id malculum efic quod com- 
bimt, qnod Incet ver6, foeminam. In 'RnJi ma(culum e^qood eft dur 
rum, ut faxa ; foeminam, quod molle & cokiiraBeftpatiens. Ctnh qui- . . 
dem fi in ipiis arbohbus &plantis uteraue fexus admvematur , (quod 
Batamct tradunt) non de nihilo erit qubci i£gyptii ajunt , rudem quan- 
dam maris &c foeminx delineationem in ipfisElementis dari polTc. /ms 
porro q^odiiomogeuea congregaret , heceiogenca iegregarct , artiTbe 
*- . V ... fmpmus 



Digitized by C 



• G E N T 1 r :I V M. <5p 

IniiMBitf » coniiciidone Sc pk&me hi^os jniindi ocdebatur. Quod 

Hjoidem officium nifi calor internus in nobis prjrftaret quotidie , dto 
cxfblveretur compagcs humana, & novo inter le fa?4pre tado , priftino » 
Joco cederent Eleracnta,& in alienum jus vcnii^cntj ut lumraiE proptcrei 
caiori naturali in hominis fabrica tribuendae iint parccs. Intcr Philoib- 
pfao»Puimidesqiiidem/x»^principiim Uiiiverfi fiatutt': Heradt- 
tus Epiicfius Mieam Fim, tttuli ^ippdcntes C^ilqpo tefle) tk ««fi^u- 
W9 , id eil ammatHm tMtm Oioiiium nataralium t>perum efTe <^ ^*/- 
guthorem. tiippafus Metapontinus etiam Ignern co\mt. lulius Firmr- ^^'^'^* 
. cus dcmum refcrt Perfas &c Magosomncs, tjui Pcrliae regionis inco- 
lunt fincs , I^m pra*ferre , oranibufque Eleraentis prxponere : ncque ^ 
inirum, cum iilum pro Dco habucrint , uti poftea patebit. Sed muJci hoc 
in aigomeptD cqm wdaript , hofce permte libcrt cpnliBlete K- 

cet. Hoc £dtem fiibtic^re non po(2nm , Hekfeos Y miaieiiits es ferbis 
eorum colHgere hcet) Deum luum fd Ikiili^Nllmdil.lim*^ ^ 
palfim (ignafle, utvidere eft Ex. 3#27. ip, 18.24, '^* I^cot. 4y Z2. 
r & 24. ubi & Deu. 9. 3. Ignis confitmms , vcl devorans apcrte dicitttr» 
& Paulus Apoftolus ad Hcbr. 12 , 2p. quemadmodum fupra adnotavi- 
mus. Quapropter etiam luper airare Igncm jueitcr aierc , pra;- 
ceptum &t : Levit. 6, 6. Qui mos inter Peifis , uikcos & Ronia- 
nosobdnoit^ uti poltai patebit. Sed hefc ComioentatocN^ -tteiCbi 
quoque audiendi funt. Qwuij^f^interGentiles in Divinitatis fyfl^ 
liolam aliquod (ut Vodius mombrat 1. 2, c. d^ ^veniirec, multi ho- 
nores cultufque fiib divcrfis nominibus illi decreti publice fuerant. 
Qui autem primus igm cultum tribuit , Nirarodus , ( Ninus etiara 
vofa^us , } fuit. Ita Chronici Alex. Jcsiptor , iiidffHi Aosv^inf 
cidm it fni^. ( fc. Nimfodos ) ilamu Affyrtos ta ceUrcfu tgncm, 
Ciedibile auteineft , inqm't doAiflimus Vodks , ab eo culm voca- ^j^/' 
tam Babylonis urbem , qu^e aliter rrie Sc QimamM : undc C$mmmb sm^if, 
Sacetdoces Chaldxorum didi : Ab Vr autem totam Chaldazorum 
regionem vocatam fuifle 0^%ctj arbitratur idem Vo(Tius: Ab rr etiafli ' 
Latinum Vro^ & Grxcum Uv^ dcducit. In hac demum civitate natum 
fiiifTe Abrahamumrqui7iui;^a^Ja<x.Iuy , hoceft Chaldaeorum Phiiofb- 
phiam^reperiflbtraditur ) veriiimiic ducit , quunj ab e^ profedus fit, . 
Gen. Ei, 51. &ineafi»ierejusriioxta^fiC£ ut tasMn incertomefliBt, * 
quoufque ilJe coltus inter Chakkeos & A%rios proceflerit. Eattra da«' 
bipmeftijpMeMllPeriiscuItomfni^ utHerod.t 3 ait : deinde addens 
rationcm cur corpora intcr illos non cremareritur. Nefas enim duxerunt 
ut Deusfgrtis cadavere depa/cererur: hapc Herod. unde morcm facrifican- 
di homines vivos,iauno & cliariiiimos iiberos, ortum efle cxiftimo ; Sa- . 

I j ■ cerdo- 



« 



70 D E R E L I G I O N ,E 

cerdotibas imerefl (uadentibas iBbrteitita Sammis & j^deroTtigl « 

, 'ac ipfi Deo tradi inferique. Taotum potuitolim Sacerdotura five im- •"' 

• pietas, live atrociias ! Lucianus etiamin /ov<r TraTcedo ak^ Perfas tu^} 
S-ufJv , tgru ftatlicttre : quod ctiam tcftantur plurimi Patres cum Graci , 
tum Laritif. Atque beic de cultti Symbolico Dei praedarum locum ez 
MazimoT;^fiodif1eitat. 38, quem addudt Vodias, iupprimerevQoa 

'S^if^«}«v. quod (ic vertit VoffiuS : BMrhm emget pmter Dc/tmefliiiiteilit 
* * .i*** 5 cofjfi^**^^'^ tnterim ftbi aha atejue alia ftgn.t • J^tem Ferfe imaginem ejH4t . . 

tfnamdfiret diem yvorax ^utd(^ t/tfuiabile. ubi icijcit vcrlionem <J1. Viri , . 
qui pro «^Ajwa t^npe^ov Elemaitam qnotidiamtm rcponit. Laudoqui- 
dem yoflium, quod /w.^ww vice xerbi Elementmf iubftituerit, fed 
yeibain'^«^i^2MM«y»nonuiipr^^ fMuUi 
yeimmHm futjfe : quod sntea pTX>bavimos , & plftea clanos pmcec 
Igntj autcm, uvc pompA, (ive, quod potius crediderim, religbfns c$u& *, • 
prsierriiblebat Regibus Perfarumin facrariis qaibufdam, qua; irv^w» , ♦ 
u?c ?rw^»v9«» ^ Grxcis vocabantur. Huc facic Amm. Marcell. focus 
. • 1.23. Ferftmqne etiam^f jtijinm ef credi^ fgTem cxltfnf delapftm , apud fjem^ 

jiiternis foctiUs cHfodm , citjHs pcnrtionem extgiMmt Ht ftmftam ^freeiffe <]Mndam 
jiftatieis r'egihus dicm. bt iane d fgas Verftmitf odeftis effec driginis « 
OoaTtdeoquoniodoTdextinguipo(ret,?el debetet s<)aod tamea , xe? ' 
gibas eorum .ezrindas , fiiiten<d9e , tcadit l5iod. Sic. L 17. FabolaiQ 
jratarexplodinias r ccteTum veram e(Te cenleo, ^wo^Ijnempcrennem 
(Tiercio an in imitationem Hebraeorum ) fcrvaverint Perjfarum (ive Sa- 
Ar4l** cerdotcsfivcMagi, nu^vSciinde didi. Manavit hic cultus illorumin 
Medos reliquafque Afiaticas Gentes , & Sauromatas iplbs ac alios , de 
JjjJJ»'^ ouibus poftea. Hujus cultus mentionem facit quoque Glycas in a 
AnnaL ubi att i rafeo qnodara proxiiao poft Savdanapalum xeg? 
*dcmtts. AnyriosBerfisTOCatos , Adyriis Uc ^ nomine fiionuncupatis ; acque 
' illiustemporCi^^T^e Caslolapfamfotile, eomqae hacexcaufldTd^ 
^lum condidirfc , Jffiifute cultum religioiiim prarcepifTe. Sed J^nem 

• etiam hodierno die coli in aliquibus Perfiae iocis , author mihi eft 
. Voffin*;, ex cujiifciam amici ejus narratione. In ^Egypto quoque fiib no- 

.mine f^tilcam oiim cblebatur Jonis , quem Vulcanum patrcm fuifle St^ts 
. regis,tTadit Cin:on.Alcxand.Sed quia AftroromnoihinaRegibUsolim, 

tiamReeumAftrisinipofitafiiere, dtfficilceritaliauidcatibeicftatu&* . 

ft i Vi£atar Manedio i£g)'ptius, 8c Diod.!Sicul. 1. 1 . Bib. & £uf . L 2 * 

de Prxp. Euang. L 1. Sed pmrimiiuerunt auondam Vulcani,inter quos ^ 
* ^Bgyptias iUe Ofdt vocabatar, qoem cuftodeai e& volunt i£g]rprii , ut 

* ' ■ : . • habet 



Digitized by Google 



G ENTILIVM. - 7f 

babet Cic. I. 3 de N. D. caBteram myftice ( ut author eft Varro) Vu^ 
canus i^/ii-w crafliorem & vehcmcntiorcm , utpote fabrilem & forna- 
calem Kefla, ~& ffecupdum quoldam ) Fallas Icviorem & puriorera Jgnsm 
ijgniticat. Maximo in honore VmIcmms , qui Giaecis if^entQ' , i£gyp- 
liis fbit ; cui ideo T«fQfi|aD(|ioigiiqiii Hc 4&Mm^«iM9iy .(ot idert Her, - 
L2. ^inMtiiiphl eitratiEeruii^ f Gbkiflil^ pedopa iiUc erigcntcs. 
Cujus SaicerdotesetiaiD^ ip extftimationc fuerunt , ut ex eonun Colfe<t 
^io in regiam dignitatcm ScrhoSnccrdosfuilcvfluscflct. Hujus in Sacri- 
hciis mos fuit, ut quicquid oblatum clht , flammis tradcretur. Ita Tar- 
quinius Prifcus Sabinis devidis, omnia corum nrma in F»tlcMu honoran • 
' combuilic. Inter animalia Leones FuIcmio did^ti eraac, ob ingenteis,iUQ« 
mni fervoteoi, eic ^uo. febricicare ut plarimum dicuntur. Canes qudqu^ 
• in cqftodiam Templi^usantritifuere. Templa rtdcam iitter Romanos 
piasima fuere , quorum antiquiflimum ^ Romulo in Exquiliis extra Ro^ 
mamextmdum fuit arcana ratione, ne Deus fcil. qui cdmburentis Sym- • 
bolum erat /^»«,in urbe ^edcm habcrct. Qua: facrificia olim offere- 
bantur , Holocaufta fuere j adeo ut eo perado, nihil non m cinerem ver^ 
fum eiTet. Aliud Sacrificii gcnus fuic, ut qus ex ara deciderent frufta,vel ■ 

Sacrifidofone iupereflent , ea populo ^ Sacerdoribus.diftribuerentur; 
adeo ttt in ' epuli^ ita defineret Sacrificiunu Aliud tandem hujuimodi 
S^crificii genus fuit , quod vocabatur Frotervid abEpulis incipiens ; ubl 
mos crat ( tradente Macrobio ) ut fiquid fuperfumet , id Jgm conih- 
meretur : quo padto in SaCrificii quoddam genus definerent Epulae. ^ 
Huc rcfpexit Cato , qui lepide Albidiura quendam ridens , dixiteum, 
quod bona liia comediflet , vcl abliguriflet , <Sc novillime dcmum qua: 
ei reliqoa eiflient, incendiiorperdidiilet , ^rotmMm lecifie. Quanti porro. CMtdri 
interVeoetcsB Romands Vulcanus babituseflet , ex Dioa Hal. l. 2 , d| 
7; XI. videre eft;*quumin ejus cde coetus cogeientur, & n^tia publi- 
ca tra(fbrentur, i^Hicanitm, nempc I^nem ultorem ianc advocanres , ni vota 
padaquc fervaffint; adcb ut rcligiofius heic quam alibi fides pr>r(lita 
elTet. Et quidcm, li quid metus olim in rehgione potuit , ^ nullo corum 
Deo quocunque magis, quam ab Jgm libi metuerc potuerunt Gentilcs ; 
quinionaflienequemagisBoaupi hac in viti ialtera fperare, quum tot 
Bona , tot etiam itt^j^^Qftted^f^ & aUnd I^is nomen veteri- • . 
bus Fejia fuit, licet nonnuUis ^^Bi Terram ^niticaret.^ Quatenus 
ignis Symbolicum nomcn e(&t»^9^ £i!f« Graeeis,uti Vulcanos H^tftif 
vocabatur, ficOvid. dFaftorum: • 
Nec tH altHcl Feflam cjt^fam vivam inteHige fUmmam. 

Qui tamen Poeta de Fefta , quatenus Terram fignihcat, loqucns, ait : . 
StatviTmafHayVt^amiQhfiavQcatffr: mranaque iententiam conciliare 



72- DE RELlGIONf 

vldctiir Dion. Hal. I/21 , nbiait , Ignem dicatufn tSkFefi^ , quod ctmi 
Dea (ic Tellm ^ tnediumque mundi locum obtineat , tdcV «vdu^'''^ 
fj^cncogj^ 7r3i«T« ^rv^of d^' iatvTVf , fnbltme ignei micMttes tpfa ex feaccendtt. 
In ciijus lociexplicjcionehaut aflcntari poHiini dodiffimis viris Lipfio 
ne.npe & Vomo , qui pabulum t^bns calefi^Hs ex Tellure prasberi , 
inde coUigupt irtttevideo enun quA ratioDeverba Didi. ih hiuic ifoii*. 
fum trahr piMii^ Quoiiiodo enim Tdlos exiefe actendens I^ues por^» 
tionc adeo cxigu^, rclpedu toc imnienibmm Corporum Cagleftium, pa» 
bulum illis lubrainiilraveric ? lejuna equidcm foret illa alimonia , praer 
lcrtim, qiium tiinta halituum copia in mediam aeris rcgionem fubfiata , 
is: in Aquam , nivcm, & grendinem, aut in ventos,nubes, caligines con- 
vcrla, vci in Tellurem deiiuo cadac , vci io Acrem- diilipctur. Quapro- 
pcer cum eruHitd CMtftrio enftiniaTerim VeAam.cfle pmiorem ilhmi 
ignem, qui vitain cundis tenr4 na(centU>us tribuic % eoqueTnDaaine ^ Vul- 
cano crafliore (c. igne difiingui. Kovi recentiores quofilam opimoni 
CI. Voflii hcic faverc : cxterum illis hac in re/uf&agari nequeo : licet 
in fublirae admodum attolli vapores facile concefTerim ; verum illis pafci 
Solera haut exiftimaverim. Vti f^Hicam , ita /^^^ cultus antiquiflimus in 
Italiafuic. Casterum cultum iilum Romani liiic ab Albanis accepere; 
Albaniab^nea,&Trojanis. icaOvid.l.aFail« * , - 

Hoc etiam Veteies quidam nunmii piobant , in quibus videre eft 
f^^atemplumiomdnm , & /Eneam patrem Anchiiem humerispor- 

tantem ; atque unS manu Palladium Ca.'lo ( ii fas eft credere) delaplufn 
ferentem , altcra ducentem hlium lulum , iacra alla geftantem j quae 
omnino cum iis, quae h Dion. Hal. 1. 2, & aliis aileruntur , conveniunt, 
Kuma primus reji^e Teraplum in Romd condidit. Hoc ne Romulus 
ante eom &ceiet obftitifle creditur , quod ez Voftldi Viigine com- 
preda, vel h Marte, Jboc^ft Maitis Sacerdote , ( inquit VoIIius, velMar<« 
tiali &nnlitari homine, quod asque verinmilc )^genitus efTet Romulus | 
neaue igitur f^eji<e Templum condere, vel luppliciura de Veftalibus Vir- 
Simtatera deponentibus fumere potuifTe , od domcftici probri recorda- 
tionem , ut ait Dion. Hal. I. 2. Licet ^ Roraulo introdudas fuifle yejfd' 
/<r;,tradanc Pluc. in Romu. Properc. 1. 4.'el. 4. Cic. de Harufp. refponf. 
Ic^curiatun foCbs puUicos por tmiveriam afbemdiftribnit,auibus 
ignes perpatii^ittatiat, Csteratn Numa , ibds Idice fuo loco relidis , 
unuraomnibuscommunem medioincer Capicolium& Palacium /j^acio 
conftituit , cujus cuftodias- yirgiMS reftales dicatae, prira6'4, pofted(J, 
praeficiebantur : quo numefo nempe Senario ufoue ad (uum tcmpus 
maniifle» ceiUcur idtmauthor. DeTemplo Veu» ezttu<^o memiQit 

• Plu- 



• ■ Djgitized by Google 



G E N T I L I V M. 



73 



Plutarchus: Traditur^inquit ) Numara cuftodiiecaufa percnni F^Vefl^ 
Templum circundedilTe , quod rotundum ab co extrudum elt, non uc 
Terrx / quaG ca yefla euct ) (ed ut Vniverfi naturam exphmeret , 'in co- 
jusmedioienemGoUocMianPythagoraBi a»fenc; eam Veftwn&Vni- 
tatem appeUfliites : ubi quantum Pytfaagonn etlam Jgii tribuerint vide- 
xeeft. Atque ver6 «altommagis antiqaum , & aiuTerialem fiiide , 
quam vulgo creditur , exiftimo. Multa cnim alia namina , fivc Deos 
heic, & uoique, ut coUierint olim Gcntilcs, quin ut praeclariora judica- 
verint , nullum tamen numen adco liibitaneum , pra^fens , & in utrara- 
quc partem anceps , ac ipium Ignem putavcrant , ut qui ad juvandum 
fivenocendum, proatinfameretur , paratus eflec. Atqaetnde^le!ft|(le 
tSt quo^ Pau£ in Sacrificiis , quae ibleauiiter in Olympia ^unt, &^ 
dvtf«f eV«^ T^aT|f, (feuTi^ov ii 7<S o^njwir^-^ Sacrificant Veftas 
primum , tum fecundo loco lovi Olympio. Ita etiam Servius docet , 
nuUum facrificiumiine^weQe, Veftamque inomnibusiuTOCati«iiuc 
relpicit Ovid. ^ • ; . ^^^y 



Cic.£.deN. D. ait : f^tt etiMm yffi^sd mm & feceit pertimt i itMfm 

m ca Dea, ejna eft cttftesrenmiminMrtmf, mnis precatio & Sacrific4tie «Krf#* 
«M efi, Ignis hujiis pcrennis cuftodia in Grxcia & adjacentibus regio- 
nibus viduis quibuldam , qux n^v^vr/TiJ'!? vocabantur, tradebatur. In 
Italia vero Virginibus , lege ita conlHtuta , ut per triginta annos mane- 
xent purae ^ nuptiis , Deamque ^crificiis aliisque indi^ ceicmoniii 
€olerent , adeoqaeutprima d^cennio nttionem fiiciDnun dififtrent, immi mL 
iequentiexercerent, poftremoalia»dooerent Quo tempore exado, 
nihil vetabat eas , fi quae veUent pofids omamcnus & reiiquis iacerdo- 
tii infigniis, niibcre : quod paucas /ed panim fa lici viroe exitu fccifle , . 
narrat idcm author. Arque hiicc Virginibus multi & eximii» honores 
de Civitate dccrcti fuere ; fed & pcrnas etiam graviflimje , (i ftuprat» .• . • « 
efient. Virgines tamen utplurimum manferunt, eoque magis (|uod 
. naUtstio6kneorwnTem|>lamingredifiiseflet. Inter hafi» CCw A si p . 
& 7ii»i«BimiraculaedidilTe, author cftidem Dion. HaL TuniVeftst 
in tcmplo occulta quardam Sacra dcpofita fiiifle iblis xdituis cognira ^ 
'&Virginibus : interquds PaJladtum Supfa mcmoratum prorfiis fuit, 
tiimipihfii/ctn'ts, cujiis propudiofam imagincm colebant Veftales j ut 
falcinum pucris dcpcllcrct , ubi collo eorum appendcretur. Tantura 
porro potucrunt , ut fugitiva mancipia nondum egrena.urbe, in loco 
..^_./: i j / aitPlin*.)- 

uia T«s- 



porro puLUCiUui , uLiu^iuvii luaiibiput uuiiuuiij c^iaiu.uiLK;] 

letinerent precatidne five camiine quodam t cajns vim ( nt « 
apptobavefontS/o annonimcventus. quo velalia confimili 



oogle 



74 D E R E L I G I O N -E 

tU Ve(Ulisince(la, aquamincribrotulic. A. V. dcix, ut rcfcrc idcin 
Piin. libtf ft8 cap. iz», .6c alia mi^i . iocer illos momeaci : quum ob 
erepcli flaimms iacn ilk Q^Occiiius Mecelliis Aatiia cam elogio in 
Gipicolio donarecur. Nulkm huju$ Veft0Biai^gmeaolilQiuifle>ie&rt 
Pauil.in Corinch. & Ovid. in Faitis : 

E^^iemMHlLtm, f^efta vA lytis hahem., 
Veft*E tameii imago in nummis antiquis cctnitur , ubi focus in Tcmplo 
eps vifebatur , cui Virgincs praedabanc , lutHbulis ionga & c][uaiirac4 
.KMrma ?e(Hcs , acerram una manu , alcera iimpiiliiin teaences , uti ez 
niniiiiio quodam anciquo k Choul Delobinate addudo, videre eft Agel^ 
lium, Sc Alexandrum ab Alex. cap. i8. aui etiam numerum Veftalium 
ulqueadvigiatiau(^umcandemfui(re trauit, cum Ambrofius fepteni 
lif^p^» tantum accenfcat, uti I. Lipfius tradic , qui an eo numero fliere dubitat. 
Vept^ Quarum qnx prima, a Pontitice capta , vcl clcda, Amata , c[\ix prxci- 
^»mm, cv^\\z^ AitLxtma vocata fuic , uci ex inicriptionc quadam antiquaFl. 
Moniiifls dicaca liquet. Capillos quos alcoant virgines Veftales , ad 
LothoQ Arborem ( Plin. authore lib. 17« ) deieiebantar. Anne *quod 
lunoni fiicra ha:c arbor fiiit , quiimMuco lothis coDfito nomen Ludns 
acceperat ; Veftales aucem, quia nuptias detredtabant , lunoni prouu- 
hx hxc jfpoh'a oflferrent , prialquam in CoUegium PontiHcc coopta- 
rentur. De carum tonlura Fcilus : Tondehamur f^efiales^cftm m SanUHm 
id CollegtHmreceptje a Fontifice ccrtocarmme facrarentitr , Dtu voverenthr, 
Ex publico fumpcus illis erogabancur, focum publicum iefvantibus , 
ahi & ig/m aliquando eztingucrecur , fbsientis in va&alo ca?o impofi*. 
_ . tif Y.&Solisjadtisinejuscentroexcepds, flammademioconcipiel»r 
. tur i Plutarcho ceAe. . Ignis hic quovis cx cafii extindus , calajnitatem 
aliquam publicam portcndcbac : hoc^ fiquando evcnit , oraniacivilia 
intermittcbantur ncgotia, & luftitium indictum , donec procuratio fb- 
lcnnis inftituerctur. Atque fi non extingucbatur , accendebatur quot- . 
• op.iJ^Afi. annis Kalendis Marciis. Ec hi fere omnes- Veftalium jricus un^ ctfm Ve« . 
ftaSwfrj^aboliti fiietunt,.Tfaeodofii SeniorisfiBColo, Symmacho 
ft|ftni:i»rante qui tamen prodidit fequucam hoc fiiille famem publi* 
cSik^/Sc^^pem Provinciarum omnium mefti a^ra decepcam fiufle-; ad<* 
dens porro ncccfTe fuilTe pcrire, quod omnibus relieionibus negabatUT.- 
cuitamen reipondit Prudcntius, Veftales illius feculi delai|;)ens : - 
l^UtmaUqatt cUfletu dolore querelaefl , » • . • . 0; . 

• - ISaUadtfs qnodfarrafocti veL^Mod fitfiis^S • 

f^^MUsfiUtisjrdmkiitmrffmtptibtes /gm* 
Poftea vitamBOQaeique Vifginain ddcribens, fic ait : ' 

Qi^ 



- ^ . Digitized by Goqgle 



: G E N T I L I V, 

Quic nmc ^ejlal/s fn viYimntatti hone(ia.s, '''.i^ 
Vt/cutfonstyj^ida lege regtu decHs omne pndons^- , 
jit fnrimm parvie tenens capiHntur m am$tSj 
jtmevciumMis propn^e ^jfMom^herMfifi^, . 
lAiu4e pMdicitMjavtns (^Mnore Dcifrmm ^ . 
Jitjia maritamii cendentnat vmcula jexHs, • ^ 
Captivits pudor tfHTYatts addicttt r Aris. 
Nec comcmti peni wferis^ {t\i -i^lr/vptavtAHpt^ii^. 

• CorpOYis imattt r/uns nun i^.tiicia ttneti^r i 4,. 

■ Necref .ies efiuUtt tmts, ^Hthm mmha eactuH ■ 
Ftilm^ &mmjfas Jyjpirat fanitimt.t*edm, 
Tttnnfuia Hon totHm Jpes /alva tmerficit /ffiem.i 
Nam reftdes ij.tandotiHe faces ad^e Uceha , . 
Fe(iacj:ie dccrepttts obtendcre fiaminea cams , 
lempcre pr,vfcrtpio memlna tntemcruta n jnrr^y 
Imder» vtrj^tneamfuftidtt \ ciiajene.lam • 
.DttnnMmm-Juihitis tmittbvi^iimtatiiiBBi 
J^aemtd^mt-jimerntiiterito v/fara pmu, 
Nnhtt Amos veterana Jacro perfmJa lab^, 
De/crttfcjnc focis qHtbHs efi famHldta /Hvemiuj 
Tiansfert emerttas ad fnlcra jt^qalta ruthn j . 
Dtfctt Cf tn geltdo nova nnpta tcp. fcac 'i :fo, • 
Interea dnm torta vagos Itgat Infuu ci i/tes, 
FataleJqHe adolet prtmat mmipidSnffKdef, . ' • 
; Fewtrper mtdiittr ttt piifbtieafie^^ flmi^ , : 
Tdemot^dm j molltJe<jue are reteUo, 
Impntat iittonit.c f'ir<w fpeciabtlis urbi. 
Tndc ud co/3Ccf:m caie.t; pitdor aimits, ^ expers 
Sa-mitiits^ tt r/etas, hominum vifma crtiouos 
Congrejjniy monejijue (j/ vulnera vendica p-tjiu^ 
Spetiaturafacris eeu^,Jed& Ofaiveremlis 
Vittarum ii^tgnis phderiSyfruitHrifue famftit, 
Oteuerum mttemqHi jitrimum, confurgit ad iSim l 
Et (jttottes vttior ferrttm jugitio tn/ertt, tUa 
Ddicras an ejfc j:ias, peclnjqite jacentts 
Virgp modtfiu j.sbct transvcr^o pollice rumpi» 
Ne lateat pars hILi aii:m^ vitaitbtts tmts, 
uikiHs tmprcffa d:im palpitat enjejecuter* . 
Hoc illudmeritum efi, gued cemimiareferumun 
ExcHbias Latii fre ma^fiate Vdatt^ 



/4 DE RELIGIONE 

Qftod redimunt vitam populs^ Vrocrrum^Me fdmcmy 
VtrftmdjttUi (jfUM cotU cmns bene, vel bertt cmgunt, 
Tempordtiefmlis Imtt ormilmt Mddiim ^ 

i^^WJ^J ^^Sjj^^^y i^MMRHRtMRV ill^^^^^tfp^ iKft^Rf^Wtf ^WB^fc^R^ 

yhsmo iubjungit : 

7? ;>rrc(7r, Aufom Dux AuaiHjlifJlme remi^ ' 
r47W rr(/?f JacTHm juheiU^ ut cxtera, tcrJs, * 
Qus onania aiiduxi , tuna uciii^iius dida conftarent , tum.ut fciret 
ledor qaaotimiikicdids &pudjas Dioribiis lecdffiffent Sllo fieculo 
fidu. Qu i pluia hoc in argumeoto , &d non magai ccrte momeiiti de- 
fiderat , Liplium 5/Mr4{. £f^$0, Scrtfid, fldeat, ubi quainlaxns Vefta? 
five Igrtis purioris , /eu-, quod («ocius credcrem , Dei in Iffte cxiftcntis 
ciiltus fuir, ad ipfbs etiam Indos prolaratus , videre eil. Quin & iio- 
dicrno dic incer Africanos, tum prxcipuc in Lybia , colitur Ignts , ubi 
Veftalium more Isnis perennis lervatur , ut refcrt lo. Leo Afr. Itb. i. 
Quod porco ia ipSs Ihdus Orieotalibos ac OcddentaUbDs, etiam ooac 
fiiSumteibotur pIurimi Anthores. Atqiie h«c de lgne iiib Fefitf 8c 
^/^««f nominibus fufHctanc^ NequcenimdeTeaiplis6oram,.neque 
de iacris omnia perlequi ; neque an luhalCain Vulcanus fiierir ; vcl va- 
rias Grammaticorum conje(5hiras de origine & dcrivatione nominum 
illorum apponcre , otium eft. Sacis fufe quidcm ca qux maximc ad 
J^s cuitum ipedanc, trad^vimus , tum ob id prxiertim quod fere ubi- 
qne cdim obtmoerit. Ad Aersm jatm accedaiqas , ea qus de purgatio- 
ne perT^iiMGeittilimdkipoffioty oomii^^ 

DeAire. 

POft occultas CjeH , ^ apertas Ignis opefationes in univerfa rcrura 
natura, iiaut aliquod extat magis in iublunaria cun(^ vires iuas cx- 
ercens quam Elementum Aeris. Quum enim tenuium iit partium , 
motQ^tie aptum , adeo ot iiolh«.Omota tangat, ciraimdet , penetiet , 
impombile eft quin pro diver^ ejus cemperle & qualitate , nos diver- 
^sudquemodisaffidat*' Quum dcmum in EleiDiBQtiiiii boc tanquam 
in quendam latiifimura campum ferainalcs rcnim ratidnes \ Cx\o de- 
mandentur, fit ut d vcnto & pluviis , in cjus media regione gcncratis 
exceptx, in Xcrram decidunt, ubi corpore craflo tandem veftitas , mi- 
nifterioQue ejus uias , ad confpedum fcie prodanc , munia fua heic pcr 
aliquotCfldicircoicaseieqaenCes. Quotaiipoteclapfo, &difroltttis 
corporeonim viaculoimn otaspagibas» tnpriffinnm loaimredeunt,- 
>. (iecon- 



Digitizoa by 



G B N f I L I V M. 77 

f fkmAm vetetes Philofbphos NadfH Yd OmM«.TO€acuni ) ndvts fn* 

ac periodos heic, vel alibi pod ftatiim aliquoci tcmpiis obiturx. Quuttt. 
cuim vi phdica pr.xditx llnt , non iino tantum iilcmenro , lcJ ubiquc 
iiotes luas excrunt ; ftatuariorum morc, cx quavis materia tornias luas 
exfculpentes. Ncque igitur igtiavx autinertes ullibi liint , in opcribus 
- liiis peragendis , occupatx ptdnxi Sc aindase. Hpc Aerio iti Cam||o 
tanquam foro publico, vd nuridinis ncgotiari videntur Calum. &: 7ard , 
dum altcrna vice hccc accipiuntur, ilkiedduntur. Cxterumarcana hxc 
Philofophia, qinim Hdem naut facilc invcncrit apud impcritum vuVtus , 
haut nimis propalanda. Abfifto igitui', Quintiliiini conlih'um lccutus , ' 
quiabiisquajnon* ndjuvant , quam molhliimc pecicm referrc docet. 
Hocunicuiqueiati^ cxpIoratumeltj/Mrt^/^carct'/^ mmosfot^ homines , 
ubi Aerdeeft; quin neque per mometttuot homineoi cicra Aerpitsi- 
vere po(7e, neque ipfiim JpKm, Mundus, ut VarroapiiiiS. Auguftinum, 
lib. 7. <ie Ciy. Dci, cap.^; docet, dividiwr in duas partes , CxUtm & 
Terram ; & Caelum bifariam , in duas partes , ty£therem & Aerem. 
VTrai^TBT^o^fici) hoc Aerc dcraum vitalem auram trahimus j fcd ncc mi- 
nus, ubi noxia fuerit , fa;vam luem. Hoc interca cx \'cterum lentcntia 
aniraadvertcndura eft , ACrem & i£therera parum inter fe diflerre ; 
adeo ut twh ^ Mmenue' nomen in myftica eoram Pbilofophia utri- 
que competat, ideoqueex iUis , viai€kelXlis refeit y m yinnt 
iyji<r^ iva*»9%'iA*'. Namra(=S generMah^heraimpmmm't '€^^ ita in<* 
teUigendum, ut^Ethcr Acrc iit f communi conim opinioncj nobihor, 
Acr, v£thcrc, refpcdu noltri, prxlcntior prxltantiorquc. Ca;terum 
heic non ncgandum elt , ia iEthere Heri novas generationcs ; cs: antca 
oliendimus, &; inChronicisFcrrarienfibus cem^reeft. Vbi intcr 7 , & ^•f^if^ 
8 nodis horam Stdiam tam magno iplendorecomparuidetraclitur , 
utCsIumardefevideretur : undeetiam colliguntqudam, i£tberem 
cum Aere cjufdem fere cflc naturx, genera^ionesquc , & corruptiones 
in utroquc dari ; ita t^amcn ut in Auhcre iint rarifriiTix , in Acrc frc- 
quentili^mx. Hfl: crgo cx propria natura o+gc^KWTfp^gr- i£tixr , rclpc- 
du nottri Aiir , utpotc qui ht magis appolitus , & ex tempcric liia no- 
bis cognatus.queai intus ducimus 6c Ipiramus, cordi intimura , 6c pr£ 
rehquisbmnibusfamiliafeEIeinentum. Quod admoIem'iiv6magni- 
tudinemhujusEIementtfpefbit, haut ulla quidem ita ab Aftroiiomis 
Sc Opticis iftamitur , ut circa eam dubiA cunda tollantur. Dum enim 
ad Inftrumcnta Mathcir.atica confngiunt , cx quihus non Aercm 65 
iEthcra , lcd ipfa ctiam Corpora Cxlcitia , iuxta divcriam corum ma- 
gnitudinem & diibiitiam dimctiuntur , multx crrorum caufr contin- 
gunt , quas hcic landcm ukiuio ioco attexcre placuit : (juam tamcit 

K 3 . «» 



7« D E R E L I G I O N E 

non mtnus ad ea j qux circa magnirudineiir&;*diftantiam Gxlorum, 
•Planctarura, & Stellarum fixaruni ab iWis prardicantur , difquilitio h^ec 
fit utilis. Atquc primo {iipponunt A.ftronomi , eorum centra cun) cei^- 
tro Mundi coincidere ; quumirreni tametieis intcgro Tenx.Scmdm 
vd M. P. tribiis miUe & aoipliiis quingentis fuperfteQt , ex qua diftan- 
cia haliucinationis. aafk dari poteft , quum Terra ita non pundi re- 
fpe&u Ca?lorura, led quanti proportionem habeat , liti ritc ^ ir. Datrtc, 
4n fna Fanaichta oilcnlum elt. Altcrum dubiura cft, quod ex Inftrumcn- 
tiseorum crcdunt mregram Casli medietatem lupra Morizontera di- 
tnetiri , quum tamen cx foraralnis pcr quod objeda iua Ipedant con- 
ftitutione non prorfus apta , tum ez iflBm ociili pofitura vam , multis 
modis Mi conctngac. Aetis deinde inferioris cnufities , fuperioris po- 
ritat , fed nebulis & nubibos palfim intcrftioda, ref'radioni$ muhtpli- 
cis poteft eflle caufa. Atquc iiex medio impuro.& inxquali errare (it 
proclive ; haut minus ex diliantia indebita falli contingit. Quas qui- 
dem hallucinationis caulas, non in libro noftro de yeruMe tantum , (ed 
in co fuiii^ qui de Errormn caufis inlcribitur ( nondum tamen inpu- 
biicum emiiflo } videreeft:: &d mukaaliajcx Opticis objici poflunt 
AftfonomormndemeoftrariooinlabefiiSanria , ied qoff enarmijelieic 
noneftopus. Sedcommunem de Aeris craflicie iinteitciam faltem ex- 
ponemus. ATcrraadnubium elationem ultimam yi. M. P. ^refta- 
tuit Vircllio , ruperura Ai^rcra non ultra C G. M. P. extcndi credcns , 
ibiquc ^thcrcm incipere. Ariftotelcs ait , Acrcm circ centicsTerra 
majorem , cui fi fiditia ( ut a quibdclam dicitur ) ifctheris molcs ad- 
jiciatur ex Tychonis Brahe iupputationc , erunt Terras Semidiam. 5*2, 
eam enim dlflanciam inter Ttxxm iiipetfidem & Lunam ponit ; quo 
paAb drdoer cenricf mtUies mfyor eric Ttxtx Aquaeque gfobo. Non 
inter facerdotes & crafliora inaenia tantum Aer Nunien^ iiveDeus 
habitus fuit , (ed intcr Philolbpnds ipfos , tura prxcipue Anaximencm 
Milefium , & Diogenem Apolloniatem. iiunC colucre olim AfTyrii , 
&inter Afros quidam. ita Firmicus lib. prof. rel. ^ff/ru, ^ pars ^fro' 
rttm jierem ducatum iiahere EUmenmnm vdstnt , btmc ima^ata wnera» 
tMwtiMKiwMMrr^ Nimbtmc etmdsmmmne Itmms ^ f^tmrisvirgmiteut' 
fiefmmit^ iEgyptii intellexere Atrem per Aiimrvm : Qxeod ^Ro- 
wam (ttri piurimi teftanmr fcriptores ; ex /ovis, nonnunquamiBX^A»-- 
ffo^/j-nomiiic lignihcabant v^fTfTW. Quumenitn in Aerc , uri in omni- 
bus vita piiditis , marcm &:fceminjm crederenr , hoc ipium Acri tri- 
bucrunt, ita ut fuperior Acr illis /hpuer , infcnor ^^er^ Jnno vocaretur, 
^Hac dc re Scwec^iAerem marcm jndicant,qua ventm eJljfa:miHam,^Ma uebsf' 

bfks & iMri.Axqvs fasec de A£re , ejufque fiibliiiioius noimiie pnec^iqe 
cuku, ZV 



G E N T 4 L I V M. -: • 7) 

• • • » ' • 

A Qua edtttt olim tpnd dentSes iticulta fiiit,- qmnxientmaiii- 
x\ da hetc ommr ab ea dacetc ci e tte i eii iiir, uti qiue prx alits Efei^ 
mentisAciUuniscoiidei^CMiein imteretdt , vdnixe^da in tenue^ 

tes abiret , qiram porro ex hac viciflicudine res nimc in confpcftum 
venirent, mox evanefcercnt, vel fubducerenrar ; Aqux, tanquam prin- 
cipio cuidam vel Dco , cultum quendamdcfcrcbant Gentiles : at noa 
cranb certe ejus corpori, vel moli, led interno nummi , vcl virtuti , in 
eaopennti^ Ita Tbales, qui (ot Crceio fefertUb x de N. D. ] prhms 
detalibns lebos qiiaBfivit ; ^fMwdixitiefleniitiutnieruni, Beuni^^. 
tem eam Mentcm, quas er Aqaa cunda fingnet. Atque fanc quantum 
• ATquainveffetabiliumfaltem generationem conferat , ex luculento in 
^rincipio libri addu<fh) exemplo Hquct : Ncque igitur in Acrem A- 
quamque ibi pluviam , fed in mare tbntcs , & flumina , ftagna ipfa 
ieminaies rerum rationcs ^ cxio dimanaflc , credidit Antiquitas. Quin 
addabitafantn6nnqlB V nomex Aqua ▼dmari prim6 prodtertnicmr 
felum bnita Inimalia quasdam , puca Equus | bos, porcos , canis , fed 
ipie homo ma&olds &:iGeniitia , qiium eoruixi figuias lefount nonnidlt 
marini pi/ces : quam paradoxam omnino opinionem tucri conantur , 
dum contendunt , animalibus hifcc ubi ex Aqua prorcpercnt , & in- 
terris ngcrent , organa ad vid:um heic conquircndum n Natur.i grada- 
tim fuppeditata ftiUlc j iliaquc interea tanquam araphibfa ab hoc in ii- 
lu4 Eki^ilin^tiM fed & ejufaan b^ 
taadira^, quumpleibnK]t)elidcdegerent , litTclcales eradbient faomines 
maiini , aliaque membra ad noftroium inflar , paulatfm mutato prio- 
rum ordine confbrmara obtinerent ; quod in aliis ammalibus eveniilc 
tradunt : neque novum hoc videri debere , quum omnibus intra Tcr- 
Tx ambitum vivcntibus ea fubminiltrct Natura^ Providentia , qua: ex 
ulii cfle poflint. Haeciilij quorum opinioncm poncntolam heic fub- 
ticui^em , niiiquod debominis proKjudione primaria niiul vel veriii- 
militer tr^ditam fit ab hunuaia oliin Philoibpfaia : ied plarimam ad ho-^ 
minis Sc remm omntum genoationem pofle Aqaa$ , ccrtum eft. Humi- 
dum radicaleenimaeque , autfbrtaflc plu&qiiam caloripfe requiiitar 
ad perfe<5lam hominis conftituttbnem ; (aepius enim ex dcfcd:u humi- 
di naturalis, quara caloris cxtinguimur. Quodquidem Ilumidum non 
in aquea, Icd oicofa vei Baliamicaquadam fubftantia confiftit : Aqucum 
enim hHmidum calori advcriatur ; oleofum vero talorem fuftcntat 6^ 
nutrit. Casterom Hamidd omni non niffi fid> Aqus dcnomtnfld^Diie 

coltus 



V 



So DE RELIGIO NE 

cultus adhibitus fuit. Partes Elementi hujus paulo attentius rpecular»- 
tibus, Mure piiuio occunit , quod Tcrra: paflim fupponi volidis ratia- 
num momentis ufiis tradit Daniquius , quem confulat ledor. . Atque 
hoc G conceditur , haut vtdeo quomodo Ignis fiibtcrraneus ea copm , 
qoa creditur» dari poflit. Qiiin etiam cavemas raultas fu b Terram fin- 
gere oportet, ubi comtneent & rcdcmt Aqux ; li modo verum fit quod 
a nautis acccpit Voflius , ubi ait raro diraidium ukra milliare Itnh'cum . 
profunditatcm raaris pertingerc . li gurgitcs aliquos cxccpcris , qulbus 
ad miUiare inteerum le extendit ^roFunditas iila , 6c pauca ioca ubi 
nuUaftmdusbolide attingitur , ut lit circa Flandricas , 6c aliquasPa-, 
cifici Maris Iniiilas« Longitudo & latitudo Maris par aut fuppar eft 
Te|luriS|»magnitudini-marinpnobtedx , iiexorbe cognitojudiciuni. • 
fcrcndum, uti cx /iipputatibnc Alcx. Picollominffii vidcrc cft , in opc- 
re quodam hacdc re conkripto. Caulla^ {alfcdiuis Maris duaecum-\ 
primis ab Authoribu<i redduntur. i . Quod c Mari univcrfe dulciore* 
Aqux partes radiorum Solarium vi cducantur. 2. c^uod iis edudis^ 
craliiores Aqux partes adurantur. Quod verum*eflet , cur non flu* 
fflina&ftagna utiqueiaUaeorum tenuioribus prtibos extra^ xeli- 
%uis adoftis de^refaendnntur ? Hsut quidem obftais poteft Aqus flu- 
vialis magis quam raarina: tenuiras ; co citius cnim educitur Aqua ; 
ncquequodnon ita profiindafit : quo propior cnim lerrx, eo ci- 
tius aduritur craffior Aquac pars. Hoc demum fi daretur , haut h prin- 
cipio , icd bene longo oecurfii temporis Marc forct iairum i quod ne- 
fcto quompdo nrobori poflK : haat alta igitur atque finalis cauila fil- 
feflinis hujus adducenda eft-, eaque non ariunde quam ab communi rc* 
rum Providentia petenda , qux animantibus hcic degentibus confti- 
lens, tum falfum , tum cx fluxu Sc rcfluxu mobilc fecit Elementum il- 
lud ; (i cnim ad putidorum fbgnorum infbr rcfcs cflct vafta illa Aqua; 
Marina; moles, vclnon jlalicdinc aliqua imbura , totura Acra procul du- 
bio inficeret, & corrumperet. Qui cauiam igitur livc SallcJiais , five 
recipioci Maris sftus petierit, is quidem cur ignis fn ^idus , vcl Ter- 
ra^fblida , & flcca , & hujuimodiaiia pcr me qua^iicnt ut iuec ideo 
tanquam ab ipia natura immediate profeda , iiautaliter quam in prin- 
cipiis !u:s rccognofccnda iint , tamctfi r.una; morui vario fluxus & rc- 
fiiixus Maris ita appofire rcfpondeat , ut caiilam cjus inde arccfli pofle 
rnerito fulpiccntur Philofophi. Quibus tamcn in argumento hoc ni- 
h.iladco ipirum videri debctj ac per cundjka /ascula Mafc extotffu- 
minum in nTii^decurfit haut vel tamidiqs v^ix^tCuiind^ lieri: Qiam- 
vis cnim ex Ariiloteli& fententiia flumma.cuKia ad iAsiTe tanquam nnem 
curiiis itii pioperent ^ qUoooodo tamen noo %6xem ejiks immuuve- 

liot». 



Digitiied by Coogle 



G E N T I L I U Wf. ' 8t 

rint , molem au>:erint, quomodo tandem nonamari crunt fontes 8c flu- 
yii ? ne^ue dicant per caveriias iubterrancas remearc Sc eduicari gra-« 

^%(aiDDrxtt|Mdi(Ilmus ; adeo ut niill propordo interdifficiles AqtUB tnsi^ 
-m^^r occlulbs & inxquales terrae'aditus,ut inde dcnurgarctur, fefc in- 
(inuantcs, & impigrum prxcipitcm illum fluminum dccurlum.Haud igi- 
tur aliunde quam ii lapiciuidimo Dei coniilio ea qux ad prim^vam per- 
fed\amci; rerum conditutiouem p0ftulantur,reruin primarias caullas re- 
^^ai^Mnt Yii^li^yn iti iecundis cfliius,uc acamen fbaifllMlMati de mbni 
"MwlsBtconiqua^ua ver(um fldgellantis Sc inde tumefcentis fle detoqw- 
fcentis, 8c in plenilimiolefetanaem poigantis (utaitPIin. 1. 2) qiiniiiiii| 
icitudigBa videamus.Neoteritbrum opinio eft mdtuoa iliuni Maris reci- 
procum,qux Salacia Sc Vcnilia dicitur ^ motu Tcrrx diuriio, marc hinc 
inde agitanti,provenire:qua; quidcm lentcntialuis non caret ditiicultati- 
bus, Vt detur enim illc tcrr*e motus; quomodcyindc marisfepties 24 • 
lsofisinlni^i^i«kS^»^ 

4iaMdk^'t»h^ik»m0i9t^ pftltibas cea^ 

fendum cft ? Equidera aquam illls jbeic ba^rere necefTum {it ; pneftrtim 
ubi in Liburnia fiierint aa Auflerum^ppidumjubi mare plufquam vicfcs jj^jj*'- 
quotidie reciprocatur : quomodo tandcm motus maris diurnus , hcb- /.r^^] 
domaticus , menlhuus , trimeftris , lcmcftris (S: iplc annuus (tot eniin . 
maris diverlbs motus efle conftat ) ex illo tcrrac motu cvincetur } Sed 

hi plenimque iniiii6 majoi«ft«lKabi icrapuli injicientur,fi mod» vm* * 
riitieMiBiate&^todiii4P fi verum fit quod 

Auguft.CaBrareus refertin Cirdo^ Gneed,& Afrieofive Garbino (ut 
Tulgd vocantur ) LunS exiftente tum marc plcnum cflc in OcduK>. 
At ubi inEuro tandem five Sirocco vel in Cauro five Maeftro fuerir, 
tum marc elTevacuum ; econtra in mcditcrranco in his Lunacxiftente, 
mare elle plenum , inillis vacuum. Cujus caulam uequc c diumotcr- 

mocu , neque 4 Luni nemo unquam addnxerit : m ncqoel Sole 

plarinto^mofeii^ 6)? circamfoente ventos (quam Ciii0iu9 affluxus^ 

lefluxusmariieffepdtavit Ariftoteles; uti in Plut. £tia & ScobsBO 

videre eft ) neque ex fundi & littorum litu & figuratione ^ ncque ex 

Occani dccuHu , regurgitationc , vcl Ca-li in circuitum imitationc , 

vcl obicibus aut cumulis in mari aggcftis, vcl Lunx ad Meridicm afccu- 

(ione , vel iiiius delcculu ad Occalum , velaliis Luno; polituris vci mo- 

tibus : haut fc, ex his omnibus latis iblidaadftrui poteft ratio alBuxus 

TariiiScrefluxusmaris ( licet inter illas nulla non aliquando vd altaibij^ 

conferat caufla. Hiice addi potcft ip& ^flfedo msuris : Saleiam obi<»- 

L - ' ijaitur. 



%± D E R E L I G I O N E 

^uimr, plus aU^ aqui fervec. acijt)eiade fortaiIeeft^uo4 mare Ca/piuoi 
tqiiitineiiKkenir quuin 80 flufu & j km ia amc, iUad iele qxoiio- 
naBtt, duktoxem reddant Aquam. Mbtmaeznv^fiidioneui Vtnul^ 
cx denittioiie in ialaci^ caufla addi poiieft* Equidem-e^XiniA fbU mfr- 

lissftus non iicri multa oflendunt ; cur non enim omnes atcollerbc 
Aquas , quemadmodura Ignis omnia cremat uftilia ? cur non iifHera 
horis cierentur ubique aeftus : quomodoapud Antipodas fir aeftus ubi 
Lmc^partes ilias non coUuftrat. Cur in conjundlione a^uc ac in pleni- 
Imeo nMudini aBftas fimtt , noD immteimediisteffiporibus, (juum tames 
ia mtjori quanto tam ismporis quam quod in conjiuidKnie vtfitur 
m^OT inefle deberet vtrtus. Hzec Sc alia evincunt ^cis a^menta, non 
penes Lunam Iblam efTe cauflam atfluxus & reHuxus maris : fed haec 
attingere fblum patitur inftituti noftri ratio. Praeter reciprocam hanc 
tnaris jactationera , eftduplex alius motus veteribus (utvidetur J in- 

. cognitus , qui lictora uc plurimum navigiis luis legences, in altum non 
«ili nro ferebentur. VauseftflbSepcentriaoein ADfimm»ladKQsemm 
navigamr in bunc mnodi cardinem ^uam ^ contm, Ideo abi iecaadas 
vcntus uciilqaeafflac» citiusNorvegi & Dani ad M.Britanniam quam CK 
adverfo Britanni ad illos tranfeunt. Pari modo Britanniad Hiipaniam « 
minori tempore quam Hi/pani ad liJos perveniunt , ubi venti ferentes 
ez utraque parte fuerint , quod five ex fiindo maris in Septcncrione bre- 
vioris, uve (quodmagis veriiiaiile eft) ex rapidi^ fluminibus nivc 8c 
^lnvil tuiiiaceatibas m ir^idl'& faafliM& iUft zona , cveniat, ^xneika. 
riaveciimeflecompfobat. EftaltecnKmisabOfiente in Ocddenteiii 
ipedabifisM, Htoc naucae obfervant ab Hiipania in Americani intra meiif 
fem uriurn perveniri , non inde rediri niii temis aut quatemis meniibujs, 
auoCi ^ ventis conftanter ab Orientali Coeli cardinc apud Indos Occir 
Ototales flantibus ( idque ftatis in xftate temporibus prscipuej fit , ut 
^men declivius mare ab Orience in Occidentem exiitimaverim : 
qaodiaiUariMediieffaneo, Sina Adriadco^ & ipibtaodem.Eaxino 
obibtad^poteft : mtilfo enim «derias jlporcubafrad onuu^gypd , ye| 
Piicienicia: fLcis , adHiipaniam navigatUf 9 qoam ^ contia. & k Pfai* 
lippinis InfuUs vel Moluccis ad Promontorium BvfkeSpn ocyiis navi- 
gatur , quam ^ Promontorio illo ad Infulas : Quod an a declivitatc 
Maris, an d mari ipfoaboris illis rehlientc , Sc rcpuUo , an ver6 ex 
fiuoainibus ab Auftro & Oricnte irruentibus , cveiuat , hauc facile 

. dixeriui. AtifiielMBcde diveriis Marismotibus in prsiens iiiliicieot. 
Qttprum plerique quum veteribus cogniri efot , m cnltum ejus de« 
lcteddnutt , eoque magis quod ( ut Plinius ait ) qnllibi vifantur majora 
Ad ^us mqSlas jam venianm^^^ui ^ii^ mole animan- 



Digitized by Gt) 



G • B' N T I t I V ML $3 

tia reliqua longe cxfupcraiic. Ilujulhiodiiauteiii fuiitCccacca omnia,inter 
qusBfliwoa, Pbjficer , Oica, Pxito, Tiburo , Scolopendra mari^ 
ii^feaeribliiicosnita hm* Pliida»ififi: CetMfltoxum ^wtMniii cit^ 
flalfkindimn » imeique in ManfepteiitEiQiialilocos , cum in ipHs Indiit 
po fl crum hoc vidit ixculum. Ingens quippe LevtMhan folis Iud«jt 
(quantum quidcm conijcerc pofTum ) notus fuit , ut dubium tamcn fit 
an uUibi /.fi';^.'^*^!;; cx Rabinorum dclcriptionc cxcitcrit ; vcl in eum, 
qucm traduut , tiucm uvc conditus , livc utiiis iucrit. Cur vero ma- 
joiwilmtBlices ttttra c«em «uinnitia , radQoesiuereddi poilunc: 
z Quod ex -iubnaDtia humidiori fianc 2 qwsA^^tSlafUtam h|lbMt 
obi^ue pRe/eas. ^ quodadextvetnnm ienium plerumqQe perveuiant* 
Quis enim mari /upcrniranrcm pifcem ex ienio mortuum viait ufiquamD • 
Cur vcro vafhora corpora producat fuapre naturl Marc , quam Ter-t. 
ra , racioncni reddiclit aciitifninus Galila;us j ncmpc quod ni animan- 
tibus terreltribus olia lulicnccnt carncm j in Cetaccis caro , ofla ; mii 
eoim (dum AquflB4fiiiataiiC'J,£akenarum'caro ad iiiberis ioiiar iau^er» 
iasiunentaicieeaiom coftar^ 8c oOa , propri^ niihlflfii fiiiiiii1|iiijiiyiMn , 
tur. Qi)a|«optier qoum inaiCQam prope.ieii«m vi tcmpeitet 
fucrint , vcl in brevia cantum maria /ponte venerint , /eie nuoquam hi 
alcum rccipiunc , /cd proprio ibi obruta pondcrc , nd prxdam expo^ 
nuncur. Dc tcftaccis , <Sc cruftaccis hoc in iilcmcnto dcgcntibus , quo- 
rura quasdam iudcntis Naturje opcra vidcntur , plurima oiim iucre, ho- 
diequeiiint s qusin^imuitjonem trafaeie poUunt attentiores homi« 
&um animo»^ quum^ vi qudfbm fiN»MlBnee^ infi Mift lindint ^tt&i 
«im^tioniMiMi|g«iiMto^»ri , jawiketiamrwwnwnilii non lefi» 
cultus , vel venertiligiilr cauda , inter Gcntilcs acce^c. A ialiis ad 
dulccs tranfimus Aquas , ubi non minora ccrtc Naturx miracula de- 
prclicnduntur. Alia cnim u-I^ifa , caquc vulgaris, humcdat & mollic ; 
alia non crctam tantuin , icd cn: ipla iigna indurat , & lapidclcit , adco 
titTheatrumexhujuimcxliJapidibus oiim extrudum enet. Aqua,>por* 
•fo aiix omnes colores feiereierunc: aliaB omtilBsfoegufh» :ali«%ie|B 
extif^npit ; ex aliis , 8c fignanter iis qux intet Bmauim & JrmMolm 
decumint , ignes, ubi pluvium tcmpus imminct , emicare folent : AWx 
calefaciunt , ut in Thermts : alix ita rcfrigcrant , ut ctiam calorem 
naturalcm cxtinguant : alia: fitini fcdant ; aliai , lcd cx- prxcipuc quas 
propc mare , lailx illam acccndunt : alise omnis laporis lunt cxpertcs : 
aliscundorumfoffiiiumfiTeMineralium^iaporem &:viminduunt : alis 
urinam moventes, arenam, & caiculos fimul d vefica p^unt : alieare^ 
nam & calculos in ca gcnerant: alias iunt catbarticaB : aiiae ventris 
fluxum iiftunc: alis«juvanc ocuJos : aliae iilis noceoc : 'a)i«. ^rdida 

' L a * ovium 



Digitized by Google 



«4- B' E • It r L" I G 1 O N E 

cviam veUecadeteiguoc , & emundanc i alia: vellera illomin novo aliqua 
cblm irtiicMnit. tam qaafliin y» flrborei qiuBtfaai ^Ucitcr cref^ 
canic 3 quae propqaktavobefiaiBC i He i^Me mutos tantum pifces aluot $ 
alix non nilj coixanv» wm : aliae (bbrios , imo 8c abftemi<y reddunc 
vinoiencos: aliaBCapuc tenrant,& inebrbnr; nlix* dcmcnrcs faciunt homi- 
nes; ali» dementiam ipfara, cjufcjue non leve lyraptoma inianum lcortilli 
amorem tollunti (x modo iis quce de Cyrijct fonte lcribuntur, habenda fic 
iides: alis ingenium acuunt,&:memoriam augentj alisobiivionemafie- 
tiinc»-iiiiiiio & ipfiiiii flnltitiaiiiiafehiuit i quoriim omBtiim hiftori« ia. , 
PliiiiOY tum |H(^i)iie 1. 3 x. Striboae^Vitravio, & alits extant. Btevi yiz 
iiUam intotaieoim naturi invenitur , adeo humano generi utiie, y€k 
noxium pharmacum, quod non idem fbla praeftet alicuDi Aqua. demi- 
ris quibufdara tura pluvialium , tumnivalium aquanim proprietatibus , 
quaedara heic dici pofient, finon Tn^ii^ycv eflet. Dodiflimi tamen VofBi 
raiioncra reticere nequeo, cur aliqui nempe fmus^ ai^efiente Mart , deaef' 
tmif ,decrefieme augeantter, QttU (inquit) mmit mmAn eft aqua, ^mm # mm 

divenerit, mare ante tttmidtm jam detiemHtt, pofieaquitm cjuod prius ditumuerat, 
iHtHmuitrurfHm. Sed dubia multa heic occurrunt. In quibuldam cnim Or- 
bis regionibus , tum prslertim in hac In(ulS fontes livc putci alterutrum 
maris motum aemulantes repehuntur , adeo ut quidam maii tumeiccnti 
^tnaaeanc, ^mnteiBpcmsetiamdetameant, adcorom tnodam quos 
Vddias meoiorac. Et qmdembeicfi mave ipinm fixites iive pmeos illos 
pertiieatus iiibterraneosattingeret ; haut video quomodonon feHaiact 
indc ficrcnt. At fi (ut Vc^us inquit) aquae five fontan.-c five pntcales ma- 
.rinarum aquarum aemulas eflent,cur nonomnes ?aut cum hi tument, alii 
dctument? Quapropter pace tanti Viri exiftimaverim in fontibus iilis li- 
ve puteis, qui ad maris motum cientur , per canales quoidara occultos 
cre£;pnce cam temporis aefta indtari pcimo Aeiem,& nioz aquam,donec 
in akom atcollatur,qux lifdem dcnuo ^radi&us niari <tetumefcente,reci- 
dat. At infontibus veipufieisiUiSf qui contrario momfefuatnr, aliter 
evenit , inhisenimpuco fupponendum eflc canalem five meatum angu- 
ftum aliquem inter fontem & mare interjacentera,fcd ex parte mari proxi- 
obturatum, Acreque adeo plenum,ut Aqua fontis vel putci inde tolla- 
tur in altum ; ( cumea Aeris proportio ad Aquam in anguiio canali dari 
poflit, uc illam loco tnovete toriiqae eztrudere queat } aftum autem 
iGentem perterrqm aienoftm meatuique apcamadJatosaliqaodCanalis 
iitaingiaaatimfde infinuarc, canalemquetete pppldre; quopadofiet , 
nt Aqna m^iina Aeris cgncU Jocnm occupansjiitum per poios terrx ad 



etmr* 



G E ' N T I L I V M. 

latus altcram fcnfim cii/pcllat: Acjua fbntis vel [nitci iiucrca,qua: piius ^ 
Aexc iuiientabatur,inlocum infcriureoi iclc paulatim recipientc, aii ubi 
i1rtiiijiiiiiijli>>i yAliwaifri Ibntis vel 

Wei iknuo 'u^emfftiStHOM^^ Cup» caienipla quaBdam m 

niaitabbii» M pneumaticis, ita enim ab Heidoe vocantur , videre 
(Jajtcrum in rc iideo difficili nihil ccrti ftatuimus. Satis flicrit hcic indi- 
caflc tot Aqux mirandacultum (ivc ver.erationcm cjus apud Gentilcs in- 
vexiflc,eo4uc mugis tjuod quum nobis vicinum tum muititariam utilc 
eilet Elcmentum , illinon rcvcrcntiam oliquam cxhibcrc in proximitatc 
iMne&sexiftiiiiavesuit : Atquc primo quidem ab Mgyj^itm cukafuiti^ 
qua. Hoc teftatur di&rdm AtfaAiiaiius,qui i£gyptiusniit z iRlkMHnwyuif ^'^^" 

df0f^tvitct. Altt finvios & jontes 6f omttiMm maxime ty£gypti$ u^^uam fr^t^ 

dftu vcneratt^DeoJejue appelUm. Atquc hcic inter omnes Aquas Nihis prx- 
Cipue in cultu fuit. Huc rclpicit hil. Firmic. ubi ait: ^f^vpti incoljc A- 
quarum beneiicia pcrcipicntc^, Aquam colunt, Aquis luj)plicaut j Aqua- 
dlia etiam quaBdam tis<ncrata fiiif7e)& pifaum qai)ttla|k't>iM.<|uo4 v.o*- 
caturMtK^toiav five-iquammoibiri,6e AnguiUaii^teftittiii^ uero^ Mi^ 
Nomen AquiE myfticum inter i£gyptios Ofiri^fiveiSiris fiiit,tum praci- 
pue Nili^ut Plut.de I/' cs: Oi. teftatur. Quatcnus cnim Ofiris principium 
Wativum Boni fignificavit , in Grlo Sol fuit ilHs Olii is,in luhc.rlcftibus 
Aqua, cum pra:cipuc Nikis : quod ncquc mirum vidcn dcbct,c[uum (uti 
ritc i Cartario oblervatum tuit ) idcm Dcus aiias atquc aiias lubindc res 
iignificet ; contra ixpc diveria intcr ie nomina ad unam eandemque roit 

i«eiantiip r qoodpg^atifaiiie Pip^<iy|i|iiiiilliaiililt>i>lM*««>>^^ 

nibasHij^d ia pro captu fuo vet poptiiieiphcantium^&dum fuil7eexi- 
ftimo. Quod quidcm niii paifim adnotetur, haut fatis unquam Vctcruni 
capictur'] hcologia. Canopus quoqucMcnclai quondam Nauta,fcd poft 
mortem in .•\ftruni rchirus; Aquam intcr iEgyptios ligniHcabat. Cujus Sa- 
ccrdotcm inligni ilolo non tam dcvicillc , ac prorlus cxtinxille Pcrlarum 
acChaldasorum dcum,[iarrat Rufinus Hift. £ccK 1. 2, c. 28. & Suidasitt 
Kd{v«af»f.C^um«bim)gnem,, magnumdeumefle jadarenc ,iioniUitt|»f 
tum,iedali9e vidiiaB fuitioneS|qtiiaomnia cujuicunque materiei e(!ent,al>- 
itimerct,imperiumque iaillaexerceret,haut a:quo animo hxc feraptt Ca« 
rnpi Saccrdos, afhim hunc cxcogitavic : Ilvdriam Canopi figuram ex- 
trinlcciis crtigiatam, cS: minutioribus torammibus in fundo pcrterebra- 
tam , & ccra indc obturatam, ita ut totum commodc jam vas capcrct, 
Aquani in pcricuhim adducit Saccrdos. Ei contra adveriarii liib Hy-: 
dria ignem accendunt vidoria; fecuri; led Hquc£ida mox ceta ^ 
Aquaperfbraimtiadiffluente,extindus eftlgnis* Quod taineiilq|>6tf^ 

L 3 tum 



8« D E- R E L I -G I O -N 



cum an in religionem, an inludibriumceflerit^ambigi podet, niii confla- 
fet abunde Magorum Sacerdoces Ignem & Aquam prmcipia rerum om?> 
niiMii Alitttifle ,iit ceAttlir Vknxrius in Fracem. .L9. ubietiim idts 
Qui SacerdoMa feniiii;^ 'Wribus ^gypcionim oibendunt omnes lei 

^Tiquoris pocefrate confiftere. Itaque cum Hydriam tegunt, cpm 
ad Templum aedemquc cafH religione dcfertur , tum in Terri pro- 
cumbentcs manibus ad Caelum lubiatis , inventionibus gratias agunt 
divin» bcnignitatis : Atque hasc quidem de Aquis dulcibus , tum 
*]P«Bcipiad de Nilo inteliigenda runc. Mare enim , idque TubTypho* 
^ 'IflMiomine ei invidentit hflnncninr , nt neque ialem mcnfiB infisient» 
qnbd Ipuma Typbonis iUis eflec, neque pilces deguftaient, quod cjos 
clementi iiigoUb efTent , odinmque ipfiim illis ugnarent. Immo Sc 
iplbs Nautas averfabantur , quia uterentur mari. Quod an ex Diluvii 
alicujus deteftatione, an vero adi^ ex caufii acciderit , non lubct heic dif^ 
quirere , Neptunum tamen DeuiD efle h Graecis accepcrant y£gyptii, 
quemeciam LibyesviciniiEjQ^pciis , & in eorum imicacionem feia^ 
oolueraiK; Cccernm hniteTOcitiUiiduc Neptunum aliquo hoaaie mr 
gnaientur deimmiri mari ac de ineiconibili neceffitate fi?e Ato , Ibcueii9> 
tes Dii fidl. uc fiiecinc, nuUas fuppliGacioiies illis fieri debere. Apud Pef* 
fesdivinum cultura quoque Aquas praeftirum fuifle, teftantur Her. 1. i* 
Strabol if. Cl. Alex. Admo. ad Gentcs, Amob. 1.6. &alii,adeout rdi- 
gio iis eflet in Fluraina mejcre, vel inlpuere, vel Ibrdidum aliquod in illa 
inijcere, yei manus Ibliimin vivo fluento abluere, uci antea dixixnus. Sed 
niiriim eft quod Com, Tacicns fe6ic,ne6s fiiifleeipoere in iDina»aUiP> 
que mortidHim oeoe(&tatibus?iolare eam Nabiiam. Qulmos iUorftm Q 
longis mtr^Brionibusbbcineret , diram procul dubio luem tandem in* 
- vehcret, cum nihil ad lanitatem five Epibatarura live Nautarum ipfbruoi 
conlervandam aeque confert ac mundicics. Equis fed praecipue albis 
litaverunt aquis oiim Perfae, quod in honorem Neptuni fadum exiiti- 
mo,cujus radonem fuo loco explicabimus. Eciam Ailvriorum Ater- 
gitfis^exCLVoffiifeitencil) ad.Aquas refeicar. fed chmuicule» nan> 
anteadocoicpeream inteUigi quicquid Sdm inb^Uann ^p9Ceftatij 
At inde coUigit , quod quum Sol habet imperiuiii jn Lueam , & LuQft 
in Aquas, ideo Atergatin ad Aquas referri debere : jkd non i&tis valida 
cfthaecratro. Ad Aerem velTerram quippe , vel plura alia quai Solari 
poteftati funt fubdita, cxtendi poteft arquc ac ad Aquam, arguraentum. 
Scdmox lubjungit idem , ex tigura cjus cognoici ^ erac cniraiiiperne 
mufier Bc inasrius pifds ; immo nomen Acer^atii> ( inquit ) magnnm &i 
«kceUeocempiicemibnaCy Scbtmod cjus elucQs &wos^piki»<itno^ 
ddilmt SMiSdocc» u Deas pongHsAn. A^^ 

mulier 



Digitizedby Google 



G E N T I L I V M. %T 

mulicr formofafupernc? anne idcoaquam fignificat , vcl Aquae cultum 
innuit ? Equidem fi noii inulierem, at coli indc faltcm pifcem dixiHct , 
oon adco a veriiimili hcicabluiiircc,& ob id pr<Llcrtim,quod magnum & 
^ceUeRtem piicetii ipnet Atergacis. Ac fi Ateipitis piicis ijt , cifr 
pifcib^ill^^on(ped)l|$)^ Sacerdotes ? Namquis unquasi 

Vetcrum (uum comedit, concoxit , & deglutiit deum ? idq ue tandem in 
cjus honorexn fadum jadavcrit : Quapropter Macrobii authoritatc j^^^ 
frctus exifHmo , Attrgatim ncquc aquam ncque pilcera cxcellcntcm i, «.14. 
ligniHcarc , led Teiiurcm; qut)d ipla ejus crHi;ics cx Macr. dclcripi:'one 
evincit ; Ataucin cam ma^is adducor lcatciitiam , uuod Aiiyrii noa 
ab efii ied ipia captur^ piiciiim al^ftumnc « iid V^ffikSps, c^<S 
tradit. Quodad dum pi/aum oitiQCft, idjnaeevemfle puto, qoodiw» 
gaiitSytlsreginaedHflumpromuIgt&t, nequis pifcibus ve/ccrcttifs 
ucpte quas iGorum avididima eflet , unde fadum poflea uc Sacerdotes 
inejus imicationem foli pilccs elixos 6c alTos antc cjus fimulachrum 
vorarent: aliis omnibus jcjunc ritum illum Ipcdantibus: utut fint ifta,haut 
^cis vidco iicic quomodo contradidioncs ab ipio V oilio ^ailim heic 
alkUB^toUipoffints ied de his nimis. Quum Adytws Aqnam coiSlftikl'' 
ieIk|Qa Elementa nullus dubitem^ at npn Pfofedbfub nomine Atei^tis ; 
Sed nequc^ Dagone Palxftinonim Aquam cultam fuifle , argumenta 
fxlicius deducic Vo(Gus. Licet enim figura hominis partim, partim piicis 
fingerctur Dagon ; unde tamen Aquae cultum ilHnc collcgerit? Qunm 
obrem ccnico ab tabuli quadam originem traxilTc holce ritus ; Atcrga- ^^^^ 
tin enim iive Dcrceto ( uti quidara reierunt ) in Lacumpiicolumprope m^^ftl ^ 
Afedlonem fefe con)idens,u pifcibus J(^a^& ippiiim t^^t^ o»^»tAi 
iuit : nequeabfinik! fermie «le lPagbniec6Btomnimt>bn^^ 
populo vaferrimi Sacerdotes. Sed dc his vidoajturinSyntagm. Caocic 
diis Syriis eruditill. Seldenus. An vero Eurynome, quas Oceani filia pu- 
tabjtur, Sc cadcm qui Atcrgatis vel Derceto figuri cffigiata crat,aliquid 
lucis huc afJcrrc poifetj qucinadmodum etiam Syrcncs , qux tigun\ con- 
iimiics Hnguntur , aliis diicuticndum reluiquo. Nonnulii quidcm cam 
eile Dianam crediderunt, ut Paufanias refm t opmen idi Pitig^enlibus, 
qui erant i» Affea^ y coldMjrnr, Tgnpio feitoV guo^ die 
aperto Sacrifque publice 9c prifatim ^dis. Noimtna Aqnts dabantur 
olii^ mafciila & fccminea, quodinomnifiatePeorum nomcnclaturT ob- 
lcnrafTcad corum hiftoriam pcrcipicndam juvabit. Qiiin &; iu S. S. 
fbcmineus lcxus Icfch. ^6, 7,. Dco lIcbr^Eorum tribiii vidctur,qua dc re 
confulatur intcr ^lioseruditill! Fort. Licetus lib. de Qua^iitis pcr cpiflo- 
las. In nominibus Aquarum principatus debeturOceano. Huncenim 
Deum Patiem efle crediderunt Veteies, ut in Homeri Uiade i^Ctt^v 



1 



Digitized by Co 



8» DE RELIGIONE 

OceanumtjMe Detim Patrem & Terhyn fffnetrtcem, 
Sed & Mofcs Aquam primo die creatam elTe air. Huc ctiam qu3edam, 

Cmtth quae antea attulimus , referri poflunt. Imagines Oceaiv & Neptuni' 
natitmulttimeiminteriediifiiin^ t &d Oceanus Tetnftiorfiiifldsa* 
titr ; tiii6 & Neptuni avus. Oceanus atitem maAs enemnm iigvufictt 
Vofl^io : Nepttmus internum , vel in geneiehuHKMemaqueum. Rkus« 
colendi Oceanum ^luftino traditur lib. 12.' ExpttffMta deinde urbe re- 
verf»! ad nAves Oceam libamenta d:dtt (yilexander) profperum in patrutm 
redaum ^ecatus. Alterum maris nomen erat UQ<Ti.$uv Graecis , Neptunus 
Romams. Huic etiam libamenta olim fada fuiile , teftatur Herod. iib« 
7. Mn«trmit§w retr^fi , vel NeptMttu fi&owMrvocatur. Memuiltetifliii 
eempli cjus apud Patiocatas idem Author , & apud 'Caves Plinins Ub. 
31. Inter Romanos zKalend. Sextilis Neptunalia fuerunt , de quibns 
ita Kalendarium t). Nept. ludi. Scd & totus Februarii menlis Neptu- 
no facer fuit , fivc ut propitium per Ver & yEftatem navigantibus nu* 
mcn reddcrent five quod Februa five Piamina purgationefque Vete- 
rum haut iine Aqua licreiit. Harulpices Fel Ncptuno dicarunt , ama-ir 
rmamaro Gonfenireesriftiniantes ; Neptuiliii^uo^ue equospximna 
domans, attem eqnitandi dpcuit-, •& tandem enattiin equnmconvecd 

H^^' ^citur. Apud Atunticosmirabileejus temphm extitit, ubi incum 
** eiat effidus alatorumeqnorum framamanu continens, adeoque mgcns, 
ut capite alti illius tcmpH faftigium contingerct; licet Herod. lib. ^ 
feptcm cubitorum tantum imaginem a^ream illi tribuat. Atque hinc fa- 
djini, utLudi Circenfes, qui equeftres erant , Ncptuno Htppto eflent 
i ^d in memoriam (ut inquit Liv.) raptiis Sabinotum ^ Romnlo 
'-ttmtn^ LudihiapndRomanosGv^«4iSM apudAicadjot 
'iS^poermmi perquodtempus apua Rofflaiio»immnnesabopereiunt 
cqui &muli, & coronantur floribus ; vel dc ara quadam occulta , vel 
lubterranca prope Circum Maximum, five ered^a , five inventa. Et ati 
Cort/ilia^ Confo deo dcrivcntur , videDion. Hal. lib. r. & l^Iutarch. 
inde etiam innui volunt quidam , raagnarum rerum coniilia occuka dlc 
oportere : quarcad ejus aram aditus nunquam patefiebat , nifi La«* 

Mr. dofum Groenfinm diebus quod effedt ut Neptunus idem ut Confiif 
'ctedevetur. Quod terrores equis porro in ludis illis incutemq(iirir 
jN^ttmum Taraxippum vocatum , eeniet Panfittt* idqoe ne Bw:eret , 
ftppHcatum fuiffc. Sed detotahacre nonuno modo narrata videa- 
tur Dionylius HaHcarnaf lib. 2, cui otium eft. Dc twdente Neptum Sc 
concha latidiraa , qua tanquam curru vehi credebatur , tum tle ejus 
comitatu pulchcrrimo, 6c iriumphis, qu» dici poflent,^ Poctis 

peccQ* 



Digitized by Gt). - ^,^^ 



G E N T I L I V M. t9 

pctenda , relinquo. Ncreus quoque mafculum Dci marini cft no- 
men, qui £l Doridc (juuitjuaginta riiias pulcherrimas , Nercides didas, 
/uicepic. fetfa fHidie^lia Martsnomina fiinc Tethys Oceani uxor , . & 

' AiBfibitnteKc^^e^ l^ Oceano & Doride fiHt , 'll^ 

Tetnys Nympha Ncreidum una. Ad h«c Napxx faciles , vel Naia- 
des iontium Nymphx , & Hydriades , & tphydriades : fed Njmpiue 
vocabulum in gcnerc Dcabus Aquarum dulcium prxfidibus corapetit ; 
non ita Ncreidibus : quarum unaui , in Peleponncfo quum eflet , ^ 
vilam tellatur Theodorus Gaza. Arque ha;cfacie dccora , corporc 
(quammis hirto ad pubcm uf^ue , iufcrioribus partibus in locuftas cau- 
damdefinentibasmir. His accenferi poHent SirmKf Achtfcri & Cair 
liopes Mui^ filio;, quarum una canebat , «Iteia tibiam inflabat , tertia 
lyram puliabac, adeo fuavcm edentes inde concentum , uc facilemiie- 
losnautas alhccrcnt :ul quoldam Sicilins propc Pclorum fcopulos , ubi 
alliderentur. Ca.'terum quum Vlyllcs ilhc tranficns, fcmct ad navis ma- 

• lum alligallet , Socii verb aure.s cera obturalknt, Sircncs Ipe fruibatas 
in mare prxcipites lemet dedifTe , 6c a pofteriori parte in pifces muta*- 
tasioifiearaditur. Servius tamen eas non pifces , fed aveis ea exMftfc 
fiiifle Vdlt i cui opinioni favet Ovid. & Claud. de raptu Proferp. Boc« 
catius nanat apudantiquos Sircncs fingi in amoenis pratis dqg^, 
mortuorum ombus confperiis. Xcnophon vcfo vult Sircncs eorum 
laudcs concincrc , qui dignillimi fint , quorum virtus prnsconiis lum- 
mis cclcbrctur. Tandcm Ariftotclcs lib. 2. dc rcbus admirnbilibus , 
tradk, quibuldam in InfuHs Sircnarura didis , qux in Italiac finibus li- 
tflseiant • Si<«^i^ flitc^i dc^ , S& tdti^ flt^flne^abaria meruille. 
NGaasnabarttii&&erum?4rri&imo^,'^te^ SclJgid, Seddehisni- 
mis. Non vcro fblum Mare , flumina &z fontcs in genere culta fijerc 
quondam,*fedeorum alia prxaliis. Hujulmodifuerc , apud Meflenios 
Pahiifus amnis; apud Phrygcs Ma:andcr &"Mar(j'as. Clituranus in 

*Vmbria,cui ctiam lovis nomcii dcdcrc incolx,titulo lovis Cln!{min^i.cm- 

5I0 ejus praeHxo ; fbrtaflc quod cxillo bibentia pccora albaficrent: 
e quo Claud. in Paneg. Fuerunt & muliebria nomina , inter has foe- 
runt NymjphaB K^luflht flve Tmytrat , c^ux fbntium ftierunt ; noS/At'^i« 
vel £'9Rffv^/#ef , fluminum prxfides, iivc Dcoe, & ftagnorum Ai/ic?aM«irj 
^ Artemidorus addit & Nymphas prsfuifle^^uteis. Inter mi^aTtt/; auteta 
Hmacreyia fpcciatim non reticenda cft , qncmadmodum ctiam neque 
Snlmncis in HalicarnafTo ; cujus aqua vulgo cffa^minarc crcdcbatur j 
ncquc Arethufa proftiga, ncquc Romaniis CanKvnarum fon^ , unile ad 
purificandum hauricbant aquam quotidic Vcftalcs 5 quarum munus 
eratutnonlgnemiblum , fcd Aquam cnftodirenc : neque Blandufia 

M fons 



90 D E R B L I G I O N 9 

fons in S^inis. Qua^ qutdem tiiiiiiiiui.fiifins- k VofSo taemowam» 
Sed & Arifloteles libl dereb. admir. narrat quendam fiit^ in. Cap- 
padodafontem, aqiiani habentemfrigidifliaiani., ied qusiemper fer* 

verevideictur. Ad huncfontemfiqui/piam dudus efiet, dequodu-' 
bitaretiir pcrjLirusellet, necnc j fi quidcm vcrum dixidet , Aqua lcnte 
deflueb.it : ii vero pcrjurus efict', ea mirum in modum conturbata , & 
tumcicens, non pedes 6z raanus tantum, led faciem perjuri impetebat j 
perinde ac iic ixsnas peijurii ab eo exigerec , peque deftitide , donec 
Teritate deteoa veniam fcderis impbra^^ quod fi inmendactiaP' 
ieveratrone perftitiilet, hydropicum inde fadum recefnile; velma- 
enam (aniei copiam evomuiile j fbntemque inde /ovis FerjHri appel- 
latum fuifTe ; cui fonti inde pultum adhibitum , minime dubito. De 
Nymphis tlLiinineis , quales fucrc Ifmcnides , lonides , Pa(fiolidcs , 
Amigridcs, 6c inter Romanos 1 iberiadcs, & Anna Perenna , cui men- 
feMartio fiebantSacra , ^ lutuma , & Nois fiHviarnm decm vocata , 
videantnraKt : nequecnimiingulaperceniere heic animiiseft. Haot. 
tamen ficco pcde pnBCeJKnnda mnt , 5/;^:, Acheron , FyriphUgeto» , Co^ 
cjttu, (]u£ iflumina tranquam infamia ab iuperis ad inferos detrufic An« 
tiquitas. Et quidem Acherontem , Pyriphlegetontem & Stygis flu- 
vium in Aulonia Irahrr parre ponit Lycophron in Cafiandra. Cocy- 
tum alium inltahaclle lulpicantur Authores, alium Epiro 5 dequo 
Paufan. in Attic. Sed & Stygem alium in Arcadia , qui frigidifSmus 
ez miktnia Hjdrargyri &nitri fonsfiiit, memoxant Anthores ; co« 
jus aquomnonnifieqni, tw^ , aut afini Iiidid imgMlaob vimejus 
fcepticam & corrofivam fcrre poffint : quo etiam veneno extindum 
fuitle Alexandrum M. Authores tradunt. Styx vero ^ verbo <;\>yQ^ 
quod ma"rorem fignificat, fccundum quofdam , derivatur : cui allen- 
ium potius adbibuerim quam iihs qui i Setika five filentio iilud dcdu- 
cunt. FnitenimArcadi^ velltalisfons, palus, velflumen, obodo- ' 
iemfiilphiireum^velvenenata^i qualitatem, inftme. : adeout ab O-- 
rientalipus originem nominis baut fircile txaxetim. Per eam in Infemo 
paludemDiijuKaieQlimcredebantur; quumenim iempitemis inC^ 
lo fruerentur bonis, per id jurare putabannir ^ cujus penitus cflen^t ex- 
pertes. Atque pjlus hxc Jnfernum circundare dicebatur ; nequc alium 
extitilTc locum ubi major mccftitia reperirctur. Novi quidem Plato- 
nicos rem aliter interpretari j quum cnim mundum hunc Infcrnum eA.* 
tt contendnnt, in quem Animam volimt delbroderB quum mortaii heic 
corpori conjnngimr, ubi Leche (qui fluviusinAirieaprope .Bemi- 
cen, ied in inferos, uf priores , relatus ) primo bccurrit rerum praece-' 
denciiiffl obUvionem iiidttcens i deinde & aUi fliivii triflitiain & mct?- 

xoicai 



• ^ - Qigitized by.CoogIe 



G E N T I L I V M. 

rorcm invchcntcs, adco iit tota dc his fiihula ilh"s f^vs-rxai? ibtum animas 
in hoc muiido ogcntis innuac : ^ icd ut hxc vel taiicjuam dcUrantium 
lliMbmK^laa^^ diiintHttms , ad' junixientuni Deonim zcafd^ 
^ildiis , pttii^S|iler-iUt$ (fi perjuri eflent ) coriftitatas. litmgi^mMM^^ 
annuni intcgrum fpiritus atquc vitx cxpcrtes jaccrent. Servius JOtOt' 
pheouUerius lupplicii tcmpus ilhs (^atuic , ubi ait Deos per StygiuD Sfv.ad€ 
paludem pejerantes, novera millibus annoram puniri in Tartaro. Qiias 
t]Liidem fabulas* ( uti reor j confinxcrurit olim Poctx , ut (ivc jura- 
mentorum, iivc lacramentorura f qua; juramcntacrant miUuria ) in- 
▼tolata eflet ^ifides; quuraneque oii ipiiperjuri ^ iiipplicio immuncs 
haberentur. Etqdidemincmine^Terfiibaturpartesoliinrehgio , ucju* 
ramenta conftarent. Ideo fiipra facra & vidimas ipias in aris ardeil^ 
tcs, gladio arredo , vel cultro tali etiam in tcinplo , &c tali amidu in- 
duti jurabant olim Gentilcs j quin & multas alias rcs rclig-oia^ adhibc- 
bant, ut terrorcm ita pcjcrantibus-incutcrcnt. Atc]uc hunc ctiani iti H- 
Dem lupitcr Horaus intcr Grascos tanquam juramcntorum praelcs , ful- 
men manu tenens effing^bacur ; 6c Deus Ftdim , five lupiter inter 
maoos, (jui illum ^dium yocabant j cujus fimiilachrum in Antiquit^ 
Roman. ita iepnefentatur,*utaddextram virilis-imago €^7et , Horum\ 
ad iiniilram , muliebris imago , Verittim ; cui etiam Templura dcdica- 
tum fuilTe narrat Dion. Hal. lib. 9 : ncquc id quidcm (inc rationc 
fadum, quum nullum lit pcrjurionocentius ; nulhim i.ilivlioiius ; nul- 
lura, nili Deus hcic adlic vindcx, impunitius maluin j ncquc iUjuo lelc 
minus tueri podit homo. Avemiquoquelacus , adco cccrum liilphu- 
Teuroqueo«>rem^iianai,.uta«es mperTctasesilecaretf cuminde ad 
Infcros traduceretur , ex AugtifttCadaris edido dejcdis fylvis , qus 
ibi den(x erant, cx pcftilenti amcenus redditus fiift locus , uti Scrvius in 
3 .£n.tradit. Scd non fluvii fupradicl-i intcr Gcntilcs , .& Avcfnus fb- 
lum, icd Gehcn-rui ipla, intcr Hcbra^os a lupcris ad Infcros tranllata fuit, 
Qiium cnim vallis olim c'Tct prope Ilicrololymam, ubi Molocho ofic- 
rebant liberos luda^i ^ iolias Rex , quo locum hunc profanarcc , cada- 
vera, immntidaque omnta eojolfit tnferri ; und^Mjfteafadamiitad 
tormcnca impiorum ea transKnetur appellatio, uc pluribus enarnic 
D. Hieronymus inMatdi; c.icr.'Haud aliter qoana Orientales Grxci & 
Romani , lub aliis licet nominibus, ^«jfiMWOlim coluere, non Scythas , 
Cclt.'^ , aliiquc populi tantum , lcd & hodic novi Orbis incolx. Ita i j 
Scythis Vcfta vocata fuit TAhm , lupiter Va^xm , 'rcllus yij^ui , Apollo' Htr.u^if^ 
OetopYtu , Ca^Icilis Veuus Afumfafk , Neptunus Jhamtmafides. VVili- . •. ^ 
b^us quoquc primus Epifcopus uftetenfis in Germania , teflatur po^t i 
pubs illis Aquis ance fiia tempoxa iacrificatre. Maie Quoqusf ^no^ I 

M 2 mine 



Digitized by Google 



DE RELIGIONE 

miae Mammococha^ & fonces ac flumina in Novo Orbe pro diis habcri 
teftstur loieph. Acplb 1. f , c. 2, &c 4. net^ud dubioiii miiii eft , quja 
Gentes iUx pro antiqua & vulgari Dei incer eos flcceptkNie ( quo no- 
miiie etiam Adra & rciiquft Elementa colebant ) Aqaam in geaeie tan^ 
quam utilifliraura Elemcntum , (cd aliciibi etiam noxium, innumerura 
Deoriim aulcifcerent. Ab Amorc aiitem tlx: Tiinore olim cuitUS OHknis 
rdigiolus proiedus eli* Attjue hxc dc A(^ua iulticicnt. 

De TerrL 

AD Terrs, ataffiflmii, led pindbitiil^ 
multifarium accedimus. In ea quippe uniferfim Naturam colueie 

olim Vetcrcs. Quum enim feminales rerum rationcs \ Caelis ad Acrem, 
& deinde ad inferiora Elemcnta delaberentur , Tcllus tanquam corum 
CoruU omnia cxciperc crcdebatur , tirm demum omnia pandere , ut ita 
VtmM eorum ruriiis edet j unde conijpicuum maximc icliumquc divi- 
nitatisTheatruminterilioshflbitafait : dtfflqaampononeque coii- 
vefttimtiir flr^aoaillfl terum principifl, neque fld oculos iefe prodeient, 
fldeo at nifi eKtoma ejusopeiappcditarenturcorpofefliUisindumea'- 
ta, Deusfummus quidem plurima condidifTe crederetur , fedqujeabs- 
conderet, (ibique tantum lcrvaret. Quapropter conjugium quoddam 
inter Ccelum & Terram fingebant veteres,ita ut Caclum Vir,Tcllus Fde- 
mina eilet : unde ingens iiia in terris heic orieinem duccret prole^ \ 
fid noofidmn qnod omnia fic prodaceret , led quod ie ipiam A€ie 
?i plfloe miiflodfl fiiftentftret, & Kbraret, DeuS niit babita Tellas. 
Qgidfi&ieipfammotudiumo cierct, quod non ibliiebantur qul- 
dam recentiores Philofbplii. Hifce igitur & aliis , five probabilibus , 
iive fuptfrftitiofis rationious addutfli , Terram impenfecolebant Vete-. 
res , tum ob id prxcipue quod nullum prxter Terram homines & ani- 
mantia cxtera hnu luo dignaretur, poftquam fato heic fundi dlcnt , 
Elementum, ita at Klacer commuQis habita eilet Tellus , hauc fruftrari 
ttiorcflles finens etiam hac vita ezcedentes. Cujus benignitattm edasn 
^ flpertius teftareotur Gentiles , infimtem protinus editum Terra fifte-^ 
bant, illumeaprc^icerinTena depoaeoijQs % ied quem illico kvatom 
Dc£e LevAnx commendatum voluere ; mox Cmirue Deas , quic illum 
in cunis rucretur , & fafcioum fubmoveret j ixz Vagitam deo , qui il- 
lius vagitus compefcerct ; tum poftea favtnttx de^ , quae pavores 
pueriles abigcret ; poilremo EiHjk & Uotmjs Dc^e , (juai cduliis & po- 
tiontbtts ejus praBd&nt. Sed non inEmtium &faoDimniD deindeMa- 
tei appellata liiit taatDQuaodo Tdhis , & De&m ; at non alionua. 

ceite 



G E N T I L I V M. ' >^ 

ccrtc quam qui ex pra^claris eorum meritis in Deos relati fuere ; ita ut 
Ma^na Mater idcircb vocata eflet. An vero & Cjbelc a kJou» , auam fi- 
guram ab iEgyptiis edpdus Py thagoras, Terr» cribuit , ut poftea dice- ^ A'^ ^- ^ 
«cniis^^ ; ud etiain de aliis ejuf ooiiiiiubtts, quuin & Ifis, Ops, Rhea, Ve^vT^ 
fia, Ceies, Pioierpina, Bona t>ea, Flora, & Pales , aliaque numina pbr ' * 
ra ad Terram quodammodo reducantur, utpote quae altquas Terr» 
dotes vel virtutes denotarimt. Ab Ifide ordiar. Ha:c enim ut Lunaai 
propric fignificaret ( queniacimodum ailtea oftendimus ) ad Tellurem 
tamen quodammodo referebatur. Nam licut Oliris tanquam princi- 
pium Bom efiedivum , in Cxlo Solis nomcn , in Terra Niii f uit : ica 
ifis, taoquam principium paffivom in Cflslo LunaBlninfoioriofbe^ 
TerraB nomen i£gyptiis ftut ; quod ex fequentibus patefacere comn. 
- bimur. £x prim6 Servius in ifioeid. 8 ait : Jjis bngM c/£fmMnMV</l « 
Terra. &Macrob. i Saturn. cap. 20 : J/ifjftnciareltgtone coklatttr, tjtta 
efi vel Thara , vel natnra rerum fitbjacens Soh : hmceji qnod continHOtis Hbert- 
bfU corpn^ Dece omne denftHr , cj:iia Ttrra vel rerum natnra alti* nutrttnr uni' 
vtrfitas» His concinit lul. Firm. de Err. frof» ReU Ceres quoque huc. * • 
l e feixi potdft : ita Hetod. m £m» uEgjptiaca lingtta Ifts ejt Cmi. Ita' 
etiam ApoUod* in Biblioth. lib. 2. quod firmant non tantum ritus 
utriique coauiiunes , de quibu» poflca ; led qnod Cereris Sacra ipfa 
e3ti£gypto in Grasciam tranflata fuerint , quemadmodum tcftatur Cle- 
. mens Alexandrinus Admon. ad Gent. Inter Phocnices Sc Syrios Dea 
Syria & Hierapolitana Rheam five-Terram fignificant. Qiiod h lapicn- Jjjjj^ 
te viro ie accepiile tcflatur Lucianus : iidem etiam ritus in cultu Rheo: 
&.De9e iiiei^poUtanir eouique piooeflefunt, nt etiam fiicerdotes 
utriuiqueDe» ( inaudito hiice &cuHs lel^ofis leveritatis exemplo ) 
caftraientiir. Quod ut ad imitationem Attinis (dequoiupra) ^aum . 
fuit j attamen adepctinventum Regis facrorura potius quam Sacerdo- 
tum ip/brum fui/Te , prorfus crediderim : Corona" etiam turrita fuper 

' caput utriufque Dea: imponebatur , leonelque currum trahentes , & 
tympana puliabantur, ut idem Lucianus tradit. Atergatis quoque Afly- 
norumTerram iignihcare diicrtim docet Macrob.l. i Samra.c.23(.tam« 
etfi & Lunam, Imo & totam i^enmi Natuiam Solari poteflati inbditam, 
una fignificet. Ab i£g\'ptiis, Phoenicibus,& Syris ad Phryges tranfeo, 
^pudquosiubnomineRheac , & Cybeles , & aliis colebatur TeUus; 
Heic nntem tam pa(f\m ubi de Gentilium religtone agitur , quaedam 

/■ iV<*€>«>t«f veterum tangere gefta , qusdam pufixt?? ad rerum pertinere 
naturam, cxiftimandum eih Priori modo juxta VofL h"b. de Orig. & 
ProgrclT. IdoLc. ya, trifariam poflumus Rheam conhderare. Vnomo- . 
do ut Biiea , quas communis omnium mater dicicur , iive Evab diater « 

M 3 V bmniuiQ 



Digitized by Google 



P4 D E R E L I G I O N E 

omnium vivcntium, uxor Adami, qut antiquiflimns cfl: Saturnus , quate- 
nusSaturoi nomine homincra capimns, non nariiram : altero,ut Rhea fit . 
uxor Noachi , qui & ipfe Saturninomine cenlcLur ; rcrcio, ut particula- 
tiinfjgnetur veterum Phrygum Regina, qiuE Auyn bubulcum adamavit, • 
& ^ morte &k cottimimis omniam Mater 4ida eft, & quia cam Tellare 
Dnoeodemqoe faonoie coleretur. Varia autem MagnaB Matris five Rhe« 
pro locorum varietate fuerudt nomina. Ideo apuoRomanos qui cultum 
ejus ^ Phrygibus acceperuntMatcrPhrvgi« erat vocata,Cybele ^ Cybe- 
la monte,lecundum aliquos, Phrygiaz, iecundum alios Bithynix,nili po- 
tius illudde Kv'€aj anteaallatum placcat. Item Dyndamcna ^Dyndimis 
Phrygiae montibus j item Idsea ab Ido monte Phrygio : Itcm Berecyn- 
ditt \ Berecyntbe» Phrygias monte , & Peffinuntia k Peffinunte in Ga« 
Iatia,abt attingit Phrygiam i &Mygdonia^ pane Phrygias*, & Ag^ 
diftis ^ Monte Phrygias lic vocata. Item Pylcnc Andcira : lcd etiam 
apud Cimmerios iplos culta fuit Rhca fub nomincMagnsMatris. Ita 
Hef)'chius. Cimmeriis Mater Deorum etiam Cybcbe dida eft:,quod ho- . 
raincs agcret in furorem , quod Graeci xvG>3€«v dicunt , inde Cybici 
didi,qui odcupati afflatique ^ MatreDeorum ad morem Sacerdomm 
Cybdes exiftimanturjat ait He/ych./ed de nominibus MagnssMatris le- 
{KMiendusbetceftlocas^ VarroneapudD. Auguft. Telluiem Matreqi 
& nomtnibus plaribns & cognominibus quod nominarunt Deos eife 
exiftimatos complurcs j Tellurem inde vocatam fuiflTe Opem,quod opc- . 

fiat melior j Matrem, quod plurirtia pariat ; Magnam, quod cibum 
pariat ; Proferpinam , quod ea prolerpant fruges ; Veftam quod veftia- 
turherbis. Haec Varro,qui additdeinde & alias Dcas non abfurde ad 
iMhcrevocari : ftri<flius tamen loquendo. Tellumo vis mafcula leminum 
Gentilibus, TeUus fieminina 'erat: licet utramque vini yulgari fermone 
.^nificarct nlerumque Tcllus. Vota inter alios RJmanos Opi five Ter- 
rxrecitTuiluSjdequo Dion. Hal. lib. 3 verba Latine reddita placuit 
adducere j neque enim Grxca ubique obtrudere animus cft : Tullus 
protcniis ad Cslum manibus votum Diis fecit , fi eo die Sabinos vince- 
lCt , Saturno & Opi folennes fe inftituturum ferias, quas Romani quot- 
annis poft comportatas Tcrrx fruges celebrare iolent publice , dupli- 
catumque Saliorum domemm. Hsbc Dion. nbi exS^tamo & Ope u»* 
lum&TerramintelliginaUus dubito: quibus Templum pbitut (^ied 
fobnominibus Saturni & Rhesc) & aras confecraverat Tatius. i£deni 
jjbrroTclluri in Arca Sp. CafEi cxtradam fuiffe t^ftantur Plin. lib. 34; 
c. 8. & alii. Fuit & Sacrarium ejus in rcgia ( ita teftante Varrone ) in 
quod pra:ter Veftales & Saccrdotem publicum introibat ncmojquum ea 
iuffibiuum baut habeac, De imagiae Magnas Mauis jam, & deinde dc 

* ' 1 - ^ culfti 



Digitized by Google 



O E N T I L. I V M. 

cultu TelJuris qu3Edam diYpiciamus. De priori ita Varra apud Aug. 
DicuntMagnam Matrem, quod tympana nabeat, (igniiicari cfle orbeoi 
Tdime ; quod Tlines ' in capite , Oppida « quod fraes fingantur drca, 
«am, quum oomia moveremur, ipfim non moveri quod Gallos (id eft 
CaibatosJ hnic Dex ut ferWzeqc, fecerint j fignificat cosqui femine in^ 
digeant , Terram lequi oporterc , in ea quippe omnia reperiri j quod 
fe apud eam jadant , prxcipitur , qui Terram colunt ne fedeant; fem- 
per enim elte quod agant j cymbalorum fonitus & ferramcntorum 
jadandorum , ac manuum Sc cujusvis rei crepitus , cpid iit, iijgnificat , 
quod fenamenta illa erant ided ez xre, quod eam antiqui ode&nt «re, 
antequam&mim eflet inventum ; Leonem luljungunt iblntum & ma»» 
iuetum , ut oflendant nullum eflegenus TemB tara reraotum ac vclie- 
mencer fenpi, quod non fubigi coliqueconveniat. Hscex Varrone 
Ang. lib. 7 de <Jiv. Dei. Aliam taroen rationem ponit Ovfd. in Faftis 
quem vide , fi otium eft. De facro quodam lapidc quem Phryges 
Magnam Matrem appcllabant,.& quomodo m Romam tranllata fuerat, 
in xdem Vidoriae, &lediftcm1umeiibitutiim, ludique in cjusJionorem» 
cdebiati , qusB Me^defia appeUabantnr, ▼ideatur Uv. & Cic. & 
QuintiU AtquehxcdefimuIachroMagnaBMatris/iifficient. Dc cultu 
ejus ( quem myfticum an Maniacum dixerim ambigo). qucdamdicea- 
da luperfijrit j atque utinam Procli Licii liber heic extaret , de quo 
ita Suidas. Scriplit Proclus librum de Magna Deorum Matre , quem. 
fi quis in manus fump(erit,videbit ut non iine infpiratione divind omnem 
' de iM DeiTheologiam manifeftarit,ne aures bominum amplius tnrben* 
tur ob Uunenta &: plandakqmiitiacris Deae cdcbrantur :ied liber hic 
injurfti teniporis periit. Kotiflimi Magnae Matris Sacerdotes fuerunt 
Kir'f iiiff five Curetcs , atque ii prxcipue i£tolici, Crerici , Pbrygii ; 
Ktf^ijTTf autem ^ kj/^» five ton/uri ita appellabantur ; quum ^ contra 
Acarnanes ab « yf^ijuKw & x«'^«v five xoi^eiv, quod intonfi eilent, vo- 
carentur , cujus rarionem CI. Voflio- addudam videre licetlib. fjj 
fcd quam probarc ita facik ucquco, quum k rcIigio(is ridbus , pptius 
quam 2l militari quapiam cauia tcI cventu motcm iUum Sacerdotaliuai , 
ordinunirlMagnas Matris proveniiTeexiftimaverrm ; idque prxcipue ob 
convenientiam intcr facra Ifidis & Magnas Matris fiipraaUatam. Nam 
& Ifidis Sacerdotes inter alias coraffiunes ceremonias caput radebant, 
plangebanr, tundcntcs pecJus, &laccrtos proprios lacerantes : fucrunt 
&:alii hujus Dex Sacerdota!es(ut mihividetur) ordines, qui i Strabone 
lib. lo appcUantur Corybantes , Cabiri , Idxi , Dadili , Telcbines i 
quibus Corybances ita did:i,quodin Sacris.MagnjB Matris iidtantes 
incedetenti CabiriiCabirofierecyndii«moate>^cujuspedem ba- 

. bita- 



^6 D E R E. L I G I D N E 

bitabaot , Dadyli quod quinque taQtum dlent numero, <Sc cotidciQ 
haberent ibroxes, ut yiti&i tepue&Bmeat miiiiefiiiii d^ttmiiiiy Tdchir 

.nes, quia novcm miiiKro. Rbeam Rhodo oomnaci cBent in Cretaro» 
qusTdchiilkpote jlTdchinibus illic appellentibiis vocata. Sunt 
ahas veterum opiniones , quas apud Strabonem legere e(i;. Sacerdotes 
Magnj! Matris quoque , qui omnes caftrati crant, GaUt vocabantur , 
non quidera in contumcliam Gallorum , quiRomara inccndifTentj quod 
B. Hieron. in Of. c. 4. putavit , fed ^ Oallo Phrygiae filumine , quod 
teftator Herodian. lib. x. ajens Phryges olim celebrafle Qrgyia juxta 
flinrium GaUom , h qao etiam evuati Deae Sacerdotes , noinen tinim 
obtinent. HiQiisflinrii Aqua epota detnentafTe homines credebatur, 
qood (i yeram eiTet » haud mirum videripoteft ; ii tanquam dementes 
iaejus Sacrispaffimdifcurrerent. Hinc igitur explicandus Ovidii ver* 

iilS » ubiait : mter viridem Cybelen dtafqne Cjknat 

Armu tt tnjafta nomtne GMIhs ^lefuJi, 
Hincetiamfiidum , utqui Gallorum infiuiiam imitati eHent , Ga&ire 
diceientor; dehisVarfoinEttmenid. Nmm^vtm^mheiead^Gd' 
Umihm f Fadum itaut caput jaAarent, iive xotarentarma praBftientes : 
iia eniffl Lucret. lib. %* 

lelaque pr<ejforta»t violenti Jigna fHroris. 
& tympana puUantes. Non quidcm ( mea opinione ) ' ut magis tcrri- 
.biles vilerentur , nam incelTu (vereor etiam toto corpore ) molies erant, . 
crintbus , ctiam aromatis , vel unguentis iuavioribus delibutis , vultu 
ktereacandidobyffivelamine operto. Inier hos Andftites liiere qui- 
damArchigallivocati, deiis TertuU. Apolog. c. 24 ArchiiaUm ilk 
pu&ilJimiis fanominem impmimt Uuertos tjMotpie a^andolibMilt : Iwce eju- 
latus & plandtus mifcebant , ut fabulam non uno tantum modo narra- 
tam,qua2de MagnceMatris diledo , qui u4ttjs fuic, commcnti fant 
Sacerdotes, melius repriefentarent.- Tandemetiam Sc ftipem mendi- . 
cabant« andefAntiotyi^my hoo cil asruicatores Ma^n^ Matris voca- 
fatntnr. Quod&[JunbnslocispcaBftitumi &particiilatiminCartha« 

. giiie , B. Auguft. temporlbus. fictsm non nifi ad paucos, eoique 
prsfixosdiesmpemillis coUigere licuit: idquene animi implcrenmr 
fuperftitione, ut refert Tull. \ib.±. de Leg. Atque heu: praBclariflimum 
Dionyf Hal. locum lib, 2 adducere placuit , ut Romanorum morem 
circa religiones exoticas oftcndcrem ,qucmita vertit interpres : QHam- 
w tMuanerte nationes tn eam mbem conventrent , c^Htbns necejji: ftt patrtos Deos 
dtm^ietriiM colere , nuUa tamenpere^ina Jacra Jitnt recepta pkbltce, qtwdmid' 
tis jmmmbihfiKeidit: fid^imKfiiibfmOr^eidentm wJfHidimideimndiiQs 
ejmy ficfefietmKenrim perngiimHr k civibus, Mcatis ommbm ftdmU' 
•- • rmm 



bigitized by Google 



G E N T I L I V M. fr 

fumfcrtenliSfficutinMmis Idaa: /acris fit : huicensm Im^erMores qmamut 
SmMoritM viEHtmuc^dmit , & ludos fmtmt : Sfeml$ti§ veto ejus fmi^m- 
tin^Fhrjfgn gencrit w & miUer ; emu^e^ per mhem ceramefehiimeimt^ 
tofio ritte fitpem Mmi celiigent^ , 0 f:U ora pla/^gemes , prefnpfemihu epe tmt 
Mmrm emmine tibi$s & t/mp0mtf l > f »y« ; jed e RomMu mdigenis nem^iHfp 
Alntriacis v/cMim (lifcm coUtgst , nec ad L h^gios tibiu: rrodos pcr urbem rnce* 
du , vuriii mdtitHS fto d ^ fjcc ex deaeto SenAins Pl,r\o:A yl/arr:s Onjuce'» 
lebrat, Tama ejl reUgto crga ruHS exteros , ovimJcjHc mdccoru v.jAntA rcj ormi-' 
dmtr* Nmeeitmeen^fi/picetmmg^mmefsiftdM ^MaJdsimGriecas ejfe permi' 
ies hfittimyus f ^jtat vet operaNatur^e per uUegerimie iudktmti^^^^rtpufi' 
Ifuior^m humauemm cuptum exceeitmec fnm \ v:l pertttriimmies mtnfifpfftt^ 
> fanaj^ue trpiniones ex a>jmtis eximum , vel addiam qumiepium utiUtatem fitm 
confictie : eqHidem tjfa novi aetjMeacciuivis alins. attamen illas reliijiosa cantione 
tnttto , ac Romanam IhcoloitAm maivs probo , rep.'ita>>Jcj::e, q:'.od tn Gyxcoriim 
fabHiis §xigua i/t/itru BofUt , ncc miutis projam ^ntjt ^utlcopkm earHrn iccHrato 
exumine eeguevertm ; quee qutdem fapienua pmieis* €mtfg t > :C*eterum vulgus 
Thilo{o phia rueUe tmdm , tutet du Dtts firmimet i» dtterimem partem ^iseptt . 
e duwue alterum heic ct^ inceenmttdum ; mtt emm Deos cmteitmit , ttmqutm 
mrettis involmos infortumis , aut a nuUd iniquitate turpitudineve abjlinet , cttm 
Deos qt'oq::e his obnoxios videat. Vcrum h.ic Jpect:!ativam dnntaxat Fh:lnjo- 
phiamjeJanitbtts confiderMtda reltnqtnmtis.llxc Dioii.Sacra cjiis A/c^^.iicnjra, 
& deinde detriti litteri N , Megdcfta vocata tuerc i divcrla quidem 
(iitconjido)abOpisOpalibus;lQai quoque quid«n M^akms ?Oi> 
. coci k M. luoio Bruto inftitud fberant » qaiftdem Magnse Matris m IV 
l^odedicavit, ut refertLivius, ludofque illos MegaUnfesei^^teXiz^^iziiia 
vero & Mtj-n^aia vocata facracjusedcnt, dubito. Novi tjuidem M«f- 
/u£A>j ^Dion. I lal. mcmorata cfTc , quod ad Phrvgium melos con- 
cinatum carmcii in Dcx honorcra cxiftimavcrim. .Sed nuUafatis autho- 
ncate mihi conftat iacru c^us Mjjti^^J* appcllata fuille ; quod tameii 
Cl. Voffio placuit. Ijidihi menfb Apriltj&di, ad quos iervos adinr 
nonlicebat, at Alex. ab Alex. refert. Pofteaetiam & convivia,obi caa- *Mmi, «• 
tumeftdeiumpcibusejus , & nc vinaaHcnigcna infcrrcntur. In prai- 
fcntia demum >.fap;n.r Dcx fiebanthxc, ubi principes civitatis tan- 
tummodo adcrant. Sacra hacc primo Dardano inftituta fucrc , viifli- 
mx Ay\cs ts: Taurus madabantur. Pinus quoquc tum cxtlcbatur cn 
luco Piuco Cvbele lacro ^ teruat eium quod in piiiuin couveria eilet 
Attis: indeifludMaronis: 

l^iuea SjlvA miiu multos diU£hpermmesi, 
inquit Mater Dcum : & Ovid. lib. 10 Metani. 

m^mmmm CpbetUSAttit 



Digitized by G()t)^Ic 



pj, D E R E L I G I p N E 

Exutt loMC hommem , trHftcoqMt obdMr/u; tlk, - ' i 

&de Pinea nuce Marcialis : 

Pmm/mmv^Mx— i — 

Sed &qiiercfiiil<iuoqueIdsBMatri dicatam fuiHe , tradit Apollod.de 
Dii$,liD. 3. utpotequfllprifnamortalibus tcdum vidumque iuppedi-^ 

tarit : inftrumenta mufictil facris Magnae Dcoj fuere cymnala ex cerc, 
crotala , tibis cx buxo', tyinpana , lituus & ipla cornua. DcmRerus cx 
Hadriano lunio mcntionem tacit campanarum & nolarumufiis in Cy- 
bcies iacris ; ied puto cymbala vel crotala ( qux ex aere) redius heic 
iabftituifiSet : cum aunpMis & nol» longe pofterioris iieculi infcnttt* 
fuerint; Uti probe dodioribns notum.In epuiis poft&cra fupr^ raemor»»' 
tis ex tyinpano libabant,ex cymbalo bibeoant convivx, indcquc fccretia 
religionis perdidiccrunt. ut lul. Firm. l. de Err.Vrof.Rel. traclit.Iniildetin ' 
lacris quoquc repr^lcntabantur mythra,faces,lanccs,pcclura,qua; nefcio' 
quidtum lignificarcnt; fed de iacris Magnse Matris latis fuperquc; quum 
enim heic iabuix myfteriis intezerentur , & quxdam fAv^KtSs , qux- 
dam f*v9t*Sf intelligere oporteat , nihilfincerumindeelici pofievide- 
tnr ; ut fpeciofc quxdam pro TensaB cultu , tum temporis aadnd po^ 
lint rationes; hauc video tamenquomodoxniuIfiSacerdotum rltus ab 
ipfo Proclo /atis palliati eflent, taraetfioptarim opera ejus qusevis edita* 
luille. Atqueex his (atis patet, non Solem tantum , & Lunam ,' cura . 
reliquis, livc erraticis five fixis ftellis una cumCoelo & Elemcntis fu-' 
pcrioribus honore divino olim in cultu luille : led 6c ipfam Tcrram j 
quae uc abjedifnma fbfdidilEnilaque muodi jKirs videatur , feiDfam ta-' 
inen «Bque ac Etementa rdiqua , imiiio tc Csdum ipfiun ac Aftra fiifti* 
nec : quin & tn praBcipae fiiperiora oorpora operationes liias p6£-' 
ctunt, virtutes deponunt , vireiqueexerunt» Qu« quanti etiam Gt^^ 
cienda fit , vel ex eo liquct , quod fi ad pavimenti inftar tcfTcIato opere^ 
geramis conftrata efTcc Terra , illas in maris altum citius proijceremus , 

■* quam ut Tcrraaliqua unicuique ad hortum fblummodo inftituendum 
non luperefiict : Pluris quippe , fi ufiira fpedes, tria Tenae jugera quana 

' trigintageronafiim:«ftimandafiint. UtiuBC tandem' daudam , panca' 
quaBdmidecultufiipradidorumingenefe fiibdemus, reHqua ad eam 
libri perioi^Mym , ubide cattffumenimcirMrdigkiim agetur , iervamri* - 
Haut igitur totam folummodomundi fiimptam fimul molem, ied ejus 
ctiam partcs , immo & particulas vcneratione proicqucbantur olira 
Gcntilcs ; indecorum efle cxiftimanres, ue aliqua; ejus eximias partcs,- 
quem tamquam Dcum fufpicicbant , aliasnon item , colercntur : vcluti. 
enim.in Principe viro,Dequetonimpe^ liaembris ejus nobiliori- 
Bds pofthftbiris * vd paites Gotporis abquas noUi totiiis liat^ 

rioe 



Digitized by Google 



GENTILIVM. * 

Hteqni/piam coluerit , adeo ut fi oculos nafumque ejus fe plurimi facc- 
re, rciiquis ejus membris rejcdis , vcl totum corpus , fi nafum oculoG* 
quc exciperet , ie honore profequi dixerit , contumeliam illi fadam , 
fiiillus dubtoTeHt; Iili^iiiaem hoctel iUod Aflnim , tut Eleinentiiiit 
iionore aut ciiktt dignan , fdiqimmundi membra tanquam. vilia abdioH 
re, turpe&fortafleimprimieflejiidiGabaiitGentiles* Qutpippter uti 
irt Aftris, Ccclo Sc Elementis qiwtuor , C integrantibus nempe Mundi 
partibus ) mundum ipfum le vcnerari putabantiita inMundo ex partibus 
nifce conitituto, 8c tanquam optimo demum divlnitatis fimulacnr^iclie 
Dcuni iummum colcre aibitraDantur , excernum extemo, interno intcr-* 
■ ''num NiiminiailtamexhibeQtes.: &ddehis (Deofiivente) jncydum 
meomlibere interponam j quod&faxint alii qoibus vdopeeft-. Non 
denihiio inrereacrit , quod nomina illaquae nominibus tantummodo 
rribura efle olim exiitimavcrit rudis plebecula, Aftris, Cselo, & Elemen- 
tis convenire, fiv^KtSt ex Gentilium lcriptis fanioribus , leu moribus 
demonftraverim : Ci enim ex love , lunone , Martc , ApoUine , Diana, 
* . Venere , Saiurno , Rbea &z Diis eorum reliquis nihil aliud intelligi^ 
pollet,qaiunqtiodinPdg^scirc»Deosfy^ / 
non infiuiiffimos mortdium Gendfe Quomodo interea / 

five ex Sacerdotum commentis , quibns (sculis iliis minus dediti { 
fuere , fiveex Principum , Anteceflores fiios Diis arquales elTejadan* 
tium , tyrannide, fivc ex fervili & /ceda populi adukiuone » faominum 
cultus inter h«cirreplerit| jamilluftrabimus, ^ / * ^^^^- * 

• C A P. XI. 

'De ^erem aihu^five proprioj five fjmhoUeoi qnsn^m Dii • 
' iftdigetes voeati, qni miwenm Gemiim DiL 

POft Divinum Numinis fiimmi , Mundi , ejufque partlum prxcipua- 
i;um cultum , in pra:cedentibus oftcnlLim , Heroicus infcrior fc. 
InterGentiles cultusproximetradandus veuit. Qui quidem haud ita 
abftitdus , & abfbniis Tideretur , fi modo vd itfitra gns ombituinleie 
contihniilentilli, qntbusiiacroiomSccnltasreligiofi cufs oldn dennnr — 
dataiuit: auttantuniiionpotuifletoHm bumana authoritas, ut reii- 
■gioncm ipfam quantumvis caftam invaderet. Sed quod in ipfam Reli- 
gionic prophanacioncm tura temporis cederet j iple ctiam cultus divi- 
nus hominibus quibufdam hac vir.i probe fundis , five dccretus , live 
exhibitusfuic :• adco ut Heroas fuos non C^elo tantum , vel immorta- 
litBtedonarent Centiies, fed ipla eorum nomina Diis innilerinc , Heroas 



Djgitized by Google 



too D-E RELIGIONB 

in Aftris plerumquc , Aitra in Pleroibus colentes , adeo uc cognomv- 
nes tta eflenc ; neque latis jadicari poflec numanilst de iis contexcas 
buls ad Aiba myitice , an ad homines mythicd peninereat': licendft 
quippcPoeticd uii Mu£miiiialamni , ica omnia cemerabanc , ut quid * 

ad alterutras fpcdct partes , nemo factle invenerit , ut miiiime dubitcm 
tamcn , .quin non ita inlbitirc atquc petulantia^ corum lcurrilis dicacitas 
tribucnda lit. Quiti enim obfcttnum &c turpe , nedum iceleftum dc 
horainibus prsclare de patrii proprii , (ive genere humano meritis , 
fing|^e non aufi fiint Gtaeci primttm , & deinde Romani Poi»» Neque 
eaim alia quam figmenta appellaie poilimi » ea qax carminc prodita 
.primum, vixullusqoodifiam , tanquamvcra ngnovit iblucl oratione 
lcrlprcr, Fitcc/Tant igitur & ab ipsi\ Gcntiiium 'I heologiA exulent I-^oc- 
tx ; non lolum quippe veras Hcroum vcterum hiltorias cx fabularum 
intcrpolatione lulpcdas , nc dicam , falfas ctiam mortalium credulifn- 
. mis reddiderunt ^ ied & fabulas haice myfticis involutilque quibuidam 
circa Cdam , Al^ , 6c Elemenu ddiSfcrinis (quo fcribendi genete 
fivc ad aflerenda, Circ ad occultanda eoram dogmata ufi olim Gint 
Gentiles) admifcentes , nihil integnim , nibiifamim, velin hiftoria^ 
vel ipsi reh"gione reh"qucre. Quarum fabularum origo ex eo initium 
duxit , quod quum multi in divcrfis fxcuhs & regionibus eflcnt ohm 
loves , Martes , Veneres , Bacchi , aiiique tum remporis in Dcos re- 
lati homines : hujus regionis incolx in patriorum Dcorum favorem ^lio 
nigenasriienmtEteos; ilUex adfehft parte, ut vicem lependerent, 
hoice j(ub^mnarunt. Vnde miro tandem centone h&o, oronia fere' 
adulteriis criminibufque Deorumreferu erant {crinia. Quibus alias de- 
mum fuperinducentes fabulas , rcccntiorcs Grxci Romanique Poctx 
id effecenint , ut ncque vera:, ncquc faUx ipfe latis conflarcnt hiilorije. 
Ilafce igitur ut caftigarct Romulus , rcdiorcraquc de Diis opinioncm 
inveheret , praeclaram religionis rcformationem luis temporibus infti- 
^ait, tefteDion. Halicam.La. Tis q 7nx^»hhixivitt «dS^ «IvrtSf pSxf , 

0thHt Mjcit^iifjiovw; xitnhetQuTf «v^, fc;^'cii ^Sv iltM., ^^'«v9^e^« 

Wtn dyi^uf d^lits «SKVTKf i^iCetXf , Kz^^cic:'.i\io:<rt' rit «vd|«VKff 
x^A7ii« <rs^ }ta!» A't^4V n ^ 45^0»«» ; fjir.ih eivnTt ^^^etiwat^ 

KJZJ^ TUV j<5tVT« TrUliwV fl*)%6 ^'ufJlCUCti ^«J^TZtj. ST( Kftv^ eL^»- 

n'^«i/ T«tc MtuTi yiveu; ^ <|>eCw s| etVTuv Syn^iffTuf. hn Ztvf x<xt«Awwv 
ilw K^^v» ivafu^atM , x«TMxA«(wv c* t« itffAOttt^lu T tuvtS mtTi^ok : 
uSi Y mMfxci Kj tieivfjtwm , SiffjtCit , ^rHot ^uv mt^' dv^ufntt» 



Digitized by Google 



G E N T I L I V M. loi 

'nixv^. quaeita vertit interpres: Caterum fabfdas de tpjis (Grxcis ) 4 
mujorttmstrsdiMfc, fir^lfrs etifi^ ^mtmntui , 4c crimhkt improlM cr;i/^2/ , 
pmtiUpiHe ac tnii^mes , w pr0k| fnidm viris di^tuu ; i^mmmi Dits ftperis % 
repkdtatij^ue hii ommbfu^ adhine& pr^ectaire eU Diis pn^niJtim 4C loc]uendM$$ 
dvesfjtos fttduxa , mhil iis affingi paffhs ejmd beata iUi n4!uY.e par:!7n i fct con- 
pntaneHVt. Ne<jiie emm C<elus a fias libtrn exelius apnd RomAnos tr.idsn.r, 
Neque Saturnus pro^rios rntos abolcns metucnf^ue , ne ipforum appetatm inj dtis : 
non lupiter Saturnum l^mrem regno dejeJum Tartareo tnclud:ns carccrs : nec 
tttut Dmtiti^ BeUa , viiltter4 , vmctda Jerwtittefve ofitd homines r ^u^tHt t U f e^ 
eer Fejium titratfim , am lugidfre tigitiir , in ^o midieres fiiimos e medit Dtn 
fUn^WM (Slamemis profequatttur : <]ttaliii fiura Crxci facimit,raptar?j Trofer^ 
pinam caffcfie Bacchireferentta,(^ td genus atia. Hilce non pbrtLiiuiLHi.s , 
paulatiin glifcebant intcr Romanos fabulac Graecorum , quarum qux- 
dam abOrientalibus traduftn:,iplaquc luperftitio : Quod quidcm niagis 
fcrendum edet, fi tantum HcroiDus liiis in Dcos relatis tribuiilet Graeci» 
mendax , quantum Amadilio fuo pofteri cujus mores ialtem probi 
verecundique perhibentur , nihil commune c\xm dehoneftamends Gen- 
tiliUmHeroum habences. Hcroicusaucemcuitusisfiiic, utftatus or- 
namento ut plurimum militari in vicis ponerentur: cereje circa cas 
accendcrcntur ; thus & cinnama adolerentur j ftatux deindc illoj in 
pompa Circcnli tcrcbantur , 6j eorum nomcn & gcfta in Hymnos 
J>aliarcs , vcl axamenta potius rclata ; quo honorc donabantur intcr 
aliosMamurias, Vetmm^ &LuciaVoIat£ihia, tefteVifrronehb. 
& 8 de L. L. neque ultra (quod fciam) Herbicuscxtendebatur culcus : 
Plato^deLeg. docec Heroas poft hanc vittm non coii dcbere,icd 
omari &z honorari eornm ftaru.i.s. Nam rcmpla , anr , vit^lima: ad 
divinum cultum propric Ipcwlabant. I lorum cuirnnm diffcrcntias oftcn- 
dit VVaZ. tfc Pro:. mul. lacl. Tif Atva-^^ax^; Tri^wTT^ay r^my.xA -nu*? 
^7n;ei<Ji»-ni- uj £^-:v , oJgJ-i.^ i-^y.^^cxvrr:. Quum JLampfac<£ prnis IJaotcos 
trtbuiffent honores , uteivcht n:mim ficrificaretitr l decretum ifeitur Ut ia* 
criiicia cnientaDiis {blis proprieoblata edent. Caeterdb u non tem« 
pla<Scaras, at facclla laltem&cafulas Heroibus dicatas olim fuiflc, 
tradit Dion. Hal, lib. i & 3. quieos deducit (qucmadmodum etiam 
Plnro ) cx mcdia qu.idam natura intcr Dcos & IIomi.<t.i , quo: nunc 
homaubus, lc nuiic diis adtnilccnt : untic mixia origo Lkroici gcncris. 
Hisnon abiimiics I Icrocs intcr Komanos habiti lucrc Curius , Fabri- 
cius , Coruucanus , Duiilius , MetcUus , Ludatius , Maximus , 
Aiarcellus, Afiricanus^ Patilus , Gracchus, Cato, Scipio, Lalius, 

N 5 multi^ue 



10* D E .R E L I G I O N E 

multiquc nlii , quorum ncminem nifijuvanre Deotalem fuifTc crcdcn- • 
dum.eit, uttradic Cic. 1. 2 de Nat. Dcor. tum inter Grrtcos Vlyfles , 
. Diomedes, Aganiemnon , Achilles , quibus Deos comites periculorum 
fiiiilercfip^cHomerus. Qus «juidem illoriim ienfum de Gratiddivinft 
•ffiftente & coiiiitaiite,Hei6as (iios teftari iridentur. Sed de cultu diverib 
rdieiofb idem Cic.*audiendu$ eft 2^de Leg. obinres deoram daflies , 
Ijoiousdivini honoxes & cultus tribuendi eiTent, memOiat : Primam eo« 
rum qui CTlcftes (emper fint habiti j Alccram eorum quos merita in 
Cxiura vocarunt j Tcrciam , Divarura propter quas datur adlccnfus in 
Cielum , qux ab illo nominantur Mens , Virtus, Pictas , & Fidcs ; ied 
k>cum integrum alibi apponam , quum religionem antiquam luculen- 
ter oftendat. Quum autem de iis qui Cadeftes leodper fiuit babiri , 
^usedam fnpm videre fit : ad eos, qui lecundje Claffis funt, dereniamos. 
Atque hi qutdem, ubi fato funfti ellent , Dii IndiMes , quafi in Diis a« 
gcntcs, ut ait Servius, ab aliis minorum gentium Dii vocati fuere ; & 
in vcteri GlofTario, ut Scaligcr tcftatur, y.^iUoi Kv^r.Ttf. cujufinodi fijere, 
Hercules, Faunus, Carmcnta , Euander , Caftor , PoHux , yEfculapius , 
Acca Laurentia , Quiiinus , Sc alii. Hos vocari & nuncupari ncias cOe, 
lcribit Feftus ; &rta9e ne certus eonim numems ita Aitaetetar , aut dii 
pr£ aliis temere coleientur. Apud hos autem, & Lares, & Divos No- 
vcnfilcs poteflatcm, uc ait Livius 1.8. noftrbrum hoftiumguefuifle crc- 
debatur. Hi autem indigetcs in libros quofdam Pontincales , quos 
U^xtiKci |3iCAi'<i vocdt Voftius j fed qu.T ^ Romanis hdtgitamenta appel- 
lata fucrc, rclati cranc, ubi &nomina Dcorum &: racioncs iilorum no- 
minum continebantur : ut hidi^ummentu igicur tanquam quxdam indicia 
fiierintadmodum Kalcndariorum noftrorum vcl Rubricarum* Atque . 
ablndi^tamentissllisfo^la(]efnit, qdod Heroes quos fupra adduxi-. 
mus,inI>eos relari , AMjr^cief vocadeflent ; eoque potius quod cufam . 
mortalium tanquara iis qpgnari ^skk crcdebantur. Deum fumtaura 
quippctanquambcatifEmum curis eximcbant olim Gentiles. Aliquod 
ctiam hujus argunicntum elTe potcft , quode Sophoclc narrat Cic. 1. i 
dc Divin. quum cnim cx Hcrculis iEde patcra aurea gravis furrepta 
effet , vifiis fuit in Ibmnis ipfe Hcrcules dicens qui id fecLflet j quod 
femd itenimque h&xxm , quumneglexiflet Sophodes , admonimstan- 
dem (xpius, in Areopagumafcendit , remque detiilit , iibi quasftione ad- 
hibitE , vir i Soplioc!c nominatus confeilus eft, pateramque retulit ; un- 
de fanum illud poftea Heradts Itjdicts nominatum eft. Sed & cxempla 
hujufinodi qu.'Eaam ^ Ciccronc ibidcm adducuntur. Novi aliai h Lucre- 
tio&alits dari dcorum Indif^crum ctymologias , circa quas liberum 
unicuiquciitjudicium: ied icoriim qusdam de Hcrcule aliis videa- 

Digitized by Google 



G B N T I L I V M. loj 

mus , ut falrem conftet , noii a^otvxtnx tantura , fed bcatitudine etiam 
Heroas inccr Gcntiles doaatos fuiiTe ; uc (dc Anim^ ixumortaiitatc ita 
nemotuaiteipporis iiitereQs ambigcbat} (^ul(ti?iaiacemip6mexiaiiis 
l^minibiistribiieniiit. • 

PLuresolim Hcrciiles fuere,quorumTerentiuiVarro 4^enumcrat. In- 
ter hos qui cclcbnores fucrunt,rcperio Hcrculem Margulanum, Her- 
culem Ogmiurn^ui G^iis EioquenuaB lymbolum fuit,HercuIcm PoUcn- 
tem,Herciilem Tbebanum prids Alciden didum; Herculem Tyriom,qui 
&i£gyptius vocabacurj &:geminus perbibetari.SeniortquiMeHcarthai 
didhts, UTe is Efavus, five Tyriaeurbis condicor, &junior,^ quo Geryon' 
fubadus , qui in Sidonc & Hifpania colebatur. Herculi fuo ea tribuiiht 
Phoenices, qu^ lolua iii Canan.-ca geffit. Sufpicio quoquc elt 2i lcone 
interfe<9:o , &c aliis circumitantiis Samfbnem eundem ac Herculem 
fuiile: de quibus omnibus, 8c -aliis hoc nomiac vocatis, inter alios videa- 
tur Voffius 1. 1 de Idololacr. qui pluriroa buc (pedantia conge/fit. Brevi 
omnes viri Soncs,' Heradgi vocabantor , iater quos oeleberrimus ille,^ qoi 
Tyrannos ubioue fulxgit $ fednoa nvaus db' jpietafiem laudatur Hercu- 
les a Dion, Hai. 1. 1 memoratus : Quum enim Satumum olim placa- 
rent Gentiles vicftimis humanis, Hercules , ut aboleret hunc raorcm Sa- 
crorum ,.in Saturnio Colle Romae aram fundavit , audorquc fuit , ut 
Sandae hoiHx puris adolerentur igoibus i cum ad mitigandam Dei iram 
fufficere, uc ^ro hon^ibos , qoqs compeditos 6? manibus enrmatorm 
Tyberim jadebani ^oiciUa aaeorumfiniiUtadinem dflStta , eonindeoi^ 
quebabitueiconiata,influviummitcerent; qucmmorem ad iuumui^ 
que tcmpus /ervatum tradit idera Dion. Decimas Herculi olim dicatas 
niifTe, fcribit Diod. Sic. & homines qui id fecifTcnt , fortunatiores eva- 
fifTe, Hcrculc id antec|uam in Deos tranflatus effet, fpondente: qu^ de rc 
vide Plut. Q;_Ro. Aurcl. Vidor. Macrob. Servium & alios. Cogno- 
mthacjttS fucrc Cuhans, Defenfir, A£agn;ts , Tri/mphaUs , Sjhanus , KeEfor 
Muftrstm , vd Mnfagetes ; in nunmiisetiam nomina Paciiiei » Invifti * 
Oiivariijinveniunturj llib quibus utplurimum cognomentis .£des,Teni* 
pla & Simulachra in Roraa , &; paflim , eri^ebantor. Nullum enim 10- 
ter HeroaspraecIariusfuitobiqueGeotium, quambujos veiiito Her« 
dulisNumcn. .• ' • 



Digitized by Google 



104 D E R £ L I G I .O N E . 

Taunus, 

REgcs AboriclniHn duofuere Fauni appcllati : prior 5k Chronologis 
quibu/ciani uatuitur A. M. lyzo. Altcr, Picifilius , sedificia primiis 
certis numinibus & lucos dicavit , h quo fana etiain funt dicfla , tefte 
Probo I quin & Faunos & Satyros ab illo originem duxiile , aliqui vo- 
Innt. JFlutc is Herculis contemponineas , \ quo edam mcoremaccepit, & 
poftquam inter mortalcs cflc defii/Tec , voce quadam homines exCitofle , 
& Pamcos rcrrorcs induxiilc , & fbe^a ipfa iDis obtuli/Te credebatur , ut 
aic Dion. Hal. 1. 5*. Adeoqiie in Dcos iyjd;getes relatus fuit, ac (•icris ho- 
r$fdtOni. noribus & carminibus cclcbnirus. (^apropter Cl. Voflio aflcntiri ne- 
tr Prtfj^r. quco , Qui tradit FauHum nullum Aborigiiuim regem fuifTe. Diiertjm 
j^.i. I. €. tcftatur Dion. Hal. 1. 1 . Faunum apud Aborigenes regnuro ^ majo- 
TibusaccepcamteDaifle.DealteroFauno ^oem Aoriginam leg^A. 
M. £724, lcribunt altqui , non eft ut prolixior Gm, quum circa eum haud ' 
ita clara (it authoritas. De Fauno & rico , montis Aventini numintbus , 
apudOvid. 1. 3. Faft. lcgitur eos corminibus lovem ^ Qelo atcnup^ » 
ut iibiad incerrogata re/ponderet : iliuc fpecflant verlus : 
Eitciu^ cxlo tc iMpueYy unde mmares 
Nttnc cjHo^Mc te ceUbrant^ Eliciumqiu vocam, 

Hujus QC&ikB artis Apulejusieas &€tiis , ukunum vixevttGt fappUdaiiu ^ 

CArmenta , Mercurit filia , & mater Euandri , quam ei nomen encc _ 
i\?*c(7/?r<i/<4 , ita appcUatafuit hcarmine quoflitura prxdicebatj nifi 
• pocius Carmen h Carmentideducas, quod quidam volunt ; fuit illa , uti 
fertur, vaddica, Sc adeo ^ Plutarcho Carmenta auailc^rcn^ meme vocata , 
quum in fiiioiem ada futuia p]»dioens, liaut fui compos efle Wderetur. 
Heligiole^RomaniscoIebanir, tum prpBfertim ^ Matidnis ; adeoque 
AraUli dicata apud Portam CarmentaHem {nh Capttolio, & ^icrifiicift 
fada fuerunt. Templum quoquehabuitinOdavas^ioneViins ,bono« 
reiqueheroici illi deaeci. 

EUander, Carmcntce & Mercuni fiiius , eo temporc quo Hercules iti 
Italiamvenit , non cam impcrio ac auchoricate Aboriginum Rex . 
fidtf Arcas ipfe , qui prster icitamentt multa ab illo inveA^ , cujiifmodi 
ftetuntinftmiiienta Mufica, Lym^TiigoniSmi, Ludi» Gi«c«s literas 
^ ^ . • ctiaiii 



Digitized by Gt).-^,^^ 



G E N T I L I V M. xoy 

etiam intulit, legefque condidit j & tandera propter exccllcntcm ejus 
eruditionem , luramamque Sapicntiam , non tantum Hcroico honore 
cultus fuit , fed ei quotannislacrificatum. Dion. Hal. 1. ii. 

Caftor ?ollux, 

CAftor&PolIux, didiD/o/cwr fivelovis filii , aut pueri , &fratrcs 
Helenae, in pugnis auxiliares faepe vifos fuiiTe olim Romanis crede- 
banturj ipfi pugnanresquoque ex cquis,& quum ex SemonHm five 
numero elTcnt , tanquam deopatre pi-ognati , ut ait Dion. Hal. 1. 7. in 
Dcos tandcni tranflati putabantur , atqueiis aides conftrudx , & Sacra 
fada; tum fons ludique annui iilis dicati , ubiinhonorem eorura etiam 
Pompam quandam equeftrem publicam pulcherrimamque Idib. Quinti- 
' libus ( quodie eorumope Romani quandam vidoriam reportafTc dice- 
bantur ) fpedare fuit: de qua vide Dion. Hal. 1. 6. 

• 

JEfculaftus* * 

TT] Sculapius non unus tantum recenfetur. Tres olim fuifTc, fcribit 
./I-/Cicero de N. Deorum , quorum primus ApoIIinis filius j fecundus 
Mcrcurii pater ; Tertius Archippi & Arfinocs dicebatur filius ; omnes 
Medici egregii, inter quos tamen clariflimus Apoliinis fiiius perhibetur. 
Hunc , vel potius Anguem quendam , quem pro iEfcuiapio colucrant 
Graji , ab Templo ejus Epidauri arceflebant Romani , templumquc illi 
in Inluld Tiberina ponebant , ubi azgroti pemodb^nt fanitatcmiibi ip- 
(is inde redditum iri , fpondentes. Adco ut hic ^Pbque Epidauri primo 
inter dcos Indigetcs rcccptus , in Grxcid, Carthaginc & Romi tandeoa 
Heroico cultu cultus eflct. 

AccA Laurentia* 

ACca Laurentia, five Larentia , Fauftuli uxor , quum pulchra cfTet , 
& quseftu corporis divitias magnas Cbi comparallet; nutrix fuit Ro- 
muli & Remi, dui ubera ejus fugentes, fuxifle dicebantur ubera lupa: vel 
mcrctncis , unde ctiam earum proftibula iHpamria vocabantur. Quse 
quum bonis fiiis populum Romanum hceredem reiiquiiret , meruit ut /. i. 
Sacrificium ei pubiicc fieret, & dies e nomine ejus in Faftos adderetur , 
feriaeque ejus quai Laurentaiia vocabantur , h Romuio ipfo conftitueren- 3/* 
tur , quum non fblum nutrix cjus cfTet , fcd quod polt occiiiim Reoiuin» 

O ubi 



Digitized by Coogl 



r 



xo^ DE RELIGIONE 

ubi de inferendis Gbi manibus comtaflet , aoimus ejus prudcnti Laurea- 
tix cooiilio eiigerctui. Dion. Hal. 1. X. . 

VLcimo hcic QHirinitin adjungam , ( innumeros cnim fuifle olim 
Heroas tradit Dion. Hal. ) Qmmxs autem a verbo cutts , quod Sa- 
binis haftam figniiicat , ita fuit didus ( un quibuldam placet ) vel h Ge- 
nio loci ita vocato , qui Aboriginum teraporc pucUam in Engali tcmplo 
chorosducentem , poileaque taoi^uani fiirofe correptam , in Dei iacia-* 
riooifele proiipienieni, compreffit , iic ieferc Dion. Hal. filiumque ex 
ea genuit Heroa : fed ut ifta mtttamus , liquet ex Dion. Hal. L i. Romu- 
jamubiinDeorumcoetum^ genio fuo dudus edec , ut ipferetulit, fe 
Jbifcc vcrbis QutrinHm vocari a Romanis, juflilTe ETjUsM 5 Ku^jv(^. fcd vi- • 
dcatur dc hac rc ctiam Plutarchus : ut Quirinus tamen heic lit Romulus,. 
licet & Marti idem nomen tributum i uille , & in ^enere Quirinum ho- 
minemfortem &Be1iicolum referre , tradunt alii : certe Qumtes vxit 
yocati fiiere Romani, tum prascipue milites. Hoic Quirino iiveRomu- 
lo, in tumulo Quirino dido , fenum conftitutum fiii£fe , narrat Varro 
\t 4iie L. L. Tarium Quirtno Templum & Aram confecraile , fcribic 
Dion. Hal. 1.2. Atque hoec de Diis Indigetibus , quos Cicero ordinem 
temporum ieciuus, nominavit, dida fiinto. Inquorum cultu ut quasdani 
faerint , Heroicos honores excedentia , id camen yel adulationi , vcl 
fuperliitioni tcmpomto ncUcfibendum : quum heroicus cultus iimplicir 
ternoiaifiilatepiofenecur. De oc^que ciiltu videatur luftitattsl. z^* 
tlSindiecciam Flut. in Alexand/ C^iun enim Alezander Hifliuefikiim 
fiuim mortuum diu luxifTet , tumulumqueei 12 millium Taleotoruni 
fecirTct , & tanquam deum coli tandem juflifTct , ita ut etinm perno- 
raenHephxftionisjusjuiandura fandiflimum tum temporis efleCT quia 
tamen non authoritatc propria tantum , led Oraculi eftato uti vellct , ad 
Ammonem mHie codultpni an In Deos illum refcrri fas effet ; juiriilc 
autem Oiaculum mffL^ ^^«u^m , ^ ^vih i£t tf f»i , Jiefhcefltmtm 
kmtre agicere , ^ /acrifii^ m Herot : m quibos daie intcr utrumque cul- 
nim dilHnxit Oraculum i ut dubium.tfltten non Gt, quin fubiequentibus 
temporibus ingruente luperfHtione , audiori cultu colucrint Heroas^ 
fiios Gentiles. Multum quippe in rcligione quavis cffecit apud homi- 
• • nes in crcdulitatera pronos rituum fblemnitas,fabularum vetu{tas,& Sa- 
. . Gerdotomihidmaxiaiecontendentium^iitobftridumobnoxiumquefibt 
. .i«ddeientpopuloiii,'cattiditBs:Qnde&aom, ut paulatim gliicei^ec^^ 
" • nimaitthoacMry .acHa^ 

* ierit> 



Digitized by Google 



G E N T I L I V M", ro7 

ierit , quemadmodum de Lampfaco fupra teftante Plut. monuimus. Sed 
& alia erroris hujus caufa adduci potclt ; quum eiiim,uti f «pra diximus, 
curam particularium Heroibus five Indigetibus traditam fuifTe a Deo 
fummo crcdcrent Gentiles , eos ( lapfii prono facilique ) divino honore 
afficiendos eile putabant , quo ita citius propitiarentur. Atquc hxc dc 
Diis Indigctibus quibuidam (plurcs cnim tiicrc ftante Rcp. } Ji(Saliinto: 
dc Cxiaribus qua^dam jam videamus. 



Cd/ares. 

IUlius CxCar poft mortem cjus ab Augufto confecratus fuit ; dc quo 
Alanilius : 

/am facit tpfe Lkos , mitfit<jue ad Sydcra Nnmm 

Afajus , & ^ftinflo CYtJcit fub Frtncipc C<eU<nt. 
DivHs ctiam vocatus f^it , teftante Strab. 1. 4. Diod. Sic. 1. r. Tzctz. 
L i.Iliit. <^8. DeAuguftofic Plin. in Pancg. Dtcavit Calo Ttbertus 
jt^ugujinjn, /edut Majejlatts ntwKntndHceret. De co Tacitus Ann . i.Sc" 
pftlturamore perfecla , Thnplum ^ honares cxiefies dccernuntkr. Quin 6c 
Numerius Atticus affirmavit ie vidiile Auguftum in calum euntem, 
coque nomine accepit a Livid decies leftcrtiiim , ut in Dione habctur 
1. 3. Plin. in Pancg. etiam ait dicatum fuiilc Claudium k Neronc, fcd ut 
irrideret ; V^efpaiianum h Tito , Titum a Domitiano , fcd ille ut Dei H- 
lius, alter ut fratcr habcrctur ; deinde , inquit ,/« Sjdcrtbus ]^airem (Ner- 
vam) tntuUJit. Sed non d liicccftoribus folis is honos fadus Imperatori-. 
bus ; liia cnim lijffragia heic addidir Scnatus. Itaenim dc Antonino Pio 
lul. Capitol. Cum jucuudttatta Senatu Dtvus appellatus c(i^ cuntiis c^tatim 
admtttriittbus» Itcm de M. Antonino Philolbpho : Deindi cjnum gratias 
aicret Senatus , cjuod Fratrem con/ecrajjet. hcm de yElio Helvio Pertina- 
ce : rcr Scnatum Popuium fertinax in Deos relatus eji. De ^potheofi 
Imperarorum, «Scquomodo illos U^^oc<ni¥ folerent Romani , videatur 
Herodian. ubi poii rem divinam ccremohiafquc de morc concelcbratas, 
narrat quomodo imago cerea Impcratoris rccumbenti fimiiis , lcdulquc 
cburneus in regiae veftibulo vcftibus aurcls inftratus , illi poncrctur , 6c 
Senntus dein vcftibus atris amidus, Matronxque albis , pcr dics feptem 
continuos illuc acceflerint ; Medicis interea ad lcdum adiiftentibus , in- 
Ipedumquc vclut cegrum deterius rchabcrc fubinde pronuntiantibus» 
Dcin ubi jam vilus obiiiTe diem, ledus ille humeris juvenum Scnatorii &z 
Equcftris ordinis attollerctur , S: pcr viam Sacrara ad vctus forumdc- 
fcrrctur , ubi Magiftratus Romani Imperiura deponcre folcrent, exinque 
chorus Patriciorura pucrorum & fa^minarum iliuftriuju hymnos in de- 

O 2 fundum. 



Digitized 



fol^ 1> B R E L.I G I.O N E 

funi^um, Pxanaique fMhi ^^lu/cii^ cMtreat ; quibus penidis in Cam* 
pum Mmiiiiii-peiinrecqr,ul>ifuggeltus quadrangukrisikpaii femiribnt 
oppletiis, in ftftigiiim bene «huin «(lurgens , cm&l ftn^uRs «uo contrz* 
tis ebufneii^iiis» vai^lqiiepiAuris, exoinacnsefiet, &exin quomodo 
fiiffimentorum odoratorum acervus ingens aggereretur,£quefb-is ordinis 
viris interea motu Pyrrichio in orbem decurrentibus , curribufque circjt 
fuggeftum circumadis : Atque ubi hscc celebrata elTent , facem cape- 
ret Imperii iuccenbr , eamque Tal>ernaculo , in quo leduspoiitus , ad- 
moveiet, adftaaribos mk ignem iiibjicieiidbiis , donec igpimitvefft 
m«<c1hT'«» compeieciir, & in^Tiifimum odoiem abirec ; tom AquiUdi- 
imtterecar , qus ia Cselum ( uri- credeba^f ) ipfam Principis animam 
defenet, & tum denique illum cum ca;teris Numinibus ciutum fuiflc. 
lus quippe fuffragiorum in Ca:h*s ipfis fe habere purabant Gentiles ; 
( uti qui Mundi concives ellent ) neque Deos iplos eorum conlortium 
rcjeduros , qubs ilii un^ voce heic Afothcoft diguos judicaverant. Quod 
eciam haut itamirum inter eos videri debet , quum Deos illos , quoft 
benijmos Cttmprinns emidiendirque predbus £uiles ciedebinc » taih^^ 
miiimiisin CnnmielflriiconftituMrat ; i nt faancmiims inde 

jpenm iummum, tanquam iaelicioris cujuicuoque ftatus autfaorem adve* 
nerarentur, quem bearum porroeo nomine praefertim' effe fatebanrar, 

2uod conftanti in rebus, tum jufto prudentique ante omnia ordine po- 
to, ipfelcie curis particulariumjniiiquatenus in ^enerali hujusmundi 
Syftemace legibdauiB xtetnis contioeientur, exeaudet. Sedde his alibi* 
Monem huDC ccniec Hmdi 

ftantini M. cemporibus, colIi^itttreiciiDimiio qapdamanriquo : in quo 
( uti VoiEus babet \ Aaimae)tts lintto nhto, canemmuu, in Cxlum 
vehitur quadriea , braclMoque exferto excipitur \ brachio altero ccli-- 
tus porredo ; fublcriptum vero Conf hoc cft Conficratt». Incongruum 
eflefortafle exiftiniabantfuccenores ejus , ut honores vel prasraia non 
merueric Imperator Cbriftianus, qu^e Ethnicis, iamio & quibuldaoi 
peffinusIiiipeiatDribiistribat^ Hocf&luannDdointemtit , quod. 
Ethnici Impetatotes Aquilis in Cclum whi credefencnr : Conftantinus 
quadrigi ; ita tamen ut noo oiii brschio porredo , quod Divinam Gra- 
tiam fignificare videtur, ingreffum in Ca:los dari poile fubindicarent.Scd 
S<. Auaujlje f\\\'mo% honorcs confcquutx lunt. jra Livia , conjux Au- 
gufti Cjelaris, non i Tiberio filio , fcd h Claudio nepote tandem confe- 
crata fuit ; hoc quoque in ejus houorem additum fuit , ut muheres per 
lUiai jnraseot i demum luooais con^att (iat : otio illa luno, 

firqaioqaMckmumlaaoiiiQviUosiignificaiie B^c^ poflet» c^kie- 
tur. VndeBnidcnrius: 



Digitized by Google 



G E N T I L I V M. lop l 

Adjecire Sacrum, fteret ejuo Livia Jmo. 
DeFauftina, Antonini Philofbphi uxore , haec in CapitoHno habentur : 
Vivam etiam FaufiirMm k Senatu appellatam ^atfilatus ejl. Cajus Cahgu- 
Ja quoqiie fbrorem fiiam Drufillam urbes per omnes divinis honoribus 
coHJuflit ; nec dcFuit Senatorii ordinis vir Livius Gcminius , qui jura- 
ret \c eam vidifTe in CaErlura afcendentem, cumque Diis converiantem ; • ' *i 

& exitium fibi & familiae imprecaretur , fi falleret , teftes Dcos & in 
his DruGllam invocans : adeo ut poft Numerium Atticum fupra alla- 
tum, & lulium Proculum, qui fe Romulum in Caslum afcendentem vi- 
dilTe afTeveraverat , tertius nic flierit , quiremparum verilimilem au- 
fus fit fub diris imprecationibus affirmare : ut ut flierit , decies fefter- 
tium hoc nomine meruit vel accepir, Dion. author cft , Drufillam ha- 
bitu yenerU nomine Tanthece confecratam fuilTe ; atque Imc retulit luft. \ 
Lipfius veterem infcriptionem Feneri C<elefli ^uguflie Sac. MHmmta C, \ 
V. Darcod^ S. P. F. C. Miefa quoque Severo Caeiari nupta: , & duorum ^'^^*"' ^ 
Imperatorum avia, in Deos eft relata. Etiam Mares^ qui non Augufti , * * 
fed ex Auguftina domo , relati in Deos fucre. Inter hos Geta Severi 
filius numeratur , dequo illud fratris Bafliani : fit Divm dkrmnodo non 
fn vivns. Imo & Antinoiis Hadriani Imperatoris deliciae, csleftes ho- 
nores poft mortem confequutus eft , Oraculo etiam conftituto : de 
quo mira narrantur in Spartiano. Atque hajc de diverfis Heroum Im- 
peratorumque inter Romanos cultibus di(9a funto. 

BeCultu Herolco inter Grdcos, 

AD Grjecos jam tranfeo , qui utique Heroas fuos in Deos retule- 
rant, non idcoquidcmquoddiffitcrenturindeDeum O. M. quem 
omnes etiam unanimitcr Gcntcs colebant , eflc longe fiipra illos po- 
fftum ; fed ut inferiores quofdam Deos > Summo miiitantes , vel mini- 
ftrantcs, ibtuercnt : Dit quippc five numinaea omnia apud illos ha- 
bebantur , qus vel a Deo fiimmo huic mundo prjefici confpicerent , 
vel in Caslitum confortium poft hanc vitam transadam adfcilci crede- 
rent. Hujufmodi autem fu£'re Herocs optime de patria fua , five huma- ^ 
no gcnere mcriti , quos immortalitate beatiorique vita dignos cenfe- \ 
banr ; ubi igitur illud Dtilm agmen in Authoribus Grscis celebratum 
occurrit, cogirandum eft, vel Aftra, Ca^Ium & Elementa , myftice inde 
figniHcari : vel homiiics ftltem fuifTe quos in Cx\nm retulerunt fuf- 
fragia hiimana. Quce ut audax fcntentia procaxque efTet , quum de oc- 
cultis Dci fummi judiciis ita dccerncrcnt , non parum tamen advir- 
tutcna tum excitandam tura lanciendam faciebat, Novi quidem Patres 

O 3 ' Ec- 



1 



Google 



Tio D E R E L I G I O N E 

EccleGae Cxvh m Gentiles invehi , quod Deos-bomines colcrcnt ; (ed 
fucus heic forfan ledoribus iadus , quod illi direrfa^ Gentilibus iigai- 
ficacioaeacccperinc VerbumDeoSyVeltitfupraoftendi : adeout apiid ' 
G^noilesDeiu^lioiiio (vixputo) pkismnaat (ttbiniyfticaomnis at>-< • 
iocerpretatio ) qaamapud Patres Ecclcfis fAaimeAttK • vd S^utStu , ' * 
niii quod hi felicitate quadam abftradia &rpiritiiali (*otvocanc) in - 

• c.-ehs frui diccrcntur ; illi nx ! CTada nimis ;& corporea ; quac quamvis 
hcbes (ISr aniims piis indigna fit opinio , non Iblummodo tamcn inter • 
Mahumedanos Indofque plurimos hodierno die obtinet ; ied & in ie 
ip^ magis antiqua & uoiferialis fiiic dodiina , quam vulgo Cfcditai* ' 
Hiic CMia refpiciuBCveB^ivn PythagQfiaBonim dogmata , detran&ii- ' 
grationc Animarum in nova CGirpora , & myftica priicorum Poetanim, * 
Theologia , & Bracbmahnorum Bongorum in Indiis Oriencalibus 

' dc ftatu futuro animarum; adco ut quidam (juxtaillos ) illuftriora 
C(irpora induant, deliciis longe noftris fuaviorlbus utcntia, fi probe hac 
vua J;und:i enent ; linminus, Animas corum in beftias migrare : ied 
dehisnonlibec dineieie. bauttamen iilentio prstereundus dodi0imi * 
Hemfitlocas j 4a|iot. (uis de Abraiiamo & Laaaroin N. T. ubi opst^ 
dam huc ^edbotiMfiidit^ , uc /blet , aflenincur. Heic^cisfuetitinT 
dicafTe Diis olim corpora tributa fuiiTc , ne Anima bumanaab hoc cor- ' 
porc ibluta, vi iua plaitica orbata clTet , & tanquam chariflinao fibi co- 
mirc ilcfHrut.i ft^riaretur, nudifquc contemplationibus totum tranftge- 
ret £vum , antiquis muniis excrccndis inepta proriiis & inliabiiis ; 
tdeoatinoumenisbonasucileiqueadiones^ quas corporis minifterio 
edevefiilebtt, haut ^pliusjamvd connid pofo : dublum quippe 
DHs fiiic, an Anima ex nacura proprit te('0>rpoie^<|DO..iBiiuitra[U;e 
perFe(5lior eftec ; unde candem m eam i^atiiidam permeimit , ut Diis ' 
liiis corpora tribuerent Gentilcs ; quum neqiie Anima fine corpore t 
ncquc corpus , niii viccs iiias Anima repcndcrcn , muneri iuo par c/Tct. 
Atdices, ctiam turpiffimadeDiis Gentiliuni tradi ? fateor : fcdquae 
Tcl P06OB ipfi finzerint , ideoque proditailierinc , uc alienigenarum , 
HEdmttcofamDeonnnvicam oeridendam propioaient, Tdqua inp- 
pbnetent, 'k Diis illis dum heic ag^renc, perpetraca fui{& \ aut G poft* 
. quam immorLoIicatem adepti eflent , ftupris &adiilteriis mulierumil'* 
lufiftent pudicitix ; quod Diis non fblummodo omnia licita putarent , 
£ed quod Ilcroes cx illo concubitu geniti, debilem fragiiemquc noftram 
conditionem longe exxedercnt , & cxfuperarent ; adeo ut in bonum . 
oliquemlieicfinemediti fniencHerocs illi ; homineique ica fadi, ia 

> I>eostaadea^ipfoseraleidnt. Atque hsec&i^enefepato fiiereSaeer* 
(tomi tttm tempoiis , ia £iToiem pratieatiiiai ptoum iuoniB) argu-* 

. / mcnta. 



Digitized by Google 



G E N T I L I V M. iri 

menta, quorum ut aliqua non ineptc dicerentur , qujedam tamen adco 
abfurda & ablbna mihi videntur , ut non Deorum prodidifTc ita labcs , 
ac hominum moechorum fcelera texilTe pcrhibeantur. Quje tamcn 
quum ad veterum Theologiam intelh>cndam , in qua nihil Diis-homi- 
nibus frequcntius, conferant, paucis ncic perftrinximus. Dc cultu Ho- 
minum-Deorum ( ncquc cnim ^«awS^wTraf lubct app>ellarc) in Gr:rcia 
Cc lcribit Cicero lib. 3 de N. D. lam vao in Gr<£cta multos habent cx ho- 
nttnibui Deos : AlahMtdam ^Ubandt, Temdt 7er>em, Leucotheam , ejuafuit 
Ino , e]tis Falxmonem filtnm ^ cMr^ta Gr<ecta Ilerculem , ^y€,jcHlapt»m , 
'Tyndarides. Ex quibus vidcrc cft in nonnullis urbibus vel provinciis , 
cos cultos fui/le Hcroas , live Deos , quos vicinae nationes non agno- 
fccrent. Sed & alios utiquc fuifle , qui ex confenfu communi populo- 
rum in cultum ad/cifcercntur. Quinam hi fuerint , docet Ciccro lib. 
I de N. D. Verfeits ( inquit ) Zemnis audttor eos dtctt Deos habitos , a 
^Htbtcs magna tittlttas ad vitx cftUnm e/fet inventa , tpfifqHe res uttles Deornm 
-vocabnlts ntincfipatas . Ita ctiam Max. Tyr. diflcrt. 38. Grxci quidcm 
bonis viris lacra etiam faciunt ; quorum virturum raemoriam cclc- 
brant : cvfx^po^t vero five calamitates omittunt. Etquidcm hoc in 
gcnerc cukus (puto) pr?^ivcrc Gricci Romanis , yEgyptii Gr^cis , cx 
quorum officina, ut antcadiximus , religiofus primo prodiit cultus ho- 
minum. Tales enim fuere 0/irts & Ifs , antequam in Deos , atquc ita 
in Aftra corum nominibus nuncupata, relati eflent : ut ideo SalulHo in 
Scrvio aflcntiri nequcam , ubi ait : Cretenfcs primos tKveniJfe rcUgionem ; 
nequc enim ab Cretenli corum love, aut ab uUa quavis Inlula in orbem 
tcrrarum primo manafle reltjtonem crediderim : fi cnim cx Rtligiovis 
verbo internus ille Dci Summi , ex omni virtutc &: pietatc cultus \ in- 
tclligitur , haut iile quidem a Cretcnfibus primo incepit : eit cnim in 
iplis hominum ubiquc cordibus delcriptus : hn vero exrcrni ritus &z 
ccrcmonia , velut cciam Dii afcititii corumque colendorum modus , & 
laccrdotaies ordines cx Rebgior^ts \cxho , juxta genuinum cjus lenium 
innuantur ; nequc illi quidem ^ Cretenfibus ordientur ; quum in yE- 
g>'pto & GrcEcia hafcc ReUgtoms. partcs initium habuiflc lupra oftenfiim 
lit. Scd qua:dara heic breviter dc aliis Diis-hominibus attingamus , 
Voflium fecuti , qui eos magna diligentia congcflit. Hujufmodi fuerc 
in Sicilia Bittacides , & forte Alarceilus ; quum de Marcellels in hono- cv*»-»/^ ,»» 
rcm cjus inftirutis mcntio i\z , in Fclcponelo, tS: poika per totam Grcc- ''""^ 
ciam, & alias nationcs Caflor dc Pollux, Tyndandcs vocati , & Aictntif- 
poi ; fcd non foli, utin Ciccronel. 3. de N. D. vi<k"reeft , velut etiam 
A^vfltKff , ut tamen an ylnac, vcl tyfnac , vcl yhhtcim Hcbra:oriim aliquid 
cura his commune habcat ( quum Gra:cura origine lua prorliis lit vcr-; 



Digitized by Googl 



ita DE RELIGIONE 

bum ) dubitera. Fuit inter Laconum Heroas Hyacinthus , cujus facra 
in Apollinanfbftocelebrabancur> niij potius iub ejus nomine ApoUo 
colcrciur , quo in fefto hedeia coronaci Baccbico ricu incedebancv 
Agamemnon eriam calcns fiut, & Menektis s & ip& Helena : coi aak 
€sm marito (iio honores divini tributi fu^re , teftance Ifbcrate in Hd6« 
QS Encomio. ux ti* dH^t tis ^o7<, hoh ut Htniihm^ (id m Dus : 
quo in loco, veluc etiam in aliquibus praecedentibus , videre eft clare di- 
ftindioncm lilam inter cultum Heroicum & Divinura; Templura Spar- 
tani quoque dicarunt Lycurgo, ut Piutarcbus tradic , 6cJl^nidas; 
eciamqueBrafidashu^urraodi habitifunc honores.- Mefknii rem divi- 
nam ieceie Polycaoni, Lelcgis iilto , & Gkncb , aliisque i ica tamen uc 
£urycotancuffl£erent Paientalia. QuQd honoris geoas certtum &in- 
fimum hominiim hac vita excedeatimn mihi videtur ; cui tamen fuppli- 

Ck.i9kiL cati(Hies nonnunquam mifcebantur , ut habet Cicero. Ab Arcadibiis 
ArcM & Califto in fydcra relati fucre ; & Ariitaio divini honorcs tri- 
buti, quod, qualiter apes debeant reparari, docucrit , ut Servio placet. 

^mti Arcadia Mantinca: cives annua iacra & quinquennale certamen An- 
tiooo(iipraiiomfmitodicafniic&'wfMwquoque,fira 
c ondicori, dtlrini honores tribuci fbere, Ferfens edam apnd Argivos in 
dellas i^eoeptus fiiit , idemque pro riumine veneratus. Ljfnceo quoque 
& Hvpermnejira fanum apua eos conflritutum erat. In Argia /fifculapio 
Mellcnio Fanum Epidauri ftatutum fuit ; fcd cxtra urbem hcic , ut in 
Ambracia & in Roma ; ominofiim fortaile putabant Medicum-Deuoi 
io urbem ipiam introducere, ne azgrotonim numerus , deo ipib in iiu 
ipfius pbnam id piocurance, augerecnr. Atque hi praectpoi fiieiie io il- 
lisie^onibos,qmboshonoresmvinihabitierant. De-mviois hooori- 
bus ( quos etiam lctako divino ioter Geotiles diftinguo ) & Ss qui- 
bus adhibiti fuerc , apud Graccos potiflimum diximus : flierunt aHi 
qui iive Divinos,Gve Hcroicos honorcs, aut cultus confccuti iiint,quos 

#ri/r*». f. 3. heic attexere placuit. tiujufinodi fuere Amphilochus vates inter Acar- 
' ' nanios, cujus oraculum in i£tolia celebrabatur , uc Ariitidcs habet in 
Atclepiadas , Sc in Orepo Atticas vd BceotisB, & ia Athenis ip(is , ubt 
quoque Cecrops , qui in j^tuinm (fidtur eomrelfii f > & filis ejus o0»> 
lebantdr, & Ccneus, & Triptolemus, unci aratri monihator , & Am- 
phidyon, qui in iidera relatus , & Hcniochus , vcl ^im^^didus fuit , 
obquadrigarum invcntum , ^ Icarius vini faciendi mo^um h Libero 
edodus, & Erlgone ob pietatcm in patrem , in f^frgmis iignum relata : 
licetid fadum aiterius Lrigonx lionori, tradant alii ; & Eridhcus ejus- 
^ue filiiBobpiecatemin patriam. £t Perdix ^ iEacus fiMicmeaa ; 
Androgeus , & Thdeus i a^^op^^ 



. iji ,^L.d by GooqIc 



G E N T I L I V M. ii| 

Connidas Thelei illius paedagogus, &c aequalis Thc^ei Hercules , " uti & 
Hehe, quae uxor ci data, & lolaus, & Mcncftheus, & Codrus , qui pro 
pdtria icCc dcvovcns , na<flus cft 7i/w*f t }i'fuo/v, hoc cft , hotmes //froi- 
bus pTicbuos , uti habet Polysnus lib. i. cui tamen tanquam Dco fa- 
crificia oblata fuifTc , narrat Auguftinus lib. 18 dc Civit. Dci, cap. 19. 
Etiam Cub Archontibus aliqui Divinum. vcl Heroicum nadi Aint liono- 
rem ; ut Toxaris Scytha, 6c Pcnops heros Attica; , cujus cft fanum &: 
ftatua , & fons , ut Helych. rcfert. Futt in Attica quoquc fanum Ara- 
phiai-ai , quem tamen Oropii in Ba»otia primi in Dcos retulerunt. 
Adclphcnlibus Ncoptolemus quoque cultus fuit, ahi quoque Dii Boco- 
cici, ut Ino ^ Melicerte, recenlentur, tum prj:cipuc Hercules The- 
banus , The/eiamicus , ab Homero defcriptus ; in cujus honorcm fe- 
Hum 8c ccrtamina inftitucbantur. Hcic cultus criam luit Trcphonius 
antro celcbris , 8c Democrates Cycljeus , & Lcuco. In Theflalia Pc- 
kus 8c ChiroQ. In Macedonia ^neas : Inter Stag)'ritas Arifliotclcs , 
cujus fefti meminii Ammonius in vita ejus, nifi is fit Philoponus : Ari- 
ftotcli tamen honorcm divinum tributum ita fuiile , non veriUmile vi- 
detur Ciarillimo Voflio. In Macedonia cultus fuit Philippus Amyn- 
ts, & Alexander Magn. de quibus vide luftinum lib. z^ambiguc hac 
de re lcribenrem : Miitiadcs quoque intcr Cherlbnitas cultus fuit , 8c 
in Leucc Achillcs , cui teraplum multis anathcmaris cclcbre , conftru- 
dlura. Thalii coluere Theaginam Athletara 1 Lesbo an MuJfx novem, 
an Myli ad carum exemplum edodac., colcrentur, dubium eft- Chios 
Ariftacura vcnerata cft , 8c Drimacum fugitivorum ducem : Samii Ly- 
iandrura colebanr : Tcnes Califtagoram : Naxes duabus (acra iaftituic 
Ariadnis : Salaminii colucre civem fuum Telamonium Ajaccm : M- 
inenles iEacum : In lufiila Cycladum , qux vocabatur los , cole- 
aturllomerus : unde Varro collcgit hanc fuille .ejus patriara. Afty- 
palxi Cleomedem Athlctam : Crctenlcs Europara '& fratrem cjus 
Cadmum, tumldomencum iScMoIonem Minois nepotes , quibus di- 
vinos pra'ftabant honores , uti narrat Diod. facrificando iis Sc belli 
periculis invocando : Epimcnidem porro 8c Theognetem pugilem. 
Quorum oranium vita; 6c les geftae utinam cxtarent , quum hiftoria 
drgnos laltcmexiftimaverim eos quibus Hcroicos vcl divinos honorcs 
dccra'it Antiquitas. Pauca quidcm de iis collcgit Clariflimus Voflius : 
fed quaenon fatis corum indicant vircs , qiiod tamen injuria tcmporum 
accidit. Ethxc qindem dc Dtis /»dtgettl;HS,8cQliis , (\\xos mmorftm Gea* 
tinm Deos uc plurimum vocabant Gcntilcs, dida lunto. 



ttf D R E L :i <S I D K 



C A P. X 1 L 

De CuifM Defirum qut ConCentes/ele^i y c^Majorum Gen- 

cium Dii apfeUahantur, 

*• . . . • . , ■ • ' ■ , 

QVum is numems-Deoraaiinter GentUes enec , ut non folum Re^ 
gionA iere qoaB?» & PiorinciaB , &d ipiae eciam Infiiks & pro- 
pemaSuin- Amnici fuos patrios ( ne Tictds fjoiMi cedeievkfeicntur ) 
BabaerjntDeos s dubicari coeptum eft,numalupr£ aliis coli deberenc^ 
QgS inquaemonebeciententia inter Romanos & alios obcinuit,- ut 
aliqui canquam m^orttm Gentifmt Dii ftacuerencur I rmnornm Geminm Diis 
f qtii Heroes »?pi'3to< ut plurimum ScSemones vocabantur ) dignitate & 
poteftate inter ie di^rati : ita ut eos 5amMri Fulgenc. Planciades ajac 
dfcqMU veteresmti^ad/criliieremtobmeriti^ uec terrems ejfe 

dsfimmfvtStm , trronaAte immN i ^ : «teoqoe-^MiMKf tiniquaiii SmH' 
bmines vocacos fuifTe, ^ Semideis nonnihil mftinftos. Hosomnes Var<<^ 
ro in duas clailes diftribuit, ita ut alii Dii Ceni , al ii Inceni cenferentur : 
Certos appellat eos , quibus Romani publicas sedes iive Templa «difi- 
tfarint , quofque plurimis figni^ ornatos notaverint : Incertos SiUttm ^ 
quorum certa ratio reddi nou poiTit qui fint. Cicero, uci alibi diximus, 
ttiamparticionemaddodt,.unara eorum qui Ci^c^ femper habtti 
finc, qm edani m^ram Gentium Dii' vocantur % ^dtersm eorum quos 
in Cannmfflerica vocarint » qui & Semidei & Dii Iddigeces vocantur': 
fertiatn eanim propcer quas bominibus dacur adfcenius in Caelum :- 
cujuimodi iunt Mens, Virrus, Pietas, Fides, Spcs ; de quibus fuo loco 
figillatim agere propolitum eft. Quum lucem muitam religioni vete- 
rumafferant. Qui Majorum gentium Dii praecipui, Co»/fWf/appella- 
bantuf j uti <f&tx oonttnini codcniii ilatuerehcur : quinam iu hsxini 
dbcetEtmtnsipie: • • ' — / • • • 

' It(Wyrefia,Mifterz/lpei»s,DiaM-^ • • 

" MercmistSy lovis^ Nept/tituSy f^MkaiuiS, jif^, 
Hi numero duodecim (quorum icx mares , iex foeminae) fiiere , qui- 
bus odo alii additi ( inter quos lanus , Sacurnus , Orcus , & Liber , 
prxcipue itacncbantur } 20 leledorum Deorum.numerum comple- 
Nnttf 'Haftcficli ifecenicac quidam ; lanttsJu^ker^SJitliafimfim^ 
mt^AfOay MmtVVMmi»^ Nefitimts^Sol/Orefiti iae^Ptiier.THh^ 
CereSy luno^ Ltina, Diana» J^Sntrva , Venas , yefia» Quorum 12 noares , 
S fapmuB* Dii Couieates tanii^iaib Coiifiitaiii Iq,Tis in mazimis rebus 



Digitized by Google 



G E N T I L I V M. iif 

«gendis habici fiicre ; cjuibus etiam in foro ftatuae auratae ponebantur. 
Reliqui quidem majorum Gentium tum maxime feledi tanquam Pro- 
ceres in regno csElefti ftatucbantur. Hifce paulo inferiores Dii ftiere 
qui mfnornr» Genttnm appellabaruur , 4nter quos Indtgetes accenferi p«f. 
lunt : fuit dein & Plebs Superum ; ita enim Poiita : f^os c^Hocjfte Flehs 
Stfperum^ Sc c. de quibus liio loco. De plerilque horum Deorum antca 
egimus : led ut myftica corum confignaretur prxfcrtim Theologia , 
quxdam heic etiam adjiciemus , ita tamen ut Gentilium circa cos hi- 
itorias vel fabulas potius, a Poctis , vel Sacerdotibus , vel ipfis vetulis 
adornatas , atque ita teneris nepotibus liiis traditas , adducamus j ali- 
qua taraen inter harc minime confida fuillc , arbitramur : at quis ver!- 
tatem ex tot inconfutis inconditilque commentis cmerit ? latis babeac 
igitur le<flor, li de Diis fupra allatis, quse fupcrfunt intcr Authorcs pra- 
cipua , attexere conemur. Dii Conjemes, livc felecH prorlus homincs 
olim fuere ^ Gentilibus ob praeclara eorum merita in Deos rclati , quos 
etiam variis cultuum gradibus adveneratos fuille , conftat j adeo ut 
fupplicationes illis iierent, ^ vota nuncuparentur. Credebant quippe 
Gentiles , non homines tantum , ( puta rcgcs vel magiftratus ) durR 
hcic agcrent, hominibus reliquis ^ Deo Summo prslici : fed 'ScHe- 
roibus liiis poftquam Carlos confequuti fiiilTenc , id muneris obtigiflc , 
ut humana cunda hcic moderarentur , acprocurarent, Deo fummo ita 
volcntc, ut leipfum curis molcftiilque liberaret , Heroibufquc illis rc- 
rum adminiftrandarum provinciam demandaret : fatis ex ejus parte 
cfle , fi leges , certumque in rebus ordinem ab initio ftatuiilet , unde - 
quovis feculo gubernarentur omnia : Heroas coelo donacos hifce le- 
gibus , uti mortalelque heic plederc , (i ita viferctur, vcl rcraunerari , 
noc ni pra;ftarent, otiofbs delidelque in Cxlis ipfis , neque humanis re- 
bus (atis confulentes , ftatui oportere ; ilngula tandem' in Deum fum- 
mum rcrum momcnta dilponentem , hoc pa(flo referri : ut haut mi- 
rum idco vidcri debcac, fi cx Thcologicis hilce principiis , Dei lummi 
inter omncsagniti cuitum ad infcriorcs Dcos tranftulerint Gentiles , 
laccrdotibus corum id unice interea ftudentibus , ut ad dubia§ miran* 
dafque fabulas popiili animos avocarent , qux tamen ubi ab ipiis ex- 
jilicarentur , myfteriorum plenae eflcnt , plurima quae populi captum 
lijpcrabant continentes : quin & haec ipfa ^ Diis , quorum facerdotes 
conftiruebantur oraculo , revclata fuiilejadabant j led deiiis fiio ioco 
ubcrius agcrc propoficum cft. 



P 2 



Satttr" 



xi# Dt E le E L I a I O K B^, 

l- • i ■ .^' 

SatMrnud, . 

ASaturno, Deorutn Gentiliura antiquidimo, ordiemiiri iiottenfan 
lanus Deus Deoruni habitus cflct , ( led imrftice ccrte ) uti qui * 
tcmpus omne (ivc pr^terirum (ive futuruno fignincaret. llla Deorum-< 
hominum foecunda tamen Suboles Saturno & Ope ( quamScropham 
divioiutis appeUat Tcrtull. ) originem dujtifle ferebatur. Ambigitur 
iotervcim» MkSmtmmisomtawA cognoilie n tmBfiierit, ied^verifi«< 
mUe eft , qnod ficut lupiter /mMNy ic. Fmir pluribus commatie «>« 
men eHet » ita Sacamus ooi, ( nt loieph. Scatiger habet ) latenum fi-' 
gnificat, non uni tantum nomini conveniret , ^ larenti fcil. aliquo nu- 
niine ; Dii illi in Terris confpictii prodibant. Haec firmare videtur , 
quod tot edent olim non lovcs tantum , led Saturni quoque j nec rc- 
fragatur liber de sequivocis , qui Xenopbontem autborem prs fert , 
ybiprodititr Stturoos dici fiumliaram nobiliam&iegum, quinlies 
coddiderant , flaiiqaiffimos. Atque SatuimDBqiudememidem icA«f 
duiMim ftatuit ClarifCmus Voffius : akeram Sonmium eundem ec 
Noe putat : Abrahamum quoque in Satumo cultum fuiflc , arbitra- 
tur. Saturnum porro cundem ac Molech fuifle cenfiiit Chriftoph. ^ 
Caftro in Hier. 7. Hunc bifrontem facit Sanchoniathon in Eufeb. &c 
ouidem ii Saturnus Noe tum , idem Gt aliquibus lanus , fufpicari licec 
Sttnmnmifko^non&uttis btfifoniemeffiftnm. Qais iUeSammusiiie* 
r|t, ex prilcoram fententia optime dooet Virgilttts: 

Ftimsu 4^ ^etherM vemt SMurntu Olyn^ « 
j^fma /wufi^kns ^ regms exulaelimfttis, 

• '- Jsaauu indocite (3 difperjHm rmmtbHS altts ... 
I Compofmt, legefcjtie decUt, La:ium<fue vocari ' 

} Mmmty im qmmam Uuntffet tutus ia eris : 

' jimtdq-4€Mtpirbibetit^ fMb regefitirt 
SMtdtt,fic pLiada populos tn pace regehat, 

Saturnus folcem manu geftoie fingeoamr ,-iive ad fruges demetendas , 
quod Agriculturx & ftercorationis invcntor efTct; (ivequia K^cv®* 
( quodcjus nomen myfticum ) viventia omnia vclut falcc tandcmre- 

• idcarct. Dc fabula Saturni livc Tcmporis fih"os luos vorantis , nullus . 
Mi ingpaiole icripiit Grammaticus. £x libcris tamcn iuis fiiperfijerunc 
lupiter^ luno, Ncptunus & Phito, quibus^ Elementmm r^imed tri-' 
buiflc Mythologos, antea oftendtmus. Neque enini'ad '£Icmcnta ipfi^ * 
abolenda, ied ex Elementis tanmmcompofita imperium , five jus , p^ 
nes Satumum fiiifie» diAitabant nan incoi^rae Poetae. Veteres Satur- 

; - ' mm 

9 



Digitized by G 



' G E N T I L I V M. 117 

num impenfe colebant , tum praecipue Carthaginenfes & Galli , aliac- 
que Cientcs Oceidenti proxim^ , vid:iraa hum^na iJlum placare ftuden- 
tes ^ ut Dion. Hal. habet lib. r. qui porrolcribit Herculem hunc 
morem abolevifTe , aramque fundafle m coUe Saturnio , ubi fanStx ho- 
ftias ( ita enim ab interpretc Vertiturj puris adolcrentur ignibus. Graj- 
caniccquidem hoftias ilix Sandi^x,^'/^»^ ayvei vocantur, jvuat^ autem, 
ut Thucid. Scholiaftcs habct Hb. i , funt opera quaedam h piftoribus 
cffida ad fbrmam animalium , qua: Diis oftcrebantur. Hasc ipda Cpu- 
to j d Dionyf. Halicarn. iiiu\a,dvS^Kt^a,tmaginesvirisJimtlesa^pe\' 
lantur ; led & imaginura e ftraminc vel jcirpis confidarum meaiinilTc 
vidctur Ovid. de Fa(t. Hb. ubi ait c more iuilTe 

firMntneos m ac^uam mtfiffe Qhtirites, 

Et paulo poft : Scirpea pro Domtnts Jiben ja:tathr tmago. 
Quod c ponte fadum virginis manu , teftatur idem author , loco for- 
talTe lenura fexagenorum , qui depontam vocabantur. Eadem quoque 
ofcilla , quae imagunculx crant Saturno oblatas. Per totam Italiam Fa- 
na multa Saturno dicabantur , tum quasdam civitatcs , tumfcopuli & 
editi tumuli ab eodem numine denominabantur j ut in lib. i DionyC 
Halicarnafl'. legcre cft. Tatius Saturno Teraplum ftatuit. A Serapron. 
Atratino, cx M. Minutio Cofl. quoquc Templum dedicatum Saturno , 
&c fcrix publicx quotannis decrcta; cum (acnficio,Dionyl.Halicarnaft. 
lib. d. Macrob. lcribit Tullum Hoftiliura Fanum Saturni ex voto con- 
lecralTe, & tum primum Roma: Sattirnalta efle inftiruta. i£des Saturni 
quoquc fiiit in clivo Capitolino, quam, fivealiam ejus xdcm , aerarium 
fccit P. Valerius Publicola , quod Saturni tempore nullum fijrtum cA 
lct. Ad hanc axlem Legati undccunquc Romam mifli accedcbant j in 
illa ctiam contraduum monumenta , tum ada quae lufceptis liberis pa-^ 
rentGs tacicbant , & orania civiura Romanorum nomina , in libris Ele- 
phantinis vocatis , dclcripta , ad/crvabantur. /Edis Saturni i Munacio Fuh. A/y. 
Planco cxtrud^E racmiuit Sueton. Saturno ficrificantcs iacra aper- 
to faciebant capitc , Diis taraen carteris tedo : cujusritus non paucx 0(7*tr. ' 
rcdduntur rationcs, quas lubens pra^tcrco : ftatua; Saturni olim vincu- 
la injcdaerant , qua; fefto ipfius Iblvebantur , in racmoriam (ecuritatis 
& fa;licitatis , quam fub illo egerunt homincs. Arnob. contra Gentes ^*^*"' 
hujus mentioncm faciens , innucrc videtur , Saturnum parricidii caufa 
vindlum fiiillc, 6c fuis tantum dicbus relcvari. Dc Saturno & filiis ejus 
tanquam Diis antiquiflimis , mukac extant fabulx , quas attcxcrenon 
eft opus. Quo vcturtior cnira Dcus , eo plures de co confingebantur 
fabula: , quas tamcn rcjiccrc plcbi non ita nroclivc vel tutum fuit. Rc- 
de cnim Ciccro lib.dc Vuiv. dtffictle futiu ejt a Dits oriis fidcm nen habere ; 

P 3 ^iHan' 



tit D E R E L I G I O N E 

ejHAncjnam ttec atrgumentis , nec rationihus certis eotHm oratio confirmetf*r, Ad- 
dit deinde Oceanum Salaciamque Csdi fatu , T^rriBque cohccptu ge- 
iiencos^lolaue»&exhi$Pb.orcyn, Satuniiiii] & Opem. QuisiUe 
Phorcjrs, viA%MAwy&C' iamoi tntuniii prodnceiulaiii poedce 
indicaatispater eflSst » tne&io i adOpeoiigitiiraccedfliiios; - - 

Opi. • 

OPs Satumi fbror & uxor, Magna Mater & Deum mater , & Bc- 
recyntbia appellata fuit, deea V irg. iEneid. 
QmaUs BerecpMimmer 
Invehit$trcmmtbrj^iMttmkdfamhet, 
LcetA Deum partH, centnm compiexa nepotes, 
Eodcm ctiam jfenfii mvftico Ops, Cybele, Velk, Rhea, Ceres , aliaeque 
Dcae ceniebantur , laltem quatenus Terram , vel e Terra produda 
fignificaicat. HancHoraerus fw^wpoi', quali w>.?w<i4«/rw , & Hefiod. 
ivpuft^vcv, quafi latump^Hs hahemem appellat , hxc quadriga ^ leonibus 
tniAi ( atiuitea dadmas } ferri dicebatur, quos HippofBaneni & Ata- 
kntam olim fuifTe , & in Leooes ob contumcHam HesB fateii'coti- 
Tcrfbs fabulantur Poetas : cumis faeic ponnis opertus , quem ne% 
cfTet cuiquam praeterquam facerdoti attingcre , ut qui fblus fciret ibt ^ 
Dcum elle. Clavis huic in manus indebatur , quod aperire vel daude- 
rc omnia ex terra orta crcderetur. Vidima illi porca tuit , fcecundiffi- 
mum icilicet animal. Apud Tacitum legitur divinos tionores ^ Gefr 
mams ei tribatos firille, led qaom Templis %6 fimnlachri^ cateretit ; di« 
▼ftiaimiemciin luco ^ciebant. Temmi Cybdes indigenae Deae defli^ ^ 
^mti meminit Her. lib. Tclluris xdem memont Djooyf. HalicarD. 
hb. 8. Quo anno Marer Dciim adveda Romameft , majorem ea aefla- ^ 
temefTem quam antccedentibus annis, tradit Plinius. Quod de Ciau- 
dia lilam tunc trahcntc dicitur, tanquara vulgatura pra^tcreo. Miri fpe- 
•cbsMatrisMagiiSBiiiemiiiitidem Autbor lib.2. quem nemo niii fa- 
ondps Kftttris.tato iotroiret. -De variis ejus cognomen^ antca loquu* 
ri fimos s & qms imgohrpaieqiiator ^ 

lupUer, 

AD lovem accedamus , hquo ordiendum cfTe , dicunt Poctae: 
prior enim tempore ut iuerit Saturnus , dignitate tamen Diis 
teris-oimiibns ammte creddMtarlapiter» qoem etiam poerumla- 
teitem &rami Intiote ingrenrio Forton» *ieaeatem-» mammamqi^ 

. . ^ . ap- 



Digitized.by Google 



-G E N T I L I V Mi irjF 

appctenterrtfinxere veteres : caftifllrae apud Romanos i Matronis cul«* 
tum f uiiTe , tradit Ciccro. Atquclblum nunc T utputo) Deum in cu- 
nis , antc^^uani egregium aliquod tacinui> patralTet , intcr veteres cul- 
tum fiiUle mitdmo : luuir oeape vagicnten^fkcne ferrent Deum;« '^]9i 
loteidlquahiftorice, ladij^ idi^tiiTfticdmTfahtiir: dti» 

timetiiiiter ie , nequeipU diftinguerent Sace iJb fe&'^' ut qui fatius ha^ 
bercnt illis opus clTe , ut hniulmodi quxvis explicarentur. Scd rieque 
magiftraribus forfan difplicuit populi animos circa ahqua h.ifitallc , ne 
^iipcrftitionibus oncrarcnrur , «Scplusapud vulgum lacra , quani lcges 
pollcnt. Quiedam igitur ui rcligioiic tanquara indubia & 
dam it!anquam veri&iiilia : qu»£tm etiam prorfiis fai\& , hifce^ [yffliliilii 
riiionadeoinvki&iebaiit,' otquignarii^ent , quanta hominuii) d ti»» 
podc diccntium aifl^ritas apud impcritosforet, niii aliquid dar^r 
quod fidcm effatis eorum detrahcrct, luxuriantemque compefcercnr re- 
hgioncm , quam , ut falla cllct, homuuim animos mirc invahlTc obfcr- 
vavcrant. Putabant fortadc , quod vcluti ad gladium fabricandum fcr- 
rum chalybi , ita ad rcligionem procudendam verifimile vero ad- 
miftum' tempcriitoram optunain efl ice iet , ipfamquc pforftis'e»icneiid 
quod , ^tiiiDtile^dofumque aliquod prae fe ferre videatur , incoii- 
grnedicitiir, cumperftdimma quacvis alicna opc haut indigeant. Sed 
quantopcrc reh'gioni vcrx heterodoxa iftiufmodi officcrcnt, (uo loco 
diccmus. Multi fuere ohmlovcs , trcccntos, qui in orbc tcrranira 
hinc indc fucrint cnlri , fc invcnilTe tradit V^arro. Alii narrant nullo 
propc lieculo iuum dcfuillc lovcm , ante tempora Trojani Bclli. H04 
rnnHoiobnitim noti&inV^it Itfpitgi^ Gwii^; Aimvo l^ 
qud itiief alia bidBC ait Diddi SicAlbs i Mxeegit ^ BmfmiMm & Ofte^ 
ns vtrmibi4smnest «ceptoemmf^SMnrmimregM, maximMflMrmatpieev^' 
tuUt ad hHmanam vitam : primus ommfmt jHjfnram doifiit mnttio Jervari inter 
mortales^omni v: ac tnji^ria rcmotis , Ittes C5 cor.tcnttones judicto auferens; ftngula 
ijn^' ud bene vivend im acpacem peYtina-cnt , fiimmaopeprocuravitj ko/ios ai vrr' 
tt4temexiomatHsej} : mprobos ttmore cotrcmt ac poeni. Omnem pxne orbemt . 
etrdiMem '^itpiif de fr¥idm&0 mdiSlo , tttjinmem ae kget imregUixit. 
lupiter hic quem CHretes in^tem adiaTalIe'fertur , claruit (ut qui^ 
dam putant ) ctrca tempora Ifaaci & lacobi : akerintt lupitcr Crctcn- 
fis, qui rapuitEuropam , aHtcr vocatus , ex qu^ fulccpti /unc 

fihijNIinos, Rhadamanthus , & Sarpcdon ; intcr quos Minos natu 
maximus in Antrum montis Ida^ fc recipicns , diccbat hcic fc lcgcs luas 
accepilTe a love, haut ahtcr ac poltca Numa Pompihus ab /£geria nym- 
philacraitia acceptaftnfTejaaaverat: haut iatis habcbant quippe ik 
bonas fanafque Icges condidifle ^ nifi eas ntique Deo alicnt authori Je^ 

tutiilent r 



120 D E R E L I G I O N E 

tuliflent : lcd morem hunc intcr Leeiflatores in ipfis Indiis obtinuifTc 
olim , de novo orbe Scriptores quidam teftantur , ut de Mahuraedis 
Gabriele in prxfens nil dicam. Fuere & loves duo Argivi , fed de eo- 
rum plurimis videatiir Clariflimus Voflius h'b. i de Idol. c. 14. qui 
lovcs , puto , omncs ab Authoribus prxcipuis inter nos extantibus, 
mcmoriiE conlignatos reccnruit. De cognomentis lovis vidcamus jam , 
velut dc ejus aris dc teraplis. lovi Inventori aram poluit Hercules , 
portquam ( Caci bubos invencis) ca;dcm aqua fluminis expiaflct. Dion* 
Hal. lib. I. dc lovis Feretrii templo ly pedum longitudine , ab Ro- 
niulo extrudo , mcrainit idem Dion. Hal. lib. 2. Tcmplum hoc pri- 
. Oium otiinium Roma: facratum fuilTe , narrat Livius , quod vetuftaic 
CoUapIum reftituit Auguftus. Ex hoc enim templo fiimebant olim Ro- 
inanilceptrum, per quod jurarent, &c lapidem filicem, quo fcedus 
fcrirent. De Hiftorico & Mythico vcrbi Fcrccrii lenlu, flc habet Dion. 
feretrium autem lovcm , cui arma Carfinenfium devidorum dicavit 
Romulus , five quis T§o7i«»a;^ov , aut axuAo^po^ov ( ut quibufdam pla- 
cet ) appellaverit , (five quod univerfam rerum Naturam & Motum 
circumquaquc complexus , fupraomnia emineat ) yjxsi^cijt^izlw , hauc 
i\ vero aoerraverit. lovi Siatori quoque templum hac occafione con- 
ftituit Romulus. Quum ^ Sabinis fugati cflcnt Romani , Romulo ip(o 
uni cum illis abado , manus ad Coelos attollcns , Dei opera implora- 
bat Romulus , votumquc de templo ei ardificando faciebat , inquicns: 
lupitcr tttts jf*(fM avibns hetc tn FaUnw prtma Firhi^ fnndamerua jeci , arcerr$ 
jam fielere emptam Sahtru hahertt , dsme terrorem Romanii , ftigam<jtie fordam 
Jifte : heic egotibi terrtplum Staton voveo , &c. quibus precibus fac^lis ftc- 
tifleRomanos , narrat Dion. lib. 2. viribu(que ufos fuiflBe. Atque hacc 
dc Siftorico lovis Statoris templi lenfu. Myfticura adducit lcnliim Sc- 
ncca, ubiait , Statoremdidura eflelovem , quodcjusvi omnia JU- 
tent. In hoc tempk> , Cicerone tefte , Senatus nonnunquam habeba- 
tur , & Scnatus Confiilta ficbant. Fuit & aliud lovi Statori templum 
extrudum. lovis Eiicii, de quo quxdam pag. J04 adduximus, templuni 
ita appellabatur , quod in eo Sacerdotum ope rcljjonfa ^ lovc elicc- 
tcntur, vide ( Amob. recitante ) Icpidum aialogum inter lovem & 
Numara , quem habet etiara Plutarchus in ejus viti. Huic Deo cura 
non £crum rite fecifl^ct TuUus Hoftilius , fiiimine idum cum totd do- 
mo conflagraflfe , narrat Livius lib. i. lupiter Captolinus inter omnes 
prascipue lovcs oolcbatur j quippe Opt. Max- appcUatus fuit j & Qpti" 
jfMs quidem antequam Maxirmu 5 adeo ut propcer beneficia Optimtu » 
propter vim Maxtmus ccnfiretur. Capitdtm nomen habuit ^ moRte 
tapitoiino , olim arboribus denib , inquotemplura ei conditum, 8c 

cUlcus 



Digitized by Goo 



G E N T I L I U M. i2t 

ciiTtas divinus inftitiiius fuit : voverat hoc remplum Tarquiiiius PnT^ 
cus ( utrefcrt Tacitus,) belloSabino, icccratque fundamcntum , led 
nefipGerac ex hoftium' {pcHtSk Servius Tullius , 8c poft iUiHBt-^Tarafii^ 
IfittMperbus : quod pulfisiegilwitMidiis^RliH^ 
^^itekmgiiSu^^ tmmenfx poftea P. R. &ptf^'ifiSm 
rcnt pocius , quam augeretit. Templum hoc ignibus abfumptum, pofl^ 
intcr]e<^lum cDxv annorum (patium j iiiciem veltigiis reftituit L. Scipio, 
&C. Norbanus Coir. Ea^Jem fcre dc hoc tcmplo refcn Plutnrch. 
.Manlit hoc templum ufaue ad Vitclhi tempora , cujus in lediciouibus 
ev€r(um ac dirucum eicj quod iterum k Vefpaijano, de iqggto refer 
#um , api ctitfi ifOoB interita iaflftDanatimi ac iiktaBmmUifmf^^ 
ffDomitiano «Martito «lAaoiaeaBi eft , columnis St dieifuncioni 
i2*milltbu$ cafeiicorum impenfis. Ambitushujos templifiiit riJ^ fogjs- 
rum ; in tempio hoc alTcrvabantur duae coronce aurc:c , quarum unam 
Galii, alteram Carchaginicnlcs lovi O. M. conlccravcrant j led prj:- 
cipue ubi lumma oblervantia cullodiebancur hbri StbylUm , eximiae au- 
thoritatis iutcr Romanos ; adeo ut in re^s.dubiis uoique cpnfiileren- 
'tur ,KmmfaiMafdmevearillMa&ii^ five eipkMadr^' 

hoctcmplo Imperacoies , ad Bellum icuri , vota nuncq|Nj|>an't , iSc 
pofteareverfi vidores , triumpbaii pomp^ in id deducebancur , lovi isk 
eo iacra fadhiri. Vnde (opinor) fuit ctiam quod /ow4 Impcratorit 
fignum in hoccemplo ftatueretur : Scnntusquoque ineo nonnunquam 
habcbatur. Relicionis porrb caula in eo hommes cubabanc , futuroiwn 
digQOtionemexlQmniiscaptaturi : dcquo more diximus fii^ra. FuU 
menfnanatrilal^im geftaii^^^ngebatur lupiter , quodliilinnafooefie 
crederetur. Plurima alia de loveO. M. diti p0f7aflfis tuin pta M ert to 
de cultu ejtts niyitico} /cd quia toa^fikis-eqi«C8{ndf quod de ^evfinh 
tm fcribere propofitum habcmus , cnarrari queuiit , beic fblummod6 
ad viam huic arguraento ftcrnendam , adnotabimus , lovem inter Gen- 
tilcs non tanquam noracn fcd cognomcntum ubique accipi : lupitei^ 
enim illis haut ahus quam P<«/fr fuit j undetotctiam loves, nifi 
potias id> dicatur : leddelusiUb.locopiafttft-i^ 
(cumbonoDeo) addeoiusk IonsLati«dis quoqilefelnplainfaity^iKKi ' 
iapicntiftimo coniilio pro temporum rati6oetixtradtim tuifle ^ Ti»|t^ 
nio Superbo, cxDion. Hal. lib. 4 liquet : qnum cnim diverfi tum in- 
Uitutis fiiis , tum facris quibufdara elTcnt vicini , tum pnxcipuc Latini, 
Volfci , ^Mcriiici ; Tarquinius Latinorum impcrio potitus , Lcgatos 
ad Vollcos «Sc Hcrnicos miiit , corum amicitiam <S: locictatcm cxpc- 
tens , proponens iittcr alia , ut commune illis onmibus cxtrueretur fel* 
own i qootannis fblennenicoetumkgitani^-, on^ epulaceAlbr » 



• 122 D E R E L I G r O N E 

kcra parciciparent ; (jupd qumn acceptaretur , in meditulUo ieiC 
.Gentiutn iUftr^m. Fanum Jtw LMtudi «tedicatam iuit , cui pneeflenc 
tftmenRomani, leriflique eo nomiioe indidi^ Fbit quoque ao eodem 
. Jaiqainiat, ut Dion. Hal. habetlib. 9, A(of ni$i(^ templqm.ihurbe 
incoeptum , fed quod dcuicavit poftca Sp. Pofthumius : lovUFtdU, 
id c(i SponfrU , rcde (ut puto) vocat tcmplum iilud Interprcs. lluc 
etiam rcfcrt Cartarius Gr^corura lovcai Ilorcium. Etiamc^ue forte huc 
adduci potelt iHfitcr L^^^iA , ita didus , quod in lanciendis focderibus-fir; 
lif^ tcnerent juratari , prof^ientes luec verba : 5f fcknsfMlUm , kdtnf'' 
0B^tr , falvM Frbe , meJmif^ te ejiast , mj^ htaic Upidm. lovi f^i^en 
qnoquetemplumpontumfiiitifimontePalatino* Fuit & lupiter 
cetim^ ita didus Huce c|uam prxdac hominibus : quofenfa Solcm fi-^* 
gnificatum fuille , vcrihmilc eft : idcm igicur ac Diefptter & A*o Nf eft, 
^ uc Agcllius & Servius tradunt , cui cedcs ^ P. Vidore in decima Vrbi» 
rcgione coUocacur. Idem eft f ortc ac lupiter Soi , vel Sol HelioMhaltu ; 
de quo vide quaBdam in dodiflimQ .Salmafio in Amiot. iuis in Helioga*.' 
balum Imperatorem , & FuUenim noftratem $ cui, poft Porpbyrium^^^ 
'Lmprij. placuic , uc ElagskaiM ,{ive H^g^^dus , idemeffct ac • «iAi^ ^hjui»^ • 
Kffff^ d' j.of , SolOpifex-y ivtc Conduor yniverft : Syris enim & Arabibus 

Ij^ft^r^ 0'<ii.'/ eft ConJiior : quicum convenit , quod idem Sol KTt^vIf ii^iai^/ 
/wsvijff , in Obelifco maximo , quem cransferriRomam juflit Conftanti- .. 
nus Magaus, vocatur. Licet aliis EU^abaius iittantumDeus Moncis, ii-.^ 
. • vc Deus Mons , i GM Aia&jSbi» mmtm notante : qu« tamen mi«^; 
' nasveriiffliilisfententiamibividetur. lovi TmiHti «dem in Capitoliou^ 

CKtruxit Odavius Auguftus , cujus.caufam adducit Suetonius. ruic 8c\. 
^dcslovisGenetti , ^ monte vel flumine vicino ita appeilati, de quQy 
; » ' Scholiaftes Apollonii Rhodii , Strabo lib. 1 6. lovi ritori a?des , quje • 
J^dfuhejn, omnium lc. ■Dcorum appdlamr , ab Agrippa ofim conjfccra- 
* - ta fuit , hodic omHiMm HanJorum , & fint^^AIari^ Koinndu , ob formam 
circulaiem vocatur : ied qos Cybele primo extruda fuitf hanc Roms ' 
ne yidifle memini , cblnmnis ante vembulum cjus alte ^j^rrten ob • 
terrjcmotus crebros deprel&s. Quom eHim per duodedm gradiis afcen- . 
fus oltm ad templum fuit, nunc , ut ait Marcellinus, pertotidem de- . 
fcendkiir. Hujus rempli defcriptioncm clcgantem Fabricius in Romik 
fuarctuiit: voluit m co Agrlppa Augudi Itatuam collocare , noracn- 
que operis ei adfcriberc , neucrum tomcn eo accipiente , in Pantheo 
ipfb Casiaris fiiperioris ftatuam fiiam , 6c Augufti in vefbbulo pofuit. . 
lovi CM^4f«n.modicam iacellnm primd: & poftea |o4f Ci^idi ' 
iogcns templumextnai^Domitianus in Capitolio , Abi ieipium in iintt; 
, M (aGMyit : ut videre cft itiTacito. In numifmatc qoodam Diodetia- 

* . ni- 



Digitized by Google 



GENTILIV KT. tt^ 

iiVlupiter cffingitur dcxtrd vidoriam porrigens , finitb-a haftam cr&S^m 
renens : infcriptio eli : lovtConjervMori Orbis, Arbitratoris lovis tcm- 
plum in decima Vrbis regiooe poiitum fuic. lovis Propugnatgiis xdcs 

'mt Palatio fuit ^ ut teftatur^ yoms ioferiprio : . tmii fovis ettam Fti^namid ; 

' memoraturedamlovis hmm^ velAicf iHf/utvu (oh panicos terronps 
bdfti injedos ) ara in Dion. Ilal. Ubi^tf* Hercasi lovis meminit Suidhfe^ 
quem&^^i«7w vcrtic Biid.Tus : huic araintra Curiam five aulam do- 
mus alicujus privat£e Itrudla erat , Sc quicii:iiquc lovcm Hcrcazumha- 
bebanc , jus civitatis habebant ; cum tribui oculiscningcbatur hic lu- 
piter , ut Casl. Rbodig. refert, qui explicationem etiam uyileni hu- 
lus lubd^ tan lfdStf^ , qui Gneds Ztvf fiiri^ , multos oe magnos 
iionores fiiAos /biue , teftaciir Pkicarchas. lovi TenmMU fe$ dSiln 
fadafiiic. Numaetiamkgem qtue Termtuilis vocabatur, in eum ii- 
nem ianciebat , ut Romani propriis ^oiitenti , aliena non concupi- 
fcerent. De pccna hujus legis violatnsvidefis Dion. Ilal. Hb. 2. Fuit& 
Frtcda^or lupiter , quod ex prxda aliquiii ci dcberctur ; cui acdesetiam 
extruda fuit. lovis ctiam Olympii templum fuic , quoex Grxci^coiif 
curfus fiebat mazimiis , certatim omntbus ^kodida dona adferenttbus*' 
Futc & Itipitir Ammm ; de qiio plura habet VcffCos Itb. i ide Orig. ^ 
Progr. Xdol. Fuere & plura alia lovis cognomenta , quac omnia , ti;: 
habet S. Auguft. lib. 7 de Civ. Dei , c. 32, Viu Dco impofita fucre > 
propter caufas potcftatelque diverfas,&c. led in hunc locum vide etiam 
lo. Ludov. Vivem. Aquiia , lovi facra , avis fuit duplicc nominc , n;y- 
fticd , quod ubtutum in Solc defigat i poiiticii , quod arma lovi fiibmi- 

'iu&idOkliijh^^ Titanilxtt. laterarboiies mil/fm 

Vidimse , Capra, Aguabima, candidus .Taurus comibus auratis; 
interdum etiam lovi fSre , iale, &thure, abiquealiis vidimis facie^* 
bantRomani. Athenienfes bove tantumj fed riciiculo fatis ritu ^ quem 
legas in Paufania. At quis omniade love , i\\c fabulole enarrata , fivc 
bmorice icripta , five myftice contexu , enumeret ? iatis eil indicaile^ 
iplumuittrauqaoa Genciliiimpro prindnQ.& patreDeAm faonainain*' 
quehabltliiDtt£Ufe^i0a£etittf tansetfiex 
fovealiisBcbeiatantaiik^elligant : venidipleriquecerteneutrum : ied 
lovem numen iummumSdefiiperius , omnianeic adminiftrans, & 
gubernans, bona etiam quaevismortalibus conferens ftatuunt quo no- 
mine ^ rejove diftinguebatur , (qui & Vejupiter , & redios .\ Martiano , 
vocatur,J itadi<Jhis ( ut Agellius habet , ^ quodnon juvandi , fed w-, 
cendi vlm haberet: namcum quoidamDeos celebrarent, uc pn>^^ 
deOent , quoidamitrne obeflcnc , placatent: Deaai hanc ^mni 

aempcft' 



Digi , jle 



Dl 



12+ D E R E L I . G I O N B 

dcBipti &dctraftS/wW/poteftatc , appellarunt. Particula enlm P% 
priviindi hoc ioco haix!t (ignificationcm. /Edis yijovi^ inter Arccm Sc 
Vlapitoliura tuit j in qua etiam effingebatur fjmulachrum Dci , lagittas 
tcncns , x^Qx parats fint ad nocendum : hui^ iimulachro adftitic 
fijgmencuitt:^!^^4»:eaetiimlblet ipfi isundaiL Adciit Agellius putSre 
ip6idain hmtc deum efle Apollincm.'; Martuioiis Plutonem patat : ut ut 
iit, haut alust(|itain fcdeiatis & perjuris nocere credebatur , quo nomi- 
nc h probis viris non irametucndiis atque colendus e(Tct. Sed de his 
iiilius, ubi dc principio boni & mali inter Gentiles agemus ; quo etiam 
!oco, quid dc Deo fummo fub lovis noraine, mjftio^ ut plunmum adum- 
brato,lenierint,aflcrrepr6poiitumeft.. 

|E Imtnt , lovis <onjuee, pronmeerit&mio j qtBunm enim'Tom0 
'fuum parturientem LiDemtti Pttreminitiato capite, & muHebnter 
intci" obftctricia Deanim ingemifccntem finxerint (fed myftico certe 
(enfu) olim Gcntiles ; ut videre eft Plin. 1. 35:. uxor tamen lovis , velut 
euam fbror ( luno puto) fbla dicitur : Novum tamen capropter ui non 
* . fir, lovem ipium parturiiile , quum utrum^ue /exam Dih ims tribuerint 
• iion Orientales taittum, fed Ocddenta^ caam populL luno ittdida , 
cic. /. 2 i2« lupiter,^ jttuMdd» Fuit autem.lbfor lovis. Pernibetnrquod.iiimmaln^ 
*«. ter iEthera & Acrem , lovem Ic. & lunonem, myftic^ intcrfit cognati6» 
vel conjundio, ju5cta Stoicos, ut videre eft in eodem Cic. 1. 2 de N. D, 
fabulaquomodo lupitcr CucuU formam induens , in gremium lunoms 
dcvolavir, connubiumquc lorraa propria recepta pollicitus llt , habetur 
in Commcnt. in Theocritum. Myfticc intelligCndus eft locus Virgiiii : . 
Qmjtigis in gtemftm Utus defiendU, 
/ Statua ejos tamen non unmaaHfpiod ttumen (utCartarius habet^iefe- 
jfebat, fed pkiriii^ In ea cnim altquid RBUadis , Vcneris , Dianae, Ne- 
itteiis, Parcarum atque aliorum numinum maniieftedeprchendebatur: 
ea lupra duos Leoncs fcdebat , alteri manu fceptrura , alteri fufum ge- 
ftabat, radiiscapite infignitoj pluraque alia in ca cernebantur , quae 
aliorumDeorum crantpropria. Hinc Lucianus oftendit numen 
lubdiverfis nominibus honore atquc cuitu fuiilc olrmaffedum. Alii 
^auio alitor ftatnam ejus deicribuiit » eamque Irkie per circuitom capu|; 
cjus cingente effidam' ^ifte volunt. 'Iridem quipps ( ThaUmandss .-fi- 
bam] lunonis ic. Aeris nunctamiuifle tradunt veteresj uti cjuae fercnita- 
tem poft intcrjedum aliquod tempus oftenddret. lunom Pavo {acer 
crat : ideo, (ut Paufan. habct ) Hadrianus Imip&itox T avoricm cx auro Sc 
ipJendidiifiausgemmis UjQcam^ iuii^PeaBobtulit. Fuit & quoddam 



Digitized by ^ 'gle 



G E N T I L I V M. 125: 

nccipitrtfm gcnus, lunoni facrum ; & vultHr^ npud ;£gyptios , ut i^.lianu5 
habet, qui luijus avis pennis Jjidem coronabant 3 c^ux plurima in lc con- 
tincbatnumina, aGraccis & Komanis fcparatim culta : Anjires quoc^ue 
lunoni eranl lacii : quorum ali^uot Romani ob C apitolium femtum, 
publicis fumptibusalebaiit i^iytiegnieos etitmaoftenderent, qaotah^ 
•^denaoi pomp^ ftjffic^im vefte ftragold /edentero geftabants 

eodemque tcmpore canemi ex palo Sambucino transfigebant, ut ita ma!e 
ci^odita: Arcis pa?na lepofccretur. A Graccis luno hT^* vocabatur , 
quodcfl A>:p, trajCvSis litcris, ut ab Athcnagora monitum. Atquc inde 
fortade vocata fuit Sofpua , quod ab Acris tempcric divcrfa divcrfi nal- 
cantur cffedus, & ctiam morbii quod , praetcr ilippocr. &c Galeuum, 
expericntia docct. Coguomina lunonis iiiere iDtiita t lunonis RegtdiaB 
ftatiia Veiitnliifveda,^ipflbDiAatore,ibr^^^ ^ Matronis de- 
dicatafuit : debacejiil^erc(pon(o lepidam fabulam iatis ferio nar- 
rant Livius & Plutarchus : qui ctiara teftantur ftatuaiii,Iive fignum hoc, 
eain religione fuillc , ut ncmo nifi Sdccrdos certac Gentis attredarct. 
Huic tandcm Tcmplunl ab codcm Camillo in Aventino , vclut aliud 
etiam in Capitolio , a Tlaminio , bcllo conrra Ligurcs , dcdicatum fuit, 
luno etiaiD CapYoma vocata eft, ob caprificum arborem , ez gua lignum 
RomaDis olim datumab ancillis quibufHam i unde viS^onjttn iti inimi- 
cos reportaveraot: de qui re vide Macrob. luno Moncta etiam , ^ nao- 
nendo, ^vQta, fuit, iit tradit Ciccro de Divinat. & Livius j cui potius crc- • 
dendum cenfeo , quam Suida:. Ilujus in xde libri , Lintci vocati , fata 
Roniani Impcrii ( ut fcrebatur ) continentcs , alTcrvabantur. luno Sof 
pfM quoquc appcUata , hujus a;dcs tres mcmoranturj quarum prima 
Lanuvii extruda fuit, duae alterae , Roms : fimulachrum cjus lingeba- 
tur cum pelle caprinl , haftll , fcutulo , &caIceolis rej^sodis. ' lunoni 
Sofiita Coniiiles, magiftratum ineuntes , facrificare iblebant ; ut Cicero 
•pro Murasna habet. luno Ijieata , ftadi^fuit , <)aod lucem nafceoti- 
DUsdarecrederetur:aIii^luco, ubi ejus «dcs Cojadita fuit , camita 
appcllatam volunt. Lucius Pifo r Annal. tradit , Servium Tullium rc- 
gcm , ut uvban.-emultitudinis fcirct numcrum , tum nalcentium , tum 
moricntium , tumcorum quivirilem togamliimereu^,ftatiufle quanti 
pretti numos mb fingulis iiK(eri^1kberent in «rarium Ilithyiae , quam 
( ut Dion. Hai. habet) Roniam^Liicsfuun vocant: pro nafcentibus , in 
fhteris (quam Ltbitinam appcWant) aerarium pro defundis j in Jnventutis , 
mo togam virilem fumcntiDus. luno Inga ita dida fuit , ( ut quidam ha- 
Dcnt , ) quod vetcri ritu nubenrcs vincuTis jundi crant : unde etiam ver- 
bum Cvttjitx : huic ara fuit in vico, qui idco la^rnas didus. Saroria cx\3ant 
J/ilta 6c M^rttaUs appellata fuit , arsEque, aedicul* ^vel templa ei lubhta 

O j nomi- 




126 D E R E L I G I O N E 

nominibus dedicatae. lunoiii Pro««^'* facrificia obtulerunt olim fponfi 
fponfequc ; ied felle dempto , Sc poft altare abjedo. Vidimas fuerunt 
Kal. oranibus porca vclagna : Sacra hxc obibat reeina , hoc eft , la- 
criHcuh uror , itadida, ut maritus ejusrcx: & id, quo^fubregibus 
Romanis Rex ipfc Sacra hxc faccret j iis ejedis , ne nomcn minus au- 
guftum fbnarcr, iu facris Sacriticulo ca appellatio tributa j led liibjec^us 
ifv i. t ipfe Pontificij nc nomcn officcrc vidcrctur Libertati. Alia porro cogno- 
rwi./^f?* niina lunonis, quod nuptiis prjeelTe , fed pcUicibus infcfta credcretur , 
data fuerc ; adeoquc Domidaca , f^nxia ^ CtnxtA,8ch Grjecis Tetfjit^tot 
Zv^'» , ikc. in nuptiis invpcata fuit. C<</(Wf/*«w etiam luno ^ veteribus 
appcllata fuit , quoniam omncs Kalcndas ipli tributas eHfe exiftifnabant 
vetcres : cui etiam omnibus Kalcndis luppHcabant. NovelU luno quo- 
, quc colebatur Pontificibus, in mcnfiumKal. FebruaUs j vel FehrfuuA 

etiam diccbatur j quia ipfi co menle Sacra ficbant. Dc lunonc Quiritta, 
xnenfifquc ei in omnibus Curiis pofitis , merainit Dion. Hal. 1. 2. Dc 
lunonis Ardix tcmplo quoquc pit^uris nobili , 6c lunonis Lacmix ara 
ubi pcrflantibus vcntis cineres erant immobilcs , vide Phn. Scd ficalia 
lunonis templamemorant Authores. FopHlomac^\ioc[\\Q lunoappeUaba** 
tur i populo ilH prccanti lunonia : Opigenia Sc Fluoma ^ mulicribus , 
jguarum pra^fes crcdebatur, invocata fuitj led pra:cipue ^ parturicntibus, 
antc <Sc poft partum. Atquc h^c dc lunonc. ... 



Al 



Apolb, 

PoUines quatuor fuifle oUm vidcre cft in Cic. de N. D. horum an- 
tiquillimus ( ex VolTii fcntentid ) fuit Jubd , live Pater Canemtnm , 
confanguineus Tubalcani , nifi potius ante eum extiterit , afia voce Can- 
torcximius. Nam Timogencs author eftomniumin Hteris ftudiorum 
antiquifiimara eflc Muficen. RcHqui ApoUines in Deos, & prx/ertim 
in Solem rclati fiicre : An vero hunc honorem iHbM adcptus fit, inccr- 
tum eft. Perantiquus fane intcr ApoUines mihi videtur iUc qui Oliri- 
dis frater , & miHtiic comcs fuit ; de quQ Diod. Sic. velut ctiam ApoUo 
Delius, Dianne frater, a love & Latond natus , qui unh cum love co]e-' 

• • batur , ut Macrob. habctj cui etiam Sacra quinto quoquc annoin 
j • Pelo celebrabanturj unde cognomen Z>r//4c/ confequutus eft, tum quod 
\ ibi oracula cjus darcntur , ceftivis tantum menfibus : contcndebant /c. 
: Pha;bades ApoUinemBrumaliteraporeapudaliosagerc : fedhocfor/an 

'\ ' accidit, quod difficUe eflet vatibus ilHs commenta /ua per annum inte-; 

• grum ita caute proferrc, ut iis, qui oracula ab iUis pctcbant , rion fiibo-. 
' ■ leret fraus : quapropter fcmeftria taQtum cdere tutius duccbant men- 

m • - dacia, 

; . . ■ . ..... 



} 



*• G E N T I L I V M. 127 

dacta. Apollo quoque DelphicHs , Delphis , [ ubi tcmplum celebcrri- 
raura Oraculis habcbat) vocatus fuit ; locuni hunc comtnune generis 
humani Oraculum, & umbiiicuui Orbis terrarum appeliat Liviusi. 
belli JMac. i labebant &; Scythas luum ApoUincm Nfpirboreftm ^inde nor 
" *Btn<tini»: Be ApoUinis , (jcfctforji vocati , aiKJibniCfQl , quas 
feptem^lkNin&ttiliM Plut. dtSoUrtta Mnimd, & Cal^ 

lim. & Ovid. & alios': ApoUincm DtUttm curtprimis vcncrati ihlit 
Gra^ci &; Romani, tanquam Cytharaxlorum Deum , & Mcdicinr in- 
ventorcm; tum laculatorcmcN: Sagittarium, & Pythium, &\\:tcm , live 
vaticiuii Dcum vocarunt. Cognomenta iutcr Grxcos Apollinis tucre , 

tcr Romanos Carit/pcx , AUdicMS , <:^fit9tttms ( ^ Bofpjioro Thracid 
Romoai advedus^ Falmmia , qui ^u1(H4c$ts, 8c NavMu & Far<eiomMs : 
ApoUini. huTC templum ih Palatirio ( Antonio Sc Cleopatra devidis ) 
AuguOus cxtruxit , ubi etiam aurcas argentcnfquc (htuas fibi pofitas 
locavit, Itrudura magnificcntinimum ; tum Bibliotlicca Grxca &La- 
ttnd ornatillimum ; tum tlonii opulcntillimura fuiflc tcmplum hoc, tC;-' 
Ihutur Authorcs i tam InnsconJkUos ibi convenille de litibus ambiguis 
dirceptatiiros. Hujus T^npli defcriptionem fide in Pi\ ] crtid. Infignis. 
ApU» &it iUe Ddphicus , dequa^tdePlim 1. 34, & p. Apollo ctiaiti. 
Cbonigus , & Mttlarum dux vocaBatof . A fimulachn%^M.#0¥ais ej us 
diverlis , quarum una apud Spartanos 4 auribus , & totidcm manibiis' 
effic^ta fuit ,diverfa Apouini dDtigere cognomina. A{K)11o Sandaliarius, 
Soliinus , Tortor, ThuicanUis & Diadcmatus appcliatus fuit. Sunt & 
plura alia in vetcri iulcript. ApoUinis cognomina. Alia etiam iiU 
Templaextniftt. Myfticas proieslco^omiiuim ApoUinis, qaxa ^bur 
larumde eo contextarum interpretariones addiixit Porphfrins olim. 
Ubioqui5o''confcr;Lv;rur , de quo Servius quaedam mutuatus eft. InteT' 
qufldrupaies lupu$,Tcmporis inftar, voraciflimus; intcrin'cda,Cicada ; 
inter avcs, Cvrtnus, Corvus , Gallus , Accipitcr ApolHiii dicabantur. 
Scd & /Egyptii lub Accipitris fymbolo Olirim, qui illis Sol cit , intclH- 
gcbant ; quin &: divinis honoribus acapitrem prolcqucbantur ; quod 
*prilas temporibus ex ienotis/iegionibus Thcbas Y q"* erat iEgypti 
primoria urbs)jfld Sacei&tes UbiumrubrisUteris confcriptum attiilit^ 
in quo &crorum ritus continebaotnr. Vnde fadum eft, ut Sacraruifi re- 
nim Scriptores apud cos pUeumrubmm uiia cum Accipitris ald gefta- 
rent: lcJ h Saccrdotibus & •Nomotl.ctis commcnta hujufmodi edita 
fuifle, novum non cll: ilhs qui hiilorias caHcnt : ut levius tamcn pccca- 
rint , qui ritus liu^s ab accpjire (e habuiilc liuxcrint ; quam qui a prxllan- , 
tiori naturi, mums authoritatis tamen , uticgibus , iive ritibus iiiis iode 

cdn- 



tiS D E R E L I G I O N E 

conciliaverint. Inter arborcs Lauras ApoIHni facrsi fiiic , quod praejfagla 
inde captarentur. Si enim in prunas conjecla , magnum ex ih ftrepitum 
ederec, tauda portendi credetxinc veteres ; iin nulium , aut parvom , in- 
fsaiihat, jQui etiam Lauro Gbi ttmpora devinciret , in ibmDis vi^irum 
^us m , MflB cupiat, veritatoiL Quin'& Hefiddi iiMiei^s tk » Loa* 
rum^t^^ «i^ if^vetm^jMii, FtBC cciimiiOD Pbecarum cancum , 
ied Triumphantium iniigne LMttmti quam camen ingremio loris 
M. deponebant, quafi ilU vi<^ioriam acceptam ferrenc Romani Impera-' 

'tores. Palma Soli five Apollini quoque lacra fuic arbpr , ut lulianus fra- 
peracor ceflatuc, licec iiiam ab Apoliiu^ proceiliile veiic, neicio (juo oh)* 

'doLibanius. ' " * \ * / ^ 

Dlanas cres fiiine olim , narrac Cicero 1. 3 de N. D. qaarum ana 
macer Cupidinis ncnnati j clariflima fiiit illa , cx love & LaK)n4 
nata. Hacc foror Apollinis , uti Luna Solis dicebatur. Etymologtam 
nominis fupra adduximus ; ncque enim placet quod Diana quaii Deviana 
appcllarecur, in iylvis /q. devia , vel errans , vel m Cslis ipfis. iig^Q. inter 
omnespeos Dea^ae lid ftfidte/lta caiHffims peili^^ 
Jptaris Knkn magis qiiAnviri. Diana haut aliterac humana^ vidim4 pla<* 
caripotuit; Cervam tamen fupDoiuiile loco Jphtgenue d^cictir j ied at 
ipia Dcas Sacerdos poftmodum eiiet ; ut plurimum tamen Dianas mafta- 
bantur homines, iea prascipue in Tauncd re^ionc j cujus incolx advenas 
omncs , fed pr^elertim Graecos Dianx iacrificabant. Quin & Paufan*. 
in Aehaicis referc, apud Pacras quotannis virginem & puerum , qui far«» 
jDsil^ eiienc pmftuiriADft , DifflUB immoktos fiiifle. Doe hiQiis imu- 
bchrumabIphigen{|,quodfTac«9mfinm Oieftem advenam iacrificarl 
nolaic , lignoium fafce abicooditam, ad Ariciam oppidum non lon^ it 
Rbma fcrebacur ; ubi diu raos hofpitum immolandorura fervatus fuit : 
iedcum poftea Romanis Sacrorum fsevitia difpliceret ( quanquam iervi 
cantum ad aram madarentur ) ad Laconas Diana transferebatur , ubi 
v«rbera folummodo adoleicentuli paterentur , ara Deas eomm ^guine. 
tiiitam coniperfa: Poftea c^rvi vel ceivaB folooimodo immolMi» 
&ere*: nncie in omnibos DiaiiaB &nis cervoium conuit thc]^s.iiifpen£|. 
?idpbatitur. Pogcas hinc eciam Dianae currum cervis jugalibus cra» 
^omfuiile, cradunc, ^cincerillos Claudian. Prolixiorhac in rc fiii , 
ui conftarec quam immania & impia Sacrificia fub religionis ob- 
tentu ^ Sacerdotibus excogitarentur , quibus id iiudio fiiit , uc mor- 
taiibus iocifi fuaderecur , aliquos Deos noa niii huamoo ianguiaeL 

^ • . ; pii* 



. Digitizccl by Google 



G ^ N T I L I V M. ' lap 

guine placari poflej haud male interca cum illis adum cHc qui imnaola- 
rentur, quum Deo curgm totius ipccici gcreuti, ita oblati eHent. £t qMl- 
dem Dlarta pflrturieatibiis pnefid credcbamr i aade earum Teftid[iCii|j| 
HiiMrconKcnita fiiiile , tradimt yeteies ; ita ut ipfi etiam inde ;^iV«V« 

vocaretur. Sed non cervi iblum , at fteriles etiam vaccasDianaeimmo«. 
" lataefuere j Dianaefimulachro perid temporis (lcrilibus vaccis vet^;. 
quandoque ctiam albo nigro. Simulachrum Diana: crat altum , ma- 
gnum, vcllc adralos ulc]ue coiuc<flum , facic juvcnili , virginali afpcdu, 
iiexteri ardentem tacem pra;tcrebat , liaiiba aicuui tcaebat, la^itta:que 
exbumeris pendebant. Alii paiilpal|cer SimiilacfTiOT ejus ddaibunt. 
Diana quoque B^iw/za^nf, q n a(i4ljc)S virgo appellatafuit y^Pj^imM^ S!*'*^ 
^ abCXtfiheo vmytfif , & ^ Gdiim» d«(ffT<i^ , <}uod vemi^ ^iaoenip 
crederetur ipfa vei)atrix; hinc omnem lucum Dianas ^cratumfuiilc, - \ ' 
tradit LuCl. Plac. /. 4. TJxhaid. Vocata fuit intcr .^.gyptios Bubaflts , ab ' 
oppido i£gypti nobili ,undc ctiam iacracjus yiw^/M appcUata. Ilujus 
ianum in Creta viiebatur : Templum quoque illi in Avcntino moatc 
Romx extru(flum ftiit , tum etiam Caeliolo 6c Subuni : yctuftiirima^djj^ 
idBpk»Hirpanid, &'AulidefaerB9 led celebeirimumJ^beiSi^ • 
ui priicis fcripcoribuspa/Iim, & A6t, Apoftol. videre cft. Heic quoqup 
de Sole & Luna , qui nliiRhco: , five Magnas Matris, tk HyperioniS^jut 
Diod. Sic.l. 4 iiabet, qaapdam dici poileQt , iedbsc ^ciic fW.Ml^^ 
• . ....... 

•■ • . - ' ' ■).■•.;.■' >vrr^ 

^Menurius. • 1 .•■..| 

MEteiirios quinque fiiifle , docet Cic. L ) de N. D. inter qoqi . 
celeberrimus lovis &Mais£liiis. HunccumMinerviconjifnacet 
aimt Tcceies, non conjt^o , fed communitate ftudiorum : bic DeonHB 
jnternunrius faabitus fuit ; Literas porro & Muficen, Palaeftram & Gcot 
metriam invenille dicitur, & Eloquentiam docuille : led praefertim iE- 
gyptiis , apud quos fub Ant^is nomine colebatur , uti anteadixioius. 
Meicurius ab anriqnis Germanis prsdpua yeneratione cultus fuiti ciu ^^['q^^ 
.«ttam certis diebns hmnnis boftiit litare &s . h^bdTant : .bic .jgiipw)» 
jWappellabatur,andeniosfiiit , ut .qui ali^Dkl;initincre rqjjeriffifj^ 
C mm n tm Deo yciba quaedam pradSuetgr^ tanqBaiyn«pert3B.rci conjfciojs 
x^uum prcTcfie crederetur: quapropter in compitis civitatufn, 4c 
in iriviis iili olim erigebantur ftatux ; quas Hertnas vocabant antiqui^ 
-haice pro foribus domorum luarum liabuere Athenienles. Simulachrum 
4^ ttuiquam notiilimum omitto. DelubriMereurii apud /Ethiopas 

CQciQiiiit Bii«4..37« HojHidnaegto, totideai wdkx^^m^ gH«da^^, 



Digitized by Google 



rj6 D E R E t I G I G N 'E • 

Templum Romae fiicre. Mercurius ctiam Cyllenius di(5his , & Camil* 
lus, quod Deorum miaiStcs eSkt , &c iubcerraueus , (^ui idem ac Jnfh»^ 

' ' ■ ' ■ • Mmerva, 

Mlncivas qmnqaefoere , ut Ciccro habct 1. 3 de N. D. hanim prap» 
cipua de lovis capite nata ferebatur. Haec prudentiae & belli Dea^ 
(akationis armatae quoqile fecundum quoldam inventrix fuit. Et lani- 
ficii ufum monftrade, & lanas coloraile fertur ^ multa eciam alia docuic , 

* «deoikofnfioesiffiDfdbdmiuppliGa^ uidectiimjaM^i fiwwdtfti 
'^j.UtuA cam Mefcariocdajuiidsij ideo Qtriqae Deo «ncomiiiiip^ 

* erigebamr, Sc communis ftatua, Hermathena ideo dida. TemplumtjH 
antiquiflSmum in Arce Orvinii extrudum fuit. Tcmpli Minervas 
Aflre/fiac, fed deflagrati, meminit Her. 1. i. at Miner\'a2 Pallenidos 
tcmplt apud Tageates 1. 9. 6c in Sigaroj &Oraculi ejus apud iEgyptiosj 
quin iSc plurium Minervs templorum paflim condicorum meminic ideai 
wr.MmemB quoqiie.tcmplini M: Lendi loiiikB Rliodiofiim, &ia 
Sttde^'&;ls Capitolio dehibrum ejus babebemr. Fuiteciam fUMQStem^ 
^lum Minervs Medica: , 8c aJiud Mtnem AnnMMf , atcm Chalcidmm 
Cathliaa^i In dclubro Mincrv« Pompejo M. confecrato fervabatur 
Breviarium rerura in Oriente ab eo geftarum. Minerva alitcr Fallas 
appellata fuit , cujus fimulachrum fuit celebre illud PaHadium , quod 
non iblum coelitus delaplum, iedhaftam vibrare, & oculos motare tere- 
iMmr; oiitemen neqaeadiiitueiidum a]k'pa(macceilus,iiifivii^ 
Vefiali, qiiae illius cnflodias raaBfidebttor. Hnic, five MinetV«,temi»iiiit 
in Aventino monte antiqiimimaffl extrudum fuit. Minervam Cfffidilenf ' 
Cicero domi fuaj privatim coluit ; quam poftea abiturus in exilium, in 
Capirolium dctulit , & conlecravit. Hujus in facrificiis mundae Fidimje^ 
adhibcbantur , quales eflenc agna cnndida , candidus caurus , indomita 
juvenca auratis comibus. Inter aves nodua Minerv» &cia ^it ; quare 

. ^ulUbi MineMimajgo innomifiD8tleaIiquooecnitnrid>lno&mnoii 
ejusgaIeaBiniideat.lnfi. A0«p^>«3oodejusnoiM repen* 
^ur,itaHom. «^- yhoivxSmt A^^vri. Medufs caput et^m iaclype^' 
vel thorace ^ftafle, ferebatur ; fed ut Vidoriam itafignaiiet : ideo Pau- 
fan. in Atticis fcribit,Athenienfes Vidoriam in pedoreejus cum Medu- 
-fae capite infcuIpiiHe. Quienam illa Medula fuerit , etiam pueris notuno. 
Interarbores OleaMinervs iacrafiiitj cujus eciam mventrix eifedir 
nMasxa : nnde eftibiafie qnod Hdod. in TeipfidL fiadlMt per altqiiod 
^empus iAjifai , fre ofcas nnflifai tufi apud Aikniffiilqi fBife, ^ . .1 



Digitized by ^ 



t 



POft IMSiiefvam flccedimiis id B^ari» > 
cicur> (icut illa fine Matre ; qninii^emai 9 nci flntea disfmis , luno 
lovi invidifTet , quod filiam abfque fe peperiflet ; ipft quoque finc il* 
lius opere filium edere voluit : hunc in finem floribus quibuldam ufa , 
quos ei Flora oftenderat, ut Ovid. refert. Hunc in Thracia peperit lu-* 
no; iadeejus incolsMaicem impenie venerabantur : aliiexIove& 
Enfo^MattemefleiMmmvbliinti Actnacis veram lifafdy1iijii|rt hiw 
Tmadbos 8c Sqrdiis erac. Heroa. lib. 7« per hunc SeptentricSaBiy^ 
jNilijarareiblebant. Sed Aiabis. PetraBX incolae , qui Martem aeqiie 
venerabantur, fimulachrum ejus fic efHngebant : lapidem nigruna qua- 
dratum quatuor pedes altum, latum duos dedolabanc , nulla aliafigura 
expreffa. Alii eum ica defcribunt , ut armatus afpcdiu ti uci cllcc , naa- • 
nu iiaftam atque flagcllum cenens , currufquc ejus ^ di^bus cquistra« 
heremr j quonim miHS ISrrar , aHi» TflM^ appcUaredis quos:FimiM 
bacdnans ubique ptsBcedeiet. ExMarte ("niii fbrian ezejus6ccrda* .* - \^ 
le ) Romuhminatum efle , credebant Romanl; illum eapropccr fum* 
tnopere colentes. Antiquiifimum Martis templum in Campo Martio 
fyit , unde Campus ille nomen habuit. quo in loco eciam comida 
Centuriata habebantur, copixquc confcribcbantur . uti in Dionyf Ha<p 
licamail* viderecft, qui^tempU cjuspervccuftimcminic in urbe 5ir»4.* 
nec non onodi ejus iti Tmhu' Bfe l^&tis Oiaculo apud iEgypdos an- ■ 
ie»)ociidinnitetf}^lS6u^^ etiamia 
Capitolio. MaxiQllitoa«pitiKaaill^^ 

Marti Vkm dedicatum ; cujus maonificentiam cclebrat Ovid. lib. ji 
Faft. Secundumetiam terapluiii Marti Vltori, livc , (utipfe dici vo- 
luit ) Bts-ultori^ in Capitolio erexic idem Auguftus , ob vidoriam k 
Parthis reporcacam ; iii quo etiam eorum figna fiiipcnia eranc. Martis 
Gcadivi magnum & ehaaos templum extra Vrb^M ^PP^ cxEQir 

* • - • "Belhnd. " •" ' ' ••■• • »•-- 

V 

.1 

VNa cum Marte Bellonam, ejus ibrorem,five uxorem, iivc utfam- 
que, apponere heic placuit. Haec a:dem habuit in Circo Flami- 
nio, incra quam dabacur Senatus Legacis excerarum nationum , quas in 
yxbemadimcieienAlebtac.RoaMlii : hi^cis jDese facei^Qtes -^iil^i^ 
locad^iitXeaiiUiaoiishabec iM^b^ oMkViim^H» 



Digitized by Google 



i^t 0 B Jt B L I G 1 O K B 

no, Ccd proprio iangaine ninKieii placafent j Sc fiiientes mdae vatidiMf 
baotar» fet (jiciioftris plafiec J.effittiebamur, & infinicbpit. Hane 
Mazcuaari^imiiu&fingitStacias: . ^ Jt- 

. " ; » ■ . . I rtgU atrs jugaitt 

Smgitiw^ BeUona marM — — 
Caefar fcribit Cappadoces eam tantuni veneratos falde , ut ejus &ccr- 
dos.i^cuQducn^Keg^Iocumteneret. Hanc eaadem acMinervam fa* 
^iHofrnpqnuUi } <pa9 OMgBTeiijiiiiiliscftiententu , qaam Apukji , qui 
^lfsiiaBL Duman», toioaem» Venemm, Belloaam ftamit ; vel qiddeni 
. ' ^oftinimi viri 3 qui eondem BdUonam ac Lanam iblam efTc coniendit* 
Ante Bellonae fanum columna quxdam extabit non admodum magna , 
BeUtcA CUmnnA ^ Romanis vocata. Nam quum in aliquem populum 
bcllum inferrcDt, poft lani poicas patefadas , alter Confulum accede- 
> bat , indeque iiaitaju jaculabatui verfus eam paitem , ubi hoilis eilct : 

- ex eo.tozipore beliiyn denuiKiatuminteliigentes , fed 6c xisSk Fedalem 
adhoftuim didQoes ali^banc, qui belU^caodlis narratis , haftam ▼erfiia 
coramcaftiaconjicefet certo quodam ritu. BeUonx PaUiiis. contra- 
ciiiminimenl Gcntilibus pofteriorum iasculomm putabatur , quod im- 
plorare for/an fblebant , qui Bellonam infcftam habuerunt. Caeterum 
de Paulb inter vetcres nulla, quod Iciam, fit mentio. BcUona dcpinge- 
batur fpariis ciiuibus^ armata facc, aitcra maim iolccm , aixcra clypcum 
geftaos. • ■ . ■ . i . , M^-, . • • ' * 

« 

\T l^riam qaoque com Minerra enutrittm , ^ in Deos idamm » . 

heic apfxonanw Etf iRotiianisreiigioie. cukafiiit, atque ica e^ 
fi^ : Virgo alata volans, coronam, vei palmam proferens : hujus iimU- 
fechrum pompae praeferebatur in Circo : In Senatu iempcr ara /^c?«?rAiff 
prajpofita erat,ita ut transferretur ca Ara in quamcunque asdcm,ubi ha- 
bitus eflet Senatus ; ut coiiigit Dempfterus. i£des Romas habuit tres, 
asdicuias duas , ludim etiam , ( qnema^iiodiim Dii ferc idiqui i ) & 
Aram. Amiqiiiffialiim^SitrMtdiqpto flocandis caftria 

aptifHmo ) nionte poiitum fuit $ viiebantur & aliaBejus xdes , vcl aedi- 
culaBin Roma : Vidoriam Capu2 velut Cumis Apoliinem ii]dai]e> 
tanquam malonim pnefigam, narnit CioeroL x de Divln. 

t-' .o . vi.;,:.;./.V-^ ' . \ : ■ 

^ OmXBlMm ad bellmn profitifeentes ( qaas laftiriaBffliA 
J\. CtebMtmV ^uartficiibant , 8^ munus gladiafiofium edebaoc , m 
/ i ^ - Pdm- 



Digitized by Google 



G B N T I L I V M. 153 

Pomponius Laetus habet. Aliis Nernefis eft vis Fonunae , haec culta 
fwtin Capitolio : illi quoque in urbe Templum tribuit P. Vidor. 
^ Av^nelMKde Diis cimwakcxmA^ancBdlo iive pnbeile , ii?e auxiliaxi 
€ifeiiciciMiir. 

QVatuor olim fuirre Vcnercs , ex Ciccronc liquet lib, 3 de N. D. 
Haut tamen antiquum ejus fuiile noracn , docent Cincias & Var- 
ro apudMacrobium: quod neque Griecum,neque Latinum,regum Ro« 
jnanoraffitmpore,Tdcabahiaa efe. Goojeaanm dodHffimt ScMe* 
aidenominisori^efupraattiiluniis. Hcctumgeneratioois volupta^ 
tlique ^ tum ipihis fbrmae extemx Dea ^ veteribus habita fuit ; adco 
atcam tribuere, vel adimcre cuiiibet pro libitu poflet. Hunc in ^nium 
fere Plutarchus in Symp. ejus hiftoriam five fabulam trahit j atque idco 
e mariortam perhibcri, ut Salis vis genitalis oftendcretur, & alia , qux 
inilLo Auchore videreiicet. Duplex etiam Venus ^ Platonicis iiacui- 
tur i una f?ama, five Cadeftis , ex qua Amor dmaiiscntteiit : iheim 
^meflris^ in Deas fdata. Mytfaologi quidam Venerem , lonoiieffl , Lih 
nara, Proferpinam, Dianam » alku^ue nonnuUas Deas idem numen effe : 
perhibent diverfafque ejus virtutes lub diverfis nominibus adumbrari : 
Jed myfticum horum feniumex Authoribus quantum licuit fiipraad- 
duximus. Statua^^m; in Paphofiiit , quse non humanam aliquam fi- 

furam praeferebat , lcd ita effingebatur , uc Conoides quoddam ellet 
afi , ktnm , &iotandmn , gradacimque iiideiB^dli^iiim affiugens : 
quod ftatu£ genus non {oVvVeneri obtigit , ied aiiis nununibos yeterum , 
^me iiib forma bumana haud iemper , aot nbique repraefentabantur.* 
Alibi effingebatur tanquam ^mari orta , concha ftans adolefcentula 
piilchcrrima, nuda. Venerem exeuntemmari (utieam Apelles pinxe- 
rat ) Divus Aiiguftus dicavit in delubro lul. Ca^faris , quac «V«rfvof*^'»> , 
ucrMmemer^ns ^wocQbAiMX : Vcnus quoque 3wA,»'fl* appeliabatur , cui P^A.jft 
Itf(nkq[aad«n€onieic^ filit , Templumque in illa Veneris. Vetu- 
fliiBmum ejus ( ut Herodoto viilaiir / Tcmplnm yenem ffMnue appel- 
latomfuitj&inAicalonePaleftinaeurbeextrudum; quodScythasde* 
peculati fimt, uti antea didhim. Narrat porro idcm Herod. iEdem ^ 
nrrts Cyprtje ex hac prodiifie ; quinetiam delubrum ejus apud Cythe- 
ram Pha:niccs , ex illa SyricE regione ortos, condidille , refert. Deum 
porroScythis iufenfum cx templi ejus direptione vSfftv^^Ae^etviWisim' 
mififlfe; ied qualis morbus ille foemineus fuit, non iudicat : nec juvac 
«xqoimB. I>eI>ealMcabAfIynis4/7i^/f4,e;Anbibus.^i^, acI^^ 

R 3 fis 



Digitized by Google 



m D E R E L r G i C N E 

fis Metra dida, lupra menrionem fecimus. Veneris tcrapli apud Atar-^ 
bechas quoque meminir idcm Author Hb. 2, , & Veneris Hofpitae sedis 
in Protei tafio, & f^e/ierts f^rmut ^ Scythis lubnomine yirimpafe cult£. 
iEneas Sc Trojaniquoquc in Italia appellentes, ante omnia aiia , Tein-> 
plum Vcner» cxtruxerunt , ut Dionyf. HalicarnafT. habet lib. i. Fuit & 
Templura ejus apud Zacynthos , & prope portum Anchife tum di- 
dura, uti etiam apud Leucadios, & Adienfes : ita ut vetuftiffimus f^c- 
tteris laltcm rranta; cultus fuerit ; qu2e an Amorem Caeleftem , aut vim 
Fortunn: CxlcfHs , autreginam Ca:li , aut fteliam Veneris nomine vo-» 
catam denotarit, ambigitur. Venerem in Deos relatam , non mcretri- • 
ces tantura, lcd pudicx etiam puelJ» colebant ; ut venuftatem, pulchri- 
tudinem 8c gratiam fibi apud omnes conciiiarent : fed Sc viduae quo- 
que fielices ab ea alteras nuptias precabantur:quamobrem Veneris fefta 
ab omniura gencrum mulieribus fumma cum religione celebrabantur. 
Multa Venci is cognomcnta fiiere: Acidalta Venus dicebatur(ut Servius 
habet in i i£nid.) vel quia curas injicit , vel ^ fonte Acidaifo, in quo ic 
Gratu: layant,quas f^eneri conftat efle facratas. Vcnus Ciuacimt , ^ ciuere, 
quod antiquitus pugnare (Igniiicavit , denominata fliit huic Tem- 

Elum conftruxit Titus Tatius Rex ; aedes & aediculae ejus porro recen- 
;ntur ab Onuphrio. Venus Lthttina ita appellata fiiit , uri antea dixi- 
mus , quod una eademque Dea & ortibus & interitibus apud Gentiles 
praefideret. In hujus Dese templo vendebantur ea quae ad funcra per- 
tinebant. Vencri Ltbemitue , puellae , quae excelTerant annos pueritise , 
pupas, aetatis fiix infignia, dicare folebant. Abna f^enm etiam dida eft, 
id eft, Sanda , five Pulchra. Venus Ferticordia dida , quod foeminamm 
corda ad pudicitiam converteret : deliocvideOvid. lib. ^Faft, Haec 
Graecis K\lA^^o<plot. appellabatur , quod nomen illi ab Harrmwa^ 
Cadmi uxore , impofitum fuit , quod homines ^ (celeftis operibus & 
dcfidcriis parum aequis , maliique cogitationibus avertere putaretur. 
Venus Eryctrta quoque dida fuit , ab Eryce , monte Siciiia;, in quo iE- 
c . neas matris Tcmplura extruxerat ; cui aedem in Capitolio dedicavic 
Q. Fabius Maximus Didtator. Fuit & alia ades Vcneris Erycina^ ad 
portam Collinam j Veneris Romanx , vei Veneris & Romae confors j 
dclubrum fuit in Via (acra : quapropter Prud. 

ftmHlgenuins adolentnr thtira Deabus. 

hoc tcmpium inter fineularia & adrairatione digna memorat Marcelli- 
f us. Fuit, fed inter Eleos pra?cipue , Venus n<e* , five popularis. 
Fuit & Vtaws Calva , ita dida quod ubi Romani ^ Galiis obfidercntur 
iji Capitoiio , muiieres fibi comas ad funes in machinarum ufum con- 
ficiendos abfciderunt , ucfde Tempium poftea in Veneris Calvx bono^ 



Google 



G E N T - I t I V ijy 

rcm dedicatum fuit. Statua Veneris Barbatx apud Cyprios vifebatur, ut 
' Akx. Neapol. habcc. Suidas (^uoque icribic Vcnciis iimuiachruai non- 
«ni^um«ffiial.|Qlft^ IteboriM i quod Rofnipiiis oUm 

indieribusjpmilciis^^irrepfic pfutitus , quo morboquum pilidecidereQt 
omiiBS, peoiiifim non eiaKMs ^ quaremulicres Veneri vota facientes » 
CK Deae miferatione impetrarunt , ut pili illis dcnuo fuccrclcerentt^ 
^T)ex (imulachrum indc ponentes cum pcdlmc 6c barba cffidum j ut 
Dcn, qux omnis generationis prxles credebatur , marem xcjuc ac fa*- 
minaiii rcprieientarec : ideo^uc luperiora corporis cin^ulo tenus ma- 
tis ip^dem praeiferre , inferioia toemiiis. Sed Diis fere reliquis 
Dtmmque fexum k vetetibus tribotimi luiiie, (upra ofteiidii&i% iib manr 
-ci aut inutiksSr aUqua ex pane viderentur : quod & Ekamentis ipfii - 
convcnire, ex i£gyptionim dodrina alibi didum eft. Inter Laoed«(»" 
monQH c]uo(]iic f^emrrs ^rmatie templumfijit : cujus COgnomenti ori^ 
.giiiem viderc ci\ in Ladlantio: de ca Aufonius : 

uirmatam yeneremvtdu LacecUmom laUas. ; ; 

' y ' Cm Vm^ Atmmtm m a ^ 

Cnmqtto te vici tempore, mtda fui ? 
Veneri Fichici asdem dedicavit Pompejus altero Con/ulatu : Inter 
•Gra^cos quoquchujufmodi nomen, lc. X;K5^c;p(^, ci obtigit,ut in Pau- 
imvi videre elt. In qnodam Faultina: numiiinate qnoqne cfligies Venc- 
.ris ccraitur dextra /^ftt/orMw porrigens. Inicv. cil Feneri f^ttirtct. Qui 
.priiiiaspofiooTade dicitur , Poftb. Xubertus , quia lem leviter (ine 
•OEuoregafliBiiii^iiqm e^ 
ut habet Plin. lib» rf , Cap.29. FkuH GettetriciTcmplum poluit C. lu- 
lius Ccefar poft pugnam Pharfelicara , ciquc fjx>lia de hoftibus dedica- 
vit; <Sc intcr alia Thoracemde margaritis Britannicis. Inhocremplo 
Odav. Auguftus ftatuara aeneam poluic Cxlari Divo , cum ftclla crmi- 
ta liipra caput cjus fuJgcnte , quia ejusmodi poft morcem ejus llella vila 
eft. Vide Dionyfl lib. 43. Appianum de Bell. Civ. Ub. 2. ymms Ttad^ 
dte «tifiubi fiutk^. Vrb.f . Vtaicm CaMtHike meminit Soetonius. IntetL 
fnitioesVeneriMyitnlii&tfo^conwctaruntoUitiveter^ ;ItaViig. 
Ecl. 7 : Formofti Vencri Afyrtus -.-^»^^ - 

Credcbatur Myrtus vira habere ad amorem conciliandum , & confcT- 
vandum. Myrti ramulos bidHs olim impoluillc Gra:cos, ex Eurip. Elc- 
•dra coliigitur. Marmorca porro aliqua vetcrum /epulchra oftcndunc 
J&oremiiiiire coronas myrteas iliis imponere fortade quod Lihuma 
A^niMr iiiortuorum curam gerere putaretur. A Myrto quoque. ^^yii» 
Mff^^^J^ljxu^^im, appeUari videtur^Coiivemt.Qptime exoqrcpMP 



1^6 ' D E R E L I G I O N E 

-forma: rofa, quae Veneri etiam diaita; uti enim niliil rofa magis gratum, 
iu oibil minus diuturnum : de ro& alba Veneris ianguioe purpureo 
cQlofetuiAadi€aacP0dCA VcaenaddiiaaarCj«jfw^ 

Offide. 

CFpidines tres fuerc , ut Cicero habet lib. ^ dc N. D. primus cx 
Mercurio & Diana j fccundus ex Mercurio & Venere , ( qut 
praccipuus videtur ) tertius (qui Ameros) Marte &c Venere getiitus. De 
dpiaine Poets pi^fetim punim , de quibus nihfl atdnec dir 
cere. Sed neque dirinum ufe Gdmeni Anoiem , queoi obique prx- 
ftrantPhikilbphiPlfltonici , prolixius heic tradabimus $ qmm pturi- 
iDa de hoc argumento in Mfla-l. Fidno videre fic. Inter veteies uti Cit' 
ftdo Amori favere, ita Antcros in connarium ferri credebatur : iedalii, 
tum maximc Porphyrius , apud Cartar. contendic Anterota mutuum 
Amorem eiTe : ita enim ait : QHtm Cuptdo mfans parum coaieret , FeuHS 
Themm Desm etu/ulmt, <jua ilU rejpondit, CMpidim Amerota mcefpntmt ejfe ; 

rep eai m mr weet y mfwimmm^vkigmdem epe nm h ^ Hmc Jbtterosgeui^ 
tm i fmpixdum nato , Cupido MdeUfierecoEptt^ ^ tUu expUcare ; c^ho- 
ttes jinmres pr^efins ej/et, Cupidoproceriar & formojior , illoalfime <pu^ta»efie- 
re videhwtr. Sed quis non h£EC inteUigit ? Philoftratus Amores multi- 
plices facit Nympharum fihos. Apulejus eos pueros c(Te candidiilimos 
tradit , ^ Ca;io delcendentes , aut c mari emergentes. Orpheus duas 
januas in Cadoefle perhibet , pcr quarum unam antmi e luperiorib^s 
jfld wSfsUm dc fce ndenent j per attenun ^ contiaiab his ad .Hla afrca- 
<deieDC. Simulachram Cupidmis, i]nia notum cft» tnudeo i taraeifi tum 
ejus,tum Veneris Matris noD imatBntiim modo efHngerentitr olim ima- 
^ines. i eroplum huic numini niilhim mi\isiC«dilmi iUmmm» (quod 
iciam^ traduntvetcreji. 

- ■ , • 

CMmbe^ fiamdDa» i|iioiaam , Bacchi &Veiieris fiBefdete; idS 
eas lovis & Eurymones fih"as e(Ie volunt ; alii lunonis , alii alitcr 
tas natas eflc fabillantur. Ciiryiippus Gratias paulo juniores & pul- 
chriores Hwis efledicebat, idcoquc Vcncri comiccs attributas. Alii 
caidem Haroi ac Gratias Itatuunt. l iarura munus fuit , uc homines in- 
ter fe c^ig^tos continerent , beneficiorumque memores cihccrcnt. 
&icerLatie£emomo8duaatantum GroiU^Kxcy ut Vms&m. habet, fed 
Inmi^ Adtemedet, ties* ift ab Heiiodo im nowinantur , Euphrojyne , 



Digitized by Google 



G E N T I L I V M. 1^7 

.quashilaritarcmfignificat j /^^/4/4, quae niajeftatem & vcnuftatem ib- 
nat ; Thalta, quam florentem reftivamque interpretari licet : his quai'- 
tam addic Hooierus» quam Fiftbtmm Toait. Vulcani quoquenxor 
illt GyvsMiuit : veniin tres tantum &muit teceniet Seneca 1. z de Benef. 

ninearum imagines quoque defcriptas videre eft* Templi Nmt dicati % 
in quo Ar.i Baccho pofita fuit, meminit Athenaeus. Gratiarfm tcmplum 
in media platea conftrui folerc , docctex Ariftotele Alcx. Neap. uc 
homines beneficiorum acceptorum memores pafiim Hcrcnt. I Ix Qvx- 
ok, Char$tei appellabantur. De hi$ Scrvius : Nudx iiint, quod Gratia: fi- 
.jieiiicoefle debeoc; connexe, quia indifloiubiles fffl^ijiCeft^Quod 
vero una averia pingitur , dux nosreipicientes, hasc iatiO '« qiiiaprai" 
iedajknofaasQiadadupiaiblecxeveitL -y^ 



ADonis quoqoe Veneris minifter efte iingitur , teftc Servio , qui ait 
veceres lingulis Diis inferibfifi poccfiacis miniftiofiaddidifle, qc 
yen^AdonioijDinHiViriMaiDy&c; AtqMefa^cdef^wfn^&cjusaA 
ledis^ 

POft Vencrcm Bacchm heic proxime fcquitur ; quinque Bacchos {:ve 
Dionylios enumcrat Cicero lib. 3 de N.D. primum e love & Pro- 
ierpinanatom$ ledindumdNib^quiNtfim^iatereiniflediciturj ter* 
tinra Oa^rio patre, eumque s^em, AfisB pnefniflie, cni SaMa fimc in* 
fiitnta f quartum k love ■& Luna , cui facra Orphica putantur coofici • 
quintum Nifb natum & Thionc , ^ quo Jrieterides conflituti putantur. 
Poetas illum ^ lovc & Scmele natum tradunt, quibufcum faciunt Diod. 
Sic. & Eufebius. Nomcn Dionyfiui e love Ny/aquc componi dicitur ; 
ubi, vel quasnam illa Nyla fucrit, ambigitur : pUiresenim iiiere Nyis ; 
hancincef Phoeoidani & i£gyptumcollocat Diod. Sic lib. 4. cujus 
sn antro Bacchum k Mnfis edncatnm ihifle, tradit idem Diod. ' Hic iios 
iolum vini vineaeqne anthor fiiit, Sepotusex hordeo coofcdi, qa«9m 
HOnnulli Z//^;/»9 vocant Orbem terrarum obambuljins non eteiciw 
tum tantum hominum, fed muHerum fecum duxit , iniquos poena mnl- 
dans. Antit^uiflunus fiacchus clariffimo Voflio vidctureilc Noc , uc 
alius tamen lit Oiiris, ah*us Bacchus , (ivc Liber ille, qui expcditionem 
Indicam fiifcepic, auc magis ftride loquendo, Arabicam 3 quam tameii 
Indicaai mcap, hanr minim eft> PniaenimtGixa$0iiiiies nkia Me<ti* 



if9 DE RELIGIONE 

terraneum fitas, Indiam vocarunt, five intra, five extia Gnngem. Bac- 
chus hic Arabicus , Mofes fuit , uc poft Sanfordera noltratem placuic 
clari0imo VofSo. Pauca ouaedam ex iupradidis Autboribasdecer- 
pom, quaBremexpediint* Nbs MolbiiTDcamiisLegiflatorera iUuin 
eximiom j Orpbois Libenmi vocat MUluf ; lieqae obflat quod MiVbef 
ihidem dic2t »ff*iw4im6BrmiHMiimre9^^ : nam Dtonjr/Ui, {ive£f- 
ifer, iexum habuit utrumque : Akstandfer Polyhiftor ait mulierem fuif. , 
fe nomine A/ofa, quae lc2cm tulerit ludsis. Bacchum etiam habitu foe- 
mineo induerunt interdum pnfci , ut apud Philoftratum in iraag. A- 
riadnae cernitur. Sed Porphyr. ut Euleoius refert , vult Bacchftm foe- 
mmeobitbiciibidiieiim, & coroutum fiiifles ut in planris duplicem 
inefie viftotem ad frudus ptodacendos, mafctdt (c. & foeminas , often- 
damr. Z«f«rdiciturB</MfrM(, BtnMter .- Filia.enim PharSonis iecunda 
mater videtur Mofis ; nam ita habctur Exod. 2, 10 : Adtor. 7. ubi 
ctiam dicitur Mofem inftitutum fuiile omni do^lrina & lapientia JE- 
gyptiorum. Formam egregiam Ltben laudat Diod. Sic. liD. f . idem 
de Mofe refert loleph. Antiq. iib. 4. cap. c. & Trogus five luftin. 
BtfL Pbib 1. 3^. Li(fer educatus in N^ia, AraoMsmonte, ied Nyffus in 
Chfon. Alesuidrinoeft Sinain Anbia , abi Legemiiiamtulit Moies $ 
unde etiam poft 40 annorum exilium in ^gyptum redtitjfed & exih'uni 
Liberi memorat Plut. de Ifid; & Ofir. & Theodoretus. Poffc cxilium 
guadraginta annorum Mofesex iEgypto educit IfraeHtas. Lihernm pro- 
ragifle in mare Rubrum , harrat his verbis Nonnius inzoDionyliaCa 

^hpidmtikmvmftdilmfttgim imtmfnlMtifiM iti viator , fiavMm ntiri fibHf 
fiM^stm maris. Egreffas boc mare Moib varia pnelia cam ArabiaB 8c 
vicinis principibus commifk. Z«^eriam,atex Antimiro Diodoms ha- 
bet 1. 3,in Arabiam cum exercitu (iio venitXiW, uriantea dix(mus,cir- 
cumduxit exercitum non virorum modo, fcdmulierum r Mofes totum 
populum Ilraehticum ; in quo viri, foemina!,&: pueri circumdudi. Or- 
phcus Dionyfiira live Liberum vocat 9*.c,uc<:po3cv , at Molcs ludasorum 
ersit L^iflator ; cui & JKtjK«K» J^o-pv tribui videas ab Orpheo, ob du- . 
pUces Decalogi tabuks. UMf vd Dionyftu in bymnis dtcirar wvpo^if ' 
, Tkttri frotttem h4tm , & wvf^i^f ^ 74U»y-«pm, & ««c^^o^jp^ 
comiger : AtMotes, qnixlradii deejus vultu relucentes, radionim 
imngincm prasbcrcnt Tnterpretatio vulgaris S. S. vertit locum Exod. 
c. 34.29. quod corn'tta elli^t facies Mofis j fcd Ik Pidorum vetus confue- 
tudo eft Molem effingere cum cornibus binis. Mofes in fbhtudine Sin 
rirga feriens dePetra educitAquam; hocquoque in Liberi Or^iis 



Digitized by Google 



O B, N T I L I V Mi 

Itejir^ientabatur j at cognofcere eft ex £urip. in Awobtf ; Torba Ladad 
ttddiufunn 

*thyr(iatt ^tu^dibH ilctiMMt ittnnifHt PetrMt. . . 

A ^'^J' l"""^ ^^W»Pfi^ ^PPiWpPilW^ I^WW^VfWp WWW^f^WMwW W9WWw9nw^ 

jiqtticmfilirt tttuU hmmff rofiidHi* 
i>eus populo liraelitico ferpentes iramiiit ignitos, qui multps HCCabiBCi 
fed pcrnitudine dudi , Moles Dci juflu anguemerexit aeneum, quem 
qui confpicerent , fanitati redderentur. In Liberi facris caput cin- 
gebant ierpentibus BaccliaB , ut in £urip. Bacchu y Catull. &. Clem, 
Aiex. Admon. ad Gence» Sc Arnobio lib. $ videre eft : babui^e 
Molem fideiem comitem , XMdidum, in S. S. KM HebMici oMVf 
&d Llbeii ibcius erat cdnis , qui Panos donura , cujus prsmiam edom 
• enc Caelum ; ita Noimius t6 Dion* ubi lAmm £c loquentemiaft 
MWMi.adducit: 

^atiAmtibilahcrrum (Tgo ■ ■ • , 

^eferammfttHom poji Sjnum,Jiei/am Aldenef 

t/Ethiris eivemtfftt , fielSsmidtknlticemnit t&ciam « 

Tr0peCammfri$rm,$nMmm&mmmm4mreMaSy 

Racemi ia ftmtatem jaenlam a te fplcndercm. 
Moies perduxit populum ad temm JneUe & iade fluentem : aqnd Ea« 
nptkkMacchi^ legicur: 

FUut vcYo latie Terra . ^ 

/7«rf ettam vim : Fltttt & apnm 

NeUare, Syriaci veto m Liham fmwu» \ . 

Seddehisfatisfuperque; nequeenimmaknm ie&it ea addnceieqaii 

Gonfinxcrint olim iive Grsci , five alluferint alii , qucxmm nobis meri«i 
to fiiipeda eft fidcs^ De diitindione intcr Bacelmm •/E^iam, qui 

Ofris quibufHam vidctur , & Bitcchnm Twbamm , cnjus lacra Bacchi- 
cis ifigyptiis limilia, vide Vofl^. lib. i de Orig. & Progr. Idol. Bacchi 
J ^etK^Hv y id eft,ululare, vel incondue ckntare , didi. Cogno*. 
nienu fuere : lacchus , Lyans , Lemem , Ltcmes , dc bi^ Auibu. £p. 2^; 
Oej/giameSaeeh/mtftfmi 
K^fim^^fjptnspmmi 

Afjjl^ Phanacennomkmmi . „ 

Dfonyjon Indi exijiimant i 

Romana facra Ltberttm ; 

uirahica Gens j^donetim i 

LHcamacus Fantheftm, 
Qui pluradefidemt , adeac Ovid. lib. 4 Metam. ubi ramen nulla Bacchi 
BMiMi meDCbeft; quemicaappelbri contendniic ilonnulli, quod 
Cberas* fecit B.0Doci« ciyitates : Anc & ^ Bacdii cogpamenta , 



14»» IX B R. E L I G I.p N E 

j>N%. Bf fcd qux lubens prstereo. Baccbus.ex Scaligeri obfenratione, commoni^ 
ar^ cum Pioferpini colcbamr ; quin & inter Deos inferos ab Aftemi* 
doio lib. % Oaciiocr. reooiftnir. De in&sds B8cchi£i£ris, qiMB Bmduh 
00li4 dioebfliitiir , plurimacdidemiit oUm tum Hiftorici, nim S. Aimift* 
deCir.Dd» iiimPoeuB»acpiaifeftimCatulliis, ttbiinter alia £ iis-. 
loqtteoiait: 

Orgt/t (jtiiC frHflra CMpitfnt anMre profam. 
Bacchanalia h Scythis improbata fuille , Her. Hb. 4 author eft : nega- 
bant quippe credibile eile Deum iaveniile quo homines ad dementiam 
«digantur. Saoa h«c in qoantam abolita fuerint , tandem in Italia , in 
quantum etiamaliquibus conceflfa, ( quippe generofi quiddam in Dio* 
ny(kcis,fiveBaccnifdUsfiii0ctenatiirDioi). Hal. lib. 7.) narrat Li* 
viushb. 3p. Dc qulbus etiam qiTsedam dicendaeflent ,ni(i obftaret fa- 
crorum inlania , «S: oblccenitas j quaraob caufam extraVrbem ccle- 
brabantur quondam , ut Herod. habct Hb. i . Haecigitur (llentio pras- 
tenre latius duximus. Si cui umenhscplaceaot , yideat Herod. inter 
alios Itb. ab, & Soidam de Pfaattis UMttentem. Delubmm Bacchi litteri» 
A%riis oppleram memofat Herod. 1. 4: &templum e)us in Samo>Plin. 
Mst.iiift.Iib. 8, c. 16. InterRomanos Bacchi templum viiebatarte» 
gione 2, Liberi Patris xdicula in reg. 6. Simulachrum ejus tum pueriy 
tum viri , tum fenis forma cffingirur , Panthera ut plurimum prope po- 
lita , quae illi lacra bellua fuit , iicut etiam alinus & tigris. Pl. hb. 24. 
Bacchus haut minus quam Apollo Mufarumdux habebaturj unde Poet» 
eriam haut minus hederi quam laoro coronati incedebant. Hedera. 
cnim ( quoB GtiBce XrAri^ , a zwff^ ideft UMmafg diqmd Mpttere) fi- 
cutfeniMiUa qos arandini iimtlis Baccho&cra mit. Baccoum pri- 
mum omBium Elephanto ve<3um triumphaffe, tradunt veteres. An 
f ero inter aves pica iili dicata fuit , ut Cartarius vult , quod in trium- 
phis cuilibet tiis crat triumphatori probra omnia objicere , dubitari po- 
fieft; quum iila pica; garrulitas ebriis dicacibus aeque ac convitiatori- 
bus in pompa t^iumphali convcniat. Suidas eundem rrutpum 
.. Saeelum dEk fcribit ; ahi Bacchum Priapi patrem efle Tolunt. De 
VimmBiidbti alibi dicetur, nbideezpiarionibus Tetefuin. Bacchi co* 
inites foere Silem , SMdue ,Lerjcc , Thij^e , A^meUkues , Ni^Adts , Sxnri , 
BMffiendes^ NjmpLei quorttmbiftoriameoanenty quibusotiameit. 

CB^s , qu2B Saturni & Opis filia , non ^ Gr^tjCis fbhim , &A ptiam ifc 
Roittuuscttltftfuit : deed Virg. Georg, ^ ftribis: 

2W»t 



Digitized by jle 



GENTILIVM. 14« 

TrimACeres ferrommnlttverttreterrdm 

' » /njiftutt, 

-fieOvid. deeadem: 

JCWmtm\rWrw9 mmw tmrfm^ mmfnfwf mnmv» 

Trimd dedafruges alsmtntacfiit mituitefnit 

Trima dedit leges ; dreris jiint omma munns, 

' Ceres , ut quibufdara placet , LtberA dida cft : (cd obftat Hcrod. lo- 
cus lib. ($, ubi ait Poftumium acdem Ccreri Libero & Ko^ij vovifle : 
K«(i] heic vertitur Lthera. Libera autem, ut Cicero habet Verr. 6y 
Ptoierpina putabatur j utcumquediveriakCererefuit. Ciceio auoque 
de N. D. lib. 2 tdt, majores augufte fimdeQae Cererem , cum Liber9 
Sc Liberft coolecrafle : fed LtSeram heic Venercm fuifTe , fufpicantnr 
qiiidam: Fenimtamcn priori opioioni adhaeierim , nifi pptior adduca- 
tur aurhoritas. Cog;nomcnta eius fuere , fecundum aliquos , Fanda , 
quod pancm tict ; itlcoqucex Varrone Noimius ait , qui ad Cereris 
afylum confiigilknt , pancm iliis dari j alii alias i'and^ ccyqioiogias 
aaducunc , & Pmdam ti^nm B^ov iacinnt. Ceres etiam ^AMdida tuit,, 
qaodakret. Ceresqaoquee^lem «c liis erifiiman finci in Diod;, 
Sic. lib. y: t/£ff^mamtgtm/Um^Cererem ac Jfidem , ftrmamaHe em» 
fermriainttdi^n/t^ffm, Hocfimiacquod Cereris iacra apud Atnenien- 
fes tantoperc convenirent cum facris Ifiacis j & HcroJ. teftimoniuni 
lib.'2, qui ait illum cum Libero inferorum principatum tenerc} unde 
fortafte yamHS purgationis anirnx livecxpiatioais iuiigne Libero tri- ' 
butus. Cereris tcm^ii 6i. dclubri mcminit iden^autborlib. 2, &4, & 9, 
&adnataBas, &m EJeiffine templa ejos cxtfofia iiiiiie. Cerereoi 
At\3€4eam quoque memordt , ejufque Orgia, lib. f , tum fiicra Cereris 
legiferaB , \ muUcribus cdd^rata mifTe ,Tib. 6, Solennia taadem. Ce- 
reri&Profcrpfna^ quotannisabAthenienfibusficri narrat lib. 8. Cuc 
Legifera didla flierit , docet Scrv. ad i£neid. lib 4 j ubi ait , Leges Ceres 
dictttiT ffn>emjp , mtm & facra ipftt4s Thefrrtcphoria , id eft , legumlatto vocan" 
tur : fedhocideofineitur , quia antc fi uracntum inventum i Cerere 
jpaffim* hott&ies fine fege vagabantur c^ux feritas intermpta eft , poft- . , 
quam ex ae^orum difcredone nata (unt jura. Sacra hxc quamauam car» 
niora EleimniiSjSvracufis tamen Ceroitum Proierpinae ejus mix ftvSKoi 

. ferebantur. De nis fic habct Athenaeus h*b. 14: Heractides Sjracufis 
de tmufiia (3 fancitis moribns Jcrilfit , f^tid Syracttjios m extrerms Tnefmofhh 
riis , ex pfamo melle fingi ptidenda mtiliebrta , cjna; fAv7t.oi per totam di' 
cebuntur StctUam , (3 dcrciemferehantHr Deahus. Qua de re Voffius : FU^" 
gtttofw mos , f^mkkmtmim: mmmii^Ofmdit isi Baccht facru , PbattMt ' 
^mcittniefiafm gd fffmdm ffmmi& vm iStinHmi iu m.SjraeHputk^ 

S 3 ^i^|flpp' 



Digitized by Google 



142 D R E L I G I O N E * 

Thejhfofh ofiU^crfcimfcrehatitr mHllm^ad fipandim frmciftHm^emmmU faffii* 
v^.Sed Ceferis templi quoque ineiiiuutDioiLHflLXx,iu>i per fieaii^ 
Sacerdoces «bflemia ei fiusn fielNmt » moie Gxscomm , quQrum nihil 
nrotatum eflfe (oo tempore, ait idem aathor. Sed & hoc quoque icalegl- 
bus cautumerat : Cereri Groeco facro tantHm midieres imtiamo. Bona eorum 
qiii tribunum verbcrarentaiit occiderent,velTribiinitiaj poteftati refiftc- 
rent, Cereri dicata fucre. Dion.Hal. 1. 6. Sita eft aedes Cereris Romae in 
iine Circi maximi iupcr iplbs Carceres : fuerunc & alis Cereris aedes,dQ 
quibus P. Vidor. In Eleuiiniis iacris nodu cum ^cibus currebaoc Sa« 
oerdotes(f£mia£ puco) ioter quas quae prxiret,iemper TCMCifinui ibldMt; 
— — — vMs huii Sjif oAii^of. 
■■■ pnetd procfd efte profhani, 
Ncmo autemad ca admittebatur , nifi initiatus , quem etiam omni fla- 
gitio expiatum eflc oportebat. Quare de Nerone legitur , eum his Sa- 
cris mmquam interelTe voluiiTc , fcclerum lc. confcicntia convidlum i 
caeterum Aoconinum Imperatorem in probitatis argumentum ie Cereris 
Ebifiki ficrisiniciandnmcutaflb Hflxanmverfitiaerant,^«MfafMM*. 
jtra ▼ocaei , tn auibus pompa &cronim Sc qns fieri oponeient » cx je* 
conditis quibuidamliteris pnbHce fignifiddjantur. Liten^ in qiun 
dam lapidum compage /ervatx erant , ad quam Pheoeats de maxiniis 
quibulque rebus , ut Paufiut rcfert , jusjurandum concipere fblebant. 
Idem porro tradit elfigicm Cereris cognomento Ctdom^e iervatam ibi 
fuiile , eamqueeffigiem Sacerdotem tanquam perlbnamindutum , itatis 
dicbuspopiilares patrio quodam ritu virgis cecidiile : ied & ricds lieic 
diiplurifflifi]ete,ioterquosprinmsfuitQtip(bconf^^ dieno# 
«amfiibiniiammandaniqiieioduerent initiati , quam iiuaqQam exue- 
reot , quoadex bngo ulii detriu eilet 9 fiiifiis interea maximi curl 
cuftoditis , ut ex iis fefciae infantibus conficercntur. Quid pomp^ Eleu- 
(ind circumferrctur , uti nemo fciebat , ita nefas erat quxrere. Sacra 
iiajc ciftis opercis fummo filentio deferebantur i unde puelJas , quaj illas 
^eibbanc, didaBiimt CixN^/wrte. Qui myiieria hsc propalarec , olim 
uibinniis admoneri folebat, ficieSerefiuefts DeabusEkufinisCe* 
rcri fciL 6c Ptolerpinas diiplicentelicentn illa : Quin & Paniuuas ipde 
refert fe , quum copiofe de «S«m Eleufims diflercre ftamiflet , \ quodap 
Ipedro ab ea re deterritum : quaie de iis nihil attiogit , niii quod in 
Propyleis fl:atua Triptol*3i (qui agriculturam \ Ccrerc cdoAus fuit) 
ac vaccae JEueaj floribus rcdimitae ac cornibus auratis,qualcs erant vidi- 
maB inamolandae. Arcades praecipuo quodam cultu Cerereui & i-^rofer-» 
pittSnafficidMiity igQem ia earum templo iemper ardencem omim^ 
cnaiitli^^ coim«tti«$t Cbsris iogens fiBiiiladinini d jnunnx»& 



Digitized by Google 



G E N T I L I V M. 

flQjrdmerat. Proierpina five Ut^vt^cvn ejus filia veftita vifebatur , e6 

cjuod /emina rerura corticibus velarentur 5 n^que fe velut in nKitre Ce- 
rereexplicarent. Ante Cercris pedes Hercules conftitutus crat magni- 
tudine cubitali : in Cereris lacrihciis vinum non adhibebatur , contr^ 
atque in aliorum deorum facriiiciis fieri confiieverat. Sacrificia haec 
«jus luftuB appdlabantur. Sns propriaeius fidiiiiafuit , qux etiam 
tempore priroa ante caetera aiiiQijdiaui sictifieus midabanir , quod 
ji»getes vauarct : qoippe /umme pii-£io gtnere cum cffent antiqui GcK- 
tiles, hautfibi jiis madandorum animalium efle , facile credebant; 
quum noxium tamcn animal cfTet fus , & frugum ab illis latarum pro- 
ventum abiiimeret , vel diriperet , Dus facrihcandum cde , aequum pu- 
taverunt. Cognomenta Cereris quoque fuere Graecis Aijf*»j.i<^, Eg»V- , 
vvt , Sc AvtfiM y & mIa«iv« , .quorum latioaaD reddic Paofini^* Si- 
muladirumejnsalicnbi im effingebatmr, ut '&co iniideret, muliebci 
fbrm&piSBter caput , & cervicU partem; quod equinum cum jubl 
effet, lerpcntibus 8c feris aliis ad caput alludeniibus , xdtquo corporc 
ad imos pedes tunica velato, altera manu delphinum , columbam alter^ 
praeferente : quo Elementorum fibi proximorum animantia ica denota- 
rentur. Dc fabula Cereris in equam verix, & Ncptuni deinde in equum, 
parumfnmioHicitus. Alii aliter Qr^^ efiaxeic , dc quidem QUtius* 
SedhxcdcCerere CiSidm* 



l 



• 

Vr^cam olim plures fliere. Quatuor recenfet Cicero lib. 3 de N. D. 
Inter quos qui lovis Sc lunonis filius dicitur, ille fortade eft, 
qui ulque adeo cukus ab anciquis fliic. Heiiodus 6c Lucianus icribunt , 
vel pottus &bu]antnr, iXkmk Innone (bli, citra ullius dei vel viri opem, 
tiatum fiiiile ; ied nt ienem quandoqueab a&eiblo gigni iigniHcarent : 
quod prxceps etiam darctur ^ love in Lemnam bmiTam , Sc claudus 
indb fadus , aliquid circafulmiiia quibuf^am '^oiotae. Hunc /an/j in« 
vcntorem fuiffe , iCgyptii produnt ; quo nomine etiam in Dcos re- 
latum fuilTe , credidcrim , & myftice inde apud prifcos Igncm fignifi- 
Care. Inter omnia enim inventa five reperta , ab ipfis mundi priraor- 
diis ) uti nihil magis repentinum , & mirandum tgne primb profiluit» 
ita mbil ma^ ntile , vd commodum< C^propter pfcrDec» aflqno^iiifr* 
temo, & mafpedum fe/eprodenti, &c SoHs ^bolb' apud Gcnif«' 
les habebatur , uti anteadiicifflus. Celeberrimum ejus tettiplum Mem* 
phi fuit : de ColoHo ejus fupino^ longitudinis 7f pedum,ante templum 
^iito iiipia diximus » tum de Sacerdocibas ^ qni qttt jcultui ^^'^^ 



144 RELIGIONB 

deftinati erant , intcr quos Rex quidam recenfetur ab Her. lib. 2, cujuS 
fiatua lapidea in Vulcani templo vifebatur , murem tenens ( ob vido- 
riam animalculi hujus ope reportatam contra Sanacharibum Arabum Sc 
AfTyriorum regem / Inlcr. &at mtiu^ vso^ioiv, IvMCiiflftf, ideft , 
mmfmtimmiu, fim ^ Teasf^ Vulcani & Tatio conditi meminit 
Dion. Hal. lib. 2. Quadrigas flBneas ilii 4 Romalo dedicatas iiuflp, nar- 
rat idem author j & conciones ante ejus tcmplura & in cjus teoiploy 
pro raore habitas fuiflfe , Ub. d & 1 1. Dies feftos quoque V' uicano in- 
ter Roraanos inftitutos fuifle, Pl. 18 narrat. Quomodo fabricator 
armorum eilet , quibus dii uterentur , non opus eft dicere i nequc uc 
yerms eiuzoreffet, auamtameaCincias Aiijam, Pifi> Mf^tflmm ap« 
.pellat: «tquehsBcdeviiIcatio. 



VI 



■EftaenomenGraecumeflc , &abEV«, inHerod. IVV, derivari 
vult Cicero Hb. 2 de N. D. forte tamen ab Hebraeo EJchia , quod 
JtnemDti Cguilicat , originem ducit. Traditurenim ^ quibuldam co- 
Indi igoem confuetudinem dcHuxifle ^ ludxis , & remaniine inter Etli* 
nicos 9 tenui quadani ombrft depnnratonitn ritmun relidi. Vefta illa , 
quae in Deos rdata, Saturni filia, (wt Diod. <Sic. & Apollodorus habent) 
& lani uxor fuit , ut Q. Fabius Pidor refert. Atque inde fortafle fuit 
quod lani & Veftae nomina in facrificiis'aliis Diis oblatis , praefarentur 
vcteres Romani , ut Cartarius obfervat. lano quidem (ut opinor) quod 
ttmpla iti Italiiprim5 lanus conftruxcrat , ritufque lacrorum inftitue- 
xat, ut Macrob. nabet. Veftae autcm , quod nullum facriiicium iine igne 
* jgelcc , ideo focus Fefl^&Mt dicaios ^Sc Lm dioebacnr $ cnm & ibi 
'iMLares colcbantur. Veftibulumttlamil Veftafuic, tanquam ei di« 
catus eftet domi introitns. Simnlacfanim ejos fingebiinir fi>riii& mulieris 
iedcntis & geftantis tympanum , ut in numifmate quodam veteri exta- 
bat. rejiam , quatenus ignem fignificat , Scythis cultam fuifle , iub 
nomine 7ab:ti , tradicur. In Oricntalibus enim &c Mericiionalibus par- 
tibus fub rulcayii norarne , iguis praecipuc coU videtur , nili Italiam ex- 
eipias , quas aeque reftdm ac fiTdemmf impenfe coluic » nc filpra lOnU- 
mus. Romanos VeHtm cukidn ab Alboms accepi^ , antfaor eft Lhrius* 
Hujus (acra etiam Athcnis , Delphjs.^ & diis Gracciae locis obtinuere. 
Veftx tcmpli , vcl ajdis k Num4 PpmpiUo extnidas meminit Dion. Hal. 
non uno tantum loco ; Sacerdotes ejos ^ nobilifTTtnis famiiiis ledos 
fuifleteftans. De occultis facris , inhoc loco fervatis , vidcatur Dion. 
HaL &PIucarchus ; tumpia^pue de^oUf^» de quo videatur Li^ 



Digitized by Googl 



••G B N T I t I V M. 

^iwes ad c. 2 Autuft. de Civ. Dei. Confiagrationis xdis VeAsmemiQic 
Piin. quod baud adeo miram eft , <)uum eam igni perenni circuodAQun 
iiiilie, tcadat-Plat. VeftoB, Tenani fiifaun iieufiddfe ; fd (icfdiit 

▼im internam , in terris agecuem , nonnulli fcriDunt. Atque IttBC do 
Veftae & Vulcani fymbolis , numinibus interdum ignem casleftem 
& purum , aliqiiwo craftuoa & Eieiagnqtrcm deaouncibus »di&a 
iiuuo. • . . 

Neptunus, 

^^rEptnnns , Sacumi & Opis, fi?e Rhcx filius » loviique teer, Mai^ 

-L xexFctcrum (ententi^ , prxcflfecredebatur , quod navi^udi arteifi 
inveni/Iec: myftice tamcn Neptunum habitiim fUilfe Animum cuni m- 
teliigentii pcr mare pergentem , videre cft in Cicerone h'b. 3 de N. D« 
Stcria imic Numini ^ navigahtibus pro more fiebant. TcmpU hujus in 
CariAmeminitPlin. Nat. nift. Ub. 3. Bj(dMm Niftmii quoque menci»' 
aemftdAmefte in veteribnsqiiibddam nuramis » tiadnnt au qui. Tem* 
plnm Neptuni K6tnx fulc reg. Vrb.p. & aKles,cujus meminit P. Viaor. 
At non fbiutn mari praefuic Neptunus , fed artem ctiam equlcandi do- 
cuit : ideo inter cognomenta ejus apud Grascos fuere iVwi^ , Sc S«- 
^';^9«y , 8c Ucfeiiiiv , qLiod pedibus terram quaterct, pedibus J&^ iiv^j 
unguiis equbrum fuorum j Ita enim Virg. iEn. 8 ait : . • 

EtGeorgic. 

CornH [olido ^4viter fnuUIHlgdM* • . . , 
Tum Tour.ox^ , & tvyo<nj«*^ , qu3E buc etlam trahi poffunr. Idco 
in ludis equeftribus certantcs , per Nq>tum nuinen jurabaut le nullam 
fraudcm adhibituros. Paufanias porro a^nofcit quod inter nomina 
Neptuni tvm^ caexeris prai(tac , eo quod cundis nationibus fit com- 
nwne. Ciicenfesetiamlnat equdbes enmt» Sc Neptuno ficititi. Ta^ 
MMte«r, Ptaifiiiui tefte» nti ance dinmns^N^tuni cognomen fult, quod 
eqtdaiiquando conAemd coorti tiepidationc ; viierentur y 

maxime vcr6 circa aram rotundam ad alterum curriculi latus poCtara ; 
(utPaufan.in Eliac. habct) Neptuuo haic Eqiicftri in lllyrico quaternos 
equos jaci folitos , nono c]uoque anno , Fcltus tradit. Vtrumque Nep- 
tuni muous opcimc iignant duo numifmata , unum Vefpaiiani , alterum 
Adi^iaai , «'qnibus Neptnni ima^o cemitur nudi ftantis ^ ttbtittkBviiuH. 
meri tetgo amidu pfopendente aexcra triiorem ' icuticam. , Ixva^ue tn*. 
dentem clatum.tenet. Apud Veteres Porcas lunoni , Aroei Mucr7«» 
Mopnia & Fun^unenta Neptuno eife facra, ait Sorias. In^Qes.^^'^. 



,4<S D E K E L I G I O ' N « 

tuDi & Occani ita^uandoqueefibrinabanLur , uc noo valdc dleotidii!^ 
fimOes. Oceammi fecefcs duBie J^tmm Jtmm : fid nij^oecerte ; 
nt viddktt humiduffl iUud primigeniuin • k quo res natiiwk» iacreinea- 
taimiMnt^deiiotuet. . / 

?§rtimmm. 

POftumnim five 'BonuHtm heic fubticeie nequimus. Deus heic 
portiibus prseficietMtfMr. An ideqi ac ille foerit 'Bdtemm^ five 
MelicerM , non lubet dif^uirere. Duae aedesP«rMNM» xa Romi iiiere 
olim , otiSBque indnodecusd Vrbis r^oois. 

GEmtu quidfit, velquomodo Diis animalibus accenieatur , iater 
?eteres haut conventumeft^ optime mei ieiittfltjftServnis ilatuic 
Gmtm ef!e nfttundemdeumuniuscujufque loct , rei , & hominis. Vece- 

lei Infcr. habent : Loci hMym Gmm» Sc apud Arnob. lib. i CivitatHm Gc- 
mm.. In/cr. Puteoli eft : Deo ma^ Genio FuteoUwrmn & Fatriafiue» 
Genium quoque cuf^odem regni ftatuit Claud. ep. ad Severum : fio 
etiam Symmachus ad Val. Th. & Arcad. habet , ut a»im<e na(cemibi*s , 
ita fofults fatales Genii tUvtdMntur. In quibufdam Hadriani inlcr. talia 
ihnt veifoa : Gtm ^« vAn imsgo ceroitur hominis militaris cum vefte 
ad cniris mediam drcumvolata , dextera pateram in morem &cri- ' 
ficantis faabeos , Usvi autemcomacopix. Huc referri poQiuANim^ 
mu Deus nemomm , ColJim collium , & rallina vaUium Dea. Vatto 
(utin B. Aug. vidcrc cft ) dixit (7r«w/»7cfTe uniufcujufque animam ra- 
tionalcm idcdcire lingulos fingulorum. Atquc hoc puto fenfu vetc- 
res accepiile Genus , ubi eos inter deos anunales annumerarenc Cen-. 
fcffinns ait : Gmmiunobis affidmts obfervator appofttm efl,mm ftttiSe fi9- 
dm temports lon^ns akp^dat i fidnh mm mmris deceptm , mi mrmmm vtuei. 
d km mUmmJnvL] ufinodi duo uuicuiqae apud veteres conftituti erant» 
Quorumiimtt ) vclut internoftros bonus Angelus , erat hominis cu- 
nos : alter contra tanquain malu^ Angelus , & iniidiatoi babebatur» 
Hac dere videatur Scrv. in Virg. locum : 

^^^filf^ffuospatititr manes. 

Qili lianc^mcntiam iancire conantur , ajunt ab Aftris unk cum onima. 
hooitniSileiBaadari Oeninm , qiai illam hdc five cpAodiens , iive obfer-. 
vans , poft banc vitam vd ad relidorem fianBnaddnceret , vd ad iup^ 
|ilidadifluctei«t* AideHdrBtias: « 

Sdi 



Digitized by Google 



G B N T X L I V Mi = 

Scit Gemns natale comes 

NatUYiC Deus humart<s — ' * . 

Poftea ait elTe vultu mutabilem , album & atrum., ut Genimn admonl'> 
torem xque ac obiervatoretnadionumhumanarum facerent. ratio^ 
ne aidafti eiantt olim Plrilofopbi qnickim, quod ciiin Deom cuii panicih^ 
laiiiim in hoc mundo ezemiflent , niii quatenns in ipede , & deinde in 
genere /uo condnerentnr » nefiefiom putabantut (7«»» particulares cun- 
&:h hominibuf; prajficercntnr ; quo itade iliis cognorceret Deus Opc. 
Max. arbitriiquc eorum , live bene five male irapenli , certior fadus, 
deiuturo eorum fktu deccrncret, adeo ut , non niii unumunicuique 
Geniumhomini.congenitumcxiftimaverint. Aliipaulo aliter hac de 
ft flatomnt , oti antea dizimns. Qu i de foeminanim fiata (bllidti etanr» 
iltis iMwmem {iiam , velut mafcnUs Geninm fuum thbu^re. • Varia (y«^- 
MMMiM fimulacbra olim videbentur-s alu eum ferpentis fbrma efHnge- 
bant , led rayfticc prorfus , ut renovdtionem quandam vitae fubindica-' 
rent: alii eum patcram dcxtera lupra aram lertis ornatam porrigen- 
tem, laeva propendulum flagellum , vel iimile quippiam tcnentem , cf- 
finsebant : aliqoi puerili , iUii juveiuH , aln ftbilribfnie CmUmftSSBh 
ge&iit. 'DeGeniopaeripnmo , &delaile&tpeiiiisfbrmamindfiedb» 
rideaciir Paii&nias in Btacftjttr^tk, uit obTsdonam qus opepaitam Fip » 
nttni ^ efenerint Eiei. De malo etiam Gemo cnm Euthymo cong^dientei 
illumque vincente , videatur idem author. Magna mter Genios & Z4-» 
r« olim erat convcnientia ; quare Romaniintriviis & compitis Aupu- 
iii Gem/tm unk cum LarthHs collocarunt ac venerati funt. Quilibe^ 
{k>tro (uum Geniam i^iiBtatitn colebat , ied tum maxime ubi diem fqum 
iiRilearcdt!lA»bei.' Quottmpore , quumin oinnebBtitisBf geniis pfo^ 
ims eflec ^ pro more , unufquifque ituLlgere Genio 'dicebiBtiur : vel e con- 
tra Gemtms defraudare y vel defri,'dare ; unde Fefinm Geniale in Ovid. 
Faft. & E^tiLe GeniaUs , in Claud. de Rapru. Pro/erp. LeBm Cenia- 
Us , in Virg. i£nei'd. & Tkkjtus GemaUs , qui in iiuptiis ftratus fuit j in ho- ■ 
norem Gemt^ dies ijcrus & voluptuahus Getualis dicebatur : iu luvenali^: 
• *'^h-^,,im^-v Gemalts agatttr ' . ;^r:v: •^«' ' v" 

Quanti bibitns fnit o]m GmUis ^ txaa tnaxime Principam, ex 
eo liquet, quod qui per ejus Gm/wy» jarattis pqeraiTec , poenas da<« 
bat , tanquamreligiofiflimi jurisjurandi violator. Cahgula (ut Sue-. 
ton. refert ) poenas infligcrc quibufdam Iblcbat , quod nunquam pef 
Gtf«f;^w luum juradent : kipfum inde contemni colligens. Gemo,nir 
tali die, reslacra fiebatmero& floribusj ^ cruento fcil. facrificio 
ebftiMiiiiiadebaotur > nedie qua ipii luccmoccepiflaiCp aliis (k&ercat^ 



Digitized by Google 



X4S D E R E L I G I O N B 

utait Varro. Addit Genforinus , quod poftquam .facrum Gento fad:uni 
efTet , nemincm opt>rtucrit antea guftare , quam eum qui facra feciffet. 
rlotanum Gcmo iacratain, caque Gemum coionatum fuiil,e,tradunt Autho- 
Ks ; fortafle qtiod , ut ^Kanos reftrt , c6 non accedebat nodoa (fdl. 
in&i]ftaa?is) obi tJatani folium fiieric ; fed & incerdnm floiibns conn 
nabaifaor<?m«'^ , utnabctTibull. ,■ ^ 

Iffe fnos aJfit GeniMs vifi^HS hMores , • ' • 
Cs*i decnrem fanBas jiitrea ferta comas. 
De Geniis plura hibec Plutarchus 1. cur Oracttla edt defterint , ubi oftendere 
conatur Gemum alium alio pra:iiaie virtute , iapientia 6c viribus. in de^ 
lcriptidne 14 R^. Vrb. nseotio fit edicubB Gtm bknrmm Sc (Bdiciila^ 
Gmm£mmReg. 6. ScSQiiB^OetmSm^ Ri%* 7> ne^uc alis, quod 
tciMi fiiere Genii oUm «des « ¥ei Teiiipia puolica : pfwatim entm , ot 
ptarinoimCiwiwwi^ cuitum fuifie pnto^. . 

A-H^Ptmitisy^xm^ Lmes proziflae cogosta: nempe numina, ut ex 
jflLDbo. Hai; cott^eie lio6c , occedimos. -PniMMtf qoafi Fgmtti didi i 
qood penitiflimi Dii mokiSd ^foprii. Inde etiam in Dion. Hal. vocaotof 
Mv%'oi,«»'9 Ty juv;^iS:,quodfewfr4^figDificat: ledabeodemKTiinoiap- 

pellantur, hoc eft, QtijejlHani ve\ fortfmatores; quomodo etiam lupiter 
& Mercurius h. quibuidam nuncupantur. Alii Tenates Yiur^un^ five P4- 
trtos i aiii yivv,hxi)ii , five natalitios , alii f^KtVf , quod tntra fepiHm domi uni- 
uscujuiquc ic contineant^ Tenates yocant 3 Dion. Hal. 1. i. Templi 
laqiiolmagines Fenmmm , qnos Piiiiir«: .TOCRnc , extabQnt , meOBoic 
idem author ; qui D. dnte inventam litetam P. heic prsponi Dutat. Pe- 
nates^ ut CiceiofaabecL 2 de N. D. ) vocanmr , five a penu oudo no- 
mine, ( eft enim orane quo vefcuntur homincs penus ) live abco quod 
penitus infident ; ex quo etiam Fenetraies ^ Poetis vocantur: kd noi\ 
jblum Patrisfamilias, fed & hofpitumejus Dii Venates praefidcs cuftodefr 
que perhibebantur. Ideo in confpcdum Deorttm Venattnm holpitera 
necaxe, icdns ingens habicam fiitt , ut ex Cicarooe & Oltid. intdHigeiie 
eft. Simnlachta eorum eflfogebaotor quaii j uveoes effisac mflitari liabita', 
•lia&as-teDences', qoos quidam Apollinem Sc Nepttmftm dgnafletndont $ 
tS&Cajhrem Sc Toflficem j alii Dcos ipios liia propri^ forma Fer.dtes. Hi 
mpenitiffimisasdium partibus colcbantur, antequam negotia tradxirec 
Pater-famihas. Idco Demipho apud Tcrenti um fe domi proficifci^^ k^Deos 
Ttnates falutatum^ attnde in joinm ad nemui ptrajenda reverttuar, Hi irati 

0editi , hoftiilfdiiciibantHr : cte avetfis X^eiiac^ hoM «oojllifodis lou 
..y . > « qoitnr 



Digitizedby Googlc 



6 E N T I t 1 V M; ^ t4^ 

quitur Hor. 3 Carrn. TenmbHS & Veftaj , etiam Didatores caetcri<|iic 
Magiilratus Romani, quo dic diguiutem iuibant, 6'acra faciebanu . . 

Lares^ 

. j 

LAres & Genios eofHem efTe , funt qui credant , fed neque Tenatts, 
illis diflimiles. Z,<tr« veteri lingui Lemures diditatos cire, fcribic; 
Apu\cjus \. de Deo Socratis. Sed Z,ar certc Lemure raitior habebatur: 
Lemures etiam iive larvae noxii fuerunt , laltem malis ; at Lares Uu fa'< 
imliafcs&doiiieftidperfaibebaDtar. Ideo intradofn^cos paneiesaH 
kbantur.- jMfcwfbcus &cer erat j inde verbum f$adm , quaii Lm^^ 
fiem: propeForufn quoque LdtariMm fuk , ubi Lares reponexen^fij 
iLampridius fcribit AJexandrura Sevcrum duo Larana habuifie , quorum 
uno limulachra Chrifti, Abrahami , Orphci , atque Apollonii erant ; in 
altero Ciceronis & Virgilii cffigies vifebantur. Neque privatarum tan- 
tum asdium cuftodes credebantur, fed agrorum & ipGus civitatis. Feftus 
tridit p3as & efiigies viriles, ^ muliebres Compitalibus iiilpeAdi iblete 
in Gompitis : Compttalia basc fe(U;fiiiffe in Compitis,idem author docet« 
Cstcrum Varro l.de L. L. ait Cm^kaUa efle dies attributos Larihts : 
Compitalitios tamen dies illos vocat Cicero , qui etiam ludorum Com- 
pitalitiorum merainit. Totpilaein Compitalibus conftituebantur, quot 
capita /crvorum; toteffigies quot eflcnt libcri,utvivis parcerent,& e(TenC 
iis piiis6c limulachris contenti. Compitalia& [ados Larthus j^ximura 
intoiiflcServium TuUiumdocetPiin. ], 3^. caufamqoe reddrt, qudd| 
in ^sia cubanti, quum adhuc puer eHet, caput ariifle vifum, creditulqiie' 
t^uodLartsftmiliarts filius edet: Sed Z^ijwf jpdem voviile primum 8c ex- 
truxillc Titum Tatium,SabinorumRegem,author eft Varro. Plutnrchus 
lcribit , Laribfts , quos proprie Frjiiftftes vocant, canem afliftere , iplbl- 
que /-<irr.rcanin^ pelle veftiri j ejufcjue rei hancreddit caufam , quum 
icil. cuftodise & curiE.doaius deftinentur, convcnire eos alienis ferribi- 
Ip^domefticis maniueto»e(l^ qualis eft natura cantiEn. Qi^ 

HiticjUUmmeatfiyimimhfi^uotidie "' "\'..'.\' 
./^itt thtfre, aut vi»Oy aut ali^Jimfer, . „ ... 
StippUcat. Dm miht coronxm. ' ^ 

Dabatur quoque, ut Ovidius habet , lanea vitta. Cibus etiam c menfS, 

Siii iUis oblatus er^t, igneabfumebatur ; hominienitaguftarc nefa^. Ho- 
ia , quas Z^iri immoiara fait in Compitis , k Fropert. 1. 4 tAcmdx^I vL^t^ 



M DE RELIGIONE. 

. • . 

Tarva ftginati Iffirabaft cmpita Torci. 
Vcrvccibus quoque {acrificatum fuifTe LaribHs , teftatur Cicero de 
Leg. qui etiam ait Lares famiUares diicelTu fuo vexatos fuiile. Hi iingull 
fingulos fami lm^^ll pfci nrbibas pnedTe credebantur. Ideo Propercius 
as to^^ IMai|plNb^^ : & Felhis , Jioftiliis Laribas imniolatnin» 
quod^blitihoftesarcenputareht. •Lmijkitt Templum &{aceUumj 8c 
dclubnim , ih od^ava Vrbis Regidne foerunC j fiiitetiain lucus LariMmi 
& /acclkim in Wlia rcg- oft. Z^rf^/y/ porro marinis in Campo Martio 
L. iEmilius Rcgulus vovit , ut fibi in pugnd navali auxiliarentur. Lari^ 
^'/ir/prsftitibus ai.imdicavit Curius , quod praefuiflent mcenibus Vrbis. 
Ih LmitmioXihws cx^ificatum Templum Licenh«e illis di^Ucuiife , nar« 
DiM mu Lmmmk Lmn vd£4MS«oftarum ftbalam con- 

t."^' fiifab ntittimus. £4r«r'GiaBcis (f^wef Mr Mtfvvd »»ieixi'<l^oi didi fue* 
^"'^^^ tt ; ut ideo Heroura quorundam animas in La^res tranfiiflfe olim credc- 
rcntforcafleGentiles. Actjue hsc ^Gtm^ ftmikm & Lmillmi&&r 
Cicnc. 

• • • ' 

PLmo , Satnrni & Opis filtus, lovis & Nepcuni fmer , tnferis pneefle 
crcdcbatur. Hujus caufaioaddudtDiod. Sic. I. dum aic Vltitmem 
fmerum G? Sepuhhree 6? rarematiemsraitseftemUl[e, Hic & Orcus five Jfar- 
vocatus fuit, ^ juramento , quodperOrf/wwjurarcnt olim Gentiles, 
quo nominc eCiam inter Deos lcledos rcccnlctur. l^lHtom huic llve Or- 
co Inferorum curam traditam fuiflc fabulantur Poetx.Sicut enun Csekim 
lovi; Mare & A^oaB Nepcuno . ica inferiora bis oinnia , praeciDuefiifeK 
terranea, Plucom dicabaotur i naut ita tamen nnicuique natri lua ditio' 
particularis obtigit , quin uc jura aliqnafido mifcerenc ; & rupiter& 
Neptunus in Terris j Pluco & NcpCunus in Caelis ; lupitcr & Piuto in 
ipari vires fuas imperiumque exerccrcnt. Pluto divitiarum Deus habi- 
tu$eft. 'nAKT(^enim, ^ quonoraenillud, divitias fignificat ; indcetiara 
Latinis Dis vocatus eft, quod ditaret : verum hoc ita inteUigerxduin 
eft» nt de Plutone quatenus prasfes fuic intimarum cerrae parcium , h qui- 
basmetaUaeffixlinntur, proprieaccipiatnr: quatenns diim Iftfcioram 
Denscredeietur , non opes quidenli hominibns» fed vel pcenas, vd 
^iam prsmia largiebatur. Poftquattl enitn ^c vitS fun Ai euenc horoi- 
nes, h Pol-tis five ipfis Philo/ophis pratum quoddam ftatuebatur, quod 
/^tf4f/>4giTappeIlabaturj ubi duasfefe dividerent viae , quarumaltera 
ad Beatorum infulas, altera ad Inferorum loca tenderet. I lcic tres ludi- 
ces etum confticuebanuir , i£,acus , Minos » & J.<ii&dainaadius , qui de 



Digitized byGoogle 



G E N T I L I U M. >r» 

liominum gcltis , ubi in tci i is agcbant , olioj cogDofcerent. Rlwda- 
maDchus & i£acus, ubi judicarcnc , virgas nMnu teoew , jNdings . feQi:,} 

£m.^ens, 6c apud fe iinguJoramcaiiias i^QiitiilsU(»pcf^ 

fyifm $ng;5|xu:ur : Anims interim iecuoiMimiUos k corporibus cailfpii^ 

legumen^A^poiiyiMli^ omnibus ezuCff,hcic nudae iiftebentur A 

cogitationes internas ita perfpiccrcnt ludiccs, ab iilcjue praecipue acftio^ 
num indicia dcrumcrent. Qiiorum omnium lcnlum myfticum apc- 
ricbat; non Plato tantum , lcd cjus palFim lcdatorcs , qui unanimitcr 
prxmium, vcl pccnam, animab^s vitae bujus ftipcndia emeritif , deftina- . 
I^uit } qinim ficiift» prorius ellet confaentisBxatio^ -iiifi >ick»u^ (jfrf 
nidior , five pejor oos manerct ftatus. Sed & aliam Platonis mj^fticai^ 
intcrprctationcm ex Eufebio vidcrc cft , diim ait Porphyrium eo nomin^ 
ne Solcm adumbradc, qui hycmc lclc nobis parum oftcnaens , apuci An- 
tipodas dcgit , in intcnoribus mundi pariibusftatutus , noftrum hauc 
latis colluftrans orbera. Qitod autcm Prolcrpiuaa Plutone retineri di*. 
catur, id co Ipcdare, uc leminis vim ( quod antea ex. Pfoierpiuii^no^ 
tari letuUnaus ) Pluto fi?c Sojlinierus Vritanrem five apodic^fatift^ti 
ticibttslenieii^.compxehendentibus coniervet, nequc cxplicar^heic uber«i - 
tim finat. Simulachrura ejus apud Poctas ita effingcbatur , uttanquani 
Maaium prxftes apud Inferos iederec Rex. Doeo iic* Claiidiaous ; , J . 

Jpfi rMdijHltus folto mgra(^i4e vercnd»s . ' : • • iirt.: 

Majejiate fedet i/quaiignt tmr^amafado v i 

SceptrafttH, — — . t •. : , . , ; • - • 

Mgrtiamis capdla ^osmm ei tribait ex cfceno^ & fcepfiOHBi » ut quv> 
R<x Infappram<dl(»«^G4cam auoque geftaiTe , Homcnis, Ebcoy Ik, nyiM: 
ginUsli^bunt s eamH cjuis inauiw , oculis hominum cerni non po-! 
tuiiTe; curatamcn ipfc alios ccrneret : quod dc Solts vi occulta ^ctiani: 
dum non vidctur) agentc intclligi potcft. Pcrlcum hujus galca: ope trc- 
tum Mcduiam viciilc tabulantur Poctx ; tum Mincn'.\: bcncHcio galeam. 
iilam impctrallc. Ccrbcrus ci ad pcdcs )accc , ut 1- ulgcncius habcc.qui 
ideo,cx c]uorundam iententi^,triceps fitigebacur,ut trialeipinineceflaria 
efle oOeiideretar ; fc ot humi ipargatur, nt teni conteg^tur , ut ktitans 
detndegenninec. Pindarus Plutonem efHngit virgam manu ten^item» f^uifitiMt 
qua animas ad Infcros ducit , ut ita vel cuftodiret, vel ubi bpus eilet , di* 
mitteret animas : veteres ci currum tribu^rc , quem equi quatuor atri 
naribus ignem fpirantes traherent. Orcus heic , live Pluco, olim ■^gefi" ^thtm 
Luts , quia Trdvms oiyii a«hV , omws ajtt pooidos , di<f^usfuit. Idem porro. 
Ocaisatqji^^donet^ , qui Res A&biftmini fiiit, utCyrillus habet* 
Orcusietfiialo.cumJtoieiorumfiguificat: Didus quoquc.fitit Smmmmt jj^'*'^ 
quafi / w wMM numimih Aliis tamen Sm mm mu ontymDc i iiiio^ i ai ^Batu 
■ . - * Dc - 



Digitized by Google 



tfi D E R E L I G I O ISTE 

De eodubieloquitur Ond.ia Faft. Didusetiam AQor , quodeteri:3[ 
alantur omaia I & ^MySr iecuadum quo^dam , quod, ritrjits omaia red^ 
cnafc: fleAlMwr, qaodFdiiia 9c ex|riadoms ad fiitunifii tn inferi^ 
ftMBHi , duarani iUe fit Deus, relaca edeat. ^Edes Orci in deciim Urbis 
regione fuit; Snmani Sacellum regione 8ji£des tutem Reg. tf»qQanci vpvlc 
Tinis Tacius Aez» Varxoioe tem. 
♦ 

|>£4KonififeQraDiditica0eTidentnroliffl BeParcis 
JrioqoHtiiMDiisaltiM. De Amr, quas MEi9^ lyifbm & MeMM^ 

quibus Lyffim, tanqnam >quartain aliqui adducuQt , non opus eS , QC 
pTolixior ugi. qiiasaam tamen adnotabo ; licet verae in nobis Fhrue fint 
Cnpuittas, IrM^ Ltbida,Sc Furiarum loco Cicero de leg. {ubftitnit Anicrem 
cmifcuruue. Furis: antiquorumPlutonis adminiilrae credebantur, abin- 
fcris aliquando erumpcntcs ut iuppiicium de mortalibus fumereoc : h», 
fiqiteriamDiiwftiimiiM»aikiMnta^ vd nt roala aven»* 

•lent. AtqueideOyUrPtofanlasin Atticis relqt, Gisct illis' ficrifica- 
bant. Furiae igitur Sacra Sc aras , ficut & cflBtiBri Dii habuerunt ; cum, 
utCicero refcrtl. 3 de N. D. fpcculatrices & vindices eifent^cino<- 
rum, & kelerum. His, fed Emnmdimt ^id e(ijhenevolaritm^8c mitrum , pu- 
to nomine, Sycionii ovcs praegnantes madabant; ac muHo pro libamen- 
tis, pro coroiits, floribus , uti fblenne liabebant. Fanum Euraenidura 
quo<|ue nooia Achaia tMtain viiebatur, ied Athenis , uc Cicero liabet 
rimiB manibas fiices quateie ctedebaotur , crinibus canis intecca angiu- 
bus implicicis: qui pfailra de iis petit, videat intcr alios Ovid. 4 Met. IcnI 
non Plutoni fblura , at lovi quoque & Iunoni& Hecaceoperam dabttit 
Furix,reliquuinquc Inferorum Satellitium , quarum miniuerio utcban- 
tur, ubi Beilum, Famem ^ Pe%m » aliaque idgenusmor$aiil)US ijpmis- 
terent. ' ' ' . . ' 

FUriis non abfimilcs, nifi vultum virgineum exciplas, Barpya fucrunt * 
ad poenas h fceleratis exigendas cx Inferno allegatae. Varias Harpya- 
rum deicriptiones adducunt Virg. Ovid.*& Statius ; quas recitareopus 
non cft. Larai» & Strj^ges quoque his accenleri po0unt ; &, /ecundiun 
aK(juos, Sphjfnges, Furinae Deae mentionem facit Cicero 1. 3 de N. D. & 
Imu mRdmi ei iacri. SedoamiAhsBC fiioieqainoopetitnriaSitatam 
' iiofirtia^taiftpisdfercimquodxdigtoaeBvecesam 



Digitized by 



G E N T I L 1 V M. . 

tiir , ut qiiid Sacerdos , quidPom commentus fit,haut faclle judi- 
cavcrim : nos cjnidcra nimis illis inftitimus. Horum Deorum agmcn 

/akera laoi facie claudemus ; ut pnmus enim Deorum Seicciorum aiii^ui' 
bas fit»il Satatno & lofeiiidpieiiilwii efle , ^ 

• £i{MAiiiifldcbdt* 

IAnus, antiquiflimus Rex Latii , Ca?]i & Hecatcs fiHus, ob trcrita cfi- 
vinis tandem honoribus cultus fiiit. Hic abaliquibus idem ac Ogy- 
g^s y vcl Noe, ab ahis lapbet, Noe£hus, ab aliis /dwi» perhibetur. Sa- 
'tafninii cxnhiiteiii ab fliobeiii^ne exceptusi tradiiiit Authofes^ tom db 
-idnianiBeqiiodAgricaltuiiam primits docoerir, homtnei^tie indead 
•melioxem vioud le^gerit ; eraoue ad commerdum tmttuum fignaTeiic» 
lanus primus aras erexiffe , & rana & Sacronim rrtus tradidinefertur, 
adeo ut in omni Sacrificio perpetuo illi prxfotio prarmitteretur , tum 
far vinumquc illi praeUbarcntur, & cognomento Pater invocaretur. Ad 
cuCtodiam faudimoniaiDque domorum valvas, feras , 6c clavem cxco^i- 
tavits mde^ItBo/mMetiemdidaeft , '8c inttium floini non abiimiti 
fadone Jmusfmt: Colonispomoeria&aias fitcravit, &ad amdiioi^ 
dos tum leoentes in ofHcio colonos , virsas ex fpin^ alb^ , puto /SBMllr 
inde vocatas, fafcc(que fingulis fingulas clcdit : unde fimulachrnm eju5 
cum virg^, clave, &aris duodecim pro totidem menfihus , fub pcdibus 
podtis effingebatur. Csterum Macrob. & Plinius meraorise prodidcre 
limulachrum cjus, quod in Capitoho fuit , iu cftbrmatum fiiille , ut iu 
manu dextefi treoenionim , & infiniflrl lexaginta quinq^ue mimenmi 
digitis ita figuratis tenucrit , ad demonftrandam anni aimeniKiBem : de 
digitis ita figuratis vide Annotat. Coel. Rfaodig. qui fupputarionis mo- 
dum inde colhgit, & Be<Jam. Navigiorum, pOntium , &: coronamm in- 
ventor quoque ci7c dicitur. In numrais quibufcfam laniis bifrons cx uni 
parte, ex alterd navis, vcl prora vcl puppis cernitar. Scd Piut in R, 
aliam ejus rei cau(am adducit : quod bifrontem quidam lanum efHn- 
gunt, idcnmNoS commone habere Y<^nt ; qui uanmaae niandui|i 
lefpent : quod quadrifixmtem alii , ut in xde ejns vifmtur, Ida4 
quatuor Anm-tempora referant. lanum ab £4^. dici vult Ciccro de 
N. D. fedlanum ab Hebr^o /ar/7, qiiodeft vlnum , deducit Clariffimus 
Voffius ; Sc Oenotrtam tcllurem (qux ibla Italixnomine vocata olim fuif) 
indedidam fuifTc contcndit. lanum igitur,five Noc,in Itaham poft dilu- 
vium, fed iTon Arca quidem appulifie videtur. Noe quoque JC/Iftthuu 
epad Cyriiium eft, qui addit Anvriam voccm ^zJz, vel , quaienas 

• : ' ; . V pofli, 



rj-^ . 1> E R E L I G I O N E 

po(lis, vel liminis habcc ngnificatiooem, adeo uc ita quoque liinus Noe 
iucrit. At cunda hxc ^ teoebris vecoftttis^ ^utt ia kicem ita producat , 
«ab omiii pflmoonftiBeritvericas? Cooeinar tamen prascipua fikem 
attingcre. lauasiioa jinius in cenil tantum heic , fed 3c csdi januis pi»* 
efle credebatur ; quum enim preces ( ut Homero placuit) claud« fin^- 
lentur > ille eas quafi manu fulcire, quo inambulare poilenc, aditumque 
illis inde in cxlos patefaccre dicebatur. NuUus ciiim fere fiiit apud 
veceres ^e^tus , cui iua non indueretur perlona. lanus paccm bcUum- 
aue in manibus habere cfedebotor : ia nt hoc aperiewfanim , vel xkw' 
dendarum valvanim, in laiii Templo ritiis, & l^mMltu & Cbfi ve\ Ckfid 
nomen relerri debeat. Morem referandi ejus Templum, nbi bellum 
oilenderetur, eleganter defcribic Maro y£neid. 1. 7. Ter tantum ^ Ro- • 
manis claufum fuilTe Iioc Templumjnilicat Scrviusrprimo regnante Nu- 
mii ; lccundo poll pLinicura bellum primum j tercio poft Adiaca bella , 
quj; confccic Augulius , quo tempore tamen bella civilia fiagrabant : 
per toc iciL «mos bella affidue gddenmt Romani. Sed ronfiiles 
quoque in boc templo inaugurabantur % unde 4i6d cdam annum ape- 
jirc. Eranc prxterea in fbro Romano doo vel ties lani , ubi taaqiiam «n 
celebri loco Mercatores conveniebant , tum artem fiiam exercebant. 
Sufpicoretiam eorum ofHcinas lanas vocacas fiiide. FoeactatiOies bac 
quoi^ue congregabantur : inde Ovid. de quodam : 

j^Mi puted JanumqHe umet celcrefj^e KaUndtU, 
Isam myftice Solem , ( utiantea diximus ) aliquando & totam renim 
aatufam fijgnificabat. Pleraquequs <ielaiio Knintur, hiftejreriibiis 
compledintr Sepdmios : . . 

jmupmm^ l4im.timt , Divt kiceps hifmmt » 

' O cate rerttm Satar^ S 'Prmcipifrm Denrtm j 

StridHlacHilt7n:n-i^cui cardtnsin.mnltpu, 

CuireJeratamHgiHntakreaclauJiraALituii^ 

TUfivetmArdedmAboMmeoSaceUo' . « 

Cbgnomina lant qusdam iupra adduximus. Alia fiieie» Immim , qwa 
\ lunone Kalend^e funt ; Cmfevius \ coderendo , quod Autbor humik- 
ni generis efTe credebatur | 6c QminHs , quaii beUoram potens , & ib- 
cundum aliquos , '2ortHn-As, quum hcic portis praee/Ie crederetur , cla- • 
vemque manu cenere , qucmadmodum «Sc lanus. In carminibus Salio- 
lum Deia Dewum appellabatur. TempLi lani hxc recenfentur : pri- 
toum iRomido COQaitum fiiit> vel, ut alii volunt , ^ Numa ; alterum k 
DniUio poft primam Ponicum bettum , & 4 Tiberio leflaanttum ; ter- 
tjumjam quadnTormc ampliffimum ab Augufto dedicataii>.fiiit. iEdes 
laaiCuiiauiabHoratioiaii^^ qua iUcCoiia?^ 

rinfli 



* «Digitized by Gopgle 



G E N T I L I V M/ if^ 
tium intcrfecerat, facfla fuic. Imi S^thniam tncntio quoque fit, (edadco 
ob/cura, ut vix aliquid certi de eo afierre queam. Procopius Ijh. i BeS*. 
Gitk S^ccynm floeiim lani , tn medio £aro , h r^ione CapitoUi fiiiile 
9»lic VanosicesIttipiSuantis in ifum Hfbii r^iotie tiriSe wamo* 
nt. De lano Afedtc vide Brod. lib.2, cap. ip, Scm^mn lib. 2. c. ii. 
Atque hccde^MM^vi Deqt» ( ittcnwilnM>ocKPiiii^ dida 

iUQCQ* - ' ■*' 



Pichs De$rum. 



COnfiBariisPMKAnlNilquem oelefti GeridHasi RepubHoiiniu- 
pofitis, ad Plcbem Superorum deveniendum eft, lit Regnqm C»* 
leAe ,vel Csleftis quxdam Refp. noftw aoaahfiniilb , ita conftiM* 
tur. De hifcc Ovid. in Jhin , uUpoftm^^tfumgcodiiBi DeoaiafOM» 

tOS ait, uti antea diximus : ' ,^ 

f^os quoqHe IHehsfrperttm FMtmy SMjrrf<jMe, Lmrfjm^ 
FiMimuaqtte , Csf Nympluey SemuUm^itcgemUi - * 
Xk hisetiam Poeu HyrphalitcoSy five iUe cft Virgiiius, (ifeOviduit 9 • 
Nos vappa /MMitt & pfifii^ 
CitUir»nrismimiui, 1 1 
De quibus fcorfim pauca qu^edara adnotabimus. Virgilius Faumim pa- 
trem Faunorum, Satyrorum , & reliquorura agreftium numinum lla- 
tuit. Quem euodcm atque Sylvanum , live Pana teflatur Sext. Aurel. 
Vidor die Or. Ge. R. & Serv. in ^iEneid. Eodem ^e modo efli^' 
ciiaiit FaunijSylvani, Satyrique, ita ut onmes ctmaaa caildamiidberent» 
imaque fulpane hifjM dlent. Lucianus quidem icribit SatyfOS amii 
habuiiTe acutas ; calvos ctittneflie, & in eorum capite duo cofnua eott- 
nui/Ie Pbiloflratus aic eos humanum afpcdum prx fc fcrrc, cactenim 
pedes habere caprinos : quare (ut Plin. refert ) velociffirai hngun- 
tur ; ^ &: iaiaciffimi quoque , & ebrietati deditiffimi ; uc inde J^c- 
chi comites dicereotur. Pauianias icribit Satyros, ubi ienesjeflent, S»- 
lenosfieri : SilcHisaieUo veftusBocdii tomes dicebotur, & juzta., 
aliquos paedagogos. cui etiam apud EbBOsTemplum dicatum fuit. .Sed 
& Pan ipic ( quacenus ialtem agrefte numen fiiit ) ex homine& capra 
coaftabat; undcmagis verifimileeft quod fiipra diximus , & Fauno- 
xum & Saryrorura patrem fUiiTc. Dc hilrula ejus & Eciio , Nympha ab 
coadamata, &:piunbu$aliiscircacura fabulis , videantur, fi placet, 
alii. Pan myiiice uoiveiiam rerum naturam iignificat : ied myfticuni 
bocnanenceite diveriiHQ.il Pone illo ; quem i^efiem fiitfletaocuai 
DcomtiadaDcmfiPoito IdeoViieilius» Imtmmmti^ abimprcn. 



O E R E L I G r O N E 

vifisncmpc cerrorihus, (quoiFMtcfis diciint ^ ut fervareutUr ores 
Pan colcoatur , PallqrumDcusidcirco vocatus : quos tcrrores etiani 
haminibus & prxcipue io beUo iomiflbc, & Fmue^t SStos , non Vet&i" 
cmtmkt, ntmmmtd&kagax.fbidchodbct^ indicat. Myftkus 

illc PiM iiinalaciiro »io, uc iHpiter Lyc«is cmii^|pbatur , quod caprina 
lielle ali(|ua ex parte contedwn CflBtera nudum vilcbatur. Atque nuic , 
ur luft. lib. 43 rctert, in Palatini montis radicibus templum ext<-udum 
tuit. Pan quoquc inter /Egyptios , tum etiam Arcadcs inftar eorura 
qui majoruai gcinium Dii vocancur, cultustuic, adeo ucignis pcrpe- 
cuus in ejus tcmplo cuftoditus, & oracula edita elknt , Eiato Nympha 
ca feddente. AtlienidifoniiinenliiKleleafpedniprodere, nonnua* 
qnamj^in beUis auxiIiari,~cenDrefqu& hoftibus injioerecredebaBt-s 
unde in Sylft.PaniiCDia''dida templum iili poiuerunt. Idem etiam Yi- 
(ionum & vocum infblitarum author efTe credebatur : quocirca Fau- 
nus, qui Pan ^ fando di«5lus. Cognomcnta Panos non paiica olim tuerc: 
t^£gfp4», qui Sc lemicaper Pan eil: ; & /nuM , quod inirct rcliqua ani- 
aiana; /Mffiv^Mietiameaexcaufa didus, ScEphialtes : Pan etiaoiF^* 
nmt ic AMiAr cfle videtnr. Vide Andr. Schot. Annoc iirDiofi. HaL 
De myftica Panos interpretatione vide Boccatimti , &' qnofilam My- 
tboloeos. De pinu Pani facrata vide Conft. Geopon. lib. i r. Atque 
h(BC & Pane, qui aerorum Deus, &- Faunis Satyrilque , qui nemorura , • 
& S^^lvanis, qui Sylvarum Dii , dida funto. "Fuenint & alii Dii rulti- 
ci, uve e plcbc Dcorum, nempe Fales, cui Paitita^ vel Panlta , & Flara , 
cui Flaralta dicau, (ubi foeminas, ied prcfertim merecrices, gladiatorum 
laofedeciettiriit armis dimiaibant , & hiAibcatnir % mim ettam car-' 
sdMnt ^ialfibant ; ) afie Fmma, {^omomm Dea, rmmmm^ quiie- 
bos oontrahendis ac vertendis pnelici credebatnr , cnt finttmnatta di- 
cata, juxta alios humanis eciam cogitationibus praepooebatur , imo & 
annoipfi, uti qui juxra tempora varias rumerer figuras : vide plura in 
Pr(5penio. Vortumno tignum & Templum in vico Thufco pofitum- ' 
fiiit. Erat 3c TMtamu 6c TiatUna , qui rcbus tuendis prscrant. frumen- ' 
tis prspofitflBSMf SatonmJIMes,& Nodotttt, & rtbnma,^ FmtftM,$c 
SegfiM^BcH^l^bttt^CclMtaftut^Sc LaBm, ^MMmay^^mttmt^ 
Fuerittt cuktt etiam Dea BntSefca, quas fnidibus pnecaliet, ecSpmetfs , 
. . ut fpinas eradicaret, & Rtbigttt, ut nibigincm ^ fegetibus averteret 5 cui 
fefta dicata : & Ftdgora, nefulgiira Hcient , & Pnpufoma , ne 
^ popuiationcs. Cultus etiam d piftoribus pr.rcipuc fuit Ptlumnm , ob • 
pilenditivepinfcndi inventum , &c Farn^LX , qux far torreret : Sc Pt- 
etmitltj ScSttmnmt <rf> (iercorandorum agrorum inventum : Sc Btt^l 
kudf ffifjma^ Aitlbm, <p» bubus, equis , 6c apibus pricfllraedebci^ 



Digitized by Coogh 



G E N T I L I V M. ts^ 

tiir. Inrer Deos rutticos quoque recenferi poflunt /ttg^atinuj , qui jugis 
montium, & Colhna, quae collibus, & raUoniaQ\\ix. vallibus prxfc<fta, & 
/•/(//»4 , cui rura commifTa fuerc. TommHs etiam cultus fuit , quod in 
cjus tutcla cficnt agrorum fines ^ & , five a Tatio, live ^ Numa Po.t:- 
pilio conlccratus. De Temj^ lovi O. M. ^ Tarquinio Supcrbo in 
Capitolio dedinato ( quod ut ampliflimum fierct , alioiiim Deorum 
xdes exaugurare dccrevit ) vide Dionyf. Halicamaff. Liv. Ovid. D. 
Auguft. &; alios : ubilepide fatis narratur 7ifrw;>ww 8clHvcntHtem iiVi 
ceaere noluilTe. Atquenarc de Diis Rufticis. Inter mifcellaneos plu- 
rimcs , qui nulla in clafTe aptcdefcribuntur , /brr/./74 recenlctur , quae 
quum impenfe olim inter Romanos culta fuit , haut ita liipine prseter- 
cundam elTe judicavi. 

Fortuna. 

FOrtunx^ pluribus cognomentis infignitas, fblendida quondam Tem- 
pla pofita fuere, fed pra.'cipue a Servio Tullio, qui Fortunx Primi- 
genix, Obfcquenti, Privat^e, Vilcofe, Parv^e, Mafculx , Barbata: ( cu- 
jus ardcm in regia habuit ) & Fortuna: Bona^Spei , Avcrrunca; , Blan- 
da:, Plebcjar, Convertenti, Benc lperanti,&: Virgini locavit. Virili For- 
tunas Templum Ancus Manius dicavit : Muliebris Fortuna Templum 
quoque fuit , ubi Fortunam Cc loquutam fuiflc tradcbant fiye Sacer^o- 
tes , five Vetulae : Recle me manorke vidifiu, riteejue dedicafii^ : hanc h . 
foiis recens nuptis coli fas erat. Equeftri Fortunx Qu. Fulvius Flac- 
cus a:dem magnificentiffiraam locavit. Dea Fors Fortuna ab illis colc- , 
batur qui fine arte aliqua vivebant , cui sedem confecravit fupra mcmo- 
ratus Serv. TuUus. Fuit & Fortunce hnwfie dteitanplam ^ Q^Catulo 
votum. Fortunae Sejas aedem extruxit Nero Impcrator , de qua Plin. w». /.56, ' 
Ncione Principe in Cappadocia rcpertus cft lapis dmitia marmoris , ' 
candidus atque tranflucens, etiam qua partc fiilvae inciderant venae , d^ ' . . 
argumento Fhengites appellatusrex hoc conftruxit «dem Fortuna:,quam 
5«<»w appcUationc diccDat, ^ Servio rege facratam , aurca domocom- 
plexus , quare ctiam foribus opertis interdiu claritas ibi diurna erat , 
haut ah*o quam fpecularium modo , inclufa lucc non tranfinifTa. Mam- 
mofas Fortunae aedcs in capite Viae Nova: fuit, 'b. qua etiam vicus noraen 1 * 

accepit, velut alius etiam ^ Fortuna Dubia. Reducis Fortunae tcmplum 
^ Doraitiano feAum eft : illi ara ctiam conlccraia ob reditum Augufti: 
fiiit Reqt<e Forttfna , & Hcrae Tcmplum ; & Prxncftinx , fed quae cum 
HcrcuTc; & Pro^erae , fedquaecum F/<^ff jungebatur : quaemaxinie 
legitima dedicationis cjus caufa inter fiipra memoratas haberi poteft : 

V 3 ubi 




Google 



ijK D E R E L I G I O N E ' 

ubi enim non lervatur fides , profperam haut jure fperaverit quifpiam 
fortunam. Dca haec in iis quomm cauilae five larebant , five ablcondc- 
bfintur , vim iuam cxerccrc credebatur.. Intcr Roiuanos prscipue cul- 
ta fiiit, naSkm enim ejus mencipiiem ia ^omtso hdam efle , redeob- 
iervavic Spondaniu : fed neque apifd Grajos &'Orienuleaobtimilt 
cjwcakis» ai£ fbrceVenus Vrania huc trahi podec quodammodo'} 
utraque cnim ( ubi opus cllct ) fc^elicitatem dcliiper hominibus pras- 
fiare credebatur : atque hxc de Fortuna. Si qui interea Dii Rultici , 
rel Vrbani, vel Mifcellanei, puta Cioacina, Fugia, Rediculus, vel Ridi- 
culus , Minuctus : vcl infeiii » putk Pavor , Pallor , Febris, Tempe* 
ftas i vel vpcales, cujurmodi npa Ajos Loaicius tantoM-, 6d &:ilii Dit 
ex SMerdocum opera confiogebannnr : vd Nuptiaies , vel Parcuiiw- 
cinaifcllhfiincium : bos omoes toquam Deds Deafque adCritiooiimi 
noftrorum Indigitamenta libenter retulerim : ut hi igitur per me con- 
fulantur : quum cnim in majorum gentium Diis explicandis plus fa- 
cis infticerimus , dc biicc» uci qui iaieiioris aotx fuerinc , non ita labo- 
caadiun* . , , . , 

C A P. X 1 1 L . 

VNtveriis mcmbris regni Caeleftis ex Gentilium dotfh-ina ita con- 
fticucis, quod iliis prasficerecur Capucexpiicandummanec, ut tan- 
danWcft» propcerquaB^^nro^benfiisinCa^him» ex eofiim quoque 
piaopiisdevemamas. Aiqaehocqaidem hautalhisceitequamSuai- 

musiuequiiry?,^, eritt^utiinetemm DEVS. Quamvis enimdeali- 
quibus aliis Dei Cve atcnbutis , fivemuneribus diJceptatio incervem- 
Ircs eflct, uti fuo loco monftrabimus ; Summura tamen aliquera extarc, 
I &leraper extitifle Dcum, nequcapud Sapientes , nequeapud ipfos in- 
' iipientes dubium ( puto ) fuit. Ca:tcrum an Dcus ille principium pec 
ftoBcemum (iediit Mundns kidem iJli coacemns e&t ) ftatutdebe- 
rct ; an quidem ndn tempoze, verum ordine quodam,digaitate, & po- 
tmte ip&nanteiret praevercerctque matericm maadainm,eamque ia 
nanc quam confpicimus molem plafinaquc digercret ; an vero ipfam 
materiem creavcrit primo , mundumque inde efTormaverit , inter anti- 
quiores controvertitur. Certe qui Dcura principium a:ternum , led 
^ non mundi utique authorcm voluerc , nimis iejune de Deo lenlerunt : 
^necjueenimfine catafi aliqua ("quascunque iJia fueric) fauncmundnat 
«dicxpromiquepomifli^Tdfinamtnug^or, autpraBfiantioiem Dco 

fim- 



Digitized by G 



^ E N T I L I V M. i;^ 

&fiKno caufam excogitaveric. Qui iecundam opinionem amplexi fwic, 
Deum (umilium ex cnao quodam Mundum hunc non ab initio tantum, 
fed contincnter eflormantem rtatuebant , ita tamen ut incptam fimul 
mundi matcriem ^equc xtcmam volucrinc 5 cauiam ita Ijmul cum ef- 
fyGta (uo ponentes. ^^ceniam opintoiiem , ttit certe ab eo patttti 

^ aMactenieni v luUtwhtoiiiii i ' inter prircos flMni^ iiicre , mtihdlliEf 
toiCHxainque tempore genitum fuilTe perhibcntes , quorum catalo- 
gum bcne longum in Fr, Fatr. dilcuff. Perinat. Tomo 4 , lib. 4 vide- 
rc eft: adeo ut ncr plurlma /Ircula ante Ocehum Lucanum, & polt luinc 
Ariftotclcm nulli mundanne a-tcniitatis alTcrtorcs , cx Patricii teftimo- 

. nio, fucrinc. Vtraquc hxc opuuo,lc. Muudum ab iuitio genitum fuille, 
▼el nunc etim gigni, ie^iKores non pailbos lulMiit. Mundum ndknqae 
iex diebus 6duiiriiitfleibii perbibent ( quodfciara;) ludat &Chri- 
,ftiani , apud quos tamen in gcncrc noiidefunt qui hiftoriam totam dc 
Mundi Creatione in allegoricum lcnlum trahant. Inter antiquos qui 
mundum gcnitum fuilTe crediderunt , nemo quidem apertius Ciccronc 
loquutus cft, qui lib. de Vniverl! ait : Dcfim mmdi effidorcm & molito- 
remcjfe, Idcmiib. 2 dc N. D. hchabet j i^rmctj^io tfje mtt?uiM Deomm 
hemmnm^ cauju fMmeJi : AHbi lib. deVhi?* I)mt US^^tnuutmit 
perfeHi SeMfm Demm ( mempeMfmdttm) tmremfh» $tA an prius nnr 
tericm , & deinde muockm fecerit , ex niice verbis non (atis liquet : 
qui plura hoc in argumento dcfiderat , ea confiilat qux ^ Procio & 
loanne Grammatico adferuntur //^. i/?<errm/r<vtf ; ubi quicquid 

in utramquc parrcm dici qucat, magna ingenii lolcrtiacxagitatur : ut 
dubiiun taraeu iic, au Proclus hoc ipio pra:ceptorem Platoncm icquu- 
^lttfic* I^m, ut Mairfii3Vlinkhii»iei!)m{^^ in Taiiufcttn^ babet r Si 
terfretes tdem Severm» jitfiem0y & ^kniiifiduim ', abef^e eptof Tnchu tMf^ 
ca, mftltos mund'4m noK ftijje femper , Jed imerpretam^m Crmitcre , JPietimt , 
^erphjrriOf Itmblicho^ & Frodo, tum jderiJqHe diu , JemperqMtdemfinffe mtm» 
dnm ex Vlatone coUt>ies^ fed a Deafhientem, 'idco tit ejm initto temporis carentem 
cof^ideravertt , in^KnitHm dta mt^nd^im ; fin autem perpetHttm cjtti a Deo ef- 
Hnxttm j afjidue genitum^y necjtte mtnm a Deependereft doMiideret , pendsMCfne * 
fcnifir , qttmn Jialiqttaudo caspijjet dependSl^ ' haBOlifillQHnetnuS. 'Scdnon 
minus acute quam daie ( mea lencentia ) Plato, ifi^ juxta alios ^rtha- 
goras, quem in Timaeo iequitur Ptato , probare conatur , quod feiditi 
lubditumeft, ortum aliquandp habuifle : hujuliriodiautemellemun- 
danaomnia, adeo ucMundum a Dco initium ca^pille (eoquolupra 
narratur modo ) faltcm cx corum placitis , conlie:. Ca^tcrum hilce 
omnibus poltpolitis, c.\ Lpicun lchola quidam Mundum nOn exatomis 
tantum , kd & fortuico eoium occuriu omma quas heic viitintiir pti^ 



J^b DE*RELIGIONE 

ginem cluxi(?e ; ncquc Beatutn Deum biice iei&oegoais iinipilicsie yo« 
luiffetraduiic. Ica Lucrct. Ub. 2 : * 

Nmti mm mm di ^ fm tmta eft ^tedksenl^ 

ilt & alii Epicurei, qui omnia FoitniUB & Cafui tribuunt ; qnod i ve« 
*. rum eflec, hMiC videric quilpiam quomodo vel fpecies , vel genem , vel 
aliqim npta rcrum fcrics dari ponet. Et quidcm fi horologtum , per 
, diem 6c node;Ti inteojram horas lignanter indicans , videric quifpiam 
I non mcnte captus, i^ coniilio arteque fumraa fa(^bumjudicaverit. Ec-. 
quis non plane deqaens , qui hanc mundi machinam nonper 24. horas 
Itantaai, led pertoticctttcucBitiis Inos obemitem anuiMdvtiterit , 
tnonid onne (apientiflimo urfque potenti/fitnoqae aliciii aothontii* 
boat ? ut minim mihi videatur , eosficexifliiiimKS, ingenioaiofi- 
cioque non exiguo ad abfiirdiflimam opinionem propt^nandam uti, 
quali in vcrbis , non ita in rebus ratio ordoque dari poiict ; vel apud 
illos fblos mens daretur , apudonmia aliacaliis. Sed errorem hunc de 
fortuito mundi orcu 4 Ciceronc inter ahos profligatum non uno tan- 

alocoteperiei. Veraoi CBii i w t i D hm de Mttnmorigioe opinion^ 
:MiibMpfaosiblumjaAatflB,¥U%iGapCiaBiaperabanc : iatisquip- 
pe habebat popdns ies<b oipni «vo ita comparacasliiifle, nt neic 



Gommode d^ere podenc , modo induflriam adhibetoit, caeteaple- 
rumque (ecuri, nili quod diim vim quandam internam,vel Deum in noc 
mundo agentem conlpexerant , ejus in poteftatc dle exiftimabant , ut 
vel vicx conunoda illis adimeret, vel iWos commodis. Hanc igitur vim 
kteacem,iive numen, remm omnium, quanun cauilas ignoral^t , au- 
^iem fteife ftdabanc ; quem tamen mo dimenfi) ingeoii lUoiom ^ 
tdii «pertt feqBirerenc , initns fere ceflit iabor ; neaue alindinteril- 
|os plerunique conftitit , quam quod ab abdito ilio j ied fvaaao cerm 
principio , omnia quovis dimanafrent xvo ; quin penes ejus arbirrium 
efle, an res ita ftcnt , fteterintvc : huic igitur Deo cumprimis fuppli- 
candum, tum ut mala avcrteret , tumut bonaqu«vis largiretur ; itaut 
miniftri eius praecipui negledui non haberentur. Hxc cum animis eor 
cam infidiflsnc, ex iis dica Bcom notltiis, cnitnm ejorrdmiofiim , five 
c9cimenM>ali()oodiftamineconfticaebantv iive^iaoercbQbiis<«cdpie- 
boaCk (finni amerea Deum commmu voco Optimmm Mmammm finnte-^ 
runt ; & anrea quidem Optimum quan Maximmn ; quafi vero Ma^ 
Ximm non clTct , uti antea diximus , qui non prius Optitmfs audiret ; 
rationem quippc Bnni in Deo ipfametiamcjus poteftatcm antevertere. 
DeoOpt. Max. ita agniro, quaeftio fuit , an aiia ctiam attributa Deo 
txmmBffm,^ ied 6c hoc ciiam obtiauic , aliaque accributa Dcq itimoM» 
« • . • .daco. 



Digitized by Coogle 



■ G E N T I L I V M. i6t 

datn , lcJ qnx in prioribus contincrcntur. Attributa quippc illa rite 
inteiiecla , vcl rcii^ua omnia iauiora a Scholis adduda compLedi « 
etibk tSe , ad ({u» mtrepideJferri poific ingeniuni 'fadixBtAHiijltfiMflrv 
klBti iidkoiitliivNh^ rapientem, p iuilifc ifw ii » 

oottilfoientem, vdinfinitiiixi ede dixeris , vel in akenitfo eonnn 
^utorum, vel in utroqne^fimul jundo , haec omnia dari compcrtura 
berent : cjuatcnus enira OpttmHt, omnibus con(iilcrc crcdebatur , tum 
juftum xc]uumquc,tum milcricordcm benignumquc lcle pra^itarc ; qua- 
ttfnus AlaxtmuSf niiiii uon pollc, nullo claudi termino : j^uatcnus Opft- 
mts &c MaximMsCmvd , tumienim aotilor pfovkleDdimmu ftfnent^ 
fimoique, tomearamGuberoator &Confervatorperhtbebttur ; bo* 
nis prnqDia amphi, malisinpplicia merito tribuens. Stent igiaacifii. 
«tenuim,velot ab omni asvo«etemnt,Dei attributa Optimtis AdaximHS i 
omnia namque in fe habere videntur , quae de Deo Summo ex rcda ra- 
tionis norma crcdi pofTint. Fateor quidem Dcum ex bcneplacito 
damnantera , vel gloriam iudc cuptautcm , ex attributis hilcc uou con- 
ftare i fed neque pie de Deo iipmmoiitafintire poteft quiipiam , ut ocr 
colta propterea foa cxmfiUa fibi fiiidelnbeacDens Opt. Max. qoc f ty 
Biarifi^Kfncarimoitalrfiriiefiu : &ti$quippeeftnob!s , ab attrilni* 
tis Optimi Afaximi Deum nec reccdere pofle, nec velie. Scd , ut h«c 
de Dco &: Mundo clarior fiat fcnrcntia ; fupponamus hominem in 
Theatrum hoc prodcuntcm , qui ingcnio quidcm pollcac , led quem 
nequc Traditiones , neque Revelationes, neque aliud extra le quiopiam 
inibuant. liie quidem ( quantum conjicerc podum ) de^ittuaao&oo 
(t«bi ;ittam probe lecogaomie'^ >kle8Ef • qoofd: dr^iMmiimeiiiD mufioo 
ooiftCiftoe iabricato , ac tum primum vi(o, exiitimabiCtiiaut ullo fc. coe- 
coquantumvtscaiiiprodiiile; fed neque id quod ex tot diicrepantibus 
pattibus conftat, temerc vel ^ fcip/b prorfiis coaluilTc. At fi Muficum 
cximium c)us cliordas luavitcr pcv^lentcm audicrit , tum confihum arni- 
ficis , qui inllrnmcntum ilhid fahricavic , nim {)ciitiam Muiiciquiia- 
ftrumento lilo adco lcientcr uJus clt , protinu.s agnoicet ; omniaque itl 
euttdeiii^fiaeflftiDOotdinan^eflejudicdm;* quodneque diios ob 
eam cauiam opifioaiibSgb; fi^dle ftatuerit ^ iedex ejufdem Artis prin- 
cipiis tum inftrumentum, (tim bs^isKMiiam proft6baii efie colliget : fi« 
quis tamen aliterfentiens dixerit , tot diverlarum rcrum in hoc mundo 
cxiftentium quum divcrfe iint omnino caulx , divcrfos utique fupponi 
dcbcrc Dcos , unumquc Dctim imparcm tot negotiis cfTc . immo nec 
tot muncril^us iiibeundis liifficerc j tandcra neque ipliim Mundum ita 
afBbre fa<Jl«m , ut non plurimadefidercntur. Huic iu rcfponderi pO* 
ttfft^ Quo magis ineptum, incongruum , incompofitumqoe i nft i u n*°^ 



i&t D E V TI E LM G I O N E 

tum iit^ eo magis Mulici peridam ofiendi , qui ex toc diiparat» diffc^ 
Aiiquc neryis , vetchofma co a taoam illiiai Iiaiiiioiiioiteeliciac j QA 
ffeqae tumakaaxMopeia fied pofle ihfteBDentiiiti , quodiD etmfitieift 
jcompaukaiD eilet. Brevi, quo msiga nonxliveria tancuiti , fed contrari^ 
-pagnatitfaiqpie edenc omnia, eo potius longe ciciulque adununiaU- 

3ucm Deum Surnmnm, five Numcn , quod h.^c omnia contemperaret v 
evcaiendum elie : minoris quidem momciiti qua;dam calu vellorte 
accidcre polle , fed non hunc Mundum, quo niliil roajus, niiiiipul- 
chrius, nibilfi^liauus YeliafSeriem. aptiiiroiflge digeinim , Yelndb- 
st^ vd edam imaginari Itcet; Qoodcunque eoim.extta loaMn, quo po> 
iknm eft , fi vel per diem integmm confcicuetetnir ElemeDtwm-» pnoh 1 
quanci tumulcus in ipia renim natoracierentur , quantae ^uecentQC 
clades f cujus certiusargumentumhaut daii po0e puto, quam quod 
iplius vacui adeo impaciens (it Natura. At rcponei; itcrum forcalTe Gen- 
tilis , concinnum adeo ordinem iu rebus haut dari poITc , ut vel Aftra 
pioportione quavis Madiematica diiponi, vel Elementaaliterquam 
tenane miiberi videancnr. Sed heic quooue fiilUtat Genrilii. Naot 
qiifflBi|riiiindliiii> qui manuicripcos iilos Mulicorumlibro$> ubi litteisft 
noftnBcvalgares ad i^^uficas ndtas fignaiidas ufiirpantur, illasUceraS) 
laniqaam fexcra feriem debicam poCtas , nihilque prorfus fignificantes 
cxiiUmabit. At ubi MuCcum harmonicos numeros inde crahentem aii- 
dieric , illas confeftim non fine arcc coniilioque defcripcas efle pucabit. 
Ica quidem .de Aftris & Elementis eft ceniendum : quamvis enim in- 
OfdSnite &.coiiiiiiK inJeipfi& coUecari cot^eri«ei.«idtotiir Maaii 
parces , ubi pefeoaes tJtaien circuitus , (i;at»%ieceinn.oedicasperiot 
Ai^ne, &famiiW:iiii|>fis«iifl»miflitu<^ , &, ut 

paucis dicam, harmomcam iHam rationcm , quas (bla, ut Plinius habec, 
rerum naturam cogit fibi ipfi congrucrc , iii animum induxerit ; nam 
•illequod mordinatum priusconfuiumque apparuit, fumma fapiencia 
conlilioque opcimo fat^utp, cHie j^caverit. Qmnis proporcio noftra 
cft Arithmerica viGeoiiietrica > mHanituucas ied qua DeusutiA 
l cbr , hifcetomnibus praeftantiot d( » Uti qnieea iaiefaabeat ^ qu» nor 
'firumnondicoisiifum, iied edam intelle<^umiiipennt : quodigitnr 
nobis proporcione carere videacur , illud ip(um j cum aliis fenfus no- 
, ilrps fiigientibus, a Deo tamcn confpedis , collatum, exquilka propor- 
idone fymmetriaque conftituitur. CtEcerum fi hi/cc haut fadum latis 
cft, dicetfortafie Gentiiis , ie iionita occuko alicui abfconditoqu^ 
• £^imaiiicbftringi, uc clara illa aeteriiaque numina , C^wb Sc Aftia oe-s 
ftioiitt, fupioeve negligac : quin fi liaja^Qdi aliqnis daetur Deos $ 
,iUam|^bonMtemit«i^ ^ior 

' /. ' peris 



Oigitized by 



G B N T I L i I V H. X itf^c 

|>erU .bona giato animo recolerct , illiique tanciuam optiflUS-.ptaeftaii- 
(iii^ii^uc ( quod ceroeteot ) caiifis peslfm/attKk Mmnsti j ^^^^^^pi 

aUud mage pr^eUdu mxmtaiifmm^ 
w Niunea!9vino<;ioieleoftendercc , obcucuiquc prsberec «^llWimqiie! 

iUiSLConfcrrct in genus humanum bcncficia. Sed hiicc nrgumentis ita 
occurrcndum eft : lllum ncmpc ita ratiocinantcm pcnndc iaccre , ut 
qui inllrumcntum Mulicum lolum tancjuam rymphoni.T; cjiil.im agno- 
lccicc, idvjuc cgrcgiis laudibu>) cdcbrafct j uuUum autcm Muiico mo- 
.dulantibonof^ tribuerecr^:;Mtmdtiiahilticq^ loftrumeatum il-. 
Ii|4li)g!i|yiiaifn lefeirie , led ScA&totmi ijyctnictiitiaminfluentias. 
prfledpue.canqaam nervos fidefque.infirumentihujus haberi d^ioie: 
Venun enimveronifiefletfimulquinervosillosj.fidelquc pulfans , acui». 
taque cum gravibus asquabilitcr terapcrans, concentus iiiavcs cfiiccrct ; 
tota iniulcarctur prorlus harraonia , adco ut vcl muta , vcl ablbna cllcc 
Natursjvox. Ncquc igitur cx ulu eile iuilrumcntum illud , nili pra;- 
iiapcioi aliqua accederet cauila ,* qus concordes.iuaveique modulatas 
iqde edefftt^ iluic i^i^iir ifofniQHni^ C»kai»qK^exhibendiiiiij 
elTc ; fed neque iQieiifl6(tp.l^qU4m qW!^^ Aftris^ 
Cvvlo uc Elcmcntis rcverentiam de^rendam , quse non in Dcuni 
Opt. Alax. rcdirct , in cjufqiic gloriam prxcipuc ccdcrct : alitcr ii ic- 
cerint , ic Dco iiimmo contumeliam illaturos. Dcniquc Dcum dlum 
latere vcl abicondi non pollc, diccndum cfl , qui fcle paiam apcrtcque 
inomnibus operibus fiiis prodens , etiam in mixumis.i^ im alcul i % 
fikftis fefe maximum eile Opifi€e9(ilfi|ilQn|bH^ ii^4fMlli<MiB^ 
lium, tum baBreticorum objedio^^iygjMjjltfe i^^ccr eo^^ion fNUhf 
ci ita ajunt : Si Deus Opt. Max. rerum omnium prima efi: caufa , un« 
dc ian^a illa raala, Famcs, Pcftis , bclla^ & hiice confimilia ? ^Edcpol h 
Dco Opt. Max. proficifci ncqucunt , qux tot diras calamitarcs invc- 
hunt, Adco ut niii duplcx principium itatuatur , iionum ic. 6c Alalum, 
baud vidcrit quiipiam , quomodo ab eodem fonte e£^&us non diyerii. 
laatoffl, (edcontnurtiflueiepolfiQt : ied & utrummie Principiumco-. 
lendum efle, iUud quidem ut juvet, hoc ne noccat : Veteres <|uidem ita. 
fenfifle plurimos : malumquippc Principium apud iEgyptios Tjipho* 
mm^ dc quo vidc Plut. di //.' ^ Of, apud Pcrfas, tum pra^cipuc Magos, 
^lfimuntHm •■, apiid alios Vejovem tuillc, Authorcs tradunt. Quin &In- 
tii quidam , tk. pr.Dcipuc Tapujani , hodicrno dic Principium malum 
baut iccus atquc bonum ftatuunt. Quo; pmnia mitius vel.exeorun:) 
ieatentia fiint cxplicanda. Neque enim malum aliquod Principium iia 
ioppoiiebant , ut pari , vcl ialtcm fiippari poteftate cum Dco fiuaolfi»^ 
pneditujiQ.efle cenlerent : icdin. inferiori gradu e0ie^.^nfticutum , 



i64 I>» E 'RELIGIONB 

<juemadmodum tenebras luci inferiores dixerit quiipiam , ita ut Princi* 
piHQA bomim proprid, alcerumjmpropri^ e^llec Deas , ntP]ut;-L d&Ii!^ 
OCtft^Sed Sc F«ciiDa£bfe diodMat Per&,quandto Oromffibsjbooum 
Principiiiia, jirmumtim malttoi vincat, immo prorfiis aboleat. Qui- 

bus altquatenus concinere videbantur Philolbphi , dum in malis fum- 
mum graduranon dari afleverabant. Malum interea Principium vidi- 
miscruemis> atque hujufmodi placari dcbere doccbant Gentiles, uti 
ex Labione , lib. 8. Porpbyrio > Aueud. dc Civitate Dei , , 6c ahis^ 
?idere efl:. Bonum ven>ltiidibas & faoooribns , aliquibufque alits ri^ 
tibos ad laetitiam pertineotibiisafficiebant. HancopinionemdelVMe»- 
^io md» ( ChriiHanorum temporibus ) Manes Perla tandem refufcitavtt , 
lUam ex Marco Ccrdone & Apelie hauricns , uti fi. Anguft* tradit ; ied 
juxtaaHquos, utin Voflio viderecd , B. Paulus huc refpicit quodam- 
raodo,ubi ait 2 Cor.4,4, De^m hnjm jiec^U exccccajje m:ntes fideltnm: quin 
& ipli Chri(liani,Adamum, poil lapium ejus, malorum in terraomnium 
principium quoddam ftatuunt; oeque aliunde quam ab illo primario pec- 
cita noftfa iSduci,ut qui hamanaai genusreatu fiio.ideeerit. Aut fi u»* 
mon^jas QboM^^ CaGod«nioMs,niala hec inooducenties, nobiiqack 
aindii6^inii(Dill||!i^ [tanqaam malorum omnium caufas perhibueriot/ 
haut minus malum tamen inde conftiterit Principium. Non defuere 
olim qui multa eciam ftatuerent Principia , quorum quaedam bcnefica, 
alia raaleHca eflent ; Aftra ita alia bona , alia raala ; Dsemones quol- 
dam humano generiporro amicos , alios intei^os noxiolqueex propril 
natura dari, perhibentes. Scd Gentflibiis ita lefponderi jmm4tmk^, 
^tattSkvomtBk'; calpie & pGen«i oaaiain PcenasVelttti rameia, Pfr» 
ilem , Bellum , ab occultis , ied juftis certe , Dei judiciis> pcad^re*' 
Hocmali gcnus ubi viris bonis probi/que immitticur, Deum Opt.Max.' 
meliorem iilis vitam elargiri : (in in malos improbofque homines ca* 
dit , Deum ita fuppHcium de illis fumerc : adeo ut liiisin prasmium, 
hifce inpoenam ccdatMors. Quod ad malum culpaefpedat, hoc 
^idem non aliunde piovcnifie qaam abarbitrio iilo odanibus lito in'- 
gcnitooue, quod taoquanBoiaam exiniiiimDeasOpt.Mflk. nobislar- 
gitns en I ex qno eiiam k Bdluis mag^ qiiam ip^ ioldMni diftineui- 
monqaamtamen adeo ancipitis£tflatur£c,ut inntrtoiqae paitemnedi 
p^t , fit ut in malum fiepe propendeat & dilabatur. Cxrerum per fe 
eftbeneficium plane divinum , ejuiqucamplitudinis & praellantias , ut 
citra illud neque boniefTe pofTemus : ecquis enim bonura aliquod effi* 
ceredicitur, niiiquandoinadveriampartemdaturoptio } Heic igitur 
nbaltimctilpsaifiidere, quodnobiliuniaaniiriaBfiicaltasin fequioreix» 
iiiii^oflt^iMlloqaeoogeatettadiKat^^ Q^: 



Digitized by G 



G E N T I L I V M. j6f 

has conceflis , uci verifllmis , haiit opus eft malum in rcbus Principium 
confticucre , tiedum colere. Quum caim malum haut aliundc ^uaiQ|i 
DolMs ipiisaKeflatkir; fiveiUudculjMsexTido proprio & Yolaotarkf^ 
' itve iUudpoenaBfiient, quae culpam codeqoitur , qyorfum Malum Pf!a-*H 
cipiom flatneris t quorliim colueris , nififbrtcdilcipulorum morc ali«: 
ciijus nequicias rebrum flagcllum quod eos csderet , exolculari animus 
eflet? Satisnovi quidem homines , ubiex jiiftis Dci judiciis plcflun- 
tur , iilud aiiimo grato cxciperc debere , quum in frugem ita corrigan- 
tur , ipeique fada haut ukcrius vel gravius illos matiere iuppHcium. 
Cstfcrum hxc fiiiius per/cqui haut patitur inftitatniii.iioftnim. ^Quod 
ad Prindpium malum d lapiu Adami accerfitom fpedac , id fidle^Seo^ 
Idgisfiofmsdiicuciendum rcHnquo : neque enim vulgo fatis liquet,, 
quomodo vel anima Adamiad fiinilicudinem Dei condica dicacur, li bo« 
ni naalique ante lapfura ejus infcius omnino flicrit ; vel adeo ixvt in 
leiplum & tocum bumanum genus poftinodum peccirit Adamus , ubi 
frudum arboris notttiam iliam inoentis , nec dum primpribus labris 
de^ftadet ; ii eutm ante frudus illius c&m, quod booum malumve 
efe , penitusignofaverat, quomodoDei id prohibentis mandacum 
in bonam parcem acceperic, vel juftum aBquumqoe in feipfb eHe credi» 
derit, velhocpado tandemacroxhorrendumqueiUud icelus commi* 
feric, undeejuspoftcri criminis iilius inlbntes , nihilque tale proban- 
tes , fuppliciis asternis ica addicerentur , uc non nili pfuft]uara humanl 
vi^^ma poft cot fascula placarctur Deus ? Duriulcula hxc dogmata in- 
quam ^ Theologis noftris ita fermminentur ,ftatumiQentur , uc ad Lai«- 
cofum eaptiim» coinpiiinirque nHiQQia noropani^ve exigantur. Ipie 
quidem nihil heic fittoo , qtiam quod prindpium malum neque es 
Adamofioiplidtereviodqaeat, qoum aon niii yoluntarium videatar 
omne pcccatum noftrum , neque ullus mortalium ita in mala quaevis 
neceflario impellatur , ut non peccata iua prxvidere vitareque ex bo- 
nitate Divina poflir. Quod adDaemones , iplumque tandem Diabo- 
lumattinet, nequeipfeadeo maius habendus eft : ii cnim Camiticis &\ 
Tortiom.pal^gicem(blumQX)dopraftatDifd^^ culpan-^'' 
dus, qui jufta £ki jodida tantum eteqoitiir s adeo ut neque hiipii 
principiainiapfit*iiliwi^peihiberipo(nn^ Equidem antiquiores PhiIo« 
lophi omnes pro numero vircutibuiqueftellarum , Dxmones plus minus 
beneficos mateficoique ftatuebant , in illisaffedus erga corporea collo- pu. m 
cantes ; quapropter ut iu Matf. Ficini Comm. in Conv. videre eft, dum •^Z*'* 
bonos homines amant, malos quodammodo oderunt, /eiplbspro- ^ 
pios &.aidentiusFebus in^ioribus , fed prascipue humanis , immiP^' 
con : ied &P«iioiies dSc&as indnfefey proprioque aihitiio haoc kcas^ 

X3 r.tm 



DE RELIGIONE 

atque homines , uti firmare videntur Gentilium religiohes, quum fa- " 
criHciis aliilque ritibus placandis Daemonibus fedulo Ituduerint. Si enim 
limplicitcr mali cllent D^emones , nuUo cultu obfe(^uiove deliniri vel 
dcmulceri pofTe , exiftiixi^flenc. Non negabant tflmea Jitrinlque notae 
Dasmonels dari , quin & hos in tnelioiem paitem , illos in pejoxem • 
pleramque accedefe putabaiic: caecerumnuuiimfimplieiterbonum?el 
malum elTe , ied utrumque pro arbitrio fiio evadere pode. Sed & pro 
more hominum & aliquorum animalium , DjEmonem unum ex alio ori- 
gincm duccre , contcndebat Avicenna. Scd- ut ca mittamus ( in Ari- 
ftotelis iraitationem ) quae fenfuum evidcntiam fugiunt , dc quibiis 
eciamniii paucaland enuntiaripodiac , hoc folummodo diicimiis , ne- 
qne ez damonibus principium ex propriA natacft malum coUigi 
pofle. Sed de bono.&malo Principio videfis Epiph. H^er. ^d, & . 
b. Ac^^ft. contra Fauftum & Manichxos. Ac ver6 qui plura dc Phn-.- 
cipio malo inter Gcntiles adhuc fcire avet , legat Voffium lib. dc Orig. 
ik. Progr. Idol. Reliquum eft ut Deum liimmum Gentilium eundem . 
ac noftrum efle probemus : fed hoc oftcnditur ApottoU verbis Rom .i, 
ip. & Ad. Apoft. c. lo, pafEm, & c. 17, 2.8, 29. quemadmodum ar- . 
gttmentis fimiisGoneendic Voffias c a. Cfleieram , Ay J fM , Ignoi9 
ik9 etiam inter Athenienfes quadiare, ex Voffiiiementti , videnturt 
quocdeDeo ludacomm ejufque circa Chriftom coniflto adfot Pauhis 
Ador. 17, 23, ^xxmoAt^ Qmdigmmes etlitUi btev^ mm§imw% x»^, 
que aUudere heic Lucani vcrba : • . ^ 

Jncerti fnd^ea Dei ■ — 

Ar^ igmto Deo ^oiitae meminit Epimenides : fuo tempore etiam exti- . 
riBe aras Achenis , qusB B<«fMi eivtiwiAot , Mfimmmme appdlarentor, . 
teftans : quamm ana fbiian fiiiitiUa ^ B. Paido tiun vifii , obi ad Adie-i , 
nienfes concioncm habuic* Dearis wme Deo poficis , vide Pauf. I. r. 
Philoft. lib. 6. A^I. lib. 2. c. 2$. Jgy<g enim ab Efimemde ek pefttUmism 
ohortam ru ^jr^^Tijxom , Deo coHvenienii : fivc proprio , ereila fmt , 
dtverfkm k priorthfis pato : n:que alind innutjfe ejtiom qnod nbt nefcterU Epime- 
nidis cm Deo facnficattimejfet , tUe ita omnes cjuodammodo wroptttaret, CsetC- ' 
rom duriukulc Dens i^tus Athenienfium ad Deum ludsorum re&rcui : 
ut ica priom* S. S. loca Deum Gentilidm eundem ac commonem . 
omniumDenmeviftcant. NamDeus ille ignocus Acbenienfimn aUoa 
certe fuic , acque ideo puto atA donatus , ne aliquis ibrfiui incultttS : 
apud illos cfTec Dcus : ut belle camen hcic inftruendi Gentiles occafio- . 
. nem captarit Apoftolus. Neque dubium mihi eft , quin e libro natura: 
i edodi , Deum fummum tum agnoverint ,. tum colucrint Gcntiles : 
' qucniadmodum ehim in opcribus fuis iele omaibus patcfacic , ita etiam . 
- ' ' in 



Digitized by Gopglc 



: O E N T I L I V M; i<fr 

in illis colitur Deos i qvtapropter ez feipOs eciam edodos ad Bei (um-\ 

mi cognitionem pcn'cnif?e olim Gentiles , Sc ctinm niinc pcn^enire In-I 
dos, reliquofque orbis tci rarum incolas , tancjuam iadubiara vcritatem! 
ftatuo.^ Potius quippe ambigcrem, num Solis lumcn remoti/Timas rcgio- 
ties colltiftiaverit , quam quod Dei fiimmi notitia illos latuerit ; quum 
' sniphaBritantum MSol , Deusiammusiniebiis omiiibus Gt conipi* 
iciius. ' Sed nequedodinimirrripaffimy &inter illos BulHn. ctedrig. 
cult. Dei c. 8, aliadfenfiHe yidentur.utpluribushoc inaigQmcnto* 
non fit opus : mancam interea & imperifc<flam fuifTc Dci fummi inter 
Gcntiles cognitionem , facile concedimus , fivc ob Sacerdotum ve- 
cordiam , live ob eorum vafritiem , animos popuii h veris cogno- 
icendi Dei prindpiis abdttcendum, quo ita illis paflim iJludenent, myfte- 
iria religionum apndfe fbios dttm jadantiwm , neque fine illis Deun^ 
^ adiri , vel placari pofle. Vndc ctiam fadum , ut radiis dti^ In* 
minis interclufis , miracaligo vulgi animis obduda eHpt: neqne pe« 
dem alicubi figerc auderetgrcx, nifi quando Saccrdotum voce vel 
manu duceretur. Aftatim heic dc Dco GcntiHum lummo loqui pol- 
• lemus i fed tot hoc in argumento prasivere Clariffinfli Authores , prse» 
iertim Platonici , ut fi pluribus uterer , adum agere videar. Qua- 
propter deDeofiiiimiDXjefitilhiiiifabatcribiid^ Oftimi 8c MUiacad 
ngmto, concIudentcs,adcultain.eiasaccedimu$: nondifficilisqii^ 
pe exhiiceprincipiiserat tianiitois: cui enim potius quam ommimi 
Alaximo , revercntlam ; cut potius quam omnium Optimo , amorcm 
impendcrit quilpiam ? quis tandcm alium quamcx reverentia, Sc amore 
cultum Dei praeitantiorem , vcl magc lcgitimum rationalemque oflcn- 
derit ^ utramque ic. paginani iaciunt ; niliii reliquum fore ubi probe 
explicahtur hoc in genere , fibi effe finentes : ubi enim debita reveren- 
tia^ acDettimor^ qui initium Sapientis rite dicitur , adhibitusfii^ 
rit, neque fiiiniiiam^i(lam majeftatgmPBtii qaioinnia hetc gefta oon« 
tuetur , criminibus \xkr\i quifpiam , neque aliam qiiam ex virtute ad 
Cxlosviam paravcrit, utpotcqui gloriac vel foelicitati xternae lemet 
imparera swnoverit j ubi animam vitiis foedafTet , eamque Dei Optirm 
Mnxim cmbrrio in^imamreddidiiret. Scducque ubi Amor con- 
fainiiMtns in DedibttlMr'^'^^ iniqnr & tnr- 

bidi, vei fpes fideiqiie midioris vit»dcd9e poffunt. Atque circa hoj^ 
qaidem cardines , tota perfedice Relieioiiis machina vertitur. Sed , 
udd dolendum efl: , fiipcrftitioncs infana» profanique ritus, ex Sacer»' 
otali officin^ procufj , liilcc vcrx Rehgionis partibus immiicebantur ; 
enim iieic ftctiileac , hauc ica operamluiiileac Genciies. - '^)^ 



D E R E t X G I a N B 

C A P. XIV, : 

Dc CAufis frimordiifque Religionis afud GentiUs^ 

Conje^ura, 

Hrfce ita cnarratis , bperx pretiam erit cultiis Rdi^iofi Etlituco-' 
rumcauflasprimoidifique mfeftigai«$ hm cnim mept^ pror&s 

inftitui pode videtur , quae ubique gentium fere .ofacunierit Religio. 
Hujus caufas igitur ex Philofbpnicis fcholis, Legum praefcriptis , & 
ipsa Sacerdotum praxi ab Hiftoricis paffira tradita , indagavi. C^o- 
rum placitaetiamubi congeiferam , ik. in compendium alic]uod rede- 
. geram , hanc Conjeduram noftram , circa ejus orieioem propoaere 
[ malui , quam ut nullus de hoc argumento extarec auttioc. Si coi hasc 
difpliceanc , fua adducat : mod6 hoc ratum , & fixum mtaeat , haut 
ita iofiil&m bardamque haberi poffe Rel^onem Veterum , aciml^. 
cxiftimatur , qufc per tot fecula mter dodiflimos Philolbphos , opti- 
mos Magiftratus * & fortiflimos Heroas invaluit. Haut cfficiet ta- 
, men illud , quin in errores foedos quibus paflim eorum Rcligio lcatet, 
animadvertam. Sed ad rem me accingo. Quum Dei fummi attributa 

/fupraallatainterGenttlesiecepta eflent, i^IIidimi^piuo} irrepfit 
cctdotum genus , quibsuc fatis habentes unnratantumin hacieniin 
I univeriitate conftitui Deum, d reM eflc putaverant^ ut alios faoic 
iummo Numini adjungerent Deos $ qoum non obftaret illud flpo^r 
nus ttttHs ille Optim'M MAximrn , pra: aliis omnibus fupererninerct 
Deus. Sed non uniciis hic ad Deos alios introducendos obtentus fuit. 
] Ex pluribus quippe Diis potius, quam ex uno aliquo quantumvis maxi- 
mo obftringi populares animos ceniebant, pra^lertim ubi varius unicui- 
h ane ez eorum inventis exhiberecut cuitus. Plus porro u^iiicads ftipeo- 
] diiqueex variisricibas.; oefenKNi&, reIigionuimu«|iiilll^ quas ipia 
I oonfii^erent, pnpnlnqiir driinli ii iilfiViii jii ( LfBiaiim filii pcr(uadei> 
' bant , <jaam omnesi omnium hominum a:tates eadem pietatis & vir- 
tutis ofhcia exercerent. Licet enim Deus fiimmus inde coleretur , Pa- 
tria contra hoftes (ervaretur , Civefqueconcordes degcrent, nihil ta- 
men heic fubfuit , quod in corum commodum p^irticulare vertipofTet : 
^uapropter vera cum vcrifimilibus , poflibilibus, &falfis artificio mU 
> fo ecHUsseotes « hifceiere ai^umentis ad deliniendum populum nte» 
bantur : Sicnri nihil veriss , ita ne^oe m^jni p a upve f m riefle, quam 
quod onostantum ftimmusidemqueaBtemns&Deus: ied quod unus 
&li]mmos£t> immo Bc ptima lemm perfaibeatur cai^: anne idjeo 
.1. J eiliiii 



Digitized by Google 



• G E N T I L I V M. itfp 

etiamlolus ftatuendiis eft? nullofhe in Caclis vcl Terri conlbrtes ab 
jftcrno invenit , vel fecit ; vel annon aliter Beatus flatui potcft , qiiain 
fi nuda lui contemplatione non lnortalium cunda tantum aeva , kd pro- 
priam etiam sternitatem ablumerec ? Cerre Deo lummo convenire oe-* 
queunt, quxvdniiiltefem fpeculo alfideiicem dedeceienn Ab initio 
igiturDeamfiunimmalioshabuiflebeatitudiais £ax vel comires , vel 
confintes,exiftimandum eft : qtiin 8c ii|ifiiiiBaifjMiw faeculo in ccleOfr , < 
contubernium abiiio adfcifci , credere par cft : ne^ue enim prxclara 
quxvisante oranetempus fada fu^re, fca etiamnum fiunt , in aeternum- 
aue fient. Ex /eipfis igitur , iive proprid natura , vel ex aterno Dei 
uimmi decreco , coxternas-^ vel paulo minus quam mundo cosvas 
tuendas iiint eziftentiaB quasdam , quibus nomina pro pkcito triboett^; 
Itcet , iHGidoeasteveraeUe fatearfo. Ipfequidemnaturaseas qu» ih 
Cslisdeguntfempitern^^ Dipos fionimmcrito appdUkMionm , nondjb* 
co Sblem & Lunam , & Aftragng iifrCyfa jii^TOW Sed & qua»* 
cumquealiainfinitisrehim fpatiis cxtantiaDeataa^itemoque ftatu in- 
ter fupcros fruuntur. Hifce igitur, tanquam proximis Deo funamo nu- 
minibus, proximum deferendum cdc cultum , quidni arbitremur } Alio 
quidcm cuitu Confulem , alio Senatorcm , aiio Tribunum plebis , alio 
• QufleAoiem , alio five didacorein , iive Snfferem , (ive c^^ix/^fw ptor 
lequimur; quofflinteriUosnulliiiieilltnegligL impunc patetetmr vei* 
minima igituf Supenlm ira avertcnda eft : quipa tamen faaot alicer quam 
cz debito eorum cultu fieri pofte, exiitimamu^. Sedneque veriliniiie 
eft , inferiorem hunc illis invideri cultum , qui in Dcum fummum om-^ 
nium authorem & Ari^m^ycv ultimo redundat. Huc ufquc idco mino- 
rcs Deos , fivc numina inferiora etiamfi aliquaudo elTe coeperint , coli 
debcrc ceniemus. Ac qiiid ii ^ feipiis exiftentix Deo iummo coascernae 
iiierint ? quod.itaefley noninGmtiubMiiPbibibphosmnltis za^om- 
bus contendentes , ^videie piffim licee* Hoc enim & daietur , mulco 
magi^ etimium'aliquem ( ied minorem illo certc quam qut fikaiino Nu- * 
mini convenit ) cxhibendum illis eflfe culcum , haut diffiteremur. Ali- 
qua enim circa res (ivc in Cxlo , five in Tcrris gerendas apud illos au- 
thoritas laltem cxtiterit , prjcfertim in iis qua: Dei Opt. Max. naturt 
alicna fentiantur ; quas omnia prorfus Diis minoribus tribuerim cu- 
juimodi plura in hoc mundo reperias ; quid Ci & mundus ipieab iilis 
initiizfflcocperit, quod quidam perbibent ; qutimDeoOpt. Max. lii- 
d^nm videatiiropas Machina hsc^ nbi .bomines ipMagiciod re- 
ramqiBeomnium indigi; ahimantia rdiqua bmw, &id&ra, ccclum- 
qde tandem immite & indemens,* quodammodo perhiberi pofTct; 
ubictiamnihilfupraieni/iipepneixm, m'hil.tp£raieni£i utilicatis cau- 



Digilized by Google 



17» D E R ,E L I G I O N E 

fa mctitur & ceftiraat ferc optimus quifque: quam fupine enim habe- 
rtMrur l)ii iiij cii , niii beneficia fua quotidie impcrtirentur 5 quamje- 

iune animalu cuncbi , nifi ejus commodis infervirent ^ quapropter uve 
lieipfisDiiminoreseriflAntv &ab illis isuDdiis, iiiamque ita unuf^ 
quifqucprocurecprorindam: five^ Deofiiiiiiiio'condiaejusju{laexe- 
quantur , firearbicrio pfoprio utcumque haut minus quam homincs 
^ ^^fjMnhoc mundo utantur, iUos venerandos aliquo faltem ritu clle, 
OTfemus. Quam parum eft illos honore leviori prolequi , vel ritu 
placarc , a quibus propitiis immediate beneficia acceperis , aut k qui- 
bus iratis tibi jufte metueris : neque Deo Opt, Max. itadetradum iri 
cogicetis , quem neque in ieiplb, neque in operibus fuis , neque in tota 
tandem retum imiverfitate iatis unquam colueris. 
Vagas haCct optniones quum imbibiflent plerumque honiiiies , quid 
• ▼erum, veridmile , poflibile, &falfum heicineflet, paritm ibnicitty 

prxceptoribus Sacerdotibufque fuis fidem adhibere coeperunt , & ie"* 
met totos paulatim illis dcdcre. Neque veri/Iimum illud inter eos 
'%4imkJ,lc. invaluit dogma : In Deo jitmmo [ncm^) om»e nitmen coU. A Sacerdoti- 
bus luis igitur petere cceperunt , quuiam Dii illi , quomodo inluper 
cokndi enent ? ie quidem tiaut fuperis ita ingratos efle , ut non ac* 
cepta abiliisbenencia pioanimoiecolexent , mod6 Sacecdotnmope. 
liioindicaientnr. In genere quidem 'illis iatis conflait , ^ caelis qu»- 
▼is demandari bona » ied ^ quo nuinine , vel aftro , qua vi , vd infloen'- 
tid , ez quibus etiam cooperantibus cauiisid fa^m eflet, penitus 
ignorabanr , niH id t<\o^'\ efTcnt. Hdc^tur idenuliisiDgettbant Sa- 
cerdotes, ita fcre reponcntcs : 
sitHttSm. Ouinam Dii illi lint quos fcirc avetis , arduum eft explicare , non 
ftrctttfii- folum enim fcnfus noftros , Icd iplum intclie<^um fuperant , tura quod 
conditiones iUas pofiti fint , ex quibns objeda percipiuntur , di* 
«^fifcv* verfieque i noflai prorius fint fiiliflantiaB. Nec minus difiicile eft eo- 
* rum cultum ibicuete, quum nihil drca enm uniTerfb filce^ 
neri fatis revekciimcfle conftct. Dcum fummum camen exiftere , im- 
mo & Deos , mlnores , live Aa»juomf dari , in confcffo ubique eft. 
Quam ineptum cnim eflet , Terram tantam (fcd ncc totam ) habita- 
bilcm eOe, nullos autcm intra ingcntcs Acris , /Etheris , Gorli orbium- 
que cazieltium ambitus , Ipatiorumquc lupra orbes illos immenlbrum 
ijt^utmm incplas^e ?'Ho$ trifariam partiunrar doOiofes Philoibpbi : i in Si^r 




vi(4 irui j neqoemhumaiiaistUis ita duiias eflb^» uceapropter tran- 

quiiJum 



Digiiized by Google 



G H N T I L I V M. 171 

^aUIutn felicemque ftatum vel per tantilium ccmporis <icponant' : 
quinoeijuc opus cilc uc hop)u\uin negotiis ioiplicentur. , quum. ciica 

qoe leniaiiiatofsliUttieckflb inido Deiis iimiiiius. Inter faas .q^id^I^ 
kg^«fle ; ut qusdam perpetux keic darentur renim vicifficodines ^ .ni: 
qosorirenturheicy omnia poftilacumaliqucxl tempus interirent j uty 

propriac CQplervationi operam nihilotninus dareht : ut hujus vitae com-?i 
mojaa labori induli:ri.t:que propofita cflcnt ; ut quacdam adioncs bonx , 
quaidam maise etiam ipla didante conlcientid eUent j ut intcr adioncs^ 
bonas cultus Dei ieverus , virtuteique morales primas tcncrent ; ut in'' 
ter malas dnQetm • five ine%io , oc vidom' pcffimas nots^ 
ut faomiiies • anbittk) proprio uteHpntur adeo ut ez hac vi^ etiaaa egv^, 
di ^olBot , ( qucxi bptumum in tanti^ vitce poeniS: dedttte Deum , len*: ' 
tiunt nonnulli , ) Hmediaadiinem debita adhiberentur , ut ipfa ccyii* 
fedaretur finis ; ut omne fimile fuo (imili gaoderec ; fi boni probi- 
quc eilent homines, ut praemiis heic , vel poft hanc vitam, affice- 
lentur ; fin mali improbique , ut liippliciis plederentu|:» Legum ba-. 
rum dc aliarum, quas operoftim eflec recemere, in imiv^r$4rerui^ 
natufft eopftitimmim , jus prxcipuum pene^Deos caekftes. -eifTe , Deo 
itimino ica voleaCe,<{ac AttMw quodd^n » fiveontoiitfli rebfis con- 
ftitueretur: q.aapropter eos etiam . |n^djbcit, ne 'Hefcirenc lQCta% 
morcales , quij^proxim^ {altem eHent reruni cauiae , vel unde tot bc- 
neficia acciperent. Deum lummum vcro feipfum fupercaEleftcrquc 
Deos ^ conlpedu mortaUum removilTe , quod lublimis adco ejcnt na- 
tura: , ut nuiiaisos iacis acies pertiagcrcc ; ejus loco noa in conipedun^ 
fitoay^-iied io firaitionem qUandim. prodnziftie Deos illps Cadefies « 
qui k nobis, G«liiiii, Sol , Luna , fyderaque , fiveerratica, fivefixa» 
vocantur. In qaibus patriam etiam /edeique quas olim incoleremiis « 
ofteodic Deus fiimmus ; quum enim non aliande quam* ab Cxlo 8c 
Aftris pars hominis praBftantiffima , fupraque «mnem Elementarem 
iortem conftituta Mens noftra origincm tranat , inAftra, & Caelupi 
utique rcvcrci (nifi ubi cl criminibus haut latis purgata fit ) sequum 
eft ftatucic^ in illis eciam hoipicia bomtnibus probehac vit^ fimdis 
I>nebert» commodaqae-Omnianon ifeeas acin hoc mnndo tantum^ 
ied iinviori longe jucui^diorique Qiodo paiari. Neque miiiustano 
dem Deos videri , quod ciaftar^jbltdaqae corpora incluerinc : Mens 
eniminillisdivina vigct, corporaeorumingentia ftupcnd^ velocitate 
cicns : ne.^ue porro iilis detranere , quod eorum corpora teretia , & 
rotunda viiantur; quafi auguftam Dcorum majeftatcm hauc dcccrec 
iimpliciiBma fi^rm^ conlpici ; faiii quippe heic vul^s : quo ma^is ^ 
' * 12 emm 



Digitized by Google 



J72 D E R E L I G I O N E 

enim articulata funt corpora quaevis , ex pluribufqiie raembris compo- • 
fita,eo raagis obnoxia & debilia, opifque aliciia: indigaiunt. Hoc^ 
ipla hominis fabrica iiquere, qut ex piuribus,*iiique languidisinfixiBt&ae 
menibfit compadhis , neque in Giviltofeoi vittm ooifC) vd vidum w&tir 
tumque fibi conquirere podet , nifi manuum iermoiiiique 6rg^ illi . 
oonceffii in hunc fineni h Deo iwmno cITenc. Neqne multum referie* 
heic, an Dii illi caileftes Ca^lumque ipfura fpontaneo, an neceflario rao* 
tu ferantur : fi priori modo, qiiod de Planetis conijcerc Hcet , Deos lal- • 
tem minores ^ nobis agnolci debcrc : lin pofteriori modo , tanquam 
Dci liimmi adminiftros praecipuos , rcverenter habendos elle ; nihiiia- 
texea in re dubU ade5 tutb fiatoi poflfe , quam quod fi?e arbitcio pro- 
priomantui', five Dei fiimmi nutimis affidue obtsmperent ; .nnUos iniu-. 
perrerum no(birum.p|i^cs pr«(Hte(c|oe apene £ms indlcari ; cos 
igitur faltcm in vencrationem aliquam externam propofitos efie. Quod. 
ad fithcdclejics Deos Ipet^tat, eos quidera ca^leftibus mferiores cfle , fcd no- 
bis utiquc viciniapropiorcs , naturaquefua propinquiorcs limiliore(que 
efle , quiuiicorporibusal-riisvel a'chcriis conveftiantur , interque fines 
quofdaffi nobis fere coiumunescocrceantur , <Sc nunc boni , nunc etiam 

» tgMft^^tnti ( fimpliciter emED malos efle j natunerdsvinaercpugnat» 
19011^ fDaBsaoo «ri (ummuitf^liquem eiadum, axioma fit} quooadeoi 
ancipids igttur ikit naturae, propidandot eQie$ qui^enim quod iibl. 
nozium, non eodemihuiio avertat, ouo boquni fibi commodumaue 
paraverit ? Extra dubium denique eHe , Deos five Dxmonas ilJos 
numana gcneri plus officere polle , quam homines aniraalibus cicu- 
ribus , vel ferac hominibus qucant. Haut enim intclledu tantum , 
fed viribus , agiiitate , aliilquc cximiis dotibus poUeat. Quid li 
propfiQ^' arbitrio in maklm partem hat^ iecus ac^ boniines plemiis* 
qoe iitantur? nonde eolm bot pado , ubi occafio daretur inhuma* 
numgenns > immo & in omniaez ^leiiienti^ compofita ficvire , haac 
aliter quam nofmet ipfi in belluas , pofTent , pSBBiertim ubi in fiagitiofbs 
homines jus ellet ? Pari enim ratione it'a homines caftigavcrint , acho- 
raines intclta amimantia , lcd eo magis quod homines omm bruto iint 
nocentiores j quum pccus omne etiam optime de illis meritum male 
perdant tandem, vel interimant^ Infulfum vero eit putare, criminofum 

' jvumq&e homiiimmediisiceteribasfiiisittaitumeile,atnoneosice- 

^rumultorespaflimmetuatt ClamSacerdotalemoTdinem intereason 
dpUD^inn^^ aliquosfiid naturAinDplid-» 

- ter Donos , alios etiam nnalos prorius^4 quibufdam ftatui octerum haut 
ita firmam elTc fentcntiam illam , aceorumqui Deos fubcjclcftes arbi- 

« trio pro|>rio uci ^ ac ux uu:amq,ue paicem accedcre poile docent. Omnino 
' ' cnioi 



Digitized by Google 



• G E N T I L I V M. • 173 

cnim fi raali eflent Dii aliqui, fmftrii cos placarer quirpiam ; quod tamen 
ficri pofle ipla docere vidctur expcriencia. Ex hac intcrca Deorum fet^ 
liquere Deum fummum Diis aliis fuperc^^ledibus (lipatum , omaia fcslt- 

' dcertianfigere, &fupenfBCfa. Deos fllios Ccleltes rebus ImiMali 
praelici, tilque leges mutidi setertuique fbedeni tradere, hos iblosetiflnj 
nadfiiedumpcoduci, & oftendi luique , qui cun^a in hociablunari 
mundo gubcrnent, nifi ubi arbin io humano liippetit locus , tum in iis, 
praefcrtim quae ad redx rationis normam fufcepta funt. Deos dcnique 

. Subcxle(tes alios hilce fubftitui, nunc bcncficos benignolqiic , nunc iiia- 
kficos 6c noxios , ut jufhtiaz gratia;quc divins authotitas bac rationc 
eonfiec. Qux omnia clarius patebunc , (i aliam rceni cxleftis formam, 

2uam qu« beic pra?ponirar , tecum .lepuKs , Sc ? erAriftocnitiam , va 
Migarchiam, vel Decnocfatiam ift it^no Caelefti dari fupponas. Quis 
rnim nlhni irn f nip fannnm , niiite.iiiiiolgtjptCfflir ^ Tena admint- 
ftrentur , finxcrit ^ vd quae provincia unicuiqoe obtingat , deraonftrave- 
rit ; vcl cur hi illis meliorcs pra.'H:anciorclque cen(eantur , oftenderit ? 
Vnum aliquera fummum quiacm,led nunquam^lureslfunvnos imagina- 
ri poSimus Deos. Quid , quod haut aliter incoha^rcntcs difparatxque 
Naturae partes ia6raus cogi poftinc , quum fieri nequeat , fi plures po^ 
teAate «quales ilattianrur jDii , quiti<mmma in rebiis diffidia orireixur , 
dum nnoiqttiique Deus ftiisfiudetet partibus? Keqne unde «yi^jffff/»^ 
pugnantefque mundi partes inter fe conciliarentur , ratio vel nohna ex> 
tarer. Summum igitur aliquem Deum denuo ftatuimus , cumque, ab * 
aeterno-bcatum , ied qui aiias naturas beatas in flii confbrtium adopta- 
verit , particiuelque tcelicitatis illius fccerit : qui & idcm Deus alios 
eciam dum in ibciecatem iliam fupercadieftem adfciiccre,communionem- 
que bonorum omnium donare poteft.: quibus concdlfis etiam incoii- 
gruumeflet , & ab omni ratione alienum, Deum , vei fedditarium, yel 
Solivagum, vel orbi Caelefti afixoixi, eumque iu aftidue cft^cumvolveiiT ■ 
- tem,ut eo Iblo £ibi complacerec, comminifci,vel Mundi hujus^uthorem 
fiiifte, nifilcgcs aliqiKis , quibus utique regeretur, abinitio dedilTcr. 
Quisenim Ime iegibus civiratcmconaiderit , vcl citraeas populum gu- 
bemari pode creaiderit j quis ctiam pro temporum ratione legcs indies 
mutandas elfe ^ Deo iUp exiftimaveric , qui rerum omnium eventus exi- 
tnfque ab inirio pranridit } Ineptum .eft putare Deum ad nova & 
tiua confilia conn]g!eie,veI ai|stemo rerum omnium ejufmodi arbitrunv 
< iiiifle,utuiiubitaneasqiiavis ex caufa fententias difcedeie noiipbflctr 
quapropter ubi ex chao quodam Mundum hunc effbrmavcrat , legcs 
utiquequafclamquibusgubernaretur, conftituit Deus , tum obidprnj- 
iercim, ne beacitudine propriai cxatk , etiam ob lesLnon magni momenti 

Y 2 felc 



Digitized by Google 



174 ^ ^ R E L I G I O N E • 

(cfe interpcllari quotidie fineret , totumque ^evum in minudis illis infuT 
mcrec ; unde evenire non polTet , quin majores moIeftioE ipli crearentur, 
1j divcrlas oppoiitafque mortalium fupplicationcs conciiiaie Ituderet , 
tum eorum potiflimum , gui ut boiii probiqaeefient flliquid ^diftnft 
efus Msqldftate peteient, quod alteii alicui a^^ue pio proboque nocetec* 
datius igitur fuerit exiftimare, omnia qu^ impeoare fiu eft 9 ab astemo 
icadecretafui/Ie, modoinediadcbita , put^ preces bonae , fupplicatio- 
nefquc , fides , virtulque omnis Juxtim adhibcantur ; adeoqucli res ex 
voto non ccilerint, ita decrctura mille ab xtci no ccnfendum : pari etiam 
ratione liquis voti compos fadus fuerit, Quid cnim aliud (fi optioda- 
retur } a Dco fiimmo flagitaverit quifpiam , quam ut hac vitk probe 
tnmsadA, mdtoiein ididim indipiicatur ? vel ^ui^ intereft demum an es 
DeidecietoflBCeinoidliabeatfand^die in dien»eibfet? haut^minu» 
fc Veam iunimum colet 8c advenerabitur , fi ab «temo media finibn» 
connexucrit, quam ii aliquando connedere inceperit. Bren» nifiisaufi 
non ablimiiis ccrtc ordo inrcbiis hnmanis ftatuatur , haut viderequiA 

f)iam poteft , quomodo Deus lummus ab ingentibus curis molcftiilque 
ilDcrctur. Rcdc didum cft olim , quod aBternum beatumquc eft, nec 
Degotii quicquam haberc, nec alteri exhibere. Ad cultum illum iive v&t 
nenttfdnem, quae Diis iilis fingillatim exhiberi debet , flccedimas« Ee 

Suidem Deum fumimun haiit aiiter quammente pur^ , noh k vitio tan^ 
im prorfus alien^ , led Tirtute omni condecorat^ , tum fide , fpe , amo« 
, re, iiippiicationil>us, gratiarumque adionibus colendum eile , jam antea 
demonftravimus. Quod ad Cxleftes Dcos attinet, cos in nimmi Dci 
honorem, nequealiter, advenerandos cffe c^nlemus. Ne fterdistamen 
eorum videatur cultus, nulldque ceremonia confpicuus , ritus quofdam 
adhibendos elTe exiftimamus , cujulrnodifuerint incurvatio corporis, ol- 
cubmdigiti^velmanus,flexio ingyrum, iiveabOrienteinOccid^n^ 
tem , five 6 contta, ut univerfidttis ica latio habeatur,alia^ue hu)u&nmk 
tmde proximam poft Deum (ummum iHis ita cultum adjudicari aperte 
fineamnr. Atqueitaiufiuiienta quxdam gratum oilifrili fpirantia j vel 
animah"a quascmm illis propria , vcl f)'mbolica, puth eqaumSoU , bovem 
Lunae ofterri poffe. Quomodo Dii lubc.-eleltcs propitiandi fmt , haut 
ita compcrtum cf7c, quum ambiguae incertxque naturae fint , ut etiam ob 
ignotas nobis caulas, modo in hanc , modo in iilam partem propen- 
dtet» Re^orem interea iii bunc finem Haut cxiftere normam , quam dt 
quidiOis gntnm volupcque ofleratur. Quidb6£^fiierit, haiitmdhis 
qnamez natnri eonim corporeicon|ici $ quae quum ex aere vel «there 
Con6ata vidcatur, cx Elementis craffioribus in lubtiliorem aliquam fiib» 
ftandam leda^s, ohfonium aliquod iliis paraodam e& ( pabulo quiope 



Digitized by Gdogle 



G E N T I L I U M. - i7f 

illos indigcrCj^ut Elcmcntaris €orum natura hdcrationeex Efementis r^rphy 

cognatis rcficiatur)cumque pinguium carnium nidoredele(flentur , ani- ^J^*^ '^ 
' roalia , qure eorum guftui vel odoratui jucunda fapidaque, iacrificanda * 

cflc : Spiritus enira quofdam tenues in hcpatis, cordis, & cercbri ofKcf- 
• nis daboratos, in altum tenderc , lUiique ea radoncexhibcri adorandos. 

Kefjue dubiiim efle qirin omne fimile fiio &iiili gaudeat. Quaenam illa 

iacnficia , qu2 unlcuique Deo vel DaBmpot oonvenirent , pTurimaqac * 
. alui qoas ^ Diis ipHs edodi edent ^Sc patatos elTe oftendere , modo niis 

partibus non deefleQt honiities, itipendiaque £tti$ ampia ia huncfineDi 

erogarent. 

Atquc heic ctiam veritates quafdamegregias, fcd verifimilibus cora- 
pluribus, nonnullis ctiam improbabilibus & faJfis commixtas (dequi- 
Dus alibi judidaai meum intcrponam } in vulgus Ips^bant Sacerdotes, * 
utpopubita (cuiqaidTispotiuscndeft qoam contraveiterc prodi- 
▼ius met ) non multo negodo in pluximis impooerent , Inter dodiorcs 
tamcn , uti quidam ex Magia quaaam occulta , quaB de Diis fubczlcfti- 
bus fercbantur, fancire conati lunt; ita neque denicrequi nonnulla ab iis 
adduifia , in dubium verterent. Ncgare cnim ca qux profcrebantur \ 
Sacerdotibus (uti qui Diis proximi,affiduique ad eorum oracuJa,a(Tc/To- 
res habcrentur ) vix auli iiint : immo probe etiam noveranc , haut aiiud 
hdz poftdari, quam ut vdnti negationem faifis , ita dubitationem veri- 
fimiJiDus,* & iis qu£ coniedura tantumqituntar ,apponerent. Qeterum 
hi/ce haut fa<fhim (atis elie populus ex jftimans,^ Sacerdotibus fuis denuo 
lequirebat, quidtandem de Elementis & omnibus etiam ex Elementari 
naturacompolltis , tum apprime de hominibus praeclaris ccnfendum 
e(r<;f , num iilis quoquc ejchibcndus aliquis cultus ? cui poiluiato intcr 
Sacerdotes antiquiorcs ita reipondit forlan nonnullus : 

Elcmentis etiam quendam particularem deberi cultum afHrmamus ; 
Ucet enim deprefliores oblcuriorefque mundihujusfintpalrcesf dtra 
ilkis tiimen haut con/ummata integraquc e(7et hxc univeriitas i<vA 
imago illa Dei Surami , ^u^ein totis opcribus fuis rclucet perfcdanu- 
nicrilque fuis abfoluta. Qui igitur raundum fupcriorem ( infciiori poft- 
habito) fe colere dixerit ; pcrinde fccerit , ac qui caput colhimquc 
alicujus fe vcncrari , cneterum rcUqua mcmbra , fpeciola licct , fj-mme- 
triaque optima conftituta , contemnere perhibcrct. Audiendus igitur 
heic cft Orpbeus nofter^ quiDeum fummum ( 'cognomentofuo/<9- • 
vMvappdlatum ) ita ddineavit , ntejus Cajfm anjuecMM ipiiundlet ' 
Cdum fulgentibus ftelits con^)erfum $ ex qno auraf^ duo coroua ex^ 
tent, quorum uniim fit Oricns, alterum Occidens j OcmU Sol, & Lnna j 
qus AiSr j jih Veatrj f^tcrm Tdlus Oceaoo circundau , reU- 



Digitize<;i by Googie 



176 DE RELIGIONE 

qua mcmbra circa Terrx medituUium centnimque pofita eflent. Qua 
Quidera haut ita intclligenda voluit Orpheus , quali haecipfavera Dei 
Summi membra ellentj lcd quod imago ejus liancprae le ferretfor- 
mam externam, optimeque ita nobis confignaretur. Sed propius rem 
perftringentes , Elementa etiam ih fc ipiis culm aliquo inferiori ialtecn 
afficiencEiefle,4iciiinis. Ex Eleinentarietiim Natttnconftantaniinan- 
cia cuq^> neque ultra iUam profertur , quicquid in eorum £kbrica cer- 
fiititfy vdinaiiud quodvisredit Sc refolvitur; quapropter canqoam 
remm principium materiale faltem , finifque heic ulhmus non ofcitan- 
ter pr xtercunda eft Natura Elementaris. Neque obftat quod anima 
• ( uti qux coeleftis fit originis } primas fibi vendiccr partes ; fi enim, 
quod illi charilliniimi conjundillimumque, corpns humanum , tanquam 
infigni Ipeciepra4^um , reverentiam aliquam in nobis excitet ; non- 
ne multo pluri$'^cienda funt Elementa iila, quas materlem rennn 
omnium, molemque, vel Cutaliquibus placet) ipfim v^^etativam ; 
■ fenfitivamqueanimamheicfiibminiftrant* Quod iiverumcft) acve- * 
gctatio illa & Motus , qui ah*qaa vegctationis Ipccics elTc videtur , &c 
ipfc fenfijs lenfatioque omnis ab Elcmentorum tcmperie pendeat , cur 
diverfam corum qux nobis cum animantibus rcliquis communia fijnt , 
inda^bimus caulam, vel non Eiementis ilHs , unae tot egregia benefi- 
cia accepimus , reverentlam exhibebimus ; & quidem mter alia , * ne 
nobisnoceant? Acpropterea Aer illequem motu reciproco aflidui 
ducimus & reflamus , quique vitam nobfs perpetuo /ufficit renovatque, 
' colendus eft ; enim pcftilens-fit, vcl etiam nimis tenuis , vel crauiis|' 
vel ita^deficiat, ut h puimonibus attrahi ncqueat , fubito expirat homo. 
Aqua etiam non minus colenda eft quam Aer , qu;:E fiobis humiduni il- 
lud lubminiltrat , line quo etiam in aridum incolinsrentemque pulve- 
rem cito recideret corpus humanum j nam fi nimis , ad Stygiasaquas 
inftar, frigida, vel calida itt in tJiermis ouibufclam , vel per y&m ^uas 
nealiicas tranfiens, venenata prorliis.ut, mors ipk piemmque confe- 
quitur. Tellus etiam colenda eft, quora eam firmittiem fi>ltdi|catemqiie 
fauman» &bricaB det , uc citta eam compages fbkeremr tota , qusq&c 
etiam hominem quafi humeris fuis geftans , ilium ab prarcipitio ingen- 
ti, quod inter pedcs ejus & Terrx centrum hiat , ex interpofitione fua 
iervat, qu-e porro vidum veftitumquc omnibus commodans , tanquam 
Mater communis nutrixque habenda eft : nam li cxkgc aliquomo- 
tu diffindatur , & belitus aliquos peftiferos emictat , va aqiias ex ejus 
imo extrudat, ouaB urbes totas provindafqueabfbrbeuit , vei &tas una 
fao fruges&olera non Katis redbibeat, Peftes , Catadyfini , faitte^ 
omniaque maki confequeatoir. Jgnisfdam qui ex Ten»* vems fulphu- 
' reis 



Diguized by Google 



G E N T I L I V ' \7T 

rcis acccn/iis , vcl nuhiumaurctiara lapidnm conflidu clifiis , vel af-. 
fridu Jjgnomm excitatus , vel olcofa tjuadam liiMiantia propiigaius , 
canquam inopinatum iitiproviiumt^uc alic]uod numcii proiilit emicac-t 
fne : qiu ctttinoiDni generatiooe naturaii prs reliquis Elementi^ ex 
^alpieiiio^ ica potenfque eil, ot &irma & anima quaedam rcli^uo-' 
9iqa efle videatur. $| aivlo Diaaius iit, omoia exurit , ac in cineres fcc^ 
tit,eziciumipiietiammundo mtnitans ; quapropter ignem ettam praer 
Hiblunaribus cunftis colcndum c/Te judicamus. Cseterum objiciet forlin 
aiiquis, Elcmenta non Ipontc , lcd necclTano agcrc ? at quid, li utroquc 
modo ? ut deturcnim Jgnera exfato quodam, live natura Gbi ingeaita , 
iuriiim ferri, dum caioen ad pabulum iiium /e^ obliquac & vertit , nonr» 

' i|e eodaiiarbittio Bt animaltt betc depa(centia udtnr ? Nonne Aer m 
Tuit fpirat?NdnneAquafondumqiiorDndam, prflBiSbt^ Oceani , re- 
ciproco xflu tumet & detumBt ; ne detur vacuum , eciam adiugltl! 
l^nne Tellus, fi propria vi interna circumvolvitUT , (quod quidam pftp- 
hibcnt ) pluribus motibus cietur ; aut ii fccus feccrit, quomodo Phseno- 

* mcna1erventur,videantAftronomi,vel Mathcmaticorum Hlii.Ncccnarms 
licec igicur uc unicus fic motus, cur non rciiqui motui voluntarii pcrhi- 
b eant ii r . Ita cordis motos innobisutfitnecedai ius , quum compcici 
dum vivimus heic nequeat % non ita oeulorum motus , qui libeiiaanifflflB 
afifedibus obtemperantes, iuic illuc flcifhmcurj ritt.de iotimisi^^animN^ 
a(^onibus taceam. Quemadmodum igitur ucefqDeiiKiitisin antlBWIiiti?* 
bus, quidnietiam inEIementis dari pofTit ; quum qui cxaliquaparte 
necefTariusvidcatur motus, haut in rcliqiiis tollit voluntarium. icd con- 
cedatur, Elcmcnta tantum necelTario motu ferri , nonnc tanquam Dei 
fimimi miiiiftri , parteliijue mundi intcgrantcs , corporcaiquc totius na- 
turaBaothores, proximi ialtem , venerandi ftmt? Totamnndanamole 
i^ ad cultum propolita, ut neque fore^egrederetur aliquis , qui irieve- 
r^nter &temere aliquam ezimiam mundijpartcm conlpicerec : de iis. 
quxcxelcmentis compofita fiinc , & pociilunumdc /f«MM» di^ixa^, 
mus ; num aliqua Animnlia rcil. tum pr.rlcrtim Homincs E^egii , cultu- 
aliquo particulari affici dcbcant. Nam licuti rcrum, ita quoquc cultuuui 
varii dantm gradus, prout unicuiquc convcnit ; adco ut nihil fcrc intra 
mundiambitum extct, quod non vel colendum (it , vel intcr ca a^Inumc- 
rarioporteat, qux ad^iutumDiis ej^bendum funt idonea • cujufmodi 
func far, vinum, lac, herbx quaBdam^llEanimantia, qux Diis grata iant.' 
Ab Hmme , tanquam intcr sBtema &.caduca mcdio , incipiemus ; atquc 
hunc qnidem poll Elcmcnta capropter tantum collocamus , quod Mun-. 
dusfinc Elcmcntis luuit conliflcrc qucat , finc hominc forlan point. 
Iipomihi^on iatis.liquec , cur jicccundior» ^pigeiuoique Xeira non. 
V ... ' ' 2 . - — ► cflet. 



DigitizecJ by Google 



jyt D E R E L I G I O N E 

cf(ec,ii immaniahominura /celcra vindic^lam diviuam in fublunaria cun^a 
non acccrlcrcnt. Vcriimenim vero licut liomo keleratus mter omnia 
animancia pcflimus ; ita certe bonus piuf<^ue virlonge optimus videtur. 
Quod Dii eaim Supercdeftes boni fint, exeofum propria namra ; quod 
homines , ez arbicrio propr io evenit : Sc quum in malum propendeanc, 
iemet iplos od immortatiumnatutam ex pietate & Tirtutc engnnt,fleier- 
T\sic[ue prxmia conlequuntur : quapropter li bonus probuique prorfus 
cllct Homo , ( quod ncutiquam tamen fit ) inter naturas bcatas poft 
Dcum lummum planc fijelici/nmus ellct, quum quod aliis fato vcl lorte 
obtigit , ilHus virtuti mcritilque acceflerit. Quemadmodum igitur 
pejHimos homincs tftfms addicimus, ita Opiimos bcMtfate eeterna remuneran- 
dos, indeque coIoQdos ede, judicamns. Gdoquippc potici , tandem^ 
fi|toj^ttltto arbiti! judicefqueadionum humanamm conftitouotiir, dum' 
pmitf €X legibus ab inicio mundi cditis , vel in ipfb corde defcriptis f!: 
partimex arbitrio humano,bene vel male impcnlb, quin & ex cogitfttio- 
nibus hominum iphs,lcntentiam feruntrhaut enim vcrifimile cft homines 
c«lo donatos, vcl aliquam animxfacultatem, quam heic habuerint, poft 
hanc yitam cxuere, vel illa orbari, vel adco otiolbs in feiphs , aut inlcios 
lerum uoliranim , aut tnutilesbinus mundi portes efle, ut non humana 
eiiodttpidcaicoc* Hominemic.floiirinis juoicetn conftiGuere, an^uam^^^ 
foit, utpote qui cx alto adiooes noftras fpecolflns , cfts ad commants »k ; 
donis confcientiaeque normam cxig^ret. Si enim Diis ccleftibiis pib*^ 
yinciam hanc demandafTec Dcus lumraus, haut alirer fanc quam exaetei*^^ 
nis CasH legibus, ipfbquc Fati rigorc omnia acftimaflec : quid arbitrium' 
humanumina<fb'onc quavisiuggedillct , vel parum attenti, aut non ad- 
iDodum certe loilicici. Sin Dcus ipfe de adionibus humanis cognofce- 
ret, hautvideo quomodo ^ perturbarionibus immunis beatam/emper 
taniigeretvitam. Homtnibiis igicur in CselBm rektis milflQ^ '|lOC ^Bi^ - 
initio tradituni iiufle ccn(emus ; dom ez iUts fegibus , ^uasin fempiter- 
ois^Cfldi Aftfoctimque tabiilis exarantur , tum ex confenfo tim'afcuju/que 
^ proprio, quid asqui bonique, quid mali pravique eriaria iri adibnibus hu- 
maniselTct, perpendunt judicantquc j prxmium , vel pocnam , juxta 
hominum promerirum polt hanc vitam rcmetientes : neqiie heri poccft , 
quin ut in luitam eorura fentcnciam Deus fummus ipie defcendac. Siqua 
iaterMjtiaicfOproprioiervatDeusrunimus £neque eiiim ic^ibus luis 
it»obmingitur , ut non iilis pro aibitno iiio ftnet exfelvtt^ Homines 
in^ Cailum reIt|os mediMies eiga Deum looimiim erifteie, & pro 
nMNtalibusintenoBdftie , arbitramur ; adeoque Don'tanquam judices, fed 
tanquam Patronos propitiandos eflc. Quinam illi fuerint , haut redius 
quamex proba piai^ue eoxum vxtai vdHeroicis geftis, vd inventa 

aliquo 



Digitizedby.Google 



G E N T 1 L I V M. jyp 

aliquo iuijgni , undc bumanum genus beneHcio af^cdum e/l , colI]ge-< 
tis : hofcc cnim m judiciim vcl mcdiatorum noftronim a!l">um rcfcrri 
noneftquod dubitetis j pnxlcrtim (i mortalcs tanc]uam in commuui 
«Mmdrcivitate confticati , ejulquc pars aliqua , fuiiragia in €!iidM 
ierte poflinc 9 qndd.«liltt 'iiM^i(S# Attione abfbnum videturj quum 
iti omni Rep. bcnc cditftftm ^ftttes tantum , led etiaoi 
f»lebeiD ipiam aliquid fit authoritatis qtiorum lcges propterea Plc- 
Di(cita vocnntiir j ut ita plebisviccm iii hac mundi civitatc fiipplcat 
humanum gcuus , dum Hcroas fiios in /ydcra tollat. Ca^terum vcl- 
uti populus fblus, non autcm Patricii plcbilcitis tcncntur ; ita for- 
Uii accidcrc poteft , ut li c]ua;plcbcs k. humanum gcnus , circa ca 
qux ad regni|ui'M^fte pettinent ^ iniqud rogaverinc, uc *]>ii fa^ 
■ peri iiia lenoanc , uci qui arqutores rerotn ^nmatores finc : qua« 
propter haut ita certx iunc f^lebis 9 id.ciQ^^fDbftc&liHffi rogaciones, 
iit nomines idco in Deos referri exiftimemus , niii cximia eos in 
Cajhim evcxcrit virtus : ut finem tandem faciam , haut minus utih'a 
& proHcua , quam vera 8c indubia dogmata hxc ftatuimus. Quid 
prxclari cnim non atrcntarit vcl fccerit homo , ut inter Ca:Htes 
( ubi bona omnia aiduunt J vitam comparct , adco uc ad virtutcm 
omnan ampledendam , vkiaque declinanda , acerrkni hac iMp- 
ne addantur Aimuli. Hilce >I>ii» in caelam. afletti^ h^6itiS^lim 
fieri , adeoque & fiicriiicia immolar i dcbeitt t leA' )St fS^e6iat iltti^ 
tum culrum eorum aliquibus exhibcatis : quum enim pietieiP-Decid 
illos ( fummo ita volcntc Dco ) jus in rcs humanas fir , in carldH 
illo regno qui dcntur ordincs j f ncquc enim a^quali authontate IiinC 
prjediti^ guis fupremus porro intcr illos habcatur Dcus , qui judi- 
ces in tnferis demum confHtuantur , dcmonftrabimus. Cum Diis 
xllis cjuidem pioft Deom fummum les noftra omniseft, neque sdibi 
negotia noft^ vd iiifcipiuntur, vd adminiftrantur j quo tanoei^in 
munere perficiendo , quum lcgibus seternis fint obflri(9:i , ab iis' 
nuIlS vi recedcrc dcos illos (uti antea diximus ) cxiflimandum cft. 
Ad corum genua igitur provoluti , vota hifcc nuncupcmus j non cnim 
bonas pravafque adiones no{h'as , fcd ipfas ctiam cogitationcs inti- 
mas rimantur & expendunt i niiienimdc ipiis cogitationibus cogno- 
lcerent , ncquc ullum arcanOrum conlcicntice inftituerctur fcrutinium, 
vel circa adiones humanas judieahdas reda (atis extaret norma. De 
ezternis adionibus faltcm judicant mortales j de intemis Dii iili : 
qnapropter cultus varios diverfbfque illis exhibcndos dle cenfcmus: 
quorum omnium gradus diftin(5l:os , ritufque particularesexipiis Na- 
tur^B peuecraiibus , neque iucoaiulto Numine oflsndemus » mo'- 

Zz d6 



Digitized by Google 



iU D B' H: E.:L I G X O N B 

il6 diA» tndiieittcs Isis, noiqqe ati pfur eft, Ikm: in.optee ja« 
Tcris. 

• Quum ex didu fpedofis curatifqnc hifce fermonibus , quorum 
nwgna , incomperca , inexplorataque fiiit pars , Theologiam quan- 
dara non mrcnuilam condidiirent Sacerdotes ; atque ex ptincipiis fuis 
iu fanxincnt , ut uulla alia veriiimilior , ncque forian ianior profbret 
iotec illoi puUice nim temporis Religio populus neque lufcere , ne* 
dum contia^eaiie iisiiudebat » ex Deonim adytis defMrompM ^ 
lebantur : adebutomnia paolatimin rem fuam verterintj dum ora- 
cula divina , colloquiaque cum lovc ; ( ita enim fiimmum in caslefti 
eorum regno Deum vocabant Gentiles ) fingere, refponfaque inde dare, 
\fi populus ita officio fuo contineretur , unice rtuderent (horreiidas in- 
de canentes ambages ) Sacerdotcs- Porro in id etiam contendcbant , 
uc Ucet baut certa fatis ellent facra eorum dogmata » vel oracula eorum 
^eventacompiobata, adeotamfnin^mnes partes veiialMnt, oc de 
eoium fide dooitare, velac| alias difoedereoiacobrum interpimtionesi 
quam qoas ipii addttxiflent , ne^omninoefTet. Sednequeheic (lcte? 
reSacerdotes. Sincerioribus enim proprise dodrinx partibus abdica* 
lis , ad tremenda quasdam lacra populi animos pelliciebant > adco ut 
vi^limas humanas Diis offerrent, donec mos ille inter Romanos 
aliafque gentcs iublatus tandem , 6c aix>Iitus eilet : baud obftitit tamen 
iUud , quin ut ad aliaiacnficta , ied quae ipii abiigurirent : fupphcatio*^ 
nes , led qnas ipfi ibli &cerent ; facra , ied qu» ipfi £>li peraeerent ; 
ocacula » led qus ipfi ibli excogitarent : augtiria , led.qnc ipfi Mi ex« 
plicarent 5 ritus & ceremonias , ied qi^s i^ fbU prpcuiaoeBt ; Fefta, 
ludofquc, fcd qua: ipfi foli inftitucrcnt j fomnia<jue in templis, fed 
qua: ipfi loiiintcrpretarentur : tota fere Dei fummi cafta Religio tra- 
dudaefTct. Adeo ur ccrtiffimi Religionis divinx articuli , cujuiiiiodi 
iuntfidesin/ummuniDeum , Spes in eo firma , Amor qui homincta 
- cum Deq nedit „ wtufqiie iUa quae ppt^ ^ultus divini'.flO{ma , ^ 
Sacetdomli ordioe , vel penitus intennittemiptur , vel poftremoiidtencK 
rpco liabcrentur. Quapropter qux de prasftantiftimis hifce shiimx farL 
cultatibus iliiquei^tim^ conjundis ftatuta fueriotolim inter Gentiles » 
tum quid de vinute , vel , ubi ilU excidiffet homo , de Animae purga- 
tione lenlcrint , cnarrarc conabor. Qiiamvis enim quidvis aliud cge- 
rint Sacerdotcs , quam ut linceram hanc caftamque Religionem ( lice& 
illisiatis cognitam J populo publice exhiberent : pro lcopo taraen non 
ibo erit <»Amooftraue dogmata lia^c non 4>fcondita ^ Geptiii.bus. oUni. 
j$u0e , adep ut five rdigiones , five ipias leges Vecenim fpe§es 9 tuna 
^iQlbueiidamvittotib.uai, tumi^vit^ ubcr-^ 



Digitized by Google 



G E N T I t ^ V M7 itr 

* Titfi^ intcr cos proflarenc mcdix Alitcr quidcm rcm depingunt Patre$ 
Ecclefia; , holtcs Gcntiliii:Ti accrrimi ^ probatioribus cnim Religionis 
Btbjpicias parcibus lilentio fuppreflis , anlam cx iuperfticionibus ricibui^ 
'^aewomcapcamnt nontiunqaain i^ein Geacites invehendi, nonntmii 
qbam f riapirfflpg deodendos propinandlivdiini iniana eonnn faelijijili: 
gp>iia(ni|<rfwpb^ : qus enim gallantes fiirencdqoei 

tanquam oeflro perciti ^ vel fpiritu aliquo divino corrcpti, fecere Sa^ 
ccrdotes , ea omnia complurimaque alia veluth lymphatis , ^^r ex- 
fternatis gcfta mcrito fublannant Patres. Qiiic circa Mcntcm , Viriu-w 
tem , Pietatem , Fidcm , Spem , Concordiam inter Gentiles rc- 
- ceptaiuere, £icco,( utajunt) ^edepro^tcrierunt : non auidem ^uod^ 
daflit&os^cfifet hafbeDeasvelDivas(itaen^ iunuBOiitl^ 
nore Sc a^ftimatione apud Gentilcii afiedas iiiifle ; kd qaia Oratoief 
(proiUoruniijBCiiyai^^^iBbementiffimi ca tantum iKUBoerent, qux notam' 
advcrlariis inurerent , viamquc fimul ad" Chriftianorum reh*gionem in- 
troducendam ftcrnercnt. Quapropter xquum cdc judicavi , ut non 
qiias raalatantuai , led qux bona etiam coi*um rchgionibus incftent, 
caiidide proponcre , ut ita, ulquc auo cum noftris convenerinc , ex- 
pkfltfnffl haoeamr. At^oe beic iamoses aiiqiiot vemftiilima:, & 
maiime umveriales Religionis partes ex ingenti errormii. iaperflititiH. 
Bumque^rnigine deccrpcns , perinde faccre videbor ac fegete jaai^ 
matur^ , pro on^ vel alteri tritici fpici , loHi , tribulorum , caraiiof- 
rum , &lapparum ( quas hcrbas frugummorbos vocat PHnius J ma- 
nipulos pluriraos colli^crct : adco pauca lc. finccra funt , qux in Rc-- 
■ ligioaibus GentiHum aeprehendat quiipiam. Ncque igiturcunC^a qux' 
ad hoc argumentum attinent , heic adfcro ; fi tota quippc rchgioli cul- 
tns veterum in tot DeosDeafque-diviia proponeremrftrues , vix grande < 
illam caperet volumen. Per me igimrdbdioribus , quibus otium fup- 
pcrit , opus hoc ablblvere iiccbit j praecipue quidem cum nullus (quod 
lciam) adhuc author de integrd Veterum Reheione plane & pcrfecf^^ 
lcripierit. Quamvis cnim hunc tituhjm prxfcterat Hb. Guil. Choul , 
Nobihs GalU , rcm iplam tamcn vix attingit. Pkirimi quidcm Henumi 
Gcntilium Geiiealogiam & Hiftoriam , iivc data opcra , live obitcr 
iiluftramnt; fednemo, opinor, rudcm informciTiquc Ethnicx Rehgio- 
' lus molem in ordinem reaegit , aut- m unum aHquod corpus digefEt. 
Ip/e quidem plurinoahuc facientiacongeffi oHm, ied iczagenario jam ac . 
raultis cuns negotiifque implicito ignoicendum , ii provinci|m hancf 
aliis admiiiiftraiKiam rcliqiicro ; Aff jtim qiiidcm ad inftitutum noftrumi ' 
facit , li nugivcndorum Saccrdotum prjccipuiim rcopiim in cudcndis 
eoruiu dodriuis oftendam> nempe ut ex oeicmouiis ritibuique iiiis 
w . Z 3 ' nou 



Digiti^Qd by Google 



tH D E R E L I G I o n e 

fion populo illuderent tantura , fed ^ cafto Numinis cultu defleclc- 
rcnt , fortafle illorum mimilcrio. baut iu opus cilet , ubi ad Dci 
' Svaam cxodmi vkeano ail wm amime ncceflfariae RdigiQoa paftii ie* 
VQcafeBCDf» ' Adco nc noo tam feriamTtmicis praxim dobfem eo - 
pqlilliMQtiaa] pro peccatis admiHis popdo perfiiadere conati fint , quonpk 
vik^finiifiV^ Kiajniiis , revelationibufque eorumiive de diein diem , 
re de tto&Sp irt nodem faiflis fidem adhiberet. Quin &: intcrpretatio- 
nes oraculorum , Ibmniorum , revelationumque lUarum uicondicasad- 
liuc magis mconliitalquc adducebant , ut fcitis eorum commentariis 
fctlicet populus ftarec : iinmo, quo magis hominum animos^ red4 
ntiooe dMiRcebeat eo ^o&naioics Theologos , myftecionmi^oei^^ 
divlnwpi^^fifci^ fui^e , commnnts tcftabacnr es^ieriencia 

qaodmOntgfifl ^ 'SacadotaHis otiiais nequitiis , mk ftnpulft |X)puIr 
dedolitate provenerit , haut derepente dixerim : ut haut minim in- 
terca mihi vidcatur , tot fuperftitiones , Sacerdotalefquc ineptias pu- 
bhce olim prottitiile , & in Religioncm venille , ubi ad Deum ali- 
qucm authorcm referrentur. Veluti enim qui ruftico vile aliquod mctal- 
iwi^) autiDninifbrtaOib corium Imperatoris imagine iignatum often-. 
jjfe^ i illiwi|lff » nt monetam • ia pennntationem Stdam, pto iis qna^ 
piiWiiiwffriitBW^KMMi accipique poftnhiet , hautillequictnn reijceittc 
anderct cx Infeineori^ediao cafos ex sre , plumbo , vei corio mjm^i 
mos. Ita quidem qui cx lovisvcl Dei cujulvisimperiojulHfquc l*i 
cra vcl oracula proficifci fingebant Sacerdotes , ncquc tanquam adul- 
tcratas lufpicari , ncdum recufare plebi miicrcE vcl animus forrc , mt: 
voluntas fuic : a iobriis cati/(^ue hominibus tamen non nifi inventa ha»:. 
mana habefattntar hujafcefimnaB omnia ; quin & illis fubolebot Sacex^- 
domli»lxan&y uc nonBnnqnam pecerent nnm& tpfis lietrrec teoh' 
ploram adytateceflulqneincrediv atDcnmita loqaencem auigfyn$'4 
SacerdotemquippenonnifiSngalaremtefiem heicefle: opm h^tt^^ 
igitur aliquo alio falrem qut in teftimonium accederet , id /i concedere- 
tur , Sacerdoti paiam luffragaturos fpondcbant. Oterum hsec in . 
ipeciem cantum dida fuere , atque potius ut ridercnt Sacerdotem , 
tfuan ut crederent Deum articulatd voce , vel leni quovis fufurro il- 
h$ ' aliquid praecepiile , vel infpisiile; Hauc obftitic camen illud , quin l 
nt mmffiioiam tom temporiscalam ddccndeieQC perfpicadores riri, 
ne fortaHc perraoti eorum cxemplo pnii&nihoniines , iemecipfos tt>tos . 
ab omni jprorfusDci cultu recrahetent ; acdw^qnniflptascaffl veri«-'. 
fimilibus falhs vcritates diftinguere nefcirent, omncm pror/us cxue- 
rent , abdicarentquc Rcligionem. Satis dcmum habebant fapientcs 
olim piique homincs , ahquid iucci boni ctiam aridioribus Keligio- 
* - * ois . 



Digilized by 



G E N T I L I V M. ij^ 

nis partibus incflc : fiiccum enim hunc avidc cxcipicntes , Dcum 
(ummum ind6 colcbant , 'rcliqua Saccrdotalia dogmata vcl tacite 
rc/pucntcs , vcl tanquam dubia in medio relinqucntcs : aut fi amplius 
aliquid ab illis poltularctur , ita ut fidem integram dari pra:ccptis luis 
cxigercnt Sacerdotcs , id omnc ex authoritate facri illorum canus fan- 
cicbant : quo nominc Pontifici Max. Sacerdotaliquc Collcgio fe ob- 
lequium prxftitifle affatim exiftimabant. Sed ut clariora tiant quae 
de cultu Religiofo Itatucbant vetcrcs , Ciariftimi Voflii lcntcntiam ie- 
cuti , cultum omnerti in proprium, fymbolicum , vel mixtum diftingui- 
mus. Cultus proprius dz ut Dei liimmi, Solis , vel Lmx , vel Cceh, vel 
Alundi totius in leipfis : fymbolicus cultus ut Dci fummi in Solc , Coe- 
f lo , vel Aiundo , aut principio gcneracionis adivo, ut in Solc , vcl Coe- 
lo : aut in pallivo , ut in Luna dc Elcmentis. Mixtus , iifque lubordi- 
natus , eft , quando Deus fummus colitur in Sole Sol in Igne , vel 
Hercule j Ignis in flamma , vel candenti prun^ ; Hercules in effigie fua , 
velftatud. Atque cultimi proprium nullum fuifte oHm prstcrquam 
fummi Dei vidctur. Quis enim Solem ipftim , qux hujus mundi par- 
ticula tantum cft , &c quidcm ea qua: cx fui naturd mundum ipfiim cxu- 
reret , & in cincres vcrtcret , Dcumfiimmum eflc cxiftimavcrit? vel 
cultum iili adeo proprium dicaret , ut non amplius quiddam ad vota liia 
cxplenda poftulavcrit ? Immo quis univcrfb huic mundo , qui ex tot 
contrariis , diflidcntibufque partibus componitur j ut ncquc condi , 
ncque rcgi , nifi ab Fho aliquo podet , eum cultum proprium tribucrit, 
ut non in altius bcatiufquc quiddam ultro , animique vi quadam intcr- 
nd pcrmotus , tenderet ? Equidem haut ullum proprium vcl prxcipuum 
cultum cxiftcntiis illis datum fuiflc , autumo , cum ut ipil cilcnt , ne- 
dura Dii cifcnt , aliquo alio indigcrcnt. Ad iiipcriorem igitur felicio- 
remqucftacum , quam quovis fato vel induftrid confequi pollent, anhc- 
labant icmpcr miicri : quin ctiam ubi in iblo xtcrno beacoque Deo , 
ejuique confbrtio foelicitatem coniummatam dari , inanimum induxil- 
fent , Deo illi cx omni virtutc & pictatc aftimilari cupicbant , ut fem- 
piternis ita fruercntur bonis. Humanum igitur gcnus exnobis , immo 
ex communi icntentii a:ftimantcs , arbitramur iymbolicos vel mixtos 
plurimos olim fuifle cukus ; nullum tamen proprium , cumque ap- 
primum , prxtcrquam fummi Dci cultum inter Gentiles excitiile. Vt 
dccur porro , ritus incongruos ad cultum Dci ftabiliendum d Sacerdoti- 
bus excogitatosfuillc , in cum tamen fcopum dirigebantur , ut homi- 
numanimosexpcrgcfaccrcnt , &: quodammodo ad divina crigercnt, 
lopuluiquejuxtim cultui Rcligioibailucfadus elTct : ut dctur demum 
lorrenda immaniaquefuiilc qua;dara Gcntiliumfacrificia , adeout ea 

pk-« 



Digitized by Google 



i«4 I> E R . E L I G I O N E 

plcrumniie deteftarcntur fpecftatorcs ; ad tcrrorem tamen criminons 
juftitiauivind incutiendum , utiliacrant, t]Hum Deum iratum hautali- 
•- tcr quani cruciita , iramo 6c humani nonnunquam vi(iHmd placaii pofle) 
cx ^accrdotum iuorum dodrind cxiftimaverint. De qua vetere quidem 
opinionc, quuinlongediadmhoiiriiiitii aDimis lolcoeric, quam miu 
ilu quos magal ex parte anriquatos , aut iiiblittos efle conftat , iuo 
Jpcoubcnus, cumbonoDeo , criroodo vita virefque fuppeditentur^ 
IN^bimus. Ad magis Orthodoxas Gentilium aodrinas , ied qux 
ritibus coeremoniiique cpnuoiui^bMitar, coni^urcahannirque »^amac^ 
sedimus, . j . . ♦ 

/ ' C A P. XV. 

DifimmHm Btbmed Religionis fdrtlhm, 

EVndcm Dcum fummum ac noftrum h Gentilibus haut fecus atquc \ 
noftris cultum fuifle , tcftancur graviffimi dodiflfimicjue hodicrno 
(Ctiam die Ttieologi. Hoc tantum interefle perhibcnt , quod Genciles 
ez cultu erroneo & IdololatricoDeumillum adoraverints nonminiis 
demimiezfilibFeiiDd» ac ex vem 61fi Dd cnlm peccari ftaci^ 
iidemTheoIogi. QoaeomniabaittitaititeUigendavolu^re, uteapto-^ 
pter Mentem, Virtutem , Fidcm , Pictatem, reliquafque iyncerae 
Religionis partes ^ Gentilibus rejcdas fuifle putarint: fed quod hifce 
fuperftitiones ritufque profanos& barbaricos admi(cuerint. Neque 
dubium illis erat , quin Virtus , Fides , Spcs Amorque in /eipfis , op- 
tiinae Dei colendi normx fuerint. Quffi igitur cattioris ReUgionis 
fiones inter Gentiles oiim baberentur , heic leorfim proponemus , or 
aa hid propris iieftitiiantar. Cicero 2 de Leg. Rehgionis veteram 
compendiumadducit, estplicatioDe fane di^nom, quum illic apert^ 
videre fit Gentilium drca Rdigionem iententiam. A/!everac enim Ci- 
^iwjjOfi^. cero , OUafiveillafropter qtta hommi datur adfcenfis in Calwn , cffc Aien- 
^fkmt, ^ VirtKtem , Tietatem , Ftdem. Quanquam autem cuku dignos 
*, cenferet homincs , quos merita inCxlum evexiflent , interquos no- 
jninat Hcrculem, Liberum, iElcuIapium, &:c. haut ex eo tamen 
dultu Caelos adiri exiftimabat i ied ex Mente pur^ , Virmte omni , ^ 
Pietate iUi ( quam ^liquando fundmmtmmmmmmVmmiim \ akqaandQ 
ctiamiww/Mli»ij^ jffiiw^ J & fide tandem fandl , fed quam . 

Virtutes ante didae paiecent. Atque hxc quidem diftindio prslertitn 
atnimadvertenda cft illis , qui redam opinioncm de Gentilium Rcli- 
' gione \3»is3m cupiunt: oeqae eaim 00 czttefflm Deorum fuorum 

■> 

, ♦ i 

Digitized by Google 



G E N T I L I V M. iSf 

Ciilnim , at neqiic ob fupnlicationcs illisfadas , vel rota nuncupata : 
icd ob Virtuteiii Iblam CaJios adirc exiilimaverant. Cur hx Divx vci 
Dex appcllarentur , narrat etiaai iiis verbis Cicero lib, 2 de N. D. Res 
M in ana vis ineji major alt<jM fic appeiiatur , ut ea ipfi vis nomnetttr Dftts . 
m nies , «r Mnis, fms m cifkm riditMm<Wkkmtis ffCJtim ti^Mt 
^i6Mik'i ^mitm ikAmf^ ttd^OtmHA > Cdntim^ftu: FUks emficM- 
ta : viihs ftntttistmplftm , vrdes Hmam a M^^lfyntlhmtomitm , ^.W 
tmttltU ante annis erat Bello Lt^ftictta Aiaxime^dtdicatttm, Qmd Opts ? 
qMtdSalutii? (] udConcordij! , Ltberratis , f^icloriief ejuarnm omntumrerum 
cjHia vu erat tanta , ttt ftne Deo regi mnpojft , ipfa res Dcoruni mmenobtinmt, 
Ex lib. 2 de Leg. Bsnevero tjitod Aiens , Vietas , firtns , Fidis conpcratur. 
manu , a/iarum otmtium Ronmdedicata publtce fitnt lempla , ut iUi qui Me < • 
rent ( bmmt mtm m ms JSmi ');^os iDfis, in tmiiimitiiimtts pmem. Ha(ce 
ittietilens Plkiii9»lili^tie^T^^ tepenuidit PMbcirr^ii»^ Cmcatdum , 
Clementidm. Dion. Hal. Lib. 2, hiite adjungit Iuftitiam , Vjemt»,8c 
Nemefin ; quas intcr Majores cultas fuiflfe , tradit paulo polt etiam » 
fiibnc^f^cns : Nrtmam prim/^m ommum Ftdei ^ttbltc<c templumfaaajfe , a(Ji- 
fftatis cx xr.tno facrilictn , ejMemadmodnm Dus cjcteris. Hilce addi pol- 
lunt Fax , Qmes , Spes , FocltcitM , uti qux Tcmpla eriam publicc 



faaberent. Ex quibus iisitis liquet , ^it^immVi 
onmia (exY^ifenimdodnnis ) exigidebevr, quxadfiMf bcatcq|4lh 
mendnm tumbeic, tuntiiempitemefunt neceflaria. Atque ad Pie» 
tat^ conianimatam plurima infbper podulari ajcbanc , fccf ca praefer- 

timquajgrati in fiiperos animi indicia efTcnt , puti facrificia , ntus &c 
ocrcmonias , & hujiilmodi alia ; (quorum farrago ingens fuit ) cetc- 
rura Gne prxdidis Divis fivc Deabus animam regcntibus , aditum in 
Coclos non dari. Huculquc igitur cum noftris concinebant vcteres , 
qiiom & ipfi hnUiiin filutare remedium ftataaniins , quod fine Mente \ 
Virtate, Pietate &Fide proficiat , vd juvet. Vndeetiamconfta^, ^ 
non fblum in Dei funxnicultu, iedin eodem prsecipuo faltem cultusr '' 
genere, Gentiles cum Chrilhanis concordaile ^iane qui Chriftiano- 
rum tcmpore degentes Polcmicos Gentilium , Inre Tneologos , livc 
Pliilofophos adierit , ( quorum pauca tamcn opcra fupcrlunt ) dcpre- 
hcndct manifcfte , illos haut minus atquc noftros Pictatem omnem Vir- 
tutemque amplcxos fuiife^ adeo ut Celiiis non vereatur objicere dodii^ 
&aoOrigeni , nibil ad Virtntem ftmdendam & Chriftianis addudum 
isASk , quod non idi9D Echntct iemper ftatoerent ; quin & feveribca ist 
hJtec fiuem inter cos ttadi pra;cepca, quam cx corum Nomothetis aper-^ 
tccolligipoffint, conteooiebantnonnulli, DehisiuigiUadniqtt«wL 
videamus. . 

A a Mm* 



• 

• 



Digitized by Google 



( 



xU DE RELIGIONE 

MEns , qushand aluid veteribBS qium raiflbt m»w fuit , primb fe- 
ccnfemr. MenfeCipEiSuippeianamflnteomnia comparandam eHe» 
arbitrabantur veteresj quum bautaliterveljiifttimReiigioaisdeledum 

vel fpurias adulteratafque 



V haberc , vel faiide ex prasltriptis ejus viverc , vel 
doiJlrinas rcijcerepofliat. Vt prima igitiir Rel 



tgionis priiicipia ( cii- 

jufmodi fucre , i cile Deum fiiramum ; 2 coli dcbcrc ; 3 VirtULcm Cifc 
K prxcipuam partcm cultus diviui ^ 4 rcHpilcendum eile a peccatis j 5 da- 
ri prsmiutu & pceoam tum in bac vita, tum poft haac vttam i } ex metf* 
I teiifentiofle .feA4, leliqaaexflmlummieSaceidotuiii foorumacce;- 
i pcfantolimperrpicaciotesfikem Gentiles; quiB pciori modo (latue- 
^ lentnr tanquam iudabi^ vera , qux pofteriori tanquflm veriiimilia £d« 
tem reputantes : qunpropter miracula, revelationes,traditiones & fbm- 
nia Sacerdotum fuorum adeo non contemnebant , ut quin ita fieri po/Tc 
non inficias ircnt , immo & fidcm illis adhiberent. Casterum nuUas 
neceHarias ex Fide iblaquantumvis laxa condendas elle dodxinas, cen- 
ielMmt; c«n fiicumiftopflAofiicikfieri polTe prs^ienttlcerenCf Hilce 
excaunsigiturMentemconlMrflnmtVeteies, tumprdertim(qaem- 
fldmodum^ ^flrro 9 l^dantius , Auguftituis & alii tradunt ) ut boidm 
W,'ai"' w««fwconcedcret. Livius T. Ottacilium Praetorem Menti aedem VQ- 
viiTe fcribit , quam poftca idem Duiimvir ad hoc creatus dedkaveniC* 
Idem addic iianc Meotis «dem in CapitoUo exuu^lamiuiik, 

» « 

Firtus» 

. \ ^<|nrirt«em|ntixime&b[iclmus,utpoteqac 

1 V propago: bancNatune perfeftioncm vocat Cicero: &qaideipi 
f noUi dubfumeife cenfto » . quki Virtus , Animae perfedao » non minus 

rc^e , quam Anima corporis nppelletur. Quor encomiis Virtutctn 
celebravcrint aurhorcs , qui intcr Vctcrcs iupcrlunt, nemo diligens co- 
rum infpector non cxploratum habet. Tanta etiam Virtutis olim acfti- 
matio fuit , ut proptcr eam lolam Corlos adiri poile > putaverint Ve- 
teres; nequeminushominemVirtuceamnipraditiim^fldfedesBeato- 
Tum ,etiamfi neiciver ubi fitas eflent, pervenmnim , quam viatorem 
rcdo incedentemtiamite , qui ad Vrbemiive Emporium aliquod no- 
bileducit; utrumque quippe (vii ita ferente) ad locum deUiinatum 
acceflurum. Sed nonopuseftutheicprolixiorfim , quumhaut Apa- 
l«ftrihociu argumento iiuc veteres» iDter ioouaieros qui iiuc ipe- 



Digitized by Google 



G E N T I L I V M . 187 

jflantlocos, paiicos tantiim adducam : Plato docet conandum eflc uC Pkt, lh$m 
Dcu iimilcs ctficiamur cx Prudcntia , lufticiA , Sanditate. M. Fici- 27*^6^ 
jius, Platonicus lurauius , oUenditex Prudcntiii , lufticid , Fort;itu-t *mi«^*» 
;^<bne, & Temperantii^ B^cudioem comparari ; fed ^ «dj^ 
m»^ Deoconjungiv Cioero Offic«lib» docec Viniitem fere otaMi|tt 
jtt tribus rcbus vcrci , i in percipiendo quid in quaque re vcrum (ince^ 
rumque {it,c]uid conientaneum caique^& qiiae rei cujufque fie caufaj&cv 
2 in cohibcndo motus animi turbatos ; 3 in exercendo Temperrtntiani 
& Fortitudincm, quantum a:cjuitas hiimauitalque patitur : huc cn;m iv- 
dit involuta hcic Ciceronis oracio. Virtutem banc porro liomincni 
Deo jungere,tradit Acad. Qu. 1. 2. & Seneca Prooem. ad Quaeft. Na^. 
aicVirtutemlixaieftiiimam, &prspaf«re tdtognitionem caHdtikiaii * 
dignumqueel6GeieiiCinconfbrtiumDei7eaiac Sed qnis iingala himc 
10 iinem icripta non 2k Philofbpbis tancum , Sc Oratoribus , led ab ip- 
fis ctiam Poctis enumerct ? Virtutcm Romani religiofe cojuerunt , ci- 
quc divinosiionorestrihucrimt , ut B. AugufK cx Varr. hb. 4 dc C. D. 
c. 20 docet. Primus ^ /r/«r* Fanum polint Scipio Numantius , dcin- 
de Alarcellus Firtmi Sc Honort : Pluc. in iib. dc Fort. Romanorum , & 
in vidl M. Marcelli, Templum Hmims & ymmis ^ ex manubiis 
Sicilieniibiiseztiudum , dedicanecupiens , ^Pontificibos lmpiedicur , 
quod ii uni aede duas Deas non rci^e includi dicis^iK* Pnori alte- 
fum adjice^ coepic , xgre ferens id impedimenti , Sc quafi in omeQ 
trahens. IdemVal. Max. habct, lib. i,c. i. Liv. lib. 29. y£dcm Vir- 
tutis co anno fqui fuit idxliix P. Corn. Scip. Afric. P. Lucinio, 
Crailo Divite Coll.) ad Poitam Capcnam.M.Marccilusdedicavit xvn 
A. poilquam \ patie e)us vota in Gailia ad ClaiHdium fuerat. Homk 
& f^nmU aedes i Ciicerone in Verrem memoratur , quae ita excrudft 
iiiic , uc per Vimtis cemplum ingrcfTus eflec ad a:diem Hmm, Aiiam 
HmwU & f^irttau asdem confccravic C. Marius dcvidis . Cimhfis , 
quam fummifnorcm fecit , nc fi fbrtc officeret Aufpiciis puhlicis , Au- 
gurcs cam dcmoliri cogcrcnt. Novit quippc vir accr ordini Augurali 
Hc Sacerdotali non ita ciiarum fuiirc Virrutis cultum , ur caproptcr vcl 
pra^pctcm avium luarum volatum , vcl olcinum garritura, vcuoliilimuiu 
tripudium, auguriaque inde&da poiluabicaideunerenc. 

Plecas qpx proxfm^ lequicur , h prioribus optim^ deducitur , quuca 
fine Mentc & Virtute nulla detur vera Pietas ; quippeubi Mcns fi- 
ve Racio xeda ooi^ adbibemr , Mum Numeniive jObiiueie » five colere 

A a 2 ' pro- 



Digitized by Google 



i8S DE RELIGIONE 

procliveeft: ubiVirtusrimul non conjungimr, irriws cedit cukus. 
FietasinDettmpraecipue , dekide in Pi^triam &Pareotes, ultimb in 
propinquoslicbenB|iieritoshonunes.} exvetenim iententii dirtdltur, 
Ideo Cic. lib. Z de Ofic Dcos pLtcatos fach Fietas Sadlitas, Idem 
etism in Ocat. pio Dom^.iuf^» ait » Ntc efi tilia crga Diot Fietas^ifffi honejl^ 
d: N^imiiu evrHma: Mtnte opinio ; qtffmt expsti mhil ah Os qnod fit injnjlfim ^ 
ac inhotteftMm arburere , &c. & alibi i de N. D. ait : Piecas , Sanditas , 
Rcligio pure & callc Dco tribucnds ruuc. Pictatis in parentes & alios 

Slurima cxcmpla adducit Val. Max. lib. 5*, c. 4. & Plin. lib. 7, c vS, 
^IHoo. HaL & fdii paifim. Seoeca £p. 76. de Scip. Afiicano lo* 
Quens , ita ait : Amm^^^nuUm^ mOdiem, ex qito erat , rediip fef^ 
piadeo , nmqmdntagnos exercitmdnxu (htsenim CanAypsfitHtfi$t, (^f"- 
rwefotliciter HfUshahitu ) Jed ob e^eguiin moderationem Tietatem^ue. Scd, 

3uorlum pkira fubnc(5tara , quum infinita cjus cxempla extitillc olira» 
icat Plinius lib. 7, c. 36. ./Edcra Pictati confecravit M. AttiJius Gla- 
brio in foro Oiitorio. A. C. Quintio 6c M Acilio, ob inligne Picta- 
tis exem^umik paerper^ in matrem carcere incluiam editum , Templum 
ifl iUiBS QMrceni^ iede JPiM^ 



COncordia , tanquam Mentis , Virtutis , & Pietatis "cerdilimus 
eficdus , jam tradanda venit. Hanc a ^ace ita diftinguuntnonnui- 
li , ut Concordia refpedhi plurium inter fe diffidentium , Pax refpe<fltt 
duorum tamum dicatur. Vq;xque ab Antiquis divino lK)nore cukx fiie- 
iititaTjtatianquilla, &ab omnitieroiriMdoQe ifaa, impetra-* 
xetur. . Goncordiajeffii^baairdextricrateiem teoeQS, ibiftiA Cor- 
nucopiae. loterdam &.ibeptrum habebat, ex quo frudus exire vide* 
bantur. Nonnunquam etiam duabus manibus cfextcris inter fc jundis 
. vifebatur. Planc Ariftides Orat. pro Concordid ad Rhodienies finxit 
dccoram , corapadam , fibique per omnia congriientem , Deorum- 
que benignitaie m Terram delapiam. Hanc porro Deam ait ab love 
jkaras confitmare, (olamobiignarecunda, agros cukibus exomare, 
fuanim cujufgue icnnn fiudus, aliammqge PoflfrXRonem^praeflare^ 
xes urbanas pro voto gereie , nuptias daie , &liberos elncare ac enu- 
trire. HujusdiverfaBasdesRomJE fuere, quarom^primam M. Furius 
Camillus Didator V in Capitolio vovit , & extruxit : Plutarcho 6c 
Ovidio id teftaatibus : in hoc templo Coenaculum erat , ubi Senato- 
Hh conveniebant , multis fimulachris omatum , quorum paffim memi- 

^ii^ nit Piinius ; qui tradit etiam P. Sempionio X^ongp^ & L. ^ulpiiio Co0; 



Digiiizea by CjOOglc 



G E N T I L I V M. 189 

Flavius vovit ^dem Concordijs , p Topulo reco?icifuiJJet Ordines j Cj* efuitm ad 
id pecHwa FMca non dccernerttHr , ex mulJMum foenerata/ibu^ cotidi-mnatis, 
tediCHlam <eneam fectt , in Greccojiafi , au^ f:prA Comittnmerat , incidu(jue in 
tabula xrea eam aid:m c i v anni^ pofl Capttolyaam dcdiCAtam. Mcrainit 
hujus & Livius lib. 9. Dclubri Concordia: cciam mentioncm facit 
Piin. lib. 35", c. 1 1. De Coucordije templo quxdam in Ciccronc ha- cic.prt D»i 
beiitur. Quintius Martius Ccnfor fignura Concordia: fccit , idcm-'^^"'** 
quc in publico collocavit , quod C. Caflius Cehlbr in Curiam poluit, 
araraque ei Dca: dedicavic. Trcs aliae adcs Concordiae tuerc Kom2E, 
quarum ultima h Livid Augufta five polita, live rcparata fuit. De 
aedibus Concordisequiedam eciam habet B. Auguft. hb. 3 de Civ. Dei, 
cap. 25". Pencs quos poteftas eflet ohm dedicandi Tcmpla , ex hilce 
verbis Livii liquet : Maccr Ltcmw adem ConcordfiC tn Area Vnkani 
jiimma cum tnvtdia NobiUum dedu:avit , coa^lufcjue fententta l^opuU Corne- . 
Um4 Barbattii Vontifex vtrba prxtre , <]UHm morc Aiajorum negaret , nt/i Confii^ 
lem , aut Jmperatorem poffe templum dedicare. 



P 



Acis quoque fanum fuit , & Templum magnificentiilimum Foro 
proximum , ^ Claudio inchoatum , quod Veipalianus perfccit. In sh!!^.^*- 
hoc Templo quidam , D. Hieronymum (ecuti , tradunt vafa & dona-* «^. D'** 
ria Templi Hierolblymitani Tito Vefpafianorepofitafuiffe. In hoc 
Templo omnium rationalium artium Profeflores coovenire fbhtos elle 
ad difputandum , docec Galenus de 1. propriis : ut ita concordibus 
votis de dubiis fuis dccernerent : quem morem in animorum fuorum 
templis utinam continenter fervarent Polemici noftri Theologi. Fuit 
& ara Pacis Roma;. Pax fingebatur form^ muheris fpicam tenentis , & 
nonnunquam caduceum , lauro , olei , vel rofeis fertis coronata.- Ari- . j 
ftophanes Vencrem & Gratias comites ei tribuit. At verd non {blum . ' J 
Concordia , & Pax , fed Quies ctiam aedem habuit Romae , quae pofi- 
ta fuit extra Portam Collinam. Quia autem Orcus appellatur QutetaUs , 
ideo ad fmrtuu fpcdare cultmn QuietiA , putat Lud. Vives. 



' * TudicfttA, 

Concordi^ & Pace ad l^McUcitiam tranfitur , cujus ea ratio ad' 
^duci poteft , nempc quod ex faciii nimis Concordi^ pehculuna 
cft ne Pudicitia Ixdanir. Haec ut Dca ^ Romanis culta fuit , fed ut 
CoujngMit taatum inde Pudicitia ijitelligeretur. Ideo etiam ConjugO'. 

Aa 5 



A< 



Digitized by Google 



ipo . D E R E L I G I O N E 

tts Dii appellabantur, luno, Vcnus, Hymcn : fed ut lono Genialis thon 
cuflros enet j ita Sen. Medc^ : Du ConjHaaUs , tttqnt GemaUs thari Luctrut 
Cuflos, Dea Yatc duobus nomiiiibus, live Fatricia, iive FUl^ia vocabatur* 
Pudicitide Patricias aedes fiiit inforo Boario , quam bon licebat ingredt 
taB its ifd iemel tantam nopfiflietit. Plebejs Pudidtis «dicuk hiit ia 
vioo Loogo, ^ Virgintii , quas ^iii^ PatriciA Oita , ooft plebejo nupu, 
iicnon lacris PudicitiePatfieattarcebatar : quod qtmmilM ind^ie 
ferrct , Plebcijs Matronis convocaris , conqncita eft injuriam Patricia- 
rum, aram quoquc in Sacello modico pofuic , ubi concione habit^ hor- 
tabacurPIcbejas, ut quod certaraen Virtutis viros inca Civitate teneret, 
boc PudicicuB inter mulieres eflet : cum ut haec ara , quum ilia Patricia- 
timiiliiiiAiorto&caftiotibiis coli diooir, & ntnuUa nifiip^itas 
PkidicittfliMatrona , 6c quae tmi Tifo nispta efiet , iiisficrifiduidt iific 
•bBbetet. Quam hiftoriam itifitis narrat Livius. Val. Maz. 1. 2 ak : -Qtue 
Mnomatrimom» anUM^g ejent , carona Fudiciti^ honarabamMr. Atque hxc de 
Pudicicia Cn^dii, qus admatiooas pratdpoe fpedaliat , di^ iunta . 

Ffdes etitoi di^inis bonodbi» culu fiiit , iion quidem ( puto } fub tk 
^nificatione»quiabqaibt|(aamTfaeoiogisbodieaccipitur, Nihd 
I cnim Gentiiibos minaspermaium fiiit , qoam uc ex fide aliqtiaqaantam^ 
vis laxil c2;Ios compavue po(letquif(»am , nifi Viituces omnescam /um- 
conjundas Pietatc prxirent, viamque ftemerent : quum tamen exfo!^ 
Fide faBlicitatem xternam fe adipifci poffe, tradant quidamTheologaftri i 
^vox Fii/f/ igitur explicanda eft. Henricus Stephanus ceniet ^ct» mtcr- r ^ 
diim id fxgniiicane Gentilibus , quodvulgo inter noftros sMn^ciemia ap-M 
pdlatari led dabitb an red^ quom ex variis vetenim Autlionim iocis in- 
^«./.4.i< ^^'^ feoollatisTideatar/%ft»abiliiseodemfininm)t^fimam quo^nobis 
•AiiMMw i%i^/!tMr , accepta fuifTe : & Fiducia illis idem ibnafTe quod Ftdes ho- j 
diemo die fignificat. Moc Livii locus firmac,ubi qus fiducia in Theodori 
aijufdam Virrnte & Fide fiicrit narratur. Non me latcc Fidem etiam 
nonnunquam , /cd raro quidem , tanquara perfuafionem five opinionem 
firmam de re aliqua inter illos habitam fuiile : quo (cnlu (puto) \ Cic. /.2 
it Zm. ufiirpatur. Ex Fide enim, uti antea diximus, fed cum Mente,Vir- 
tnte & Pietafie conjand& » adfceofiim dari in Caslum perhibet. Sed qoam 
PuUs ivec, five fidacta^ chrca fbtnrum ftamnl Tei^r,di?eria omitiao cft 
ab ifiik qos ^ narraotis aotfaoritate prxcipue poidet. Quid, qood ooUom 
icriptura Dei vcrbum , vel promifla circa Vicam aeternam inter illos e*- 
^teriot inde .circa . pramita daietur aili^ fid^ Haut igitur ab illis 



' Uiyiiizeo by v^OO^lC 



G E N T I L I U M. i5>x 

f plcnimquc falrem ) Fidcs tanquam Confcientia vel Vimn.Thcologica , 
lcil Civihs & humana inteUigebatur , undc pada lcr\'arentur , Societates 
Sc foedera inirentur , ac commcrcia ftabilircntur. Quamvis idco vetc- 
rum Virtutes exdera ac no(ha: fuerint,non ita Fidcs : lic tamcn cft ut non 
ambicam, quin (i Virtus omnis Pietalque corum animis infcdilTct , Fidcs 
live ^cs intcrna circa mcliorem vitam cx ingcnti Dci milericordia illis 
aftiilfcrit. Fides quanti olim habita efTet , docct Ciccro pro M. Mar- 
cello ; ubi ait , Fieiate adverfus Deos fhhUta , fidem toUi. Atque \\xc qui- 
dcm de Fidc ilU,quam tanquam Numen colcbant Gentilcs,prxmitrcnda 
duximus. /Edcs Fidci in Capitolio fuit. Cicero 1. 3 de On. addit cam 
lovi vicinam, &;lib. 2 dc N. D. a Calatino confccratani fuilTc. Feftus cx 
Agathocle author eft , antc ipfiim Romulum ab iEncain Palatio con- 
fccratam fuifTc. Dion. Hal. Plut. tradunt Numam Pompilium pri- 
mum publice Tcmplum facrafle f ^dr/ , eiquecx a:rario airignaflc vi<fli- 
mas, quemadmodum Diis castcris ; quibus potius quam Agathocli, aut 
Fefto afTcntiar , tum ob id prxfertim, quod m priorum lententiam acce- 
dat Livius. Quod prope lovis tcmplum {mt Fidet a^dcs , non contro- 
vertitur j fed 6c magis vcrilimilc vidctur, quod per Fidem ']m:LXc , Sacra- 
mentum lummum intcr Romanos eflct, authorc Dion. Hal. 11. Sc lupi- 
ter ip(c Ftdins Sandu/quc appcUarctur. Sil. Italicus Fidem antc lovcm 
generatam f uifTe fcribit j 

Tacitftmcjue in petlore Nftmen ^'j^ 
vocat, Albo panno velati Flamines cx Numa: inftituto facra ei facie- 
bant. Cartarius , ncfcio cx quo authorc , tradit, Dextram manum Ftdet 
confecratam fuifle , quod F/des dextra tutanda cflet. Atquc huc forfan 
fpedat vetus effigics , qux duabus imagunculis dexteram dextcrjp 
jungcntibus cernitur. 

SP«, quae ^ Cicerone Boni exfreSiatio vocatur , apud Romanos ut Dca ^«i^.^ 
colcbatur. Spe immortalitatis dudos Heroas lemet ipfbs morti ob- «jr"/; '4/* 
tulifle, & Cxlum confequutos fuifle , tradit idera author : quin & de 
Spe in Cxlum migrandi alibi mentionem facit j adco ut Spes lirma illis 
fcre idem ac inter noftros fides five fiducia fignificaret : nec minus etiam 
ab illis ac n.oftris Virtus Theologica habcretur. Quomodo raetus , vel 
Spes , homines hac vitd exeuntes afficiat , infignem locum ex Platone 
cxfcriberc placuit , qu6 conftct' quid de futuro , five beatiori , five farli- , 
ciori Statu fenferint egrcg ii ( fed non ii tantum) Philofophi : Certo fcias, 
0 Socrmes , ^nod fwflqttftm co dtvmit aliqtfts^ fti hrevijam moritHrtm fe opinetHr , , 

incidit 



Digitized by Google 



D £ R £ L I G I O N B 

aiidUi m eum ^imor (S cmAtfHmiim immt e^nm m fiperim vitA ne^extt. 
'JSimkmfiMititifmmdiinferis dicMmgr^ qrnm^tdmoAmm tu qm imnfie egermit , 

pctMMsdareoporeeat , trrifie hdferttts , movem rtmc animmn , ne farte ver<e Jint , 
ftfpicantem. ^t<jMeipfefrvepromerSeneclmisdebilitatemyfive(jmdalterivitiC 
propinipturrytlla 4CMti»s mfpictty foUtcitHdinis timoris plentts redditftr^atqfte repu~ 
tm exmmnft^ , fi ^tem itnuria altqtia a^ecerit. Qni er^ tnvenerit mttbasjuas 
wgjf^ ^ii i^m es 9 ex ipfo forrmo tanquam puerifremmterexeiimexumefcit , 0 
f^j/mAimSpevivit, QmmiemmJun H^hm Jiti etnfcius eji , bnie jmmitU 
Spmfimperadefl,(ptaoptinfe yrt^%T^o1f<^^ ftve Senefiutis nmrix a Pindaro 
vocatur, Hxc PUoa. Spei objeduiii i^tur inter Gentiles fuit vita hac 
noftii beatior , aa« enam ita homini infixacft, utneque exmortcipft 
toUi radicitus vitlcatur,donec animam ad ukimam foclicitatcm pcrduxe- 
nt , modo fecuitates reliqux nobis infitx luo rauncri non deunt. Sed 
audiamus Poetam ctiam non incptd dc Spe fcribcntem : . ' 
(hkUii . Ssfmmns eft t^emmtritirindebitdtiefiru f 

• Mt^mummSpereJi iiiBemtmt Dei» 

(^emadcnodiitn i^tur haut alius Deus , haQtalu Virtus , ab GentilLbas 
quam ab noftris ohm colebatur , ita ccrtc communis utriiquc $pes im- 
mortahtatis fuit. Difeitim Cicero 2 de Leg. ait : u^nimi hominum fum 
inmsmale s : fcdforttum Bonorum dtvim ; & alibi in 1. dc Sened ait : Non eji 
li^endamais^cjuum immartduas confecjfutur. Vt ideo inter complurima Gcn- 
tilium rehgioia dogmata hoclblidum axioma obtinuifTe videatur: Ex 
fTrtme nempe bemmet in Spem Inmmtftt iit d ris Hixhis Dt»«dftme- 
mniit Cicero 2 de lcg. Livuis 1.;2t Spei «iem in roxD (Mnotk> pofi- 
^ tam fuiile fcribit. Idcm l. 2f ait : P. Pl^or Spei novma templnm in Septi- 
■ ma rrbtsregtone ftatmt. Fuit & ad Tibcrim aMlcs Spei extruda ^ M. r ul- 
vioCenlorc. SpciTcmpli cujufdam meminit &Dio. Non una taatum 
Spei effigies ia Veteribus nummis cemitur, d« ^uibus Roiiaus» 



^ pOftSpeifiadi:i!^«f«fiaccedtmiis,&debdeadSaluim& 

jr tatem , bearificarum harum Deanxm nltimas j opdml eiuffl confi- 
Qiiefiti4 ita neduntur. Scite Poeca : 

\\. .. .Q^mtimSpestdtimrtnm . , 

Lthertutis h.ibct ' — - — ' ' 

Extrcmam ftii. Spcra cxcipit Libertas aeterna. Libertatis proprium cft 
(inquitCiceroTvivercut vclis:atquis <e vivere fceHciter ut vcllct , ia 
«4 . . . omnjfbds^heic aixerit^ Libertatem igitur hanc piis animabos hac vidk ez- 
cedbDtibiisiadulgcricrederepar ce^^batKyii^ finftra tandem efl^tfi- 

cultas 



Digitized by Google 



G E N T I L I V M. 193 

pultas Animae nobiliffima. Libcrtas ut Dea inter Romanos olim culta 
fuit, ut libertatcm darct j hautaliud quippe prjcclariu^ in Rcp. bene 
conftitut^ exoptaverit quifpiam ; fcd quia iibertatem hanc ncquc in 
jeternum cxuerc vellent Gcntiles ; ideo Heroas fuos cx\o donatos libcr- 
rimos itatucbant, adeo ut npn cxleitibus tantum boiu's , led corporeis 
eiiam tcrreliribuiquc , licentia quadam vagi , pro libitu fuo , uti illis fas 
eiTcL y quod & Pocticae corum hiftorsac ( ut dc Philofophicis rationibus 
heic taceam ) adumbrare vidcntur, quum quidlibct patrandi, quod natu- 
ras beatae non advcrfaretur planc , vel obfilteret , pcnes Hcroas fuos cffc 
dccreverint. Libertatis tcmpli mcminit Ciccro I. 2 dc N. D. Libertati 
poliiittemplum P. V^idorin Aventino , & ibidcm ^trtttm Ltberiatis ; 
cujus , ut apud Authorcs crebra latis fit mentio , quis tamen ejus ufiis 
fiierit, non latis mihi liqucc j anne ut*au(Sio ibi Hcret , ficut in atriis 
aliis confuetum ? Tcmplum Libcrtatis cum xrcis columnis &: ftatuis 
pulcherrimis h Tib. Graccho conditum fuifle , narrat Livius j cujus 
Atrium ab M.\io Vxto & Com. Cethego inftauratum & audum, h Pol- 
lione dein rcftitutum fuillc , narrat Suctonius. Ciceroncin exilium pro- 
fedo, domumejus P. Clodius Tribunus Plebis Libertati confecravit. 
Dio quoqucauthorcft, Romanos in fn-atiam lulii Caelaris publico dc- ^t"'^". 
creto Libcrtatis tempJum conftruxille. Atquc h^c dcLibcrtatc, iummo 44. 
hominis probi , live in hac viti , iivc poft hanc vitara , bono, in prxfens 
fufficicnt. 

• Salus, 

SAlus Dea colcbatur olim , ut falutem daret ; adeoque non ad corpo- 
rcam tantum & particularem, fedad fublimiorem iilam, communcm- 
quc Reip. ftatunl rclata fuit ; quam adeo iande etiam & rcligiofc venc- 
rabantur Vetercs,ut fcrix clTcnt quoties quis Salutem Deam nominaflet, 
tcftc Macrobio i. r Saturnal. 1 6. Salutis Tcmpli meminit Cicero 1. 2 dc 
N. D. & Plin. a^dis cjus 1. ^f, c. 4. 6>c Livius 1. 9, 10, qui xdcm Salutis 
^lunio Bubulco Ccnfore extrudam fuifTe A. V. cdlvi. 1. y tradit: 
unde porta huic vicina SalHtarts nomen habuit. Salutis Augurium apuJ 
Romanos cclcbrabatur; cujus vcteres fa»pc mentioncm fecerunt. Ciccro 
2 de Leg. ait : Sal»tcm popttu Sacndotes aii<iuranto, Quomodo id fieret,Dio 
I. 37 docec : AnnHO ( inquit) tKm [patto Romant bdiis vacarunt , itatit loyigo 
tempore tntermi[jHm Salutis Angicrtnm repeterent» Eft autem quoddam dtvina-r 
tioms ger.ns^ cjno prcbat:a concedantne ipfts Dti utpoptib Salutem poftulcnt , ^uaji 
ttefas ejfeteam prtus, e^uam concedatur^petere: ad td dies defttnati*r ftngulis annts, 
ad ^item diem nuUns extrctfus ad belli^m fn profeclus^ nuUns hojlis in actem , aut 
• - B b . pugna^ 



Digitized by Google 



IP4 ^ ^ RELIGIONE 

pHnuuitmfit iHmcohcaufam in eontinemibm maUs maximeijue imelliws non 
ccUtnratMr, Alioc^utn difjictlltmmnfHiffstRomAHiseimDiemex^i^e abhts om- 
nihHSpHrHm /ervare :pr^tctea ah/urdtfjimHm f/?, ^uHm tpf fe mntHQ tn fdittcni^ 
bm hUto mAlis mfaaJis a^tgam, Ht five vincaniHr^ five vmca»t, in mtjenis ftnt^ 
ttaSaiMemk Deo vsUe flagitare, Hadenas Dto.Exquibus Hquet qujm- 
tum fibi arragaverint cAhn Sacerdotes, quucn neque SoIhs ipk , niu coni 
eofttm bond vcnU publtcepetipofTet. In id fcil. incumbebant ^ uipopu- 
Ins paffim jugo collum praeberet , iedinique. Quisenimvcl invitisSa- 
cerdoti hus Saiutem, five in Pace , five in Bello nOn audcnter k Deo pre- 
carctur? • . 



I 



'Oclicitas ctiam, ut foelicitatem daret, tanquam Deaolim culta fuit : 
hanc k Beatitudine five JBeatitate quam minimto diferc putant 
nonnuUi, quia beatus & fizlix &pius tanqnam Synonyma in Authoribus 
conjanguntur. Cxterumita dilparantur nonnnnquam, utToelieitatem^ 
externa aliqua caufa plerumque : BeatttndiHem ver6 ^propriis internif^ 
quc animx adtionibus provenirccxiftimavcrint W'teres. Ideo ex Virtu- 
te Ibb beatum fieri pofle homincm doccbant , prxfcrtim Pliilofophi , 
dum ex fortitudine mctum tcrroremque omnem abigi j ex tcmj^rantia 
ikm "Me. ^ libidine avocari animum ftatuunt. Pulchram diftinatonem inrer falicem 
Ms¥* f • ^scfmmmiait & Bemtim tfetex Solone Herodotusl. i, nbi Crceib re« 
ipondens,aitncminemdignumenequi vocetur ^«4?«^ antequam TEAtv- 
9i^r«i r^iov IV i hoc eftyVMMi fiim btne cUuJerit-, adeoque l«Tvv9, five fff* 
tftnatHm hacin vita, nequaquam oaSiov iivc BeatHm ante obitam^iis 
hominem appellari poi&. Huic conctnit Ovidius : 

Diciane BeOtHS 

Arue ohitnm nemo ffpremacjHe fHncra dehet. 
Propric quippe loquendo , nemo Beatus ante mortem : ita utBeatiiQtex 
Genti]esvocaientur, qaiio ElyfiisCampis topiternp «vo fiuerentur» 
B. Aug. 1. ^ de Civ. Dei fcribit : Mdtmtm deminter Romanos adem ac^ 
ie^fi,mammeruiffe , Sacra eiconvfna perfilHtafHtffe. Atque hsc de deabus^ 
propterquas datur five foclix &atulque ftatus in hac vita, iive adfcenlus 
in Cfxlos pott hanc vitam j ex vetcrum placitis brevitcr hcic dida fiinto: 
plura eriim de hoc argumento ftatim opportuniore loco fubjungam. 

Dc Opis DeaeTcmplo, ut opem fcrret , & Dea; Vtilmue ut vincerctur 
holHs, aliiiqae Dearum sdibus , ctiam in gratiam Imperatonim ftrudis , 
r cujufmodi fiicre , quse CZrinmm Caeiaris , Miti* i^ugufti , Toeamiktui 
Poppex dedicabantur^qaaedici poffentjabaiiispetenda relihquo. 
inius enim baifle&as in escpUcandis Dits Centilinm eile videbor , qatnn 



Digilized by Gopgle 



G E N T I L I V tp^ 

cx 11$ nonnulli non tantum non Dii,fed ne viri quidem probi fucrintj un- 
de tota patilatira dcpravata fuit etiam Rclicio^pr^/crtim ubi penes unum 
ftctit Imperii potcitas. Gli/ccntc cnim adulatione , non ^ fummo tantum 
Dco , (cd Heroibus ipfis Ccelodonatis in vivos Imperatorcs tranlibat 
omnis fere cultus ; adco ut qux caftam evcrtebat Rcligioncm olim , fu- 
pcrftitio ab adulationc ipfa everfa fuerit ; quod minus tamen ferendum , 
q«od in ignorantcm mcticulofumquc cadere poflit Superfiuto , non nili in 
pcrditiflimum profligatiilimuraquc horainem Adulatio. Sed dc his 
obiter. 

Expiationes Luflratiffnes, uhi etiam de Dolore oh ^eaata^ vel 

pceniteritia agitur, 

QVofdam Gentilium ritus qui in fenfum faniorem trahi poflTunt , jam 
tradat urus, prxmittendum duxi ritus iplbs ^ meimprobari , utiquc 
non ita finem cur inftituercutur ; quum in frugcm pleruraque boc modo 
corrigeretur populus ; led & qui ritus illos damnat hodicruo die facer- 
dos, apud fe reputet vclim , quos aptiores tum temporis excOgitafTct > 
Ab Expiationum luftrationumquc fblennibus aliilquc ritibus, qui in pur- 
gationcm anirax facere credcbantur , initiura fumam. Quura enira 
virtutcs proptcr quas dari adfccnfum in C^Elum credebat Antiquitas , 
proximc pra^ccflcrint, sequum eft ea fubfequi ; qua: homines ^ vii aber- 
rantes inrcdum traraitcra rcducant , crroribulque firaul medcantur, cu- 
jufraodifuereexpiationcs , luftrationcfque vcterura , fine quibus neque 
crimine nequc poena folutos femctipfos arbitrabantur. Scnfum enim 
vitiorum , five pcccatorum fuorum , habuifle Gentilcs , haud aliter ac 
noftros , hodierno dic nulli dubium eiTc exiftimaraus. Atquc vitia fivc 
|ieccatahacc ab ira,qua; tanckmacefcens,five exacerbata, in malitiam fi- 
vc fivitiam tranfiret} vel aconcupifircntiis pravis f^/evaric cxerentibus i . 
vel cx conlbrtiofcelcratorum hominura ; vcl cx imprudentia , five igno- 
rantiamali; vclex communi fragilitate humana, dcduci crcdcbant. Qui- 
bus mali gcncribus remedia hcec edam adhibcbant Gcntiles,tum prsfer- 
tim Philolbphi ; i. ut impetus aftcduique malos quolcunque coerce- 
rent:2. ut crimina qu.-evis cxgravi corumfcnfu,five pocnitcntia in animo 
induLta, tum in foro Confcienticc emacularcnt , tum Sacerdotum oper3 
cxpiarcnt,elucrcntquc,acanimamitapurificarcnt: 3. ut nefariorum 
. hominum conciliationem con/bciationcmque dilTolverent : 4. ur qu^E 
bona ampledenda, qux mala fugicnda elTent, fedulo difquircrcnt : uc 
propcnfioncs iniquas cx fragihtatc humaua orcas caftigarent ^ vel depel- • 
^ Bb 2 lexeui; 



Digitized by Google 



^ P "E " K E L I TJ I O N E 

•lerent: 6. ut fiipplicationibus precibufquc bonis , tum religiofis formui- 
iis, unde Dii propitii clleat , ex Sacerdotum prxicrijpto uterentur. Ac-^ 
que huc hat ini^ts Platoois locos 1. 9 de Leg. iibt m faanc fenfbm 
quitur ilit, cujus in Animo impuB cogitttlones oborisentur, 19 < ( inquit^ 
lirJnif dw9ii9ir»f4Mn9t$€ f ubi Grascum ▼erbum Expiationes reckiic io^ 
icrpres» itdnefcio qud authoritate : A'«roffo/«v4uo<'^««jtM»ff quidem ma<« 
lorum avcrfores depullbrcfque perhibentur : fed quid inter Graecos 
iwo^waropar*!<nf lit , uiteriorem forlan dilquilitionem mcrctur. Confulic 
porro ut ©e«f «arcT^cor«»xj , Deos fc. Avmuncos adcat , quo nomine lu-* 
piter inter Grajcos iniigniebatur, ut ait Lucianus , & Apoiio, ut ait Ari- 
llophane». Tandem eciamfuadec, uc |iicifo-/^(ive conliMliidineiidndrnpi 
homihum utatur : alibi vtih iinicd hortatur homines ut PhiToibphi» ieie 
iblos dedanc, utpote quae opdme animos purgat. Hsecenmineque 
alia coniiHa uc homines bene beateque viverenc , & mala quoevis aver- 
fercnt , (ive ^ Theologica , fivee Philofophica Gentilium lchoU dat^ 
fuille, ex Scriptoribus anciquis , tum Gra;cis , tum I.atinis, compcries. 
Quod quiiiemli non feciffcnt^horaincs peffimos , poft hanc vitam trans- 
a<3am , pcenamflBcernam iubituros , cum eos praeiercim, quorumvitia: 
SiilliiubitiB fin reftdiflent. Criminoibs quippe hujufmodi , qumtf 
ifl dieiidi» fufs vei in setemum perftiiiflenc , poenam «temam pailuros i 
omnino crcclcbanr. Vc ingenue igttur Cicero ad Anicupi- icribens' 
faceatur : Doierem peceati (s maximum & atennm tfi i emtnfnm fitif 
hAere Deosy yimw^ pHrg-xrfntHr,five heic,fiv: altbi , atcjne ita p:tripcareftt//r^' 
In hac enim opinione fucrc , ut quum hominem limpliciter, nemie 
l>onum nequc malum ex propria naturaefle , lcd utrimique fieri cx cdu- 
<MRioae exiiiimav>crinc j culpas &errore$ haut ita iniitos hominibus cile, 
uciioir^liffciri ,rfldidm%etollij^^ Quaj^ropcerniiiQbfirmatoio 
malum quodtris ammo efTenc, adTfirugem ok purificatiOneanimi intemft 
velcailigacioneexcerni^ falcem corredos in. Ideo Seneci: Qj^ftM 
pene eft nmoceps : & Ovidius : - . » ' , • • 

^ - S^epe levant paenas erepta^ste Ittmina reddMtt , • - " 

Quemhenepeccatt pfKnitutffe vtdes. 
Vndc cciam non adeo multos ad lupplicia xterna damnatos fuifle olim , 
tmdic Andquicas : cerminos quippe 6c cancellos iix Divina: poni crede^ 
bntur k veteriiius , ucpote qui ratum halserent Deum fummum faant iiitH 
dil»s ddeturum opiacium proprium., fed illud pocii)s indauraturum i 
qMUffl neque morcalium aliquis domum faeic condideric, ut iUam-pofleir 
nammis urendam tradat. Atque indaurationem hanc fieri debere ex 
p.arnitcntia , docucrc tum Philolophi, tum Sacerdotcs, ita ut hanc agen-« 
dam,^uimamquc £uriticaadam , iediioa iio^ eoium miniiierio , fa:piu£ 

; . . . . . .. ■ incuJ- 



G E N T I L I V M. 

inciilcarcnt. Bcne quidem , fi pnenitentiam fatis populo perfuarifTcnt , 
quod ncutiquara tamen ab iilis fadum tuit , licet adeo prona in cam lic 
Ahima humana , ut etiam nuUo luadente , in foro intcrno , cx gratii' 
divind , confcientiaequc didamine dcccrnacur. Quid enim hoc eft 
^iud quam in viam redire , e quaquis aberraverit ? rede Periander : 
a'|u«^t«w j[z5TK€oAiUi< , id elt , ubi Dcccavern , te mali pifmte.u : ut ideo 
rcraedium malorum , & quaii tabula po(t naufragiura fucrit Genrihhus 
poenitentia , (ive ob peccatum dolor 5 ad quam etiam confu^iendam 
elTe in dclidis minimis , crcdebat Antiquitas. Ideo praeclariflime Ci- 
cero de Offic. QttJ: parva videmnr e(je delt^a , necjue a multis truelliqi 
pojfMHt , ah tis ettam diltqemitis ejl decttnandifm. Hacc Cicero : ne in con- 
luetudinem fcil. abirent delidla parva , nofque illorum haut plend poe- 
niteret. Non fccus quippe morbi occulti latentelque , quatii apcrti , 
hominem interliciunt ; immo qu6 mmus prieientiuntur , e6 magis 
vitiE infidiaifi , & immcdicabiliores fieri compenum eft ; ita ut lola 
morborum animi criiis ialutaris lit Pamtemta, Atque ad hos morbos 
fbrfan refpicit Menander , ubi ait : H' fxtruvoix yin-r' dih^oiTtuv K^i<nq, 
Fcenitemta fit homtmbns crifts. ludicato enim , tum tcmporis , animi 
morbo , in priftinum reftituitur homo. Quantum vcro pcccata in 
iplam Mcntem polTent , adeo veteres non clara fuit , uc ncqucipfe La-' 
cretius id dilfimularet : 

Mens ftbi confcia faSli , 

Treemett*€ns adhibet Jitmi*los , terretque fiageUli , 
Nec videt imerea , <j:ii termtnns effe malorttm 
Tojjit , n:c qut fit Paenarftm dentijMe fims , 
jitifHC eadem metutt maaU huic ne tn r/torte ^avefcant, 
Verebatur nempe ne initium malorum potius quam finis efTct Mors, 
hominefque poft eam majoribus fuppliciis afficerentur. Ex quibus 
aliiique etiam , qus adducere pofTemus \oc\s , patct ptrnitcntiam tan- 
quam univcr/alc Naturx piamcntum vcl Sacramcntum inter Gentiles- 
habitam fuilTe. Quod tamcnmultiplicibus ricibus & casremoniis ful- 
cire ac tegere cupiebant Sacerdotcs , ut penes illos fblos myftcrii vcr^ 
divini authoritas cfret. Dummodo enim lcle totos Saccrdotibus liiis 
crcdcrent , caeteri lecuri e!Tc jubcbantur pcccatores : Sacerdotes quip- 
pc tanquam mediatores inter Deum & hominem id in fc rcccpcre , ut 
pcccatorumgravidimorum condohationem , pro poccftate illis h Deo 
conceira , populo poHiccrentur : venimcnimvcro non pauci intcr fa-^ 
pientiorcs Ethnicos audaci temcrariarque huic aiTcrtioni reclamabant. 
Ideo Cicero lib. i dc Lcg. Exptatto /cehm?» tn homines atoHe tmpietatum^ 
mUaejl. 6c Ovid. a dc Faft. 

Bb 3 



x>a DE RELIGIONE 

jiJ» mminm fjciks , <ff<i trtfita ertmifut c^eeUs 

tlMnmea toUt foffe ^tttoM Mua ! : . 

Qgod&iiffiniiatLmii$DQC.i«lib.ft« Cicetoideo % deLeg. qua^ 
daoittiikiiinexpiaripollet eiiqiie cene miiions nocs peccaca innuic. 
Smmmumm^m, qttod»ejMe gxpiari pottrtt , impte coimriffim eft: qtted 
fMfimiftimt , fukltct Saccrdotes expiaato. Nihilommus quod in-dctri- 
mencum fummum Virtiitis , civiliorifque vitae ccflcrat , lcmctipfos cri- 
mina maximaeoulquecxpiare polle jadtaverauc olim Sacerdotcs , ut 
peccacorum lecuri , in nova cico delaberencur crimina mortales : utpo- 
te qui Sacerdocum opc irCci , viodidam divinam noa excimcrcetfiRS!» 
<juo Rcl^ielb cominenco , ndcio m. dliqnid Virtuti plii^ offioerk* 
|inmMm»caftMnwc Dei innimicultnn viriaferit.Q^id enim non atccBCar': 
wttn quirpiam, fnimiampeccaionim fuor iim tefe.ftcile MQpccnt»*: 
rumexiftiinaveric ? haut dil^teor tamen quin , G verie pceniccntise agen- 
.dx proeccpta riribus (acris adjunda fuillent , haut ita occulta juaicia 
Dei arcanaqueejus coniilia antevertiiTc Sacerdotcs. CsBterum an id 
ubique tadum , ex veterum lcripcas haut iatis iiquec. Si cui incerea 
novum ioibleaique incer veteces Fmitmtie vel J^^emmdmis verbum vi* 
ilcMiir , noo fdudor , moddibiinm inedlvimB, ^edodofemobpeo*, 
cata (ua habuiHe G^tiCiles , agnoicat : oeque enim de verbo laboro , 
ubi de re ip£i conventum eft. Quod igicur nobis poenitenda ibnac , id 
illis dohr , pro pcccatis iUis , quae iram divinam accerferent , procul 
dubio fuit. Quorfiim cnim nih interno dol6re perciti tot ritus iacra- 
que ad Dcos placandos cxcogitaflent ? vei tot Teinpla adiiiTcnt , pre- 
ceive fudiilcnt , aut vota nuncupaHent ? Nimius efTem li lingula re« 
ocnfeiem , qiueliidum public^moUm Qko&ioiom iUisNamentefta- 
reotur j ut fotis habeam^t cocamMm jcriptoiafrt toofenfii irs divmfli 
cauiamiaieiplbs, ciiipftiqne proprias rcjecinenoaiS^niter Genciles,' 
adeoquepoenitentiaaimo vimudtts •d^pinam depiccatos fui/Ie. Ne- 
que igitur mihi dubium cfl quin corum poenicueric Gcntiles , quaj tot 
mala accerferunc , licet raiius quidcra pceHitemue verbum intcr autho- 
rcs , eo , quo jam uliirpatur , lcniu reperiatur. Sed ncquc ambigo 
quin dolor dle pcccati, Gratia? divinae inter illos fignum fucrit , quura 
liaat alimide qnam Deoinmmoprpficifci poiTit : . quod optima pecca-. 
tofesiaviamfedacendieft^cacio : pnBdareqnidem&oeca: Feeemim» 
tkU, inittiim pimiiifi, KaiQi|ne ubi &tis peccad horror incutitur , ab 
co refipikic , acnoni.mogndflcsgpcioad -fiAHtem illam, qu^ excide- 
rat , fefe impendio recipit peccator. Caeterura licet in remedium pcc- 
cati , ubi Dei iummi Majcftas Ixderctur , poenitentiam live dolofera 
etlicaccmcHecrcdcrcat: Qoni|acamea, ubihomiQesiQjuti» velconi 

twne- 



■ Digiiizea. by G 



G E N T f L I V M. tpp 

tiimcli^ afficcrentur , de poenitentii illd ftatuebant Gentiles. Illatum 
quippe damnum heic compcnfari , & diflolvi poftulabant : verum 
enimvcrofijuftitiae Divinaihaut fadum fatis cx poenitenti^ dixiflent 
• forte Sacerdotes , acerbiorcmque quam ex dolore interno exigi de- 
bcre pcenam contendiftent , hilce «ita occurri tum tcmporis potuitt 
1 Dcum fummum efle Patrem communem , adcoque in tilium pceni- 
tentem haut graviteranimadvcrfurum : 2 Horaincs naturi fu^ fragilcs , 
peccatoquc obnoxios cfTc : 3 Peccata hominum non tam in Dei con- 
tumeliam, quamin propriam utilitatem fub boni alicujus apparentis 
obtentu tieri plerumque ; ac h'cet in eo homines faUerentur , nihil ta- 
men infcnfb in Deum animo patratum fuifle : 4 Pocnam in hac vit4 fe- 
tis gravem ob pcccata hujufmodi infligi pofle : y Si ultcrior aJiqua 
irrogari dcbeat pcena , Deum fumraum poft hanc vitam ad tempus aii- 
quod brcve , vel etiam diuturnum fupplicium , de peccatoribus liimerc 
pofTe. Qiia:quidem fitanquam vera concedantur rationum mpmcnta ; 
Deumquc ita ftipplicia pcccatis paria remctiri pofTc ; quorlura ad cru- 
cnta ilia , unde Numcn placarctur , facrificia defcenderent Sacerdotes, 
auafi vcl boum aut ("quod magis horrendum eft ) hominum fanguine 
dcledarctur Deus , aut aJium pro aJio bovem , nempe , vel homincm , 
pro homine, plcdi juftum a^quumque effe ftatuerct. Apagefis igitur 
hxc Saccrdotum invcnta , quum latis conftet , iacrificia iila in cum 
finem inftituta fui/Te , ut ritu peradlo terror populo incuterctur, aut 
pinguc nonnunquam facrum vorarent Sacerdotes & populus. Ritus 
vctcrum, qui in purgationcm Animas facere credebantur , jam difpici- 
endi funt. Expiationes non un^ tantum ex caus^ , ncquc uno tantum 
modc , fed muitiplici oh'm fiebant. Indc diverfa ctiam prodicre no- 
mina Kcn5«^f^wv , dyvie-fAcSv , 0'<n«v , Exptotiomm , ExpiantemoYHm , 
Ttitmcntorttm , ViaminHm , FebrHornm , LuflrMtomm , Vnrgmonkm Ani" 
mx , Sc Fftrificationum , dc quibus omnibus quaedam tantum attirige- 
mus. Parum diverfa fignificato fuo funt nomina ha^c , omnia quippc 
ad purgationcm quandam , five Purificationem cx Gentilium doari- 
na facicbant. Cieterum non omnia utique purgari , fivc purificari 
cxternis filtcm ritibus potuere. Scclcrum cnim in liomincs,-ac impie- 
tatum nullam cl7c cxpiationera , ex Cicerone & aliis lupra oftcndi- 
mus : Iiaut fc. uUo piaculari , aut luftrali lacrificio ita cmaculari 
(cx corura fcntcntid ) potucre fcelcra , ut non in ca animadverteret 
Dcus. Quaproptcr jus condonandi quxdara tantura peccata, vel 
confcicntiam ab illis aWblvendi , penes Lujirattones vel Expiattows Sa- 
cerdotaUs fuiflc olim , vidctur. Quantum enim cx veterum lcriptis col- 
ligcrc poflum, ubi criminis alicujus luftratio , vcl expiatio pubfica fada 

dfct, 



Digitized by Google 



009 D E R E L I G I O N E 

^ct , nuUa peaes magifbatus Crimen illud puniendi autboritas fuic ^ 
cxteruni hoc aliis dilcutiendum relinijuo. At non in hunc, finem ia^ 
km fiebaat Luftiadones , £ive Expiadones , fed ut urbi & ezercinu 
lieoe etlec Qgo crebriori eoiin numero congreearctur populus , eo 
^ajoi i cxpiationc five ludratione opus elSe ^ cealebant Gentilcs, CJuc^ 
modo pupiica illa Vrbis expiatio fierct , ita narrat Dion. Hal. lib. 5*'. 
Conjkratis t}OC oacio d^Utis , Seftatn(con/uU(4m fa JumeJi , t.t tota lujlraretxr 
Civn.rs , cjuoaneceffitatecoaAa elfet Ctvilts C£d:s a:ithaY fien ^ qHnr» nefas ejfet 
dd jasia acc:drre , vUhmAS tm?miaye ayiuqAorrt jaaniu expiotum cjjet , btep- 
j^m fihtid iuJhaiiofuhMS ahol$t4, QuHm^He ufuverfas ReUgitm^reimm^ 
.w^m ) fmm ruupereaifentdivmiciitMi Au^ites, SeMtMS tum demum 
fifr* ad ogsndM Dt^s ^rattas , (3 Ludos ceUkrmji0t. Et qimti publi- 
ca exptatio olim habita cHet , obfervatu dignum eft } quum antequam 
ca Heret , nemo ad iacra'accedcret , ycl vidimas immolarec. Quod& 
tirmat Mart. lib. 8, ubi tradin , mn mft religtonu p:srificatione bjfratos ac:e- 
dere ad Templa dehere. Aliam publicam Vrbis luftrationem me.norat 
idem Dion. Hal. lib. 10. Sed &: cxercitus Romanus iu aciem difpo- 
4itus 9 tum ipla miiicarift^Da luibabaDtur ante expedinonem fhfceptam, 
taurOf ariete & hixco (aut (ue, ove, & ta<iro, ot livios habet 
|ib.2) quxpoflquam ter circa cafba dudse cflent hofti« , madaban- 
tur. Demiro lultrandi cxcrcitus ritu inter Macedones ex difledo 
cane , vide Liv. Dec. 4, lib. 10, Luftrationis cxercitus poft Bellum 
etiam meminit Dion Hal. lib. 4, & 10. Expiationcs tum publicae, tum 
privatx , in dircl Peftilentia porro fiebant. Expiabatur quoque cxdes 
involuntaria luftratipnibus 6c iacrificiis piacularibus , quibus peradijp 
iub jugum quoddam mitiebatur Homidtk , ut videie en in Dion. HaL 
lib. 3. VbiHilfioriamM.H6ratiiTergemini, quiibiofem iuaminter* 
iecic , fule narrat : velut etiam Livius , qui aodic Hoiatium pecunii 
publicfi expiatum fuifTc. Involuntariae caedis quoque expiat.T irtcmfnit 
^Herodotus : quod Expiationis genus etiam apud Grazcos cSc Lydos 
X)btinuif]b , ibidem narrat. De Expiatione inter i£thiopcs ulitatd , 
.ubi aiienigcax ui bcatam quandam Iniiilara mittebantur , vcl dcporta- 
JMinw« videpiod. Sic. liK r. De Fcbruis, qu^ codem fere cuoi 
£xpiatioBibus 'Xecidunt , bsc habet Piin. Fidgata frifcis tempwihiu op^ 
jue^mm, Ffdm^d^ «mmaifsi^ malefa^armtt cm^iitmLie puroasfemm^ 
del«rentftr<ike peccata , Sfitiftabus defmtSerim fUeiili readeremur* 

Fcftus autlior efl Februarium mcnfem didum , quod tum , id cft , cx- 
rremo anai meulc pi:)pulus februarctur , five luftraretur , ac purgarc- 
-tur : pcr 12 enim Uics continuos Fcfc^jr// ceIebrabantur/>^«<« : hilque 
-.'dicbus pro impctranda mortuorum animabus quietc, omnis populus, 
. • • - • ^ • • • • . - • . ' . . pnu 



Digitized by Googl 



G E N T I L I V M. ' aoi 

piaculis facrificiifque circ^ fepulchra accenfis facibus,ciereifquc,inteatiis 
crat. Quid Februa olim {IgnificarcntfdocetOvid. lib, aFaltorum: 
' Fehruit ^«<e nobts aixere Vtamina Fatres , &c. 

Agriquoquc &iruges luftrabantur,uc habet Columelk I.2: &TibulIus: 
QmfiMis iiesfaveas , frMges iufirmmt & s^ns : * 
^tksis iitkmjk WiidksstesemAm* 
Videlishac dexe V\xi»^met, 6c (Seergi SestiisPdmpejus aic: ^11»« ^ 
Intrvdis hojliaea eft , fi^ rei dtvaueaisisdaraimarvadMcuitr ^ ab Hs qui - 
fro frHgibtu facitm. Amburbia fuere /acra , quaj ficbant , quum Vrbs 
& Pomcerium luftrabatur. Vide Luc. lib. i, nac de re cancntcra. Ex- ^t'^^ 
piabant rcligionem ajdium liiirum , tum etiam manes mortuorum Ro-w 
mani. Soipnia quoque expiabantur olim loto corpore , oblatiique 
vidimis ; ot ez PerfiaoiUtgere Ucec Sat. x Scimen* Sat tf. TiboQ. 

tur, pueliarum odavi^f^^tiyiorum aonus , qui#iis infantes luftran- 
tur, & nomina eis impoilimtar : Macrobius quoqueiib. x Sat. ait: 
L,Hftrictu dies dmi appelLibntnr , n' 0 punr hfirabantHr , & nomen accipiehant. 

eos lurtrabant , Luftratores vocabantur j & ii foeminae , Lt^.flratri- 
ces. 'Ditx Luflrici Suet. Tranq. in Claud. Imperatore memiuit, 6c 
Pcrfius Sat. 2. ' . , * ^ 

Eeet Avid, iitit mtnmisDk^mMerteraemik * . ^ 

.£setmitpMerMm,frmem^mmieiuUiiiMU 
iifstmidigiteUiflriddwrmfMt/^^ 

Expiat, &c. , 
De quibus facile plura dixerim , nifi compendii ratio me vetarct. At- 
que hi quidem fuere praecipui ritus ^ Gentilibus ad purgationem , vel 
purificationem Animae adhibiti. Purgationum ulus cumprimis in 
fiacchi , vel lacchi iacris fuic: huc enim re/picit illud Virg. 
Geoxg. lib. x. 

•~^Etm]^ie4 vammt leoclfi, 
rmmt eft Vas vimineum , latum , boc eft , cribnim Cereale , in quo • '^^^^,^^ 
propter capacitatem ruftici cogere primitias frugum folent , «5^' fru- 
menta purgarc : de hocColumellalib 2, c. 20: JpfxaHtem fpicx me- 
lim fuftfhus tunduntur ^ vamtis expurgantur. Inlocum Virgiliifupraenar- 
ratum fic habet Servius : Afyftica lacchi tdeo att , quodLiheri Tatru Jacra 
ad purgmieMem Amike pertifteham ^ &Jic Ikmines in ^m-mjffteriis purgaha»' 
tur , ficMe vmmss ftmnema purgakmitier, Hinc eft quod dkaem Ofiridu mem ' . 
hrna TfphoMediamma, Ijit erihe fiftrfefi^m Nam idem^Liber Pater, 
mcujiu myjkriis vammseft , quia , mdaeinms , Animas purgat. f^nde 
itr^ nbee^ Idmtt, di^ £t paulo.poft: f<iomiB Zdwmn fMrem^ 



Digitized by Google 



20» . D E R E L I G I O N E 

Aixv)]tIu/ MpeHoftt , vamm Mrtem apud eos A<xvcf ntmcHpatur , ubi de mote 
pofttHS ejfe aicUur {tnfarts ) pofl^nam de utero matris eft editm. Iiuer Bacchi 
cognomenta quoque Aoc^^^twj recenfctur ^ Plut. de 11 & Olir. Har- 
pocradonait , vannum ad omnia initia crcif Ttvcawt nAtvTZu/, & fa- 
crificia coovfiodiiiii eOe. De vanno, cuius ineiitto ftda Matth. 3,12« 
^Cuc. 3, X7' vide undequaque dodimixios Ezpoficores Hug. Gto-> 
«tium, & Oaniel. Heiniiuni* TiipUcispiiigatioiiis AniipaB uiGedtiliiiai • 
iMgm ineminit Viig. 

— u4lucpdf$df/mHr inanes 

Sufpenfc ad ventos , altis fitb gHrgtte vajlo 

Jnfedum elmfur fcelus , aitt exuritHr t^ni, 
Ci. VoiEus lib. 2 de Idol heic' coUigitcriplex puigationis genus inter 
.Gattles extitifle, i Aere: 2 Aqua: 3 Igni: & Serdiis ia 6 JEiu 
ait : /m m n Am fiirts trcs ptut 04t fnrgmkm : Ndm m$ uM furgtimttr 
t^fulphMre} em^e^A obliMntHr j ant atrtvemilmtir , fntdenumlJkeh 
fiemi boceniinmqtioddicitin i Gepig. 

TibiifHe 

OfciUa ex alta fiifpendunt mcUia pinu, 
Notum dl ofcslU fuiile imagunculas , quibus homincs pro ic atque iuis 
^tnrno ptacuia ftciebatit* Maoobins Oicilla igiturWpinuiufpea- 
ia Aereque purgata , vicero qnandam extemam purgationis AnimsB 
intcr Gentiles prsebebant ; hautaliterac imagines in fluvium dejedas, 
(dc quibus fupra,) vicem hominum qui iUuc pejici deberentj hoc pa<3o 
lupplcbant. De purgationc per Aquam , five luftratione , antea quae- 
dam tetigimus : quid de purgatione livc expiatione per tcrram fivc 
Igneam vim in Terris latentem , dici pollet , lupra etiam monuimus ; 
aaeo ut hoc iolum animadvertendum rellet , nempe purgationes ex iis 
pnecipue inftitutas ftiiile, cx quibus hom&ium CorpusconEceretur; 
uaut puffiatis Elementaribusinhomtnepartibustoca pum icddoetur 
Immana rabrica : exinde vitia quippepiihdare^ &in auimammigra- 
re , fens^re Gentiles. Novi quidem quam inepQ fuerc hi ritus , fed 
quis ira (anos ritus oftcn Jcrit , ut rci llgnificatK undequaquc quadrent ? 
Ablque ritibus autem quibuidam , ncque populus iatis conftringi , nc- 
• que iiaccrdos imperium iuura exerccrc unquam potuic : fufficit igitur 
quocunque modo in Animse puriiicationem hacc omnia olim excogi- 
' tata fiiiiK. Etquidem) fi Sacerdotes illi poenitentiam Teram , hor* 
•loicmqufe icfilerom in animos populi plenum induxiiTenc , hauc ita 
male cum homano genere adum iiiiflec : fed , qupd dokndum eft » 
Sacerdotalis ordo quidvis aliud fempcr meditabatur , quam ut grex im- 

.inundus iioe eoium ope ifyynl^y fcjrdffi^MC iiiay frf^^gf veL elueret. 



' • ■ » 

. Digitized by Googlei 



G E N T I L I V M. 203 

Adco charum illis toper fuit , ut ipfimct foli evcrriculum ( ut ita di- 
cam) publicumcullodirent. Ex his fatis cftenfum efTc Dutamus , quod 
quemadmodum idem Deus Opt. Max. ab Gentilibus haut rccus ac i 
no^nsy Patcr Commumsolim mwocaictuv , tum lifdcm virtutibus praeci- 
pue, queis nofmet utimur,colerctur; ita & eandem Panitentiam (qaara 
certiflimumGratisedivinselignumefleagnofcimus^ inillisfjve ingcne- 
ratam interne ex fenfu pcccati , fwe infufam cordibus eorum ^ Deo 
fuiiTe. Non alium enim in finem vel lacrificia crucnta , vel ahx qux- 
cunque fcveriorcs Religionis partes olim introduaae fuere, quam ut 
Deiira ob peccata popuio denunciata, homincs deiidorum fuorum poe- 
nitentes, pmexpianf .e Dco lilterentur. Atque hxc de poenitentia,auam 
G-r^fMJomnibushominibusoblataeSacramentum inter GcntUes lubCns 
appeliaverim, dida funto. ' 

Trdmium velVoend. 

ORdinisrationcitapofcente, poftVirnitem illam , unde daturad 
Deum aditus, & pcenitentiam illam; unde ad Virtutem daretur re- 
ditus , quid de Prarmio & Pcena fenferint Gentiles , expHcandum raa- 
net. Vltima hxc quippe fincerioris vctcrum Religioli cultus videtur 
pirs. Er quidem Prsmium bonis, & Supplicium malis, vel hac m v»ta , 
vcl polt hanc vitam dari, ftatuebant Gcntiies : utrumquc ex Iuftitia& 
Bonitate Divina coUigentes ; quae fumma Dci Opt. Max. attnbuta 
abilHsaenitafuiile, cunda apenc clamant vetcrum teftimoma. Deum 
quidem Summum in fc ipfo colendumeflc , judicabant Gentiles , quum 
prxftantiflimam Naturam omni vcncratione dignam elle arbitrarentur ; 
lcd flmul etiam quod pro Bonitate ejus beatiorem ftatum , quam hac in 
vitaconfcquipoflent,lperaverant; uti quorum Animis inhtum eflet , 
Dcum hac noftra meHorem vitam largiri pofle , & vcllc , mod6 homi- 
nes fuis non dcdlent partibusl Neque cnim vel leipfos fruftra , nuUique 
bono in hunc Mundum, livc a Deo, vcl a Fato editos fuifle , adcoquc in 
nihilumtandemrecafuros, cxiftimaverant : vel eum pertedtionis gra- 
dum iUis hcic obtigiflc, ut non altms nrxclariuique auiddam , cjuam m 
hac vita dari poifet , ex fecreto quodam Naturx didamine pertende- 
rcnt, vcl adco invifam, vcl exofam Diis humanam efle Virtutcm , ut noti 
bcatior probis piiJquc , quam fbeleratis impiilque vms addicerctur vel 
in xternum ftatus. Nihii- tandem magc congruum Naturx Divinx eife 
docuerant , tum Philofophonun . tum Theologorum Gcntihum prxci- 
puorum Scliolx , quam-ut Bona bonis , Mala malis rcmctiretur i^eus. 
Cxtcmm quum id quoquc ccrnerent , qucmadmodum viri 15oni c^^^^ 

C c z 



204 D E R n L I G I O N E 

mitatibus miferiifque oppreffi heic jacerent ; Mali improbique b con^ - 
tra lautitiis omuibus amuerent ; certilBmis ex luttitia Boujtatcque Di- ' 
*' vina argumentis dedudis, Bonis poft hanc vitam praBmhim CQnaignum, . 
li^^poenamdtticvecfebaiit: ieciiseauDfidlet, nnUam. neque lufti- 
tfae, neque Boaiakds dinnaB lationem conftaie pdfe. £t quidcm male 
tum teraporis cum viris Bonis a&am fiiifle , faepenumero obfervavit 
Antiquitas, & cumprimis Seneca , dum ait : Crede mtht^ Dem Boms vi- 
r9smdelkns no» hahet , fed probat Gf tndnrM. Argumenta lcilicet virtut/s 
exercenda: ampla illis hoc modo {ubminiftrat , quum in rebus jfecundis 
hauttot , vel taha virtutis fpecimina ederc iolcant homines etiam Boni , 
ac in adverds, ubi nuUa non in experientiam, nnUa non ili pgrtculiun ad-^ 
dueitur Ttrtus. E contm, quumT^rrannos fcekftiflinKMque homines. 
cundis hujus vita commodis fruentcs perfpicCrent Veteres , credehanc . 
luftiris divins partibus ede , ut poft hanc vicamiakemiiippUclLS ple- • 
rte. M «J^crcntur. Atque huculque rede Philolbphi (aniores , ipfiquc Sacer- 
pkmimi. dotcs. Aft quum hi & loca fimul , ubi vel pr^Emia acciperent bene me- 
NthGff '^^^> ^^'^ ptrnam fontes , edicere funt aufi, ita ut Elyfios Gampos , Bea- 
torum Infulas « ACira , Ca^lum Bonis y Xartarum , Erebum , Orcum 6c 
guatuor Inlmnnn flumina Maiis, poft hanc vicam adjudicari docerent , 
in erToremnoHleven^incidebint : longe ftcUius quippe populoper- 
fviafidept pro juftitia Divina darialicttbi uipplicium^vei pGCnampto me- 
ritis uniuicujufque condignam , tametii vel locum , vel modum , ^el 
durationem nelcircnt j quam fi temerarie aliquid de Cryptis fiibterra- 
neis circa Tcxtss. ceiitrum, aut de medix Acris regionis concamerationi- 
bus , autdcmodo, vel durationc illis plaiic incomperta effutiilient. 
haut inepte tamen Coeium , & Altra Beacorum iedes iktuebant. InDeo 
cpim iblo & Odis, seternum fqelicemque ftaaim dari^communis femper: 
iuic notitia. • ' * 

Sed quia hcic forfan obiicient nonnuUi, nequc conicientiam eam Bo» • 
ni Malique,qus in noftris nabetur,GenciJiiAis inditam,neque virtiftes eas . 
in more, vel in praxi apud illos fuifJe, quae inter Chriftianos vigent , at- 
que inde nequc fpem meliQris siix , neque timorcm pa:nx futurae in eo- 
• • rum animos plcne induci potuilTc, aflevcrabunt. Hilce ita paucis occur- 
rendum cenieo : £t primo quidem dc Conicicntia : '^'^^ vnw^iamt 
tie.JtetL M mMtjjiepmm effe , diftictt Cicero , adeo utez Conmaentia , Bonas . 
mentis folatium (nmmum capiendum efledoceat : ^ contra , ubi pec- 
: carit quifpiam , poenam ante oculos femper veriari perhibcat ; qucd & 
plurimi alii imer vetetes &tentur : immo &ipie£picureusX.ucretius . 
teilatur, Antmem coytfciam remardere. Conicientiae figna qui^dam etiara 
pfptiulerej at^uc J^jub, ^fr/i^/y^lN^ &s, Latitiam: 

" • ;. - • Mal« 



pigitized by Coogle 



G E N T I L I V M. aof 

Jvfalap vero, Timorem^ Jerrorem, TriflttiAm^ & Dejperationem : eoufqiie, ut 
fcclcris Conkicntiam tcrrc ncquircnt homines > quodSucton. m Ne- 
roneteftatur j 6c Ciccro de Leg. lib. 1 1 dicit , Ftnnastpfu fekrutos w- 
pStaru Hifce etiam figna externa addebant, nempe ubi Bona cflet Con- ■ 
icieiitia , vulu-^ftrmone conftare , ciifido corpore tonfiftere , odflSi 
& orehUari femet impavidum im^errenituitique pr^sbere , & hajuihio- 
dialia : ita ubi MaU eilbe^CodiN^ntk, erubeicere, vcl expd^^ titu- 
b ire, inconftantcV loqui, tremere, conciderc, & nonnulla alia, qux Ani- 
mi confai figna intcr illos fuerant. Qj^icmadmodura ieirur eundem in- 
tellcchim , idcm arbitrium rehquafquc animalcsfacuTtatcs illis aqueilc 
noftrijk im^crtitas ex bonitate divina fuilTe pcrhibcnt , tum vctcrum 
icripta adionefque paiSm : ita quidem & eandem confcientiam iiidcm^ 
notieiis porro connnuiiibus , quious in prasfeos utimar , inftrudam, ex 
^dem Bonitate divina largitam iliis fuinc , nemo in eorum libris verfii*^ 
tus Cputo ) difiitebitur. Hoc porro indefinnatar : quodfi ex iifdem 
virtutibus, qutbus nolinet m pra:fens utimur , viam ad /^^.tcmitatcm in- 
ierint, quid nt ^N^candcm Conlcicntiam, immo <S: cancicm coulquc Gra- 
tiam divinam iilis indultam habiierint Gentilcs ? Nonnc iplc pcrhibcc 
Apoftolus A<5. 10. Cornelii hominis planc Gcntilis orationcm ^Sc clcc- 
mofynas ad Gehmi perveniiTe. Ita'ut cx Confcientia fok divin.^ lufti- 
tiaz Bonitatifque argumenta certiflima collejgertneO^^es^ luturumquc 
ftatum inde prsetentaient. Idco prsclarifHme Cicero lib. 3 de N. D. 
Tondus Confcientue ^sve effit^ pne ulUvrrtHtii^ tfkuritm dttmu rntimii* 
Exiftimabat lcilicet vircximfus, luflitiam divinam haut fhtis conftare • 
potui{Te,fi prxter crall.im populi laiu'cm , nullum mancrct virtutis pr.E- 
miura ; vcl praetcr probrum dedcculquc cxtcrnum , nullum poft nanc 
vitam fuppiicium. Quis enimnon Jemcr luavitcr totum voluptatibus 
omnibus dederet , fi niiiil heic nifi delira populi vox impediret ? qua- 
propter /apientiflime divinam tum virtutis. tum viriorum rationifciil tffilt, 
pernibebat Cicero. Quum nihil Deo Opt. Max. ex cjus lentcntia , 
prius , yel antiquius eiTe potuerir , quam ut quiex virtute femet fimilcs 
Diis cfTcccrant, in Dcorum confortium adfcilccrcntur Ncque hxc fb- 
hus Ciccronis opinio hiit, lcd omnium Gentilium, qui Ilcroas fuos Cx- 
lo donabant i Altra cx I icroum , I Icroas ex Aflrorum nominc vocan- 
tes j utiiupraaiTatimoftenfLimelh Duphci nomine vocari Conlcien- 
.tiam apud Gnecos reperio , quarum nwr/ptiaif , ad I$tditi$tm , ^meihnt 
ad ^(dtmtatem , pra»cipuc refertur. In Con/cientia quippe defcribuiAiir 
non (olum k^jvam iwoie^ , vcl Comrmin s Nctiti^ quxdani ex /apiiiat^ 
univeriali ,. <)uahiciliW«^< adminillmrur. depromptx, cujufmoaifuntj • 
Qwd ttb* fieri im vU , tdttri nefeccru : In (iuhtis tmior eliffnda efi pm } £c 

Cc 3 ^ . «. 



2otf. DE RBLIGIQNfi 

ut pAocis dicam prxci^ua Theologicae 8c inoralis VirmtU «ziotnau , Bc 

norma c|U£dam & dilciplina, unde voluntas cadigetur , &corngatur, 
& ad id quod squum bonumque cft , adducatur : ideo eam ab omni 
labc & immunditie purgatam cfTc vohierc , quum viris Bonis fblamen 
iummum prxfidiumque afferat : Malos e contra angoribus cruciati- 
bulque ingentibus torqueat. Quapropter Cicero pro Roicio ait : 
Smim ^HemqHe fieliu aqttat^ amentiaqne affku yfittenuiUcogadtiafts Conjcten» 
tUqfte Afnm «crmr.Scncca eciam de Morib. liortatur,«^f ConfiuHMfttim, 
ejMjvn fam* reffkiatitr : Falli enim poteft fama, Conlcientia nunquam z 
Polybiusetiamaic : 0'u^ett Hxmf i-n t$i jMot^TVf 4)o€epef, «ti x«iif>«- 
pof ^«vof, cS(^ nwr.msn x»roiy.>(enie rauq iKcl^ufv ^\>^auf. NuUtiS rjccjf^e tcfti$ 
tamfarnndabilii^ neque jndtx tamgravis, quam Conjctentta , qua: memibm ch- 
Jft/^Me tnfidet ^ inhahitM, Plutarchus etiam fcribit : Conjaentia fcelerts m 
mmm tanqnam nlctes de^afcens , tetnmj^atdattrn labefa^at vcrtitqneintiibam 
mfHs. Hacctiamaj^plicaripoteft^verfiisOviddePonto: ' 

Efiepte fktt fotMm ^um merttijfe mmia. 
Ekaltera parte ( utaicCicero lib. de Sen. ) Confcientiavititbm oEU 
recordatto henefaltorHm jHcundiffima eft. Quod adeo venim compcriec 
unufquifque, uc vcrgente aetate, viribus prolhatis , ipfoque mortis arti- 
culo nullum praetcrca immanium doloruiTi levamen in {c ipfbtum tem- 
poris fentire queat. Optimum igitur Pythagor^je coniiiiura fuit, jTOKTwr 
3 ju^Ai,-» «w^vvoMo nwau Vulgatum etir ji didum eft, itfvia itincramem, 
&iii/ofitMdmeteipfmretferere : ne cogitadones makB fcilicecomitem* 
pofis inepant, animamtjue occupent , adeo ut qui rolos Sc ab omni ho- 
fie femocus, H fe ipfb etiam cavere debeat . Deus (iimmus quippe Con- 
fcientiam hominis (peculatur, ezillapocius quam ex aftionibus exter- 
nis, quid boni homo gefTerit, quidve fecus, judicans. Priidcntiflimc igi- 
tur Seneca de Morib. monet : Nthti Cortjctentuv commifens, cjuod non ami- 
cocontmtttere pojjis : eanempe, quae tut6 cogitari , tutdcredi ^Hmt. 
Deus enim cordium fi^e confcientis infpedor efi , ipfaque ibi arcana 
luiixans. • Itaque Ciceco Tufc. Quseft. lil». 12 : IMMm Theatnm f^- 
tHti Confiientia majMt efi* Lioet enim ?irtuci a0irmands extema onmis 
defit occafio , perpetua tamen in CbnicientiflB Tbeatro Yirdicisafgu- 
Bienta fuperefTe li(juet : Deum enim peccatis ex poenitenria purgatis 
five elutis, nihil ibi non terfum nitidumque fpedatur , dum fiiis iedibus 
undequaqae difponuntar virtutes , indeque ad adioncs cxtemasappa- 
rantur ; aum fiio unaquxque ordine prodit ; ( nequc enim omnis pro- 
mifcuc, fcd qu« in rem prasfentem idpnea efl , pcrfonam fiiftinueritfir- 
tus ; ) dutQ ob res bene eefbs acdamatur, vd ob male geftas, ibi recla- 
mactir : dom judtces iUic Nodtix Cbnmiaiies, fimmiulqQe arbiter Dens j 
•0. lota 



Digitized by Google 



C B N T i L I V aor 
tota tlieatialisfit Confcientia : ied quod Thcatro majus, ipium Dcam , 
.Con/crentiam e/Ie perdibet Menandeir : n^onTf (SiiM0^ fi^Itiait JUf , 
\fi4vrtdtbHs cm£tis CmfciemU Detu, Sed hoc Po£ticd'^i^mi puto ; nli» 
qnB^im Deus, vel Numen aliquod eft Confcientia , fcci ^ (tiiximo Nli- 
minc in ipfa ajiima conftitut^facultas, ut acqiii bonique habcretur ratio^ 
fpcltpc vitx mclioris indc ficret. Aliis rion Dcus , fcd Dxmon , five • 
Genius , livc An^^clus quidam Animx' afliltcns , camque informans , 
Conkiciuia vidctur. Qiia in icntciitia fucre Plato , Proclus , aliiquc 
PktOnictS^Orphici : quapropter hanc ubi dcledaret, Gratiam; ubi 
vexaret, Fimam olim tocacam fiiifre , teftatiir Mat£ fSifiiftlBrlliilK. de 
Rep. undc cvcnir. ut initiiunialutisfleteniaB inde detur, Vel fiat, ubibo- 
na eft Conicientia i vclut ccontra futurorum fiipphciorum , nbi eftiaiih 
la : adco ur non poft lianc vitam tantum , fed ipia etiam in vita prae- 
kim prxmium <5c pu-na in Conkiciitio; thcatro ( prolnfionc quadam 
utriulquc ibi faCla ) pra-lumantur. Scd &fimul advcrtcndum cft , pr^- 
mia harc tum iUuftriora poft hanc vitam 5 ( maxime ubi Animx iaui pur- 
garentur ) tutn fiipplicia graviora k Gentuiba^ ftatmflrfiii& ' . "^f^ 

De locis Prsraii, vel Poenas, juxca veterumiententjas, iKointtias jtd^^ 
.videndumeft. Platoautem inPhxdohe, poftqoam docuiHet animani 
puram ad pura & setema tranfire > impuram vero terrenifque infedam , 
ad tcrrcna rctrahi ; jamque aftecfhis 6c habitns tam intclh'[^cnt!rr quam 
voluntatis compararos five bonos , fivc malos , fccum terrc, lubitolaff- 
/iiros, vcl pioluturos j addit eos a Dxmonc , Gcnio , vel Angclo ad ju- • 
dicium ih loco aliquo communi pcrduci ^ quo pcrado , omilcs per tri- 
vium in iedes dived^ dimitti 1 ita at qa»&ai>^ idlicerparidfes, in Cae- 
• lum afcenderent ; aliae in Tartarum dejicerentur ; aiiaB verbinmediis 
regiontbus fine duce errarent ; Dxmone vel angdo interea in bonis in- 
telligcnriam promovente ; in malis , imaginationem aftedamqae per- 
turbante : Ibtucns ita prxmia virtutum ac fijpplicia vitiorum adalte- 
ram vitam potillimum pcrtincrc. Loca deinde poena: vcl lupplicia dcfti- 
nata attingcns , quatuor Inferorum flumina ailcgorico quodara modo 
menKMrat, tradens Acheronta lub Terra Humen efle purgatorium , atque 
ad curam peirtiiriete& monorem , idque Acri reipondefe , plagxque 
mundi mefidianae : FhiegetmM igni refpondere,* & Orienti, vimque 
puniendi per calorem haDcrc; atque inde iram & cupiditatcs pravas 
caftignre : flumina quo: Styx & Cocytm appcllanrur , Terrae Occi- 
dcntaH piagx rclpondcrc , ibiquc odia pcr luclum flctumquc puniri : 
diffcrunt vcro fokim { inquit Marf Ficinus ) qiiod Styx exoriens , Co- 
cytus progrcdicns dicatur : quod myltcrium planc non ccpit ipfe Fici- 
nus, Tktumim poft h«c iatimum ftatuit Infcrni locum, in quo /celeftifl»- . 

mi 



Digitized by Google 



2of D E R E L I G I O N E 

'ini non medidnae, fed exerapli caufa miniuntur : quod non in Phacdo- 
*ne tantum , fed Gorgia •, & lib. i dc Rep. lcgitur. Duplicia namque 
peccata eflfetradunt Hatonici , fanabilia (^s: inianabilia. Sauabilia autem 
lunt quasdam, c\ux nondum in habitum copvcria , cuni quadam rcluda- 
. tione animxque repugnancia ab hominibus committuntur ; atque ita uc 
ibiatandemfadiconiideturpGemceacia : In&iabilia vero iuntpror* 
fbs ifix in habitum tiaiifeuntia, tum xepugnantiam omnem , tum pomi- 
teutiam procul fugant ; cujufinodi peccata (quianuUo rcmcdioju?ati 
poiTunt ) iraraedicabilia vocant Platonici ; quapropter fceleftillimos 
homincs in Tartariim dctrudit Plato in Ph:£aone ; m/de ( inquit) nfmo 
egrcduMT. Ex quibus Hquct rcpugnantiaai peccata rainucrc 5 pa^iiitcntiam 
ea fanare , ex Gentilium lcmcntia , vcl tollere ; aut li quid propterea 
taudem fupercnet, id candcm ex poena quadam po(l hanc vitam, in Ani- 
ixi«purgacioneminftituca,elui. CseCerum^nimas hac ip vita baut re- 
^us purgari quam per Thibfiphutm , docec Plato , adeo ut Cslum cx^ 
leftiaqueprxterve(5ti,oamesconiummatiperfedique Philofophi adlo^ 
ca ftpcrcsleftia evolent , ubi in a?ternum vivunt. Atque heic Porphy- 
rius & lambhchuS concinunt , qui Animas perfe<^iffime Dco rcrtitutas 
nuoquam cadcre polTc , alTcverant. Tartarum elTc carcercm qiiendam 
(omnium putq luppliciorum graviflimum) in Gorgia Platonis narra- 
CUT] ubinoninvenuftamfabulam de judiciohominum extrcmo videre 
eft. Dequatuorfluminibus,qu«apudInferoseifedicunrar, nonPlaco 
taDtitm, aliique probati Authores, ied & ipfi Poikx mentionem fiouCj 
quorumcommeura adducereheic non placuit, nec nece^e eft. Hoc tan* 
tum non prsetermiccendum putavi , nempe juxta veterumPoetarum fi- 
gtnenta , Deos pcr StjgiMn Paludem , qux Infcrorum regionem ambirc 
Ycnur , jHrare folitos : pcrjurii autcm cam fuilTe pa'nam,ut per annum in- 
tcgrum Divinitatc fe abdicarcnt , ainbrolia nedarcquc privarentur : 
cujus caulam etiam ex alia fabula ( neicio qua riitionc ui) fTica^ petant } 
&a de hoc argumento aho quoque capice ue Aqua; cuitu dixiiitis. Apud 
.Inferos quoque aliud fluraen , Lethe vocatum , (^ldkiddikimque renim 
pneieritanim inducens , fuifTe dicebatur : cujus nonunis ecymon , uti 
etiam reliquorum Fluviorum, ^ Graecis fontibus petat qui velit , ut fiif- 
ficiat in prxfens vereres ita indica/Te , in quibufdam ingentes animi an- 
gores pertiirbationefque excitari , ubievivis heic excelTcrint ; inaUis 
■tancum Ibpiri, lcd ca lcgc , ut in iomnum morti aeternbe limillimum in- 
ciderent. In Infcrno eciam operam dare Plutoni fingcbantur /«r/^, Ifar-' 
pyie^uey uti ancea dbcimus ; & OrberM , qui ab aliquibus trkefs , ab He- 
' iiodo Cemtceps fei^batur ; cujus munus efiec ad Interni poicas excubare , 
etique adhlandiri , qui ing^tdereotur ; eos vero corripere & deroiare, 

qai 



j Digitizedby 



c\a\ cgredi fiuderenc,onde nomen ejus Ccrbtrtis^ quaii ac^eoCo/^ .Sed quis 
totinlulfi Poecarum deliria,Iicet ?enpi alif^uoamyfticd ia tc contineant» 
pi^fequacur ? Ad philolbphos igitqr, ncte m timtiiin mbdo ^ 

fum llatujoquentes, prxcipue revertor. De Prasmii diverfa ratione & 
eradu , fivc in Caelojfive in Artris, iive in aftheriis quibufdam rcgidni- 
bus , vcl ctiam acriis, ubi frudus quidam aerii coramandiicarcntur fivc 
iii Bcarorum Inliilis , fivc in Elyhis Campis , fatis convciitum cflr. Cas- 
tcrum dc Pa-na tUtura inccr lc dilicntire videntur Gentiics. Plato 1. 9 dc 
heg. Pythagoricos iEgyptiofque Sacerdotes iequucus , ait , ammashu- 
n^anas incorp<Wa^nii&$ biia^aiftl^^ quibas'£q)e!<htit pcenas pa- 
leStMnmno culpis iniuperiorivitacommiflis; quae & Magorum ifijg^- 
pciorttmqiie Sacerdotum opinio olimfiut. Hi enim nulhrn^ confeiBit^p 
tius humanorum clelidorum cfTc purgatorium ftatucbant , quam ut m 
Corporibus huminis cadcm Aniinx quandoquc patcrcntur , qux fccc- 
runt. Quod adco rationi conieutancum judicavit Plotinus iEgyptius, 
ut 1. de Provid. ad (blveada.dutiia circa juftitiam bonitatemque divinam, 
apertedicats ea quae \ Ftic^^^^ilentui divina in prsel^B^l^aonrcpendi^ir 
tur , in altera rependi ntfn tttxltf' hofliji^tts taiioim IiilbtisB(}iie 
normam , fed belluino quodam more , ita ut Animaz quondam hominis 
fieret animaBruti j fed folus inter Platonicos in hac opinione fuiflb vi- 
detur. Licct cnim demigratione Animarumin bcftias Plato ipfus non- 
nunquain loquatur, rcm tamcn adeo ridiculc narrat , ut latis dcraonfiret 
nihil ibi icrio agi^ adeoque aliegoriam quaerendam cfTc, de quo M. Fici- 
nus. Haut negari tameti poteit, quin tum anciqua admodum apud. 
Agyptios & Pythagoricbs fuent hsc opinio, tum rebeas.ctiam hom^ 
no die apud Indos Oridatdes, QtKxrum Saccrdotes quidem qui vocan« 
tur Bramanes vctcrilHttfibtaue Brachmamis derivati ) fJi.tTifA.^Xf*^ % 
fivc tranfmigrationem Animarum inbeftias daridocent. Quam para- 
doxain opinionem adco pcrtinaciter tcnct populus , ut nullum animal 
occidcre, nedum dcgullarc faslit , nc forlan patris vclavianimam ita 
Torarenr. Quaproptcr longe vcrifimiliorcm lcntentiam a Piatonead- 
<^Ct ciedtmus « <^ut, de ftatu Antm^um ^ofk )i^c>t|Cfwn^lQquefis , ait s 
Priiiiani qkiiui^yt^^iiiiM^ na^ftam , qua^ iabllaiituitis dri|^ ienluum 
rcliquorum eft , totamque poteftatcm fenfitivx facultatis in K ooncinet » 
poft hanc vitam in ieipmm replicari , & deindein aereo corpore excri ; 
(quoetiam involuta tum hoc ingreditur corpus, tum cx illo cgreditur ) 
liipjungens porro Animam humanam in Corporc hoc crafTioriad brcvc 
tempus habitare ^ in acrio vero Corpore per multa fxcula j in cxlefti vel 
a^ieieoperomnia. Deniqueaddit^Animas ha(ce aereo Corpore vcr 
Aicis^nltiices eOe (celerum impunecontra &ipfas , vel coxfU^ 

""^ Dd fiot 



Mo. D £ R E L I G I O N E 

/oHt in hac vita, commilTornm. Quo? omnia quum nexjuc afTeri fatis , 
ncque negari poffint , in venlimiilum loco ponimus. Et quidem praeter 
fblcnnem illam notitiara communem,nempe, Dcnm BoHum luflHmcjMt efle^ 
dicx\Me pr^minm vel panam tnm in hac vfta , t/tm po{l hanc vttam ^pro a^toHf" 
hus ,mxnui & cogitaticmkiu fitis nmeuuiue remettri, Nihtl auod veriiimil^. 
mapis eifet , ab lUis teoi ^oRc deceminias. Cslierani Gentilium Aa* 
tiftictsextra fines ho^evagti , plurima qus nuUo facultatum huioa- 
narum indicio conftarent , pailim jadare folebant. Quod veritatis daoH 
no fuit, fi enim fcmct fatis cocrcui/7ent Gentilium corvphaei, neminem , 
puto,dil]enticntcm rcpcrilFcnt. Scddum hxc Philofopni,illa Sacerdotes, 
aliadcmum Poctxadjicerent , tota inclinata in cafumque prona nutavit 
Vcritati S fabr ica. Quis cnim citca futura doH hanc vitam aliquid tuto^ 
ptt j^l ^^M Smn Wmn ammooeta fupn aadudam » ftatueric ^ nifidiin. 
dSSSBi^mun htnnAanim inlpedor « tam confilibruni divlporum par-- 
dceps iit ? Non iobperite quidemaffinnabant veteres» Bonos bona , Ma- 
los mala, vel in xternum , manere. At quis locum praemii , vel pomaB 
oftendcrit ? quis fupplicii genus conje<5baverit ? Quis tandem durationis 
, terminum porucrit ? quum levis pa*na longior , vcliemcns brevior , ex 
coramuni rationisdiaaminc,cfle debcat? Hcic igitur (ut in pluribus aliis 
religionis aniculis} yerit^tem eximiam veriijmilibus,pofI]bilibus,& falds 
iiiis temerabant, 8c fyit deprimebant Gentiles ,* perinde^cientes 9C qoi 
aediticiiim in ieipib iolidpm , ex tedi Dondere propemodum obnuerent : 
nibilbaiinus non folum qaataor flrdciui fupra memorati iempcrAetere» 
nempe , r efe Denm frtHmHin : 2 eeH d^krr . 3 FirtMem efifttieefMmeikiu 
divhfipartem : 4 YeftpijcemLtm ejp a pcccaitis : led & hic uTtimus , dm pr4J- 
mifim&pcenam tum in hac vita , t:tm poji hanc vUamy ilctit, in a^temumque 
ilabit. Quantumvis enim liipra eorum bafim lexcenti errores accumu- 
]tAtur,cx tjuiriquc timen hifce columnis inter nexis , ita fiilcitur cultus 
Dhrtnt latio^ot nioks qmeiwnque^utiiii foiiiicaK>;Opeteiidere^ii^C;9^ 
ioperpofita , haut labetadai« , vel lodim mdy^ 
igttllr|rit>videntia2 divinx univerfalis ciai^ 
. iiia,qu£ nullo defliere vel dccflc polFunt ficulO,ytt regioni. Vndeetiatn. 
• ea omnia qua: fubVcrborum involucrIs,Pabijlarura myftcriis,Revclaiio- 
num figmentis , fomniorum intcrprctationibus , Rituumqne ambagi- 
. bus promuigabant olira Sacerdotes , & in faciics declivi populi auimos 
iikfiTCebaht; prorfus ftatuminabantur. Vt viderint interca Antiftites Pras- 
iulefquepet^mahiirbemdiff^^^^ quid hifce quinque. articulis addefe 
potubmt: Ondeverailla Virtus,qu£liomiriesbeoEcniles,co^ 
queejns dijBios edicit ; vel Pietas» Puritas, Sanditafqiie tttasmacgis pro- 
moveri poiknc. OpenepMum (inquam}fiient vide^aui quae hifce 



Digitized by Gbpgle 



G E N T T- t t V U. ±rt 

adjungi ibJcbant totam nioiii; cnr potius Relig{«ai|0minKM;4^ue leverani 
redderent, dum fubfidiarii opcra , vel alii^ quibji^ucDtju^ admimfbs 
gratiamdivinamcitius impetrari poffe afin^fjntiD^ 
.eztraditionibus,& Hdc quadam liuca,pl|irjiaa in £i7pm-h^iP^>i i gcoerj^ 
profiECuH vel rcgioQis-diverfitate ( tanquara ccelitus demandata ) olim 
oftpq^ fiiyjl e, fcti qua: nequc fatis interic cohazrcrcnt , vcl ullius valoris 
cfent, nifi quinquc hi Articuli tamiliam dncercnt,ac praziUrucrcntur. Vt 
iiiilcrationc igitin- dignur»i lit, cas larvas indutos , fucos iiiitos , icruta- 
quc afluta fuiilc, quai caltiilimani Reh'^ionem clede.csr/ept., dehone^ 
lentque : quura cjus vultus rev^rieadus , color nadvitt^^-fif^iiqa^i^fOK^ 
fotilis,fimplexauguftaqueMa£ro^4ignae(?e d^llfKlt* S^jigsij^' 
iii$»qaod ifto pado veris Reljgioois abdiQaO!$ , aoc irg«^ , ftg^tmt 
• lioixupes atbei, diviua;quc luftitux, tum Providcntiae contcmptorcs ple- 
rumquc cvadcrcnt ; aut li totam Reiigioncm una cum lupcrltitionibus 
ilH ancillantibns amplcxi elTcnt, ut hbi iplis in foro inrerno iuiponcrcnt, 
redamquc rationem iilani , qux vita; norma upLimatii, delercrent: 
Quorum neutrum ^oeniit , qui auinque biTce Articulif feMtdb«^erint , 
i^icet alia & alia^ Pontiio^i SjfciBg^f^sl^k^ avtbontatCH^ici iioe- 
ient, nibil taoien unde mage parabilis ad JDeum calofquc daretijr adh 
icenfu$,ex coottDHpii^ltlpcniR-^igionum c^nicniu apud ie conftitucrent. 
Etin hac iententia,Wf?, fuere Gcntilcs ; il tempora cnim fpedes , au- 
dax omni xvo fuit facinus, earefpuere qua: Saccrdotalis Ordo ex tradi- 
tionibus vcl rcvclationibus fuis in Rehgionis ianclioncni invcxcrat. Si- 
quidem populo n^quc procUve , neque tutum fuit , iis gdjJCf^ari a 
ita fieri (¥>tu^re , QKxld I>eus vdlet. Jncumbebgt (Je^tim/iBffirQaa^lt; ^l^ 
probare quaji^^f^t^ JibqwmqueirtWfW pop^k) judiciuoi permitteee; 
^adeo ut heicfiiiiislQQge ^ierit dubitare, quanini^^flie* Vl^um quinque 
ArticuloslupradidosCnpqui in corde dclcribwtur ) fine uUa hajfita- 
tione accipicbant oh'm procul dubio Gcnrilesj de reliquis^puto.arabige- 
bant,tum li pr.rfertim qui intcr illosfaltcm Sapientiorcs cxiftimabantur. 
Ecquis cnim Saccr<]otis alicu)us rcvclationi particularj ,ycl cjus Igmnio, 
ubi ui i enaplo pcr nodem integram cubailet , ^ jimmoai j Gt^6 
foo, vd.ipb Deo ( uti I^UIdebacur) dHSbvui ■.'«tmlkkm prxftittiiec ; ti( 
ie totam lUi crederet ? C^»itttre ancipiti & dubia , mendaci6que Hr 
miUioia nihil aliud quam ungularis teftis de fcipfo loqucntis vcrba pro- 
ferrentur ? At bonum^aliquodlaltcm inde urgcbat Saccrdos , diccs ? 
Verumcnimvero fi bonum crat, cx feipfb fuadcbatur; Im malum , nc- 
quc voci alicuiarticulata;, qux lc Dcuni clic.diditarct^fidcm adhibucrit . 
vir Sapicns, At fi cTcmplo, vcl 1 ripodc dichim fuific ,*repoiiat Gen* 
tiHs? Reipoadcndum eft, quis adilitit, aut pra^icus una Cum Sacerdojp 
y ^ Dda fiwV 



' • ^ _ ' Digitizea by LiOOgle 



212 D E R E L I G I O N E 



fuit, qui voccm ipfami Dco prolatam , certo fciret , &c tcftimomunr 
Sacerdotis confirmaret? AnneDeoita familiaris erat olim quifpiam , 
utiUumexvooetiOferit;aatitadidDaiidieiiSiiitvoci alicai obtemDe- 
laiet, qus iniqimm injuftumque quippiam juberet? Quapropter arW 
trorquinquehofccarticulos tanquam notitias commimes k Gentilibua 
ieledas, Sc ^ reliquis omnibus diiparatas,& deinde tanquam verieatis in- 
Goncroverfas in foro interno habitas fuifle : alia porro omnia quae cx 
cnactriis , revelationibus , vel Ibmniis (uis adnederent Sacerdotes, vel 
tanquam veriiimilia tantum acccpta,vel tanquam impofturam olentia,re- 
jeda prorfus fuiUe. £t quidem quum ex omni propoiitione nova per ic 
eaL^ca&i novas aliquis exciiemr Jeolbs , fequetor ot tiim Yarii piobatio* 
nisj^iadiismaflmimteolimpoifai^^ vodiiledat 
▼ani iKlltfHwibtts inde orirentur ; adeoque xquum omnino oC, 
cxiftimcmus in miro illa Rcligionis Ccntone a Sacerdotibus contcxto, 
vel confarcinato, Gentiles hafce propoiiciones tanquam indubias pror- 
fiis , illas tanquam plus rainus verifimiJes , aut probabiles , illastandcm 
tanauamabiurdas ik abfonas, aut impo/Iibiks , aut falias , apud ie fta- 
fDine« Neqiieheicobftare potuit, quqd noa fitis nadfls intemaeque 
^fifti ?idefcntar-Teriiates iupmdid»; ied neque quod^mendicii^. 
^ue contegerencur. Quamvis enim lericula: qusdam ventates aomo- 
domeoramqux in aere ie fuftentant , vd aqois iupenutant ubigra- 
fis^iqua moies fupcrimponitur , ftatim deprimuntur , vel fubmetgunr 
tur, haut prius loco (uo reftitutae , quam qu» illas onerarent, tollantur , 
vel decidant. Ejus divin® tamen naturx funt, femperque fuerevcritates 
(^uiaque iupradidiB , ut ad inftar radiorum iblarium{qui neque obiui 
^ pondere qaovis , neque dffilatiik ycntiSDoffiiit). in contiilnfls ' 
A|iimiubumanas abiqtie lCfiamm colhinnTe^ nbTmentift-adeaa. 
tanmmmodoadverterenon dedignarentur. Htv i^tur fyncerioris^Gen- 
tiiium Religionis partes fuere , reliquas vel commentitias hhe^, v«tl 
archetypae nugae, vel fcitaroenta quaedam perhiberi po/Iiiat : intcr quas 
(darano raortalium) nonnulia infana , nonnulla etiamimpia vi/ebantur. 
Sed quum haec omniaex Saccrdotalis orc^inis impofturis ortutn traxe- 
rint , in illos praecipuae prorfiis reciderit culpz. Pppulus enim Poatifi* 
«ia^s.SacerdotaIifque CoUegiijuffis. Iniis qiis ad Religidaem fyeSttr' 
tnnt ; fiKije>obtemperavit, Sed refpondebutit fiNtaj& GentiUam Fn» 
tioni/m&aimis afpere heic idedari ReligioiuialB6iam cdtmn $ foua . 
leriam (^uippe Virmtis praxinapud illos haut fecus ac noftros je)unia , 
clcemolynas , fiipplicationcs publicas extitifle, inter iiios Hierarchiam, 
Sacerdotalemtjiie ordinem eminui0e. Brevi , nihil heic interfuifle', 
fjuam^qupd iiti iuas iide& , fyit mm i majotibus iuis UadicoS) uci noibi , . 



G E N T I L I V M/. As| 

fides live ritus noftros , nottris utic^ue majoribus facile acccpciWi 
Hauc igitur culpandos eiTc Gcnciles, li ca comprobarunt, qux fcriebe?ne 
Jo^traditacllent. Etquidera Gencilesex abflinentia ab efii carnium 
cdhiimdif inum pcragendum idoneos reddere voluillc, latis iiquet j 
adeo ut nou PhilofoptetMIMV iM^q^ Porphyrias eonominc iti^ 
fignis , ied piiaiores viros , quales fuere Nuina Pompilius , Sc Tnlhiiii 
Imperator,jejuniisdeditos fuiilc conftct. Aqjpliiaraus vatcs furaiimil 
( ut Volarerranus habet ) juflit Saccrdotes. qui reiponla clara accipere, 
& reddere linccre vcllent, incegrumdiem a cibo , ^ vino autemtriduo 
abftinerc. Quod idem etiam apud Trezenios imperacura iis, qui rem 
<Uyiiiiimficef|eht,narnit Alexander ab Alex. lib. 6. Qui volcbant Sa- 
crislfidis initiafi » tUis iejunioni dcioemdiaiimiiididum fuid^, author 
cftApulejusha. Quod etiam deiis quiSacris Cybdcs initiari fiicre , 
liifpicari licet, cum inter Sacra Saccrdotclque utriuiquc De«, tanta olim 
convenientia efTet. Atque huc puto refpicitlocusTcrtiilifani , ubide 
Caito llidis 3c Cybeles ioquitur : //^W a/itcr CaJIos nempc ali^jmd tem- 
pMS /aUem dccem dierMm jejHniHm ( ncc^uc cn\m dc pur2 inedia loquar , ex 
qua poft quatriduum homiiiera fanum mori, doccnt Mcdici) factet , tjuam 
9>y&/fj/?M«0cwf£Kw/Qttioto^uoqu^ honorcm Cercris 

indidum fliidc, author eft Lmos 1. 44. idque mandatom ex Sil^llinis li- • 
bris. DeSacris abftemiis,fiveK>;(p«Aic)if Ccreri ^idis , loquitur qo^ 
qucDionyf. Flalic. h*b. i. In lu<5hi etiara publico Albanos ab dbctt^ 
nium fccontinuiire , idem Dionyf. cft author 1. 3. Elecmofynam fivc 
largitionem quoquc apud Gentiles in raore fuilfc , pra:clarus in Ad. 
Apoft. cap^ 10. locus non iblura firmat , led ctiam tlccmoiynas viri 
GcDCililr-PQofDBimoacoeptas fuiflc, pcrhibet j uti fupra dixiraus. Inter 
Imperataies Antonius Caracalla mm ttnmc m Urfftmm. mm kmms m Elee^ 
mofytmm MmOir, Inter Philoibphos Democritum, Ariftotdem; & inter . 
Oratores , Demofthenem non fcgnes in Eleemofynam paupcribiu^^ 
cgenis erogandara fuilTc, tradunt Stobafus , Laertius , & alii. Ifm Htd M ' 
alicubi ait, a Deopunitos in homwes , mendicMmbHS adfores domns eornm 
ftipemncgavermt, Sedhocetiaraprobat antiqua illa indulgcntia in pau- 
peres omncs , cx qu^L fadum, ut pauciffimi oiim mendici client. Nequc 
diftitendumcft iupplicaribnesjbiiblicas fiiaas iiiiiTe olim , ubires aliquas 
praeclare, vel etiam finiftregeOitfiBfle oontigit. Qsi^Ub. ^de BtikCS^ 
Uco etiam viginci dicrum fupplicationem ^ Senatu decictainniiife^iiaxiic^ * 
Ciccro ctiam in Catilinamde fupphcarione fuo nominc Djis immort** 
hbus ;\ Scnatu dccrcta loquirur , camqne ad omnia pulviftaria. Deorum 
fac^mfuiiJc pcihibct. Neque aliquid trcqucntius olim fuit in rebus ar- 
duis, & pencuii plcnis , quam vota Diis nuncuparc,(hiiiGenimince^ • 

D d 3 ratia 



114 D E R E L I G I O M E ' 

ratio genuum Deomm ) & boiias preccs precari. Qu». quin ^ Dco 
iummo exaudirentur, iiaut dubitaverit iile, arbitror , qui orationem five 
preces Corhdti hoounis pJane Geatilis , ksco fiipfa alteto ezaudins 
isaSk^iKamttpam, TflnacQicdfliii Itearcbiain apud Geutiles ezti- 
.uile olim, extra dubittinponi facemur i at noa juxta eandein uHqueibr- 
aMm. Luperci, Panos Lycsi Sacerdotes , ante Vrbem conditam , ab 
Euamiro ArcadLUTi regc in Italiam introdudi , fedes luas in mortte Pala- 
tino rigebaiit ; cjuorum Sacra menle Fcbruarii inftituta , in purgationem 
iacolarum faccrc crcdebantur. De Ritibus corum inlanis vide Dion. 
. Hal. 1. I. hos feram quandam ibdaliutem vocat Cicero proCaelio. 
Ties ofdioes Luperoonun olim liiexe, Fabiani / Quintiiiaai, & poftea» 
s»Hmmtm |b boiKMnlulii Cm&m, M JhiUani diS^ Inter exoticaSacerdoti» 
''^' fillt ittnti qoo^ue in Cereris honorem inftitucum, .cujus Sacra pcr fceioi^ 
nas iacercfotes vel SacerdotiHfas tada. Vetufti etiam admoaum fuere 
Potitii, & Pinarii, Herculis Sacerdotcs , qui , nomen exduabus familii* 
nobilibus trahentes , curam Sacrorum Herculis ritu Graeco pcragendo- 
rum, per aliquot loecula iu(ceperaat. Longe tamen ante hoice fuille Sa- 
cerdoies, non in Qrscia , Orientalibuique regiooibus tancujn, ied inter 
iplba AborigiBes ; atque&egi^ iphs prdfieidm Sjicerdoces lofide , pluri- 
namerumlocateftaBtur. MNuaaalkwipilioUv^ 8c 
Dionylius Hal. libro 2. tradunt multa SaoeraoiM ab eo inftituta fiiifTe » 
ipfum tamen quaedam obiifle j fed* ea maxime, qua poftea ad Flami- 
nem Dialcm fuerint delata j unde liquct tum lovis [avantis {cWktt Pa- 
tris cultum antiquiorcm , tura ad f iamines, Dialcs Numse Saccrdotium 
.tiauiaclumfuide. Flamincs autem , quiGrxcis «i^«vo$o#fii, duplices 
. . ivperio , quorum qui majores, Patritii , qui minores , Piebgi fuere , fi 
Pefto cfedendtim : ut Mi videacar Cboul, qui de Alcfaiflaminfcus, quafi 
.gmdu quodam iiveoiidioe idiqois antiftarent , loquicor. Fiimioesanf 
tem Diales i f fuere pumero , 'ot idem Feftus habet , quieosmaKmN» 
fuiircdignationistelhrur , urpotequi lovi mini"ftrarent;FIarainesqui- 
. dam vocabantur Curiales, vcl Curiones , nerape Curiae , uti Quirinales 
Quirini , &c Martiales Martis Sacerdotes. Fuerunt & Arvales duodc- 
cim fcatres h Romulo iniiicuti , quibus boftiaram And^arvalium , ita 
diteum» qood«rfa aiiifeiacn£cium ambirenr, curacommiila foit. 
Fucaront etiam Sdii la, ^ Nnmft Mud Gndivo inlHtuti, oui Aneilia ge« 
ftantcs cancbant carm'uia.Mi<oi< dida^eoiU crip^ 
habetl. i ab V. C. quibus pera<ftis , CanjeSaUans didaeapplirabantar. 
Fuerunt & alii plurimi Saoerdotes. Nam Numa Iblas , pratter Genti- 
lia Sacerdoda, qui pro Civitate tributim & centnriatim Sacra faccrent, 
' 60 iacerdoces iiycDcoium miuiiiros mitituit j qui «empohbus iequentt-' 
V. VI ' ... . bus 



Digilized by Gopgle 



G E N T 1 L I V M. iij. 

Bos au5^i fiiere : fed nequc ulla venalia haberc voluit Sacerdotia ne- 
que forte diftributa , kd lege lanxit , ut e lingulis Curiis legercntur 
bini , annum egrefli quinquagclimum , qui virtutc &c gcnere proicelle- 
rentcaeteros, opefcjue haDcrent lufBcientcs , & intcgro elient cor- 
pore, qui in bmiiemvitamlk>lim prd^ 
pcer xtateni k militia , &i ^i^ter privjlcigiiim exetnptrab urbanis timit^ 
ieftiiseCfeat. J^nBdam eaam fia^ 0i(r mulieres Heri jufG^ quaedam 
porro per pueros patriraos matrimbique j c\um , Sc (eodem authore ) 
Saccrdotum uxores cum fuis maribus fungi Sacerdotio voluit. Ro- 
manorum dcnic|uc in Sncris morem livc ritus a Graecis depromptos 
fiiille, docet idcm Dion. Ilal. inter alia njcns , quod Vireines apud 
Romanos praeftabant , idemapud Grxcos Koivtt(p6^o$ , quod .Cammi» 
idemapad Gnecos kJ#mAo). SedttdRdmanosin Gfaecorum moreda^^ 
in&cris, &ritus tran£ii(2e'heic Uquec , ita & Gnbcos ritoiltlbs , ut pla<^ 
rimum ab Orientalibus hauii(Te , verifiteilc dli*^ Antiquiffimae enim 
fabulc^ invulgabantur , antiquiflima ab ilHs manavit fuperiHcio. Vatcra 
prxtcrea unumex quaquc tribulacris intercllc voluir Numa Fompilius, 
qucmGraJci UeocT^oTnv (inquit ) appcllant , Romani Marufpiccm. Dc 
Sacerdotibus autcm, Dcorumquc minirtris lcgem tulit , dclignari cos k 
fiiis Coriis ; quam dedionem demam ita ratam haberi , comprobatg 
hiSetth aiiguribttS , qui Ciim Pbntificibus & duobilj^ il^ficjistidld^ 
^fanciendas adhibebaiftolr: 4iptf^i^P<>lci^Mtific^ munus erarV 
ut non fblum fblennes preces , & vota iacerent \ fed ut dc iis quas ad 
Rcligionem fpedant , iii Scnatu dcccrnercnt. Pontificcs quippc Sena- 
torcs fu'tlc, docet Cicero ad Attic. lib. 4. Fontiriccs porro omncs lites 
facras judicalTc , 'inter privatos pariter ac magiftratus , & facrorum 
minilUos, authoreftidcm l3ion. lib. 2. Quin neque fadorum ratio- 
nemreddere Senatui, vel populo teaebantur* Hdc* aucem fon^ 
mum fiiifie Sacordorii genus, teftatur idem Dion, Hal. qai' P6il^ 
tifices vocat UfoiiifiBt9Kd?^iff . 'n^ovofjntf^ if^o<pvAAa«C '^ tt^o^pdvrkt^. 
id eit, Sacrorum doSforcs , admimfiratores , atftodes & tntetpretes. 
rura iiquis d vit;\ cxccHcrat , in dcfuncfli locum alius fubrogaba- 
tur non populi fuftragils , led qui Collegio maxime vidcrctur 
idoncus : cx omni civium numerp eligebatur , qui tum demuin 
Sacerdorium adibat , ubi Collegii ludicium foelici au^rio com- 
probaretur» Augures quippe tanquam omnium divina^nam peri^' - 
tiifimi non de avium volatu tantum , ied etiam de f^nt^ a&iii , cde^i' 
Bus & tcrredribus conjiciebaht. Augiires etiam ex diris {"qux vel omi- 
•na , vel offen(ioncs , vel voccs incerto authorqemifTaB & auditae , aut 
deuique occurfus hominum aiiorumvc animaliuaa minos auipicatomm 

fueie/ 



Mii D B R £ L I G I O N E 

iuere ) exveocis, iboiQUS » pfodiziis , onCQlIs, & pofteotis augu- 
ria cftpcabant. Aqgmespona ad Leeam confinnfttioiiem , & ma^- 

(Uatuumaeationemlulhibitifuerei ao Sacerdotali ordine demum ita 
dtftiiigiidiantiir, ut hi auguiiis vel aufpiciis folummoclo , illi facris 
pra»e(ient; itatamen, ut authoritas rerum bene gerendarum augurio 
contineretul- j uti Cicero lib. i de Nat. Dcorura docet , qui &c ipfe 
Augur publicus fuit. Horum Collcgium quoddara habebatur, cujus fre- 
quois apud authores mentio. Augures quatuor h Romulo cooftituti , ~ 
«d fn»Benii& j$ poftea an^ fiiefi», qui etiam Pontificnm niunenis 
fiiit; incer ^ios, qui aetace antiquior, Magifter fuic. Pontifices&- 
Augures demumunum d ienioribns deiignabant , qui pimr cultus 
divmi curam nulli alii pr^cflet muneri , & /^ex ftcrorum vocaretur : 
qu6 Reeis nomen ita confervaretur , Regia potcftas vcro ad facra tan- 
■ tummodo reftringeretur, Dion. Hal. lib. I Jarufpices vidimas in arl 
afpiciebant , uade, juxta aliquos , nomea illis inditum: alii nomea 
ab Haru^a , loco ubi condttctebsiturhoilia , derivari conteodant. Sed 
jdacec pnorum iententia j nam Exttipices iidem didi fiieie : iii pariter. 
ac auguies divinatoies > ▼elutetiam fGcminas Haru^icaB didx. Sed 
hxcintegrumvolumen jud/upradiximus, poftulant. Libros denique 
^?^^^^ quofclamfacros habuercGeociles cujufmodifuere Libri didi, 
in zede lunonis MonetaE inter Romanos fervati , fata Romani Imperii 
hMt continentes. Libcr rubrisliterisconfcriptus , intcr i£gyptioscele*Dris,. 
^jntr! quem ab Accipitre ( ayi Oliridi iive Soli dicata j vcdum tuine jperhibe- 
bant. Ineer Grscos Libri fire jitters quacdam, EltHfymnm wsoma 



«MnM» rimsicontindbces , indamere. Fuere eciam alii, jifmms L&n didi , 
^l^^ & HmtlcBnmMbn , &;libri Sib;Bim didi, prxdidionil 



^.^ - ionibusconfcrti, 

'Z^Mef. quos aperire , vel proferre penes 'Sacerdocem SihytU tantum jus fnir. 

il^^ Fucrunt ctiam alii libri An^des , alii Harttfiicim , Auguriorum & Ex- 

Hetrufc^ Cifpiciorum myflcria contincntcs i aliietiara Fulgtirales di(Stiy quiFuU 

jfhiii^r F^rum obfcrvationes complcdebantur. Quidam tandem ^#/**ir/ vo- 



Brf. cabantur , quod ricus prxcipuos fiicforufn indicarenc ; ioter ^uos in- 
iu/L:^'" figuioies haberi poflunt odo illi libri k Nunia Pompiiio conditi, ooaniar 

"fi^rufptcim ad Religiohem & ficra fj3edantia dcfignantes.. • 

ij^inquam & confimilia Vircucis , Pietacis, Hiefarchisque prifcas 
£*«^ argumenta , licet adducant Gentiles , imo licet Hierarchiam illam tairi- 
dem ubique confpicuam fuifTc , contendant j licet libros lacros vatici- 
niorumque plenos , ab iis qui fpiritu divino propheticoque corrcpti 
fuere, proferant} quoiu pcranciquus pervulgatuf^ue illorum aflerc- 
r^r coetus: licetieipBs tandem mediis iifilrai (€XwSt» '6kant9>' ^ 
ijonis mttsA) prscipuisquasapudnoftiof CKtttiC, ulbsfiufie^ quin 



. Diyiliz.ea by v^OO^lC 



O E N T I L I V M. 2t7 

&mediaijia adcadeftem vitam confequcndam direxilTe perhibeant. 
Hauc efficienc tapoen hxc , ut ab Idololacrias furpicione , nedum ab . 
ip& IdoIdktriAivMSlTfemctipfos purgaic 4u&kiE Gentiles, qaia tflygigi^ 
graviflimam errorum populo(Qui fyniDolicum iUonmi cuiuim bauic 
&cis fbiian iticellexii^^ii^iM^j^Jttlctint i at heque ut non fabulares 
cffenteorum IliftoriaB, ritus inepti ; ut non Virtus, Pictalcjue omntS' 
deniquc h Chnfiiand Hcclefia iiiitaurata ornataquc ellet. Sedquid 
boni maiive Reiii>ionibu>> coruiii ii!e(Tet , ultcriorem mcretur di(<nu:lirio- 
ncm. Lz quidcm quinquc iioicc ardcaios boiios catlioiicolque ciic , 
imofquilque procuidubio facdbilur : ad ialucem cam^ «teroam com- 
paxiHidaal»^ npn itifBcere potfaibebont nonBuUL CsBtefttm qui ^ 1^. 
cutui» fueric , as. ille quidem audaxj nedum fsevum temerariumc^, 
effatum ( me^ iententia ) protulerit ; quum nuUi iatis cxplorata (int yvh 
dicia Divina j quam e.tiam ob caulTam , ncquc cas liiificcrc protinus 
dixcrim: attamen magis probabilis mihi videtur eorum opinio,qm a:quc 
pie ac lcnitcr de Dei judiciis iiatuunt , dura homo quod in le elt prje- 
roit j ncque enim in cujulvis potcilatc eft , ut Hdcs , live tradiciones 
quantumvis lajcaB , (prsfertim ubi aliqu^ ex parte controvertuntur ) 
id ie iatis pertingant , neque tandem ex tcdtk coinmunique ratione 
quinque Articulis aoftris addi poteft dogma^ undc magis unceri pii« 
quc evaJant homincsj aut pax concordiaque pubhca magis promovea- 
tur. Sat equidcm lcio plurimas ubiqucferc gentium , nivulgari do- 
drinas , undc in fpcm veni.-e cito adducantur peccatorcs ; icd Sc do- 
(^rinas iilas ingcns Iblatium peccatoribus afterre : vcrcri tamen hcic ii- 
ceat, nedoMnae iliflB Yiiifi rite cauteque expiiccntur ) peccaiCNibor 
ofSc^Viicpotje q^ £icili delidorum iiioram condonatione , ad 
volutabiumariusrevertantur , &infcediora fubinde ddabantur cri- 
mina : dum enim ex iubiidiari^ opcr^ ialucem iuarn impettari pode 
crcdunt , c\ux ad liias (pc<i:l:ant partcs , deitituunt ut plurimum , vel nc- 
gligunt. Scd virtutem (S: pcenitentiam pariter iuacfcri , vcl ctiam in- 
dici , rclpondebunt SaccrJotcs. V^crumcinmvcro , ut hocctiamcon- 
ccdatur, communis tamcn.teilatur expcricntia , ab externis auxiliis 
porius quam r f ir lliitff ftti lH|f,i iill [^i i .iiiK iii il^ filotem aBtemam peri ib-« 
tcte» • . 

Si tamen plurima alia ad Retigiofum Dei cultum poibikri^ qqam 
quae in quinque articuiis liipra memoratis continentur , mordicus con- 
tendcrinr fivc prioris , fivc pofterioris , f-eculi Saccrdotcs , ea ncmpe , 
qux cx oraculo aliquo clivino livc eftaro , autvcrboDci jubentur ; ita 
quidem , pace tantonnn virorum , non ineptc rclpondcrit Laicus Gen- 
tiiis y lciiicec ut oracuium hujuimodi , live e^tum , livc verbum Dei 



uiymzed by Google 



2i8 DE RELIGIONE 

aderatur: hxc requirere: i, utextra dubium omne ponatiir, Beum 
lummum oracula edere, vel articulata roce loqui iblere. 2, ut Saccrdos, 
qui oraculum illud , vel verbtun percepit , certd fciat id k Deo (uinnio 
piofediiiD cflb, fiid neque i bono alic^uo , vel malo Angelo ; qtua 
(■ndemnequeieQieripruai exfiematum tum cemporis , neque delirgm, 
tiequefemilbmnemroifle: 3, iitpfob^conftetoraculum , fiveveibHm 
illudftdcliter recttatum , redditumquc populo fiiifle , aut ubi opus eA 
fet , lcriptum , vel exaratum , & ex Sacerdotis aurographo ad pofte- 
ros transmiflum , adeo utfialiquid lequcntibus Ixculis au<5l;um illic, 
vel immiautum , aut immutatum foret , id omiie ex Autographi iUius 
autfaorhafie corrigi pofHt : 4, ut cun^ fic manif^um , dodxinam , 
qmtoioniciiio, fiveefito, aqt verboDci ciiditor, ad pofiefoaica 
iatime ipedaxe^ ut^inFideiarticulumnecefTario tranfeat, rum ob id' 
potiflimum , qiiDd ez teftis fingukris ofiicini hajuimodi omnia iece 
prodcant. Hxc inquam (i faxint Sacerdotes , otrailiqiie pf^mamcciafB 
iilos%iiIe£itcbitur iacilcLaicusGeodiis. . 

C A F. XVI. 
CeM/krs MeUgi^ Gentilimm , ejufiiM iuifi^* 

POftquam Rcligionem aliquam ( qualifcumque ea efTet ) omni fasculo 
& regione obtinuiire , & m eum porro finem editara fuille intel- 
leXQTiun , uc homiues ad ca qu£ ultro £icerc debuiiletK , adftrinseren- 
1(ur, commupiique uo^ alfretur tnter omiies coocordiaj mhiTmilii 
QKigis admiiattooi fuit , quamqHodeadediReligionettfi mc.plurimniD, 
Sacerdoics , adea qux foi non debu^re , atque inde in diiSBnfiodet.; 
contentiouelqii^ alperrimas populi animos concttarent : quapropcer 
dubitare coepi , num ReligioniDus quibufcunquc non frivola tantum, 
fed pernicioia noxiaque bonis utilibulque adraifta dogmata jiic/Tent . 
varias dcinde perantiquae illius & pcrviiIgataeReligionis Gentiiium par- 
tes |)eaiitans , ad cas rac prsfertim contuli , qus maximc ueceflarias, 
laticine communi deproippcee viderencur % . hafce enln ante ook 
oesaileietidas, fiioqtte nitore^fitu, quo fer^ ibualebant, vendiqui!» 
das edeceoiui. ^ Atqueita { fed non liiie miiltipiici accurataque Rdi- 
cionura tum didedione , tum infpedione ; quinqueillos Articulos jauk 
Ijcpius addudos deprehendi. Quibus ctiam inventis mc fcelicioren^. 
Archimede quovis cxiiUmaVi. Quid enim mihi grarius effe potuic , 
quam ut inter plures Deos , five Numina a Gentihbus cclebrata , Maxi- 

xsmk ali^uem euodcoiquc Optimum Deum» viruue omnimQda ^ pie- • 

tatfi* 



Oigitized by 



G E N T I L I V M. irp 

tate antc bmnia coli debcre , tanquam vericatem indubiam , ubique 
ianciri perrpicerem ? quiddemum podtot expiationum lufbationuni* 
que iblemnta , in fe iplb azcjuius , aut gratix Divtnac in cordc o[>cjn4il* 
itastseRtiis fignum , fKfec in pcccatonun abolitionem remedivtm 
^cogttari potuit, qnMiim homincs ob delida fua intime doleieQt, 
;Ab iiij|ae.]|rapiicam^^^ tandem magi$ can- 

gruum , quam ut unicuique five in hacwifii , five polt hanc vitam , 
pro ratione a<5lionum , vcrborum iSc cogitationum liiarum prxmium 
vcl p(Tcnam retribuercc Dcus ? Quum halcc igitur cximias veritatcs 
ieorlura parailem , dilquilivi porio , quid hilce adjccenut , vei qui- 
dte ti^ijfcfe pdletit Sacerdotes, unde cec^ior fidet ckst ftkii^' 
'«teniamdaretiirnoiiiia, aut vits ince^tas, iaiiAitafque magis pr^r 
•moverecur , aut communis ubique ftabiliretur concordia. ViJcbam 
'fttis alia atque alia heic addi poile , quin & addita fuidc ; icd qua: 
^fcritates haice obftruerent encrvarentque potius , quam vira robur- 
quc illis conciliarcnc : led ik. quvienam ca cllcnt , lcdulo invcftigavi. 
A cauiis primordiilque Gentilium Rcligionis lupra allatis ideo ini- 
tium fumens , ceniurara hanc coronidis loco attexui > parum iolU- 
■ citns fi- fuifm interponatjudicium ledor, quumdiiletttienics beiciA- 
ctleiertm. 

Etquidem ubi ^ dariflimis iQtOirilium PbilofbphMlt:4ifl^9l|^ I)eum 

«fiimmum beatum fempcr, & curis , inrcrpcllationumque molcftiis* 
immunem degere vicam , camquc ob caulamDiis infcrioribus , fcdCoe- 

■lo& Stelhs tixis pra-cipuc vcrum cunclarum liiblunarium impcrium 
adminiftrationcmquc [raaiuulc , 6c legcs limui ictcruaquc mundi loedera 
in iilis defcripfflle > quiapafnmv€ri<imileeilet«: Ekiiai iummum^pro 

-fapientilbonitatequefiul^ hancmnndiCivitacem, fine legibus, undc 
gubematientur pnecipuaeialtem ejus partes, abinitio condcrc vclle; 
quum nequc Vrbem aliquam vel Remp. (ine legibus heic ahquis fun- 
darcr. Eaqnc ex caus^ in Ca'lo & Stcllis fixis pra:fertim , fed & in 
iplisctiam Iilcmcutis quodammodo , totaquc dcniquc rcriim natura lc- 
gem quandam divinam, livc fatum , fivcordincm datum fuiilc , a qua 
nunquam rcccdcrcc , vdquidcm rcccdcre vellet immutabile aeternum- 
que Dei iummi coofiUimi. Inter qnds qoidem leg^ ortus & intqrito^» 
periodos quafdam conftitui » mediaad vivendum neic commode, tam 
ad mcHorcm vitam pofthac adipi&endam fubmtniftrari , prxmia bonlj, 

^iiipplicia malis deitinaii , compluraque alia , aux vcl iupra actulimus , 
aut ex conftanti rcrum obferVatione affirmarc ficct , docebanc lanio- 
rcs faltcm Philofophi. Qujecunque dcmum uno codcmquc modo lcfc 
liak>eat , ubique ad 2i?tcrnas iiias legcs revocari poile. Quibus etiam 



Digitiztxi by Google 



220 D E R E L I G I O N E 

pricfinitis mundnn;i hunc conditum fuifTc ^ Dco iummo , fcd qui 
Diis aliis iupcrcxieitibus ance omoia iaecula ilipatus eilet , aile?e- 
rabant. • 

Res veio condBs miitiilsDas , qus ?inas eaElegefque inutatkNiimi 
Tices lubeunt , nuUoque ceito tenore oompreheodnatur , ^ Sole Sc Lu« 
nft^xeliqaisPlanecis aduiiniftrari ; quas idcircoprae vdk]ais Stellis^ 
mortalibus colendas efTe contendebant Gentiles. Rerum vero omnium 
compoiitarum , qux aliqua ex partc immutabiles eflent , ex aH4 muta- 
tionem iubircnt , ab ilellarum nxarum & Planetarum zyzygtis variis 
peti dcberc, doccbant Gcntilium profundiores Philoiopbi. Sed 6c 
Elementorum iu fe recurfas & operationes heic quoque (pe6ilabantur, 
-adeoutEleaientaettam, 8c totnm <teniquc mnniwm coli opoiiete j^eiv 
'tribenent Gentiles. Hummiiimdeniqae reram , ied cmuD poaB^ 
mam quxex arbinrio bnniano pendeient , Tcldedacerentur , noii pn»- 
fides , judiccfque tantum , fed patronos etiam & mcdiatores Heroas 
quoidam , cx meritis luis in Cslum relatos, Deo liimmo indidos cfle ; 
ad quos igitur mortaliuni preces dirigendae elTent , quum ( Deo ita 
volcnte ) in id munus fufficerentur , ut particularium curam gercrent ? 
Beatom ^ippe Deum pairiralariwm (niii qoatenus itf ffcdc geneicque 
iiio continerentur ) mtionem^babitnmm , ab antiqoioribns Jhnm^ 
abfurdiim ede exiftimabatur ; adc5 ut fatius ducerent particulariuoi 
adminiftrationero faominibus probe hac vit^ fundis demandatam ^ Deo 
fiimmo fijilTe ; quos ideo ftcrificiis conciliandos efTe fuadcbant Saccr- 
dotcs. Deos rubcajicftes demum , put^idaeraoncs , Lares , Lemurefque 
& alios fupra addu<^os , uti qui ancipitts efTent naturae, iacrificiisetiaoa 
riribui^ue compluribus coli debere , ncnoccrent ; quum bomioi non 
minnsifltCffitiiiahamwre, quamqusbona,fibicompaiifiBi CqatiH 
' mdtam denique Deo Opt. MaK. iilatiifos, qni malontm noAionmi 
caufas (niii ubi inpeocBinresex juftttii I>Win4 animadveiAm.dObe^- 
h. Deo Opt. Max. accer/erent. Hascinquam paucis expendemus, quimi 
plura alia huc fpeiflantia fiioloco viderc iit. Ita tamen ut hoc penliim , 
abcelebriaiiquo Authoreaccuratumiri veliro, quum Geviillvvim RcU- 

eionum minutias exequi , neque per SBtatem , neque per otium fatis 
ceat. Nonquidem uteaquxlonge profligaverim , patrocinio tue- 
sentut, iklutenoribnsGentiltnmexcofSs, prsftanriof^ 
• ^emicarent p^rtes. Haut enim fine aliqoilMis lationnm asomentis condi 
potuit , qu.ie pertDt£ecula longekteqae vigultRdigio. HtAoriflB , ii-* 
ve fabulae Deorum Gcntiliora etiam pucris not« , ab iilqae explolb 
funt ; prlncipia ver6 caulaeque , undc tota primo conftiterit Rcligionts 
eorum fabnca > flcque^ iagaciffiinis , pu(o, viiis iacis adhuc perci- 



Digitized by Google 



G E N T I L I V M. 221 

pfuntur ; fcd in rc ardua aliquid prictcntandum cft. Atque primo ubi 
dicitur Dcum lummum ab initio lcgcm quandam divinam , live Fntum, 
fivc ordincm qucndam naturalcra conltantcmquc in rebus pofuille , id 
quidem in iis oninibus, quae, ex uacuras impullu , necdlario agunc , ma- 
f^RjjMnMs e& opipofi '^ ^faf i toiuiv erp ut ab Coelo ftelU^ie 
£ads» «uc ab ipOs tandem Elementis , fimpliciter hujufmodi aAioneii 
CimGtx pea4eiM^ nuUa lads iuadet lado, quum uniulcujuique rei 
naturalis formas aliquid ^ Deo fummo indi poflit , h Carlciti vcl ele- 
mcntari naturaadeo diverfum , uthuicvcliili individuo , vcl Ipcciei 
lolummodo llt proprium. In quam lciucntiam co potius mclino, quod 
non in iiominum tantum intellcdu , lcd in ipsa cjus coulcicntia , notitis 
auaBdamparticuIares defcribantur, quae nulli praeterea animali exuiii 
foient : '«deo ut bomim tanquddi ui£giii hujus mundi jKird notitiae 
illas immediate 4 Deo iiimmo podus , quam mediantibus Celo , yel ftel> 
lis fixis, inierantur, haut neceffe erit primas illas rerum natnralium, 
uno eodcmque modo fe habcntium , caufas a Cx\o vel ftcllis fixis , vd 
Elcmcntis , acccrfcre. Hoc tamcn libcns conccllciim , ncmpc a Cselo, 
&c fteliis fixis prxlcrtim , rcrum omnium hujulmodi ubiquc caufas , ii 
nohprozimas ,ialcempraecipua^peti debere. An ver6 leges divuij; 
in Gdo^c ftdiisdefinpes , ud ad ortns & interitos cauias , vd etiam 
ad mcdia onde vidi^ vd veilin» ccMiqmtur , fpedant :«itft etnuii dB^ 
creca sttmA cifoi praemia , vei ponias ^ia cond ta eant , haut fats 
mihi compertum elt. Licctenim eodem recidat, ubi media finibus 
apte connc(9:untur , ut dixcris , praemia virtutibus ante omnia fecula , 
fupplicia vitiis 2k Dco lummo dccreta fuilTc , vel ea in tcmporc quodam 
iequcnti , & juxta particularcs hominum aclioncs indics conllltuta 
tS&i quumutroquemodode reips^ conventum iit : Quiacamcnnon 
itaneceflarias , acvoluntarias heic iejpicit adionesDeus» ex iifqne 
hominesfive bene, (ive malefegeffifte judicat, ideoquidemab«ter- 
nis Dei decretis (aut noniistamenquecaslo vel aflHs defcribiintnr ) 
prscmii vel pa^nx caufTas petierim ; quum nihil Deo /apientiflimo maxi- 
moque dignius vcl imagmari fas fit , quam ut omnia quac citra arbitrii 
humani vii)lit!oncm C quod charadcr inhniratis divina: in hominc cx- 
iliit ) conititui ab seterno polTent , cacLiamomnia conititucrct. Tuin 
denique, auod perinde iere fit , ut praemiaaut fupplicia ab .asterno ho- 
minibus aaret , ac (i bomines illis decretos fuiile dixcris. • At quo^- 
iiim preces honx , inquies , G fixaeniBtaeque prxmiorQm ^irtutis , fnp* 
pliciorum vitii ab xterno fintleges? verumcnimvero fi precesbonas 
intcr mcdia ad flilutcm illam xtcmam adipifccnSamenumerareoportct, 
vircuci qiuipdam pr^oaia , ied incervenicnti bus bonis precibus dabuntur, 

Ee 3 ne 



m RELIGIONE 

BCaliterforfan nimis faftidiofe femct quis attoUeret virtutibus praedi*- 
tus. Qua etiam ex caulTa,ad humiliandum hominem, pcenitentiam, five 
dolorcm ob peccata internum , tum ea omnia qux hominem in officio 
contincant, h nobis exigit ex aeterno fuo decreto Deus ; ut interea heic . 
auoque parum interiit, M medsis debids apcen&s fiieii( inonalis , aa 
utiiietniinnn flsternam Viitiidy Fiettri , fideique liHedecfetaiii ab initio 
Iniik ; an ejus momenta de dfein diem emata efle ftatuerit. Hatit tat' 
fius fcilicec ea le^ voci compos erit homo , quam fi Deum ex votis' prc- 
cibufque quotidianis ad nova & repentina confilia fbllicitarct , flede- 
retque: verum hoc, dc legibus Dei ab miindi initio pofitis, dogma intcr 
do«iores IblummoJo obtinuit j quod hautaliter vidcrint qiiomodo vel 
^ curis liberaretur, vei beaticudine iua propria iatis gaudcret Dcus. Pch 
pulii quippe iatb. Ittbebac media deUsa tmii adfaibita o6m IBeoBdSe, 
cimiadhiberiezinoriimpaitedeberi, mbene Ixatequeviveient. Nd- 
que Yenta inier iBos erat quaeftio, utrum ea qux ^ fup^ris flagiiaverinc ^ 
■D initio decitta, an ex novis coniiliis profeda efTent. Quod deos iuper- 
caeleftes quoldam , confortcs foehcitatis fnx ab aeterno habuerit Deus 
lummus , neque probari latis, ncque negari potett ; ut magis verilimile 
tamen illis exiflimaretur , Deum lummum aUquos beatitudinis fux con- 
fbrtes ab aeterno habere volniiTe , quam ut miieros homines in beatum 
iUnm fiatam fabfe qu e nti bus temporibus, adiciiceret. Quid, quod tnn- 
qi^asaUanisfetpeAuiiitipfiusiblumniodo, fodis beatuiqae fioonifi 
leipeftu piorium pn>prie pfaedicari fbleat ^ 

Qm>a rerum omnium anomalia ab Planetafum diverfis afpedibus 8c 
motibus inter ie coraparatis pendeat , e6 magis haberi poterit verifimi- 
le ; fiquidem rerum omnium , quse uno eodemque modo /e habent , 
cauilas ab Itellis fixis unice peti debere , iatis probatum adhuc eflet , 
tum praefertim , fi ex fiellarum fixarum &c erraticamm ( pro variis ea* • 
fnmconfig^iacionibas) interfecompaia ri one, ea qoflB Vtd ffibid£Deiii 
•altquam indnont , deducetcntnr. CaeteiuminTe avaiia aJf^uid flatue- 
•le, nuicitapioclive eil; ut ingenue tamen heic faxeu , £tfanicorum fen- 
tentiamadeo probabilem mihi hic videri , ut nullam cx certa ratione il- 
larum rerum adduci [^ofre caufTam magis idoneam, exiftimem. Hoc ib- 
lumraodo dicimus, quod ileiias fixas vel erraticas cultu proprio , eoque 
£mplicicer divino amcere , ingens mihi videatur error ; adeo ut nifi 
fyinboUcus Dei iummi , tum Dci iiimmi in Stellis , tum Stellaniffl in 
Herotbus, tom Hevottm in flatuiscoltu^ dimWfet , Gentilium fadc opi« 
/nionemprorius rejecer^m. Neque obftac qaod Indi' , tum Oricntalcs , 
tom Occidentales, plerumqne Sokm , Limam Sydera , CxhtSk 6c Ele- 
faodictao difrcolunr , qnnm leoens ntfo-nihil ^deo in veneratio- 



Digitized by Googl( 



O E N T I L I V M. 225 

ncm patere affirment : licet enim in lingulis Mundi partibus cognolca- 
cur, in cuudis iimul jundis recognpfcatur Deus iummus ; an icleo par- 
tes^« GQfeiid«funt, quapropcerDeum iummum foloni tut6 tioli^pdS* 
tby ceQ&onis^'' Caetenim ioiige minus incongruum mihi videtor, oc 
SteUastataticas potius quam Cccluj^., aut fixas rcligiofe colerent Gen- 
tiles , cjuum in Caelo &c Itellis fixis inexorahilc iliucl Fatum ticlcribi exi- 
ftimnrcnt : in Planetis vero, forian auod impetrari pollct. Aft quia non 
folum ab C^elo, aut artris Hxis, aut ab erraticis, led ab Elemciuis , infc- 
rioribulque quibuldara principiis , uti lupra adnotavimus , plurima licic 
neceflario deduci putarent Gentiles , adeoque Mundum univeriiim co- 
. Ix^d^eiefiatucnnt : dehocquidemdogmate idem acde pnde^dm* 
ieo : n^oipe aiii iymbolicus merit , erroneum mihi prorfus videricul* 
(umillum.Carterum quod fymbolici fuerintolimbujufmodi cultus, mul- 
taB,-qua$iupra .Kiuiiximus, luadere videntur rat^ones : lt;d luo judicio 
hcic quoquc utacur LcClor. Quod haut omnia ex C.tIo & Stellis fixis 
fimplicitjr, aut cx Planctis , aut cx ipfis tandcm Elemcntis hcic |>en- 
deant , lcd (jua?damctiam ex arbitrio illo , quod homiuibus ( ex fingu- 
luri JkikomLtt } inditur , id quidem nun fedtae radoni confentaneum , 
tom ez feniu intenM>iati$ probari pone, arbitramur. Quia & et arbl^ 
trio illo bene vel mnle impenfb , rationem boni vel n^i , Ainde Deus 
(ijmmus de liominibus CQgnofcat , peti debereexiftimamus. Adcout 
licct ex prioribus principiis mala Pocn^ ( led intervenicntc luftiL a Di- 
viiia) dcducuntur j ex arbicrio humano Iblum mala cuipae acccrlantur. 
Quod tamcn adionum illarum, qux cx arbitrio humano ortum ducunt , 
heroi^s Gentiiium ui Ca:Ios relati, vel PrjElides, m hac vita, vel Patroni , 
vel Mediatcnres > vd ludices jx>ft banc vitam conftitnerentur ; id qui- 
dem ut ^ recepta interplunmos hodiemo die iententi4 non prorfu$ 
abhorreat ( q^uum hcrpibus Gcntilium ea ipfii propemodum munia, qudft 
oh'm divinis landliique animis in Oehim seceptis, iasculis fieri pofterio* 
ribus tribura fint j ) in flmplici conjec^ura pofitum cffc credimus ; 
quum n«;quc cx vi rationis, aut fida aliqua cxpcricntia,conihrc pollc hoc 
dograa cenieamus. Oiiis cnimCivIucs quolvis prccibus votilqiic vc- 
tcrum ita flexos olim tuiilc jcnulic Author , ut eorum qu.T pctcrcnt , 
compotes ftatim fieient ^ iiqmde.-n quae ez setemx Legis pra;fcriptis 
Jufta sequaque eflent, peterent iupplices, beic quidem votis precibufque 
eorum ubique animi, nullus dubitaverim : iin minus , irrita cc/TiiTc vo- 
ta. Fruftra quippe vociferationibus , vel clamoribus ullis , vcl artih- 
ciofiflima quavis eloquentia ^ Ccclo exomrc c<Miati fuiilcnt Gentiles , 
quxiniquc pcti vi^lcrct Ocus lummus. Qnaproptcr ut prcccs in ordi- 
nc ad vo(a uoiiia couicqucuda , ab seterno liacuamur , liauc uidc tamcn 

seteina 



124 »6 R E L I G I O N B 

otema Dei inbibenturconiilia , jufta avertuntiU-^udicia. Scd Gentiles 
repooent , Deom laiiper beaaim & k cans panicularum ( nifi qoate* 
niisinrpcciepenerequeiiiooondiierentur) foiutnm, hanc provinciani 
benemeritisoeroibiisabinittodonaile ; adeoque verifimile ialtemcA 
fe, vota preoeique inortalium haut i£a negledas fuiHe , quin ^ (uperiori 
aliquo Numinc procurarentur : haut tandcm in re dubiaadeo idoneum 
aliquod !btui polTe mcdium , quam uc a DcOiammo horaincs hominum 
tive Patroni, livc judices conttituereiitur , Iieroas fijos iententiarum /ua- 
rum cercitudinem ex lcgibus «temis deproroere ; atque ita neque fal- 
lere neque Mi po(k. CaBterom neque ex boc argumenco &tis ema- 
tucGendliumaodrtna, quumDei iummi natura intiaiia adeo parum 
nobis fic eognita , ut qus beatitati proTideatiaBqoe fus congrua isnt 
Opera, exingeniinoflridimenlb,judicarc nequeamus. Si taraenpriora 
Gcntiliura de Deo fummo , bcato , & curis loluto, tiim etiam de Cae- 
lo , Altris , & Elementis dogmata firma facis validaque cdcnt ; hanc 
quidem opiHioncm ex conicquentia quadam liaut ita inepce dcduc)tam 
eilTe, exiitimaremus. Sed ut nihil beic ftatuamus , quam quod ex prae- 
miififi fitis probobiiis iliis ?ideretur £dtem baec opmio ; cctcrom qiiod 
Heroes Gentilium, qui nobis ab antiqnitate confignantur » hoc munere 
dignieiknCfabfurduaeiibpttcaiiMis, quum edam compluriaia torpia 
ab ilUs patrata fiiillc , neque pueros iplos lateat : fed peccatoram ve- 
nia impetrat^ Heroibus wis , ubi Dii fadi elTent , haut rainus leges ex 
re nata judiciarias , ac Caelo ac Aftris fixas aeternalque leges tradi ii Deo 
liimmo potuifTe , aileverabant GentLic&. Verum heic quoque refpon- 
deo, Heroes illos , licet Cfldum ex peccatoramfuorumcondonatione 
fld^n(Gere&tiir,faauceostamen£iiire , utbominum optiiiu praftamiifi» . 
mique habeBentur. - Qgis enim non quaedam ^ love , Aliercnrio , Vene^ 
re, aliiique eorum Diisgefta, non aliquando rideret, noa&spUBnic 
damnaret ? fed heic quoque re/pondebunt Gentiles , inter plurfmos 
Toves , Mercurios, & Venercs, quiolim celebrati fuere, hujus vel illias 
lovis , Mercurii & Vcneris Sacerdotcs alios exterarum nationum 
otpnes lugillalle , vcl fubfannaflc , dum qux homines olira in terris fe- 
cere^eaoainia , iive Poctica , five Sacerdotaii licentia Heroibasims , 
poimiiaminPeosrelatteaent , aiTingerent : hocedam viqe Yerfii ab 
aliis Moerdotibiis, iive fcunis pnefticum fuifle ! nihil demum oon cofi- 
fidum, non temeratum ia Gentilium de Diis fuis faiiloriis eztare $ ut ca- 
men ex communihominum fuffragio nulli fuerint tunc temporis magis 
eximii, auc cultu quovis inferioridigniorcs viri. Verura ut hocquoque 
detur, cur non faltcra fabulas illas ex publico aUquo edido , vel lege fup- 
prdlemnt Gentiles , ne excmpla patrocioiaque deli<^rum fuoiumex 



Diyiiized by Google 



G E N T I L I V M. lij- 

Diis illis pcterent mortales, fijaviulque inde peccarent ? cur non damna- 
tflB fiierunt hillpriaB , qu^ in Deornim bominumquc coiitumeliam redun- 
dmit? iedflllcgQricum ^liquein feniimi in ftbiilis vctenini iabfiiifle , 
cujus expQfitio k Sacerdote haiirienda edet , dicuot Gentiles. Non hdc 
repugno : vix enini aliquid aliud itaridiculum , aut£ituum infipidumque 
vel imaginari licet, nifi iiib tegminibus fabularum illarum aliquid nuclci. 
lateret. Haut tamen ita eflRigient Gentiles, quum quae lcitu digna aper- 
tiflime doceri etiam invitis Sacerdotibus oportcat. Sed perhibcDunt 
denique Gcntiles , prsEclariffima quaevis Rcligionibus eorum inefle j 
eximia demum dc Diis fuis narrari ; tiifce fidem adhibendapa eile , reli- 
qna vel tanquam dutHain medio relinaiii, vel fidtem ex authoritate Pon- 
oficisSaceraocalifque CoUqeyaderi oebere. Hoc etiam utaffirmarent» 
.lea fere areumentabantur .Scerdotes : Credendum efle iis omnibus 
quae d fide dignis circa res quantiunvis miras priori quovis ficuloge- 
flas patrantur. Rudis & temerarii bominis iodicium efle , ca tanquam 
falfa refpuere, quae ita fieri potuere , & in Dei fummi gloriam cederent : 
Prophanis hiftoriis iiiam fidem demum j fed divinis longe certioremad- 
liibciidam ede. Cuius Achiilei eorum argumentivis tantuni apud lOt 
:pocuit , nt Anthoribiu undique ouaefitis, non miracula |blum , ied cpm- 
mimioresetiameventus, quiinDeifiipmi gloriam iaudemque ellent , 
4eduIo invelligaverim. At quum pias ^SippD ht(bfiM ii^is fiiMU-. 
mas, Traditiones , adhuc magis.incompertas dubiafquc , Revelationes 
tandem ipfas nonnifi (emifbmnium Sacerdotum , poftquam in templo 
cuballent vifa, vcl deliria ; Oracula denique, & ( ut paucis dicam quod 
res eft , ) cunda hujuimodi figmenta , aliunde ferc quamex Sacerdotis 
aUcnjus fin^ulari cenimonio aUerta eie non deprehendiiTem , haut qns 
inofncaitivjdebantttrutMdiun aUquem fiddarricdummdeaflfner^; 
nedum ut ^ porifmate aliquo , quodex re^ coinmqiiiq^ nrione de* 
dudmii eflet, diicederent GentUcs. Vt Mjbsie tamen fitear , GeiitiiiUBi 
df ca eos qui ver^ effent Heroes , dodrinam haut itapingue velpere- 
grinam fortare, ut non aliquid pulchri eximiique alat. Neque cnim vel 
pigri federc , vel nudae contemplationi lele totos dedere , vel , tanquam 
inutiles hujus mundi partes , res mortaiium , unde originem*duxerunt » 
n^gere puubantur ! fed ea ubique procurare , qus tun;k jiatOTK 60«- 
fOB convenientia, tiim Diis hi^abiibnique ^rata efient. Brevi vix alhid 
iitiliiis , aut quod vero fimiHus eiiet , . invenire potui inter Gentile^ do- 
gma,dummodo in HiftoriisHeroum etiarrandis intra fines aiiquos &aaet 
ipfiisoonrinuifienc^ fite vetal«, five Poet» , five Sacerdotcs. Immorta- 
litatem quippc animorum , prjemiaque virtutum , hoc pa<fto fancie- 
bant. AttamenlicetJhgBComni^» qus 4 C^epcilibus. .circa^^^oasiuos 



Digiiized by Google 



aid DE RELIGIONE 

affirm.ibantur , vcra cfTcnt, haut alium ideo quam Dcum fummura 
prccibus oran.lum ellc^cxiftimaucrinr. Ncqueeaim venliaiilc cft Dcuna 
lutiiiiium curam particularium ita hcroibus live landis luis commilifle, 
uc lclplum debito honorc & trloria fraudarct , vcl ut alium prxter leip- 
liiin invocari fitieret. Qua j > i opLcr ut caiil» monalium ad Heroes iUos 
femitterentur , Deo iummo lolt turo precesconcipiendas, tum gratut 
agendas efle cenlueiint. Quod Hcroes luos poitquam iato hcic iunda 
eMent, fydcrurfi nomine . vel lydera Heroum nomme vocitarint Gen* 
tiics , id non ira *''accrdotum vitio , ac moercncis adulannJquc populi , 
aun tuccc'^oru!n iliorum 1 icrou n impoicnti Itudio vcrterim ; nou par- 
vus tameu uuic a<l virtutcm Ibniulus iurtgcbatur. Qiiidvis enim pras- 
dari vei ardui iaciic atteiitarit homo , ai^i non caput tantum , ied iio- 
men ejtts etiam aftris inferri poflecredident. Ex Aftionmi & Hesoiim, 
ifjiuvvfii^ miram hallucinationis caullam aliqutbm, in dodrui^ vetemai' 
parum veriatis , datam fuiile, lilentio haut heic pAmendumeft. Dum 
cnim lub nominibus hominum Aftra , vel iiib Aftrorum nomine bom.1- ^ 
ncs cultos iuifle ncicircnt , quin Sc non iYrabollcum , ied proprium 
prxcipuumque iiiis cuitum triburuin fuiife plcrumquc auturaarent, noa 
unotantum modo ijbi ipiis impouebanc icioli ingenteni interea banc 
adulationem , qu^ nulla* uuquam quseiitior , vel forian antiquior , tan- 
quatnambitiofamnimis , &indecoram reijcio; Ucet Heroicos tamen 
honores iliis pro more veteram concedi pdtuiile » haut abnuerim , dt 
homines ita ad virtutemcxcitarentur. 

Quod Deosaliquos , led comprimis fiibcaeleftcs , uti qui ancipitis 
cfTcnc nacurx , &nunc in bonum , nunc in malum pr;3eftandum , pro 
vana corum in homines habicudiRe . propenii cllent , nidore iactiti- 
ciorum aliiique ritibus placare , vel iibi concihare iiudercnt Gentiles , 
( quod coipoream corum naturam pabulo indipere crederent} id 

2uidem licet caute iiM^qi dixcrit quiipioin, ne alusrfbrfan ab Diis 
lis fiibaelcil:ibu$ bederentur , Dci Opt. Max. majeftattm Ud^ po* 
tius ( quaii iuos non iacis tueri poiiet , vd veiiet } exfftimaveriin. 
Quid , quod ignominiolum lit , ut ille qui Dco Opc. Max. heic mili- 
tat , in aliena caii^ra transfugiat ? Q^iiid noxium demum homim accidc- 
re poteft , cu)'js cauiam non n ieipio petac > crimina , pravaique cogi- 
tationcs qui abigit , dacmouas fugat : nihil iinc pcrmiilione divina k 
dsBmbn&us fit , neque fieri poteit , nifi ubi in nos prius tota recideric 
culpa. Frivola demum videtar opinio hca Quis enim commerclum 
aliquod intcr Deos hujuimodi, fiveDaemones , & humanum genus 
oftenderit ? £t ut detiir^ mter Dacmones illos aliquos aeriis velUri coi^ 
poribus , quis tunen eos publiGe coii^exitt^. ^i^!». uoquan apene ho« 

' * Z ' ^ fiuiie&. 



Digitized by Google 




G E N T I L I V M. 227 

mincs invafit Dxmon ? Incolas quidem Aeris , /Etheris & Orbium 

Caeleftium dari , prorlus conccdo ; fed cujus nauir.-elint , auc quomo- 
do propitiari debeant , melatet: Adeo ut nihil aliud hcic tuto liatui 
poiie arbitrer, quamut qui pie landcque hcic vivit, libi ^ Daimonc 
nullo metuere neceHfe habeat. Quaproptcr ctiain facriHcia vctcrura 
inter callida Sacerdotum invcnta adnumcro acpono , (Ivc ut ca abHgu- 
rirent , fivc ut populus ad relig;iolara aliquam tormulam ca ratione ob- 
ftringerctur. Epulccenim indc ut plurimum fadlia; , quarum cum tan- 
dem , propter facrificiorum multitudincm , Epulonibus quibuiilam ^ 
Pontificc commilla fuit , uti in Livio & Ciccronc vidcreeft; & in- 
fcriptionc quadam vctcri a Choui allata. Atque ha:c quidcm dc cul- 
tibus Gcntilium diverlis , corumquc caufis , quatcnus cas conjcdurl 
alTequi polfum , cx Jibris corum qui fupcriunt. Loco V^arronis clau- 
dara , quum fiipradi<9:is lucem adterat : Tna jUnt gcnera, Ttjcolojtx, eornm- sAu^. iii>. 6, 
^!4e finHm MythscoH appc/Jatnr , alterHtn Fhyficon ^ tertmm Ctvtle. Mythicon ^J^^'^"'^"' 
appellant , cino maxtme utmtur Voet<e j Vhyficon , c^tto Fhilofcphi ; Ctvtle , 
ejno popultM. Frtmnm cjuod d/xt^ tn eo fuTJt mttlta contra dtonitatem & ftatftram 
tmmortaUftm fida ; tn hoccmmefl , ut Detts alttu ex aiptte , a(tus e c famore 
ftt , alitu ex guttts faniutnets nat.is. Jn hoc , ut Detfuratt ftnt , ut ad.tlteraz^e- 
rtnt , ut /crvtcrint hom/ni ; deni/jue in hoc omnia Dits attributintur , ^//x* non 
modo tn hominem , fed in contempttfjimum homtnem cadere poffunt. Secundum 
genus efl cjnod demonfhavi , de quo multos Ithros rhilofopht relte^uerunt , tn qui- 
bus eji Dtt c^ut ftnt , ubi fnt , e^^^od ^enas., tjuak, ex cjuonam tempore , an a fem- 
fiterno fuertnt , an ex igne ftnt , ut credit Heraclttus ; an ex numerts , ut i^- 
thagoras j aa ex ydtomis , ut Epicurus : hic alta c^h<£ factUus in fchda , ejisAm 
extra tn foro ferre poffunt aures. Terttum , Ctvile nempe , genus efl , i^;iod ta 
yrbibus Cives , mtixtme Saardotes, mffe , ^ admmfirare debcnt ; tn ejuo efl 
quos Deos publice co'ere , (ju<e facra jacrifictafacere ej:{emc\t{am p^tr flt. frtma 
Theologta maxime a:commodAta efi ad Theatrum : fecunda ad Afund:^m : ter- 
tia ad ^rbem. Ex quibus V^irronis vcrbis , non minus quam ex Plato- 
nis Platonicorumque lcntentia fiipra allata , quum fatis conftct , Thco- 
logiamGcntiliumpartiraex rccla rationc, partim cx Mythicis Pocta- 
rum fabulis , partira cx ^accrdotum landionibus concinnatam fuiiTc , 
arquum efl, ut poft duas priorcs partcs , pro viribus enarratas & cxa- 
minatas , ad tertiam , qu.\: circa ritus & SacerdoEales fandiones vcrla- 
tur , acccdamus. Quum vero ritusilli landioncfquc intcgrum volu- 
men poftulcnt , nolo in illis cxplicandis diutius heic morari , tum ob id 
potifiimum , quod praecipuas rituum illorura partes in iis qux lupra ad- 
duximus , videre lit ,• de quibus ira ccnfcmus ; haut faniores quam eo- 
rum Hdes five fabulas habcri deberc ; quum quidvis porius quam pium 

Ffa lufti- 



22« DE RELIGIONE 

luftitiaj divinae timorcm , aut gratam raifericordiie Divinas comrtiema* 
r.irionem minuere vidcrcntur ; quumque inextcrnam quandam often* 
tanonem potius, quam in Dei liimmi honorem comparati ritus illi , po- 
pulianimos ab iotcrnoDei culcuadmagniticas quaidam pompas ali- 
qttaodo , noniiuiiauaiii eciam' ad inanes qiialdam caeiemonias non iioe 
veraB Religionis decrimemo flTOcaienc; Quin & fefta , ludi , & 
fpedacula, qu^e In banc finem ^ Pontifice, vel Sacerdotali ordine 
inftituebantur , populum ad quidvis aliud , quam ad caftum Dei cultum 
adducebant , ut non ea tamen ita Sacerdotum ftudio tribuerim ubique , 
ac Magiftratuum (olerti.'E ; quum ( ut Ciccro ad Att. lib. 2 docet ) po- 
pulilenliis maxime Theatro & IpedacuUs perfpcdus eftet. Sedquia 
Xdololatrias Sc (uperftitiones pailim Gentiiibus exprobrantur , de iis 
qu^Bdam adnocdifanus quas uc fidluis inteUigancur , pnemtctendam 
A dupliciter peccari circa Rdimfom cakum , i ubi vero Deb ^fus 
cultasexhibetar: 2 abi &llbDe9 venis. Priori modo {aperftitionis 
crimen pr9eci(>ue committitur: iecundo modo , Idololatns. Q^ae- 
nam ufnufque fit definitio , inveftigandum eft. Et quidera, ex B. Xno- 
m^j SHpcrJiuto vkiam eik: Reitgtmi oppofitum, fecundum exceilum. Sed 
id omne etiam quod caftum Dei cultum vitiat , vel corumpit , aut 
eum obducic obtegitque , SHperfiUio proprie eft. Pro qui aceeptiooc 
vtibi ilHas non Genrilestantam peccaOe olim » ied & alios coecas pec> 
Que etiamboditao die , cedemos» Circa piurima enim lis & c6a<^ 
tentioeft , qusad ialutem aetemam comparandam haut ita ionrne- 
ci^aria. Supcrftitionis authores praecipui non Sacerdotes tantum 
(ed foeminaB olim fuere , quum vix aliquem fine uxoribus vivcatem lu- 
perftitiofum fuifTc , ex Menandro tradat Strabo. Nihilolecius foemims 
• naut ita liiccenieri heic velim , ac Sacerdotibus Gentiiium , quos ho« 
mines nequifTimos, vanos juxu, acavaros, immo ^ nebulones vo* 
cac Bdtingerus , de Or. Qi.PivoninL Nifi enim Sacefdotes ftenu- 
fnram illarum fuperftiriones fbv^fent , hanc ita inyaHiife error qui ta- 
men adeo communis fuit oHm, uc non OencdilNis iolam» ledeciatKi. 
ludoeis , ex quorundam fententia , competeretj quum plurlma in eo- 
ruraLegibus cercmonialibus , fivejufl^ , (ive prohibtta edent , quo- 
nim nulla ratio pro captu humaiio latis idonca reddi poflet. . Ideo non 
iblum Quintilianus de fuperihtione ludaic^ mentionem facit , fed &. 
alti authores veteres in ludaeorum reUgionem animadvertunt , uti io 
ebrom openbus vklefe eft. PtaBdare CiceiD , de faperftiripne lo« 
qdens , aic , eam fiiiSMn per Gentes omniam.aninioa fere pppreiMe. 
tdololatria, ex eodem B. Thom^, eft cieacaiaBcaltus Divinus ,five Ajh ' 

iMiaatp^tocipiieuUte4Bchn> 9 fiyft IdflkMdici ij ii xd cultus 
' . illc 



Digitized by Google 



G E N T I L. I. V <iL - 

ille exhibemr. Adeo ut oifi proprius ( potius quam fymbolicus ) 
vel dimus , potius quam Heroicus cultus iJle fiierit , haut iii Idolola- 
triam firapliciter ex ejus lententia, ni fallor , impingebant Gcntiles : led 
. haec ad Scholafticos noftros relcgemus. Haut ita antiquam , vel 
univer^lem fui(Ie Gentilium Idoloiatriam , latis liquct cx Authori- 

: inis antiquis ; quod 6c ipfe TertuUianus &tetur : Romanos enim 1. 1 
t>lusquam.ahnos cuat Deos fine fimulachris cplttifley teftator Var* 
lo: quod d adhuc manfiflet, inquit idemauthor ,cM^iMtf f>» «kfirva- - 
TCHtHK» Subjungit porro: Qmfrim JtmufacbrM Deorttm pofHUsp^Henmt, 
"meiwtt^HS fuis met/mtd^mpjip , & errorem a^UidtJJe. iEgyptiorum 
iquoque templa vetuftiora fine ftatuis & fimulachris erant , uti lupra ad- 
notavimus. Perfas ncque Templa , neque ftatuas habuiflc , tradunt He- 
lod. Sc Strabo. Seres etiam, Eufebio tefte, legem olim ^romulgaruot, 

' be quis idola veotiaietur. PoiHerioribos iiague Ixculis , led non obtque 
iGeDdaiil } "^c^eiic tmaginum vd i<kiiilSiii«uItus , five ez arcificispe- 
tftia inadmirationem, & admiratione inde paulatim in religionen trans> ' 
eunte ; pnefertim ( ubiquovis modo ezimia circa ifta aleretur opinio ) * 
Cvc ex pietate publica in homines optime de patria fiia , aut humano ge- 
ncremeritos, aut pietate privata filiorum & nepotum in progcnitores- 
fuos j aut ctiam patrum in filios & nepotes j ubi acerbum funus ellet , 
aut quacunquc atia cx caufia.Sunt & piura aliain Gentilium ^Lleioiubus- ' 
eitantia, quas ad iopiffiftiliitenArW^ 

^&d qo« Tel Kio loco perftrimtimus ; aot, ii non illtc iatis animadreifani " 
Gt, LeAoiis cenfuraspermittenda doxiaios j fiio enim judicio per me 
heicutatur dodiorquiiibet. Vthoctamen paflimin animumindocat,' * 

corura complurima quae ^ noftris fuperftitiones vocantur , illisnonnifi 
myfticam reconditamaue fortafleNuminis alicujus ignoti venerationcm » 
Cgnificafie : quae Idololatrix porro k noftris perhibentur , iis nonnifi 
Symbolicos quoidam Dei fiimmi cultus fiiifie. Sed nolo e^ de re con- 
5ati$ manifeftaai eft, fiepifiime lapfbs fatflb Gentiks., toai- 
* *Lfoiperatoribos fbis ( quorum qutdara peifimi ) diirihoDi. 
llHWttn efife decemerent , Saccrdotefque ex eorum no- - 
mine yocarent ; quod ^dum fieculis Augufti, Helvii, Antomni, Aurelii, 
&ipfins Fauftinae , obfervare licer. Vtnon adeo mirum videri debear, 
Sacerdotes (ex eorura nomine appcllatos ) illis dicatos fuifie,quum Diis 
aliis aiios Sacerdotes donftitucndos clic , antiquiilima fit Lex ( nt ex 
Cicerone 1. 2. de Leg. coniiat j indc tamen evenit (quemadmodum iup^a 
idnniyinios} oc qos v^am caftann^oe Rdigionem evertebat olini \, 
SHferfitii^ ea^fi abJ^^UMwerer&efiet, populi credolitace in tan- 
tum provtda, oc qo» i SetMmTd Pontifice iodicmicnr^ acdpere ^ 

Ef 3. imlqo& 



Digitized by Google 



»30 DE RBLIGIONE 

inifc|ue Infigcre potius qiiarn controvertere mallent ; quum tutius homi- 
nihus licic ullet cum Supcrioribus iuiserrare, quam Phiiorophorum 
fuorum ( quibus iuperdiciofl femper dilplicuere cultus ) lincerioribus 
dodrinis penitush£rcre,adeo uc incermi/Iis caiiioribus cuiltus divioipar- 
tibus, tota pauladm ad fuperftitionem tradficeretur Relieio. Nec <yitc- 
quam jam rere ftni in Republica pneter l^es eflet i nifi ubi quinque Ar- 
ticuli noliri, gravi mole erronim propemodum obruti , ^ pcripicaciori- 
bus viris perciperecitur : utxefragan tamennon podent Gentiles , ia 
pcccata Sz crrores propcnfiores ruiiTc homincs tum temporis , quara ut 
€x ipiis Lcgibus h Hagitiolis laltcm ^riminibus cocrcerentur. Aut ut 
univerlalis aliquaexquinque Articulis noftris conficeretur Religio, adco 
Ut in fceda ilia errorum coUuvie nulla cmcrgens Religip , qux crrorcs 
orMpact Gentilium, non ex ufvL tunc edet. Macius Samm Pond&x 
Max. utietiam Varro^ quxdam in Reli^onibas dorrigere , tnm ^balas 
potifnmum explodere conati iiint : Qum^ lultaous Imperatoi Genti> 
V jiium Religionem ^ fordibus recreraentifque fuis purgare voluit , fed 
■ fruftra; quum invaluiiTcnr jam crrores. Sca & Platonici , Stoici, Philo- 
fophiquc omnes ferc tum temporis Religioncm ad Virtutem & Pietatem 
inDcos 6c homines revocare aggrcffi luut j ut in opcribus eorum vidcre 
licet, quo pervulgatis cnoribus mederentur. Cxterum Chriftianis per 
id iieciiltim mdioies findioiefqae Pbiloibphonim iUorum do Annas fi- 
?e«Ktrabentibus iSve confinnaittibns , xeliqua tota, tanquam Cbymico- 
rum nofirorumcapat mortnum , inudlis & exucca concidit GeadHum 
Religio , & tanquam cxanimata obiit. Dum quippc virtutcm omnem 
vitazque puritatem fedatoribus fuis imperarent Chriftiani , haut alias 
permaniere vetcris iilius Rcligionis panes , quam.qusB Parrcs EcclcliX 
facile riderent. Quorum opera tandem fadum, ut alii fidei Articuli loco 
priorum iiibftitneientur, qui, licet per aliquot fscula tarde crederenmr, 
obtinnere tandem ; Bc hodiemo etiam die paffimobdnend Penuaniir 
etiam Hierarchia, penes quam Sacrorum autboritas eflet. Sed delioc ar- 
gnlliento, fi modo Deus ▼icam fuppedicavcrit,opportum'us fuo ioco age- 
mus. Atquc ex his fatis patere aroitror, Philolophica GentiUum tum 
temporis dogmata circa legcs quafdam aetcrnas in Coclo &" ftelUs fixis , 
ac deinde in Planetis & Hlementis defcriptas, adco veriiimilia fuiHe , ut 
vixalia illuftrior ex comrauni rationis didaraine exeogitari potueric 
dodrina ; licet qnafi leges illae fbrent , tandem arduum exDlicatu eflk. 
CMnmnttndc propno cultu-colereatnr Ccdum , Aftra, oc Elementa , 
neks elfe. Quod Heroes in Oelam lelati de panicularibus , tum pixcU 
pue de homiiiam adtonibus, £ogoo/ceient , quo ita l moleftiis & curis 
iiberaictnr Dcm iiniiniiis > tx pneauffiK iatis piDbabiiem viden fenten* 

tiam . 



Digitized by Google 



G E N T I L I V M. 

tiam, fed ut alius quam Dciis fummus piccibus oraretur , haut ita col- 
ligi podh : ied nec|ue indc iatis probari , hunc in rcbu>> ordinem ab mi« 
tio circa paraoilaria Hefoibus aatum fuifle. Quod ad cultum Deorum 
fibcdmuai, nenocerent, atdoet: eumqumenimajeibitefndifinam 
Uedere , quafiiiiispacrocinandi voluntas , auc facultas dceilec , aut ahter 
in tuto elfe non poiTent homi^ies , nili cum infertoribus Diis lUtsloedus 
inirent. Quae luperftitionem Idololarriamque lapiunc.nuUacx interpre- |- 
t&tione ita lalvari poflc , ur ea abolere non latius ei^et. Qiiinquc Articu- ' 
ios noUros ex Religionibus icgibulque Gencilium elicitos, tanquam op- 
tima ad meliorcm vicam comparandam, haberi media deberc. Errorum 
denique dc rixarwn cau&ft tn labulas & %mcnu <juaBckm,(nubas fidem I 
adbiberiiuademSacerdotes,&iaRitaum<kntilt<piineptnb, quxez ^ 
eadem oHicina prcxliefont, rejici oportere. Vttamemfinem primihu- 
jus Vokuninis faciam , Cenf^ram hanc noftram cehfiius & judicia i 
Catholicae & Orthodoxae Eccie(iaE , non utiqiie imperuofonim illoruin \ 
^xovidcuaaB Diviiue Vmveiiali& Fadique public« hoftium, iubmitto* 

F I N I & 




I N D £ X 



Digitized by Google 



INDE3C R. ERVM, 

Qiixinhoc voluminecontinemur. . • ' 



A. 

ABHineitU «b efa cafmnin tpadGendlek 
ufitata. 2T5 
^cci Ltkrenn.i Romuli Sc Reminutrix. 
lc^- cur r.icrificintn ci publicc faftum, 
ikid, dic» i nomine eius Failis additus. liid. 
ferur ejus L^Hrenuda didc ikid. 
tAdivMt nnam ex Dei nominibas in S, Scriptnn* 

17. unde derivetur. itid, 
^dtmdij vencratio .ipnd AfTyrlos. 17. Phoenicnm 
]inguj diflus Gingras. 18. ritus ncpulo indi- 
&US in Adonidis Sacris. i>j</. fuiUc B icchum 
ccnfet Plutarduu. ikid, an S6l fCt Adoiiidem 
inteiligacar. 19. a» fiwmnn i im iW HoMiiW 

t/Sttjptii, primi omnion), templa, '8c lacos» 8c fb- 
lennnes conventus ftcllis ftatucre. 8- quo rita 
parcnurent mortuo Api. 18. cocpcrunt oracu- 
la, ccrcmonias.fimulachra, aras oC delubra diis 
ftatuere. 6). annum primi compererunt , di- 
ftinxerontqueinmenietduodecim.fMf. ' 

w^fiub^ calnii. tof, templam c^oti per- 
voetmtat.tUd, imerdeot iodigetes receptus. 

w<«rM cnltam quK fuarerint rationes. 11. illius 
necelTltas. ibid. ejus quoque diviniutem mul- 
tis rationibus munire conati funt Anaximenes , 
Dioeenes A^IIoniatcs , Sc alii. liid. Matris 
Teilaris iialitum dicunt Sinenfes. 6^. commn< 
iiis de ejos cralficie ftmemia exponitor. f^. 
nameo etiamainid veteres Philoibphos. iM. 
hanc colaere Aflyrii 9c Afri, iEgyptii, Gracci , 
A Romani. iiid. 
k^f^'"»''*'' olim a Grccis caltus. iia 
.^m^,4rt/«/«/ holtiz, cur ficdiAct 114 
^miuriiiA fiCTij Qaae i ' ■ 201 

•^m*^i};min ijdemrdicas. 112. w^MT^diAns 

00 ^uafirigamai invcntum. iiid, 
tAiuiMUi Lancnomeif. 34. ejus caltnm Terfis , 
Babyloniis , Mcdis , Parthis, 5c Armeniis pla- 
cuifl^c. Sacra in ilhus honorem inltituta , 
conunqnc ann Satniialibn CMivcnientia. 
•IM. 

•4*iMHpleril^ne GentiamTbeel^s Apes appel- 
latVibb viUB dtticedinem* ^nn corpocftfliii cm» 

tM fiuttKIIC* ^9 

^i»mtf/;rii£( qacdam i Teieribns cnln* 12 

Kjtnferts Innoni facri. 12^ 

^ntiHout diviiTOs lionorcs confequutus. T09, 1 12 
,/)l>ej d bubus procrcaiae. j8. carum indolcs. 
Md. 

iAphi»dite, vidc Ventu. 

uifaBinem , Solem e/Te monllmtTlato. 18. hnjns 
facra ApoUinariadi&a. 39. tiutt.iiid. ludi A- 
pollinares^ in Ai>ollinis honoreminlUtuti. 'ibid. 
ejus libri in Capitolio fervati. ibid. Dclius una 

. CHm|i»Te coiebat(ir. n6. cioi Uagk. liid. ow 



cu]x. ibid. Delphici tcmplum»& oracula. 117., 
diverfa cognpmina.t^rd. tempiiun ei in Pal^ioo 
magnihcentilfimam cxtraxft Aaguftas. dtZ 

quaenam illi avcs dicarcntur. ihid. 
^pethet/ii T\nTj)CTitonm ccrcinoniz. I07,ld8 
^^«4 vcner.iTio exhilit.i.i 1. Ndnnullae hujus cul- 
tus rationes afieruniur. titd. quam (biemms 
fuerit iHe cultus apud Perfas. iW. olim apnd 
Gcntiles cnlta. 79. Thalet tu» disit cfle m» 
mminitiam. Hid. quantnm in TCgetabilhnn 
gencr.uioncm conferat. ibid. aquarum dulciuta 
miraculj. 85. Maris miracufa , vide Mare, 
ab A^pypriis etiam cr.ItJ. 8^ pilliijm quod- 
dam ^cnus aquis (acratum. /^f</. ejus nomcn 
, mjfticum. liid. apud Pcr/as Divinum cuJciun 
illt prxftitum. 86. nefas jn flnmiaa ipoem» 
•Mtf. eqmsalMslitaveriimd Fer&. IM. Ih 
nominibus .iquarum principatus deibetur O- 
ceano 87. illas coiuereScyti», Celt« ,8^ alii 
i^opoli. 91. -Iiodie ciiflm-Novi Oilii»inMl«.sfi« 

^fniU lovi Mcra. 12) 
wtfndicf Lunam ooliiece. 34i snliibnomineM^iSAir. 

Cilii& in fidera relflCiiA AtcadibM. 

III 

^riei habitus fuirlupiter BAminao. fS. cnltn* 
etiam apud Pcriianos. f | 

w4rr/cMliquin(}ue , quosuniverii prbls C0MHS pco 
veris indubiutirqiiejMbCCC dcbcnc S 

.Ajfyruj maxtnu oOm vencintio Venetis Aceq$»> 
tis, & Adonis. 17 

sAft*TU fimulachrnm bubtiiis prcditum comibus. 
33. cujusrei fymbulum. i^x^. Hcbricis Afta" 
xoth.ibid. ejus effigiesmulicbiis. i^d. huic Sa« 
lomon edem dicitur aediJicaire. ibid, fignra 
. panim bbmmis, piutim pifcis fsdt, 0*4. Tenas 

- Sy(i«vtf<Mi»VMam.«Mi. 

tAtt/Tfittt* ngura: 86.' quo cbltu cam ▼enerarencar 
lacerdotcs. rW. Teilurem figni£cat. 87. Ater- 
gatis Syris regina. tbuU- «gns «tii<htm die noa 
edcndfs ^ifcibus ttid, 

K/ltUntei Solcm cxccranrur. 2S 

wdtnmnei dii colcibantur nc obeflent. i^z 

«4iiV«r«r^CX vCntis, foroniis, nrodigiis , oraculin » 
9c ponentis «uguria captabant. ai6* Ad Legoixi 
oenfirmationem , Bc Magiftrataom crentkniem 
adhibiti. liid. ■ 

yAuxufl* divinos honorcs coafequutc recenfen< 
tur. 108, 109 

tAi^kftHit vide Ctfir, 



B^cehus, Priapus olim vocitatns. 26. vini ri- 
ncarque author. 137. varia cjus nomina. 
ibid. dC]38- habitu fccmineo quandoquc in« 
dutos i prifcis. iiid, au Mofcs. iind, oc- 1^9. 



Digitized by Google 



B X. 

ejas facrifidis vinum non adhibebarar. 14). 
^oM viafaM. iM. «liaii cjuiitem li mBU di w . 

CfJtMmMMKMapod ^.thiopes SMi ftcnmi>S7* qoa 



c». 1^9 » 14'% ejns cognomenta. t^W. Bac- 
.'. danalia i Scythis improbate.sM. ^usdelai» 
bmm litteris AfTyriis oppletnm. ■iM. comitiii« 

niaracum Prolcrpina colcbatur. iHd. illius 
templum 5c fimuijclirum. Mularum Dux 
habcb.itur.iM. primus Elcphanro veftustliam» 
pbavit. tiid. Baccht cotnitcs. M4. 
Ammmt cnlttt* in Anbk. aj> Idem ac Frlipns. 

iHd. 

£w(^i!i«/*f cnlms biter M6al>itai qwm obfcoemis; 

ay. femina^hunc \i\ cnitum pron*. 26 
BtbtHd xdti.l^\. SaccrJotcs. i^fi. c^uo ritu pla- 

careciir. qu.im.i in vencrationi. .ipuilCjp- 

padoces. 1^2. columna aate iliius tanum ppli- 

ti.ibid. Belioncfig«n.iM; 
&ni«|Ntf*M,videir/bM. . 

Am eoffmn, qoi Ttibmiitifli' foteftiti celiiereiit ^ 
- Cereri dicate* 142 



CjEIum divii>o honore colendam decrerere 
Gemiles. 9. infcriptio Romae cSotta , ubi 
attrtbotnm OjpfiMi Jti**mi «i aclfcribt^r. «4. 
• . cselnm animatam i fpiritu mnndi dtxit Pytna- 
• goras. fW. divinum quiddam effc quibusar- 
gumentis evincercnt Gcntiles. cy. cjus rubii- 
mius, magnitudo , forma circufaris , candor , 
pereonius, Scc. ibtd. urilitas , incorrupdbili- 
. ms.ftf. CKli an folidi, an pervii. f^<i/. in eis an 
decnrgencratio&corrnpcio. anmuudo. 
' f7; CkA animae ficnttates intelleAiva, appetii. 
, tiva, motiva. & ^8 nomina. 59 
Ofarei. lulius Caslar poll mortem inier Divos re- 
latus. 107. Auguftotem^nm 9c konoccs cdo» 
ftes df creti. tbid. 

Syim mazime cnltus apnd iE^prios«fl.' 
rtfis canesiUi immoiabant Romam. ibid. 
<iina|MMnndefieappetlata. 104. ^nominisctymon* Onn^nnitexpurgationem es ritibns qnflniltiam t 

^ij • •„ . . & prarcipuc V,-inno , dc quo in Sacris Httcris 

etiaiV) mentio, ut la* tribuerint Gencilcs. 17 
Ltiftiu. t\\iu\ primo vel ptvcipa^ in hac reraia 
univerlitatc cultum fuerii. 6,7. diverfbs, fua. 
fif!e videtur Dcorom diverfitas. 9. Heroici 5c 
Divioi diftinftio. 112.^ iopro prium , fymboli- 
cnm 9c luliuuH dlftiiwintnr. iS}* iii cnlcns 
genere nc ooMCtlcdcnc Gcodles cnm ChfjftM* 
nis. 18^ 
Cuttterim Sacerdotes Chaldarorum didli, 5c cur. 69 
Cupid» favet amori. 1 ^6. templom buic Nujoiai 
nuUiim niii in Cordibus. iMm 



arte fuerit lcclum. ibid. 
CfHN Arabicum NumcnCtliCOirtfenlafc 39 i»y/' . 

.CaM Saliaresdidtx. 214 (WK^'}' 

ImtmdiM 9c Pacis diftinOio. 188. ab Antiqais di* 
vinotuMiacecnlca.itM<. ejoseffigies.iM. jna* 
lem eam fimcerit ArHHdet. 4id. ejos effeaos. 
188. diverfx xdes Romar. iLid. dclubrum. 
iind. 6c 189. Signum in publico collocaram. 

189 

C««7ii{<i/c/W<ft9uiiumappcl!arcntur. 19O' Pudici- 

tia oonjngalis. vide PudKititt. 
Ctdnv VTo parria fefe devovens hoaoces Heroioos 

confcquutns. 113. hutc tanquam Beo laciiiich 

oblatj. litd. 

Cen.pitalia cjuitl > 149 " 

Ctnfcntet appcl hh.intur Majonim gentium Dii. 
114. hiijus nominis ratio.iA/t/. quitum hi fuc- 
rint ibtd. ^ ' * 

CmCatnit» bonsi 8c malx figna. Z04 , 20^. Con- . 
fdencic nomen duplex apud Grccos. sof 
in Confcientia defcribuntur Commtines Nottiiss 

3ucdam ex fjpientia anhrerfali., qua hfc Mihv 
us adminiftratur depromptx. loy falli potclt 
fjma , Confcicntianunquam. 200 Bojus (iim- 
mum folamen pr«fidiumquc aftcrt ; Malos 
aneoribas auciatibufquc ingcmtbus torquet. 
iiid. Confcientia fceleris, ulcus depafcens. iM. 
C^nftmiMm M. ftpecftitiones Gentilinm peninu 
aboleri cnravlt. 8. illins apotfaeofis qu6 ritn 
celcbtata.* lo8 
Ctrpera qua:vis qu5 mapis articulata,cx pluribuf^ 
qne membris coRipofita , eo magis obooKia Sc 
- aebiIta,opifqueaIietME tndiga. 172 
Orylwtf*' MagnssMatiis rncecdoie«.9f. cnrfe 
appellati. tbid. 



iUd. i Romanis'colta.ata(. ^nsaca» 

^ 8c facrificia. tbtd. 

CMrmtn/t Saliaria, qu« ? 214 
Cdrthdximehftt ibliti Saturno hunuDas hoftias im- 
raolare. IM| 
C^|B^&PoirnstoMiRDls«nsi^|area. tof. eoenm 

■ a^es 9c ficn. wi£ 

Ctiifm tria habnitrapin, equi ic. hominis 8c ca- 
nis. 39. Hefiodas qumquaginra illi tribuit.rW. 
Bellua cciuiccps ab HoiatuD vocatur. liid. 

Cerefnenis, Tit\xs,Cc facra Gentilium inepta infana- 
que fnerc. , i 

Certt ii Gra>cls &* Romanis culta. 140. ejus co* 
gnomema. 141, wi4/Inm diOa imt « qnM aleret. 
•M. iUins Sacra. Md, ejns tcmplum 8c dcla- 
l)rnm.jM<.<Sc 1^2. Sofemnia Cereri 8c Proferpi- 
nat qnotannis ao Athcnicnfibus ficri folita. «W. 
Cur Legifera djda fuerit. ibid. per foeminas 
abftemia ei iacra fiebanc 142. ejus a:dcs. tl>id. 

■ tins in EleufinK facris fervatos. (^r^. cffigics 
Cereris Cidomst. rinnalli.(^ii/. Arcades 

. mBeipuoqnndamcnltn eam pcofeqanti. iM. 
llU»1qgemtmtecbcttniiiHMMte.«M(. in 



D. 

DE Dgmtmbut qnid fenieritt antiqnl PJiilofo. 
phi. i6c & i«.«iribna,agUinue,altirque 
dotibns poilent. 171. 
DttSjtii. ' |) 

Detu, nnm eodcm figniiicato>^no epnd^nosandtt, 
ol^p accipcretnr apud GcimlcSi t* ~ 



hocaoiiieB 
iis 



Digiti^ed by Google 



iUosuubBt <mm urf^itcr juvarenc ant noce- 
nni^alim tribucam. Dci Summi cukas>iii 
qvfbconle cftdcfcriptus. 6. ilii pemctuttm in» 
effe Qionim necede cft. 9. Deum id amnt w- 
citabant Gcntites ,c]iiod vim aliquam eximiam 
in infcriora , fcil prarcipuc in hoinines cileret. 
13. illi (. ur cili n d.itx fucriiit vjri.E -jppcllatio- 
nci, Sc quxn.im lilar tucruu. i ; & lcqq. (er- 
vatorem entium , Hcrmes appclUc. 5^. iptius 
vitc traJoAio eft optima. i^id. ejus quaC ctten- 
udlbonttm.pulctirum, fmliaxM, la{>iencia. 
iM. extare , Bc femper estictire nemini da* 
bium 1^8- ipfum cfTc .Mundi cffiftorem. 1^9. 
rcii)>iolus illius cultus ex intcrno diclamiiic 
conltitutus. 162. Dcus fummus Gcntilium idem 
fuitac noftev. 166. arc ignoto Dco poiitc ibid. 
pannente^ricwln. 174- quid ab eoOjKi- 
«nKlaiii.iM. ^tntioneillumdcliaeavit Of« 
|ihea<. 17^ 

011 Gentilium non homines tantum, fcd 8c crimi- 
ntbus fcrd«i. i. per Stygiam paludem pejc- 
r.intcs , iiovcni miHihus.innorum puniri iu Tjr- 
taro, finxcrunt Veteres, Sc cur »91. Indigctcs 
qninamfaerintvocati. 99. qui minoriini gen- 
wm. iM. ttt* eorom ckflies ex Cicecone,^ni- 
iNudifinilionevcs trflmcndi. loa. iisoUm COIV 
Bon trtbuu. 1 10. corum, qui Cattfenin feleftl , 
cit Majorum Gcntiumdii appcllibantur.cuUus. 

, ic ft<j<f. dii rufticjfi:^ . ilentur, 1^6. til 
£uferedJfjtet , Ct/eflei , fiC SuictJeJies divifi. 170. 
eorum muncra. iM. flc feqif. 

Ddithum Solis ab Arabibus amiatis cullodiruin. 

hand aliter quam buraani viOini placari 
|N)tait. 128. eju.5 iimulachmm. thtd. Sacra. fM. 

in omnibus illius tiinis , cervorum cornu.i tho- 
lisfufpenfa vidcbjntur. liid. illius c\in\i%.>bid. 
parturientibus pr«tici credcbatur. liid. unde 
illaram vcflimenu ei conlccrjcj. 129. ejutfi* 
idefcriptio. ibid. Didyiiru oliin diAt* 
' fSmdU credebRar 4k ipfave* 
iflinstennilnni tn AvcMinO mon« 
te.iM. M celriKi>iinnE^.«M.- 



EL nnom ex dccem Dei nomiiiibus. t$ 
Eit tm i ^ iBjftoce ini» epod GtfPiilc». »13 
^ tjfnenttrmm cnhus. 64. non fblum proportio 

bif monic.i 8c Arithmetica , fed 8c Gcomctrica 
.. EicfDcntis olim tnbuta. 6f , 66. /if^ura; iis jt- 
tribut*. iliid. coruin conron.intia. ibid. cx Ijn- 
gulis elementis btna fecetunt i£g7ptii. 
flShm nommis Dei ienfiis maK^ile& 
Er^tm in Virginls figmmi rehta. 1 11 

Emmier . pr«ter inftramenBi moiica , fyram , lri« 
fonur.i , ludos , Grxcasctiam litter.is intu-i^ , 
ik. legcs condidtt. 104, lof. cultus ei dcl.uus , 
Sc facrificia dicaia. 105- 
rwwiiiif iiK oves pracgnantcs ma£iabantur. 152. 

camm hnam. iHd. Libamenta Sc corollc liid., 
iMptMnnet qoem in finm «dhibits inter Gentiles» 



cc, tum prinmein^ira peftilcntia. 200. Ex^ 
pi.it^cc<lisinvolnncari«.«*f^ iotet Atlttopee 



V. 



F.AbuUrum orij^o undeium inicium duxerit. 100 
Facienti tfuad in fe ell , DttU «M rfwyag^MBMW * 

Tbcoloporum axionu. * * 

Fmm poteft falli, Conftienda mmqnaai. ■ ao» 
AtMMa ande dtftam. 104 
Fcr* res humanas hon fu b ] i c i . 6x. iH nd fic apio» 

vit Plato , uc nequc Prtividentiani divinam 
cvertcrct. liid. Fatum matiiematicum. 63. Gc- 
ncthliacum. .Stoicum. (y/,^. Chriltianuin. 64 

Fnunin inter Deos Indigctcs rclatus, ac facris ho- 
noribus cclebratus. 104. ab co Fauni & Saty- 

. rioriginem daxere. i^id. .Faani, Sjlvaoi» £a> 
tjriqae eodem fere^modbeffiAi. iff 

F«t*arincer Romanos Dcus. 53 

Fehris^ Pavor , Pallorque Jji cicarque imcr Genti- 
lcs. I 

Fehrittt qnid. 200. quando cclebrarentur. i6f</. 

Fe^riuriiu nnde lic di&us. tOO 

eidu dtvinis honotibus culta. 190. qttUKi oVim 
babice. 191. ilfias cdes. iM. Manui Poaipi- 
litts primus Fidei templum facravit. 191. vi- 
Aimae illi ex crario aflignatac. />/</. per Fidem 
jurarc, Sacramentum fummum inter Romanos. 
tiid. ritusiitFideiracris fervati. iSid, dextra 



manaieidemcewieciate. itiid, aiins-elEtiei. 

ibid, t 
F«r/iVi>ii#unqaamDeaolimcatke. 194. qn« di" 

ftin£tio inter Fmbtem fc (Wr— 1 itirf. iUuiS Ara, 

aules, Sc Sacra.i^M^. 
Fmtei aliqni cur augefceme maridcccelcnnt , de* 

acfcente augcantur. 84 
Ftrtttn^i unum ex ccli nomtaibus. ^q. apud vete- 

res in veneraiione habiu. 60. ei&gies in Ncr- 
. vK ■ numifmat^. <^d. templon. «M. boMB 

& malc fimulachca. Hid. ara. «M. ean qoantt' 

feccrint duo Imperatores Romani. iSid, va<^ 

ria tempi *, & «iics. 157. cognomcnca varia. 
. f^.'.f. mulicbrisforiunx templum. lAr^. i qoi* 
- bus coIcretur.;^<i. EqueftrisFoRniw ■desoe* 

gnihcctitiirima. i^id. 
Ai>'Ml*lutonisadmiAi!)'.rx. ic2. coicbantnrnf no- 
. cercnt. nMd. earnm Siom &«rs.vM. rpeoaU. 
. trices8c«indieetficlnocnin..ii«l* ilUr n mh fc 

bita».a»i4i 

■ ■ ^ G'. , 

G^B» cnr Tocacenut Negn» MWii Seccnio» 
tes. . . f$ 

Qtmim navigantibos avillaies cied&i. f &. <ptS^ 

ui'\\ il !i f iierint. ibid. 
Geniw quui lit , Hc quomodoDiis animaiibas ac- 

cenfcatur. 146. veteres de illo infcriptiones. 
- liiid. uiucuique duo Genii apod veteres confti- 

ttiti.i^'^. varia eorum fimnlachra. 147. faninn. 

«Md. indidgcre Gcnioi qoid«|Mid veceres. fi»4l* 

%aattioMlMWto».jM; mnMlidieraefi- 



Digiiiztxi by Google 



' «MS^t mero flc fioribus. rW. Platano ccro- 
n fiBi i fMt^ tf«dunt authoree. 148* privatiin 

C*rur/itm laicoraiB quis paft amc vitam ttita» 

futurus. 2 vide /IfAih. illos «cvita 

<]uantunnvis lauc1,ibili nrquuqiam jiiv.iri. 3. 
eornm jejanij , elccmolyjue, lupplicjtioiics 

• MibUaB, bierarchia. 212, K/Sff. . 

• Cjj iittr rfiTnt rrln — i°9 
jGii^,^ Mmn* iMilW »oci9 orijta. 18 
nmtw. anferam voMm p«opniuti eit 18 
Gr»ct fub <iLverfi« nomMbtis , fed pr«cipuc A- 
. pollinis , Solcm coluere. 2?. fiws Heroas in 

Dcos rctulerunt. 109. eorum noiwuUi rcccn- 

fentur. 112, 1 13. 
■Ctmi*mmm\VKa%. \ \(). dH« untum intcr Laccd.T- 
. itonas. fedintcr Athewenfestrcs. «i.-i. eariim 
ijtomiiia tkt/L Xc i?7^ qnawni addic itomorus. 

l)7.canuntemplttrom media.{iliKn* iM« cir 



iMutaras primiis ercxiffe ferttlr. in 



H. 



H,ytmmomJ templura. 28 efTij?jei. tS"d 
HMNMKNSvrounus'. »51. dcfcriptiones. 
JliajWiammHmii 216. unde oomen illi)> ioditum 

i/«e«M amiqaitas in trnriis culta. 38.«ja«iAJi»* 
- n6rem coena in triviis pofira , quam moit ti^ti- 
; percnt paupcrcs. ibjd. & 39. illius Sacra^O 

ritu fierent. 39 fui: triplici Ijcic. li^id. 
Hedera Haccho faci3. lA'^ 
Heieti* & ejus marito divini honores tributi. l iZ 
.Mnra&rille cdeberrimus , qaltynmaos abianc 
. fobegis. 103. eiiM. pictaa. «M, Decimc ilh olim 

dicatc. iM. illfiis cognoimxia. i*al« tcmpla , «- 

des Sc fimuLichra illi paflim ercaa. Hid. nullnm 

intcr Heroas praEclarius Kumen. i^ti. Thcbanus 

inter Ueos rcl.iui'; 113. i!i i-'iaS JiQPQtem fc- 
. ftum<& certamini initituia. 1^^. 
•iBinMiCaltus, five propriittt fivefjrmbolictts» 9j|. 
«. <e »1. litns in illo renmi. loi. HcRies opd. ^ . 

mede patnafiUifivehvnianogBnetemeriif in * Nainen ftanh. 

Dcos relati.109 eorum cultus inter Grxcos. 109 vide tiii 

htfpfrtu , ieu Itclla matutina Sc vefpcrtiiu , potk 

Soleni & Lunam przcipueCltlta. ^I.AwW. 

cisPhofphorus dicia./^/^ •»«' • 

. m Uliwfei olim extitit apud Gcmiles. ' , 9I4 
• llwisiiiiiin JUi&la Cycladiim cuhus. 113 
1 Bmdnet.pmdMH^Jk haaBaao geoere , velBatria 

fuamerittjin cselos excommwu votoreldti. 

i.illisobeximiam vtmitem cnltus exbtbitus. 

12. Mpa Mlcem Oeabat "vaina commenda- 

tUS. ■ . j)j 

Herii AdoHU; 19 
' mHKUUam «adloak bon in aquca , fed oicolk qua 



ad cufto- 

dum dc>inorum cUvcs cxcogitavit. iM. ejus 
Simtdacinm.»A<rf.libamina. iinJ Parer cogno* 
iiiiiaatas.«f«if. anni initium abiUo noQUMtur, 
•tMl.Iamisbifi-onsin amtiBus* cttr ^aadci- 
froiKcm alii effingant. iiid. nbminis eijmoiu ' 
tiid. naripiorum , pontium , 8c coroiurum io« 
\-cr.trr. ibui. aii Noc ? liid. paccm ffc bellum in 
inanibus habcre crcdebatur. 15:4. ritut ape«- 
riewiarum & claudcndarum valvarum in lanl 
. templo, uAde r cj.as cognomioa. iM.xxmi' 
, pfa » <c iidflA'^*^ SaMllamccenmlinL 
. arces ilK ficvac». Md, 
IdM^trtt crimen ot coMittiitamr. 2^8. ejoi de> 

linitio. ii/f^. . , 

lrhtv*h, vidc 

A<yi(xrwii* apud Gcntilcs extitit. 21; 
.i((M>inileorum numerani r«!.jtus. 10. Deusapud 
#. ladcoa ignts coQfumens appejlatus.- <A«<^. «ie- 
meatuem fnb IsMna fupra aiirem ftacait Ocel^ 
lusLocamiSk qtiis iUfdsfirlocat-fiixtBre* 
. oentiorc<;. 68. corruptioni minime obnoxium 
ftatiiit Hip^iocrates. i^td. quim At fcecundus. 
liid. frt: iitifex riimmiis. ibid. Sc 69. igncm 
priiicipiam univerfi ftatuit Parmenides. 69. 
ilInm'Perfc pr«tulcTunt- omnibus£lemeiitis. 
fMLigDia-cakntioterGentiks. HnL. Nimrod 
psimaailijnscalcor. «trV/« I Perfis.cwlios-.^MdL 
. prrferri fotaiat rc«ihus ?Crfjrttmk70..iyiKm 
percniicm feri ib.int Perf.irum SlCCrdotet<t't<<f. 
Cti.Krniur.i colitiir in al^^uihus Perfiat locis. 
iM. im Mrnto fub noinine Vulcani oiun cole- 
batar.MHR Pythagorasi quantum igni tribue- 
rint.7V «lUum Sacrificium fioe igne. 7?. ignis 
perennis cuftodia qnibufdam viduisin Gr«cia 
tradcbatur. tb'd. in .balia , virgimbus. ibid» • 
Veftarum ij^nis cxtinftus catamttatem publi« 
com portenJ.ei-iar. 74 
Imper/ittfej luter Ueos relati. I. rccenlcntur. 107. 
nde ^Apotlieefi. , 

f etiamis.^ aliu^ rupremuip prstec .Soiem 



ao 



' dam' Addbatla oonfiftit. 



HyetctHtbus L^icotmm bcrtia iqfcT J>ivoaral«tot. 
IlZ.cjusSacra.flv/ 

' " 112 



/r// iunonis mincia. 124 
(/f/ Lan« nomcn ^gyptiis. ^5. hujus ftntua cor- 
nma. tiid. cnjus r«i fymbolum. ii-id. calcea- 
menta cx palinarum foliis. it/id. \\ctw\x. tbtd. 
' iiuic-Aiita&Ctatas. >^'</. Sacra eju^ Baccbicis 
non abAnilia.<*{W> Syrix Dea , apnd Cidiore» 
fesetiam calta.f^i<. iniUitts hoaaKm bin« 
quotannis celebrabamtir imndinc itid. ejus 
vari.T (i;j;nific.ntioncs. 77. ffi' rcrra: notriCn 
Aeyptiis fuu. 93. cjus Sacctdotcs caput ra« 
dcbant. 9y 
//E-iKArjad Occidcmem convef!fi>Deam>coluere.2X 
79 sfeMWMxmciaiM» ialMai< 97. cjus-ftattt» detoi> 



bitur.:4a4^ilUas nnmen fub diverfisaamiaU»as 
cuitum. w»i/. huic pavo faccr. ihd: Sofpim ctir" 
diila. llf. multa illius cognomina. liid. Sc 
126. tcraplura in Avemino. itid. nliud ciu$ 
templum inCapitolio. it>id. C iprorina curolim 
VOClta iUd. Sofpita: fimulacbrum. I2(. huic 
CMAlai. I*cti£care folebaOb .aiild.. Ludna. 

G g a «M. 



Digilized by Google 



I ' «r tf 

i!>iH. Moneta. if"d. I jg.i. ii>id. Sororia, lulia 5c 
MartMtis appelUia. ikid. ar« , tempU tc xAi- 
Cnlcfilbhis nominibus ei dicitx. '^'</. pro- 

• BobB SacrificM obculcrnac oUm iixNifi 4c 
f|ion(«. is^ Tidinc. 4n<. Sacn. iM. pelli« 
cihu<; infcfhn. iz<S. lunonis Laciiiic ara , uhi 
perfljiuil>ub vencis cinercs crani immobilcs. 

Imfut apud Romanos i matroais cafUilimi cui- 
Ms. 119. mulfi oUm loves. thi. CKtenfis om- 

• aium Doc&liiMS. iUi, recenfeoMr loves alii. 
tM.9c isoi IST»T1>« 121. Teretrii templiim , 

primumomnium Romx f.icratum. \io. Statori 
templum qua occjfionc a Kotnulo conftruc^om 
$iid. lovis Fluii tcniplurn. ih-d. o'i S.icrum 
huicnonritc Ij^him , Tulius Hottilius tulmine 
i<tus. ihd. Capitolinus prae ccieris prccipui 
calms. ihid. ejiis templum in mome Capicoii- 
ao t quaier reftanratam. i^W. & 121. Latialis 
tdn^am. «M. Tonantis aedea in Capitolio. 

■ Tn« 'Vhoris eclam cdes.qus P»tnhnn ^ 
nium ttilircr Dcortim , .ippclIJtur,conlccr.-)t4. 
•W. Conlci v.itou tiicclliim: Curtodi ingcns 

)• templum cxtruxu DumuiiiMis in Cjpitoiio. 
iM. Arbitraiori) tcmplum. iix. 1. Propugoa* 
lorisadcs in Paiatio. \iBtwm mtm tUi 
Bblam.«*t4. Illiiw Sj^usintMnore ap«l ve. 

• imt.4<. ennism . primQs aique poftremtts. 

• 47. prsclara ilHus dcrcriptio cx Scneca. ibid. 
fitaneta falutaris Jd omnu. ibid. illius ctEcj- 
ci.i. ibid. lovis nomen etum .Soli compcrit 31 

■ litrtmtnttrum riius apad Gontilcs. 91. pcrjurit 

poctia. ii>id. Iiipitet Horciiis ^aramcaMnm 
' ptiBfes, ^04 effingCMur iigttra. «M. 



^byinihi olim Quatuor. 2, L.ibvrintho erro- 
_rfram qualiter femetipros Tubduxerint per 
fpicaciorc: taltcm Gcntiles. 2 
tjm4i coloralTc, & lanificii ufam awaftraflc fcr> 



, ... Minerva. 
lara», fUi finniliaies dc domeftici. .149. ubi fieret 
eornn caltns. Hnd. eorum manas. tbid. cfH^ies 
Hid. Ludi Liribus inftituti fc cur > iM. illo- 
tum atdes. ibid. cur canina pellc olim vcftiti. 
iM. Sacra iis pera^. ilnd. riru^. ibtd. Sc i;o 
Lsvia Apoliini tacta. i}8- f oetacum & Triuqii. 

phancnm infigne. iM, . • . 
iMHtfwMxiifoete. 149 
li^fVitfatI>ea uxer Roitunos culta. 193. cjus 
lemplum. iHd, Atrium. ii>iH. aliud templum 
cum aereis colomnis Sc ftatuis pulchcrrimis. 

liiid. 

Zt^ri Sacri OeniilsNm.i ■ * ai6 
tMitr^i Ik navigatjMieai Pbanicctlnvcnere. 22 

tMtinA pirtubas pra»ficich itur. 5(5 
Ltm» divinihonorcs irihuti. ejus c.Ticacia in 
ha»c intcriorj. i,z. noii minus terram , quam 
li^ianctani habitam fuiilie apuddo<^iIimos Phi' 
MibpbM. «Mi oir fobn c|«i fcyckfiaec» 



1 iL 

>A;rf. quantum in mirc ?c humida omniaponic 
hoc lidus. ikid. quid in ipruro cerebrum. th$d, 
Baaltis, iivc Kegina czli dida.riiNl. lovis filic. 
Hid. Vrania, five csileftis vocatc. iHd. Ccletb 
Dec nomen prsferc in veteri nnmmo lulic 
Symiamirae. tW. Afljrii , fub nominc Vener/j 
carlcftis eam vcncrati. Atd. i. Phoenicibus * 
Grxcis culu. 3?. Aftartc iiomen Lunc imer 
Aliyrios. ilrid. illius fimaUchrum muliebie 
fiiit. ikid inter Afros culta. 36. A Grccis. HtL 
k Romanis fnb nomiQe Dianc. iM variis no> 
nMbMcppellcnir,CcTCs,Iaiio, Piolerpina. 
)7.HCCCte. tf. etiam Trivia ,iid. geoc- 

rationis reema. ii>id. olim Apis diclj.i^^i. 

LMnatici, cur fic ciicli. 

tW/ Megalcnles mcnfe Aprili olim celebrati.«7 
Ludi annui in honorem Caftoris ACPkiUaciC 
dicati. alii Laribus inftitoti. ija^ 

iMi Manlctcs. 

iJlrMitiin Quem in finem- adbibte imer Gcnti- 
les. iQf, oc^f. poblicsFrhis /«ftrjno 200. 
evercitiis Romanus in aciem difpoCtas, dt ipfi 
militari.i fii;na iuftrahantiir. thid. ritus. liftd. 
de miro luftrandi cxercitus ritu mtct M iccdo- 
nes. iktd. Luftratio exercitus poft fteiltua. 
ibid. a^ri Sc fruges lalkrabainar. mi 
Lnfinei dies infantium ^MMIB cppdl|UaKac« 109 
t^Nfjt templum a SpaiccMS jkct—ii 1 it 

' : 111 



Mw<i;M Macris SaocnloKC qriumfnerint.pf. 
quid in ejns ficijs pfMgeccat. 96 iliiii* 
imago.9?,94,9f. 
idMrti jongitudo oC latitiu^o par am fappar eft 
Tclluris. 80. lllias ralfedinis caufae. liid. de 
reciproco ejus motu variae opiniones 81 ,82. 
quia de aliis exlcgibas Maris mocibns cenfen- 
ocin.Sl^ dnples uins rootus veteribus incogtd. 
tus , ntras A Septcntriooe in Auftrum , altec cb 
Oriente in Occidemem. 8x. in cnltumiUiiif 
deftend^re Genales.quod nallibi viiantnr mc- 
jora natnrc miracaIa.(i/</. ejus incolc fiia mo- 
lc rcliqua longe faperant animaitftai 82,89. 
muJicbru maris nomina. 8^ 
J/4r/, itnuro ex Solis no.nin:lvjs. .Syivanus. 
Hid. Maniaies Lapi. ibid. rjus ftclia 111 rcligio» 
ium cuitum adfcita. 4C. varia iUius nomina 
' cpud GcBCos ic Babyloiuos. iM. ocacolwn. 
iiid. vidiinas illi maftabam ex bonimbiu 
bello capds. t*/itf. i Scythis pra^cipu^ cultus. 
46. illius ftatuam vinculis implcxam apud lc 
rctincbant Lacedajmoiiii. itid. cidcm cquum 
faciilicabant olim. iM. Lupus & canishuic 
facri. iiid..at & Vultur,{lcPictts,& galUis. ihd. 
riMs. aM. Simulccbann. defcripciow 
lUd. templam in Campo Martio. •M.Onca- 
lum. litd. acdcs in Circo Flaminio. iHd. Taixl- 
mum Marti ^Yian tcmplum ab Augufto extrn» 
aum. liid. altu i B:fu!,ott. iM, ccmplam llanic 
Crudtvi, CXUA Vrbem. iiid, , 
HnMkiSeik MCftclc&Scc(aiqn«|UBfaerint. 



Digitized by Googl 



97 Lndi MMilenfts. Hid. 
Mmmm ftatu loqoclMtiir ndkr Sokd «ttada. 

Jiimu. ^bvt cx caufln ilbin conrecnrin(TeMres. 

. t96- lllius «des in Capito'io. 

iitKuriiRcUi divinis honoribus culta. f.a Ma- 
rone Cylienius ignis di^. )o. ^uanta hujus 
Planetc virtns. 31. Mercnriam impenfe co- 
luit lalianus Iroperator. iMf* amun eninMmni 
poft banc vitam geirtfle credebatar. iUd, Por- 
phvrio in magna vcnerjtionc fuit. ^^. Mcrcu- 
riiis rum rationis,tum orjtioni». cihibitorditi- 
ti:t /i /i.Hermcs nuiicupaiur.r*/</. capite caniiio 
ct&n£ebatar , Sc cur. ibid. Mertholis, & Mar- 
genah dHXas.titd. inter JEgyptiosThoit vel 
Tbent. iM, 4 GeUai olim cnltns. iUd. cjns 
flella masira* Ttrmif . itid, mer c iHu i a m in* 

. venit , & vii$ prxfuit . 44. qno ritu colCretur. 
lifW. Lapides mittere ad cjus ftatuam non fuii 
inutilc. liid. Thcutates & Irmcnlal a Gcrmanis 
appellatus. ibid. Li(eras,Mu(icen, Pala:(tram Sc 
-wetenetriam invenifle dicitur. 129. &eloquen- 
riam docuiflc ikuL ab ano^ais Gcrmanis 

* prsBCipua veneratione cnlnts. tiid. qnibufnam 
lUi hoftiis itcarenc. iM. comaMmis 0ens •ppel» 
iabscnr. f Aul. viis prsKilb cittlebarar. iM. in 
compitis civitatum erigebantur ejus (latuz. 
Hid. illius delubrum apud iEtbiopas. tiid. m- 
des , ara, &: templam Rom«. lAnl, flR 130 

Mi^udti iitter Cbcr lonitas cuitUS. 1 1 ) 

Mimnw aitinffl Dea. 130. ilU Mercnno ara 

• cooaimmts erigcbotar A commnnie ftmne ^id* 
templa 8c Oracnlnm. ttid. eltter >ppe1- 
lata. iiid. fimubchrnm illius fuit PaUadium, 
liid. Mincrvam CuiltJrm Cicero privarim coluit. 
iHd. in ejus S.icrificiis adhibcbantur mumla: 
Tiftim*. t^id. niimifmatis illius figura Sc inlcri- 
ptio. Md. Medufa; caput inejus clypeo cnjas 

* lei^fnibdlnro. Hid. PsiidentiaE fic licllt DvtJitd, 
IHitrt in bonorem ignem perpecmBi fti i a lbi a w 
Ferile. 36* xiua in itUna Saccis ierfttns. itid. 

«C 27 

^nrax gemmn Soli dicaM. sy. in Feilide' gipn- 

tur. ibid. 

jdo/tc Sacraquoritn peragerennf. if. Aqnibni^ 
■dam Priapus habebetnr. tUd* 

JUm mnqoam pladdns fanmis olim efl ii^ c bn. 
tnr. 61 

MmMrum manes apud Kotnanos expiati. 201 

M-ndum colendum cenfuit Antiquitas. \x. fummi 
Numinis imago. 20. fuifle genitumi^ iiuer anti- 
qiiosquinam crediderint. 1^9^ ctiorEpicureo- 
riim de fonuito Muodi ortu. 160 
- J#i||fiMomiihMiiiiUteris •iRtionimawiqaiffima. 

]26 

M^n* «on caetefte , fod mtmale Namen. 33. 

ejus remplum & Sacra. ibid. 
' Myrtum Vencri confccrarnnt Vetcres. i^^.jllius 
ftuticis vires.icl .irnorem conctliandum. ibid. 
iHyxu. ramulos buftis ulim impoiuifli: GraKos. 



N. 



N 



\AiM§ftk an longinquas 



» B Z. 

invema. » 

'Hfj^ unum ex Solis nominibqs. 3) 
NmflitMti templuin apud Corimhios dicatum. 61 

Parcarum matcr. ihid. 
Nrmf/ii A Romanis cult.i. \ }2. iliius tcmplum. 133 
AVp^fa/f»» divini Honorcs tributi. II3 
Heptune libamcnta olim fada. 88- internum ma- 
re figt ificat. ibid. Ncptunus Li^j/«r diAoS* . 
Aid, Neptnnalia^pnd Romanos. «M. tocna 
Tcbruani menfis Neprano ftcer.ilKd. felilU 
dicatum jhid. primus artcm eqliitandi docuic* 
ibsd. mir.ihilc cjus tcmplum. ibid. effigies. ibtd. 
Ludi Circenres Ncptuno (acri. ibid. ejiis tridcns 
& concha. ibid. mari prflsefle i veteribus cre- 
debatur. i^^ . Rtducu liffnm mcncio in nnail^ 
matibus annqais. tbid, 
l^iM Muiervc facra. 130 
Nymph» vocabulum Deabos . aiqnanm dnicium 
praefidtbus competit. flt^ 

O. 

OftMiiu mare extermun fignificat»Neptnnas 
intenmok gg. riKns colendi Oceamont 

thid, 

Otubu 8tli. gemma qnffdmn Solis semula. 24 
oiea 8c quercvs lovi lacnk is) ejas invcntrix 

Minerva. 130 
Opt fcropha divinitatis Tcrtiilliano di£ti. 116. 

Deorum matcr & Bcrccynthia. iig. claiis ~ 

huic in manu indebatur. iM, yfTfffiTT ilU viAK 

aa.iikd. citltnSf iMd. 
OMcMbrM* qvamam olim fnerit ratlo apnd Gcntt-. 

lcs. 8 
ab Orientt omnis fere Rcligio & fuperftitio ma- 

luvit. 8 
OfrilU quid apud vctercs > 2o2. cur hxc pinu fuA 

pcnfa. ibid. 

. t^t plures Gcntilium Dcos fignificat. ll^ri* 
IWBS impCMvit '/E^yptiis, alA LingHa Ag}^ ■ 
-piiaoa quid figitiiicet. Md, 

?. 

PAcit templum infionc. 189. ara. ibid. effigief. 
<^«i<. Ariftophanes Vencrem Sc Gratiascomi* 
ieseicrihmc.«ftM. 
V*gMm qnofiiam melioris notc » Salutis ctenMB 
compotcs , nonnnlli ex antiquforibas Eceleiia 
Patnbus pcrhibent. 3. Vide (jcntiki. 
?aIii. Dca ruttica. isr6. Palilia i quibus & quo ri- 

tu pcra^erentur. ibtd. 
Pa/ma Soli five Apoliini facra fuic arbor* * 1 28 
Pdii Faunorum 8c Satyrorum pater. ijf . ejus de> 
fcriptio. fM.atrotruuncaftosdims. «Mi. 9c 
1^6. Panici terrbres. ibtd inter iEgyptios cnl» 
tus. 1^6. quo ritu. ihij ejus oratula. ibJd. vi- 
fionumSCvocum infolitarutn author credeba- 
tur. ibid. multa ^us cogaomania.«Wdi nonan 
interprecationes. /M. 
P«wArMBacchofacra. . 749 

f «m, nece Atacis fiiise. 6u caian Mntna* «Im^ 
calBMiliML 

6g 3 ^ 



Digitized by Google 



y 



B 



9 



ftutici in pnppil>iis navium conftiruti , 5c- 

Dcot hat^iti. 12. quomodo fculpti.M«k. 
JWcii/'* <]uanrum in ip(am menteai poffinr. 197. 

alia faoabilM, ilu infjnahilij. at^ 
ft< i iW» »,BlktedifM. 148- appcllantnr qtu^ium vel 
' fmtmutmt. iM. illoriim templam. /W. a?ia 
Mrvm nomma & epithm. t$-d. credetuntur 
prflcltdes ciifti>icrquc f.iiTiili« , Sc holpitum. 
iM. eorutn fi nulachra .fM ubi Oc qaando co" 
lerentur. ihd qiuMliAplMailMlKV. dtd. U- 
• cra its pcraAa. 149 
•tiiff* Solem «iwni Dconi cfie credant. doo 
' fciacipk Aitnchaiit,«iinn boni , «Itcfanr bu- 

■ W. iti*. CTrcorpora wii are w ia r cii t . 69 
tkHtfopht fuh fahularain ilivolscris fUMI OCCniii- 

tcrunt olim f.ipienTiam. 
fhmmcfi quotannii fuos (acrificabant ftlios S-itur- 
no. 15^. litteras 5c navigaiionem invenerc. it 
•Kt* an Raccho dicjta. 

ftnstm diviiio. 188. caempla. Hid. mdeu ikd*xeta' 
plain alfnd in carcere f»»fitum. 9c cvr ? iUd. 

Fifefi, <]^Matn.im .ipud vcti.Tcs n imi-M fr.vificiren;. 
9. olim cnlri i GcniiUtnis ihid ic ^i. dii .Svri 
Carvociti. 51. Syri cur pifcej clcttircriin efm- 
tc. ilnd.Sc 53. curiint tnajores ^uam.c«terj 
animantia. 8) 

fiamt PantfKmta. T«lS 

Himth dirinus bono* tribotas. 6. 9. iliis 
intellipentias nnefecere PhiloQ>phi. 

PtttMnntm Cenio facraum tradum Antliorc». 

/^^/Deomm. 

flutn Infcns prajclTc crctlcbatnr. 150. divitiarum 
• ' Deus olim habitus. tbid .-i Latinit Dis vocatns. 

ikii. ejtts (imulachrum & eiHgics. iji.cur ^«w 

«MUM d^as. ibtd. ali* ejoa Maim. x. ejas 

lacellam & cdes. tbii. 
•Mhm. Su^fidmn '«naltt , vcl hacin Tita,vcl poft 

h.inc \ ir.im i.!.>ri, ft.ur.et-i.int Gcntilcs. 2o^. loca 
-' iiii (ieftiiuta .-/<f<lw'»«», Jrj«, Pkk^Hm,Sf,c. 207. 

dc pocnj aiolotamminwfki (Qcmiliantopi* 

nioncs. .. joo 

fmnitemia fivc dolor ob peccara , ctiam Gentilw 

bat malornm rcmedten» tc ubuk pcdi naa> 

fira|!tam. 197« bominibaa crifis. «M. 
Fairrii hant minas bAleni qorim lcoio ooronati in- 

ccdchant. 140 
Tonufuur/i muncr.i nj^iul Gi-"ntilos. ii^ 
^vrTMViiM portuhn^ prarhcicbatur. 146. duae illius 

■ cdCK Rom*' thid. 

PrawMM» bonis , tc fauyliciammaJia,velb«: in 
vita,vclpoft banc •niami.tn ftHaebaac 'Gca- 

tilcs. 2c^ , & frqtj. iindc id colligtrmt ibid. 

Praemii fic Pcenx Joca , fnxta vcternm fcntcn- 

cias. 2 T7 

^friimfti Smm Maliquc cuitos qaam laniis focrit. 

.... ,y 

^wj B ip w a LnoMo fignificat. - • ■ * . ' 38 
Pw i Mw »i t ,<acri6cii gcmisabepaitaaacipiewfc 71 
ffimhpfifkitmmm itnpoftanB dtca cnlttim ftel- 
larum. 7. qna rationc Dei verbam iibi fignifi> 
catum dicercnt. 8 
Fuditmia. m. Deaa. Komants culu. 189. Dea baic 
daobiu iMimoibaa j PairMs « 9c Hdum aoiah» 



nir. 190. «tlcs iitriufqoe. il^id. 
PmrfatitiiiaM ufus in Bjccni facris. 2oi. animat hac 
in vita haud re£lius purr^ari cjtum per Pbilolb* 
phiam doccc Piaco. io8> onpiez fcnn* inMr 
Gemiics. los 



l^'^ ti/frn4rji(i»i pcr numcrnir tangu3m fandidi* 
moro jaratiant Pjttngocsi. cjoflcm 
«aaAri ptaKcuemia. iM. 
Jtgi^tmt Idmc Macri dic o iwi 98 
j|$«r/ «dem babdic Romc 189. ad qoos fpcdct 

caltns quicTi$. ihid. 
^ir,>tuj qiii> > 106. an Romuiua. «M. iili tem- 

plum Sc aram confisGEnricTaiimu I06 
Jtgirita unde vocati. lod 



RESff» Gemnkm i. Patrftms Ecclefiae damna- 
ta-i. COK omnis fuperltitiofa -. qaibns pra:- 
cipne ex locis manavrt. 2. ejus orrgo. 4.^. cju- 
fas Sc primordia : 168. Authoris conjcftura. 
itid. flc feif. faniores iilias partcs. 184, 8c fe^. 
prinu c^as principia nndc fiimpferint Genciws. 
l8tk qumqne bnjnfniodi principia receidimmr. 
tbid. Religionis Gentilium quatuor arttcult 
fcmper iletcrc, 1 efe Denm fummiait : 2 dt- 
bere : ^ VittHtem effe frteipuam cuttus di vtm partfm: 
4 refipifitndwm efi m peccMii : fcd & hic ultimus: 
tUri fraimum & paium tum m hjc vtt* . tiim ptft 
kamwUm,iio,Scfe^. cjits cenfara,& occafio. 

ai« 

Mkidt nnam czTerm nominibiu. 9), raas in ejas 
cttlta ferrati. iUi. corona tumta iUins capiti 

imponehatur. /Af</. cjus pro locomm vjrietatc 
vari.i fuerc nomma. 9.-^. lUica tiifariara Confi- 
iforata , ncmpc pnHic uxor Aii.imi , aui 'S'i.Kh\, 
aut ut xxtcrum Phrygum rejpuia. 93, 94. Mater 
Phryqia apud Romanos AiGtA. 94. CybelC, i 
Cvbcla mome. ihd. iatcipiiS^ A £ercc|vtli0 
Pnrygic monte. i^. 

Jtrtuj incongrui d SacerdotibnieaCOgfttCi ^uem 
in fcopum dirigcrentur. ' i8? 

Kfmam fnb divcrfis nominibus Solcm colucrc. 28 

lUmuliti Rc]i|;ionis rcforniauonem iiiis tcnipori- 
bus inftiniit. 109 

it^oUm ¥cocci eaafeccata. 1 }s 

S. 

S.Ai>aath, unum cx Bei nomiiiibus. 17 
in ^tfArtv/ ficris coluhcr aurcus in fimim con- 
lcciatssolabmictebaur. t^. is crat ^(;vptiO' 
rum Numen. thid. &omanis bc Grccis pere- 
giriiinin. ikiiU 
SAcerdtei Gcntilinm, fuperftitiones Idololacrtain« 
que invexere. i. ride SAcrAJ^iuan obfoenafae- 
rint iilorum itucnt.]. 29 Saccrdotcs Rticae Hc 
DetK Hierapolitanx caftrabantar. 9). cuiulnam 



Digitized by Google 



E 



X. 



8C Thcolopta. iUd. & /f^. 

rf-f.!, ritufque Gentilium , SjcerLlonim prorriis 
invenr.i. 2 tC 10. iiidc Fel—e. i.*r<-,ninit. Mjgna: 
Matris. 96,97>98. Adoni.ns, \ 1 1c . ^iji^/. 

Sa(^tfi%.i4t Sobiu Coq) melle (Krrjgcbantur.jS im- 
mania Gcniiiiiin Str^iti» quem in {cofiim 
dirwefciKBr. 183,184, zov 

SMtnmfit» qu«um fnerit. 3 ) 

^ SaIui Dej rcli^iofiirime d vetcribus culta. 193. 
templum & aetics.>i/</.Porta .jWi<r<ir»/./^»iV.SaIu- 
tis augurium apud Romanos celcbr.icum. ibi i. 
StUtuem pfuliSAttriMii 4Mr«r4n;* ibid.qoomodo 

Summu k Plifsiiidbiu //hiit lUaiM. 14. poft dbi- 
nim inalhvm fni nomlnis c o nfecrtqs. iM. 

ly. inter p!anCT.is omnium maxtme fublimis.^S. 
etli viJcaiur tjrdior , eft tamcn velociflimus. 
tbid Saturno rcgnancc, aurcum rscculinn yigu- 
ifle dicitur. tbid, contempUtionis author exiui- 
matar iPldtonicil. «M. prcefle meUndiolicis 
& atra bile oafiepcu credcbatnc. tktd. in 
anno, prcfeAo* eiitaiMiei» iM. in heixlomade , 
dtei (^ptimx. iML fidu Mrum fcliz & ido. 
neum rebus agendis. 'Aii. 1)eoram Genrif ium 
amiquiffimus. 116. cur fakcm manu pcftarc 
fin^cbatur. tbii. fabula Saturni filios luos vo- 
ramis. tbid hunc Tctcrcs impenfc coluerunt. 
117. tcmplaei dicata. /^/'«^ «de>, in. qtU om- 
niom cinum Romanornm iKMUiiM •dlernbMK 
tpr. tfid iUio» iacni quanti v en ei n iai i e pen^ 
<ta. Hii. ejna ftaVoc TincnU infcAa. «fcid. 
SatyTcum dcfcriprio. funt vcIociffiioJbftdft* 

I.cciliin.i, i5c chrictati dctiiti.iA/i. 
Schtidd*!, .ipuil Hebraros Dci nomcn. 19 
Sedsntjrti olim fapientitrimi babcbantur. 48 
S*mew quiium vocarentur. 1 14. nofluniseifinoo» 

i»Mf. a Semideis dittijiaL iM. 
S*rp»itt in Sabazti ftcrif in fimnn iniria^ diMit* 

cebatur. i-. cnjufnam rei fvmholum ibid. 
SttmnlAchra Dcorum iu lcclicis geUari lolita. 21 
SirenA-:.m culcus, teiiipla , Ac «Itazi». 89. «amm 

nomina. ibtd, 
Stri*^ feu cani cidcftt -calnis tcddkos i Gemilt> 
• bna.' 9 
^ J«&citlrai,andqailfinnuarnniteHbns. to Sol 
■ prteclaridlnna (Muni Numinis iir.if^o. jAm'. pct 
- Adoni.-lem intelledhis. 19. Dci nnmller aiclus 
.il'> Inca Pcriiano. 20. cujus figurefic jff.it. cnif^ 
licm cjuantiMS. /W. vt locitas. 21. fu!gor. i!"d. 
cx iliius motu Vcr, £itjs,Autumnus & Hiems 
fcqaomar.«^f<^.caufa ortus Bc interitus omniiim 
ammalium. tiid. ab ^syptiis rocabarar Ofitis. 
iM. Orttsabiifdemiudiis. »Aitf.AC2{:.ritusin 
illias cultn fervanis Heliopoli. Htd. ritus anri- 
<J!ii cr.lnn Solis. /i.i, Solcin oricntcm cplucrc 
<^;:n::lcs. i[':d. rultus luh iioin:nc B.ul .ipuil 



.\f!\ riis Bcl Jic^ns. /i;.;'. 



luciaea ciiltun') jbolevi 
Annnoniti^ fub nominc 



in 

loliis. Z^. cititus ab 
Moloc. li/ij. in Syri.i 



Apentea/ub noiniffdl^^^abali. 24. in Syria 
Wftiyrem. Oid. l^fjrih A'hf\ «fldij». »*«t in 

Ar.ibia thus illi qilftp\^ic ii^til-^ri ^olitfini. if. 



S«bzi mjrribam flC 




Solis convexere. i^fi. Priapum futfTe teftatur 
Orphcus. ibid. ji Pcrfis pio L\o h.tbiriis. 
it/i/.qui equum albiim ilij facnhcabant. 27. ho- 
mincs cidcra in facrificium oblati. «W. jic 28 
ab i^thiopibus cuItus.27.inCyrenaica cti4m«fc 
Marnurica rcgione /^/i. Sc 28.Ljbicas lupiter, 
8c Hammon Dcus, Sol ocddcas di^us. 28. So* 
Its menfa apud ^thiopes. MtL Vaeni Ik Cirtha- 
f^inienfcs lolem colucrc. ibid. Gr^ci cti.im fub 
nominc Apollinis. c ■ < Phoebus &c Apollocjus 
m>!ninj. ibid. :y. il'i tcmplum iii Paljtino 
monte pofuit Hdiogabalus. ibid. Soiis fpien> 
dor esius tempore luftiniani. ^ 7. leptendecim 
didwf obceoeocanim- nfen fattbuDiacDnns. 

Stlititdt. Tolgatum didom f AiaMaaaunaMtM . & 

in fofitkdine tfipfum reverert, 206 
Sonr.:.! quo ritu cxpiarentur. loi 
SielJx jirimac maenitudinis, Ipkndoris Sc virtutts, 
& brratic«,iino8cisiamDeomra nancfwn 
adfcitat. « , ^ 
Spu apnd Rom. nt Dea cokbatur. 191. Spe nv 
monalicacis dudos Heroas , femctipfos morti 
«ibcnKfle , 8r cselam confequatos tuiirc. Hid. 
Spci objccttirn iiucr Geiicilcs. 192. cjus xdcs. 
ibid. ccmpium. liitd. cfiigics in vctcribus num* 
mis. ibid. » 
SttlLmm ex immortali natura , in Det ibmminaa 
citiam devcnerant prifci GentilesJ^ Siden 
- panaa Xotis i ufai» nb iiidem. 40. memcs 
pnriffimfl Tocantur i Pliilonr. iHd. eas vivcre 
' imitwii fljmi authorcs Chriftiani ccnfent. ibid. 
etHmiiitia vocjbjncur ab Hebrxis. 49. funt lex 
5«: Prophcta; V)ci. iLid. agunt in hxc infcriora. 

Jo. quid olim culcum carum Gentiiibas per> 
ttaferit. tbid. illarum fubliraitas iifidecofljicia* 
tor, Hid, MaRnicudo. tiut. Mamenis. ibid. mo' 
tns difenrfb|qae mtraildns. iUtL ccl,eritas. 51. 
vires , & cfhcacia. ibid. carum cultus apudPe- 
riianos. 53. ttella nova tempore Ptolomaef 
EmctSB apparaic f6.. ali« cciam «mB. ilrid. 

Suitd* Dianac nomen fivc atcribatnm. 37 
Sntmlt Bcnoch cempiam, Mylictu diAom , ubt 
• Vtrgines faos operiebaacnramatores. 33 
SmntMm, nodlis Deus. ] ^ i 

Swmmi. Optttm , J\iAxiftN^itt attributiuii , uni vcro 

Dco propriiim. 2 
Suprrliititnis crimcn ut committatur. 228. cjus dc- 

Hnitio. tbid. 

Snpptteeuiuitt pubiicx olim fad« apod Gcntiies. 

Sa* propria Cereris ▼iAima, 8c cur } * f 1| 
Sjdtra csclo infixa pro diis culta. 9 

SylvMi , Sylvarum dii. • 

iijdtrum cuicus a nautis Piiceo^um in- mgioncs 
diffitas invefttts. xa 



^.y4rejuiniuj Pfifcns Sabinis dcviili» omni.i co. 
rum arma in Vnlcani boooicm combuliit. 71 



Digitized by Googlc 



I N 1 

Tmtmu «8e carcer, in Gorgii Tlatoms narrarar. 

208 

Tr^ri ctiltus d prifciscxhihttus. 10 illi primum 
in clomcrwis locum dcdcre nonnulliPhiloropbi. 
ibtd. Tellns dcorum antiquilTimj. tktd. antiqua 
mater diccbatur. tbtd. caclo nuptj. ibid. Oelnm 
Ac TeUot Dii NapdAlcs 4 Grccis Ac lUMMnts 
vocabanrar. fMf.Telliiri T Ci ie M t l o nc m ezhi- 
bcndam mnltis rjtionibu» fiia;)ehint. ikid 
fub nomine Rhcr & Cybclcs .1 vpibus cul- 
ta. <;^, Op5 cur %-occtLir. 94 ciir Vi.it.i. lOid. 
varia nomiiu. ihid. ejus cdcs in arc^ Sp.Ciirii. 
04. facrarium in reglia. riM^. cjufdem cultus ^ 
InMfB fiifeddainnr Acezplicanir (Cx Var» 

aiayfadgdicipdi penes qaos oUm eflet potefta^ 

189 

TtrTninm .ipud Romanos cultus fuit. 1^7 
Terrt fupcrius h«mifphcrium, Vcncris appclljtio. 
ne caltum i inferias , Proferpinc 18. <^uit>us 
tationibas addndi illam colncrc. 92. iUius in 
homines nafcences Sc niorieiMS benignitas. 
a<jrf.homininn acPeOmwewt Mpdlatt.nkd. 
& 9). Taria efvs noraiitt. «1«^ vide TUfw, qMB 
Tota illi Tuilus fcccrit. ^ tempiom 'Ac snm 

illi con(ccraTit Tatius. ibid. 
77KMt«ridcm qui Adonis. 18 
Vmhjiut Sacerdotum Genuliom fufe explicatnr. 

itt» ^ /iy. ezqoibas coiidnnats.ti7. Theolo- 



retatara non meretriees eannm , fed podicae 

ctiam puclta: colcbant. 1^4. iino & vidua li^irf. 
i ius lclta. /i^ij. mult.» cjus cof^nomenr.i. 
3c i^. cur in honorcm CjIvx ic;iiplum i Ro- 
manis dicatam. tbtd. ettieies Vencris VtQricu in 
^uodamFauftiMimiwmiHne. nf- 
VmtMk ager qois. ifo. q|Mmam in cq jndicia cc' 
Idinrenrar. Hid. or t 
Vtfia nomcn ignisfuit vcterihus. 71- Tcrram quo- 
> quc fignificat. tkid. VcftsE dicatus ipnis."2. ejus 
cultus antiquilTimus. lA-ii templum illius ro- 
rundum. ib:d. Nuraa primus Vcftas templum 
Roma: condidit. ibid, Ctir non Roroulas ante 
Numam. tbtd. Veftam in omnibas inrocari. 7}. 
Veftc imago in nummis antiquis. 74. in Deos 
relata. 144. hujiisfacra. i^i^. fimulachrum.r^i<f. 
VefisMm cximii honorcs decreti. 73. ex his quK- 
d.im miracuia ediderunt. tbid carum nuincnis. 
74. iK>mina. ibtd. nuptias dctrcdahjnt. li/id. c.i- 
rum tonfura. lifi/. capilli ad Lothon arhorcm- 
delati. ibid. cx publico fumptus tliis ero^aban- 
tur. tbid. focum publicam (etrabant. iM, mo^ 
tes Tcftalium cx Prudentio. thd. 
VilHMm d Vefta diftum ,tanqaam ei ticams eflet 
domi introitus. 144 
ViStri* intcr Dcos rclata 1 32. .i Romanis rclic;u)- 
fe cnlta. ibtd. (\\iAnci eihcU.iiid. fimuhchrum. 
$bid. in Senatu fempcr iliius ut.tbid. xdes & 
ibid. eam Capux - * — 



t de anmabes 6entf H«b. s. 3 

7ibi4, qua cantus lu^uhres ciebantur , ex anfcris 
tihia fadla. 18. ad hanc falutioncs inftitutc 
tb,d. 

TriMtUmm, unci araui monftratcr^intcr ijrdera re- 
leni. III 



202. 

201 



V^-fiMu ad orania fiicrificia commodus 
<]uid fit. 

Vejupiter unJc fic appcllatus. I2 ^ ejus cflrigics.124. 
Vejnit cdesimcr arccm & Capitolium fiiit. 124 

IftaiMiBter Deos rclata.5. ejus /acra quam obfcoe- 
* m>lira perafta. 1%. qaatuorKnvrr/ cenfet Cice- 
gii», 33.air Aphrodite diAi. 3). Vemu Vnmia. 
fMd. «r 34. pMaiidbas fivere credita. 37. ijltns 
hiftoria cum propudiofis ejus Sacris ex Orien- 
tc arccf&ta. ^8. Lvibcntina. 41. \\iXr'\x. ibid. 
Barhata. ibtd. C^Wi.ibid. crarium. ibid. ciiam 
olim iliam coUicrc HmaclitaE. ibid. gencratio- 
nis. voluptatii , 6c form* Dca. 1^3. duplex, 
Vrania «l Tencftris. ibid. ftatna Veneris» dc 
fpira. iM. ai^ cf«s dfieies. ibtd, tempiom Ve* 
neris VraniatA Scythis aej>ecul.itum. ibid. nlia. 
liujusDCstempu. tbtd, oc i34.eaminter Dco&|^-rf 



Vkknrim templom apod Corfairfrfos. 61 

VirginU fignum fiiit quibufdam AftrSM. fJ. varil| 

dc hoc figno opinioncs. ibid. 
VtrtHi, natur« pcrlcdio dicitur a Cicerone. l8(?. 
ejus encomia. tbid. quanta virtutis olim «fti- 
roatio. ti»d. dndtad Beatttudinem. 186, 187« 
in inbas tcbas verti. 187. bominem Dco jun> 
giC ifadL Ctih Romani colu£re. 9c divinos ho* 
nores detnlerc. ibtd. Virtutibusdattttadfcen» 
fus in ccelum. 184, i8f. cur hc Divxvel Dc« 



appcllarcntur. 18^. cur illis tempfa RomaE pu- 
biici dicau. 185, iS^.nuIUim thcatrum illi 
ConfdentiA majus. ^06 
Ymmmmt qnis. 1^6. iili fignum & teroplum in 

viooTafco pofitam. ^U. 
KmAmn» maximo in bonore fnit apad Gendles. 71. 
Vnlcano templom magnum in Mempbi extru» 
&am. 71. Coloffus ei ere^lus. ibid. ritus in fa- 
crificiis fervatus. ihid. cidem dicari Lconcs. 
tbid Canes in cuftodiam tempH cjus nutriti.71. 
Tcmpla cjus inter Romanos plurima. ibid. fa- 
crificta. t^W. cnr in ejus cde ccsnt COgeren- 
nr*dlcnegotia publica txadareonr» 71* ignis 
inveoMremiEgyptii prodnnt. 14) 

F I N I S. 




Digitized by Googli 



Digitized by Googl( 



bigitized by Google 



iSz 

non p 
rcnt , 

fummi 

vocarci 

poeniu 

11 1 orac 

rc de n< ' 

nes orac 

huc magi 

lciUcet 

rationc v 

divinorur 
quod an : 
credulitatL 
tereamihi 
• blice olira \ 
quem autho 
lum , aut \\ 
derit, iUuti 
prajftinaver 
auderet ex 
mos. Ita 
cra vcl orai 
teratas fulj 
voluntas fu 
mana habel 
dotaUs frai; 
plorum ad 
Sacerdotei 
^gitur aliqu 

jpeciem 
^uam ut 
^« ahqui 
"t inrel* 
ne f brt:- 
omni 

i^ent , 
oUm r 



iM. tlooeta. iiid- laga. ibid. Sororla, IuHj Sc 
M«rtMlis appeUua. ilnd. arx , cempla & xM- 
Ollcd^ hU nominibus ii dicaix. ibid. pro- 

• fiQbc SKTificia obtukmitt oUm iponfi 8c 
f^nlie. 1x6. yt&imm. tM. Sacn. ii$d. pelli- 

• Cibus infefta. 12*5. liinonis L.i(.iniat arj , ubi 
perflancibus ventis cincrcs er.u)t immobiles. 
ibid. 

liiptnr apud Romanos a matronis caftifrim^ cuU 
tus. 119. multi olim loves. tiMt. Cretenfls om> 

' niuai nodilimus. iM. rccenfeiitttr lovestlii, 
nMf. flt 120, 121, izi, 12^. FeretrH cemplimi , 
primum omnium Romas fdcr.num. 120. .Statori 
templum qua occjfionc a Komuio conftruclimi 
tind. lovis Elicii tcmplum. tb/d. ob Sacrum 
buicnonritc fjdlum , Tu!liis Holtilius lulmine 

' i^s.ibid. Capicbliniis y-i xi czteris praccipui 
coltDS. iitd, eju templum ia mofice- dpitoJi" 
no , q[Mwr idbMMom. iUd.- ft iii. Lstialjfl 
^dknpliun. <W. TonantJs cdet in Cepitolio. 

■ iM.*Vltoris etiam cdes , qiui fmtbetn , om- 
nium fcilicct Dcorum , appeUatar,conrccr.ita. 
$iid. Conlervatori tacelhim : Cultodt ingcns 
templnm extruxit Domiti.tnu$ in Capiiolio. 
iM. Arbitratoris teoiplum. 1x3. l.Propugiu- 
, ' torii «des in Palatio. viStunm vtrtai illi 

I oblatfll. Jlliiu Sjtdus iniionorc apad ve» 
teres. bfflninm primus at<]ue pottremns. 

' 47- pract.ira illius detcriptio cx Scncca. liid. 
planeti lalucarig ad omnia. titd. illius cffica- 
cij. liid. lovis nomen etiam Soli compctit. 30 

• ImtMMumm ritus apad Gentiles. 91. perjurii 
pcena. UH* lapiier Horcios IttrancBnnn 
— ^~r,qQ»-'' — — " 



quantum in mare & fiumida onintapofTit 
hoc (idus. tiid. ^uid in ipfum ccrebrum. iknL 
baaltiH, (ivc Regina czli dida. Hi4. lovis filia, 
iiid, Vrania, five csleftis vocata. Hid. CcJeftis 
Dec nomcn prnfert in veteri nammo Jufie 
Symiamira. ibid. Aflyrii , fiib nomine Vencris 
ca:lcftis cam vcncrati. >iid. i Phu;nicibus Sc 
Grxcis culta. ^^. Aftarte nomen Lunat inter 
AnVrios. iiid. illius /imuiachrum muliebre 
fiiit. liid inter Afros culta. 36. i Grccis. nid, 
iRomanis fub nomine Dians. iUd. vatiisnn» 
minibiis appeltatnr.Cctes «Ivno , Piolerpiiia. 
37.Hecate. )8. eciam Trivia did^a. tiid. geue* 
rationis regina. t^id. olim Apis ditl.^.ibid. 
Lun^titi, cur fic didi. 32 
Megalcnfes mcnfe Aprili olim celebrati. 97 
Ludi annui in honorem Caduris dCPloUncis 
dicati. lof. alii Laribus infticuti. 149. 
iMti Maniales. 30 
iMfirMtimei quem in finem. adbibtue inter Gentt* 
les. i4f , oc /r^^. publica Vrbis Iiiftratio 200. 
exercitus Ri^inaiiuii in aciem difpofitas, S: ipfj 
militaria {i,:ni lultrahantur. ihid. ntiis. utd. 
de miro luftran.i; cxercitus ruu intcr M.\ccdo- 
ncs. ihd. Luftratio exetcitus potfc BeUunu 
Md. agri Sc fru^es luftrabanmr. aot 
r Lnfirift dies infantium ^UMm «ppdlfMnniC. vn 
Lycurg» templumi SpaRanto jifnrnni, itS 

: • 11* 



L^hyrinthi oVim ouatuor. LabTtintho erro- 
ram quaiiter femetipfos fttbdaxerint per- 
fpicaciorcs faltcm Gcntiles. X 
Lunu colorsiTe, 4C laqificii nfam moaftrafle i«r» 
tur Minerva. 13!» 
Z4r«/, dii familiares 8c domeftici. 149. ubi fierct 
corum cultus. tbtd. eorum munus. tbtd. cfVH>ie$ 
i^ri. Ludi Laribus inltituti cSc cur > iW. illo- 
. lum. aedes. /^rc/. cur canina pelle ulim vcitici. 
. •sML^Sacra tis peraOa. iktd. rinn.<^- & i;o : 
liibrMi-ApaUini tuia. 1x8. Poiitaiinni & TxiuQi. ; 
pbantmm infigne. «IM. • 

LrmMr» tioxii fuerc. 149 
tihertM utDti iiitcr RomanoS culta. 193. cjus 
tcmphim. ibid. Atrium. ib.d. aliud tcmplum 
cum zrcis columois & ftatuis pulchcrrimis. 
tbid. 

Jiin Sacri Oediiliam.> ' .'• .«ai6 
: iJt$er4t tc navigaQonem Phsnices invciicte» r;}2 
Im^ «pnd •-Saracdios cnhns; 42^ '.fc. i Berna< . 

ms. iM. ■ . ' . .; • 

/.u..'; : p.ircubus prxficicbatnlv - • 5^ 
Ltuijt divinihonorcs cributi. f'. ejifs efficacia in 
batc inftriora. non minus terram , quain 
Plaoctam iiabitam foifle apud doftii&ai^s Phi* 

. Mophos. iM. cnr finu» .cja« SifimtiiBH . 



M.^ji>i4 Mjtris Saccrdotts qnfiaam fuerint. of. 
quid in ejus iacfis ifsn^erem. 96 iilint 

imaeo. 9^, 94,9^. 
iftrit jon^icutio & latitiido par ant fuppar eft 
Telluris. lllius falfedinis caalac. ihd. de 
rcciproco ejus motu vjria; opiniones 81 , 8j. 

Suitidcaliiscxlcgibus Mjris motibus ccnfcn« 
iun.8ll duplex alius motus vctcnbus incogni- 
tus , nnns i Septentriooe in Auftrum , aliet ab 
Orienie in Ocddcntem. 82. tn caltnm iUins 
defcenddre GenciIes,quod nallibi vifimtor na- 
jora naturx rairacala.i^r^. ejns incola Hia mo- 
le reliqua longe fuperant aniBMIIlia. 8x» 8j. 
mulicbria maris nomina. ' 89 

jtfar/, Unuro ex Solis nominibus. .Sylvanus. 

Uud. Martiaia Lupi. liid. ejus ftcl la in 1 cligio- 
- Ilfm. .cnlnmi adfcita. 4C. varia iUius nomina 
■ nwA Graecos & Babylonios. i^id. ocacnlam. 
iM. vi&imas ilK maaabant e« hooaidbns 
bello captis. i Scythis prarcipui cultas. 
46. illius ftjtuam vinculis implexam apud fe 
rccincbant Lacedaemonii. ihid. eldem equian 
iacrihcabant oUm. ihid. Lapas Sc canishuic 
facri. iiid..ut & Vultur,8cKcus,& gaUus./*/i. 
xitus. /*id. Simulachrttin. 2c . defcripciob 
ihid. templum in Campo Martio. aliV.OfBcn- 
Jum. ilid. xncs in circa Flaininio. tUd. maxi- 
mum Marti Viron tcmplum ab Angofto eztni* 

Aam.Hid. aliud B^fu^-ton. -^d. templom Mards 
Gradttn, extra Vrbem. thid. . ' 

97.LMi 



Digitized by Gopgle 



B 



97 Lodi M^galenftj. Hid. 
JUtmmih ftflnn lo^bttur ladio Sokdatttai. 

ijl 

Mmv. quibus ex cauniiiljin conrccrarine vetORS. 
l86- illius aedes in Capitoiio. rW. 

J/frcttr;/ ftclU divinls nonoribui ciilta. f.dMa- 
rone Cyllcnius ignit di^. v>. quann hujus 
Planetx virtns. )!• Mercariain impcnfe co> 
luic loltanus Impcnior. sfcVf. atnm «nimafnm 
fiolt baiic vitnn geffiflb credebMor. iM. Tw- 

phvrio in mjpna vcncrjrione fuit. 4V Mcrcu- 
rius :mn ratioius^tiim orationi», cxhibitor diii- 
tur. Hcrmcs nuncupatur.firi. cjpitc canino 
eifingcbatur , tc au. ibtd. Mertbolis, & Mar- 
geoah dtaas.it«d. inmr AgrptiosThoit vel 
Tlicnt.iMtf. 4 GaUis olim cnkns. iUd. c}as 
ftella masim« viitaiit. iUd. mercaturim in* 
venit , 0C viis prsfuit . 44- qao ritu col^etur. 

Lapidet mirtere adejus ftatuam nou fuit 
inutile. ihid. Thciuatcs & Irmcnfali Germanis 
appclijtus. '^.■1/. LiteraSjMuliccn, Palxftram Sc 
Gcometriam invenifledicitor. 129. 8ccloquen- 
tiam docuiflc. ikid. ab anti^ais Gcrtnanis 
" prscipua Teneratione cnltas. tkid. qnibufnam 
lUt boftiis litarent. ihiJ. commnnis Dcns appel- 
labatnr.fiinf. viis prxcfTe creHebarur. ihd. in 
. corapitis civitatum origcbantur cjus ft.nuat. 
ikd. illias deiubnim apud iBthiopas. ihtd. m- 
des , ara, 0C templam Romc ibid. dfc I )0 
Httiudti inter Cberfonitas cuUus. 1 1 ) 

dlHwriM artium Dea. 1 V3. UU Kcrcnrio ara 

- cotnmnmserigcfaatnri|8ccommnnis>ainsi Aid. 
^tcmpla 8c Oncnlmn. tHd. aliter P^Jtxi ■ppel- 

lita. itid. iimulachrum illins fuit Paltacium. 

ttid. Mincrvam Cujitdem Cicero privatim coluit. 

il/id in" cjus Sacrificiis adhibcbantur raun-.la: 

vi&ima. liid. numilmatisillius iigura Sc inlcri- 
.-. ptio. (A/i. MeduAe caput inejns clypeo cujus 
* reif|nbOltt(n.«Ml.^pjd£mije Ac beiUDca^^id. 
JWMr« In honorcm Igiicm perpettinni icrv^m 

Ferfii. a6« rims In ilUns Saais lciiatas. tiid. 

* ,27 
^Mrax pemraaSoB dioatt. jp. in Terfidc glgn»» 

tur. iliid. ^ 
Moftc Sacra quo ritn peragerentnr. 4 qnlboA 

dam Priapus habebatnr. $Ud. 
■ Jltm tanqnam pladdns iemnnS olimeffingcba- 

tur. • 61 
AliMfMarwiivmanesapud Ko^mos esputi. 201 
Mnndiim colendure ceafait Antiquitas. 12. fummi 

Ituminis imago. 20. fuifTc genitum,^ inter anti- 

qaosquinam crcdiderint. 1 f 9. CS|or Epicureo- 

nmi de fbrtaiio Mundi ortu. ifo 

- JfiglSMommamteliicris tadiomm cwiqaiffima. 

126 

Mylht» 9ott cselelle , fed animale Namen. 3). 

'cjus tcmplum & Sacra. ibid. 
' M>rrum Vcncri confccrarunt Vetcrcs. i^y.iliius 
fnincii vircsad amorem concrliamlum. ikid. 

Myrtiramuiosbuftisolim impoluifle Grccos. 



N. 

<A%H^ui» an longinquaspancsiPlNnidbafl 



»1 

^SIfk» unum rx Solis nominibus. 3) 
tbi^iuti tcmplum apud Corimhios dicatum. 61 

Farcarum mater./W. 
Ntmrfii .i Komanis cuiia. i;x. iilius cemplum. i)) 
Nrtpttiem» divini Honorcs tributi. 1 1 ) 

Tig^MiM libamenu olim fa^la. 88. iruemam mai. 
re figrificat. liid. Neptanus £(i«r4rfr diAns. . 
Md. Neptnnalia^^Apad Romanos. ibid, rotns 
f d>raarii menfis Nepttino Tacer. >iid. felilll 
dicatum. ibid. primus artcm cquitandi docuit. 
iiid. mirabiitf cjus tcmpium. ibid. cHigies. ittd. 
Ludi Circenfcs Neptuno facri. ikid. ejus tridcns 
& concba. i^fW. mari praeflei veteribus cro* 
debatar. i^f . Reducii Ji^^mm meod» onml& 
mctibas «nnqais. iM, 
7^0iM Minefv* fiicra. 

Nym^» vocabulum Deabns aqnamm dnlcium 
prasiidibus competit. 89 

V 



OCnuraf nurc eitenmm fiRnilicat,Neptnmit 
imemnm. gg. rims oriendi Oceamimr 

tUd. 

Ottibu EtU. gemma quaedam Solis acmula. 24 
ole* ac qaercvs lovi iaam. is) qns invcntnx 
Minerva. 130 
Opi fcropha divinitjcis TetnaUiano diAa. sitf. 
Deorum •matcr & Berccjrndiia. iig. ckvSs ' 
haic in manu indebatur. tttd. qtuinam iUi vlAi^ 



N 



Ontidtmm qa«nam oUm foerit ratio apud Genn'- 

lcs. 8 
ab Orifnte omnis fere Rcligio & fuperltitio ma- 

navit. g 
OfeilU quid apud vetercs > 202. cor iuic pinu faP 

penu. itid. r ■ 

qfSrwplurc» Gemilium Deos fignificat. 21. pri. 

mas impcnvit-JE^yptiis,. itA Lingua iEgy. 

ptiaca qaid fignificet. tfcd. 

P. 

P Mii templum infienc. 189- ara. ibid. effigier. 
i^d. Ariftopbanes Veoerem Sc Gratiascomi- 
teseitribaft..«IM. " ■ «v 
P^f^aim quoidam melioris notae , Saluris ctcrne 
compotes , nonnulli ex antiquloribus Ecciclix 
Patrjbus pcrhibcnt. Vidc Gentiirt. 
P^ti, Dca ruitica. 1^6. Palilia i quibus Sc quo ri« 

tu pcraj»crentur. ibid. 
Pahmt Soh five ApoUioi facra fuic arbor. •isS 
P«> Faanorum & Satyroram pater. icf. cjus de- 
fcripiio. fAid.ciiroviumcuftosdidlus. >W. 8c 
1 Panici tcrr<Dres. ibid inter iEjjyptios cul- 
tus. 156. quo ritu. ikiU ejiis oracula. idid. vi- 
fionum 8c vocnm infolitarum author ciedeba- 
tur. itid. multa qas cogaOnMnn.«iM^ cemm 
totecpreutiones. «»«d* 
FMr4«r«Bcccboftcra. 149 
~ irM.nccMkmi* fiUm. fii. cttmnnomina. sM. 

6g 3 Its^ 



Digitized by Google 



I H S 

^MtMci in pnppibns navinm conftitmi , fc inRr 
Deos habui. 22. quomodo fculpti./^ii. 

tteeif* <)u.intutn in ipf,<ni menteoi |ioffint. I97. 
alia fanjbilia, alij infanabilia. 2c8 

FM4(«/,tuKlediAi. i48<a{>|iellantur <ju«i}uarn ytl 

• finmuumt. Und. illorain tenwhim. iM- «Itt 
■ Mrm aomtM 8c epitheta. md. ctedcbMinir 

vnefides cuftodefque (amiUc, Ac bblpitaixi. 

• Mdo eorum flinnUchra . ibid- ttbi 8t qnando co* 
lerentur. thid. i]aa hoAia pUcobantar. iktd. fa- 

• craiisperada. 149 
•ferfM Solem Hnora Deum cflc credimt. 26. duo 

itrincipia ftitiiebam, unnvt boiu , «iBetain ma» 
li. ri/<^. carcarporatianereniareM. <i9 

Mit^l^rabfiibularaRi iiivotBttisfutt occnlca- 
vemntolim fapiemiami 48 

Pkmmee) quot^nni; fiios (jcrificahant Mios Satur- 
llb. 15^ litteras Sc navigationcm invcnere. tt 

<.Ke« an Baccho dicjta. 140 
fiiMrjrdivifio. 188. ezempla. Hul. xdcs. ibid.^tm' 

plnmaliodiocareerafifiimB.dccur? i6id. 
Tifcet, quffnam apod Teteresitqmina iigni&carent. 
9. o(1m:eaIti t GendtibHt iM. 9c yr. (Kt Sfrt 
cur voc.iri. 52. Syri cnr pifccs deftireri -t criM- 
Tc. ikicl.Sc 53. cuf iint majores quain c*tei .i 
niilmantia. " 81 

Ptmms Pani iacrata. ' 1*6 

''Himtii divinus bonos tributus. 5^, 6. 9. 39. ilua 

' incifii|*eiRiat oinfefecere Philo&phi. « 

.•HtuMh Cento Jacrawak tittlnnclladiMMk 14^ 

-JP^^/Oeornm. * 19; 

Plut» Infcris prKefTc crcdebator. i?o. divifianim 
Deus o!im h.ihitus. if>M< 4 Larinis Dis vocatus. 

• ibid. cjns fimulachrum 8c efligies. i^i.cur Snm- 
«MMMdiAas. 'M. ali» cjait naniai.jp. efmi 
facellum & sdes. ibid. 

•MnAr Sjtfpplicium «nalit , vel hac in iriu,Tel poft 
hanc vitam dari, ftjtucbant Crenttksi aO). loca 

•'- iW deftinata ^tfer^, Jry»^: f MH t i tn i i i^dec. 207. 

■ ' de pasna makmim fnonMntiiB Geadlinm opi- 
niones. 209 
fanitentia five dolor ob pcccata , eti.im Gentili- 
bus malorum rcmcdium, & tabula polt nau- 
fragium. 1^7. ht hominibus crifis.^m. 

.fflHita hani nunus bedera, qnam Iovd ooMaatt in- 
cerfeinnt.- ■ - 149 

ftHtificum rvinncr:\ npud Gentilcs. ^t^' 
-9&nkm>tut pofTnbw, prjcficicbatur. 146. duac iliuis 
-■. jcdes Romx ihtd. 

ftemuum bonis , 6c fHnpliciom malis, vel h.->c in 
'': vfta, Vel peft huHt Titam dori ftatncbant Gcn- 
tiles. *o) , & ^ff . nade iii celiigerent Aid. 
• * VnBmii St SeBMB.JoGa « fnnM vw n fnm ftaieii- 

- tfaS* 277 
■frimrfiiBm Maltqne coltus qaam lants fberit. 

»7 

Prtfirptn* Lunam fignificat. . •■ ' • ; • . 38 
Rfitr«m«,iaciiicii^u$abep^iao{piens. 71 
tfmdtpv^tmm impofbu» dbH" «nnuB ftel- 
tarnm. 7. qua rattooe Bd «abwn fibt %niji' 
canim dicerent. 8 
■Pudimii* nt Dea a Romanb cnlu. 189. Dea haic 
dnobns noniintbBS^ Ptfmwi • nWnMi BOOiba- 



B 



tur. 190. cdes utriufqae. iUi. 
Pnr^atianum ufus in Bjcchi facris. ioi. anim.-.s hac 

in vit.i haud re£lius purrtari qt!.im per Pliilojo- 
. phiam docet Plato. ioS. ttipiex genus inter 

Gcnttles. aoc 



QV*ternArium pcr numernm tanquam f.inftiili- 
mum jurai>aiu Pyrhagorci. 65. ejukkm 
nuiucri prascclieniia. li^id. 
i^fttcm Ide« Matrt dicata. og 
ifgmt «dera habnit Rom» ti^ tfi qaos Sfef&t 

cnltns qaieds. iUd, 
^irttiui quif ? 106. aii KMBalaa» jM. illi tem- 
plum tic anirn confectavitTaciaa. 106 
SuiriM unde vocati. ic6 



T% BSf* Gcntilioai 4 Patnbus jEccIeliaB damna- 
IV. ta.i. fice omnis fnperftitiofa >. qnibns pr»> 
cipn^ ex lodsinsinnt. s. ejus ori^o. 4.^. cau- 
i'x 6c primordia : 168. Anthoris conje£btra. 

tittd. Sc fc^. Tjniores illiu'- partcs. i S4, Sc ftq. 
prima cjus principia undc fumpfcrmt Gcntilcs. 
186. quinquc bujufmodi principia recenfentur. 
.$ittd. Religionis Gentiltum qoatuoc atticoii 
- femper ftetere, i efi Dmm fiuimmin 1 mt d^ 



h«r*: ) Vtttufemegifr4eipmm€iibu*diwm»4itmt 

4 refi^feendum efe d pecfmi* f fcA 8c hic Ultimas: 

dttri prdmtuDl & fxzndm tum ni liJc jnt* , turn pofl 
hnHc vitam, 2lo< Sc feij. cjus ccn(ura,& occafio. 

2)8 

Ithed, tinum exTerrs nominibus. 9^ ritas in ejus 
culra (csvatL itid. corona tnmta iUins tafid 
impoaabaiivi •M.-ejus pro looommwietite 
vara fHtth^tauiiKi. 94-' Rbea trifitfiare oonfi' 

dcrata , ncmpe prtnit uxor Ad.inii , aut Noachi, 
aut ut vctcrum Phrygum rcpKu. 95, 94. Matcr 
Phry^ia apud Roni,;no<; dniti.Q j. Cvbcle,i 
CYbelamome. litrd. Berecymhu, a Bcrccintho 
Pnrygic montc. liid. 
Mi$m «acoograiiSaoerdocibasexcogitatt quem 
in fcoptim dlrigereoinr. 18) 
Kemni fub divcriis noaiinibns fiolem ot^neie. 28 
/lemului Rclipionis reformatioocm inis tCBipori- 
bus inftitnit. IQO 

/ttft obm Veneci coofccrati. 1 3$ 



S_ Smit, Tiimm rr Bri nrrwimmif 1 . t? 

in S4iM.it facris colnber aureu» in firnim con- 

fecratis olrm mirtcbatur. 17. is cr.it ^pyptio- 
rum Numcn. lind. Komanis & Grxcis pcrc- 
grinnm. tiid. 
SActrdatei Gcntilhjm, fupcrfiitioncs Idoloiatriam- 
qiie invcxere. 2. ride SacT*.(\mm oblcarna fuc- 
rint illorum invcnu. ic Saccrdotes Kbeae Sc 
cBaabantar. 9 ^^aitt lnam 



Dete Hierapolitanat 



Digitized by Google 



X N I 

9c TheoIojH^. tM. Sc ft^. 

^"f.i, rituftj.ie Geniilium , Saccr ^ortini prorGK 

illvent.J. 2 SC lO. viJe Fel--e. i.dronoms. M.\^\\3t 

Mjtris. 96, y~, 98. Adoin ns, \ 1 <c . ■fij'»'/. 
Sa<jrifittm Sobru cuo) mcUe pcrd^cbdncur.jg im« 
nunia Gentiliiiai Smer^ttt» quem in {copnm 
dtricsfcqjnir. 18). i84> «oV 

SsiamSimi qu«um fueri^ 3 ) 

^ S*lut Dca rcHgiofinime i veteribas culta. 19?. 
templum & »ies.fA/i^.Porta S*imt*Tii tki,i.Si]\i- 
tis Jiigurium apud Romanos cclcttratum. ibi l. 
S*liuem f>»piUiS**irdMti <iii;«r«Ar.'« ibid.quomo>io 

Sstmnm k Pboeaicibus IfrdiL diCtM» 14. poft «Sbi* 
nim inaftmm (hi nominb c o wfec mw s. «M. 9c 
' If. blMr planetasomnium maxime rublimis.48. 
Clfivideatur urdior , eft tamcn velocifllmus. 

. 4MI Sanirno regaincc, JLircurr! rxculum yifM- 
ift dicinir. thid. coiuemplationis author cxiiti- 
matur iPlatonicis. ibid. prxeflc melancholicis 
& atra biJe correptis ciedebatur. tiid. in 
«nno, prcfeftus autamnOi iUd. in hebdomade , 
diei reptiroas. iUd. fidns Mrofn feltz flc ido> 
neum rebus agendis. tiii- ueoruni Genriiium 
•ntiquifTimus. 116. cur falccm manu geftjrc 
fingebatur. ihid. fahulj Sacurni filios fuos vo-. 
tintii. ibid hunc TCtercs impenrc coliicrunt. 
Il7«tcmplaei dicata. fi>i'^ «des, in Qua ooa- 

k lii|im civMim Romanornm nomim n d wmh M i- 
tpr. a$d inius lacr» qtunti TCMndane pen^ 

' - Ac iM. eins ftdwe Tmcttla injefta. «M. 

Sdiynrttm defcriptio. 1^9. fnnt vclocii&mi, fed fa* 
laciiBmi, 5c cT>rieti)ti deiiiti./^(i. 

Sehdddsi, apnd Hebracos Dlm nomeii. 19 

Stdtntjru olim fapientiirimi bjbcbantur. 48 

i&MMw^ quinam vocarentur. ii4.nocatlliftetyinoil* 
ii^aSemideisdiihiiat.<k4. ■ 

^lrrjpMu in Sabazii iacri* in fimifn iniriaftit dimtt* 
tebatur. 17. cnfufium rei (ymbolum. ibid. 

SimulMhfA Deorum in iedicis geftart foliu. 2 1 

SirinA'!.m ctiltus, cempla , «tetria. 89. earam 
nomiiu. tbtd. 

Sirie, feu caoi jcodcfti <aktsi tedditasi Gciltili* 
bns. 9 
* StS4 cnltus, anriquiaimus 9c univeriaKs. ta Sol 
. • prKcIariflima inmmi Nnminis ima^ «Anf. per 

• Adonidem intelle^s. 19. Dei mimfter diaus 
ab Inca Pcriijno. iz- cu] iis figure fit. «i/*/. ejuf. 
dcm <^uantitas. /*/i. vclocitas. 21. fulpor. tlnd. 

■ cx illius motu Vcr, ftttas.Ainamiius & Hicms 
foqauntnr.t^i/^.caufa onus fic intcritus omniiim 
animalium. tbid. ab il^njitiis rocabatur Oliiis. 

, Md. Orns ab iifHem (Uttus. lii^. 4c 2f . ciros in 
inius cultn ftrraras Heliopoli. iM. rirns anri. 

«liii c"i:lriis Solis. ib:d. Solcm oricntcm colucrc 
(icnt:lcs. ib:d. cultui fuh nominc Baal apud 
Phainlccs. 2:5. AnVriis Bcl diclus. ihid. illius in 
ludaea cultnm abolevic lorMS. z^.vcultus ab 
Ammonitifx fub noming M oloc. im. inSyria 
Apamca*fiib noipif^£BgabaH. 24. in Syria 
. Fatmyreiii. *Ud. iJ)^m^?M^<&^us. ibil. in 
Arabia tbus i1lic]dlMj^ a40kri.<blitih|i. i^. 
Sabcinjnham Scl|g|«^^ie ad^d^^rutn 



E X. 

Solis conVexere. iW. Priapum ftiifTc tcftatur 
Orphcus. ibid. a Pcrlis pro Dro habitiis. 
itiid.<\m equum album illi facnficabant. 27. hiv 
mincs cidcm in facrificium obljti. >>/<<. 28 
ab Athiopibus cuitus.27.inCyrenaica euam,flc 
Marmarica regione.'^/*^. Sc 28.Lybicu$ lupiter, 
9t Uammon Dcus, Soi occidetis didus. 2g. So- 
lismenfa apud ^thiopes. iUi. Poeni 8c Cartha* 
f^inienfcs lolem colucre. ibid. Graci ctiam fub 
nominc Apollinis. / ; / Phabus & ApoUocjus 
nomma. ti>ui. !k 19. iili rcmplum in Palatiiio 
montc pofuu Ueliogabalus. ibtd. Solii fplcn* 
dor exiUs temporc Inftiniani. ieptendcdm 
diebtt» oUenebmiaai jcfta SaiilittUiacoms. 



Stfftiub. Tnlgatum diftum , im vmkmilmigtm , & 

in ftlltkdme teipfum rtverert, 2o6 
Scni::.i qiio fitu cxpiarcntur. aoi 
Strtix pnmz magnitudinis, (piendoris 3C virtntis, 
& ErTatic«,tiM8Cfi]MioI>eorttm niuBcrum 
adfcitx. 5 
9ft$ apnd Rom. ut Dea €DklMtnr. 191. Spc tm> 
mortalitatts dudos Heroas , femctipfos morti 
Obtaiifle , 8t'CSldm cottfequutos tuifrc. ibtd. 
Spdobjci^um intcr Genrilcs. 192. cjus xdcs. 
tbid. templum. ibid. cfTigics 111 vctcnbus num- 
mis. ibid. * 
StdUnm ex immortali oatura , in Dei iiunmi no» 

• titiem devcnerunt prifci Gentiloj^ Sidcra 
parnt lovis habin «b itfiiem. 40.^ mentes 
pnriffimaiToOmnr &¥iiiIanc^««A eas vivcre 
probariflimi authorcs Chriftiant cenfent. iHd. 
c*ti mi/iita vocabatitur ab Hcbrxis. 49. f^nt lez 
Sc Prophcte Dci./W. aj^unt in hatc infcriora. 
co. quid olim cultum carum Gemiiibns pcr> 
fuaferit. ibid. illarum fubIimitasillldeeoil|acia* 
tor, ibid. MaKnitado. $iid. Numenis. Mi* mo- 
tnsdifcurfulquemtraiNlns. iUi. ce1jeritas.ci. 
vires , & elncacia. ib:d canmi cnltus apudFe* 
riianos. f). ftella nova tcmnore Fiolofntff 
ETer{etcoppaniit.f6..«li«etMin nnwt. ibid. 

* J7 
Stud* DiansE nomen fiTC attriburum. 37 
SneeMh Bcnoth templom Mylittst didnm , abi 

• Vlrgines foos operiebaacnramaBores. , 

Sumnutum, no£tis Dens. 151 
Summi. Opitmi > JAAxntu^iu attributum , uiii vcro 

Dco proprium. 2 
Supfrflitionit crimcn ut commitiatur. 228. cjus dc.- 

finitio. liiJ. 

Suppbctufnti pubiicz olim fadc apnd Gentilcs* 

Sm$ propria CererisTiftima, flc cqr i ' i]n 
Syitrs ckIo infisa pro diis cnlta. 9 

Sylf.fn , Sylvarum dii. j^^ 
ijderum culttts 4 naoiis PlioeQiaun in rsgioncs 
diffitas invefiDs. aa 



T.^re^iniui Ptifciis S.ibinis dcviifli^ omnia co. 
rum arma ia Vuicaqtboootcm combuiiit. 71 



Digitized by Google 



t vr D c z. 



TittMriu efle carccr, in Gorgia ?latonts lurranir. 

208 

Tf^Mr/ ciiltus i prifcis cxhibicus. 10 illi nrimum 

'. in clcmetKis locum dedcre nontiulliPhiiofbpbL 
tHid. Tellas deorum «Kiquiffima. ihd. antiqua 
mater dicebatur. iiid. cclo nnpta. tbid. Cdum 
9c Tellu» Oii NB|Nial«s i Grccis Romamt 
Tocdwnnit. fMf.Tellari Teneratfonein ezhN 
HffrftTP imihi; rjtionibtis rnacteb.int. itid. iV.i 
fubnomine Rhcc & Cybelcs a Phrypibus cul- 

• ta. 93, Opi cur vocctiir. 94 ciir Vi:(t.i. lOid. 

■' varia nomina. tktd. ejus cdcs in arcS Sp.Ciirii. 
ai4.Aenrium in regia. ibid. ejulUem culcus Sc 
InafD ftfe iteTcn&itiir 6c esplicttur > ex Var- 
fone. 9y 

IkmfUAitiBiiaadi peoes qoos elim eiSet poteftns. 

189 

TVfTMinaw apud Ronumceltus fuit. 1^7 
7rrr« Aiperius hasmifpliei^nm, Vcncris appellatio» 
aecwnim \ ioferius , Prorerpinae. 18. <}uibus 
ntioiiibn* addafti alUm colncre. 91. iibat in 
liomioes oafbimis' 8c mirieaies benignitas. 
iiiJL. homfauini & Defim OMtcr aopellata. «tfi. 
& 9). Taria ejns nomiiia. Aii. vioe TJtm^ qac 
. youiiHTuHus fccerit. tefBflem osam 

illi confecravit Tatius. tbtd. 
T^MMiridcm <]ui Adonis. 18 
ZMm«Sacerdotam Gcntiliara fufe czplicatur. 
. Vmt jBf . es qnibM ooncinnata.zz?. Theolo- 



ifleNiRinabnsGenfninra. ■ s. ^ 

SJMis, qna «antns liff^ubres ciebamur , ex anfcris 
tiKis' fada. 18. ad hanc faicacioncs inlUcucx. 
iyid. 

TnpuUmm, onci aratri moaftrator,iatcr (jrdera re- 
. utis. 112 



V^4nnus ad omnia (acrificia commodus. 202. 
quid fit. 2or 
VqiOticr undc iic appcllatus.i2).ejus efFigies.iz^. 

njgtm cdes inter arcem ic Capitolium mit. 124 
ftavincer Deos relata.5. ejot ftcra qaam obfcfls- 
' ndilmpeMAa. 25.qaatoorr««rmcenfecCice> 
ro. 33. car AphnMite d^da. VenusVrania. 
ibid. ec 34. pellicibaa faTcre crediu. 37. illius 
hiftoria cum propudiofis ejus Sacris ex Orien- 
te arcel&ta. 38- Lubentina. di. ViStiix. ibid. 
Barbata. ibid. Calva. tbid. cranam. ibid. etiam 
olim illam coluere Ifmaclits. itid. generatio* 
nist volnpcatis , & forms Dca. 133. duplex, 
Vranift 8t Tcrreftrit. ihd. ftaroa Tcneds, 9c fr> 
gnra. iSid. alb eiat eRieies. iUL icmplnm Ve» 
neris Vranisd Scythisdepcculatum. ibid. aliaL:^ 
hujus Dectempla. ibuL ot i34.eamimei Deo^V 



rehtam non meretrtces tantrmi , fed pndicc 
ctiam ptiella: colebaiu. 134. imo & vidu*.iA/i<. 
cj u s iclta. /^ii. mulc» ejus cognomenr.1. il"d, 
Sc i?j. cur in honorcm Caivd tcmplum a Ro- 
raanis dicatnro. eifigies Vencris yiUneu ia 
quodam Fauftins namitaate. i)f- 
KrtMm aget qnis. ico. qMmam in eo jndicia ce* 
lebraremnr. iHd. Bc ' lyi 

1'tfl-t nomcn ipnis fuit vctcrihns. 71. Tcrr.im qiia- 
» que figniMtJt. ihid. Vcft.r dicatus ij^iiis.-z. ejus 
Ciiltus ainiquilTinuis. /('■i tcmplum illias ro- 
tundum. ibid. Numa primus Vefte tempium 
Romae condidit. iM. Cor non Romalus ante 
Namam. ibtd. Veftam in omnibas infocari 7}. 
Vefta imago in nummis anriquis. 74. in Deos 
rclata. 144. hujiisfjcr.i. ibid. fimulachrum.r^ri. 
Vefialtbiu cximii honorcs liecrcti. 73. Cx his quat- 
dam niir.u ul.i cdidcrunt. ibid. carum numerus. 
74. nomina. ibid. nuptias detredabant. tbid. ca- 
rnm toanira.fii4. capilli ad Lothon ari>orem« 
delati. Aid. ex publico fumptus iliis ero|gahaii« 
tnr» «M. focum publicum fciTabaat. iM, aM>> 
tes Veftalium cx Prudentio. ibid. 
VtftHmUmk Vefta diaum,taoqnam ei dicatns cflet 
domi introitus. 144 
Vi3»ri* inter Dcos rclata 132. a Romanis rcligi». 
fc culca. ibid. qualitcr tmtki.tbid. flmulachmm. 
tM. tn Senatu femper illiut ara. tbid. zdes Ac 
templnm. Aid. eam Capuat fndail^ tanqntm 
nMdonmi pnefagam.tAiA 
nMwfM cemplum apud Corindiiot. 4i 
ViTptA fignum fuic «^uibufdam Aftrtea. fjt.varii| 

dc hoc (igno opinioncs. ibid, 
Vtrtm, r.uiira! perfedio dicitur d Ciccrone. l8<. 
cjus cncomia. ibtd. quanu virtntis olim arfti- 
matio. ibid. ducit aa Beatitudinem. 186. 187. 
in tribns rehns verti. 187. homincm Dco jun* 
git. HhL eaAi Kontani celoere, flC divinos h> 
norcs detnlere. ibid. Virtutibus daitttadfcen- 
fus in coelum. 184, iSf^. ciirh« Div^vcl De« 
appellarcntur. 185. cur illis templj Romat pu- 
blici dicau. 185, 187. nuUum theatruin illi 
Conrcientil nujus. 206 
KvMaMnr qnii. 156. iili fignom 9c templum in 

viooTnlco pofitum. ttim. 
VuteMuu maximo in honore fuitapad Gentiles.71* 
Vulcano templura magnum io Memphi estro* 
£tam. 71. CololTus ci credlus. tbid. ritus in fa- 
crificiis fervatus. ibtd. cidem dicati Leones. 
ibid. Canes in cnftodiam tempU cjus nutriti.71. 
Templa cjas inter Romaoos plartma. ibid. fa- 
Cti&cn.iM. curin ejuscde ccetot cogeren- 
tar,8cnegotia publica traauentv. 7f. ignis 
inventorem ^gyptii produnt. 143 




S. 



Digitized by Gopgle 




I 




- r 



1 



4 • 



Digitized by Google 



I 



t
Internet Archive Audio

Featured

Top

Images

Featured

Top

Software

Featured

Top

Books

Featured

Top

Video

Featured

Top

Mobile Apps

Browser Extensions

Archive-It Subscription

Save Page Now

Full text of "De religione gentilium, errorumque apud eos causis authore Edoardo barone Herbert de Cherbury, & castri insulae de Kerry in Hibernia, .."

See other formats
